Professional Documents
Culture Documents
ههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههه
مقدمه
لستر تارو مي گويد :مبناي ثروت آفريني در اقتصاد امروز ،دانش و تخصص است .تارو از انقلبي خبر مي دهد كه
نيروي حركت خود را از مغزها مي گيرد و ارزش مغزها را بال مي برد .بي شك عصر حاضر ،عصر سازمانهاست و
متوليان اين سازمانها ،انسانها هستند .انسانهايي كه خود به واسطه در اختيار داشتن عظيم ترين منبع قدرت يعني
تفكر ،مي توانند موجبات تعالي ،حركت و رشد سازمانها را پديد آورند )1( .به واقع ،در جهان پرشتاب و سرشار از
تحول و رقابت دنياي امروز ،آنچه كه موجبات تحقق مزيت رقابتي سازمانها را تضمين مهههههي كند .نيروي انساني با
كيفيهت ،خلق و پويها اسهت .از ايهن روسهت كهه در عصهر حاضهر ،منابهع انسهاني دانشگهر بهه عنوان مهمتريهن قابليهت
سازمان در كسب مزيت رقابتي و همچنين عمده ترين دارايي نامشهود قلمداد شده و اعتقاد سازمانها نيز بر آنست
كه بايهد كاركنان را پايهه و اسهاس بهبود كيفيت و بهره وري كليهه فرايندهاي سهازماني دانسهت و لذا بايهد اين عامل را
مبناي اصلي فرايند افزايش كارايي و اثربخشي و همچنين باارزش ترين سرمايه و كليد طليي رقابت قلمداد كرد.
سههازمانهاي پيشرو باتلش براي جذب ،پرورش ،نگهداشههت و بههه كارگيري نيروهاي دانشگههر و زبده مزيههت رقابتههي
امروز و فرداي خود را تضميههن خواهنههد كرد .در ايههن مقاله سههعي شده اسههت در خلل پرداختههن بههه تعاملت ميان
سازمان ،كيفيهت ،مديريت و منابع انساني با كيفيت ،به جايگاه اين سرمايه و همچنين شيوههاي نوين دستيابي به آن
ههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههه شود. پرداخته
سهههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههازمان و كيفيهههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههت
اكنون كهه در اقتصهاد جهانهي مشتريان بقاي سهازمانها را رقهم مهي زننهد ،ديگهر شركتهها نمههههههي تواننهد بهه انتظارات و
خواسههته هاي مشتريان بههي تفاوت باشنههد .چرا كههه در عصههر حاضههر ،نخسههتين اصههل در دنياي كسههب و كار ،خلق
ارزشهاي مشتري پسهند بوده و ايهن امهر تنهها از طريهق فرايندهاي كارا و اثربخهش سهازماني و مطابهق باآن ارزشهها
ايجاد مههي گردد .بنهههابراين ،بههي دليههل نخواهههد بود اگههر تنههها منبههع بازگشههت سههرمايه را مشتريان قلمداد كنيههم.
مشتري ضامههن بقاي سههازمان بوده و لذا اگههر سههازماني نتوانههد ايههن باارزش تريههن هدف را حفههظ كنههد ،محكوم بههه
فناسهت .امها بهه راسهتي ،چهه عواملي مهي تواننهد موجبات جذب و حفهظ مشتري را رقهم زننهد؟ بهي شهك پاسهخ ايهن
پرسهههههههههههههههههههههههههش را مهههههههههههههههههههههههههي توان در چهار چيهههههههههههههههههههههههههز خلصهههههههههههههههههههههههههه كرد:
- 1كيفيهههههت - 2هزينهههههه - 3نوآوري - 4توجهههههه بهههههه خواسهههههته هاي پنهان و نهان مشتري (مشتري مداري).
