Sanat Art

Osmanl Mimarisi
Sanat ve mimarlk tarihimizin dnyaca tannm isimlerinden Prof. Doan Kubann son eseri Osmanl Mimarisi YEM yayn olarak basld. Prof. Doan Kubann yaklak yarm yzyl sren aratrma ve yazlarna dayanan almas, mimarlk tarihi yaznna ilikin genel bir deerlendirmeden sonra Erken Osmanl Dneminden Cumhuriyete dek Osmanlnn mimari mirasn inceliyor. Osmanl dneminde yaratlan kent evresi ve mimarln dnya mimarl iinde karlatrmal panoramasnn bu alanda yaplm en son alma ve bulgularn verileri de dikkate alnarak deerlendirildii yaptta yzyllarca Asya, Avrupa ve Afrika ktalarnda hkm sren Osmanlnn mimarla yaklam tm dnyadan rneklerle anlatlyor. Kuban, bu almasnda konuyu sanat ve mimarlk tarihi boyutuyla beraber mimariyi yaratan kltr ortamn ve beraberinde gelien tarihsel sreleri inceliyor. Bylece ilk defa Osmanl Mimarisini

Doan Kuban mparatorlukun oklu kltrel yapsnn bilinciyle ve tarihi gelimelerle ilikilendiren bir alma ortaya km oluyor. Yazarn kitaptaki balca amac Osmanl tarihi, kltr ve sanatna dair nyarglar ortaya koymak ve 19. yzyldan bu yana Trk ve yabanc tarihiler tarafndan oluturulan klielere bir son vermek. Bir rnek vermek gerekirse kitapta camii olarak atfedilen bir ok yapnn aslnda zaviye olduu gerei zellikle vurgulanyor. Yazarn ykmay hedefledii klielerden biri de Osmanl

Ottoman Architecture
Prof. Doan Kubans, who is a worldfamous art historian, last work Ottoman Architecture is published recently as YEM publication. The book, which is a product of Prof. Doan Kubans half a century work of research and writing, stars with a general overview of architecture history literature and continues with the analysis of Ottoman Architecture heritage from Pre Ottoman Period till the Republic. Ottoman Architecture in which the analogical panorama of the urban environment and the architecture created during the Ottoman Period and the world architecture is analyzed with the most recent data in the field, discusses the Ottomans that ruled the Asia, Europe and Africa for centuries approach to architecture via examples all around the world. Kuban in his work not only focuses on art and architecture history but also discusses the culture that created the architecture and the historic periods that develop along with it.

Nuruosmaniye Camisi / stanbul

76

HAZIR BETON

Art Sanat

Ulucami / Bursa Mimarisinin hibir mimari ya da toplumdan etkilenmedii kliesi. Kendisi ile yaptmz roprtajda Kuban bu konuyla ilgili unlar sylyor; Bir kere yle Bizanstan biz hi etkilenmedik diyorlar. Byle birey kabil deil. Biz randan etkilenmedik. Anadoludan etkilenmedik. Byle anlamsz ey olur mu? nsanolu grd eyi

Dolmabahe Saray / stanbul ordu devirme. Sadrazama bakyorsun o da devirme. Sultan annesiyle nece konuuyordu? Enderunda bile kimse doru drst Trke konumuyordu. Sokullu Osmanlnn en byk sadrazam. Sokullu 18 yana kadar kilise korosunda ark sylyormu. Osmanl mparatorluu byle. Ziya Gkalp bile okusan Trklemek lafndan evvel Osmanllama var. Trklemek sonradan balad. Osmanl, randan renmi, islamdan renmi, Orta Anadoludan renmi, heryerden renmi ama sonra, o da yzlerce yla yayldktan sonra o toplumun kendine zg zellikleri kendine gre ekillenmi. Bugnden yarna deil zaman iinde deimi. Kuban Osmanl tarihi ve mimarisinin geliimi ile ilgili yle diyor; Kltr eklenerek olumuyor. Toplum yava yava oluuyor. Osmanl toplumu bugnden yarna anlatlp Orta Asyadan veya Dou

beenirse etkilenir. Etkilenmemek ne demek? Duygusuz, sar, kr falan olacaksn ki etkilenmeyeceksin. Tabii ki etkilendin. Ekonomik olarak da olas deil ki. Sleymaniyenin inaat defterlerine bakyorsun 6000 adam alt zaman 3000 tanesi Hristiyan. Sonra bakyorsun Mimar Sinann kendisi zaten Rum. Sultana bakyorsun annesi Trk deil. Btn

