You are on page 1of 129

ndce

1- Pao Mayombe
2- Hstora de as tradcones dentro de Pao Kmbza
3- Regas de Pao Mayombe
4-Mtooga Paera
5- Mtooga Mayombera
6- Ob|etos de Adoracn
7- La Cenza y su Importanca en La Rega de Pao Mayombe
8- E Coar de Bandera o Coar de Pao
9- E dueo de Monte
10- Trbuto a Monte
11- Incacn
12- Traba|ando con os esprtus
13- Agunos kutuguangos de Pao Mayombe
14- |uramento a Tata
15- Pacto con e Muerto
16- Pacto con e muerto en campo santo
17- Ceremonas en e tempo
18- E brnds y a comda
19- Petcn a Muerto
20- Ceremona de rayamento (genera)
21- Lanto de Kmbsero
22- Itambo ( Ituto a Paero)
23- Como se |aa Un Nfumbe (Muerto)
24- Para preparar un Lucero
25- Lucero de proteccn
26-Hacer un Lucero para hacer Dao
27- Das de Gobernar
28- Preparar un Omero
29- Numero de Matars segn e Ange de a Guarda
30- Carga de Paos
31- Carga de Terras
32- Coares segun a entdad
33- Ngangas de Fundamentos
34- Como se montan as ngangas expcado por cada una de
fundamento
35- Tratado de Gurunfnda
36- cmo se monta e Osan de pao
37- Frmas de pao para todos os tratados expcadas
38- Frmas madres
39- Macutos
40- Cambo de vda
41- Resguardos
42- Guarderos
43- Dar urea a a Prenda
44- La Chamba
45- Numeracn de a entdad por fecha de nacmento
46-Tratado Vudu
47- Lmpeza de una casa
48- Amarres
49- Bautsmo congo
50- Lmpeza con Nbee y fua
Pao Mayombe
E Pao Monte es orundo de os puebos Bantes, amados Congos, estos
proceden de a parte sureste de Afrca, una de as regones ms
extensas de este gran contnente afrcano. Esta rega fue e resutado de
a transcuturacn de os credos bantes, en ea exsteron dstntos
grupos tncos con dferentes grados de evoucn y nvees cuturaes.
Estos grupos egaron a toda a Amrca, Hat, Cuba, Venezuea y as
Isas Carbeas, en donde con a ncacn de croo surgeron otras
vertentes aparte de Mayombe como fue Bryumba y Kmbsa de Santo
Crsto de Buen Va|e.
Todas as ordenes de Pao Monte tenen un eemento mportante que o
consttuye que es un fundamento, ese fundamento se ama Nganga,
recpente donde se renen os mas varados ob|etos y sustancas
orgncas y mneraes as como e ama de un muerto un esprtu
seecconado a travs de un mtodo de advnacn y sometdo a a
vountad de ncado a travs de un pacto, que eva e nombre de
Rayamento o Nkmba, en donde e futuro Paero es consagrado con su
prenda.
Esta Nganga eva en e fondo de recpente un crcuo, este crcuo
representa o csmco a partr de centro soar y os campos y puntos
cardnaes se corresponde con as fuerzas amadas Nsamb. Se debe
destacar e uso de estos smboos sagrados amados Frmas, que srven
para dentfcar a fundamento, a os esprtus, antepasados a os que se
es socta e permso para reazar os dferentes rtuaes, en esas frmas
estn representados os poderes sobrenaturaes y a efectvdad de a
abor reazada.
Cada Nganga tene nombre y caracterstca, tene cantos, fecha y
conmemoracn; tene dueo y ah|ados. Tan pronto una persona
adquere Nganga, forma Munanso casa de fundamento.
Historia de las tradiciones dentro del Palo kimbiza.

Los orgenes de os Paos Mayombe y Kmbza se encuentran en agunos
pases afrcanos taes como e Zare, Angoa, Congo, Samba, Namba y
en todos os pases donde se haan as trbus Bantu. La regn de Pao
se desarro en Cuba, Hat y otras partes de Carbe. A medados de
1841, e prmer grupo de personas procedentes de dferentes zonas de
Ngera y de as trbus Bantu, e puebo de Caabar fund una socedad.
Esta socedad se ama a socedad Abaku. La socedad Abaku da
orgen a os na|es de Pao Mayombe y de Pao Kmbza. Mentras que e
Pao Mayombe fue muy fuerte en Cuba, a msmo tempo e vud
Mayombe y Kmbza se estaban desarroando y crecendo en Hat. La
tradcn Kmbza fue trada a Cuba por Andrs Pett : Ato sacerdote y
fundador que ostentaba e ttuo de Tata Nganga Nks Maongo. Es una
fgura muy controvertda porque no so sac adeante a prmera casa
Kmbza sno que, tambn, fund a prmera socedad de bancos en e
na|e Abaku. Fund estas socedades en 1863 en a cudad de
Guanabacoa, Cuba.
A Andrs Pett se e am e Crsto de os Doores Mayombara Kmbza
Nuncatesa. Lo cua sgnfca que acto en contra de os mayores de
mayombe a ncar a os bancos en as tradcones Abaku y Kmbza.
Por eo, fue condenado y margnado, pero su egado de| un mar de
tempos Kmbza en a Cuba de aque tempo.
Kmbza quere decr superar. Kmbza quere decr que s tenemos fe en
Dos y utzamos todo o que procede de a tradcn y de a paabra de
Dos y de as antguas enseanzas de os puebos Congo y Bant, que
aprenderon a respetar a a Madre Naturaeza y a todos sus atrbutos,
todas estas enseanzas |untas forman un gran cmuo de
conocmentos. Kmbza toma todo esto de as dferentes regones
esprtuaes que provenen de Dos para superar a ma en a vda. A
tener fe en e Todopoderoso y a creer en t msmo, respetando as
enseanzas de tus antepasados y apcando todas esas enseanzas a tu
vda dara, te savas a t msmo, acanzas a umnacn y adems,
savas a os dems y os ayudas a encontrarse a s msmos en esta
|unga de asfato a a que amamos e nuevo mundo.
En Afrca, esta tradcn no se conoce como Pao. Esta tradcn se
conoce como Ymboa. Es a prctca de os chamanes afrcanos so
porque en muchos de esos pases, a case drgente es musumana. Es
por esto que os rangos en esas tradcones, as como os saudos taes
como : Saa Maeco, Maeco Saa pertenecen a as costumbres
musumanas. ste es un saudo utzado por os paeros de as
tradcones Kmbza y Mayombe. La dferenca entre Mayombe y Kmbza
es que Mayombe es estrctamente congo y no est mezcado con
creencas esotrcas n esprtuasmo n catocsmo n Ocha. Es una
regn congoesa pura que venera a os antepasados medante e
cadero. Kmbza, por otra parte, tene mucho de mayombe, vud,
esprtuasmo, esotersmo, chamansmo, catocsmo y Ocha. Aunque
Kmbza est mucho ms cerca de Ocha que de Mayombe.
Indce
1- Pao Mayombe
2- Hstora de as tradcones dentro de Pao Kmbza
3- Regas de Pao Mayombe
4-Mtooga Paera
5- Mtooga Mayombera
6- Ob|etos de Adoracn
7- La Cenza y su Importanca en La Rega de Pao Mayombe
8- E Coar de Bandera o Coar de Pao
9- E dueo de Monte
10- Trbuto a Monte
11- Incacn
12- Traba|ando con os esprtus
13- Agunos kutuguangos de Pao Mayombe
14- |uramento a Tata
15- Pacto con e Muerto
16- Pacto con e muerto en campo santo
17- Ceremonas en e tempo
18- E brnds y a comda
19- Petcn a Muerto
20- Ceremona de rayamento (genera)
21- Lanto de Kmbsero
22- Itambo ( Ituto a Paero)
23- Como se |aa Un Nfumbe (Muerto)
24- Para preparar un Lucero
25- Lucero de proteccn
26-Hacer un Lucero para hacer Dao
27- Das de Gobernar
28- Preparar un Omero
29- Numero de Matars segn e Ange de a Guarda
30- Carga de Paos
31- Carga de Terras
32- Coares segun a entdad
33- Ngangas de Fundamentos
34- Como se montan as ngangas expcado por cada una de
fundamento
35- Tratado de Gurunfnda
36- cmo se monta e Osan de pao
37- Frmas de pao para todos os tratados expcadas
38- Frmas madres
39- Macutos
40- Cambo de vda
41- Resguardos
42- Guarderos
43- Dar urea a a Prenda
44- La Chamba
45- Numeracon de a entdad por fecha de nacmento
46-Tratado Vudu
47- Lmpeza de una casa
48- Amarres
49- Bautsmo congo
50- Lmpeza con Nbee y fua
Pao Mayombe
E Pao Monte es orundo de os puebos Bantes, amados Congos, estos
proceden de a parte sureste de Afrca, una de as regones ms
extensas de este gran contnente afrcano. Esta rega fue e resutado de
a transcuturacn de os credos bantes, en ea exsteron dstntos
grupos tncos con dferentes grados de evoucn y nvees cuturaes.
Estos grupos egaron a toda a Amrca, Hat, Cuba, Venezuea y as
Isas Carbeas, en donde con a ncacn de croo surgeron otras
vertentes aparte de Mayombe como fue Bryumba y Kmbsa de Santo
Crsto de Buen Va|e.
Todas as ordenes de Pao Monte tenen un eemento mportante que o
consttuye que es un fundamento, ese fundamento se ama Nganga,
recpente donde se renen os mas varados ob|etos y sustancas
orgncas y mneraes as como e ama de un muerto un esprtu
seecconado a travs de un mtodo de advnacn y sometdo a a
vountad de ncado a travs de un pacto, que eva e nombre de
Rayamento o Nkmba, en donde e futuro Paero es consagrado con su
prenda.
Esta Nganga eva en e fondo de recpente un crcuo, este crcuo
representa o csmco a partr de centro soar y os campos y puntos
cardnaes se corresponde con as fuerzas amadas Nsamb. Se debe
destacar e uso de estos smboos sagrados amados Frmas, que srven
para dentfcar a fundamento, a os esprtus, antepasados a os que se
es socta e permso para reazar os dferentes rtuaes, en esas frmas
estn representados os poderes sobrenaturaes y a efectvdad de a
abor reazada.
Cada Nganga tene nombre y caracterstca, tene cantos, fecha y
conmemoracn; tene dueo y ah|ados. Tan pronto una persona
adquere Nganga, forma Munanso casa de fundamento.
Hstora de as tradcones dentro de Pao kmbza
Los orgenes de os Paos Mayombe y Kmbza se encuentran en agunos
pases afrcanos taes como e Zare, Angoa, Congo, Samba, Namba y
en todos os pases donde se haan as trbus Bantu. La regn de Pao
se desarro en Cuba, Hat y otras partes de Carbe. A medados de
1841, e prmer grupo de personas procedentes de dferentes zonas de
Ngera y de as trbus Bantu, e puebo de Caabar fund una socedad.
Esta socedad se ama a socedad Abaku. La socedad Abaku da
orgen a os na|es de Pao Mayombe y de Pao Kmbza. Mentras que e
Pao Mayombe fue muy fuerte en Cuba, a msmo tempo e vud
Mayombe y Kmbza se estaban desarroando y crecendo en Hat. La
tradcn Kmbza fue trada a Cuba por Andrs Pett : Ato sacerdote y
fundador que ostentaba e ttuo de Tata Nganga Nks Maongo. Es una
fgura muy controvertda porque no so sac adeante a prmera casa
Kmbza sno que, tambn, fund a prmera socedad de bancos en e
na|e Abaku. Fund estas socedades en 1863 en a cudad de
Guanabacoa, Cuba.
A Andrs Pett se e am e Crsto de os Doores Mayombara Kmbza
Nuncatesa. Lo cua sgnfca que acto en contra de os mayores de
mayombe a ncar a os bancos en as tradcones Abaku y Kmbza.
Por eo, fue condenado y margnado, pero su egado de| un mar de
tempos Kmbza en a Cuba de aque tempo.
Kmbza quere decr superar. Kmbza quere decr que s tenemos fe en
Dos y utzamos todo o que procede de a tradcn y de a paabra de
Dos y de as antguas enseanzas de os puebos Congo y Bant, que
aprenderon a respetar a a Madre Naturaeza y a todos sus atrbutos,
todas estas enseanzas |untas forman un gran cmuo de
conocmentos. Kmbza toma todo esto de as dferentes regones
esprtuaes que provenen de Dos para superar a ma en a vda. A
tener fe en e Todopoderoso y a creer en t msmo, respetando as
enseanzas de tus antepasados y apcando todas esas enseanzas a tu
vda dara, te savas a t msmo, acanzas a umnacn y adems,
savas a os dems y os ayudas a encontrarse a s msmos en esta
|unga de asfato a a que amamos e nuevo mundo.
En Afrca, esta tradcn no se conoce como Pao. Esta tradcn se
conoce como Ymboa. Es a prctca de os chamanes afrcanos so
porque en muchos de esos pases, a case drgente es musumana. Es
por esto que os rangos en esas tradcones, as como os saudos taes
como : Saa Maeco, Maeco Saa pertenecen a as costumbres
musumanas. ste es un saudo utzado por os paeros de as
tradcones Kmbza y Mayombe. La dferenca entre Mayombe y Kmbza
es que Mayombe es estrctamente congo y no est mezcado con
creencas esotrcas n esprtuasmo n catocsmo n Ocha. Es una
regn
Conocimiento Sobre la Nganga
Por asocacn se ama Nganga, Nkso o Prenda a recpente msmo en
que se guardan as fuerzas sobrenturaes que e srven a nganguero,
concentradas en os komgome (huesos), os troncos, as pantas, as
terras, as pedras y os anmaes.
A este grupo de materaes, vene e esprtu, en cuanto se e ama, en
todas as Ngangas hay tambn una matera (pedra) de preferenca una
pedra de rayo o de centea, a a que se e da sangre (menga) por
separado y que despus con todo os dems vueve a beber menga.
Nganga quere decr muerto (nfumbe). Nganga es o msmo que "Nkso"
esprtu de otro mundo.
Y para que un hombre pueda ser amado bru|o de verdad, tene que r a
monte y a cementero, tene que ser dueo de una Nganga o me|or
dcho de un muerto, y debe ante todo saber nvocaros (amaros) ya
que e muerto cerra un pacto con e vvo y hace todo o que e vvo e
mande.
En e cementero estn os restos de os nfumbe (muertos) y en e monte
est e esprtus con que se pactan para poder montar una Nganga.
Cementero y monte son equvaentes y se compementan e uno con e
otro, tanto como en e cementero y e monte estn os nfumbes y as
fuerzas que sern os nvsbes e|ecutores de as obras, buenas o maas
que acometa e nganguero.
E Nganguero se aduea de esprtu de un nfumbe apoderandoce de
sus komgome (huesos), a kyumba (cabeza) o ms precado para e
bru|o se haa a subtanca esprtua de dfunto.
Para entrar en reacones con un muerto, basta poseer una faange (osea
un dedo meque) o cuaquer parte de esqueeto; un pedacto que
representa y vae por a totadad de cuerpo. E hueso se coge para que
sea e apoyo de esprtu "e muerto tene querenca por sus restos" y en
a pedra tambn se f|a e muerto.
Reglas de Palo
Las Regas Congas son prncpamente cuatro: Mayombe o Pao Monte,
Maongo, Bryumba y Rega Kmbsa de Santo Crsto de Buen Va|e.
Para poder practcar a regn de Pao Mayombe se debe tener en
cuenta esto:
1. Hay que ofcar o traba|ar sempre descazo y s es mu|er no andar en
saya sno en pantaones. A sarabanda y a sete rayos no e gustan as
sayas.
2. No se puede de|ar rastro de nngn dbu|o smbco con e que se
traba|a. S se hacen hay que borraros en sea de que e cuto termno.
3. Sempre se utzara a uz de una vea para que aumbre e camno de
muerto.
4. Se e dar de comer a a Nganga una vez a ao. Puede ser un gao o
un chvo cuando se trata de Ngangas que traba|an para e ben y s
traba|an para e ma se e da de comer un gato, un perro o una echuza.
Para e nganguero todos os cuerpos tenes radacones, ya estn vvos o
muertos, tenen radacones as terras, os huesos de os muertos, os
paos y herbas. Estas vbracones son as fuerzas, que mueven a
Nganga, su fortaeza.
La prmera dea que debe tener quen se propone ncarse en a Regon
Pao Monte, sea cua fuera a rama que esco|a, es saber que ha de
contraer un compromso. No es un |uego. E camno que ha de recorrer
es duro y pedregoso, hasta ograr con teson, e aprendza|e de un buen
paero.
Regla de Palo-Monte o Mayombe.
Conga o Bru|a, a forma de regosdad popuar generada por os
hombres y mu|eres que fueron evados como escavos y que
pertenecan a a ampa fama afrcana de os puebos de engua bant,
motvando a aparcn de as varantes actuaes Pao Mayombe:
Caracterzada por e empeo de dos Ngangas, una para e ben y otra
para hacer dao.
Pao Ndoke: Defndo por e uso excusvo de Ngangas para e ma.
Pao Kmbsa: En oposcn a anteror, ncamente empea Ngangas para
e
ben. Anss de sstema regoso.
Finalidad: E domno de as fuerzas de a naturaeza o nksssmo.
Componentes: Utzacn especamente de a cazuea de herbas y
huesos
amada Nganga.
Orden jerrquico dentro de la regla de Palo
Nguee (h|o): Toda persona que haya pasado por a ceremona de
ncacn ante a prenda, es decr e Rayamento.
Bakonfua (Mayordomo): Dentro de Munanso tene a funcn de amar
a nfumbe para traba|ar o para orentar a os munanguees y fuera de
Munanso se encarga de buscar os dstntos paos, terras, herbas,
bchos y dstntos materaes con que traba|a e tata, como se puede
observar para ser mayordomo se debe de tener ampo conocmento de
os paos, terras, herbas, gran varedad de eementos necesaros con
que traba|a e muerto y adems de saber despachar a un perro de
Nganga.
Tata (Padre): Una vez que e mayordomo recbe kyumba, forma
Munanso y puede tener ah|ados, reazar amarres, rapamentos pues su
tronco es fuerte para cuaquer |uego de pao. En a mu|er tambn exste
este grado sacerdota, con a nca dferenca que no podr rayar hasta
que su menstruacn se haya retrado con os aos, su prenda podr
tener ah|ados, pero contar con a presenca de uno o varos padres
para reazar e Rayamento.
Tata Nganga o Tata Nkiso (Padre de Prenda): Es e sumo grado
sacerdota que se adquere en Mayombe y esta facutado para reazar
todas as consagracones anterores, ceremonas fnebres, sacrfcos,
preparar a vsta de os ngombes y padres para vatcnar con e vtt
mensu, tambn podr retrare e poder en caso de aguna arbtraredad,
tracn, Es e dueo de a Nganga Madre de a que se han dervado as
otras. Tene prestgo reconocdo para ncar neftos en a prctca de
esta regn, as como construr otras Ngangas. Posee a facutad de a
advnacn.
E grado de TATA, es e producto de a experenca y constante
observacn y domno de os dstntos eementos y fenmenos
naturaes, de estudo y aprendza|e y de os duros gopes que con evan
a a experenca y sabdura.
E grado deTA TA, es e producto de a experenca y constante
observacn y domno de os dstntos eementos y fenmenos
naturaes, de estudo y aprendza|e y de os duros gopes que con evan
a a experenca y sabdura.
Yaya Nganga (Madre de Prenda): Mu|er poseedora de una Nganga madre
y
con prestgo para ayudar a os Tatas en as turgas.
Yay (madrna): Ayudantes de os Tatas en os rtuaes, sobre todo en as
rayaduras o
ncacones.
Mtooga paera
A gua que e resto de as transcuturacones afrcanas exstentes, para
os paeros exste un Dos Supremo, fuerza mxma creadora de
Unverso, a a que aman Samb, Nzamba o Maymbe, de cua emana a
fuerza de os Mpungos o fuerzas mgcas.
Estos mpungos soo y ncamente son fuerzas, seres ncorpreos que
nunca devenen en antropomrfcos como os Orshas, Fodunes, Santos
o vodues, aunque en e Occdente de Cuba pora nfuenca de a
Santera, se es sncretza con os Orshas y os santos catcos.
Mandamentos Congos 1-Ser buen h|o. 2-Ser buen padre. 3-Ser buen
esposo. 4-Ser buen amgo. 5-No traconar os |uramentos hechos en a
consagracn. 6-No tesar (dar para atrs). 7 Respetar a os mayores
tanto os de su regn como as personas mayores. 8- No evantar fasos
testmonos contra nnguna persona. 9-Ser |usto y reconocer os errores.
10-No estar hacendo traba|os para mao sn una causa |usta. . 11-No
estar en estado de embragues en ugares pbcos. 12- No estar
enredado en chsmes n asuntos que ncuyan terceras personas.13-No
abusar de as facutades recbdas soo usaras para ayudar a os dems.
14-Estar ben concente de paso que das a consagrarse y s no estas
seguro no o des.
Mtooga Mayombera
Despus de Dos Supremo, Nzamb, mxmo creador de Unverso,se
encuentran, en a
|erarqua os Mpungos (poderes mgcos) y os Nfurs (Muertos).
Los mpungos son fuerzas o seres ncorpreos que utza e supremo
para reazar su abor y comuncacn con os mortaes y soo poseen a
sus h|os a travs de a nuca de ah vene a frase de Cabao Mpungo.
Los prncpaes mpungos son:
Lucero Mundo (E no |ess). Fuerza benfca de vento que recorre os
camnos.
Sarabanda son Bryumba (San |uan Bautsta, San Pedro). Fuerza de
fuego y de os
metaes.
Sobayende, Cobayende (San Lzaro). Fuerza de as enfermedades.
Gurunfnda. Fuerza de a vegetacn.
Temba Terra (Vrgen de as Mercedes). Fuerza de a paz y a concorda.
Sete Rayos Punto Frme (Santa Brbara). Fuerza de Rayo.
Madre de Agua (Vrgen de Rega). Fuerza de agua y de a materndad.
Choa Unwemwe (Vrgen de a Cardad). Fuerza de as rquezas y de
amor carna.
Centea Ndoke (Santa Teresa de |ess). Fuerza de a muerte
Cubre Monte protector de os que tenen probemas con a |ustca, bru|o
y hechcero.
Cabo de Guerra Es e encargado de transporte de as amas entre a
vda y a muerte
Ob|etos de Adoracn
E ob|eto de adoracn mas mportante en a regn es a Prenda
(Tambn se dce Nganga y fundamento). La Prenda es una cazuea de
herro o barro en que un poco de todos os eementos de mundo est en
. La Prenda es un mundo pequeo. Es con esto que traba|a
un paero, esto es uno de os puntos de conexn entre este mundo y as
fuerzas de a naturaeza y os ancestros. Sobre este ob|eto se nca
personas, se |ura, secura, se resueve probemas, se vve y se muere.
Todo mundo no puede tener una Prenda. Es una responsabdad y a a
msma vez un ttuo. Para recbr una Prenda, uno tene quede mostrar
conocmento a sus mayores y tambn buen carcter. As eo saben que
a Prenda vas a estar en buenos manos y e dueo vas a ser responsabe
con ea.
E otro centro de adoracn es a naturaeza msma. E concepto que
savacn se encuentra soo en un edfco no es parte de a regn
Congo. Uno puede pedr a esprtu de su abueo o abuea a pe de un
rbo, a r, o donde quera que a naturaeza exste. Esto es aberto a
todo mundo y no hace fata nngn tpo de ncacn.
Agunos Castgos dentro de Pao Kmbza
Dcen os ve|os mayomberos: "O|o mao no me mra, boca maa no me
haba, pe mao no
me
brnca,
mano
maa
no
me
toca,
espna
maa
no me hnca". Cuando se decden a consagrar un nuevo ga|o en una
casa de prestgo, se nvestga y evaa su comportamento ndvdua
famar para decdr su entrada a a casa y no verse obgados despus a
amentar habero ncado y tener que castgaro severamente. Estos
castgos van desde una reprmenda prvada ante sus padrnos o pbca
ante os dems cofrades,
hasta
os
castgos
corporaes
y
esprtuaes.
E|empos de esto hemos vsto en casas de prestgo, como a de
Madoma Ca, por rebeda y
desorden
mora
durante
una
ceremona
de
respeto.
En senco, se acost boca aba|o a ngueyo en e sueo ante a prenda
donde nac y ante
sus padrnos y, con a parte pana de machete, se e
propnaron 21 panazos en a espada. Esto o ense que con a casa en
a que fue rayado e
ncado,
no
se
|uega.
Aunque sempre es advertdo con sabos conse|os por e Tata o a Yay,
s a fata es muy
grave y e ngueyo no responde y sgue hacendo de as
suyas, se e ncapacta por medo de dstntas ceremonas de tener vsta,
o sea, de e|ercer a
advnacn
por
medo
de
a
mpaka
mensu
o
e
vtt
mensu.
Como os ncados "nacen" de a casa de sus padrnos, evan en sus
prendas eementos de
as
prendas
de
aqueos.
Por
o
tanto,
pueden
obrar
nvocando a su nfumbe para que as controe. Por esto, observar e
cdgo de conducta que
rge
os
vncuos
padrno/ah|ado
es
tan
mportante.
Un ngueyo desobedente o ambcoso puede de|ar sn fuerzas a as
prendas de sus mayores
y
controaras
a
travs
de
as
frmas:
os
trazos
mgcos que se es ensea a os ncados como Padre y Madres a a hora
de a ntma
comunn con e esprtu de su prenda, que o proteger de
por vda.
La Cenza y su Importanca en a Rega de Pao Mayombe:
La cenza, a casera y cotdana que se recoge en e fogn, es por sus
muchas vrtudes y apcacones mgcas, una sustanca precsa para e
nganguero y e aas. E nganguero se purfca antes de manpuar su
nkso, s ha tendo antes contacto sexua se purfcar sempre
con
cenza
que
dsueva
as
peores
mcuas.
Cuando en un |uego de pao, una mu|er que est menstruando penetra
temeraramente en e cuatro de a nganga, e ymb no tardar en
entonar un mambo cuya que adverte a nganguero a presenca muro
y pegrosa de aquea mu|er, que debe marcharse cuanto antes:
E mfumo se apresura entonces a derramar cenzas para purfcar e
pambto y e sueo de su tempo profanado, exactamente har e Oruro y
e Babaosha. E menstruo es tab en todas as regones y as mu|eres,
durante su perodo no pueden aproxmarse a nada sagrado, muchos
menos
penetrar
en
e
gbod
o
Nso
Nganga.
Con cenza (mpoo banso menfure) se traza e sgno de frmeza sobre e
cua se afanza mgcamente e nkso o a sgu, para que no resbaen
nnguna de as obras que acomete e bru|o, y con cenzas se deshacen
as bru|eras que otros, dsmuadamente anzan a su paso.
E Coar de Bandera o Coar de Pao (Dmbr)
E coar bandera es un atrbuto de a Rama de Pao Mayombe
(Paeros) una de su abor o funcn es a de proteger a su portador
contra toda madad y dao, es una gran fuerza contra as adversdades
que pueden acaecer a su dueo. Dndoe fuerzas para sar trunfante
en
cuaquer
empresa
o
stuacn.
Yaya Nganga (Madre de Prenda): Mu|er poseedora de una Nganga madre
y
con prestgo para ayudar a os Tatas en as turgas.
Yay (madrna): Ayudantes de os Tatas en os rtuaes, sobre todo en as
raaduras o ncacones.
Mitologia palera
A gua que e resto de as transcuturacones afrcanas exstentes, para
os paeros exste un Dos Supremo, fuerza mxma creadora de
Unverso, a a que aman Samb, Nzamba o Maymbe, de cua emana a
fuerza de os Mpungos o fuerzas mgcas.
Estos mpungos soo y ncamente son fuerzas, seres ncorpreos que
nunca devenen en antropomrfcos como os Orshas, Fodunes, Santos
o vodues, aunque en e Occdente de Cuba pora nfuenca de a
Santera, se es sncretza con os Orshas y os santos catcos.
Mandamentos Congos
1-Ser buen h|o. 2-Ser buen padre. 3-Ser buen esposo.4-Ser buen amgo.
5-No traconar os |uramentos hechos en a consagracn. 6-No tesar
(dar para atrs). 7 Respetar a os mayores tanto os de su regn como
as personas mayores. 8- No evantar fasos testmonos contra nnguna
persona. 9-Ser |usto y reconocer os errores. 10-No estar hacendo
traba|os para mao sn una causa |usta. 11-No estar en estado de
embragues en ugares pbcos. 12- No estar enredado en chsmes n
asuntos que ncuyan terceras personas. 13-No abusar de as facutades
recbdas soo usaras para ayudar a os dems. 14-Estar ben consente
de paso que das a consagrarse y s no ests seguro no o des.
Mitologia Mayombera
Despus de Dos Supremo, Nzamb, mxmo creador de Unverso,se
encuentran, en a |erarqua os Mpungos (poderes mgcos) y os Nfurs
(Muertos).
Los mpungos son fuerzas o seres ncorpreos que utza e supremo
para reazar su abor y comuncacn con os mortaes y soo poseen a
sus h|os a travs de a nuca de ah vene a frase de Cabao Mpungo.
Los principales mpungos son:
Lucero Mundo (E no |ess). Fuerza benfca de vento que recorre os
camnos.
Sarabanda son Bryumba (San |uan Bautsta, San Pedro). Fuerza de
fuego y de os metaes.
Sobayende, Cobayende (San Lzaro). Fuerza de as enfermedades.
Gurunfnda. Fuerza de a vegetacn.
Temba Terra (Vrgen de as Mercedes). Fuerza de a paz y a concorda.
Sete Rayos Punto Frme (Santa Brbara). Fuerza de Rayo.
Madre de Agua (Vrgen de Rega). Fuerza de agua y de a materndad.
Choa Unwemwe (Vrgen de a Cardad). Fuerza de as rquezas y de
amor carna.
Centea Ndoke (Santa Teresa de |ess). Fuerza de a muerte
Cubre Monte protector de os que tenen probemas con a |ustca, bru|o
y hechcero.
Cabo de Guerra Es e encargado de transporte de as amas entre a
vda y a muerte.
Objetos de Adoracion

E ob|eto de adoracn mas mportante en a regn es a Prenda
(Tambn se dce Nganga y fundamento). La Prenda es una cazuea de
herro o barro en que un poco de todos os eementos de mundo est en
. La Prenda es un mundo pequeo. Es con esto que traba|a un paero,
esto es uno de os puntos de conexn entre este mundo y as fuerzas de
a naturaeza y os ancestros. Sobre este ob|eto se nca personas, se
|ura, secura, se resueve probemas, se vve y se muere.
Todo mundo no puede tener una Prenda. Es una responsabdad y a a
msma vez un ttuo. Para recbr una Prenda, uno tene quede mostrar
conocmento a sus mayores y tambn buen carcter. As eo saben que
a Prenda vas a estar en buenos manos y e dueo vas a ser responsabe
con ea.
E otro centro de adoracn es a naturaeza msma. E concepto que
savacn se encuentra soo en un edfco no es parte de a regn
Congo. Uno puede pedr a esprtu de su abueo o abuea a pe de un
rbo, a r, o donde quera que a naturaeza exste. Esto es aberto a
todo mundo y no hace fata nngn tpo de ncacn.
Algunos Castigos dentro de Palo Kimbiza
Dcen os ve|os mayomberos: "O|o mao no me mra, boca maa no me
haba, pe mao no me brnca, mano maa no me toca, espna maa no
me hnca". Cuando se decden a consagrar un nuevo ga|o en una casa
de prestgo, se nvestga y evaa su comportamento ndvdua famar
para decdr su entrada a a casa y no verse obgados despus a
amentar habero ncado y tener que castgaro severamente. Estos
castgos van desde una reprmenda prvada ante sus padrnos o pbca
ante os dems cofrades, hasta os castgos corporaes y esprtuaes.
E|empos de esto hemos vsto en casas de prestgo, como a de
Madoma Ca, por rebeda y desorden mora durante una ceremona de
respeto.
En senco, se acost boca aba|o a ngueyo en e sueo ante a prenda
donde nac y ante sus padrnos y, con a parte pana de machete, se e
propnaron 21 panazos en a espada. Esto o ense que con a casa en
a que fue rayado e ncado, no se |uega.
Aunque sempre es advertdo con sabos conse|os por e Tata o a Yay,
s a fata es muy grave y e ngueyo no responde y sgue hacendo de as
suyas, se e ncapacta por medo de dstntas ceremonas de tener vsta,
o sea, de e|ercer a advnacn por medo de a mpaka mensu o e vtt
mensu. .
Como os ncados "nacen" de a casa de sus padrnos, evan en sus
prendas eementos de as prendas de aqueos.
Por o tanto, pueden obrar nvocando a su nfumbe para que as controe.
Por esto, observar e cdgo de conducta que rge os vncuos
padrno/ah|ado es tan mportante.
Un ngueyo desobedente o ambcoso puede de|ar sn fuerzas a as
prendas de sus mayores y controaras a travs de as frmas: os trazos
mgcos que se es ensea a os ncados como Padre y Madres a a hora
de a ntma comunn con e esprtu de su prenda, que o proteger de
por vda.
La Ceniza y su lmportancia en la Regla de Palo Mayombe:
La cenza, a casera y cotdana que se recoge en e fogn, es por sus
muchas vrtudes y apcacones mgcas, una sustanca precsa para e
nganguero y e aas. E nganguero se purfca antes de manpuar su
nkso, s ha tendo antes contacto sexua se purfcar sempre con
cenza que dsueva as peores mcuas.
Cuando en un |uego de pao, una mu|er que est menstruando penetra
temeraramente en e cuatro de a nganga, e ymb no tardar en
entonar un mambo cuya que adverte a nganguero a presenca muro
y pegrosa de aquea mu|er, que debe marcharse cuanto antes:
E mfumo se apresura entonces a derramar cenzas para purfcar e
pambto y e sueo de su tempo profanado, exactamente har e Oruro y
e Babaosha. E menstruo es tab en todas as regones y as mu|eres,
durante su perodo no pueden aproxmarse a nada sagrado, muchos
menos penetrar en e gbod o Nso Nganga.
Con cenza (mpoo banso menfure) se traza e sgno de frmeza sobre e
cua se afanza mgcamente e nkso o a sgu, para que no resbaen
nnguna de as obras que acomete e bru|o, y con cenzas se deshacen
as bru|eras que otros, dsmuadamente anzan a su paso.
El Collar de Bandera o Collar de Palo (Dimbri)
E coar bandera es un atrbuto de a Rama de Pao Mayombe (Paeros)
una de su abor o funcn es a de proteger a su portador contra toda
madad y dao, es una gran fuerza contra as adversdades que pueden
acaecer a su dueo. Dndoe fuerzas para sar trunfante en cuaquer
empresa o stuacn.
Tambn son usados e ndspensabes por todos aqueos que hacen
traba|os de maga y ensaras dndoe poder adcona a sus hechzos y
aun para aqueas personas que hacen traba|os de mpas y
recogmentos as como todos os traba|os fuertes en pao, en as msas
esprtuaes evta que esprtus demonacos o mavoos nos sorprendan
y pasen por nosotros.
En se representan os dferentes Muertos, Ngangos, Ngangas,
Mpungus y Fuerzas Naturaes. Ounes o portan son os ncados en Pao
Mayombe y cuaquer otra persona a a que se e haya entregado como
resguardo o proteccn.
Representa reamente os poderes de Pao Mayumbero y como ta es
usado para tener mando y contro sobre os esprtus y en cuaquer obra
de maga, es muy poderoso. E coar de bandera o coar de pao, que es
argo y se utza cruzado, os Hombres o deben utzar desde e hombro
zquerdo cayendo en a cadera derecha s vemos de frente sera as (/) y
as mu|eres o contraro sera as (\).
E Coar Bandera apca a cuaquer Ngango o Nganga por tener todos
os camnos ncudos de esta rama. Este coar puede ser usado por e
hombre o a mu|er para ayudar a ograr sus metas.
El Cajon Espiritual y El Cajon de Muerto
Este es un tema de suma mportanca ya que reamente no se podra
hacer nnguna ceremona sn os respectvos cantcos caro est que
cada cantco tene su funcn predetermnada y especfca cas e tota
de os cantcos que se entonan so para dar regoc|os a as dedades y
para hacer os amados correspondentes eso nos da como mayomberos
mayor fuerza en a moyugba y a a ceremona que se esta reazando en
ese momento hay cantcos para toda ocasn para rayados para hacer
baos para comer para nsaas para dare de comer a a prenda a ucero
y a otros para guerrear para refrescar para apacguar en s son muy
dversos.
Recordemos antes que nada que os ca|ones o tambores fue o nco que
os congos podan tener abertamente a msca tanto en e pao
mayombe como en a yoruba podan cantar sn restrccn aguna eso
fue hasta que os amos se deron cuenta para que era y para que servan
esos cantcos.

