Professional Documents
Culture Documents
آنچه که برنامه ريزان ،مديران ارشد و سياستگذاران حوزه اقتصاد ايران بايد به آن توجه كنند اين است که
اصکلح سکاختار اقتصکادي (چکه دولتکي يکا خصکوصي) يکک پروژه تعريکف شده ظرف زمان مشخکص نيسکت بلککه
فرايندي طولني ،زمان بر با تعريف جغرافيايي خاص و اثرگذاري و اثر پذيري است .براي حرکت از اقتصاد
بسته به سوي اقتصاد باز و فعال كردن بخش تعاوني و خصوصي نياز به شناخت علمي واقعيتهاي جاري از
يکککککک سکککککو و تنظيکککککم دقيکککککق و مطلوب از طريکککککق اجماع سکککککازي از ديگکککککر سکککککو اسکککککت.
تاکنون بحثهاي بسکياري در باره ناکارايکي اقتصکاد دولتکي در ايران و سکاير کشورهکا انجام شده و چکه بسکيار
کتابها و تحليلها در اين باره نوشته شده ولي آنچه در اين مقاله مورد بررسي قرار مي گيرد ناکارايي اقتصاد
کشورهاي در حال توسکککککککککککککعه از بعکککککککککککککد مديريتکککککککککککککي و برنامکککککککککککککه ريزي اسکککککککککککککت.
بدون آنککه قصکد بررسکي تاريخکي و تطکبيقي دليکل عقکب ماندگکي ايران و کشورهاي آسکيايي را داشتکه باشيکم
نياز اسکککککککککککککککککککت تکککککککککککککککککککا حدودي بکککککککککککککککککککه گذشتکککککککککککککککککککه برگرديکککککککککککککککککککم.
بکا روي کار آمدن رضکا شاه ،اصکلحات نيکم بندي در دروان وي عمدتکا بکا کپکي برداري از ظواهکر غربکي انجام
شد .اين اصلحات صوري که نقطه عطف آن کشف حجاب بود به چهره استبداد زده ايران نيمه مستعمره
قرن نوزدهمککي چهره اي بزک کرده داد بککا نوعککي از اسککتبداد جديدتککر بدون تغييککر در زيککر بناهاي اقتصککادي
کشور .هميکن رونکد بکا ککش و قوسکهاي فراوان در دوران محمکد رضکا پهلوي بکه اصکلحات ارضکي نيکم بنکد
حکومت و پيامدهاي بعدي آن منجر شد .با نگاهي گذرا به برنامه هاي پنج ساله سوم ،چهارم و پنجم توسعه
اقتصادي اجتماعي كه پس از اصلحات ارضي توسط نظام حكومتي تدوين و به طور ناقص اجرا شد ،درمي
يابيکم دسکتاوردهاي ايکن برنامکه هکا بکه طور عمده در خدمکت پياده كردن نظريات توسکعه مبنکي بر سکرمايه
سکالري و نظريکه هاي جايگزينکي صکادرات و رشکد مصکرف بوده اسکت .نظرياتکي كکه گسکترش شهرنشينکي
وتامين نيروي كار ارزان براي استفاده در كارخانه ها و صنايع تازه تاسيس ،هسته اصلي آن بوده است .اين
صنايع عمدتا در تهران و چند شهر مهم همچون شيراز ،اهواز ،اصفهان ،تبريز و مشهد استقرار يافتند ونهايتا
به ايجاد تمركز شديد ،تغيير الگوهاي مصرف و ماشيني كردن جامعه از طريق ترويج ظواهر غرب ،بي پايه
كردن قدرت ملكان و زميککن داران بزرگ ،كککه قدرتشان متكککي بر زميککن و املك بود و تغييککر رژيککم كشککت
سنتي و توليدات كشاورزي و دامي و ايجاد بازاري براي كالهاي غربي ،سوق دادن كشاورزي بومي از توليد
محصککککککککولت مورد نياز مردم بککککککککه توليکککککککککد محصککککککککولت براي صککککککککادرات ،بوده اسککککککککت.
با نگاهي به جامعه نيمه فئودالي و غير صنعتي ايران در دهه ( 40ش) كه فاقد زيرساختهاي اقتصادي بود،
سوق دادن اقتصاد و توليد به سمت توليد کالهايي مدرن همچون لوازم پرمصرف خانگي عمدتا الکتريکي و
خودرو و واردات کالهاي مصکرفي از مرغ ماشينکي و تخکم مرغ روز گرفتکه تکا انواع خودرو جکز ايجاد نوعکي
شبکه مدرنيسکم اسکتبدادي ناسکازگار بکا زيکر سکاختهاي اقتصکادي ،اجتماعکي ،فرهنگکي و بعضکا جغرافيايکي و در
واقکککککککککککککع ادامکککککککککککککه همان رونکککککککککککککد انحرافکککککککککککککي و ناشيانکککککککککککککه رضکککککککککککککا شاه بود.
در مجموع ايجاد اين صنايع در بهترين حالت ،رويكرد توسعه برونزا و مدرنيسم استبدادي را مد نظر داشت.
