‫نرخ ارز‬

‫ثابت يا متغير؟‬

‫‪INTERNATIONAL‬‬ ‫‪ECONOMIC‬‬ ‫منبببببببببببببببببببببببببببع‪JOURNAL :‬‬

‫مترجم‪ :‬رامين بشير خداپرستي‬

‫يکي از مسائلي که در هر نظريه مربوط به چگونگي استفاده موثر از سياستهاي اقتصادي در يک اقتصاد باز‬
‫و همچنيبن در بحثهاي مربوط ببه سبيستم هاي پولي بيبن المللي ببه آن زياد توجبه مبي شود درجبه انعطاف‬
‫پذيري نرخ ارز اسبت‪ .‬لذا در ايبن مقاله نظريات مربوط ببه نرخهاي ثاببت و انعطاف پذيبر را مورد بررسبي‬
‫قرار مبي دهيبم لزم ببه ذکبر اسبت کبه در طول ايبن بحبث منظور از نرخ ثاببت ارز سبيستمي اسبت کبه تنهبا‬
‫تغييرات خيلي کمي را براي ارزش رسمي پول کشور نسبت به نرخ تعيين شده در نظر مي گيرند‪ .‬و منظور‬
‫از نرخ انعطاف پذيبر نرخهايبي اسبت کبه ببه طور کامل آزادانبه از طريبق نيروهاي بازار تعييبن مبي شونبد‪.‬‬
‫نکته اي که اغلب باعث روي آوردن به نرخهاي ثابت ارزي مي شود عبارت است از اينکه اين سيستم ارزي‬
‫انضباط و هماهنگببي مورد نياز سببياستهاي اقتصببادي براي جلوگيري از تورم را بببه وجود مببي آورد‪.‬در يببک‬
‫سبيستم نرخ ارز ثاببت مبي بايبد انتظار وجود تورم زيادتبر در يبک کشور نسببت ببه کشورهاي ديگبر را داشبت‪.‬‬
‫کشوري را در نظبر مي‌گيريبم کبه داراي کسبري تراز پرداختهاسبت‪ .‬اگبر علت کسبري در کشور مورد نظبر‪،‬‬
‫افزايش سريعتر تورم نسبت به کشورهاي طرف تجاري آن کشور باشد در اين صورت سياستگذاران براي‬
‫حمايبت و حفبظ ذخائر بيبن المللي کشور مبي بايبد از سبياستهاي ضبد تورمبي اسبتفاده كنبد‪ .‬سبيستم نرخ ارز‬
‫ثابت به طور موثر بر روي اين سياستها اثر مي‌گذارد‪ .‬و در صورت عدم موفقيت انجام اين کار‪ ،‬ذخائر بين‬
‫المللي کشور کاهبش پيدا خواهبد کرد‪.‬چرا کبه براي ثاببت نگبه داشتبن نرخ ارز مبي بايبد از کاهبش ارزش پول‬
‫کشور ازطريبق فروش ذخائر جلوگيري كنبد‪ .‬حال اگبر بر عکبس‪ ،‬کشور داراي وضعيبت مازاد تراز پرداختهبا‬
‫باشد چه اتفاقي خواهد افتاد؟ اگر نرخ ارز را ثابت در نظر بگيريم‪ ،‬در آن صورت نيروهاي اقتصادي درست‬
‫عکس موارد فوق را ( که در کسري تراز پرداختها انجام مي دادند ) انجام خواهند داد‪ .‬تراکم و ازدياد ذخائر‬
‫ارزي موجب افزايش عرضه پول مي شود‪ .‬و اين توسعه عرضه پول نيز باعث کاهش نرخ بهره – افزايش‬
‫تقاضاي کبل و قيمتهبا‪ -‬افزايبش خريبد دارائيهاي مالي خارجبي و نهايتبا ايبن تغييرات تبا زمان کاهبش مازاد تراز‬
‫پرداختهبا ادامبه پيدا خواهبد کرد‪ .‬ببه عبارت ديگبر‪ ،‬از مطالب فوق مبي توان نتيجبه گرفبت کبه تورم در هنگام‬
‫کسري تراز پرداختها کاهش و در هنگام مازاد تراز پرداختها افزايش مي يابد‪ .‬بنابراين‪ ،‬اگر قيمتها در هر دو‬
‫طرف متغيبر باشنبد در آن صبورت درسبت مثبل ايبن اسبت کبه بگوئيبم قيمتهاي جهانبي نسببتا ببا ثبات هسبتند‪.‬‬
‫ولي اگببر انعطاف قيمتهببا بببه طرف پائيببن‪ ،‬کمتببر از انعطاف قيمتهببا بببه طرف بال باشببد مببي توانيبم شاهببد‬