En Venezuea exsten varos grupos dedcados a toque de ca|n para e
muerto y e ca|n esprtua as dferencas radcan en e tpo de canto y
cuto especfco a que se e est dando a msca y a smtud radca en
que esas msmas entdades fundamentadas o no mantenen reacn
drecta o ndrecta con races afrcanas.
UE ES EL CA]ON ESPlRlTUAL:
Son os cantos que se hacen en honor a os esprtus de as dedades
correntes ( afrcanos ndos chamarreros etc. ) para agradecer un favor
para resover una stuacn y tambn como ceebracn no deberan
amarse ca|n s no ms ben toques esprtuaes pues a ca|a como ta
pertenece a con|unto de nstrumentos de a percusn conga o bantu
A UlEN SE LE PREGUNTA PARA DAR CA]ON
:
Se e pregunta a a prenda de padrno a oruma a santo o a esprtu
dependendo de a corrente en donde se encuentra a persona.
A UlEN SE LE DA EL TOUE ESPlRlTUAL:
Se e da a os dfuntos que no estn fundamentados famares esprtus
de a corte negra o banca nda medca chamarrera etc. y en genera a
cuaquer entdad protectora sempre y cuando no consttuya un
fundamento de pao en estos casos se toca a rtmo de guaguanco
rumba sangueo o a rtmo correspondente de a regn orgnara de a
entdad y no soo con e ca|n tambn puede ser tocado con
nstrumentos propos de a cutura.

UE SE NESEClTA PARA DAR UN CA]ON ESPlRlTUAL:
Despus de convocada a ceremona antes de comenzar e dueo de
porta o bveda pde permso a sus entdades prepara una mezca de
fores agua forda cascara etc. que cooca a pe de atar o bveda y
en ea todos os asstentes a a reunn se avan as manos para
mparse de mpurezas energtcas se ponen fores frutas duces y as
comdas que ee gustaban a os dfuntos ron cocuy aguardente ans vno
y as foto e mgenes de os dfuntos.
COMO SE DESARROLA UN TOUE
Comenza despus de a mpeza y se canta en casteano se empeza
con cancones para e santsmo y se sgue con cantos a as dferentes
cortes se hacen amadas o puyas y se espera a que ba|en os esprtus y
adems e esprtu prncpa a quen se e est hacendo a festa etc.
.......uego se hace un brnds en honor a as entdades este brnds se
hace con a bebda propas de atar despus cuando ya se han retrado
as personas van nuevamente a mparse con a mezca .
EL CA]ON DE PALO:
E ca|n de pao se convoca para ceremonas ncadoras rayamentos
fundasmentacones ceebracones y funeraras de os sacerdotes y
entdades de a rega de pao EL TATA es a unca persona quen tene a
poestad de hacer a convocatora para e ca|n y cuando esa obgacn
se a mpone a entdad a un ncado menor o cuaquer persona que no
sea tata debera daro a a prenda de su padrno mayor , e tata como
dueo de munanzo organzara o correspondente a a ceremona y de e
dadran as drectrces a segur e ca|n se e da a cuaquer fundamento
de pao no mporta su tamao o |erarqua y que eo puede ser desde un
ucero hasta una zarabanda etc........
UE SE LE OFRECE A LA PRENDA PARA DARLE UN CA]ON:
Un da antes se e da sacrfco de anmaes de puma o 4 patas a da
sguente se ofrecen bastante fores herbas paos comdas varadas
especamente un mambabs ( a|aco) espece de hervdo de verdura y
cabeza de cochno a prenda come antes de toque a da sguente se e
hace un trono o espece de choza decorado con montes de cu| mango
patano, guayaba etc. .....en donde se e cooca as ofrendas fores frutas
duces comdas cabeza de cochno caraotas preparadas con carne de
cochno verduras as comdas que e gusten a a entdad maafo y
chamba a bebda propa de paero
COMO SE DESARROLA EL TOUE DEL CA]ON
:
A egar os tatas y yayas nvtados se saudan entre eos y saudan a
nfumb uego os ca|oneros tamben saudan e ncan e toque pdendo
cenca a as entdades para nvtas que haya choques energetcos entre
as propas y as que vven en a casa en donde se esta hacendo a
ofrenda hay cantos entos que uego van aceerando su rtmo y entonces
con eo se hace a puya o amada s en agun momento un perro de
prenda recbe a un nfumb a musca o tambor de pao no puede pararse
hasta que este ben ncorporado porque se corre con e resgo de que
dae a a matra para despedrse tambn exsten cancones y soo debe
hacerse a despedda cuando e muerto manfesta su deseo de rse.

EXISTE ALGUNA REGULACION OUE DEBA OBSERVAR EL CA|ONERO
CUANDO VAYA A REALIZAR UN TOOUE ESPIRITUAL O DE CA|ON
Por o menos 72 horas antes de r a tocar debe abstenerse de reacones
sexuaes y debe hacerse mpezas.
UN MUSICO REOUIERE DE ALGUNA CEREMONIA PARA PODER TENER LA
AUTORIZACION PARA TOCAR EL CA|ON DE MUERTO.
Debe estar rayado desde uego tener conocmentos de percusn y
conocer os dstntos cantos y rezos para amar a as entdades
formamente no exste nnguna ceremona de consagracn para e ca|n
n tampoco una ceremona en donde se aven as manos para poder
tocaro basta con por o menos estar rayado y contar con e permso de
muerto.
ue significa Nsala Malekun
Saam aakum": "Oue a paz sea contgo". Este tradcona saudo rabe,
hoy bastante conocdo en Occdente, tene su nceo sgnfcatvo en e
"saam" nca, trmno que denota una paz profunda, una quetud
concentrada en s msma, e senco de as mezqutas y de os desertos
arbgos. Evoca un unverso de atemporadad, esa atmsfera
ntempora tan caracterstca de Isam. En ta atmsfera, a paz se
dentfca con a detencn de tempo, con a crstazacn de devenr,
con a su|ecn perdca a os rtos que prescrbe a regn smca (en
partcuar, as cnco oracones daras). "Saam" est emparentado con e
"shaom" hebreo de "Ierusaem". Shaom, saam: con estas paabras,
drase que recobramos e sentdo sagrado y transcendente de eso que
amamos "paz", hoy tan a menudo confundda con a mera ausenca de
confcto vsbe, con a tensn domestcada y soterrada. Intutvamente,
comprendemos que a paz como shaom/saam pertenece a un orden
ontogco superor.
Los Congos) reaconaron Maekun con una paabra que sgnfca manos
y Nsaam a reaconan con movmento, por o que e sgnfcado de a
fracesta es (muevo ms manos, y a contestacon es tu as mueves
conmgo) y se usa como un smboo de fraterndad entre paeros!
Los Egguns
Los muertos (ks) o esprtus que nos rodean (egguns) deben de estar
atenddos y conformes, por o cua se es respeta tanto como a os
SANTOS (orshas). La reverenca a os antepasados es uno de os pares
de as regones afrcanas. En a regn Yorub e muerto pare a santo
(k ob ocha) y antes de nvocar y pedr permso (moyugbar) y saudar
a os orshas hay que nvocar a os muertos. Esto se debe a que todos os
orshas fueron seres vvos orgnamente como os santos catcos y
despus de muertos se es da e ttuo de santo por a vda que superon
evar aqu en a terra, ta es e caso de orsha Chang que fue cuarto
rey de Oy (e Ife) a actua Ngera. Los Egguns comen antes que
Eeggu y separados de os orshas. En determnadas ceremonas se es
ofrenda una vea (atan), coco (ob) en nueve pedactos que es a marca
de e muerto, agua fresca (om tutu), aguardente (ot), caf (om bona),
tabaco (ach), pmenta de gunea (atar), y se utza a cascara
(efn). Esta ofrenda se sta en e pso fuera de a casa o en un
vertedero o cao nteror de no exstr pato y se dspone dentro de un
crcuo o rectnguo (atena) dbu|ado con cascara en cuyo nteror se
dbu|an sgnos y frmas.
La ceremona se nca con a moyugba correspondente y a decaracn
de sentdo de a ofrenda. Esto se puede reazar mentras se es brnda
coco fresco a os muertos o cua se hace en pequeos pedazos que se
tran haca e nteror de a fgura trazada en e pso dcendo afaba ku,
aafaba ano............. Esta ofrenda es obgatora cuando se va a sacrfcar
un anma de dos o cuatro patas.
A termnar se preguntar a os egguns o egun s recberon a ofrenda, s
dan su conformdad y haca donde se evan os resduos. Esto se har
con cuatro pedazos de coco fresco segn as regas para a ectura de
coco y uno de testgo por s se rompe aguno de os pedazos que se tran
y se hace de espada a eggun. Otros regosos pantean que os
muertos no deben comer en e nteror de as casas por o que su comda
se es servr en e pato y e|os de a vvenda. A os muertos se es
puede ofrecer agua, pan, bebda, tabaco y amentos cocnados sn sa o
cua puede ser a comda que prefera e dfunto s a ofrenda es para un
muerto determnado. Todo esto se sta en un pato roto y se encender
una vea; a da sguente se hace a moyugba y se pregunta medante
os cocos e que camno co|e a comda, esto puede ser en a mangua o
monte (ngue), en a basura (kn), en una oma ( ok), en ero (
oshn), y as sucesvamente.
Los presentes en estas ceremonas con os muertos deben ser marcados
con una cruz de cascara en a frente como proteccn. Las fores
consttuyen una ofrenda que agunos ofcantes (oochas) empean
debdo a a escenca que es un fudo esprtua expcto en e oddun
rete |uan|uan.
Cuando e ama de un dfunto, a pesar de estar ben atenddo, ofrece su
presenca contnuamente, Oy-Yansa (duea y portera de cementero)
ordena que se haga una hoguera en e pato porque e fuego asusta a os
muertos y os ae|a aunque no os quema. En e esprtsmo o parte
esprtua e tratamento que se e brnda a os esprtus es dstnto, vara
de acuerdo a que sea esprtsmo puro o nfudo por Ocha, e Pao, u otra
regn. En agunos casos os esprtus se atenden con una bveda
esprtua que se montan ms o menos compe|a segn o requera e
cuadro esprtua de a persona. En una de as copas de agua que
conforman a bveda se coocar un crucf|o. Un esprtsta ser quen
determne a conformacn defntva de a bveda y a podr abrr en
una sesn esprtua que se reazar en e ugar.
La bveda esprtua contrbuye a fortaecer a os guas y protectores de
a persona, que pueden ser conocdos o no y entre os cuaes se ncuyen
sus famares muertos. Cuando un creyente desconoce su cuadro
esprtua puede nvocar a sus proteccones con nombres temporamente
asgnados hasta nvestgar. Una atencn a os esprtus est consttuda
por e vaso o copa de agua o "asstenca" que se es dedca. En estos
vasos no se deben coocar fores aunque agunos oochas o hacen.
En e esprtsmo ms puro, a ceremona de nvocacn se hace
medante oracones y cantos. Son muy utzadas as oracones a Ange
de a Guarda, a os guas y protectores segn
os
preceptos
Cardecanos.
En e esprtsmo practcado en Ocha se utza e vaso de agua, e agua
bendta, perfume, veas, fores y determnadas herbas para despo|os.
Tambn se puede empear a cascara como ftro protector as como e
tabaco y e aguardente segn os gustos de muerto. En agunas
sesones esprtuaes a as personas que se es ncorporan entdades
esprtuaes se es ama nstrumentos o cabaos, o sea, pasan o montan
muertos, pden tabaco y aguardente a ser posedas os cuaes habr de
tenerse a mano. En e campo esprtua tambn se empean a msa
esprtua y a msa catca en a gesa. Ambas formas se empean para
dare uz a os muertos y eevaros.
S hay dao por un muerto oscuro o uno envado desde un "cadero de
paos o mayombe", este debe ser emnado prmero en su aspecto
esprtua medante recogmentos, despo|os, pasar e muerto, msas,
etc. y despus hacer e rompmento en e campo matera con ebbos,
purfcacones, baos y parados.
La reacn entre e esprtsmo y a regn Yorub y ucum es muy
estrecha porque sn a atencn a os muertos nada sae ben pues e
muerto es prmero.
El dueo del Monte
Osan es e dueo de monte y de as herbas, es un Orsha, que no tene
padre n madre, aparec, no nac, Osan sa de a terra gua que
a herba, no es h|o de nade.
Todos os santos son herberos, pero e dueo es Osan, este santo no
posee ms que un soo pe e derecho, un brazo e zquerdo, un o|o, una
ore|a grande, es tan sensbe que percbe hasta os rudos ms apagados
y dstantes, camna ensatos.
Ebb para conocer a un enemgo: Se coge 12 mechas de agodn
encenddas y doce adduar (pedra de rayo). No se debe de sbar de
noche para no provocar a Lucero, debdo a que es dueo de sbdo de
noche.
A as 12 p.m. y de a noche es recomendabe recogerse porque tenen
costumbres rondar por as caes os Iku (muertos), Ano (enfermedad),
Ofo (venganza), Eyo (trageda) y Araye (probemas).
Sempre se debe coocar un recpente con agua para as nmas de os
muertos buenos o maos por s entran a as casas sedentas. Toda as
personas a evantarse debe de echar un poco de agua en e sueo para
poder dormr tranquo, tambn se puede poner un vaso con agua en a
cabecera de a cama con manteca de cacao.
AUTORIZACION
PARA
TOCAR
EL
CA|ON
DE
MUERTO
Debe estar raydo desde uego tener conocmentos de percuson y
conocer os dstntos cantos y rezos para amar a as entdades
formamente no exste nnguna ceremona de consagracon para e ca|on
n tampoco una ceremona en donde se aven as manos para poder
tocaro basta con por o menos estar rayado y contar con e permso de
muerto
Oue sgnfca Nsaa Maekun
Saam aakum": "Oue a paz sea contgo". Este tradcona saudo rabe,
hoy bastante conocdo en Occdente, tene su nceo sgnfcatvo en e
"saam" nca, trmno que denota una paz profunda, una quetud
concentrada en s msma, e senco de as mezqutas y de os desertos
arbgos. Evoca un unverso de atemporadad, esa atmsfera
ntempora tan caracterstca de Isam. En ta atmsfera, a paz se
dentfca con a detencn de tempo, con a crstazacn de devenr,
con a su|ecn perdca a os rtos que prescrbe a regn smca (en
partcuar, as cnco oracones daras). "Saam" est emparentado con e
"shaom" hebreo de "Ierusaem". Shaom, saam: con estas paabras,
drase que recobramos e sentdo sagrado y transcendente de eso que
amamos "paz", hoy tan a menudo confundda con a mera ausenca de
confcto vsbe, con a tensn domestcada y soterrada. Intutvamente,
comprendemos que a paz como shaom/saam pertenece a un orden
ontogco superor.
os Congos) reaconaron Maekun con una paabra que sgnfca manos y
Nsaam a reaconan con movmento, por o que e sgnfcado de a
fracesta es (muevo ms manos, y a contestacon es tu as mueves
conmgo) y se usa como un smboo de fraterndad entre paeros!
Los Egguns
Los muertos (ks) o esprtus que nos rodean (egguns) deben de estar
atenddos y conformes, por o cua se es respeta tanto como a os
SANTOS (orshas). La reverenca a os antepasados es uno de os pares
de as regones afrcanas. En a regn Yorub e muerto pare a santo
(k ob ocha) y antes de nvocar y pedr permso (moyugbar) y saudar
a os orshas hay que nvocar a os muertos. Esto se debe a
que todos os orshas fueron seres vvos orgnamente como os santos
catcos y despus de muertos se es da e ttuo de santo por a vda
que superon evar aqu en a terra, ta es e caso de orsha Chang que
fue cuarto rey de Oy (e Ife) a actua Ngera. Los Egguns comen antes
que Eeggu y separados de os orshas. En determnadas ceremonas se
es ofrenda una vea (atan), coco (ob) en nueve pedactos que es a
marca de e muerto, agua fresca (om tutu), aguardente (ot), caf (om
bona), tabaco (ach), pmenta de gunea (atar), y se utza a cascara
(efn). Esta ofrenda se sta en e pso fuera de a casa o en un
vertedero o cao nteror de no exstr pato y se dspone dentro de un
crcuo o rectnguo (atena) dbu|ado con cascara en cuyo nteror se
dbu|an sgnos y frmas.
La ceremona se nca con a moyugba correspondente y a decaracn
de sentdo de a ofrenda. Esto se puede reazar mentras se es brnda
coco fresco a os muertos o cua se hace en pequeos pedazos que se
tran haca e nteror de a fgura trazada en e pso dcendo afaba ku,
aafaba ano............. Esta ofrenda es obgatora cuando se va a sacrfcar
un
anma
de
dos
o
cuatro
patas.
A termnar se preguntar a os egguns o egun s recberon a ofrenda, s
dan su
conformdad y haca donde se evan os resduos. Esto se har con
cuatro pedazos de coco fresco segn as regas para a ectura de coco y
uno de testgo por s se rompe aguno de os pedazos que se tran y se
hace de espada a eggun. Otros regosos pantean que os muertos no
deben comer en e nteror de as casas por o que su comda se es
servr en e pato y e|os de a vvenda. A os muertos se es puede
ofrecer agua, pan, bebda, tabaco y amentos cocnados sn sa o cua
puede ser a comda que prefera e dfunto s a ofrenda es para un
muerto determnado. Todo esto se sta en un pato roto y se encender
una vea; a da sguente se hace a moyugba y se pregunta medante
os
cocos
e
que
camno
co|e
a
comda,
esto puede ser en a mangua o monte (ngue), en a basura (kn), en
una oma ( ok), en
e
ro
(
oshn),
y
as
sucesvamente.
Los presentes en estas ceremonas con os muertos deben ser marcados
con una cruz de cascara en a frente como proteccn. Las fores
consttuyen una ofrenda que agunos ofcantes (oochas) empean
debdo a a escenca que es un fudo esprtua expcto en e oddun
rete
|uan|uan.
Cuando e ama de un dfunto, a pesar de estar ben atenddo, ofrece su
presenca contnuamente, Oy-Yansa (duea y portera de cementero)
ordena que se haga una hoguera en e pato porque e fuego asusta a os
muertos y os ae|a aunque no os quema. En e esprtsmo o parte
esprtua e tratamento que se e brnda a os esprtus es dstnto, vara
de acuerdo a que sea esprtsmo puro o nfudo por Ocha, e Pao, u otra
regn. En agunos casos os esprtus se atenden con una bveda
esprtua que se montan ms o menos compe|a segn o requera e
cuadro esprtua de a persona. En una de as copas de agua que
conforman a bveda se coocar un crucf|o. Un esprtsta ser quen
determne a conformacn defntva de a bveda y a podr abrr en
una sesn esprtua que se reazar
en
e
ugar.
La bveda esprtua contrbuye a fortaecer a os guas y protectores de
a persona, que pueden ser conocdos o no y entre os cuaes se ncuyen
sus famares muertos. Cuando un creyente desconoce su cuadro
esprtua puede nvocar a sus proteccones con nombres temporamente
asgnados hasta nvestgar. Una atencn a os esprtus est consttuda
por e vaso o copa de agua o "asstenca" que se es dedca. En estos
vasos no se deben coocar fores
aunque
agunos
oochas
o
hacen.
En e esprtsmo ms puro, a ceremona de nvocacn se hace
medante oracones y cantos. Son muy utzadas as oracones a Ange
de a Guarda, a os guas y protectores segn
os
preceptos
Cardecanos.
En e esprtsmo practcado en Ocha se utza e vaso de agua, e agua
bendta, perfume, veas, fores y determnadas herbas para despo|os.
Tambn se puede empear a cascara como ftro protector as como e
tabaco y e aguardente segn os gustos de muerto. En agunas
sesones esprtuaes a as personas que se es ncorporan entdades
esprtuaes se es ama nstrumentos o cabaos, o sea, pasan o montan
muertos, pden tabaco y aguardente a ser posedas os cuaes habr de
tenerse a mano. En e campo esprtua tambn se empean a msa
esprtua y a msa catca en a gesa. Ambas formas se empean
para
dare
uz
a
os
muertos
y
eevaros.
S hay dao por un muerto oscuro o uno envado desde un "cadero de
paos o mayombe", este debe ser emnado prmero en su aspecto
esprtua medante recogmentos, despo|os, pasar e muerto, msas,
etc. y despus hacer e rompmento en e campo matera con ebbos,
purfcacones,
baos
y
parados.
La reacn entre e esprtsmo y a regn Yorub y ucum es muy
estrecha porque sn
a atencn a os muertos nada sae ben pues e muerto es prmero
E dueo de Monte
Osan es e dueo de monte y de as herbas, es un Orsha, que no tene
padre n madre,
aparec, no nac, Osan sa de a terra gua que a herba, no es h|o
de nade.
Todos os santos son herberos, pero e dueo es Osan, este santo no
posee ms que un soo pe e derecho, un brazo e zquerdo, un o|o, una
ore|a grande, es tan sensbe que percbe hasta os rudos ms apagados
y dstantes, camna ensatos.
Ebb para conocer a un enemgo: Se coge 12 mechas de agodn
encenddas y doce adduar (pedra de rayo). No se debe de sbar de
noche para no provocar a Lucero, debdo a que es dueo de sbdo de
noche.
A as 12 p.m. y de a noche es recomendabe recogerse porque tenen
costumbres rondar por as caes os Iku (muertos), Ano (enfermedad),
Ofo (venganza), Eyo (trageda) y Araye (probemas).
Sempre se debe coocar un recpente con agua para as nmas de os
muertos buenos o maos por s entran a as casas sedentas. Toda as
personas a evantarse debe de echar un poco de agua en e sueo para
poder dormr tranquo, tambn se puede poner un vaso con agua en a
cabecera de a cama con manteca de cacao.
Se debe de coocar un poco de comda o sobras para os Eshus o
esprtus de as esqunas, esto se hace para que nunca fate e sustento
en as casas y a esta comda se e echa un poco de agua esta msma
ofrenda se pone en as races de os rboes y se dce ah tenes tu
comda Eshu. Cuando se e da comda a Eshu se debe de tener en
cuenta que cuando se acerca un perro en a ceremona se e da de
comer para que no sur|a nngn confcto con Eshu, recuerde os Luceros
resguardan as esqunas, as encruc|adas, es e portero de monte, a
sabana, est en a entrada y a sada e domna con gran sabdura os
cuatro (4) ventos, e tene es sus manos e poder de perder o de savar
a quen e de a gana.
A Lucero cuando se quere ago muy grande de se e da un ratn, os
peores daos o benes se hacen con un ratn. Para que un Lucerto sea
resguardo de una casa nunca se e tene corto de comda para que e
este a gusto con ea y no se vaya a buscar o que e fata en a cae y a
de|e abandonada o e cerre as puertas de a suerte y se as abra de as
caamdades para vengarse, aunque tampoco se debe tenero eno
porque se achanta es muy afconado a maafo y muy comen.
Para que un Lucero traba|e y abra as puertas o camnos se e puede dar
un poo negro.
Cuando se entrega una Nganga sempre se e entrega un Lucero o un
Nkso que es e Guardero de a Nganga nunca debe e tata prescndr de
un Lucero y eva una fecha de meta en a frente. A Lucero sempre se
e ofrece un poto, manteca de coro|o, |uta, pescado ahumado, coco,
maafo, tabaco, vea y maz.
Tributo al Monte
Lo prmero que se hace a entrar en e monte a saudar y pagare
atrbuto a dueo de as herbas, a os muertos, paos de a terra, e
paero cuando se adentra, dce en voz ata: buenos das Nfnda socto
su consentmento para tomar unas ho|as, races, que necesto, e
expca os motvos de su vsta caramente y os fnes que propone
acanzar con as pantas ben sea para causar un ben o un ma y, que
con a cenca de Nsamb e ha ndcado su Nganga.
Ya puede confesare que busca un pao para vrar mundo o para ayudar
a su Mpangu y, e dueo de monte e tene sn cudado con vrtudes
efectvas buenas o maas, convne precsare o que se va hacer con os
paos y as herbas que uno se eva porque e monte debe enterrarse
ben o que se quere y factare a obra por eso se e paga su trbuto.
E trbuto que se e suee pagar es a moneda acompaado con e
maafo, tabaco, maz, vea y, por o genera sempre se deposta en as
races de prmer rbo que se encuentre a entrar en e monte, una vez
cumpdo este requsto e tata tene derecho y queda en bertad para
cortar cuanto necesta y s no se paga e trbuto, e tata no puede
evarse nnguna rama n herba porque no tene e permso de su dueo.
Cuando ya ha pagado se e recuerda: Yo ya pague en a entrada deba|o
de aque rbo.
Tambn a entrar en e cementero se de|a en cada esquna un grano de
maz y una moneda a entrar y se debe de dentfcar e paero o
mayombero dcendo: Ceba es m madre, |agey Macho es m padre, o
Campo Santo es m Madrna y, e monte o cementero o reconoce ante
sus msteros. Tambn se e puede presentar con a moyugba y pedr o
que necestay as centea ndok que es a que abre as puertas de
monte o de cementero.
En as encruc|adas, en as cuatro (4) esqunas pasan os santos y os
muertos quzs es ms pegroso rendre atrbutoes estos stos que
habar en e msmo cementero.
Tambn se e canta a monte para recoger aguna herba o pao o matar
o terra y esta herba, pao se recoge por o generaantes de as 7 a.m. (.
CANTO. CASIMBA YER CASIMBANGO (BIS). YO SAL DE MI CASA
CASIMBANGO YO SAL DE MI TIERRA CASIMBANGO YO VENGO A BUSCAR
UNA HIERBA, PALO, MATARI, BICHO.............CASIMBANGO HE DAME
SOMBRA CEIBITA CEIBA Y DA SOMBRA DAME SOMBRA PALO CUABA
PALO CUABA YO DA SOMBRA DAME SOMBRA PALO YABA PALO YABA YO
DA SOMBRA DAME SOMBRA PALO CA|A PALO CA|A YO DA SOMBRA Y SE
SIGUE MENCIONANDO PALOS YO VINE A BUSCAR.............. TENGUE
YAYA......................
Antes de as 12 de medoda e paero ya ha termnado de recoger os
vtt fnda con e so nacente y en una crecente cuando a acompaan
dos uceros.
Los rboes tenen vrtudes en a madrugada, srven para hacer dao y
tenen nfumbe mao a as 12 de da a as 6 p.m. y a as12 de a noche
por o genera se debe de cortar as herbas en as prmeras horas de a
maana que es a fuerza buena.
lniciacion
Todas as ncacones y traba|os de Pao son secretos y soo os ncados
deben saber sobre estos. A ncarse, un ndvduo es mas en contacto
con a naturaeza y e tambn es ms una parte de otro mundo. Eos
tenen acceso a os ancestros prmordaes que son os mpungo o
ngando. Los mpungo son de e unverso y en eo hay una esprtuadad
menso y tamben poder ncacuabe en cua un porcon pertenece a ser
humano se o busca.
Unos de os conceptos ms mportantes en e Pao Mayombe es a dea
de respeto, unn y a socedad de uno. Una casa o munanzo de Pao
ben formado tene una herarcha (|erarqua) que todo mundo reconoce
y respeten. Esta herarcha empeza por os mayores que son os sabos
y que han preservado as eyes y costumbres de a fe. Eos son
encargado en mantener e orden en a casa y repartr e conocmento a
os dems y tambn hacer os traba|os esprtuaes a todo que vene.
Despus de eo vene a congregacn genera. Esto son gente que se
han ncado y partcpan en os rtos regosos pero todava no han
egado tener ttuo. Despus vene a popuacn genera que pueden
partcpar en as festas de Pao, y tambn r a un Paero para que es
resueva os probemas pero no puede partcpar en os rtos.
Las almas de los muertos:
Pueden comer en e excusado de os baos, en patos, en os huecos que
se forman en as races de os rboes, se e pone agua, pan, maafo
(ron), cgarro, tabaco y amento sn sa, recuerde e fuego asusta a os
muertos y os ae|a, e 2 de Novembre se e ofrenda a os muertos y
recomendabe hacere msas.
Trabajando con los espiritus

Para traba|ar con os esprtus, os Mpungos, hay que aprender rmucho.
Hay que saber os nombres y propedades de muchas herbas y otros
materaes que venen de a terra. Para curar un enfermo, hay que saber
as herbas especfcas que cura a enfermedad que tene a persona, hay
que saber os rezos y cantos apropado para a stuacn y tambn hay
que saber frmas, que va a ser e prxmo punto de estudo.
Las frmas son os dbu|os sagrados con que traba|a e Paero.
Reguarmente se dbu|a en e pso adeante una prenda con tza banca
pero tambn hay otras formas de hacero. Cada frma esta compuesto
de dferentes eementos que |unto forma un mensa|e. Hay mes de
frmas, cada uno tene su sgnfcado y poder para manpuar e unverso
a orden de Paero sabo.
Frmas no son soo para traba|os s no tambn dentfcacn. Cada
Paero tene su frma que ndca quen es. Tambn cada prenda tene
una frma que o dentfca. As es como e unverso conoce a Paero, por
su nombre de ncacn y tambn por su frma.
Rayamento Es a prmera ncacn que se e hace a a persona, o
prmero que se marca es a pe. Se cree que a pe es a frontera entre
os mundos nterores de ndvduo e conscente, e subconscente, y e
nconscente - e mundo de os sueos, as emocones, a sexuadad y
as creencas y, e mundo exteror, a socedad en a que se vve. E
modo de marcar a pe, con cucho, espon de gao, e ncuso atravs
de astra de ponto reazado con as pnturas rtuaes, e propsto es e
msmo; se trata de un tasmn, e engua|e grafco de os sgnos, que
protegen contra os esprtus mafcos, y que gana e favor de os doses
y de fumb. Representa a muerte de ndvduo, que da ugar a
renacmento, a un estado dferente, marcado por un rto de pasa|e.
Es un embema (una ndcacn vsua de door soportado en e
momento de marcar a pe, un recordatoro constante de as enseanzas
recbdas y de conocmento adqurdo durante a ncacn. Seaa a
pertenenca de ncado a una determnada fama, can o socedad.
Esta ceremona e Rayamento eva prmero ceremonas prevas:
Presentacones para un ncado en Pao Mayombe Nksy Maongo
1 Mar 2 Ro 3 Monte 4 (4) esqunas 5 Cementero 6 Paza 7 Loma
Nota: cuando se presenta a msma persona recoge sus terras que ese
es su secreto. Tambn a veces vara un poco a manera y ugar,
dependendo de as ramas. Agunas ramas empezan en una Igesa.
Se presenta a a persona y se e da coco a cada zona para sacare un
oddn de coco y saber cmo esta esprtuadad natura recbe a este
nuevo ncado y saber s puede traba|ar con sus guerreros en dchos
stos. Una vez a persona ya presentado ante a naturaeza. Se procede
a su preparacn para e rayamento.
Se hace una frma de rompmento en e sto donde se va a baar.

