‫ﻣﺮوری ﺑﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی در ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ‬

‫دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ راﻏﻔﺮ‬

‫رﯾﯿﺲ ﻣﺆﺳﺴﮥ ﻋﺎﻟﯽ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی‬
 ‫ﭼﮑﯿﺪه‬

‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم اﻏﻠﺐ ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﺗﻌﯿﯿﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﮥ اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﺻﻨﻌﺘﯽﺷﺪن را‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻧﺪ و ﻋﻠﺖ آن را ارزش اﻓﺰودۀ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ذﮐﺮ ﮐﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺻﻨﻌﺘﯽﺷﺪن ﺑﺎ ﺗﺤﻮل ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ داﻧﺶ و داﻧﺎﯾﯽ‬
‫)ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژیﻫﺎی ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﯽ و اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻮﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی‪ ،‬ﻧﺎﻧﻮﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی و ﻋﻠﻮم ﻣﻮاد( ﺻﻨﻌﺘﯽﺷﺪن اﻣﺮوزی و ﺗﻮﺳﻌﮥ اﻗﺘﺼﺎدی‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪرﻏﻢ ﻫﻤﮥ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮏ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺟﻬﺎن )اﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ژاﭘﻦ‬
‫و اﺗﺤﺎدﯾﮥ اروﭘﺎ( ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﮑﻤﻞ ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ و ﮐﺎرﺑﺮد ﺻﻨﻌﺖ در ﮐﺸﺎورزی‬
‫)ﺑﯿﻮﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﮔﯿﺎﻫﯽ( را ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮهوری و ﺑﺎزدﻫﯽ ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻏﺬا را‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮ در ﺣﻮزۀ اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ ﺧﻮد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪرﻏﻢ آزادﺳﺎزی در ﺑﺨﺶﻫﺎی ﺻﻨﻌﺖ و ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎی ﻋﻈﯿﻤﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی در اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ‪ ،‬ژاﭘﻦ و ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻋﻀﻮ اﺗﺤﺎدﯾﮥ اروﭘﺎ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻤﮕﯽ‬
‫ﻣﺆﯾﺪ اﻫﻤﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻏﺬا در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﯿﭻ ﻧﺴﺒﺘﯽ ﺑﺎ روﻧﺪی ﮐﻪ در ﺗﺤﻮﻻت ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮏ دﻧﯿﺎ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻏﻔﻠﺖ از ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻏﻔﻠﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ آﺛﺎر ﺳﻮء اﺟﺘﻤﺎﻋﯽـاﻗﺘﺼﺎدی ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞاﻧﮑﺎری‬
‫ﺑﻪﺟﺎی ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻣﻨﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی ﮐﺸﻮر را ﻧﯿﺰ ﻫﺪف ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻫﺠﻮم ﺟﻤﻌﯿﺖ روﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش اﺳﮑﺎن ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ‪ ،‬و ﺑﺮوز ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺣﺘﯽ ﺣﻞ ﻣﻌﻀﻼت ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺷﻬﺮی در ﮔﺮو رﻓﻊ و ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی‬
‫در ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬روﯾﮑﺮد ﺗﻮﺳﻌﮥ اﻗﺘﺼﺎدی ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی ﻧﺎﻗﺺ و‬
‫ﻏﯿﺮﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﯽﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ روﺷﻦﮐﺮدن ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ در ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی در ﮐﺸﻮرﻫﺎی‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺟﻬﺎن ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺌﻮﻻن و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰان ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﺗﺪوﯾﻦ راﻫﺒﺮد ﻣﺘﻮازن ﺗﻮﺳﻌﮥ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی ﮐﺸﻮر ﺟﻠﺐ ﮐﻦ‬
‫دواژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪی‬
‫ﮐﺸﺎورزی‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ ﻏﺬاﯾﯽ‪ ،‬اﺻﻼﺣﺎت اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ‪ ،‬آزادﺳﺎزی‪.‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﺮوری ﺑﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی در ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ‬
‫و ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺎﺳﺘﯽﻫﺎی ﻧﻈﺮی ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی در اﯾﺮان‪ ،‬رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاریﻫﺎی‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی در اﯾﺮان اراﺋﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻃﯽ ﺳﻪ دﻫﮥ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﯽ رﺷﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ اﻓﺰاﯾﺶ در روﻧﺪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽﺷﺪن ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی و ﻏﺬاﯾﯽ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽﺷﺪن ﮐﺸﺎورزی ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﮔﺴﺘﺮشﯾﺎﻓﺘﻪ در ﻣﺮزﻫﺎ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺑﺎزارﻫﺎی ﻣﻨﻄﻘﻪای ادﻏﺎمﺷﺪه ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﻣﺮزی در ﺑﺨﺸﯽ ﮐﻪ در آن‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﺎتِ ﺣﻤﺎﯾﺘﯽِ ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻣﺤﺼﻮﻻت داﺧﻠﯽ‬
‫در ﯾﮏ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺪﯾﺪی ﺑﻪوﺟﻮد آورد ﮐﻪ ﺑﻪ روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺠﺎرت‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫واردﺷﺪن ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮐﺸﺎورزی در ﺳﺎلﻫﺎی اﺧﯿﺮ در ﺗﻌﺪادی از ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﺗﺠﺎری‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪای و در ﻣﺬاﮐﺮات ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﭼﺮﺧﺶ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺗﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺸﺎورزی ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺑﺨﺸﯽ از رژﯾﻢ آزادﺳﺎزی ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ‬
‫اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻏﻠﺐ ﺗﻌﻬﺪاﺗﺶ در ﻣﻮرد ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی را از دﺳﺘﻮر ﮐﺎر ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﺗﻌﺮﻓﻪ و ﺗﺠﺎرت )ﮔﺎت( در ﺳﺎل ‪ 1955‬ﺣﺬف ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﻨﺎرﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﮐﺸﺎورزی از ﺣﯿﻄﮥ ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﮔﺎت ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎی دﯾﮕﺮ و ﺑﻪوﯾﮋه ﺟﺎﻣﻌﮥ اﻗﺘﺼﺎدی اروﭘﺎ ﺑﺎ اﺟﺮای » ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺸﺘﺮک‬
‫ﮐﺸﺎورزی « )‪ 1(CAP‬در دﻫﮥ ‪ 1960‬ﻫﻤﯿﻦ روش را دﻧﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺗﺨﺎذ اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت آزاد‬
‫در ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی را ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺷﺶ ﮐﺸﻮر اﺻﻠﯽ ﻋﻀﻮ اﺗﺤﺎدﯾﮥ اروﭘﺎ در آن زﻣﺎن ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎی ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻄﻮح ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ و وﺿﻊ ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎی ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﺮ‬
‫واردات ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی اروﭘﺎ را از رﻗﺎﺑﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺼﻮن داﺷﺖ‪ .‬ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎی‬

