YKSEK GERLM HCRELERNN IEC STANDARTLARI UYGULAMALARI, 62271-200 NORMUNA GRE DEERLENDRME

Ediz GZLER Kadir AYDIN ediz.gizlier@siemens.com kadir.aydn@siemens.com

Siemens Sanayi A., Enerji Sektr Yakack Cad No:111 34870 Kartal / STANBUL ZET
Gnmzde enerji datmnda ve iletiminde artan kapasite ile birlikte rnlerin standartlar ve normlar hakknda da nemli gelimeler yaanmaktadr. Enerji datmnda sistemin dm noktasn tekil eden orta gerilim hcreleri, sistemin gvenilir almasna temel tekil etmektedir. Getiimiz yllarda orta gerilim hcrelerinde nemli gelimeler ve ilerlemeler yaanmtr. Sistemlerin ve tesislerin artan g talebi, iletmede minimum bakm ihtiyac ve gvenliin en st seviyede salanmas bu gelimenin ana sebeplerinin banda gelmektedir. Bu bildiride eski orta gerilim hcre standard IEC 60298 ilikin baz eksiklikler ve yeni standart IEC 62271-200n bu adan getirdii yenilikler ve tip testlerdeki nemli deiiklikler anlatlmaktadr.

1. GR Getiimiz yzylda sanayideki enerji talebindeki art ve gelien ekonomilerle birlikte elektrik tesislerinde kullanlan rnler ve sistemlerde de nemli deiiklikler yaanmaktadr. Standartlar sistemlerin veya rnlerin kullanm alanlarna gre ihtiyalar karlamas, verimlilik, gvenlik ve benzer kriterleri gz nne alarak kullanclarn uygun rn semesine ve reticilerinde bal kalaca kriterleri ve kurallar belirtmekte yardmc olmaktadr. Deien pazar koullarna ve gereksinimlerine gre standartlarn deimesi bir zorunluluk haline gelmektedir. Gnmzde artan enerji ihtiyac ile birlikte enerji datm sistemleri endstriyel ve kamu tesislerinde nemli birer dm noktas haline gelmektedir. Bu dm noktalarnn gvenlii sistemin gvenliine temel tekil etmektedirler. IEC eski orta gerilim hcre standard 60298 zamann ihtiyalarn karlamasna kar baz kavram karmaalar ve eksiklikleri de tamaktayd.

IEC 62271-200 yeni orta gerilim hcre standard bu karmaalarn ortadan kaldrlmasnn yan sra hcrelerde fonksiyonellii, bakm ihtiyac gereklilii ve gvenlii n plana karmaktadr.

2. ESK HCRE STANDARDI IEC 60298 IEC 60298 hcreleri, tasarmsal olarak metal-clad, blmelendirilmi ve dolap tipi olarak ayrmaktadr. Metal-clad hcreler ana bara, kesici ve kablo blmelerinin birbirinden metal blmelendirme paralar ayrlmas halinde ortaya kmaktadr. Blmelendirilmi tip pano metal-clade benzer ekilde ancak blmelendirme izole malzeme ile yaplmas halinde ortaya kmaktadr. Bunun haricindeki tm tasarmlar dolap tipi hcreye girmektedir. Ancak bu snflandrmada metal-clad hcrelerde arabal ve ekmeceli hcrelerde kullanlan kepenklerin izole veya metal olmasna imkan vermektedir. Bu durum arabal ve ekmeceli hcrelerde

blmelendirilmi tip ile metal-clad hcrenin kartrlmasna yol amaktadr. Bu hcrelerde alt arabas zerindeki sabit kontaklar ile ana bara ve kablo blmesindeki sabit kontaklar arasndaki ayrlma izole malzeme ile salandndan dolay hcrenin nemli bir ksm izole ile blmelendirilir. Bu adan yaplan tanm ierisinde bir kavram karmaas ortaya kmaktadr. Bunun yannda dolap tipi hcre tanm iersine birok hcre biimi girmektedir. Ancak bunlar arasndaki farkllklar ortaya ve gelimelerin getirdii stnlkler belirtilememektedir. Yeni sistemlerde zellikle Gaz zoleli Hcrelerde (GH) konumlu anahtar ile ama-kapama ve topraklama ilemi ayn anahtarla yaplmaktadr. Eski standart ierisinde bu tarz ekipmanlara ilikin bir aklama ve ierik bulunmamaktadr. ark bir sistem zerinde oluabilecek en tehlikeli arzalardan bir tanesidir. ark arzasna gre test edilmi ekipmanlarn dnya genelinde kabul edilirlii ve aranrl ortadadr. Ancak eski standart ierisinde geme kriterleri ve bunlara ilikin deney kriterlerinin istee bal olmas, Pazar ihtiyalar ile arada bir ikilem yaratmaktadr. letme ve operatr asnda son derece nemli olan bu testin deney uygulama koullar ve artlarnn gvenlik n plana olacak ekilde yenilenme ihtiyac ortaya kmtr. Yeni standart tm bu kriterleri gz nne alarak fonksiyonellii, bakm ihtiyac gereklilii, servis sreklilii ve gvenliin n planda olduu pazar ihtiyalarna cevap verecek ekilde tasarland.