Se cooca a a persona sobre a frma
Se baa con kmbanza
Se e fuma nsunga
Se e rompe a ropa Se vste a a persona de banco con os o|os tapados
(agodn y encma un paueo banco) .
Se pone a a persona a pagar pentenca por una hora En e momento
que a persona esta pagando a pentenca se e dan de comer a as
prendas a nacer segn o marcado para su nacmento (Lucero y
Zarabanda), |unto con sus coares de pao, ya prevamente e tata ha
preparado as prendas, uego se procede a evar a a persona para e
cuarto de famba para sacare su nombre en pao y sacare un sgno de
cmo e muerto de tata recbe a este nkuyo para e |uramento dentro de
a rega y s fata ago antes de |uramentar, una ves hecho esto s marca
una obra se e hace, sno se de|a pagando su pentenca.
E mayordomo prevamente e ha rogado a cabeza y e ha dado a
moyuba en pao a a persona y esta se a ha aprenddo para poder
|urarse y decr su nombre en pao para poder tocar a a puerta de
muerto, cuando e kuano ya esta sto se procede: Toca a puerta donde
esta e muerto y e padre en Nganga se da e acceso.

Se e empeza a dar e yorye es decr, a marcacn con as ramas de
cayena por a espada en forma cruzada para qutare todo e Osorbo que
tene de mundo mundano donde vene.

Cada acto que se reaza dentro de cuarto es cantado para avvar a
fuerza de muerto .
Se empeza e rayamento: se marca una cruz en cada pe, una cruz en
cada mano, una cruz en cada pectora con tres raytas a os ateraes de
a msma y por utmo una en a base de a nuca( os gundaveas rayan
con frmas) Se hace e emboso que es e seado de as herdas con
manteca de coro|o, cascara y esuntado con a Mpaka de tata, a
Menga que corre se recoge con agodn y se mete en un recpente en
donde sgnfca e |uramento ante a Prenda Mayor.

Las herdas de os pes de sean con as dos veas que prevamente os
paeros tenen a os ateraes de a persona mentras esta e |uramento.
Se e da a a persona e Corazn de gao |unto con 7 granos de pmenta
de gunea, omero, con a sangre de os anmaes que comeron as
prendas, manteca de coro|o para e pacto fna.
Este acto ceremona es con os o|os cerrados para e ruano.
Se procede a qutare a venda y se e entregan sus coares que debern
recogeros de a estera con a boca y e tata se os coocar con a
Mpaka.
Mboma Noca o Conocda como Ma|a
Muchos paeros descendentes drectos de as etnas de reno de
Mankongo, y de as de
orgen arar, traba|an con ma|aes. Hstrcamente, a serpente ha sdo
consderada como un
anma sagrado. En e Apocapss aparece como e Dabo, como Satans
en su ucha contra e poder dvno. Es tambn atrbuto de Santa
Margarta y de Santa Mara, de quenes se dce ucharon contra ea y a
venceron. Aparece en forma de dragn |unto a Apsto Fepe y con San
Svestre; e Arcnge Mgue puso su pe sobre a cabeza de ese ofdo en
sea de vctora. Para a Igesa Catca representa e poder magno, a
causa de a derrota de hombre, redmdo por Crsto. Sn embargo, os
paeros utzan a ma| -susttuto cubano de a serpente- en sus
ngangas, donde vve para reazar dferentes traba|os, todos eos de
benefco para e hombre. Conocemos a travs de Teodoro Daz Fabeo"
que e ma| de Tata |uan |os, orundo de puebo de Abreu, traba|aba
como una prenda: e ofdo msmo era una prenda, amada Mara
Doores, muy respetada y querda por os ah|ados y segudores de Tata.
En Yagua|ay, e congo musund Ta Bento, tena dos ma|aes educados, a
os cuaes usaba, entre otras cosas, para despo|ar de esprtus oscuros o
de cuaquer otro probema a os creyentes que se consutaban con .
Los dos ma|aes obedecan a os agudos sbdos de Ta Bento. En varas
casas congas en os puebos de Remedos, Pacetas, Sanct Sprtus,
Cfuentes, Matanzas, La Habana y Pnar de Ro hubo ma|aes conocdos
como prendas, que egaron a ser famosos por sus acertados
encantamentos.
Actuamente, en casa de os Tatas Pedro y |os, en e muncpo
habanero de Maranao, pudmos ver dos grandes ocas vvendo en sus
ngangas. Y como dato curoso, en a cudad de La Habana, en casa de
una mu|er dedcada a os rtos de a mayombera, vven tres grandes
ma|aes que se pasean bremente por as zonas aedaas. Esos ma|aes
responden a os apeatvos de Gue, Guermo y Guermna. La Madre
o Yay expca que eos depuran constantemente e ambente con sus
vbracones postvas, ogrando que as maas nfuencas no entren a su
nso nganga. Para con|uros mgcos, se empea a grasa de estos
anmaes, as como su pe, sus dentes y sus vbracones, que son
tendas como nme|orabes para ograr cuaquer ob|etvo.
KUTUNGUANGOS
(HISTORIAS)
Mambe
En a terra de Bruumba nac Mambe h|o deMurabanda, de terra
Enkta. En Bruumba vva a trbu umboma. Murabanda cazador y
eador, recorra con su h|o e monte, ensendoe todos os secretos de
su faena, ya que se encontraba ve|o y aguen debera ocupar su ugar
de bru|o en a trbu. Pensando en Mambe o preparaba para e futuro,
ensendoe a naturaeza y sus secretos, cosa que aprend de su
dfunto abueo
Mambee, en memora a este bautz a su h|o con e nombre de Mambe.
Otro h|o tena, de cua no se saba su rumbo n paradero, se deca que
este h|o amadoBarabanda vva errante en e monte, debdo a que e
gustaba a soedad. Barabanda era guerrero fuerte y en combate dentro
de su trbu do muerte aMayqur, tambn guerrero y esposo de
Marwanza, que a esconddas tena amoros con Barabanda cuando
mur Mayqur.
Una |unta de ancanos y guerreros form un trbuna, para |uzgar a
Barabanda. E conocendo e pegro huyo a a seva sn de|ar rastros,
reptendo estos homcdos cada vez que aguen o encontraba en a
seva, mataba para que nade deatara su paradero. Cada vez que su
trbu combata con canbaes, peeaba a su ado vstendo pe de
eopardo, cosa que o haca rreconocbe para a gente de su trbu.
Peeaba duro y no podan contra ya que posea a empaka de dfundo
Mambee su abueo por medo de a msma poda orentarse y conocer o
que ocurra adems de protegerse. La amentaba con sangre de
eopardo, anma que cazaba con frecuenca.
Murabanda, su padre, utzaba dferentes caves en toques de tambor
para ocazar a cada uno de sus h|os, pero desgracadamente haba
ovdado a cave de Barabanda, o que haca mposbe su comuncacn.
Esta cave de os sondos a tena Lowanda, Marocuto y Gangaawga que
se haaban en msn, para e sacrfco y ofrenda de Ngo (tgre) de un
prsonero banco.
E dfunto Mambee, cuando |oven encontr ba|o una tormenta de rayos
a pequeo Ngo que yaca trtando de fro a ado de cuerpo exnme de
su madre muerta por a descarga de un rayo. Mambee recog a Ngo y
o cr en su cueva donde crec a su ado. Ngo era su predeccn a a
cua adoraba, atrbuyndoe a proteccn de a trbu ante os fenmenos
de a naturaeza.
En a cueva de Mambee, Ngo se reacono con Murabanda a cua nunca
atac. Sempre recba de eo un buen trato y en as ofrendas anuaes en
tempo de cuaresma, se e ofrendaban seres humanos. Nade poda ver
esta ceremona porque era de sumo secreto.
E rugdo de Ngo se escuchaba en a trbu con gran potenca y cardad,
causando un enorme pavor entre sus ntegrantes, pero a partr de un da
se empez a percbr con menos fuerza y rgor.
Mambee que estaba muy enfermo y que saba que morra
rremsbemente de un momento a otro, urg a su h|o Murabanda que
reunera a os ms sabos de a comundad para acudr ante Ngo pues
presenta que ago terrbe e estaba sucedendo.
Murabanda amo a Mbako, Sakanbe, Enkarme, Waran, Entumbrona y
a Mambe, e cua ya era un hombre fuerte, as partcpara de a
nvestgacn. Se entenda que s ago e pasaba a Ngo, a trbu poda
tener probemas. Se drgeron a a cueva y encontraron a Ngo en estado
morbundo. A rezaron:
NGO NDUANA NPUNGO NTARE LUMBOMA MUNI
KIAMBOTO MUTAMBRE MUNA MUNALONGO
NGO BACUNANCHECHE KIMBANZA KIMPUNGUELE
KIMBANZA
KIMPUNGUELE FUIRI NPAMBIA MIOKA KATUKANDO
NFINDA KARIRE NKELE LUTETE NKULIO TAMAKUENDA
AKUTARA LUMBOMA NGO BRILLUMBA
y prosiguieron cantando:
MUNFINDA NGO MAYIMBE
....
Maymbe conocendo su estado en antesaa de a muerte, daba vuetas
en e are hacendo su ceremona fnebre, para despus comer a carne
putrefacta de Ngo.
BONA KELE BONGA SAURA MAYIMBE NKATIOOUE
URIA MASIMENE GANGA SUALO NSULO
TEVERINA NSULO YALULA SIMANGOLLA NGO MI LEMBA
GUALLALA
MAYIMBE TONDELE SUAMBEKO NGO NDIAME SANGARA
KINDIAME LONGO YATANSO MPUNGO NGO BRILLUMBA
....
Prepararon KUNALONGO, breba|e para drseo a tgre que desde
cachorro adoraban y contnuaron cantando sus tratados para savar a
Ngo:
WA KUNANGONGO NTANGO MUINI NPUNGO MALONGO
MUYAMBE KIMBANZA YAMTUBA YARI YARI NGO MANFINDA
KUNALONGO NKANSA NFUNA KARIRE YAMBONGO
NKATIKE MPUNGO WANSO ANABATU NFINDA MAMBA
WA KUNANGONDO NSULO TENDUNDO KIMPIM NGUELE
MUMBA RILLUMBA
Y cantaron:
BRILLUMBA NGO MOILE
MOILE.
Pero todo fue en vano y aque adorado anma mur a gua que
Mambee.
Entonces Murabanda decd no de|ar rastro n carroa de os restos de
Ngo, e cua decaptaron, a cabeza, e corazn, as patas y a pe a
guardaron de requas.
Las vsceras fueron ntroducdas en una caa brava, e hgado y a he
fueron dadas a maymbe, as Maymbe estuvo compacda ya que tendra
su YAMULENKE, que era e derecho de Maymbe por haber partcpado
de veoro de Ngo.
Depostaron os restos de Ngo en un gro o caabaza y o taparon con
una pedra. Ngo haba muerto pero debera segur sendo adorado para
a prosperdad o que demostrara a fdedad de eos a a naturaeza y a
su gran h|o. Para ograr esto debera hacere una ofrenda muy vaosa
de uno de os presentes que perpetua: a vgenca de Ngo.
E ms |oven y fuerte era Mambe, que comprend y vountaramente se
ofrec, an as se reazo e sorteo, fueron a ro y tra|eron sete pedras,
e portador de que tuvera a pedra que ms se parecera a a engua de
Ngo sera a vctma.
La que evo Mambe fue a que se eg por ser a ms parecda,
urabanda su padre e vendo os o|os y fueNt ubona e verdugo a que
desgnaron para e|ecutar e sacrfco, Nbako se opuso por ser amgo
nseparabe de Mambe, no quera que murera su amgo, su ruego no
fue escuchado, Maongo quera a Mambe y Mambe.
Por o que haba que hacer Nks.Enkarm e yGuarere cudaran e
camno para que nade nterrumpera a ceremona, ya que en a trbu
desconocan o que se ba a efectuar.
Skande hzo os trazos, para stuar a Mambe y rezara Maongo que
haran Nks as se
reazan tres trazos de sacrfcos, vda y muerte de Mambe.
Skilande e cua era e mensa|ero, tra|o e pao de bano que endurec
a fuego. Los derechos seran ENTUB IRONA que consste en una cabeza
de camn, cera, agua de mananta, me, p|aro RUMANDIO (canto
dvno), cocos, 21 coro|o, e matar Nsas, 7 pedras de ro, e pao
encenddo que hara as veces de veas (RUNAN KUNIA), una oca de
maymbe, un huevo de maymbe, os tres tambores (smboo de aegra y
vountad), as armas de guerrero, as conchas de caraco marno
(dnero), agua de mar como smboo de grandeza y mstero, agua de
pozo como smboo de profunddad y seno de a terra, ames, maz,
ptanos, estos fueron os 21 derechos que present Mbako, uego o
rezo por e amgo nseparabe de a nfanca.
Rezo de a E|ecucn.
SIMBIRIKO KIMBANZA
KIMBANZA SIMBIRIKO
NUMALO ENSE MI BRILLUMBA
MONIKIAMBOTO MUMBA.
KUTENOUERE MUNALONGO
KONYOSE BRILLUMBA MAMBE
ENTIMA KUNAKONGO
ATERERE NODOKE SABRABANU
EMDEMBO ENTULO SENSENUO
SIKI LLANGAMA WANSASIMBIRI
WANSA SIMBANDANDO MANGA
KULANGA-KAGUETO MAMBE
MAMBE NKANO MONIKIAMBOTO
SESE NKISI MALONGO
SESE SONGOROKO MSIMENE
ENDIAME SANGARA KINDIAME
SINBIRILONO MUTAMBRE
FUIRE ENGOMBO URIA
MUYAMBE TEVERINA NSARA
KIMPESO SUAMEBO MUNIO
ZUFIAN KANU
MALONGO ALULA NGO
BRIYUMBA YALULA MAMBE
Despus de Nbako pronunc esto, Murubanda procede a hacer una
mpeza en e cuerpo de Mambe para que fuera purfcado a reno de
Munaongo.
Sakande busco |urubbona, yerba que sgnfca vda eterna y con ea
Murabanda d|o :
MAMBE YAMULEMBE-MAMBE
GANDO NDUANA SESE SESE
MAYIMBE ENKANVILLAMA
VILLAMA
MAGAMBA MAMBE WANZA
MATARI MATARI NSASI
NKUMA MAYAMBE
MAMBA KALUNGA
ENTUMA SALAMANTUMA
MAYIOUIRI ENSILANBAMZA
NDINGA NSUSO LEMBA
RUMIA NSILA NOKA
GUARIENE MINGONGO
CHECHE SAMBRIKO
MASANGO MASANGORIA
MAKONDO MAMNE
MURANDE NDIMBO NDINGA
YAMULEMBE NSIME ERO MAMFINDA
ENGOMA GUAGUARA BAFIOTE
SIMBIRIKOLLO.
Se aparto de Murabanda y Entubrom a hzo su entrada portando unos
be|ucos para gar a Mambe y as mtgar su door, este comenz e
gamento dcendo:
KATUKANDO-EMPABIA
KUKAMBA TONDELE ATERERE
MURABANDA ATERE
MUNALONGO SENSEKU
KUANI NIOCO ENTUBIRONA
YARI KIBONDA NGO
MAMBELE KUBONDA
MABE SESE NUMA
NKISI MALONGO EMPUNGO
Comenz a gadura y termnada. Entubrona pd a Nbako para a
e|ecucn que sera
estranguado por os be|ucos y decaptado por a Nkuna (Mambee) y
cantaron:
NKISI MAMBE ERO
MABELE NTUBIRONA
ERO-MAMBELE KUBONDA
MENGA KIANGANA KISIA
ENYILA ENKANGRE NFUA
MUANA CHECHE KUAME
ZUFIAKANU YAFIAKANO
SIRIKI MAMBELE NKUNIA
YAMULEMBE MISI MUYAMBE
MUNALONGO YAMULEMBE
NGO GUARANDOYA ENDEMBO
KRIYUMBA ORUMBO NKERE
VENO VENO NERO MENGABE
DUN DUN NKUNIA MAMBE
WANSA KALUNGA BALUANDE
TENDA NSULO-NGORO
KUNASANDI SINATO KISINDIAKO
ENDEMBO.
Lentamente a sangre fue fuyendo, as prmeras 7 gotas de sangre
cayeron en a terra, para que a madre naturaeza tuvera derecho
prmero que nade y cantaron:

