Professional Documents
Culture Documents
Adres redakcji 00-950 Warszawa, ul. witokrzyska 14 A skr. poczt. 1004 tel./fax (022) 827-52-55, 826-20-27 e-mail: materbud@sigma-not.pl www.materialybudowlane.info.pl Ogoszenia przyjmuje redakcja tel./fax (022) 826-20-27, 827-52-55 oraz Dzia Reklamy i Marketingu ul. Mazowiecka 12, 00-950 Warszawa, skr. 1004 tel./fax (022) 827-43-66, 826-80-16 e-mail: reklama@sigma-not.pl Redaguje zesp: Redaktor Naczelny mgr in. Krystyna Winiewska Z-ca Redaktora Naczelnego mgr Danuta Kostrzewska-Matynia Sekretarz redakcji mgr in. Ewelina Kowako Kierownik Dziau: prof. dr hab. in. Lech Czarnecki Rada Programowa mgr Zbigniew Bachman, in. Maria Bajszczak, mgr Mariola Berdysz, mgr in. Andrzej Dobrucki (przewodniczcy Rady), dr in. Zbigniew Giergiczny, dr in. Mariusz Jackiewicz, mgr in. Przemysaw Konopka, in. Jzef Kostrzewski, dr Alina Muzio-Wcawowicz, prof. dr hab. in. Adam Zbigniew Pawowski, mgr in. Andrzej Podobas, dr in. Stanisaw Zieleniewski Redakcja zastrzega sobie prawo skracania i adiustacji artykuw oraz nie odpowiada za tre zamieszczonych reklam Wszystkie zamieszczone materiay s objte prawem autorskim, a ich przedruk w jakiejkolwiek formie i jakimkolwiek jzyku jest zabroniony. Skad i amanie: FOTOSKAD Pracownia Poligraficzna www.ksiega.com.pl Przygotowanie w technologii CTP, druk i oprawa LOTOS Poligrafia Sp. z o.o. www.drukarnia-lotos.pl SIGMA-NOT Sp. z o.o. Wydawnictwo Czasopism i Ksiek Technicznych 00-950 Warszawa, ul. Ratuszowa 11 skr. poczt. 1004, tel.: (022) 818-09-18 Internet: http://www.sigma-not.pl Prenumerata: e-mail: kolportaz@sigma-not.pl
ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
J. A. Pogorzelski Mylmy kompleksowo o mieszkaniach, energii i kredytach . . . . . . 56 A. Wglarz Moliwoci finansowania projektw z dziedziny efektywnoci energetycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 P. Cielewicz Termoizolacja typu PIR materia nowej generacji . . . . . . . . . . . . . 62
PRAKTYKA BUDOWLANA
Z. B. Kohutek Trwa Kampania Znaku Jakoci SPBT Dobry Beton . . . . . . . . . . . 68 Z. Szparkowski Tendencje rozwoju budynkw biurowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
RYNEK BUDOWLANY
SOLBET zwiksza produkcj i umacnia mark wywiad z Markiem Maeckim, Prezesem Grupy SOLBET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M. Kowalska Produkcja materiaw budowlanych w 2006 roku . . . . . . . . . . . . . . . J. Kobylarz Sprzeda produkcji budowlano-montaowej i produkcja sprzedana budownictwa w 2006 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M. Kowalska Efekty budownictwa mieszkaniowego w 2006 roku . . . . . . . . . . . . . K. Fronczak Drewno w internetowej sieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 87 90 93 97
EKOBUDOWNICTWO
H. Piekut Zanim zabraknie wgla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
VADEMECUM UNIJNE
J. Tworek Ocena regulacji prawnych i funkcjonowania rynku wyrobw budowlanych w Polsce w wietle przepisw UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
PRAWO W BUDOWNICTWIE
P. Swaczyski Odzyskanie nalenoci na drodze sdowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Zapraszamy do odwiedzenia: www.materialybudowlane.info.pl oraz Portalu Informacji Technicznej: www.sigma-not.pl
Materiay i systemy do naprawy i ochrony konstrukcji betonowych wdraanie norm europejskich EN 1504
maczeniu na jzyk polski podlega tylko tytu dokumentu. Wprowadzenie Normy Europejskiej metod tumaczenia obejmuje szereg etapw, w tym zwaszcza opracowanie polskiej wersji jzykowej dokumentu, weryfikacj merytoryczn i jzykow, przyjcie wersji polskiej przez odpowiedni Komitet Techniczny, ankiet wrd instytucji zainteresowanych tematyk normy i wprowadzenie ewentualnych poprawek, wreszcie zatwierdzenie przez Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. Normy z serii EN 1504, dotyczce materiaw i systemw do napraw i ochrony betonu, uznano z oczywistych powodw za przeznaczone do powszechnego stosowania, a zatem przewidziane do wprowadzenia metod tumaczenia. Z drugiej strony, ich wprowadzenie uznano take za pilne, i dlatego byy one publikowane metod uznania, a nastpnie wprowadzane metod tumaczenia. Obecnie siedem norm z serii EN 1504 jest wdroonych do stosowania w polskiej wersji jzykowej (w tym norma PN-EN 1504-1 doczekaa si ju wydania uzupenionego i poprawionego), dwie kolejne normy (EN 1504-6 i EN 1504-7) wprowadzono metod uznania, a ich wersje polskie s obecnie w fazie ankietyzacji i powinny by opublikowane w 2007 r. (tabela 1). Bardziej skomplikowana jest sytuacja w przypadku normy ENV 1504-9. Norma ta zawiera oglne zasady stosowania materiaw i systemw do napraw i ochrony betonu, dlatego jej pozycja wobec pozostaych norm jest w pewnym sensie nadrzdna. W 2007 r. mija 10 lat od chwili opublikowania normy ENV 1504-9 przez CEN jako normy przeznaczonej do tymczasowego stosowania. W tym czasie miaa ona zosta, na podstawie dowiadcze zebranych w rnych krajach, uzupeniona i poprawiona. Termin ostatecznego zatwierdzenia do stosowania by ju kilkakrotnie przekadany i obecnie trudno przewidzie, kiedy ten dokument utraci tymczasowy charakter.
ostp osignity w ostatnich 15 latach w zakresie napraw konstrukcji z betonu znalaz wyraz w opracowaniu przez Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN) zbioru 10 norm pod oglnym tytuem EN 1504: Products and systems for the protection and repair of concrete structure. Definitions, requirements, quality control and evaluation of conformity (Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji z betonu. Definicje, wymagania, sterowanie jakoci i ocena zgodnoci). Normy z serii EN 1504 s obecnie wprowadzane do stosowania w Polsce, jako Normy Europejskie o statusie Norm Polskich, przez Polski Komitet Normalizacyjny Komitet Techniczny nr 274 ds. Betonu. Opracowaniem polskich wersji norm zajmuje si zesp pod kierunkiem prof. L. Czarneckiego z Politechniki Warszawskiej Problematyka napraw betonu w wietle Norm Europejskich bya niejednokrotnie prezentowana na amach czasopisma Materiay Budowlane por. np. L. Czarnecki, Projekt europejskiej normy ENV 1504-9:1997 (Materiay Budowlane 11/1998); H.R. Sasse, L. Czarnecki, Naprawy i ochrona konstrukcji betonowych w wietle normy EN 1504-10 (Materiay Budowlane 7/1999); L. Czarnecki, P. ukowski, Naprawa konstrukcji betonowych w wietle norm europejskich (Materiay Budowlane 9/2005). W niniejszym artykule przedstawiono aktualny stan wdroenia Norm Europejskich dotyczcych materiaw do napraw i ochrony betonu do stosowania w Polsce. Zgodnie z ustaw z 12 wrzenia 2002 r. o normalizacji, wprowadzanie Norm Europejskich do stosowania w Polsce odbywa si metod uznania lub tumaczenia. Wprowadzenie Normy Europejskiej metod uznania (dawniej nazywan te metod okadkow) polega na jej opublikowaniu w jzyku oryginau; tu* Politechnika Warszawska
Tabela 1. Normy eurpejskie z serii EN 1504 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych. Definicje, wymagania, sterowanie jakoci i ocena zgodnoci
Numer EN 1504-1 EN 1504-2 EN 1504-3 EN 1504-4 EN 1504-5 EN 1504-6 EN 1504-7 EN 1504-8 EN 1504-9 Definicje Tytu Status normy w Polsce przetumaczona i opublikowana, najnowsze wydanie 2006 r.
Systemy ochrony powierzchnowej przetumaczona i opublikowana w 2006 r. betonu Naprawy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne czenie konstrukcyjne Iniekcja betonu Kotwienie stalowych prtw zbrojeniowych Ochrona zbrojenia przed korozj Sterowanie jakoci i ocena zgodnoci Oglne zasady stosowania wyrobw i systemw Stosowanie wyrobw i systemw na placu budowy oraz sterowanie jakoci prac przetumaczona i opublikowana w 2006 r. przetumaczona i opublikowana w 2006 r. przetumaczona i opublikowana w 2006 r. wprowadzona metod uznania (bez tumaczenia); tumaczenie przygotowane do publikacji w 2007 r. wprowadzona metod uznania (bez tumaczenia); tumaczenie przygotowane do publikacji w 2007 przetumaczona i opublikowana w 2006 r. opublikowana przez Europejski Komitet Normalizacyjny CEN jako norma do tymczasowego stosowania (ENV); nietumaczona przetumaczona i opublikowana w 2005 r.
EN 1504-10
przywracajce geometri powierzchni lub estetyczny wygld konstrukcji; wyroby i systemy do napraw konstrukcyjnych: wyroby i systemy stosowane do napraw konstrukcji betonowych, zastpujce uszkodzony beton i przywracajce cigo i trwao konstrukcji; wyroby i systemy do czenia konstrukcyjnego: wyroby i systemy stosowane w celu zapewnienia trwaej konstrukcyjnej przyczepnoci midzy betonem a dodatkowo stosowanym materiaem; wyroby i systemy do iniekcji betonu: wyroby i systemy wprowadzane
do konstrukcji betonowej przez iniekcj, przywracajce cigo i/lub trwao konstrukcji; wyroby i systemy do kotwienia: wyroby i systemy, ktre kotwi zbrojenie w betonie, zapewniajc odpowiedni wspprac obu materiaw lub przez wypenianie pustek zapewniaj wspodksztacalno stali i betonu; wyroby i systemy do ochrony zbrojenia przed korozj: wyroby i systemy nakadane na niezabezpieczone zbrojenie w celu zapewnienia ochrony przed korozj.
2 2007 (nr 414)
Cz 8 normy EN 1504 Sterowanie jakoci i ocena zgodnoci podaje procedury kontroli jakoci wyrobw. Do tego celu stosuje si m.in. normy dotyczce bada. Dotychczas opracowano ok. 60 Norm Europejskich na badania wyrobw i systemw do ochrony i naprawy konstrukcji betonowych; normy te s przywoywane w odpowiednich czciach normy EN 1504 (tabela 2). Niemal poowa norm na metody bada jest wprowadzona do stosowania w Polsce metod tumaczenia; pozostae metod uznania i s one na rnych etapach przygotowania do publikacji w wersji polskiej.
W normie EN 1504-10 zestawiono metody napraw i ochrony konstrukcji przed korozj, odnoszc je do zasad naprawy i ochrony, sformuowanych w normie ENV 1504-9. Do kadej metody podano zestaw cech wraz
Tabela 3. Etapy naprawy wg ENV 1504-9
Etapy naprawy Uytkowanie konstrukcji Elementy istotne na danym etapie naprawy warunki i przebieg uytkowania, dokumentacja, konserwacja i utrzymanie konstrukcji uszkodzenia, ich klasy, fikacja i przyczyny moliwoci, zasady, metody zdefiniowanie sposobu uycia poszczeglnych materiaw. Wymagania dotyczce: podoa; materiaw naprawczych; prowadzenia prac wybr i zastosowanie materiaw i sprztu, kontrola jakoci, zagadnienia BHP badania odbiorcze, prace zapobiegawcze, opracowanie dokumentacji
z wymaganiami, ktre powinny by sprawdzone, aby zapewni waciwy przebieg robt. Waciwoci te dotycz podoa, stosowanych materiaw i otoczenia. Jednym z podstawowych warunkw powodzenia naprawy lub ochrony jest waciwe przeprowadzenie prac. W normie EN 1504-10 okrelono m.in. sposoby kontroli jakoci prac. Badania sprawdzajce obejmuj cznie 45 cech podoa, otoczenia oraz stosowanych materiaw. Zakres bada uzaleniony jest od zasady, ktrej przyporzdkowana jest metoda naprawy lub ochrony. Na og s to proste prby przeprowadzane bezporednio na placu budowy. W 18 przypadkach metoda badania polega na wizualnym sprawdzeniu danej cechy. W komentarzach do norm podkrela si take znaczenie przyczepnoci do podoa i midzywarstwowej jako warunku powodzenia naprawy. Podobny pogld by prezentowany rwnie przed opublikowaniem tych norm. Praca zostaa wykonana w ramach grantu rozwojowego MNiSW nr R04 020 01
2 2007 (nr 414)
skutecznoci naprawy, obok struktury geometrycznej powierzchni podkadu (Materiay Budowlane 9/2006) i stopnia jego mikrozarysowania (Materiay Budowlane 12/2006), decyduje fizykochemiczna kompatybilno podkadu betonowego i materiau naprawianego. W celu uzyskania dobrej przyczepnoci ciekego materiau naprawczego do mineralnego podoa naprawianego (beton) stosuje si materiay dobrze zwilajce podoe. Waciwo ta jest efektem wspdziaania napicia powierzchniowego (swobodnej energii powierzchniowej SFE Surface Free Energy) cieczy i podoa oraz midzyfazowej energii powierzchniowej. Napicie powierzchniowe wynika z si wzajemnego oddziaywania wystpujcych midzy czsteczkami cieczy. Na czsteczk znajdujc si wewntrz cieczy dziaaj siy przycigania pochodzce od otaczajcych j czsteczek. Ze wzgldu na symetri sferyczn siy te kompensuj si tak, e ich wypadkowa rwna si zeru. Rozkad si dziaajcych na czsteczk na powierzchni cieczy jest inny. Siy przycigania, pochodzce od czsteczek cieczy, tworz wypadkow, ktra jest skierowana do wntrza cieczy wzdu normalnej do powierzchni cieczy. Przeniesienie czsteczek z wntrza na powierzchni cieczy jest zwizane z wykonaniem pracy przeciw wypadkowej si midzyczsteczkowych. Praca, jak trzeba wykona, aby utworzy jednostkow powierzchni cieczy, nazywa si napiciem powierzchniowym, wyraonym wzorem: W L = ; [J/m2 = N/m] A gdzie: A pole powierzchni [m2]; W praca potrzebna do utworzenia powierzchni A [J].
** Uniwersytet w Lie `gie ** Politechnika Warszawska
Midzyfazowa energia powierzchniowa SL na granicy faz ciao stae/ciecz jest miar siy przycigajcej czsteczki cieczy do podoa. Jej warto mona okreli przez pomiar kta zwilania jednej lub kilku cieczy o dobrze znanych waciwociach, w tym napicia powierzchniowego. W przypadku gdy swobodna energia powierzchniowa jest rwna lub wiksza ni napicie powierzchniowe cieczy nastpuje efekt penego zwilenia i kt zwilania jest zerowy. Natomiast jeeli ciecz o duym napiciu powierzchniowym (woda) znajdzie si na podou o niskiej energii powierzchniowej (teflon), kt zwilania bdzie stosunkowo duy (rysunek 2). Zjawisko zwilania mona opisa jako zmian stanu energetycznego na skutek zmiany powierzchni rozdziau ciao stae/gaz i ciecz/gaz na skutek powstania nowej ciao stae/ciecz. Swobodna energia powierzchniowa jest wic t czci energii, ktra w wyniku zmian nie zostaa zrwnowaona. Mona j podzieli na dwie skadowe odpowiadajce oddziaywaniom midzyczsteczkowym: polarn (dipolow) p i dyspersyjn d. Definicj swobodnej energii powierzchniowej opisuje rwnanie Owensa i Wendta:
p SL = S + L 2 dS d 2 p L [N/m] L S
Kt zwilalnoci to kt, jaki tworzy styczna powierzchni cieczy i powierzchnia ciaa staego. Opisany jest rwnaniem Younga-Duprea jako zaleno midzy napiciem powierzch-
[N/m]
S SL L
Wyznaczenie skadowych rwnania polega na pomiarze kata zwilenia na podkadzie o zerowej skadowej polarnej Sp, co upraszcza zjawisko zwilania tylko do oddziaywa dyspersyjnych.
gdzie: S napicie powierzchniowe ciaa staego [N/m]; SL midzyfazowa energia powierzchniowa ciao stae-ciecz [N/m]; L napicie powierzchniowe cieczy [N/m]. Pomiar kta zwilalnoci przeprowadza si bezporednio w goniometrze (fotografia).
W zwizku z tym, e powierzchnia betonu nie jest jednorodna, naley przeprowadzi oddzielne badanie zaprawy cementowej i kruszywa. Na warto kta zwilalnoci wpywaj m.in. rodzaj podoa i cieczy oraz czas pomiaru. Ze wzgldu na zmienno kta zwilenia w czasie, na skutek adsorpcji powierzchniowej i mikrochropowatoci, a take parowania, przyjmuje si warto zmierzon po 1 lub 2 min od naniesienia cieczy na podoe. Praca adhezji okrela stabilno powierzchni zespolenia. Mona j opisa jako prac konieczn do pokonania si adhezji cieczy do ciaa staego. W przypadku gdy adhezja jest wynikiem jedynie si van der Waalsa, prac okrela si ze wzoru: WA = L + S SL [N/m] a po wprowadzeniu S = cosL + SL z przeksztacenia wzoru na kt zawilgocenia otrzymuje si: WA1 = L (1 + cos) [N/m] Wynika z tego, i sia adhezji jest tym wiksza, im mniejszy jest kt zwilania i im wiksze napicie powierzchniowe cieczy. Czynniki te maj przeciwny wpyw na zwilalno, wic konieczne jest okrelenie pewnego optimum. Uwzgldniajc natomiast oddziaywania polarne i dyspersyjne wg rwnania opisujcego swobod otrzymuje si energi powierzchniow:
p W A 2 = 2 dS d + 2 p L L S
Rys. 3. Wyniki bada napicia powierzchniowego w przypadku wody i zaczynw cementowych z domieszkami oraz kta zwilalnoci na zrnicowanych podoach: W woda destylowana; C zaczyn bez domieszki; zaczyn z: C1 melamin; C2 kwasem maleinowym; C3 naftalenem; C4 melamin wielkoczsteczkow; C5 lignosulfonianem sodowym; C6 kopolimerem winylowym
[N/m]
mog odpowiednio zmienia napicie powierzchniowe lub kt zwilania, co moe zwikszy prac adhezji. Hydrofobizacja podkadu betonowego zwikszajc warto kta zwilania, znacznie obnia prac adhezji. Na rysunku 3 przedstawiono wyniki pomiaru napicia powierzchniowego L wody (W) i zaczynw cementowych (C) z rnymi domieszkami obniajcymi lepko oraz wyniki pomiaru kta zwilenia tych materiaw na rnych podkadach, przeprowadzone na Uniwersytecie w Lie `ge. Obliczona na ich podstawie warto pracy adhezji za pomoc rwna wyraajcych WA1 i WA2 wskazuje na moliwo wykorzystania wyniku pomiaru kta zwilenia na podkadzie betonowym do celw porwnawczych midzy mieszankami materiau naprawczego (rysunek 4). W celu okrelenia rzeczywistej pracy adhezji naley jednak uwzgldni dipolowe i dyspersyjne oddziaywania midzyczsteczkowe. Na podstawie rozwaa termodynamicznych mona take wykaza niekorzystny wpyw obecnoci warstewki wody na powierzchni podkadu w przypadku stosowania kompozytw polimerowych. Objawia si to zmniejszeniem pracy adhezji, zalenie od
Wartoci pracy adhezji w przypadku podkadw suchych (WaV) i z warstewk wody na powierzchni (WaVL)
UKAD NAPRAWIONY WaV WaVL materia naprawczy/podkad [mJ/m2] [mJ/m2] Zaprawa cementowa/beton Akryl/beton Akryl/akryl Akryl/beton hydrofobizowany ywica epoksydowa/beton ywica epoksydowa/podkad epoksydowy ywica epoksydowa/beton hydrofobizowany 87,8 74,1 80,4 52,2 79,6 92,4 56 22,7 53,7 66,7 21,8 53 42,2
relacji midzy wartociami napicia powierzchniowego wody i mieszanki materiau naprawczego. Ciecz o wyszym napiciu powierzchniowych wypiera ciecz o niszym napiciu, co potwierdzaj wyniki bada (tabela). Obecnie w Katedrze Inynierii Materiaw Budowlanych Politechniki Warszawskiej i na Uniwersytecie w Lie prowadzone s badania nad `ge ustaleniem tej zalenoci.
Praca powstaa w ramach pracy statutowej w Katedrze Inynierii Materiaw Budowlanych WIL PW 2007. Autorzy skadaj podzikowania prof. Lechowi Czarneckiemu Kierownikowi Katedry za inspiracj, owocn dyskusj i opiek merytoryczn.
onstrukcje drewniane mog by odporne na wpywy atmosferyczne pod warunkiem prawidowej budowy i eksploatacji. Niektre z zalet drewna to: korzystny stosunek wytrzymaoci do gstoci pozornej, dobre waciwoci termoizolacyjne, odporno ogniowa (pod warunkiem zwartych przekrojw o duych wymiarach), estetyczny wygld i inne. Wykonawstwo konstrukcji drewnianych jest stosunkowo atwe, a przyszociowe modyfikacje nie s kosztowne. W wyniku niewielkiej wagi i podatnoci konstrukcje drewniane dobrze znosz trzsienia ziemi, chocia ich zachowanie w duym stopniu zaley od jakoci cznikw. W przypadku sztormw lekko konstrukcji jest wad, ale jeli poczenia zostay wykonane prawidowo, lekkie szkieletowe konstrukcje drewniane zachowuj si dosy dobrze nawet przy silnych huraganach. Obecnie mona naby wiele rodzajw nowoczesnych cznikw, ktre podwyszaj odporno konstrukcji na huragany i drgania sejsmiczne. Dalsz zalet drewna jest odporno na zwizki chemiczne, ktre powoduj korozj stali i niszcz beton. Waciwoci drewna zmieniaj si w trzech wzajemnie prostopadych kierunkach: podunym, promieniowym i stycznym. Powoduje to problemy z cznikami, szczeglnie w przypadku gdy konstrukcja jest poddana nietypowym obcieniom, takim jak trzsienia ziemi i ekstremalne wiatry. Istotne znaczenie ma przy tym kierunek dziaania obcie w stosunku do przebiegu wkien. Wytrzymao na cinanie drewna rwnolege do wkien jest niewielka i wiele wzw kratownic poczonych na wrby czoowe i belek ulego zniszczeniu na skutek cinania. Wytrzymao na ciskanie, a szczeglnie rozciganie w kierunku prostopadym do wkien rwnie jest znacznie mniejsza ni wzdu wkien, w wyniku czego nastpuj wgniecenia i poprzeczne pknicia.
* Politechnika Szczeciska
Rys. 2. Wzmacnianie kocw (gwek) belek drewnianych [Mnck W.: Holzbau, Grundlagen fr Bemessung und Konstruktionen. VEB Verlag fr Bauwesen, Berlin 1980]: a) stalowymi ceownikami poczonymi za pomoc rub; b) za pomoc ksztatownikw stalowych i lekkiego betonu; c) gwodziowanymi nakadkami drewnianymi; d) prefabrykowanymi protezami stalowymi; e) protezami wykonanymi z ywicy poliestrowej
Rys . 3. Poczenie pyty betonowej z belk drewnian: a) za pomoc wrbw i gwodzi; b) gwodzi
Rys. 1. Wzmocnienie kocw belek [Zubariew G. N., Lialin J. M. Konstrukcji iz dieriewa i pastmas. Wydanie Wysszaja Szkoa, Moskwa 1980]: a) dolna proteza; b) grna proteza: 1 belka; 2 nakadka stalowa; 3 ruba
Niekiedy zachodzi konieczno wzmocnienia drewnianych konstrukcji stropowych lub dachowych jako caoci. W przypadku stropw stosowane s zazwyczaj wzmocnienia za pomoc pyty elbetowej wsppracujcej z belkami w przenoszeniu obcie. Przykady pocze pyty elbetowej z belk drewnian podano na rysunku 3 i 4. Wzmacnianie elementw drewnianych, w ktrych wystpuj pknicia przebiegajce rwnolegle lub skonie w stosunku do podunej osi prta (fotografia), wykonuje si zwykle za pomoc nakadek lub przykadek
Rys. 4. Przykady rnych metod poczeniowych pyty betonowej z belk drewnian za pomoc prtw ze stali ebrowanej: a) przekrj poprzeczny; b) przekrj poduny
Rys. 5. Wykresy zalenoci pomidzy napreniami normalnymi a dugoci: a) prtw z przekadk cig; b) prtw z nakadkami: g naprenia w prtach bezporednio obcionych; n naprenia w przekadkach lub nakadkach
2 2007 (nr 414)
Rys. 6. Wzmocnienie wrbu podporowego: a) rubami cigajcymi; b) ukonie przybitymi nakadkami z desek [Stefanovic B.: Practical use of comopsite Timber-Concrete Beam connected by Nail, 5th World Conference on Timber Engineering, Montreux, Szwajcaria, 1998]
Rys. 7. Wzmacnianie wrbw podporowych nakadkami gwodziowanymi: a) przybitymi do krokwi; b) przybitymi do krokwi i belki [Stefanovic B.: Practical use of comopsite Timber-Concrete Beam connected by Nail, 5th World Conference on Timber Engineering, Montreux, Szwajcaria, 1998]
wierzchnia przekroju nakadek powinna by nie mniejsza ni powierzchnia przekroju wzmacnianego elementu. W niektrych przypadkach stosuje si styki z dodatkowymi prtami cigajcymi (rysunek 8). Wzmacnianie wza podporowego kratownicy moe by rwnie wykonane w sposb pokazany na rysunku 9. Bardzo niekorzystna i niebezpieczna sytuacja jest wwczas, gdy w pa-
10
b)
Rys. 8. Naprawa rozerwanych prtw rozciganych [Mnck W.: Holzbau, Grundlagen fr Bemessung und Konstruktionen. VEB Verlag fr Bauwesen, Berlin 1980]: a) nakadkami i przekadkami poczonymi na ruby i piercienie zbate; b) nakadkami i przekadkami drewnianymi poczonymi na gwodzie; c) nakadkami z ceownikw stalowych i drewnianej przekadki poczonymi na ruby i piercienie zbate; d) nakadkami stalowymi poczonymi z kocami belek za pomoc blach stalowych, rub i piercieni oraz stalowych rub cigajcych
Rys. 11. Wzmocnienie nadmiernie ugitego wizara kratowego dodatkow podpor wewntrzn: a) schemat ugitego wizara; b) wizar po wzmocnieniu [Mnck W.: Holzbau, Grundlagen fr Bemessung und Konstruktionen. VEB Verlag fr Bauwesen, Berlin 1980]
chylenia, tak aby dochodziy do wzw pasa grnego. W przypadku zniszczenia konstrukcji dachowej atwo j zastpi prost konstrukcj zoon z dwch belek klejonych, wzmocnionych cignami stalowymi, poczonymi w kalenicy w ukad krokwiowy ze cigiem stalowym (rysunek 12). W kadym przypadku zcza elementw powinny by ksztatowane w taki
Rys. 9. Wzmocnienie wza podporowego kratownicy stalowymi protezami: 1 proteza stalowa z ceownikw; 2 przepona; 3 kratownica;4 ruby; 5 spaw
Rys. 10. Wzmocnienie pasa dolnego kratownicy [Zubariew G. N., Lialin J. M. Konstrukcji iz dieriewa i pastmas. Wydanie Wysszaja Szkoa, Moskwa 1980]: 1 stalowa proteza z ceownikw; 2 przepona; 3 kratownica; 4 ruby; 5 spaw
szczynie cinania wza podporowego wystpuj pknicia (np. pochodzenia skurczowego). Naley si wwczas liczy ze zniszczeniem wza, a co za tym idzie uszkodzeniem nawet caej konstrukcji. W tym przypadku wskazane byoby profilaktyczne wzmocnienie rozpatrywanego wza. Oglne wzmocnienia pasa dolnego stosuje si w przypadku, gdy na dugoci pasa wystpuj liczne defekty i wykonanie miejscowych wzmocnie nie jest celowe (rysunek 10). Wzdu caego pasa umieszcza si z bokw dwa cigi stalowe, zamocowane w wle podporowym kratownicy. Wzmacnianie caych wizarw dachowych wykonuje si w przypadku wielu defektw i niedostatecznej oglnej nonoci. Konstrukcja takich wzmocnie jest bardzo indywidualna. Najczciej wystarczajce jest zaoenie cigw stalowych z nakrtkami na kocach. Mog si one znajdowa
znacznie poniej dolnej krawdzi konstrukcji. Wysoko konstrukcji wwczas wzrasta i odpowiednio malej siy w ciskanym pasie grnym. W przypadku duych ugi wizara dachowego mona go podeprze dodatkowym supem ustawionym w rodku rozpitoci. Konstrukcj wizara naley wwczas wzmocni za pomoc ukonych prtw, ktre zapobiegyby zginaniu pasa dolnego dodatkowej podpory (rysunek 11). Naley jednak pamita, e dodatkowe podparcie kratownicy w rodku rozpitoci moe (w wyniku zmiany schematu statystycznego) spowodowa w skrajnym przypadku zmian znaku si, ktra moe wywoa przekroczenie smukoci, i prt trzeba bdzie zabezpieczy przed wyboczeniem. Ponadto pokazane na rysunku 11b ukone prty dodatkowe bd powodoway zginanie pasa grnego. W celu uniknicia tego zjawiska naleaoby zmieni kt ich na-
Rys. 12. Zastpienie zniszczonej drewnianej konstrukcji dachu szedowego konstrukcj trjktn trjprzegubow z drewna klejonego [Mnck W.: Holzbau, Grundlagen fr Bemessung und Konstruktionen. VEB Verlag fr Bauwesen, Berlin 1980]
sposb, aby nie dopuci do wystpienia rozcigania w poprzek wkien. Prawidow i wadliw konstrukcj takiego wza ilustruje rysunek 13. W przypadku wikszych si w krzyulcach, pyt wzow naleaoby umieci bliej krawdzi grnej pasa.
