Naziv moderna, odomaen u Hrvata i Slovenaca, moe se upotrijebiti i u srpskoj knjievnosti kao ime za razdoblje, koje se zavrava s prvim

svjetskim ratom. Poeci tog razdoblja manje su izraziti. Izvjesne nagovjetaje imamo ve sredinom poslednje decenije prolog vijeka s asopisom "Srpski pregled" Lj. Nedia (1895, sa svega deset brojeva). Odluan zaokret ka novom donio je, meutim, jedan drugi asopis, "Srpski knjievni glasnik" (1901). Ureivan po evropskim (francuskim) uzorima, unosei u nau knjievnost nova shvatanja i nova mjerila, taj asopis postao je glavno knjievno glasilo ovog razdoblja, koje, u stvari, i poinje s njegovom pojavom a zavrava se s prestankom njegovog izlaenja (1914), te ga, stoga, moemo nazvati i razdobljem "Srpskog knjievnog glasnika".U samom Beogradu

izdvajaju se dvije kulturne sredine,otro suprostavljene,s razliitim djelovanjem na knjievnost,jedna je kafanska,boemska,druga akademska,univerzitetska.Po svojim sklonostima nai boemi bili su starovremenski ljudi,narodnjaci,tradicionalisti,zaljubljeni u stara,dobra vremena i istonjaki nain ivota. ,,Glasnik je bio izraz akademskog Beograda,njegovi urednici bili su profesori.Boemski Beograd bio je vedar,nasmijan,bezbrian ili se bar tako ponaao,a akademski ozbiljan,strog,namrgodjen.Prvi je volio tradiciju a drugi vikao na nau zaostalost.Srpska knievna moderna bila je po svom karakteru akademska i to je jedno od njenih vanih obiljeja.Nai pjesnici ue najvie od francuskih parnasovaca i simbolista.Pjesnik koji je htio postii uspjeh kod kritike nije smio biti aljkav,grijeiti u rimi, biti grub i vulgaran.Najvei uspon dostie kritika.Ako je u romantizmu vladala pjesma,u realizmu pripovijetka,moderna je u izvejsnom smislu doba kritike.Moderna je kratkotrajno,,zlatno doba nae knjievnosti,mnogi su bili skloni i da ga nazovu,,zlatnim vijekomsamo da je due trajalo.Prodor evropske moderne posebno je vidljiv u poeziji.A prvi znaci srpskog modernizma ve su prisutni u nekim pjesmama Vojislava Ilia(pjesme Tibulo,Kleon i njegov uenik,Zaputeni istonjak).Srpski intelektualci poinju da odlaze u Pariz na studije i da se vraaju sa novim filozofskim pogledima na stvarnost i drugaijim shvatanjima pjesnitva.I ne samo to-oni poinju da stvaraju pod snanim uticajem francuskih pjesnika.Prvi pravi nosioci larpurlatizma u srpskom pjesnitvu sa svojim pesimizmom i dekadentnou,jesu:Jovan Dui,Milan Raki,Sima Pandurovi,Vladislav Petkovi Dis,kao i kritiar i estetiar Bogdan Popovi. Moderna srpska knjievnost s poetka XX vijeka imala je u Jovanu Duiu svog istaknutog pjesnika i stilistu.Rodom iz Hercegovine,iz Trebinja,on je svoj ivotni put zapoeo uiteljskim pozivom u Mostaru.Tu je drugovao sa Aleksom antiem i s njim uestvovao u radu oko asopisa,,Zora,i kulturnog drutva,,Gusle.Medjutim,Dui ubrzo naputa zaviaj i odlazi na kolovanje u vajcarsku i Francusku.U enevi i Parizu stie visoko kulturno i knjievno obrazovanje,izgradjuje se na literature francuskih modernista i simbolista,a potom stupa u diplomatsku slubu Srbije,u kojoj ostaje poslije Prvog svjetskog rata.Na prelazu iz XX u XXI vijek,Dui spada u najitanije domae pisce.ak i njegove najdublje line elje na kraju su ostvarene.U testamentu ostavio je oporuku da njegovo tijelo bude sahranjeno na brdu iznad rodnog Trebinja.Njegovi posmrtni ostaci,58 godina poslije njegove smrti,preneseni su u otadzbinu i,uz najvie poasti,sahranjeni iznad Trebinja u crkvi koju popularno nazivaju hercegovaka Graanica.
1