سهازمانها بها درك ايهن حقايهق و نيهز بهكارگيري نظامهاي نويهن ،بهه دنبال دسهتيابي بهه محصهولتي بها كيفيهت و در عيهن
حال كم هزينه براساس سليق مشتريان هستند و از آنجا كه در دنياي پرشتاب و سرشار از تحول امروز ،خاستگاه
مشتريان مدام در حال تغييههر اسههت ،لزوم بههه كارگيري فناوري هاي پيشرفتههه اعههم از سههخت افزار و نرم افزار در
حوزه هاي مربوطهههههههههههههههههههههههه بيهههههههههههههههههههههههش از پيهههههههههههههههههههههههش متجلي مهههههههههههههههههههههههي گردد.
امروزه سهازمانها ،بها بهه كارگيري روشهها و ابزارهاي گوناگون در امهر كيفيهت؛ درجهه اي از ويژگيهاي ذاتهي كهه بتوانهد
نيازمنديهاي مشتريان را برآورده كنههد؛ تلشهاي وصههف ناپذيري را در تحقههق امههر مذكور بههه كار گرفتههه انههد .نظام
مديريههت كيفيههت جامههع ( ، )TQMكايزن ،توليههد ناب ،توليههد بههه هنگام ( ، )JITايزو ،شههش سههيگما ( ) d6مدل تعالي
سازماني EFQMو ...همگي مويد اين مطلب هستند كه سازمانهاي كنوني ،با درك لزوم دستيابي به كيفيت مطلوب
و در عيهن حال اقتصهادي ،بهه دنبال شناخهت ايهن ابزارهها و چگونگهي اسهتقرار و اخهذ آنهها در جههت رسهيدن بهه اهداف
اسهههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههتراتژيك و متعالي هسهههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههتند.
كشورههها و تمدنههها مههي كوشنههد در آشوبههها و دگرگونيهاي نامنتظره اي كههه پيههش مههي آيههد ،كمتريهن زيان را ببيننههد و
بيشتريههههههههههههههههههههههههههههههههههههههن بهره را نصههههههههههههههههههههههههههههههههههههههيب خود كننههههههههههههههههههههههههههههههههههههههد.
نههبردي آرام و بههي وقفههه بههه سههوي برتري كههه در آن پيروزي بهها قدرتمندتريههن هاسههت .بههي شههك ثروت ملي و توان
اقتصادي ،يكي از بارزترين عوامل سرآمدي كشورهاست و ثروت آفريني از مسير عافيت طلبي نميگذرد .پس بايد
قرن جديهد را قرن رقابهت ملتهها و كشورهها دانسهت و در ايهن ميدان پيروزي بها هوشمندتريهن و پرتلش تريهن هاسهت.
ميداني كه عرصه آن دستيابي سريع به بيشترين بازار محصولت باكيفيت و باصرفه ،مطابق سليق مشتريان است.
از اينروسهههت كهههه بحهههث كيفيهههت و دسهههتيابي بهههه آن ،مهمتريهههن دغدغهههه مديران عصهههر حاضهههر گرديده اسهههت.
كيفيهت درجهه اي از ويژگيهاي ذاتهي اسهت كهه بتوانهد نيازمنديهاي مشتريان را برآورده كنهد .بديهن سهبب ،سهازمانها بها
روي آوردن بهه نظامهاي نويهن در امهر كيفيهت ،نظيهر مديريهت كيفيهت جامهع ،مدل تعالي سهازماني ،شهش سهيگما و...
تمامهههههههههههي تلش خود را جههههههههههههت تحقهههههههههههق مطلههههههههههههوب آن بهههههههههههه كار گرفتهههههههههههه انهههههههههههد.
رويكرد نظام مديريهت كيفيهت جامهع برايهن امهر مبتنهي اسهت كهه جههت دسهتيابي بهه كيفيهت مطلوب ،مهي بايسهت همهه
اعضاي سهازمان مشاركهت داشتهه تها اهداف آن كهه نيهل بهه موفقيهت در درازمدت از طريهق جلب رضايهت مشتري و
تاميههههههههههههههههههههن منافههههههههههههههههههههع همههههههههههههههههههههه ذينفعان اسههههههههههههههههههههت محقههههههههههههههههههههق گردد.