ENKANDIA SIKIRI MAMBELE
FIOTO MENGA-MUMBA NSARA
(CANTO)
HO YAYA MAMBELE MALEMBO
HO YAYA NFUMBE NSAURE
Frmas no son soo para traba|os s no tambn dentfcacn. Cada
Paero tene su frma que ndca quen es. Tambn cada prenda tene
una frma que o dentfca. As es como e unverso conoce a Paero, por
su nombre de ncacn y tambn por su frma.
Rayamento Es a prmera ncacn que se e hace a a persona, o
prmero que se marca es a pe. Se cree que a pe es a frontera entre
os mundos nterores de ndvduo e conscente, e subconscente, y e
nconscente - e mundo de os sueos, as emocones, a sexuadad y
as creencas y, e mundo exteror, a socedad en a que se vve. E
modo de marcar a pe, con cucho, espon de gao, e ncuso atravs
de astra de ponto reazado con as pnturas rtuaes, e propsto es e
msmo; se trata de un tasmn, e engua|e grafco de os sgnos, que
protegen contra os esprtus mafcos, y que gana e favor de os doses
y de fumb. Representa a muerte de ndvduo, que da ugar a
renacmento, a un estado dferente, marcado por un rto de pasa|e.
Es un embema (una ndcacn vsua de door soportado en e
momento de marcar a pe, un recordatoro constante de as enseanzas
recbdas y de conocmento adqurdo durante a ncacn. Seaa a
pertenenca de ncado a una determnada fama, can o socedad.
Esta ceremona e Rayamento eva prmero ceremonas prevas:
Presentacones para un ncado en Pao Mayombe Nksy Maongo
1 Mar 2 Ro 3 Monte 4 (4) esqunas 5 Cementero 6 Paza 7 Loma
Nota: cuando se presenta a msma persona recoge sus terras que ese
es su secreto. Tambn a veces vara un poco a manera y ugar,
dependendo de as ramas. Agunas ramas empezan en una Igesa.
Se presenta a a persona y se e da coco a cada zona para sacare un
oddn de coco y saber como esta esprtuadad natura recbe a este
nuevo ncado y saber s puede traba|ar con sus guerreros en dchos
stos. Una vez a persona ya presentado ante a naturaeza. Se procede
a su preparacn para e rayamento.
Se hace una frma de rompmento en e sto donde se va a baar
Se cooca a a persona sobre a frma
Se baa con kmbanza
Se e fuma nsunga
Se e rompe a ropa Se vste a a persona de banco con os o|os tapados
(agodn y
encma un paueo banco)
Se pone a a persona a pagar pentenca por una hora En e momento
que a persona esta pagando a pentenca se e dan de comer a as
prendas a nacer segn o marcado para su nacmento (Lucero y
Zarabanda), |unto con sus coares de pao, ya prevamente e tata ha
preparado as prendas, uego se procede a evar a a persona para e
cuarto de famba para sacare su nombre en pao y sacare un sgno de
cmo e muerto de tata recbe a este nkuyo para e |uramento dentro de
a rega y s fata ago antes de |uramentar, una ves hecho esto s marca
una obra se e hace, sno se de|a pagando su pentenca.
E mayordomo prevamente e ha rogado a cabeza y e ha dado a
moyuba en pao a a persona y esta se a ha aprenddo para poder
|urarse y decr su nombre en pao para poder tocar a a puerta de
muerto, cuando e kuano ya esta sto se procede: Toca a puerta donde
esta e muerto y e padre en Nganga se da e acceso
Se e empeza a dar e yorye es decr, a marcacn con as ramas de
cayena por a espada en forma cruzada para qutare todo e Osorbo que
tene de mundo mundano donde vene
Cada acto que se reaza dentro de cuarto es cantado para avvar a
fuerza de
muerto
Se empeza e rayamento: se marca una cruz en cada pe, una cruz en
cada mano, una cruz en cada pectora con tres raytas a os ateraes de
a msma y por utmo una en a base de a nuca( os gundaveas rayan
con frmas) Se hace e emboso que es e seado de as herdas con
manteca de coro|o, cascara y esuntado con a Mpaka de tata, a
Menga que corre se recoge con agodn y se mete en un recpente en
donde sgnfca e |uramento ante a Prenda Mayor
Las herdas de os pes de sean con as dos veas que prevamente os
paeros tenen
a os ateraes de a persona mentras esta e |uramento
Se e da a a persona e Corazn de gao |unto con 7 granos de pmenta
de gunea, omero, con a sangre de os anmaes que comeron as
prendas, manteca de coro|o para e pacto fna.
Este acto ceremona es con os o|os cerrados para e ruano.
Se procede a qutare a venda y se e entregan sus coares que debern
recogeros de
a estera con a boca y e tata se os coocar con a Mpaka
Mboma Noca o Conocda como Ma|a
Muchos paeros descendentes drectos de as etnas de reno de
Mankongo, y de as de
orgen arar, traba|an con ma|aes. Hstrcamente, a serpente ha sdo
consderada como un
anma sagrado. En e Apocapss aparece como e Dabo, como Satans
en su ucha contra e poder dvno. Es tambn atrbuto de Santa
Margarta y de Santa Mara, de quenes se dce ucharon contra ea y a
venceron. Aparece en forma de dragn |unto a Apsto Fepe y con San
Svestre; e Arcnge Mgue puso su pe sobre a cabeza de ese ofdo en
sea de vctora. Para a Igesa Catca representa e poder magno, a
causa de a derrota de hombre, redmdo por Crsto. Sn embargo, os
paeros utzan a ma| -susttuto cubano de a serpente- en sus
ngangas, donde vve para reazar dferentes traba|os, todos eos de
benefco para e hombre. Conocemos a travs de Teodoro Daz Fabeo"
que e ma| de Tata |uan |os, orundo de puebo de Abreu, traba|aba
como una prenda: e ofdo msmo era una prenda, amada Mara
Doores, muy respetada y querda por os ah|ados y segudores de Tata.
En Yagua|ay, e congo musund Ta Bento, tena dos ma|aes educados, a
os cuaes usaba, entre otras cosas, para despo|ar de esprtus oscuros o
de cuaquer otro probema a os creyentes que se consutaban con .
Los dos ma|aes obedecan a os agudos sbdos de Ta Bento. En varas
casas congas en os puebos de Remedos, Pacetas, Sanct Sprtus,
Cfuentes, Matanzas, La Habana y Pnar de Ro hubo ma|aes conocdos
como prendas, que egaron a ser famosos por sus acertados
encantamentos.
Actuamente, en casa de os Tatas Pedro y |os, en e muncpo
habanero de Maranao,
pudmos ver dos grandes ocas vvendo en sus ngangas. Y como dato
curoso, en a cudad
de La Habana, en casa de una mu|er dedcada a os rtos de a
mayombera, vven tres grandes ma|aes que se pasean bremente por
as zonas aedaas. Esos ma|aes responden a os apeatvos de Gue,
Guermo y Guermna. La Madre o Yay expca que eos depuran
constantemente e ambente con sus vbracones postvas, ogrando que
as maas nfuencas no entren a su nso nganga. Para con|uros mgcos,
se empea a grasa de estos anmaes, as como su pe, sus dentes y
sus vbracones, que son tendas como nme|orabes para ograr
cuaquer ob|etvo.
KUTUNGUANGOS
(HISTORIAS)
Mambe
En a terra de Bruumba nacMambe h|o deMurabanda, de terra
Enkta. En Bruumba vva a trbu umboma. Murabanda cazador y
eador, recorra con su h|o e monte, ensendoe todos os secretos de
su faena, ya que se encontraba ve|o y aguen debera ocupar su ugar
de bru|o en a trbu. Pensando en Mambe o preparaba para e futuro,
ensendoe a naturaeza y sus secretos, cosa que aprend de su
dfunto abueo
Mambee, en memora a este bautz a su h|o con e nombre de Mambe.
Otro h|o tena,
de cua no se saba su rumbo n paradero, se deca que este h|o
amadoBarabanda vva errante en e monte, debdo a que e gustaba a
soedad. Barabanda era guerrero fuerte y en combate dentro de su trbu
do muerte aMayqur, tambn guerrero y esposo de
Marwanza, que a esconddas tena amoros con Barabanda cuando
mur Mayqur.
Una |unta de ancanos y guerreros form un trbuna, para |uzgar a
Barabanda. E conocendo e pegro huyo a a seva sn de|ar rastros,
reptendo estos homcdos cada vez que aguen o encontraba en a
seva, mataba para que nade deatara su paradero. Cada vez que su
trbu combata con canbaes, peeaba a su ado vstendo pe de
eopardo, cosa que o haca rreconocbe para a gente de su trbu.
Peeaba duro y no podan contra ya que posea a empaka de dfundo
Mambee su abueo por medo de a msma poda orentarse y conocer o
que ocurra adems de protegerse. La amentaba con sangre de
eopardo, anma que cazaba con frecuenca.
Murabanda, su padre, utzaba dferentes caves en toques de tambor
para ocazar a cada uno de sus h|os, pero desgracadamente haba
ovdado a cave de Barabanda, o que haca mposbe su comuncacn.
Esta cave de os sondos a tena Lowanda, Marocuto y Gangaawga que
se haaban en msn, para e sacrfco y ofrenda de Ngo (tgre) de un
prsonero banco.
E dfunto Mambee, cuando |oven encontr ba|o una tormenta de rayos
a pequeo Ngo que yaca trtando de fro a ado de cuerpo exnme de
su madre muerta por a descarga de un rayo. Mambee recog a Ngo y
o cr en su cueva donde crec a su ado. Ngo era su predeccn a a
cua adoraba, atrbuyndoe a proteccn de a trbu ante os fenmenos
de a naturaeza.
En a cueva de Mambee, Ngo se reacono con Murabanda a cua nunca
atac. Sempre recba de eo un buen trato y en as ofrendas anuaes en
tempo de cuaresma, se e ofrendaban seres humanos. Nade poda ver
esta ceremona porque era de sumo secreto.
E rugdo de Ngo se escuchaba en a trbu con gran potenca y cardad,
causando un enorme pavor entre sus ntegrantes, pero a partr de un da
se empez a percbr con menos fuerza y rgor.
Mambee que estaba muy enfermo y que saba que morra
rremsbemente de un momento a otro, urg a su h|o Murabanda que
reunera a os ms sabos de a comundad para acudr ante Ngo pues
presenta que ago terrbe e estaba sucedendo.
Murabanda amo a Mbako, Sakanbe, Enkarme, Waran, Entumbrona y
a Mambe, e cua ya era un hombre fuerte, as partcpara de a
nvestgacn. Se entenda que s ago e pasaba a Ngo, a trbu poda
tener probemas. Se drgeron a a cueva y encontraron a Ngo en estado
morbundo. A rezaron:
NGO
NDUANA
NPUNGO
NTARE
LUMBOMA
MUNI
KIAMBOTO
MUTAMBRE
MUNA
MUNALONGO
NGO
BACUNANCHECHE
KIMBANZA
KIMPUNGUELE
KIMBANZA
KIMPUNGUELE
FUIRI
NPAMBIA
MIOKA
KATUKANDO
NFINDA
KARIRE
NKELE
LUTETE
NKULIO
TAMAKUENDA
AKUTARA
LUMBOMA
NGO
BRILLUMBA
y prosgueron cantando:
MUNFINDA
NGO
MAYIMBE
....
Maymbe conocendo su estado en antesaa de a muerte, daba vuetas
en e are hacendo
su ceremona fnebre, para despus comer a carne putrefacta de Ngo.
BONA
KELE
BONGA
SAURA
MAYIMBE
NKATIOOUE
URIA
MASIMENE
GANGA
SUALO
NSULO
TEVERINA
NSULO
YALULA
SIMANGOLLA
NGO
MI
LEMBA
GUALLALA
MAYIMBE
TONDELE
SUAMBEKO
NGO
NDIAME
SANGARA
KINDIAME
LONGO
YATANSO
MPUNGO
NGO
BRILLUMBA
....
Prepararon KUNALONGO, breba|e para drseo a tgre que desde
cachorro adoraban y
contnuaron
cantando
sus
tratados
para
savar
a
Ngo:
WA
KUNANGONGO
NTANGO
MUINI
NPUNGO
MALONGO
MUYAMBE
KIMBANZA
YAMTUBA
YARI
YARI
NGO
MANFINDA
KUNALONGO
NKANSA
NFUNA
KARIRE
YAMBONGO
NKATIKE
MPUNGO
WANSO
ANABATU
NFINDA
MAMBA
WA
KUNANGONDO
NSULO
TENDUNDO
KIMPIM
NGUELE
MUMBA
BRILLUMBA.
Y cantaron:
BRILLUMBA NGO MOILE
MOILE.
Pero todo fue en vano y aque adorado anma mur a gua que
Mambee.
Entonces Murabanda decd no de|ar rastro n carroa de os restos de
Ngo, e cua
decaptaron, a cabeza, e corazn, as patas y a pe a guardaron de
requas.
Las vsceras fueron ntroducdas en una caa brava, e hgado y a he
fueron dadas a maymbe, as Maymbe estuvo compacda ya que tendra
su YAMULENKE, que era e derecho de Maymbe por haber partcpado
de veoro de Ngo.
Depostaron os restos de Ngo en un gro o caabaza y o taparon con
una pedra. Ngo haba muerto pero debera segur sendo adorado para
a prosperdad o que demostrara a fdedad de eos a a naturaeza y a
su gran h|o. Para ograr esto debera hacere una ofrenda muy vaosa
de uno de os presentes que perpetua: a vgenca de Ngo.
E ms |oven y fuerte era Mambe, que comprend y vountaramente se
ofrec, an as se reazo e sorteo, fueron a ro y tra|eron sete pedras,
e portador de que tuvera a pedra que ms se parecera a a engua de
Ngo sera a vctma.
La que evo Mambe fue a que se eg por ser a ms parecda,
Murabanda su padre e
vendo os o|os y fueNt ubona e verdugo a que desgnaron para
e|ecutar e sacrfco,
Nbako se opuso por ser amgo nseparabe de Mambe, no quera que
murera su amgo,
su ruego no fue escuchado, Maongo quera a Mambe y Mambe.
Por o que haba que hacer Nks.Enkarm e yGuarere cudaran e
camno para que
nade nterrumpera a ceremona, ya que en a trbu desconocan o que
se ba a efectuar.
Skande hzo os trazos, para stuar a Mambe y rezara Maongo que
haran Nks as se
reazan tres trazos de sacrfcos, vda y muerte de Mambe.
Skande e cua era e mensa|ero, tra|o e pao de bano que endurec
a fuego. Los derechos seranENTUB IRONA que consste en una cabeza
de camn, cera, agua de mananta, me, p|aro RUMANDIO (canto
dvno), cocos, 21 coro|o, e matar Nsas, 7 pedras de ro, e pao
encenddo que hara as veces de veas (RUNAN KUNIA), una oca de
maymbe, un huevo de maymbe, os tres tambores (smboo de aegra y
vountad), as armas de guerrero, as conchas de caraco marno
(dnero), agua de mar como smboo de grandeza y mstero, agua de
pozo como smboo de profunddad y seno de a terra, ames, maz,
ptanos, estos fueron os 21 derechos que presentMbako, uego o rezo
por e amgo nseparabe de a nfanca.
Rezo de a E|ecucn.
SIMBIRIKO KIMBANZA
KIMBANZA SIMBIRIKO
NUMALO ENSE MI BRILLUMBA
MONIKIAMBOTO MUMBA.
KUTENOUERE MUNALONGO
KONYOSE BRILLUMBA MAMBE
ENTIMA KUNAKONGO
ATERERE NODOKE SABRABANU
EMDEMBO ENTULO SENSENUO
SIKI LLANGAMA WANSASIMBIRI
WANSA SIMBANDANDO MANGA
KULANGA-KAGUETO MAMBE
MAMBE NKANO MONIKIAMBOTO
SESE NKISI MALONGO
SESE SONGOROKO MSIMENE
ENDIAME SANGARA KINDIAME
SINBIRILONO MUTAMBRE
FUIRE ENGOMBO URIA
MUYAMBE TEVERINA NSARA
KIMPESO SUAMEBO MUNIO
ZUFIAN KANU
MALONGO ALULA NGO
BRIYUMBA YALULA MAMBE.
Despus de Nbako pronunc esto, Murubanda procede a hacer una
mpeza en e cuerpo
de Mambe para que fuera purfcado a reno de Munaongo.
Sakande busco |urubbona, yerba que sgnfca vda eterna y con ea
Murabanda d|o :
KUSUMA BITITI ENGOMBO
KIMBANZA KOSUMA
ENDEMBO NUMAYANTIMA
KIANKO-NSILA-NOKA TENDUNDO
KIMPUNGUELE-ENTUBIRONA
SAKILANDE-MBAKO-AGUARIENE
ENKARIME-MURABANDA
NDIMBO MAMBE MUANA
BAKUNANCHECHE BROKOMONE
MBONGO KUENDA NGO KUENDA
MALONGO.
ENTARE BANGO-LUMBOMA
BRIYUMBA NKISI MPAGUE
TAKONE-NARIGUALLARO NFUMA
BOTOTO BANGO.
Dcendo esto arranco un mechn de peo de a cabeza de su h|o para
guardaro de
recuerdo y e presento todos os derechos y d|o :
MAMBE YAMULEMBE-MAMBE
GANDO NDUANA SESE SESE
MAYIMBE ENKANVILLAMA
VILLAMA
MAGAMBA MAMBE WANZA
MATARI MATARI NSASI
NKUMA MAYAMBE
MAMBA KALUNGA
ENTUMA SALAMANTUMA
MAYIOUIRI ENSILANBAMZA
NDINGA NSUSO LEMBA
RUMIA NSILA NOKA
GUARIENE MINGONGO
CHECHE SAMBRIKO
MASANGO MASANGORIA
MAKONDO MAMNE
MURANDE NDIMBO NDINGA
YAMULEMBE NSIME ERO MAMFINDA
ENGOMA GUAGUARA BAFIOTE
SIMBIRIKOLLO.
Se aparto de Murabanda yEntubrom a hzo su entrada portando unos
be|ucos para gar
a Mambe y as mtgar su door, este comenz e gamento dcendo:
KATUKANDO-EMPABIA
KUKAMBA TONDELE ATERERE
MURABANDA ATERE
MUNALONGO SENSEKU
KUANI NIOCO ENTUBIRONA
YARI KIBONDA NGO
MAMBELE KUBONDA
MABE SESE NUMA
NKISI MALONGO EMPUNGO
ENFUA FUIRI NFUMBE
MASIMONE PAGUIAME
MAMBE KUTARA BANGO
YALULA MONIKIAMBOTO YANTANSO
YIMBULA BANGO BRIYUMBA
GUANGUARA.
Comenz a gadura y termnada. Entubrona pd a Nbako para a
e|ecucn que sera
estranguado por os be|ucos y decaptado por a Nkuna (Mambee) y
cantaron:
NKISI MAMBE ERO
MABELE NTUBIRONA
ERO-MAMBELE KUBONDA
MENGA KIANGANA KISIA
ENYILA ENKANGRE NFUA
MUANA CHECHE KUAME
ZUFIAKANU YAFIAKANO
SIRIKI MAMBELE NKUNIA
YAMULEMBE MISI MUYAMBE
MUNALONGO YAMULEMBE
NGO GUARANDOYA ENDEMBO
KRIYUMBA ORUMBO NKERE
VENO VENO NERO MENGABE
DUN DUN NKUNIA MAMBE
WANSA KALUNGA BALUANDE
TENDA NSULO-NGORO
KUNASANDI SINATO KISINDIAKO
ENDEMBO.
Lentamente a sangre fue fuyendo, as prmeras 7 gotas de sangre
cayeron en a terra, para
que a madre naturaeza tuvera derecho prmero que nade y cantaron:
ENKANDIA SIKIRI MAMBELE
FIOTO MENGA-MUMBA NSARA
(CANTO)
HO YAYA MAMBELE MALEMBO
HO YAYA NFUMBE NSAURE
NGO NTIE KRYUMBA MAMBE
KUMA.
Estos cantos NAINGAS e expresaban a a madre naturaeza o que se
estaba reazando y a su vez e estaban comuncando que no eran eos
cupabes de o que se estaba reazando, sno que os be|ucos fueron os
que estranguaron y a Nkuna o decapto. Despus de a ceremona de
e|ecucn, Entubrona con a ayuda de Guarere decapto e cuerpo sn
vda de Mambe.
Separaron a cabeza de resto de cuerpo. Sacaron e corazn, os
gentaes, os pes, as manos, as tbas y as chocozueas. E hgado y
parte de as trpas se e entrego a Sakande, para que o pusera en un
ugar donde Maymbe comera, as e pagaban e derecho por partcpar
en esta ceremona. Como desde que Ngo presento sntomas de muerte,
Maymbe sempre rondo e ugar, era necesaro esconder e cuerpo de
tgre muerto y dare de comer a Maymbe fuera de a para que se
ae|ara y no descubrera e ugar con su presenca.
La cabeza o Kryumba a tomaron todos en as manos envuetas
prevamente en me y terra, as no seran manchadas de sangre. Soo
as manos de Ntumbrona y Guaran Ntubrona Rezo:
NTUBIRONA KRIYUMBA
YA NSAURE ERO KONYOSE
GUARIRIONGA, NSULO
MAYIMBE KARIRE, ZUTETE
CHIOUIRIMATO, KARAIRE KUTENGUERE
ENTIE AHULLERE
MAMBE KISENGUERE LIFAN KULE
KIGUAGUA, ENSISAURIA
MAYIMBE, GANDO ENTIMA
MENGA YAMULEMBE.
Depostaron a cabeza |unto a a de Ngo, que yaca en e gro que fue
envueto en cera, |unto a huevo de maymbe que tambn fue
sacrfcado para que pagara un derecho por su presenca noportuna y e
huevo como smboo de a vda y nacmento.
Sus vsceras van dentro de a caa brava |unto con as de Ngo, y a otra
parte en a Nkuna que ahora ser un atrbuto sagrado pues srv como
ta.
En a decaptacn de Mambe y a muerte de Ngo, as enguas fueron
ad|udcadas a tambor a de Ngo, para que Brame y Ru|a y a de Mambe
a as conchas marnas as cuaes servran para conversar
(CHAMALONGOS), cuando fueran consagrados con a engua y a cabeza
de GLEN GLEN (p|aro habador).
Los pes de Mambe fueron enterrados por Sakande a pe de a pedra
donde descansa en gro con a Kryumba de Ngo |unto a a de Mambe.
Entubrona corto as puntas de os dedos de os pes y se os entrego a
Sakande para que os evara a enterrar a dstntos camnos en reacn
con os cuatro ventos y cantaron:
DUN DUN KANGRA NSILA.....
As se amarro por vez prmera, para que nade egara a ugar donde se
haba sacrfcado Mambe y a su vez e esprtu camnara en cuaquera
de os cuatro ventos, as tbas o KISENGUERE se cargaron y puesto en
cruz para que e Nfumbe de hombre tgre camnara soo cuando e fuera
autorzado, puesto que con eas en cruz tendra os pes enredados y no
podra camnar.
REZO PARA EL AMARRE DE LOS CUATRO VlENTOS
ENTUKIAKO NTULA NUMALO KUENDA
YAMPEMO NSILA ENDULAKO NDUMBA
MUANA TONDELE VICA VIOCO ENSE
SAUKENDE.
SARABANU BITITI MUNALONGO
MUANA NTANDA SIOUIRI NKISI
MUMBA FINDA VENO NFUMBE
KUNANSO NSAURE NTARE
SIMANGOLLA AGUARUERE MI
LEMBO MURAMBE WA KUNANKONGO
KANGRA NDUMBA KANGRA MUANA
MAMBELE NFIOTO ENTUBIRONA
KI BONDA GUARI NBOVA DINGA MALENSO
NKISI MAMBE NGO BRIYUMBA.
LUMBOMA MUMBA TEVERINA
TEVERINA NKISI TEVERINA YAYA.
y cantaron:
TEVERINA NKISI TEVERINA YAYA.
Con un pedazo de corazn de dfunto os dems derechos se
prepararon un ANKUTA, se e deron de comer a camn y a a oka.
Como e camn no haba y a oka no duerme, guardaran e secreto
eementamente de fundamento, que ya estaba formado y que se amo:
NIKISI MAMBE NGO BRILLUMBA TEVERINO.
E camn tambn cudara y guardara e secreto ya que cuando
Sakande fue a ro que estaba manchado de sangre, as comera e
secreto y no o dvugara pues no tene engua. Tambn fue ofrendado
como acompaante de sacrfco, porque es NGANDO NDUANA NGANDO
BATALLA y prehstrco, e prmer Ngando de ofrenda que por
antgedad reservada y fuerza, adems de ser dueos de ro y prmer
Ngando, porque cercano se fue a buscar os derechos para e sacrfco.
Haba que pagare a a terra y a a naturaeza, preparando un escota
para que e ms tarde sera sacrfcado, eran ventuno os derechos
entregados y Nbako estaba cansado de camnar y a prmero que vo y
capturo fue a camn, no contno buscando os otros derechos y
regreso, cuando ego Guarere que custodaba e camno de os
derechos a o que Nbako contesto:
YASINA NGANDO NDUANA.
(no hay ms Ngando que bataa)
Cuando ya todo estaba prctcamente concudo, se uneron as ses
restantes y con a sangre |uraron no contar a nade sobre a suerte que
Mambe haba corrdo y o que haba reazado, as se hzo e prmer
SIMBIRCULLO con |uramento de sangre de a trbu, haban sado sete y
ahora regresaban soamente cnco. Mambe mur yGuarere y Nbarme
se quedaron cudando e ugar, hasta que Murabanda regresara de a
trbu y
d|era o que se reazara cuando egaran a a trbu.
Marwanza quso saber que haba sdo de Mambe y Guarere y Enkarme,
nada e d|eron.. pero ea presenta ago, Nsas un guerrero que vesta
pe de en tambn se nteres.... nada superon, e tempo transcurra
y nada se saba de Barabanda, h|o de Murabanda y hermano de Mambe
.
Marwanga
Se cuenta que en e ngeno La Dana de Soer vva una escava amada
Marwanga , mu|er " de carne y hueso " , fuerte , a quen mucho teman
os mayoraes , pues su fama de bru|a corra de boca en boca por toda a
zona , y por entonces se deca que " cuando una mu|er dce a ser bru|a
como Marwanga , que se amarre e Tata e pantan . Son e dabo , y
todas tenen madera de bru|as " .
En Cuba y prncpamente en a zona de Matanzas , e nombre de
Marwanga est reaconado con a orsha Oy , pero tambn en as
Regas de Pao Monte exsten muchas ngangas que evan su nombre.
... Marwanga vno a Amrca con dos hermanas suyas . Estas fueron a
Santo Domngo o a Puerto Rco .
A Marwanga e toc venr a Cuba . Pero a egar a La Dana e advrt a
Contramayora que e da que e sonara a musnga ( e cuero ) en as
costas , no a vera ms . Y ese da eg.
.
Ea se escond en a etrna y de a vov a Afrca voando...
... Marwanga se entretena en trare kmbamba ( bru|era ) a os congos
de Soer y de os alrededores , pero todos crean que quen arremeta
contra eos era un hombre . Tan sera se puso a stuacn que un nksa
de os mayores y de vsta muy cara , buscando qun era e enemgo ,
v a fn en e espe|o a fgura de una persona acostada en e sueo :
- Ya t - d|o - Aqu t uno con cabeza pa ba|o conversando con cazuea .
Ah ! , pero
tene nagatoro grandsmo . Matako mandunga ! Ese cuo gordo no
parece de hombre .
Fueron sguendo a ymb ( mdum ) que os ev a gatas , ofateando
e sueo , sguendo
e rastro hasta e boho que era e de Marwanga .
Ea abr a puerta .
Yo msma soy Marwanga ! Yo tengo sete sayas ! Y se fue qutando
as sete sayas y trndoseas una a una a Mbua , a que a haba
descuberto . Luego es cerr a puerta.
Historia de Centella Ndoki
En un desoado terrtoro de cong, donde se dvden dos ros, aparec
un remono en pena gran bataa, una trbu de pocos hombres, pntados
de ro|o sangre, guerreaba ferozmente contra un nnumerabe e|ercto
que ya os tena cas vencdos, este remono que tocaba e ceo os
envov y os pnto de marrn con su barro, no de|ndoos ver por sus
enemgos y dezmando en cada una de sus vuetas e enorme e|ercto
que tenan en frente. Das despus, aun en as ceebracones de a
vctora de esa bataa, ega una mu|er, de tez negra como e bano, con
un bcuo de donde gundaban varas kyumbas y envuetas en na|es
marrones y morados.
E rey de a trbu, quen era NKULU sent a a va|era en e crcuo de a
fogata, donde deberan estar as mu|eres: en medo de a noche, e rey
amo a a vstante y e pregunto quen era y de donde vena, a o que a
msma e respond: -''Soy a pegara de tus hombre soy quen sempre
ha estado a tu ado, soy quen por t se escapa, soy a msma noche sn
una y sn estreas, soy a rena con e|ercto que |ams podrs ver, pero
en cada bataa tuya, m e|ercto crece. Soy a muerte hecha mu|er''.
Dchas estas paabras, e rey se retro a su choza y a a maana
sguente, a ver que a va|era todava estaba de pe en e msmo sto
donde e a haba de|ado; e pregunto, que queres de m y de m
puebo? y ea respond:
-''De t; te quero a t, porque me enamore, por tu fereza, por tu
ntegenca, por tu sagacdad, por tu eatad a a trbu, por tu eatad a a
regn, por tu vaor y por tu sabdura en a |ustca; y de tu trbu, quero
aprender como ser tan fe a t como eos, quero saber os secretos que
eos tenen para no temer a su partda o a a egada a m reno, quero
aprender que es a fecdad y a aegra''.
NKULU, preso de una gran trbuacn que ocasonaron as paabras que
esa mu|er e haba dcho, decd tomara como esposa, sera su novena
esposa y a mas |oven de todas, a os 9 das de su decsn, a sondo de
una centea, apareceron 9 montones de rquezas que smbozaran a
dote de esta rena.
Fue e momento mas peno de esa trbu, a novena esposa e dara a rey
nueve h|os, 4 hembras y 5 varones, sendo e prmero de sexo
mascuno y quen heredara e renado en a partda de su padre, (esa
trbu hstrcamente se amo os ZULU). CENTELLA NDOKI, como esa
trbu a amo, debdo a a centea en donde aparec a rqueza y NDOKI
a su renado, aprend a ser tan fera, tan guerrera tan audaz, como o
era su rey utzando sabamente a centea en bataas y su remono de
nfumbs en as msmas, para cubrr a su puebo.

Nueve das despus de a partda de NKULU, Centea Ndok, fue
desprestgada por as otras esposas de rey, y ponndoa en contra con
a trbu, despus de ser a ms querda, fue a ms ovdada; un buen da
se paro en a puerta de CAMPO FINDA y es d|o a a trbu: He aprenddo
mucho de su rey y de ustedes, sobre todo a tracn de a que he sdo
presa en estos das; aqu donde me ven, sempre estar, me voy, pero
no para de|aros, s no para unrme a quen de |ams me he de separar,
uno a uno se unrn a m, y ser m voz a nca que escuchen, ya que
ser yo quen os acepte o no. Mentras daba a vueta para dare a
espada y entrar, fue envueta en un remono de NFUMBIS y en una
centea desaparec. Desde esos das hasta hoy .CENTELLA NDOKI ha
sdo venerada y sus atencones son en e cementero como duea de os
NFUMBIS y de a puerta de CAMPO FINDA. Agunos dcen que esta dedad
se podra dvdr en tres etapas. CENTELLITA: a |oven y exuberante
mu|er, ena de rquezas y de apego a sus prncpos CENTELLA: La mu|er
madre y guerrera, desafante y sn temor a cuaquer guerrera, ena de
una ambcn de aprender a ser humana CENTELLA NDOKI: La mu|er
traconada por su puebo, que por amor, se un nuevamente a quen
ama, hacendo e sacrfco de de|aro todo por seguro a e, dando de
ea todo sn esperar nada.
Como Nzamb Creo E Mundo
Nzamb kutanna nyonso kanda nene,
Aqu es reato una hstora que guarda en s e secreto de a Creacon de
unverso de Nzamb mpungu y que a su vez de|a entrever grandes
secretos regosos :
" De a oscurdad Nzamb mpungu decdo crearNt et em bwa (as
estreas y Astros).
Conformo rpdamente una gran trbu (kanda nene), que amo Zuu
oNzuu (ceo o bveda ceesta). Pronto Nzamb mostro certa
preferenca haca dos de sus h|os, Nt angu (E So) yNt ot o (La Terra).
Ntangu era e ms bravo de os guerreros, mentras que Ntoto era a
mas hermosa de todas sus h|as. En ese msmo nstante, procamo que
ambos se casaran organzando una gran ceebracn. A poco tempo
naceron cuatro h|os de esta unn :Ngonda (a Luna),Tya (E Fuego),Nt
em bo (E Vento) yMaza (E Agua). Tya representaba a matera voat,
Ntembo representaba o gaseoso, Maza o qudo. Rpdamente Tya y
Ngonda se desposaron. De esta unon naceron dos h|os: Lufwa (muerte)
y Mb (E Ma). Ngonda quen rpdamente se desentend de sus
obgacones maternaes, abandono su esposo y sus h|os. A poco
tempo Ntangu, padre de Ngonda, se entero de a stuacn y part en
busca de su h|a para dare muerte. Cuando a encontr, a punto de
arrebatare a vda, su madre Ntoto nterced, tapndoa por competo
ante Ntangu. Tya vendo o que suceda, y aun enamorado de su esposa
Ngonda, desafo Ntangu a un combate a muerte. Rpdamente Ntangu
comenz a rer sabendo que Tya no tendra nnguna posbdad contra
e. Tya avergonzado por a bura de su padre, o nsuto. En ese nstante,
Ntangu cedo a a provocacon de su h|o, gopeandoo voentamente.
Tya a punto de morr mporo a su madre Ntoto, que ntercedera
nuevamente por e. Ntoto e ofreco entonces refugo a su h|o Tya, en
sus entraas.
A raz de esta stuacn, Mb y Lufwa quedaron hurfanos, ya que su
madre Ngonda, desaparec y su padre Tya, se refugo para sempre en
as entraas de su madre Ntoto. Hurfanos, os parentes astros
decderon tomar cargo de a custoda de ambos nfantes. Estos,
sufreron durante toda su nfanca, a crtca y os maos tratos que
recban por parte de sus famares Astros. A egar a edad sufcente,
ambos decderon retrarse de kanda nene, para vvr en paz ae|ados de
as crtcas que os perseguan. Lufwa y Mb, decderon desposarse y de
esta unn nace Nkad a mpemba. Este bebe naco con a partcuardad
de absorber todo e odo y e rencor de sus padres, por o que se
consdera que es a representacon de as fuerzas maevoas de
unverso, e dabo congo. En paraeo a estos acontecmentos, os otros
dos h|os de Ntangu y Ntoto, Ntembo y Maza, tambn se desposaron, y
de esta unn nacen dos h|os : Moyo o Luzngu (vda o aento vta)
yTad (pedra, sodez). Ambos h|os se desposan y de eos nace una h|a
:
Lufwanesu, quen representa e equbro de unverso. Lufwanesu es a
h|a prodgo
nacda de una reacon frme y estabe. Con e tempo, Lufwanesu, se
converte en una hermosa mu|er. Pronto esta, amo a atencon de Nkad
a Mpemba, quen a observaba constantemente, pues a deseaba y
envdaba a msmo tempo.
Un da, Lufwanesu paseaba por os |ardnes de Ntoto, cuando Nkad a
Mpemba a sorprend, y a voo. De esta voacn nace un h|o
:Bawonsono, quen representa e mundo vsbe. Este bebe nace con as
caracterstcas de sus progentores, por parte de a madre hereda todas
as cuadades referentes a equbro unversa, pero por parte de su
padre, hereda todos os defectos. Estas cuadades fueron a su vez
transpasadas a su reno, e mundo vsbe.
Nzamb, quen observaba a evoucn de su creacn, decd tomar
meddas radcaes para restabecer e equbro y a paz. Para eo decde
destrur Bawonsono, quen estaba de manera ndrecta contamnando a
matera tangbe. Bawonsono fue as decaptado y esparcdo en todo e
unverso. De os restos de Bawonsono brotaronMensu (o que
vemos),Nsunu (o que oemos),Vova (os sondos), Matu (o que omos) y
Mbom a (o que precbmos). Nzamb decd en ese tempo r a vstar su
h|a Maza, a quen e obsequo mbz a maza (os peces). Posterormente
fue a ver a su h|o Ntembo, a quen e regaoNun (os p|aros). Reservo
su utma vsta para su h|a predecta Ntoto, a quen e regao dos
h|os :Buu yBf et et e, os anmaes e nsectos. Tras su utma vsta,
Nzamb
decdo que era tempo de retrarse a a montaa mas eevada (mongo).
Mas tarde Moyo se enamoro de Buu con quen tuvo dos h|os :N'kent o
(mu|er) yBakaa (hombre). As N'kento y Bakaa crean ekanda, a
fama.
Kutuguango resumido de como Nzambi creo el Mundo
Narra que Nzamb vva soo en munansuo (ceo) y decd un da crear
a terra y os Bantu (seres humanos). Para estar comuncados estos dos
panos o mundos creo e sagrado rbo:Nkuna-Ungundu (Ceba), a cua
usaba a modo de escaera tanto e como os humanos, a os cuaes
comunco que ese era un pao sagrado Cudeno y usndoo como
escaera es permtr subr am morada, hasta ese momento no exsta
e ma en e mundo, todo era fecdad y armona, pero e hombre -que
no o es por gusto- se aburr y Nzamb entonces e enseo partcpando
e msmo: e canto y e bae, dndoe como nstrumento musca e
Ngoma (tambor). Sobre e tamao y cadad de msmo fueron as
prmeras dsputas. Las mu|eres aegaban que deban hacerse mayores y
poderosos, y os hombres o ntentaban, pero sn resutado aprobatoro
por a parte femenna. Hasta que eas propuseron se hcera con a
madera de a Ungundu, a o que eos accederon taando e ustre rbo
y e resutado fue un tambor ggante que con sus sondos haca
retumbar a terra hasta arrugarse y conformar as actuaes montaas, o
cua despert a curosdad de Nzamb, quen mando a Maymbe (Tosa)
a que e tra|era e nstrumento obtendo de acto sacrego de taar a
Ceba, e hzo sonar producendo os truenos. A partr de entonces os
hombres no pueden subr a a morada de Nzamb, pues no tenan e
modo de hacero, e msmo Nzamb resov no ba|ar ms a a terra y se
ae|o defntvamente por a desobedenca de estos, con a consecuente
perdda de prvegos para os humanos, aparcn de as enfermedades,
a muerte, e caor, e fr y a obgacn de traba|ar para obtener e
sustento. La dstanca de Nzamb fue a peor de as madcones para os
humanos, enfrentndose a ma que campea por e mundo.
Otro Kutuguango de cmo Nsamb creo e mundo
" Nzambia hizo el primer hombre que hubo en el mundo y la primera mujer. Como
es natural, la pareja nueva se acopl y tuvieron un hijo: se lo ensearon a
Nzamba y es d|o que s a os sete das se es mora, que no fuesen a
enterraro sno que o puseran entre os be|ucos y o taparan para que
no o cogera a terra. Resut que e h|o se es mur en os das
seaados; y en vez de de|aro en a be|uquera, como es haba dcho,
abreron un hoyo y o enterraron gua que una sema. Esperaron unos
das y fueron a contare a Nzamba que e no se haba muerto y que no
resuctaba. Pero como Nzamba todo o ve, ya conoca que e haban
desobedecdo. - Pero yo no es d|e o que tenan que hacer?
Antela bila bulu wmbo yayendale! Brutos, que no saben! Ahora,
todos os
que sgan nacendo morrn; n uno soo va a resuctar... por no haberme
hecho caso. De
esta pare|a descendemos todos; y por eo, nade cuando muere
resucta.
"Fue cuando en a Terra no haba ms que un soo hombre... |unto a
mar se eevaba a oma Chech-Kaunga. Kaunga se amaba e mar. E
hombre se amaba Ycara. La Terra se amaba Entoto. Cuando saa e
So, Chech -Kaunga vea e hombre aba|o, escarbando afanosamente
con sus manos en a Terra. Un da Chech-Kaunga-Loma Grande e
hab a Ntoto: -Oun es ese que veo a ms pantas, que te here, te
revueve, devora tus h|os y uego canta? -Es Ycara, e envado de
Zamba. - Entonces hab e Mar: -Oue no te engae. Ycara; nunca
podr ms que yo, n puede ms que t!- Y e hombre oy o que
habaron e Mar, a Montaa y e Lano. Se acerc a Mar y e d|o: -Soy e
envado de Nzamba.- E Mar e respond furoso: -No reconozco a
nngn ser.- Y e escup e rostro. Cuando e hombre, como era su
costumbre, quso contnuar abrendo agu|eros y hurgando en e sueo, a
Terra e pregunt: -Por qu tomas o que es mo?-Soy e envado de
Nzamba.- Vov a repetr e Hombre. Pero esta vez a Terra se
endurec y se cerr y no pudo obtener nada de ea. Entonces Ycara se
vov a Chech-Kaunga y e pd permso para escaar su cma y
habare a Nzamba. Chech-Kaunga e d|o: -Sube.- Y Ycara am a
Nzamba y habaron: -La Terra no quere darme nada de o que tene.-
A ea ,contest Nzamba- arregen ese asunto entre os dos. E hombre
ba| y d|o a a Terra: -Nzamba dce que nos pongamos de acuerdo.- Le
pd que e proporconara cuanto necestaba para vvr y a Terra
respond: -Ben; te dar a comer ms h|os. Eos te amentarn a t y a
toda tu descendenca. Veamos qu me ofreces a cambo.-No s d|o
Ycara-. No poseo nada. Ou queres? -Te quero a t. - Ycara acept
obgado por e hambre que empezaba a torturaro. -As ser d|o-. Mas
con una condcn. Me sustentar con tus h|os da a da, y yo a fn, te
pagar con m cuerpo, que devorars cuando Nzamba, nuestro padre,
te autorce y sea quen me entregue a t a tempo que |uzgue
convenente. Lamaron a Nzamba que ha |usto e arrego, y qued
cerrado e trato entre e Hombre y a Terra. Ms tarde e Hombre se
entend con e Fuego; hzo trato con os Esprtus, con as bestas, con a
Montaa y e Ro; pero |ams pudo pactar nada seguro con e Mar n con
e Vento.
Kutuguango de a muerte...
La Muerte (una vieja vestida de negro) se le escap a Nsambia y ste sali a
buscarla con los dos perros que cuidan la entrada del cielo. A punto de ser
apresada, la Muerte toc en una casa:
-Tun, tun. -Oun es?
-Soy yo, a Muerte. No temas, no vengo a evarte. Me persguen. D|ame
esconderme en tu
casa y te regaar esta cadena de oro que e qut a Mama Choa.
-Ay, que cadena tan bea! Dmea ac. La mu|er se puso a
cadena y mrndose a espe|o e d|o a a Muerte: -Trato aceptado.
Y a escond en a cocna. A poco rato se aparec Nsamba con sus
perros.
-Tun, tun.
-Oun es?
-Soy yo,
Nsamba. -Nsambia! Dichosos los ojos que te ven Qu haces por aqu? -Ando
buscando a la Muerte, que se me escap del cielo. No la has visto? -No,
seor. S a veo, ensegudta te o avso.
Despus de buscarla por todas partes, Nsambia -que tena muchas cosas que
hacer decidi volver sin ella al cielo. Y as, por culpa de esa mujer vanidosa sigue
la Muerte haciendo de las suyas sobre a terra.
Kutuguango de la muerte es:

Cuando los seres humanos comenzaron a morirse, aterrados enviaron a Nsambia
una splica con su mensajero Ba, el perro. "No queremos perecer", le decan.
Pero el Ser Supremo contest, inexorable: "Se naci para morir." Ante la
insistencia de Bu, Nsambia hizo una concesin: "Regresa y diles a los hombres
que de todos modos tienen que morir, pero que me pidan una gracia que les haga
la muerte ms aceptable. Me traes la respuesta maana al primer rayo de sol. Si
Ilegas un segundo ms tarde no les doy absolutamente nada..."
Despus de pensaro mucho, e hombre encuentra una soucn a su
grave probema: "Est
ben, morremos. Pero d|anos resuctar." Y envan ese mensaje con Ba al
Seor de los Seores. Sucedi, sin embargo, que Ba tena un enemigo: el
Alacrn, la envidia, que se mora de roa porque no lo haban hecho mensajero.
Aliado con el gusano, que necesitaba muertos para vivir, elaboraron una treta:
colocaron a lo largo del camino varios huesos de buey. Ba parte con la rapidez
de la centella. Se siente tentado por los primeros huesos que encuentra en el
camino, pero ansioso de cumplir con su misin, sigue corriendo a toda velocidad.
Los gallos lo estimulan con sus cantos mientras atraviesa las constelaciones. Los
huesos siguen apareciendo. La tentacin vence. Ba se detiene a roer. La lechuza
le grita: "Djalo! Sigue!" Todo es intil.
Ba roe un hueso y uego otro y otro.
A reanudar, por fn, su carrera era demasado tarde. Haba sado e so
cuando eg,
|adeante, ante os pes de Nsamb.
"Resuctaos, Seor!" Pero Nsamb no o quso, nfexbe.
Y quen se muere en a terra, se muere para sempre. Sn resurreccn.
Sn re|uvenecmento. Por a envda de Aacrn. Por a avarca de
Gusano. Por a desobedenca de Perro.
Otro Kutunguango congo
Dicen que un dia, un kongo de una de las tribus que ya no existen, volvia de
sacarle el zumo a unas palmeras que habia mas alla del limite de las tierras de su
tribu, dentro de una zona delimitada para uso religioso. Aunque no tenia el
permiso de sus mayores para entrar y explotar lo que habia alli, se atrevio,
sabiendo que como nadie tocaba esas palmeras, estarian
rebozando de zumo y seran fac de cosechar.
Cargado con jcaras llenas, se sento un momento al lado de un rio que pasaba por
all para saciar su sed. Y sentado asi, pensando en las ganancias que iba hacer,
de repente vio un par de o|os sar de agua:
-"OUIEN SE ACERCA A BEBER MI AGUA?"

