OSMANLI PADAHI Padiahn Grevleri 1. Adaleti salamak 2. slm yaatmak, korumak ve yaymak 3.

Tebaann hak ve menfaatlerini gvence altna almak 4. Liderlik yapmak 5. Halk servet sahibi yapmak 6. Halkn din inanlarn yaamalarn salamak Padiahn Yetkileri Treye gre memleketin sahibidir. Halk zerinde her trl tasarrufa sahiptir. Toplum yararna kanun karr. Devlet ilerinde son sz onundur. Divann ald kararlar, ancak onun onayyla yrrle girer. Bir mesele hakknda verdii karar ve kati olarak beyan ettii fikir kanundur. Devletin her kademesine atama yetkisi sadece onundur. Ordularn ba kumandandr Padiahn yetkilerinin snrlar slm hukukunun devlet bakanna tand ller ierisindedir. Fkhn caiz grd meseleyi kendi arzu ve iradesi ile gayr meru ilan edemez, tam tersini de yapamaz. (Ebu Sud Efendi derki; Na-mer nesneye emr-i sultan olmaz.) Padiahn dier insanlardan tek fark, onun Mslmanlarn temsilcisi olarak dinin hkmlerini icra yetkisine sahip olmasdr. Bu icra yetkisini kullanrken kamu adna yapt her icraat, amme maslahat ile snrl tutmakla ykmldr. Bu yzden slm hukukular padiah ile halk arasndaki ilikiyi vasisi ile yetim arasndaki ilikiye benzetirler. Saltanat Osmanllar, Ouzlarn Kay boyuna mensup olmalar sebebiyle, saltanatta eski Trk adet ve geleneklerini uyguladlar. Ailenin reisi olan Ulu Bey memleketin de sahibiydi. Veliaht tayini yoktur, askerin ve halkn sevdii ehzade hkmdar olur. Dier ehzadeler, nizam- alem, dirlik dzenlik iin ldrlebilir. (Fatih Kanunu) I.Ahmed (1603-1617) karde katlini kaldrmtr. ehzade XVI. Yzyl sonlarna kadar ehzadeler sancakbeyi olarak atanr ve burada devlet ynetimini, ordu komuta etmeyi, savamay renirlerdi. Sancaktaki ehzadeye elebi Sultan denirdi. Her ehzadenin hkmdar olma hakk vard. ehzadelerin yanlarnda lala denilen tecrbeli bir devlet adam bulunurdu. Sancakta divan kurar, sancan meselelerini zer, savata art veya bir kola komuta ederlerdi. ehzade kendi sancanda zeamet ve timar databilir (padiaha bildirerek), berat ve hkm verebilirdi. Hkm Herhangi bir i veya vazife iin Sultan tarafndan verilen yazl emre (tahrir) denir. Divan, Maliye, Darphane v.s. Hkmdar namna yazlan emirlerin hepsi hkmdr. zellikleri; 1-Divan hat ile yazlr. 2-Divanda grlp karara balanan meseleler hkm olarak ilgili merciye gnderilir. 3-Hkmler, Ahkm, Mhimme, Maliye ahkm, Medin gibi defterlere kaydedilir. 4-Hkmler, ie ve icabna gre ferman, nian, berat, tevk ve menur adlarn alrlar. Mesela, hkm bir valiye i iin gnderilirse ferman adn alr. Bir vazifeye tayin ile ilgisi ise berat ve ruus tesmiye edilir.

Hatt- Hmayun Sultan tarafndan bir mesele hakknda karlan ve umumiyetle kendi el yazsyla kaleme aldklar emirlere denir. Ayrca Hatt- erif ismi de verilmitir. zellikleri: 1-Veziriazamn telhisi zerine veya dorudan doruya yazlr. 2-Uzun olanlar mabeyn katipleri tarafndan yazlabilir, Sultan imzasn koyar. Ferman Resmi bir i veya bir maslahatn icraasn emreden Padiahn yazl emrine denir. Menr, Biti, Misal, Yarl, Tevk de fermann e anlamlsdr. zellikleri; 1-Divan hat ile yazlr. 2-En st kesine hve eklinde lafza-i Cell yazlr. 3-Hvenin alt Nianc tarafndan turalanr. 4-lgisine gre, Divan kalemlerinden birinde yazlr. 5-Blge kads inceler ve eriyye siciline kaydeder.

BABIL Osmanl klasik dneminde devlet idaresinin beyni Divan- hmyn olmu, bu durum 17.yyn ikinci yarsna kadar devam etmitir. Bu tarihten sonra Divan, clus bahii, askere mevacib datlmas ve eli kabul gibi merasimlere mnhasr sembolik bir kurula dnmtr. Bu dnemde Bab- asafi gelimitir. Bab- asafi dneminde Sadrazamn bakanlnda Sadaret kethdas, Reislkttab ve avuba adl amir ve bunlarn nezaretinde kalemler mevcuttu. 18.yy sonlarnda ise sadrazamn bakanlndaki kurula Babli denilmeye balanmtr. Babli, devlet ilerinin yrtld yer olmakla srekli gelien ve byyen bir tekilata sahipti. Nezaretler ncesi denilen tekilatn balangc dneminde Sadrazamn bakanlnda Sadaret kethdas, Reislkttab ve avuba adl amir ve bunlarn nezaretinde kalemler mevcuttu.