مدل تعالي سهازماني برايهن واقعيهت تاكيهد دارد كهه بقها در رقابهت جهانهي ،مسهتلزم بهبود عملكرد در مقياس جهانهي
است .اين مدل ،باارائه معيارهاي ارزيابي ،خطوط راهنمايي براي سازمانها ايجاد مي كند تا پيشرفتها و عملكرد خود
را در زمينههههههههههههههههه كيفيههههههههههههههههت و سههههههههههههههههرآمدي سههههههههههههههههازماني اندازه گيري كنههههههههههههههههد)2(.
همچنيهن شهش سهيگما يكهي از روشهاي كيفهي اسهت كهه اجراي آن تاثيههرات قابهل ملحظههه اي در افزايهش سهطح
كيفيهت ،كاههش هزينهه و ارتقاي رضايهت مشتري داشتهه اسهت .شهش سهيگما تلفيقهي از مديريهت كيفيهت و مهندسهي
سيستم هاست كه اصولي نظير هوشمندانه كاركردن به جاي سخت كاركردن ،بهبود كيفيت و كاهش هزينه ها ،حل
مسهاله ،كاههش نوسهانات ،ايجاد چشهم انداز براي محصهولت و خدمات عالي ،ارج نهادن بهه مشتريان و ...را پوشهش
مهههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههي دههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههد.
تمامي نظامهاي تدوين شده در امر كيفيت ،تلش خود را جهت دستيابي به اهداف استراتژيك و كسب مزيت رقابتي
سهازمانها معطوف گردانيده اند .اما آنچهه در اين ميان مههم به نظر مهي رسهد ،نگاه كم و بيش اين نظامهها به منابع
انسهاني و نقهش آنهها در تحقهق اهداف مورد نظهر اسهت .چنانكهه مدل تعالي سهازماني توسهعه و مشاركهت كاركنان و
همچنيههن يادگيري ،نوآوري و بهبود مسههتمر را جزو مفاهيههم بنياديههن خود قلمداد كرده و اشاره دارد كههه سههازمانهاي
سهرآمد ،اهميهت روزافزون سهرمايه هاي فكري كاركنان خود را دريافتهه انهد و از دانهش آنهها در جههت تحقهق اهداف
كمهي و كيفهي خود بهره مهي برنهد .ايهن سهازمانها دانهش كاركنان را جذب و حفهظ كرده و اشاعهه مهي دهنهد تها از ايهن
طريق يادگيري در طول و عرض سازمان به بيشترين ميزان خود برسد .همچنين سازمانهاي سرآمد براساس مدل
تعالي سهازماني ،كاركنان خود را ترغيهب مهي كننهد تها نگاهشان بهه سهازمان و قابليتهاي فردي شان نگاههي دورنگهر و
فراتهر از نياز امروز باشهد ،لذا ضمهن حفهظ و نگهداري دقيهق سهرمايه هاي فكري شان و حمايهت از توسهعه آنهها ،در
زمان مقتضههي و متناسههب بهها تغييرات مورد نياز از ايههن سههرمايه ههها براي كسههب نتايههج تجاري اسههتفاده مههي كننههد.
