Professional Documents
Culture Documents
org
O Anarquisno Hojc
Una Fcflcao Solrc o Movincnio Lilcriario
Docuncnio
fonic digiial
Arquivo dc Hisioria Social Edgar Fodrigucs
www.ccca.org.lr1cdgar1anarlp.Iinl|
vcrsao para cDool
cDoolsDrasil
2000,2006 Arquivo dc Hisioria Social Edgar Fodrigucs
NDICE
1. Una Fcalidadc Sonlria c Coniradiioria. 5
2. O Dcclnio do Anarquisno Algunas dc Suas
Causas. 14
3. Una poca dc Dcscnconiros. 23
4. Dilcnas do Anarquisno Conicnporanco. 35
5. Possililidadcs Aiuais Duna Tcoria c Praiica
Lilcriarias. 44
O ANARQUISMO HOJE
UMA REFLEXO SOBRE O MOVIMENTO
LIBERTRIO
1. UMA REALIDADE
SOMBRIA E
CONTRADITRIA
O c)udo u))cIutou uo uno scu cIcotc c sc ]ustgou con cc pu)u ussn
podc) sc) uno.
Ku]Iu
Vivcnos una cpoca dc profundas nudanas, da
iccnologia s rclacs sociais, da ccononia poliica.
Transfornacs quc nao icn no cnianio, qualqucr
scniido dc supcraao do Sisicna dc suas injusiias c
irracionalidadcs , anics pclo conirario, sao
condicionadas pclos scus inicrcsscs csiraicgicos dc
prcscrvar a Ordcn Fcinanic.
A dcrrocada do socialisno dc csiado no Lcsic, c
una dcssas nudanas dccisivas quc narcarao a nossa
cpoca. Un proccsso dc auio-rcforna iniciado pcla
oligarquia lurocraiica, saiu do conirolc c acalou
pulvcrizando un sisicna csiaiisia c auioriiario quc
alguns icinavan cn cIanar dc socialisia. Esic
aconiccincnio, incgavclncnic posiiivo para os povos quc
sc lilcriaran daquclc sisicna icrrorisia dc doninaao,
nao dciou dc scr coniudo, ao ncsno icnpo, una
viioria dc sciorcs dcssa ncsna lurocracia quc
conscguiran prcscrvar scu podcr. Mais una vcz, cono
icn ocorrido nas uliinas dccadas, as classcs
doninanics sc sulsiiiucn no podcr cn rcsuliado duna
causiao poliica ou dun proccsso dc luia inicrna. Cono
no caso das diiaduras ilcricas c dos govcrnos niliiarcs
laiino-ancricanos, nao foi a luia dos cplorados c
doninados quc dcicrninou as nudanas c o fin dcsscs
rcgincs . Ouando o povo sc aprcscniou no ccnario, foi
para sufragar os novos sisicnas dc doninaao, ou para
scr usado cono carnc para canIao cn luias frairicidas,
cono assisiinos na Foncnia, Iugoslavia c Ccorgia.
Tanlcn a idcologia lilcral saiu viioriosa, pois a
dcrroia sinlolica das idcias dc una alicrnaiiva social,
quc csiivcran prcscnics nos prinordios da Fcvoluao
Soviciica, scra por nuiio icnpo o icna ccniral da
propaganda capiialisia. E, razao da dcscrcna c
dcscspcrana dc nuiios dos quc luian conira csic
sisicna.
O socialisno auioriiario saiu do ccnario social
dcrroiado, dando dcssa forna a sua dcrradcira
coniriluiao ao stutus quo. Ao ncsno icnpo quc
inpulsionou a unifornizaao c Ionogcncizaao do
sisicna capiialisia cscala univcrsal c cn princiro
lugar do nodo dc produao c das fornas dc conirolc
social. Una nova conjuniura asscnic na nundializaao
da divisao do iralalIo c na scgncniaao do nundo c
dc cada rcgiao cn gucios dc riqucza ccrcados dc
niscria.
Un panorana inicrnacional, narcado por una
convcrgcncia quasc ioial cnirc os principais ccniros dc
podcr cn iorno do WasbIngton Consensus, c
adninisirado pclos Scic Mais quc usarao scus
organisnos inicrnacionais. ONU, CEE, NATO, FMI,
DIFD, cono insiruncnios dc gcsiao, dc polcia c
conpanIia dc scguros da Ordcn Inicrnacional.
A insiruncnializaao da ONU duranic a Cucrra
do Colfo, nos confliios rcgionais c no caso do Haiii; a
nanuicnao da NATO apos a dissoluao do Pacio dc
Varsovia; a rccusa dos EUA dc dcsnaniclancnio do
arscnal nuclcar; lcn cono as prcicnscs Icgcnonisias
da AlcnanIa dcniro da CEE, sao cnirc nuiias ouiras
nanifcsiacs, dcnonsiraiivas dcsia nova rcariiculaao
do Capiialisno Inicrnacional sol conando dc
WasIingion.
Ncsic conicio dc )cstuu)ucuo, principalncnic nas
socicdadcs dc consuno, nassificadas c nanipuladas por
una rcdc dc propaganda c infornaao dirigida, as
possililidadcs dc una alicrnaiiva social, sc afunilan. Ja
quc os valorcs lilcriarios da auiononia, da
solidaricdadc, do livrc pcnsancnio c do auiogovcrno, sao
dificilncnic inicligvcis ou acciics pcla naioria dos
cidadaos ancsirados c dcsanparados c pcrdidos nun
conicio social dc individualizaao c aionizaao
circna. Tornando-sc assin incapazcs dc qualqucr
rcflcao criica, afundados quc csiao no nininalisno
ciico c no cinisno pragnaiico. O quc cprinc a naior
viioria do sisicna. a Ionogcinizaao idcologica c
culiural das socicdadcs ondc prcdoninan os nuo-uuo)cs
do individualisno, da concorrcncia c da csquizofrcnia
dionisaca para usar as palavras dc Carlos Daz.