Sadaret Kethdas Bablinin birinci byk dairesi Sadaret kethdaldr. Sadaret kethdas, sadrazamn bayardmcs olarak alrd. Daha ok dhil ilerle urard. Vilayetlere giden yazlar ve gelenlerin cevaplar burada hazrlanr, incelenir, sratleri deftere (Kethda kalemi defterleri) kaydedilirdi. Genel anlamda dhili asayiten ve idareden sorumlu olan sadaret kethdal 1835de Mlkiye nezaretine dnm, bir yl sonra nezaretin ad Dhiliye nezaretine evrilmitir. Bablide Nezaretlerin Kuruluu Avrupa tarz hkmet ve idarenin model alnmasyla 1830lardan sonra nezaretler kuruldu. Bylece Babli yeni bir tekilata kavutu. Mart 1836da Sadrazam maiyyetinde sadaret kethdal dhiliye, reislkttablk hariciye nezaretine dntrld. Reislkttabn maiyetinde bulunan amedi, beyliki, tahvil ve ruus adl eski divan kalemleri de hariciye nazrnn maiyetinde brakld. Hariciye nezareti, Tanzimat dneminde Meclis-i Vl ile birlikte reformlar iin bir dinamo grevi yerine getirdi. Hemen btn reformlar bu iki kurumun nclnde tespit edilip gerekletirildi. avubalk Aralk 1836da Divan- Deavi nezaretine dntrld. Mahkemelere katlan Deavi nazrl, 1870de lavedildi. ubat 1838da defterdarlk Maliye nezaretine dntrld. Ancak, Eyll 1839da bu nezaret lavedilerek Hazine-i Amire ile Hazine-i Mukataat Defterdarlklar tekrar kuruldu. Ancak, maliyedeki iki ballk saknca dourunca Nisan 1840da defterdarlk kaldrld ve nezaret yeniden maliyenin tek sorumlusu oldu. Yenierilii kaldrarak asker brokrasiyi etkisizletiren II.Mahmud (1808-1839), mtevellilerin elinde bulunan vakflarn idaresini merkeziletirmek iin Evkf- Hmyn nezaretini kurdu. Bu nazrln kurulmasnn sebebi ulemay etkisizletirmekti. Nezaretin kurulmasyla, hem ulema merkeze baml klnd, hem de nemli bir gelir kaynan kendi tasarrufuna ald. 1839da Babaliye memur yetitiren okullar yaygnlatrmak iin kurulan Mektib-i Umumiye Nezareti, eyhlislmn denetimine verildi. Memleketin ticaret, sanayi ve tarm ilerini organize etmek zere Mays 1839da Ticaret Nezareti kuruldu. Ancak, ilerde aksama olunca 1845de mstakil bir memuriyete dntrld. Osmanl merkez brokrasisinde nezaretlerin kurulmasyla ihtisaslamaya dayal birimler oluturuldu. Bu meyanda sadrazamn baz yetkileri nezaretlere aktarld. Sadrazam vekiller heyetinin ba konumuna getirildi ve baveklet adn ald. Baveklet mstakil bir memuriyet olmaktan karld. Duruma gre hangi nezaret uygun olursa ona ilave edilerek idare edildi. Nitekim 1838de dhiliye nazr Akif Paann hastal sebebiyle bu nezaret sadrazam Rauf Paaya tevcih edildi. Bylece vekil-i mutlak olan sadrazam, vekiller heyetinin ba mertebesine indirildi. Bu durum II. Mahmudun gc merkeziletirmek istemesinden kaynaklanmaktadr. II.Mahmudun lm ve Abdulmecidin clusunu mteakip, yeni padiahn tecrbesizliinden istifade eden Hsrev Paa, Rauf Paann elinden Padiah mhrn alarak kendini yeniden sadrazam ilan ettirdi. Bu deiiklik ile sadaret, yeniden padiahn vekil-i mutla konumuna geldi. (Temmuz 1839). Sadrazamn konumu hkmet yeleri arasnda koordinasyonu salamak ve onlara nezaret etmekti.

Meclislerin Kuruluu II.Mahmud giritii kkl reform hareketleri erevesinde Meveret meclisini yetersiz bularak, bat tarznda dzenli bir meclis kurulmasn istiyordu. Bu meyanda st kademedeki devlet erknndan ve nazrlardan oluan Meclis-i Hass- Vkela tekil edildi. Bu meclis bir nevi Bakanlar Kurulu, yani hkmeti temsil ediyordu. Karalarn oy okluuyla alnd kurum, devletin en yksek yasama ve yrtme organ olup, sadrazam bakanlnda haftada 2 gn toplanrd. yelerini Padiah atard. Alt meclislerden gelen yasa tasarlarn dzeltir, sadrazamn tezkiresiyle padiahn tasdikine sunard. Bu mecliste; Sadrazam, eyhlislam, serasker, meclis-i vl reisi, maliye, ticaret, hariciye, evkaf, darphane, deavi nazrlar, zaptiye ve tophane mirleri ve kapudan- derya yer alrd. II. Mahmud, yapmay dnd reformlar hazrlamak zere Mart 1838de Meclis-i Vl-y Ahkm- Adliye ile Dr- r-y Babli adl iki meclis kurdu. Bu meclisler Bablinin almasnda nemli bir merhaleyi oluturmutur. Dar- urada alnan kararlar, Meclis-i Vl gider, grlp kabul edilenler Sadrazamn tasvibinden sonra Padiahn tasdikiyle kesinlik kazanrd. 1840 ylnda birletirilen her iki meclis, 1854de Meclis-i Al-yi Tanzimat ve Meclis-i Ahkm- Adliye olarak tekrar ikiye ayrlm, 1861de yeniden birletirilmitir. 1868de Ali Paa, r-y Devlet ve Divn- Ahkm- Adliye adlaryla yeniden ikiye ayrlarak son eklini almtr. dar iler r-y devlet, yarg ileri Divn- Ahkm- Adliyeye verilmitir. Bu meclislerin yan sra 1838de nezaretlerin yapacaklar reformu planlayan ve birer yrtme organ olan Nezaret Meclisleri kuruldu. Bunlar arasnda Ziraat, Ticaret, Shhiye, Sanayi ve Nafia zikredilebilir. Nezaret meclisleri, nezaretin btn ilerini ele alp, grrd. Nezaretin dier memurlarndan bilgiler toplanr, bir mazbata dzenlenerek nazra takdim edilirdi. Nazr bu mazbatay Sadrazama iletir, Sadaret herhangi bir mutaalada bulunmadan Meclis-i Vlya havale ederdi. Meclis-i Vl nezaret meclisinin hazrlad mazbatay teferruatyla inceleyerek yaplmas icab eden hususlar belirler ve Sadarete sunard. Sadaret, buradan gelen grleri deerlendirerek Sadaret Takriri eklinde Padiaha arz ederdi. Padiah da bir irade yaynlayarak meselenin hallini emrederdi Babli Ktiplerinin Yetimesi Osmanl Devletinde ynetici zmre; seyfiye, ilmiye, kalemiye ve mlkiye gibi snflara ayrlmt. Bunlardan ilmiye medreseden, seyfiye acemi olanlar ve enderundan yetiiyordu. Kalemiye zmresi iin belli bir okul yoktu. Bazen medrese, bazen de sarayda yetienlerden kalemiyeye geiliyordu. Kalemiye zmresinin asl yetime tarz stad-akird ilikisi ierisinde oluyordu. Bablide akirdlerin yetimesini salayacak Divan kalemi ve Kethda Bey dairesi adl iki daire vard. akirdler burada hace denilen stadlardan sls, reyhani, talik, divani, rika, sluplu yaz, Farsa ve Arapa renirlerdi. Ancak Tanzimata hazrlkta bu eitim yeterli grlmemi ve 1839da daimi bir okul olarak Mekteb-i Maarif-i Adliye almtr. Franszca dersler de verilen bu okul, 1862de Mekteb-i Aklm adn almtr. Mekteb-i Maarifin ardndan yine ayn amala Mekteb-i Ulm- Edebiye kurulmutur. 1849da da Abdulmecidin annesi Bezmialem Valide Sultan Darlmarif adyla bir okul amtr. Bu okul 1872de kaldrlarak idadiye dntrlmtr. Rtye tahsili stnde bir eitim iin Maarif Nazr Kemal Efendini teebbsyle Mekteb-i Aklm almtr. Bu mektep de daha yksek seviyeli devlet memuru yetitirmek zere 1876da Mekteb-i Fnn- Mlkiyeye dntrlmtr. Babliye eleman yetitirmede Tercme Odas da nemli bir rol oynamtr. nceleri Mslmanlarn grev yapt Divan tercme odas, daha sonra Fenerli Rumlarn eline gemi ve 1821 Yunan isyan srasnda ihanetleri grlerek idam edilmilerdir. Diplomasinin younluk kazanmasyla II.Mahmud 1833de Babali Tercme Odasn kurmutur. Buraya alnan kiilere dil retilmi ve batya eli olarak gnderilmitir. Bablide Yazmalar 19. yy yazma tekniinin de deiiklie urad bir asrdr. Avrupa brokrasisinin benimsenmesi ve katiplerin mektepte yetimesi yeni bir yazma anlaynn gelimesini salamtr.

