Antik Yunan tarihi M.. 3000 ortalarndan M.. 1200 yllarna kadar Giritte bir uygarlk bulunuyordu.

Bu kltr M.. II.binde zellikle Ege Blgesi ve Boazlar yoluyla Karadenizle, Balkanlar yoluyla Avrupayla, Anadolu yoluyla da n Asya ile ilikideydi. Giritin dier kltrlerle ilikisi ticari amalyd. Giritte M.. 1400lerden itibaren dardan gelen istilalar sonucu bir gerileme grld. Akalarn Giriti istilas 300 yl srd daha sonra Dorlarn gleri balad. Giritteki kltrn sona ermeye balad M. 1500lerde Peleponnes kysnda Argosta Miken kltr ortaya kt. Mikende ehir devletleri tarafndan idare edilen sava bir toplum yayordu. Miken kltr Girittekilerden farkldr ama bu kltrn etkilerini tar. nce Girit sonra Miken kltrleri yaylarak nem kazanyordu ama Yunan Tarihi ile bu kltrler arasnda neredeyse hi balant yoktur. M.. 13.yydan 8.yya kadar geen dnemde Girit ve Miken izleri yok oldu. Dorlar kuzeyden gneye ilerleyip her eyi kendi egemenlikleri altna alarak Aka ve Miken slalelerinin izlerini yok ettiler. Akalar ve yonlar Ege Denizini geerek Anadolu kylarna katlar ve burada ky boyunca yerleerek yeni yon kentleri kurdular. Mikenlerin deniz zerinden Kbrs ile Gney Anadoludan Dou Akdeniz kylarna kadar ulatklar buralarda ortaya kan Miken buluntularyla belgelenmitir (1). M.. 1000 ile 700 aras Yunan Ortaadr. Bu dnemde Dorlar Yunanistanda Aka Uygarlnn ykntlar zerine ehir devletleri kurdular. Eski kabile tekilatnn yerini ok daha gelimi siyasal ve sosyal tekilata sahip ehir devletleri ald. Yine bu dnemde halk snflara ayrld, aristokrasi ortaya kt ve ehir devletlerini idare eden krallar aristokratlar tarafndan devrildiler (2). Yunan Ortaann sonlarna doru Akdeniz ve Karadeniz etrafnda tarmsal ve ekonomik ihtiyalar karlamak iin koloniler kuruldu. Daha nceden Girit,Ege Adalar,Bat ve Gneybat Anadolu kylar Yunanllar tarafndan igal edildiinden kolonileri daha uzak lkelere kurdular. Yunanllar ilk zamanlarda rklarn korumaya altlar daha sonraki yllarda yerlilerle ilikileri artnca onlarla kartlar. Koloniler sayesinde Yunan ticareti geni bir alana yayld ve sanayi geliti. Yunan Ortaandan sonra M.. 7. ve 6.yzyllar Arkaik a diye adlandrlr. Bu ada Yunanistanda en nemli ehir Atinadr. Attika halk sosyal ve ekonomik ynden gruba ayrlr. Byk iftlik sahipleri, tccarlar ve sanayiciler ve kk toprak sahibi kyller. Gittike kyl topraklar elden kt ve Attika birka zenginin eline geti. M.. 594-593 yllarnda hkmetin bana geen Solonun sosyal,siyasal ve ekonomik reformlar ihtiyalar karlyordu. Bu dnemde oluturulan devlet tekilat Atinada yzyllarca yaad. Solondan sonraki yllarda Peisistratosun tiranl Atinann en parlak alarndan biriydi. Peisistratos aristokrat snf zayflatp, kyly korudu. Dneminde ticaret geliti. Atina Solonun reformlar ve Peisistratosun i ve d siyaseti sayesinde byk gelime gsterdi. Arkaik dnemde n douya yaylan dier gl ehir olan Sparta 6. yzyln son yarsnda Peleponnes birliini kurdu. Bu birlik gerektii zaman toplanrd. Her ehir devleti bir oya sahipti. Spartada askeri g ve polis tekilatna dayanan bir bask politikas uygulanyordu. Yunan Tarihinin Klasik a olan 5.yzylda ran yaylasndan Anadoluda Kzlrmaka kadar uzanan Pers Krallnn yonyaya saldrlar grlyordu. Lidya Kral Kroisos

