‫گزارش نشستهاي تخصصي‬

‫پژوهش درموسيقي دستگاهي ايران‬

‫مؤسسه فرهنگي هنري آواي مهرباني‬

‫عاصمه فندرسکي‬

‫اسفند ‪1386‬‬

‫نشانی ‪ :‬تهران – سهروردی شمالی – پايين تر از عباس آباد– کوچه شاهرخ – پلک ‪6‬‬
‫تلفن ‪88740769 - 88744303 :‬‬
‫‪http://awayemehrabani.com‬‬
‫‪info@ awayemehrabani.com‬‬
‫‪awayemehrabani@yahoogroups.com‬‬

‫‪1‬‬
 ‫مؤسسه فرهنگي هنري آواي مهرباني فعاليت رسمي خود را از بهار سال‬
‫‪1380‬با انگيزه مشارکت در شناخت‪ ،‬حفظ و پژوهش ميراث فرهنگي هنري‬
‫ايران زمين با گرايش آموزش و پژوهش موسيقي آغاز کرد‪ .‬در عرصه‬
‫پژوهش موسيقي ايراني محور فعاليتهاي آواي مهرباني بردو پايه استوار‬
‫است‪:‬‬
‫‪ -1‬پژوهشهاي بنيادي ‪ -2‬پژوهشهاي کاربردي‬

‫‪ -1‬پژوهشهاي بنيادي ‪ :‬در عرصه پژوهشهاي بنيادي مهمترين فعاليت اين‬

‫مؤسسه توليد آلبوم هاي پژوهشي است‪:‬‬
‫توليد آلبوم هاي پژوهشي‬

‫مؤسسه آواي مهرباني از سال ‪ 1382‬تهيه و توليد آثار صوتي و تصويري را‬
‫آغاز کرد‪ .‬پس از گذشت ‪ 4‬سال با کسب تجارب فراوان در اين عرصه به‬
‫نتايج سودمندي دست يافت که حاصل آن توليد ‪ 55‬آلبوم تا اين تاريخ(‬
‫ارديبهشت ‪ )86‬است ‪ .‬در حال حاضر فايل بندي اين آثار به شرح زير است‪:‬‬
‫‪-1‬توليد سري آلبوم هاي پژوهشي صوتي « مجموعه موسيقي‬
‫ايراني »(‪ 15‬شماره)‬
‫‪-2‬توليد مجموعه آلبوم هاي پژوهشي « آشنائي با دستگاهها و‬
‫آوازها » شامل برگزيده آثار اساتيد قديم موسيقي ايراني (‬
‫‪12‬شماره)‬
‫‪-3‬توليد مجموعه آلبوم هاي « نغمه هاي آسماني » که شماره ‪ 1‬آن‬
‫با عنوان اذان توليد شده است‪.‬‬
‫‪-4‬توليد نرم افزار (مولتي مديا) از مجموعه برنامه هاي « پژوهش‬
‫در موسيقي دستگاهي ايران» ‪ 5‬شماره‬
‫‪-5‬توليد مجموعه آلبوم در فورمت ‪ VCD‬و ‪ DVD‬از مجموعه‬
‫«پژوهش در موسيقي دستگاهي ايران»‪23‬شماره‬
‫هدف از انتشار اين مجموعه ها دستيابي هنرجويان‪ ،‬پژوهشگران و‬
‫علقمندان به منابع صوتي اصيل موسيقي ايراني در جهت تصحيح روند‬
‫حرکت نوآوري در زمينه موسيقي ايراني و نهايتأ محدود ساختن تهاجم‬
‫موسيقي غربي است؛ چرا که نوآوري جز با شناخت و درک صحيح از اصالتها‬
‫ودستيابي به منابع اصلي که از ارکان آموزش است به دست نمي آيد واين‬
‫بنا اگر بر پايه درستي استوار نباشد محکوم به ريزش و نابودي است‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪ -2‬پژوهشهاي کاربردي‪ :‬در زمينه پژوهشهاي کاربردي مهمترين حرکت‬

‫مؤسسه آواي مهرباني برگزاري سلسله نشستهاي تخصصي ماهانه پژوهش‬
‫در موسيقي ايراني است‪ .‬مهمترين دستاورد اين نشستها شفاف سازي و‬

‫‪2‬‬
 ‫مستندسازي تاريخ موسيقي معاصر ايران است به طوري که به گفته برخي‬
‫از اساتيد‪ ،‬ديگر کسي جرئت ندارد بدون سند حرف بزند‪.‬‬

‫****************‬

‫به منظور حفظ و پزوهش ميراث موسيقايي ايران زمين از فروردين سال‬
‫‪ 1382‬سلسله نشستهائ پژوهشي با عنوان‬
‫آغاز شد كه در آخرين جمعه هاي هر ماه بر‬
‫گزار مي شد‪.‬‬
‫از آنجايي كه شناخت موسيقي هر قوم و ملتي بدون كاوش و مطالعه در‬
‫آثار تاريخي و موسيقيايي آن سرزمين به دست نمي آيد ضرورت بررسي‬
‫تاريخ موسيقي ايران با تكيه بر تاريخ ضبط صفحات موسيقي ايراني درحالي‬
‫که بيش از يكصدسال از تاريخ اولين ضبط صفحه در ايران مي گذرد به‬
‫عنوان منابع اصلي آموزش اين هنر ‪ ،‬مشخص مي شود؛ بدين منظور ‪،‬‬
‫شناسايي ‪ ،‬معرفي ‪ ،‬دسته بندي و تجزيه و تحليل آثار ضبط شده دوره قاجار‬
‫به عنوان موضوع و دستور كار اين نشستها قرار گرفت و عنوان آن غالبا‬
‫براساس نام نوازنده و يا خواننده ويا نام يك ساز انتخاب مي شد؛ گاهي نيز‬
‫)‪ .‬در‬ ‫نام يك دوره ضبط صفحه بر آن نهاده شده است(مانند‬
‫طي سالهاي ‪ 83 ، 82‬و ‪ 84‬بخشهاي مختلف اين نشستها به شرح زير بوده‬
‫است ‪:‬‬
‫درقسمت اول برنامه‪ ،‬ديسكوگرافي(صفحه شناسي) آثار موسيقي ضبط‬
‫شده كه از دوره قاجارشروع شده است همراه با پخش نمونه هايي از‬
‫صفحات ضبط شده در آن زمان ‪ ،‬ارائه مي شد؛ قسمت دوم جلسات را‬
‫سخنراني هاي كارشناسي ويا كنسرت هاي پژوهشي تشكيل مي داد؛ در‬
‫اين بخش علوه بر كارشناسي آثارضبط شده وتجزيه وتحليل آنها از زواياي‬
‫مختلف ‪ ،‬بازخواني و يا بازسازي اين آثار‪ ،‬توسط هنرمندان نيز اجرا مي‬
‫شد و معمول جذابترين قسمت برنامه را به خود اختصاص مي داده است‪.‬‬
‫لزم به ذكر است كه مؤسسه آواي مهرباني تا کنون از هرگونه اعمال‬
‫قضاوت و ارزشگذاري شخصي و سليقه اي در آثار گذشتگان و شيوه هاي‬
‫اجرائي آنان خودداري نموده است ‪.‬‬
‫با تداوم اين نشستها و افزايش تعداد مخاطبين از مهر ماه ‪ 83‬با همکاری‬
‫انجمن موسيقي محل برگزاري آن به تالر رودكي انتقال يافت و از تابستان‬
‫‪ 85‬فصل جديدي از نشستهاي تخصصي ماهانه پژوهش در موسيقي‬
‫دستگاهي ايران با همکاري و حمايت دفتر موسيقي و بنياد رودکي آغاز شد و‬
‫ادامه اين روند را به سمت پژوهش در ليه هاي عميق تري از موسيقي‬
‫دستگاهي ايران امکان پذير ساخت ‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫حاصل و دستاورد اين نشستها تا اين لحظه توليد بالغ بر ‪ 70‬مقاله و متن‬
‫سخنراني و ‪ 28‬شماره نرم افزار و ‪VCD‬و ‪ DVD‬است که فهرست عناوين‬
‫آن به شرح زير است ‪:‬‬

‫فهرست عناوين و محصولت نشستهاي تخصصي ماهانه‬

‫پژوهش در موسيقي دستگاهي ايران(ازسال ‪ 82‬تاکنون)‬

‫‪-1‬نشستهاي برگزار شده در سال ‪(1382‬شامل ‪ 10‬برنامه)‬

‫محل برگزاري ‪ :‬دفتر آواي مهرباني‬

‫‪ 26‬ارديبهشت ‪ -82‬زنان موسيقي عصر قاجار (‪)1‬‬

‫‪ 30‬خرداد ‪ - 82‬سنتور دوره قاجار‬
‫‪ 27‬تير ‪ - 82‬آواز دوره قاجار (‪ : )1‬سيد احمد خان سارنگي‬
‫‪ 24‬مرداد ‪ – 82‬تار دوره قاجار(‪ : )1‬ويژه آقاحسينقلي فراهاني (‪)1‬‬
‫‪ 28‬شهريور ‪ - 82‬زنان موسيقي عصر قاجار (‪)2‬‬
‫‪ 25‬مهر ‪- 82‬كمانچه دوره قاجار(‪)1‬‬
‫‪30‬آبان ‪ -82‬كمانچه دوره قاجار(‪)2‬‬
‫‪ 28‬آذر ‪- 82‬آواز دوره قاجار(‪ : )2‬سيد حسين طاهرزاده‬
‫‪ 26‬دي ‪ -82‬تار دوره قاجار(‪ : )2‬ويژه آقا حسينقلي فراهاني (‪)2‬‬
‫‪ 17‬بهمن ‪- 82‬آواز دوره قاجار (‪ : )3‬قربان خان شاهي‬

‫دستاورد و محصولت نشستهاي سال ‪82‬‬

‫‪ 7-1‬مقاله‬
‫‪-2‬توليد نرم افزار و ‪VCD‬کمانچه باقرخان‬
‫(شامل ‪ 3‬برنامه)‬

‫‪ -2‬نشستهاي برگزار شده در سال ‪ )83‬شامل ‪ 10‬برنامه(‬

‫محل برگزاري ‪ :‬دفتر آواي مهرباني و تالر رودکي‬

‫‪28‬فروردين ‪ - 83‬تصنيفهاي دوره قاجار (‪)1‬‬

‫‪25‬ارديبهشت ‪ - 83‬تصنيفهاي دوره قاجار (‪)2‬‬
‫‪29‬خرداد ‪ – 83‬كمانچه دوره قاجار(‪ : )3‬ويژه باقرخان رامشگر‬
‫‪26‬تير ‪ - 83‬تار دوره قاجار(‪)3‬‬
‫‪23‬مرداد ‪ - 83‬آواز دوره قاجار (‪ : )4‬ويژه قلي خان شاهي‬
‫‪27‬شهريور ‪ - 83‬تار دوره قاجار(‪ : )4‬ويژه درويش خان‬
‫‪24‬مهر ‪ - 83‬آواز دوره قاجار (‪)5‬‬
‫‪29‬آبان ‪ - 83‬آواز دوره قاجار(‪ : )6‬ويژه جناب دماوندي‬
‫‪27‬آذر ‪ -83‬آواز دوره قاجار (‪ : )7‬ويژه اقبال السلطان‬
‫‪ 2‬بهمن ‪ - 83‬عارف قزويني(ويژه يكصدمين سالگرد)‬

‫‪4‬‬
 ‫دستاورد و محصولت نشستهاي سال ‪83‬‬
‫‪ 15 -1‬مقاله‬
‫‪ -2‬توليد نرم افزار و ‪VCD‬تصنيفهاي قاجار(شامل ‪3‬برنامه)‬
‫‪ -3‬توليد نرم افزار آواز دوره قاجار ‪ 1‬و ‪(2‬شامل ‪ 7‬برنامه)‬
‫‪ -4‬توليد ‪VCD‬عارف قزويني‬