همچنيهن شهش سهيگما ،در فازهاي پنهج گانهه خود (تعريهف ،اندازه گيري ،آناليهز ،بهبود و نوآوري و در نهايهت كنترل)
بيشترين اهميت را براي مرحله بهبود و نوآوري قائل گرديده است كه نيل به اين هدف ،جز با به كارگيري نيروهاي
دانشگهر و خلق حاصهل نمهي گردد .منابهع انسهاني دانشگهر ،خلق و بها كيفيهت نقشهي انكارناپذيهر در اسهتقرار مطلوب
نظامهاي كيفي ايفا مي كنند و البته تاكيد اين نظامها خود مويد اين مطلب است و لذا بديهي است با دراختيارداشتن
اين باارزشترين سرمايه و تلش در جهت جذب ،نگهداري ،پرورش و توسعه آن مي توان به نتايج مطلوبي از جمله
ايجاد ارزش افزوده بيشتههر ،بهبود اثربخشههي و كارايههي ،افزايههش قابليههت رقابههت سههازمان ،نوآوري در محصههول و
خدمات ،حفهههههههظ جذب و اشاعهههههههه دانهههههههش و در نهايهههههههت چالكهههههههي سههههههههازمان دسهههههههت پيدا كرد.
دارائيهاي سهازمان در عصهر حاضهر بهه دو دسهته مشهود و نامشهود تقسهيم بندي مهي گردنهد كهه سهرمايه هاي فيزيكهي
جزو دارائيهاي مشهود و ظرفيههت يادگيري سههازماني ،نام تجاري خوشنام ،تيههم مديريتههي قابههل اعتماد ،اعتماد درون
سهازماني ،اعتماد جامعهه و در نهايهت اسهتعدادهاي انسهاني جزو مهمتريهن دارائيهاي نامشهود در سهازمانها قلمداد مهي
گردنههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههد.
در عصر اقتصاد مبتني بر دانش ،فعاليتهاي ارزش آفرين سازمانها فقط متكي بر دارائيهاي مشهود آنها نبوده و بلكه
امروزه ،توانمندي سازمانها در به كارگيري دارائيهاي نامشهود ،قدرت اصلي ارزش آفريني آنها را شكل مههههي دهد.
طهي يهك تحقيهق بهه عمهل آمده ،سههم دارائيهاي مشهود و نامشهود سهازمانهاي بزرگ و موفهق در جدول شماره يهك
مشخههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههص گرديده اسههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههت)4(.
ايهن تحقيهق مويهد ايهن مطلب اسهت كهه سهازمانهاي پيشرو در عصهر حاضهر ،موفقيهت خود را در بهه كارگيري سههمي
بيشتهر از دارائيهاي نامشهود دنبال مهي كننهد .در ايهن ميان ،منابهع انسهاني دانشگهر و خلق بهه عنوان مهمتريهن دارايهي
نامشهود و كليدي طليي در عرصه رقابت به شمار رفته و بي دليل نيست كه در زيرنويهس ترازنامه اكثر شركتها،
جمله باارزش تريهههههههههن دارايهههههههههي مههههههههها ،كاركنان مههههههههها هسهههههههههتند بهههههههههه چشهههههههههم مهههههههههي خورد.
مشتري تنها منبع بازگشت سرمايه است .در يك طبقه بندي كلي مي توان مشتريان سازمانها يا دپارتمانها را به دو
دسته كلي مشتريان داخلي (منابع انساني آن سازمان يا دپارتمان) و مشتريان خارجي تقسيم بندي كرد و از آنجا كه
در فرايند ايجاد ارزش و رضايتمندي براي مشتريان خارجي ،نقش اساسي را مشتريان داخلي ايفا مي كنند ،از اينرو
سازمانهاي پيشرو با استفاده از نظامهاي نوين مديريتي و به كارگيري ابزارهاي گوناگون ،بيشترين تلش خود را به
كسب كيفيت مطلوب مشتريان داخلي (به عنوان باارزشمندترين و قدرتمندترين سرمايه و مزيت رقابتي و تلش در
جههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههت بهبود آن معطوف گردانيده انهههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههد.