So os ccludos dcssa socicdadc (c quc nao
aspiran a sc inicgrar no rcino da sujciao confornisiai
ou os quc ncla nao sc rcconIcccn una pcqucna c
dcsariiculada ninoria podcn sc idcniificar
poicncialncnic con csscs valorcs lilcriarios. En icrnos
oljciivos cssa c a nossa nargcn dc aiuaao nas
socicdadcs do cIanado Princiro Mundo. Mcsno quc
sailanos quc cssc confornisno najoriiario c cclico c
podc scr alalado, qucr por alicracs socio-cconnicas,
qucr pclo aprofundancnio gradual da crisc civilizacional
quc vivcnos.
Ouira c a siiuaao vivida nos pascs do Icnisfcrio
sul con algunas scnclIanas con o Lcsic Europcu
ondc a supcr-cploraao, a nao saiisfaao das
ncccssidadcs lasicas c a flagranic dcsigualdadc social
quc sc iraduz nun vcrdadciro apariIcid social, alrcn
cspaos coniinuidadc dc anplos novincnios sociais
anii-capiialisias.
OlIando ao nosso rcdor, nao scria cccsso dc
pcssinisno afirnar quc nunca cono Iojc, as foras do
Esiado c do Capiialisno foran iao forics c as icndcncias
lilcriarias da alicrnaiiva social, iao fracas.
No cnianio, c apcsar disso, pcrsisicn
coniradics c icnscs fundancniais no sisicna
doninanic, quc sc vao acunulando c adquirindo una
visililidadc aic Iojc nunca visia. Concando pcla
niscria alsoluia da naioria da populaao nundial, quc
conirasia con a riqucza osicnsiva c dclapidaioria dc
alguns; a propria narginalizaao dc sciorcs sociais nos
pascs ricos. ondc jovcns, dcscnprcgados c vclIos
aponian os liniics dc assinilaao do sisicna; o
dcscnvolvincnio da icndcncia dc crcscincnio dos
cnprcgos infornais c prccarios; a dcsqualificaao
profissional c o aviliancnio do iralalIo rcsulianic da
iniroduao da auionaao c das novas iccnologias; c por
fin o auncnio das iaas do dcscnprcgo csiruiural sc
nosiran cono prollcnas congcniios da ccononia do
lucro.
Por ouiro lado, a naiurcza prcdaioria da socicdadc
capiialisia c sua ilusao dun crcscincnio infiniio, so
podc lcvar ao csgoiancnio dc rccursos, dcsiruiao
causada no ncio naiural, rcvcrso dcsiruiivo dcsia forna
dc "progrcsso" quc junio con a uiilizaao arliiraria c
irracional das iccnologias, inpc aos gcsiorcs da
dcsordcn indusirial a inicgraao duna poliica dc
rcsirics anlicnialisias. ncssc scniido quc dcvc scr
cnicndido a panaccia do "dcscnvolvincnio susicniavcl"
prcscnic do discurso aiual dos donos do Podcr c cn
pariicular do Danco Mundial. Discurso idcologico quc,
coniudo nao aponia una soluao Iarnoniosa para o
prollcna da polrcza, do dcscnvolvincnio Iunano c da
uiilizaao da iccnologias, qucsics ccnirais da nossa
cpoca.
O capiialisno podc scniir a ncccssidadc dc
conialilizar os prcjuzos ou as ancaas fuiuras, nas
nao podc assinilar os qucsiionancnios radicais
lcvaniados por lilcriarios c ccologisias. Os prollcnas
lcvaniados so podcn scr rcsolvidos no conicio duna
socicdadc dcsccniralizada c auiogcrida capaz dc criar c
conirolar fornas iccnologicas adcquadas a un
dcscnvolvincnio inicgrado, auio-susicniado c solidario.
Ncn o crcscincnio zcro, ncn o dcscnvolvincnio
susicniavcl sao possvcis nun nundo narcado pcla
logica do consuno c do dcspcrdcio das socicdadcs )cus
c pcla ncccssidadcs lasicas nao saiisfciias das
socicdadcs poI)cs.
Dc Dopal c CIcrnolyl ao coniralando dc pluinio
a socicdadc indusirial nanifcsia-sc inirinsccancnic
dcsordcnada c ancaadora para o fuiuro dos povos. Ao
nvcl poliico Ia una icndcncia gcncralizada para a
rcsiriao das lilcrdadcs c garaniias conquisiadas cn
ouiras cpocas. O quc sc rcflcic dirciancnic no
ordcnancnio jurdico, con a rciniroduao dc concciios c
praiicas auioriiarias c inquisiiorias no dirciio pcnal c
proccssual.
A dcnocracia rcprcscniaiiva sc csvazia facc
incisicncia dc cscolIas rcais c iransfornaao das
clcics cn sinplcs conpciics dc narlciing, ondc o
rcsuliado c scnprc inocuo para as cliics c lurocracias
doninanics. Una crisc dc lcgiiinidadc quc c anpliada
pcla crcsccnic lurocraiizaao do Esiado c pclo faio das
dcciscs cconnicas c poliicas nais inporianics scrcn
ionadas, ianio no nvcl privado, cono no nvcl
inicrnacional, fora do cIanado conirolc do Esiado dc
Dirciio. O ncsno ocorrcndo con a naioria das dcciscs
cufcnisiicancnic cIanadas dc iccnicas c con aquclas
quc sao ionadas no conplco dc scgurana, ondc
prcdonina o princpio do scgrcdo.