‫‪a. ١ Common Agricultural Policy‬‬

‫ﺻﺎدراﺗﯽ اﯾﻦ ﺗﻀﻤﯿﻦ را ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی اروﭘﺎ ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎی رﻗﺎﺑﺘﯽ در ﺑﺎزار‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ادﻏﺎم ﻣﻨﻄﻘﻪای ﺑﺎزارﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی در اﺑﺘﺪا ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ و ﺣﯿﺎﺗﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اروﭘﺎی ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺑﺎزار ﻣﺸﺘﺮک در ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ادﻏﺎم‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ اﺑﺰاری ﺑﺮای ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﮐﻠﯿﺪی اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدی در اﺑﺘﺪا از اﻫﻤﯿﺖ‬
‫ﺛﺎﻧﻮی ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ اﻫﻤﯿﺖ اﺻﻠﯽ را ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﺻﻮﻻً وارد ﮐﺮدن ﮐﺸﺎورزی‬
‫در ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﺗﺠﺎری ﻣﻨﻄﻘﻪای ﺟﺪﯾﺪﺗﺮ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﮥ ﺗﺠﺎرت آزاد ﮐﺎﻧﺎدا ـ اﻣﺮﯾﮑﺎ‪ 2‬در‬
‫ﺳﺎل ‪ ،1994‬واﮐﻨﺸﯽ ﺑﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻓﺰاﯾﻨﺪۀ ﺑﺎزارﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬واﺑﺴﺘﮕﯽ ﮐﺎﻧﺎدا ﺑﻪ ﺑﺎزار اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺣﻔﻆ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﮐﺎﻧﺎدا ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی اﯾﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﯽ اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﮑﺰﯾﮏ ﻧﯿﺰ دﻟﯿﻞ اﺻﻠﯽ ورود ﻣﮑﺰﯾﮏ ﺑﻪ ﻧﻔﺘﺎ‪ 3‬ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻼﺣﻈﺎت ژﺋﻮﭘﻠﺘﯿﮑﯽ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺮای ﻣﺬاﮐﺮات ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﮥ ﺗﺠﺎری ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻌﯽ در ﺣﻞ ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی داﺷﺖ‪.‬‬
‫ورود ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮐﺸﺎورزی در ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺠﺎرتﺟﻬﺎﻧﯽ در ﺳﺎل ‪ 1994‬در ﻣﺬاﮐﺮات دور اروﮔﻮﺋﻪ‬
‫ﭘﺎﺳﺨﯽ ﺑﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎزارﻫﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺠﺎرت ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻼﯾﻤﯽ‬
‫در دورۀ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم رﺷﺪ ﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﯿﻦ ﺳﺎلﻫﺎی ‪ 1975‬ﺗﺎ ‪ 1980‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ )واﻟﯽ‪ .(1996 ،‬در دﻫﮥ ‪ 1970‬ﺟﺎﻣﻌﮥ اروﭘﺎ از ﯾﮏ واردﮐﻨﻨﺪۀ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی و‬
‫ﻟﺒﻨﯽ و ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪۀ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ ﮐﺎﻻﻫﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ )ﮐﺎﻟﻤﺎن و ﮔﺮﯾﺲ‪.(2000 ،‬‬
‫اﺛﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﮥ دور اروﮔﻮﺋﻪ در ﺑﺎب ﮐﺸﺎورزی در ارﺗﻘﺎی اﺻﻼﺣﺎت آزادﺳﺎزی‪،‬‬
‫اﺛﺮی ﻣﻌﺘﺪل ﺑﻮد و اﯾﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ ﺿﺮورﺗﺎً ﻣﻮﺟﺐ ﮐﺎﻫﺶ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺎﻟﯽ از ﮐﺸﺎورزان ﻧﺸﺪ‪ .‬در ﻃﻮل‬
‫ﻣﺬاﮐﺮات دور اروﮔﻮﺋﻪ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺮ اﺗﺤﺎدﯾﮥ اروﭘﺎ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم اﺻﻼﺣﺎت در ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک‬
‫ﮐﺸﺎورزی اروﭘﺎ )‪ (CAP‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺠﺎت ﻣﺬاﮐﺮات دور اروﮔﻮﺋﻪ‪ ،‬ﺗﺴﻬﯿﻞﮐﻨﻨﺪه اﺻﻼﺣﺎت در اﯾﻦ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪b. ٢ Canada – US Free Trada Agreement‬‬