11
o najbardziej istotnych zada konserwatorw zajmujcych si rekonstrukcj murw ceglanych i spoinowania naley nie tylko okrelenie gbokoci i charakteru zmian destrukcyjnych, ale take okrelenie ich przyczyn, wskazanie metody wzmocnienia stref osabionych oraz uzupenienia istniejcych ubytkw. Obecnie uytkowane zaprawy uzupeniajce do rekonstrukcji cegie i spoinowania dobierane s na zasadzie podobiestwa zewntrznego bez uwzgldniania waciwoci materiau poddanego naprawie, takich jak mikrostruktura czy cechy fizykomechaniczne. Niejednokrotnie zaprawy uzupeniajce wykonywane s na poczekaniu przez dowolny wybr przypadkowych skadnikw. Czsto zdarza si, e zastosowanie nieprofesjonalnie przygotowanych mas naprawczych powoduje wrcz skutek odwrotny i zamiast poprawy stanu obiektu prowadzi do jego dalszej destrukcji. Powszechnie uwaa si, i naszym zdaniem nie bez racji, e rekonstrukcja cegie i spoin naley do najtrudniejszych zada konserwatorskich. W zwizku z tym w Polsce podejmowane s prace badawcze dotyczce opracowania rnych renowacyjnych zapraw mineralnych bazujcych na krajowych surowcach i dostosowanych do poszczeglnych materiaw budowlanych. Badania nad nowym rodzajem mas naprawczych do rekonstrukcji cegie i spoinowania zostay zrealizowane w ramach grantu celowego KBN nr 285/CT 07-10/2000 pt. Wdroenie do produkcji zapraw mineralnych do uzupeniania ubytkw w cegle, finansowanego przez Komitet Bada Naukowych. Zakada si, e w celu duej skutecznoci prac rewaloryzacyjnych cegie i spoinowania masy mineralne stosowane do uzupeniania ubytkw powinny charakteryzowa si odpowiednimi waciwociami uytkowymi, takimi jak dobra plastyczno i urabialno, dobra nakadalno i zachowanie waciwoci roboczych w odpowiednio dugim czasie, oraz odpowiednimi waciwociami stwardniaych mas mineralnych, tzn. powinny odznacza si: zblion lub nisz wytrzymao ni elementy poddane renowacji; zblion nasikliwoci, a jednoczenie nie uszczelnia rewaloryzowanych cegie, co zapewni prawidowy transport wilgoci z podoa; twardnie w warstwach o dowolnej gruboci i objtoci i wykazywa dobr przyczepno do podoa, a take mie niski skurcz lub nawet lekk ekspansj w celu zapewnienia dobrej wsppracy z podoem; wykazywa du trwao, a wic mrozoodporno, odporno na dziaanie czynnikw atmosferycznych, takich jak woda, skaone rodowisko, mikroorganizmy, oraz odporno na procesy starzeniowe; wykazywa zblion rozszerzalno termiczn do rewaloryzowanego materiau (cega lub spoina);
* Akademia Grniczo-Hutnicza im. Stanisawa Staszica w Krakowie
Surowce wyjciowe
Do przygotowania zapraw naprawczych do cegie zastosowano nastpujce surowce wyjciowe: cement portlandzki biay CEM I 32,5R; wapno hydratyzowane; piasek kwarcowy o granulacji 0,1 0,5 mm jako kruszywo; mczka kwarcowa jako dodatek schudzajcy; trzy rodzaje domieszek chemicznych: retentory na bazie eterw celulozy; redyspergowalna ywica proszkowa na bazie octanu winylu, etylenu i estrw kwasw akrylowych oraz domieszka napowietrzajco-hydrofobizujca. Do przygotowania zapraw naprawczych do spoinowania zastosowano: cement portlandzki biay CEM I 32,5R; wapno hydratyzowane; mielony granulowany uel wielkopiecowy; piasek do zapraw budowlanych o uziarnieniu 0 2,0 mm; chonne kruszywo diatomitowe o granulacji 0,5 2,0 mm; domieszki chemiczne o takim samym charakterze jak w przypadku mas naprawczych do rekonstrukcji cegy. W tabeli 1 przedstawiono oglne skady zapraw naprawczych do cegie i spoinowania stanowice przedmiot bada.
12
Cement biay CEM I 32,5R Wapno hydratyzowane Mielony granulowany uel wielkopiecowy Piasek do zapraw 0 2 mm Piasek do zapraw 0,1 0,5 mm Diatomit 0,5 2 mm Mczka kwarcowa Domieszki chemiczne
Wytrzymao na ciskanie wg PN-85/B-04500 [MPa] 6,0 6,7 4,1 odchylenie standardowe 0,42 0,31 Wytrzymao na zginanie wg PN-85/B-04500 [MPa] 3,1 3,6 2,0 odchylenie standardowe 0,21 0,24 0,05 Gsto objtociowa stwardniaych zapraw wg PN-85/B-04500 1,20 1,25 1,38 [g/cm3] odchylenie standardowe 0,1 0,1 Nasikliwo wg PN-85/B-04500 [% masowych] 17,4 20,7 18,0 odchylenie standardowe 0,9 0,7 Podciganie kapilarne wg PN-85/B-04500 po 24 h [mm] 5,4 5,8 19,3 Wspczynnik wnikania wody wg WTA po 24 h 4,0 4,5 16,0 Przyczepno do podoa wg PN-85/B-04500 [MPa] 0,70 0,72 0,22 odchylenie standardowe 0,10 0,14 0,06 Mrozoodporno zapraw wg PN-85/B-04500 po 15 cyklach mroenia bez zmian bez zmian Porowato stwardniaych zapraw okrelona wg metodyki WTA 38,5 41,3 46,3 [% obj.] odchylenie standardowe 3,65 3,80 4,21 Opr dyfuzyjny wzgldny wg PN-B-10106 [m] 0,056 0,068 0,049 odchylenie standardowe 0,003 0,003 Odporno na dziaanie soli brak ladw brak ladw soli wg WTA soli na na powierzchni powierzchni prbki po 10 prbki po dniach moczenia 10 dniach moczenia Test krystalizacyjny brak zmian nie stosuje si wg normy DIN 52111 po 10 dniach moczenia i suszenia
Wnioski
Zaprawy naprawcze do rekonstrukcji cegie i spoinowania speniaj wymagania normy europejskiej dotyczcej zapraw budowlanych powszechnego uytku.
Poszerzone badania dotyczce niektrych cech uytkowych, takich jak porowato, opr dyfuzyjny wzgldny, odporno na dziaanie soli, test krystalizacyjny, wykazay, e speniaj one take wymagania innych powoanych norm i instrukcji WTA. Uzyskane wyniki bada weryfikujcych w peni upowaniaj autorw technologii do podjcia prb produkcyjnych i stosowania mas naprawczych w rekonstrukcji cegie i spoinowania.
14
becnie do budowy nowych lub odnawiania starych przewodw podziemnych na terenach zurbanizowanych stosuje si: materiay ceramiczne (cega, kamionka); betony (elbet, beton sprony); polimerobeton; tworzywa sztuczne (duroplasty i termoplasty); metale (stal, eliwo); materiay skalne (bazalt, granit). W ramach wymienionych grup materiaw stosowane s ich liczne odmiany, konstrukcje warstwowe tworzone ze wsppracujcych materiaw oraz kompozyty materiaowe. W artykule przedstawi wycznie podstawowe informacje o najczciej stosowanych materiaach, podajc ich wybrane cechy oraz przykady wykonywanych z nich produktw. Wicej informacji na temat wspczesnych rozwiza materiaowych dotyczcych tego obszaru budownictwa mona znale w publikacjach: Kuliczkowski A., Problemy bezwykopowej odnowy przewodw kanalizacyjnych, Monografie, Studia, Rozprawy 13, Politechnika witokrzyska, Kielce 1998, s. 245; Madryas C., Kolonko A., Wysocki L., Konstrukcje przewodw kanalizacyjnych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw 2002, s. 377; Madryas C., Kolonko A., Szot A., Wysocki L., Mikrotunelowanie, Dolnolskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocaw 2006, s. 287; Madryas C., Kolonko A., Renowacja przewodw wodocigowych metod cementowania, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznaj, Bielsko-Biaa 2006, s 58.
Specjalnej odmiany cega, nazywana dawniej kanalizacyjn, jest obecnie stosowana w przypadku rekonstrukcji studni, komr i przewodw kanalizacyjnych wykonanych z tego materiau. Do budowy nowych obiektw, podobnie jak materiay skalne, stosowana jest sporadyczne.
Beton
Dynamiczny rozwj technologii betonu w ostatnich latach doprowadzi do produkcji betonw wysokowartociowych, co implikuje wzrost zainteresowania tym tworzywem. W infrastrukturze sieciowej miast beton stosowany jest przede wszystkim do bu-
* Politechnika Wrocawska
dowy obiektw gospodarki wodno-ciekowej, gwnie w przypadku realizacji nowych kanaw metodami tradycyjnymi (w wykopach) i bezwykopowymi. Beton umoliwia wykonywanie konstrukcji zarwno prefabrykowanych, jak i monolitycznych, co jest jego przewag w porwnaniu z innymi tworzywami, z ktrych wykonuje si praktycznie tylko konstrukcje prefabrykowane. Przykadem takiego zastosowania betonu mog by tubingi suce do montau obudw segmentowych w tunelach o wikszej rednicy. W przypadku przewodw sanitarnych i oglnospawnych beton moe by naraony na lekk lub redni agresywno rodowiska, a w przypadku maych spadkw, gdzie zachodzi rozkad osadw przy braku skutecznej wentylacji, nawet na wysok. W celu ochrony konstrukcji przewodw betonowych przed kokrozj, gdy prdko przepywu ciekw zapewnia samooczyszczanie, a przewd jest skutecznie wentylowany, stosuje si ochron materiaowo-strukturaln. Natomiast w przypadku zwikszonego zagroenia ciekw, popraw odpornoci betonu na korozj siarczanow mona uzyska przez zastosowanie odpowiedniego kruszywa, np. wglanowego. Do ochrony powierzchniowej przy redniej agresywnoci rodowiska naley stosowa, poza ochron materiaowostrukturaln, powoki cienkowarstwowe (nakadane metodami malarskimi), a przy wysokiej agresywnoci, poza ochron materiaowo-strukturaln, powoki grubowarstwowe, powoki zbrojone (laminaty) oraz wykadziny. W przypadku koniecznoci wykonania izolacji w rodowisku o silnej agresywnoci bardzo dobre rezultaty uzyskuje si przez kotwienie w konstrukcji przewodu okadzin z pyt polietylenowych czonych przez spawanie. Mona take wykona okadziny z cegy i ksztatek klinkierowych osadzanych na zaprawie chemoodpornej.
2 2007 (nr 414)
15
Tworzywa sztuczne
Tworzywa sztuczne wykorzystywane s zarwno do budowy nowych obiektw, jak i naprawy, rekonstrukcji oraz wymiany obiektw eksploatowanych. Do produkcji przewodw uywane s: tworzywa poliwinylowe: nieplastyfikowany polichlorek winylu PVC-U (oznaczenie krajowe PCW-U), chlorowany polichlorek winylu PCW-C; poliolefiny: polietylen niskiej gstoci PELD (LD Low Density), polietylen redniej gstoci PEMD (MD Middle Density), polietylen wysokiej gstoci PEHD (HD High Density), polietylen wysokiej gstoci sieciowany PE-X, polipropylen PP, homopolimer polipropylenu PP-H, kopolimer polipropylenu PP-Co, polibutylen PB, kompozyty duroplasty wzmacniane wknem szklanym (ang. Glass Reinforced Plastic GRP, niem. Glasfaserverstrkte Kunststoff GFK): utwardzane ywic epoksydow GRP-EP lub ywic poliestrow GRP-UP. Podstawow zalet tworzyw sztucznych jest ich dua odporno na dziaanie czynnikw chemicznych i biologicznych oraz may ciar objtociowy, uatwiajcy monta. Konstrukcje z tworzyw sztucznych zaliczane s zazwyczaj do grupy podatnych i w zwizku z tym konieczne jest zapewnienie im wsppracy z orodkiem gruntowym w przypadku nowych
Polimerobeton
Polimerobeton, w literaturze angielskojzycznej oznaczany najczciej skrtem PRC (Polyester Resin Concrete), jest jednym z najnowszych materiaw konstrukcyjnych stosowanych w budownictwie. W infrastrukturze podziemnej miast wykorzystuje si go do budowy przewodw kanalizacyjnych, komr, studni i zbiornikw. Na rynku dostpne s rury o przekroju: koowym; typu V z wyprofilowan kinet oraz jajowym, do tradycyjnego ukadania w wykopach otwartych oraz do ukadania technologiami bezwykopowymi,
b)
Fot. 2. Wyroby z duroplastw firmy Hobas Polska: a) system (studnie, przycza i przewody) do wykonywania kanalizacji; b) prefabrykat do rekonstrukcji przewodw o niekoowym przekroju w technologii relining
18
Metale
Wyroby metalowe (stalowe lub eliwne) s uywane wycznie do budowy nowych sieci infrastruktury podziemnej miast oraz armatury. Rury stalowe, zabezpieczone antykorozyjnie, s stosowane najczciej do budowy przewodw cinieniowych do przesyania gazu, ropy naftowej, wody zimnej i gorcej oraz instalacji przemysowych w przemyle chemicznym i petrochemicznym. Do transportu ciekw stosowane s stosunkowo rzadko, najczciej jako cinieniowe przewody tranzytowe. W takim przypadku stosuje si najczciej rury stalowe z wykadzin wewntrzn z zaprawy cementowej z zewntrzn powok antykorozyjn z tworzywa sztucznego. Poczenia rur stalowych wykonywane s najczciej przez spawanie. Rury produkuje si ze stali niestopowych i niskostopowych przez ich formowanie z blach lub tam stalowych. Stale niestopowe przeznaczone s na rury konstrukcyjne, przewodowe rury spawane i zgrzewane do transportu mediw o cinieniu poniej 16 MPa i temperaturze niszej od 300 C. Stale niskostopowe, drobnoziarniste nale do grupy stali o podwyszonej wytrzymaoci (SPW) o granicy plastycznoci do 500 MPa. Stale na rury powinny by w peni uspokojone i wykonane w technice kontrolowanego walcowania jako stale drobnoziarniste. Uwaane s za stale spawalne, ale przy spa-
Podsumowanie
Rnorodno nowych materiaw konstrukcyjnych stosowanych w infrastrukturze podziemnej miast wynika przede wszystkim z ogromnego zapotrzebowania na ten rodzaj budownictwa, ktre jest skutkiem nieprzewidzianie dynamicznego rozwoju aglomeracji miejskich. Implikuje to zapotrzebowanie na nowe tereny wyposaone w media oraz konieczno dostosowania istniejcej infrastruktury sieciowej do potrzeb przyszych miast. W efekcie nastpi rozwj technologii wykonawstwa i odnowy podziemnych systemw sieciowych, w tym technologii bezwykopowych, ktre staj si technologiami dominujcymi. Nie byo to moliwe bez wyposaenia budownictwa w najnowsze maszyny (zdalnie sterowane gowice do urabiania gruntu, telewizyjne systemy kontroli stanu technicznego i postpu robt, laserowe systemy kontroli kierunku przewiertw, robotyzacja itp.) oraz bez zastosowania najnowszych rozwiza materiaowych, jak ceramika i betony najnowszych generacji czy tworzywa sztuczne i polimerobetony.
Referat powsta dziki rodkom na badania przyznanym autorowi przez Fundacj na rzecz Nauki Polskiej w ramach subsydiw profesorskich.
Tworzywa sztuczne s dotychczas uywane jedynie jako materiay konstrukcyjne w bezwykopowych wymianach przewodw infrastruktury podziemnej miast. Stosuje si wtedy technologi berstlining lub pipe eating. Berstlining statyczny lub dynamiczny polega na rozkruszaniu za pomoc gowicy, o napdzie pneumatycznym lub hydraulicznym, zuytego przewodu i pozostawianiu jego fragmentw w gruncie. Za gowic rozkruszajc stary przewd wcigany jest nowy przewd z PEHD. rednica przewodw nie przekracza 500 mm, w zalenoci od materiau konstrukcyjnego. Wad technologii jest pozostawianie w gruncie tzw. skorup, czyli rozkruszonych fragmentw rur, ktrych ostre krawdzie mog rysowa wprowadzane rury z PEHD, inicjujc ich pkanie. Technologia pipe eating jest bardziej uniwersalna i powstaa jako pochodna technologii mikrotunelowania. Polega
19
edn z podstawowych przyczyn destrukcji elbetu jest korozja stali zbrojeniowej. Stal jest chroniona przed korozj przez alkaliczne rodowisko otaczajcego j betonu. W procesie wizania cementu portlandzkiego powstaje wodorotlenek wapniowy, ktry nadaje betonowi odczyn wysokoalkaliczny. Wodorotlenek ulega rozpuszczeniu w wodzie porowej, tworzc roztwr nasycony o pH 12,5. W tych warunkach na powierzchni stali zbrojeniowej, tworzy si szczelna warstewka pasywna, ktra silnie hamuje korozj. Otulina betonowa dziaa jak powoka ochronna i uniemoliwia wnikanie czynnikw korozyjnych z otoczenia. Ten naturalny mechanizm ochronny moe jednak w niesprzyjajcych warunkach zosta zakcony i korozja stali zbrojeniowej spowoduje zniszczenie konstrukcji elbetowej. Z upywem czasu beton podlega procesowi karbonatyzacji, prowadzcemu do obnienia jego wysokiej wartoci pH i zaniku warstwy pasywnej na stali. Zakada si, e zbrojenie przestaje by pasywowane ju przy pH < 11,5 i wwczas stal ulega korozji oglnej. Ze wzgldu na niejednorodno betonu korozja stali zachodzi bardzo nierwnomiernie. Przyczyn korozji stali zbrojeniowej s rwnie jony chlorkowe, ktre oddziauj nie tylko w rejonach nadmorskich. Ich rdem s te rodki odladzajce (dziaajce bezporednio na konstrukcje drogowe, mosty czy wiadukty), skadniki zanieczyszcze przemysowych. Jony chlorkowe powoduj lokalne zniszczenie warstwy pasywnej i powstanie niewielkich powierzchniowo, lecz gbokich uszkodze korozyjnych, tzw. werw. Pocztkowo bezobjawowy charakter korozji werowej moe mie bardzo gwatowny i niebezpieczny w skutkach przebieg. Przy
** Politechnika Warszawska, Wydzia Inynierii Ldowej ** Politechnika Warszawska, Wydzia Chemii
inhibitory korozji. Inhibitory mog by dodawane w procesie wytwarzania mieszanki betonowej. Jest to dziaanie zapobiegawcze, gdy w nowych konstrukcjach elbetowych stal jest pokryta warstw pasywn i inhibitor jest niepotrzebny. Proces korozji rozpoczyna si, gdy stenie czynnikw korozyjnych przekroczy warto krytyczn. W ostatnich latach zaproponowano stosowanie migrujcych inhibitorw korozji (MCI migrating corrosion inhibitors). Zwizki te nanosi si na powierzchnie konstrukcji elbetowych naraonych na korozj. Przenikaj one przez otulin betonow do prtw zbrojeniowych i powoduj zahamowanie procesw korozji stali. Na rysunku 2 przedstawiono schematycznie rozwj procesu korozji stali po zastosowaniu migrujcych inhibitorw korozji. Inhibitor zosta wprowadzony do betonu po przekroczeniu krytycznych wartoci ste czynnikw korozyjnych i inicjacji procesu korozyjnego stali. W przypadku powierzchniowego wprowadzenia inhibitora (strzaka na rysunku) moment jego dziaania jest opniony ze wzgldu na konieczno transportu inhibitora przez otulin betonow i osignicia odpowiedniego stenia przy powierzchni stali. Po zastosowaniu inhibitora okres trwaoci konstrukcji wydua si (wzrost czasu do awarii o t).
Rys. 2. Schemat rozwoju procesu korozji stali w betonie po zastosowaniu migrujcego inhibitora korozji: 0 bez inhibitora; 1 inhibitor MCI, oznacza moment zastosowania inhibitora
2 2007 (nr 414)
21
Zasady stosowania
W tabeli 2 wskazano, w jakich warunkach zasadne jest uycie migrujcych inhibitorw korozji. Ich stosowanie moe przynie oczekiwane efekty, jeli zostan wprowadzone we wczesnej fazie procesu korozyjnego, gdy zniszczenie stali zbrojeniowej jest jeszcze niewielkie. W zwizku z tym istnieje konieczno monitorowania procesw korozyjnych stali zbrojenioStan betonu Stenie chlorkw i/lub postp karbonatyzacji Znacznie poniej wartoci krytycznych Bliskie wartociom krytycznym Przekraczajce wartoci krytyczne przez krtki czas Przekraczajce wartoci krytyczne przez duszy czas
znikoma stal pokryta warstwa pasywn znikoma stal pokryta brak warstw pasywn pocztek intensywnej korozji niewielkie warstwa pasywna zniszczona zaawansowana korozja stali znaczne pozbawionej warstwy pasywnej
wej za pomoc powszechnych metod elektrochemicznych, a coraz czciej bardziej wyrafinowanych technik, ni pomiar potencjau korozyjnego stali. Potrzebne jest te monitorowanie stopnia skaenia betonu (stenia chlorkw, postpu karbonatyzacji). W przypadku gdy aplikacja inhibitorw korozji nastpi, zanim stenie czynnikw korozyjnych przekroczy kryUwagi aplikacyjne zwizki trujce i bardzo lotne ryzyko odparowania zwizki trujce, moliwo wymywania z betonu
znaczna
maa
Kwasy karboksylowe
maa
wiska, a w efekcie zwikszenia skutecznoci zabiegu, po naoeniu zaprawy naprawczej lub zawiesiny wodnej zawierajcej inhibitory korozji, grn powierzchni konstrukcji elbetowych pokrywa si woskami syntetycznymi, ktre utrudniaj ich odparowywanie z konstrukcji. Stosuje si rwnie dodatki, tworzce trudno rozpuszczalne produkty, blokujce pory betonu i uniemoliwiajce odparowanie inhibitora. Literatura podaje rwnie rozbiene informacje na temat mechanizmu dziaania ochronnego oraz szybkoci dyfuzji migrujcych inhibitorw korozji w betonie. Przypuszczano, e lotne zwizki organiczne (aminy i aminoalkohole) bd szybko wnika do betonu w fazie gazowej. Przewaa jednak pogld, e transport tych zwizkw odbywa si gwnie przez dyfuzj ich rozpuszczonych form w fazie wodnej. Informacje o duej szybkoci wnikania migrujcych inhibitorw okazay si
22
Rys. 3. Schemat migracji inhibitorw jako skadnikw zapraw naprawczych lub zawiesin wodnych do elementu elbetowego Tabela 3. Czynniki wpywajce na skuteczno migrujcych inhibitorw korozji stali zbrojeniowej (wpyw danego czynnika okrelony jest przy zaoeniu staoci pozostaych czynnikw)
Czynnik Moment dodania inhibitora Wpyw wysza skuteczno, gdy inhibitor zostanie dodany przed inicjacj korozji; ograniczona skuteczno, gdy korozja zostaa ju zapocztkowana Stenie chlorkw w betonie spadek skutecznoci przy wikszym steniu chlorkw; wany jest stosunek ste jonw chlorkowych i inhibitora Postp karbonatyzacji spadek skutecznoci przy obnieniu pH betonu wskutek karbonatyzacji Przepuszczalno betonu wysza skuteczno dla szczelnych betonw Trwao inhibitora w betonie stopniowy spadek skutecznoci wskutek odparowania, wymywania lub zuywania si inhibitora; konieczno powtarzania aplikacji inhibitora
Podsumowanie
Ze wzgldu na problemy podczas eksploatacji wielu obiektw budowlanych prace badawcze zwizane z migrujcymi inhibitorami korozji s potrzebne i uzasadnione. W szczeglnoci badania te powinny by ukierunkowane na okrelenie skutecznoci dziaania inhibitorw w warunkach odwzorowujcych ich praktyczne zastosowanie, tj. w przypadku zaawansowanej korozji stali. Wane jest te okrelenie trwaoci efektu ochronnego. Innym kierunkiem bada powinno by okrelenie minimalnego stenia inhibitorw, zapewniajcego skuteczn i trwa napraw elementw elbetowych. Wobec wielu sprzecznoci na temat skutecznoci dziaania migrujcych inhibitorw korozji i wci niepenego poznania mechanizmu ich dziaania wskazane jest zachowanie ostronoci przy podejmowaniu decyzji o ich zastosowaniu. Autorzy bior udzia w realizacji projektu finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, w ramach ktrego prowadzone s badania modelowe wybranych migrujcych inhibitorw korozji. Okrelane s podstawowe czynniki decydujce o dziaaniu ochronnym inhibitorw, takie jak szybko transportu inhibitora w betonie, skuteczno inhibitowania procesu korozyjnego i wpyw na waciwoci betonu.
przesadzone. Wspczynnik dyfuzji aminoalkoholi w betonie wg rnych danych wynosi 1012 108 cm2/s i nie jest wikszy ni wspczynnik dyfuzji jonw chlorkowych, natomiast szybko transportu takich inhibitorw przez beton od kilkudziesiciu mm/dzie do mniej ni 1mm/dzie. Podobnie skuteczno inhibicji w betonie szacowana jest przez niektrych naukowcw na ok. 80% (spadek szybkoci korozji o tak warto po dodaniu inhibitora), inni za stwierdzaj nieznaczny wpyw lub wrcz brak efektu ochronnego (przyspieszanie korozji) po wprowadzeniu inhibitorw. Skuteczno dziaania inhibitora zaley od stenia jonw chlorkowych i stopnia karbonatyzacji otuliny (tabela 3). W tym przypadku dane literaturowe s rwnie bardzo rozbiene. Podawane s bardzo rnice si wartoci maksymalnego stenia chlorkw (od 0,4 do 3% w stosunku do masy cementu), przy ktrych inhibitory s skuteczne. Podawane w nielicznych pracach okresy (dni lata), po ktrych stwierdzono pojawienie si inhibitora na okrelonej gbokoci otuliny, nie s miarodajne, bo efekt inhibicji wystpuje dopiero po osigniciu okrelonego stenia inhibitora przy powierzchni stali, zalenego od stopnia skaenia chlorkami i karbonatyzacji betonu.
Bez tych informacji trudno jest oszacowa skuteczno stosowania inhibitorw w warunkach, gdy proces korozji stali zosta ju zapocztkowany. Zaprezentowane rozbienoci dotyczce skutecznoci dziaania migrujcych inhibitorw korozji stali w betonie tumaczy si przede wszystkim rnicami w stosowanej metodyce badawczej (badania betonw rnej jakoci, przepuszczalnoci, przy rnych naraeniach korozyjnych, rne dawki i sposoby aplikacji inhibitorw oraz odmienne metody okrelania skutecznoci inhibicji), co utrudnia porwnanie. Ponadto istniej do znaczne rnice w ocenie skutecznoci dziaania inhibitorw w modelowych badaniach prowadzonych w laboratoriach badawczych oraz w rzeczywistych warunkach. Wyniki bada wskazuj, i skuteczno inhibitorw okrelana na podstawie bada laboratoryjnych w roztworach symulujcych, pomijajcych faz transportu inhibitora przez beton, jest wysza ni w badaniach polowych, w ktrych migrujce inhibitory korozji s czsto stosowane wraz z innymi metodami ochrony (np. zabezpieczenia powierzchniowe woski syntetyczne), co utrudnia miarodajn ocen samego efektu inhibicji. Pomimo sprzecznych opinii o skutecznoci dziaania migrujcych inhibitorw korozji s one stosowane w Polsce
Podzikowania
Autorzy wyraaj wdziczno prof. Lechowi Czarneckiemu za inspiracj i merytoryczn opiek.
Praca finansowana ze rodkw na nauk w latach 2005 2008 jako projekt badawczy nr 4 TO7 E 04829.
23
kuteczn metod zapobiegajc przedostawaniu si do betonu wodnych roztworw soli drog podcigania kapilarnego s organiczne komponenty krzemianowe, tzw. silany. O dugoterminowym ich dziaaniu decyduje gboko penetracji i zawarto substancji aktywnej, ktre mona scharakteryzowa za pomoc profili penetracji. Ksztat profili penetracji zaley od: czasu kontaktu silanu z powierzchni betonu; reaktywnoci chemicznej uytych silanw; typu zastosowanego rozpuszczalnika. W celu przywrcenia uszkodzonej struktury betonu do stanu pierwotnego naley: 1) usun warstw zewntrzn metod oczyszczania wysokocinieniowego za pomoc wody; 2) oczyci powierzchni i nanie warstw wzmacniajc; 3) naoy now warstw zewntrzn w celu odbudowy betonu.
27,9
15
dzinach ulega hydrolizie i rozkada si na rozpuszczalne w wodzie silanole oraz etanol. W rzeczywistoci w rwnaniu na gboko penetracji naley zastpi napicie powierzchniowe L napiciem midzyfazowym SL. Napicie midzyfazowe nie jest wartoci sta; maleje podczas przesikania silanu do porw, co mona wytumaczy reakcjami chemicznymi silanw. Zmniejszenie napicia midzyfazowego (rysunek 2) powoduje nawet niewielka ilo alkoholu (> 5% ciaru). Na skutek zmniejszenia wspczynnika
Badania
W celu scharakteryzowania przenikania impregnatw w wewntrzn struktur kapilarn betonu przeprowadzono dowiadczenia z rnymi silanami. Wybrane produkty i ich waciwoci zestawiono w tabeli 1. Badano prbki betonu z mieszanki betonowej o w/c odpowiednio 0,35, 0,40, 0,45 i 0,50, wykonanej na bazie kruszywa o maksymalnej frakcji 16 mm, cementu portlandzkiego CEM I 42.5 (zawarto 350 kg/m3). Boczne powierzchnie prbek uszczelniono klejem na bazie ywicy epoksydowej i wysuszono do staej masy. Zanurzano je w rnych impregnatach na 24 h i wyznaczano poziom poboru pynu, a nastpnie wartoci poboru roztworu wodnego impregnatu w g/m2 i oznaczono je jako funkcj pierwiastka kwadratowego dugoci kontaktu wg wzoru:
x=
gdzie: x gboko penetracji [m]; reff efektywny promie poru [m]; L napicie powierzchniowe cieczy [mN/m]; l lepko dynamiczna cieczy [mPas]; Al wspczynnik absorpcji cieczy [kg/m2s]; t dugo kontaktu [s]. Na rysunku 1 przedstawiono przebieg dowiadczenia z reagentem.