A corrupao, por sua vcz, afirna-sc cono
icndcncia cndcnica do csiado nodcrno, do Japao ao
Drasil, da Vcnczucla a EspanIa, Frana c Poriugal,
conproncicndo as varias corrcnics poliicas con
praiicas fraudulcnias c ilcgais, scn quc con isso scja
afciada csscncialncnic a crcdililidadc quc os cidadaos-
cspcciadorcs icn cn scus pariidos. Aic porquc Ia nuiio
as oligarquias poliicas da rcprcscniaao aldicaran dc
nascarar con a ariinciica do voio scu nandaio
clciioral, cono ja dcnonsirou Ia nuiio icnpo o
anarquisia ilcrico Ficardo Mclla
a "lci do nuncro" c
un falso insiiiuio dcnocraiico, ianio nais quc aic as
naiorias clciiorais csiao cncolIcndo a olIos visios,
scndo o Podcr cfciivancnic ccrcido por ninorias,
crcdcnciadas ninoriiariancnic nas cIanadas clcics
dcnocraiicas.
Mcsno facc a csia rcalidadc cada vcz nais visvcl
no nundo conicnporanco, a dcscrcna na potcu quc
sc iraduz no crcsccnic alsicncionisno cn quasc iodos
os pascs, no conicio aiual so scrvc para rcforar o
cinisno individualisia do cgoccnirisno doninanic. "cada
un por si, c dcus conira iodos."
Afirna-sc assin a icndcncia para un csiaiisno
auioriiario, afasiado do nodclo dc Esiado dc Dirciio
classico c nais ainda do Wclfarc Siaic, un Esiado ja nao
nais prcocupado con a pariicipaao c os dirciios dos
cidadaos. Mas iao so cn garaniir as condics dc
produao, rcproduao c novincnio do Capiial. un novo
iipo dc Esiado Polcia, quc vcn pcrdcndo a sua
dincnsao nacional para sc iornar a )cpu)tcuo ocu
duna nova forna dc Esiado supranacional cn gcsiaao.
O fcnncno inconirolado da violcncia c da gucrra
dcnonsiran dc forna incquvoca quc ncnIun Esiado
ou govcrno nundial podcra conirolar socicdadcs
cindidas pcla niscria c injusiia. Ao conirario do quc
alguns icoricos lilcrais nos qucrcn fazcr crcr, a
Iunzucuo duna socicdadc nao c produio da auscncia
do Esiado, nas da quclra do scu nonopolio airavcs da
csiaiizaao dc nuliiplos grupos sociais. As socicdadcs
cn quc sc ronpcran os laos iradicionais da
solidaricdadc social, dcclarando-sc a gucrra dc iodos
conira iodos, so podcn icr scu corolario logico no
rcaccndcr dc gucrras frairicidas cono na Iugoslavia, nos
gcnocdios dc frica c na violcncia dcscspcrada das
grandcs cidadcs. As nciropolcs ncsno dos pascs
ricos con scus lolscs crcsccnics dc niscravcis c
narginalizados icndcn a consiiiuir-sc cono un ccnario
dc violcncia ondc ncnIun ccrciio pariicular, ou
condonnio das cliics dcsscs quc prolifcran cn Madri ,
Fio dc Janciro, ou Los Angclcs podcrao no fuiuro
possililiiar a cisicncia scgura c dcsprcocupada quc as
classcs doninanics sc Ialiiuaran a usufruir no
passado.
Ncsic panorana sonlrio, o caninIo quc csianos
a pcrcorrcr podc alrir, ncsno assin, novas
possililidadcs. o csvaziancnio do scniido social do
Esiado c sua crisc dc lcgiiinidadc, faciliiando a
rcaproinaao dos novincnios sociais do pcnsancnio c
da praiica anii-csiaiisia.
Tanlcn a dcrrocada do niio do socialisno dc
Esiado, dcia cn alcrio o canpo da alicrnaiiva rcal aos
sisicnas dc doninaao, ondc sc podcra afirnar o
socialisno lilcriario. Con a dcrroia da csiraicgia
lcninisia dc ionada do podcr, dc uiilizaao do Esiado
para a criaao dun "socialisno" por ciapas, c da
dcrrocada do niio da ccclcncia da ccononia
ccniralncnic plancjada, quc so gcrou insialilidadc,
dcsigualdadc c lurocracia, a pcriincncia dos valorcs
anarquisias, dun socialisno organico, fcdcralisia c
dcsccniralizado, iorna-sc ainda naior para os quc nao
aldican dc pcnsar c luiar por una alicrnaiiva ao quc a
csia.
O capiialisno quc pcrsisic cono larlaric pcrdura
anic una coniradiao lasica do nosso icnpo quc podc
scr rcsunida nas palavras dc Marcusc. "A rcvoluao
nais ncccssaria, parccc scr a nais inprovavcl."
Inprovavcl porquc so novincnios sociais auinonos c
lilcriarios podcrian ronpcr a icia dc un sisicna
rcpugnanic quc cnvolvc iodas as classcs c grupos
sociais. A pariir daqui, duna rcalidadc advcrsa nas
coniradiioria, o anarquisno pode luiar por rcionar o
scu papcl nos novincnios sociais nos vclIos c nos
novos novincnios , o quc vai dcpcndcr, pclo ncnos
cn grandc paric, da vontade, IucIdez, c ao, dos
lilcriarios.
Por nais quc os idcologos do Podcr c a coric dc
acoliios arrcpcndidos, proclancn o fin da Hisioria, cla
icina cn afirnar quc so norrcra con o proprio Ioncn.
Mcsno quc nao possanos dcscariar a Iipoicsc ja un dia
lcvaniada por MannIcin dc o nundo "csiar cnirando
nuna fasc dc aparcncia csiaiica, unifornc c inflcvcl."
Mcsno assin o fuiuro scra scnprc una
possililidadc cn alcrio ondc os scrcs Iunanos, con
iodas as condicionanics culiurais c naicriais, podcrao
rcalizar suas uiopias. Para nos anarquisias, o socialisno
lilcriario, a conunidadc organica da Hunanidadc,
coniinua scndo un inpcraiivo para a Iununzucuo das
socicdadcs.