‫)‪c. ٣ North – America Free Trade Agreement (NAFTA‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ اﻏﻠﺐ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ اﺗﺤﺎدﯾﮥ اروﭘﺎ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی‬
‫ﮐﺸﺎورزی ﺧﻮد را اﺻﻼح ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺑﯿﺶﺗﺮ در ﻣﻌﺮض ﻋﻼﺋﻢ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺑﺎزار ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬اﺗﮑﺎی ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎی ﺑﺎزار ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎی اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ‬
‫ﻣﻨﺤﺮفﮐﻨﻨﺪۀ ﺗﺠﺎرت ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎی ﻣﻨﺤﺮفﮐﻨﻨﺪه ﺿﺮورﺗﺎً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﻞ ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎی اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ‬
‫ﮐﺸﺎورزی ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰارﻫﺎی ﺑﺎزار آزاد در اﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1996‬و در اﺗﺤﺎدﯾﮥ اروﭘﺎ در ﺳﺎل ‪ 1992‬ﻋﻤﻼً ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺨﺎرج در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﯾﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫اﻧﺤﺮاف ﺗﺠﺎری ﺑﯿﺶﺗﺮی اﯾﺠﺎد ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ زﻣﺎن‪ ،‬اﻟﮕﻮی دﯾﮕﺮی ﺑﺮای آزادﺳﺎزی اراﺋﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزار‪ ،‬ﺷﮑﻞ ﻣﺴﻠﻂ ﮐﻤﮏﻫﺎ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﮔﺮﭼﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﻫﻨﻮز ﻣﺒﺎﻟﻎ‬
‫ﻫﻨﮕﻔﺘﯽ در ﺑﺨﺶﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ دوﻟﺘﯽ از ﺣﻤﺎﯾﺖ ﯾﺎراﻧﻪای‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ از ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت‪ ،‬اﯾﻤﻨﯽ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬاﯾﯽ‪ ،‬آﻣﻮزش و ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ در‬
‫ﺣﺎل ﺗﻐﯿﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ اﻟﮕﻮی آزادﺳﺎزی ﻣﺘﺤﺪاﻟﺸﮑﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮐﺸﺎورزی ژاﭘﻦ و اروﭘﺎ ﮐﻤﺎﮐﺎن ﻣﻮرد‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﺪﯾﺪ دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﺎزارﻫﺎ ﺑﺮای ﮐﺎﻻﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺎﺋﺰ‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺑﺮﻧﺞ در ژاﭘﻦ‪ ،‬ﺑﺎدام زﻣﯿﻨﯽ و ﺷﮑﺮ در آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻟﺒﻨﯽ و ﻣﺮﻏﺪاری در‬
‫ﮐﺎﻧﺎدا‪ ،‬ﮐﻤﺎﮐﺎن ﺷﺪﯾﺪاً ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻣﻮاﻧﻊ وارداﺗﯽ ﻣﺴﺘﺤﮑﻤﯽ از آنﻫﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎی ﺻﺎدراﺗﯽ ﮐﻤﺎﮐﺎن اﺑﺰاری ﺑﺮای ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی اروﭘﺎ و اﻣﺮﯾﮑﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت‬
‫اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ و ژاﭘﻨﯽ ﺗﻨﻬﺎ دﻟﯿﻞ ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎی ﮔﺴﺘﺮده از ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻏﺬا و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی را اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻋﻨﻮان ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪای و ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎی‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺎﻻﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬاﯾﯽ را ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞﺗﺮی در ﻣﻌﺮض‬
‫ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺑﺎزار ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺴﯿﺮ آزادﺳﺎزی ﺑﯿﺶﺗﺮ در ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی‪ ،‬ﻣﺴﯿﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽﮐﺮدن ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی و ﻏﺬاﯾﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهای در‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺷﻐﺎل ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻣﺴﺌﻠﮥ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی رﯾﺸﻪﻫﺎی ﻋﻤﯿﻖ در‬
‫ﻧﻈﺎمﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ دارد‪ .‬ﻣﺰارع و ﻣﺮاﺗﻊ اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﮐﺎﻧﺎدا‪ ،‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﮔﺴﺘﺮدۀ داﻣﺪاری در اﺳﺘﺮاﻟﯿﺎ‪ ،‬و‬
‫دﺷﺖﻫﺎی ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰ روﺳﺘﺎﯾﯽ اروﭘﺎ ﮐﻪ از زﻣﺎنﻫﺎی ﻗﺪﯾﻢ ﮐﺸﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﻞ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎی آزاد ﺷﺪۀ‬
‫ﺑﺎزار در ﮐﺸﺎورزی ﺑﻪ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﯾﺎ ﺗﺨﺮﯾﺐ ارزشﻫﺎی اﺻﯿﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺒﺎدرت ورزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر‬
‫داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم در آن ﺟﻮاﻣﻊ واﮐﻨﺸﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﯾﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ را ﻣﯽﺗﻮان از‬
‫ﺳﻮی ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از ﺟﺎﻣﻌﮥ ﮐﺸﺎورزی اروﭘﺎ ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺬرﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ژﻧﯽ اﺻﻼح ﺷﺪهاﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬاﯾﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮژنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪ .‬آنﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎﻻﻫﺎ ﺑﺮای ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪهﻫﺎی اروﭘﺎﯾﯽ ﻧﺎاﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و آﺳﯿﺐ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و ﮐﺸﺎورزی را‬
‫ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﮐﺸﺎورزی وﺟﻮد دارد‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎی ﻣﻨﻄﻘﻪای را‬
‫ﺑﺮای آزادﺳﺎزی ﮐﺎﻣﻞ ﻗﺪرت ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺑﺎزار در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ روﺑﻪرو ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً‬
‫آزادﺳﺎزی ﺑﺎزارﻫﺎ ﮐﻨﺪ و ﺑﻄﺌﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و در ﻫﺮ ﻗﺪم‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت و ﻣﺸﺎﺟﺮات و ﻣﺬاﮐﺮات ﮔﺴﺘﺮده و‬
‫دﻗﯿﻘﯽ ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪای ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ زﻣﺎن دﯾﮕﺮ در‬
‫ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ و آزادﺳﺎزی ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ آزادﺳﺎزی ﮐﻤﺎﮐﺎن ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ و ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺴﯿﺎری‬
‫از ﮐﺸﺎورزان‪ ،‬ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ و ﺑﺮ دوﻟﺖﻫﺎ ﻓﺸﺎر ﻣﯽآورﻧﺪ ﺗﺎ از ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫روﺳﺘﺎﯾﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮓ آنﻫﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﭼﺎﻟﺶﻫﺎی ﻓﺮاروی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی در ﮐﺸﻮر‬

