‫بسم الله الرحمن الرحيم‬

‫مو ضوع ‪ :‬طبیعت در قرآن‬

‫نگانده ‪ :‬محمود حسنی باقران‬

‫؟؟ مسئول مرکز شماره ی ‪ 7‬استان قم‬

‫ویيه جشنواره مهر مبین‬

‫تابستان ‪87‬‬

‫بسم الله الرحمن الرحیم‬

‫« مقدمه »‬

‫خداوند متعال سرنوشت انسان را به گونه ای رقم زدک ه در دامن طبیعت رشد کند و به طور‬
‫کلی به آن نیازمند باشد ‪ .‬مظاهر طبیعی نیز به عنون مواهب الهی در خدمت انسان قرار‬
‫گرفت تا نیاز های او را بر آورد و زمینه ساز با و حیات او باشد ‪.‬‬

‫در قرآن کریم بیش از ‪ 750‬آیه به پدیده های طبیعی اشار ه دارد و بیش از ‪ % 10‬آیات این‬
‫کتاب آسمانی به موضوع طبیعت اختصاص یافته است ‪.‬‬

‫قرآن باز زوایانی گوناگون به طبیعت نگاه کرده است ‪ ،‬به برخی از پدیده های طبیعی سوگند‬
‫یاد کرده است ‪ ،‬مظاهر طبیعی را آیات الهمی شمرده و از این راه انسان را به شناسایی‬
‫طبیعت و تدبر در آن فرا خوانده است ‪.‬‬

‫بر خلف همه کتابهای دیگر قرآن بیشتر تمثیل ها ‪ ،‬تعیر ها و توضیحهای خود را با توسل به‬
‫آثار طبیعت و واقعیات زندگی آورده است ‪.‬‬

‫در نظر قرآن ‪ ،‬طبیعت نه تنها با خدا و آموزه های الهی مخالف و معارض نیست بلکه معرف‬
‫عظمت و قدرت پروردگار و مظهر علم اوست ‪ .‬قرآن با عبارتهایی چون « و فی الرض آیات‬
‫للموقنین » « انظروا ماذا في السماوات و الرض » انسان ها را به اندیشیدن و تدبر دعوت‬
‫می کند ‪.‬‬

‫قرآن همچنین آموزه های اساسی دین از جمله مسأله اساسی قیامت را از روی نظایر‬
‫طبیعی و رستاخیز های دنیا برای ما آشکار و مبرهن می سازد ‪.‬‬

‫قرآن کریم از پرداختن به پدیده های طبیعی اهدافی دنبال کرده است مثال ‪:‬‬

‫‪-‬اثبات خالق و صانع متعال‬

‫‪-‬اثبات توحید و ربوبیت مطلقه خداوند بر همه هستی‬

‫‪-‬نشان دادن عظمت ‪ ،‬قدرت ‪ ،‬حکمت ‪ ،‬علم و رحمت الهی‬

‫‪-‬اثبات معاد و حیات دوباره‬

‫‪-‬تشویق به استفاده از طبیعت و بهره وری از آن‬

‫‪-‬بیان مبدأ پیدایش و نحوه تکون موجودات و پدیده ها‬

‫‪-‬بیان تظلم و انسجام و هدفداری طبیعت‬

 ‫‪-‬خبر دادن از پایان عالم ماده‬

‫‪-‬‬

‫جلوه های طبیعت در قرآن‬

‫قرآن کریم آخرین کتاب آسمانی است که به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله ) نازل‬
‫شده است ‪ .‬در این کتاب تمامی موضوعات علمی ‪ ،‬دینی ‪ ،‬طبیعی ‪ ،‬اخلقی ‪ ،‬اقتصادی و‬
‫‪ ...‬مورد توجه قرار گرفته و هر یک به فراخور حال موره ای بیان شده است ‪.‬‬

‫از جمله آیات زیبایی که به خصوص در جهت اثبات وحدانیت و قدرت و عظمت خداوند‬
‫است آیاتمربوط به طبیعت ‪ ،‬آسمان و زمین است ‪.‬‬

