Dalgalar ve Akntlar Dalga ve Akntlarn Oluturduklar Yer ekilleri Ky Tipleri Gel-git Baz SS sorular Motivasyon

Dalgalar ve Akntlar Dalgalar, rzgarlar oluturur. Deniz altnda ki depremler ve volkanik olaylar da dalga oluturabilir. Dalgalar, kylarn ekillenmesindeki en nemli etkendir.

Dalgalarn etkisi dik kylarda ( falezli ) daha fazladr. Dalgalar bu kylarda andrma yapar.

Etkisi fazla

Kumsal kylarda ise biriktirme yapar.

Etkisi az

Akntlar, srekli rzgarlar, younluk fark ( tuzluluk fark ), seviye fark ve gel - gitin etkisiyle oluan bir su hareketidir.

Byk okyanus

Aknt

Japonya

Dalga ve Akntlarn Oluturduu Yer ekilleri 1- Falez ( Yalyar ) : Dik kylarda, dalgalarn kyya arparak alt ksmlar andrmasyla st ksmlar ker. Bu ekilde geride oluan diklie falez denir. Dalarn denize paralel uzand kylarda daha fazla grlr. rnek : Karadeniz ve Akdeniz kylarmz.

Falez

2-Ky seti ( ky oku ) : Dalga ve akntlarn tadklar maddeleri kynn nnde yarak oluturduu setlere denir.

Ky oku

Ky seti

Ky seti

3-Lagn ( Ky set gl ) : Ky okunun zamanla ilerleyerek bir koyun azn kapamasyla oluan gllerdir. rnek : Byk ve Kkekmece, Terkos, ldeniz ( Fethiye ).

Terkos

Kkekmece Bykekmece

Marmara Denizi

Akdeniz Ky seti

ldeniz

4-Tombolo ( Balama seti ) : Ky okunun ilerleyerek bir aday karaya balayarak oluturduu yarmadaya denir. rnek : Marmara Denizindeki Kapda yarmadas..

Kara

Tombolo Ada

Tombolo

Kapda y.adas

Kylar Kylarn ekillenmesinde dalgalar, akntlar, akarsular, buzullar, gel-git ve ky haline geen yer ekilleri etkilidir. Rzgarlar dolayl etkiye sahiptir.

Ky Tipleri 1- Fiyord ky : Buzul vadilerinin deniz altnda kalmasyla oluan kylardr. rnek : Norve, skoya ve ili kylar. lkemizde fiyord ky yoktur.

Atlas okyanusu

Fiyord

Norve

Geiranger fiyordu - Norve

2- Skyer ky : Buzullarn etkisiyle oluan, ok kark bir yaps olan ve binlerce adacktan meydana gelen kylardr. rnek : Norve ve Gney ili kylar..lkemizde yoktur.

Gney ili

3- Ria ky : Akarsu vadilerinin deniz altnda kalmasyla oluan kylardr. Bu kylar, denizin ykselmesi veya karalarn alalmasyla ( kmesiyle ) oluur. rnek : spanyann kuzeybat kylar, lkemizde stanbul ve anakkale boaz kylar

stanbul boaz

anakkale boaz

Marmara Denizi

4- Dalmaya ky : Denize paralel uzanan dalar arasndaki vadilere denizin girmesiyle oluan kylardr. Kyda, kyya paralel adalar uzanr. rnek : Eski Yugoslavya imdi Hrvatistann Adriyatik denizi kylar ( Dalmaya kylar ), lkemizde Antalyann Ka ilesi kylar ( Teke yarmadas ).

Hrvatistan

Dalmaya kylar

5- Limanl ky : Ky oklarnn koylarn nn kapatmasyla oluan doal limanlarn bulunduu kylara denir. rnek : Byk ve Kkekmece kylar, Karadenizin kuzeyinde Ukrayna kylar( Odesa ve Dinyeper Limanlar gibi.).

Karadeniz

Ukrayna

Krm

Karadeniz

6- Hali ky : Gelgitin etkili olduu yerlerde, akarsu azlarnn genilemesiyle oluan kylardr. rnek : Londra ve Hamburg Limanlar. Gelgit sonucunda sular altnda kalan daha sonra tekrar ky haline geen yerlere de Watt ky denir. NOT : lkemizde Hali ky yoktur

Kuzey denizi

Hali ky

7- Enine ky : Denize dik uzanan dalar arasndaki vadilerin kerek deniz altnda kalmasyla oluan girintili kntl kylara denir. Bu kylarda kta sahanl genitir. Doal liman, koy ve krfezler fazladr. rnek : Ege denizi kylarmz

Ege denizi kylar

8- Boyuna ky : Dalarn denize paralel uzand, bu nedenle girinti ve kntnn az olduu kylardr. Bu kylarda, kta sahanl dardr. Doal liman, koy ve krfez fazla grlmez. rnek : Karadeniz ve Akdeniz kylarmz

Karadeniz kylar

Akdeniz kylar

Aada iki ayr blgenin ky kesimlerinin haritalar verilmitir.

Deniz Kara

Kara

Deniz

Bu kylarda akarsu azlarndaki oluumlarn haritada grld gibi farkl olmas,bu iki blgenin aadakilerden hangisi bakmndan farkl olduunu kantlar ? 1998 SS

A)Ya miktar B) Gelgit genlii C) Akarsu rejimi D) Jeolojik yap E) Deniz derinlii

Aadakilerden hangisi denizlerde ve okyanuslarda meydana gelen akntlarn nedenlerinden biri deildir? A) Derinlik fark B) Srekli rzgarlar C) Gelgit olay D) Younluk fark E) Seviye fark 1997 YS

Gelgit, deniz aknts ve akarsularn, oluumuna katkda bulunduklar yer ekli aadakilerden hangisidir? A) Plato B) Hali C) Fiyord D) Delta E) Vadi 1985 SS

Deniz

Yukardaki haritada taral olarak gsterilen alan aadaki ky tiplerinden hangisine rnektir? A) Ria B) Dalmaya C) Fiyort D) Enine E) Liman 1994 YS

Trkiyenin Ege kylarnn Akdeniz ve Karadeniz kylarndan uzun olmasnda aadakilerden hangisinin etkisi vardr ? A) B) C) D) E) Ege kylarnn epirojenik olaylar sonucunda olumas Dalarn kyya dik gelmesi Kyya yakn adalarn ok olmas elf alannn geni olmas Akarsu azlarnda oluan birikinti ovalarnn geni yer kaplamas

1998 YS

Sinop Zonguldak Ordu Edremit Kuadas Antalya Alanya Silifke Finike Giresun

Yukardaki haritada iaretli merkezlerden hangilerinin arasnda enine ky tipi grlr? A) Zonguldak Sinop B) Edremit Kuadas C) Antalya Finike D) Alanya Silifke E) Ordu Giresun 1992 YS