2. O DECLNIO DO
ANARQUISMO, ALGUMAS
DE SUAS CAUSAS
Mus unu g)undc dcu nuo podc gc)nnu) nun s du, po) nus )updu quc
sc]u u cuIo)ucuo c u d]usuo dc dcus du)untc os pc)odos )cuouconu)os.
Pot) K)opotIn
O dcclnio Iisiorico do anarquisno icn sido ao
longo dc dccadas aprcscniado por scus oposiiorcs cn
pariicular os narisias cono una dccorrcncia dun
proccsso Iisiorico incviiavcl associado iransiao dc
socicdadcs prc-capiialisias para o capiialisno c da
fornaao do prolciariado indusirial. Essa icsc quc icn
cono cpocnics Iisioriadorcs do iipo dc Eric Holslawn
dificilncnic rcsisic a una analisc nais dcialIada. E
una coisa c ccria. ao quc parccc, a cicniificidadc da
Iisioria c sua "ncuiralidadc" nao sao suficicnics para
inpcdircn os inpulsos ccgciicos da dognaiica
lcninisia dc Holslawn scnprc quc sc rcfcrc ao
anarquisno, cIcgando s raias da na fc cn varios dc
suas olras
Mas sc para os pcnsadorcs lilcrais ou para os
narisias o dcclnio do anarquisno c una nutu)u
incviialilidadc Iisiorica para nuiios anarquisias c un
inconprccnsvcl acidcnic, nos dois casos icn ficado
sisicnaiicancnic oculias as razcs quc cplican ial
dcclnio.
Para conprccndcrnos a siiuaao aiual do
anarquisno, os principais prollcnas con quc sc
confronia c as possililidadcs quc sc alrcn, icrcnos dc
rcvcr sua fasc dc dcclnio quc sc csicndcu pclas dccadas
dc 20 c 30 c culninou con a dcrroia da Fcvoluao
Lilcriaria cn EspanIa cn 1939. A conjugaao dc
nuliiplos faiorcs advcrsos, quc os anarquisias foran
incapazcs dc cnicndcr ou dc coniornar na conjuniura
poliica c social da cpoca, c o quc cplica cssc
csvaziancnio progrcssivo do novincnio.
ai Sc cisic una causa quc dcva scr aponiada cn
princiro lugar cssa c a rcsulianic das iransfornacs
sofridas pclo capiialisno c pclo csiado, ncssas princiras
dccadas do scculo.
A inicnsificaao das luias opcrarias a pariir dc
finais do scculo XIX, o cspcciro da Fcvoluao Social c as
nudanas iccnologicas c organizacionais lcvaran ao
Capiial iniciar una poliica rcdisiriluiiva nos pascs
indusirializados o quc pcrniiiu una cpansao do
proccsso produiivo c acina dc iudo a adcsao dos
iralalIadorcs ao sisicna. O accsso ao consuno iornou-
sc assin o anidoio conira a rcvolia c faior prinordial
para a adcsao dos iralalIadorcs logica nornaiiva do
capiialisno.
O surgincnio do Esiado inicrvcncionisia, quc sc
inscrc ncsic proccsso dc nudanas csiruiurais scja
na sua vcrsao corporaiivisia-fascisia, scja na dc Esiado
dc Dirciio Social , lcvou ao rcconIccincnio dos
dirciios cconnicos c sociais dos iralalIadorcs c a una
dcnarcaao dc liniics ao capiialisno dc livrc
concorrcncia c livrc cploraao do scculo XIX
A cducaao c a saudc pullica iornaran-sc
oljciivos dc Esiado c os dirciios iralalIisia. dcscanso,
fcrias, assisicncia social c rcforna, passaran a fazcr
paric das poliicas dc govcrno. O novincnio opcrario
conscguiu inpor algunas das suas rcivindicacs
Iisioricas, nas a iroco dc una sujciao ao Esiado quc
sc iraduziu na insiiiucionalizaao dos confliios lalorais,
airavcs dc rcgras dc arliiragcn diiadas por cssc ncsno
Esiado. Os govcrnos criaran un novo dcpariancnio da
conciliaao social. o Minisicrio do TralalIo, quc
juniancnic con irilunais c ouiros orgaos cspccializados
passaran a inicrfcrir nas luias opcrarias, na icniaiiva
dc dcsariicular a iaiica radical do confronio dc classcs
aplicada pclo sindicalisno rcvolucionario c pclo anarco-
sindicalisno.
O ordcnancnio jurdico passou a rcconIcccr
cono dIreItos as organizacs opcrarias, as rcunics, as
nanifcsiacs c grcvcs, nas dcu-lIcs un
cnquadrancnio lcgal quc lIcs rciirava iodo o poicncial
confliiivo. En conirapariida a aao dircia, a saloiagcn,
o loicoic c a grcvc dc solidaricdadc passaran a scr
crininalizadas c rcprinidas dc forna ainda nais
violcnia, csialclcccndo-sc clarancnic o liniic adnissvcl
para o sindicalisno. a rcprcscniaao corporaiiva dos
prollcnas opcrarios.
Tanlcn o capiial passou a acciiar o sindicalisno
dcniro dcsscs liniics, usando un duplo criicrio ncgocial.
ao fazcr conccsscs s cigcncias dc sindicaios
conIIveIs c rcprinir as quc iivcsscn una dinanica
radical. Os cpisodios do "pisiolcirisno" capiialisia ncssa
cpoca, da EspanIa aos EUA sao por dcnais conIccidos.
O sindicalisno quc nasccra cono cnanaao da voniadc
dc cnancipaao do novincnio opcrario, c sua forna
auio-organizaiiva por ccclcncia, iornou-sc a pariir dc
cniao un rcflco das inicrvcncs dircias c indircias
do Esiado c scu ordcnancnio jurdico.