‫جالب است اولین آیه ای هم که بر پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) نازل شده است‬
‫به مسأله خلقت و آفرینش جهان هستی اشاره دارد ‪ « .‬اقرآ باسم ربک الذی خلق »‬

‫مشاهده آسمان و زمین و طبیعت همیشه برای انسانها جالب و تفکر انگیز بوده است ‪ .‬و‬
‫هر چه دنیای علم و دانش بشری گسترش می یابد ‪ .‬عظمت اسرار آمیز آسمان ها و‬
‫زمین بیشتر نمایان می شود ‪.‬‬

‫‪ -1‬زمین ‪:‬‬

‫« الذی جعل لکم الرض فراشا » آنکه زمین را همچون زیر انداز شما کرد ‪.‬‬

‫این مرکب را هواری که ما بر پشت آن سوار هستیم و با سرعت سر سام آوری در این‬
‫فضا حرکت می کند بدون اینکه کمترین ارزش را حس کنیم یکی از نعمتهای بزرگ خداوند‬
‫است ‪.‬‬

‫نیروی جاذبه ی زمین که به ما اجازه حرکت ‪ ،‬استراحت ‪ ،‬ساختن خانه ‪ ،‬باغ و زراعت و‬
‫انواع وسایل زندگی می دهد نعمت دیگری است ‪.‬‬

‫‪ -2‬کوهها‬

‫« و هو الذی مد الرض و جعل فیها رواسی و انهارا » اوست کسی که زمین را گسترد و‬
‫در آن کوهها و رودهایی را پدید آورد ‪.‬‬

‫آیات فراوان وجود دارد که دللت بر آفرینش کوهها به عنوان میغ و ستون استوار زمین‬
‫دارد ‪ .‬خداوند زمانی که زمین را آفرید برای اینکه از هر طرف آن را بیارامد ‪ ،‬کوهها را‬
‫چون میغ بر آن فرو نها د تا آسایش و آرامش بشر بر روی آن میسر شود ‪.‬‬

‫با خلقت کوهها آرامش و آسایش را در مقابل و ؟؟؟ سر سام آور زمین به موجودات‬
‫بخشید و بی پستی و بلندیها را در آن بوجود آورد ‪ .‬چون اگر همه جای زمین صاف و‬
‫یکسان بود طوفان و باد آن را از جای کند و حیات موجودات را دست خوش تغییر می‬
‫کرد ‪.‬‬

‫کوهها باعث ؟ کره زمین و جلوگیری از پراکندگی آن و آرامش زمین می شود ‪ .‬کوهها‬
‫عامل اصلی‬

‫ص‪2‬‬

‫جلوگیری از سیل و طوفان است و در برابر بادهای طوفان زا مقاوم شدید دارد و عامل‬
‫جلوگیری از کویر ها و بیابانهای خشک و سوزان است ‪ .‬از حرکا ت ویران کننده و لغزش‬
 ‫زمین جلوگیری می کند ‪ .‬عامل اصلی ذخیره آب هستند ‪ .‬باعث ایجاد نهرها می شوند و‬
‫نهر ها عامل پیدایش طبیعت سر سبز و میوه های رنگارنگ و مختلف می شود ‪.‬‬

‫‪ -3‬شب و روز ‪ « :‬هو الذی جعل لکم اللیل لباسا و النوم سباتا و جعل النهار منشورا »‬

‫خداوند روز را وقت تلش و تکاپو و زمان دیدن زیباییهای دنیا و شب را زما ن آرامش و‬
‫سکون و استراحت قرار داده است ‪.‬‬

‫روز قبل از شب آفریده شد و شب به دنبال روز آمده است ‪ .‬اگر از بیرون به کره زمین‬
‫نگاه کنیم شب و روز مانند دو موجود سیاه و سفید هستند که مرتبا دور کرده زمین می‬
‫چرخند اما اگر توجه کنیم که این کره زمین ابتدا جزء آفتاب بوده و در آن زمان همه جا‬
‫روز بود و شبی وجود نداشت اما به محض اینکه از آن جدا و دور شد و سایه مخروطی‬
‫شکل آن در جهت مخالف نور آفتاب افتاد شب پدید آمد ‪ .‬شبی که به دنبال روز در حرکت‬
‫است ‪ ،‬با فرا رسدن شب ‪ ،‬ماه باعث روشنی و جزر و مد می شود و با فرا رسیدن روز‬
‫خورشید همه زمین را گرم و روشن می کند ‪.‬‬