Alaca Camisi - Foa / Saraybosna

Mays - Haziran 07 77

Sanat Art

Anadoludan gelip Bursaya yerleip Osmanl toplumu olmamlar ki. Ar ar olumutur. lk bata hangi Osmanl toplumu? 13. yy Osmanl toplumu var. 14. yy Osmanl toplumu var. 14. yy Osmanl toplumu acaib bir ey. Bir kere Trk dediimiz adamlarn ou ehirde bile oturmuyor. Ger onlar. Trkmenler ger. ehirde oturanlar eski rumlar. Eski ehirliler. Orta Anadoludan, Orta Asyadan ya da randan gelmi olan tccarlar, be tane hac hoca bir de askerler var. Sultann askerleri. O askerlerde kark aslnda. Halkn ounluu Trk bile deil. Bir ksm Trk mslmanl kabul etmi bir ksm Hristiyan. Bu simbiyotik bir tarih. Ne demek o? Osman bey diyor ki gazilerine siz diyor u ehri aln evleriyle beraber size karlarn da vereceim. O kadn hangi yemei piiriyor? Bizans yemei piiriyor. Hangi otu topluyor? Bildii otlar topluyor. Hangi dokumay dokuyor? ocuu ile hangi dili konuuyor? Dolays ile 14 yy. Osmanl toplumu Trke konuan bir toplum deil. Tarikatlar, Orta Anadoludan gelmi ahiler, tccarlar, seyahatla uraanlar, yabanclar, unlar bunlar karmakark bir toplum . O toplumun iinde mimarlkta ayn ekilde geliti. Mimarlk hereyden evvel varm gibi bir ey. Neden? nk insanlar binlerce senedir inaat yapmasn biliyorlar. naat malzemeleri belli ya ahap ya ta ya da har yaps. O dnemde daha ok Rumlar ta ustas. Ona diyorlar ki sen bir cami yapacaksn. Cami nedir diyor. Cami ok basit diyorlar drt ke bir ey olacak stn kubbeyle rteceksin. Kubbeyle rtemezsen ahapla rt. Bunu herkes biliyor. randa yaplar batan aaya kerpi ve tula. Anadoluda batan aa ta. Neden? nk Anadolu gelenei ta. Ta olan yerler ta ama kyller yine kerpi ev yapmaya devam etmiler. Hitit devrinde de kerpi var. Daha evvel 4000de bile ahapla

desteklenmi kerpi var. Kemer yapmasn btn dnya biliyor. Tula yapmasn herkes biliyor. Kerpi yapmasn herkes biliyor. Bunlar evrensel bir takm eyler ve bu hi deimemi. 14. yzylda yaplan tula kubbe ile Sultan Sleyman zamannda yaplan kubbe arasnda hibir fark yok. Dolays ile yap teknikleri ve yap elemanlar ok deimiyor. Konseptler ve kompozisyonlar deiiyor. Program deiiyor. Bu deiimde bugnden yarna gibi bir mantk yok. Zaman iinde olan yava bir geliim. Medrese isterim diyorlar. Nasl yapalm; normal sa avlulu yannda da odalar olsun diyorlar. Sonra yava yava daha byn yapalm diyorlar. Cami yapalm daha byk olsun diyorlar. Tarikatlar olumaya balyor. Dolays ile zaviye yapyorlar. Ahiler 14. yzylda toplumun en egemen gruplarndan biri. Onlar kendilerine dergah istiyorlar. Btn bunlar yava yava geliiyor, denemeler artyor, enine geniletelim, boyuna geniletelim vesaire. Araplardan gelen bir yap olan ahaptan ok ayakl camiiler yaplyor. Gneydou Anadoluda yapyorlarsa tatan kubbe yapyorlar. Btn bunlar

yerel yap teknikleriyle islam dnyasnda bulunan baz programlarn birlemesinden kaynaklanan yerel i gc tarafndan ama program onlara empoze edilerek yaplyor. Tek kubbeli yapdan, zaviyeden, erefeli camiden, filan derken Fatih Cami ve Sleymaniye Cami yaplyor. Aacn bymesi gibi bir ey; toplumlada i ie tabii. Roprtaja devam ediyoruz ve soruyoruz: Osmanl mimarisi ile gnmz mimarisini karlatrmak mmkn m? Mimari geliimi etkileyen faktrler nelerdir? Sanayi ncesi ve sanayi sonras dnemler birbirinden ok alakasz. Bugn toplumun tanmlad ilevlerin %90 o zaman yoktu. Bugn o zamanlar olmayan mthi bir iletiim var. Karlatrmak pek mmkn deil. Ordan kalan hibir program bugn ie yaramaz. Ama u denilebilir bugn mesela bir cami yapnca her yerde ayn 16. yy. camisi yaplyor. Bu ok sama. Gnmzde 70 bin tane birbirine benzeyen dnyann en irkin binalarn gryoruz. Tabii u gerei de gzard etmemek gerek bugn