‫‪-1‬نشستهاي برگزار شده در سال ‪)84‬شامل ‪ 6‬برنامه(‬

‫محل برگزاري ‪ :‬تالر رودکي‬
‫‪20‬خرداد ‪:‬سفر پاريس‬
‫‪30‬تير ‪:‬دوره چهل ساله سنتور نوازي(‪)1840-1800‬‬
‫‪27‬مرداد ‪:‬سليمان خان امير قاسمي‬
‫‪25‬شهريور ‪ :‬ابوالحسن خان صبا‬
‫‪27‬آبان‪ :‬ني دوره قاجار‬
‫‪18‬آذر ‪ :‬ويژه يكصدمين سالگرد ضبط صفحه در ايران‬

‫دستاورد و محصولت نشستهاي سال ‪84‬‬

‫‪ 13-1‬مقاله‬
‫(منتشر‬ ‫‪-2‬توليد ‪ VCD‬سفر پاريس‬
‫نشده)‬
‫‪-3‬توليد ‪VCD‬دوره چهل ساله سنتور نوازي "‬
‫"‬
‫"‬ ‫"‬ ‫‪-4‬توليد ‪VCD‬اميرقاسمي‬
‫"‬ ‫‪-5‬توليد ‪ VCD‬ابوالحسن صبا‬
‫"‬
‫"‬ ‫‪-6‬توليد ‪VCD‬ني دوره قاجار‬
‫"‬
‫‪ -7‬توليد ‪VCD‬ويژه يکصدمين سال ضبط صفحه در ايران‬

‫نشستهاي برگزار شده در سال ‪85‬‬

‫‪ 5‬مرداد ‪ :‬حسينعلي خان نکيسا‬

‫‪ 27‬مرداد ‪ :‬آثار ضبط شده تصنيف از ‪1300‬تا ‪1320‬شمسي‬
‫‪ 31‬شهريور ‪ :‬تجزيه و تحليل شيوه هاي کمانچه نوازي دوره قاجار‬
‫‪ 5‬آبان ‪ :‬مدرسه عالي موسيقي‬
‫‪ 3‬آذر ‪ :‬علي اکبرخان شهنازي‬

‫‪5‬‬
 ‫‪ 1‬دي ‪ :‬چهارمضراب‬
‫‪ 6‬بهمن ‪ :‬نغمه هاي آسماني (‪)1‬‬
‫‪ 4‬اسفند ‪ :‬نغمه هاي آسماني (‪)2‬‬

‫نشستهاي برگزار شده در سال ‪ 1386‬تاکنون‪:‬‬

‫‪-1‬اديب خوانساري(‪/31‬فروردين‪ -86/‬تالر وحدت)‬
‫‪-2‬سيداحمدخان(‪/28‬ارديبهشت‪ -‬تالر رودکي)‬
‫‪-3‬مروري بر آثار رضاقلي ميرزا ظلي(‪/25‬خرداد‪-‬سالن رودکي)‬
‫‪-4‬مروري بر اثار ضبط شده بازيگري و نمايش موزيکال ايراني(‬
‫‪/22‬تير‪ -‬سالن رودکي)‬
‫‪-5‬تکرار برنامه ظلي( ‪/29‬تير‪ -‬سمنان‪-‬تالر آفتاب)‬
‫‪-6‬درويش خان(‪15‬شهريور‪ -‬طالقان)‬

‫گزارش نشست ها‬

‫‪-1‬زنان موسيقي عصر قاجار(‪26/2/82)1‬‬

‫ديسكو گرافي( تاريخ ضبط صفحات موسيقي بانوان قاجار)‪:‬‬

‫امير منصور‬
‫اجراي كنسرت پژوهشي در دستگاه همايون (رديف دوامي)‪:‬‬
‫آواز رضائي‪،‬كمانچه حسين سالك‬

‫‪-2‬سنتور دوره قاجار ‪30/3/82‬‬

‫ديسكوگرافي صفحات ضبط شده از سنتور نوازان قاجاري ‪:‬‬
‫امير منصور‬

‫‪6‬‬
 ‫اجراي تكنوازي سنتور ‪ :‬نعمت قنبري‬
‫پژوهشي درفواصل موسيقي دستگاهي ايران(‪ : )1‬مهري‬
‫فريضي‬

‫‪ -3‬سيد احمد خان ‪27/4/82‬‬

‫ديسكو گرافي صفحات ضبط شده از سيد احمدخان‪ :‬عاصمه‬
‫فندرسكي‬
‫كنسرت پژوهشي ‪ :‬اجراي آواز در دستگاه ماهور به شيوه سيد‬
‫احمد خان‪:‬‬
‫كمانچه ‪:‬حسين‬ ‫تار‪:‬سلمان سالك‬ ‫اواز ‪:‬منصور برهاني‬
‫سالك‬
‫تار‬ ‫اجراي آواز اصفهان(رديف دوامي)‪ :‬آواز ‪ :‬علي نمازي‬
‫‪:‬سلمان سالك ضرب ‪:‬حسين سالك‬
‫سخنان دكتر الهي قمشه اي در باره تاثير شعر و موسيقي بر‬
‫روح و روان‬

‫‪-4‬آقا حسينقلي فراهاني ‪24/5/82‬‬

‫ديسكوگرافي آثار آقا حسينقلي ‪ :‬امير منصور‬
‫فواصل موسيقي دستگاهي ايران (‪ :)2‬مهري فريضي‬

‫‪ -5‬زنان موسيقي عصر قاجار(‪28/6/82 )2‬‬

‫ديسكوگرافي زنان موسيقي عصر قاجار‪ :‬امير منصور‬

‫‪7‬‬
 ‫تكنوازي سنتوردر دستگاه ماهور ‪ :‬مينو زهرائي‬
‫تكنوازي سه تاردر دستگاه نوا ‪ :‬خانم فلحي‬

‫‪-6‬كمانچه دوره قاجار(‪25/7/82 )1‬‬

‫بررسي تطبيقي شيوه هاي كمانچه نوازي قديم و جديد‪ :‬فرزاد‬
‫جليل زادگان‬
‫تكنوازي كمانچه(كردي بيات)‪ :‬فرزاد جليل زادگان‬
‫تكنوازي كمانچه(اصفهان)‪ :‬حسين سالك‬

‫‪-7‬كمانچه دوره قاجار (‪30/8/82 )2‬‬

‫ديسكوگرافي آثار كمانچه دوره قاجار‪ :‬امير منصور‬
‫كمانچه ‪:‬‬ ‫اجراي كنسرت (بيات ترك)‪ :‬آواز منصور برهاني‬
‫حسين سالك‬

‫‪-8‬آواز دوره قاجار (‪)2‬سيد حسين طاهرزاده ‪:28/9/82‬‬

‫ديسكوگرافي صفحات ضبط شده از طاهرزاده‪ :‬امير منصور‬
‫كنسرت پژوهشي(اجراي همايون طاهرزاده)‪ :‬آواز ‪ :‬منصور‬
‫برهاني سنتور ‪ :‬منوچهر رضائي‬

‫‪ -9‬آقاحسينقلي فراهاني (‪:26/10/82)2‬‬

‫ديسكو گرافي آثار آقا حسينقلي‪ :‬امير منصور‬

‫‪8‬‬
 ‫كنسرت پژوهشي‬

‫‪ :‬پژوهش و اجرا از‬

‫سيد وحيد بصام‬
‫‪-10‬آواز دوره قاجار(‪ :)3‬قربان خان شاهي ‪17/11/82‬‬
‫ديسكو گرافي آثار قربان خان ‪ :‬امير منصور‬
‫كنسرت پژوهشي (ماهور اقبال السلطان)‪:‬‬
‫تار ‪ :‬محمد زاده عبدالله‬ ‫آواز ‪ :‬علي نمازي‬
‫كنسرت پژوهشي ( صفحه آوازاصفهان‬
‫قربان خان)‪ :‬عاصمه فندرسكي كمانچه‪:‬‬
‫حسين سالك‬

‫‪-11‬تصنيفهاي دوره قاجار (‪28/1/83)1‬‬

‫ديسكوگرافي ‪ :‬امير منصور‬
‫سير تحول تصنيف در ايران ‪ :‬ساسان‬
‫فاطمي‬
‫كنسرت پژوهشي(بازسازي و اجراي صفحه‬
‫دشتي همراه با ‪2‬تصنيف از آثار رضاقلي خان‬
‫نوروزي مربوط به سفر لندن) ‪:‬‬
‫همسرايي ‪:‬عاصمه فندرسكي تار ‪ :‬سلمان‬
‫ضرب ‪:‬‬ ‫كمانچه‪ :‬حسين سالك‬ ‫سالك‬
‫فريد خردمند‬
‫كنسرت پژوهشي(اجراي ‪2‬تصنيف از رضا‬
‫قلي نوروزي)‪:‬‬
‫كمانچه‪:‬‬ ‫همسرايي ‪ :‬باران رضائي تار ‪:‬سلمان سالك‬
‫حسين سالك ضرب ‪:‬علي رضائي‬

‫‪ 25/2/83 -12‬تصنيف در دوره قاجار ‪2‬‬

‫ديسكوگرافي ‪ :‬امير منصور‬
‫وزن در موسيقي دستگاهي با تكيه بر تصانيف‬
‫دوره قاجار‪ :‬پژوهش و اجرا‪ :‬فريد خردمند‬

‫‪ 29/3/83 -13‬كمانچه دوره قاجار(‪ )3‬ويژه باقرخان رامشگر‬

‫‪9‬‬
 ‫ديسكوگرافي آثار باقرخان رامشگر‪ :‬امير منصور‬
‫شجره نامه باقرخان ‪ :‬ابوالحسن پازوكي (همسر‬
‫خانم شور انگيز ظهيرالديني نوه باقرخان)‬
‫اجراي تكنوازي با كمانچه شش سيم باقرخان‪:‬‬
‫حسين سالك‬

‫‪ 26/4/83 -14‬تار دوره قاجار‬

‫ديسكوگرافي ‪ :‬امير منصور‬
‫كنسرت پژوهشي‬

‫پژوهش و اجرا از سيد‬

‫وحيد بصام‬
‫ساز و آواز در دستگاه چهارگاه‪ :‬آواز‪:‬‬
‫مرتضي غزنوي تار ‪ :‬سيد وحيد بصام‬

‫‪ 23/5/83 -15‬آواز دوره قاجار (‪ )4‬قلي خان شاهي‬

‫شيوه آواز خواني قلي خان شاهي ‪ :‬منصور‬
‫برهاني‬
‫كنسرت پژوهشي (بازسازي و اجراي ‪ 2‬صفحه‬
‫از قلي خان در دستگاه سه گاه و نوا) ‪:‬‬
‫سنتور ‪ :‬عاصمه‬ ‫آواز ‪ :‬منصور برهاني‬
‫ضرب‬ ‫كمانچه ‪ :‬حسين سالك‬ ‫فندرسكي‬
‫‪:‬رضا رياضي‬

‫‪ 27/6/83 -16‬تاردوره قاجار(ويژه درويش خان)‬

‫‪:‬‬
‫ديسكوگرافي‪ :‬امير منصور‬
‫پژوهشي در الگوهاي تارهاي قديمي ‪ :‬دكتر مسعود‬
‫مقدم(كلكسيونر تارهاي قديمي)‬
‫تكنوازي تار (اجراي صفحه بيداد درويش خان) ‪ :‬سلمان سالك‬