IEC 60298
Metal Muhafaza
Blmelendirme Metal-Clad Metal blmelendirme Kepenkler metal veya izole olabilir Blmeler; rn; ana bara, ana anahtarlama cihaz ve kablo Blmelendirilmi zole blmelendirme Metal clad ile ayn tasarm Dolap

Tm dier tasarmlar

Yaltkan ortam Hava (ortam) Gaz Opsiyonel ark arzasnn etkilerinin deerlendirilmesi ekil 1 : IEC 60298 e gre orta gerilim hcreleri

2. YEN ORTA GERLM HCRE STANDARDI IEC 62271-200 Yeni ortam gerilim hcre standard geleneksel hcre tasarmlarn deitirmemekle birlikte, yapm olduu tanmlarla hcreleri fonksiyonel olarak snflandrmaktadr. Fonksiyonelliin n planda olmas ile birlikte standart bakm ihtiyac ve gerekliliini de n plana karmaktadr. Standardn tanm blmnde 1 kV ile 52 kV gerilim aralnda bir ok hcre tasarm ve tipi olabilecei ancak bunlarn birbirinden servis sreklilii ve

bakm ihtiyac ynnden irdelenmesi gerektiini aka belirtmektedir. nk hcre iersinde kullanlan ekipmanlarn bakm gereksinimi personelin yksek gerilim altnda almasn gerekli koruma koullar alnsa da zorunlu klmaktadr. Bunlarn yan sra bakm srasnda tm enerji datm sisteminin enerjili olmas ve bakm yaplacak blme giri eklide nemli kriter olarak karmza kmaktadr. Orta gerilim hcrelerinin kalbi kesici veya anahtarlama cihazlardr. Bunlarn kendilerine ait standartlar ierisinde amakapama performanslar deerlendirilse de, hcre ierisindeki balant ekipmanlarna ve koullarna bal olarak, ama-kapama kapasitelerinin tekrardan gzden geirilmesi gerekmektedir. Yeni standart ierisinde ek bir test olarak anahtarlama cihazlarnn ama-kapama testleri hcre ierisinde test edilmektedir. Bu sayede gerek koullar ve durumlar altnda anahtarlama cihaz ve ekipman test edilmitir. ark arzasnn etkilerinin deerlendirilmesi ayr bir balk altnda incelenmektedir. Test koullar ve deney koullar tartmasz bir ekilde ortaya koyularak kullanc, retici veya laboratuar arasndaki antlamalar ve dier noktalarda ortadan kaldrlmtr. 2.1 Blmelere eriim Blmelere eriim hcre ierisindeki blmlerin tasarmn ve eriim srasndaki kontrol belirlemektedir. Bu sayede kullanc sistemine ve iletmesine uygun ekipman seme serbestliine sahip olmutur. lk olarak bir blme eriilebilir veya eriilemez kriteri ortaya kmaktadr. Bir blme eriilemiyorsa kullancnn hibir koul ve art altnda bu blme erimesi mmkn deildir. Aksi bir durumda hcre

kullanlamaz. Gaz izoleli hcreler bunun iin iyi birer rnek olarak karmza kmaktadr.

IEC 62271-200
Metal Muhafaza
Blmelendirme ve servis sreklilii Eriilebilir blmler Eriim ekli Kilit kontroll letme kontroll Alet kontroll

Servis sreklilik kayb LSC1 LSC 2A LSC 2B

Eriilemeyen blmler Yaltkan ortam Hava (ortam) Akkan (gaz veya sv) Blmelendirme snf PM (Metal ile blmelendirme) PI (izole ile blmelendirme)

ark snflandrmas (IAC) ekil 2- IEC 62271-200 e gre orta gerilim hcreler

Blmeler Kilit kontroll eriim

letme kontroll eriim

Aletle eriim

Eriilemez blmler

Eriim ekli Yksek gerilim blmleri enerjisiz ve toprakl ise eriim mmkndr Normal alma Yksek gerilim ve bakm iin blmleri almas enerjisiz ve amalanan toprakl ise eriim kilitleme sistemleri ile birleik iletme prosedrleri ile salanr Normal alma Aletle eriim ve bakm iin salanr. Belirli almas iletme amalanmayan prosedrleri sistem performas iin gerekebilir. Eriim mmkn deildir. Almaya allmas sistemin bozulmasna neden olur.

