ETM NOTLARI 31 Temel Reglasyon Prensipleri TEMEL REGLASYON PRENSPLER 1.

. Giri Gaz sektrnn alan insanlar iin reglatr ok kanksanm bir enstrmandr. Ancak bu enstrmann verimli almas; seimi, montaj ve bakm aamasnda temel kurallara uyulmas ile gerekleir. Bu almadaki amacmz, bu temel kurallar teorik baz hesaplarla da destekleyerek sektr alanlarnn faydalanabilmesini salamaktr. 2. TEMEL PARALAR Bir reglatr oluturan temel eleman vardr. Bunlar sistem tarafndan ekilen gaz kadar gaz akna olanak veren ve deiken bir ayarlama salayan kstlayc eleman, bu kstlamann deikenliini salayabilmek iin belirli bir yk uygulayan ykleme eleman ve sistem tarafndan ekilen gaz miktarn ykleyiciye bildiren lm elemandr. ekil 1 de bu 3 elemandan oluan tipik bir reglatr grlmektedir.

ekil 1 Tipik bir reglatr

Yukardaki reglatrn almas basite yle gerekleir. Sistem tarafndan gaz ekii baladnda P2 k basnc da dmeye balar, bu durum sinyal hatt yolu ile diyaframa (lm eleman) iletilir. Diyafram zerindeki basn azald iin yay (ykleme eleman) kuvveti diyafram iter ve bu yolla tapay (kstlama eleman) aarak sisteme gaz basnc geiine olanak verir. Sistem talebi arttka P2 basnc decek, yukardaki mekanizmalar sayesinde tapa daha ok alarak daha fazla gaz geiine izin verecektir. Gaz ekii durduunda ise P2 basnc ykselecek ve diyafram yay sktrarak tapay kapatacaktr.

Sayfa - 1

ETM NOTLARI 31 Temel Reglasyon Prensipleri Kolayca anlalaca gibi P2 basnc gerekte hibir zaman sabit olarak kalmamaktadr. Gaz ekii arttka azalmakta ve eki azaldka da artmaktadr. P2 basnc en yksek deerine akn tm ile durarak reglatrn kapand noktada, en dk deerine ie reglatr tapasnn tm ile alarak maksimum kapasiteye ulat noktada varr. Reglatr sonrasndaki sistemlerin salkl ve verimli alabilmesi iin P2 basncnda meydana gelen bu deiimin en azda tutulmas gerekmektedir. zellikle de minimum ve maksimum kapasite aralndaki k basnc deiimi nemlidir. Bu basn deiimi bir ok reglatr katalogunda RG ifadesi ile yzde olarak belirtilir. Bir reglatrn k basncnda ki deiim zerinde en nemli etkiye sahip elemanlar kukusuz ki yay ve diyaframdr. imdi sras ile bunlarn etkilerini inceleyelim.

3. Yay Etkisi ekil 1 deki klasik bir reglatr incelendiinde kuvvet dengesinin aadaki bant ile kurulabilecei grlr.

ekil 1-A

Yukardaki bantda; Fy : Yay kuvveti X : Yay skmas miktar Fd : Diyafram kuvveti Ad : Diyafram alan P2 : k basnc k : Yay sabiti Daha kolay anlalmas andan saysal bir rnek verelim. ekil 2 deki reglatrn 50 m / h kapasitede
2 2 altn, k basncnn 1 kg/ cm diyafram alannn 10 cm ve yay sabitinin 5 kg/ cm olduunu varsayarak bu 3

koullar iin yay skma miktarnn ne kadar olmas gerektiini hesap edelim.