‫مقداري تورم در جهان باشيبم‪ .‬ببا وجود ايبن‪ ،‬تورم ايجاد شده احتمال سبريعتر و بيشتبر از زمانبي نخواهبد بود‬
‫کبه نرخهاي ثاببت وجود نداشتبه باشبد‪ .‬ببه علوه هواداران نظريبه انضباط نرخهاي ارزي ثاببت معتقدنبد کبه‬
‫سبيستم انعطاف پذيبر گرايشات تورمبي را در کشور بيشتبر و وخيبم تبر مبي كنبد‪ .‬يعنبي اينکبه در يبک سبيستم‬
‫متغيبر ارزي تورم در کشور به صبورت يک فاکتور دائمبي درخواهبد آمبد‪ .‬ايبن نظر يه را گاهبي اوقات فرضيات‬
‫گردشبي نادرسبت ‪ " "Vicious circle hypothesis‬مي‌نامنبد‪ .‬کشوري را در نظبر مبي گيريبم کبه در آن ببه‬
‫علت مازاد عرضبه پول و مازاد تقاضبا در اقتصباد تورم در حال افزايبش سبريع باشبد‪ .‬ايبن تورم باعبث خواهبد‬
‫شبد کبه پول آن کشور در بازار هاي ارزي ارزشبش را از دسبت بدهبد و ايبن امبر نيبز ببه کبل تقاضبا در اقتصباد‬
‫اضافبه خواهبد شبد‪ ،‬و موجبب افزايبش بيشتبر فشار تورمبي خواهبد گرديبد‪ .‬ببه علوه افزايبش قيمتهبا موجبب‬
‫افزايببببش دسببببت مزدهاي پولي و ايببببن امببببر هببببم باعببببث افزايببببش بيشتببببر تورم خواهببببد شببببد‪.‬‬
‫بنابراين‪ ،‬تورم باعث کاهش ارزش پول‪ -‬و کاهش ارزش پول نيز باعث افزايش تورم خواهد شد‪ .‬اين موارد‬
‫تغييرات تا زماني که سياستگذاران پولي از عرضه بيشتر پول جلوگيري كنند ادامه خواهد داشت‪ .‬دو پاسخ‬
‫عمده را مبببببببببببببببببببببببببببببي توان ببببببببببببببببببببببببببببببه مسبببببببببببببببببببببببببببببائل مطرح شده داد‪:‬‬
‫‪ )1‬با قبول فرضيات گردشي نادرست حاميان نرخ ارز متغير معتقدند که کاهش ارزش پول در واقع پاسخي‬
‫اسبببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببت ببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببه تورم‪.‬‬
‫‪ )2‬و از طرف ديگر موجب افزايش بيشتر تورم مي شود و اين امر نيز مي تواند زنگ خطري روشني براي‬
‫سبياستگذاران پولي براي اسبتفاده از سبياستهاي انقباضبي و محدود کننده باشبد‪ .‬ايبن زنبگ خطبر همچنيبن‬
‫موجببببببببب تحريببببببببک اسببببببببتفاده سببببببببريع از سببببببببياستهاي ضببببببببد تورمببببببببي مببببببببي شود‪.‬‬
‫بنابرايبن‪ ،‬خطبر تورم در سبيستم نرخ ارز متغيبر کمتبر از سبيستم ثاببت اسبت‪ .‬در پاسبخ ببه نظريبه افزايبش‬
‫نظارت در سبيستم نرخ ارز ثاببت ايبن سبوال مبي توانبد مطرح باشبد کبه آيبا ايبن چنيبن نظارتبي هميشبه مورد‬
‫قبول است‪ .‬چرا که کشورها داراي اهداف ديگري نيز (مثل کاهش نرخ بيکاري و رشد قابل قبول اقتصادي‬
‫و غيره ) به غير از توجه به ثابت نگه داشتن نرخ ارز و ثبات قيمتها دارند‪ .‬کسري تراز پرداختها مانع رسيدن‬
‫به آن اهداف مي شود‪ .‬آيا تعد يل تراز پرداختهبا مي بايبد به وسيله کاهش خودکار عرضه پول يا سياستهاي‬
‫انقباضي و محتاطانه پولي و مالي صورت پذيرد؟ چرا که رسيدن به اهداف داخلي ديگر‪ ،‬ممکن است کمتر‬
‫از ميزان در نظبر گرفتبه شده باشبد‪ .‬يعنبي اگبر کسبري تراز پرداختهاي بيشتبر کشور ببا نرخ بالي بيکاري و‬