Yazmalarda vg kelimeleri atlm, elkab formlleri ksaltlm, dua formlleri kaldrlm, tazim ifadeleri snrlandrlmtr. Devrin karakteristlik yaz eidi rika olmutur. Sadrazamlarn arz tezkirelerinde, daireler aras yazmalarda, merkez tara muhaberatnda rika kullanlmtr. Bununla beraber, ferman ve beratlarda yine divan yaz, ilmiyede talik kullanlmtr. Klasik dnem yazma usulnde hemen hemen tek kat zerinde muamele yaplrken, Tanzimat dnemi brokrasisinde krtasiye oalmtr. Pek ok daire kendi balkl kadn ilave etmek suretiyle evrak oalmtr.

Bablide alma Saatleri Ve Tatil Babali personeli gne doduktan bir saat sonra mesaiye balar ve gne batmndan bir saat nce de almalarna son verirdi. II.Mahmud dneminde Perembe ve Pazar gnleri tatil yaplmaktayd. 1836da ise Perembe, 1862de Cuma gn tatil olduuna dair bir kaytlar vardr. Bu kaytlar, haftalk tatil glerinin zaman zaman deitiine iaret etmektedir.

Timar Nasl Tevcih Edilirdi? 1-Sancan alaybeyi, ziyade yoldalk veya yarar yoldalk eden bir kimse iin timar tevcihini arz eder. 2-Merkeze gelen arz reislkttap tarafndan derkenar olunmak zere Defterhaneye gnderilir. 3-Arz defterhane inceler, o timarn bo olup olmad, kimin zerinde bulunduu, yllk geliri gibi bilgiler katibin paraf ve gnn tarihiyle birlikte sadaret kethdasnn ibaresi altna kaydedilir. 4-Hazr hale gelen arz, divana gnderilir, burada mucebince tahvil hkm buyuruldu ibaresi yazlarak timarlarn son durumunu gsteren tahvil kalemine sevkedilir. 5-Tahvil kalemi kendi defterlerindeki kaytlara bakarak eer defterhane bir yanllk yapmsa hatay dzeltir ve reislkttap vastasyla Sadrazama bildirir. Defterhanenin derkanar doru ise Tahvil hkm yazlr. 6-Tahvil hkmne dayanlarak defterhaneden Berat tezkiresi verilir. 7-Berat tezkiresi gerei Divan kaleminden Timar berat yazlrd.