‫‪10‬‬
 ‫‪ 24/7/83-17‬آواز دوره قاجار (‪)5‬‬
‫ديسكوگرافي ساير آواز خوانان قاجاري ‪:‬‬
‫امير منصور‬
‫بررسي تطبيقي شيوه هاي آواز خواني‬
‫طاهرزاده ‪،‬اقبال السلطان و عبدالله خان‬
‫دوامي ‪ :‬هومان شكر اللهي‬
‫كنسرت پژوهشي (آواز شور دوامي)‪:‬آواز‬
‫‪ :‬روح الله شير محمد‬
‫سه تار ‪ :‬محمدرضاشيرمحمد‬

‫‪-27/8/83 -18‬آواز دوره قاجار(‪ )6‬ويژه اقبال السلطان‬

‫ديسكوگرافي‬
‫صفحات ضبط شده‬
‫امير منصور‬ ‫وبيوگرافي اقبال ‪:‬‬
‫اقبال‪ :‬آواز ‪ :‬علي نمازي‬ ‫اجراي آواز بيات ترك‬
‫تمبك ‪ :‬حسين سالك‬ ‫تار ‪ :‬سلمان سالك‬
‫اقبال ‪ :‬آواز ‪ :‬علي‬ ‫اجراي آواز اصفهان‬
‫نمازي‬
‫سالك‬ ‫كمانچه ‪ :‬حسين‬

‫‪ 29/9/83 -19‬آواز دوره قاجار(‪ )7‬ويژه جناب دماوندي‬

‫ديسكوگرافي صفحات ضبط شده از جناب‬
‫دماوندي‪ :‬امير منصور‬
‫سخنراني موسي فلحي پسر جناب‬
‫دماوندي‬
‫خاطراتي از جناب‪ :‬علي مدني( از اقوام‬
‫نزديك جناب)‬
‫‪-‬پخش فيلمي كوتاه از منزل جناب در‬
‫دماوند و مصاحبه راديوئي بديع زاده در باره‬
‫جناب‬

‫‪11‬‬
‫كنسرت تكنوازي كمانچه در مايه دشتي(به ياد جناب) ‪ :‬حسين‬
‫سالك‬

‫‪-2/11/83 -20‬عارف قزويني (ويژه يكصدمين سالگرد)‬

‫ديسكوگرافي ‪ :‬امير منصور‬
‫كنسرت پژوهشي ‪ :‬شرح حال و مروري بر آثار‬
‫عارف ‪ :‬فريد خردمند‬
‫‪:‬‬ ‫اجراي گروهي تصنيف‬
‫همسرايان ‪:‬عاصمه فندرسكي ‪ ،‬باران رضائي ‪،‬‬
‫تار ‪ :‬سلمان‬ ‫مريم بختياري ‪ ،‬احسان عابدي‬
‫سالك سنتور ‪ :‬احمدرضاخواه ني ‪ :‬احسان‬
‫عابدي‬
‫ضرب ‪ :‬فريد‬ ‫كمانچه ‪ :‬حسين سالك‬
‫خردمند‬

‫‪ -20/3/84 -21‬سفر پاريس‬

‫بررسي تاريخي سفر پاريس در سال ‪: 1907‬‬
‫امير منصور‬
‫كنسرت پژوهشي (الگوهاي تار و شيوه هاي‬
‫به دست گرفتن آن) ‪ :‬سيد وحيد بصام‬
‫تكنوازي تار (اجراي رديف شور ميرزا عبدالله‬
‫به شيوه آقا حسينقلي ) ‪ :‬سيد وحيد بصام‬

‫‪-30/4/84 -22‬دوره چهل ساله سنتور نوازي(‪)1840-1800‬‬

‫ديسكوگرافي ‪ :‬امير منصور‬
‫بررسي شيوه هاي سنتور نوازي ‪ :‬شهاب منا‬
‫تكنوازي سنتور در دستگاه سه گاه ‪ :‬نازلي‬
‫تحويلداري‬
‫تكنوازي سنتور در مايه اصفهان ‪ :‬نعمت قنبري‬

‫‪12‬‬
 ‫‪ -27/5/84 -23‬سليمان خان امير قاسمي‬
‫ديسكو گرافي صفحات ضبط شده از امير‬
‫قاسمي ‪ :‬امير منصور‬
‫اواز اصفهان به شيوه امير قاسمي ‪ :‬آواز ‪:‬‬
‫سنتور ‪ :‬نعمت قنبري‬ ‫مرتضي غزنوي‬
‫بررسي شيوه آواز خواني امير قاسمي ‪:‬‬
‫مرتضي غزنوي‬
‫كنسرت پژوهشي(اجراي آواز ابوعطاي امير‬
‫قاسمي) ‪ :‬آواز مرتضي غزنوي‬
‫تار سلمان سالك‬

‫‪-25/6/84 -24‬ابوالحسن خان صبا‬

‫كنسرت پژوهشي(نگاهي به شيوه سه تار‬
‫نوازي ابوالحسن صبا)‬
‫پژوهش و اجرا ‪:‬فرشاد توكلي‬
‫(همراه باتكنوازي سه تار در دستگاه نوا )‬
‫ديسكوگرافي آثار ضبط شده از ابوالحسن‬
‫خان صبا ‪ :‬امير منصور‬

‫‪ – 27/8/84 -25‬ني دوره قاجار‬

‫گذري بر شيوه ني نوازي نايب اسدالله ‪:‬‬
‫پژوهش و اجراي سيد احسان عابدي با همراهي ضرب فريد‬
‫خردمند‬
‫ديسكوگرافي آثار برجاي مانده از ني نوازان دوره قاجاريه ‪:‬‬
‫امير منصور‬

‫‪13‬‬
 ‫‪– 18/9/84 -26‬ويژه برنامه يكصدمين سال ضبط صفحه در ايران‬
‫تاريخ تحول ضبط صفحه در خاورميانه ‪ :‬دكتر ساسان فاطمي‬
‫تاريخ ضبط صفحه در ايران ازديدگاه‬
‫موزيكولوژي ‪ :‬اميرحسين پورجوادي‬
‫ديسکوگرافي آثار ضبط شده ‪1284‬شمسي در‬
‫تهران ‪ :‬امير منصور‬
‫اجراي تصانيف قديمي ‪ :‬گروه مهرباني ‪.‬‬
‫شامل ‪:‬‬
‫‪ -1‬تصنيف شهناز در دستگاه شور به روايت‬
‫قلي خان شاهي(ضبط شده در سال‬
‫‪1285‬شمسي در تهران ) ‪ – 2‬تصنيف حجاز در‬
‫مايه ابوعطا به روايت رضاقلي خان نوروزي‬
‫(ضبط شده در سال ‪1909‬در لندن ) ‪ – 3‬تصنيف‬
‫دشتي به روايت رضاقلي خان در سفر لندن )‬
‫‪-4‬تصنيف دشتي به روايت خانم ايران الدوله (ضبط شده در‬
‫سال ‪1912‬در تهران )‬
‫سنتور ‪:‬‬ ‫تار ‪:‬علي رضايي سه تار ‪ :‬محمد رضا شير محمد‬
‫كمانچه ‪ :‬نسيم سردشتي بم تار ‪ :‬امين ضرب‬ ‫سولماز بدري‬
‫‪ :‬پويا نيك هوش همسرايان ‪ :‬سولماز بدري ‪،‬فرشته جواهري ‪،‬‬
‫باران رضايي ‪ ،‬مريم بختياري ‪،‬علي رضايي‬

‫‪/5‬مرداد‪ – 85/‬حسينعلي خان نكيساي تفرشي‬ ‫‪-27‬‬

‫ديسکوگرافي آثار ضبط شده از نکيسا و پخش‬
‫صفحاتي از وي ‪ :‬امير منصور‬
‫کنسرت پژوهشي ‪ :‬استاد حاتم عسکري‬
‫بيان خاطراتي از نکيسا ‪ :‬خانم دکتر اميري‬
‫فيروزکوهي ( از اقوام نزديک نکيسا )‬
‫اجراي آواز اصفهان نکيسا ‪ :‬موسي قهرماني‬
‫با همراهي تار کورش يغمايي‬
‫اجراي آواز افشاري نکيسا‪ :‬ناصر خوشبخت‬
‫مروي با همراهي تار کوروش يغمايي‬

‫‪14‬‬
 ‫استاد حاتم عسگری‬

‫‪/27 -28‬مرداد‪ -85/‬آثار ضبط شده تصنيف از سال ‪ 1300‬تا ‪ 1320‬شمسي‬

‫ديسکوگرافي و نقش تحولت اجتماعي در‬
‫روند تصنيف سازي اين دوره ‪ :‬بهروز‬
‫مبصري‬
‫کنسرت پژوهشي گروه مهرباني به‬
‫سرپرستي سلمان سالک شامل اجراي ‪6‬‬
‫تصنيف ضبط شده در سالهاي مذکور از‬
‫خوانندگان بنام آن دوره ‪ :‬قمرالملوک‬
‫وزيري ‪ ،‬روح انگيز ‪ ،‬مهر آفاق ‪ ،‬جمال‬
‫صفوي و تصنيف ساخته درويش خان در‬
‫مايه اصفهان ‪:‬‬
‫تار ‪ :‬سلمان سالک سنتور ‪ :‬احمد‬
‫رضاخواه ني ‪ :‬احسان عابدي ضرب ‪:‬عمادمعين‬
‫همسرايان ‪ :‬باران رضايي ‪ ،‬سولماز بدري ‪ ،‬مريم بختياري ‪،‬‬
‫احسان عابدي ‪ ،‬سلمان سالک‬

‫در اين جلسه که بيش از حد ظرفيت سالن ‪ ،‬پذيراي علقمندان بود ‪ ،‬پس‬
‫از قرائت قرآن ‪ ،‬توسط يکي از هنرمندان و سخنان مجري‪ ، 1‬آقاي بهروز‬
‫مبصري از پژوهشگران معاصر ‪ ،‬سخنان مبسوطي درباره تجزيه و تحليل‬
‫ساختار اجتماعي تصنيف در اواخر دوره قاجاريه و تأثيرات ساختار اجتماعي‬
‫‪1‬‬

‫‪15‬‬
 ‫بر روند تصنيف خواني و معرفي تصنيف سرايان و تصنيف خوانان اين دوره‬
‫ايراد نمودند ‪ .‬پس از تنفس و پذيرايي از مدعوين ‪ ،‬در بخش دوم ‪ ،‬گروه‬
‫مهرباني به سرپرستي آقاي سلمان سالک ‪ 6‬تصنيف برگزيده از تصانيف‬
‫ضبط شده در اين دوره را اجرا کردند ‪ .‬جلسه در ساعت ‪ 5:45‬دقيقه با‬
‫ضار ‪ ،‬پايان يافت ‪.‬‬
‫استقبال گرم و پرشور ح ّ‬

‫‪/31 -29‬شهريور‪ -85/‬تجزيه و تحليل شيوه هاي كمانچه نوازي دوره قاجار‬
‫پژوهش و اجرا ‪ :‬استاد محمدرضا لطفي‬
‫‪-1‬تبارشناسي موسيقي رديف ايران‬
‫‪ -2‬نقش اکسنتها (لهجه ها) در بيان موسيقي‬
‫ايراني‬
‫‪ -3‬شيوه هاي کمانچه نوازان قاجاري‬
‫‪ -4‬چگونگي ورود ويلن به موسيقي ايراني‬
‫‪ -5‬پرسش و پاسخ‬