‫ماه و خور شید منبع برکات مادی در منظومه ما است ‪ ،‬نو ر ‪ ،‬گرما ‪ ،‬و حرکات و جنبش‬
‫و نزول باران ‪ ،‬روئیدن گیاهان ‪ ،‬رسیدن میوه ها ‪ ،‬رنگهای زیبای گلها همه از برکت وجود‬
‫آنها است ‪.‬‬

‫‪ -4‬آب ‪،‬‬

‫« و أنزل من السماء ماء » « و جعلنا من الماء کل شيء حي »‬

‫در قرآن کریم روییدن نباتات و گیاهان به آب نسبت داده شده است ‪.‬‬

‫آب در روی زمین و در اعماق آن که در دسترس بشر است ساکن است تا بشر بتواند با‬
‫حفر چاه ها و قنوات آن را مهار کند و مورد استفاده قرار دهد ‪ .‬اگر اعماق زمین خاک‬
‫رس نبود و آب در آنها حبس نمی شد ‪ ،‬آبها به تدریج چنان به اعماق زمین فرو می رفت‬
‫که از دسترس انسان خارج می شد ‪.‬‬

‫اگر سرما نگذارد گیاهان بروید ‪ ،‬آبها در آن قسمت از زمین انبار می شود و به صورت‬
‫چشمه سار ها در آمده و زمین های پایین خود را سیراب می کند ‪ .‬آب نعمتی است که‬
‫زندگی هر جنبنده ای به وجود آن بستگی دارد و باعث ایجاد رز و روزی می شود ‪.‬‬

‫‪ -5‬باد ‪:‬‬

‫« هو الذی أرسل الریاح بشرا بین یدی رحمته و أنزلنا من السماء ماء ؟؟؟» فرو‬
‫فرستادیم او کسی است که بادها را پیشاپیش رحمتش مژده بخش می فرستد و از‬
‫آسمان آبی بس پاکیزه فرو فرستادیم ‪ .‬بادها نه تنها بر دریاها می وزند و کشتیها را‬
‫حرکت می دهند بلکه سطح خشکی ها ‪ ،‬کوه ها و دره ها را جولنگاه خود قرار می دهند ‪.‬‬

‫گروه های نر را بر قسمتهای ماده گیاهان می افشاند و به تلقیح و با ر وری آنها کمک می‬
‫کند و میوه ها را به وجود می آورد ‪.‬‬

‫با حرکت دادن امواج اقیانوسها ‪ ،‬آنها را به طور مداوم به هم می آمیزند تا ؟؟ آماده ای‬
‫برای زیست موجودات زنده دریا فراهم گردد ‪.‬‬

‫با جا به جا کردن هوای مسموم و فاقد اکسیژن شهر ها ‪ ،‬بیابانها و جنگلها وسایل تصفیه‬
‫و تهویه هوا را بای بشر مهیا می سازد ‪.‬‬
 ‫‪ -6‬ابر ‪ « :‬و السحاب المسخر بن السماء و الرض » و ابرهایی که در میان زمین و‬
‫آسمان معلقند ‪ .‬ابر های متراکم بالی کرده زمین در گردش هستند و میلیارها تن آب را‬
‫بر خلف قانون جاذبه در میان زمین و آسمان معلق نگاه داشته اند و آنها را از هر نقطه‬
‫به نقطه دیگری می برند بی آنکه کمترین خطری ایجاد کنند ‪.‬‬