Le pregunto e cocodro que haba aparecdo a menos de un metro.
-"Soy soo un traba|ador cansado. No saba que e agua era suya!"
Le respondo nuestro amgo.
-"SI OUE LO ES. Y ESO OUE LLEVAS AHI, DE DONDE LO COGISTE?"
Le vov a preguntar e cocodro.
-"De as pameras que hay cerca de aqu - no me dga que tambn son
suyas?"
Le respond e hombre, ya con a pe pda y os o|os hnchados de
medo.
-"TODO LO OUE TIENES ME PERTENCE; SABES POROUE?"
Como e hombre ya n pudo responder de medo que tena, e cocodro
e expco:
"PORQUE SOY MAS GRANDE, MAS RAPIDO, MAS FUERTE Y MUCHO MAS
PELIGROSO QUE TU. Y PORQUE HAS TENIDO LA MALISIMA SUERTE DE
ENCONTRARTE CONMIGO."
Diciendo eso, el cocodrilo cerro sus ojos, abrio su boca enorme y le arranco la
cabeza de un bocado. Y tras consumir medio cuerpo, se trago el zumo dulce de
las palmeras de postre, antes de volver a su alberque en las profundidades del
rio...
Paso bastante tiempo y ya como fantasma, vagabundeando por la orilla de ese rio,
nuestro amigo se dio cuenta de algo que le habria sido mas beneficioso apreciar
cuando aun tenia vida:
El que roba de la religion, tarde o temprano, ser devorado por
su propia avaricia. No tendra salvacion. Ese cocodrilo no llora
por nadie.
arededores , pero todos crean que quen arremeta contra eos era un
hombre . Tan sera se puso a stuacn que un nksa de os mayores y de
vsta muy cara , buscando qun era e enemgo , v a fn en e espe|o
a fgura de una persona acostada en e sueo :
- Ya t - d|o - Aqu t uno con cabeza pa ba|o conversando con cazuea .
Ah ! , pero
tene nagatoro grandsmo . Matako mandunga ! Ese cuo gordo no
parece de hombre .
Fueron sguendo a ymb ( mdum ) que os ev a gatas , ofateando
e sueo , sguendo
e rastro hasta e boho que era e de Marwanga .
Ea abr a puerta .
Yo msma soy Marwanga ! Yo tengo sete sayas ! Y se fue qutando
as sete sayas y trndoseas una a una a Mbua , a que a haba
descuberto . Luego es cerr a puerta .
Hstora de Centea Ndok
En un desoado terrtoro de congo, donde se dvden dos ros, apareco
un remono en pena gran bataa, una trbu de pocos hombres, pntados
de ro|o sangre, guerreaba ferozmente contra un nnumerabe e|ercto
que ya os tena cas vencdos, este remono que tocaba e ceo os
envovo y os pnto de marron con su barro, no de|andoos ver por sus
enemgos y dezmando en cada una de sus vuetas e enorme e|ercto
que tenan en frente. Das despues, aun en as ceebracones de a
vctora de esa bataa, ega una mu|er, de tez negra como e ebano, con
un bacuo de donde gundaban varas kyumbas y envuetas en na|es
marrones y morados.
E rey de a trbu, quen era NKULU sento a a va|era en e crcuo de a
fogata, donde deberan estar as mu|eres:en medo de a noche, e rey
amo a a vstante y e pregunto quen era y de donde vena, a o que a
msma e respondo: -''Soy a pegara de tus hombre soy quen sempre
ha estado a tu ado, soy quen por t se escapa, soy a msma noche sn
una y sn estreas, soy a rena con e|ercto que |amas podras ver, pero
en cada bataa tuya, m e|ercto crece. Soy a muerte hecha mu|er''.
Dchas estas paabras, e rey se retro a su choza y a a maana
sguente, a ver que a va|era todava estaba de pe en e msmo sto
donde e a haba de|ado; e pregunto, que queres de m y de m
puebo? y ea rerspondo:
-''De t; te quero a t, porque me enamore, por tu fereza, por tu
ntegenca, por tu sagacdad, por tu eatad a a trbu, por tu eatad a a
regon, por tu vaor y por tu sabdura en a |ustca; y de tu trbu, quero
aprender como ser tan fe a t como eos, quero saber os secretos que
eos tenen para no temer a su partda o a a egada a m reno, quero
aprender que es a fecdad y a aegra''.
NKULU, preso de una gran trbuacon que ocasonaron as paabras que
esa mu|er e haba dcho, decdo tomara como esposa, sera su novena
esposa y a mas |oven de todas, a os 9 das de su descon, a sondo de
una centea, apareceron 9 montones de rquezas que smbozaran a
dote de esta rena.
Fue e momento mas peno de esa trbu, a novena esposa e dara a rey
nueve h|os, 4 hembras y 5 varones, sendo e prmero de sexo
mascuno y quen heredara e renado en a partda de su padre, (esa
trbu hstorcamente se amo os ZULU). CENTELLA NDOKI, como esa
trbu a amo, debdo a a centea en donde apareco a rqueza y NDOKI
a su renado, aprendo a ser tan fera,tan guerrera tan audaz, como o
era su rey utzando sabamente a centea en bataas y su remono de
nfumbs en as msmas, para cubrr a su puebo.
Nueve das despus de a partda de NKULU, Centea Ndok, fue
desprestgada por as otras esposas de rey, y ponendoa en contra con
a trbu, despues de ser a mas querda, fue a mas ovdada; un buen da
se paro en a puerta de CAMPO FINDA y es d|o a a trbu: He aprenddo
mucho se su rey y de ustedes, sobre todo a tracon de a que he sdo
presa en estos das; aqu donde me ven, sempre estare, me voy, pero
no para de|aros,s no para unrme a quen de |amas me he de separar,
uno a uno se unran a m, y sera m voz a unca que escuchen, ya que
sere yo quen os acepte o no. Mentras daba a vueta para dare a
espada y entrar, fue envueta en un remono de NFUMBIS y en una
centea desapareco. Desde esos das hasta hoy .CENTELLA NDOKI ha
sdo venerada y sus atencones son en e cementero como duea de os
NFUMBIS y de a puerta de CAMPO FINDA. Agunos dcen que esta dedad
se podra dvdr en tres etapas
CENTELLITA: a |oven y exuberante mu|er, ena de rquezas y de apego
a sus prncpos CENTELLA: La mu|er madre y guerrera, desafante y sn
temor a cuaquer guerrera, ena de
una
ambcon
de
aprender
a
ser
humana
CENTELLA NDOKI: La mu|er traconada por su puebo, que por amor, se
uno nuevamente a quen ama, hacendo e sacrfco de de|aro todo por
seguro a e, dando de ea todo sn esperar nada.
Como Nzamb Creo E Mundo
Nzamb kutanna nyonso kanda nene,
Aqu es reato una hstora que guarda en s e secreto de a Creacon de
unverso de
Nzamb mpungu y que a su vez de|a entrever grandes secretos
regosos :
" De a oscurdad Nzamb mpungu decdo crearNt et em bwa (as
estreas y Astros).
Conformo rapdamente una gran trbu (kanda nene), que amo Zuu
oNzuu (ceo o
boveda ceesta). Pronto Nzamb mostro certa preferenca haca dos de
sus h|os,Nt angu (E So) yNt ot o (La Terra). Ntangu era e mas bravo
de os guerreros, mentras que Ntoto era a mas hermosa de todas sus
h|as. En ese msmo nstante, procamo que ambos se casaran
organzando una gran ceebracon. A poco tempo naceron cuatro h|os
de esta
unon :Ngonda (a Luna),Tya (E Fuego),Nt em bo (E Vento) yMaza (E
Agua). Tya representaba a matera voat, Ntembo representaba o
gaseoso, Maza o qudo. Rapdamente Tya y Ngonda se desposaron. De
esta unon naceron dos h|os:Lufwa
(muerte) yMb (E Ma). Ngonda quen rapdamente se desentendo de
sus obgacones maternaes, abandono su esposo y sus h|os. A poco
tempo Ntangu, padre de Ngonda, se entero de a stuacon y parto en
busca de su h|a para dare muerte. Cuando a encontro, a punto de
arrebatare a vda, su madre Ntoto ntercedo, tapandoa por competo
ante Ntangu. Tya vendo o que sueceda, y aun enamorado de su
esposa Ngonda, desafo Ntangu a un combate a muerte. Rapdamente
Ntangu comenzo a rer sabendo que Tya no tendra nnguna posbdad
contra e. Tya avergonzado por a bura de su padre, o nsuto. En ese
nstante, Ntangu cedo a a provocacon de su h|o, gopeandoo
voentamente. Tya a punto de morr mporo a su madre Ntoto, que
ntercedera nuevamente por e. Ntoto e ofreco entonces refugo a su
h|o Tya, en sus entraas.
A raz de esta stuacon, Mb y Lufwa quedaron huerfanos, ya que su
madre Ngonda, desapareco y su padre Tya, se refugo para sempre en
as entraas de su madre Ntoto. Huerfanos, os parentes astros
decderon tomar cargo de a custoda de ambos nfantes. Estos,
sufreron durante toda su nfanca, a crtca y os maos tratos que
recban por parte de sus famares Astros. A egar a edad sufcente,
ambos decderon retrarse de kanda
nene, para vvr en paz ae|ados de as crtcas que os perseguan. Lufwa
y Mb, decderon desposarse y de esta unon nace Nkad a mpemba.
Este bebe naco con a partcuardad de absorber todo e odo y e
rencor de sus padres, por o que se consdera que es a representacon
de as fuerzas maevoas de unverso, e dabo congo. En paraeo a
estos aocntecmentos, os otros dos h|os de Ntangu y Ntoto, Ntembo y
Maza, tamben se desposaron, y de esta unon nacen dos h|os : Moyo o
Luzngu (vda o aento vta) yTad (pedra, sodez). Ambos h|os se
desposan y de eos nace una h|a :
Lufwanesu, quen representa e equbro de unverso. Lufwanesu es a
h|a prodgo
nacda de una reacon frme y estabe. Con e tempo, Lufwanesu, se
converte en una hermosa mu|er. Pronto esta, amo a atencon de Nkad
a Mpemba, quen a observaba constantemente, pues a deseaba y
envdaba a msmo tempo.
Un da, Lufwanesu paseaba por os |ardnes de Ntoto, cuando Nkad a
Mpemba a sorprendo, y a voo. De esta voacon nace un h|o
:Bawonsono, quen representa e mundo vsbe. Este bebe nace con as
caracterstcas de sus progentores, por parte de a madre hereda todas
as cuadades referentes a equbro unversa, pero por parte de su
padre, hereda todos os defectos. Estas cuadades fueron a su vez
transpasadas a su reno,
e mundo vsbe.
Nzamb, quen observaba a evoucon de su creacon, decdo tomar
meddas radcaes para
reestabecer e equbro y a paz. Para eo decde destrur Bawonsono,
quen estaba de
manera ndrecta contamnando a matera tangbe. Bawonsono fue as
decaptado y esparcdo en todo e unverso. De os restos de Bawonsono
brotaronMensu (o que vemos),Nsunu (o que oemos),Vova (os
sondos),Matu (o que omos) yMbom a (o que precbmos). Nzamb
decdo en ese tempo r a vstar su h|a Maza, a quen e obsequombz
a maza (os peces). Posterormente fue a ver a su h|o Ntembo, a quen
e regaoNun (os pa|aros). Reservo su utma vsta para su h|a
predecta Ntoto, a quen e regao dos h|os :Buu yBf et et e, os
anmaes e nsectos. Tras su utma vsta, Nzamb
decdo que era tempo de retrarse a a montaa mas eevada (mongo).
Mas tarde Moyo se enamoro de Buu con quen tuvo dos h|os :N'kent o
(mu|er) yBakaa (hombre). As N'kento y Bakaa crean ekanda, a
fama.
Kutuguango resumdo de cmo Nzamb creo e Mundo
Narra que Nzamb vva soo enm unansuo (ceo) y decd un da crear
a terra y os
Bantu (seres humanos). Para estar comuncados estos dos panos o
mundos creo e
sagrado rbo:Nkuna-Ungundu (Ceba), a cua usaba a modo de
escaera tanto e
como os humanos, a os cuaes comunco que ese era un pao sagrado
Cudeno y usndoo como escaera es permtr subr am morada,
hasta ese momento no exsta e ma en e mundo, todo era fecdad y
armona, pero e hombre -que no o es por gusto- se aburr y Nzamb
entonces e enseo partcpando e msmo: e canto y e bae, dndoe
como nstrumento musca e Ngoma (tambor). Sobre e tamao y
cadad de msmo fueron as prmeras dsputas. Las mu|eres aegaban
que deban hacerse mayores y poderosos, y os hombres o ntentaban,
pero sn resutado aprobatoro por a parte femenna. Hasta que eas
propuseron se hcera con a madera de a Ungundu, a o que eos
accederon taando e ustre rbo y e resutado fue un tambor ggante
que con sus sondos haca retumbar a terra hasta arrugarse y
conformar as actuaes montaas, o cua despert a curosdad de
Nzamb, quen mando a Maymbe (Tosa) a que e tra|era e nstrumento
obtendo de acto sacrego de taar a Ceba, e hzo sonar producendo
os truenos. A partr de entonces os hombres no pueden subr a a
morada de Nzamb, pues no tenan e modo de hacero, e msmo
Nzamb resov no ba|ar ms a a terra y se ae|o defntvamente por a
desobedenca de estos, con a consecuente perdda de prvegos para
os humanos, aparcn de as enfermedades, a muerte, e caor, e fr y
a obgacn de traba|ar para obtener e sustento. La dstanca de
Nzamb fue a peor de as madcones para os humanos, enfrentndose
a ma que campea por e mundo.
Otro Kutuguango de cmo Nsamb creo e mundo
" Nzamba hzo e prmer hombre que hubo en e mundo y a prmera
mu|er. Como es natura, a pare|a nueva se acop y tuveron un h|o: se
o ensearon a Nzamba y es d|o que s a os sete das se es mora,
que no fuesen a enterraro sno que o puseran entre os be|ucos y o
taparan para que no o cogera a terra. Resut que e h|o se es mur
en os das seaados; y en vez de de|aro en a be|uquera, como es
haba dcho, abreron un hoyo y o enterraron gua que una sema.
Esperaron unos das y fueron a contare a Nzamba que e no se haba
muerto y que no resuctaba. Pero como Nzamba todo o ve, ya conoca
que e haban desobedecdo. - Pero yo no es d|e o que tenan que
hacer?
Antea ba buu wmbo yayndae! Brutos, que no saben! Ahora, todos
os
que sgan nacendo morrn; n uno soo va a resuctar... por no haberme
hecho caso. De
esta pare|a descendemos todos; y por eo, nade cuando muere
resucta.
"Fue cuando en a Terra no haba ms que un soo hombre... |unto a
mar se eevaba a oma Chech-Kaunga. Kaunga se amaba e mar. E
hombre se amaba Ycara. La Terra se amaba Entoto. Cuando saa e
So, Chech -Kaunga vea e hombre aba|o, escarbando afanosamente
con sus manos en a Terra. Un da Chech-Kaunga-Loma Grande e
hab a Ntoto: -Oun es ese que veo a ms pantas, que te here, te
revueve, devora tus h|os y uego canta? -Es Ycara, e envado de
Zamba. - Entonces hab e Mar: -Oue no te engae. Ycara; nunca
podr ms que yo, n puede ms que t!- Y e hombre oy o que
habaron e Mar, a Montaa y e Lano. Se acerc a Mar y e d|o: -Soy e
envado de Nzamba.- E Mar e respond furoso: -No reconozco a
nngn ser.- Y e escup e rostro. Cuando e hombre, como era su
costumbre, quso contnuar abrendo agu|eros y hurgando en e sueo, a
Terra e pregunt: -Por qu tomas o que es mo?-Soy e envado de
Nzamba.- Vov a repetr e Hombre. Pero esta vez a Terra se
endurec y se cerr y no pudo obtener nada de ea. Entonces Ycara se
vov a Chech-Kaunga y e pd permso para escaar su cma y
habare a Nzamba. Chech-Kaunga e d|o: -Sube.- Y Ycara am a
Nzamba y habaron: -La Terra no quere darme nada de o que tene.-
A ea ,contest Nzamba- arregen ese asunto entre os dos. E hombre
ba| y d|o a a Terra: -Nzamba dce que nos pongamos de acuerdo.- Le
pd que e proporconara cuanto necestaba para vvr y a Terra
respond: -Ben; te dar a comer ms h|os. Eos te amentarn a t y a
toda tu descendenca. Veamos qu me ofreces a cambo.-No s d|o
Ycara-. No poseo nada. Ou queres? -Te quero a t. - Ycara acept
obgado por e hambre que empezaba a torturaro. -As ser d|o-. Mas
con una condcn. Me sustentar con tus h|os da a da, y yo a fn, te
pagar con m cuerpo, que devorars cuando Nzamba, nuestro padre,
te autorce y sea quen me entregue a t a tempo que |uzgue
convenente. Lamaron a Nzamba que ha |usto e arrego, y qued
cerrado e trato entre e Hombre y a Terra. Ms tarde e Hombre se
entend con e Fuego; hzo trato con os Esprtus, con as bestas, con a
Montaa y e Ro; pero |ams pudo pactar nada seguro con e Mar n con
e Vento.
Kutuguango
de
a
muerte...
La Muerte (una ve|a vestda de negro) se e escap a Nsamba y ste
sa a buscara con os dos perros que cudan a entrada de ceo. A
punto de ser apresada, a Muerte toc en una
casa:
-Tun,
tun.
-Oun
es?
-Soy yo, a Muerte. No temas, no vengo a evarte. Me persguen. D|ame
esconderme en tu
casa y te regaar esta cadena de oro que e qut a Mama Choa.
-Ay,
que
cadena
tan
bea!
Dmea
ac.
La mu|er se puso a cadena y mrndose a espe|o e d|o a a Muerte:
-Trato
aceptado.
Y a escond en a cocna. A poco rato se aparec Nsamba con sus
perros.
-Tun,
tun.
-Oun
es?
-Soy
yo,
Nsamba.
-Nsamba! Dchosos os o|os que te ven Ou haces por aqu? -Ando
buscando a a Muerte, que se me escap de ceo. No a has vsto? -No,
seor.
S
a
veo,
ensegudta
te
o
avso.
Despus de buscara por todas partes, Nsamba -que tena muchas
cosas que hacer decd vover sn ea a ceo. Y as, por cupa de esa
mu|er vandosa sgue a Muerte hacendo de as
suyas
sobre
a
terra.
Kutuguango
de
a
muerte
es:
Cuando os seres humanos comenzaron a morrse, aterrados envaron a
Nsamba una spca con su mensa|ero Ba, e perro. "No queremos
perecer", e decan. Pero e Ser Supremo contest, nexorabe: "Se nac
para morr." Ante a nsstenca de Bu, Nsamba hzo una concesn:
"Regresa y des a os hombres que de todos modos tenen que morr,
pero que me pdan una graca que es haga a muerte ms aceptabe.
Me traes a respuesta maana a prmer rayo de so. S Iegas un
segundo ms tarde no es doy absoutamente nada..."
Despus de pensaro mucho, e hombre encuentra una soucn a su
grave probema: "Est
ben,
morremos.
Pero
d|anos
resuctar."
Y envan ese mensa|e con Ba a Seor de os Seores. Suced, sn
embargo, que Ba tena un enemgo: e Aacrn, a envda, que se mora
de roa porque no o haban hecho mensa|ero. Aado con e gusano, que
necestaba muertos para vvr, eaboraron una treta: coocaron a o argo
de camno varos huesos de buey. Ba parte con a rapdez de a
centea. Se sente tentado por os prmeros huesos que encuentra en e
camno, pero ansoso de cumpr con su msn, sgue correndo a toda
veocdad. Los gaos o estmuan

Mariwanga
Se cuenta que en e ngeno La Dana de Soer vva una escava amada
Marwanga , mu|er " de carne y hueso " , fuerte , a quen mucho teman
os mayoraes , pues su fama de bru|a corra de boca en boca por toda a
zona , y por entonces se deca que " cuando una mu|er dce a ser bru|a
como Marwanga , que se amarre e Tata e pantan . Son e dabo , y
todas tenen madera de bru|as "
.
En Cuba y prncpamente en a zona de Matanzas , e nombre de
Marwanga est reaconado con a orsha Oy , pero tambn en as
Regas de Pao Monte exsten muchas ngangas que evan su nombre .

