Ik yeniden doacak

Paradigma deiirken Dnya ve Trkiye

SELVA TOR

stanbul, 2011

GR

Bkrete, 2008 ylnn scak bir Haziran akamst telefonum almt. Amerikan sermayeli bir gayrimenkul yatrm fonunun, Romanyadaki

yatrmlarn yneten Fransz dostum Bernard, ortak bir arkadamzn doum gn kutlamasna davet ediyordu. Memnuniyetle kabul ettim. O akam, farkl lkeden yirmi kadar dostla ok keyifli sohbetler yaptk. Ama zellikle dnyann gidiat ile ilgili yaplan scak tartmalarda, masada bulunan, Yunan, Bulgar, Romen dostlarla birlikte sergilediimiz dayanma dikkat ekiciydi. Bu dayanma, Romanyada kaldm drt yl boyunca, sosyal ortamlardan, i hayatna kadar farkl eksenlerde kendini hep gstermiti. Fransz ve ngiliz dostlarn bir trl anlayamad, tanmlayamad bu dayanmay doum gnn kutladmz Atinal Alex, o scak yaz akamnda, Bernarda dnerek syledii u szlerle zetliyordu. Bernard, biz ayn corafyann ocuklaryz. Sizse, sadece Avrupalsnz. Ama ne var ki dnyay bugn siz ynetiyorsunuz. Bizleri birbirine drerek, btn gcmz kaynaklarmz tkettiniz. Ama hata bizde. Biz bu hataya dmeseydik, u anda dnya daha yaanas bir yer olabilirdi. Bugn farkl lkelere mensup olsak da, ortak bir kaderi paylatmz bu topraklarn ocuklarna reva grlen gemii yarglamak isteyen ve gelecein yeniden ekillendii bu tarihin en nemli kesime annda aa km bizden sonra gelecek nesillere kerteriz olacak dncelerdi bunlar. Dnya, koar adm finansal krize giderken tank olduum bu sohbet, zellikle son be asrn adaletini ve erdemlerini, ideolojilerden bamsz akllarda dahi sorgulanmaya baladn
2

anlamama neden olmutu. O halde, tm insanlk iin ortak bir ahlaktan, herkes iin adil olacak bir sorgulamadan bahsedebilir miydik? Toplumlar, kltrleri, ahlaki ve dinsel deer yarglarn tek bir deer sisteminde hizaya getirmek mmknmyd? Asrlar boyunca bu gezegen zerinde yaanan saysz ac ve kederin, adaletsizliin, erdemsizliin hesabn gemie kesmeden, gelecee tm olumsuzluklardan ar bir yap kurgulayabilirciydik? Aslnda, bu sorularn tamam, bize dayatlan alglamalarn rnyd. Oysa bizi birbirimizden ayran nedenlerin hi biri, ortak deerimizden daha nemli deildi. Farkl kltr, corafya dinsel ve ahlaki deerlerin nihayet bulutuu o en ortak noktamz, yaam dediimiz mucizeydi. Birbirine grnmez bir ba ile bal olan, belki de insanln tek gereklii olan mucizev yaam. Bugn bizleri birbirimizden ayran, yapay etnik ve dinsel kompartmanlara bizleri hapsedendeitirmek zorunda olduumuz- gemiin tm ykc deer yarglar, yaam ezip gemiti. Kk bir aznln sahip olduu arsz parasal g, siyasal tahakkm ve lgnca bir tketimin meydana getirdii yklmaz sanlan bir denklem- bu karanlk duvarlarn iine hapsedilmi, edilgen bir rol stlenmek zorunda braklm, ait olduumuz corafyadaki, Afrikadaki, Asyadaki, Latin

Amerikadaki halkalar, hsl topyekn insanl ezip gemiti. Yetinmemi, gezegenin tm yaamsal damarlarna da geri dnlmez biimde zarar vermiti. Nesli tkenen hayvanlarn, biyolojik dengesi bozulan okyanuslarn, gitgide azalan toprak ve su havzalarnn gelecek birka on yl iinde sekiz milyara ulamas beklenen dnya nfusunu doyurmasnn neredeyse imknsz hale gelmesi, yaamn devam etmesini salayamayaca endiesi, bu tmr insan ruhuna yerletiren zihniyette de bir tedirginlik yaratt. Ancak onlar, kendilerini
3