‫از آنجايي که استاد محمد رضا لطفي سالها در خارج از‬

‫کشور به سر مي بردند‬
‫محدود نمودن‬ ‫استقبال مخاطبين عليرغم‬
‫ظرفيت سالن‬ ‫اطلع رساني ‪ ،‬بيش از‬
‫بدون ارائه‬ ‫بود ؛ لذا ورود به جلسه‬
‫گرديد ‪.‬‬ ‫کارت دعوت ‪ ،‬ممنوع اعلم‬
‫برده شد در‬ ‫عليرغم تمهيداتي که به کار‬
‫بوديم به‬ ‫اين برنامه پذيراي ‪ 350‬نفر‬
‫نيز براي‬ ‫طوري که از فضاي صحنه‬
‫‪ .‬به دليل عدم‬ ‫نشستن حضار استفاده شد‬
‫از تالر وحدت‬ ‫موافقت استاد با استفاده‬
‫هميشگي آن‬ ‫‪ ،‬به ناچار جلسه در مکان‬
‫برگزار شد ‪.‬‬
‫سخنان و‬ ‫بعد از قرائت قرآن و‬
‫رضا لطفي‬ ‫تذکرات مجري استاد محمد‬
‫باره دوره هاي‬ ‫ضمن بيان مقدماتي در‬
‫چگونگي‬ ‫تاريخي موسيقي و‬
‫انتقال موسيقي ايراني از دوره قاجار به عصر حاضر و نقش اکسنت ها در‬
‫موسيقي ايراني به موضوع مورد بحث پرداخته و دقايقي نيز به اجراي‬
‫کنسرت با ساز کمانچه به شيوه خودشان پرداختند‪ .‬بعد از تنفس و پذيرايي ‪،‬‬

‫‪16‬‬
 ‫به مدت ‪ 1‬ساعت برنامة پرسش و پاسخ داشتيم که استاد به سؤالت‬
‫تخصصي درباره کمانچه و شيوه هاي آن پاسخ گفتند ‪.‬‬

‫آثار ضبط شدة‬ ‫‪/5 -30‬آبان‪– 85/‬‬

‫مدرسه عالي موسيقي ( ‪) 1313-1302‬‬
‫‪ -1‬تبار شناسي آثار ضبط شدة مدرسه‬
‫عالي موسيقي ‪ :‬سيدعلي رضا ميرعلينقي‬
‫‪ -2‬ديسکوگرافي‪ :‬امير منصور‬
‫‪ -3‬اجراي قطعاتي از کلنل وزيري ‪ :‬آرشام‬
‫قادري‬

‫سيد عليرضا ميرعلی‬

‫نقی‬

‫‪17‬‬
 ‫‪ /3-‬آذر‪ -85/‬علي اكبر خان شهنازي‬

‫پژوهش و اجرا ‪ :‬استاد داريوش طليي‬

‫‪ -1‬مقدمه‬
‫‪ -2‬بيوگرافي علي اکبرخان شهنازي‬
‫‪ -3‬پخش مصاحبه راديوئي‬
‫‪ -4‬شيوه تدريس‬
‫‪ -5‬تکنيک نوازندگي‪ ،‬آهنگسازي و تدريس‬
‫‪ -6‬پخش فيلمي از اجراي تکنوازي اصفهان استاد‬
‫‪ -7‬بيان ويژگيهاي تکنيکهاي نوازندگي شهنازي بر روي تار‬
‫‪ -8‬پيش درآمد و رنگهاي استاد شهنازي‬
‫‪ -9‬ديسکوگرافي اثار شهنازي‬

‫‪ -10‬پرسش و پاسخ‬

‫‪-11‬جدول ديسکوگرافي آثار‬

‫شهنازي‬
‫‪-12‬گاه شمار زندگي علي اکبر‬
‫خان شهنازي‬
‫‪ -13‬اجراي کنسرت پژوهشي‬
‫استاد داريوش طليي و شاگردان‬
‫ايشان ( بابک راحتي – علي‬
‫کاظمي – اميرپويان بيگلر )‬

‫‪ / 1 -32‬دي ‪ : 85 /‬چهارمضراب‬
‫‪ -1‬ديسکوگرافي آثار ضبط شدة چهارمضراب بر روي صفحات‬
‫سنگي‪ :‬مسيح آذرخش‬
‫‪ -2‬پژوهشي در ساختار و جايگاه چهار مضراب در موسيقي‬
‫دستگاهي ‪ :‬بابک خضرايي‬
‫‪ -3‬تکنوازي کمانچه ( اجراي چهارمضرابهاي ابوالحسن صبا ) ‪:‬‬
‫همايون پشتدار‬
‫‪ -4‬تکنوازي تار ( اجراي پايه هاي چهارمضرابهاي قديمي‬
‫و چهارمضراب ماهور درويشخان ) ‪ :‬سلمان سالک‬
‫‪ -5‬تکنوازي سنتور ( اجراي چهارمضرابهاي حبيب سماعي در‬
‫دستگاه سه گاه ) ‪:‬‬

‫‪18‬‬
 ‫نعمت الله قنبري نيکدل‬

‫ابتدا آقاي مسيح آذرخش ‪ ،‬آثار ضبط شده‬

‫چهارمضراب را از زاويه ديسکوگرافي مورد‬
‫بررسي قرار داد و نمونه هاي بسياري از اولين‬
‫چهارمضرابهاي ضبط شده در دوره هاي‬
‫مختلف ضبط آثار موسيقي بر روي صفحات‬
‫سنگي را پخش نمود‪ .‬سپس اقاي بابک‬
‫خضرائي به تجزيه و تحليل ساختار و جايگاه‬
‫چهارمضراب در موسيقي دستگاهي به عنوان‬
‫يکي از اجزاي تشکيل دهنده فرم در اجراي‬
‫موسيقي دستگاهي ايران پرداخت ‪.‬وي پس از‬
‫ارائه تعاريف چهارمضراب به عنوان يک نوع‬
‫(ژانر) سازي‪ ،‬برخي از ويژگيهاي پايه را درآن‬
‫بر شمرد که مهمترين آنها عبارتند از ‪:‬‬
‫‪-1‬ريتم خاص و تکرار شونده‬
‫‪-2‬تأکيد بر درجات مهم گوشه و دستگاه‬
‫‪-3‬وجود تنوع در رنگ صوتي نغمه هاي آن‬
‫‪-4‬وجود ديناميک‬
‫‪-5‬گستردگي فاصله ميان نغمه ها‬
‫همچنين جايگاه و کارکردهاي مختلف چهارمضراب را در دوره هاي قديم و‬
‫جديد به صورت تطبيقي بررسي نمود‪ .‬پس از آن هنرمندان آقايان سلمان‬
‫سالک و همايون پشتدار و نعمت قنبري به ترتيب به اجراي تکنوازي تار به‬
‫شيوه درويش خان و اجراي برخي از نمونه هاي پايه هاي چهارمضراب نوازي‬
‫قدما ‪،‬تکنوازي کمانچه و اجراي چهارمضرابهاي ابوالحسن صبا و تکنوازي‬
‫سنتور به شيوه حبيب سماعي و اجراي برخي از چهارمضرابهاي وي در‬
‫دستگاه سه گاه پرداختند‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫همايون پشتدار‬

‫نعمت قنبری‬

‫‪20‬‬
‫سلمان سالک‬

‫‪21‬‬
 ‫‪ 6 -33‬بهمن ‪ : 85‬نغمه هاي آسماني ‪1‬‬

‫‪ -1‬ديسكوگرافي آثار اذان و مناجات ضبط‬

‫شده بر روي صفحات سنگي ‪ :‬محمدرضا‬
‫شرايلي‬
‫‪ -2‬پژوهشي در نوحه خواني و موسيقي‬
‫دستگاهي ‪ :‬متين رضواني پور‬
‫بعد از قرائت قرآن و سخنان مجري در بخش‬
‫نخست ‪ ،‬آقاي محمدرضا شرايلي به معرفي آثار ضبط‬
‫شده اذان و مناجات و ديگر نغمه هاي آسماني ضبط‬
‫شده بر روي صفحات سنگي پرداخته و اين آثار را از‬
‫زاويه ديسکوگرافي مورد بررسي قرار داد و برخي از‬
‫آثار ضبط شده بر روي صفحات سنگي از جمله اذان و‬
‫مناجات جناب دماوندي‪ ،‬طاهرزاده‪ ،‬تاج اصفهاني و‬
‫اديب خوانساري را پخش نمود‪.‬‬
‫در قسمت دوم برنامه آقاي متين رضواني پور به تجزيه و تحليل موسيقي‬
‫نوحه خواني پرداخت و تحقيق ميداني خود را مبني بر جمع آوري و اجراي‬
‫نوحه هاي اصيل که زير نظر استاد مجيد کياني انجام شده است ارائه داد‪.‬‬
‫وي تاکنون در جستجوهاي ميداني خود بيش از ‪200‬نوحه از نقاط مختلف را‬
‫جمع آوري نموده است؛ در اين پژوهش ‪16‬نمونه از آنها را که داراي ساختار‬
‫موسيقائي اصيل و مورد تأييد استاد مجيد کياني بود پخش و برخي از آنها را‬
‫نيز اجرا نمود‪.‬‬
‫لزم به توضيح است که آقاي شهرياري از شبکه ‪ 5‬سيماي جمهوري‬
‫اسلمي ‪ ،‬طبق هماهنگي قبلي در اين برنامه حضور يافت و ضمن استفاده‬
‫فراوان از مطالب اين برنامه براي تلويزيون‪ ،‬در همان شب به مصاحبه‬
‫تلويزيوني با آقاي متين رضواني پور پرداخت که به طور زنده از آن شبکه‬
‫پخش شد و مدت يک ساعت به طول انجاميد‪.‬‬

‫‪ /4-34‬اسفند‪ : 85 /‬نغمه هاي آسماني ‪ ( 2‬ويژه تعزيه و موسيقي)‬

‫محل اجرا‪ :‬تالر وحدت‬

‫پژوهشي در موسيقي تعزيه‪ :‬سعيد افزونتر‬

‫نمايش تعزيه ‪ :‬تعزيه گردان مرتضي صفاريان‬

‫در بخش نخست برنامه پس از قرائت آياتي از کلم ا‪ ..‬مجيد و‬

‫نطق پيش از دستور مجري‪ ،‬آقاي سعيد افزونتر‪ ،‬پژوهشگر مدعو به بررسي‬
‫موسيقي تعزيه معاصر از زاويه مردم شناسي(اتنوموزيکولوژي) پرداخت و‬

‫‪22‬‬
‫در لبلي سخنانش نمونه هاي صوتي‪ ،‬تصويري متعددي را پخش نمود‪ .‬مدت‬
‫اجراي اين پژوهش ‪ 65‬دقيقه بود‪.‬‬
‫بخش دوم برنامه اختصاص به نمايش‬
‫تعزيه بازار شام به تعزيه گرداني حاج‬
‫مرتضي صفاريان داشت؛ در اين نمايش‬
‫سعي شده بود تا از نسخه قديم تهران و‬
‫افرادي که اصيلتر مي خواندند استفاده‬
‫شود‪ .‬در اين نمايش ‪ ،‬قسمتهاي اضافي‬
‫حذف شده و وجه موسيقائي آن غالب‬
‫بود‪.‬‬

‫‪23‬‬
‫‪/31 -35‬فروردين‪ : 86/‬اديب خوانساري(زندگي و آثار) تالر وحدت‬

‫در اين برنامه که با حضور خانواده اديب‬

‫خوانساري و جمعي از اساتيد و نيز کارشناسان‪،‬‬
‫هنرمندان و علقمندان تشکيل شد بعد از قرائت‬
‫قرآن و سخنان و تذکرات مجري‪ ،‬ميزگردي با‬
‫حضور ‪ 3‬تن از پژوهشگران اين عرصه آقايان‬
‫بهروز مبصري‪ ،‬محمدرضا شرايلي و سيدعليرضا‬
‫ميرعلي نقي برگزار شد و در آن ابتدا آقاي‬
‫مبصري بيوگرافي اديب و سپس آقاي شرايلي‬
‫ديسکوگرافي آثار و پس از ان آقاي ميرعلينقي‬
‫تجزيه و تحليل ‪3‬دوره آثار اديب را بيان نمودند‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫پس از تنفس از استاد احمد ابراهيمي به عنوان يکي از شاگردان اديب‬
‫دعوت به عمل آمد تا خاطراتي از استادش را بيان نمايد و در آخر کنسرت‬
‫پژوهشي بازخواني و اقتباس از صفحات بيات کرد‪ ،‬دشتي و بيات ترک اديب‬
‫به خوانندگي آقاي منصور برهاني و تار آقاي بهمن سپهري شکيب اجرا شد‪.‬‬