‫ﺧﻄﺮ ﻋﻤﺪهای ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪای ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی را‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬درک ﻣﺤﺪود از ﻧﻘﺶ دوﻟﺖ و ﺑﺎزار و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﻬﻢ و ﺣﺪود ﻫﺮ ﯾﮏ در‬
‫ﺣﻮزهﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎی ﺑﺎﻟﻘﻮه ﮐﺸﻮر و در ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺎﺳﺘﯽﻫﺎی ﻧﻈﺮی ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺟﺪﯾﺪ اﺻﻼﺣﺎت اﻗﺘﺼﺎدی ﮐﻪ از ﮐﻨﺘﺮل دوﻟﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻬﺖﮔﯿﺮی ﺑﺎزار ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎﻟﻎ‬
‫ﺑﺮ ﯾﮏ رﺑﻊ ﻗﺮن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ از اواﯾﻞ دﻫﮥ ‪ 1980‬در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی‬
‫ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎری‪ ،‬ﻫﺪف ﺧﻮد را اﺻﻼح ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫اﺻﻼﺣﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎری ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ دﺳﺘﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ارﺗﻘﺎی‬
‫ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪی ﯾﺎ درﺟﮥ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮی اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﺧﺮد ﻣﻮﺳﻮﻣﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺪف ﻏﺎﯾﯽ آنﻫﺎ ﺑﻬﺒﻮد ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺤﺮاﻓﺎت‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ اﺧﺘﻼل در ﮐﺎرﮐﺮد ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﺎزارﻫﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﺛﺎر‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد ﯾﺎ ﺑﺨﺸﯽ‪ ،‬اﺻﻼﺣﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎری ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﻮقاﻟﻌﺎدهای ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﮐﻠﯽ و ﺗﺠﻤﯿﻊ‪،‬‬
‫ﻣﺜﻞ ﻧﺮخﻫﺎی ﺑﻬﺮه‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ‪ ،‬ﮐﺴﺮیﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ و ﺣﺴﺎب ﺟﺎری دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‬
‫ﻧﻈﺮی‪ ،‬ﺳﻘﻒﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﺮخﻫﺎی ﺑﻬﺮه وﺿﻊ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺮخﻫﺎی ﺑﺎزدﻫﯽ واﻗﻌﯽ ﻣﻨﻔﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺮ ﭘﺲاﻧﺪازﻫﺎ وﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﮐﻞ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮ ﻧﺮخ‬
‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی دارد‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﺳﺎﺧﺘﺎری ﮐﻪ ﺑﺎزارﻫﺎ را اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎد را در ﺟﺬب ﺗﮑﺎﻧﻪ)ﺷﻮک(ﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻼن و اﺧﺘﻼلﻫﺎی ﺧﺎرﺟﯽ ارﺗﻘﺎ دﻫﻨﺪ و‬
‫ﺑﺪﯾﻦوﺳﯿﻠﻪ آﺛﺎر آنﻫﺎ را ﺑﺮ ﺗﻮرم و ﻣﻮازﻧﮥ ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎ ﻣﺤﺪود ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻧﻌﻄﺎف‬
‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮیﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺗﻮازنﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻼن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ‬
‫از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺗﻌﺪﯾﻞ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ ﻫﺪف ﺧﻮد را ﺑﺮﭘﺎﯾﮥ ﺧﻠﻖ ﯾﮏ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار آرﻣﺎﻧﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺳﺎدهﺷﺪه و‬
‫ﮔﻤﺮاهﮐﻨﻨﺪه اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺣﺪاﻗﻞ از دﻫﮥ ‪ 1950‬ﻓﺼﻞاﻟﺨﻄﺎب ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺣﯿﻄﮥ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی‬
‫دوﻟﺖ و ﺑﺎزار‪ ،‬ﻗﻀﺎﯾﺎی ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ اﻗﺘﺼﺎد رﻓﺎه ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺻﻮری ﻗﻀﯿﮥ دﺳﺖ ﻧﺎﻣﺮﯾﯽ آدام‬
‫اﺳﻤﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﺮط اﯾﻦﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزارﻫﺎی رﻗﺎﺑﺖ ﮐﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺗﺨﺼﯿﺺ ﺑﻬﯿﻨﮥ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﮕﻮی اَرو – دﺑﺮﺋﻮ ﻣﻮﺳﻮم اﺳﺖ و ﺻﻮرتﺑﻨﺪی ﻣﺘﻌﺎرف‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎ ﻧﻘﺸﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﻟﮕﻮی آرﻣﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎری از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﯾﮏ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار را ﻧﺎدﯾﺪه ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﯾﮏ دﺳﺘﻮر ﮐﺎر‬
‫اﺻﻼﺣﺎت اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﯿﻪای ﻧﻈﯿﺮ » اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ آن ﻃﻮری ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ﯾﮏ اﻗﺘﺼﺎد آرﻣﺎﻧﯽ ﻣﻤﮑﻦ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اراﺋﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ« ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﯾﮏ دﺳﺘﻮر ﮐﺎر اﺻﻼﺣﺎت‪،‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزی ﯾﮏ ﮐﺸﻮر )ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ( اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﯽ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎی دوﻟﺖ و ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ آن اﺟﺮا‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻮدن و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬دوام داﺷﺘﻦ اﺟﺮای ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ ﻧﮑﺎت اﺻﻠﯽای ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫در دﺳﺘﻮر ﮐﺎر اﺻﻼﺣﺎت دﯾﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎری را دﻧﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎی‬
‫وﻋﺪهدادهﺷﺪه دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺠﺎرب اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ روﯾﮑﺮد ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺳﺎدهاﻧﮕﺎراﻧﻪ‬
‫در ﺗﻮﺳﻌﮥ ﯾﮏ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار‪ ،‬در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻀﻌﯿﻒ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻮدن‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﺗﻌﺪﯾﻞ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺳﻬﻢ‬