‫رشبد پائيبن اقتصبادي همراه باشبد در آن صبورت‪ ،‬سبياستهاي انقباضبي باعبث بدتبر شدن وضعيبت و شرايبط‬
‫داخلي خواهبد شبد‪ .‬از طرف ديگبر‪ ،‬اگبر کشور داراي مازاد ترازپرداختهبا باشبد ايبن مازاد نيبز باعبث افزايبش‬
‫عرضبه پول و نهايتبا فشار در افزايبش سبطح قيمتهبا مبي شود‪ .‬خود ايبن پروسبه از يبک طرف مبي توانبد يبک‬
‫عامبل کمبک کننده ببه رفبع مشکبل بيکاري و رشبد اقتصبادي در نظبر گرفتبه شده باشبد و از طرف ديگبر‪ ،‬هبم‬
‫مي تواند موجب کمتر شدن و وخيم تر شدن قدرت و کارائي داخلي با توجه به هدف ثبات قيمتها شود‪ .‬مثل‬
‫کشور آلمان اغلب داراي مازاد تراز پرداختهببا اسببت ولي در عيببن حال نمببي خواهببد کببه نرخ تورم کشور‬
‫افزايببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببش يابببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببد‪.‬‬
‫بنابراين‪ ،‬خواه کشور داراي کسري يا مازاد تراز پرداختها باشد‪ ،‬سيستم نرخ ارز ثابت مانع رسيدن به بعضي‬
‫از اهداف داخلي مي شود‪ .‬تحقيقات تجربي زيادي لزم است براي پاسخ به اين سوال که آيا کنترل و ثبات‬
‫قيمتها بيشتر در سيستم نرخ ارز ثابت وجود دارد يا در نرخ ارز انعطاف پذير؟ در حقيقت وقايع و رويدادهاي‬
‫اقتصبادي مسبتقل از سبيستم هاي مختلف ارزي روي مبي دهبد‪ .‬مثل افزايبش قيمبت نفبت در سبال ‪ 1970‬ببه‬
‫علت کاهبش توليبد نفبت کشورهاي توليبد کننده نفبت" "‪ OPEC‬بوده اسبت‪ .‬يعنبي عوامبل ديگبر (ببه غيبر از‬
‫سبيستم نرخ ارز ) نقبش قاببل توجهبي را در ايجاد ايبن تفاوت بيبن نرخ تورم جهانبي در سبالهاي مختلف ايفبا‬
‫مبي كننبد‪ .‬در اينجبا بايبد پرسبيد آيبا نرخ ارز ثاببت نقبش بيشتري در رشبد تجارت بيبن المللي و سبرمايه گذاري‬
‫دارد يببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببا نرخ ارز انعطاف پذيببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببر؟‬
‫نقطبه اصبلي توجبه طرفداران سبيستم نرخ ارز ثاببت عبارت اسبت از اينکبه نرخهاي ارزي متغيبر کمتبر از نرخ‬
‫ارز ثابت موجب توسعه تجارت جهاني و سرمايه گذاري خارجي مي شود‪ .‬به عبارت‪ ،‬ديگر سيستم نرخ ارز‬
‫متغيبر ببا مقدار بيشتري ريسبک و عدم اطمينان همراه اسبت‪ .‬مثل فرض مبي کنيبم کبه صبادر کنندگان آمريکبا‬
‫مقداري کال ببه خريداران فرانسبوي براي تحويبل در ‪ 30‬روز ديگبر بفروشنبد اگبر صبادر کنندگان ‪ 1000‬دلر‬
‫براي هر واحد کال تقاضا كنند و اگر خريداران فرانسوي در مقابل حاضر به پرداخت ‪ 5000‬فرانک براي هر‬
‫واحد کال باشند در آن صورت‪ ،‬در ادامه اگر نرخ ارز مورد انتظار در ‪ 30‬روز ديگر ‪ 5‬فرانک مساوي يك دلر‬
‫باشد معامله بر اساس اين نرخ عقد خواهد گرديد‪ .‬حال اگر نرخ ارز در ‪ 30‬روز ديگر به ‪ 25/5‬فرانک تغيير‬
‫كند در اين صورت شرکتهاي آمريکائي به جاي ‪ 1000‬دلر تنها ‪ 38/952‬دلر براي هر واحد دريافت خواهند‬
‫کرد‪.‬‬