6-Osmanl Deniz Kuvvetleri Osmanl Deniz Politikas Trklerin denizlere ynelik devlet politikas gtmee balamalar daha Anadolunun ilk fetih yllarna kadar uzanmaktadr. 1085de zmir ve civarn feth eden aka Bey ilk defa ciddi olarak denizlerde hareket balatan Trk beyi oldu. aka Bey, kurduu donanma ile Midilli, Sakz, Sisam ve Rodos gibi adalar feth etti ve Bizansa kar varln koruma mcadelesi verdi. aka Bey kendinden sonra geliecek Trk denizciliine rnek oldu. Seluklular da Alanyada kurduklar tersanesi ile Akdeniz, Sinop tersanesi ile Karadenizde donanma bulundurdular. Bu donanmalar ile Akdeniz sahillerini koruyup, Karadenizde Krma kadar sefer dzenlediler. Beylikler dneminde de denizlerde faaliyet devam etti. Aydn beyi Gazi Umur Bey, kurduu gl donanma ile Kbrs, Girit, Bozcaada, Sakz ve Gelibolu zerine seferler dzenledi. Gazi Umurun seferleri Venedik ve Bizansn Ege sahillerine saldrmalarn nlemitir. Aydnllardan baka, Karesi, Saruhan ve Mentee Ege ve Marmara, Sinoptaki andarl beylii Karadenizde birer deniz beylii olarak gelitiler. Bu denizci beylikler, ileride Osmanl deniz gcnn temelini tekil ettiler. Osmanllar donanma bulundurma ihtiyacn ilk olarak Rumeliye geite hissettiler. Orhan Bey zamannda Karesinin donanmasn kullanarak ie balayan Osmanllar, Karamrsel ve zmitte kurduklar tersaneler ile deniz gcnn ilk nvesini kurdular. Hatta Karamrsel Beyin icad olan kadrga tipi gemilerin inas, ilk gayretlerin kalcln gsterir Osmanllar Rumeliye yerletikten sonra, Venedik, Ceneviz ve Bizansa kar anakkale ve Marmaray korumak iin Geliboluda bir tersane kurdular. Deniz gc konusunda ilk kkl teebbs I.Bayezid tarafndan yapld. Bayezid, boazlarn stratejik nemine binaen Geliboluda bir deniz ss kurdu. Bu deniz ssnde tersane, depo, peksimet frn, baruthane gibi tesisler yapld. 15. yy.dan itibaren al Bey gibi tecrbeli kaptanlarn elinde daha da gelien donanma, Venedik ile mcadeleye giriti. Ancak bu donanma henz Venedik donanmas gibi donanmalar yenecek durumda deildi. II. Mehmed, stanbulun fethine karar verdiinde bunun sadece kara kuvvetiyle olmayacan anlayarak, Geliboluda yeni gemilerin inasn emretti. Kaptan Baltaolu Sleyman 350-400 gemi hazrlatt. Fetihten sonra II.Mehmed denizcilie byk nem vererek Haliin Aynalkavak semtinde bir tersane kurdu. na edilen gemilerle Krm ve Trabzon feth edilerek Karadeniz bir Trk gl haline getirildi. Fatihin bundan sonraki hedefi Akdeniz oldu. 1480de Gedik Ahmed Paa donanmayla Napoli krallna ait Otranto ve pek ok kaleyi ele geirdi. Fatih bu suretle talyay (Roma) fethi dnyordu. Ancak onun lm ve Cem hadisesi talyann fethini engelledi. Fatih dneminde Osmanl deniz gcn artrarak bir deniz imparatorluu olma yolunda ilerledi. II.Bayezid dneminde sayca Venedik deniz gcn gemekle birlikte, tecrbede henz geriydiler. Venedik ve spanyol gemilerini rnek alarak ektiri, kalyon ve gke denilen gemiler ina ettiler. ki katl gke tr gemiden iki adet yaplarak Kemal ve Burak reislerin emrine verildi. Bunlar 14991500de Modon, Koron ve Navarini aldlar. Bu fetihler, Osmanl denizciliinin ileri atlmnn balangc oldu. II.Bayezid devri denizciliin sessiz ve derinden gelitii bir dnem oldu. 15. yy. Osmanl donanmas, Cenevizi Karadenizden atm, Dou Akdeniz ve Egede Venedik ve Ceneviz gcne byk darbe vurmutur. Akdenizin geleneksel deniz teknolojisi Osmanl dnyasna aktarlmtr. I.Selimin Msr fethiyle Osmanllar, Kzldeniz vastasyla kendileri iin yeni bir dnya olan Hind okyanusuna ulatlar. Okyanusta rakipleri corafi keifler sonucu blgeye gelen Portekizlilerdi. Bylece Hind ve Uzak douya hakim olma yolunda Portekiz ile mcadeleye giritiler. Bu mcadelenin etinlii, sahilleri koruma ve denizleri kontrol altnda tutma zorunluluu dolaysyla Yavuz, Hali tersanesini Galatadan Kathaneye kadar bytlmesi ve yeni gemiler inasn emretti. Cafer kapudan 1515de yeni tersaneyi tamamlad. Bylece Osmanlnn yklna kadar donanmann merkez ss olan Hali tersanesi yani Tersane-i Amire kurulmu oldu.