sorgulamak veya gezegenin kaynaklarnn daha sorumlu ve daha adil paylamn salayacak bir sistem tasarlamak yerine, Hungtington gibilerinin eliyle, medeniyetler atmas tezi altnda, insanln yeni atmalara srklenmesini salayarak, gezegende yaayan insanlarn saysnn azaltlmasnn daha faydac bir yol olduuna inandlar. nsan zeksnn ykclnn son noktasdr bu. Acmasz, sevgi ve vicdandan nasibini alamam bir dnce. Ama talih, insanln bu madrabaz yapdan kurtulmas iin umut klarn hepimizin ruhuna serpiyor. nsanln kendini, varln ve bu gezegen zerindeki grevini yeniden tanmlayaca yeni bir an afandayz. Gezegendeki en zayf ve fakat ayn zamanda en ykc ve en zeki varlk olan bizler, insanlk tarihimizde daha nce hi olmad kadar, eletiri oklarn benliimize, kibrimize, nyarglarmza ynelteceimiz zamanlara doru koar adm ilerliyoruz. Bu, binlerce yl boyunca yarattmz ykmn altndan, terk ettiimiz erdemleri yeniden hatrlayarak, hayatn devam etmesini salayabilecek yeni bir yol bulmamz zorunlu klan, kar karya kaldmz kanlmaz bir kader, bir son ans. Dou ile Bat arasnda sren saysz savalarn ykm altndan syrlp, karc ve agzl zihniyeti, milyarlarca hayat derinden etkileyen parann vahi tahakkmn, gc elinde bulunduranlarla, gce biat etmek zorunda kalanlar arasnda skm kalm erdemleri sorgulamak zereyiz. Nihayet be asr sonra, insan olmann erdemi, alt beynimize asrlar boyunca nakedilen deer ve kavramlarn zndeki gerek ahlak, iine hapsedildiimiz bu adaletsiz duvarlarn dna kartmak zere. Adeta bir doum sancs yayor insanlk. Hapsedildii yerden, ruhuna gerilmi prangalardan kurtulmak zere. Neslimiz, bu doumun hem ahidi hem de bizatihi anas olmaya aday. Dmanlklarn, agzlln, karn, doamzn karanlk
4

dehlizlerinden binlerce yl boyunca fkran karanln yerine, yeni bir zihniyet, yeni bir toplum, yeni bir ekonomi, yeni bir dzen oluturacamz yeni bir an afanda, adeta kresel bir devrimin ayak seslerini duyuyoruz. nsanlk, iyi ile ktnn, gzel ile irkinin, kadim retilerden ortak kltrmze yansyan saysz sembol ve hikyenin bilincimize den izlerinden, yeniden bir filiz yrtebilecek sra d bir mirasn satrlarn yazmak zere. Bu satrlar, bizden nceki ok az nesle nasip olmu mthi bir dnmn tam ortasnda olduumuzun bilinci ile yazlacak. Kendi yaam sremizde edindiimiz bu birikimleri, atalarmzn mirasna ekleyip, bizden sonrakilere bir dnya brakacaz. Peki, bu dnya nasl bir dnya olacak? Bizden sonrakiler, bizleri nasl hatrlayacak? Bildiimiz dnyay iine deitirecek, nakedilmi yerine daha iyisini

brakabilecekmiiz?

Kafamzn

bilgilerden,

vicdanlara

seslenebilecek yeni bir sylem retebilecekmiiz? Bu sorgulama, yeniaa girerken, yeni dncenin, yeni deerler dizinin yap talarn, eskinin yklmakta olan binalarndan devirilmesine msaade edemez. Bu sorgulama, eski an hatalarn ok iyi analiz ederek ve tarihin ve talihin neslimize sunduu frsat ve k noktalarn en iyi ekilde deerlendirmeli. Talihimiz, ekolojik, ekonomik ve siyasi anlamda son yirmi yl boyunca srekli artan kresel sanclarn, insan vicdann yeniden ve hi olmad kadar yksek perdeden harekete geirmesidir. lk bakta kt er ve dehet verici olgularn, aslnda tm insanln vicdannda iyi hayrl ve umut verici dnsel altyapnn olumas iin ilahi bir devinim yaratm olmas

neslimiz iin bir talihtir. nsan vicdann son be asrdr ele geiren tmr- gemiin adaletsiz, insan onurunu ayaklar altna alan gelimelerine neden tekil eden iktisadi olgularn ve
5

yaygnlndan dolay sorgulamadan kabul grm kavramlarn- ameliyat etme cesaretini gstermemiz iin yeterli gerekelerin olutuu bir dnemden geiyoruz. 2008 ylnda meydana gelen kresel mali krizin bu ameliyatn yaplmasna neden olan bir milat olduunu kabul etmekle beraber, bilgiye eriimin snrlarn