‫ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻬﯽ در ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺑﺎزار ﻣﺎﻟﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺤﺮانﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬رﺷﺪ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮی ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ )اﺳﺘﯿﮕﻠﯿﺘﺰ‪.(2000 ،‬‬
‫ﻧﮑﺘﮥ ﻣﻬﻢ و ﻣﻐﻔﻮل ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺟﺎری ﺗﻮﺳﻌﮥ ﮐﺸﻮر اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺎت ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺎﻓﯽ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﯽﺗﻮان اﺳﺘﺮاﺗﮋیﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﮐﺸﺎورزی و ﺗﺠﺎری را ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی آرﻣﺎﻧﯽ و‬
‫اﻧﺘﺰاﻋﯽ اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺖ و اﻣﯿﺪ آن داﺷﺖ ﮐﻪ در ﻋﻤﻞ ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺎت ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺣﺪاﻗﻞ در اﯾﻦ ﻣﻮارد‬
‫آرﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺎت‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪای ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻌﯿﺪ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦﮐﻪ اﺻﻮل ﮐﻠﯽ اﺻﻼﺣﺎت ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻮارد ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺪاﻣﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ دﯾﮕﺮی اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﯽﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ آنﭼﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺷﮑﺴﺖ ﺑﺎزار‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ در آن ﺑﺎزارﻫﺎ ﮐﺎر‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺷﮑﺴﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ در آن‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎی ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺧﻮد را‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰیﻫﺎی ﺗﺨﯿﻠﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﺟﺎی ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ و‬
‫ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮاروی ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺑﺮ ﭘﯿﺪاﯾﯽ ﻣﺸﮑﻼت ﺟﺪﯾﺪ و ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ ﮐﺮدن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻮارد ﺷﮑﺴﺖ در ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺷﯽ از ﺷﮑﺴﺖﻫﺎ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽﻫﺎی ﺑﺎزار‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ دوﻟﺖ در ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﮐﺎرآﻣﺪ ﺑﻪ آن ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و از ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎی ﮐﺎرآﻣﺪ و ﭘﻮﯾﺎ ﺑﺎزﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻮارد‪ ،‬اﯾﻦ‪ ،‬اﻧﺪازه و ﺑﺰرﮔﯽ دوﻟﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺑﺮوز ﭼﻨﯿﻦ ﺷﮑﺴﺖﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ دﻟﯿﻞ آن در ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دوﻟﺖ در ﺗﺤﻘﻖ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎﯾﯽ ﻧﻬﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮاً در ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در اﺳﺘﻘﺮار زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎی ﻧﻬﺎدی ـ ﺷﺎﻣﻞ زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎی ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﻣﺎﻟﯽ ـ ﮐﻪ ﺑﺮای اﺳﺘﻘﺮار اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار ﮐﺎرآﻣﺪ‬
‫اﻟﺰاﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻠﺖ ﺑﺴﯿﺎری از ﺷﮑﺴﺖﻫﺎی اﺻﻼﺣﺎت اﻗﺘﺼﺎدی را ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮوری ﮐﻮﺗﺎه ﺑﺮ ﺷﮑﺴﺖﻫﺎی ﺑﺎزار و ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ در آن ﺑﺎزارﻫﺎ ﮐﺎر ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺣﻀﻮر دوﻟﺖ اﻟﺰاﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﮐﯽ از‬
‫ﮐﺎﺳﺘﯽﻫﺎی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی در ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﮑﺴﺖﻫﺎی ﺑﺎزار ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪1‬ـ دوﻟﺖﻫﺎ و ﮐﺎﻻﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن دﻓﺎع ﻣﻠﯽ و اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﺎﻻﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﻋﺮﺿﮥ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ ﯾﺎ ﻓﻘﺪان آنﻫﺎ را ﺷﺎﻫﺪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪2‬ـ دوﻟﺖﻫﺎ و راﻫﺒﺮی در ﺑﺎزار ﮐﺎﻻﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻻﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﻣﯽﺧﺮﻧﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﯾﺎ ﻣﻀﺎر آنﻫﺎ را ﮐﺎﻣﻼً درک ﯾﺎ ﺗﻘﺒﻞ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎزارﻫﺎ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﯽ از ﯾﮑﯽ و ﻣﻘﺪار ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی از دﯾﮕﺮی را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻻﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬و در ﻣﻮرد دوم آﻟﻮدﮔﯽ آب و ﻫﻮا‪ .‬در ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ‬
‫ﻣﺪتﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﻮد را در اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬آﻏﺎز ﺻﻨﺎﯾﻊ ارﺗﺒﺎﻃﺎت راهدور را ﻣﯽﺗﻮان در ﺣﻤﺎﯾﺖ دوﻟﺖ اﻣﺮﯾﮑﺎ از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺧﻂ‬
‫ﺗﻠﮕﺮاف در ﺳﺎل ‪ 1842‬ردﯾﺎﺑﯽ ﮐﺮد؛ و اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺑﻬﺮهوری ﮐﺸﺎورزی در اﯾﻦ‬
‫ﮐﺸﻮر را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ دوﻟﺖ ﻓﺪرال از ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫داد ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ آن ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮرﯾﻞ‪ 4‬در ﺳﺎل ‪ 1863‬ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد )اﺳﺘﯿﮕﻠﯿﺘﺰ‪.(1998 ،‬‬
‫در ﻣﻮرد دوم‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ آﺛﺎر ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻨﻔﯽ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﮥ آﻟﻮدﮔﯽﻫﺎی زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ‬
‫ﺗﻬﺮان اﺷﺎره ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻗﺪاﻣﺎت ﺟﺪی دوﻟﺖ را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪.‬‬