‫اگر آبیاری و ؟؟؟ آب دهی آنها نبود در سر تا سر خشکی های روی زمین نه قطره آبی‬
‫برای نوشیدن وجود داشت و نه چشمه و جویباری برای روییدن گیاه ‪ ،‬همه جا ویرانه بود و‬
‫کویر بود ‪.‬‬

‫‪ -7‬باران ‪:‬‬

‫« و ما انزل الله من السماء من ماء فاحیا به الرض بعد موتها »‬

‫و آنچه که خدا از آسمان نازل می کند یعنی آن آبی که با آن زمین را بعد از مردگی اش‬
‫زنده می سازد » بعد از فرود آمدن باران زمین از آن سیراب می شود و سبز و خرم‬
‫می شود ‪.‬‬

‫خداوند انواع میوه ها را از برکت باران بوجود می آورد و به عنوان روز ی بشر از زمین‬
‫خارج می سازد قطرات حیات بخش باران و دانه های پر برکت این آب تصفیه شده‬
‫طبیعی به هر جا می ریزد و زندگی و حیات بوجود می آورد و حرکت ‪ ،‬برکت ‪ ،‬آبادی و‬
‫نعمت به همراه خود می آورد‪.‬‬

‫‪ -8‬در یاها ‪:‬‬

‫« هو الذی سخر البحر لتأکلوا لحما طریا و سخرو جوا منه حلیة تلبسونها »‬

‫اوست که دریا را مهار کرد تا شما از آن گوشت تازه تناول کنید و از آن زیور هایی بیرو‬
‫ن آورید و خود را به آنها بیارایید ‪.‬‬

‫سیر در دریاو ؟؟؟ در آن ‪ ،‬هم ما همی و هم زیر آلت و تزئینات برای زنان نصیب انسان‬
‫می کند و مجموعا رزق و روزی در آن است ‪.‬‬

‫آب شور در در یا دارای ؟؟ بد است اما وقتی بخار می شود و به هوا می رود و به صورت‬
‫باران فرو می ریزد باعث می شود که انسانها از آن باران زراعت کنند و حیات خودشان‬
‫را ادامه دهند کشتی ها در آن شناور هستند و توسط بادها ب حرت در می آیند و از‬
‫سویی به سوی دیگر می روند ‪.‬‬

‫در اعماق آب شور دریاها حیوانات زیادی حیات دارند و هم روزی می خورند و هم روزی و‬
‫غذای بسیار لذیذ موجودات زنده ی دیگر چه در خشکی و چه در آب را بوجود یم آورند ‪.‬‬

‫صید مروارید و صدف و مر جان ‪ ،‬حمل و نقل در در یاها ‪ ،‬ایجا د بادها همه از برکت‬
‫وجود دریاها است ‪.‬‬

‫‪ -9‬هوا ( جوّ) ‪ « :‬و من یرد أن یضله یجعل صدره ضیقا حرجا کانما یصعد في السماء » و‬
‫آن کسی را بخواهد گمراه سازد سینه اش را آنچنان تنگ می سازد که گویا می خواهد به‬
‫آسمان بال رود‬

‫هوا باعث جلوگیری از آسیب رساندن اشعه ماوراء بنفش خورشید به انسانها می شود و‬
‫به صورت سپر بسیار محکمی در مقابل این اشعه مرگ آور محافظت می کند و آن را‬
‫جذب می کند ‪ .‬اگر هوای متراکم اطراف کرده زمین نبود سنگهای آسمانی که همواره به‬
‫داخل جو زمین راه می یابند در آن متلشی می شوند به صورت رگبار و حشتناکی دائما‬
‫به کره زمین اصابت می کرد و زندگی را بر روی کره زمین غیر ممکن می ساخت ‪.‬‬
‫بدون هوا هیچ صدایی روی زمین وجود نداشت و سطح زمین یک محیط خاموش و مرده‬
‫بیش نبود اگر اطراف کره زمین جوی وجود نداشت نه بین الطلوعین فلق وجود داشت و‬
‫نه سپیدی آغاز شب و شفق ‪ .‬وجود جو زمین و فاصله ای که در میان تاریکی شب و‬
‫روشنایی روز به هنگام طلوع و غروب خورشید بواسطه آن ایجاد می شود انسان را‬
‫بصورت تدریجی آماده پذیرفتن شب و روز می کند ‪.‬‬