Hakanl-Bahreyn lakapl Kanuni, saltanatnn ilk seferini Rodosa yapmas denize verdii nemin gstergesidir. Onun dneminde denizler uluslar aras bir mesele olmu, Osmanllar dikkatlerini bat Akdeniz ve Hint denizine evirmilerdir. Akdenizin nem kazanmasnda blgedeki ticaretin etkisi byktr. nk, dounun emtias Anadolu, Suriye, Msr iskelelerine ulayor, buradan Venedik ve Ceneviz gemileriyle Avrupaya tanyordu. Osmanl hakanlar iinde denizin nemini en fazla idrak eden Kanunidir. Kanuni, deniz siyasetine, kara siyaseti kadar nem vermitir. Kanuni dneminde iki nemli mcadele blgesi vard; Akdeniz ve Hint denizi. Osmanllarn Avrupay hakimiyet altnda tutabilmesinin yolu Akdenize hakim olmaktan geiyordu. Bunun iin byk bir filo kurarak denizde stnlk salamas gerekiyordu. Bu sralarda Avrupada da iki byk deniz devleti ortaya kyordu; spanya ve Portekiz. spanya ve Portekiz, 15. yy sonu, 16. yy balarnda dnyay ierisine alacak deniz imparatorluu kurmaya baladlar. Buna karlk Osmanllar da slm deniz imparatorluu oluturuyorlard. Kanuni, 46 yllk saltanat srasnda bunu gerekletirmek iin byk ura verdi. nce Rodosu alarak dman topraklarndan uzaklatrd. Dou Akdenizi tamamen elde edince orta ve bat Akdenize yneldi. Bu srada bir baka Trk denizcisi Kuzey Afrikada spanyollarla kyasya mcadele ediyordu. Bu kii Barbaros Hayrettindi. Barbaros, korsanlktan yetimi, donanmann da yardmyla sratle gelimiti. nk Osmanl donanmas Trk korsanlarna srekli yardm ediyordu. Onlarda karadaki aknclarn grevini ifa ediyordu. Barbaros, 1533de stanbula gelerek Osmanl hizmetine girdi ve Kaptanlk makamna getirildi. Barbaros usta bir denizci ve iyi bir devlet adamyd. lk i olarak Hali tersanesine eki dzen vermekle ie balad. Ele geirdii spanyol kalyonlar ve Napoli kadrgalarn inceleyerek elde ettii bilgilere gre yeni bir donanma hazrlad. Onun bu ordusu ilk imtihannda 1538de Prevezede byk bir zafer kazand. Prevezede Hal donanmasnda rzgarla hareket eden byk kalyonlar bulunuyordu. Osmanl donanmas ise Akdenizin durgun havasnda kalyonlara gre daha sratli hareket edebilen kadrgalardan oluuyordu. Kalyonlardaki toplarn menzili ksa, kadrgalardaki daha uzundu. Avantajlar itibariyle kadrga tr gemilerle savaa giren Barbaros zafer kazand. Bu zaferle Hristiyan dnyas Akdeniz hakimiyetini kesin olarak kaybetti. Osmanllar kara imparatorluunun yan sra deniz imparatorluu oldu. Trk denizcilii bir dnm noktas yaad ve deniz politikalar olutu. Prevezeden sonra Avrupallar ancak 1571de Osmanlnn karsna kabildiler. nebahtda Osmanl donanmasn yenmeyi baardlar, ancak bir yl sonra karsna kabilecek bir donanmalar bulunmuyordu Osmanllarn ikinci mcadele alan Kzldeniz vastasyla ulatklar Hint okyanusu oldu. Portekizliler ile Hadm Sleyman Paa, Piri Reis, Seydi Ali Reis gibi nl denizciler mcadele ettiler. Badat ve Basrann fethiyle Basra krfezinden de mcadeleye giritiler. Yemen, Habe, Basra ve Lahsa eyaletleri Kzldeniz ve Basra krfezinin korunmas amacyla kurulmu eyaletlerdi. Bunlar Osmanlnn gney siyasetini yneten idari merkezler oldular. Portekiz tehdidine kar Svey ve Basrada iki tersane yaptlar. Buralarda ina edilen gemilerle Hint okyanusu ve Uzak douda sava yrttler ve Avrupa smrgeciliine kar koydular. Osmanl hkmeti 16. yy boyunca Akdeniz ve Hintte Mslmanlara yardm eli uzatt. spanya zulmne kar Endls, Portekiz zulmne kar Hint ve Ae Mslmanlarn koruma altna ald. Osmanl denizcilii dnyann en nemli denizlerinde yzyllarca varln srdrd. Bunun en nemli sebebi, iyi organize olmasdr. mparatorluk sahillerinde 80 yerde tersane kurulmutu. Bunlar iinde en mhimi stanbuldaki Tersanei Amire idi. Gemi ina gzleri (140 adet), mahzenleri, odalar, idari binalar ile Akdeniz lkeleri ierisinde en byk tersane idi. Gelibolu, Sinop, Svey, Basra, Samsun, Birecik, Rusuk gibi yerlerde tersane vard. Osmanllar, Venediklilerin gemilerinden esinlenerek ok eitli gemiler ina edebiliyordu. Lazm olan kereste ve dier mallar lke kaynaklarndan temin ediliyordu. Osmanl donanmas, 16. yzyl boyunca, 17. yzyl ortalarna kadar Karadeniz ile Akdenizin hakimi olarak, ihtiaml bir ekilde denizlerde seyrediyordu. Ancak, onu ileriye dnk iler yapmaya sevk edecek sebepler ve ihtiyalar yok gibiydi. Buna karlk Karadeniz ve Akdenizdeki ticaret ve gelirlerini kaybeden Avrupa lkeleri, ak denizlerden douya ulap, buralarn zenginliklerinden faydalanma yollarn arayp buldular ve Uzakdou lkelerine birok seyahatlerde bulundular. Bu seyahatleri srasnda denizcilik sahasnda pek ok bilgi ve tecrbe kazandlar. Donanmalarn bu bilgi ve tecrbeleri

ile gelitirip tamamen kalyonlarla tehiz ettiler ve denizcilik mektepleri atlar. Bu durum, denizlerdeki stnln Venedike gemesine sebep oldu. Ancak 17. yzyln sonlarna doru Amcazde ve Mezomorta Hseyin paalarn kaptanl dnemlerinde adedi artrlan kalyonlar sayesinde, donanmada stnlk tekrar ele geirildi. Sakz Adas, Venediklilerden geri alnd. Bu stnlk, 1770 senesindeki eme malbiyetine kadar, 80 sene mddetle devam etti. Bu tarihte yaklan donanmamzda, 5000 denizcimiz ehid dt. Bunun zerine 1773te, donanmaya personel yetitirecek ve gemi yapacak ustalar ile mhendisler yetitirmek zere, yerli ve yabanc hocalarn ders verdii, Bahriye Mektebi ald. nc Selim zamannda, 1787-1792 Trk-Rus Harbinden sonra, ekirdekten denizci olan Kk Hseyin Paa, kapdn- dery olunca, Osmanl donanmasnn modernize edilmesinde nemli admlar atld. Bu gelimeler, Sultan Abdlmecid Han zamannda da devam etti. Kuvvetli bir donanma gcne sahip olmadka savalarda netice alnamayacan bilen Sultan Abdlaziz Han, Osmanl bahriyesine husus bir alka gsterdi. Bu zamanda donanma, asrn teknik gelimelerine gre tehiz edilerek, personel eitimine nem verildi ve tersanelerde buharl gemiler yapld. Bu sayede, Osmanl donanmas, ngiltere ve Fransa donanmalarndan sonra dnyann en kuvvetli donanmas durumuna geldi. Nitekim donanmann bu gc sayesinde Osmanl denizcileri, kinci Merutiyet dneminde Trk-talyan Savanda denizar uzak blgelere, nemli lde silah tamtr. Denizcilerimiz, Balkan Harbinde bir yandan gemilerini onarp, te yandan ordunun ikmal nakliyatn baarmlar ve Birinci Dnya Harbinin drt ylnda, bitmez tkenmez bir enerji ile almlardr. Kurtulu Savanda da, cephenin ihtiyac olan cephaneyi bulup tamlardr. Donanma, bu faaliyetleri yrtrken, tamamen Sultan Abdlaziz zamannda ulat muazzam gcnden istifade etmitir.