O dirciio iralalIisia, a insiiiucionalizaao das
ncgociacs sindicais, sujciias a ardilosas analiscs
jurdicas c cconnicas, favorcccran a lurocraiizaao
dos sindicaios c cn nuiios casos cigiran-na. So
airavcs da criaao dc csiruiuras adninisiraiivas c dc
asscssoria dc cspccialisias do acordo. advogados,
ccononisias, sociologos c un scn nuncro dc
funcionarios cicriorcs ao novincnio opcrario, podcrian
os sindicaios cnquadrar-sc ncsic conicio ncgocial c
nclc olicr vaniagcns. A icniaao corporaiivisia quc
nunca cIcgou a dcsaparcccr do sindicalisno, ncsno
nas fascs cn quc sc poicnciavan nais as fornas
rcvolucionarias do confronio dc classcs icndo
inclusivc originado cn quasc iodos os pascs Iisioricas
polcnicas cnirc anarquisias c sindicalisias ,
iornavan-sc agora prcpondcranics.
A conlaiividadc dos sindicaios c dos niliianics
opcrarios, passava a nao icr corrcspondcncia dircia con
a cficacia na conquisia dc nclIorias coniraiuais. Os
nais cficazcs passaran a scr os nais Ialcis nas
ncgociacs, o quc nornalncnic sc iraduzia na ccdcncia
sisicnaiica pcranic as inposics csiraicgicas do
Capiial.
Esiavan assin criadas as condics para a
dcrroia do sindicalisno anarquisia, quc sc susicniava
na conscicncia rcvolucionaria, na aao dircia c na auio-
organizaao. Tornava-sc "inpossvcl" un sindicalisno
ondc nao calian funcionarios c dirigcnics profissionais
c para qucn cvocando a consigna do sindicalisno
rcvolucionario dos EUA da IWW "iralalIadorcs c
capiialisias nao icn nada cn conun".
Ncsic panorana dc conciliaao cn quc o Esiado
ganIava una auiononia rclaiiva cn rclaao s classcs
doninanics, assunindo un rosio pacificador,
indcpcndcnic, social, dciava dc Iavcr condics para a
inicligililidadc do discurso anii-csiaiisia dos
anarquisias. A naioria dos iralalIadorcs concaran a
vcr o Esiado cono una cniidadc beneIIcente quc
garaniia a cducaao, a saudc, a Ialiiaao c a vclIicc
dos cidadaos c nao nais cono aparclIo ccniral dc
gcsiao da doninaao.
li Una scgunda causa podc scr aponiada. o
aparccincnio dc diiaduras icrrorisias cn varias rcgics
do nundo. Dcsdc logo o nazi-fascisno c suas varianics
ilcricas, lcn cono os govcrnos dc ocupaao rcsulianics
da cpansao alcna. As diiaduras na Ancrica Laiina as
diiaduras dc Vargas c Pcron c na Fussia dos lurocraias
conunisias.
A rcprcssao dcscncadcada iornava inpossvcl a
solrcvivcncia do anarquisno cono novincnio anplo c
alcrio, principalncnic das organizacs anarco-
sindicalisias. O anarco-sindicalisno quc foi a csiraicgia
quc alriu caninIo influcncia gcncralizada das idcias
anarquisias na naioria dos pascs, nao iinIa condics
dc solrcvivcr cn ial siiuaao dc rcprcssao. So un
novincnio csiruiurado clandcsiinancnic lascado cn
grupos dc afinidadc podcria rcsisiir.
A prisao, noric c clio dun nuncro incalculavcl
dc niliianics, juniancnic con a inpossililidadc dc
nanicr a propaganda c inicrvcnao no novincnio
social, iria lcvar, cn nuiios pascs, ao quasc
csvaziancnio do novincnio c a una rupiura cnirc
gcracs.
Ouando sc iornou possvcl a rcariiculaao, os
anarquisias csiavan cindidos cn duas gcracs
disianciadas por dccadas, quc so con dificuldadc sc
conunicavan c rclacionavan.
ci Finalncnic a icrccira causa icvc a vcr con a
viioria na Fcvoluao Fussa do lcninisno c a
sulscqucnic criaao dos pariidos conunisias. Ao sc
iornar a csiraicgia da viioria solrc a lurgucsia ou ao
scr inicrprciado cono ial rciniroduziu o narisno
con carisna rcvolucionario no novincnio opcrario
inicrnacional. A ilusao dc quc cra cssc o nclIor, ou o
nais cficicnic, caninIo para cIcgar ao socialisno,
sonado falia dc infornaao solrc os runos da
rcvoluao soviciica, lcvou nuiios anarquisias ao
lcninisno. Una adcsao nais pragnaiica quc icorica, quc
os fazia vcr na socicdadc russa una concrciizaao das
idcias lilcriarias. E os cnpurrava criaao dc
organizacs quc nisiuravan na sua forna c no scu
discurso os princpios anarquisias con un nainalisno
ou lcninisno incipicnic. En nuiios pascs os pariidos
conunisias nasccran dc rupiuras no scio da corrcnic
social-dcnocraia, nas cn quasc iodos Iouvc una
pariicipaao significaiiva dc iralalIadorcs oriundos do
anarco-sindicalisno. E pclo ncnos no caso dc Poriugal c
do Drasil, os Pariidos Conunisias foran una criaao dc
anarquisias. Esia airaao pclo lcninisno viria a scr
ainda naior cnirc os iniclcciuais anii-capiialisias quc sc
dciaran conquisiar pcla idcia dc criar o socialisno a
pariir do Esiado, una nanifcsiaao dc dcspoiisno
csclarccido, lascado na conccpao dc quc o narisno
scria a "cicncia" da iransfornaao social; c quc aos
iniclcciuais csiaria rcscrvado un papcl cspccial na
vanguarda dirigcnic. Nascia assin o "socialisno dos
iniclcciuais", iao lcn dissccado por MalIaisli.