Dui je svestrani stvaralac;pjesnik velike kulture,irokog obrazovanja.Pisao je pjesme,putopise,eseje i kritike.Prvu zbirku pjesama tampao je 1901.godine,zatim su dole i knjige pjesama 1908,1911.i 1914.godine.Od pjesnikih ciklusa najpoznatiji su:Carski soneti,Dubrovake poeme,Jadranski soneti,Senke po vodi,Dua i no,Jutarnje pesme,Sunane pesme,Veernje pesme,Pesme ljubavi i smrti.Pisao je ljubavnu i elegicnu poeziju,refleksivnu,deskriptivnu i rodoljubivu liriku.Liriar,po njegovom miljenju,moe,,postati velikim pjesnikom samo onda kada bude kazao velike istine o trima najveim i najfatalnijim 1 motivima ivota i umjetnosti:o Bogu,o Ljubavi,o Smtri. Ta programska opredijeljenost obiljeila je njegovo djelo. ,,Ljubavna poezija Duieva,esto toliko hvaljena, spada u slabiji dio Duieva stvaranja.Dui niti analizira oblike savremene ljubavi,niti biljei moderno kretanje ljubavnog osjeanja 2.Dui nikada ne pjeva o nekom konkretnom ljubavnom doivljaju,o nekoj konkretno eni,nego uvijek o eni kao takvoj,o ljubavi kao takvoj.Iz njegove lirike iezava jedan od glavnih likova ranije i tadanje srpske poezije,lik idealne drage.Umjesto nje pojavljuje se ena,,boginja ohola i prekakoja nosi u sebi,,vie zakon svijeta nego zakon srca.Ona u pjesniku pobudjuje vie refleksije o ljubavi,ivotu i smrti nego osjeanja.Ljubav je kod njega nestvarna,apstraktna,izmiljena,prije literarno nego stvarno osjeanje,vie velika tema nego lini doivljaj.Njegova najosobenija ljubavna pjesma nesumnjivo je Zalazak sunca.Jedan tradicionalni motiv,ljubav pjesnika prema nepoznatoj,preokrenuo se u svoju suprotnost,u ljubav nepoznate prema pjesniku.Pjesnik nas uvjerava da mu je do tog sna toliko stalo da bi se osjeao kao najnesreniji ovjek kad bismo rekli da je laan.No,u pjesmi nije toliko bitan taj san o ljubavi niti ak ljubavna enja koliko je vana potreba da se ena uzdigne,da se njen lik obavije velom tajanstvene tuge,da se prikae u kraljevskom sjaju. Znai,ena u Duidevoj poeziji nije stvarna, ulna, nego vie san o eni i iluzija o njoj. On sniva o jednoj takvoj eni:
,,Opet jedno vee... I meni se ini, negde daleko, preko triju mora, pri zalasku sunca, u prvoj tiini, tuna, u senci smaragdovih gora, bleda kao enja, nepoznata ena, s krunom i u sjaju, sedi misledi na me... Teka je, beskrajna, vena tuga njena Na domaku nodi, tiine i tame. (Zalazak sunca)

Za pjevanje Jovana Duia karakteristino je proimanje dva osnovna motiva:ljubavi i prirode.Ljubavna emocija kod Duia prije svega izraena je kao melanholino i sumorno raspoloenje.Dui se prosto kupao u tim melanholinim timunzima3 i ona su iz njega mamile
1 2

Jovan Deretid,Istorija srpske knjievnosti,Sezam book Beograd,2007.,str.948 Miodrag Pavlovid,Osam pesnika,Izdavako preduzede Prosveta,Beograd,1964.,str 16 3 timung(nem.Stimmung)nastrojenje,raspoloenje;ugodjaj.

dobre,pune slike,jednu naroitu,karakteristinu atmosferu.Kada pjeva o eni i ljubavi,obje su doivljene u prirodi,u njoj je ena i njena i njegova ljubav.Teko je kod Duia povui granicu izmedju pjesme o eni i pjesme o prirodi,izmedju ljubavne i dekriptivne lirike:
,,Kada je poznah nebo bee mutno, vrti su mreli s bolnim nestrpljenjem; jesenje vode umile zloslutno, I sve oajno urilo za mrenjem. (Poznanstvo)