Wyniki bada
Na rysunku 1 pokazano wyniki dowiadcze w przypadku stosowania rnych silanw. Absorpcja wody odpowiada stosunkowi pierwiastka kwadratowego czasu w cigu 24 h, natomiast absorpcja silanu po 6 8 h znacznie odbiega od idealnej krzywej absorpcji. Stopie wystpowania odchyle zaley od typu silanu. Silan wsika w beton na skutek podcigania kapilarnego i formuje granic midzyfazow: ciecz/ciecz (silan/woda), a nie ciao stae/ciecz (stwardniay zaczyn cementowy/silan). Po kilku go-
L reff t lub x = Ai t 2 l
absorpcji cieczy nastpuje odchylenie absorpcji silanw od idealnej linii absorpcji w zalenoci od reaktywnoci chemicznej silanw. Reakcje chemiczne zachodzce w porach betonu mog by podzielone na dwie grupy: hydroliza trialkoksilanw do silantrioli i etanolu. W kolejnym stadium nastpuje kondensacja silantrioli do siloksylanw, ktre s zwizane z elami CSH. Stadium decydujcym o polimeryzacji silanw jest reakcja hydrolizy. Wspczynnik hydrolizy zaley od: wartoci pH hydroliza moe by katalizowana przez wspczynnik pH, reakcja zachodzi najwolniej przy pH 7. Kada zmiana pH o 1 w skali pH w ktrymkolwiek kierunku powoduje dziesiciokrotne zwikszenie wspczynnika hydrolizy; struktura grup alkoksylowych due grupy alkoksylowe wolniej ulegaj hydrolizie ni mae; wspczynnik hydrolizy w przypadku grup metoksylowych jest ok. 5 razy wikszy ni grup etoksylowych; struktura grupy alkilowej wraz ze zwikszajc si liczb atomw C
24
adsorpcja emulgatora emulgator moe by absorbowany na powierzchni przez pory kapilarne; stenie pozostaego w roztworze emulgatora nie jest wystarczajce do stabilizacji emulsji. W zwizku z tym nie powinno si zaleca stosowania emulsji do impregnowania materiaw zawierajcych cement.
Rys. 3. Dystrybucja siloksanu w kolumnie
tracji nie przekracza 0,5 1 mm przy czasie kontaktu 24 h. Profile penetracji ustalone metod radiografii neutronowej w dowiadczeniu ze ssaniem kapilarnym wskazuj, e gboko penetracji cieczy wynosi ok. 3 mm podczas kontaktu w czasie 4 h i 7 mm podczas kontaktu w czasie 24 h (rysunek 4).
Rys. 4. Profile penetracji cieczy betonu podczas stosowania emulsji obserwowane metod radiografii neutronowej
Z danych dowiadczalnych wynika, e podczas procesu podcigania zachodzi na powierzchni betonu proces demulsyfikacji, zapobiegajcy przenikaniu silanw do wewntrznych struktur. W efekcie oddzielania stanw woda wsika tylko w zewntrzn warstw betonu, natomiast silan odparowuje na powierzchni betonu. Przyczyn oddzielania stanw s nastpujce zjawiska: efekt filtra materiay porowate, takie jak beton z porami rednicy 01 10 mog dziaa jak filtr oddzielajcy czstki silanu w stanie uwodnionym; efekt elektrolitu kationy rozpuszczone w roztworze w porach mog destabilizowa emuslj przez redukcj si odpychajcych pomidzy czsteczkami; efekt skadnikw organicznych niektre skadniki, takie jak alkohole, dziaaj jak demulgatory;
25
aprawa metod iniekcji polega na wprowadzeniu materiau iniekcyjnego w miejsca niecigoci materiaowej betonu i wypenieniu pustek. W artykule jest kontynuowana tematyka zaprezentowana przez autorw w nr. 12/2006 Materiaw Budowlanych oraz na Warsztatach Pracy Projektanta Konstrukcji Ustro 2006. Zalecenia dotyczce zastosowania iniekcji jako metody naprawy konstrukcji betonowych oraz wymagania dotyczce materiaw iniekcyjnych zawarte s w normach serii PN-EN 1504 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych. Iniekcja jest take przedmiotem opracowa Amerykaskiego Instytutu Betonu (ACI).
Wykonywanie iniekcji
Prace przygotowawcze. Ocena stanu konstrukcji, przyczyn uszkodze i inwentaryzacja rys jest podstaw do przygotowania projektu naprawy, ktry powinien uwzgldnia rodzaj obiektu, jego kubatur, funkcj, zalecenia dotyczce uytkowania, oraz okrela m.in.: harmonogram prac iniekcyjnych; niezbdny personel; zestawienie sprztu do iniekcji; rodzaj materiaw iniekcyjnych i pomocniczych; rodzaj i rozmieszczenie kocwek iniekcyjnych (pakerw); technik naprawy, bezpieczestwo i higien prac; sposb przeprowadzenia kontroli jakoci. Przed rozpoczciem prac iniekcyjnych naley przygotowa powierzchni i wntrze rys, ustali rozstaw pakerw, sposb ich montau i oceni, czy trzeba zamkn powierzchniowo rysy. Zanieczyszczenia rys usuwane s przez odessanie (nie zatyka si mikrorys) lub, jeeli rysa przebiega na wskro, za pomoc spronego powietrza. W przypadku gdy jest to konieczne (i po rozpoznaniu ogranicze wykonania zabiegu), rys mona przepuka wod, alkoholem lub rodkiem myjcym, a nastpnie usun roztwr spronym powietrzem i przesuszy rys. Przepukanie rys wod pod cinieniem jest zalecane, gdy materiaem iniekcyjnym jest zaczyn cementowy.
Fot. 1. Charakterystyka rys: a) oznaczenie pooenia; b) pomiar szerokoci; c) badanie gbokoci i stanu rys w konstrukcji
** Politechnika Warszawska ** Polbet Sp. z o.o.
26
Fot. 2. Pakery iniekcyjne: a) naklejany; b) otworowy wbijany; c) otworowy rozprny; d) otworowy z przeduk; e) pistolet iniekcyjny
przecina rys najlepiej pod ktem 45, w poowie gruboci iniektowanego elementu konstrukcyjnego. W elementach znacznej gruboci otwory iniekcyjne mog by usytuowane w dwch rzdach i pod rnymi ktami, dobranymi tak, aby maksymalnie zwikszy moliwo penetracji. Dopuszczalne jest rwnie przeduanie otworw za pomoc wierta o mniejszej rednicy. Naley zachowywa zasad, aby odlego midzy dwiema kocwkami iniekcyjnymi bya rwna lub mniejsza od zasigu penetracji materiau iniekcyjnego w naprawianym elemencie. Przed rozpoczciem iniekcji badana jest drono wykonanych otworw oraz szczelno miejsca zamontowania pakerw, np. za pomoc suchego powietrza lub wody. Przebieg iniekcji. Iniekcj rozpoczyna si od najniej pooonego pakera (w przypadku rys pionowych) lub od pakera skrajnego (w przypadku rys poziomych). Kocwka pakera jest zakrcana, gdy iniekt wypynie z nastpnego otworu. Otwr taki staje si kolejnym punktem iniekcji. Iniekcja powinna by prowadzona w kolejnych otworach w miar wypeniania si rysy materiaem iniekcyjnym. W przypadku braku iniektu w ssiednim otworze naley iniekcj powtrzy w otworze poprzednim lub wywierci nowy otwr iniekcyjny. W celu uzyskania penej skutecznoci konieczne jest przeprowadzenie reiniekcji, tzn. ponownego doiniektowa2 2007 (nr 414)
27
28
Podsumowanie
Naprawa konstrukcji elbetowych metod iniekcji jest skuteczn i wszechstronn technik umoliwiajc wypenianie rys i ubytkw w wewntrznej strukturze betonu, uszczelnianie struktury betonu i scalanie konstrukcji. Specyfik metody jest niepoprawialno zabiegu iniekcyjnego. Osiga si to, gdy zespoy prowadzce prace iniekcyjne s odpowiednio przeszkolone i dowiadczone, a materiay i sprzt uyty do prac iniekcyjnych najwyszej jakoci. Praca zostaa przygotowana w ramach grantu Politechniki Warszawskiej nr 504 G/1080/7007.
Agnieszka Filippovits-Szpila
dr.beton
29
Skadniki mieszanki wyrzucane s z dyszy wylotowej pod cinieniem roboczym 0,6 1 MPa. Parametry fizykomechaniczne torkretu lepsze ni tradycyjnego betonu oraz moliwo ukadania na powierzchniach skonych (np. nadbrzea kanaw, rzek), pionowych (sufity wyrobisk korytarzowych w kopalniach, tunelach) spowodoway, e technologia torkretowania jest powszechnie stosowana w budownictwie, w przypadku: naprawy i rekonstrukcji obiektw elbetowych i betonowych (mosty, chodnie kominowe, zbiorniki, kominy, silosy itp.);
wznoszenia nowych konstrukcji cienkociennych i skorupowych (kopuy, muszle koncertowe itp.); wzmocnienia wyrobisk i korytarzy w grnictwie; prac konserwatorskich; wzmacniania skarp i gbokich wykopw, a take w przemyle metalurgicznym i budownictwie tunelowym. Celem torkretowania jest przywrcenie naprawianemu obiektowi pierwotnych waciwoci uytkowych. Umoliwia ono: wypenienie ubytkw po skorodowanym i odkutym betonie; odtworzenie otuliny, a w przypadku niewystarczajcej otuliny uzupenienie jej na caej konstrukcji lub jej fragmentach; zwikszenie przekroju poprzecznego w przypadku dodatkowego zbrojenia elementw; wzmocnienie naprawianego obiektu; odtworzenie geometrii i architektury elementu/konstrukcji. W przypadku kompleksowej naprawy obiektu technologi torkretowania oprcz zalet technicznych i uytkowych torkret nadaje naprawianemu obiektowi rwnie estetyczny wygld. Naprawian powierzchni mona wykoczy jedn z metod: stan po wystrzeleniu z dyszy As Shot; stan po wstpnym zwizaniu, ponowne natrynicie w celu uzyskania faktury Cut and flash; stan po jednokierunkowym ciciu Cut, przypominajcym faktur tynki strukturalne. Podstawowe funkcje naprawcze torkretu: reprofilujca polega na uzupenieniu betonem wikszych ubytkw. W zalenoci od uszkodze grubo wypenie moe siga nawet do 50 cm. W przypadku ubytkw wikszych ni 5 cm naley stosowa zbrojenie z siatki o oczkach co najmniej 10 x 10 cm; zabezpieczajca polega na odtworzeniu lub zwikszeniu otuliny betonowej. Mona stosowa mieszanki typu SPCC. W celu eliminacji ognisk korozji stali zbrojeniowej stosuje si mieszanki torkretowe zawierajce migruj-
ce inhibitory korozji typu MCI (Migrating Corrosion Inhibitor), ktre powoduj, e czsteczki MCI penetruj obszar nie tylko w miejscu, gdzie wizualnie stwierdzono ognisko korozji, lecz docieraj rwnie do stali nieodsonitej; fakturowa w poczeniu z funkcj zabezpieczajc lub w przypadku odtwarzania faktury zewntrznej elementw architektonicznych np. w obiektach zabytkowych (stare porcze betonowe lub elbetowe, uki, sklepienia itp.); konstrukcyjna przy naprawach, czsto w powizaniu z funkcj reprofilujc. Dowiadczenie, kwalifikacje i specjalistyczna kadra w poczeniu z najwyszej klasy sprztem powoduj, e Specjalistyczne Przedsibiorstwo Budowlane TORKRET W. Majchrzak sp.j. jest znan i cenion na rynku polskim firm.
Specjalistyczne Przedsibiorstwo Budowlane TORKRET W. Majchrzak sp. j. tel. 061 897-81-02, fax 061 897-81-01 e-mail: torkret@torkret.com.pl www.torkret.com.pl
30
Nowoczesne, trwae,
ciche nawierzchnie torowe
Biuro Krakw ul. owiskiego 40 31-752 Krakw tel. (012) 644 37 40 fax (012) 642 16 91 Biuro Pozna ul. Rzemielnicza 1 62-081 Przemierowo tel. (061) 652 38 22 fax (061) 652 37 78
Biuro Bydgoszcz ul. Gdaska 125/7 85-022 Bydgoszcz tel./fax (052) 349 32 29
Biuro Szczecin ul. Polskich Marynarzy 12/3 71-050 Szczecin tel. (091) 486 85 59 fax (091) 486 86 37 Biuro Wrocaw ul. Ojca Beyzyma 10/3 53-204 Wrocaw tel. (071) 363 39 61 fax (071) 363 25 99
Biuro Warszawa ul. Karczunkowska 89 02-871 Warszawa tel. (022) 31 00 700 fax (022) 31 00 800
Biuro Gdynia ul. Marszaka Focha 1 81-403 Gdynia tel. (058) 622 93 57 fax (058) 662 25 25
www.sika.pl
wielu dziedzinach produkcji coraz powszechniej zastpowane s tradycyjne poczenia sztywne poczeniami elastycznymi, sprystymi, powstaymi przez wprowadzenie pomidzy dwa elementy materiau czcego o odpowiednich parametrach fizycznych i wytrzymaociowych. Podczas remontw i modernizacji torowisk kolejowych i tramwajowych w Polsce stosowane s coraz powszechniej nowoczesne rozwizania konstrukcyjne z technologi sprystego mocowania szyn systemem Icosit KC firmy Sika na czele. Polega ona na cakowitym zespoleniu szyn z podoem, w ktrym tradycyjne kotwy i poczenia sztywne stanowi jedynie dodatkowy element stabilizujcy. Podstawowym elementem mocujcym jest specjalna, chemoutwardzalna, trwale elastyczna podlewka poliuretanowa. Prawie wszystkie realizacje zastosowa technologii sprystego mocowania szyn, ktre zaprezentuj w artykule, byy zwizane z warunkami realizacji remontu torowiska lub modernizacji lokalnego ukadu komunikacyjnego. Kada ingerencja w system komunikacyjny zwizana jest z duymi utrudnieniami dla wszystkich uytkownikw. Szczeglnie wane jest to w sytuacji, kiedy cay ukad komunikacyjny jest cigle przeciony i kade zakcenie powoduje due problemy dla caej lokalnej spoecznoci. W tej sytuacji jednym z warunkw wyboru technologii remontu, obok jakoci i trwaoci wybranego rozwizania, jest czas zamknicia cigu komunikacyjnego dla ruchu. Odcinki torw szynowych zamocowane za pomoc systemu Icosit KC w normowej temperaturze mog by oddane do uytkowania po upywie 24 h. Wybierajc odpowiedni materia z grupy produktw nalecych do systemu Icosit KC, mona dopasowa rozwizanie do przewidywanych ugi szyny w zalenoci od zaoe projektowych i lokalnych wymaga uytkowych. Ponadto mocowanie wykonane przy uyciu podleww poliuretanowych systemu Icosit KC charakteryzuje si waciwociami dwikochonnymi oraz tumicymi drgania i wibracje. Pomiary porwnawcze (przed remontem i po remoncie) wykonane na istniejcych obiektach komunikacji zbiorowej potwierdziy, i system wykazuje cechy redukujce haas rednio o ok. 10 dB. Badania praktyczne i laboratoryjne prowadzone przez uznane instytucje naukowe na kilku kontynentach potwierdziy te, i system wykazuje cechy izolatora elektrycznego. Rwnie wan cech jest odporno na paliwa, co pozwala na stosowanie tego typu materiaw w przypadku torowisk specjalistycznych tac nalewakw oraz napraw przez sklejenie spkanych pyt lotniskowych lub drogowych. Zaskakujce okazay si take wyniki sprawdzajcych bada zmczeniowych, wykonane przez Politechnik w Monachium, na prbkach jednych z pierwszych torw mocowanych systemem Icosit KC. Okazao si, e materia praktycz-
Kdzierzyn-Kole bocznica przy dworcu PKP, linia E20, linia E30, Warszawa Grochw Dalekobiena Stacja Postojowa, Dworzec Warszawa Wileska, wze aba w Warszawie; torowisko suwnicy bramowej w Stoczni Gdynia, torowisko tacy nalewakw w Rafinerii Gdaskiej; obiekty komunikacji tramwajowej, np. wiadukt w cigu ul. Balickiej nad ul. Armii Krajowej w Krakowie, wiadukt w cigu ul. Kociuszki nad ul. Grnolsk w Katowicach oraz obiekty realizowane w ramach zadania Drogowa Trasa rednicowa w Katowicach. Obecnie stosowanym powszechnie w budownictwie komunikacyjnym rozwizaniem jest tzw. zielony tramwaj. Obok walorw estetycznych i proekologicznych gwarantuje on redukcj drga, znacznie ogranicza haas oraz zapewnia dugi okres bezawaryjnego uytkowania. Przykadem takiego rozwizania moe by modernizacja torowiska tramwajowego w cigu ul. Balickiej i Bronowickiej w Krakowie (fotografia 2). Innym czsto stosowanym rozwizaniem jest tzw. szyna zatopiona lub podparcie cige. Taki system stosuje si w przy-
32
Fot. 3. Szyna zatopiona na nowo wybudowanym widukcie Izydora Stelli-Sawickiego w cigu al. Jana Pawa w Krakowie
tzw. szyn zatopion stosuje si w przypadku wykonywania nawierzchni torowej w powierzchni jezdni, obcionej normalnym ruchem koowym. Przykadem zastosowania tego rozwizania s remonty torowisk we Wrocawiu, odzi, Krakowie, Gdasku, Toruniu, teren aglomeracji lskiej oraz wiele innych miast Polski w ktrych jest infrastruktura torowa. Stosowane materiay pozwalaj na skuteczne, spryste mocowanie szyn w nawierzchni bitumicznej, betonowej oraz w kostce brukowej. Przykadem moe by ok. 50 odcinkw wyremontowanych linii tramwajowych w caej Polsce, np. w Krakowie w cigu
Wnioski
Z przeprowadzonych bada wynika, e: absorpcj silanw mona przewidzie za pomoc pierwiastka kwadratowego czasu kontaktu, jeeli nie przekracza on 8 h i znany jest wspczynnik absorpcji silanw AS; waciwoci fizyczne wpywajce na proces przenikania, takie jak napicie midzyfazowe oraz lepko dynamiczna , zale od czasu kontaktu, co jest wynikiem reakcji chemicznych za-
chodzcych podczas przenikania do systemu porw; zarwno wspczynnik hydrolizy, jak i interakcje pomidzy makroczsteczkami odgrywaj istotn rol w procesach zachodzcych podczas impregnacji betonu; emulsje nanoszone na powierzchni betonu mog ulega rozbiciu na skutek procesw chemiczno-fizycznych w wyniku oddzielania fazowego do wewntrznych struktur zewntrznej powierzchni betonu, natomiast silany paru-
j z powierzchni betonu. W zwizku z tym nie zaleca si stosowa emulsji do impregnowania konstrukcji betonowych; przy planowaniu impregnacji naley uwzgldni efektywn gboko penetracji oraz minimaln zawarto substancji aktywnej, co gwarantuje dugotrway efekt. W celu dobrania waciwych parametrw impregnacji zaleca si wykonywanie bada, prawidowe wykonawstwo prac i dokadn kontrol jakoci.
33
radycyjne techniki wzmacniania konstrukcji polegaj przede wszystkim na zwikszeniu wymiarw przekroju poprzecznego (dotyczyo to gwnie przekrojw elbetowych dobetonowanie), zmianie schematu statycznego (wprowadzenie dodatkowych podpr) lub wprowadzaniu dodatkowego zbrojenia w postaci elementw stalowych. Wzmocnienia te wymagaj wielu prac przygotowawczych i montaowych oraz zwykle dugiego okresu pielgnacji. Czsto te wykonanie tradycyjnego wzmocnienia jest bardzo trudne lub wrcz technologicznie niemoliwe. Jedn z nowych metod wzmocnienia elementw konstrukcyjnych jest zastosowanie doklejanego zbrojenia zewntrznego w postaci tam lub mat z kompozytw wknistych FRP Fibre Reinforced Plastic (lub Fibre Reinforced Polymer), wykonanych na bazie polimerw wglowych, szklanych i aramidowych. Metoda ta zastpuje popularne w ostatniej dekadzie XX w. aplikacje dodatkowego, zewntrznego zbrojenia w postaci paskownikw stalowych. Ze wzgldu na specyfik materiaw kompozytowych, do prac wzmacniajcych wykorzystuje si gotowe systemy FRP, w skad ktrych wchodz materiay FRP (tamy, maty) oraz specjalnie dobrane kleje na bazie ywic epoksydowych. Obecnie w Polsce systemy FRP dopuszczone s do stosowania w budownictwie na podstawie wanych Aprobat Technicznych wydawanych przez Instytut Techniki Budowlanej lub Instytut Badawczy Drg i Mostw oraz obowizujcych w Unii Europejskiej. Naley stosowa wycznie produkty z danego systemu. Niedopuszczalne jest wykorzystywanie materiaw FRP i klejw z rnych systemw wzmacniajcych.
Podcigi, ebra, siy rozcigajce (strefy wsporniki oddziaywania momentw dodatnich i ujemnych) siy cinajce (strefy przypodporowe oraz strefy przekazywania obcie skupionych) strefy oddziaywania obcie udarowych, strefy zagroone wybuchami skrcanie ciany siy rozcigajce
siy cinajce strefy oddziaywania obcie udarowych, strefy zagroone wybuchami otwory wycinane w istnie- tamy wglowe (CFRP) jcych konstrukcjach Supy siy rozcigajce, ciskajce siy poprzeczne strefy oddziaywania obcie udarowych, strefy zagroone wybuchami Kratownice prty rozcigane prty ciskane i wzy
tamy wglowe (CFRP), tamy aramidowe (AFRP) maty wglowe (CFRP), maty szklane (GFRP), maty aramidowe (AFRP) maty aramidowe (AFRP)
36
Fot. 3. Dodatkowe kotwienie kocw tam CFRP: przy uyciu mat CFRP (po lewej), za pomoc stalowych blach kotwicych (po prawej)
Fot. 1. Naklejanie tam CFRP na powierzchni elementu w strefie rozciganej wzmocnienie bierne
a) b)
Fot. 2. Czynne wzmocnienie: a) tamami CFRP elementy zginane; b) wstgami AFRP ciskane supy
Metody biernego wzmocnienia strefy zginanej i cinanej w elementach zginanych: A1, A2, A3 wzmocnienie na zginanie tam CFRP naklejon na doln bd doln i boczn powierzchni belki; A4 wzmocnienie na zginanie tamami CFRP wklejonymi w bruzdy; B1, B2, B3 wzmocnienie na zginanie tam CFRP i na cinanie mat CFRP (bez zakotwienia maty oraz z zakotwieniem maty w strefie ciskanej przekroju); B4 wzmocnienie na zginanie tam CFRP z jej zakotwieniem w strefie przypodporowej
2 2007 (nr 414)
37
rodzaju i stenia soli szkodliwych dla materiau budowlanego (w uzasadnionych przypadkach). Przy wzmacnianiu matami elementw o ostrych krawdziach powinny one zosta wyoblone przed naklejeniem maty FRP. Sytuacja taka ma miejsce najczciej w przypadku wzmacniania na cinanie belek oraz przy wzmacnianiu supw o przekroju prostoktnym. Minimalny promie wyoblenia wynosi 10 mm. Im wikszy jest ten promie, tym wysza bdzie skuteczno wykonanego wzmocnienia. Technologia stosowania materiaw kompozytowych FRP jest prosta i bardzo szybka. W ramach przeprowadzenia prac przygotowawczych naley: oczyci podoe z materiaw utrudniajcych przyczepno (stwardniay zaczyn cementowy, oleje, tuszcze itp.) metod piaskowania, frezowania lub inn gwarantujc waciwe przygotowanie powierzchni betonu; przeprowadzi kontrol wytrzymaoci oczyszczonego podoa metod pull-off oraz kontrol jego rwnoci; wykona ewentualne reprofilacje powierzchni wraz z wyrwnaniem nierwnoci na obszarze aplikowania tamy (przy mniejszych nierwnociach stosuje si ywiczne szpachlwki systemowe, przy wikszych materiay PCC, przy naprawach caopowierzchniowych materiay SPCC lub beton natryskowy); wypeni ewentualne rysy i pknicia w konstrukcji betonowej lub elbetowej ywic epoksydow, stosujc iniekcj cinieniow; sprawdzi stan kleju: data dostawy, przydatno do uycia, nr partii itp.; przygotowa urzdzenia niezbdne do kontroli temperatury powietrza i podoa podczas klejenia i twardnienia kleju (temperatura powietrza w zalenoci od wymaga producenta kleju, temperatura podoa wysza od temperatury punktu rosy o przynajmniej 3 C); przygotowa instrumenty niezbdne do kontroli wilgotnoci wzgldnej powietrza (dopuszczalna wilgotno wzgldna powietrza w zalenoci od wymaga producenta kleju); sprawdzi wilgotno podoa (dopuszczalna wilgotno na gbokoci do 20 mm w zalenoci od wymaga producenta kleju). Prace technologiczne, polegajce na wzmocnieniu elementu konstrukcji przez naklejenie tam CFRP na jego powierzchni, obejmuj: przygotowanie i precyzyjne docicie tam; oczyszczenie i odtuszczenie tam specjalnymi preparatami; bardzo dokadne wymieszanie skadnikw kleju mieszadem wolnoobrotowym (do 300 obr./min), aby nie napowietrza mieszanki (naley uzyska cakowicie jednorodn mieszank);
naniesienie kleju na tam za pomoc szpachelki, kielni lub specjalnego przyrzdu (klej na tamie powinien by uoony w postaci daszka dwuspadowego, co zapobiega powstaniu pcherzy powietrza w spoinie pod tam); naklejenie tamy na odkurzone podoe; zaleca si odkurzy podoe bezporednio przed klejeniem tam; dziki bardzo dobrej stabilnoci kleju nie trzeba stosowa adnych pomocniczych podpr. Nadmiar kleju usuwa si, dociskajc tam wakiem z utwardzonej gumy w taki sposb, aby wiey jeszcze klej wyciskany by z obu stron tamy, a nastpnie jest on usuwany szpachelk. Wykonanie wzmocnienia za pomoc mat wglowych przebiega w podobny sposb, jak tam wglowych. Prace przygotowawcze s identyczne, natomiast gwne prace wzmacniajce s nastpujce: przygotowanie i precyzyjne docicie mat (naley zwrci uwag na przebieg wkien); bardzo dokadne wymieszanie skadnikw kleju (ywica laminujca); nanoszenie pdzlem ywicy laminujcej na powierzchni spoiny klejowej; uoenie rczne maty na warstwie ywicy (za pomoc specjalnego waka naley docisn mat do podoa, prowadzc waek wzdu wkien); nanoszenie drugiej warstwy ywicy na wczeniej naklejon mat i ponownie docinicie jej wakiem (ywica musi przesczy warstw wkien w macie, tak aby nastpio cakowite zalaminowanie wkien w ywicy epoksydowej). Wiksza liczba warstw mat moe by nakadana metod mokre na mokre. W celu poprawy przyczepnoci kolejnej warstwy, np. tynku, mona wieo uoon mat posypa piaskiem kwarcowym. Nanoszenie powok malarskich na tamy bd maty nie wymaga adnych dodatkowych zabiegw. Wikszo klejw ywicznych osiga ok. 80% nonoci po 24 h w temperaturze ok. 23 C. Przyjmuje si, e pen nono kleje te osigaj w temperaturze ok. 23 C po 7 dniach.
38
XX w. nastpi bardzo dynamiczny rozwj kompozytw wknistych (FRP Fibre Reinforced Polymers). Skadaj si one z elementu nonego (wkna w iloci 45 70% objtoci kompozytu) oraz matrycy (spoiwa scalajcego wkna). Matryca przekazuje obcienia zewntrzne na wkna oraz ochrania je przed szkodliwym wpywem czynnikw zewntrznych. Obecnie rol elementu nonego peni nowoczesne wkna (tabela), natomiast spoiwem jest najczciej klej na bazie ywicy epoksydowej. Materiay FRP moemy podzieli, w zalenoci od rodzaju wkien, na 3 grupy: CFRP (Carbon Fibre Reinforced Polymers) kompozyty polimerowe wzmacniane wknami wglowymi; GFRP (Glass Fibre Reinforced Polymers) kompozyty polimerowe wzmacniane wknami szklanymi; AFRP (Aramid Fibre Reinforced Polymers) kompozyty polimerowe wzmacniane wknami aramidowymi (gwnie Kevlar).
Waciwoci rnych rodzajw wkien Wkno Typ rednica Gsto [m] [kg/m3] Szklane Wglowe Aramidowe E S PAN PITCH Kevlar 49 Twaron 10 10 7 10 11,9 12 2,54 2,49 1,76 2,00 1,45 1,45
Tamy kompozytowe
Tamy kompozytowe zostay wymylone na potrzeby techniki kosmicznej, lotniczej i stoczniowej. W poowie lat osiemdziesitych XX w. szwajcarski instytut badawczy EMPA zacz prowadzi badania pod ktem zastosowania tam w budownictwie. Uzyskano bardzo korzystne wyniki i w 1991 r. nastpio pierwsze w historii wzmocnienie budowli przy uyciu tam wglowych. Miao to miejsce na mocie w Ibach w Szwajcarii. W 1996 r. technologia ta dotara do Polski, kiedy to pod kierunkiem prof. Wojciecha Radomskiego dokonano wzmocnienia stropu w Lubinie, a w roku nastpnym wzmocniony zosta most w Przemylu nad rze* Politechnika Warszawska
na we wzmacnianym elemencie zagbienie o szerokoci i gbokoci wklejanej tamy. Istnieje te moliwo wklejania tam na sztorc. Znajduj si one wtedy wewntrz wzmacnianego przekroju. Niewtpliwie zalet tego rozwizania jest dwustronne dziaanie kleju oraz brak moliwoci odklejenia si tamy, co ma miejsce w przypadku aplikacji powierzchniowej. W budownictwie stosuje si gwnie tamy z wknami wglowymi, poniewa s najtasze. Stosowane kleje wykazuj zwykle zbyt ma wytrzymao na cinanie i oderwanie i nie moe by w peni wykorzystana nawet wytrzymao wkien wglowych, a tym bardziej aramidowych.