zorladmz, r aacak dnce tohumlarn - mesafeden ve mekndan bamsz olarak paylaabildiimiz iletiim devriminin de insanla cesaret veren en nemli atlama ta olduuna inanyorum. Ameliyat edeceimiz bu tmrn, insanln ruhundan sonsuza kadar atmak iinse, tarih, yeniden okunmay bekliyor. Tarihi, tersten ve znden, talihin bize sunduu berrak bir gzlkle yeniden okuyacaz. Bu tmrn kanserli hcrelerinin izlerini be asr geriye giderek kefetmek, bu ameliyat daha da kolaylatracak. Tarih yazanlar ile o tarihin gemi deer yarglarnda gelecei kurgulayanlarn, bu bilince ulamam toplumlar yeni atmalara, savalara srklemelerine frsat vermemek gerekiyor. Yenian tarifini ancak byle yapabiliriz. Theierry Camausnun msvedde olarak niteledii Samuel Hungtingtonnn medeniyetler atmas tezi, bu tarif yaplmadan rtlemez. Zira Hungtington gibi, gemiin deer yarglarnn yapay atma zeminlerinden beslenen frsat zihniyetin tohumlar, ameliyat etmemiz gereken o tmrn iinde gizli. Bu giz artk tm kulaklara fsldanyor. Daha da nemlisi, insanln vicdanna fsldanmaktan bir adm ileri giden bir sese brnyor, sanki bir ney sesi gibi, kaybolmu insanla, gelecein dnyas iin bir kerteriz oluturuyor. Kulama epeydir fsldanan bu seslerin, 2008 ylnda Bkrede

bulunduum sra baka zihinlere de fsldanmaya baladn fark etmeme bir Yunanl arkadam vesile olmutu. Bu serpintileri hissettiim o scak yaz akam, kafamn iinde byyen bu seslerin bir araya getirilmesini gerekli kld.
6

Dncelerin bir biime sokulmas, bir renge boyanmas artk kanlmazd benim iin. Ama sanrm fitili, tm bu konumalarn zerine Alexin ocukluk hatralarnda bulanklam melodi atelemiti. Hararetli tartmalarn alevi snmeye yz tuttuunda, Alex bana dnd ve Selva dedi, ninem biz daha kck bir ocukken bir ark sylerdi. Melodisinin ok az bir ksmn hatllyorum. Sen biliyor musun buarky? diyerek bana bir ark mrldand. Alexin mrldand melodiyi, yksek sesle ve byk bir oskuyla tamamlamtm. zmirin kavaklar, dklr yapraklar, Bana da derler akc, yar fidan boylum, Ykarz konaklar

O akam, Alexin gzlerinden dklen o bir damla ya, bir eylerin deitiini, deimekte olduunu vicdanma fsldayan seslerin sadece bende deil, mensup olmaktan her zaman gurur duyduum bu topraklarn ocuklarnda da artmaya baladn farkmeme neden olmutu. Okumakta olduunuz bu kitap, o akam zihnime en bu seslerin dar kmak iin sabrszlanmas sonucu dodu. John Steinbeck, kitaplarn nasl yazdn soran birisine yle demi. Yazmann bir byl yan varsa ki var olduuna inanyorum - kimse imdiye dein onu bakasna aktarabilecek biimde bir formlle aklayamamtr. yle sanyorum ki, iin srr, yazarn, nemli grd bir eyi aktarmaa itilmesi; o eyin ac verecek derecede darya kmak istemesidir. Yazar, bunu duyuyorsa bazen ama her zaman deil duyduklarn dile getirmenin uygun yolunu bulabilir
7

Kafamn iindeki bu sesler, bana ac verecek derecede darya kmak istediler. stedim ki, baktm yerden grdm, insanlk tarihinin bu en arpc dnmne kk de olsa mtevaz bir katk salayabileyim. Yklmakta olan bu madrabazln, ykntlar altnda kalmadan, gelecein dnyasna daha insani bir iz brakabilmenin mmkn olduunu dndren gelimeleri mjdelemek istedim. Uzun bir yolculua okuyucu ile birlikte kyorum. Tarihin talihini kefeden bir yolculuk olacak bu. Ancak okuyucuya hatrlatmak istediim bir husus var. Bu kitab, tm nyarglarnzdan, varsaymlarnzdan, ideolojilerinizden arnarak okuyunuz. Daha nce bindiiniz veya farknda olmadan bindirildiiniz bir kompartman varsa, ltfen el frenini ekin ve o trenden inin. nk ne o tren bizim trenimiz, ne o gzergh biz setik. Zaman, ncelikle ait olduumuz milletimiz iin ve geni anlamda tm insanlk iin, yeni bir istikamet kurma frsat verdi. Farknda olmazsak, trenden inmezsek, bize biilmi ama zerimize oturmayan bu dar kyfetle, gideceimiz yer, gitmek istediimiz yer olmayacaktr. Sancl olsa da, bu doumu gerekletrimek, ensek de o trenden inmek, sele kaplma ihtimalimiz olsa da, suyun yatana geri dnmesi gerekir. Sizce de yle deil mi? S.T.

stanbul ubat 2011