‫‪:28/2/86‬‬ ‫‪-36‬‬
‫اثار ضبط شده‬ ‫مروري بر‬
‫‪1284‬شمسي در‬ ‫در سالهاي‬
‫‪ 1907‬در پاريس‬ ‫تهران و‬
‫با تكيه بر آثار سيداحمدخان‬

‫حضور نوادگان‬ ‫در اين برنامه که با‬

‫از هنردوستان ساوه اي‬ ‫سيداحمدخان و جمعي‬
‫علقمندان موسيقي‬ ‫و کارشناسان و اساتيد و‬
‫بهروز مبصري‬ ‫تشکيل شد ابتدا آقاي‬
‫را در باره بيوگرافي‬ ‫آخرين پژوهشهاي خود‬
‫سيداحمدخان ارائه داد‪:‬‬

‫‪25‬‬
 ‫سيداحمدخان(‪1231-1319‬شمسي) در ساوه بدنيا آمد‪ .‬سيد احمد خان در‬
‫شهرستان ساوه دنيا آمد پدرش حاج ميرزا سيد حسين ساوه اي از علماء‬
‫بزرگ منطقه بوده كه در نجف اشرف وفات يافته‪.‬‬
‫سيد احمد خان پنجمين فرزند خانواده و تنها پسر بوده نام او را احمد‬
‫گذاشتند و چون از خانواده سادات حسيني بوده بنام سيد احمدحسيني يا‬
‫سيد احمد معروف گشته‪.‬‬
‫اولين معلم آواز وي پدرش بوده كه به اصطلح قدما پا منبري ميخوانده و از‬
‫نونهالي با آوازها و مرثيه آشنا گشته و بعد به هنر تعزيه خواني روي آورده و‬
‫برخي از نقش ها را جرا مي كرده‪:‬‬
‫معين البكاء تفرشي تعزيه گردان تكيه دولت زماني كه در ساوه بوده او را با‬
‫خود به تهران برده و تحت تعليم قرا ميدهد از آنجا كه در آن موقع تكيه بر‬
‫دولت جاي رشد هنرمندان آوازي چون اقبال – نكيسا و‪ ...‬بوده او نيز در آنجا‬
‫زير نظر مل عبدالكريم جناب قزويني و محمد تفرشي تعليم يافت‪:‬‬
‫پس از مدتي با توجه به اينكه سيد احمد خان قامتي بلند داشته و تسلط به‬
‫رديف آوازي پيدا كرده به سلك خوانندگاه‬
‫تكيه دولت در آمده و به الفباي نقش پرداخته‬
‫‪.‬‬

‫سيد احمد خان در عرصه تعزيه خواني به‬

‫خصوص هنگام اجراي شبيه حضرت عباس و‬
‫حزين يزيد رياحي مورد تأييد هنر شناسايي‬
‫چون اديب الملك فراهاني‪ -‬ابراهيم بوذري –‬
‫عبدال‪ ...‬دوامي قرار گرفته و هنر او را‬
‫ستوده اند تسلط او بر رديف آوازي و اجراي‬
‫تحريرهاي مسلسل و مقطع استعداد او را در‬
‫پرده شناسي و حساسيت كم نظير گوش او‬
‫از وي استاي كامل در آواز ايراني ساخته‬
‫نبود‪ .‬مي گويند وقتي در تكيه دولت به الفباي نقش مي پرداخته از طنين‬
‫صدايش چلچراغها به لرزه در مي آمده و اشراف و درباريان برايش هداياي‬
‫نفيسي مي فرستادند‪.‬‬
‫از آنجا كه در دوره قاجار تمامي هنرمندان موسيقي طراز اول تحت الحمايه‬
‫درباريان بوده اند سيد احمدخان نيز در دستگاه مستوفي الممالك بوده و‬
‫مورد حمايت ايشان قرار داشته كه بعدها نيز داماد آن خانواده ميگردد‪ .‬به‬
‫تحقيق اهل سيد احمد خان خواننده اي رديف دان در مكتب سنتي موسيقي‬
‫ايراني بوده و به رموز آن آشنايي كامل داشته در مقام استادي سيد احمد‬
‫خان همين بس كه وقتي در سال ‪ 1284‬شمسي ‪ 1906‬ميلدي كمپاني‬
‫گرامافون براي ضبط صفحه به ايران مي آيد جناب ميرزا حسينقلي با آواز‬
‫سيد احمد خان اولين صفحات موسيقي دستگاهي را در چهارگاه به ضبط‬

‫‪26‬‬
 ‫ميرسانند هم چنين درويش خان اولين اثر خود را با آواز سيد احمد خان در‬
‫ماهور به ضبط مي رساند‪.‬‬

‫سپس آقاي محمدرضا شرايلي به ديسکوگرافي آثار ضبط شده در‬

‫‪ ( 1284‬اولين دوره ضبط صفحه در ايران ) و در پاريس ‪ 1286‬و نيز آثار‬
‫سيداحمدخان و پخش صفحات نمونه پرداخت‪.‬‬
‫کنسرت پژوهشي شامل بازخواني صفحات ماهور سيداحمدخان با همراهي‬
‫تار درويش خان (ضبط شده در سال ‪1284‬شمسي) قسمت بعدي برنامه بود‬
‫که به خوانندگي آقاي شهرام فراز و با همراهي تار آقاي امين شريفي اجرا‬
‫شد‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫‪ .‬پس ازتنفس‪ ،‬آقاي سلمان سالک(کارشناس موسيقي و نوازنده تار)‬
‫مبحثي با عنوان « تجزيه و تحليل ساختار موسيقي دستگاهي در آثار ضبط‬
‫شده ‪1284‬شمسي » مطرح و مستنداتي را در زمينه نحوه تقسيم بندي‬
‫موسيقي دستگاهي در دوره قاجار و تفاوتهاي آن با امروزارائه داد‪.‬‬
‫ادامه کنسرت پژوهشي ‪ ،‬بازسازي و بازخواني آثار ضبط شده از‬
‫سيداحمدخان با همراهي تارآقا حسينقلي در دستگاه چهارگاه که حاصل بيش‬
‫از ‪2‬سال تمرين آقايان شهرام فراز(آواز) و اميرشريفي(تار) بود و به‬
‫خوبي اجرا شد‪.‬‬

‫مروري بر آثار رضاقلي‬ ‫‪/25‬خرداد‪-86/‬‬ ‫‪-38‬‬

‫ميرزا ظلي‬
‫گزارش برگزاري کنسرت پژوهشي‬
‫مؤسسه فرهنگي هنري آواي‬
‫مهرباني در تالر رودکي‬
‫مؤسسه فرهنگي هنري آواي مهرباني سي و‬
‫هفتمين نشست پژوهشي خود را با همکاري‬
‫انجمن موسيقي اين بار با موضوع « مروري‬
‫بر آثار رضاقلي ميرزا ظلي» روز جمعه ‪25‬‬
‫خرداد ‪ 86‬از ساعت ‪ 4‬الي ‪ 6:45‬در تالر‬
‫رودکي برگزار کرد‪ .‬در اين برنامه پژوهشي کاربردي‪ ،‬ضمن ديسکوگرافي و‬
‫تجزيه وتحليل اثار ظلي‪ ،‬نمونه هايي از صفحات او پخش و برخي نيز‬
‫بازخواني شد‪ .‬فهرست برنامه به شرح بود‪:‬‬
‫ديسکوگرافي‪ ،‬زندگي و اثار ظلي‪ :‬محمدرضا شرايلي‬
‫تجزيه و تحليل شيوه آوازخواني ظلي‪ :‬پيمان نديمي فر‬
‫اجراي کنسرت بازخواني صفحه اصفهان و بيات ترک ظلي‪ :‬آواز‪ :‬پيمان‬
‫نديمي فر‪ ،‬پيانو‪ :‬غزال ناظر فصيحي‬

‫‪28‬‬
 ‫ادامه کنسرت پژوهشي پس از تنفس‪:‬‬
‫بازخواني صفحات چهارگاه و افشاري و يک تصنيف از ظلي‪ :‬آواز‪ :‬پيمان‬
‫نديمي فر‪ ،‬تار‪ :‬بهاره فياضي‬

‫************‬
‫روانشاد رضاقلي ميرزا ظلي (‪1324-1286‬شمسي) فرزند شاهزاده‬
‫احمدميرزا‪ ،‬از خوانندگان مشهور اين دوره بود که نزد دو استاد بزرگ‬
‫ابوالحسن اقبال( اقبال السلطان) وعارف‪ ،‬تعليمات خود را تکميل کرد ‪ .‬در‬
‫سال ‪1312‬شمسي کمپپاني انگليسي کلمبيا ‪ 23‬روي صفحه از صداي وي‬
‫ضبط کرد‪ .‬در اين صفحات صبا‪ ،‬مشيرهمايون و احمد عبادي‪ ،‬ظلي را‬
‫همراهي کرده اند‪ .‬در سال ‪18 -1317‬نيز کمپاني نعيم ريکورد(احتمال در‬
‫عراق) صفحاتي از وي ضبط کرد‪.‬‬
‫برخي از ويژگيهاي آوازي او بدين شرح است‪:‬‬
‫‪-‬به كار گيري دانش موسيقي آوازي در كنار خلقيت شخصي و‬
‫صداي بي نظير خدادادي استفاده از تواناييهاي حنجره در اداي همه‬
‫گونه اجزاي آواز (انواع غلت ها و تحريرها)‬
‫‪-‬عدم يكنواختي در اجراي تحريرها و استفادة به جا از انواع آن‬
‫‪-‬ايجاز سهل وممتنع در اداي جملت آوازي و گوشه هاي آواز‬
‫‪-‬سرعت خارق العاده در اجراي تحريرها با حفظ شمردگي و‬
‫شفافيت‬
‫‪-‬توجه به اشعار شعراي متأخر‬
‫‪-‬رعايت متانت و نظم در اجراي آواز و پرهيز از هرگونه تعجيل در‬
‫اداي شعر و‪...‬‬
‫‪-‬استفاده اندك و با وسواس زياد از الفاظ ‪ ،‬اصوات و لغات مكمل‬
‫آواز‬
‫‪-‬اجراي تحرير در اغلب موارد ‪ ،‬بعد از اتمام كلم‬

‫‪29‬‬
 ‫‪-‬حفظ شفافيت ‪ ،‬رنگ و زنگ صدا چه در اوج وجه دربم‬

‫‪/22‬تير‪ 86 /‬مروري بر آثار بازيگري و نمايش موزيكال‬ ‫‪-38‬‬

‫گزارش مصور از نشست پژوهشي اخير مؤسسه فرهنگي هنري‬

‫آواي مهرباني با همکاري انجمن موسيقي در سالن رودکي‬
‫ويژه‪:‬مروري بر آثار بازيگري و نمايش موزيکال ايراني (‪22‬تير ‪)86‬‬