Tersane-i Amire Dzenli ve byk ilk Osmanl tersanesi Yldrm dneminde 1390da Geliboluda ina edilmitir. Tekilatl bir messese olarak ilk tersane tabiri, 1527de Galata tersanesi iin kullanlmtr. Galata tersanesine 16.yy ortalarndan itibaren Tersane-i amire denilmeye balanmtr. Fatih dneminde Kadrga liman tersane olarak kullanlm, daha sonra Aynalkavak (Hali)da ilk Galata tersanesi ina edilmitir. I.Selim veziriazam Piri Mehmed Paa vastasyla tersane ve donanma ilerine ehemmiyet vermitir. Bylece Galatadan Kathane deresine kadar olan yerde tersane ina edilmi, bu tersane ykla kadar donanmann inai ve idari merkezi olmutur. Kanuninin emriyle Barbaros bu tersaneyi bytm ve tekilatlandrmtr. Tersane-i amirenin idare merkezi divanhane idi. Burada Kapudan Paa ve kethda odalar bulunuyordu. Tersane-i amire bahesindeki en mehur saray olan Kasr- Hmayun I.Ahmed devrinde Kapudan- derya Halil Paa tarafndan 1613de ina edilmitir. Gelibolu, Cezair-i Bahr-i Sefid eyaletinin merkez sanca (paa livas) idi. Kapudan Paada bu eyaletin beylerbeyi idi. Kapudan Paa (Kaptan- Derya) Kapudan talyanca bir kelimedir. 15. yy ortalarndan itibaren donanma kumandan iin kullanlmaya balanmtr. Kapudan Paa tabirinin ilk olarak 1551de Sinan Paa iin kullanld tesbit edilmitir. Eski kaptanlardan Kemal Reis, Pr Reis, Murad Reis, Seydi Ali Reis, Turgut Reis, Salih Reis gibi mehur denizcilerimize, 16. asrda kaptan denilmeyip, reis denilmi Kapudan- derya tabirinin ise 17. yy balarnda Kayserili Halil Paa iin kullanlmsa da esas olarak 18.yydan itibaren yaygn bir ekilde kullanlmtr. nceleri sancakbeyi statsnde iken Barbaros Hayreddin Paann 1534de Cezayir beylerbeyi tayin edilmesinden sonra beylerbeyi rtbesinde mirimiran- derya veya mirimiran- cezayir ve kapudan olarak paa unvan ile adlandrlmtr. 16. ve 17. yyda Cezayir beylerbeyi, 18. yzyl balarndan itibaren ayn zamanda kapudan- derya olarak zikredilmitir. 1867de Bahriye nezaretinin kurulmasyla bu unvan kaldrlmtr. Bu trihten sonra bahriyenin btn ileri Bahriye Nezreti adl bir tekilta verilmitir. Kaptan- derylk 1876 Haziran aynda Kayserili Ahmed Paann ikinci Bahriye Nzrlnda yeniden ihdas edilmise de, ayn yl Bahriye Nezretine dnmtr. Osmanl donanmasnn organize edilmesinde emei geen ilk kapudan Yldrm Bayezidin 1390da Gelibolu sancakbeyliiyle tersane ve donanmay kurmakla grevlendirdii Sarca Paadr. Barbarosa kadar btn kaptanlar Gelibolu sancakbeyi olarak donanmaya komuta etmilerdir. Terfi ettiklerinde Karaman, Rum, am ve Rumeli beylerbeyi olurlard. 1591de Calazade Sinan Paa vezir rtbesiyle kapudanlk mevkiine getirildi. Bu tarihten itibaren 17. yy boyunca btn kapudan paalar vezir rtbesinde kapudan oldular. 16.yyda kapudanlk genellikle denizcilikle alakas olanlara verilirken baz istisnalar da olmutur. Mesela Merzifonlu Kara Mustafa Paa 1661de Diyarbakr valiliinden bu makama getirilmitir. Ltf Paa Asafnamesinde bu makama geleceklerin tecrbeli, korsanlk yapm kimselerden seilmesini tavsiye etmitir. nebaht savandan sonra kaptan tayin edilen Kl Ali Paann beratndaki grev talimatnda sahillerdeki kale ve ehirlerin, adalarn muhafaza edilmesi kffar, harami ve levend gemilerinden gelecek zararlar engellemesi istenmitir. Kalyon dnemine geildikten sonra hazrlanan 1701 tarihli Bahriye kanunnamesine gre kapudan paa btn derya beylerinin babuu, ilerin mesul, tersane kaytlarnn dzenleyicisiydi. Cezayir timar ve zeametlerinin datmndan sorumluydu. Karadenize gnderilecek donanmann komutan onun tarafndan atanrd. Senelik gelirleri 550 bin akeden balam, 885 bin akeye kmtr. Galata mukataas da gelirleri arasndayd. Tersanede iken divanhane de otururdu. Sefer dnnde Padiah Yal kknde onu kabul ederdi. Denize aldnda paa batardasna binerdi. Donanma Gemileri Osmanl gemiciliinin geliimi aama geirmitir;