... Marwanga vno a Amrca con dos hermanas suyas . Estas fueron a
Santo Domngo o a Puerto . A Marwanga e toc venr a Cuba . Pero a
egar a La Dana e advrt a Contramayora que e da que e sonara a
musnga ( e cuero ) en as costas , no a vera ms . Y ese da eg
.
Ea se escond en a etrna y de a vov a Afrca voando...
... Marwanga se entretena en trare kmbamba ( bru|era ) a os congos
de Soer y de os arededores , pero todos crean que quen arremeta
contra eos era un hombre . Tan sera se puso a stuacn que un nksa
de os mayores y de vsta muy cara , buscando qun era e enemgo ,
v a fn en e espe|o a fgura de una persona acostada en e sueo :
- Ya t - d|o - Aqu t uno con cabeza pa ba|o conversando con cazuea .
Ah ! , pero tene nagatoro grandsmo . Matako mandunga ! Ese
cuo gordo no parece de hombre .
Fueron sguendo a ymb ( mdum ) que os ev a gatas , ofateando
e sueo , sguendo e rastro hasta e boho que era e de Marwanga .
Ea abr a puerta . - Yo msma soy Marwanga ! Yo tengo sete sayas
! Y se fue qutando as sete sayas y trndoseas una a una a Mbua , a
que a haba descuberto . Luego es cerr a puerta .
Kutunguango de ODUKA
Fue en e ngeno San Ignaco, a en Matanzas. Haba una conga muy
hermosa amada Teresta, aunque su nombre congo era Oduk, de a
terra vrumba. Era a h|a de un |efe hechcero, de un nfumo amado
Tsento. Ya de na se saba que haba nacdo hechcera pues |ugaba con
as serpentes
y con os aacranes.
Un da, mentras |ugaba |unto a un ro, egaron unos negreros y a
meteron en un barco. As a pobre na fue separada de su padre y de
su terra y fue evada a Cuba, sendo uego vendda en Matanzas a
dueo de ngeno San Ignaco. E amo resut ser un hombre muy bueno
y a cr en su propa casa |unto a sus h|as. La na crec y se hzo una
mu|er muy hermosa. Todo e mundo a quera. Y se convrt en cocnera
y panchadora.
E amo pensaba dare carta de bertad, pero mur. Y e h|o de este
buen hombre que era un tremendsmo snvergenza, se convrt en e
nuevo amo. Contnuamente asedaba a Oduk, a h|a de Tsento, |efe
vrumba . Cansada de que a persguera su amo, un da hzo un hechzo
con un sapo, nvoc a Nkuyu-Nfnda (Lucero Mundo) y ogr escapar de
ngeno sn ser vsta de nade. Luego, anduvo varos das por a mangua
convertda en negra cmarrona. Su amo se enfurec y contrat a una
partda de rancheaderos, que nmedatamente parteron en su bsqueda
con unos terrbes perros.
Tras andar buscando y buscando, os rancheaderos encontraron a Oduk
escondda detrs de una ceba. Oduk hzo frente a os prmeros perros
con un machete y segn ban vnendo os parta en dos, machetazo va y
machetazo vene; y cuando ya e estaban fatando as fuerzas, a brava
Oduk decd subr a a ceba. Segn ba subendo, as espnas de madre
ceba e destrozaron e vestdo y sus pes sangraban; pero a pesar de
door y de a sangre que por e tronco de este rbo tan sagrado, segua
subendo para ograr su bertad. Una vez arrba, os perros
supervventes adraban rabosos, ncapaces de mordera; y os
rancheadores dscutan s subr a a ceba para capturara vva o batra a
tros y entregara muerta a amo, e dueo de San Ignaco.
Pero Oduk, a h|a de Tsento, |efe vrumba afrcano, nvoc a a madre
ceba y pd proteccn: "Skrmato monu mboba, guand Ungundu.
Mundee kuenda karo, mbar munu maaa.
Munu kuenda kakusa nsuu Ntoto-Gn, ntantando mutamba Tsento".
("Escucha, madre ceiba. Los rancheaderos blancos desean mi
muerte. Llevame volando al
Africa,
junto
a
mi
padre
el
jefe
Tsento")
Y
asi
fue...
La madre ceiba escucho la plegaria de Oduk y un viento
huracanado se formo sobre este rbol tan sagrado, misterioso y
poderoso. Los rancheadores huyeron espantados cuando vieron
tal prodigio, y sus perros tan fieros y terribles, se escondieron
con el rabo entre las patas y las orejas muy gachas. Oduk fue
arrebatada por aquel viento y llevada a su tierra natal...
Cuando el anciano Tsento, el gran taita-nfumo (sacerdote
hechicero) y mutamba (jefe)
vrillumba vio a su querida hija, no daba credito a sus ojos:
-Pero...
y
tu
que
haces
por
aqui,
hija
mia7
-Pues ya lo ves, padre mio. Madre ceiba me trajo aqui a mi tierra
y a tu lado, para no tener
que sufrir ms injusticias y vejaciones, y para ser libre para
siempre."
Kutunguango de TamaKuendeYaya
Se trata del San Antonio africano, rarisima talla de madera
negra, de 37 centimetros de alto.
Sus
devotos
lo
han
vestido
con
finas
ropas
blancas
o moradas, cubriendo su cabeza con un turbante. Carece de
ojos, en cuyo lugar, el escultor
hizo
dos
pequeos
agujeros.
Su
nariz
es
ms
bien
alargada. Una vez al ao -en la madrugada del 13 de junio- un
devoto lo baa con aceite.
ue
se
sepa,
esta
tarea
nunca
ha
sido
realizada
por
una mujer a pesar de que han sido mujeres las que
tradicionalmente han cuidado el templo
y
de
que
sobre
todo
una,
Maria
Pedro,
puso
extraordinario empeo en "cristianizar", por asi decirlo, a este
santo africano no canonizado
por
la
lglesia
Catolica,
y
por
extender
su
culto,
cosa
que logro sin mucho esfuerzo, pues la imagen venia
acompaada de antao por las
anecdotas
de
sus
numerosos
milagros.
La capilla dedicada a el fue edificada a finales de los aos 50, en
virtud del esfuerzo del
pueblo
de
uiebra
Hacha.
El
trabajo
de
construccion
dur
casi un ao. Cientos de peregrinos de todo el pais concurrian a
ella el 13 de junio.
Especialmente
bien
recibidos
eran
los
nios,
a
quienes
agasajaban con todo genero de regalos. Ese mismo dia, se
servia la que llego a conocerse
popularmente
como
la
comida
de
San
Antonio,
colocada sobre hojas de pltano en el piso de la capilla. Los
nios, privilegiados por el
favor de este santo negro, comian primero; los adultos se
servian de lo que sobrara. Todos los platos eran cocidos o fritos
en aceite. El arroz no
figuraba
entre
ellos,
sustituyendolo
la
harina
de
maiz.
Ese mismo dia se efectuaba tambien una imponente procesion,
que salia de la capilla con la
imagen
en
andas,
acompaada
del
estandarte
de
San Antonio de Padua, santo franciscano cuya devocion llevaron
consigo los portugueses
que
colonizaron
el
reino
del
Manikongo,
cuya
identificacion con esta talla de ebano Maria Pedro se encargo de
reforzar tras visitar Roma
y
entrevistarse,
segun
dicen
las
cronicas
de
uiebra
Hacha, con el Papa Pio Xll, a quien mostro una foto de la
pequea escultura. A todas luces,
la
seora
Pedro
realizo
indagaciones
sobre
el
santo
catolico con los frailes de la orden franciscana que fuera la que
emprendio la mision
evangelizadora
en aquellas
tierras. Los frailes convencieron
a
la piadosa mujer de que, al marcharse los misioneros, sus
catequizados congos decidieron
sincretizar
al
personaje
del
Santoral
catolico
con
un
dios propio, llamado Ta Makuende Yaya, y tallaron la imagen
surgida de su imaginacion. El relato contado a la seora Pedro
permite suponer que la estatuilla fue esculpida en el Congo,
y
esto
debe
haber
ocurrido
forzosamente
antes
de
la prohibicion de la trata en Cuba. En los aos 40, Don Fernando
Ortiz, despues de
examinarla
minuciosamente,
gracias
a
la
gentileza
de
Mari
Pedro, pudo comprobar que la talla era de una antigedad
asombrosa. Como fue trasladada
entonces
a
la
isla
por
aquellos
hombres
que
viajaban
sin equipaje7 Ese es un dato que tal vez nunca sea esclarecido,
pero los ancianos
descendientes de esclavos congos y ngolas relatan que, en
epoca de la trata, fueron atrapados y embarcados hacia Cuba
siete congos reales y sus
sequitos.
Durante
la
larga
travesia,
enfermos
de
mareo
y
nostalgia, pidieron a Nsambi el castigo para quienes se
dedicaban a tan cruel comercio. Su
rey,
llamado
Taino,
cayo
al
agua
en
el
transcurso
de
una tormenta y murio. Las mareas se contorsionaron y los rayos
se proyectaron sobre la
proa
del
barco,
sembrando
el
pnico
entre
la
tripulacion.
Los otros congos reales: Babusa, Saluma, Botambi, Sunambiser,
Tasinillen y Bakuende,
lograron
llegar
a
Cuba
con
vida
y
fueron
vendidos
a
diversas familias, casi todas de la zona de Pinar del Rio. Al
morir, cada una de sus
brillumbas se utilizaron para montar prestigiosas ngangas, que
todavia se veneran y dan mucho que hacer en el mundo
sacromgico cubano. Los informantes de la zona afirman que ya
en 1800, en el antiguo ingenio de "Las Mercedes", tambien
conocido como "Menocal", apellido de sus
dueos Don Francisco y Don Pedro Garcia Menocal, la imagen
tenia su propio "templo"
-una
pequea
construccion
de
cujes
y
guano
revestida
de
arcilla blanca- y una pleyade de devotos: los esclavos congos
(mayoritarios en la dotacion
del
ingenio),
que
venian
a
buscar
consuelo
y
a
llorar
sus desventuras ante Ta Makuende Yaya, Cuenta la tradicion
oral de la zona que al ser
abolida
la
esclavitud
en
Cuba,
los
congos
fueron
a
refugiarse en lo que despues se conocio como el Pueblo Viejo de
uiebra Hacha,
llevndose consigo su imagen. La casa 195 de la antigua calle
Maceo fue su nuevo hogar, donde permanecio hasta la
edificacion de la capilla en que
ahora reside.
Kutunguango de Nsasi y coballende
Cuenta otra leyenda (en congo, cuento o leyenda se dice
munika-munika) que en el barracon del ingenio "Balbanera",
fundado en 1800 y propiedad del Conde de Villanueva, en las
tierras del pueblo o caserio de uiebra Hacha, vivio un negro, de
estatura considerable y fortaleza inigualable, procedente del
Congo. Se llamaba Coballende. Este hombre sin escrupulos
convivia a escondidas con mujeres de toda la gama cromtica y
esto lo enfermo de la sangre y de la piel. Los viejos le daban sus
sabios consejos. Pero Coballende, airado, se hacia el sordo. Y
llego el buen dia en que con su miseria humana contamino a
muchos en el barracon. El dueo del ingenio lo expulso de sus
propiedades cuando prcticamente
estaba
ya a las
puertas de la
muerte.
Abochornado, se retiro a la sierra que ahora se conoce como De
Los Condenados (bautizada en recuerdo de este caso) cerca del
Mogote de la ]agua, y se tendio a la sombra de un frondoso
laurel. Con el cansancio de las noches en vela, de las caminatas
interminables y de los dolores de sus llagas, quedo adormecido.
Su sueo, intranquilo y apesadumbrado, lo llevo a imaginarse
encuentros con los ancestros de su misma etnia, dejados en su
lejana Africa. All, entre rayos, centellas y truenos que
estremecian los cielos y las nubes encapotadas, se le aparecio
su dueo y seor: Nsasi, su hermano, que habia desaparecido en
una tormenta. Dulcemente le hablo, y le dijo que se limpiara con
laurel, maiz, lamo y siempreviva para que todos sus males
acabaran. Al despertarse, Coballende hizo lo que le oriento su
hermano y rpidamente, despues de un bao en el rio
Caiguanabo, donde se mecian los nenufares y lirios entre el
murmullo de sus aguas cristalinas, renacio a la vida. Se corono
como rey de estos parajes y vivio muchos aos. Viejos y jovenes
acudian a oir sus sabios consejos, a curarse y a festejar. Eje de
numerosas leyendas, se escucha su voz en las montaas y en las
ruinas del "Balbanera", increpando a su amo que lo abandono a
su destino.
Kutunguango de Nsasi y la Ceiba
Alrededor del ingenio " San Ramon " habia una arboleda de
frondosas y verdes ceibas nacaradas: ngunda naribe, que asi se
llama a estos rboles en congo. Cuando el trabajo agotador
daba un pequeo receso a los sufridos negros de la dotacion,
estos con gusto oian al que ms tarde seria conocido como
"Manca Perro", cimarron de alto voltaje, rebelde bozalon negro,
cuya gran capacidad narrativa lo convertia en el relator por
excelencia de cuentos de su Congo lejano, de su tierra que veria
cuando, segun decia, volara al encuentro de
su
cultura
a
la
hora
de
la
muerte.
Narraba que la ceiba --rbol sagrado que sustituyera al baobab
africano-- adquirio un valor inigualable en una guerra entre
Nsasi y los brujos de una temida tribu de las selvas de
Mayombe. Nsasi corria o, por mejor decir, volaba en su haz de
luz, en un rayo, huyendo despavorido de los mpolos (polvos) que
sus enemigos venian soplando sobre el sin descanso. ue habia
hecho nuestro heroe7 Le habia robado un carnero a su rey, el
Manikongo, y este, sin siquiera reflexionar sobre el asunto,
habia mandado a un ejercito de nkuyos para que lo atraparan.
Las ceibas, que veian a Nsasi con mucha simpatia, decidieron
rpidamente y sin contradicciones darle cobija. Una de ellas
rugio, abriendo su tronco de espinas para que Nsasi se refugiara
en el, salvando su vida. Cuando los nkuyos se
acercaron, cayeron siete rayos fulminantes y ellos, asustados,
se alejaron corriendo e implorando piedad. Por eso a las
prendas, adems de llamarlas Nsasi, les dicen tambien Siete
Rayos en recuerdo de esa escabrosa situacion.
Kutuguango
de
Nsambi
Los congos creen en un Dios Supremo, omnipotente y
omnisciente pero que no recibe culto especial. Su nombre
kongo, en Africa, es Nzambi Mpungu. En Cuba es conocido como
Nsambi,
Nsambi
Mpungu,
Sambi
o
Sambia.
Nsambi es el primero y ante todo el Creador. De su mano
proviene todo lo que existe y existir. "Es obra de Sambi desde
lo ms chiquito a lo ms grande; lo ms duro, lo ms blando, y lo
que no se agarra, el aire, el fuego, el pensamiento. Cuanto hay
aqui en la tierra, mares, rios, montaas, rboles, hierbas,
animales, bichos, y all arriba en el cielo, el sol, las nubes, la
luna, las estrellas. Todo eso y lo que no se ve y lo que no se
sabe, lo hizo Sambi". La conformacion del cuerpo humano
procede directamente de las manos de Sambi, quien adems los
enseo a reproducirse, a alimentarse y a practicar la magia,
tanto la buena como la mala. "Sambia preparo la menga - la
sangre - que corre por las venas y mueve los cuerpos, les da
vida, y por nkutu - por la oreja-- les soplo la inteligencia para
comprender".
Nsambi vive en el cielo y cuando truena se dice que est
hablando. Es un dios ocioso, un
dios desde su morada rige absolutamente todo lo que existe.
"lnsambi, despues de realizada su obra inconmensurable, se
retiro del mundo. No quiso que sus criaturas lo importunasen y
se fue lejisimo, a lo ultimo del cielo, donde nadie pudiera
encontrarlo. Donde no llegan los aviones. Asi quedaron cortadas
todas las comunicaciones entre cielo y tierra, y establecida la
distancia infinita que ahora los separa y que antes no existia a
juzgar por muchos relatos. Distante, desprendido de su
creacion, solo aparentemente ajeno a ella, lnsambi no ha cesado
de regirlo todo y continua ordenando lo ms insignificante, 'el
aire no se atreve a mover una hoja, ni vuela una mosca, ni pasa
nada aqui o en las kimbandas, sin que el no lo disponga". Es
incomprensible, inaccesible e invisible, pues nadie lo ha visto
desde que se jubilo; el si lo ve todo, y como dice el refrn congo,
-percibe una hormiga en la noche- y no nos quita el ojos de
encima. Sabe todos nuestros
secretos
".
Ni en Africa ni en Cuba es el Dios supremo de los congos objeto
de culto especial. Tampoco se le sacrifica: Nsambi "no come".
Pero si se le invoca con respeto, se le saluda y se solicita su
proteccion. En realidad el alejamiento de Nsambi dista mucho de
ser absoluto.
Las reglas congas de Cuba ven a su Dios como garantia final del
orden y la vida en la naturaleza. Y estn convencidas de que si
estos se vieran amenazados por las fuerzas maleficas, Nsambia
intervendria para garantizar el equilibrio El Dios congo permite
la lucha entre el bien y el mal en el universo, pero no el
predominio definitivo del segundo sobre el primero. Nsambia es,
pues, el Salvador, la Divina Providencia, el "ultimo recurso de
emergencia" al que puede apelarse en caso inminente de
desastre.
Del Dios congo se dice "Nsambi arriba, Nsambi abajo- Nsambi a
los cuatro costados". Movidos por el sincretismo cristiano, los
practicantes de las reglas congas tienden a interpretar esa
enseanza como una indicacion de la Trinidad Divina. Y asi
"Nsambi arriba" es Nsambi-nsulu" o el Dios del cielo. "Nsambi
abajo" es Nsambi-ntoto o el Dios de la tierra. Y "Nsambi a los
cuatro costados" corresponde a Nsambi-nsaso o el Dios del
Universo, es decir, el Dios que est en todas partes. Tres
manifestaciones de un solo Dios verdadero.
Nsambi es el dueo de la vida y la muerte. Nsambi, finalmente,
cumple la funcion de juez. Tanto en la tierra como despues de la
muerte "...castiga a los malvados, reprueba la traicion, la
mentira, las faltas que se cometen con los mayores, y nos lleva
la cuenta, de nuestras
buenas
y
malas
acciones".
En la cultura Kongo se considera al mundo dividido en dos
mitades: la tierra de los vivos (Ntoto) y la tierra de los muertos
(Mpemba), separadas por el mar (Kalunga). En Mpemba la vida
continua, aunque de un modo diferente. Los buenos --es decir,
los compasivos, los cumplidores de la ley, aquellos que han
auxiliado a los miembros de su familia y particularmente a los
huerfanos-- son recibidos en la puerta por sus familiares y
coterrneos con muestras de regocijo y grandes festejos. A los
malos, a aquellos que han sido egoistas y que han violado las
prescripciones, no los aguarda nadie y hallan el umbral desierto.
En el otro mundo el malvado siendo igual, ya que no existe
arrepentimiento posible, y esos espiritus maleficos regresan a la
tierra para causar sufrimientos. Los justos, por su parte,
tambien visitan sus antiguas moradas, y lo hacen sobre todo
para proteger a sus seres queridos
Ceremonia de Rayamiento (generalizada)
Una ceremona de rayamento es e paso mas mportante que un pno
nuevo va a dar por o tanto se necesta prmero que este concente de
que este paso es ben mportante y debe ser ben seguro por eso antes
de ncaro e tata esta en a obgacn de decre as regas que un
mayombero debe tener para dar este paso. Reguarmente se renen
agunos tatas y estos e dan os conse|os y se es dce as regas
pertnentes para ncarse a fna de esta reunn se e pregunta deante
de a nganga madre s esta de acuerdo con todo o dcho e ncado debe
responder s pero en caso contraro no se debe consagrar a esa persona.
entrando ya en matera , se debe hacer a menos tres msas esprtuaes
de reconocmento para as entdades esprtuaes de ncado y as dare
conocmento de o que se e va hacer segudo esto vene a ceremona
de ver por donde se va a rayar a persona esto o puede sacar con e
chamaongo preguntando a ucero por encma de es persona una gua
para saber por donde se debe rayar es bueno utzar a taba de: (8-
Numeracon de a entdad por fecha de nacmento) as preguntas que
debe hacer y no puede fatar es 1- esta persona fuano de ta sae de
ngueo? s dce ucero que s pues s, s dce que no es o contraro sae
de tata drecto. ya sabendo por donde sae a persona entonces se
procede a a ceremona de rayamento que esta debera ser a otro da.
paso numero uno esa msma noche se prepara e humero de pao(este
debe ser hervdo) con as 21 hervas fuertes se sazona con manteca de
coro|o, manteca de cacao. 21 pmentas de gunea,
aguardente,cascara etc. esto se pone esa noche a que e de a
nfuenca de os astros y se recoge antes que saga e so a otro da.
Personas que se necestan para e rayamento 1-Tata nganga (e que va
a rayar) 2-Tata de espada ( e que cuda a espada de ncado este e
pone su mano derecha en e hombro) 3- Tata ayudante (e que ayuda a
tata nganga en e procedmento) 4-Yay o Yaya (esta sera a madrna
que tene que ser madre nks) pueden haber muchas personas
consagradas en pao monte como usted estme pero a menos esas 4
menconadas no pueden fatar.
e humero de pao se pone en un recpente donde segn vayan
egando os tatas de a ceremona van escupendo dentro de este para
dare e ba|o de su ashe. ahora e tata debe montar un pante e muerto
fuera en e pato para ponere a atencn a muerto y dare coco para
que dga s todo ya esta bacheche y esta de acuerdo en empezar ,a
muerto se e pone a|aco congo y dems cosas reguares. uego que ya
todo este sto y que e pante de muerto do etra buena (ver e bro de
chamaongo) se procede amarrar as esqunas de a sguente forma se
recoge terra de as 4 esqunas esta se pone deante de a prenda dentro
de una pa|a de maz que evara herva kmbza (pata de gana) se
cerra y se hace forma makuto pone cada makuto en cada punta de una
frma de ucero 4 ventos y a ado de cada makuto se pone un
montoncto de fua (pvora), y con una vea encendda se e de|a caer
esperma para que see a fua s en este proceso se prende a fua
quere decr que as esqunas no estn amarradas y se van cambando
de poscn en a frma de ucero 4 ventos .y se procede de gua forma
con a fua y a vea hasta que esta se y no se prenda ya de esta forma
quedan amaradas as 4 esqunas ahora se procede a hacer e
rompmento de que
se va a consagrar se e rompe as ropas y se e baa con un poco de
humero que ya se preparo y se e pone ropa banca y se pone en a
pentenca sentado en un ugar soo y de frente a una pared. uego se
procede a entrada a cuarto de pao prmero entra e tata nganga que
esta presdendo a ceremona es bueno recordares que en cuanto se
abra a puerta de cuarto de pao se pone una paoma amarrada por as
patas arrba de a puerta para que esta baya mpando a cua se sueta
a fna de toda a ceremona. despus entran os dems que estarn en
a ceremona tocando en a puerta y dcendo su nombre en pao y o que
pregunte e tata para dare cuenda dentro de cuarto.
uego ya dentro se procede arrear a nfumbe se e canta a menos 21
cantos o dems que sgue ya es ceremona por cada casa de pao en
especfco que s usted esta consagrado ya debe saber hasta aqu o que
se debe hacer generamente para que un rayamento saga ben . Como
comprender o que contnua ya es secreto de cada casa de pao en e
cua no me gustara opnar o cua usted debe proceder segn su casa de
pao. ceremonas despus de rayamento 1- s sae de tata drecto a
menos debe sar con ucero mundo 2- s esta reafrmando a un ngueo
de gua forma se procede y debe recbr ucero tambn 3-a os 7 das e
ncado ay que evaro a monte,cementero,oma,sabana.4
esqunas,hospta,funerara etc y ah presentaro como paero 4- a os 14
das se evanta esto es de a sguente forma se pone en e pso de
cuarto de pao a ncado boca ba|o y de frente a as prendas ah se e da
nbee es decr con un machete de a nganga se e da panazos 21 por
cada tata.en os pes,en a espada ,en os hombros uego e tata que o
rayo o evanta de pso y se canta nsaa mae mae nsaa mae maeku
nsaa. 5- ceremona de 21 das ya aqu e paero esta sto para
emprender su camno s quere puede hacer una festa o smpemente e
padrno e entrega o e da os secretos que e cree que debe conocer.
estos son os procedmentos generaes para un rayamento os que se
hace dentro de cuarto con e pno nuevo es secreto de cada casa y de
cada nfumbe o cua usted debe de proceder segn su casa
|uramento a Tata
Este |uramento es e ms mportante dentro de a rega de pao, porque
es e
verdadero pacto con e muerto, donde hay pacto de sangre con .
Pacto con e Muerto
E poder de os congos, esta basado en e poder de Mpungo, de os
paos, os bchos y e
Nfumbe (muerto), a cua escavza o pacta con e.
Levara a a persona que se va a ncar, entraran en e cementero,
pdendo permso a Centea Ndok, consutara con e orcuo, s e
Mpungo (dos), dce s, entrara en e buscara una tumba de mas de sete
aos, s es anteror y e bru|o es un nexperto, podra tener probemas a
no saber domnar a esprtu. Se pondr frente a una tumba, y consutara
con e coco o caraco, s e muerto quere venrse con e.
S es as, a persona que se va a ncar, se acuesta encma, e vendan os
o|os, y se echa
maafo encma de e en forma de cruz, y una vea a su cabeza.
E muerto tomara posesn de ncado, habando por e, as se egar a
un acuerdo.
E muerto dr s se coge un poco de terra, o e cuerpo de dfunto.
Segun o que dctamne,
as se actua. en ese momento e muerto de|a de posesonar e cuerpo. .
Se paga e derecho a
cementero.
Tambn se puede consutar con e orcuo, no es tota mente necesara
a posesn,
pero es una medda atemorzadora para os escptcos que queran
vero.
Hay paeros que escogen en vda a sus vctmas, as matan atravs de a
bru|era, y
toman su esprtu para escavzaro.
Ceremonas anterores a pacto
Antes de r por e muerto a cementero, e hechcero en su tempo debe
de reazar certas ceremonas, y tomar certas precaucones, para que
os esprtus de os muertos no acten contra .
Prmeramente deber hacerse un parado rompmento, es decr una
mpeza para no evar nngn tpo de energa a|ena a cementero. Debe
evar os cuatro chamaongos (cocos), un ramo de fores, este para
depostaro en a tumba ms pobre, para que Centea Ndoky e d toda
su proteccn y, os muertos oscuros y dems entdades esprtuaes no
e ataquen.
Levar os coares consagrados, de sacerdote.
Pacto con e muerto en e cementero
Derecho de Muerto
A muerto hay que pagare su derecho, en e cementero, este consste
en nueve monedas que se tran sobre a tumba, un poco de maafo
sopado, y maz tostado y pescado ahumado, se fuma tabaco, se
empeza a amar echndoe maafo y con veas desdeos pes hasta
egar a a cabeza para que cuando se evante, se evante de una vez, s
e esprtu de ese hombre se quere r con usted vera que a terra donde
hecho maafo se quebra, vese os huesos y e ra detrs de usted.
E muerto cerra un pacto con e vvo y hace todo o que e vvo e
mande, Nganga quere decr muerto, esprtu, mstero, para que un
hombre se ame bru|o de verdad debe de |urarse a tata y, hacer as
cosas que hacen os bru|os, tene que r a monte, cementero: tene que
hacerse dueo de un muerto y debe ante todo saber amaro e
nvocaro.
En e cementero estn os restos y a monte, rboes, va e esprto de
desencarnado, cementero y monte son equvaentes y se
compementan, en uno y con e otro estn os Nfumbs, y as fuerzas que
sern os nvsbes e|ecutores de as obras, buenas o maas que comete
e hechcero. La Nganga que puede ser heredada o que recbe de
padrno despus de rayado (ncado),y tras varos aos de aprendza|e
es construda y cargada por e bru|o, con: muerto, kyumba, paos de
monte, be|ucos ,herbas, terras y anmaes, por asocacn se ama
Nganga,Prenda o Nkso, a recpente msmo en que este guarda as
fuerzas sobre
naturaes que e srven, concentradas en os huesos, troncos, as pantas,
as terras, as pedras y os anmaes. A esto de materas dversas vene
e esprtu encuanto se e ama Vve ah, en toda Nganga hay matars
dependendo de a entdad, a a que se e da sangre por separado y que
despus con todo o dems vueve a beber sangre.
Para hacer una Nganga debe tener ugar en una ena o nueva; en
tmo menguante no, ya que todo propende a a muerte en a
naturaeza y as energas vtaes cuando a una esta cayendo
dsmnuyen esencamente.
Cuando un bru|o se aduea de esprto de un muerto apoderndose de
sus huesos, e ama queda apegada a cuerpo, vapor costumbre a buscar
o suyo, todo e tempo que suscten os restos, y en e crneo es o mas
precado para e bru|o en e se haa a sustanca esprtua de dfunto, La
Integenca, Para entrar e reacn con e muerto basta con soo poseer
una faange, o parte de su esqueeto, un fragmento que representa y
vae por toda a totadad de cuerpo, e hueso se coge para que sea
apoyo de esprtu, (e muerto tene querenca por sus restos ) y en a
pedra tambn se f|a e muerto.
Una vez en e cementero e padre reaza o debdo y regando
aguardente sobre a tumba en forma de cruz sobre a seputurase
evar s puede, a cabeza, dedos de as manos, pes, costas y canas
para que corra, envuetos estos en un pao negro, terra de os 4 puntos
cardnaes de a tumba ( norte,sur, este, oeste ), un matar cerca de a
tumba, uego semarchara a su casa para hacer e trato, e ah|ado a
|urarse setapa con una sabana banca y se e pregunta a muerto en dos
formas o se monta a muerto o se pregunta con os chamaongos,
tambn e muerto puede responder por medo de a pvora sobre una
ho|a de machete. Se dspone de 7 montonctos, s todos expotan de una
vez e muerto acepta e trato y esta de acuerdo con todo o que e bru|o
e propone, estos pactos no deben hacerse ms que con un soo muerto,
n deben de evarse terras de otras seputuras porque eo dar a
futuras confusones, porque s se tenen varos muertos dentro de un
cadero estos se peean por traba|ar entonces nnguno sae y e trae
probemas a tata.
Ceremonas en e tempo
A egar a tempo, e sacerdote reazar una mpeza de todos os que
fueron a
cementero, para que as energas negatvas desaparezcan.
Reazara una ceremona para dare de comer a esprtu de muerto,
fnazada esta, con e orcuo consutara para saber,cuaes son as
ntencones de este esprtu, y formazara e fna de pacto. Se e pone
comda, fores, veas, bebda de aguardente, tabaco, etc.
Se pregunta s esa persona es un paero o no, s quere un garabato s va
cargado y con que s e va montado en un cadero y con que santo
traba|o para esto prevamente se a sacado en Ange de a Guarda en
pao dndoe de comer a muerto dos nkko y s sentas dos tatas a ba|ar
e Ange preguntado pos cada entdad es, Lucero, Zarabando, 7 Rayos
etc.
Una vez averguado e Ange se pregunta s va montado en una cazuea
de barro,cadero,
tronco de rbo, etc.
Se avergua cua es su frma, para eso se trazan una sere de smboos,
rayas, fguras en e sueo y de dferentes cosas que eguen a a mente y
en cada una se pregunta s esa va, s dce que no se borra y se contnua
hasta que dga que s, as frmas se conforman por un sn nmeros de
garabatos o fguras o encada ocasn en que se vaya determnando en
a frma se pregunta s fata agn smboo o fgura mas hasta que dga
que es sufcente.
Luego se avergua donde van os secretos de tata o esprtu de paero
que se tene, estos pueden r en: Una taparta, caraco, coco chco, una
pepa de zamuro, espuea de gao, o de chvo, cacho de chvo o de
vanado, un mueco de madera, en una pedra, ms o menos chca, un
canuto de bamb, un tronco chco de pao a que se e hace un abertura
para echare o que pda e muerto, nunca en nada pstco, esto es e
secreto de muerto gua que a frma y no se e puede decr a nade, se
e pregunta que cosa eva e o os secretos, estos puede ser varos
aunque generamente es un soo, eva no menos de 7 terras, povos de
paos que se preguntan cuaes as como otra cosa que se e ocurra que
pueda querer e muerto.
Para habar con e muerto no usa perfume, se usa mucha caa cara,
que se sopa
arededor donde esta, una vaso de agua y aguardente.
Como se fundamenta una prenda
Prmero e bru|o escrbe e nombre y apedo de muerto, se traza con
pntura banca una cruz en e fondo de cadero o cazuea nueva, se
coocan 5 monedas 1 en e medo y os restantes en os 4 extremos de a
cruz, e preco de su venta, despus deposta os huesos y a terra de a
fosa, uego se corta e dedo y de|a caer una gotas de sangre sobre e
cadero(crneo) para que beba e esprtu, pero o mas recomendabe es
sacrfcare un gao para que e muerto no se obsesone de tata por su
sangre.
Le agrego povo de yeso, esperma de vea, cenzas de tabaco, a ado e
pongo un caa brava con agua de mar, r, azogue, y se tapa con cera
de vea para que a prenda sempre este vva como e azogue y sea
gera y me mueva como e mar que no reposa,una cabeza de perro
macho para que ofatee, sga rastro entero y ben reseco, se asenta esta
sobre a cazuea con a frma,|unto a perro un matar correspondente,
que beber sangreantes por separado, se enca|a en a cabeza de perro
a qu|adade muerto y arededor os dedos de as mano, pes, as
costas, se e cooca encma terra de bachacos y arededor os paos, y
encma as herbas de as pantas de omero, y sobre todos os paos
terra de comegen, despus de estar formado este fundamento se echa
a|, pmenta, a|o, |engbre,ceboa banca, canea, pn, todo esto se
remata con as cabezas de dversas aves, bchos, nsectos, ya montada
a Nganga s se quere crstana se e echa un buen chorro de agua
bendta que se coge e sbado de gora, s se quere crstana y |uda no
se e echa agua bendta, a a Nganga montada se eva para e campo
santo para que pase tres vernes a enterrada y uego a monte a pasar
tres Vernes deba|o de una Ceba o |aguey mas que son 21 das en
totaes, cuando se evanta a prenda no se e da a espada a rbo y se
e da a sangre de un gao, con chamba, Monedas, recuerde as Ngangas
se ensean a traba|ar enterrndoas en un bachaquero.
Preguntas que se debe de hacer para una representacn
S es hombre para e hombre S es mu|er para a mu|er S tena prenda
de pao S quere prenda de pao S a quere en cadero, cazuea o gra
S a quere en tronco de pama, en una tna|a S a quere en un |oongo,
en un canuto de bamb S a quere en un caraco grande Conque santo
o santos traba|a S son varos os secretos Donde van os secretos En
una totuma,coco, caraco (determnar e tamao y tpo) En un crneo de
gato, perro o chvo En una pepa de zamuro En una casta debarro,
madera En un envotoro de tea, o pa|a o encerado todo S os secretos
evan 21 terras, cuantas y cuaes S os secretos evan 21 paos,
cuantos y cuaes S van enteros,astas, partdos o modos S os
secretos evan cabezas de aves o anmaes (poo, gao, paoma, gato,
perro, mono,|uta, ratn, zamuro, gavn, echuza, etc.) S os secretos
evan corazones, patas, uas, carapachos de anmaes S os secretos
evan 21 peonas, matas, pmentas de gunea S os secretos evan
povos de pumas de aves, cuaes y cuantas Las herramentas de Ange
de a Guarda
S eva as herbas correspondentes a Ange de a Guarda Se preguntan
con cuaes
frmas e traba|a y cuantas eva.
E brnds y a comda
En hora de a tarde se procede a reazarse e Ita y a marcacn s as
prendas estarn enterradas por un tempo y cada una en sus stos,
adems de sacare e nombre a cada prenda.
Rayamento para una mu|er
Se e debe de hacer todas as presentacones correspondentes aos
Mpungos de cua sea e
Ange de su Guarda. Aparte de aspresentacones se deben de hacer 3
ms.
Dare coco a un hospta y sacare su sgno, uego metera ypaseara
adentro para
sacara.
Presentara en a ceba sn espnas
Hacere su Ebb en a oma con dos ganas y drsea a |oro|oro para
sacare un sgno
de muerte.
Se evan dos |uegos de bandera azu y banca, donde una sequeda en e
mar y a otra
se queda e padrno.
Despus de rayara se e pone una corona de espnas de ceba.
Petcn a Muerto
Eggn,.... Nombre ....., te pdo en e nombre de Nsamba, me des
saud esprtua y corpora, que as obras que yo emprenda, sempre
saga trunfante, que me bres de azos de |ustca,hechzos y
madcones, tentacones, bru|eras u obras maas,que e ma que me
deseen a m, m ma se eve, que me bres de herdas de armas de
fuego y armas bancas, que me bres de accdentes en a terra, mar y
are, que me avses de todas as cosas de da y de noche, y en cuaquer
parte de mundo donde yo me encuentre, que en todo o que yo
comence no haya nade que pueda contra m, que todo o que yo desee
o obtenga, que e que o|os maos tenga que no me vea, que e que pe
mao tenga no me acance, que e que manos maas tenga no me toque,
tu vences, tu mperas, y tu de todo ma me defendes, tu conmgo yo