Predmet njegovih opisnih pjesama su dani i noi,zore i sutoni,zemlja i nebo,rijeke i mora,cvijee i drvee,izlasci i zalasci sunca,svjetlosti i sjenke,umovi prirode,ali svi ti pejzai naseljeni su enom-ona je nepoznata,tiha,obuzeta enjom i bolom:
,, Mre potonja svetlost i postaje smea, oktobarsko sunce gasne iza huma... A tvoja je dua puna bolnog uma, teka suza stala u dnu tamnih vea. (Vee)

Ljubavna poezija Duieva osobena je i specifina. Nema u njoj neposrednog doivljaja ljubavi, nema konkretne ene od krvi i mesa, rijetki su stihovi naglaene ulnosti:
,,Gola, ona eka; a pogled, pun udi, vapije u nebo, i strada, i moli! I dok stidno oko u nebesa bludi, enjom drhdu prsa i udovi goli. (enja)

Duieva ena je opta, svevremena i univerzalna. Ona je blia boanstvu nego oveku.Ona je,,boginja ohola i prekakoja nosi u sebi,,vie zakon svijeta nego zakon srca:
,,Ti si sat od kojeg nebo zarumeni, simbol vedi nego bol ljudski to grca, i ti si boanstvu blia nego meni; vie zakon svat,nego zakon srca. (Simbol)

U Duievoj poeziji postoji ena koja je samo njemu zvana,samo je on sposoban da je razumije i da sagleda njene nedogledane ljepote:
,,Ja snevam o eni,vedoj no sve ene, ija de lepota biti tajna svima, to je kao boji dah u prostorima, koji ne dotae nikog osim mene. (ena)

Za razliku od svih ranijih i njemu savremenih pjesnika, on je od ljubavi napravio sopstvenu mitologiju i, gradei svoju liriku na svijesti o tome da je ljubav sveobuhvatna, da je vie nagovetaj nego stvarnost, ispjevao u njenu slavu pjesme koje se do tada u srpskoj poeziji nisu

ule. Duieva ljubav je elegina, nesrena i melanholina. On ezne za njom, ali je svjestan njene prolaznosti i bola koji ona ostavlja za sobom:
,,Dosta,jadna eno,sve je zalud!Dosta! Mi smo jedno drugom davno sve vec dali. Pogasimo lampe pira!Kao vali, sve je ved proteklo,i nieg ne osta... (Zamor)

Niko danas ne bi pjevao o ljubavi tako kao Dui, ak ni u onim pjesmama koje se uzimaju kao primjeri njegovog neposrednog odnosa sa istorijskom ravni. Ali se u isti mah ne moe osporiti da i u
ovakvim stihovima povremeno bljesne ved reena zagonetka ili ljepota. Ko de, uostalom, osporiti pjesniku da su njegova pitanja o neizrecivosti ljubavi reena muzikalno, glatko i savreno jasno? 4
,,U njenu sam kosu upleo strasno mokre nodne rue. Putem punim zova, ja joj ljubljah celo ovo vee jasno oi pune zvezda i usta stihova. (Zvezde)

Bolja od ostalih ljubavnih pjesama njegovih ini nam se Pesma ljubavi,naroito njena prva i poslednja strofa.Moda jo bolja,majstorka,iz koje izdvajamo prvu strofu:
,,Sutoni bez uma tvojih koraaji, i tama bez tvoga apata,i sati prvi kad se nema vie ta da taji Prve prazne staze kroz rogoz i vlati. (Pesma sutona)

Duieva poezija o eni i ljubavi daleka je od neposrednog ivota i stvarnosti; daleka od obinog ovjeka, ne samo po tome to pjeva o nedostinoj, hladnoj, nijemoj i dalekoj eni, nego i po tome to je puno rekvizita gospodskih odaja i aristokratske atmosfere.Moda je ena najbolje predoena u ovoj strofi: 5
,,Od mog privienja ti si cela tkana, tvoj je plat sunani od mog sna ispreden; ti bee misao moja oarana; simbol svih tatina porazan i leden; a ti ne postoji nit si postojala; roena u mojoj tiini i ami, na suncu mog srca ti si samo sjala: jer sve to ljubimo stvorili smo sami. (Pesma eni)

4 5

Preuzeto sa internet stranice www.burek.com Preuzeto sa internet stranice www.riznicasrpska.net