در پايان اين بخش ،اشاره به يافته هاي يك پژوهش كه براساس آن ،مشخص گرديده است 38درصد درآمد و 61
درصهد سهود سهازمانهاي بزرگ و موفهق جهان ،ناشهي از نوآوريهاسهت و ايهن نوآوريهها بهه دسهت منابهع انسهاني مسهتعد،
ماههر و باانگيزه صهورت مهي گيرد ،مهي توانهد مويهد صهحت مطالب پيهش گفتهه باشهد )5(.از اينرو ،مديريهت ارشهد
سهازمان بها درك ايهن حقايهق ،توجهه خود را بهه مديريهت اثربخهش منابهع انسهاني معطوف گردانيده و ايهن خود عاملي
جههت طرحريزي نظامهاي نويهن در حوزه هاي گوناگون منابهع انسهاني از جمله جذب ،نگهداري ،بهسهازي و خروج از
خدمهههههههههههههههههههت بههههههههههههههههههها رويكردهههههههههههههههههههها و نقشهاي نويهههههههههههههههههههن گرديده اسهههههههههههههههههههت.
لذا مديريهت منابهع انسهاني در راسهتاي توسهعه و بهسهازي منابهع انسهاني كيفهي ،بهه كليدي تريهن وظايهف مديريهت
سهههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههازمانها بدل گرديده اسهههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههت.
در دههه 1980مديريهت منابهع انسهاني بها تحولت بسهيار جدي مواجهه شهد و مديران بيشتهر توجهه خود را بهه مسهئله
كيفيههت ،انعهههطاف پذيري و شايسهتگيهاي منحصهر بهه فرد بهه عنوان مبناي اصهلي مزيهت رقابتهي معطوف كردنهد.
در واقع در سالهاي نخستين دهه ،1980مديريت استراتژيك منابع انساني و طرح فرهنگ قوي سازماني در كانون
توجههه بسههياري از مشاوران ذي نفوذ مديريههت و پژوهشگران روشهاي كاربردي قرار گرفههت .محققان دريافتنههد كههه
نيروي انساني با كيفيت يكي از مهمترين قابليت سازمانها در كسب مزيتهاي رقابتي به شمار رفته و در كنار فناوري
و منابع مالي ،عنصري مهم و حياتي در نيل به اهداف كمي و كيفي سازمانهاست .آنان دريافتند كه مديريت اثربخش
منابع انساني مي تواند كيفيت را تضمين كند و از نظر مزيت رقابتي نيز موثر باشد و براين اعتقاد اصرار داشتند كه
بايههد كاركنان را مبنهها و ريشههه اصههلي بهبود كيفيههت و بهره وري دانسههت و نيههز بايههد نيروي انسههاني را مبناي اصههلي
افزايههههههههههههش كارايههههههههههههي ،اثربخشههههههههههههي و نوعههههههههههههي سههههههههههههرمايه بههههههههههههه حسههههههههههههاب آورد.
اما پرسش اساسي كه مطرح است ،آن است كه چگونه مديريهت اثربخش منابع انساني ،مهي تواند در جهت كسب
اهداف عالي سازماني و تربيت نيروي انساني با كيفيت ايفاي نقش كند؟ بي شك ،پاسخ به اين پرسش را مي توان
در تدويهن نظامهها و روشهاي نويهن در حوزه مربوطهه و پياده سهازي اثربخهش آنهها جسهتجو كرد .نظام مديريهت منابهع
انساني كيفي جامع ( )TQHRMرويكردي جديد در مديريت منابع انساني است كه بسياري از مفاهيم مديريت كيفيت
را شامهل گرديده و هدف عمده آن توانمندسهازي كاركنان است .تهيهه سهند راهبردي مديريت منابع انسهاني همراسهتا
بااهداف راههبردي سهازمان ،طراحهي و پياده سهازي سهاختارهاي اثربخهش سهازماني ،برنامهه ريزي كمهي و كيفهي بهه
منظور جذب نيروي دانشگر ،خلق و مستعد ،تهيه و به روزآوري بانك اطلعاتي مشاغل به منظور تطبيق باشاغلن
واجهد شرايهط ،توسهعه منابهع انسهاني از طريهق توليهد وارتقاي دانهش و گسهترش آن ،معماري بناي فرهنهگ سهازمان و
تقويهت روحيهه مشاركهت در انجام كار گروههي در راسهتاي بهه كارگيري دانهش ،طراحهي و بهه كارگيري نظام كارا و
اثربخهش ارزيابهي عملكرد و جهبران خدمات و همچنيهن تاميهن سهلمت بهداشهت و روان بهمنظور نگهداشهت دانهش،
مشاوره بهه مديران سهاير رده هها و در نهايهت برنامهه ريزي و كنترل كارا و اثربخهش خروج از خدمهت ،همگهي مويهد
بخشي از تلشهاي مديران منابع انساني به لحاظ تامين و تربيت نيروي انساني با كيفيت در جهت دستيابي به تعالي
سههههههههههههههههههههههههازماني و اهداف راهههههههههههههههههههههههههبردي و اسههههههههههههههههههههههههتراتژيك اسههههههههههههههههههههههههت.