Tkaniny
Tkaniny z FRP s jeszcze powszechniej stosowane ni tamy. Tkanina skada si
z wkien uoonych dwukierunkowo, najczciej ortogonalnie. Wyjtkiem s wkna aramidowe, ktre maj praktycznie tak sam wytrzymao w kierunku poprzecznym jak podunym. Najpowszechniej stosowane s tkaniny z wknami wglowymi i szklanymi, rzadziej aramidowe ze wzgldu na wysok cen (ponad 200 z/m2). Tkaninami wzmacnia si i naprawia zarwno zwyke belki, supy, pyty, jak i elementy o skomplikowanych ksztatach, takie jak kominy i zbiorniki. Bardzo korzystne jest stosowanie wzmocnie, skadajcych si zarwno z tkanin, jak i tam. Istnieje dua dowolno montau tkaniny mona czy z innymi tkaninami oraz tamami na zakad. Dziki temu moe powsta indywidualny system naprawczy do danej konstrukcji. Tkaniny aramidowe znajduj specjalne zastosowanie ze wzgldu na ekstremalnie wysok wytrzymao i odporno na uderzenia. Stosuje si je w konstrukcjach zagroonych zamachami terrorystycznymi, materiaami wybuchowymi, wstrzsami sejsmicznymi oraz w podporach wiaduktw, naraonych na uderzenia pojazdw ciarowych. Warto rwnie zwrci uwag na zastosowanie tkanin szklanych do wzmacniania zbiornikw oraz rur. Jest to dobry materia ze wzgldu na du wytrzymao na cinienie wewntrzne oraz na odksztacenia spowodowane obcieniem z zewntrz. Kluczow rol ma tu rwnie odporno na dziaanie mediw agresywnych oraz maa cieralno w momencie przepywu mediw, zawierajcych zawiesiny. Oprcz zalet kompozyty FRP maj te wady. Nale do nich: brak fazy pynicia plastycznego; zniszczenie materiau nastpuje
2 2007 (nr 414)
39
Podsumowanie
Kompozyty FRP znajduj bardzo szerokie zastosowanie we wspczesnym budownictwie. Cechuj si bardzo dobrymi waciwociami mechanicznymi i odporno-
Prace konserwatorskie rozpoczto w grudniu 2006 r. przy uyciu rusztowa wypoyczonych od firmy JACKBUD, ktra zapewnia optymalne zaplecze materiaowe oraz wysoki profesjonalizm obsugi. Wewntrz fary ustawiono ok. 2,5 tys. m2 rusztowa, o cznej wadze ok. 30 t. Rusztowania zmontowaa firma Tomasza Kubiskiego ze Skokw. Specyfika miejsca wymagaa wysokiej precyzji montau, poniewa obiekt jest zabytkowy i wydzielona cz cay czas suy wiernym. Szybko i atwo montau bya moliwa dziki zastosowaniu rozwiza systemowych rusztowa ramowych typu Blitz firmy LAYHER. Mimo skomplikowanego wntrza budowli nie byo koniecznoci uycia rusztowa moduowych, co pozwolio znacznie zmniejszy koszty montau. Lekko elementw oraz duy wybr rozwiza systemowych przyczyniy si do szybkiego montau i skrcenia czasu realizacji. W wyniku zastosowania systemu rusztowa Blitz uzyskano optymalne warunki prowadzenia prac konserwatorskich. Rusztowania zapewniy bezpieczestwo oraz dostpno do wszystkich miejsc poddawanych renowacji.
40
zko wodne zaliczane jest, podobnie jak cement lub wapno, do spoiw nieorganicznych. Szko wodne eluje w amorficzny el krzemionkowy, ktry przypomina produkt reakcji preparatw do wzmacniania kamienia. Farbom krzemianowym przypisane zostao jednak okrelenie farby mineralne.
Rys. 1. Wytrzymao podoa mineralnego z podkadem malarskim przed (a) i po (b) naniesieniu farby krzemianowej. Zaoenie: optymalna ilo dostarczonego szka wodnego jako spoiwa
Dobre rezultaty mona jednak uzyska tylko wtedy, gdy szko wodne cakowicie przeniknie przez podkad malarski, np. w przypadku nakadania niewystarczajcych iloci spoiwa nie mona wykluczy powstawania profili uskowych znanych z opisw wietrzenia kamieni naturalnych (rysunek 2). Z kolei w przypadku zbyt duej iloci szka wodnego moe ono dotrze a do waciwego podoa, tak e zachodzi w nim niepodany, niepotrzebny i czsto szkodliwy wzrost wytrzymaoci (rysunek 3).
Rys. 2. Wytrzymao podoa mineralnego z podkadem malarskim w przypadku zbyt maej gbokoci wnikania szka wodnego jako spoiwa
Rys. 3. Wytrzymao podoa mineralnego z podkadem malarskim w przypadku zbyt duej gbokoci wnikania szka wodnego
Zagroenie tym zjawiskiem wzrasta wraz z nakadaniem kolejnych warstw renowacyjnych na istniejcej powoce krzemianowej, w przypadku stosowania systemw
42
Rys. 4. Wytrzymao podoa po pierwszym naniesieniu farby krzemianowej na wczeniej wykonan powok krzemianow
Rys. 5. Wytrzymao podoa po drugim naniesieniu farby krzemianowej na wczeniej wykonan powok
W przypadku obiektw zabytkowych tego typu zagroenie stanowi szczeglnie due niebezpieczestwo, gdy wraz z utrat powierzchniowej warstwy traci si du cz informacji dotyczcej pierwotnej stratygrafii. Omwione zagroenia i procesy oraz konkretne przykady, problemy i szkody, udokumentowane i opisane w literaturze fachowej, sprawiaj, e stosowanie farb krzemianowych np. na kamieniu naturalnym i mikkich tynkach (np. wapiennych) jest oceniane bardzo krytycznie. Obecnie farby krzemianowe stosowane s na og bez podkadu malarskiego. W efekcie ju przy nakadaniu pierwszej powoki istnieje ryzyko tworzenia niekorzystnych profili wytrzymaoci (rysunek 6). Podczas stosowania farb krzemianowych na kamieniu naturalnym powstaje dodatkowe zagroenie: zwizki elaza obecne w podou mog zosta uruchomione w wyniku alkalicznego odczynu farby, co bardzo czsto prowadzi do niekorzystnych zmian wizualnych (przenikania rdzy). Inn niekorzystn cech farb krzemianowych jest to, e nie speniaj one warunku odwracalnoci, wanego w konserwacji zabytkw. W zaskakujcy sposb krzemionkowanie pomimo zagroe zwizanych z nim w przypadku farb czsto nadal oceniane jest jako pozytywne. Nieraz uzasadniane jest to dobrymi waciwociami techniczno-wilgotnociowymi (zdolno dyfuzji pary wodnej, kapilarno) charakterystycznymi dla dwuskadnikowych farb krzemianowych. Nie Rys. 6. Wytrzymao podoa mineralnego bez podkadu malar- zauwaa si przy tym skiego po naniesieniu farby krze- w ogle, e parametry techniczno-wilgotnociowe mianowej
REMMERS POLSKA Sp. z o.o. 62-080 Tarnowo Podgrne, ul. Sowia 8 tel. (061) 816 81 00, faks (061) 816 81 34 http://www.remmers.pl, e-mail:budowle@remmers.pl
Materiay i systemy firmy REMMERS s znane i stosowane od ponad 50 lat. Na naszej licie referencyjnej znajduj si zarwno czoowe zabytki europejskie, jak i liczne budowle inynierskie, obiekty przemysowe, gmachy urzdw i budynki mieszkalne. Nasza oferta obejmuje: preparaty do iniekcji przeciw wilgoci podciganej kapilarnie mineralne zaprawy uszczelniajce bitumiczno-polimerowe hydroizolacje grubowarstwowe systemy tynkw renowacyjnych zaprawy do naprawy betonu pasty czyszczce do kamienia i cegy impregnaty wzmacniajce i hydrofobizujce zaprawy do uzupeniania ubytkw i spoinowania farby silikonowe, akrylowe i wapienne ywiczne powoki posadzkowe chemoodporne powoki ochronne. Oferujemy pomoc w doborze technologii i bezpatne doradztwo techniczne. Organizujemy szkolenia w dziedzinie hydroizolacji, renowacji elewacji, naprawy betonu i wykonywania posadzek ywicznych.
Przedstawicielstwa w Polsce: Biaystok 0663 750 842, Bydgoszcz 0609 877 888, Czstochowa 0602 386 911, Gdynia 0501 391 313, Jelenia Gra 0605 267 579, Kielce 0605 487 516, Koszalin 0604 414 858, Krakw 0602 767 827, 0600 826 131, Legnica 0602 156 361, Lublin 0602 458 237, d 0660 428 412, Olsztyn 0663 759 770, Pozna 0601 777 301, 0601 370 415, Rybnik 0691 505 614, 0663 750 162, Rzeszw 0507 147 706, widnica 0663 750 594, Szczecin 0663 759 092, Warszawa 0601 370 688, 0 663 758 060, Wrocaw 0603 633 779, aga 0691 505 619
43
Fot. 1. Platforma robocza pod zbiornikiem nowej warzelni na terenie Browarw Tyskich
wanie wolno stojce (gdy nie mona byo zakotwi rusztowa do cian zbiornika) o wysokoci roboczej 16 m, z dodatkowymi wieami na caej dugoci stonymi rurami stalowymi z rusztowaniem gwnym. Pozwolio to na ustabilizowanie konstrukcji rusztowania. Do wykonania tynkw na cianach wewntrznych w Centrum Kultury w Chorzowie firma Budosprzt, we wsppracy z przedsibiorstwem budowlanym DOMBUD, zamontowaa rusztowania Layher Blitz 70 o wysokoci roboczej 22 m. Prace montaowe utrudnia stalowy pomost komunikacyjny usytuowany na drodze rusztowania na wysokoci ok. 10 m. W celu przekazania obcie z grnej czci rusztowania na doln dodatkowo podparto pomost wykorzystujc rury stalowe i podstawy rubowe w osiach pl rusztowania. Do wykonania sufitw podwieszonych zamontowano (za scen, na wysokoci 9 m) platform robocz o powierzchni 50 m2. Kolumny rusztowania poczono przerzutami podestw. W Bazylice Krlowej Jadwigi w Dbrowie Grniczej zmontowano platform na wysokoci roboczej 16 m (fotografia 3), umoliwiajc wykonanie polichromii na cianach i sklepieniach. W celu maksymalnego zblienia rusztowania do cian zastoso-
wano rusztowanie Layher Blitz 100 i konsole, natomiast przy budowie platformy dwigary kratowe z wyoeniem oraz przerzuty podestw. W przypadku remontu filarw wiaduktu nad torami PKP w Jastrzbiu Zdroju przy al. Pisudskiego (fotografia 4 i 5) zastosowano podpory mostowe trjjarzmowe H20 stone odpowiednio ze sob rurami stalowymi (dwa rzdy podpr pod przsem rodkowym oraz po jednym rzdzie pod przsami skrajnymi). Jako dwigary zastosowano profile stalowe IN400 bezporednio podpierajce prefabrykowane belki WBS. Przy budowie filarw wiaduktu wykorzystano rwnie deskowania dostarczone przez firm Budosprzt.
44
Nanotechnologia w budownictwie
cj bada cech wytrzymaociowych nanorurek. Prowadzi si wiele bada zastosowania nanotechnologii w polimerach, materiaach ceramicznych, metalach i betonach.
anotechnologia to nowa metoda podejcia do projektowania i wytwarzania materiaw przez modyfikacj ich mikrostruktury na poziomie nanometrycznym. Nanometr (od greckiego sowa nanos, czyli karze) to jednostka dugoci rwna jednej miliardowej metra (10 9 m), za nanotechnologia to technologia zajmujca si zagadnieniami na poziomie budowy atomu. Zalicza si do niej dziaania na elementach mniejszych ni 100 nm. Celem nanotechnologii jest wykorzystanie waciwoci materiaw na poziomie atomowym do uzyskania doskonalszych cech fizycznych, chemicznych i biologicznych. Na wiecie rodki przeznaczone na badania i rozwj nanotechnologii rosn z roku na rok, podobnie jak jej zastosowanie w produktach komercyjnych. Rozwj nanotechnologii wpywa m.in. na takie dziedziny techniki, jak informatyka, elektryka, elektronika, medycyna, materiaoznawstwo, robotyka. Wykorzystanie nanotechnologii moe prowadzi do rewolucyjnego ulepszenia wielu produktw i procesw oraz otwiera zupenie nowe, niedostpne dotd moliwoci. Celem artykuu jest przedstawienie moliwoci, ktre mog by przydatne w modyfikacji rozwiza materiaowych.
Wenzhong Zhu, John C Gibbs and Peter JM Bartos; ACM Centre, School of Engineering and Sciences, Universtiy of Paisley.
Nanorurki
W 1991 r. japoczyk Sumoi Iijima ogldajc za pomoc mikroskopu elektronowego (w Laboratorium Bada Podstawowych Firmy NEC w Tsukubie w Japonii) prbk rozmazanej sadzy, dostrzeg w niej dziwne nici o rozmiarach rzdu nanometrw, tzw. nanorurki (carbon nanotubes CNTs). Dodanie 5% masy zawierajcej nanorurki do matrycy polimeru znacznie zmniejsza przepuszczalno powstaych z niej kompozytw, zwiksza ich odporno ogniow i waciwoci mechaniczne, natomiast dodanie 15% objtoci nanorurek do tlenku glinowego zwiksza przewodno elektryczn o 13 rzdw wielkoci. Ze wzgldu na bardzo duy stosunek dugoci do rednicy i zblione rozmiary do CSH, nanorurki w hydratyzowanym zaczynie cementowym mog utrudnia powstawanie i rozwj rys w betonie. Laboratorium Materiaw Uniwersytetu w Helsinkach zaproponowao Katedrze Inynierii Materiaw Budowlanych Poiltechniki Warszawskiej wspprac nad modyfikacj betonu nanorurkami wglowymi w celu otrzymania samozagszczalnego betonu wysokiej wytrzymaoci. Dziki nanorurkom mona take wzmacnia ceramik oraz metale. Na fotografii 1 przedstawiono symula-
Stal MMFX2
Stal MMFX2 (fotografia 2), produkowana przez firm MMFX Steel Corp. USA, zostaa opracowana przy uyciu nanotechnologii przez profesora Garetha Thomasa z University of California (Berkeley). Stal ta wyka-
zuje odporno na korozj, zblion do odpornoci stali nierdzewnej, przy czym jest znacznie tasza. W porwnaniu ze zwyk stal wglow ma zupenie inn struktur w skali nano, zblion do sklejki. Z tego wzgldu stal MMFX2 osiga lepsze waciwoci mechaniczne ni inne stale wysokowytrzymaociowe, np. wysz wytrzymao na rozciganie, cigliwo i wytrzymao zmczeniow. Jej waciwoci umoliwiaj duszy okres uytkowania w rodowisku agresywnym i w efekcie obniaj koszty konstrukcji. Dziki swoim waciwociom omawiana stal cieszy si duym zainteresowaniem w USA, m.in. Federalnej Administracji Autostrad, Marynarki Wojennej oraz Departamentw Transportu rnych stanw.
Izolacje
Wanym obszarem rozwoju nanomateriaw s izolacje, takie jak nanoporowe komponenty krzemianowe i aeroel, ktre zachowuj si do
46
Szko samoczyszczce
Samoczyszczce szko Activ firmy Pilkington zostao pokryte specjaln warstw gruboci 50 nm, ktra dziaa dwuetapowo. W procesie fotokatalitycznym nanoczsteczki TiO2 reaguj z promieniowaniem ultrafioletowym pochodzcym z naturalnego wiata dziennego i rozkadaj zanieczyszczenia organiczne. Dziki waciwociom hydrofilowym powoki woda deszczowa rwnomiernie spywa i zmywa brud.
Inne zastosowanie
NANO-HOUSE to dom przyszoci wykorzystujcy nowoczesne materiay budowlane opracowane dziki nanotechnologii, stworzony przez Australian Commonwealth Scientific and Research Organization (CSIRO) i University of Technology w Sydney (UPS). Zastosowane w nim materiay reaguj na sygnay z otoczenia, co jest niemoliwe w przypadku materiaw tradycyjnych. Jako przykad mona poda farb, ktra alarmuje o wycieku gazu lub przebiciu elektrycznym. Inne mog zmienia kolor na komend lub generowa elektryczno w cigu dnia, czynic j uyteczn w nocy. Zastosowano rwnie nanoproszki czyszczce powoki oraz chronice szyby przed promieniami UV. Inne przykady zastosowania nanotechnologii: twarde i wytrzymae powoki nanokrystaliczne wytwarzane z aluminium i tytanu oraz pokrycia nanoceramiczne wykazujce od 4 do 6 razy wiksz odporno na zuycie i dwukrotny wzrost wytrzymaoci w porwnaniu z ceramik konwencjonaln; materiay budowlane o waciwociach oczyszczajcych powietrze pod wpywem soca i deszczu. W 2003 r. firma ITALCEMENTI pokrya 6750 m2 nawierzchni drogowej na przedmieciach Mediolanu mieszank betonow na bazie cementu
Podzikowania
Artyku powsta w ramach przedmiotu Inynieria Materiaw Budowlanych, wykadanego na Wydziale Inynierii Ldowej Politechniki Warszawskiej. Autorzy dzikuj Kierownikowi przedmiotu, prof. Lechowi Czarneckiemu za cenne uwagi i sugestie podczas przygotowywania artykuu.
47
EMACO NANOCRETE
BASF Construction Chemicals Polska Sp. z o.o., wprowadza na rynek kolejn, po PCI Nanolight i PCI Nanofug do klejenia i spoinowania okadzin ceramicznych, lini produktw wykorzystujc nanotechnologi stosowan Emaco Nanocrete do napraw betonu. S to: Emaco Nanocrete R2, R3 i R4 jednoskadnikowe workowane zaprawy naprawcze do napraw konstrukcyjnych i niekonstrukcyjnych; Emaco Nanocrete AP jednoskadnikowy preparat gruntujcy zabezpieczajcy na bazie cementu do stali zbrojeniowej i jednoczenie klejca zaprawa sczepna stosowana przed naoeniem Emaco Nanocrete R2 i R3. Charakterystyk zapraw naprawczych Emaco Nanocrete przedstawiono w tabeli. Wprowadzenie do zaczynu cementowego modyfikatorw polimerowych oraz
Cecha R2 Oglna charakterystyka Wytrzymao na ciskanie (po 28 dniach)
reprofilacyjna zapra- lekka konstrukcyjna wa naprawcza zaprawa naprawcza fc > 25 MPa fc > 35 MPa E > 15 GPa, R3 grubo warstwy min 5 mm; max 50 mm (sufity), 75 mm (ciany)
Modu elastycznoci, E < 15 GPa, R3 klasa wg PN-EN 1504-3 Inne grubo warstwy min 3 mm; max 80 mm (sufity), 100 mm (ciany)
prefabrykowanych pyt elewacyjnych, pyt nonych jezdni, filarw wsporczych i belek konstrukcji parkingw wielopoziomowych; molo, waw nadmorskich i zbiornikw retencyjnych wielkich budowli morskich i konstrukcji rezerwuarw wody; chodni kominowych i kominw; tuneli, rur, kolektorw oraz wszystkich konstrukcji podziemnych, stacji uzdatniania wody i obiektw kanalizacyjnych w agresywnym rodowisku wysokosiarczanowym. Emaco Nanocrete AP, jednoskadnikowy zabezpieczajcy aktywny preparat gruntujcy na bazie cementu do stali zbrojeniowej, przywraca rodowisko wysokiego pH w celu aktywnej pasywacji stali oraz zawiera aktywne inhibitory korozji, zapewniajc dalsz ochron stali. Moe by on rwnie uywany jako wysokowytrzymaa zawiesina sczepna do zapraw naprawczych Emaco Nanocrete. Emaco Nanocrete zastosowano do naprawy konstrukcyjnej i reprofilowania belek i supw w hotelu Grand w Warszawie.
BASF Construction Chemicals Sp. z o.o. tel. 061/845 10 40 fax 061/845 10 36 www.basf-cc.pl
48
ydrofobizacja powierzchni materiau polega na nadaniu jej waciwoci odpychania wody, czyli niezwilalnoci. Efekt hydrofobizacji okrela si m.in. na podstawie obserwacji zachowania si wody na zhydrofobizowanej powierzchni. Ocenia si go m.in. na podstawie porwnania nasikliwoci powierzchniowej wod powierzchni materiau bez i po hydrofobizacji. Nasikliwo powierzchniowa, zwana te kapilarn, jest to nasikliwo materiau oznaczona jako podciganie kapilarne wywoane przez przenikanie wody do powierzchni prbki stykajcej si z wod. Wyraa si j w kg/m2 i oznacza po okrelonym czasie. Badania skutecznoci dziaania preparatw do hydrofobizacji powierzchni cegie ocenia si rwnie na podstawie wskanika absorpcji kropli wody, ktry okrela si na podstawie czasu wnikania kropli wody w powierzchni materiau bez i po hydrofobizacji. Badania efektywnoci hydrofobizacji dotyczyy bardzo zniszczonego obiektu konserwatorskiego, w ktrym najwiksz grup materiaw budowlanych stanowiy cegy. Ze wzgldu na ograniczone moliwoci pobrania prbek z obiektu przeprowadzono porwnawcze badania modelowe dotyczce wpywu sposobu nanoszenia preparatw do hydrofobizacji na powierzchni cegy na efektywno ich dziaania. Zastosowano trzy sposoby nanoszenia preparatw: natrysk, malowanie i zanurzenie powierzchni w preparacie. Efekt hydrofobizacji oceniono na podstawie wynikw bada nasikliwoci powierzchniowej, masowej i czasu wnikania kropli wody w powierzchni cegie.
wnikania kropli wody w hydrofobizowan powierzchni. Na powierzchni prbek cegie, bez i po hydrofobizacji, naniesiono po 20 kropli wody destylowanej o masie 0,02 g kada za pomoc mikropipety automatycznej z wysokoci 0,5 cm, w odlegoci co 1 cm kropla. Mierzono czas potrzebny na cakowit absorpcj kropli wody przez powierzchni zhydrofobizowan (tx) i przez powierzchni bez hydrofobizacji (tn). Jako wynik przyjto redni arytmetyczn z 20 pomiarw dla kadej metody nanoszenia preparatw do hydrofobizacji. W celu obliczenia wskanika absorpcji kropli wody przez badan powierzchni korzystano z nastpujcego wzoru:
WA(%) = tn 100% tx
gdzie: np nasikliwo powierzchniowa [kg/m2]; mw masa wilgotnej prbki [kg]; ms masa suchej prbki [kg]; F powierzchnia prbki stykajca si z wod [m2]. Z wynikw uzyskanych w przypadku prbek bez i po hydrofobizacji obliczono redni arytmetyczn. Nasikliwo powierzchniow prbek po hydrofobizacji oceniono, porwnujc j z nasikliwoci takiej samej prbki bez hydrofobizacji. Badania skutecznoci dziaania preparatw do hydrofobizacji powierzchni cegie oceniono rwnie na podstawie wskanika absorpcji kropli wody. Badania przeprowadzono na dwch prbkach cegie o powierzchni 24 cm2 i gruboci 6 cm w przypadku kadej metody nanoszenia preparatu do hydrofobizacji. Prbki wysuszono do staej masy w temperaturze 70 5 C. Po jednej dobie wykonano badania
gdzie: WA wskanik absorpcji kropli wody [%] tx czas absorpcji przez powierzchni zhydrofobizowan prbki [min]; tn czas absorpcji przez powierzchni prbki bez hydrofobizacji [min].
Wyniki bada
W badaniach zastosowano cztery preparaty do hydrofobizacji oznaczone od 1 do 4 oraz preparat wzmacniajcy oznaczony 5. Wyniki bada nasikliwoci powierzchniowej prbek bez i po hydrofobizacji rnymi preparatami i rnymi metodami zestawiono w tabelach 1 do 3. Wyniki bada nasikliwoci masowej prbek cegie bez i po hydrofobizacji przez zanurzenie powierzchni prbek w preparacie, natrysk i malowanie zestawiono w tabeli 4, a w tabeli 5 wyniki bada czasu wnikania kropli wody w powierzchni cegy bez i po hydrofobizacji przez zanurzenie powierzchni w preparacie, natrysk i malowanie. Badanie czasu wnikania kropli wody przez powierzchni cegie z naniesionym preparatem przedstawiono na fotografii.
2 2007 (nr 414)
49
Badanie czasu wnikania kropli wody przez powierzchni cegie z naniesionym preparatem 3
Tabela 2. Zestawienie wynikw bada nasikliwoci powierzchniowej bez i po hydrofobizacji dwukrotny natrysk preparatu na powierzchni prbki
Rodzaj preparatu Ilo preparatu [kg/m2] 0,23 0,15 0,77 0,36 0,26 0 Nasikliwo powierzchniowa [kg/m ] po
2
Na rysunku 1, 2 i 3 przedstawiono procentowe zmniejszenie nasikliwoci powierzchniowej cegy po naniesieniu preparatw do hydrofobizacji. Obliczony wskanik absorpcji kropli wody przez powierzchni cegy zhydrofobizowanej przez zanurzenie w preparacie, natrysk i malowanie zestawiono w tabeli 6.
Tabela 3. Zestawienie wynikw bada nasikliwoci powierzchniowej bez i po hydrofobizacji dwukrotne malowanie powierzchni prbki
Rodzaj preparatu Ilo preparatu [kg/m2] 0,41 0,61 0,35 0,42 0,05 0 Nasikliwo powierzchniowa [kg/m2] po 6h 0,066 0,034 0,038 0,042 13,957 8,726 1 dniu 1,947 0,070 0,072 0,073 14,210 14,806 3 dniach 7,444 0,185 0,200 0,286 14,986 14,987 7 dniach 13,206 0,258 0,407 0,323 15,264 15,646
Tabela 4. Zestawienie wynikw bada nasikliwoci masowej prbek cegie bez i po hydrofobizacji rne metody nanoszenia preparatu
Rodzaj preparatu Nasikliwo masowa [%] metoda nanoszenia preparatu zanurzenie natrysk malowanie powierzchni 6,50 2,21 2,90 0,77 10,51 13,11 12,44 9,56 13,34 11,79 13,36 11,79 8,99 10,48 12,68 13,33
Tabela 5. Czas wnikania kropli wody w powierzchni cegy zhydrofobizowan (rne metody nanoszenia preparatu) i bez hydrofobizacji
Rodzaj preparatu Nasikliwo masowa [%] metoda nanoszenia preparatu zanurzenie natrysk malowanie powierzchni 235 185 330 270 2 225 155 220 210 1 1 188 165 215 220 1
50
Rys. 1. Procentowe zmniejszenie nasikliwoci powierzchniowej cegy po naniesieniu preparatu przez zanurzenie powierzchni prbki (wg danych z tabeli 1)
Rys. 2. Procentowe zmniejszenie nasikliwoci powierzchniowej cegy po naniesieniu preparatu przez dwukrotny natrysk na powierzchni prbki (wg danych z tabeli 2)
Rys. 3. Procentowe zmniejszenie nasikliwoci powierzchniowej cegy po naniesieniu preparatu przez dwukrotne malowanie powierzchni prbki (wg danych z tabeli 3)
Hydrofobizujcy 4 Wzmacniajcy 5
Nasikliwo masowa prbek cegie po hydrofobizacji wykonanej przez zanurzenie powierzchni prbki wynosia 0,77 10,51%, w zalenoci od stosowanego preparatu, w porwnaniu z prbk bez hydrofobizacji, ktrej nasikliwo masowa wynosi 13,36%. W przypadku prbek cegie zhydrofobizowanych metod dwukrotnego natrysku nasikliwo masowa wynosia 9,56 13,34%, w zalenoci od rodzaju preparatu, w porwnaniu z prbk bez hydrofobizacji, dla ktrej warto ta wynosi 13,36%. Prbki cegie po hydrofobizacji metod dwukrotnego malowania powierzchni osigny nasikliwo masow 8,99% 13,33% w zalenoci od rodzaju preparatu, a prbki bez hydrofobizacji 13,36%. W zalenoci od rodzaju preparatu czas wnikania kropli w przypadku prbek zhydrofobizowanych przez zanurzenie wynosi od 185 do 330 min. Jedynie w przypadku preparatu wzmacniajcego wynosi 2 min. Czas wnikania kropli wody w przypadku prbek bez hydrofobizacji wynosi 1 min, a wskanik absorpcji kropli wody od 0,30% do 0,51%. Jedynie w przypadku preparatu wzmacniajcego wskanik ten wynosi 50%. Natomiast czas wnikania kropli wody w powierzchni cegy zhydrofobizowanej metod natrysku wynosi od 155 do 225 min, a wskanik absorpcji od 0,44% do 0,64% w zalenoci od rodzaju uytego preparatu. Jedynie w przypadku preparatu wzmacniajcego wynosi 100%.
Wnioski
Skuteczno preparatw do hydrofobizacji wynika ze sposobu ich nanoszenia na powierzchni cegie. Z tego wzgldu wybr preparatu do hydrofobizacji zaley od sposobu jego nanoszenia. Na podstawie przeprowadzonych bada wpywu sposobu nanoszenia preparatu do hydrofobizacji na efektywno dziaania tych preparatw stwierdzono, e najefektywniejszym sposobem hydrofobizacji cegie jest zanurzenie ich w preparacie, nastpnie malowanie (mokre na mokre), a najmniej skuteczne jest natryskiwanie.
2 2007 (nr 414)
wo w przypadku preparatu nr 3. W przypadku pozostaych preparatw nastpuje wzrost nasikliwoci ju po 1 dniu. Porwnujc nasikliwo powierzchniow prbek bez i po hydrofobizacji, obserwuje si po 6 h spadek nasikliwoci od 230 razy w przypadku preparatu nr 3 do 9 razy w przypadku preparatu nr 1, natomiast po jednym dniu nasikliwo prbek po hydrofobizacji jest zbliona do nasikliwoci bez hydrofobizacji. Prbki cegy, ktrych powierzchnia bya hydrofobizowana przez dwukrot-
Zuycie preparatu byo najwiksze w przypadku zanurzenia powierzchni prbki w preparacie (przez 0,5 h na gboko do 1 mm) i wynosio od 2,59 kg/m2 w przypadku preparatu nr 1 do 4,95 kg/m2 w przypadku preparatu nr 4. Przy nanoszeniu preparatw metod natrysku zuycie preparatw byo bardzo zrnicowane i wynosio 0,23 kg/m2 w przypadku preparatu nr 1 i 2,58 kg/m2 w przypadku preparatu wzmacniajcego. Natomiast przy dwukrotnym malowaniu powierzchni (mokre na mokre) zuyto 0,04 kg/m2 preparatu wzmacniajcego i 0,61 kg/m2 w przypadku preparatu nr 2.