نتيجه اينكه ايجاد اين صنايع زمينه اي شد براي مصرف درآمد نفت .الگويي غربي براي ترويج فرهنگ زندگي
بککککککککککه شيوه آمريكايککککککککککي! در جامعککککککککککه اي عقککککککککککب مانده تحککککککککککت عنوان مدرنيسککککککککککم.
اصکلحات ايکن چنينکي باعکث بکه وجودآمدن يکک پايگاه قوي سکرمايه داري وابسکته بکه سکرمايه داري جهانکي و
فسکاد مالي شديکد در ميان سکران وليکه هاي ميانکي مديران دولتکي و نتيجتکا تقويکت قشري در ايران شکد ککه
مانع انباشت سرمايه صنعتي مي گرديد .حيات اين قشر بعدها وبا سوء استفاده از پيامدهاي جنگ تحميلي و
فرايند هاي تورمي به اشکال ديگر ادامه يافت .اين بخش نامولد در بخش دولتي و خصوصي ايران که علقه
اي بکه توليکد صکنعتي نداشکت بکا چنکگ ودندان وبکه انحاي گوناگون بر امتياز هاي باد آورده اقتصکادي وسکياسي
خود پاي مکي فشرد .ايکن ليکه ککه سکرشتي آميختکه بکا دللي و تورم داشتکه ،مانکع کاربرد سکازوکارهايي براي
ايجاد يککککککک سککککککاختار بازارگرا يککککککا بککککککه زبانککککککي ديگککککککر ،ايجاد شرايککککککط رقابتککککککي اسککککککت.
وجود چنيکن قشکر قدرتمندي در اقتصکاد ايران ککه حيات خود را در گرو واردات کال و وابسکتگي بکه شرکتهاي
فرامليتکي مکي بينکد هرگکز اجازه ظهور وبروز سکازوکاري بازار گرا را بکه اقتصکاد ايران نداد .سکاز وکاري ککه
يکي از ابزار هاي اساسي و اوليه جهاني شدن است.زيرا در يک اقتصاد بازارگرا يا رقابتي ،بازيگران بايد به
قواعد رقابت آزاد ،دموکراتيک وقانوني تن دهند .خارج از هياهو وقيل وقال بيهوده براي ايجاد چنين شرايط
ووضعيتککي بايککد زيرسککاختهاي نهادي براي اقتصککاد بازارگرا همچون سککاختار حقوقککي ،اجراي قرارداد ونظام
نظارتکي بکه طور کامکل ودقيکق انجام شود تکا نظام بتوانکد بکه خوبکي کار کنکد(ژوزف اسکتيلگيتز،اسکتاد اقتصکاد
دانشگاه اسککتانفورد ويکککي از معاونان رئيککس بانککک جهانککي از 1997تککا -2000اقتباس از کتاب اسککتعمار
پسامدرن ترجمه وگردآوري دکتر احمد سيف)ولي اين قشر همان گونه که اشاره شد از آنجا که ادامه حيات
خودرا در تجارت ناسکککالم آميختکککه بکککا دللي وحتکککي قاچاق و در مجموع فعاليتهاي اقتصکککادي پشکککت پرده
وانحصاري مي بيند با ايجاد جو ناسالم ومسموم و محيطي متشنج و با برچسب زدن بر رقبا و کساني که
قصد شفاف سازي فعاليتهاي اقتصادي را دارند و براي از صحنه خارج کردن رقبا به شانتاژ متوسل شده تا
فرصکتهاي مناسکبي براي شرکتهاي فرامليتکي براي سکرازير كردن اضافکه توليکد خود بکه کشورهايکي همچون
کشور مکککککککککککککککککککککککککککککککککککککککا ايجاد مکککککککککککککککککککککککککککککککککککککککي كنکککککککککککککککککککککککککککککککککککککککد.
متاسککفانه برنامککه ريزيهايککي براي رشککد و شکوفايککي اقتصککاد کشور تنظيککم يککا پيشنهاد مککي شود کککه تاکنون
دسکککککککککککتاورد چندانکککککککککککي براي بخکککککککککککش خصکککککککککککوصي و مردم نداشتکککککککککککه اسکککککککککککت.
ايجاد روحيکه کارآفرينکي و سکرمايه اندوزي جکز بکا تغييکر فرهنکگ فردگرايانکه و اسکتبداد زده جامعکه ککه مسکلما
حاصل يک فرايند طولني است ،ميسر نيست .امنيت سرمايه يک شبه و با دستور از بال حاصل نخواهد شد.
موانکع تعرفکه اي و آزاد سکازي واردات ،آخريکن موانکع راه خصکوصي سکازي اسکت ککه بايکد برداشتکه شود .ولي
برداشتکن و يکا کوتاه کردن ديوار تعرفکه بدون تقويکت زيکر سکاختهاي اقتصکاد جامعکه و فرهنکگ سکازي ،حاصکلي
جکز فرو ريختکن برج و باروي توليکد کننده نحيکف داخلي دسکتاوردي نخواهکد داشکت .توسکعه متوازن در گرو
توجه ويژه به محيط زيست ،سلمت مصرف کننده و احترام به حقوق ديگران است و جز اين تصور ،راهي
براي رستگاري اقتصاد ايران دشوار خواهد بود.