‫لذا ببا توجبه ببه ايبن مثال اگبر سبيستم نرخ ارز ثاببت در نظبر گرفتبه مبي شبد در آن صبورت تصبميمات گرفتبه‬
‫شده از ثبات و اطمينان بيشتري برخوردار مببي شببد‪ .‬چرا کببه ريسببک احتمالي ناشببي از تغييببر ارزش پول‬
‫خارجي نسبتا کمتر مي شد‪ .‬به عبارت ديگر‪ ،‬سيستم نرخ ارز متغير بيشتر از سيستم نرخ ارز ثابت شرکتها‬
‫و اشخاص را ببا خطرات مواجبه مي‌کنبد‪ .‬لذا شرکتهاي صبادر کننده براي جلوگيري از خطبر تغييرات نرخ ارز‬
‫ممکبن اسبت خود را بيمبه کننبد‪ .‬ايبن بيمبه مبي توانبد در شکبل در نظبر گرفتبن يبک قيمبت بيشتبر مورد انتظار‬
‫نسببت ببه قيمبت پايبه و يبا کاهبش خطبر از طريبق بازار سبلف باشبد ( بيشتبر ببه هزينبه کاهبش خطبر مبادلت‬
‫مربوط مبي شود‪ .) .‬در هبر کدام از دو مورد فوق ايبن هزينبه اضافبه شده بيانگبر ايبن مطلب اسبت کبه (اگبر‬
‫عوامل ديگر تاثير گذار را ثابت فرض کنيم) حجم تجارت در يک سيستم انعطاف پذير کمتر از سيستم ثابت‬
‫اسببت‪ .‬و هرقدر حجبم تجارت بيببن الملل کمتبر باشببد ببه همان نسبببت تجارت کمتببر تخصبصي شده و رفاه‬
‫جهاني پائين تر مي آيد‪ .‬گذشته از توجه به کاهش پتانسيل حجم تجارت جهاني طرفداران سيستم نرخ ارز‬
‫ثاببت همچنيبن معتقدنبد کبه سبرمايه گذاري بلنبد مدت مسبتقيم نيبز در نرخ ارز متغيبر کمتبر از نرخ ارز ثاببت‬
‫اسبت‪ .‬لذا ببا توجبه ببه اينکبه هبر شرکتبي برنامبه هاي خود را علوه بر داخبل ببه كشورهاي ديگبر نيبز معطوف‬
‫مي‌كند‪ ،‬مي بايد به اين مسائل نيز توجه داشته باشد‪ .‬مثل شرکت بايد در مورد مقدار برگشت سرمايه در‬
‫آينده تامل كند‪ .‬يعني اگر نرخ ارز متغير باشد در آن صورت‪ ،‬ارزش واقعي برگشت در زمان تبديل آن سود‬
‫ببه پول داخلي ممکبن اسبت کمتبر از مقدار اوليبه سبرمايه گذاري شده باشبد‪.‬از ايبن نقطبه نظبر شرکتهبا ببا‬
‫احتياط بيشتري اقدام به سرمايه‌گذاري در خارج مي کنند‪ .‬از آن گذشته توزيع منابع جهاني در سيستم نرخ‬
‫ارز متغيبر نسببت ببه نرخ ارز ثاببت از کارائي کمتري برخورداراسبت و در نتيجبه سبيستم نرخ ارز ثاببت مبي‬
‫توانببد از ايببن کاهببش کارائي جلوگيري كنببد‪ .‬اسببتدلل مربوط بببه خطببر و عدم اطمينان در مورد سببرمايه‬
‫گذاريهاي بلند مدت بيشتر و قوي تر از استدللت مربوط به تجارت جهاني است به خاطر اينکه قراردادهاي‬
‫بلنبد مدت پولي براي کاهبش خطبر مشکبل تبر و پبر هزينبه تبر از قراردادهاي کوتاه مدت براي کاهبش تجارت‬
‫اسبت‪ .‬ببا توجبه ببه سبودها و قيمتهاي بسبيار متغيبر در خارج از کشور بر مبناي پول داخلي و ببا توجبه ببه نرخ‬
‫ارز متغيبر شرکتهبا ممکبن اسبت ببا توليبد در کشور خارجبي اقدام ببه کاهبش ريسبک و خطبر ناشبي از عدم‬
‫اطمينان در مورد نرخ ارز را بگيرند‪ .‬در اين صورت بازار خارجي مملو از برنامه ها و در هاي خارجي خواهد‬
‫بود‪ .‬ببا درنظبر گرفتبن توضيحات فوق وجود نرخهاي ارز متغيبر در سبالهاي اخيبر در حقيقبت موجبب افزايبش‬
‫مبالغ سبببببببببببببببببببرمايه گذاريهاي مسبببببببببببببببببببتقيم خارجبببببببببببببببببببي شده اسبببببببببببببببببببت ‪.‬‬