Ihlamur Kasr / stanbul

78

HAZIR BETON

Art Sanat

toplumlar arasnda birbirine benzerlikler giderek artyor. Otomobilini Avrupadan aldn zaman garajn da ona gre yaparsn. Hava meydanna Boeing geldii zaman, havaalan Boeingi alabilecek boyutlarda olmak zorunda. Sonuta yava yava ehirlerde birbirinin ayn oluyor. Osmanl tarihinde bugnk terminali yapamazsn. Fabrikada yle, gkdelende yle. Ama ne yapm? Osmanl hep baka baka mimariler sergilemi. Seluklu baka bir cami yapm. Osmanl 14. yy. da baka, 15. yy. da baka, 16 yy. Sleyman zamannda baka yapm. Bir mddet byle devam etmi. Onun zerinde varyasyonlar olmu. 18. yy.a gelince bakmlar Avrupa baka trl yapyor; Nuruosmaniyeyi yapmlar. 19 yy.a gelince artk onuda beenmemi farkl bir yap olan Dolmabahe Camini yapmlar. Tarihle beraber tabii mimaride deiiyor, geliiyor. Eskinin uzants ile yeninin varl bir noktada atyor ve eski yava yava kayboluyor. Ama bu deiiklikleri ne tek bana mimarlar ne de tek bana bireyler yapyorlar. Bu deiiklikleri toplum yapyor. Herey toplumun talep etmesiyle balyor. Mimari yaplarn oluumunda karar vericiler diyorlar ki hadi benim oturacam ev talyan tarz olsun. Bylece o dnemde ve

o blgede talyan tarz evler oluuyor, talyan tarz iiliklerin geliimi n plana kyor. Soru: Peki yzyllar ierisinde Osmanlda mimarinin incelikli gelimesini, yaplarn salam olmasn salayan ey neydi? Kuban: Tecrbe. Yap ustalarnn tecrbeleri. Bir eit yetkinlik. Ama bu yetkinlik dediimiz ey ok uzun sre iinde kazanlan bir ey. Sinan yaplarn yapt zaman arkasnda ustadan geen, deneyden geen, kazadan geen, depremden geen binlerce senelik bir deneyim vard. Soru: Son olarak mimarlara, mhendislere ne mesaj vermek isterdiniz? Kuban: Mesajm namuslu ve bilgili olmalar. ok hzl deitii iin herey, eer teknik adam, bilim adam yeteri kadar namuslu olmazsa o zaman ehircilik kararlarnda, temel bina kararlarnda, hangi teknolojiyi kullanalm, evi nasl soutalm stalm kararlarnda halk kolaylkla yanl eylere srkleyebiliyor. Mesela ok zararna alan bir toplum buras, hereyini pahalya mal ediyor. Kanal pahalya mal ediyor, demeyi pahalya mal ediyor, yanl programlar yapyor, gereksiz ehir yapyor, enerji hesab yapamyor. Avrupann 5 kurua yaptn biz elli

be kurua yapyoruz. te yandan ada dnyada cahil egemen. Oy var ya demokrasi szmona, o oy cahil. Hep cahil kalmak zorunda, nk bilgiler ok hzl geliiyor, takip edemiyorsun. Kapitalist toplumun namusa ve bilgiye ihtiyac var. Sorularmz derin bir tarih bilgisi ve persfektifiyle yantlayan Doan Kubann kitabnda Sinan ncesi ve sonras Osmanl mimarisini referans almak zere iki ana kategori mevcut. Kitap, 720 sayfa ve 57 blmden oluuyor. Kitapda, Osmanl mimarisinden seilme yaklak 300 yaptn, zgn kaynaklarndan yararlanlarak yeniden oluturulan plan, kesit ve rlvesine, 220 yaptn fotorafna yer veriliyor. 1000e yakn fotoraf, izim, gravr, karlatrmal tablo ve haritann yer ald eserde ayrca Osmanlca -Trke Mimarlk Szl de mevcut. Kitabn ngilizce basks ise 2008 ylnda gerekletirilecek. Ayrca Osmanl Mimarisinin tantm kapsamnda, Yap Endstri Merkezi ve Topkap Saray Mzesinin ibirlii ile kitabn ieriinden seilmi, fotoraf sanats Cemal Emden tarafndan ekilen fotoraflarn derlendii Osmanl Mimarisinden Bir Kesit sergisi Topkap Saraynda 25 Mays 24 Haziran 2007 tarihleri arasnda sergilendi.

Berat Yerleim Dokusu / Arnavutluk

Mays - Haziran 07 79