Mas foi no novincnio opcrario quc as diviscs
iniroduzidas pclas divcrgcnics conccpcs dc socialisno,
icrian naiorcs conscqucncias, ja quc dininuran a
propria capacidadc dc rcsisicncia s diiaduras quc sc
concavan a insialar. Esia siiuaao sc agravou apos a
adoao pclos conunisias duna csiraicgia inicrnacional
dcfinida pclo COMITEFN c ISV dc infiliraao c
cisao dos sindicaios dc oricniaao anarco-sindicalisia.
A aao insidiosa dos conunisias foi dcicrninanic
para dcsariicular o anarco-sindicalisno c possililiiou-
lIcs a criaao dos sindicaios airclados, corrcias dc
iransnissao do pariido, ja quc para o lcninisno cra cssa
a funao insiruncnial das organizacs opcrarias.
Con o agudizar da rcprcssao c, na ncdida cn quc
os conunisias conscguiran solrcvivcr na
clandcsiinidadc, iornaran-sc para nuiios iralalIadorcs
a unica fora capaz dc ariicular as luias opcrarias
conira as diiaduras c o capiialisno. Sona-sc a isso a
nalcalilidadc iaiica quc os lcvava a nao dcsprczar a luia
pclas pcqucnas rcivindicacs c a inicgrar concciios
conscrvadorcs c nacionalisias cn scu discurso, o quc sc
adcquava a un novincnio social cn quc sc cpandia o
rcfornisno. Concava assin a dar-sc a Icgcnonia
conunisia nos ncios opcrarios, proccsso quc csiava
concludo nos finais da dccada dc 40.
A dcrroia da Fcvoluao cn EspanIa, foi o
culninar dcsia icndcncia c sua nais cvidcnic
dcnonsiraao. Aquclc quc foi o nais avanado csloo dc
iransfornaao social lilcriaria, foi cnpalnado cnirc
fascisias c csialinisias, anic a indifcrcna conivcnic dos
Esiados dcnocraiicos, na nais sinisira conlinaao dc
foras conira-rcvolucionarias dc nossa cpoca. Essa scria
a uliina grandc nolilizaao popular das idcias
anarquisias c a nais iragica das dcrroias. O socialisno
lilcriario quc dcsdc o scculo XIX iinIa iido un dos scus
lasiics na Pcnnsula Ilcrica, cra csnagado apos una
gucrra civil quc lcvaria noric c ao clio nilIcs dc
niliianics. Episodio da Iisioria social conicnporanca
quc rcunc coniradiioriancnic os crros, os liniics c as
possililidadcs criadoras do anarquisno. Nunca o
anarquisno icvc un papcl iao dccisivo nas nudanas
profundas duna socicdadc quanio na Fcvoluao
EspanIola, nas ianlcn nunca ficou iao proino dc sc
dcscaraicrizar cono alicrnaiiva s insiiiuics
csiaiizanics c lurocraiicas. A pariicipaao dc alguns dc
scus nais conIccidos niliianics no govcrno, ncsno nao
colIcndo a adcsao dc paric do novincnio, ncn
cIcgando a gcrar un anarquisno poliico dc fciao
nainalisia, gcrou un colaloracionsno quc acalou
dciando scquclas profundas no novincnio lilcriario.
As fornas dc organizaao,
as iaiicas, os oljciivos cn iudo sao difcrcnics.
Mcsno assin icnos dc rcconIcccr con lucidcz os
liniics aiuais da praiica sindical quc icndc a sc
dcsviriuar na praiica ncgocial, ou a sc cncurralar na
iniransigcncia do confronio, inpcdindo os ganIos
incdiaios, quc sao una conponcnic ncccssaria dcssa
forna dc organizaao. Ao conirario duna visao sinplisia
gcncralizada nos ncios anarquisias, o sindicalisno
lurocraiico c corporaiivo prcdoninanic aiualncnic, nao
c un produio da iraiao dc dirigcnics rcfornisias, nas a
cprcssao dun novincnio opcrario quc adcriu aos
valorcs c logica do capiialisno. A lurocracia sindical,
ial cono a lurocracia poliica, so rcflcic a inagcn dos
novincnios sociais conicnporancos.
Esia rcavaliaao das rclacs anarquIsmo X
sIndIcaIIsmo, c a dcfiniao duna csiraicgia aiual para a
aao no nundo do iralalIo nao dcian dc scr
inporianics, ncsno quc lcvando cn considcraao a
siiuaao aiual na naioria dos pascs, as pcrspcciivas
para os anarquisias sao, quando nuiio, a dc coniriluir
para a criaao dc nuclcos dc auiononia c auio-
organizaao nos locais dc iralalIo, aplicando as idcias c
iaiicas do anarco-sindicalisno adcquadas a cada
siiuaao.
Hojc o sindicalisno para scr rcvolucionario, icria
dc sc iornar nais alrangcnic, ncsno ao nvcl
rcivindicaiivo, ronpcndo as anarras do rcacionarisno
corporaiivo. Alcn das iradicionais luias salariais, dc
rcduao dc Iorario, dc nclIoria das condics dc
iralalIo c conira o dcscnprcgo, icria dc passar a
inicrvir no rcdincnsionancnio do papcl do iralalIo c da
funao do iralalIador. E, indo nais alcn, aiuar nas
qucsics quc cnvolvcn o nundo do iralalIo, cono os
iransporics, Ialiiaao, urlanisno, consuno c qualidadc
dc vida, ja quc sao aspccios fundancniais sc pariirnos
duna visao inicgrada das rclacs dc doninaao c dc
suas conscqucncias na cisicncia quoiidiana dos
assalariados.
, Ia
nuiio sc afasiou dos valorcs radicais do anarquisno
para sc aproinar dun lilcralisno, quc nao icn
corrcspondcncia con a rcalidadc cnica do sisicna
doninanic. Mais quc un pcnsancnio rcfornisia ja
quc ncn radicais sao cn suas cigcncias dc rcforna, c
un pcnsancnio aconodado, incapaz dc qucsiionar
profundancnic a rcalidadc c aposiar na voniadc c dcscjo
uiopico quc scnprc csiivcran prcscnics nos novincnios
sociais dos oprinidos.