girildiinde enerjili kalabilmektedir. LSC 2B snf en yksek servis srekliliini sunmaktadr. Bu durum eski sistemdeki metal-clad hcreye denk gelmektedir. LSC 2A Bu snflandrmada ise kesici blmesine girildiinde ana bara blmesi enerjili kalabilir. Fakat kablo blmesi enerjili kalamaz. Bu snflandrmada eski dolap tip hcreyi iermektedir. LSC 1 Bu snflandrmada ise kesici blmesine girildiinde dier blmler enerjili kalamaz. En dk servis srekliliin ifade etmektedir. Eski snflandrmada dolap tipine denk gelmektedir. Bu noktada hcre iersindeki ekipmanlarn bakm ihtiyac n plana kmaktadr. 2.4 Blmelendirme snf Blmelendirme snf blmelere eriim srasnda blmelendirmenin yaplm olduu malzemeyi belirtmektedir. LSC 2B ve LSC 2A servis sreklilik kaybna eriebilmek iin dier blmelere arasnda bir blmelendirme yapmak zorunluluu ortaya kmaktadr. Eriim srasnda yksek gerilim altnda bulunan blmleri, eriim salanm noktalardan topraklanm metal veya izole malzeme ile ayrlmas gerekir. Eski standartta metal-clad panolarn kepenklerini izole malzeme olmasna izin verirken, yeni standart kavram karmaasn ortadan kaldrarak, blmelendirmenin tam izole veya tamamen metal ile yaplmasn zorunlu hale getirmektedir. Metal ile blmelendirme PM, izole ile blmelendirme PI olarak isimlendirilir. Metal ile blmelendirme personeli elektriksel alan deiimlerinden ve topraklanm olmasndan tr ksmi dearj etkilerinden maksimum derece koruduundan LSC 2B PM en st seviyede koruma salamaktadr.

ekil 3- Blmelere eriim

2.3 Servis sreklilik kayb Servis sreklilik kayb sistemde bakm ihtiyac annda eriilebilir blmeye girildiinde hangi blmenin enerjisinin kapatlmas gerektiini belirten bir kavramdr. Bu tanm ile iletmede olan dier panolarn enerjili olup olmamalar da belirlenmektedir. Standardn giri blmnde bu nokta ve bakm ihtiyacna gre panolarn irdelenmesi gereklilii aka belirtilmitir. Pano servis sreklilii yksek olsa da srekli bakm ihtiyac kullancnn dikkat etmesi gereken nemli noktalarn banda gelmektedir. Servis sreklilik kaybna ilikin rnek standart iersinde de kesici blmesi ile belirtilmektedir. Buna ilikin tanmlanmaktadr. LSC 2B Kesici blmesine girildiinde tm dier blmelerde enerjili kalabilmektedir. Bu durumda orta gerilim hcresi ierisinde ana bara ve kablo blmeleri kesici blmesine

2.6 Yenilenen tip testler 2.6.1 Dielektrik testi Dielektrik testi iki blmden olumaktadr ; Yldrm darbe dayanm ve ebeke frekansl dayanm gerilimi. Yldrm darbe dayanm testin in darbe says IEC 60298de 15dir. Yeni standartta ise 25 darbeye kadar kabilmektedir. Bu sayede sistemin darbe dayanm sk bir ekilde kontrol edilmektedir. 2.6.2 Anahtarlama cihaznn amakapama dayanmnn hcre ierisinde dorulanmas Orta gerilim hcreleri ierisinde kullanlan kesici ve dier anahtarlama cihazlar sistemin en nemli ekipmanlardr. Bunlarn testleri ilgili IEC standartlarna uygun olarak yaplmaktadr. Ancak sistem ierisindeki balantlar ve gerekli kontaklarn uygun temasna bal olarak performanslarnn hcre ierisinde test edilmesi gerekmektedir. Yeni standart IEC 62271-200 bu zorunluluu ortaya koymaktadr. 3. ARK SINIFLANDIRMASI ark arzas orta gerilim tesislerinde meydana gelebilecek en tehlikeli arzalarn banda gelmektedir. Kullanclar ve iletmeciler bu arzaya kar testleri yaplm panolar zerinde zellikle durmaktadrlar. Yeni standart eski standarttan farkl olarak test geme kriterleri ve test koullarna ilikin her noktay ak ve net bir ekilde belirtmektedir. Bu sayede testlere ilikin kullanc, laboratuar ve reticiler arasnda hibir antlaamaya gerek kalmamaktadr. Ancak panolarn, kullanc tarafndan ortamlara ve iletme koullarna gre uygun