‫نقل گزارش از خبرگزاري ايسنا‬

‫‪http://www.isna.ir/Main/NewsView.aspx?ID=News-‬‬
‫‪959877&Lang=P‬‬

‫سي‌وهشتمين نشست تخصصي ماهانه پژوهش در‬

‫موسيقي دستگاهي ايران با عنوان مروري بر آثار‬
‫ضبط ‌ شده ‌ي بازيگري و نمايش‌هاي موزيكال ايراني‬
‫جمعه ‪ ‌٢٢‬تير در تالر رودكي برگزار شد‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫به گزارش خبرنگار بخش موسيقي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)‪ ،‬در‬
‫اين برنامه كه توسط موسسه‌ي فرهنگي هنري آواي مهرباني و با همكاري‬
‫انجمن موسيقي و تالر وحدت برگزار شد‪ ،‬ابتدا احمدرضا اسعدي به‌عنوان‬
‫مجري برنامه به روي صحنه آمد و با اشاره به تاريخچه‌ي فعاليت‌هاي‬
‫موسسه گفت‪ :‬اين برنامه ويژه است و تفاوت‌هاي‬
‫عمده‌اي با برنامه‌هاي ديگر دارد‪ ،‬در برنامه‌هاي گذشته‬
‫كنسرت پژوهشي اجرا مي‌شد‪ ،‬كه اين‌بار بيشتر به‬
‫جنبه‌ي تحقيقي كار پرداخته و به نمونه‌هاي صوتي گوش‬
‫ميدهيم‪.‬‬

‫ساسان فاطمي نيز در سه بخش به بررسي فرهنگ‬

‫موسيقايي روحوضي پرداخت و پرسش‌هاي نظير مطرب كيست و تفاوتش‬
‫با موسيقي‌دان‌هاي ديگر چيست؟ شكل‌گيري دسته‌هاي روحوضي‪ ،‬پاتوق و‬
‫‪ ...‬و همچنين كارها و رپرتوار مطرب‌ها را مطرح كرد‪ .‬وي گفت‪ :‬مطرب‬
‫موسيقي‌داني مردمي‪ ‌،‬حرفه‌يي‌ است كه براي جشن‌ها‪ ،‬مهماني‌ها و مراسم‬
‫شادماني به خانه‌ي افراد دعوت مي‌شود و با موسيقي به‌همراه رقص‬
‫دستمزدي دريافت مي‌كند‪.‬‬

‫فاطمي كه جداكردن مطرب‌ها از دسته‌ي ديگر موسيقي‌دان‌ها را مد نظر‬

‫داشت‪ ،‬افزود‪ :‬مطرب با لوطي دوره‌گرد ‪ -‬با تنبك و ‪ - ...‬تفاوت دارد چرا كه‬
‫لوطي‌ها دعوت نمي‌شدند و در خيابان‌ها پراكنده بودند‪ ،‬علوه بر اين كارشان‬
‫به شكلي بود كه زنگ مي‌زدند و واردخانه مي‌شدند‪.‬‬

‫او افزود‪ ،‬در گذشته دسته‌هاي زهره و مينا جزو مطرب‌ها محسوب مي‌شدند‬
‫كه با تعريف ما تفاوت دارد‪ ،‬در ضمن آنها مستمري بگير دربار بودند‪ .‬دسته‌ي‬
‫ديگر پيش پرده‌خوان‌ها هستند كه موسيقي‌دان حرفه‌يي نيستند و برخاسته از‬
‫محيط روشنفكري بوده‪ ،‬روي آهنگ‌هاي موجود شعر گذاشته اجرا مي‌كردند‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫وي سپس به دسته‌ي زن‌هاي اندروني اشاره كرد كه موسيقي را حرفه‌اي‬
‫دنبال نمي‌كردند و براي مثال از ترانه‌هايشان مي‌توان به "هوو هوادار‪ ،‬هوو‬
‫هوو" و "عمو سبزي فروش" اشاره كرد‪.‬‬

‫فاطمي تاكيد كرد‪‌ :‬اين نوع موسيقي بيشتر موسيقي ضربي بوده و ميان قوم‬
‫و خويش‌هاي زن برگزار مي‌شده است‪ ،‬مطرب‌هاي دربار نيز "مطرب"‬
‫حساب نمي‌شوند چرا كه موسيقي‌شان كلسيك است و فقط در دربارا جرا‬
‫مي‌كردند‪.‬‬

‫وي سپس به دو دسته‌ي "مقلدها" و "خيمه‌بازها" اشاره كرد و گفت‪:‬‬

‫"مقلدها" پيشگامان ترانه‌هاي فكاهي مثل شيخ كرنا و شيخ شيپور هستند و‬
‫‌"خيمه‌بازها" نيز مثل مقلد براي اجراي موسيقي پول نمي‌گيرند‪ ،‬بلكه‬
‫به‌خاطر نمايش اجرا مي‌كردند‪.‬‬

‫فاطمي تصريح كرد‪" :‬غزل خوان‌ها" ارتباطي با مطرب‌ها ندارند و نبايد با هم‬
‫خلط شوند و بيشتر در مجالس دوستانه‪ ،‬كفتربازي ‪ -‬كبوتربازي ‪ -‬يا گود‬
‫زورخانه آواز مي‌خواندند‪.‬‬

‫وي با بيان اين مطلب كه تمامي اين گروه‌ها رپرتوارشان‪ ،‬موسيقي مطربي‬
‫تفاوت دارد به سه مرحله‌ي تاريخي مطرب‌ها اشاره كرد و گفت‪ :‬در زمان‬
‫قاجار مطرب‌ها به دو دسته تقسيم مي‌شدند؛ مطرب‌هاي مردانه و زنانه‪ ،‬كه‬
‫البته مطرب‌هاي مردانه از اهميت چنداني برخوردار نبودند‪ ،‬اما در دسته‌هاي‬

‫‪32‬‬
 ‫زنانه مي‌توان از زعفران باجي و حاجي قلمشاد نام برد كه بيشتر مختص به‬
‫مجالس خانوادگي زن‌ها و مردهاي محرم بوده‌اند‪ ،‬برخلف مطرب‌هاي‬
‫مردانه كه بيشتر اختصاص به مجالس مجردي مردانه دارد‪.‬‬

‫او اضافه كرد‪ ،‬دوره‌ي پهلوي دوره‌ايست كه روحوضي شكل مي‌گيرد‪ ،‬بايد‬
‫توجه داشته باشيم كه روحوضي صددرصد مطربي است‪ ،‬اما هر نوع‬
‫موسيقي مطربي روحوضي نيست‪ .‬مطرب‌ها در اندرون خانه‌ها بودند حال‬
‫آنكه روحوضي در حياط خانه‌ها بوده است‪.‬‬

‫وي كه معتقد است‪ ،‬شكل روحوضي را به حالت جنيني در بين طبقات پايين‬
‫جامعه در دوره‌ي قاجار نيز داشته‌ايم‪" ‌،‬دسته‌هاي مطرب مردانه" ‌و "مقلدها"‬
‫در دوره‌ي پهلوي با هم ادغام مي‌شوند و تنها دسته‌اي كه به‌طور مرتب هم‬
‫مقلد داشته و هم مطرب در زمان قاجار دسته‌ي "اسماعيل بزاز" بوده است‬
‫و دسته‌هاي ديگري مثل "كريم شيره‌يي" و "عباس گنده" مقلد نداشتند‪.‬‬

‫فاطمي تشريح كرد‪ ،‬در زمان قاجار اسم دسته از روي اسم يكي از‬
‫نوازندگان و يكي از اعضاي گروه انتخاب مي‌شده اما از "روحوضي" به بعد‬
‫اسم دسته متعلق به كسي است كه لزوما "نوازنده"‌ي دسته نيست و بيشتر‬
‫اهل نمايش است تا موسيقي‪ .‬در دوره‌ي پهلوي دسته‌هاي زنانه تنزل‬
‫مي‌يابد‪ ،‬يكي از دليل آن اين است كه اجراي جشن از درون خانه به حياط‬
‫مي‌آيد و همان‌طور كه مي‌دانيد ديده شدن مرد بين زن‌ها اشكال نداشته‬
‫درحالي‌كه زن‌ها در انظار ديده مي‌شدند‪ .‬اين دوره مصادف است‪ ،‬با ناپديد‬
‫شدن لوطي‌ها‪" ،‬عمل طرب خاصه" نامش عوض مي‌شود و خود را "هنرمند‬
‫و موسيقي‌دان" مي‌نامند‪ ،‬همچنين مطرب وخيمه باز از هم جدا مي‌شوند و‬
‫كم‌كم مطرب‌ها به كافه‌هاي لله‌زار مي‌روند‪ .‬بعد از انقلب اسلمي نيز‬
‫گروه‌هاي روحوضي از هم ‌پاشيد و ‪ 13-‌١٢‬سال بعد مطرب‌ها به صورت‬
‫فردي يا در گروه‌هاي كوچك موقت فعاليت مي‌كنند‪.‬‬

‫وي خاطرنشان كرد‪" :‬دسته‌هاي زنانه" نيز به كل ناپديد و منحل ‌شدند و‬

‫مطرب‌ها نيز مجبور شدند به "خيمه شبازي" هم رو بياورند‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫فاطمي از "احمد خان باش" نام برد كه دسته‌هايي از مقلدان داشته كه در‬
‫قهوه‌خانه‌ها فعاليت مي‌كردند و درباره "مويد" توضيح داد‪ :‬احمد مويد نمايش‬
‫را از قهوه‌خانه بيرون آورد و مي‌خواست با تقليد از محيط مدرن صحنه‌يي‬
‫تدارك ببيند كه مردم مستقل فقط به ديدن نمايش بيايند‪ ،‬اين تلش‌ها‬
‫شكست مي‌خورد‪ ،‬چرا كه يا با مخالفت افراد متعصب و يا عدم استقبال‬
‫مواجه مي‌شود‪ .‬احتمال همين ايده‌ها باعث مي‌شود تا اين نوع دسته‌ها قوام‬
‫يابد و طرفداران بيشتري براي دعوت به جشن‌هاي عروسي پيدا كند‪.‬‬

‫وي تاكيد كرد‪ :‬دسته‌هاي روحوضي حداقل ‪ ‌١٢‬نفر بودند؛ شش موسيقي‌دان‬

‫و شش مقلد به رييس گروه‪ ،‬سر دسته مي‌گفتند كه از سر دسته‌هاي‬
‫معروف مي‌توان اكبر سرشار‪ ،‬احمد مويد‪ ،‬حسين مويد‪ ،‬عباس موسس‪،‬‬
‫عباس گوهري‪ ،‬نصرالله سبيل‪ ،‬روح‌الله‪ ،‬آتش سيما و ‪ ...‬را نام برد‪ .‬به‬
‫اعضاي گروه نيز همدست مي‌گفتند‪ ،‬سردسته‌ها عموما يا اهل نمايش بودند‬
‫و يا در كل مديران خوبي بودند‪ ،‬همچنين براي دادن سفارش نيز به آنها‬
‫مراجعه مي‌شد‪.‬‬

‫فاطمي سپس به اصطلحات مختلفي چون "آكتور" ‪ -‬هنرپيشه‪" ،‬آرتيست ‪-‬‬

‫رقاص "‪"،‬پوش" پسوند نقش‌ها مثل حاجي پوش‪ ،‬جوال پوش و سياه پوش‬
‫اشاره كرد و گفت‪ :‬دسته را بيشتر به‌خاطر رقاص يا سردسته دعوت‬
‫مي‌كردند‪ ،‬نه موسيقي‌دان و از بين هم دست‌ها "شال كش" يا "صندوق‬
‫كش" پادوي گروه بوده و تجهيزات را حمل مي‌كرد‪.‬‬