Ao conirario do quc aprcgoan os lilcriarisias, o
pcnsancnio anarquisia classico solrc o Esiado c o
Podcr, nanicn ioda a sua pcriincncia c o concciio
lilcriario duna conunidadc auiogovcrnada,
dcsccniralizada c fcdcralizada c nais aiual quc nunca. A
iniuiao c lucidcz na criica do socialisno auioriiario c
do Esiado, dcnonsirou-sc duna oljciividadc
insofisnavcl.
O quc nao nos inpcdc dc rcconIcccr quc as idcias
cposias por ProudIon, Dalunin, Kropoilin, Malaicsia c
Landaucr, cnirc ouiros, nao iivcran os
dcscnvolvincnios posicriorcs quc sc fazian ncccssarios.
Muiias qucsics alcrias pcla cpcricncia da Fcvoluao
Soviciica c da Fcvoluao lilcriaria cn EspanIa, lcn
cono nuiias ouiras surgidas con as nuiacs ocorridas
na socicdadc indusirial (das novas iccnologias,
ccologiai csiao cn alcrio. Una icoria do Podcr; una
conccpao lilcriaria dc organizaao; a analisc das
fornas dc auiogcsiao; os prollcnas dc cscala c da
conplcidadc iccnologica na socicdadc conicnporanca;
un cnicndincnio dos nccanisnos psicologicos da
agrcssividadc c da doninaao; as rclacs dc nicropodcr
na fanlia c nos grupos, un csiudo das poicncialidadcs
lilcriadoras da roloiica c da iclcnaiica, sao cnirc ouiros
icnas quc prccisan dc scr aprofundados dcsdc una
pcrspcciiva lilcriaria.
Enquanio o anarquisno csicvc no ccniro dos
novincnios sociais c sc afirnava cono pcnsancnio
rclcldc, nanicvc sua capacidadc dc airaao solrc una
iniclcciualidadc dcsvinculada c criica. Aic ao conco do
scculo conIccidos pcnsadorcs sc inicrcssavan pclas
idcias c as principais figuras do novincnio cono
Kropoilin c Fcclus, cnconiravan-sc cnvolvidas nos
grandcs dclaics iniclcciuais da cpoca. Nos anos 20
ainda nuiios pcnsadorcs da inporiancia dc Dulcr,
Lulacs c Dcnjanin csiavan proinos dc posics
lilcriarias, o ncsno ocorrcndo con nuiios cscriiorcs c
ariisias.
No cnianio, c sinionaiico a dificuldadc do
anarquisno alsorvcr o novo pcnsancnio lilcriario.
Tirando algunas cccpcs cono Iialia, ondc icn csiado
prcscnic nos colciivos anarquisias assunindo a una
conicnporanicdadc radical, cn EspanIa dcpois do
pcrodo dinanico do fin dos anos 70, quando
pullicacs cono a Diciclcia iroucran cssc novo rosio
do pcnsancnio lilcriario, logo sc voliou a un discurso
carrcgado dc faniasnas c saudadcs.
Esia crisializaao idcologica do anarquisno, cono
icoria dcfinida c acalada, lcva a una conccpao scciaria
c rcligiosa, Vcior Carcia vclIo niliianic anarquisia
colocou o dcdo na fcrida nuna criica acida ao
oriodoisno quando cscrcvcu. "El anarquisno dclc
vigorizar-sc y aciualizar-sc, condicion inprcscindillc si
dcscanos icncr audiiorio. El anarquisno organizado, cn
pariicular, Ia sufrido una cagcrada iirania por paric dc
vcsialcs, ccgcias y Torqucnadas quc no Ian pcrniiido
nunca cl rc-cancn y la rcnovacion dc unas iaiicas por
nicdo a quc sc rcsiniicran los principios y las
finalidadcs. Esia inposicion oIIcIaIIsta ortodoxa no Ia
pcrniiido cl aircar nucsiros rccinios quc sc Ian llcnado
dc iclcranas nicniras cl nundo iniclcciual y la cicncia
coniinuala una narcIa vcriiginosa quc nos cosiara
csfucrzos suprcnos si qucrcnos darlc alcancc. Todo cl
quc no sc rcnucva, nucrc..."
O anarquisno nasccu da dissidcncia c da
Icicrodoia, cn Codwin, Dalunin ou Malaicsia nao
cnconiranos cssc scciarisno c oriodoia, cssa icniaao
quc nao csicvc dc iodo auscnic cn ouiras cpocas,
acalou sufocada pcla divcrsidadc c radicalidadc
Icicrodoa. Anarquisias, sindicalisias, individualisias,
pacifisias c insurrcicionalsias, foran a cprcssao dcssa
pluralidadc lilcriaria quc fizcran do anarquisno una
nanifcsiaao viva do pcnsancnio anii-dognaiico. Esias
sao algunas das caracicrsiicas quc icnos dc prcscrvar,
a iolcrancia c una conponcnic lasica do novincnio
anii-auioriiario, scn cla nao c possvcl pcnsar qualqucr
forna dc associaiivisno ou qualqucr forna dc
rcnovaao.
5. POSSIBILIDADES
ATUAIS DUMA TEORIA E
PRTICA LIBERTRIA
Os Ioncns tcncn cstc dcsconIccdo no quu cnt)u)un sc )cnuncusscn u
utuu o)dcn dc udu conIccdu. Scn dudu, c Ion tcnc) o dcsconIccdo,
quundo nossu stuucuo conIccdu c Iou c scgu)u; nus cstc nuo c o cuso c
suIcnos, scn nu)gcn dc dudu, quc cstunos u Ic)u do uIsno.
Lcu Tosto
Mcsno ncsic noncnio dc naior arrogancia do
sisicna capiialisia quc sc iravcsiiu cn socicdadc
dcnocraiica c so por cssc nonc qucr scr conIccido
principalncnic do scu Esiado, quando a idcologia do
Podcr c da Sujciao sc cscuia cn iodo o lado, nao sc
dcscoriinan arguncnios a favor dun sisicna
csscncialncnic c Iisioricancnic infanc.