‫نظريات بعدي مربوط بببه حجببم تجارت و سببرمايه گذاري در بر گيرنده نظريات طرفداران سببيستم ارزي‬
‫متغير است‪ .‬آنان معتقدند که دولتها در يک سيستم ارزي ثابت اغلب تمايل کمتري به استفاده از سياستهاي‬
‫کلن داخلي براي مقابله با کسري تراز پرداختها را دارند چرا که براي مقابله با کسري ترازپرداختها مي بايد‬
‫از سبياستهاي انقباضبي اسبتفاده كرد‪ .‬ولي مبي بايبد ياد آوري كرد کبه يبک کشور ببا نرخ بيکاري بال و رشبد‬
‫اقتصادي کم ممکن است در پي به تعويق انداختن اين چنين تعديلت درآمدي به وسيله سياستهاي انبساطي‬
‫براي از بيببببببببن بردن اثببببببببر کسببببببببري تراز پرداختهببببببببا بر روي عرضببببببببه پول داخلي باشببببببببد‪.‬‬
‫باوجود ايبن‪ ،‬عمليات ذخائر همچنان ببه کاهبش خود ادامبه مبي دهبد ببه هميبن خاطبر کشورهبا از سبياستهاي‬
‫محدود کننده واردات و کنترل جريانهاي سببرمايه اي بببه عنوان راه حلي براي کاهببش کسببري تراز پرداختهببا‬
‫استفاده مي كند‪ .‬اين عمل نيز به نوبه خود قابل بحث است که آيا اين چنين موانع تجاري و سرمايه اي با‬
‫توجبه ببه اهداف تراز پرداختهبا موفقيبت آميبز اسبت‌؟ مبي بايبد يادآوري كرد کبه ايبن موانبع نيبز خودش باعبث‬
‫کاهبش توزيبع مطلوب مناببع و رفاه مردم کشور مبي شود‪ .‬از ايبن نقطبه نظبر طرفداران سبيستم نرخ ارز‬
‫ثابت معتقدند که ايجاد موانع تجاري و سرمايه‌اي براي رسيدن تراز پرداختهاي مورد نظر در يک سيستم ارز‬
‫متغير غير ضروري است‪ .‬چرا که تغييرات نرخ ارز کسري تراز پرداختهارا از بين مي‌برد‪ .‬يعني ديگر نيازي به‬
‫استفاده از موانع تجاري نيست‪ .‬در اين صورت تجارت مي تواند بر مبناي اصل مزيت نسبي و سرمايه نيز‬
‫بر مبناي بهره وري نهائي عامل سرمايه از يک نقطه به نقطه ديگر جريان پيدا کند‪.‬با اين حال اگر تصميم به‬
‫ايجاد موانبع تجاري در يبک سبيستم نرخ ارز ثاببت بر مبناي سبياستهاي حمايتبي و اهداف در نظبر گرفتبه شده‬
‫در تراز پرداختها باشد در آن صورت از آن موانع تنها براي اجراي وظائف حمايتي استفاده مي شود‪ .‬با روي‬
‫آوردن ببه سبيستم نرخ ارز متغيبر نمبي توان آن موانبع را از بيبن برد‪ .‬جواب ايبن سبوال کبه آيبا نرخ ارز متغيبر‬
‫مقدار تجارت جهانبي و سبرمايه گذاري را در مقايسبه ببا سبيستم نرخ ارز ثاببت کاهبش ميدهبد يبا خيبر؟ بايبد‬
‫گفت که اين مسئله مشخص و ساده نيست‪ .‬چرا که اقتصاد دانان نمي توانند يک کشور را در يک آزمايشگاه‬
‫قرار داده و آزمايشاتي را بر روي آن کشور با ثابت فرض کردن عوامل ديگر انجام بدهند‪ .‬لذا نظريه‌پردازان‬
‫استدللت را با در نظر گرفتن حجم تجارت دائما مورد ارزيابي قرار مي دهند‪.‬‬

‫منابع‪:‬‬

‫‪CHRIS, CUSHMAN, BILIATERAL TRADE FLOWS AND EXCHANGE RISK DURING THE – 1‬‬
‫‪.FLOATING‬‬ ‫‪PERIOD‬‬
‫‪.DAVID‬‬ ‫‪GANDOLSO,‬‬ ‫‪INTERNATIONAL‬‬ ‫‪ECONOMIC‬‬ ‫‪–2‬‬
‫‪.ADRIAN CONSTANTINESCU, ORGANIZATION MONDIALE DE COMMERCE – 3‬‬