ile yaptklar savata kral esir alp Lidya Kralln yktlar. Lidya Anadolunun Bat kylarndaki Yunan ehirleri ile birlikte Pers Devletine katld. Perslerin idare merkezleri Sardes ve Daskileiondu ve yonya ehirleri de bu satraplklara baland. Perslerin yonyay igaliyle yonyada bata Miletos olmak zere ayaklanma ba gsterdi. yonyallar Sardese kadar yryp daha sonra Efesosa kadar ekildiler. Atina yonyaya yardm gnderdi. yonya ihtilaline sonralar Kayra,Likya ve Kbrs ehirleri de katld ve isyan hareketi yayld. Persler ayaklanmay bastrdktan sonra M.. 493te Kios, Lesbos ve Tenedos adalarn ellerine geirdiler. Pek ok kenti daha igal ederek isyana katlan kentleri tahrip ettiler. Ayaklanmaya katlmayan Efesos ve Symria gibi kentler dnda ykm ve cezadan yalnzca Kyzikos kurtuldu (3). Darius 490 ylnda yonya ihtilaline 20 gemilik bir kuvvet gnderen Atina ile 5 gemi gnderen Eretriay cezalandrmak iin Pers donanmasn nce yonyaya oradan da adalara sefere gnderdi. Eretria ele getikten sonra Attika blgesinin dou kylarnda Marathon Ovasna kartma yapld. Buradaki sava Atinallar kazand (4). Marathon savan Atinallarn kazanmas Dariusu kzdrd ve Yunanistana sava ama karar ald. Dariusun lmn izleyen ylda 483te Kserkesin ordusu Yunanistana sefere kt. Orduda Hintliler, Doulu Habeler, Araplar, Lidyallar, Bitinyallar bulunuyordu. 1207 paralk donanmada pek ok ulusun yardmyla oluturuldu (5). Pers kara ordusu Trakya ve Makedonya zerinden Kuzey Yunanistan Teselyaya ve oradan Thermophia geidine hibir direnile karlamadan vard. Donanma denizden orduya elik ediyordu. Yunan donanmas Persleri Artemision Burnunda yendi. Pers ordusu karada savunmay pskrtnce Yunan gemileri Attika blgesini korumak iin gneye ekildiler. Persler Atinaya girip Akropol ele geirdi ve kenti yakp yktlar. M.. 480de Yunan donanmas bozguna uratlnca Kserkes Atinay terk etti. Ertesi yl Atina tekrar ykma urad fakat Plataia ovasndaki sava Yunanllar kazand. Bu zaferden sonra Persleri Anadolu ilerine srerek Ege denizinden kartmaya altlar. Daha sonraki yllarda Atina Pers tehlikesine kar Attika-Delos Deniz Birlii adl siyasal bir birlik kuruldu. M.. 431-404 yllar arasnda Yunanllar iki byk cepheye blen Peleponnes sava Atinallar ve Spartallar arasnda oldu. 413te Sicilya seferi Atina iin byk bir yenilgiyle sonuland. 407 ylnda Perslerle Spartallarn ibirliinden dolay Atinal komutan Alkibiades 100 gemilik donanmayla Efesos limanna geti. Gemiler burada bozguna uratlp komutan Persler tarafndan ldrld (6). Peleponnes savandan sonra M.. 4.yzylda Persler Spartallara yardmlar karlnda Anadolu kylarn egemenlikleri altna aldlar. Anadolu ehirleri Perslerin almasndan korkarak Spartadan yardm istediler. Spartallar bir ordu gndererek Perslere sava ilan ettiler. M.. 400de savan sonunda Anadoludaki Yunan ehirleri Perslere brakld. M.. 4.yy kuzeyde bulunan Makedonyallar Yunanllar Perslere kar savaa davet ettiler. Makedonya kral Filipin bu teklifiyle sava ald ama 330daki lm zerine olu skender onun projesini gerekletirdi. Hellenistik Devir olarak adlandrlan bu dnemde skender Trakyaya,Asyaya ve Hindistana seferler dzenledi ve Anadolu, Dou Akdeniz, Dou ran ve Orta Asya lkelerini zaptetti. Fethettii lkelerde kurduu ehirler Yunan kltrn etrafa yayan merkezler oldu. M.. 323te

lmnden sonra skenderin devleti krallklara blnd. M.. 275te Bat Yunanllar Romallarn egemenliine geti. M. 279da Kelt aknlarna karn Orta Yunan ehir devletleri birleti ve Keltlere kar zafer kazand. M.. 3.yzyl sonlarnda ve 2.yzylda Romallar ile Makedonyallar arasndaki savalardan sonra Romallar Makedonya, Yunanistan ve dier Helenistik ehirleri egemenlikleri altna aldlar. Referans: Notlar: (1)Anadolu Medeniyetleri, C.2, Yunan,Roma,Bizans. T.C. Kltr ve Turizm Bakanl, stanbul,1983. s:5 (2)Mansel,A.M., Ege veYunan Tarihi, T.T.K Basmevi, Ankara,1983, s:97 (3)Anadolu Uygarlklar, C.2., Grsel Yaynlar, stanbul 1982, s:317 (4)Anadolu Uygarlklar, a.g.e., 317 (5)Heredot Tarihi, ev: Perihan Kutman,Hrriyet Yaynlar, stanbul,1973. s:277 (6)Mansel,A.M., a.g.e., s:336