contgo. Nsaa maekun.
Lanto de Kmbsero
Bendcon Santo Crsto kuenda.
Prmero Nzamb que todas a cosas.
Por a sena de a santa Cruz Samba manda que yo reza.
Wrko Bantu!
La ceremona de "Lanto" de Oumbsero es una de as ceremonas mas
hermosas que
exsten. Aparte de a ceremona casca que se e hace a mayombero
muerto con as cepas
de patano etc., e Oumbsero de Santo Crsto de Buen Va|e, se
enterra en su ataud
consagrado a Centea Ndok, e barco para e va|e eterno, se vste
entonces con sus tra|es
sacerdotaes, con su mpaka menso como amohada eterna, se e ponen
secretos en a boca,
as manos y os pes.
Su pecho y corazon se consagran con unas frmas especaes para que
su dantmate queme
ardendo como e sagrado corazon de |esucrsto en e ceo (bocuenda
ncha sa nsuo
mbote mbote pandanga nsaa). E dfunto mpangu de a Rega
Oumbsa, se enterra con
e Crsto Crucfcado de a Nganga Mayor (Pandanga Abas) que tene
para que pueda
bendecr tamben despues de a muerte y servr a Orden Kmbsa hasta
e fna de os
sgos, y se e cubre e rostro con un panueo especa y unas frmas. E
mpangu dfunto
gozara' entonces de a vsta eterna de Dos para a Eterndad. E
Santsmo Sacramento,
Kunanquza Nganga o cudara' para sempre segun a Tradcon de a
Krumba sagrada
que reposa a os pes de a Cruz de Redentor de os Pecados y |usto
|uez. Por eso cuando
ba|an as dvnas nspracones de a Rega Kmbsa, e medum, e
Ngombe Nganga toma
en a mano un crucf|o y una mpemba.
Es una ceremona ncredbemente hermosa.
E verdadero Oumbsero de Santo Crsto Buen Va|e es un hombre
sagrado que a
Insttucon toma en sus egones ceestaes como se toma a un Santo.
La Rega Kmbsa de Santo Crsto de Buen Va|e, en na|e drecto de
Andrs Pett y as
Ordenes fundadas por e desde a Prmera consagrada a Santa Mara
Orzaba, tene sus
secretos sncretcos con e Crstansmo y os Cabaeros de Tempe de
|erusaem, a
Masonera y os Abakwa.
Creo que esto haya sdo a prmera cosa sempubca que se haya escrto
sobre ese tema.
Creo que ahora entendan de como a Kmbsa, sea una Rega entera
aparte con sus rtuaes
para nada parecdos a as otras Ramas y que sea ago mas que smpe
bru|era o sncretsmo.
Como dce e muerto mo, Pao Monte e' cosa grande, vene de o nfnto
ITIAMBO: E Ituto de Paero
OUE
NOMBRE
RECIBE
ESTA
CEREMONIA
?
E
nombre
es
ITIAMBO
OUIEN
PUEDE
PARTICIPAR
EN
ELLA
?
Los ah|ados padrnos hermanos y amstades regosas de dfunto que
pertenezca a a
msma casa y famares cercanos como a madre e padre esposa e h|os
OUIEN
DIRIGE
ESTA
CEREMONIA?
Sempre y cuando a sepa drgr puede ser un tata nks maongo un tata
nganga o padre
nganga
OUE CONSECUENCIA PUEDE HABER SI EL OUIEN DIRIGE LA CEREMONIA
NO
ESTA
FACULTADO?
Le puede traer probemas tanto esprtuaes como terrenaes ya que e
anfur o dfunto o perturbara y o de|ara tranquo hasta consegur su
camno tanto as que e muerto creara perturbacon en os fundamentos
confuson esprtua y saera a reucr hasta que se hcese una msa
esprtua y e muerto dgese o que ocurro con e por habere creado
una atadura en
este
pano
OUE CONSECUENCIAS LE TRAERIA AL NANFUIRI POR HACERLE UNA
CEREMONIA
MAL
HECHA
?
Se creara una atadura para e trancandoe su evoucon esprtua
obgandoo a buscara
como
a
de
ugar
OUE
PREPARACION
LLEVA
ESTA
CEREMONIA?
E que va drgr esta ceremona debe dar conocmentos a su
fundamentos y sn dvugar detaes de quen era e anfur que
fundamentos posea y cua era su |erarqua uego se mpa todo muy
ben debe hacerse e tratado de MONONON'FUA y drgrse a sto de
veatoro y reunrse todos os ya menconados para dar nco a dcha
ceremona
CUAL DEBERIA SER EL ORDEN DEL CEREMONIAL SI EL DIFUNTO ADEMAS
DEL
PALO
ESTA
EN
LA
OCHA
E
IFA?
S e anfur era soo un ngueyo o tata se hara entre paeros y s era un
nguyo y tena coares de santo tendra que arse a padrno o madrna
para que hcese su parte y s era un ngueyo y tena santo coronado
prmero debera r a tuto y uego e tambo y s era un tata o de pao
va prmero y despues o de ocha e fa
EXISTEN
CEREMONIAS
POSTERIORES
AL
ITIAMBO?
S a os 21 das debe hacerse a ceremona de NAN'GUDU a ao debe
hacerse a
ceremona de a carnera y a os 7 aos debe hacerse a ceremona de
MAMBE
DESPUES DEL FALLECIMIENTO DEL PALERO CUAL SERIA EL DESTINO DE
LOS
FUNDAMENTOS?
Eso es descon de anfur ya fuera en vda o despues de muerto as
prendas acataran as ordenes de paero ncusve despues de a
separacon de ama de msmo y corroboran su descon a su debdo
momento de darse a comuncacon por medo de un perro nganga e
anfur
decdra
e
destno
de
as
msmas
CUAL DEBE SER EL USO Y EL DESTINO DE LO SFUNDAMENTOS EN LAS
MANOS
DE
LOS
HEREDEROS
?
Se segura a rega y quedara como ob|eto de atencon y cana para
comuncarse e anfur puede resdr en su fundamento y s un antguo
dueo determna que se puede |ugar pao con o heredado se podra
hacer tamben e anfur en su partda podra determnar que se haga ta
o cuaquer cosa ben sea a montura o a entrega de un resguardo ta
mpeza taes cudados.
AL CUMPLIRSE BIEN EL ITIAMBO OUE LE ESPERA AL PALERO EN EL MAS
ALLA
?
E anfur egara mpo a mas aa ra con un savo conducto que
determnara su poscon queda departe de tata que ofce a ceremona
e que quede as cuentas caras y sadadas en este pano para que no
tenga nada que pagar en e otro as con e tempo puede egar a ser un
esprtu de uz o gua de munanzo.
Como se |aa Muerto en Pao
A comenzar toda ceremona, todo pero debe dar 3 gopes en e pso
que es a sea que ndca a muerto que se debe actvar.En ese msmo
momento se e prende una veta banca que es a uz que guara a os
muertos y a a as personas que pden a estas energas.Seores a
chamba no debe fatar,ya que esta es una bebda esprtuosa que |aa
nfumb,uego se reza a moyumba para dare conocmentos a os
muertos y a toda esenca que nos admnstra o forma parte de nuestro
cuadro. Esta moyumba abre as puertas para uno comuncarse con e
nframundo,agunos paeros aman a sus muertos dandose gopes en e
pecho,esto smboza a reafrmacon a humacon que os unen con a
entdad,otros paeros svan a sus muertos para evtar que e muerto se
es perda,agunos trazan su frma que es e seo de pacto y a
dentfcacon de paero frente a su fundamento.Los atuendos no se
deben avar ya que os muertos os reconocen por medo de os oores
.Otra forma de que e nfumb venga es por medo de un vaso con agua
otros e ponen a frma en un pape o en a trra o en e pso todo es
cueston de aprecacon o costumbre,hay agunos que se hnca frente a
su fundamento y |aan a muerto con a tba de msmo esta debe estar
preparada.Es muy pero muy mportante que cada ncado sea mu|er no
hombre sepa como e haa a su muerto en a cada de chamaongo,que
toma que e gusta,estas son agunas caves que e paero debe r
descubrendo de su fundamento.agunos de ms hermanos paeros
sostenen que os muertos a a hora de arrarse se e deben dar
drectrces donde no se debe escapar nngun detae se es debe ndcar
desde ba|ar una escaera hasta e camno que debe segur esto hara que
e traba|o que se e ordena sea mas efectvo.Despues de que e traba|o
esta sto y hay e camno para que e bongo sur|a efecto se e debe
arrar con nfua que puede ser 3,7,9 hasta 21 puntos de nfua es muy
mportante que a povora se queme toda ya que es a comfrmacon de
que e muerto ha recbdo a encomenda y que de hecho se va a cumpr
esta povora debe ser quemada con un tabaco ( NSUNGA ) este tabaco
debe ser moyumbado y pasado por todo e cuerpo para que eve
nuestra esenca este rtua es una frma aurca que da exeentes
resutados.Seores AL MUERTO NO SE LE
PIDE AL MUERTO SE LE MANDA tampoco hay que grtare s no habare
con
caracter y no dudar nunca de muerto s ustedes e hacen una pregunta
y es dce que s. Creane nunca duden de e pero tamben tomen muy
en cuenta que cuando e hagan una pregunta hagasena concreta
.Nunca pero nunca e pregunte a su muerto usted esta aqu?
Para preparar un Lucero:
Terra de una encruc|ada, de cuatro (4) esqunas, de hormga,
Bachacos, de a ngesa, de a paza, de a crce, de |urado, de un
hospta, panadera, etc. tres herbas, 7 paos de esta entdad, 1 cabeza
de |cotea, 1 pedra de sabana, 1 otn de Eeggu, ame en povo, 29
monedas de varas denomnacones, reaes, pesetas, vda, hueso de
muerto y aboratoro. Un ucero sempre se hace de cemento y se
modea a cara de esta entdad.
Cuando se va a construr un Lucero hay que tener en cuenta o saber que
s es un Lucero se carga por a parte de aba|o y s es un Nks se carga
por a cabeza, despus que se carga se enterra en una encruc|ada o en
cuatro (4) camnos para que este recba a su dueo en as pedras y as
fuerzas de a naturaeza, se e pregunta a esta entdad o a a Nganga
cuantos das va enterrado en este sto, pasado estos das se va
abuscaro y para tapar e hueco se eva gaos, ho|as de ptano, maafo,
vea, tabaco, maz y se e hace a ceremona correspondente, despus
de esto este Lucerto vueve de os cuatro ventos con e esprtu vvo y
cuando entra en a casa de de comer un chvo, o un ratn, 1 gao
negro, 1 poo o una |uta, no se e ofrece paomas n ganas. Antes de
dare de comer se e reza un Bzambuu Nzamb (Pegara a dos) y a
mayugba en Pao Monte.
Lucero de proteccn:
Pao Santo Tomas, ern, ob, semas sagradas de Afrca,carapacho de
|cotea, terra de 4 camnos, de una seputura, de a cabeza y os pes
cuyo nombre empece con a etra E y termne con A, 1 moneda de pata,
un cucho, madura de oro,3 coraes, tres caracoes, puma de oro y
aderezo
Preparacn: E pao santo Tomas, a terra de os cuatro (4)camnos,
terra de banco se
coocan en a base de ucero,con as monedas de pata, os tres coraes
y a terra de as eputura tomada de os pes de nfumbe, se cooca en
os pes de ucero, a terra de a cabeza de nfumbe va en a cabeza de
Eeggu, con a dems carga, con os tres caracoes se smuan os o|os y
boca y tambn se e puede hacer a narz yas ore|as, en a cabeza se e
cooca a cucha, puma de oro, despus que se carga se enterra y se
e hace a msma ceremona de Lucero anteror para sacaro y se dce
cuando se saca saco un arma para que me defenda y uego se e ofrece
un chvo, gao, coco, maafo y vea.
Hacer un Lucero para hacer Dao:
Lo prmero que eva a carga, es a herba pasto, cangre|o, ratn,
cuebra, gato y e aboratoro, este Lucerto no se ava y vve enterrado
deba|o de una caa de azcar o mata de echosa y no se mra sno
cuando se e da de comer, se tene soo para hacer dao, este vueve a
revs a a gente.
Das de Gobernar:
Los das en que gobernan os Mpungos, Lucero son todos os Lunes de
cada mes; Zarabanda, os Martes; Pata en Laga, osMrcoes; Temba
Terra, os |ueves; 7 Rayos y Centea Ndoky, os Vernes; Mama Kaunga
y Mama Choa, os Sbados y,os Domngos, Todos os Mpungos.
Cuando se e van a dar de comer a as entdades sempre se e avan as
patas y e pco a anma, para contentar a Lucero despus de ponero a
traba|ar a a puesta de so de 7 a 9 a.m., se e frotas maz y se e
ofrenda tres cabezas de arenque cocnadas a horno con verdoaga,
bedo y ho|as de guayaba, estas cabezas de de|an por tres das y encma
de se e sacrfca un poto.
Cuando Lucero es recompensado por un ben recbdo o para mporar su
proteccn se e da un chvo de coor negro y cuando se mata e anma
de 4 patas se dce Yo no fu fue Oggn, cuando a aguna entdad se e
ofrenda comda se e dce en voz ata o que se e va dando para que
oga ben.
Un Eshu es un Lucero dspuesto a hacer mas que dao, es e que asesna
por a espada, vve en o oscuro ha de tener sempre un cucho, un
Eshu son os 21 Eeggu, es e de a vda y a muerte, es e rey de a
madad.
E Nkso es e mensa|ero de a Nganga y de su representante |unto con
Gurunfnda, este fundamento es una entdad mportante debdo a que
esta en todos ados y e ame y e coco sempre o acompaan eos
estn dfunddos en todas partes son una red y se comuncan entre s.
Osan es e que recbe e secreto de todas as herbas y es e que conoce
os msteros de cada una de eas, cuando se hace un Osan voador se
e sopa povo de ame y se e canta: Eeegro, egero sav reo, esta
entdad descubre y da a herba que hace fata para o que sea para
asentar, sanar o enfermar.
Un Osan haba metdo en un Gro y vve ah, soo o preparan os tatas
y awos (babaawos), este fundamento haba como nosotros y es muy
chsmoso porque de todo se entera y no gnora nnguna cosa, de todo
oye y se e cuenta a su dueo.
Preparar un Omero:
E omero que se hace para os que se van a ncar en a Rega de Pao
Mayombe se hace con agua de uva, de ro, de mar, se e aaden as
pantas de os dferentes Mpungos es decr, soo se e aaden as ho|as,
sn ramas, n races, se aade, me, maafo, cascara, coro|o, tabaco,
cacao, pmenta de gunea, una brasa de carbn encendda en ho|a
Inmorta, esta sava se concentran en este qudo y es con que se
purfca a nefto y o vgorza ante aguna ceremona de consagracn,
con este msmo omero se ava, se santgua todos os matars de as
entdades de Mpungo a fundamentarse, os paos, a os paos se e da de
comer un poo en e monte |unto con Una frma para uego vover a
comer dentro de a prenda, os coares, caracoes, herramentas,
resguardos,requas entre otros y por utmo se aade a sangre de unos
de os anmaes sacrfcados ante a Nganga por dar comenzo a esta
ceremona tan especa en Pao Monte.
Despus de avar y consagrar todas as herramentas de as entdades a
fundamentarse se coocan en un pato banco donde comen soos y se
de|a de un da para e otro tapado con ho|as de ptano y uego se e
quta esa Menga con as herbas que e correspondan a esos Mpungo
de|ndoo de reposo por unas horas antes de coocaro en su respectvo
recpente a fundamentar, e|empo de numero de herbas es a cada
entdad: Lucero, 3 herbas; Mama Choa, 5 herbas; Zarabanda y
MamaKaunga, 7 yerbas; Temba Terra, 8 herbas, 7 Rayos y Cabo e
Guerra, 6 herbas, Centea Ndok, 9 herbas, Orsha-Oko, 6yerbas;
Cobaende, 17 herbas y a Gurunfnda, todas as yerbas18, 17,21 etc.
Herbas de cada Entdad
Numero de Matars segn e Ange de a Guarda
Temba terra 8
7 Rayos 6
Zarabanda 3 7
Cobayende 7, 17, 21
Kaunga 7
Centea Ndoky 9
Choa 5
Lucero 1 3
Carga de Paos
Ceba, Mamn, Guayaba, Tapara, Lmn, Naran|a, |obo, |abo, Amansa
guapo, Abre- camno, Rabo de Ratn, Tamarndo, Guanabana, Samn,
Camto, Cayena, Cereza, Cruea, Aguacate, Cu|, Uva dePaya, Fsco,
Famboyan, Bambu ( donde come).
Carga de Terras
Loma (cma y pe ), cementero, de crce , de 4 esqunas, monte,
bachacos, tra, casa, hospta, mar, ro, remono, cueva, Ceba, pama,
frente a un gesa (12 a.m. y 12 p.m.),montaa, fango, de un pozo,
|aguey, comegen, caa brava, |abo, arado, ferrocarr, vocn.
Toda persona rayada en pao por a rega Nksy Maongo sempre se e
entregar un ucero mundo y zarabanda como sus prmeros guerreros,
para uego prepararo con e tempo a |urarse a tata que es e pacto fna
con un muerto.
Coares segun a entdad
Lucero Mundo:
Carga y preparacn de coar; eva 7 paos (guayaba,camto, abre-
camno, mn, |obo, mamn y cu|), 7 azabaches,9 peonas, 4
chamaongos, 3 o|os de buey, 2 espuea de gao, 7knes, 3 dentes de
perro y va cruzado por a zquerda, este tpo de coar se hacen dos (uno
para e ncado y e otro para e ucero en forma de carga, estando ya
armado).
Zarabanda:
Carga y preparacn de coar; eva 3 paos (Ceba, fsco,|abo), 7
knes, 3 caracoes, 1 machete pequeo, 3 aves, 1dente de perro,
muea de ganado, casco de ganado, 3 espueas de gao, 3 cavos de
herradura, cadena de pata, cuencas verdes y negras, este tpo de coar
se hacen dos (uno para e ncado y e otro para e ucero en forma de
carga, estando yaarmado). Mazo de tata
Carga y preparacn de coar; este tpo de coar se entrega cuando a
persona ya tene corona de muerto y e camno de msmo de saca segn
a entdad a fundamentar en e cadero grande (numero de peonas y
matars), eva 16 paos (Ceba,guayaba, tapara, |abo, abre-camno,
rabo de ratn,tamarndo, guanabana, samn, aguacate, cu|, uva de
paya,cayena, cereza, cruea, famboyan), 8 chamaongos, dos
(2)dentes de muerto, eva 1 caur ntercaado entre cada pao,se
comenza e mazo con un dente y se cerra gua, eva una cadena de
abrr y cerrar e mazo, e mazo se har de 3 hos, eva matars
dependendo de a entdad, eva 4 caracoes ntercaado con as cuencas
de coor de a entdad en ho, en otro ho va cadena y e tercer ho de 8
chamaongos 4 de eos van de a msma manera que os 4 caracoes, s
e fata carga e da de ser armado se e pregunta a muerto |unto a a
persona.
Una vez que a persona ha marcado todo o que necesta ese muerto
que se va a fundamentar, tmese en cuenta que cuando un muerto va a
nacer exsten dos maneras para su preparacn:
1.- Preguntndoe a msmo muerto con tus caracoes de tata
2.- Oue ese muerto o haya montado un perro Nganga
Luego ese muerto se de|a con comda, uz y bebda mentras se buscan
as cargas adconaes para su preparacn que son as preguntas que
uno e tata e hace cuando o trae de cementero a Munanso, cuando se
va armar un aprenda ben sea Mpungo o Nganga se e da coco a a
Gurunfnda para saber cua pao de os ya menconados ser su bastn.
A cada muerto a fundamentar se es hace una presentacn gua que
cuando uno va a rayar a un kuano, dependendo de a entdada fundar,
exste una presentacn, es decr, en a rega Nksy Maongo se
dferenca de a dems porque nosotros montamos una Nganga con
Kryumba o Bryumba que es a cabeza, a dems partes tambn nos
as evamos para otros uso con e msmo muerto, segn a entdad a
representar este muerto se e hace una presentacn en ugares
dstntos dndoe coco y sacando oddn en cada sto para conocer mas
a muerto dentro de a naturaeza, todos esos sgnos se anotan y se
guardan, porque as presentacones es para que cuando e muerto saga
atraba|ar sea conocdo en todos os ugares de a terra. En una de estas
seccones ver como se arma una Nganga y Prenda (Mpungo).
Ya cuando a Nganga esta armada se e roga a cabeza a nuevo tata que
esta nacendo sobre ea, a paero se eva para aCeba que es a utma
presentacn que se e hace y se e da un gao a a Ceba macho a que
tene espnas, a nuevo tata se presenta ante ea de a sguente
manera.
Oue su cabeza toque e tronco con os o|os cerrados.
E paero esta sn camsa y en shorts.
Se e rnde atrbuto a a Ceba.
Se e da coco a a Ceba de cmo recb a este nuevo tata E coco se e
da a a espada
de msmo.
Se saca un sgno de cmo nace en a Ceba re, osorbo
Se quema fua detrs de paero para y se e canta para que os poderes
de os muertos o
recban.
Se e pega con dos machetes en forma de cruz sobre a espada, muchas
veces a fua se
quema sobre os machetes encma de aespada de paero
Se e sopa chamba y humo de tabaco Y se e paga e derecho a a Ceba
Se retra de
msmo sn dare a espada a a Ceba
Se baa a paero con Kmbanza y se e hace rompmento
Se pone a pagar pentenca con sus o|os vendados gua que a
rayamento
Ante de baaro, e chvo que se e dar a a prenda se vste con bandera
y frma y e
nuevo tata canta y o pasea por toda a casa
E padrno empeza a dare de comer a a Nganga o ya marcado
De tmo se de|a a chvo
Se eva a nuevo tata ya vendado para e cuarto de famba Tocaa puerta
y dce su nombre e pao en ese momento e padrno e da coco a
muerto para saber con que sgno entra e nuevo tata s es re o osorbo
Entre cantos empeza e yorye en forma cruzada por a espada y pernas
E nuevo tata se pone en 4 patas frente a su muerto empezan a cantare
y tocare a su muerto con e bastn a os ateraes,se e sopa chamba,
maafo, funga, vea derretda en a espada O|o cuando se esta armando
cuaquer prenda se e mete un pape prevamente escrto con todo o
que se quere de ea
En esta ceremona es cuando verdaderamente exste un pacto drecto
con un muerto, de e corta e dedo de corazn a nuevo tata y esa
menga a come e muerto drecto a su cabeza con cadasus pegaras y e
pacto cumna
Cuando se ha cantado o sufcente se agarra e cadero y se e monta a
tata nacente en e
hombro zquerdo y se baa y se canta y uego se pasa a hombro
derecho esta es a
ceremona ms mportante a de baar a muerto. Se para a nuevo tata
y se e da e
corazn de un gao que haya comda a prenda |unto con todo cuando
se raya
Se e da e chvo a muerto y a sus chamaongos y de esta msma menga
|unto con e omero
e tata beber
Ya a ceremona ha cumnado y se e entre a tata un cuerno de muerto
y su mazo de tata, toda persona que pasa por cuaquer ceremona de
|uramento duerme a pes de os suyos dentro de Munanso. Eses msmo
da o e da anteror se e hacen e ITA a tata, se e saca e nombre a
muerto y se e pregunta dnde se enterra, en cuantos ugares y por
cuantos das este ta se reaza con os caracoes de nuevo tata para que
sea su msmo muerto e que habe y dga, recuerde que cuando e
muerto come 4 patas y os caracoes, chamaongos eos ya pueden
habar. E hecho de enterrar a as prendas espara que se actven y
recobran as cargas de energas de a naturaeza y aprendan a traba|ar,
o prncpa es enterrara a pe de una Ceba macho s es hombre y s es
mu|er en una Ceba hembra y uego en os dems ugares donde e
muerto marque con os caracoes.
Ngangas de Fundamentos
Temba Terra 7 Rayos Zarabanda Centea Ndok Kaunga Mama Choa
Cubayende
Lucero Mundo Gurunfnda Cubre Monte .
Tratado de as Ngangas
Temba Terra
E esprtu de a paz y a proteccn, Muy respetada en a Regaa
mayombe, posee a vrtud de a baanaza entre e ben y e ma es e
padre de os feroces sarabanda y sete rayos, y domnador de as
aturas, omas y montaas, su cera es ncontenbe ante cuaquer
agravo cometdo por aguno de os fees de esta mpungo, fundamento
que goberna e centro de a terra y de mundo, gra en torno a todos os
fundamentos de Pao Mayombe, aqu su poder esta en a oma con sus
secretos mostrados por angos, tatas, paeros, mayomberos de a
rega, TembaTerra.
En cada camno hay una forma, un secreto y rtua que se sgue
dependendo de Mpumgo a
fundamentarse, y se hace o sguente.
Presentacn a pe de: Ukano Bencos (ceba macho roko snespnas),
Ukano Membra (pama rea abta), Ossan, Cho, Kaunga, Samba,
Kuna Lemba, Camno Largo, Bachaquero, Kobayende, La Loma,
Autopsta, Kuna Fnda (esquna de un cementero).
Kaunga
Esprtu de os sete mares, paz y a fertdad, yaya nganga de muchos
mpungos y
muchos kuanos.
En cada camno hay una forma, un secreto y rtua que se sgue
dependendo de Mpumgo a
fundamentarse, y se hace o sguente:
Presentacn a pe de: Ukano Bencos (Ceba macho sn espnasroko),
Ukano Membra (Pama rea abta), Cho, Samba, KunaLemba, Camno
Largo, Tuaano de Kaunga (La noche en e mar odesconocdo de
Ookun), una Paza, a Loma, Autopsta, KunaFnda (mercado). Preguntar
cuantos guarderos eva, Butansake(ceba hembra con espnas araba).
Mama Choa
Dosa de os desconocdo, aura tosa, capaz de destrur aquen engaa
a su msmo sexo, bru|a, temda en todas as regones, capaz de
domnar con e o ose, a me puede amansar a cuaquer tpo de
anma y ser humano que se recta de su maefco, esconde muchos
msteros en e Mayombe.
En cada camno hay una forma, un secreto y rtua que se sgue
dependendo de Mpumgo a
fundamentarse, y se hace o sguente.
Presentacn a pe de: un Cao (pozo de ro), a Casa de Guatrambo
(crce), un Tronco Nganga de |obo, un Parque, Casaen Runas, Bote de
Basura, a Casa de Kadempembe Casa de Nfnda (Mercado), Monte
Oscuro,Nsu (una), Moana Tuanga (Noche en e monte), Choa
Dengue,Kuana Fnda (esquna de un cementero), Ukano Bencos
(Cebahembra con espnas), Kuna Lemba, Ukano Membra(pama rea).
7 Rayos
Nsamba de poder de domnar todas as tormentas, os truenos a uva,
tornados e poder de a dvndad mu|er y hombre dentro, a fuerza
ocuta de kadembre, voddu y e bongo cuando a msma hstora dce
e baador, e mstco, advno, hechcero, mu|erego, y temdo por otras
trbus, este fundamento se e guarda respeto en a rega. E fuego arma
con a que ataca a sus enemgos so cuaes mueren en ncendos
aparentemente casuaes o sucdos de personas por medo de este.
En cada camno hay una forma, un secreto y rtua que se sgue
dependendo de Mpumgo a
fundamentarse, y se hace o sguente.
Presentacn a pe de: a Casa de Nfnda (Mercado), Kaunga,Choa
Dengue, Kuana Fnda, Ukano Bencos (ceba hembra conespnas), Ukano
Membra (pama), a Loma, Nsamba, Camno Largo,Butansake (Ceba
macho sn espnas).
Su secreto esta en Ukano membra y tronco Ceba, a hay que tener una
determnacn
en e momento de rtua y evantamento de matar y, antes que se
ocute ntango.
Su otro secreto se busca en Ukano membra aqu se hace otro tpo de
presentacn dando
conocmento a otros Mpumgos, por su ncacn dentro de a rega, aqu
se e da |ura menga con otro anma sagrado donde este termna de
fundamentar a Nganga de ncado o Nkso de kuano.
Este rtua va a a meda noche con abta para dar conocmento de su
poder dentro de a rega, aqu se recoge otro secreto que es desconocdo
por otros tatas.
Sus matars prncpaes son 6 y su fuerza vve en un matar de7 rayos y
tambn a pe de Ukano bencos.
Lucero Mundo
Guardero portero dentro de a regn, cerra as puertas dema y abre
as puertas de ben, como hoy puede ser tu amgo,maana tambn, s
no se atende como es, es agresvo cuandotocan a sus h|os.
En cada camno hay una forma, un secreto y rtua que se sgue
dependendo de Mpumgo a fundamentarse, y se hace o sguente:
Presentacn: A pe de La Loma, Ukano Bencos (ceba hembra),Ukano
membra (pama), Butansake (ceba macho), Sho, Kaunga,Samba,
Camno Largo, Mercado, Kuana Fnda, 4 esqunas,Autopsta, Paza,
Redoma, Kobayende, Sendero (en a pata de uncerro).
Su secreto est dentro de os camnos, dentro de monte, yotras cosas
desconocdas, os sacerdotes no dan sus secretos deeste ser tan
pequeo, porque tene gran poder en e mundo yencerra un resguardo.
Este es un ser muy mpresonante, esta facutado para abrr ycerrar os
camnos de ben y de ma, puede transmtr sudanga en cuaquer
doma como puede tambn estar encuaquer parte de mundo, es e
mensa|ero de Oof, y seconoce en a regn yoruba como Eshu, y en
Pao Monte comoLucero, e mensa|ero de Nsamba.
Este fundamente nace con tres go go mundee, |abaos, nsusomundee,
nsuso nkko, su
amgo prncpa es e ratn, asmpas casas y otros roedores.
Lucero mundo nace de:
UNA CARA; DOS CARAS; TRES CARAS; CUATRO CARAS; CINCO CARAS.
Cada una tene una carga dstnta, dentro de cada camno hay unsecreto
guardado por os propos tatas.
Los anmaes prncpaes para |ura menga, dentro de a regade Pao
Mayombe son: nsusos, |o |o y 4 patas, hay otrosLuceros que se pueden
vrar para e camno de ben y de ma, todos necestan mucho respeto.
E matar de Lucero se evanta en un camno o en 4 Nsa, su
MusNganga es e
guayabo, Mus nganga |agey.
Zarabanda
Dos de meta, a guerra, a serpente, oscuro, o mstco, o desconocdo,
vengador, Representante de monte y os metaes, su fuerza o ahcen un
mpungo tembe dentro de a rega pao monte o mayombe. este
fundamento guarda mucho respeto y es muy temdo por su poder,
conocedor de Pao Mayombe, fuerte como a serpente, hay que tener
mucho cudado con este mpungo.
En cada camno hay una forma, un secreto y rtua que se
sguedependendo de Mpumgo a
fundamentarse, y se hace o sguente.
Presentacn: A pe de a Casa de Nfnda (Mercado), Kunaemba, a
oma, ukano bencos, ukano membra, butansak, Sho,Kaunga,
Nsamba, Camno Largo, mercado, kuana fnda..
Centea Ndok
Madre de cementero, vgante de as fosas que gua manera que Pata
nyaga, como carretero de cementero y quen recbe a os nfumbs para
que descanse en paz. Dosa muy temda dentro de mayombe ya que
posee e domno de cementero, os muertos y a tempestad, centea
Ndok fund paza r ntoto chamaongo yanza fur andok como a
aman os mayomberos es de naturaeza soberba y revotosa.
Carga es gua a a de a Gurunfnda de terra pero prncpamente eva
en e fondo ewes
de cementero y terra, evando una Kryumba con Ndoks
En cada camno hay una forma, un secreto y rtua que se sgue
dependendo de Mpumgo a
fundamentarse, y se hace o sguente.
Presentacn: A pe de Kobayende, Mercado (preguntar cuantos),Ukano
Bencos, Ukano Membra, Samba, Kaunga, Butansake,Autopsta, Camno
Largo, Kuana fnda, una paza, Kuna Lemba.
Cabo e Guerra
En cada camno hay una forma, un secreto y rtua que se
sguedependendo de Mpumgo a
fundamentarse, y se hace o sguente.
Este fundamento se busca cuando empeza a sada de nango,para
buscar e horzonte, este Mpumgo tene un msteroso rtua, para
desconocer donde nace cabo e guerra, en a Rega de Mayombe, su
hstora fue que uch contra Ndok.
Hay que tener un conocmento profundo sobre este egado congo de
Pao Monte. Su secreto es poco conocdo por os conocedores de este
Mpumgo, es de mucho poder, aqu hay que buscar un para|e o sto
donde aparezca e arco rs para buscar su sada y cuando se ocuta.
Cabo e Guerra: o ocuto, o desconocdo, o mstco, o que no muestran
muchos angos, bongueros, kmbseros, tatas, que saben de este
egado, que por respeto no se danga de os Mpumgos, nade en Pao da
su secreto, n o escrbe, porque se ha perddo e respeto de a
consagracn.
Presentacn a Pe: La oma, Cho, Ukano Bencos, Ukanomembra,
Butansake, Samba, Camno argo, Mercado, Kuna Lemba, Kobayende,
Kaunga, Horzonte, Kuana Fnda.
Cobayende
E nmada camnante, sanador de a epra, sarna y agas, yagas
puestas, como una cama magrosa para avar estosfenmenos de
enfermedad cua es desconocdo para cuaquer sesobre natura,
tambn conocedor con vrtud y advnacn paraas cosas buenas de
saud dentro de Mayombe.
En cada camno hay una forma, un secreto y rtua que se sgue
dependendo de Mpumgo a
fundamentarse, y se hace o sguente.
Presentacn: A pe de Kobayende (3 Ine), Mercado, Basurero,Kuna
Lemba, Ukano Bencos, Ukano Membra, Samba, La Loma,Kaunga,
Choa, Abta, Cao, Butansake, Autopsta, CamnoLargo.
Tratado de Gurunfnda
Amueto de Osan
Carapacho de |cotea, pumas de aura tosa, espnas de zarza y camba
voz es para hur de a poca y otra carga.
A a Gurunfnda se e canta OIL ILE SAI-SAI BABA LOGUO OILE SAI-SAI, a
este fundamento se e sacrfcan chvos, |cotea, gaos, paomas, poos,
codornz entre otros, se dce que sno se atenden a as prendas de pao
se desvrtan y abandonan a esprtuadad.
Las mu|eres no pueden tener un Osan de pao porque es muy fuerte,
nnguna mu|er debe acercarse a un Osan voador porque puede quedar
estr, no soo as mu|eres sno nade, as mu|eres pueden tener un
Osan despus que se es ha pasado a menstruacn, un Osan voador
de una mu|er eva una carga ncompeta y se gunda a una atura menor
que e de hombre y no se e ponen pumas y este vve fuera de a casa,
en e pato, en un rncn, e de un hombre en e techo.
Cuando se prepara un Osan voador de un hombre este se marca con
pntura en e fondo, es decr, se e hacen os sgnos y frmas y se
amenta de un gao negro y eva adentro monedas de pata para que
no se vaya e Osan cuando traba|o en e sueo o hace dentro de
carapacho de |cotea, no tene que ser sempre e babaawo quen o
prepare. Un osansta, quen puede estar o no asentado, o puede
preparar y, por o genera quen o prepara son os h|os de Shang,
habendo sdo Shang e prmero en tener uno de estos Gros y o
puede preparar (Consagrar) hay que tener en cuenta que sn Osan no
hay consagracn, traba|o, maga y no hay remedo n medcnas.
Mpungos y Sus herbas:
LUCERO:
Grama de Cabao, Lengua de Vaca, Esparto, Abre Camno, Pasto,
Herba Fna, Herba
Hedonda, Itamo Rea, Meonco, Abahaca, Pn de Bot|a e Yamao.
SARABANDA Y CUBRE MONTE:
Caa Santa, Pata de Gana, Herba de a Sangre, Herba Mora, Pegaso,
Huevo de Gao, Adormdera, Sempre Vva, Anam, Romero,
Rompezaragey, Abahaca Morada, Pao bano.
7 RAYOS Y CABO E GUERRA
Bedo banco, atpoa, bora, patano de cuba, zarzaparra, paraso,
amo, |obo. Ceba.
etc....
CENTELLA NDOKY
Yuca, Cruea, Bora, Pao Ca|a, Guasma, Mazorqua, etc.
KALUNGA y CHOLA
Lechugua, herba A, Verbena, Prodgosa, For de Agua,Heecho,
Berro, Lechuga, herba Buena, Abahaca Morada,Guasma, Botn de Oro,
herba de a Na, Marope, Huevo deGao, Heecho de Ro, Herba Mora,
Corazn de Paoma, Canea, etc.
TIEMBLA TIERRA
Bedo, Sauco, Campana, Corquesa, Agodn, Agunado
Banco,Hguereta,
Amendrn, Guanbana, Hno|o, etc....
COBALLENDE
Cundamor, Sargazo, Aacranco, Escoba Amarga, Pasote, Ate|e,Pn
de Bot|a,
Casmn, Yaya, Tengue, etc....
Macutos
Los macutos son reguarmente todo o que se traba|a en e pao en estos
estn os secretos
que se es pone a bongo (traba|o)
Un macuto se e dce a todo o que esta seado que como ya se d|o
estn os secretos de traba|o ay dstntas formas de hacer un macuto
una de eas es: En un traba|o de amarre se haba con e muerto o
entdad de a nganga cuaes son os materaes que se usaran en dcho
traba|o. se comenza por os paos estos deben preguntarse paos fuertes
para estos traba|os como por E|. Amansa guapo, adormdera,yo puedo
mas que tu,|aa |aa etc. estas preguntas se hacen con e chamaongo o
e coco segn como traba|e su muerto.e| de una pregunta sera. Fuano
de ta (e muerto que usted traba|a) en e bongo que hacemos para ta
persona necesta pao amansa guapo por E|. s contesta s se aparta
arrba de un agodn y s dce que no se pone a ugar donde o guarda
sempre. As va preguntado a nfumbe de a nganga todos os materaes
que van evando dcho traba|o. Les recordamos que todos os traba|os
que se hacen en e pao son a o que e muerto dce
no ay traba|os especfcos (cada bru|o tene su propo secreto por que
maa vae bombo) a no ser ceremonas prmordaes que se Irn
dcendo s e caso as o pde. Luego que usted tenga todos os
materaes ya escogdos y e muerto ya d|o que s a todo y que con o
que tene es o que va a resover a persona se pasa a a ceremona de
cerrar. Esto se hace con ho se van |untando todos os materaes
empezando por os paos y se entzan con ho. uego se cubre esto con
a frma de traba|o que es a que ya e muerto d|o segn usted e
pregunto anterormente uego todo esto se cubre con agodn en caso
que sea para bueno y con tea negra en caso que sea para mao.Esto se
entza con ho de coor que ya e d|o e nfumbe de su nganga uego se
sea con esperma de vea que quede como patcado y sto. Usted debe
preguntar a su nfumbe cuantos das esto debe permanecer en e ngando
y que camno co|era s es enterrado o para donde va. m recomendacn
persona mantenero a menos tres das en a nganga despus que ya
este comdo. esto es os pasos generaes para hacer un macuto que
apca para todos
Cambio de Vida
Un cambo de vda como a paabra o dce es cambar a vda de una
persona.ya sea por enfermedad reguarmente. Se busca o se hace un
mueco de trapo segn e sexo de a persona que se hace e traba|o se
hace e mueco. este mueco evara dentro nombre y apedos de a
persona, peo de a cabeza ,fecha de nacmento y ago quee ndque su
muerto de a nganga. este mueco va dentro de una |cara grande o que
soo quepa e mueco ben ampo, uego se consguen dos poones
cantones y se pone a |cara deante de as prendas o de a entdad que
esta encargada de este bongo se sacrfcan os poones con a persona
arrodada deante de as prendas y de a |cara que a cabeza e quede
arrba de a |cara y a prenda e prmer poon se e da a a prenda y a
|cara y con e segundo e das a a prenda a |cara con e mueco y en a
nuca de a persona. y cuando esto suceda se dce que e qute o que
tene a persona y e de una vda nueva. despus con agua de humero