51
odczas eksploatacji konstrukcje drewniane s naraone na dziaanie abiotycznych i biotycznych czynnikw niszczcych. Waniejsze czynniki fizyczno-chemiczne to: zmienna wilgotno otoczenia, wpywajca na zawarto wilgoci w drewnie, i zmienne warunki termiczne, powodujce m.in. pcznienie i kurczenie drewna oraz jego pkanie na rn gboko; promieniowanie (wietlne wiato widzialne, UV, IR; jonizujce), powodujce zmiany barwy drewna, a przy dugim i intensywnym dziaaniu zwikszenie chropowatoci; kwasy i zasady, obniajce wytrzymao drewna; ciepo (ogie), stwarzajce zagroenie poarowe. Czynniki biotyczne powodujce pogorszenie waciwoci drewna to grzyby, owady techniczne szkodniki drewna, mae, raki, bakterie, ale take glony, luzowce, porosty, roztocze, nicienie. Grzyby mog by szkodliwe nie tylko dla drewna, ale take dla ludzi przebywajcych w pomieszczeniach z zaplenionymi elementami, w zwizku z rozwojem zarodnikw i wytwarzanych przez grzyby mykotoksyn.
giczne (tabela 1). Krajowe wymagania dotyczce zabezpieczania chemicznego drewna przedstawia Instrukcja ITB nr 355/98 Ochrona drewna budowlanego przed korozj biologiczn rodkami chemicznymi. Wymagania i badania, ktra wprowadza zbliony, ale inny podzia klas zagroe: 5 klas zagroe powodowanych przez grzyby domowe; 3 klasy zagroe powodowanych przez grzyby plenie i 2 klasy zagroe powodowanych przez owady. Instrukcja ta ustala dan klas bioodpornoci oraz klas zabezpieczenia drewna na powierzchni i w gbszych warstwach drewna. W normie PN-EN 351-1 Trwao drewna i materiaw drewnopochodnych Drewno lite zabezpieczone rodkiem ochrony Klasyfikacja wni-
Tabela 1. Klasy zagroenia drewna niszczcym dziaaniem czynnikw biotycznych wg PN-EN 335-2
Klasa zagroenia Warunki uytkowania drewna i klasy zagroenia biologicznego Warunki oglne Warunki dla drewna litego zakres stosowania opis sytuacji wilgotnociowej podczas uytkowania wilgotno drewna organizmy
1.
Klasy zagroenia
Wymagania dotyczce zabezpieczenia drewna i jakoci tego zabiegu (dobr rodka ochronnego, metody impregnacji, retencja, gboko wnikania) zale od wielu czynnikw, ale przede wszystkim i najczciej od stopnia naraenia drewna na zaatakowanie przez czynniki niszczce. W normie PN-EN 335-1 Trwao drewna i materiaw drewnopochodnych Definicja klas zagroenia ataku biologicznego Postanowienia oglne zagroenie drewna czynnikami niszczcymi podzielono na 5 gwnych klas z narastajcym ryzykiem zaatakowania drewna przez czynniki biolo* Instytut Technologii Drewna, Pozna 2.
3. 4.
5.
bez kontaktu stale sucho z gruntem, przykryte, sucho bez kontaktu czasem z gruntem, naraone na przykryte nawilenie (ryzyko nawilenia) bez kontaktu naraone na z gruntem, czste nieprzykryte nawilenie w kontakcie stale naraone z gruntem na nawilenie lub wod w kontakcie sodk z gruntem lub wod sodk w wodzie stale naraone morskiej na nawilenie wod morsk
stale poniej 18% okresowo ponad 20% czsto ponad 20% stale ponad 20% stale ponad 20%
widraki
U U
U U
U U
L L
Legenda: P podstawczaki, Z rozkadu szarego, S powodujce sinizn i/lub plenienie, Ch chrzszcze, T termity, U zagroenie w Europie uniwersalne, L zagroenie regionalne/lokalne 1) chrzszcze wystpuj w wikszej czci Europy powszechnie, ryzyko zagroenia waha si od wysokiego do nieznacznego
52
53
Efekt dziaania zabezpieczenia drewna konstrukcji przed zmianami barwy wywoywane dziaaniem promieniowania wietlnego (4b, d alkidowe lakiery przezroczyste, 4c jasny barwnik + lakier, 4a, 5a, b, 6a, b ukady pigmentowane)
54
jego roztworu) zuytego do zabezpieczania partii drewna i oznaczenie objtoci lub powierzchni zabezpieczanego drewna. W przypadku gdy ilo preparatu nie zostaa oznaczona w toku zabezpieczania drewna, w celu oznaczenia
Oglne warunki uytkowania nad ziemi, pod przykryciem (sucho) nad ziemi, pod przykryciem (ryzyko zawilgocenia) nad ziemi, nieprzykryte w kontakcie z ziemi lub wod sodk w sonej wodzie
Przy powierzchniowym stosowaniu trzeba si liczy z osigniciem co najwyej klasy P5 wnikania (minimum 6 mm bocznie w biel i 50 mm osiowo w biel), cho czste mog by nisze klasy, standardowo do P3 (minimum 4 mm bocznie w biel), a nawet P1 (adne wnikanie nie jest wymagane) wg PN-EN 351-1 Trwao drewna i materiaw drewnopochodnych Drewno lite zabezpieczone rodkiem ochrony Klasyfikacja wnikania i retencji rodka ochrony. W klasach zagroenia 1 3 naley si wic liczy z moliwoci zaatakowania drewna przez grzyby powodujce jego sinizn, a take powierzchniowym szarzeniem drewna, tj. z zmianami powodowanymi przez czynniki atmosferyczne (dziaania fotolityczne, ugujce, wietrzenie itp.) Przy stosowaniu wszystkich rodzajw rodkw ochrony drewna konieczne jest zwrcenie szczeglnie duej uwagi na przestrzeganie przepisw bezpieczestwa i higieny pracy oraz ochrony rodowiska.
retencji rodka w drewnie pozostaje, trudniejsza w realizacji, metoda chemicznej analizy ilociowej. W przypadku rodkw renomowanych firm metody te s ustalone i podawane przez producentw. Gboko przesycenia charakteryzuje si, oznaczajc na przekroju elementu gboko penetracji preparatu w drewno lub powierzchni przesyconej czci przekroju. Niektre, zwaszcza solne rodki ochronne zawierajce jony np. miedzi lub chromu zmieniaj barw drewna na kolor szarozielony na tyle wyranie, e gboko wniknicia takich rodkw w drewno mona orientacyjnie oznaczy bezporednio na przekroju elementu. Nie odnosi si to jednak do barwnikw dodawanych do rodkw ochronnych, ktre sorbuj si na powierzchni zabezpieczanego elementu i nie okrelaj wniknicia skadnikw aktywnych. Czsto rodki ochronne nie zmieniaj wyranie barwy drewna i do oznaczenia gbokoci ich wniknicia konieczne jest tzw. wybarwianie aktywnych skadnikw preparatw na przekroju drewna przez przeprowadzenie odpowiednich reakcji chemicznych. Na powierzchni przekroju zabezpieczanego drewna nanosi si wwczas odpowiedni reagent. Zabezpieczona (zawierajca dany skadnik aktywny) cz drewna barwi si na jeden kolor, np. ty, a niezabezpieczona cz np. na kolor czerwony. Zabezpieczenie konstrukcji z drewna przeprowadzone w sposb zgodny z wymaganiami wydua okres jej uytkowania i przyczynia si do zmniejszenia zuycia drewna oraz zachowania estetyki wyrobu.
2 2007 (nr 414)
55
ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
prof. dr hab. in. Jerzy A. Pogorzelski*
ilka dziaa dotyczcych budownictwa w Polsce rozgrywa si obecnie jednoczenie, a zarazem jakby oddzielnie: nowelizacja rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie; wdraanie (od trzech lat!) Dyrektywy 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw; istnienie Dyrektywy 2006/32/WE w sprawie efektywnoci kocowego wykorzystania energii i usug energetycznych, o ktrej wdraaniu jeszcze nie mylimy; przygotowywanie rzdowego programu budownictwa mieszkaniowego; istnieje od wrzenia ub.r., a nawet ju jest nowelizowana, ustawa o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu wasnego mieszkania. A moe poczmy te wtki? Nowelizacja rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych. Ministerstwo Budownictwa przygotowao nowelizacj rozporzdzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75, poz. 690 z pn. zm.), co podyktowane byo gwnie ewolucj zbioru Polskich Norm dotyczcych klasyfikacji poarowej. W efekcie s tylko kosmetyczne zmiany w odniesieniu do Dziau X Oszczdno energii i izolacyjno cieplna oraz zacznika nr 2. Wymagania zawarte w Dziale X byy przygotowywane w latach 1996 1997, ogoszone w 1997 r. i wprowadzone w ycie w 1998 r. Sezonowe zapotrzebowanie na ciepo obliczono, przyjmujc maksymalne wartoci wspczynnika przenikania ciepa przegrd zewntrznych wg PN-91/B-02020. Obecnie wymagania te s przestarzae i zapnione w stosunku do norm. Wiele emocji budz te inne wymagania dotyczce cian zewntrznych jednorodnych i warstwowych. Cho byo ju kilka zmian rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych, to nie objy one zagadnie dotyczcych oszczdnoci energii i izolacyjnoci cieplnej. Naleaoby wic wprowadzi nowe wymagania dotyczce ochrony cieplnej budynkw (szczeglnie mieszkalnych) w postaci limitowania zapotrzebowania energii pierwotnej, np. 60 kWh/(m2a), rezygnujc z okrelenia wartoci wspczynnika przenikania ciepa poszczeglnych przegrd. Bdzie to spjne z wymaganiami Dyrektywy 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw, pozwoli na uniknicie kopotliwych zapisw o cianach jednorodnych i warstwowych oraz zapewni faktyczn oszczdno energii w eksploatacji budynkw. Wdraanie Dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw. Zasadniczy problem to powracajcy wtek wymagania uprawnie budowlanych od eksperta, ktry ma sporzdza charakterystyk energetyczn budynku, i wykorzystania w systemie oceny energetycznej izb architektw i inynierw budownictwa. Wiadomo, e obecnie ksztacenie architektw i inynierw budownictwa nie gwarantuje absolwentom
* Politechnika Biaostocka, Instytut Techniki Budowlanej
56
ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
dr in. Arkadiusz Wglarz*
W Polsce nie ma funduszu efektywnoci energetycznej, umoliwiajcego finansowanie. Istniej jednak pewne inicjatywy i rozwizania prawne, ktre mona wykorzysta. Chodzi przede wszystkim o fundusze z Unii Europejskiej.
57
ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
niajce si do poprawy jakoci powietrza, dziki obnieniu wielkoci emisji z obiektw uytecznoci publicznej przez modernizacj zlokalizowanych w nich rde ciepa. Preferowane bd przedsiwzicia: realizowane na obszarach o duej gstoci zaludnienia; majce wpyw na tereny objte sieci Natura 2000; zlokalizowane na terenach turystycznych czy uzdrowiskowych. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Dolnego lska celem priorytetu Regionalna infrastruktura energetyczna przyjazna rodowisku bdzie podniesienie bezpieczestwa energetycznego regionu przez zwikszenie udziau gazu i odnawialnych rde w wytwarzaniu energii oraz popraw dystrybucji i obrotu energii, szczeglnie na obszarach wiejskich i maych miast. Zakada si zmniejszenie udziau paliw staych oraz uwzgldnienie wymaga ochrony rodowiska w procesie uzyskania energii, jak rwnie oszczdne i racjonalne gospodarowanie energi ciepln na lokalnym rynku. W wojewdztwie kujawsko-pomorskim przewidziana jest realizacja projektw majcych na celu ograniczenie emisji zanieczyszcze gazowych i pyowych do atmosfery, zwizanych z wytwarzaniem energii cieplnej na cele bytowe i gospodarcze. Wspierany bdzie rwnie rozwj i modernizacja systemw (rda i sieci) infrastruktury cieplnej wykorzystujcych nowoczesne, energooszczdne urzdzenia i technologie. W Regionalnym Programie Operacyjnym dla wojewdztwa lubelskiego przewidywane s inwestycje zwizane z popraw efektywnoci energetycznej robt budowlanych (z wyjtkiem budowy) lub modernizacji: obiektw spalania paliw wraz z zakupem urzdze (z wyjtkiem zakresu wymienionego w zaczniku XII do Traktatu o przystpieniu Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej); jednostek skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepa; istniejcych sieci ciepowniczych i wzw cieplnych oraz urzdze do produkcji i przesyu energii z odnawialnych rde energii. W wojewdztwie lubuskim finansowane bd nastpujce rodzaje projektw: rozbudowa i modernizacja miejskich systemw ciepowniczych wraz z infrastruktur towarzyszc; budowa, rozbudowa i modernizacja lokalnej infrastruktury sucej do wytwarzania i przesyu energii odnawialnej; budowa, rozbudowa i modernizacja rde wytwarzania i przesyu energii w celu minimalizacji emisji zanieczyszcze; dziaania dotyczce poprawy funkcjonowania oraz modernizacji lokalnej infrastruktury elektroenergetycznej, gazowniczej oraz ciepowniczej; budowa, przebudowa i remont instalacji, urzdze i obiektw sucych do produkcji i przesyu skojarzonego wytwarzania energii; budowa, przebudowa i remont instalacji, urzdze i obiektw (w tym infrastruktury mieszkaniowej i lokalowej), majce na celu ograniczenie energochonnoci; tworzenie strategii energetycznych przez samorzdy, zharmonizowanych z planami rozwoju przedsibiorstw energetycznych. W wojewdztwie dzkim bdzie wspierany rozwj efektywnego systemu energetycznego, ktry przyczyni si do optymalnego wykorzystania istniejcych w regionie rde energii, zwikszenia jakoci dostarczanej energii i bezpieczestwa energetycznego, co pozwoli na zwikszenie atrakcyjnoci regionu, sprzyjajcej prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej i zamieszkaniu. W wojewdztwie maopolskim wsparcie w ramach RPO bdzie ukierunkowane na modernizacj, rozbudow i przeksztacanie komunalnych systemw ciepowniczych oraz rozwj odnawialnych rde energii, w szczeglnoci geotermii. W wojewdztwie mazowieckim realizowane bd inwestycje w technologie wykorzystujce energi pochodzc ze rde odnawialnych i kogeneracyjnych o wysokiej sprawnoci, suce ograniczeniu nadmiernego zuycia paliw, dotyczce rozbudowy i modernizacji infrastruktury energetycznej, sieci ciepowniczych, a take umoliwiajce przyczanie OZE do sieci elektroenergetycznej. Zgodnie z Regionalnym Programem Operacyjnym planowana jest systematyczna poprawa czystoci powietrza w wojewdztwie opolskim. Dofinansowanie uzyskaj kompleksowe projekty dotyczce sieci ciepowniczych oraz modernizacji rde ciepa, jak rwnie modernizacji w obiektach publicznych, prowadzce do ograniczenia emisji gazw i pyw do atmosfery. Jednym z celw Regionalnego Programu Operacyjnego dla wojewdztwa podkarpackiego jest rwnomierny rozwj infrastruktury energetycznej, szczeglnie na obszarach wiejskich. Dziaania koncentrowa si bd przede wszystkim na: rozbudowie infrastruktury zwizanej z zapewnieniem bezpieczestwa energetycznego regionu, w tym rozwoju sieci wysokiego napicia; rozbudowie i modernizacji wiejskich sieci redniego i niskiego napicia (reelektryfikacja wsi); budowie nowych i przebudowie istniejcych sieci ciepowniczych i wzw cieplnych; modernizacji obiektw spalania paliw z wyjtkiem zakresu wymienionego w zaczniku XII do Traktatu o przystpieniu Rzeczpospolitej Polskiej do UE; realizacji inwestycji, ktrych efektem bdzie pozyskanie i wykorzystanie energii ze rde odnawialnych, w tym budowa rde energii z wykorzystaniem biomasy, energii geotermalnej, sonecznej i innych zasobw odnawialnych; budowie systemw dystrybucji gazu ziemnego na terenach niezgazyfikowanych oraz modernizacji istniejcych sieci dystrybucji; termomodernizacji budynkw publicznych. W wojewdztwie podlaskim skoncentrowano si na rozwoju odnawialnych rde energii. Wydaje si jednak, e moliwe jest finansowanie projektw dotyczcych efektywnoci energetycznej zawierajcej komponent OZE. W wojewdztwie pomorskim wsparcie obejmowa bdzie projekty polegajce na rozbudowie, przebudowie i wymianie urzdze wytwarzajcych energi w celu zmniejszenia energochonnoci i negatywnego oddziaywania na rodowisko (np. zastosowanie biomasy lub gazu
58
ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
w rdach ciepa). Umoliwiona bdzie rwnie kompleksowa termomodernizacja budynkw uytecznoci publicznej, poza obiektami administracji publicznej. W wojewdztwie lskim poprawa jakoci powietrza bdzie osigana przez przedsiwzicia na rzecz systemw ciepowniczych, niskiej emisji na skutek zmiany systemw ogrzewania obiektw uytecznoci publicznej oraz wykorzystania odnawialnych rde energii. W planie operacyjnym dla wojewdztwa witokrzyskiego przewidziano wspieranie projektw majcych wpyw na zmniejszenie emisji zanieczyszcze do powietrza oraz popraw stanu technicznego infrastruktury energetycznej. Dofinansowanie znajd rwnie projekty z zakresu termomodernizacji i zastosowania OZE. W wojewdztwie warmisko-mazurskim przyjto, e na ochron przed zanieczyszczeniami powietrza decydujcy wpyw bdzie miaa realizacja projektw dotyczcych odnawialnych rde energii, co doprowadzi take do wzrostu jej udziau w bilansie energetycznym regionu. Przewidziano wic wsparcie gwnie inwestycji w infrastruktur wytwarzania i przesyu energii odnawialnej. W Wielkopolsce prowadzone bd dziaania zmierzajce do ograniczenia emisji szkodliwych gazw i pyw do atmosfery przez realizacj projektw dotyczcych instalacji nowoczesnych systemw grzewczych z elementami odnawialnych rde energii oraz systemw przesyowych energii cieplnej, termomodernizacji, instalacji urzdze filtrujcych gazy (np. odsiarczanie) i urzdze odpylajcych itp. W wojewdztwie zachodniopomorskim wsparcie uzyskaj inwestycje z zakresu ochrony powietrza i odnawialnych rde energii. Nie podano szczegowego zakresu inwestycji, jedynie zaznaczono, e wszystkie projekty powinny wynika z Programu Ochrony rodowiska wojewdztwa zachodniopomorskiego. Program ten jest aktualizowany co cztery lata i obecnie powinna nastpi jego aktualizacja na lata 2007 2010. Lista beneficjentw i podmiotw, ktre mog otrzyma dofinansowanie projektw w ramach RPO, jest dua. O finansowanie mog si ubiega podmioty ze sfery finansw publicznych, przedsibiorstwa, organizacje spoeczne, zwizki celowe i stowarzyszenia. zwania w zakresie bezpieczestwa dostaw i zmian klimatycznych, przy jednoczesnym wzmocnieniu konkurencyjnoci sektorw europejskiego przemysu energetycznego. W 7. PR proponuje si nastpujce instrumenty: projekty bada stosowanych (collaborative projects). Wniosek powinno zoy midzynarodowe konsorcjum. Indykatywny budet projektu powinien wynosi 4 50 mln euro; granty indywidualne (Frontier/Basic research Ideas") UE wprowadzia system grantw indywidualnych podobny do systemu grantw oferowanych przez KBN (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego). Tworzona jest Europejska Rada Bada (European Research Council). O grant indywidualny bdzie mg si ubiega pojedynczy zesp badawczy bd te konsorcjum skadajce wniosek bezporednio do ERC; Centra Doskonaoci Komisja Europejska powtrzy konkurs na Centra Doskonaoci, chocia jest on zakamuflowany pod nazw Research Potential"; Stypendia Marie Curie (program People") znaczna cz rodkw 7. PR zostanie przeznaczona na program stypendialny i wsparcie mobilnoci naukowcw; Projekty CRAFT dla MP wzorem 6. PR utrzymany bdzie schemat pomocy dla MP w postaci projektw CRAFT (co najmniej trzy MP wynajmuj jednostki naukowe do wykonania bada i prac rozwojowych). Przewidywane dziaania priorytetu energia obejmowa bd takie kierunki, jak: wodr i ogniwa paliwowe; odnawialne rda energii wykorzystywane do ogrzewania i chodzenia; wytwarzanie energii elektrycznej z odnawialnych rde energii; wytwarzanie paliw z odnawialnych rde energii; technologie wychwytywania i sekwestracji CO2 w celu bezemisyjnego wytwarzania energii; czyste technologie wgla; wydajno energetyczna i oszczdno energii; inteligentne sieci energetyczne; wiedza na rzecz polityki energetycznej. Moliwo uczestniczenia podmiotw polskich w nietechnologicznych projektach dotyczcych m.in. efektywnoci energetycznej istnieje w programie Inteligentna Energia Europa (IE-E). Warto zauway, e KE chcc jak najcilej powiza zagadnienia efektywnoci energetycznej z mechanizmami rynkowymi, zamierza wczy IE-E do programu ramowego na rzecz konkurencyjnoci i innowacji2) w 2007 r. Program ramowy na rzecz konkurencyjnoci i innowacji (The Competitiveness and Innovation Framework Programme CIP) bdzie skada si z: programu na rzecz przedsibiorczoci i innowacji; programu wsparcia polityki dotyczcej ICT (technologii informacyjnych i komunikacyjnych) oraz programu Inteligentna Energia Europa.
2)
Wniosek w sprawie decyzji Rady, dotyczcej programu szczegowego Wsppraca, wdraajcego sidmy program ramowy Wsplnoty Europejskiej w dziedzinie bada, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007 2013), COM(005) 440 wersja ostateczna, Bruksela, 28 wrzenia 2005 r.
Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady, ustanawiajca program ramowy na rzecz konkurencyjnoci i innowacji (2007 2013), Bruksela, 12 padziernika 2006 r.
59
ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
Na mocy art. 175 ust. 1 Traktatu, celem programu Inteligentna Energia Europa jest wspieranie staego rozwoju w powizaniu z energi i przyczynianie si do realizacji oglnych celw ochrony rodowiska, bezpieczestwa dostaw i konkurencyjnoci. Program Inteligentna Energia Europa koncentruje si na usuniciu pozatechnicznych barier, tworzeniu moliwoci rynkowych i zwikszaniu wiadomoci. Program bdzie skada si z trzech nastpujcych dziedzin: wydajno energetyczna i racjonalne wykorzystanie energii, przede wszystkim w sektorze budowlanym i przemysowym (SAVE); nowe i odnawialne rda energii dla scentralizowanej i zdecentralizowanej produkcji elektrycznoci i ciepa oraz ich integracja ze rodowiskiem lokalnym i systemami energii (ALTENER); aspekty energetyczne w transporcie, dywersyfikacja paliw, np. dziki nowym rozwijajcym si i odnawialnym rdom energii, oraz paliwa odnawialne i wydajno energetyczna w transporcie (STEER). Na realizacj programu Inteligentna Energia Europa w latach 2007 2013 przewidziano 780 mln euro. udzielonych przez wsppracujce z BGK banki komercyjne na okrelone inwestycje realizowane na terenie caej Polski; komponent grantu, o budecie 2 mln USD, przeznaczony na wsparcie inwestycji energooszczdnych o dugim (10-letnim) okresie zwrotu, realizowanych w woj. maopolskim przez Przedsibiorstwo Oszczdzania Energii ESCO sp. z o.o. w Krakowie; komponent pomocy technicznej, o budecie 3,3 mln USD, przeznaczony na wsparcie oraz monitoring Projektu. W ramach komponentu porcze, BGK zawrze z bankami komercyjnymi ramowe umowy wsppracy, na podstawie ktrych bdzie udziela porcze do 70% kwoty kredytw na przedsiwzicia energooszczdne, polegajce na inwestycji bd modernizacji, majce na celu zmniejszenie strat bd popraw efektywnoci wykorzystania energii w budynkach, miejskich systemach grzewczych, sieciach cieplnych, tam gdzie dostarczana energia jest przynajmniej w 50% wykorzystywana do zapewnienia komfortu cieplnego w pomieszczeniach i podgrzewania wody w budynkach, redukcji emisji gazw oraz owietlenia przestrzeni publicznej.
Podsumowanie
Przedstawione mechanizmy finansowe wspierajce efektywno energetyczn budz pewn nadziej na osignicie przez Polsk wikszych sukcesw w tej dziedzinie ni dotychczas. Wyrwnanie poziomu efektywnoci energetycznej polskiej gospodarki do poziomw starych krajw czonkowskich Unii Europejskiej (UE15) wymaga bdzie jednak znacznie wikszych nakadw finansowych. Konieczne wydaje si powoanie Krajowego Funduszu Efektywnoci Energetycznej, dysponujcego moliwoci przyznawania dofinansowania, poyczek, gwarancji na dziaania powodujce wzrost efektywnoci energetycznej. Fundusz powinien by ulokowany w Banku Gospodarstwa Krajowego i wchon Fundusz Termomodernizacji. Wypywy do funduszu pochodziyby z podatku od uytkowania energii (jeliby taki zosta wprowadzony), dotacji budetowych, lokat bankowych, wpat Zakadw Energetycznych i innych dystrybutorw energii oraz wpyww z systemu biaych certyfikatw. Dyrektywa 2006/32/WE w sprawie efektywnoci kocowego wykorzystania energii i usug energetycznych, ktra wesza w ycie 17 maja 2006 r., nakada na Polsk obowizek podjcia intensywnych dziaa prowadzcych do ograniczenia zuycia energii finalnej przez odbiorcw kocowych, w kolejnych dziewiciu latach jej obowizywania, poczwszy od 1 stycznia 2008 r. Celem dyrektywy jest ograniczenie zuycia energii finalnej przez uytkownikw kocowych o 9% w okresie dziewiciu lat. W polskiej gospodarce warto zuycia energii finalnej ma od 2000 r. tendencj wzrostow, co oznacza, e osignicie celu indykatywnego wymaga bdzie wzmoonych dziaa rzdu prowadzcych do zwikszenia efektywnoci wykorzystania energii finalnej przy dbaoci o zachowanie wzrostu gospodarczego.
60
ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
Powierzchnia tynku akrylowego Dryvit po 15 latach eksploatacji budynku przy ul. Syreny 26 w Warszawie
nego i reprezentatywnego wskanika, okrelajcego zachowanie powok wystawionych na dziaanie warunkw zewntrznych. Standardowo przyjmowanym czasem ekspozycji w przypadku powok zewntrznych w komorze Weather-Ometer jest 2000 h. Test zosta przeprowadzony metod porwnawcz, tzn. w komorze umieszczono powoki Dryvit oraz inne powoki polimerowe. Jego wyniki zostay udokumentowane seri zdj. Kada para zdj przedstawia powok, jak wygldaa w stanie przed testem i po ekspozycji przez 5000 h. Przed badaniem wida byo, e kade ziarno zaprawy jest dokadnie otoczone mieszanin skadajc si z ywicy, wypeniacza i pigmentw (tzw. nonik), ktra wie wszystkie skadniki powoki i wpywa na trwao tynku. Nonik wystawiony na dziaanie soca, wiatru, deszczu, niegu i ekstremalnej temperatury ulega stopniowemu niszczeniu. Podczas procesu degradacji erozja zachodzi w rnym tempie. Z atwoci mona zauway, e w niektrych prbkach nastpia znaczna erozja nonika, a w przypadku powoki Dryvit niewielka. Proces erozji rozpoczyna si od kredowania, czyli wystpienia formy pyu na powierzchni powoki, spowodowanego dezintegracj spoiwa. Pro-
ces kredowania postpuje tak dugo, a dojdzie do sytuacji, w ktrej spoiwo nie bdzie w stanie spenia swojej roli, polegajcej na czeniu pigmentw i wypeniaczy w powoce. Pytanie, na ktre powinien odpowiedzie sobie inwestor po obejrzeniu tych prbek, brzmi: Jakie to wszystko ma dla mnie znaczenie?. Erozja jest procesem dynamicznym. W trakcie jej dziaania wida zmiany w wygldzie, takie jak niespjno powierzchni wikszych obszarw pokrycia (zanik nonika). Kolor zmienia si tym bardziej, im duej tynk wystawiony jest na dziaanie czynnikw zewntrznych. Podczas dalszej degradacji powoki wystpuj spkania i odsonicie kruszywa. W kocu waciciel zauwaa, e tynk nie spenia ju swojej roli. W przypadku stosowania wyrobw firmy Dryvit inwestor ma zapewnion dusz ochron obiektu. Tajemnica jakoci tych rozwiza to odpowiednia kompozycja surowcw oraz reim technologiczny i kontrola jakoci.
Dryvit Systems USA (Europe) Sp. z o.o. tel. 0 801 37 98 48, 022 453 39 50 do 53 www.dryvit.pl
2 2007 (nr 414)
61
Pianka PIR zostaa wynaleziona pod koniec XX w. i szybko podbia rynek w USA, a po sprowadzeniu jej przez firm EcoTherm do Europy take rynki krajw Beneluksu czy Wielkiej Brytanii, gdzie stanowi ju 25% stosowanych izolacji. Fenomen tego materiau polega na tym, e pyty maj: rekordow warto wspczynnika = 0,023 W/mK; odporno na nacisk minimum 15 t/m2; niewielk mas 32 kg/m2; klas ogniowa Broft1 (dawniej NRO) oraz REI 30;
Europie pod nazw Vapotherm. Produkowane s jako panele z rdzeniem PIR w okadzinach elastycznych typu papier ekranowany aluminium, wkno szklane czy wreszcie folia aluminiowa. Rnorodno okadzin wynika z rnych zastosowa pyt Vapotherm, m.in. jako izolacje dachw, posadzek i cian.
o rosncym udziale pyt Vapotherm w rynku izolacji ciennych w krajach, gdzie mury szczelinowe stanowi podstawowe rozwizanie. Pyty Vapotherm w okadzinie z wkna szklanego mona rwnie stosowa w cianach dwuwarstwowych w ukadzie z systemowym klejem i siatk.