1-mparatorluun kuruluundan 17. yzyl sonlarna kadar devam eden krekli gemiler dnemi; Bu dnemin balca gemileri kadrga olan ektiri tipi gemilerdir. Barbaros bu dneme damgasn vurmutur. Barbaros, ele geirdii spanyol kalyonlarn ve Napoli kadrgalarn inceleyerek gemi onarm ve inasnda uzmanlamtr. Ona gre en iyi sava gemisi Akdenizin durgun havasndan dolay ektiriler idi. 2-19.yzyl ortalarna kadar gelen yelkenli gemiler dnemi; Bu dnemin gemisi kalyondu. zellikle Girit seferinde (1645) Venedikler karsnda kadrgalarn hafif kalmas Osmanllarn kalyon yapmna arlk vermelerine sebep oldu. Merzifonlu Kara Mustafa Paann gayretiyle kalyon dzenine geildi. eme yenilgisine kadar (1770) kalyonlar Akdeniz hakimiyetinde nemli rol oynad. Hatta 1707de kaptan Canm Mehmed, spanya ve Mayorka taraflarna aknlar yapt. Karadenizde de Ruslara kar byk bir g oldu. Ancak 18. yzyln sonlarna doru Avrupa standartlarna uygun gemi ihtiyac ortaya knca Fransz, sve ve Amerikal uzmanlar getirtilerek Osmanl bahriyesinde modernleme ve uzman yetitirme abasna giriildi. Hali tersanesinde havuz kuruldu. Modernlemede kaptan Kk Hseyin Paann byk emei gemitir. 3-mparatorluun yklna kadar gelen buharl gemiler dnemi; ngiltere donanmasnda kullanlan vapur, ilk olarak 1827de ngiltereden satn alnd. Zaten 1827 Navarin yenilgisi yelkenli gemilerin adeta son sava olmutu. 1830dan itibaren Amerikal uzmanlarn yardmyla Eser-i Hayr adl ilk buharl gemi 1837de ina edildi. Bu retim daha sonralar Mecidiye, Taif, Eser-i Cedid adl umumiyetle posta ilerinde kullanlan gemilerle devam etti. Gemi eitleri Byk donanma gemileri; Kadrga; Yaklak 40 m. boyunda, uzun ve ensiz, su seviyesine yakn, k ksm ba tarafa oranla yksek, kvrak ve hzl bir gemidir. Ba ve k tarafnda etraf halatlarla evrili birer gverte bulunur ve kaptan ile savalar burada dururlard. 25 oturak, 49 krek vard. Her krei 4-5 kii ekerdi. Mrettebat 100 sava, 196 kreki, halat, iki dmenci, gemiyi yneten reis olmak zere 330 kiiydi. Byk top, darbzen ve prang silahlaryd. Batarda; Kadrgadan byk olup, 43-55 m. boyunda, 26-36 oturakl, her krei 5-7 kiinin ektii gemilerdi. Tersane emini sefere ktnda bu tr gemiye binerdi. Bunlarn 55 m. boyunda olan kaptan paa, paa bataras gemisiydi. Her krei 7 kii eker, kreki mangasnn arasnda 3 sava bulunurdu. 500 kreki, 216 sava olmak zere 800 mrettebat, 8 toplu vard. Padiahta ssl ve direkleriyle yelkenleri yeile boyal batardaya binerdi. Buna Hnkar batardas veya batarda-i hmayun denirdi. Mavna; Batardadan daha ksa, fakat daha geni ve yksekti. 49 m. uzunluunda 26 oturakl, 2-3 direkli, 3 katl idi. 52 kreinin her birini 7 kii ekerdi. 600 mrettebat olurdu. Kalyata (Kalite); 32-35 m. uzunluunda, 19-24 oturakl, 220 saval gemilerdi. Pergende; 25-30 m. uzunluunda, 18-19 oturakl sava gemisiydi. Frkate; 20 m. uzunluunda, 10-17 oturakl, her krei 2-3 kiinin ektii, ince donanmada ve genellikle haber tamakta kullanlan, 80-100 sava bulunan gemilerdi. Kalyon; Btn yelkenli gemilere (Kalyon, frkateyn, korvet, burton, bara, ate gemisi v.s.), aslnda direkli gemilere denirdi. Tamaclk ve savalarda kullanlrd. lk kalyon, II.Bayezid dneminde Kemal reis tarafndan yaplmt. En gelimileri ise Girit seferinde kullanlmtr. 45-50 m. uzunluunda, 800 mrettebatl, 100 civarnda toplu gemilerdi. En by Mahmudiye ad verilen kalyondu. Bunun 1815de 1200 mrettebat vard. nce donanma gemileri; Kalyata, frkate, karamrsel, ayka, ikampoye, st ak, kelek aktarma, ekeleve, celiyye, kancaba, palakerme, at gemisi, top gemisi, ta gemisi, tombaz, melekse, amlca, ahtur, krlang, uurma, ete kay, menzil kay, dolap kay, funda kay, sandal, ve filika. Karamrsel, ilk Osmanl ektirisidir. gen yelkenli, gvertesiz kk bir tekne idi. ayka; zi, Dinyeper ve Tuna nehirlerinde kullanlan geni ve alt dz sava gemisiydi. kampoye; Haberlemede kullanlan sekiz kreki ile ekilen ve Tuna donanmasnda kullanlan gemilerdendi. Frat ve Dicle nehirlerinde de kullanlm, Birecik tersanesinde ina edilmilerdir.