‫‪ -10‬آسمان‬

‫« الله الذی رفع السماوات بغیر عمد ترونها »‬

‫خداوند کسی است که آسمان ها را بدون ستون هایی که آنها را ببینید برافراشت »‬

‫آسمان مانند گنبدی عظیم بالی سر ما قرار دارد و با ستارگان و سیارات بزرگ تزیین‬
‫شده است ‪.‬‬

‫از نعمت های بزرگ الهی که در آسمان وجود دارد نور خورشید ‪ ،‬نور ماه ‪ ،‬رعد و برق و‬
‫صاعقه ‪ ،‬باران ‪ ،‬ابرها ‪ ،‬ستارگان ‪ ،‬و ‪ ...‬که هرکدام وسیله حیات بشری را فراهم آورده‬
‫است ‪.‬‬

‫خداوند آسمان ها را در هفت طبقه آفرید که تمام کرات و اجرام منظومه شمسی و‬
‫کهکشانها در آسمان اول قرار دارند و مداری که سیارات در آن در حرکت هستند فلک‬
‫نامیده می شود‬

‫‪ -11‬ستارگان ‪:‬‬

‫«هو الذی جعل لکم النجوم لتهتدوا بها فی ظلمات البر و البحر قد فصلنا الیات لقوم‬
‫یعلمون »‬

‫اوست که ستارگان را برای شما آفرید تا در تاریکی های خشکی و دریا راه خود را پیدا‬
‫کنید براستی که آیات خود را برای اهل معرفت به روشنی بیان کرده ایم ‪.‬‬

‫ستارگان باعث پیدا شدن راه ها می شوند و تنها علمت کشتی ها در اقیانوس ها هستند ‪.‬‬

‫ستاره های ثابت ‪ ،‬شکل های مخصوص را تشکیل داده اند که به اشکال فلکی معروفند و‬
‫شناخت آنها برای پیدا کردن جهات چهارگانه شمال ‪ ،‬جنوب ‪ ،‬مشرق و مغرب مفید است‬
‫‪.‬‬

‫مر مسایل مهم نظامی و آموزشی از ستارگن استاده می شد ‪.‬‬

‫ستارگان باعث زینت و زیبایی آسمان است ‪.‬‬

‫‪ -12‬خورشید و ماه‬

‫« و الشمسو ضحها و ؟؟؟ و اذا تلها » سوگند به خورشید و تابش آن و ماه که از پی‬
‫خورشید روان است ‪.‬‬

‫نور خورشید بستر موجودات را گرم و روشن نگه می دارد و در پرورش ور شد گیاهان و‬
‫حیوانات مؤثر است ‪ .‬نور خورشید باعث حرکت و جنبش در کرده زمین و حرکت بادها و‬
‫امواج دریاها و جریان رودها و آبشارها می شود ‪.‬‬

‫نور ماه باعث راهنمایی شیبروان در بیابنها می شود و مایه آرامش و نشاط ساکنان زمین‬
‫می شود ‪ .‬باعث حساب سال ها ‪ ،‬ماه و روز است و در حقیقت ماه یک تقویم طبیعی‬
‫است ‪ .‬نور ماه باعث ایجار جز ر و مد در آب دریاها و اقیانوس ها می شود ‪.‬‬
 ‫‪ -13‬گیاهان و نباتات ‪:‬‬

‫« هو الذی انزل من السماء ماء فاخرجنا به نبات کل شی ء و ‪» ...‬‬

‫اوست خدایی که از آسمان باران فرستاد و بدان باران هرگونه نبات و گیاهان را رویاندیم‬
‫‪.‬‬

‫تمام گیاهانی که از زمین می رویند از هر نظر مهم و آیت روشنی از غفلت خداوند است‬

‫گیاهانی که قرآن مجید از آنها نام برده است هم از نظر خواص و کاربرد و هم از نظر‬
‫اشاره به رویداد ها و وقایعی که همراه با نام این گیاهان آمده است اهمیت و یژه ای‬
‫دارند ‪.‬‬