Izolacja dachu
Przykad: izolacja o U = 0,23 W/m2K i powierzchni 1000 m2 wykonana z pyt Vapotherm gruboci 10 cm way tylko 3,2 t, natomiast z innych powszechnie stosowanych materiaw izolacyjnych jest kilka ra-
62
wietlik tunelowy VELUX dostarcza naturalne wiato do pomieszcze Dwa rozwizania do kadego rodzaju dachu: TWF z tunelem elastycznym i TWR z tunelem sztywnym Wicej informacji: www.VELUX.pl
TWR 014
TWF 014
PRAKTYKA BUDOWLANA
w porwnaniu z typowymi cznikami ES, maj wiksz wytrzymao konstrukcyjn i w zwizku z tym zaleca si je stosowa zwaszcza w przypadku gruboci opytowania co najmniej 25 mm. Parametry akustyczne sufitu wykonanego przy uyciu cznika EL rwnie s lepsze ni podobnego sufitu, w ktrym zastosowano czniki ES. Do wykonywania sufitw podwieszanych powszechnie stosuje si wieszaki obrotowe ze spryn w komplecie z prtem. Elementy te pozwalaj na szybki i tani monta konstrukcji sufitw podwieszanych. Przykad takiego sufitu pokazano na rysunku 2. Zalet tego rozwizania
Rys. 3. Wieszak grny noniusza NIDA WGN 20 lub NIDA WGN 30 (umoliwiaj regulacj wysokoci podwieszenia o 160 380 mm) + dwie przetyczki + wieszak obrotowy dolny z noniuszem NIDA WON 60
Rys. 1. Zastosowanie cznikw ES 60 w konstrukcji sufitu: 1 profil nony NIDA CD 60; 2 cznik NIDA ES 60
cznikw NIDA ES 60 peni funkcj ogniochronn pod warunkiem uycia jako okadziny pyty gipsowej typu F wg PN-EN 520. Element NIDA ES moe, a niekiedy powinien by zastpiony przez czniki elastyczne NIDA EL (fotografia 1). S one dostpne w 3 wymiarach, pozwalajcych na uzyskanie pomidzy konstrukcj a pyt odlegoci 40, 70 lub 100 mm. czniki NIDA EL,
Rys. 2. Sufit podwieszany: 1 profil NIDA CD 60; 2 profil przycienny UD 27; 3 wieszak obrotowy ze spryn; 4 pyta gipsowa
jest moliwo bezstopniowej regulacji wysokoci podwieszenia. Prty stanowice cz rozwizania s dostpne w standardowej dugoci: 250, 500, 1000, 1500 mm. W razie potrzeby mona zamwi prty dusze lub wykona przeduenie przez poczenie dwch prtw za pomoc sprynki NIDA. Sufit z pyty gipsowej peni funkcj ogniochronn w przypadku kiedy wieszaki obrotowe ze sprynk i prtem zastpione s przez system noniuszowy (rysunek 3). W przypadku potrzeby system ten moe by uzupeniony o przeduacze noniusza wraz z cznikami. Jest on droszy i bardziej pracochonny od systemu wykorzystujcego wieszaki obrotowe ze spryn i prty, lecz zapewnia zdecydowanie wiksze bezpieczestwo. W zwizku z tym wykonawcy coraz czciej decyduj si na wybr tego rozwizania, nawet gdy nie s stawiane wymagania ogniowe. Jednym z najczciej stosowanych elementw systemu NIDA jest wieszak do poddaszy, przeznaczony do podwieszenia konstrukcji poddasza do krokwi. Przykad poddasza wykoczonego z uyciem tego rodzaju wieszakw
64
PRAKTYKA BUDOWLANA
Optymalnego doboru wieszakw i ich rozmieszczenia dokonuje si przez analiz ciaru sufitu. Stopie tumienia drga elementw zaley od wielkoci obcienia. Zakresy obcie w przypadku poszczeglnych odmian wieszakw akustycznych s nastpujce: 15 25 daN (Phonilight); 30 50 daN (Phonissimo); 50 140 daN (Phonistar). Redukcja drga przenoszonych przez sufity zawieszone na wieszakach akustycznych przy optymalnym obcieniu wynosi 99%. Szczegowych informacji dotyczcych sufitw akustycznych udzielaj Doradcy Techniczni Lafarge Gips (kontakt dostpny na stronie www.lafargegips.pl). Przykad sufitu wykonanego przy uyciu wieszakw akustycznych pokazano na rysunku 5. Kady element z gamy akcesoriw NIDA jest testowany indywidualnie i jako integralna cz systemu, w ktrym jest zastosowany. Dziki temu firma udziela gwarancji na cay system, jego prawidowe dziaanie w zakresie odpornoci ogniowej oraz izolacyjnoci akustycznej. Gwarancja na system NIDA obejmuje elementy wyszczeglnione w instrukcji montau systemw suchej zabudowy NIDA. Inna kombinacja profili, pyt gipsowych i akcesoriw nie jest w stanie dokadnie odtworzy systemu NIDA w zakresie odpornoci na ogie, parametrw akustycznych oraz odpornoci na uderzenia. Optymalny dobr poszczeglnych akcesoriw do konkretnej aplikacji zapewniaj Doradcy Techniczni Lafarge, ktrzy uczestnicz w rozwizywaniu bardzo szczegowych problemw i przygotowuj gotowe rozwizania systemowe.
Rys. 4. Przykad zastosowania wieszaka do poddaszy: 1 wieszak do poddaszy NIDA WP 60; 2 profil NIDA CD 60; 3 wena mineralna; 4 paroizolacja; 5 pyta gipsowa; 6 blachowkrty
przedstawiono na rysunku 4. Szczegy dotyczce rozwiza dostpne s w dokumentacji technicznej Lafarge Gips. W ofercie firmy Lafarge Gips znajduj si rwnie bardzo specjalistyczne akcesoria, ktrych zastosowanie w pewnych przypadkach jest niezbdne. Na szczegl-
n uwag zasuguj czniki i wieszaki akustyczne. Celem ich stosowania, obok funkcji nonej, jest ograniczenie przenoszenia dwikw przez stropy. W ofercie firmy Lafarge znajduj si trzy odmiany wieszaka akustycznego: Phonilight; Phonissimo; Phonistar.
65
Pyty gipsowo-wknowe
dlaczego warto je stosowa?
ERMACELL to pyty gipsowo-wknowe (GW), stanowice alternatyw dla powszechnie znanych pyt gipsowo-kartonowych (GK). Pyty FERMACELL s odporne na wilgo, niepalne, zapewniaj wysoki wskanik izolacyjnoci akustycznej i charakteryzuj si wytrzymaoci mechaniczn zblion do drewna. Dziki takim parametrom maj znacznie szersze zastosowanie ni pyty GK. Pyty GW, poza typowym obszarem suchej zabudowy, nadaj si do poszycia przegrd budowlanych od zewntrz oraz w budynkach nieogrzewanych w zimie. Speniaj wysokie wymagania bezpieczestwa, pod ktem mechanicznym i ogniowym, wszdzie tam, gdzie gromadzi si dua liczba osb, np. w obiektach sportowych czy widowiskowych.
ko materiau. Stabilno mechaniczna pyt oraz metoda klejenia spoin zapewniaj przegrodom budowlanym klasy odpornoci ogniowej w zakresie R nonoci, E szczelnoci oraz I izolacyjnoci ogniowej od 30 do 120 min. Zapewniaj przegrodom budowlanym dobre waciwoci akustyczne materia o duej gstoci ogranicza emisj fal dwikowych, zwaszcza o niskiej czstotliwoci w pamie 100 Hz. Odpowiadaj europejskim standardom w zakresie ekologii zarwno na etapie eksploatacji, jak i w procesie produkcji. Nadaj si take do recyklingu. Producent oferuje pyty gruboci 10, 12,5, 15 i 18 mm, ale do zabudowy wntrz najczciej wystarczaj 10 oraz 12,5 mm. Wymiary pyt od 100 x 150 cm do 120 x 200, 250, 260, 300 cm dostosowano do potrzeb rynku. Waciwoci pyt gipsowo-wknowych FERMACELL zostay przebadane, sprawdzone i s potwierdzone Europejsk Aprobat Techniczn ETA-03/0050, na podstawie ktrej uzyskay znak CE.
Zastosowanie
Jeden rodzaj pyt moe by wykorzystany do poszycia przegrd o okrelonych klasach odpornoci ogniowej i waciwociach akustycznych, w pomieszczeniach suchych i o podwyszonej wilgotnoci. Ten sam materia mona wykorzysta jako konstrukcyjne poszycie drewnianych cian szkieletowych zarwno od strony wewntrznej, jak i od zewntrz. Zastosowanie pyt GW do budowy cian dziaowych wymaga uwzgldnienia rnic pomidzy metodami montau pyt GK i GW. Oto one: wzy elementw konstrukcji ze stalowych zimnogitych profili poziomych UW i pionowych CW nie mog mie staych, sztywnych pocze; pod obcienia uytkowe zbdne s dodatkowe wsporniki czy wzmocnienia (pojedynczy wkrt z kokiem rozporowym do pustej przestrzeni przenosi obcienia uytkowe do 50 kG), a jako podkad pod glazur wystarcza pojedyncze poszycie z pyt 12,5 mm; w celu uzyskania danej klasy odpornoci ogniowej i izolacyjnoci akustycznej nie jest niezbdne wypenienie pustki ciany wen mineraln pomidzy elementami szkieletu. Optymalne
rozwizania osiga si, stosujc tanie wypenienie o niskiej gstoci i maej gruboci; do mocowania pyt do konstrukcji stalowej (wycznie do profili CW) naley stosowa wkrty samogwintujce, o stokowych ebkach skuteczne zagbiajcych si na odpowiedni gboko i eliminujcych szpachlowanie, lub klamry dugoci 30 mm lub 35 mm, ktre wstrzeliwuje si za pomoc pistoletu pneumatycznego; pyty mocuje si w ustalonej kolejnoci, zazwyczaj od lewa do prawa. Klejenie krawdzi na styk zapewnia dokadno i gwarantowan wytrzymao pocze bez uycia tam wzmacniajcych oraz redukuje zuycie masy szpachlowej do powierzchniowego wygadzenia. Poczenia pionowe, poziome, ukone mona wykona jako klejone nawet poza konstrukcj, bez dodatkowych profili. Uniwersalne cechy pyt gipsowo-wknowych oraz ich wyjtkowy sposb czenia pozwalaj w 96% wykorzysta materia na budowie. Spoiny, po obu stronach ciany, mog by naprzeciw siebie; krawdzie pyt na naronikach nie wymagaj zabezpieczenia ktownikami ani siatkami wzmacniajcymi; przed malowaniem, nakadaniem tapety lub glazury mona pomin gruntowanie podoa, o ile nie zaleca tego producent warstwy wykoczeniowej. Waciwoci pyt gipsowo-wknowych, mae koszty robocizny, oszczdnoci na materiaach pomocniczych powoduj, e warto je stosowa.
Xella systemy suchej zabudowy tel.: 022-645 13 38 (9), fax: 022-645 15 59 fermacell-pl@xella.com, www.fermacell.pl, www.xella.pl
2 2007 (nr 414)
67
PRAKTYKA BUDOWLANA
zaniedbania w sferze ochrony rodowiska. Walki nie uatwia urzdowe stanowisko Ministerstwa Budownictwa i Gwnego Inspektora Nadzoru Budowlanego, wg ktrego beton towarowy nie jest wyrobem budowlanym. Wszystkie kandydujce wytwrnie zostay ju ocenione przez audytora, a nastpnie zweryfikowane przez Komisje SPBT ds. Znaku Jakoci oraz przez Zarzd SPBT. Do zamknicia procedury potrzebna jest jeszcze rekomendacja Kapituy Znaku Jakoci, ktra po przeanalizowaniu wynikw dotychczasowych zmaga rozstrzygnie o przyznaniu wyrnienia lub te nie. Kapitule przewodniczy prof. dr hab. in. Lech Czarnecki (Politechnka Warszawska), a w jej skad wchodz: prezes Andrzej Balcerek (Stowarzyszenie Producentw Cementu), prezes Jerzy Grochulski (Stowarzyszenie Architektw Polskich SARP), prof. dr hab. in. Jan Maolepszy (Akademia Grniczo-Hutnicza), prezes Ryszard Pazdan (Atmoterm S.A.). W obecnej edycji bierze si pod uwag przede wszystkim poziom wdroenia europejskiej normy PN-EN 206-1 Beton ..., poziom kompetencji personelu, sprawno urzdze, wiarygodno bazy surowcowej. Kontrolowany jest te stan przygotowania produkcji, jej rezultaty w stosunku do oczekiwa
klientw oraz spenienie wymaga kryteriw ochrony rodowiska. Kampani Dobry Beton wspiera swym autorytetem Europejska Organizacja Betonu Towarowego ERMCO. Na etapie finau wczaj si do niej take partnerzy spoza rodowiska betonu towarowego, dla ktrych bardzo dobra jako jest wartoci uniwersaln, zawsze godn poparcia. Bezcenny jest take patronat Stowarzyszenia Architektw Polskich SARP. Stowarzyszenie Producentw Betonu Towarowego w Polsce zaprasza wszystkich, ktrym zaley na dobrej jakoci betonu dostarczanego na budow, na gal, wieczc IV edycj Kampanii Dobry Beton. Zgromadzeni bd wiadkami wrczenia atrybutw wyrnienia (certyfikat oraz piecz jakoci) reprezentantom nagrodzonych wytwrni. Uroczysto odbdzie si 22 marca 2007 r. w sali wystawowej oraz pomieszczeniach recepcyjnych Paacu Zamoyskich w Warszawie, przy ul. Foksal 2 (siedziba Stowarzyszenia Architektw Polskich). Laureaci zostan zaprezentowani w specjalnym Katalogu wyrnionych Znakiem Jakoci Liderzy betonu towarowego.
Patronat medialny
68
PRAKTYKA BUDOWLANA
prof. dr hab. in. arch. Zygmunt Szparkowski*
ostatnich latach nastpi gwatowny rozwj architektury budynkw biurowych, ktra zmienia oblicze wielu duych miast. Obecnie nastpuje decentralizacja biur. Lokalizacja w rdmieciu poszczeglnych oddziaw biur staje si coraz bardziej kosztowna i trudno dostpna ze wzgldu na komunikacj. Pracownicy, szczeglnie programici, wol pracowa w rodowisku bardziej spokojnym na przedmieciach miast lub w parkach przemysowych. Natomiast centrale (fotografia 1), ktre zwykle zatrudniaj mniejsz liczb pracownikw, lokalizuje si nadal w centrach miast, m.in. ze wzgldw reklamowo-prestiowych. Wraz z wprowadzeniem komputerw w biurach warunki pracy ulegy pogorszeniu. Jest to spowodowane tym, e komputery zabieraj woln przestrze, a take mog wytwarza niekorzystne rodowisko fizyczne (jonizacja powietrza, emisja ciepa i haasu). Pojawiaj si problemy zwizane ze rodowiskiem pracy. Pracownicy domagaj si dostpu do wiata dziennego i umoliwienia widoku na zewntrz, a take stosowania raczej wentylacji naturalnej ni okna klimatyzacji (rysunek). Obserwuje si rwnie zmiany
w rozplanowaniu indywidualnych miejsc pracy w otwartej przestrzeni biurowej, do ktrych doprowadza si wiee powietrze. Nowoczesny projekt budynku biurowego zawiera trjwymiarow sie pocze, ktra ma podczenia kablowe zarwno w poziomie, jak i w pionie. Rozprowadzanie kabli odbywa si ze specjalnych miejsc, rozmieszczonych w przestrzeniach midzysufitowych, podpodogowych, kanaw w ciankach dziaowych itp. Rozwj elektroniki wpywa na budownictwo biurowe w sposob nieoczekiwany, np. wyposaenie elektroniczne trzydziestopitrowego budynku biurowego NTT Shinjuku Headquarters Building w Tokio jest drosze ni sam budynek (fotografia 2). Dziki odpowiedniej formie budynku wszyscy pracownicy maj zapewniony dostp do widokw na zewntrz i do wiata dziennego. Znajduje si w nim wicej przestrzeni na pracownika ni w jakimkolwiek budynku w Japonii. Na kadym pi-
69
PRAKTYKA BUDOWLANA
trze znajduj si indywidualnie sterowane wentylatornie. Podogi rusztowe pozwalaj na podczenie stanowisk pracy do najnowszego wyposaenia elektronicznego. Przestrze biurowa jest otwarta na wielu kondygnacjach. Std rozciga si panoramiczny widok Tokio. Obiekt zosta zlokalizowany przy skrzyowaniu bardzo ruchliwych miejskich autostrad. W zwizku z tym jego architektura podlegaa ograniczeniom zarwno jeeli chodzi o wie biurow, jak i towarzyszce jej trzypitrowe muzeum. Ze wzgldu na to, e cie budynku mg pada na pobliskie budynki mieszkalne, jego forma musiaa uzyska odpowiedni ksztat. Konieczna bya take eliminacja emisji fal radiowych, zagraajca otaczajcej przestrzeni powietrznej ze strony instalacji budynku. Na kadym pitrze trzonu instalacyjnego znajduj si przestronne pokoje wypoczynkowe. Ze wzgldu na szeroko trzonu nie ley on w centrum budynku, ale jest przesunity do jednego z naronikw. ciana osonowa budynku zostaa wykonana z fluoropolimerw. Jest ona ciemniejsza, cieplejsza i mniej byszczca ni wikszo metalowych cian na innych budynkach wieowych w Japonii. Projekty tzw. inteligentnych budynkw biurowych przewiduj wykorzystanie komputerw do sterowania instalacjami w caym budynku. Jest to zwizane rwnie z trendami proekologicznymi. Mona w ten sposb wydatnie zmniejszy zuycie energii lub te wykorzystywa rda pasywnej energii sonecznej do ogrzewania, owietlenia i wentylacji. Jeeli chodzi o zastosowanie komputerw na stanowiskach pracy, to obserwowana jest daleko posunita decentralizacja. Dotychczasowe gwne pomieszczenia komputerowe zostay od pewnego czasu zastpione komputerami PC na kadym stanowisku pracy, podczonymi do oglnej sieci komputerowej, a take do Internetu. Mona te zaobserwowa przykady zintegrowanego projektowania, ktre zmierzaj do stworzenia tzw. biura inteligentnego. By moe zaistnieje wkrtce rwnie moliwo utworzenia tzw. biurowej przestrzeni wirtualnej, podczonej do Internetu. W zwizku z oszczdnoci energii wznosi si budynki bardzo szczelne, zmniejsza ich rozmiary i wielko powierzchni przeszklonych. Powstaj budynki atrialne o duej wolnej kubaturze wewntrznej (fotografia 3), ktra tworzy zarazem zbiornik do wymiany zuytego powietrza, jego ogrzania i naturalnej wentylacji. Klimatyzacja ulega ograniczeniu do tych obszarw, ktre powinny by odizolowane od zewntrznych warunkw rodowiskowych. W przypadku owietlenia znane s ju i wprowadzane tzw. energooszczdne arwki, oprawy z soczewek parabolicznych, rnego rodzaju owietlenie miejscowe itp.
Nowe moliwoci pojawiaj si w produkcji szka o duej przewodnoci, odpowiedniego do zapewnienia wiata dziennego, a zarazem dobrej izolacji cieplnej. Elewacja podwjna chroni przed zewntrznym haasem, zapyleniem, zmniejsza konieczno klimatyzacji, umoliwia wentylacj naturaln przez otwieranie okien od strony wewntrznej fasady. Naley wspomnie, e podwjna wentylowana fasada zostaa po raz pierwszy zastosowana w Polsce w 1999 r. na budynku biurowym Saski Buisness Park w Warszawie (arch. M. Grzegorczyk).
Finansowe wsparcie rodzin w nabywaniu wasnego mieszkania. Wsparcie polega na czciowym pokrywaniu przez pastwo odsetek od kredytu. Wysoko kredytu udzielanego przez bank jest zwykle uzaleniona od tzw. zdolnoci kredytowej kredytobiorcy i ceny/wartoci kredytowanej nieruchomoci. Zdolno kredytowa zaley od przewidywanych dochodw i wydatkw kredytobiorcy. Wrd wydatkw wan pozycj stanowi rachunki za ogrzewanie. Wane jest wic zmniejszenie zuycia energii do ogrzewania budynku. Mona to uzyska w wyniku obnienia strat ciepa przez przenikanie i wentylacj oraz polepszenia wykorzystania zyskw ciepa. W jednorodzinnym budynku energooszczdnym o powierzchni 150 200 m2, z odpowiednio grub warstw izolacji termicznej, stosownymi oknami, w ktrym zastosuje si wentylacj mechaniczn z odzyskiem ciepa, mona zaoszczdzi rocznie 9000 12 000 kWh energii w porwnaniu z budynkiem standardowym. Obecne jej ceny gwarantuj oszczdnoci rzdu 1800 5200 z/r. w zalenoci od nonika energii i taryfy: energia elektryczna: taryfa caodobowa ok. 5200 z; taryfa nocna ok. 2300 z; gaz pynny ok. 3000 z;
olej opaowy ok. 2700 z; gaz ziemny ok. 1800 z. W przypadku budowy budynku energooszczdnego koszt inwestycji i wysoko kredytu s wiksze do 10% w stosunku do standardowego. W zalenoci od uywanego nonika energii, poniesione dodatkowe koszty na inwestycj zwrc si po 7 20 latach, a wic przed zakoczeniem czasu spaty kredytu, a w duszym okresie przynios wacicielowi wymierny zysk. W Polsce mamy dowiadczenia eksploatacyjne z budynkw energooszczdnych, powsta program wznoszenia takich budynkw z inicjatywy BASF Polska i TERMOORGANIKI, z ciepym kredytem Fortis Banku. Akcja ta wymaga tylko upowszechnienia.
Wnioski
Mona rozwiza wiele problemw, jeli bdziemy myle o nich cznie. Mylmy o energooszczdnym budownictwie mieszkaniowym, wikszej zdolnoci kredytowej inwestora i obnieniu nakadw eksploatacyjnych w wyniku uzyskania rzeczywistych oszczdnoci energetycznych, prawidowo ocenionych przez wykwalifikowanego eksperta!
70
rodki ogniochronne
Po raz szesnasty zapraszamy do lektury artykuu z cyklu bezpieczestwo poarowe, ktry rozpocz si w padzierniku 2005 r. w ramach Podrcznika fizyki budowli. Dotychczas omwiono: oddziaywanie poaru; funkcje elementw budynku w warunkach poaru; waciwoci stali, stopw aluminium, betonu i elementw murowych w podwyszonej temperaturze; efekty oddziaywania termicznego na beton; klasyfikacj wyrobw budowlanych z uwagi na odporno ogniow; klasyfikacj wyrobw budowlanych z uwagi na ich udzia w rozwoju poaru; klasyfikacj i zastosowanie urzdze wentylacyjnych z uwagi na bezpieczestwo poarowe; zagadnienia dotyczce projektowania dachowej wentylacji oddymiajcej; metody projektowania budynkw z uwagi na bezpieczestwo poarowe; zabezpieczenia ogniochronne konstrukcji stalowych, elbetowych i murowych, funkcje cian zewntrznych w warunkach poaru, klasyfikacj ogniow cian kurtynowych, badania odpornoci ogniowej tych cian, a take odporno ogniow przegrd przeszklonych. W tym numerze omwimy rodki ogniochronne. Po czci Podrcznika fizyki budowli powiconej bezpieczestwu poarowemu ukae si cykl artykuw dotyczcych izolacyjnoci akustycznej w budownictwie, a w dalszej kolejnoci klimatu miasta i owietlenia.
Klasyfikacj materiaw budowlanych (take wyposaenie wntrz) z uwagi na reakcj na ogie, w zalenoci od miejsca ich zastosowania w budynku, reguluje PN-EN 13501-1 Klasyfikacja ogniowa wyrobw budowlanych i elementw budynkw. Cz 1: Klasyfikacja na podstawie bada reakcji na ogie. Obejmuje ona nie tylko materiay . Niektre materiay i wyroby uzyskuj odpowiedni klas bez koniecznoci stosowania specjalnych rodkw zabezpieczajcych. Dotyczy to duej grupy wykadzin podogowych, ktre w procesie produkcji s dostosowywane do wymaga, a take okadzin ciennych. Przykadowo okadziny z drewna o gstoci powyej 800 kg/m3 i gruboci nie mniejszej ni 12 mm s trudno zapalne, podobnie dua grupa wyrobw z PVC. Inne wyroby uzyskuj odpowiedni klas w wyniku dodania w procesie produkcji tzw. retardantw. Niekiedy zachodzi potrzeba zapewnienia odpowiedniej klasy wyrobom gotowym, np. zasonom i rnego rodzaju okadzinom (boazerii) z drewna i materiaw drewnopochodnych. Jako zabezpieczenie ogniochronne stosuje si: rodki ogniochronne (retardanty) wyroby w postaci cieczy, pasty lub sypkiej, ktre po zastosowaniu na zabezpie* Instytut Techniki Budowlanej
czanym elemencie poprawiaj jedn lub kilka charakterystyk reakcji na ogie zabezpieczanego wyrobu; ogniochronne powoki pczniejce wykonane ze rodka ogniochronnego o takiej budowie, e wskutek dziaania ognia i promieniowania cieplnego pczniej i nadaj wyrobom okrelon klas reakcji na ogie (na skutek ochrony warstw pod powok przed ogniem); okadziny ogniochronne pokrycie powierzchni zabezpieczanego wyrobu okadzin gruboci co najmniej 1 mm, ktra nadaje okrelon klas reakcji na ogie (na skutek ochrony warstw pod okadzin przed ogniem); impregnaty preparaty w postaci cieczy lub past, ktre po naniesieniu na wyrb zabezpieczany penetruj pod jego powierzchni, a po wysuszeniu lub przereagowaniu nadaj zabezpieczonemu elementowi okrelon klas reakcji na ogie. Preparaty stosowane w celu ochrony przed ogniem powinny: opni moment zapalenia si materiau; zmniejsza szybko powierzchniowego rozprzestrzeniania si pomienia; zmniejsza intensywno spalania si materiaw, natomiast nie powinny: by szkodliwe dla ludzi i zwierzt; wydziela toksycznych substancji w normalnych warunkach eks-
ploatacji; wydziela substancji nadmiernie toksycznych podczas rozkadu termicznego w wysokiej temperaturze; zmienia waciwoci oraz barwy zaimpregnowanego materiau; powodowa korozji stali (gwodzie, poczenia). Ze wzgldu na mechanizm dziaania wyrnia si nastpujce rodki ogniochronne: wytwarzajce w podwyszonej temperaturze gazowe powoki ochronne z gazw niepalnych; maj dziaanie inhibitujce palenie, s zdolne do zwizania si ze struktur polimeru i przeksztacenia jej w trudno zapaln. Zalicza si do nich zwizki amonowe, halogenowe (Br, Cl, F), siarczany organiczne; w celu zwikszenia efektu halogenowego czy si chlorowce z tlenkiem metalu, np. trjtlenkiem antymonu; hamujce wzrost temperatury czstek lignocelulozowych, dziki pochanianiu energii na przemiany fazowe, rozkadowi oraz zdolnoci przechodzenia w temperaturze pomienia w niepalne formy cieke, odcinajce dopyw tlenu; wytwarzaj wglowe warstwy ochronne oraz piany izolacyjne; s to: zwizki boru (kwas borowy, boraks), polifosforany, pochodne fosforowe, kwas wolframowy, spoiwa mineralne, np. tlenki molibdenu; czce cechy obu wymienionych grup, takie jak: fosforany amonu, polifosforany amonu, borany amonu, poczenia fosforanw z mocznikiem, melamin, biuretem itp.; izolujce, w tym: rodki aktywizowane termicznie, ktre pod wpywem ciepa pczniej i tworz grub, zwglon warstw ochronn; powoki barierowe, zawierajce wkna mineralne, szko granulowane, kaolin lub inne materiay nieorganiczne, obniajce strumie ciepa dopywajcy do powierzchni ochronnej. Wszystkie wymienione rodki chroni przed spalaniem pomieniowym, gwnie drewno i materiay drewnopochodne poddane oddziaywaniu termicznemu o niewielkiej intensywnoci, odpowiadajcemu pocztkowej fazie poaru, tj. poziomom chwilowym, maych rde
2 2007 (nr 414)
71
800 1500 g/m2 w przypadku powok uniwersalnych (wapno, glina); 500 800 g/m2 w przypadku farb na bazie szka wodnego i wypeniaczy mineralnych; 250 400 g/m2 w przypadku farb na bazie fosforanu amonowego; 300 500 g/m2 w przypadku farb olejnych; 200 300 g/m2 w przypadku powok z ywic syntetycznych. W przypadku gdy nie jest konieczne zachowanie faktury i wygldu drewna, zabezpieczenie uzyskuje si przez pokrycie powierzchni drewna warstw materiau niepalnego natryskiwane masy ogniochronne, tynki na siatce okadziny z pyt gipsowo-kartonowych lub z weny mineralnej. Natomiast w przypadku stosowania tynkw i okadzin zewntrznych naley zwrci uwag, e mog one powodowa kondensacj pary wodnej na powierzchni drewna, co sprzyja jego degradacji biologicznej. Drewno i materiay drewnopochodne naley odpowiednio przygotowa do wykonania zabezpiecze ogniochronnych przez: oczyszczenie powierzchni drewna z wszelkiego rodzaju zanieczyszcze (kora, yko, resztki zaprawy, cementu itp.); sprawdzenie stopnia wilgotnoci drewna, a w razie potrzeby doprowadzenie jej do wymaganego zakresu. Przy ustalaniu stopnia wilgotnoci drewna naley uwzgldni, e: drewno do nasycania w roztworze rodkw solnych powinno by (bez wzgldu na stosowan metod) powietrznosuche (w szczeglnych przypadkach dopuszcza si impregnacj drewna do 30% wilgotnoci, zwikszajc czas kpieli lub krotno nanoszenia); drewno o wilgotnoci powyej 30% mona nasyca tylko niektrymi roztworami o wysokim steniu. Uwaga: Drewno przed wbudowaniem powinno by doprowadzone do stanu powietrznosuchego. W przypadku zabezpieczania drewna wbudowanego preparatami solnymi naley je starannie oczyci (rwnie ze starych powok malarskich) i odtuci. Niektre farby i lakiery ogniochronne mog by stosowane na istniejce powoki, pod warunkiem e: istniejce powoki s w dobrym stanie (nie uszczyy si);
potwierdzono szczelno i trwao ich przylegania, nie stwierdzono zmtnienia czy zmatowania (bezporednio po malowaniu, po kilku godzinach i po kilku dniach). W przypadku gdy nie wystpi wymienione objawy, przed malowaniem naley kadorazowo przeprowadzi odtuszczenie i zmatowanie istniejcych powok, natomiast gdy pojawi si ktrykolwiek z wymienionych objaww, nie mona stosowa zabezpieczenia na istniejce warstwy (naley je bezwzgldnie usun przed zastosowaniem rodka ogniochronnego). Trwao zabezpiecze ogniochronnych w czasie okrela si na podstawie Ustale Aprobacyjnych UA GW VII.12/2006: 1) trwao zabezpiecze ogniochronnych z uwagi na oddziaywanie rodowiska okrela si przez porwnanie wynikw bada w zakresie reakcji na ogie, serii prbek: a) niepoddanych dziaaniu zmiennych warunkw cieplno-wilgotnociowych i promieniowania ultrafioletowego w komorze klimatyzacyjnej; b) poddanych oddziaywaniu zmiennych warunkw cieplno-wilgotnociowych i promieniowania ultrafioletowego w komorze klimatyzacyjnej. Powiadczenie trwaoci zabezpieczenia ogniochronnego wydaje si wwczas, gdy wyniki bada prbek 1b) speniaj kryteria podane w tabeli 1; 2) wprowadza si cztery kategorie zastosowania zabezpiecze ogniochronnych z uwagi na oddziaywania rodowisk: X zabezpieczenia ogniochronne przewidziane do wszystkich warunkw (wewntrznych, zewntrznych z czciow ekspozycj i zewntrznych z pen ekspozycj); Y zabezpieczenia ogniochronne przewidziane do warunkw wewntrznych i zewntrznych z czciow ekspozycj; Z1 zabezpieczenia ogniochronne wewntrzne o wilgotnoci klasy 5 wg normy PN-EN ISO 13788:2003; Z2 zabezpieczenia ogniochronne wewntrzne o wilgotnoci klas mniejszych ni 5 wg normy PN-EN ISO 13788:2003. Uwagi: a) wyroby, ktre speniaj wymagania kategorii X, speniaj take wymagania kategorii Y oraz Z1 i Z2;
72
b) wyroby, ktre speniaj wymagania kategorii Y, speniaj take wymagania kategorii Z1 i Z2; c) wyroby, ktre speniaj wymagania kategorii Z1, speniaj take wymagania kategorii Z2; d) czciowa ekspozycja obejmuje dziaanie temperatury poniej zera, ale bez dziaania deszczu i promieniowania UV; e) pena ekspozycja obejmuje dziaanie temperatury poniej zera, deszczu i promieniowania UV; 3) oddziaywania rodowiskowe dla poszczeglnych kategorii zastosowania zabezpiecze ogniochronnych podano w tabeli 2. Warunki badania reakcji na ogie: Z dziesiciu prbek przygotowanych do bada: pi nie poddaje si oddziaywaniu warunkw rodowiskowych; pi poddaje si oddziaywaniu warunkw rodowiskowych okrelonych w dalszej czci. Badania prbek zabezpiecze posadzek wykonuje si przy strumieniu ciepa o mocy 30 kW/m2, a badania prbek zabezpiecze innych ni posadzki przy strumieniu ciepa o mocy 50 kW/m2, stosujc stokowy grzejnik wg normy ISO 5660-1. Badanie powinno trwa 22 min, a wartoci rednie powinny by obliczane dla 20 min. Warunki oddziaywa rodowiskowych. Oddziaywaniu warunkw rodowiskowych poddaje si tylko powierzchnie zabezpieczone ogniochronnie, osaniajc jednoczenie inne powierzchnie.