de pao se e echa en a nuca de a persona con me de abe|as. uego se
hace un rompmento de a persona es decr rompere unas ropas ve|as
sudadas por a persona con anterordad reguarmente esto se enterra
en e cementero (e mueco) pero se e pregunta a a prenda s va a
cementero s dce que no, preguntare a donde va.
Resguardo de Pao
En un pato de cedro se entza con ho banco nfumbe desactvado
uego esto se envueve en una ho|a de sempre vva y se entza con ho
banco uego en 7 paos fuertes que pueden ser Cuaba,aure,yo puedo
mas que tu,Ceba etc. esto tenen que preguntare a nfumbe que paos
va a usar para un resguardo en especfco. despus que este entzado,
todo esto se cubre con un pape de traza con a frma de a entdad de
pao que esta protegendo a a persona, esto se entza con ho banco
uego en un agodn se pone dentro y se e rega cascara y se cerra y
tambn o entzan con ho banco ben cuberto.uego con un ho de
coor de a entdad que protege a a persona se cubre un pedacto de
resguardo en una punta esto se sea con esperma de vea hasta que
queda pastfcado. se pone en una |cara se e da un gao y se de|a 72
horas en a prenda o e tempo que marque e nfumbe de a prenda.
ACLARACION. Los resguardos que van por mama choa evan dentro
canea
Cuando se e entrega a a persona se e dce que o ponga en una bosta
de coor ro|o con granos de maz dentro pueden ser 7. se atende os
vernes rocndoo con aguardente y humo de tabaco y cada 6 meses
mxmo se e da un poon para fortaecero y no puede tocaro nade
menos una mu|er con su menstruo
Nota: os materaes de resguardo deben ser o mas chquto que pueda
para que no quede
tan grande y sea mas mane|abe ya que esto va con a persona a todas
partes
Guarderos
Un guardero como a paabra o dce es un nfumbe cargado y preparado
que hace e pape de proteger reguarmente as puertas de as casas
aunque pueden proteger otros ugares. a carga que eva es a msma
de resguardo con a dferenca que esta va en un cavo de nea es decr,
entzan esta carga deba|o de donde esta a cabeza de cavo y
guamente a sean con esperma. Estos guarderos a dferencas de un
resguardo persona evan una frma de sarabanda o en e caso de que e
nfumbe de a prenda ponga otra se camba mentras tanto quedara as
con sarabanda. esto se pone en una |cara y se e da a comer 4 patas y
dos gaos y se de|a mnmo 7 das en a prenda mxmo 21 das. Nota:
deven ser dos guarderos uno en cada ado de a puerta Despus de
estos das que pasen en a prenda se enterran deante de a puerta de
a persona y se e dan dos poones a a puerta donde esta enterrado.
esto se atende os vernes se e rosea humo de tabaco y aguardente
Dar urea (comer) a a Prenda
Estos son unos pasos muy sencos pero rgurosos.Prmero que nada se
prepara a entdad que se e va a dar de comer en un ugar cmodo. y
sgues estos pasos 1-Se co|e e anma y se e rosea humo de tabaco y
aguardente en e pco deba|o de as aas y en as patas 2-Se pone a
poscn con a cabeza encma de a entdad se agarra con una mano a
cabeza y con a otra que tene e cucho se e arrancan una pumtas de
cueo y se canta ququrqu m nganga va urear* 3-Se mete e cucho y
e anma a una separacn de a prenda como de una cuarta de una
mano y se canta Menga va a correr* cuando ya sao toda a menga se
corta a cabeza y se pone dentro de a prenda que se e do de comer y
e anma se pone en e pso deante de a prenda. 4-Todas as personas
que estuveron en esa ceremona arrancan una pumtas de anma y as
tran encma de a nganga y se canta *cubre m nganga cbrea ,como
samba te manda cbrea 5-Se de|a e anma en e pso y todas as
personas que estn o apretan con as dos manos contra e pso tres
veces y se canta ququrqu nsunzo canto* 6- Luego e tata que do de
comer se para deante de a prenda con os pes abertos y va |aando e
anma para atrs y o pasa por deba|o de sus pes cantando nsunzu va a
sar como sae nsunzu.
Cuando se da de comer 4 patas son os msmos procedmentos se da de
comer 4 patas y cuando se esta dando se canta *Chvo dce ve carnero
muere y caa* y de todas maneras se da pumas despus de un 4 patas
Despus de termnada a ceremona de a urea se debe de|ar 72 horas
sn tocar a prenda para que repose. pero s necesta segur traba|ando
no se hace e paso de cubrr a Nganga. Esta ceremona es a msma
sempre que se da urea a a nganga o entdad de pao.
La Chamba
La preparacn de a chamba es de a sguente forma : Se consgue una
botea de aguardente de caa y dentro se a va a poner una nuez
noscada,una cebota chquta morada o banca,7dentes de a|o todos
os a|ses pcantes que pueda ,a|m|be, rozadura de tarro de
venao,rayadura de 21 paos, nfumbe, Nfua, |engbre, pmenta de
gunea machacada,pmnta de bodega machacada,herva
buena,me|orana,menta, paos fuertes
paraso,aure,ceba,cuaba,param,perde e rumbo,yo puedo mas que
tu.races chnas. Esto se co|e y se pone en a prenda por 7 das uego se
enterra en un monte por 7 das y otros 7 das en un cementero de no
poder hacero en un cementero buscar terra de cementero y
enterrara frente de a nganga. despus de esto ya esta sta a chamba.
Numeracon por a fecha de Nacmento
Ben todos sabemos que no se puede sacar por donde se ra a persona
en un rayamento sn antes consutaro con e nfumbe. Este ccuo es
soo para tener una gua por quen preguntar a a hora de defnr por
donde ser ncada a persona. Imagnemos que tenemos una fecha de
nacmento mes y da que es o que se utza da-4 mes-12 esto sera
4+12=16 tenemos e 16 como numero de a suma esto sera 16=6 por
que soo se cuenta una cfra en este caso a utma s fuera un numero
de una soa cfra de 1 a 9 sera e que corresponde cuando es un
numero compuesto por E|. Este msmo 16 se cuenta e tmo que sera
6 quedamos que sera 6 e nmero entonces. Ouedara as 5-6-7 se e
resta 1 a numero cacuado y se e suma 1 esto sera por preguntar por
mamachoa- 7 rayos- madre de agua cada numero esta representado
por una entdad esto quedara de a sguente forma. 1-ucero 2-
sarabanda 3-cabo ronda 4-marqua 5-mama choa 6-7 rayos 7-madre
de agua 8-temba terra 9-centea 0-coba ende se empeza
preguntando en e orden que quedo mrando e de E| sera 5-6-7
Trado Vudu
Este tratado Vudu es e prncpo de a regn Vudu apcabe a rega de
pao monte en sus prncpos, esto se pude utzar en cuaquer traba|o
para bueno o para mao (e autor no se hace responsabe de ma uso de
este). este tratado se comenza de a sguente forma quees e secreto
de budo que como todos sabemos se traba|a con muecos, se cree que
se puede tomar una persona medante su Esprtud y este convertro en
escavo de una nganga o entdad. despus de preparado e mueco que
se hace segn e sexo de a persona que se va hacer e traba|o. se
puede hacer de esperma de vea o ben de trapo prmero que nada
usted debe dar conocmento a su nganga de o que se va hacer y como
funcona este tratado para que e nfumbe este convencdo que se hace.
e secreto budo es tan smpe y gco como 123 como ya se d|o
despus de preparado e mueco que este s tene dentro rastro de a
persona que se e hace e traba|o me|or aun o que s no puede fatare
es e nombre de a persona y fecha de nacmento. y da dare
conocmento a a nganga con e mueco deante de a nganga y este se
bautza con agua bendta por E|. se dce e nombre de a entdad por a
cua esta hacendo e tratado y se dce esta representacn que tengo en
ms manos es a persona fuano de ta y que se amaba fuano de ta
pero ahora se amara. (un nombre que usted e ponga) y apartr de este
momento todo su esprtu me pertenece en e nombre de nsamb y
apartr de ahora estar ba|o ms ordenes por que as o quero yo y o
quere usted. mentras se dce esto se e va echando agua bendta por a
cabeza de mueco . apartr de ah usted ya traba|a con su nganga como
sempre. usted puede usar esto para mao o para bueno en un cambo
de vda por E|., o para matar (e autor no se hace responsabe de ma
uso de este). contnuacn un E|. de un tratado que puede hacer. Usted
se dsfraza como pntar su cara etc cosa que no o reconozcan cuando
este en su cuarto de pao quere decr que s ay agn nfumbe curoso
que no o reconozca. pero antes ya usted tendr preparado e mueco
como es gco una ca|ta de muerto chquta, 4 veas negras, 7 aferes
de cabeza negra,(que ra enterrando en as partes dbes de cuerpo de
mueco) aguardente, tabaco etc etc. Luego que este dentro de cuarto
de pao ya dsfrazado y hacendo e bautzo vudu usted procede de a
sguente forma pone dentro de a ca|ta a mueco as 4 veas
arrededor y ah e ruega a nganga y usted va hacer un veoro y un
enterro como s se tratara de esa persona msma pero estar veando a
mueco una noche entera a otro da despus de ruegos y arrear a
nganga contra esa persona usted va a cementero ah o enterra
advertenca: despus de enterrado e traba|o ya no ay vueta atrs as
que mucho cudado con esto. Es muy mportante saber que traba|os
maos no devn hacerse por gusto n por |uegos nosotros aconse|amos
que utce esta sabdura para hacer e ben
Lmpeza de una Casa
Usted debe tener en cuenta que aunque usted saga de su casa a
traba|ar sempre sus entdades estarn con usted. Pero se aconse|a
dare conocmento antes de sar a traba|ar pao. Ay muchas formas de
mpar una casa de as maas nfuencas por e pao monte. esta
consdero es a mas buena materaes: 3 cocos seco, aguardente, veas,
tabacos, cascara, hervas fuertes, dos cadenas, acoho, fua , un poon
y heo
Prmero usted pone detrs de a puerta un vaso de agua y una vea y ah
hace un pequeo pante como sempre o zo pone una cadena en a
puerta de atrs y otra deante. as cargas de fua as pone en todas as
esqunas de a casa y as prende de atrs adeante.despues con un coco
seco y un pao o bastn de muerto o va rodando por toda a casa detrs
adeante y o pone donde esta e pante en a puerta como punto de
descanso as hervas as pasa por toda a casa y rncones detrs para
aante, no se ovde rocara con humo de tabaco y aguardente y como
punto de descanso o pones en e pante de a puerta. E poon o das en
a puerta de a casa y se pde o que se quere uego de dar e poon se
e refresca con agua y me de abe|as donde cao a a sangre uego se
mpa a casa con agua con heo se rega cascara y sto debe tener en
cuanta mpar a as personas que vven dentro de a casa (ver mpeza
con nbee y fua) se recomenda hacer unos cantos para arrear a
nfumbe mentras se esta hacendo a mpeza.
Amarres
Ay dstntos tpos de amarres pero para un amarre soo ay que tener en
cuenta mas por o
que dce e muerto de su nganga pero a contnuacn es mostrare
agunos.
como gua 1
Se necestan dos fotos, una ho|a de aure y unos ptaos de rosa. Se
coocan as dos fotos una frente a otra y se enroan con una tea de
coor ro|a. Se meten as fotos dentro de un men y este se entza con
una tea de msmo coor. se e sacrfca un poon a nganga y se de|a
tres das a contnuacn se enterra e men cerca de un ro en dreccn
a a ba|ada de agua y se aade dos monedas.
2 En un pape banco se escrbe nuestro nombre propo competo y en
otro pape banco se escrbe e nombre competo de a persona que
queremos amarrar. Se ponen unos ptaos de rosa natura, un poco de
herba buena y un puado de azcar y os papees se ponen uno frente
a otro y se enroan con ho ro|o.
Se coge un tomate natura, se parte por a mtad y se saca e corazn
de fruto con un cucho. En ese trozo de tomate que queda hueco se
cooca e pequeo envotoro con os nombres. Se vueve a poner e
tomate |unto y se entza con ho ro|o. e das un poon a nganga y en 72
horas Lo enterras donde d e so y ornas encma.
3 Coge una fotografa de a persona que queres amarrar, y envuvea
entzandoa con una fotografa tuya y todo eo dentro de una ho|a de
heecho. Se meten en una copa de bebda duce que tenga acoho y esa
copa a expones a a una ena durante toda una noche. A a
maana sguente, se saca de esa copa y se mete en una fruta madura
que entzaras con una cnta ro|a. y cearas con esperma uego daras un
poon a a nganga y en 72 horas o puedes sembrar en e fondo de una
maceta donde pantars una panta de fores ro|as. s no o enterras a
ado de un ro.
Estos pueden ser agunos tpos de amarres que puedes hacer pero su
nfumbe de seguro
tendra a maa necesara para modfcar estos o poner os que e ya
sabe
Bautsmo Congo
Un bautsmo congo reguarmente se e hace a os nos o menores de 7
aos o que no puedan consagrarse. recuerden que no es aconse|abe
rayar un no menor de 7 aos esto se hace de a sguente forma : 7
tata nganga dentro de cuarto de pao van hacer un crcuo arededor de
bautzado y con agua de matar de a nganga e van echando en a
cabeza y cantando y rogndoe a as entdades congas por e bautzado
para que o prote|a cada tata debe pedr ago bueno para e bautzado
mentras se esta en a ceremona es aconse|abe que sean tatas de
confanza ya que s aguno pde ago mao se puede dar para toda a vda
de a persona que se bautza cada tata debe evar un tabaco prend y a
cada rato rosear humo en a cabeza de bautzado y cantando y rogando
todo e tempo arrededor de bautzado. por fna se e preguntara a as
entdades congas s a persona quedo bacheche arrba ntoto, s dce que
s.se cerra a ceremona con dos poones a ucero.
Lmpeza con Mbee (machete) y Fua (povora)
Se panta una frma de ucero 4 ventos en e pso deante de as prendas
y se pone a persona arrba se nboa a as entdades de pao por esa
persona y se cantan 11 cantos congos. se preparan 8 cargas de fua y se
pone un nbee en a cabeza en dreccn a nganga se pone una fua en
a punta y se prende. uego se sgue en as asas, en a cntura en a
derecha y a zquerda,y en sus partes uego pone una carga de fua en
cada esquna de a frma de 4 ventos que esta deba|o de a persona y se
encenden de zquerda a derecha uego se e da a persona para que se
despo|e con agn qudo ya sea agua con perfume, agua de forda etc.
BILONGOS
(TRABA|OS)
PARA BENDEClR LA CASA
1 garabato
cnta negra
cnta ro|a
1 cruz de pata
ho|as de trtago
1 ave pequea de atn
Adorne e garabato con as cntas negra y ro|a.
En e centro de garabato ate a cruz de pata.
En a punta superor, ate a ave de atn.
E garabato va detrs de a puerta para proteger a casa contra a
envda, e ma de o|o y a
negatvdad.
Una cruz hecha de trtago y unda por cntas ro|a y negra se pone sobre
a puerta
COBAYENDE
Una escoba hecha de ho|as de pama con e mango envueto en cntas
de 17 coores
dferentes y campanas se usa para "ae|ar barrendo" a negatvdad.
Ponera detrs de a
puerta.
AGUA DE COCO
Para ae|ar e ma y a enfermedad.
A|O
Cogar una rstra de 7 cabezas de a|o |unto a a puerta para mantener
fuera a negatvdad.
UNA LOCION PARA LAS ARTICULACIONES
2 Trozos de acanfor
Acete mnera
Gnebra
Ho|as de menta
Mezcar estos ngredentes para hacer una ocon para as artcuacones
y otras zonas
doordas.
HECHIZOS PARA SEPARAR
Para atraer a dscorda a aguen, tome cnco semas de peona,
pmenta negra y ho|as de una panta de cacahuetes, qumeo todo.
Sope as cenzas resutantes sobre a puerta de as personas a quenes
quere ver peendose.
- Para separar a una pare|a, tome cnco ho|as de caabaza, mzceas con
ventn granos de pmenta negra, muea a mezca, y sope e povo
sobre a puerta de a pare|a a a que quere separar.
- Para mantener a aguen ae|ado, tome terra de fondo de a nganga, as
semas de tres qubombos, povo de un cruce de camnos, y e nombre
de a persona a a que quere ae|ada. Ponga estas cosas en una botea
astrada para que se vaya a fondo de un ro, en e que a trar a as
doce de a noche.
RESETA PARA COLOCARLA BA|O EL RESPALDO DE TIEMBLA TIERRA
cardad y a mpeza de ama y a energa
Poner un vaso de agua con cascara en e exteror de a casa cada
vernes
RECETAS PARA MAMA CHOLA
PARA LA ATRACCION Y LA FELICIDAD MATRIMONIAL
1 caabaza de tamao medano
me
cavos ( especa )
5 monedas (25cts)
os nombres de as dos personas
( os nombres deben estar escrtos en un trozo de pape marrn atado
arededor de dos
patos de canea con ho amaro )
1 vea amara
Cortar a caabaza por a mtad y qutar ben as semas .
Reenar una de as mtades con a me y e cavo .
Poner os nombres de as dos personas en a mtad de a caabaza .
Cerrar a caabaza con a otra mtad .
Verter a me y vrutas de oro por encma de a caabaza entera
PARA MANTENER LA ARMONA EN EL HOGAR CON YAYA KALUNGA
1 vea azu
1 vaso de vno seco
me
meaza
2 patos bancos
1 sanda
1 cuenco grande
a azu
agua forda
Cortar a sanda por a mtad, verter a me y a meaza sobre ambas
mtades sobre os 2
patos bancos.
En un cuenco grande, verter agua fresca y poner una boa de a azu.
Despus de 7 das evar a ofrenda a mar o a bosque.
E agua con e a azu se asper|a por fuera de hogar con agua forda
PARA PROTEGER LA PUERTA CON ZARABANDA
1 ave grande
7 cntas de coores dferentes
Envueva a ave con cada una de as cntas y pngaa encma de a
puerta.
PARA ABRIR CAMINO CON LUCERO
1 coco
ron
ansete
meaza
me
1 vea banca
1 cgarro puro
1 pato banco
1 vaso
Parta e coco por a mtad y, en cada mtad, verta a me, a meaza y e
ansete.
Ponga ambas mtades sobre e pato banco.
Encenda a vea banca y e puro y verta ron y ansete en e vaso.
Este ebo debe ponerse deante de ucerto o de Nks.
RECETA BASICA I DE TIEMBLA TIERRA
agua bendta
agua de coco
agua forda
gnebra
eche de cabra
fores bancas
vestrse con ropa banca
Combnar estos ngredentes para preparar un bao para a armona, a
paz y a mpeza
esprtua.
RECETA BASICA I : BRAZO FUERTE
1 pa
meaza
me
1 pato banco
Cortar a parte superor de a pa y verter a meaza y a me por
encma. Presentar esta
ofrenda a su atar esprtua.
BANO BASICO
arrasa con todo (herba)
vno tnto
me
agua Forda
Perfume Congo
Herva y cuee a herba, uego aada e resto para hacer un bao para a
buena suerte para
casos con a ey (|ueces, |urados y otras stuacones reaconadas).
BANO BASICO DE CENTELLA NDOKI
agua bendta
agua de coco
agua forda
meaza
perfume Pompeya
perfume Congo
|arabe de granadna
MAMBOS
(CANCIONES)
"MAOUINA VAPOR"
G- Sarabanda tu te ama
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda son frmeza
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda Corta Lma
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda Cosa Maa
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda ya te |aa
C- Maquna a Vapor..
G- Temba Terra ya no puede
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda ya te ama
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda Confanza
C- Maquna a Vapor..
G- E' Maquna Vapor
C- Maquna a Vapor..
G- Centeta ya no |aa
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda se venera
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda se respeta
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda es quen te |aa
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda es quen te eva
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda Corta Lma
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda Pnta Negra
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda Son Guerrero
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda ya te busca
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda ya te encuentra
C- Maquna a Vapor..
G- Sarabanda a en a oma
C- Maquna a Vapor..
"LUMBE. LUMBE"
C- Lumbe, Lumbe... Lumbeya..
Lumberos Kueva an Nganga an Dos.
G- Oue Buenas Noches, Pa' Sarabanda
Los Buenas Noches, A N. Muerto Awe
C- .
G- Lumbe Sarabanda an Do
Lumbe S Son M Padre an Do
S Sarabanda Son M Padre
Toro Con Toro, Nunca Topa awe...
C-...
G- Lumbe, Sarabanda awe
Lumbe, Vra Mundo awe
No Vra Mundo No, Sarabanda
Lo Rayo Pata, Lo 7 Mundo awe...
C-...
G- Lumbe, S Yo Me Acuerda an Do
Lumbe, De M Padrno, an Do
S Yo Me acuerda de M Padrno
Yo Me Acuerda, de Sarabanda awe..
C-...
G- Lumbe, Sarabanda awe
Lumbe, Lo (N. Muerto) awe
S Sarabanda esta ser, ser
Lo Casueta, No gana Premo an Do
C-...
G- Lumbe, La Santa Cruz an Do
Lumbe, La Santa Nganga an Do
La Santa Cruz, La Santa Nganga
Esta Cruzada me acompaa an Do
C-...
G- Lumbe, Sarabanda awe.
Lumbeso a M Padre awe
S Sarabanda Son M Padre
Toro Con Toro, Nunca Topa Awe.
-C-...Contnua C-...Contnua...
"LA NINA ZOILA"
C- A a Na Zoa
Se a evaron anoche
G- Se a evaron anoche Nganga,
Se a evaron anoche.
G- Tanto que yo a quera Nganga,
Se a evaron anoche.
G- Se a evaron anoche Nganga,
Se a evaron anoche.
C- Gan Gan Gan Anoche Lo Congo quero Nganga Ve
Gan Gan Gan
G- A Pap Cadero Ouero Nganga ve
G- A N. Muerto Ouero Nganga ve
G- A |uan Candea Ouero Nganga ve
G- A Sarabanda Ouero Nganga ve
G- A Temba Terra Ouero Nganga ve
G- A Cubayende Ouero Nganga ve
G- A Choa Wengue Ouero Nganga ve
G- A Centea Ndok Ouero Nganga ve
G- A Madre Agua Ouero Nganga ve
G- A Lucero Mundo Ouero Nganga ve
G- Pa'ante o Congo Ouero Nganga ve
"LUCERO"
C- Yaya yayta, buey sueto,
Lucero vene aumbrando, madruga
G- Yaya yayta, buey sueto,
Lucero vene aumbrando, como e.
G- Yaya yayta, buey sueto,
Lucero vene aumbrando, madruga
C- Lucero Prma Lucero Madruga
G- Saudando a to os Npungos con Lucero Madruga
G- Saudando a to os Nfumbes con Lucero Madruga
G- Arva suena ba|o e nfumbe con Lucero Madruga
G- Daca daka nunca teca con Lucero Madruga
G- Pango Pango ega e|os con Lucero Madruga
G- Ya recuerda Sacrfco con Lucero Madruga
G- Ya recuerda m padrno con Lucero Madruga
G- Yaya yayta, buey sueto,
Lucero vene aumbrando, como e.
G- Prngana Lucero Prngana
G- Prngana M Enfumbe Prngana
G- Buen Sueto Prngana
"SARABANDA CUYE"
C- Sarabanda Cuye... Nganga Cuye!
Sarabanda Cuye; Yo te Oueron ve.
G- Sarabanda Cuye... Nganga Cuye!
Sarabanda Son M Padre; Te Oueron ve.
G- Sarabanda esta en a Loma; Te Oueron ve.
C- Sarabanda esta en a Loma; Te Oueron ve.
G- Sarabanda esta en o Monte; Te queron ve.
C- Sarabanda esta en o Monte; Te queron ve.
G- Sarabanda esta en o Mundo; Te queron ve.
C- Sarabanda esta en o Mundo; Te queron ve.
G- Rayo pata a m Mundo; Te queron ve.
C- Rayo pata a m Mundo; Te queron ve.
G- Sarabanda son os ventos; Te queron ve.
C- Sarabanda son os ventos; Te queron ve.
G- Sarabanda cosa buena; Te queron ve.
C- Sarabanda cosa buena; Te queron ve.
G- Sarabanda Cuye......! Ya Son... as Horas. awe!
G- Sarabanda Cuye......! Te Estoy... Lamando. awe!
G- Sarabanda Cuye......! Lo rayo pata mundo awe!.
G- Sarabanda Cuye......! Tu no... me oyes. awe!
G- Sarabanda Cuye......! Te estoy... amando. awe!
G- Sarabanda Cuye......! Ya son... as horas. awe!
C- Sarabanda Cuye... Nganga Cuye!
Sarabanda Cuye; Yo Te Oueron ve.
G- Sarabanda Cuye... Nganga Cuye!
Sarabanda son M Padre, Te Oueron ve.
"MAOUINITA"
C - Lgu Lgu Mquna Vapo
G - Son as hora
C - Lgu Lgu Mquna Vapo
G - |ura Menga
C - Lgu Lgu Mquna Vapo
G - |ura Empaca
C - Lgu Lgu Mquna Vapo
G - |ura en Pao
C - Lgu Lgu Mquna Vapo
G - |ura en Fumb
C - Lgu Lgu Mquna Vapo
G - Maqunta
C - Lgu Lgu Mquna Vapo
G - |ura Enbee
C - Lgu Lgu Mquna Vapo
G - Lucecta.
C - Lgu Lgu Mquna Vapo
G - |ura en Nganga
C - Lgu Lgu Mquna Vapo
G - Maqunta.
C - Lgu Lgu Mquna Vapo
G - |ura en Ksa
C - Lgu Lgu Mquna Vapo
G - |ura Menga
C - Lgu Lgu Mquna Vapo
G - Mambe.
C - Dos.
G - Mambe.
C - Dos.
G - Mambe.
C - Dos,
" YO SUBE PA LA LOMA "
Yo sube p a oma, yo sube p a oma,
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Yo |aa garabato, yo |aa garabato,
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Yo ba|a de a oma, yo ba|a de a oma
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Y corro p a oma, yo corro p a oma,
|aa y |aa, yo |aa garabato
Buscando e fundamento , buscando e fundamento,
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Buscando a knyumba, buscando a knyumba
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Buscando m pao, buscando m pao
|aa y |aa, yo |aa garabato
Buscando a m padrno, buscando a m padrno
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Buscando a Vento en Ceba, buscando a Vento en Ceba
|aa y |aa, yo |aa garabato
Buscando a Maa Fama, buscando a Maa Fama
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Buscando a 7 Rayos, buscando a 7 Rayos
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Buscando a Temba Terra , buscando a Temba Terra,
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Buscando a Madre de Agua , buscando a Madre de Agua,
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Buscando a Shoan Guengue , buscando a Shon Guengue
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Buscando a a cuadra , buscando a a cuadra
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Buscando a Mayordomo , buscando a Mayordomo,
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Buscando a t o empaca , buscando a t o empaca,
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Buscando a Manzanero, buscando a Manzanero,
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Yo |aa garabato, yo |aa garabato,
|aa y |aa, yo |aa garabato,
Buscando a Lucerto, buscando a Lucerto,
Mambe (Dos)
Mambe (Dos)
Mambe (Dos)
"PALO - MAYlMBE"
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Me evan pa a Loma, me evan pa a Loma.
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Yo corro pa a Loma, yo corro pa a Loma.
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Yo sube pa a Loma, yo sube pa a Loma.
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Yo soy 7 Rayos, me evan pa a Loma.
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Yo soy Temba Terra, me evan pa a Loma.
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Yo soy Shon Guengue, me evan pa a Loma.
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Yo soy Madre de Agua, me evan pa a Loma.
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Yo sube pa a Loma, yo sube pa a Loma.
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Yo soy Pata en Laga, me evan pa a Loma.
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Yo soy Centeta, me evan pa a Loma.
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Yo soy Lucerto, me evan pa a Loma.
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Yo sube pa a Loma, yo sube pa a Loma.
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Yo sube pa a Loma, yo sube pa a Loma.
Coro. - Pao Maymbe, me evan pa a Loma.
Gua. - Mambe.
Coro - Dos.
Gua. - Mambe.
Coro - Dos.
Gua. - Mambe.
Coro - Dos.
" N GA N GU L ER O"
Gua - Ads Nganguero, brsa que e vento me eva Ague
Coro - Brsa que e vento me eva Ague.
Brsa que e vento me eva Ague.
G - Ads Nganguero, brsa que e vento me eva Ague
C - Brsa que e vento me eva Ague.
Brsa que e vento me eva Ague.
G - Ads Nganguero, brsa que e vento me eva Ague
C - Brsa que e vento me eva Ague.
Brsa que e vento me eva Ague.
G - Ads Nganguero, brsa que e vento me eva Ague
C - Brsa que e vento, me eva Ague.
Brsa que e vento me eva Ague
G - Ads Nganguero, brsa que e vento me eva Ague
C - Brsa que e vento me eva Ague.
Brsa que e vento me eva Ague.
G - Ads Nganguero, brsa que e vento me eva Ague
C - Brsa que e vento me eva Ague.
Brsa que e vento me eva Age.
G - Ads Nganguero, brsa que e vento me eva Ague
C - Brsa que e vento me eva Ague.
Brsa que e vento me eva Ague.
G - Ads Nganguero, brsa que e vento me eva Ague
C - Brsa que e vento me eva Ague.
Brsa que e vento me eva Ague.
G - Ads Nganguero, brsa que e vento me eva Age
C - Brsa que e vento me eva Ague.
Brsa que e vento me eva Ague.
G - Ads Nganguero, brsa que e vento me eva Ague
C - Brsa que e vento me eva Ague.
Brsa que e vento me eva Ague.
G - Ads Nganguero, brsa que e vento me eva Ague
C - Brsa que e vento me eva Age.
Brsa que e vento me eva Age
G - Ads Nganguero, brsa que e vento me eva Age
C - Brsa que e vento me eva Ague.
Brsa que e vento me eva Ague.
G- Mambe
C - Dos
G-Mambe
"PA OUE TU ME LLAMAS "
Coro - S t no me conoces p qu me amas,
Gua - Pa qu t me amas, p qu t me amas,
Yo soy Lucerto, p qu t me amas,
Coro - S to no me conoces p qu t me amas,
Gua. - Yo soy Temba Terra, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy 7 Rayos, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Madre de Agua, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Shon Guengue, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Pata en Laga, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Centeta, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Zarabanda, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Pao en Nganga, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Tata en Nganga, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Vento en Ceba, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Manzanero, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Lmpa pso, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Mayordomo, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Sgue Rastro, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Pao en Nganga, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Madre Ceba, p qu t me amas,
S t no me conoces p qu t me amas,
Yo soy Lucerto, p qu t me amas,
Coro - S t no me conoces p qu t me amas,
Gua - Mambe (Dos). Mambe (Dos), Mambe (Dos).
" AHORA VERAN , AHORA VERAN ... "
Gua - Ahora vern, ahora vern,
Repte e coro - A Lucerto en a Pama, ahora vern
Ahora vern, ahora vern,
A Temba-Terra en a Pama, ahora vern
Ahora vern, ahora vern,
A 7 Rayos en a Pama, ahora vern
Ahora vern, ahora vern,
A Madre de Agua en a Pama,
Ahora vern, ahora vern,
A Shon Guengue en a Pama, ahora vern
Ahora vern, ahora vern,
A Pata en Laga en a Pama, ahora vern
Ahora vern, ahora vern,
A Centeta en a Pama, ahora vern
Ahora vern, ahora vern,
A Zarabanda en a Pama, ahora vern,
Ahora vern, ahora vern,
A Tata en Nganga en a Pama, ahora vern,
Ahora vern, ahora vern,
A Vento en Ceba en a Pama, ahora vern
Ahora vern, ahora vern,
A sgue rastro en a Pama, ahora vern
Ahora vern, ahora vern,
A Manzanero en a Pama, ahora vern,
Ahora vern, ahora vern,
A Lmpa Pso en a Pama, ahora vern
Ahora vern, ahora vern,
A Mayordomo en a Pama, ahora vern
Ahora vern, ahora vern,
A Padrno en a Pama, ahora vern,
Ahora vern, ahora vern,
A to o empaca en a Pama, ahora vern
Ahora vern, ahora vern,
A a cuadra en a Pama, ahora vern
Ahora vern, ahora vern,
A Lucerto en a Pama, ahora vern
Mambe (Dos),
Mambe (Dos),
Mambe (Dos).
"DEBA|O DEL LAUREL"
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Yo tengo m confanza, yo tengo m confanza,
Coro - Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Gua - Lucero es m confanza. Lucero es m confanza
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Temba Terra, es m confanza, Temba Terra es m confanza
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
7 Rayos es m confanza, 7 Rayos es m confanza,
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Madre de Agua es m confanza, Madre de Agua es m confanza
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Shon Guengue es m confanza, Shon Guengue es m confanza,
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Pata en Laga es m confanza, Pata en Laga es m confanza
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Centea es m confanza, Centea es m confanza,
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Zarabanda es m confanza, Zarabanda es m confanza
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Tata en Nganga es m confanza, Tata en Nganga es m confanza,
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Pao en Nganga es m confanza, Pao en Nganga es m confanza
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Vento en Ceba, es m confanza, Vento en Ceba, es m confanza
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Manzanero es m confanza, Manzanero es m confanza
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Lmpa Pso es m confanza, Lmpa Pso es m confanza
Deba|o de Laure; yo tengo m confanza,
Sgue Rastro es m confanza, Sgue Rastro es m confanza
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
E Mayordomo es m confanza, E Mayordomo es m confanza
Deba|o de Laure; yo tengo m confanza,
La cuadra es m confanza. La cuadra es m confanza
Deba|o de Laure, yo tengo m confanza,
Lucero es m confanza, Lucero es m confanza,
Deba|o de Laure; yo tengo m confanza,
Mambe (Dos)
Mambe (Dos)
Mambe (Dos).
" BUENAS NOCHES "
Coro - Buenas noches, buenas noches,
Gua - Buenas noches m Lucerto,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas m Temba Terra,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches, m 7 Rayos,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches m Madre de Agua,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches m Shoan Guengue,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches, m Pata en Laga,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches m Centeta,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches m Zarabanda,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches tenga m Nganga,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches tenga m pao,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches m Madre Ceba,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches a Lmpa Pso,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches m sgue rastro,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches a Mayordomo,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches a to o Empaca,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches a a Cuadra,
C - Buenas noches, buenas noches,
G - Buenas noches a Manzanero,
C - Buenas noches, buenas noches.
"ENDUNDO "
Coro -Endundo, Endundo.
Gua - Msma Pama son Endundo.
C - Endundo, Endundo.
G - Msmo Toto, son Endundo.
C - Endundo, Endundo.
G - Msmo Fumb, son Endundo.
C - Endundo, Endundo.
G - Msma Nganga, son Endundo.
C - Endundo, Endundo.
G - Msma Terra, son Endundo.
C - Endundo, Endundo.
G - Msmo Pao, son Endundo.
C - Endundo, Endundo.
G - Msma Knyumba, son Endundo.
C - Endundo, Endundo.
G - Mambe.
C - Dos.
G - Mambe.
C - Dos.
G - Mambe.
C - Dos.
"POROUE"
Gua - Porque Gana, no sembra Gao...... Porque.
Coro - Porque Gana, no sembra Gao...... Porque.
G - A Chapear Cantero.
C - Porque Gana, no sembra Gao...... Porque.
G - A Chapear Cantero.
C - Porque Gana, no sembra Gao...... Porque.
G - A Chapear Cantero.
C - Porque Gana, no sembra Gao...... Porque.
G - Porque Gana, no sembra Gao...... Porque.
C- Porque Gana, no sembra Gao. ..... Porque.
G - A Chapear Cantero.
C - Porque Gana, no sembra Gao...... Porque.
G - A Chapear Cantero.
C - Porque Gana, no sembra Gao...... Porque.
G - A Chapear Cantero.
C - Porque Gana, no sembra Gao...... Porque.
G - A Chapear Cantero.
C - Porque Gana, no sembra Gao...... Porque.
G - A Chapear Cantero.
C - Porque Gana, no sembra Gao...... Porque.
G - A Chapear Cantero.
C - Porque Gana, no sembra Gao...... Porque.
G - Mambe.
C - Dos.
G - Mambe.
C - Dos.
G - Mambe.
C - Dos.

You might also like