‫وي گفت‪ :‬اعضاي گروه بدون اجازه‌ي سردسته حق نداشتند به دسته‌ي‬

‫ديگري بروند و اگر اعضاي دسته‌اي مريض بودند يا عضو به دليلي كم‬
‫مي‌آمد از ميانه ‪ -‬كسي كه متعلق به هيچ دسته‌يي نيست ‪ -‬دعوت مي‌كردند؛‬
‫همچنين فردي به نام "كارد مطبخ" در گروه‌ها حضور داشته كه همه كاري از‬
‫دستش برمي‌آمده است و معروف‌ترينش "محمد لوده پوش" بوده است‪.‬‬

‫فاطمي افزود‪ :‬پاتوق اغلب قهوه‌خانه بوده‌اند و دسته‌ها با سر دسته‬

‫مي‌نشسته‌اند تا افراد به آنها مراجعه كنند‪ ،‬زمان اجراي برنامه نيز مردم دور‬

‫‪34‬‬
‫حوض‪ ،‬لب پنجره‪ ،‬پشت بام‪ ،‬پشت بام خانه‌ي همسايه مي‌نشستند و ‪ ‌٦‬تا ‪‌١٢‬‬
‫شب مطرب‌ها مي‌زدند‪ ،‬مي‌خواندند و مي‌رقصيدند‪ ،‬سپس شام مي‌دادند و‬
‫تازه اهل نمايش مي‌آورند كه اجرايشان تا ساعت ‪ 5-‌٤‬طول مي‌كشيد‪.‬‬

‫او تقسيم دستمزد هم دست‌ها را تقسيم به نسبت دانست و گفت‪ :‬سر دسته‬
‫‪ ‌٥‬سهم‪ ،‬سياه‌پوش‌ها ‪ ‌٣‬سهم‪ ،‬آكتورها ونوازندگان دو سهم و شال كش نيم‬
‫سهم مي‌گرفت‪.‬‬

‫فاطمي از "امامزاده سيدعلي" به عنوان آخرين قهوه‌خانه‌ي محل كار‬

‫مطرب‌ها نام برد و گفت‪ ‌:‬اين مكان به تقاضاي بازاريان جمع مي‌شود و‬
‫همان‌طور كه مي‌دانيد قهوه‌خانه هيچ‌گاه محيط خيلي خوش‌نامي در ايران‬
‫نبوده به همين دليل اندك اندك بنگاه‌هاي شادماني در چهار راه سيروس و‬
‫سرچشمه شكل ‌گرفت‪.‬‬

‫وي گفت‪ :‬اول بايد ديد كه موسيقي مطربي يك سبك است يا يك رپرتوار‬
‫خاص‪ ،‬موسيقي عاميانه و مردمي ايران است كه كامل سيستمش‪ ،‬سيستم‬
‫دستگاهي است با همان تصنيف و رنگ و ريتم‪ ،‬اما بازمانده‌هاي موسيقي‬
‫مطربي روحوضي امروز سبك مبالغه‌آميز خاصي ندارند‪ ،‬گليساندوهاي كميك‬
‫و مضراب‌هاي شلقي به آن‌صورت به‌كار نمي‌رود‪ .‬بعضي از عوامل و‬
‫عناصري كه بعدها در موسيقي روحوضي به‌وجود آمده در قاجار نيز بوده‪،‬‬
‫مثل يكي دو شعر خيلي جدي كه بعد از آن به مايه‌هاي سبك عاميانه مي‌رفته‬
‫است‪" :‬روي ناشسته چو ماهش نگريد" و يا برخي از مطرب‌ها كه براي‬
‫برخي مصرع‌ها نام "چرنديات" را انتخاب كردند‪ ‌:‬بشكن بشكنه بشكن‪ /‬من‬
‫نمي‌شكنم‪ ،‬بشكن‪.‬‬

‫وي سپس از تمايل نوازندگان به موسيقي رقص غربي ياد كرد و گفت‪ :‬مثل‬
‫"كمانچه زن‌ها دوست دارند والس‪ ،‬تانگو و ‪ ...‬بزنند و در "روحوضي جديد"‬
‫چيزهاي بيشتري به آن اضافه مي‌شود و مرز بين مطرب‌ها و موسيقي‌دان‌ها‬
‫مخدوش مي‌شود‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫فاطمي خاطرنشان كرد‪ :‬اشخاصي مثل مهوش‪ ،‬پريوش و آفت ترانه‌هاي‬
‫كافه‌يي مي‌خواندند و اين ترانه‌ها به راديو نمي‌رفت و مي‌توان از جواد‬
‫يساري‪ ،‬داوود مقامي‪ ،‬علي ظنري در اين زمينه نام برد‪.‬‬

‫وي اضافه كرد‪ :‬برخي ترانه‌هاي اندروني خيلي به ندرت‪ ،‬وارد رپرتوار‬
‫مطرب‌ها شدند چرا كه قسمت اعظمي از رپرتوار اندروني غير قابل اجرا در‬
‫ملءعام است‪ ،‬به دليل اينكه حاكي از مسايل جنسي و فحش به مادرشوهر‪،‬‬
‫خواهرشوهر و‪ ..‬است‪ .‬رنگ‌ها‪ ،‬رنگ چهارگاه است و تنها مواردي كه باقي‬
‫مانده باباكرم‪ ،‬بادابادا مبارك بادا‪ ،‬رنگ "مات" مايه كلغي‪ ،‬داش داش‪ ،‬رنگ‬
‫حاجي است‪.‬‬

‫وي سپس به ضربي‌خواني اشاره كرد كه دومين موسيقي خاص‬

‫مطرب‌هاست و دو بخش دارد‪ :‬نخست آواز كوتاهي با وزن آواز و دوم‬
‫دوبيتي‬

‫فاطمي با بيان اين مطلب كه اشعار ضربي‌خواني دقيقا معلوم نيست از چه‬
‫زماني شروع شده‪ ،‬گفت‪ :‬روزنامه‌ي اميد كه اشعارش با وزن‌هاي مطربي‬
‫مطابقت مي‌كند و داراي چهار شعر بود كه حداقل مطرب‌ها امروز‬
‫مي‌شناسند‪ ،‬روزنامه‌ي توفيق نيز مدتي شعر كميك و مدتي شعر جدي داشته‬
‫كه اغلب شعرهايش با ضربي‌خواني مطابقت نمي‌كند‪ ،‬روزنامه‌ي بابا شمل‬
‫هم شعرهاي كنميك سياسي داشته كه مطرب‌ها نمي‌خوانند‪.‬‬

‫سپس نمونه‌اي از هوشنگ شيرازي با ضربي همايون و شعر "چرا نميشه"‬

‫پخش شد كه با برگردان‌هاي "اي حبيب من" ‌و با ضربي‌ها و چرنديات‬
‫مختلف كه فاطمي به آنها اشاره مي‌كرد‪ ،‬همراه بود و با يك دو بيتي به اتمام‬
‫رسيد‪.‬‬

‫اسعدي نيز گفت‪ :‬رند‪ ،‬رفيق‪ ،‬هفت خط و لت مفاهيم خاص خود را دارند كه‬
‫متاسفانه امروز اشتباه استفاده مي‌شوند‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫در بخش بعد محمدرضا شرايلي به ديسكوگرافي و بررسي آثار بازيگري‬
‫تصانيف كميك و نمايش‌هاي موزيكال در صفحات گرامافون پرداخت و گفت‪:‬‬
‫سري اول آثار ضبط‌شده پيش از جنگ جهاني اول بود كه ‪ ‌١٢٨٤‬شمسي و ‌‬
‫‪ ١٢٩١‬شمسي در تهران بوده است‪ ،‬سري دوم آثار ضبط شده بين دو جنگ‬
‫جهاني است‪ ،‬از ‪ ‌١٣٠٥‬تا ‪ ‌١٣١٢‬شمسي در تهران و از ‪ ‌١٣١٢‬تا ‪ ‌١٣١٨‬در خارج‬
‫از كشور ضبط شده است‪ .‬سري سوم پس از جنگ جهاني از ‪ ‌١٣٢٥‬تا ‪‌١٣٣٨‬‬
‫كه پايان حيات صفحات سنگي ‪ ‌٧٨‬دوره در داخل و خارج از كشور است‪.‬‬

‫شرايلي درباره‌ي دوره‌ي اول يا قاجار گفت‪ ‌٢٠ :‬روي صفحه تقليد و بازيگري‬
‫ضبط شده كه موزيكاليته در آن جنبه‌ي اصلي ندارد و به صورت تك‌گويي يا‬
‫ديالوگ‌هاي دو‪ ،‬سه و چهار نفره وجود دارد‪ .‬همچنين مجموعا تعداد پنج روي‬
‫صفحنه از آثار دسته مطربي نايب علي‪ ،‬به‌همراه حسين جاري قاصر‪ ،‬و دو‬
‫روي صفحه از دسته‌ي نايب رجب و سه روي صفحه از حسن‌خان كماجي‬
‫ضبط شده است‪.‬‬

‫سپس نمونه‌اي از برچسب صفحات نشان داده شد كه شامل ‪ ‌١٦‬صمد‪ ،‬تئاتر‬

‫فال‌گير يهودي و مسلمان‪ ،‬اكبر تركه و ‪ ...‬بود‪ .‬عنوان‌هاي آثار گرامافون‬
‫انگلستان نيز با برچسب‌هايي مثل بركت خانه‪ ،‬تقليد چهار صندوق‪ ،‬هانس‬
‫پينه دوز و‪ ..‬همراه بود‪.‬‬

‫شرايلي به آثار مضحك (انواع مسخرگي‪ ،‬تقليد اصوات حيوانات‪ ،‬فضاهاي‬

‫عمومي‪ ،‬اشخاص‪ ،‬روايات گفتاري از وقايع روزمره‪ ،‬لهجه‌هاي مختلف) در‬
‫آثار ضبط شده‌ي بين دو جنگ اشاره كرد و گفت‪ :‬اين آثار عموما بدون‬
‫موسيقي به عنوان عنصر اصلي طنز و با رويكرد انتقادي اجتماعي بوده و‬
‫محمودخان طيوري معروف به تقليد اصوات در اين دوره بوده است‪.‬‬

‫شرايلي از عناويني مثل طيور‪ ،‬حيوانات‪ ،‬مباحثه عربي‪ ،‬تقليد آواز شيخ‬
‫شيپور و‪ ..‬ياد كرد و چند تكه از اشعار مثل "مرا به گربه چه حاجت كه پشم‬
‫بسيار است" را خواند‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫وي به ملودي‌هاي جدي با اشعار طنز اشاره كرد و از نمونه‌اي روي پيش‬
‫درآمد چهارگاه ركن الدين خان مختاري با پيانو حسين استوار توسط‬
‫عبدالحسين خان كنگرلو نام برد‪.‬‬

‫شرايلي گفت‪ :‬البته افرادي در خارج از ايران نيز بوده‌اند‪ ،‬عبدالمير افندي‬
‫يكي از مقلدين بوده كه "عروسي دختر" را در سال ‪ ‌١٣٠٨‬در بغداد ضبط‬
‫كرده و يا سيدعبدالله كه "هفت زبون" را در بيروت ضبط كرده است‪.‬‬