Prbki badawcze poddaje si oddziaywaniu rodowiska, zgodnie z norm PN-ISO 11507:2000, w ramie w pozycji pionowej. Oddziaywania rodowiskowe dla poszczeglnych kategorii zastosowania: a) kategoria X prbki eksponuje si przez cztery tygodnie w komorze klimatycznej uwzgldniajcej oddziaywanie: promieniowania UV wg normy PN-EN ISO 11507:2000 (lampa typu 2) przez cay okres cyklu; deszczu powietrze o kontrolowanej temperaturze wdmuchuje si przez oson komory, a prbki spryskuje wod destylowan i zdemineralizowan; prbki poddawane s 6-godzinnym cyklom, powtarzanym 112 razy bez przerw, przy czym kady obejmuje: 5-godzinn faz bez deszczu w temperaturze otoczenia 40 3 C; 1-godzinn faz z deszczem w temperaturze otoczenia 20 3 C. Nastpnie prbki poddaje si cyklicznemu oddziaywaniu zmiennych warunkw cieplno-wilgotnociowych zgodnie z tabel 3, przy czym wprowadzanie nowych warunkw powinno nastpi w cigu 30 min po ustaniu warunkw poprzednich;
b) kategoria Y prbki poddaje si cyklicznemu oddziaywaniu zmiennych warunkw cieplno-wilgotnociowych zgodnie z tabel 1, przy czym wprowadzanie nowych warunkw powinno nastpi w cigu 30 min po ustaniu warunkw poprzednich; c) kategoria Z1 prbki badawcze poddaje si dziaaniu nastpujcych warunkw cieplno-wilgotnociowych: 8 h przechowywania w temperaturze 40 3 C i wilgotnoci wzgldnej powietrza 98 100%, 18 h przechowywania w otwartej lub wentylowanej szafce badawczej w warunkach wilgotnoci i temperatury otoczenia wg normy PN-ISO 11503:2001; d) kategoria Z2 prbki badawcze poddaje si kolejno dziaaniu nastpujcych warunkw cieplno-wilgotnociowych: 4 h przechowywania w temperaturze 5 3 C; 4 h przechowywania w temperaturze 23 3 C i wilgotnoci wzgldnej powietrza 80 5%; 4 h przechowywania w temperaturze 5 3 C i wilgotnoci wzgldnej powietrza 50 5%. Identyfikacji zastosowanego rodka ogniochronnego mona dokona przez: analiz termograwimetryczn i/lub analiz w podczerwieni IR (wskazane zastosowanie techniki FTIR) np. wg Procedury Badawczej ITB LP-28/06. Prbki do analizy termograwimetrycznej powinny by nagrzewane w atmosferze azotu, z szybkoci 10 K/min do temperatury 800 C. Natomiast prbki do analizy IR powinny mie posta pa-
stylki z bromku potasu. Analiz wykonuje si w zakresie 4000 600 cm-1 i przy rozdzielczoci < 4 cm-1. W przypadku FTIR mona stosowa technik ATR. Identyfikacja polega na porwnaniu wykresw termograwimetrycznych i widm IR prbki badanej i prbki odniesienia. Podobiestwo wykresw i widm wskazuje na identyczno prbek.
2 2007 (nr 414)
73
iczba wystawcw (ok. 1300 z 28 pastw w tym 327 firm zagranicznych) i zwiedzajcych (ponad 50 tys. goci z 34 pastw), ktrzy wzili udzia w Midzynarodowych Targach Budownictwa BUDMA 2007 (23 26 stycznia 2007 r.), odbywajcych si pod patronatem Ministra Budownictwa Andrzeja Aumillera i Ministra Transportu Jerzego Polaczka, potwierdzia, e nadal jest to najwiksza w Polsce i najbardziej prestiowa impreza targowa brany budowlanej. W porwnaniu z 2006 r. powierzchnia wystawiennicza targw zwikszya si o 15% i wyniosa ok. 40 tys. m2, a liczba wystawcw o 18%. Wrd zwiedzajcych nie zabrako goci z zagranicy, m.in. Niemiec, Wielkiej Brytanii, Rosji, Ukrainy, Litwy i otwy. Targi odwiedziy rwnie delegacje z Uzbekistanu, Bugarii, Modawii i Rumunii. Ekspozycja targw BUDMA 2007 zostaa podzielona na: Salon Materiaw Budowlanych ciany i Dachy; Salon Stolarki Otworowej; Salon Wykoczenia, Wystroju i Maej Architektury; Salon Usug Budowlanych; Centrum Budownictwa Drogowego i Inynieryjnego; Centrum Budownictwa Sportowego oraz Salon Nieruchomoci i Inwestycji INVESTFIELD. Ich uzupenieniem bya Wyspa Nowoci, eksponujca najnowsze produkty wystawcw.
Imprezy towarzyszce
Profesjonalny charakter targw potwierdzi interesujcy i bogaty program imprez towarzyszcych, skierowanych do rnych grup zwiedzajcych. Z myl o przedstawicielach samorzdw lokalnych zaprezentowano dwa programy rzdowe: jeden dotyczcy socjalnego budownictwa mieszkaniowego, a drugi budowy drg ekspresowych i autostrad w latach 2007 2013. Omwiono rwnie uwarunkowania prawne i spoeczne budowy drg i autostrad, a take zagadnienia dotyczce zarzdzania i odnowy duych osiedli mieszkaniowych; finansowania rewitalizacji; planowania, projektowania, finansowania i realizacji obiektw sportowych i rekreacyjnych, na przykadach ju zrealizowanych obiektw. Duo widzw przycigny Pokazy Sztuki Dekarskiej, zorganizowane przez Polskie Stowarzyszenie Dekarzy i Midzynarodowe Tragi Poznaskie (MTP), podczas ktrych prezentowano jak prawidowo ukada dachwk, mocowa obrbki blacharskie, rynny oraz montowa okna dachowe. W drugim dniu targw (24.01.2007 r.) odbya si uroczysto ogoszenia wynikw i wrczenia nagrd w konkursie Pery Ceramiki UE 2006 zorganizowanym przez kwartalnik Wok Pytek Cramicznych pod patronatem Ministerstwa Budownictwa, Stowarzyszenia Architektw oraz Sekcji Architektury Wntrz Zwizku Polskich Artystw Plastykw. Celem konkursu jest promowanie kolekcji pytek ceramicznych dostpnych na polskim rynku, wyrniajcych si parametrami technicznymi i walorami estetycznymi oraz wpisujcych si w wiatowe trendy wzornicze. W br. oprcz tytuu Pery Ceramiki UE 2006 po raz pierwszy
w historii konkursu przyznano Pery Ceramiki Dystrybutorw 2006. Wicej informacji o laureatach na str. 84. Po raz drugi w historii targw BUDMA odby si BudShow Dom dla kadego, zorganizowany przez Ardo-Studio i MTP, skierowany do inwestorw indywidualnych. Codziennie prezentowano wybrane etapy budowy jednorodzinnego domu modelowego wykonanego z nowoczesnych i energooszczdnych materiaw. Poczono je ze zwiedzaniem wykoczonej czci budynku i poradami dotyczcymi wykonawstwa. Zwiedzajcy mieli rwnie okazj uzyska informacje i zasign porad na temat prezentowanych produktw i technologii. W przedsiwziciu tym wziy udzia nastpujce firmy: Alpol, Aluplast, CAD Projekt, Ceramika Parady, Fakro, Hoermann, Legrand, Plannja, Roca, Rockwool, Rintal, Solbet, Steico, Viessmann i Xella. Instytut Techniki Budowlanej zorganizowa konferencj powicon ocenie regulacji prawnych i funkcjonowaniu rynku wyrobw budowlanych w Polsce w wietle przepisw UE (artyku Jadwigi Tworek na str. 100). 24 stycznia br. odbya si te uroczysto wrczenia Certyfikatw rodowiskowych spce SAINT-GOBAIN ISOVER Polska. Dokumenty te z rk Ministra Budownictwa Andrzeja Aumillera, odebra Nicolas Suret, nowy prezes zarzdu SAINT-GOBAIN ISOVER Polska. Certyfikaty rodowiskowe przyznawane s przez Instytut Techniki Budowlanej. Firma ISOVER Polska otrzymaa je za wyroby z weny mineralnej: skalnej i szklanej. Podstaw do przyznania certyfikatu jest przeprowadzenie dokadnych, usystematyzowanych bada i za pomoc metody LCA (ang. Life Cycle Assessment cykl ycia produktu) okrelenie wpywu wyrobw na rodowisko. Zgodnie z opini Zakadu Ochrony rodowiska Instytutu Techniki Budowlanej wena mineralna Isover jest wyrobem przyjaznym dla rodowiska. Jej zastosowanie w przegrodach zewntrznych obiektu budowlanego daje wymierne efekty ekologiczne w caym cyklu uytkowania. Prowadzi do zmniejszenia zuycia energii grzewczej podczas eksploatacji budynku, co (oprcz niewtpliwych korzyci finansowych) przyczynia si do ograniczenia emisji szkodliwych zwizkw (m.in. CO2, SO2). SAINT-GOBAIN ISOVER Polska od dawna pracuje nad takimi rozwizaniami technologii produkcji, aby w maksymalnym stopniu wykorzysta surowce wtrne. Jednym z narzdzi majcych prowadzi do tego celu jest ocena cyklu ycia produktw przeprowadzona przez Zakad Ochrony rodowiska Instytutu Techniki Budowlanej. Certyfikat rodowiskowy jest przyznawany bezterminowo. Obowizuje do momentu zmiany przez producenta deklaracji rodowiskowej. Firma Cemex Polska Sp. z o.o., ktra jest obecna na polskim rynku od marca 2005 r., kiedy przeja grup RMC, poinformowaa podczas konferencji prasowej o wynikach 2006 r. i planach na 2007 r. Cemex Polska naley do krajowej czowki producentw cementu, betonu towarowego i kruszyw. Ma 2 cementownie, 10 kopalni kruszyw oraz sie 40 wytwrni betonu towarowego.
74
Nowoci na Budmie
Targi Budma 2007 byy opatrzone podtytuem Targi wiedzy i zastosowa. Po raz pierwszy z inicjatywy Sekcji Materiaw Budowlanych Komitetu Inynierii Ldowej i Wodnej Polskiej Akademii Nauk zostaa przedstawiona ekspozycja Nauka dla materiaw budowlanych; materiay oparte na wiedzy. Sze wyszych uczelni: Akademia Grniczo-Hutnicza, Politechnika Krakowska, Politechnika dzka, Politechnika Poznaska, Politechnika Warszawska i Politechnika Wrocawska oraz cztery orodki badawcze: Instytut Badawczy Drg i Mostw, Instytut Mineralnych Materiaw Budowlanych, Instytut Techniki Budowlanej i Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpoarowej prezentoway swoje najnowsze osignicia i ofert partnerskiej wsppracy z przemysem.
Grupa kapitaowa Solbet najwikszy producent betonu komrkowego w Polsce zaprezentowaa dwie grupy produktw: Solbet Ideal do wznoszenia cian jednowarstwowych oraz Solbet Optimal do wykonywania tradycyjnych cian warstwowych. Solbet Ideal to bloczki o gstoci 400 kg/m3 i gruboci 36 cm dotychczas produkowane oraz po raz pierwszy zaprezentowane na BUDMIE 2007 gruboci 42 cm, ktre umoliwiaj uzyskanie ciany jednowarstwowej o wspczynniku przenikania ciepa U = 0,23 W/m2K (w przypadku bloczkw gruboci 36 cm U = 0,27 W/m2K). Tak ciepa ciana gwarantuje zmniejszenie zuycia energii na ogrzewanie budynku. Ponadto dziki jednomilimetrowej tolerancji wymiarw i wyprofilowaniu powierzchni czoowych na piro i wpust bloczki Solbet Ideal muruje si na cienk spoin bez wypeniania spoin pionowych. Budowanie jest wic szybkie i atwe. Obecnie, przy braku siy roboczej na polskim rynku, jest to ogromnym atutem cian jednowarstwowych, a ponadto wystpuje niewielkie prawdopodobiestwo popenienia bdw wykonawczych.
2 2007 (nr 414)
75
Medalici targw
Tradycyjnie podczas targw BUDMA przyznano Zote Medale MTP za wyroby i technologie wyrniajce si innowacyjnoci i jakoci. Otrzymay je nastpujce wyroby: samozamykacze krzywkowe z szyn lizgow z funkcj EASY OPEN, producent: DORMA GMBH, Niemcy; firma zgaszajca produkt: DORMA Polska Sp. z o.o., Konstancin Jeziorna; ksztatki wiecowe do wykonywania wiecw stropowych KZE i KWE, producent: Przedsibiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usugowe ERGOBUD Sp. z o.o., Warszawa; teleskopowe zadaszenie basenu OPERA, producent: ALUNA ARTUR NOWAK, Pozna; system posadzek przemysowych BAUTECH (jednowarstwowe monolityczne utwardzone powierzchniowo posadzki przemysowe z betonw kompozytowych), producent: BAUTECH Sp. z o.o., Piaseczno; okno jednoramowe systemu WS-6000 z drewna klejonego warstwowo o zwikszonej izolacyjnoci akustycznej AKUSTIK, producent: STOLBUD SA, Woszczowa; geowknina TYPAR SF, producent: DuPont de Nemours, Luksemburg, firma zgaszajca: GRILTEX Polska Sp. z o.o., Pozna; maszyna do produkcji betonowych elementw wibroprasowanych TECHMATIK WIB 1411, producent: JADAR TECHMATIK s.c., Jarosaw Kupidura, Dariusz Kupidura, Radom; gruntowy wymiennik ciepa AWADUKT THERMO (w wersji antybakteryjnej), producent: REHAU AG + Co., Niemcy, firma zgaszajca produkt: PHU GLOBAL-TECH, Dbrowa Grnicza; wysokoosiowe okno dachowe 735, producent: ROTO FRANK Sp. z o.o., Lubartw, firma zgaszajca produkt: ROTO FRANK Okna Dachowe Sp. z o.o., Lubartw; system kosztorysowania (oprogramowanie i bazy danych) pt. Samolicz Kosztorysowy SYKAL, producent: SOFTBUD Biuro Oprogramowania Mikrokomputerowego, Pozna; wentylacja COMFORT MAX, producent: DOSPEL Sp. z o.o., Czstochowa; system balustrad ze stali nierdzewnej HABOE, producent: HABOE EDELSTAHL-SYSTEME GmbH, Niemcy i HARALD BHL GmbH, Niemcy; firma zgaszajca produkt: INOX DESIGN Sp. z o.o., Pozna. Nagrody ACANTHUS AUREUS za najciekawsze stoiska przyznano szesnastu firmom, m.in.: Lafarge Dachy Sp. z o.o.; Mapei Polska Sp. z o.o.; Sopro Polska Sp. z o.o.; Cemex Polska Sp. z o.o.; Zakady Tworzyw Sztucznych Gamrat SA; Pruszyski Sp. z o.o. W rankingu Budowlana Marka Roku 2006, przeprowadzonym przez ASM Centrum Bada i Analiz Rynku, uhonorowane zostay najbardziej rozpoznawane marki oraz najczciej wybierane przez klientw w 2006 r. Tytu Budowlanej Marki Roku 2006 otrzymay m.in. firmy: Atlas; Fakro; Grade Cement; Opoczno; Wienerberger; Knauf.
76
Posadzki przemysowe z betonw Posadzki przemysowe z betonw kompozytowych Bautech kompozytowych Bautech
Jednowarstwowe monolityczne utwardzane powierzchniowo posadzki przemysowe z betonw kompozytowych BAUTECH, nagrodzone Zotym Medalem Midzynarodowych Targw Budownictwa BUDMA 2007, wyrniaj si innowacyjn receptur i bardzo dobr jakoci dorwnujc produktom wytwarzanym przez najlepszych wiatowych producentw, a w efekcie trwaoci. Inne zalety posadzek Bautech to: odporno na due obcienia statyczne i dynamiczne; odporno na cieranie i udary; odporno na substancje agresywne; atwo w utrzymaniu czystoci; bogata kolorystyka; ponaddwudziestoletnia ywotno bez stosowania specjalnych zabiegw konserwacyjnych; stanowi barier dla gstych substancji, takich jak: smary, oleje. System BAUTECH jednowarstwowe monolityczne utwardzone powierzchniowo posadzki przemysowe z betonw kompozytowych, ze wzgldu na swoje specyficzne waciwoci, przeznaczony jest do stosowania w zakadach produkcyjnych, magazynach, supermarketach, chodniach, browarach, garaach, przemyle spoywczym i farmaceutycznym oraz strefach zagroenia wybuchem. System BAUTECH obejmuje: projektowanie rozwizania technologiczne nawierzchni projektowane s za pomoc specjalistycznego oprogramowania komputerowego, w ktrym jako dane wyjciowe przyjmuje si m.in. przeznaczenie nawierzchni, warunki gruntowe, przewidywane obcienia statyczne i dynamiczne oraz wymagania dotyczce nawierzchni (cieralno, smary, oleje itp.); dziki rozpatrywaniu indywidualnych wymaga i lokalnych warunkw posadzki wykonywane s na miar; produkcj i dystrybucj wkien zbrojeniowych (stalowych i polipropylenowych), utwardzaczy posadzkowych, wypenie dylatacyjnych, materiaw do pielgnacji i impregnacji nawierzchni betonowych, oraz maszyn do ukadania i wykaczania nawierzchni, co umoliwia kompleksowe zastosowanie systemu tak szybko, jak jest to wymagane; wszystkie produkty systemu BAUTECH maj odpowiednie atesty i certyfikaty: ITB i PZH; wykonawstwo dziki wysoko wyspecjalizowanej autoryzowanej sieci wykonawczej inwestor otrzymuje gwarancj najwyszej jakoci wykonywanych posadzek; firma stale powiksza profesjonalny potencja wykonawczy i w zwizku z tym jest w stanie sprosta rosncemu i coraz bardziej wymagajcemu rynkowi inwestycyjnemu; rozbudowana sie wykonawcza umoliwia szybk realizacj inwestycji; konsultacje i szkolenia wsppraca zespow polskich i zagranicznych specjalistw o bogatej wiedzy teoretycznej i praktycznej pozwala na przekazywanie penych i rzetelnych informacji; bezporednie kontakty z inwestorem, wizyty na placach budw i w betoniarniach maj na celu dopilnowanie bezwzgldnego przestrzegania reimw technologicznych i udzielenie pomocy technicznej w przypadku problemw podczas wykonywania posadzek. Specjalistyczne szkolenia teoretyczne i praktyczne prowadzone dla firm wykonawczych eliminuj tzw. eksperymentowanie podczas wykonywania posadzek.
Uroczysto wrczenia Zotego Medalu Midzynarodowych Targw Budownictwa BUDMA 2007. Od lewej: prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak Przewodniczcy Kapituy Konkursu; Ireneusz Lickiewicz Dyrektor firmy BAUTECH; Andrzej Aumiller Minister Budownictwa; Bogusaw Zalewski Prezes Zarzdu MTP Fot. arch. BAUTECH
Firma udostpnia rwnie na swojej stronie internetowej specjalny formularz Dane wyjciowe do wykonania opracowania projektu powierzchniowo utwardzanej monolitycznej posadzki przemysowej z betonu kompozytowego w technologii BAUTECH, ktry naley wypeni i odesa do firmy. Zainteresowany otrzymuje kompleksowe opracowanie techniczno-technologiczne, zawierajce informacje o: podou w zalenoci od istniejcych warunkw gruntowych; wymaganej klasie i recepturze betonu pyty nonej oraz jej gruboci; iloci i rodzaju zbrojenia rozproszonego (stalowego BAUMIX i ewentualnie polipropylenowego BAUCON); materiaach do utwardzania powierzchni w technologii DST (MULTITOP, BAUTOP, EXTRATOP), ich dozowaniu i obrbce mechanicznej; preparatach powokotwrczych i impregnujcych; rozstawie szczelin dylatacyjnych, czasie i sposobie ich wykonania. System BAUTECH opracowano na podstawie 15-letnich dowiadcze firmy zdobytych w wyniku wsppracy z krajowymi i zagranicznymi jednostkami, wasnymi autoryzowanymi wykonawcami oraz spjnej polityki dziaw badawczo-wdroeniowych i handlowo-marketingowych. Nieustajca aktywno firmy w promowaniu technologii oraz bardzo dobra jako posadzek przyczyniy si do zainteresowania tym produktem rynkw zagranicznych. W efekcie eksport stanowi ponad 30% obrotw firmy.
BAUTECH sp. z o.o. tel. 022 716 77 91, fax 022 716 77 90 e-mail: bau@bautech.pl, www.bautech.pl
2 2007 (nr 414)
77
Wrczenie Zotego Medalu MTP za ksztatki wiecowe. Od lewej prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak Przewodniczcy Kapituy Konkursu, Krzysztof Bruzi wspwaciciel firmy Ergobud Sp. z o.o., Andrzej Aumiller Minister Budownictwa, Bogusaw ZalewFot. Z. Nowicki ski Prezes Zarzdu MTP
Betonowo-keramzytowe, zbrojone ksztatki wiecowe to dopasowany do wymiarw ciany oraz wysokoci stropu szalunek tracony, pozwalajcy na sprawne i bezpieczne wykoczenie wieca. Ksztatki mona stosowa w gstoebrowych stropach belkowych (np. Teriva, Ceram, Fert itp.), zespolonych stropach elbetowych wykonywanych z zastosowaniem prefabrykowanych pyt elbetowych (np. Filigran, 2K, PSKJ itp.) oraz elbetowych pyt kanaowych. Ksztatki wiecowe zapewniaj rwnomierny rozkad obcie przekazywanych ze stropu na mur zastpujc podkady betonowe lub ceglane, na ktrych spoczywa wieniec, co jest wane przede wszystkim w przypadku mu-
78
Ksztatki wiecowe umoliwiaj: zabudow wieca stropowego na cianach jedno- i wielowarstwowych, bez wzgldu na materia, z ktrego wykonane s elementy cienne; skrcenie czasu montau stropu i wieca, eliminacj czasochonnego i kosztownego deskowania lub obmurwki wieca; eliminacj skrajnych podpr montaowych; eliminacj dystansu zbrojenia wieca; rwnomierny rozkad obcie przenoszonych przez strop na cian; moliwo kadorazowego wykonania wieca opuszczonego bez koniecznoci ryglowania; moliwo wyprowadzenia ze ciany rdzenia bez naruszania konstrukcji ksztatki;
oraz zapewniaj: bezpieczestwo podczas montau i zalewania stropu; wymierne korzyci finansowe i estetyk wieca. elbetowe, prefabrykowane ksztatki wiecowe s zastrzeone w Urzdzie Patentowym RP oraz zostay zarejestrowane jako Wsplnotowy Znak Towarowy (TM) w Urzdzie ds. Harmonizacji Rynku Wewntrznego OHIM w Alicante i s zastrzeone w caej Unii Europejskiej.
P.P.H.U. ERGOBUD Sp. z o.o. tel./fax (0-22) 646-20-40 e-mail: ergobud@ergobud.pl www.ergobud.pl
2 2007 (nr 414)
79
kno drewniane o zwikszonej izolacyjnoci akustycznej 40 dB, charakteryzujce si nowoczesnym rozwizaniem technologicznym i bardzo dobr jakoci, powstao we wsppracy Stolbudu S.A. Woszczowa z zespoem pracownikw Zakadu Akustyki Instytutu Techniki Budowlanej, aby speni oczekiwania klientw naraonych na nadmierny haas spowodowany przede wszystkim samochodowym ruchem ulicznym o duym nateniu. Nowe okno powstao na bazie konstrukcji okna jednoramowego WS-6000 z drewna klejonego warstwowo. Szczegln uwag zwrcono na sposb szklenia okna i uytych do niego materiaw.
Nowe elementy zastosowane w konstrukcji to: zestaw szybowy zoony z szyb niskoemisyjnych i dwikochonnych (44,2/16A/6), oddzielonych ciepymi ramkami i przestrzeni wypenion argonem (wspczynnik przenikania ciepa zestawu szybowego wynosi 1,1 W/m2K); przekadka z gumy neoprenowej (Interhelam Antracyt 008), przyklejona przed osadzeniem pakietu szka do wrbu, majca na celu elastyczne zamocowanie szyby i wyeliminowanie rezonansu akustycznego; osadzenie pakietu szka we wrbie szybowym za pomoc hermetycznego kleju Instaweld 6613; uszczelka na obwodzie skrzyda okiennego, skutecznie chronica pod wzgldem termicznym i akustycznym.
Wrczenie Zotego Medalu MTP za okno o zwikszonej izolacyjnoci akustycznej. Od lewej: Augustyn Zioo Stolbud S.A. Woszczowa; prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak Przewodniczcy Kapituy Konkursu; Marek Szczsny Prezes Zarzdu Stolbudu S.A. Woszczowa; Andrzej Aumiller Minister Budownictwa; Bogusaw Zalewski Prezes Zarzdu MTP Fot. Z. Nowicki
Dziki tym zmianom udao si w prosty i niezbyt kosztowny sposb osign okno o izolacyjnoci akustycznej Rw = 40 dB, podczas gdy standardowe okno WS-6000 ma Rw = 30 dB. Wynik korzystniejszy o ok. 10 dB osignito bez gruntownych zmian w konstrukcji oraz zastosowaniu materiaw powszechnie dostpnych na rynku, a efekt jest imponujcy, gdy haas w pomieszczeniu podlega nastpujcej zasadzie: jeeli zmniejszy si o ok. 10 dB w stosunku do tego, jaki jest na zewntrz, to odnosi si wraenie, e jest on o poow mniejszy. Ponadto w nowym oknie zastosowano: okucia obwiedniowe o nonoci 130 kG dla kadego skrzyda, z funkcj mikrouchylania na skrzydle UR; osonki na zawiasy w kolorze: stare zoto; biaym; brz RAL 8022; brz RAL 8017; srebrnym; zotym; okapnik aluminiowy soft w kolorze zotym, z wkadk termiczn i uksztatowaniem profilu skutecznie chronicym przed dziaaniem czynnikw atmosferycznych; moliwo zastosowania okapnikw w dowolnym kolorze wg palety RAL lub anodowanym. Stolbud S.A. Woszczowa produkuje okna o zwikszonej izolacyjnoci akustycznej z drewna dbowego, sosno-
wego lub meranti, klejonego warstwowo na grubo, w celu zapewnienia stabilnoci ksztatu. S one impregnowane (w odrbnym procesie) i malowane w dowolnych kolorach wg palety RAL, NCS lub lakierami transparentnymi z uwzgldnieniem indywidualnych ycze klienta (moliwo wykonania okien dwukolorowych). Okno jest dwudzielne R+ UR, z moliwoci wykonania jako: stae (S), uchylne (U), rozwieralne (R), uchylno-rozwieralne (UR). Mona w nim zastosowa: moskitier, samozamykacz, okiennice, szprosy (nakadane, naklejane, konstrukcyjne, midzyszybowe); elementy ozdobne; okadzin aluminiow. Okno drewniane o zwikszonej izolacyjnoci akustycznej 40 dB uzyskao Aprobat Techniczn AT 15-2496/2006 oraz Certyfikat na Znak Jakoci Akustycznej AQ-ITB. Stolbud S.A. Woszczowa otrzyma ten certyfikat jako jedyny producent stolarki okienej w Polsce.