Sayfa - 2

ETM NOTLARI 31 Temel Reglasyon Prensipleri

ekil 2 Dk kapasitede ak
2 2 Fd = P2 . Ad = (1 kg/ cm ) x (10 cm ) = 10 kg

Fd = Fy = k . X = (5 kg/ cm) x (X)

X = 2 cm

3 imdi ekil 3 teki durumu gz nne alarak ayn reglatrde kapasitenin 200 m / h e kmas iin

tapann 0,5 cm daha hareket etmesi gerektiini varsayarak bu durumdaki k basncn hesap edelim.

ekil 3 Yksek kapasiteli ak

Sayfa - 3

ETM NOTLARI 31 Temel Reglasyon Prensipleri

X = 2 0,5 = 1,5 cm Fy = k . X = (5 kg/ cm) x (1,5 cm) = 7,5 kg

2 Fy = Fd = P2 . A = (P2) x (10 cm )

P2 = 0,75 kg/ cm

Grld gibi kapasitenin artmas ile beraber reglatr k basnc da dmektedir. ekil 4 de ideal bir reglatr ile gerek bir reglatrn basn debi ilikileri grlmektedir. Bir reglatrn amac k basncn her kapasitede olabildiince sabit tutmak olduundan gerek reglatr erimizi ideale yaklatrabildiimiz lde reglatr baarl demektir.

ekil 4 Reglatr kapasite erileri

imdi reglatr yaynn sertliinin (k) ideal eriye yaklaabilme zerindeki etkisini inceleyebilmek iin yukardaki rnek reglatrmzn yayn k = 2,5 olan bir yay ile deitirerek hesaplamalarmz yenileyelim.
2 2 Fd = P2 . Ad = (1 kg/ cm ) x (10 cm ) = 10 kg

Fd = Fy = k . X = (2,5 kg/ cm) x (X)

X = 4 cm

3 Yukardaki hesap bize 50 m / h ve 1 bar balang deerleri iin daha yumuak bir yayn daha ok 3 sktrlmas gerektiini sylemektedir. imdi hesabmza devam edersek, 200 m / h kapasite elde edebilmek iin

tapamzn yine 0,5 cm hareket etmesi gerekmektedir. Bu durumda k basncn hesaplarsak, X = 4 05, = 3,5 cm Fy = k . X = (2,5 kg/ cm) x (3,5 cm) = 8,75 kg Fy = Fd = P2 . A = (P2) x (10 cm )
2 P2 = 0,875 kg/ cm 2

Sayfa - 4

ETM NOTLARI 31 Temel Reglasyon Prensipleri

Elde ettiimiz sonucu birinci rnek ile karlatrrsak gryoruz ki, balang kapasite ve basnlar ayn olmasna ramen ayn miktarda kapasite art elde edebilmek iin sert olan yaya yumuak olan yaya gre daha dk k basnc salamaktadr. Elde ettiimiz bu sonucu ekil 4 deki erilere ilave edersek gryoruz ki (ekil 5) yumuak yay ile alan reglatr ideale daha yakn bir eri izleyecek ve dolays ile k basnc balang basncnda daha yakn olacaktr.

ekil 5 deal eriye yaklama Ya da dier bir bak as ile, her iki reglatrde de k basnlar ayn olduunda yumuak yay ile alan reglatrn kapasitesi daha yksek olacaktr. 4. Diyafram Etkisi Bir reglatrn k basncndaki deiimler zerinde nemli bir etkiye sahip olan dier bir faktr de Diyafram dr. Yay etkisin incelemek iin kullandmz rnekte diyafram efektif alannn sabit olduunu kabul ederek hesaplamalar yapld. Bu etkiyi ekil 6 ya bakarak incelersek, diyafram zerine etki eden P2 k basncnn artyla beraber diyafram yukar hareket ederek yay sktrdn ve bu srada diyafram efektif alann da azalttn grrz. ekil 6 bize, azalan P2 k basncna bal olarak yayn serbest kaldn ve diyafram efektif alannn da arttn gstermektedir. (A2 > A1) Yay etkisini incelemek iin kullandmz son rnekteki deerleri kullanarak diyafram etkisin inceleyelim.
3 2 Reglatrmz dk kapasitede alrken (50 m / h) diyafram alann (A1) 10 cm olarak kabul edelim. 3 Reglatr tapas maksimum akla ulatnda (200 m / h) efektif diyafram alan bu deerden biraz daha yksek 2 olan bir deere ulaacaktr ve bu deerde (A2) 11 cm olsun.