‫‪3‬ـ دوﻟﺖﻫﺎ و رﻗﺎﺑﺖ‬

‫اﮔﺮ رﻗﺎﺑﺖ ﮐﺎﻣﻞ‪ ،‬آنﻃﻮری ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻟﮕﻮی اروـدﺑﺮﺋﻮ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺖ ﺑﺎزارﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺗﺨﺼﯿﺺ ﺑﻬﯿﻨﮥ ﻣﻨﺎﺑﻊ را ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪﻧﺪرت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ و در ﺑﺴﯿﺎری‬
‫ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﻗﺺ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﯾﺎ اﺻﻼً وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺤﺼﺎرﻫﺎ را ﻧﯿﺰ‬
‫ﺷﺎﻫﺪﯾﻢ‪.‬‬

‫‪4‬ـ دوﻟﺖﻫﺎ و ﺑﺎزارﻫﺎی ﻧﺎﻗﺺ و ﺑﯽﺗﻨﺎﺳﺒﯽ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ‬

‫در اﻟﮕﻮی اَروـدﺑﺮﺋﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﮐﺎﻣﻠﯽ از ﺑﺎزارﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت ﮐﺎﻣﻞ ﺑﯿﻦ ﺑﺎزﯾﮕﺮان اﻗﺘﺼﺎدی‬
‫ﻣﻔﺮوض در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻗﻀﯿﮥ ﮔﺮﯾﻨﻮاﻟﺪ اﺳﺘﯿﮕﻠﯿﺘﺰ‪ 5‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺣﺘﯽ‬
‫درﺟﮥ اﻧﺪﮐﯽ از ﻧﻘﺺ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ‪ ،‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪﻃﻮر ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ‬
‫ﺷﮑﺴﺖﻫﺎی ﺑﺎزار را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ )ﮔﺮﯾﻨﻮاﻟﺪ و اﺳﺘﯿﮕﻠﯿﺘﺰ‪ 1991 ،‬؛ ‪.(1986‬‬
‫‪5‬ـ دوﻟﺖﻫﺎ و ﻓﻘﺪان ﺑﺎزارﻫﺎ )ﺑﺎزارﻫﺎی ﮔﻤﺸﺪه(‪:‬‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪدی ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ ـ ﮐﻪ ﻓﻘﺪان اﯾﻦ ﺑﺎزارﻫﺎ اﻏﻠﺐ‬
‫ﻣﺒﻨﺎی ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮای اﻗﺪاﻣﺎت دوﻟﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورد‪ .‬در ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﺎ اﮔﺮ دﺧﺎﻟﺖ دوﻟﺖ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮای وﺟﻮد ﺑﺎزار ﻣﺎﻟﯽ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺑﺮای ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎی ﮔﻤﺸﺪه دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮای ﺣﻀﻮر دوﻟﺖﻫﺎی ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ﺗﻀﻤﯿﻦ رﻫﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎ‬

‫‪d. ٤ Morrill Act‬‬

‫‪e. ٥ Greenwald- Stiglitz Theorem‬‬

‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﻬﺎدﻫﺎی اﻋﻄﺎءﮐﻨﻨﺪۀ وامﻫﺎی ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت‪ ،‬ﺗﺎ اراﺋﮥ ﻃﯿﻔﯽ از ﺑﯿﻤﻪﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﺑﺎزار‬
‫اﺑﺪاﻋﺎت و اﺑﺘﮑﺎرات ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻘﺪان اﻃﻼﻋﺎت ﮐﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﮐﻨﺶﻫﺎی ﯾﮏ ﻃﺮف ﻗﺎﺑﻞرؤﯾﺖ ﺗﻮﺳﻂ دﯾﮕﺮان‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﯽﺗﻨﺎﺳﺒﯽ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎی اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه در ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻘﺾﮐﻨﻨﺪۀ ﻣﻔﺮوﺿﺎت اﻟﮕﻮی اَروـدﺑﺮﺋﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺧﻄﺮ‬
‫اﺧﻼﻗﯽ و اﻧﺘﺨﺎب وارون ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد اﯾﻦﻫﺎ ﻋﻮارض ﺟﺪی ﺑﺮای ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺑﺎزارﻫﺎی ﮐﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪،‬‬
‫و ﮐﺎﻻ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮاﻗﻌﯽ‪ ،‬ﻧﻮاﻗﺺ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﻣﺒﻨﺎی ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻗﺪاﻣﺎت دوﻟﺖ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﻣﻮاد ﺳﻤﯽ ﺿﺪآﻓﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻬﺮهوری ﮐﺸﺎورزی را‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺧﻄﺮ ﺑﺮوز ﺳﺮﻃﺎن را در ﺑﯿﻦ ﮐﺸﺎورزان و ﮐﺎرﮔﺮان ﮐﺸﺎورزی و‬
‫ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺣﻀﻮر دوﻟﺖ از ﻃﺮﯾﻖ وﺿﻊ ﻣﻘﺮرات و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ‬
‫ﺣﺴﻦ اﺟﺮای آنﻫﺎ اﻟﺰاﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪6‬ـ دوﻟﺖﻫﺎ و ﻧﻘﺎﯾﺺ و ﮐﺎﺳﺘﯽﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻼن‬

‫از ﻣﯿﺎن ﮐﺎﺳﺘﯽﻫﺎ و ﺷﮑﺴﺖﻫﺎی ﺑﺎزار‪ ،‬ﻋﻮارض اﻗﺘﺼﺎدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻬﻢﺗﺮ از ﻧﻘﺎﯾﺺ و‬
‫ﮐﺎﺳﺘﯽﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻼن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎﺳﺘﯽﻫﺎی ادواری اﻗﺘﺼﺎدی در ﺑﻬﺮهﺑﺮداری از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻏﻠﺐ در‬
‫ﻣﻘﯿﺎس ﮔﺴﺘﺮده رخ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎزارﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮدیﺧﻮد ﺿﺮورﺗﺎً ﺗﻀﻤﯿﻦﮐﻨﻨﺪۀ اﺷﺘﻐﺎل ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪7‬ـ دوﻟﺖﻫﺎ و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﻦآوری‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﻦآوری ﻣﺸﺨﺼﮥ ﺑﺎرز اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎی ﻣﺪرن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداری اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎزار ﺑﻪ ﺧﻮدی ﺧﻮد ﻣﺒﺎﻟﻎ‬
‫ﮐﺎﻓﯽ در ﺑﺨﺶ ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﭘﮋوﻫﺶ در ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮ دو‬
‫وﯾﮋﮔﯽ اﺳﺎﺳﯽ ﯾﮏ ﮐﺎﻻی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺧﺎﻟﺺ را دارد‪ .‬در ﺑﺴﯿﺎری از ﺣﻮزهﻫﺎ ﺑﺪون ﺣﻀﻮر و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ‬
‫دوﻟﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﮐﺎﻓﯽ در آنﻫﺎ ﺻﻮرت ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
 ‫‪8‬ـ دوﻟﺖﻫﺎ و ﺑﺎزارﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ از ﺷﮑﻨﻨﺪﮔﯽ زﯾﺎدی ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﺷﮑﺴﺖ آنﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺴﺴﺘﮕﯽ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی و ﺑﺮوز ﻣﺼﺎﺋﺐ در زﻧﺪﮔﯽ اﻓﺮاد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ از‬
‫ﮐﺎرﮐﺮد اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از اﻗﺘﺼﺎد و ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی ﺗﺨﺼﯿﺺ ﺑﻬﯿﻨﮥ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺮراتﮔﺬاری ﺑﺎ ﻫﺪف ﻧﻈﻢﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ در ﺗﻘﻮﯾﺖ اﯾﻤﻨﯽ و ﺛﺒﺎت آنﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺣﯿﺎﺗﯽ از اﻗﺘﺼﺎد را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺑﺴﯿﺎری از دوﻟﺖﻫﺎ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪9‬ـ دوﻟﺖﻫﺎ و رﺷﺪ‬

‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺮای ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎی ﺑﻨﯿﺎدی ﻫﻤﭽﻮن اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﯽ و ﮐﺎﻫﺶ ﻓﻘﺮ‬
‫ﺿﺮوری اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮﺻﻪﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن آﻣﻮزش و ﭘﺮورش آﺛﺎر ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺠﻬﯿﺰ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ﮐﺎراﯾﯽ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‬
‫را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺨﺎرج در ﺑﺎب آﻣﻮزش‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺳﺮﻣﺎﯾﮥ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ دوﻟﺖ از ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و ﻓﻦآوری‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﻨﯽ را ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺮاﮐﻢ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﮥ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﺎدی و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﻨﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﯽ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮی و ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ‬
‫‪ .1‬اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪۀ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی در ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﺳﺎزوﮐﺎرﻫﺎی ﺑﺎزار‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ و وﺟﻮد ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ ﻻزﻣﮥ ﺣﺴﺎسﮐﺮدن‬
‫ﻣﻠﺖﻫﺎ در ﺣﻔﻆ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و ارزشﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ روﺳﺘﺎﯾﯽ و ﮐﺸﺎورزی اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻧﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺴﻬﯿﻞﮐﻨﻨﺪۀ اﯾﻦ ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬دوﻟﺖﻫﺎی ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎی ﮔﺴﺘﺮدهای از ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی ﺧﻮد ﻣﺒﺬول‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﮐﻤﺎﮐﺎن در ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎ اﺷﮑﺎل‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ از ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎی‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎی ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت‪ ،‬آﻣﻮزش‪ ،‬اﯾﻤﻨﯽ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬاﯾﯽ‪ ،‬و ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺎزارﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮای ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎ از ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی و ﮔﺴﺘﺮۀ ﺑﺎزارﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮای ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی‬
‫ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ درﺟﮥ ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﮕﯽ ﮐﺸﺎورزی و ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻫﺮ ﮐﺸﻮر در ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﺪرت در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻬﺎﻧﯽ دارد‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ را ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺎه و‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﻮد ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺗﺒﯿﯿﻦ دﻗﯿﻖ ﻧﻘﺶ » دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﮑﻤﻞ ﺑﺎزار « و ﻧﻪ » ﺑﺎزار ﺑﻪﺟﺎی دوﻟﺖ « ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎﺳﺘﯽﻫﺎی ﺳﺎزوﮐﺎر ﺑﺎزار ﺿﺮورت ﺗﺎم ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻘﺶ دوﻟﺖ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم و در‬
‫ﺗﻮﺳﻌﮥ ﮐﺸﺎورزی ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺎص اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺑﺎاﯾﻦﮐﻪ ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزی ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺳﺎزوﮐﺎرﻫﺎی ﺑﺎزار ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺑﻄﺌﯽ و ﮐﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻦ اﯾﻦﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺎ ﺣﺬف ﯾﺎراﻧﮥ ﭘﺮداﺧﺘﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی در ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ .7‬ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎی رﻗﺎﺑﺘﯽ ﺷﺪن ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی در ﺑﺎزارﻫﺎی ﻣﻨﻄﻘﻪای‬
‫را ﺑﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی ﻣﺪرن ﮐﺸﻮرﻫﺎی‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﮐﺸﺎورزی ﻧﯿﻤﻪﻣﺪرن و ﺳﻨﺘﯽ ﮐﺸﻮر را ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ .8‬اﮔﺮ ﻧﻮع ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﻫﻤﺘﺎﯾﺎن ﮐﺸﺎورزان ﻣﺎ دهﻫﺎ ﺳﺎل در ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ از آنﻫﺎ‬
‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﮐﺸﺎورزان داﺧﻠﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﯿﺎورﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻘﺎ و ﺣﯿﺎت ﮐﺸﺎورزی در داﺧﻞ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺪی ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
1. Colemon, William D. and Grace D. Skogstad, (2000),
“Agricultural Policy: Regionalization and Internalionatization” in
Richard Stubbs and Geoffrey R.D. Underhill, Political Economy
and the Changing Global Order, pp.310-319.
2. Greenwald, B. and J. E. Stiglitz (1986) “Externalities With
Imperfect Information and Incomplete Markets”, Quarterly
Journal of Economics, 101(2): 229-264.
3. Greenwald, Bruce and Joseph E. Stiglitz (1992) Towards a
Reformulation of Monetary Theory: Competitive Banking.
Working paper no.4117. Cambridge Mass: National Bureau of
Economic Research.
4. Stiglitz, Joseph E. (1998) “The Role of Government in the
Contemporary World”, in Vito Tanzi and Ke – Young Chu,
Income Distribution and High-Quality Growth, MIT Press,
Cambridge, Massachusetts, pp. 21-53.
5. _______________, (2000) “Reflections on the Theory and
Practice of Reform”, in Anne O. Krueger, Economic Policy
Reform, The University of Chicago Press, Chicago, pp. 551-584.
6. Walley, John and Colleen Hamilton (1996) Trading System After
the Urugay Round, Washington Institute for International
Economics.