‫من ( ترتجبین یا گزانگبین ) شیره و صمغ گیاهی است یکی از داروهای گیاهی مهم‬
‫محسوب می شود ( بقره ‪. ) 57‬‬

‫نخل ( خرما ) به عنوان یکی از خوراکی های مهم استفاده می شود ‪ ( .‬بقره ‪) 266‬‬

‫زیتون ( زیتون ) هم از میوه آن و هم از روغن آن استفاده می شود ‪ ( .‬انعام ‪) 99‬‬

‫عنب ( انگور ) از میوه های مهم که استفاده های فراوانی از آن می شود ‪ ( .‬بقره ‪) 266‬‬

‫رمان ( انار ) هم به عنوان میوه استفاده می شود و هم از پوست آن استفاده های‬

‫دارویی می شود ‪ ( .‬انعام ‪) 99‬‬

‫تین ( انجیر ) به عنوان یکی از میوه های که خاصیت فراوان دارد استفاده می شود ‪.‬‬
‫( تین ‪) 1‬‬

‫سدر ( سدر ) گیاهی است که خاصیت دارویی فراوانی دارد ‪.‬‬

‫اثل ( گز ) درختی است که از شیره ی آن استفاده های فراوان می شود ‪ ( .‬سبأ ‪) 15‬‬

‫خمط ( درخت مسواک ) درختی است که از شاخه های آن برای مسواک کردن استفاده‬
‫می شود ‪ ( .‬سبأ ‪) 16‬‬

‫کافور ( کافور ) گیاهی است خوشبو که از آن برای معطر کردن استفاده می شود ‪.‬‬
‫( انسان ‪) 5‬‬

‫زنجبیل ( زنجبیل ) گیاهی است خوشبو که خواص فراوان دارد ‪ ( .‬انسان ‪) 17‬‬

‫عدس ( عدس ) از حبوبات است که در تغذیه از آن استفاده می کنند ‪ ( .‬بقره ‪) 61‬‬

‫بصل ( پیاز ) از سبزیجات است که خاصیت فراوان دارد ‪ ( .‬بقره ‪) 61‬‬

‫فوم ( سیر ) از سزیجات است که در تغذیه استفاده می شود و هم خاصیت دارویی‬

‫فراوان دارد ‪ ( .‬بقره ‪) 61‬‬

‫قثا ( خیار ) از میوه های مهم است که مورد استفاده قرار می گیرد ‪ ( .‬بقره ‪) 61‬‬

‫طلح ( اقاقیا یا موز ) درختی است که از شیره و صمغ آن استفاده های فراوان می شود‬
‫‪ ( .‬واقعه ‪) 27‬‬

‫یقطین ( کدو ) از سبزیجات مفید است که در تغذیه از آن استفاده می شود ‪ ( .‬صافات‬

‫‪) 139‬‬
‫خردل ( اسپندان یا خردل ) از دانه های این گیاه استفاده های خوراکی و دارویی می شود‬
‫‪.‬‬

‫ریحان ( شاه اسپرم ‪ ،‬ناز بویه ) از گیاهان بسیار خوشبو که هم از برگ و هم از دانه های‬
‫آن استفاده های وراکی و دارویی می شود ‪ ( .‬سوره رحمن ‪) 12‬‬

‫زقوم ( زقوم ) گیاهی است بسیا ر تلخ و بدبو که خوراک جهنمیا ن است ‪ ( .‬اسراء ‪) 60‬‬

‫ضریع ( ضریع ) گیاهی است بسیار تلخ که خوراک جهنمیان است ‪ ( .‬غاشیه ‪) 6‬‬

‫طوبی ( درخت مبارک ) از درختان بهشتی است ‪ ( .‬رعد ‪) 29‬‬

‫شجر ( شجر ) درخت پاک که ریشه ای استوار دارد و شاخه هایش در آسمان است ‪.‬‬
‫( بقره ‪) 35‬‬