P2 = k . X/ A ekline dntrlrse P2 dk kapasite = 2,5 x 4/ 10 = 1 kg/ cm

2 2

P2 yksek kapasite = 2,5 x 3,5/ 11 = 0,795 kg/ cm

Bir reglatrn k basncndaki bu deiim miktarna Proportional Band ad verilir ve,

Sayfa - 5

ETM NOTLARI 31 Temel Reglasyon Prensipleri PB = P2 dk kapasite P2 yksek kapasite diye tanmlanabilir. Bu durumda reglatrmzn PB deeri eer diyafram alan deimese idi (nceki rnekte olduu gibi)
2 PB = 1 0,875 = 0,125 kg/ cm olacakt.

Diyafram alan deiecei iin gerekte

2 PB = 1 0,795 = 0,205 kg/ cm olacaktr. 2 Bylece reglatrmzn PB deeri sabit duruma gre 0,08 kg/ cm art gsterecektir.

Bu PB deerini en aza indirmenin birinci yolu nceden ekillendirilmi diyafram kullanmaktr. Diyafram zerinde imalattan verilmi olan yay biimi bu etkiyi azaltacaktr. Dier bir yntem ise olabildiince byk diyafram alan oluturmaktr. Bylece deiimin toplam alan ierisindeki pay azalaca iin etkisi de azalacaktr.

ekil 6 Basn diyafram efektif alan ilikisi 5. Sonu Bir sistem iin doru reglatr seimi yapabilmek ve reglatrn salkl almasn salayabilmek iin aadaki noktalara dikkat edilmelidir. 1. 2. 3. 4. 5. stenilen kapasiteyi salayan mmkn olan en kk orifis e (kstlayc eleman) sahip reglatr sein. stenilen k basncn salayan en yumuak yay (ykleme eleman) hassas kontrol iin seiniz. Eer dalgalanma sorunu varsa daha sert bir yaya gein. Mmkn olan en geni diyaframa sahip (lm eleman) ve diyafram nceden ekillendirilmi reglatrleri seiniz. Reglatr k flannda ses hznn 115 dB li gemesine izin vermeyecek ap seimi yapnz. Paralarda oluacak titreim reglasyonu bozabilir. Giri ile k arasndaki her 1 bar basn dm 0,5 C soumaya yol aar. Donma sorunu yaamayacak ekilde basn dmlerini ayarlayn ya da gerekli tedbirleri aln. Hidrat oluumu reglatrleri almaz hale getirebilir. 6. 7. Reglatr giri ve knda en az trblansa yol aacak borulamay yapn. Reglasyon hassasiyeti ykselir. Reglatr sinyal hatlarn, en yakn trblans kaynandan en az 4 ap ileriye balayn.

Sayfa - 6

ETM NOTLARI 31 Temel Reglasyon Prensipleri 8. 9. Sinyal hatlar zerinde ine vana kullanmayn, tam geili vanalar kullann. Reglatr zerindeki balant noktas apnda sinyal hatt kullann. Eer sinyal noktas 7 m den uzaksa bir sonraki boru apna gein. 10. Reglatrden sonraki hacmi kk olan sistemler reglatrn hassasiyetini etkiler. Bu etkiyi azaltmak iin reglatr gaz yakclardan mmkn olduunca uzaa yerletirin ya da sisteme hacim ekleyin. 11. Reglatrlerin periyodik bakmlarn yaptrn. Bu paralarn temiz ve toleranslar dahilinde almasn salayarak sisteminizi korur. 12. Her zaman orijinal yedek para kullann. Bu reglatrnzn verimini ve emniyetini artrr.
1

KAYNAKLAR 1.zmir Doal Gaz Gnleri Bildirileri Yayn No: E/ 2002/ 312 1 Makine Mhendisleri Odas Konu Yazar: H. Semih KARAKELLE 1- Fisher ROSEMOUNT Regulator Division Regulator Instability Problems, Paul R. Adams 2- Fisher ROSEMOUNT Regulator Division Self Operated Regulator Fundemantals, Jeff Wolendowski

Sayfa - 7