‫سپس بخشي از "ميدان كاه فروش‌ها" پخش شد كه شرايلي گفت‪.‬همين‬

‫تصنيف بعدها با همكاري شجريان و مهرتاش تبديل به اثري فكاهي شد‪.‬‬

‫وي از نمايش‌هاي موزيكال‪ ،‬زندگينامه شاعران يا نمايش‌هاي تغزلنه –‬

‫عاشقانه به عنوان گونه‌ي دوم بين دو جنگ نام برد و به بررسي نمونه‌هايي‬
‫از آگهي‌هاي مختلف مثل روزنامه اطلعات و ‪ ...‬پرداخت و به اپرت پريچهر و‬
‫پريزاد‪ ،‬اپرت گلرخ اشاره كرد‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫شرايلي تصانيف فكاهي و طنز را نيز بررسي كرد و از اشخاص مطرحي‬
‫مثل ابوالحسن صبا‪ ،‬موسي‌خان معروفي و ‪ ...‬نام برد و گفت‪ :‬اين افراد گاه‬
‫روحيات شوخي نيز داشته‌اند و‌آثار شكايت شوهر‪ ،‬شكايت زن‪ ،‬تصانيف‬
‫كميك ابوالحسن خان صبا‪ ،‬گلوبندك‪ ،‬تلفيق رنگ افشاري و ماهور‪ ،‬دانس‬
‫كميك و سالك از اين دسته هستند‪.‬‬

‫وي قطعاتي مثل ماشين مشدي ممدلي‪ ،‬داد از كرايه خونه ‪ ....‬را حاصل‬
‫سفر مرحوم بديع‌زاده به آلمان با اركستر آلماني خواند و گفت‪ :‬در سفر دوم‬
‫بديع‌زاده‪ ،‬تاج‪ ،‬ملوك‪ ،‬ملكه برومند‪ ،‬صبا‪ ،‬محجوبي‪ ،‬كاكايي به سوريه رفتند و‬
‫در سال ‪ ‌١٣١٨‬آثاري مثل مرد دو زنه‪ ،‬شكايت از مادر شوهر و ‪ ...‬را ارايه‬
‫كردند‪.‬‬

‫شرايلي به واپسين دوره پس از جنگ جهاني نيز كه ضبط توسط كمپاني هيز‬
‫مسترزويس صورت گرفته اشاره كرد و گفت‪ :‬تصنيف گل پري جون با‬
‫اركستر معروفي‪ ،‬عاشق لت‪ ،‬جاهل معرفت‌دار با صداي مرتضي احمدي‬
‫حاصل اين دوره هستند‪.‬‬

‫آثار جديدتري نيز مثل كيه كيه در ميزنه‪ ،‬ورزش‌هاي ترياكي‌ها‪‌،‬ريزه ريزه‪،‬‬
‫حمومي حمومي‪ ،‬توبه باغ رفتي‪ ،‬مكتب شا باجي خانم و مباركباد را مي‌توان‬
‫نام برد‪.‬‬

‫سپس تصنيف "واي واي خدا ذله شدم از ستم مادرزنم" اثر مرتضي احمدي‬
‫كه ‪ ‌٦٠‬سال پيش ضبط شده است‪ ،‬در سالن پخش شد‪.‬‬

‫اسعدي بعد از تنفس كتاب "من و زندگي" و "كهنه‌هاي هميشه نو" احمدي را‬
‫معرفي كرد‪.‬‬

‫احمدي نيز گفت‪ :‬حميد قنبري زنده هستند اما بيماري‌شان آلزايمر است و‬
‫حالشان زياد خوب نيست‪ .‬چند وقت پيش مرا راديو خواستند‪ ،‬گفتند‬
‫صفحاتي آمده كه خواننده‌شان تويي اما نوازندگان را نمي‌شناسيم‪ ،‬وقتي چند‬
‫دقيقه بعد به سراغم آمدند ديدند دارم گريه مي‌كنم‪ ،‬چرا كه اعضاي اركستر‬

‫‪39‬‬
‫كساني مثل ابوالحسن صبا‪ ،‬موسي خان معروفي‪ ،‬ابراهيم منصوري‪ ،‬مرتضي‬
‫محجوبي‪ ،‬وزيري تبار و حسين تهراني بودند كه در آن زمان همه به جز‬
‫حسين تهراني فوت كرده بودند‪.‬‬

‫وي افزود‪ :‬من نزديك ‪ ‌٤٦‬سال در راديو و تلويزيون خدمت كردم علي تابش‪،‬‬
‫منوچهر نوذري‪ ،‬اكبر مشكين‪ ،‬مصدق‪ ،‬محتشم‪ ،‬مهين ديهييم‪ ،‬بهمن‌يار فوت‬
‫كرده‌اند و در راديو كسي نمانده كه با وي كار كنم و براي انسان خيلي‬
‫شكننده است چنين وضعي را ديدن‪.‬‬

‫احمدي گفت‪ :‬من در خانواده‌اي مذهبي بزرگ شدم‪ ،‬مادرم صداي زيبايي‬
‫داشت‪ ،‬هر گاه براي برادر كوچكم لليي مي‌خواند‪ ،‬گوش مي‌دادم‪ ،‬سپس‬
‫عاشق صداي بديع‌زاده شدم‪.‬‬

‫اولين بار در نمايشنامه‌اي در مدرسه بازي كردم كه پدرم كتك مفصلي به من‬
‫زد تا اينكه فهميدم تئاتر فرهنگ پيش پرده خوان ندارد‪ ‌٦ ،‬ماه آنجا نشستم‬
‫اما متلك‌ها و ‪ ...‬را تحمل كردم‪.‬‬

‫وي به كمال پورتراب‪ ،‬كه در جلسه نيز حاضر بود اشاره كرد و گفت‪:‬‬
‫پورتراب اولين كسي است كه كتاب را دست من داده است‪.‬‬

‫‪40‬‬
 ‫احمدي درباره تاريخچه‌ي بيات تهران يا كوچه باغي گفت‪ :‬كوچه باغي در‬
‫گذشته به "لشي" معروف بود بعد شد "لتي" و "بابا شملي"‪ ،‬ابوالحسن‬
‫خالقي‪ ،‬صبا‪ ،‬معروفي و ‪ ...‬بحث‌هاي زيادي مي‌كردند ودر نهايت گفتند ما‬
‫بيات ترك‪ ،‬بيات اصفهان و ‪ ...‬داريم‪ ،‬اما "بيات تهران" نداريم البته اين در‬
‫ميان هنرمندان گفته مي‌شود و در ميان مردم "غزل" يا "كوچه باغي" ناميده‬
‫مي‌شود‪.‬‬

‫وي گفت‪" :‬كوچه باغي" تحرير ندارد‪ ،‬حالت دارد‪ ،‬ايرج‪ ،‬دلكش و‬
‫پروين"كوچه باغي" خوانده بودند اما "آواز" در آن وارد كرده بودند‪" ‌،‬ابراهيم‬
‫غزل خوان" در راديو براي نخستين بار كوچه باغي صحيح را خواند‪.‬‬

‫احمدي تاكيد كرد‪" :‬كوچه باغي" امروز مورد بي‌مهري قرار گرفته و صدايش‬
‫هيچ جا در نمي‌آيد‪.‬‬

‫وي افزود‪ :‬كوچه باغي هم در"سه گاه" و هم در "دشتي" خوانده مي‌شود‪.‬‬

‫سپس بنا به درخواست حضار‪ ،‬احمدي مي‌خواند‪:‬‬

‫از اول يار من بودي و اين آخر ولم كردي‪ /‬نمي‌دوني از اين كارت چه خوني‬
‫بر دلم كردي‬

‫‪41‬‬
 ‫اسعدي به اجرا نشدن كنسرت گروه سپهر اشاره و براي همه اعضا آرزوي‬
‫سلمتي و تندرستي كرد‪.‬‬

‫در واپسين بخش برنامه مهدي لطفي به بررسي حضور موسيقي در درام‌ها‬
‫و نمايش‌هاي ايراني با گرايش طنز پرداخت و گفت‪ :‬واژ‌ه‌ي "بازي" ريشه‌ي‬
‫بسيار كهني دارد‪" .‬نمايش" واژه‌ي جايگزين "دراماي"يوناني است‪ .‬نمايش‬
‫كاتاكالي در هند كه موزيكال نيز هست يا اپراي پكن به هيچ وجه "دراماتيك"‬
‫نيستند‪ .‬وي كه به تعزيه و معركه در سه دسته‌ي اهل سخن‪ ،‬اهل زور و اهل‬
‫بازي‪ ،‬اشاره مي‌كرد از دلقك‌ها و تلخك‌ها به عنوان پيشگامان نمايش‌هاي‬
‫تقليد نام برد‪ .‬وي افزود‪ :‬در موسيقي نواحي ايران به موارد بسيار زيادي از‬
‫هنرهاي نمايشي برمي‌خوريم‪ ،‬مثل نوعي نقالي كه توسط عاشيق‌ها در‬
‫آذربايجان اجرا مي شد‪ ،‬دو عاشيق كهنه‌كار مقابل همديگر قرار مي‌گرفتند و‬
‫از همديگر سوالتي مي‌پرسيدند‪ ،‬مثل "شعري خوانده شود كه نقطه نداشته‬
‫باشد يا شعري كه لب‌هايش به هم نخورد‪.‬‬

‫لطفي تاكيد كرد‪ :‬ريتم‪ ،‬زمان‪ ،‬كلم در موسيقي و نمايش مشترك هستند و‬
‫متاسفانه در مدارس امروز ما به صورت صميمي اين موارد آموزش داده‬
‫نمي شود‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫در پايان‪ ،‬سه نمونه از آثار مطربي به‌همراه فيلمي از تلش برخي‬
‫پژوهشگران براي احياي اين سنت‌ها و قطعه‌اي هم درباره‌ي" سهميه‌بندي‬
‫بنزين" توسط جواد رفيعي پخش شد‪.‬‬

‫‪/29‬تير‪ -86/‬سمنان‪ :‬مروري بر آثار رضاقلي ميرزا ظلي‬

‫اين برنامه تکراري بود از برنامه مورخ ‪ 25‬خرداد‪ 86/‬که اين بار با همکاري‬
‫اداره کل ارشاد اسلمي استان سمنان در تالر آفتاب اين شهر برگزار شد‪.‬‬

‫‪ /15‬شهريور‪ -86/‬طالقان‪ :‬درويش خان(زندگي و آثار)‬

‫با همکاري انجمن طالقاني ها به دبيري استاد معظم‬
‫خوشنويسي اميرخاني و شرکت سرمايه گذاري و توسعه پايدار‬
‫طالقان ( چهلمین نشست پژوهشی آوای مهربانی در این برنامه با اولین‬
‫همایش مشاهیر طالقان پیوند زده شد‪ .‬پژوهش و اجرای این برنامه که‬
‫درورزشگاه روستای زیدشت‪ ,‬زادگاه درویش خان برگزار شد به عهده‬
‫موسسه آوای مهربانی بود‪).‬‬
‫سخنرانی(مقدمه)‪ :‬استاد امیرخانی‬
‫نمایش فیلمی کوتاه از طبیعت و صنایع طالقان‬
‫بیوگرافی درویش خان‪ :‬بهروز مبصری‬
‫دیسکوگرافی‪ :‬محمدرضا شرایلی‬
‫تجزیه و تحلیل آثار‪ :‬سلمان سالک(ارائه این قسمت از پژوهش به‬
‫علت استقبال بیش از حد مردم حذف گردید)‪.‬‬
‫کنسرت پژوهشی ( دو نوازی تار و‬
‫تمبک ) ‪ :‬تار‪ :‬سلمان سالک‬
‫تمبک‪ :‬فرید خردمند‬
‫در این بخش قطعاتی از اثار درویش‬
‫خان در دستگاه ماهور و آواز افشاری‬
‫اجرا و تصنیف« از کفم رها» نوسط‬
‫فرید خردمند خوانده شد‪.‬‬
‫ساز آواز در دستگاه ماهور‪ :‬تار ‪:‬‬
‫آواز‪:‬‬ ‫سلمان سالک‬
‫مرتضی غزنوی‬

‫‪43‬‬
 ‫بهروز مبصری‬

‫محمدرضا شرايلی‬

‫‪44‬‬
‫سلمان سالک و فريد خردمند‬
‫مرتضی غزنوی و سلمان سالک‬

‫‪45‬‬