seilebilmesi amacyla i ark snflandrlmas ortaya koyulmutur. IAC A Elektrik konusunda ehliyetli ve bu alanda eitim alm kiilerin girebilecei kilitli alt merkezleri IAC B Elektrik konusunda bilgisi olmayan personelinde bulabilecei kamuya ak ortamlar IAC C Bir kutup zerine yerletirilmi cihazlar ve sistemler iin geerlidir. ark oluturulduu nokta ve enerji ak yn, oluturulma ekli arkn en uzun srebilecei ekilde ayarlanmas gerekmektedir. Bu nokta seimi arkn kendi kendisini sndrmesi engellemek amacyla yaplmaktadr. retici test sresini kendisi 0,1/0,5/1 s eklinde belirleyebilmektedir. Ancak bu durumu katalounda ayrca belirtmek zorundadr. ark iletmedeki personelin pano etrafnda olduu bir srada gereklemektedir. Bu adan i ark snflandrmas personelin i ark srasnda olaca noktaya gre de belirlenmektedir. Bunun iin F (n), L (yan), R (arka) terimleri yer almaktadr. Panonun nden, yandan veya arkadan i ark korumasna gre test indikatrlerinin yerleecei noktalar deimektedir. Tm bu snflandrma koullarna gre test ortamndaki indikatrlerin olaca yerler ve mesafeler belirlenmektedir. Ayrca test bir pano ile deil alma koullarn ortaya koyabilmek iin 2 pano ile birlikte yaplmaktadr. ark testinden geme kriterleri Kriter 1: Doru olarak emniyete alnm kap ve kapaklar almamaldr. Kriter 2: Gvdeden kopmalara msaade edilmez.

Kriter 3: 2m yksekliine kadar, eriilebilir cephelerde ark sebebiyle delik olumamaldr. Kriter 4: Scak gazlarn etkisiyle indikatrler yanmamaldr Kriter 5: Gvde test ileminden sonra topraklama noktalarna bal kalmaldr. 4. SONULAR IEC 60298 ortaya atld yllar iin orta gerilim hcrelerine ynelik pazar ihtiyalarn karlarken, artan enerji ihtiyac ile birlikte bakm, servis sreklilii, gvenlik ve fonksiyonellik ok daha n plana kmtr. Tm bunlarn neticesinde hcrelerin pazar ihtiya ve gereksinimlerine uygun yenilenmesi sonucunda IEC 62271200 ortaya kmtr. Yeni standart hcrelerin servis sreklilii ve bakm ihtiyac ynnde incelenmesi gerekliliini giri blmnde aka ortaya koymutur. Bununla birlikte hcreleri tasarmsal snflandrma yapmak yerine fonksiyonel zelliklerine gre snflandrmtr. Bu snflandrma her trl iletme kouluna ynelik iletmecinin kendine uygun rn semesini imkan salanmtr. Ayrca tip testlerde getirilen yenilikler ve bazlarnn yenilenen kriterleri, gvenlii n planda tutmaktadr. Orta gerilim hcrelerinin kalbi olan kesiciler pano ierisinde test edilerek iletme koullarndaki durum test edilmektedir. Bu sayede panolarn iletme koullar altnda ama-kapma kapasiteleri test edilmektedir. ark deneyinde ise nemli deiiklikler getirilmitir. Deney koullar ve geme kriterleri ok ak bir ekilde ortaya koyularak yanl anlamalar ve antlamalar ortadan kaldrlmtr. Bunun yannda iletmeye uygun gvenlik nlemlerini ieren i ark deneyli panolarn oluturulmasna imkan salanmtr.

Kompartmanlara eriim ve kontrol Ana bara : Aletle Kesici : letme kontroll Kablo : letme kontroll ve aletle Servis Sreklilii : LSC 2B Blmelendirme Snf : PM ark snflandrmas; IAC A FL, 31.5 kA 1 s

Kompartmanlara eriim ve kontrol Ana bara : Eriilemez Kesici : Eriilemez Kablo : letme kontroll ve aletle Servis Sreklilii : LSC 2B Blmelendirme Snf : PM ark snflandrmas; IAC A FLR, 21 kA 1 s

5. KAYNAKLAR [ 1 ] IEC 62271-200, First edition 2003-11, AC Metal Enclosed Switchgear for rated voltages above 1 kV and up to and icluding 52 kV IEC 2003, Geneva, www.iec.ch [ 2 ] IEC 60298;1990 +A1: 1994 +Corrigendum:1995 AC Metal Enclosed Switchgear for rated voltages above 1 kV and up to and icluding 52 kV IEC 2003,