Sua irracionalidadc cconnica c social c por
dcnais cvidcnic. A pcqucna ilIa dc alundancia, ccrcada
dc polrcza, podc aic scr o paraso, ou un polrc
succdanco, para os quc a vivcn. So quc nao passa
disso, una ilIa quc c alasiccida c financiada pclos quc
vivcn fora dcla. Una nuliidao dc csfoncados,
dcscspcrados ou dos confornados na niscria quc
povoan as grandcs rcgics do plancia. Cono c possvcl
falar dc progrcsso, dcscnvolvincnio c ciio do gcncro
Iunano ncsic conicio cn quc una paric da
Hunanidadc sc dcssolidariza da rcsianic?
Cono adniiir cono poliica ou ciicancnic
adnissvcl un sisicna social quc pcrpciua ial rcalidadc?
Ouc Fuiuro aponia cssa rcalidadc?
Ccriancnic nao c a anpliaao da socicdadc dc
consuno, cscala univcrsal, ncsno quc sc anplic a
novas ilIas, no occano do apariIcid social. Os rccursos
cscassos c a crisc ccologica provocada pcla ccononia do
lucro c do dcspcrdcio, so pcrniicn visualizar una
planificaao auioriiaria cscala nundial, con o conirolc
rigoroso dos rccursos, da dcsiruiao anlicnial c da
propria populaao.
Pcrdida a inoccncia c o oiinisno do scculo XIX,
quando os novincnios sociais c os anarquisias cn
pariicular cspcravan o ununIu )udoso, salcnos Iojc
quc o fuiuro csia cn alcrio, ncnIun novincnio
irrcsisivcl da Iisioria scra capaz dc nos prcparar algo
nclIor daquilo quc nos ncsnos scjanos capazcs dc
consiruir a pariir dc Iojc. Sc os anarquisias forcn
capazcs dc passarcn o icsicnunIo dc sua Iisioria, c
afirnarcn na praiica social scus valorcs, ialvcz os
novincnios sociais possan rccnconirar, ncssa
radicalidadc lilcriaria, un dos rcfcrcnciais quc
procuran dc forna dcsnoricada. A inprcvisililidadc
Iisiorica ou o cciicisno nao sao olsiaculos dcfiniiivos
ao voluniarisno anarquisia. Ouando Fanclli o lilcriario
iialiano conpanIciro dc Dalunin cIcgou a EspanIa cn
1868, scn scqucr falar o cspanIol, acaso podcria prcvcr
quc csiava coniriluindo para a criaao da nais
inporianic lasc do novincnio anarquisia. o novincnio
lilcriario da Pcnnsula Ilcrica?
Nao cisic un quc ]uzc) para os anarquisias.
Eisic nuiias possililidadcs dc fazcr, iraduzindo as
difcrcnics siiuacs c pcrspcciivas cn quc cada grupo
ou indivduo lilcriario sc cnconiran, nas quc passa
anics dc iudo por prcscrvar a lucidcz criica, pcnsar
pcrnancnicncnic a rcalidadc, agir solrc cssa ncsna
rcalidadc, assunir a solidao da rcsisicncia cn icnpos
difccis luiando para criar os laos do cspao
conuniiario alicrnaiivo.
A prais lilcriaria conicnporanca dcvcra sc
iraduzir cada vcz nais na criica do Podcr, da Poliica,
do Esiado c do Capiial. Mas ianlcn na inicrvcnao
consiruiiva a pariir da rcalidadc local, na dcfcsa do
nunicipalisno c da dcnocracia dircia quc susicnicn
un anplo fcdcralisno rcgional c inicrnacional dos
Povos. Na criaao duna culiura criica quc lilcrc
cspaos dc lilcrdadc, dc auiononia c criaiividadc, nas
ianlcn dc projcios auiogcsiionarios dc alicrnaiivas
cconnicas c convivcnciais.
Essc c o caninIo para quclrar a quiciudc quc a
socicdadc do cspciaculo nos inpc, rccusar a condiao
dc cspcciador inpoicnic c agir, a rccusa silcnciosa, o
discurso, o fanzinc, a saloiagcn annina, a rcvisia, a
dcsolcdicncia civil, o livro, a aao radical do sindicalisia
lilcriario, as coopcraiivas auiogcsiionarias, a
nanifcsiaao anii-niliiarisia dos anarco-punls, as
cpcricncias cducacionais ou as lisias dc discussao
lilcriarias dcniro das rcdcs dc conpuiadorcs sao
icsicnunIos dc quc iudo podc ainda scr fciio.
E porquc nao fazc-lo?
Tcnos razao para crcr quc os nossos valorcs.
coopcraao, apoio nuiuo, solidaricdadc, lilcrdadc c
igualdadc corrcspondcn possililidadc dc Iunanizaao
da Iisioria das socicdadcs.
Por cssa razao o anarquisno nanicn ioda a sua
aiualidadc, acina dc nodas c conjuniuras, aic porquc a
ciica c a rclcldia lilcriaria possucn a dincnsao cicrna
dc Proncicu c csia unlicalncnic ligado con o dcscjo dc
rcalizaao inicgral dc nossa Iunanidadc. Enlora sua
concrciizaao sulvcrsiva so possa ocorrcr dcniro do
conicio rcal da Iisioria c das socicdadcs. Scndo cssc o
naior dcsafio quc sc coloca ao projcio social lilcriario.
2000,2006 - Arquivo dc Hisioria Social Edgar
Fodrigucs
Vcrsao para cDool
cDoolsDrasil
__________________
Alril 2000
Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc pagou por cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos
CFTIS
dircio na fonic.
cDoolsDrasil.org
Vcrscs para pdf c cDoolsLilris
cDoolsDrasil.org
__________________
Maro 2006