OSMANLI LMYE TEKLATI 1-Medreseler lk medrese 1330da Orhan Gazi tarafndan znikte yaptrld. lk mderris Davud-i Kayserdir. znik medresesine Kozluca ky ve znikte bir takm evler vakfedildi. Vakf gelirlerinin 5/6s mderrise, 1/6s talebelere tahsis edildi. Orhan Gazi, Bursada bir manastr, 1335de Orhan Camii yannda bir medrese daha yaptrd. Osmanl devlet adamlar da medreseler yaptrd. Mesela; Edirnede Sinan Paa, Krt Hoca, Saruca Paa, Alaehirde I.Bayezid, Amasyada I.Bayezid, I.Mehmed, II.Murad, Balkesirde I.Bayezid Fatih Medreseleri; Fatihin 1463-1471 yllar arasnda yaptrd Fatih medreseleri (Sahn- Seman/Semaniye) devrin en st derecesindeydi. 8 medreseden oluuyordu. Her birinde 1 mderris grev yapyordu. Fatih, Sahn- Semana talebe yetitirmek iin de Tetimme adl medreseler yaptrd. Sahn mderrisleri 50 ake yevmiye alrlard. Her birinin 5er ake yevmiyeli Muid (asistan)leri vard. Her medrese odasnda 2 Danimend (talabe) bulunur, bunlara da 2er ake yevmiye, ekmek ve orba verilirdi. Fatih klliyesinde medrese, hastahane, muallimhane, ktphane, darttalim, hamam, ahr, imaret ve ahane bulunuyordu. Mderrisleri; Ali Kuu, Akemseddin, Molla Gran, Molla Hsrev, Kad-zde Rum Sleymaniye Medreseleri; Kanun, Sleymaniye Camiiyle birlikte Sahn- Sleymaniye ad verilen 7 medrese yaptrd. Bunlar evvel, san, dart-tb, salis, rabi, darl-hadis adlarn tayordu. Bunlarn en yksei Darl-Hadis idi. Mderrisi 100 ake, dierleri 60 ake yevmiye alrd. Mderrisleri; Kad-zde emseddin, Mimar-zde Muslihiddin, Molla Yahya, Mehmed elebi Medrese Dereceleri Fatihin medrese derecelendirmesi; Haiye-i Tecrid; Mderrisi 20-25 ake yevmiye alr. Sresi 2 yl-3 ay arasndadr. Miftah; Mderrisi 30-35 ake yevmiye alr. Sresi 2 yl-3 ay arasndadr. Krkl; Mderrisi 40 ake yevmiye alr. Sresi 3 yl-3 ay arasndadr. Hari; Mderrisi 50 ake yevmiye alr. Sresi 1 yl-5 ay arasndadr. Seluklu ve beylik ailelerinin, vezir, sancakbeyi ve merann yaptrdklardr. Dahil; Mderrisi 50 ake yevmiye alr. Sresi 1 yldr. Padiah, ehzade valideleri, ehzadeler, padiah kzlarnn yaptrdklardr. Sahn- Seman; Mderrisi 50 ake yevmiye alr. Sresi 1 yldr. Kanunnin medrese derecelendirmesi; Altml; Mderrisi 60 ake yevmiye alr. Sahn- Sleymaniye; Mderrisi 60 ake yevmiye alr. DarlHadis; Mderrisi 100 ake yevmiye alr. Okutulan Dersler Kelam, mantk, belgat, lugat, nahiv, hendese, hesap, heyet (astronomi), felsefe, corafya, tp, matematik, hukuk, edebiyat, tarih, ilm-i Kuran, hadis, fkh. Ders geme sistemi uygulanrd. Talebe ald derse ait kitab tamamladktan sonra bir imtihana girerdi. Bu imtihanda baarl olunmas durumunda dier derse geerdi. Baz ders kitaplar; Hendeseden; emseddin Semerkandnin Ekalt-tesis Hesaptan; Ali Kuunun Risale-i Muhammediye Belagattan; Sekkaknin Miftahl-ulm Fkhtan; bn- Hacibin Muhtasar- Mnteha, Molla Hsrevin Telvih Haiyesi Tefsirden; Zemaherinin el-Keaf an Hakaykt-tenzil Mderrislik Dereceleri 1.Haiye-i Tecrid 2.Miftah 3.Krkl 4.btida-i hari 5.Hareket-i hari

6.btida-i dahil 7.Hareket-i dahil 8.Musla-i sahn 9- Sahn 10- btida-i altml 11- Hareket-i altml 12- Musla-i Sleymaniye 13- Hamise-i Sleymaniye 14- Sleymaniye 15- Darl-hadis Mderrislikten Kadla Gei Mderris 20-30 akelik mderris 50 akelik mderris Sahn ve Altml mderris Darl-Hadis mderrisi Kad Kaza kadlna 150 akelik Sancak 500 akelik Mevleviyet Mahre mevleviyeti (Kuds, Halep, Eyp, skdar)

2-Kad eri ve hukuk hkmleri tatbik eden, idar, beled ve noterlik gibi ilere bakan kiidir. lk kad; Osman Gazi dneminde Karaca Hisara tayin edilen Tursun Fakihtir. Ondan sonraki kad nce Bilecik, sonra Bursa kads olan andarl Kara Halildir. Kadlarn Gelirleri; Sicilden 7 ake, hccetten 32 ake, imzadan 12 ake, ksmet-i emvalden binde 20 ake, nikahtan bakire ise 32 ake, dul ise 15 ake Kad tayini; 14-15. asrlarda Kadaskerlerin arz, padiahn onayyla, 15. asr ortalarndan itibaren kadaskerlerin arz, veziriazamn onayyla, 16.asrdan itibaren eyhlislamn teklifi veziriazamn onayyla yaplrd. Kadlk mddeti; 18 ay-3 yl arasnda deiir. Kaza kadlar 20 ay, Mevleviyet kadlar 12 ay grev yapar. Sresini dolduran mazl olarak bir st dereceye ykselmek iin sra bekler. Birden fazla aday olursa imtihan yaplarak en iyi olan atanr. Kad yardmclar; Toprak kads, Kad naibi, kaza naibi, meval naibi, arpalk naibi, kassam. Kadlk Dereceleri; Aadan Yukarya Rumeli (9) Anadolu (10) Msr (6) inad btida Sadise Eri Tasia Hamise nebaht Samine Rabia Salise Sabia Salise Saniye Sadise Musul Karib-i ala Hamise Sitte-i Msr Sitte-i Rumeli Rabia Mavir (2) Salise, Saniye, Musul Sitte-i Anadolu Mevleviyet Kadlk Dereceleri 1-Rumeli Kadaskerlii 2-Anadolu Kadaskerlii 3-stanbul kadl 4-Haremeyn kadl 5-Bilad- Hamse kadlklar; Edirne, Bursa, am, Msr 6-Mahre kadlklar; Kandiye, Kuds, Halep, Eyp, Selanik, Galata, zmir, Sofya, Trabzon 7-Devriye kadlklar; Badat, Antep, Bosna, Erzurum, Mara, Trablusgarp, Beyrut, Diyarbakr, Rusuk, Sivas, Adana, Van, ankr