اما به راستي واقعيت سازمانهاي ما چيست؟ بسياري از مديران ،علقه بربيان اين نكته دارند كه كاركنان مهمترين
سههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههرمايه سهههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههازمان هسهههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههتند.
اما مطالعات زيادي نشان مي دهد كه در عمل اين نگرش در مديران به بينش بدل نگرديده است .شواهد ،همچنين
بيان كننده ايهن موضوع اسهت كهه فقهط سهازمانهايي در آينده روي حفهظ قابليهت رقابتهي و ادامهه حيات خود موفهق
خواهنهد بود كهه بتواننهد ايهن نكتهه را در عمهل بهه اجرا رسهانند و نيهز سهازمانهايي مهي تواننهد در بازار داخلي و خارجهي
پيشرو باشند كه در توسعه مهارتهاي اساسي منابع اساسي و بهكارگيري نيروي باكيفيت به عنوان يكي از مهمترين
دارائيهاي نامشهود خود ،سههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههرمايهگذاري كننههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههد.
هههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههه گيري
نتيجه
اكنون كهه در اقتصهاد جهانهي و مبتنهي بر دانهش امروز ،مشتري بقاي سهازمانها را رقهم مهي زنهد و بهه عنوان تنهها منبهع
بازگشههت سهرمايه قلمداد مههي گردد ،شاههد هسهتيم مديريهت ارشهد سهازمانهاي پيشرو بااسهتفاده از ارزشمندتريهن و
كليدي تريههن سههرمايه يعنههي نيروي انسههاني دانشگههر ،خلق و پويهها تمامههي تلش خود را بههه منظور جذب و نگهداري
هههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههت.
مشتريان معطوف گردانيده اسه
سازمانهاي پيشرو در دنياي امروز ،بادرك تعاملت متقابل سازمان ،كيفيت ،منابع انساني كيفي و مديريت اثربخش،
رمز موفقيت خود را در به كارگيري شيوه هاي نوين مديريتي و كيفيتي با بهره مندي از انسانهاي فرهيخته دانسته و
براين باورنهد كهه دارايهي ارزشمندي كهه براي آنهها مزيهت رقابتهي ايجاد مهي كنهد ،كاركنان بها كيفيهت اسهت و تنهها هميهن
انسانها هستند كه سازمان را در صحنه رقابت پيشتاز نگاه داشته و كليدي طليي در آن عرصه به شمار مي روند.
بنابرايهن ،مديريهت اثربخهش منابهع انسهاني بهعنوان يكهي از دسهتاوردهاي نويهن و ارزشمنهد بزرگ تريهن چالش فراروي
مديران فعلي بوده و از اينرو باور عميق بر به كارگيري و اجراي عملي شيوه هها و نظامهاي نو ين مديريتي در حوزه
منابهع انسهاني ،تلشهي اسهت در جههت افزايهش اثربخشهي و بهره وري ايهن باارزش تريهن سهرمايه و همچنيهن رفهع
چالشهاي متعدد سازمانها.
"