80
Nowoci FAKRO
2006 r. dla firmy FAKRO by okresem dynamicznego rozwoju. Zanotowano ponad 10% wzrost sprzeday i firma moe pochwali si pracowniami badawczymi, ktrych efektem jest 10 patentw zgoszonych w 2006 r. i a 15 nowoci, zaprezentowanych podczas tegorocznych targw BUDMA w Poznaniu. Biorc pod uwag liczb patentw zgaszanych rocznie, firma FAKRO zajmuje pierwsze miejsce wrd najbardziej innowacyjnych polskich firm. Nowoci to: okno aluminiowo-tworzywowe; okno termo; okno kolankowe (uchylno-rozwierne, uchylne, nieotwierane); okno kolebkowe; okno oddymiajce; wyaz dachowy; wietlik dachowy; roleta ARP; szyba witraowa; schody ognioodporne; schody noycowe z klap; schody segmentowe z metalow drabin; drzwi kolankowe.
parametry termoizolacyjnoci i najwysz 4 klas szczelnoci w zakresie przepuszczalnoci powietrza (klasyfikacja PN-EN 12207, norma bada PN-EN 1026). Okno FTT Termo montowane jest z wykorzystaniem specjalnie do tego przeznaczonych akcesoriw montaowych FAKRO; konierza paroprzepuszczalnego XDP i konierza paroszczelnego XDS.
82
Schody
Schody strychowe ognioodporne LWF su do wyjcia na poddasze (strych) oraz stanowi zapor ogniow podczas poaru wewntrz budynku. Klapa schodw wykonana jest z materiaw ognioodpornych oraz wyposaona na obwodzie w uszczelk pczniejc, ktra zapewnia szczelno podczas poaru. Schody LWF posiadaj odporno ogniow EI 30 min. S to pierwsze w Polsce schody o rozmiarze odpowiadajcym warunkom technicznym zabudowy (86 x 130 cm). Uszczelka obwodowa znajdujca si w podfrezowanej czci skrzynki zapewnia schodom najwysz klas szczelnoci. Segmentowy system skadania drabiny schodw oraz blokada klapy w pozycji penego otwarcia zapewniaj prost obsug schodw. Bezpieczestwo uytkowania zapewniaj zaokrglone ksztaty wspornikw bocznych oraz pozostaych oku. Schody noycowe z klap termoizolacyjn LST su do wyjcia na poddasze (strych). Drabinka schodw ma konstrukcj noycow. Energooszczdna, biaa klapa termoizolacyjna gruboci 36 mm o wspczynniku przenikania ciepa 1,1 W/m2K znacznie ogranicza straty ciepa. Uszczelka obwodowa znajdujca si w dolnej czci skrzynki zapewnia schodom najwysz klas szczelnoci. Policzki w ksztacie litery S nadaj schodom nowoczesny wygld i peni rol porczy. Wymiary 50 x 80 cm uzyskane dziki specjalnemu systemowi skadania drabinki pozwalaj na zamontowanie schodw w otworach o niewielkich rozmiarach. Schody strychowe LWM zbudowane s z metalowej drabiny i energooszczdnej klapy o wspczynniku przenikania ciepa 1,1 W/m2K w kolorze beowym. Segmentowy system skadania drabiny schodw oraz blokada klapy w pozycji penego otwarcia zapewniaj prost obsug schodw. Drzwi kolankowe DWK przeznaczone s do zabudowy w cianie kolankowej. Umoliwiaj one dostp do pomieszczenia nieuytkowego znajdujcego si za cian kolankow. Doskonae parametry termoizolacyjne (U = 1,1 W/m2K) oraz wysoka szczelno maksymalnie ograniczaj straty ciepa. Mog by montowane w wersji otwieranej na praw lub lew stron. Standardowo drzwi kolankowe wyposaone s w skrzydo termoizolacyjne gruboci 36 mm, wykonane z drewna sosnowego, z dwch stron oklejone pyt HDF w kolorze biaym. Wolna przestrze wypeniona jest styropianem gruboci 3 cm.
2 2007 (nr 414)
Roleta ARP
Stanowi ona ochron przed wiatem i zapewnia przyjemne zacienienie wntrza podczas sonecznych dni. Roleta ARP to rwnie dodatkowa dekoracja wntrza na poddaszu. Oferowana jest w dwch wersjach: roleta ARP obsugiwana rcznie; roleta ARP-E sterowana elektrycznie po podczeniu do jednego z urzdze sterujcych Fakro. W standardowej wersji dziaanie rolety ARP-E moliwe jest tylko przy zamknitym oknie. Do obsugi wysoko zamontowanej rolety ARP suy uniwersalny drek ZST.
83
Tytu Pera Ceramiki UE 2006 zdobyy kolekcje: Corda oraz Flavia, producent Ceramika Gres S.A. Texas, producent: Ceramika Marconi Sp. z o.o. Travertino, producent: Ceramika Nowa Gala S.A. Maxima/Maxim, Foresta/Forest oraz Mustang, Sophistic i Sugar, producent: Ceramika Parady; Homme, producent: Ceramika Tubdzin Antares, producent: Cooperativa Ceramica d Imola (Wochy) Etnica oraz Gres Real Cotto, producent Opoczno S.A.; Tibet, producent: Pamesa Ceramica S.L. (Hiszpania) Geom, producent: Tau Ceramica (Hiszpania) Cabaret, producent: Venus Ceramica S.A.(Hiszpania); Carnaby, producent: Villeroy & Boch Fliesen GmbH (Niemcy); Madera, producent: Zakady Pytek i Wyrobw Sanitarnych Jacek Pilch. Tytu Pera Ceramiki Dystrybutorw 2006 nadano kolekcjom: Travertino, producent: Ceramika Nowa Gala S.A. Maxima/Maxim, Foresta/Forest; Sophistic oraz Sugar, producent: Ceramika Parady; Calle, producent: Ceramika Tubdzin; Tibet, producent: Pamesa Ceramica S.L. Wyrnienie: Cabaret, producent: Venus Ceramica S.A.
Nagrod przyznan firmie Polcorolit SA, Minister Budownictwa Andrzej Aumiller wrcza Barbarze Marconi czonkowi Rady Nadzorczej
84
Fot. Z. Nowicki
Prezes firmy Ceramika Parady Stanisaw Tpiski (pierwszy z lewej) dzikuje za przyznane wyrnienia. Pozostae osoby (od lewej): Jerzy Grochulski, Janusz Wjcik, Andrzej K. Aumiller, Krystyna Winiewska
RYNEK BUDOWLANY
85
RYNEK BUDOWLANY
i zalet obu technologii, a wyboru niech dokona sam. Dajemy klientowi dwa najlepsze produkty w swoich klasach: SOLBET IDEAL do wznoszenia cian jednowarstwowych, SOLBET OPTIMAL do budowy cian z ociepleniem, czyli cian warstwowych. KW: Jaki jest obecnie udzia betonu komrkowego w rynku materiaw ciennych w Polsce i co decyduje o jego popularnoci? Jak zmienia si rynek materiaw ciennych i jak Pana zdaniem bdzie si zmieniaa pozycja betonu komrkowego? MM: Udzia betonu komrkowego w rynku materiaw ciennych w Polsce oscyluje na poziomie ok. 42%. O jego popularnoci w duej mierze decyduje cena, ale inwestorzy dostrzegaj rwnie inne zalety, takie jak: dobra izolacyjno termiczna przy relatywnie duej wytrzymaoci; atwo obrbki; szybko prowadzenia prac budowlanych. Mamy wiadomo, e w Polsce nie jest dostatecznie powszechna wiedza na temat zalet betonu komrkowego. Dowodzi tego fakt, e w budownictwie dominuje model ciany warstwowej z dociepleniem. Niewielu inwestorw zdaje sobie spraw, e z betonu komrkowego mona wymurowa cian jednorodn o wspczynniku przenikania ciepa U < 0,30 W/m2K, a z bloczkw SOLBET IDEAL mona uzyska cian zewntrzn o U = 0,23 W/m2K. Co do zmian na rynku materiaw ciennych, to gwnym naszym zadaniem jest utrzymanie obecnej pozycji betonu komrkowego przez promowanie jego bezspornych zalet. KW: Czy potencja produkcyjny betonu komrkowego w Polsce jest wystarczajcy w stosunku do potrzeb? MM: Trudno to jednoznacznie oceni, gdy obecna bardzo dobra koniunktura w budownictwie powoduje, e bieca produkcja jest nisza ni zapotrzebowanie na bloczki z betonu komrkowego, std wydua si czas oczekiwania na realizacj zamwienia. Pamita jednak naley, e przez prawie 10 ostatnich lat potencja produkcyjny caej brany by wykorzystywany w ok. 70 %, std na bazie bardzo jeszcze krtkiego okresu koniunktury trudno wyrokowa, e jest on zbyt may. Z pewnoci potrzeby zarwno w budownictwie mieszkaniowym, jak i przemysowym s bardzo due, ale moliwoci ich realizacji zawsze zale od kondycji caej gospodarki. KW: Jakie przedsiwzicia planuje SOLBET, aby utrzyma pozycj lidera na rynku betonu komrkowego? MM: Bdziemy si skupia przede wszystkim na promocji lekkich odmian betonu komrkowego przeznaczonych na ciany jednowarstwowe. Jak ju wspominaem, wiedza inwestorw jest bowiem bardzo ograniczona. Nie zaniedbamy te produkcji niezbdnych w budownictwie odmian cikich, a wic gstoci 700 kg/m3 czy w przyszoci 800 kg/m3. Ich doskonaa izolacyjno akustyczna powinna decydowa o zastosowaniu szczeglnie do wzoszenia cian wewntrznych. W Polsce beton komrkowy utosamiany jest jeszcze z bloczkami z lat siedemdziesitych, taszymi od innych materiaw ciennych, ale rwnie niezbyt wysoko ocenianymi pod wzgldem jakoci. Skuteczna promocja naszych systemw, zarwno w wersji IDEAL, jak i OPTIMAL, powinna ten wizerunek zmieni. Konieczne jest przypominanie inwestorom na kadym kroku, e beton komrkowy zapewnia bardzo dobr termoizolacyjno, doskona akumulacj ciepa, atwo obrbki, szczeglnie kiedy trzeba w cianie wykona bruzdy i otwory; niskie nakady pracy wynikajce z faktu, e jeden standardowy bloczek to tyle samo powierzchni ciany, co kilkanacie cegie, i ma ma mas, uatwiajc proces budowy. Mam nadziej, e inni producenci betonu komrkowego te pjd t drog i wsplnie przekonamy potencjalnych odbiorcw do tego materiau. KW: Jakie s plany rozwoju pozostaych dziaw produkcji w SOLBECIE, a wic chemii budowlanej, styropianu, betonw cikich, maszyn? MM: Niewtpliwie drugim strategicznym produktem dla Grupy SOLBET bdzie chemia budowlana. Jeszcze w tym roku planujemy inwestycje, ktrych celem jest zwikszenie mocy produkcyjnych. Oczywicie logicznym krokiem jest wzrost nakadw na promocj klejw marki Gabit, ktra na razie znana jest tylko regionalnie. Mog powiedzie, e szykujemy spore zmiany ju w tym roku. KW: Ktre wyroby firma eksportuje i do jakich krajw? Jak cz produkcji SOLBETU stanowi eksport i jakie s plany jego rozwoju? Czy w gr wchodz rwnie inwestycje na rynkach zagranicznych? MM: W spce SOLBET-ZREMB, nalecej do Grupy Kapitaowej SOLBET, eksport w 2006 r. osign 70% obrotw. Drugim wanym produktem eksportowym obok maszyn do wytwrni materiaw ciennych jest oczywicie beton komrkowy. W 2006 r. wyeksportowalimy 123 000 m3, co przy produkcji 1 229 000 m3 betonu komrkowego stanowi 10%. Nasze wyroby trafiaj przede wszystkim na rynek niemiecki, sowacki i czeski; w mniejszym stopniu na ukraiski, skandynawski, litewski i otewski. S to jednak rynki bardzo perspektywiczne i w 2007 r. na pewno zwikszymy na nich nasz obecno o kolejnych kilkadziesit procent. Planujemy budow lub przejcie zakadu na jednym z rynkw zagranicznych, poniewa przy obecnym boomie budowlanym w Polsce bardzo trudno jest zaspokoi zapotrzebowanie naszych zagranicznych kontrahentw. KW: Jak ocenia Pan 2006 r. z pozycji Grupy Kapitaowej SOLBET i jakie s prognozy na 2007 r.? Czy przy bardzo dobrej obecnej koniunkturze w budownictwie jestecie w stanie rytmicznie, bez oczekiwania odbiorcw, realizowa zamwienia na poszczeglne wyroby? MM: 2006 r. by dobry dla Grupy SOLBET i prognozy na 2007 r. s rwnie obiecujce. Na pewno bdziemy robi wszystko, aby dostawy naszych produktw dla naszych staych odbiorcw byy rytmiczne. Nie bdzie to atwe, poniewa dobra koniunktura powoduje, e zwikszaj si ceny surowcw, a w dodatku ich poda jest ograniczona. Pamita rwnie naley, e minione chude lata spowolniy procesy modernizacyjne, ktre s niezbdne w kadej brany. Obecnie trzeba bdzie szybko nadrobi te zalegoci. Na pewno nie spowoduje to organiczenia produkcji. Bdzie miao tylko skutki pozytywne, poniewa spowoduje dalszy wzrost jakoci bloczkw naszej produkcji. KW: ycz dalszych sukcesw na krajowym i zagranicznych rynkach. Dzikuj za rozmow
86
RYNEK BUDOWLANY
stpne wyniki bada GUS przeprowadzonych w duych przedsibiorstwach przemysowych, o liczbie pracujcych 50 i wicej osb, wykazay e w 2006 r., w porwnaniu z 2005 r., uzyskano w brany materiaw budowlanych znacznie lepsze wyniki produkcyjne. Spord 39 obserwowanych grup wyrobw rozmiary produkcji a 30 grup byy wysze ni przed rokiem (w 2005 r. tylko 20 grup). Wzrost produkcji wyrobw przez kolejne trzy lata odnotowali producenci rur, przewodw i wy sztywnych z PVC (w 2004 r. o 97,8%, w 2005 r. o 2,4%, w 2006 r. 20,5%), betoniarek (odpowiednio o 34,0%, 32,5%, 61,6%), masy betonowej (o 33,6%, 8,2% i 29,5%), elementw ciennych silikatowych (o 0,6%, 37,7%, 80,7%), wyrobw izolacji termicznej z weny mineralnej (o 22,2%, 5,7%, 14,4%), rur stalowych (o 21,5%, 1,5%, 9,5%), cementu (o 8,4%, 1,3%, 15,6%), wyrobw sanitarnych z porcelany (o 24,3%, 8,7%, 8,8%), ceramicznych gsiorw dachowych (o 5,7%, 17,3%, 2,4%), dachwek ceramicznych (o 6,6%, 5,3%, 12,1%), sklejki (o 4,4%, 22,4% , 7,0%) oraz tarcicy (o 9,3%, 3,6%, 3,0%). W grudniu 2006 r. a w 32 grupach wyrobw odnotowano produkcj nisz ni w listopadzie br., a w 24 wysz ni w grudniu ub. roku. Sabsze ni w poprzednich miesicach wyniki notowane w grudniu nie zmieniy oglnego, bardzo dobrego obrazu caej brany w skali roku. Roczna dynamika produkcji bya bowiem w 22 grupach wysza od notowanej za 11 miesicy br. W grudniu 2006 r., w porwnaniu z grudniem 2005 r., wzrost produkcji osignli producenci 24 grup wyrobw. Najwyszy wzrost, o ponad 50%, zanotowano w produkcji elementw ciennych silikatowych o 132,0%, cementu o 70,5% oraz masy betonowej o 57,4%. Znaczny wzrost, o 30 50%, odnotowali producenci blokw ciennych z betonu lekkiego o 47,5%, gazomierzy o 38,5%, wyrobw izolacji termicznej z weny mineralnej o 32,6% oraz farb i pokostw chloro-
Produkcja waniejszych wyrobw przemysowych uywanych w budownictwie w 2006 r. (cd. na str. 89)
XII Wyroby liczby bezwzgldne Tarcica [dam3] w tym: tarcica iglasta [dam3] Sklejka skadajca si wycznie z arkuszy drewna [m3] Pyty wirowe i podobne pyty drewnopodobne [dam3] Pyty pilniowe z drewna lub innych materiaw drewnopodobnych [tys. m2] Okna i drzwi, ocienice i progi drewniane [tys. m2] Pyty parkietowe z drewna, do podg mozaikowych [tys. m2] Pyty parkietowe z drewna, pozostae [tys. m2] Farby i lakiery (cznie z emaliami i lakierami) na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, w rodowisku wodnym [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) na bazie poliestrw o masie rozpuszczalnika organicznego wikszej ni 50% masy roztworu [hl] Farby i pokosy (cznie z emaliami i lakierami) na bazie poliestrw, pozostae [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, w ktrych masa rozpuszczalnika organicznego przekracza 50% masy roztworu [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) chlorokauczukowe, chemoutwardzalne, epoksydowe oraz poliuretanowe, w ktrych masa rozpuszczlanika organicznego przekracza 50% masy roztworu [hl] Rury, przewody i we sztywne z polimerw chlorku winylu [t] Wykadziny podogowe, cienne lub sufitowe z tworzyw sztucznych [tys. m2] Wykadziny podogowe z polimerw chlorku winylu [tys. m2] Szyby zespolone jednokomorowe [tys. m2] Szyby zespolone wielokomorowe [tys. m2] Filce, materace i pyty z wkna szklanego [t] Wyroby sanitarne, z porcelany [t] 171 141 8 339 383 33 490 798 164 1 914 2 427 2 036 108 930 4 188 408 252 10 575 2 613 31 880 IXII
86 263
1 854 872
93,0
77,5
2 218 18 341
81,6 68,8
1 790
33 439
118,2
109,5
111 859 107 903 15 785 10 096 10 521 124 32 289 49 242
87
RYNEK BUDOWLANY
Produkcja waniejszych wyrobw przemysowych uywanych w budownictwie w 2006 r.
88
RYNEK BUDOWLANY
Produkcja waniejszych wyrobw przemysowych uywanych w budownictwie w 2006 r. (cd. ze str. 87)
XII Wyroby liczby bezwzgldne Cegy i elementy budowlane, ceramiczne, wypalane z gliny, stosowane pod oblicowaniem [dam3] w tym: pustaki cienne, ceramiczne [dam3] Ceramiczne cegy i elementy stosowane do licowania [dam3] Pustaki stropowe ceramiczne [tys. szt.] Dachwki ceramiczne [tys. szt.] Gsiory dachowe, ceramiczne [tys. szt.] Cement [tys. t] Wapno [tys. t] Elementy cienne silikatowe [dam3] Bloki cienne z betonu lekkiego [tys. t] Bloki i pyty cienne gipsowe [tys. t] Masa betonowa [tys. t] Papa [tys. m2] Wyroby izolacji termicznej z weny mineralnej [tys. t] Rury stalowe [tys. t] rury bez szwu [tys. t] rury ze szwem [tys. t] Blachy walcowane na zimno [tys. t] Betoniarki z wyczeniem drogowych [szt.] Gazomierze [tys. szt.] Wodomierze [tys. szt.] IXII XII 2005 = 100 XII XI 2005 = 100 2006 = 100
259 243 33 467 14 905 316 1 140 163 63 253 86 1 611 4 943 44 33 18 15 63 1 804 46 75
2 822 2 614 361 7 911 145 338 3 597 14 372 1 956 668 3 158 1 142 19 106 65 075 434 417 211 206 921 41 923 494 1 051
117,7 120,2 115,1 89,8 122,7 85,6 170,5 128,6 232,0 147,5 97,9 157,4 95,2 132,6 117,2 134,3 100,9 83,2 123,5 138,5 89,0
104,3 104,7 104,0 79,8 95,1 120,2 84,8 96,7 98,0 91,7 86,3 81,3 98,2 121,3 86,9 94,1 79,2 77,2 74,4 98,0 100,9
kauczukowych, chemoutwardzalnych, epoksydowych i poliuretanowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 31,6%. Bardzo dobrymi wynikami, o 20 30% wyszymi ni w grudniu 2005 r., legitymowali si producenci wapna o 28,6%, szyb zespolonych wielokomorowych o 28,6%, ale szyb jednokomorowych wyprodukowano o 17,4% mniej, betoniarek o 23,5% wicej, dachwek ceramicznych o 22,7% oraz rur, przewodw, wy sztywnych z PVC o 20,3% wicej. O 10 20% wicej wyprodukowano farb i pokostw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 18,2%, pyt wirowych o 18,0%, cegy i elementw budowlanych, ceramicznych, wypalanych z gliny, stosowanych pod oblicowaniem o 17,7%, rur stalowych o 17,2%, w tym rur bez szwu o 34,3%, a ze szwem tylko o 0,9%, wyrobw sanitarnych z porcelany o 16,9%, cegy ceramicznej i elementw stosowanych do li-
cowania o 15,1%. W grupie wyrobw, w przypadku ktrych odnotowano dynamik produkcji 5% poziomu ubiegorocznego znalazy si sklejka wzrost o 4,6%, wykadziny podogowe, cienne lub sufitowe z tworzyw sztucznych o 4,5%, filce i pyty z wkna szklanego o 2,2%, natomiast bloki i pyty cienne gipsowe spadek o 2,1%, tarcica o 2,2%, pyty pilniowe o 2,5%, papa o 4,8%, a o 7,0% mniej wyprodukowano farb i lakierw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, wodorozpuszczalnych. Spadek przekraczajcy 10% poziomu produkcji w grudniu ub. roku wystpi w produkcji pyt parkietowych do podg mozaikowych o 9,6%, a do podg niemozaikowych a o 34,5%, ceramicznych pustakw stropowych o 10,2%, wodomierzy o 11,0%, ceramicznych gsiorw dachowych o 14,4%, blachy walcowanej na zimno o 16,8% oraz okien, drzwi, ocienic i progw drewnianych o 20,2% mniej. W cigu caego 2006 r. najwikszy wzrost produkcji, o ponad 50%,
osignli producenci elementw ciennych silikatowych o 80,7%, betoniarek o 61,6% oraz szyb zespolonych wielokomorowych o 57,0%, przy czym w produkcji szyb jednokomorowych odnotowano wzrost tylko o 6,6%. Bardzo dobre wyniki, wzrost o 20 30%, osignli rwnie producenci masy betonowej o 29,5%, gazomierzy o 25,3%, rur, przewodw, wy sztywnych z PVC o 20,5% oraz blokw ciennych z betonu lekkiego o 19,6%. O 10 20% wicej wyprodukowano wykadzin podogowych, ciennych lub sufitowych z tworzyw sztucznych o 17,9%, wapna o 15,9%, blokw i pyt ciennych gipsowych o 15,7%, cementu o 15,6%, wyrobw izolacji termicznej z weny mineralnej o 14,4%, blachy walcowanej na zimno o 13,4%, dachwki ceramicznej o 12,1% oraz okien, drzwi, ocienic i progw drewnianych o 10,7%. O 5 10% w skali roku wzrosa produkcja rur stalowych o 9,5%, w tym bez szwu o 25,0%, a ze szwem spada o 2,8%, farb i lakierw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, wodorozpuszczalnych o 9,4%, cegy i elementw budowlanych, ceramicznych, wypalanych z gliny, stosowanych pod oblicowaniem o 9,0%, wyrobw sanitarnych z porcelany o 8,8%, pyt wirowych o 7,2% i sklejki o 7,0%. Znacznie mniejszy wzrost, nieprzekraczajcy 5% produkcji ubiegorocznej, odnotowali producenci cegy ceramicznej i elementw stosowanych do licowania o 4,7%, pyt parkietowych do podg mozaikowych o 3,9%, a do podg niemozaikowych spadek o 3,0%, tarcicy o 3,0%, ceramicznych gsiorw dachowych o 2,4%, filcw i pyt z wkna szklanego o 0,8%. Mniej ni w 2005 r. wyprodukowano tylko farb i pokostw chlorokauczukowych, chemoutwardzalnych, epoksydowych i poliuretanowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 0,8%, pyt pilniowych o 2,7%, papy o 7,8%, ceramicznych pustakw stropowych o 29,1%, wodomierzy o 30,5% i farb i pokostw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% a o 50,5%.
89
RYNEK BUDOWLANY
w sektorze prywatnym utrzyma si na prawie niezmienionym poziomie 2%. W styczniu i w lutym odnotowano spadek sprzeday produkcji budowlano-montaowej (zrealizowanej na terenie kraju przez przedsibiorstwa budowlane o liczbie pracujcych powyej 9 osb), natomiast w kolejnych miesicach 2006 r. obserwowano ju jej wzrost (w ujciu rocznym) szczeglnie wysoki od wrzenia. W efekcie, w porwnaniu z analogicznym okresem 2005 r., w I kwartale wzrost sprzeday produkcji budowlano-montaowej wynis 4,5%, w II 11,8%, w III 21,0%, w IV 23,3%, a w efekcie, w caym 2006 r. 17,5%. Szybciej rosa sprzeda robt o charakterze remontowym (wzrost o 23,3%, wobec 7,0% przed rokiem) ni inwestycyjnym (o 15,2%, wobec 7,6% przed rokiem). Udzia robt inwestycyjnych w oglnej produkcji budowlano-montaowej zmniejszy si o 1,4 pkt, do 70,4%. W grudniu 2006 r. produkcja budowlano-montaowa zwikszya si o 17,9% w stosunku do grudnia 2005 r.,
a w porwnaniu z listopadem 2006 r. o 44,8%. Po wyeliminowaniu wpywu czynnikw o charakterze sezonowym wzrost w skali roku wynis 26,0%, natomiast w porwnaniu z listopadem 2006 r. 5,5%. W porwnaniu z grudniem 2005 r. wzrost produkcji odnotowano we wszystkich grupach przedsibiorstw budowlanych, poza jednostkami zajmujcymi si gwnie realizacj robt wykoczeniowych, w ktrych produkcja bya nisza ni przed rokiem. W stosunku do listopada 2006 r. wzrost odnotowano we wszystkich grupach przedsibiorstw, przy czym w jednostkach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest wykonywanie instalacji budowlanych, wynis on 56,9%, w specjalizujcych si we wznoszeniu obiektw budowlanych; inynierii ldowej i wodnej 44,4%, w realizacji robt wykoczeniowych 25,0%, a w przygotowaniu terenu pod budow 14,8%. Znaczne zwikszenie sprzeday odnotowano we wszystkich grupach przedsibiorstw budowlanych poza jednostkami zajmujcymi si gwnie
Dynamika (w cenach staych) i struktura (w cenach biecych) sprzeday produkcji budowlano-montaowej w jednostkach budowlanych o liczbie pracujcych powyej 9 osb
Wyszczeglnienie 2005 r. I III I VI I IX I XII I III I VI I IX Sprzeda produkcji budowlano-montaowej 2006 r. I XII XII 2005 r. I XII struktura [%] 117,5 117,9 100,0 100,0
analogiczny okres poprzedniego roku = 100 Ogem z tego roboty budowlane o charakterze: inwestycyjnym remontowym Z ogem grupy przedsibiorstw: przygotowanie terenu pod budow wznoszenie obiektw budowlanych; inynieria ldowa i wodna wykonywanie instalacji budowlanych wykonywanie robt budowlanych wykoczeniowych 105,7 108,5 108,0 107,4 104,5 109,2 114,3
106,3 104,1
108,5 108,5
107,7 108,8
107,6 107,0
102,8 109,4
108,1 112,0
112,8 118,4
115,2 123,3
115,9 122,8
70,4 29,6
71,8 28,2
90
RYNEK BUDOWLANY
realizacj robt wykoczeniowych, w ktrych produkcja bya nisza ni przed rokiem. W przedsibiorstwach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest wznoszenie budynkw i budowli; inynieria ldowa i wodna, wzrost produkcji wystpi we wszystkich klasach, przy czym w podmiotach specjalizujcych si w robotach budowlanych drogowych o ok. 26%, w zajmujcych si gwnie wykonywaniem konstrukcji i pokry dachowych o ponad 25%, w jednostkach wykonujcych specjalistyczne roboty budowlane o ponad 23%, realizujcych obiekty inynierii wodnej o ok. 20%, a w podmiotach zajmujcych si gwnie budownictwem oglnym i inynieri ldow o ok. 16%. Wzrost produkcji w grupie przedsibiorstw wykonujcych gwnie instalacje budowlane spowodowany by zwikszeniem sprzeday wrd podmiotw zajmujcych si gwnie instalacjami elektrycznymi o ok. 27%, wykonujcych roboty budowlane izolacyjne o ok. 16% oraz w jednostkach specjalizujcych si w wykonywaniu instalacji cieplnych, wodnych, wentylacyjnych i gazowych o ok. 9%. Spadek produkcji, o ok. 7%, odnotowano natomiast w przedsibiorstwach zajmujcych si pozostaymi instalacjami budowlanymi. Duy wzrost sprzeday w ujciu rocznym obserwowano rwnie w podmiotach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest przygotowanie terenu pod budow, przy czym udzia tej grupy w strukturze produkcji budowlano-montaowej jest niewielki. O niszej, ni przed rokiem, sprzeday robt w przedsibiorstwach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest wykonywanie gwnie robt budowlanych wykoczeniowych, zadecydoway gorsze efekty jednostek specjalizujcych si w montau stolarki budowlanej (spadek o ponad 13%). W podmiotach specjalizujcych si w wykonywaniu podg i cian oraz pozostaych robt wykoczeniowych poziom zrealizowanych robt nie uleg zmianie. Wzrost sprzeday produkcji odnotowano w firmach zajmujcych si gwnie malowaniem i szkleniem (o ponad 14%) oraz tynkowaniem (o ok.11%).
Struktura (w cenach biecych) sprzeday produkcji budowlano-montaowej wg rodzajw obiektw budowlanych
Rodzaje obiektw Struktura [%] 2005 r. Ogem Budynki razem budynki mieszkalne w tym: mieszkalne jednorodzinne o dwch mieszkaniach i wielomieszkaniowe budynki niemieszkalne w tym: biurowe handlowo-usugowe przemysowe i magazynowe oglnodostpne obiekty kulturalne, budynki o charakterze edukacyjnym, budynki szpitali i zakadw opieki medycznej oraz budynki kultury fizycznej Obiekty inynierii ldowej i wodnej w tym: autostrady, drogi ekspresowe, ulice i drogi pozostae drogi szynowe, drogi kolei napowietrznych lub podwieszanych mosty, wiadukty i estakady, tunele i przejcia nadziemne i podziemne budowle wodne rurocigi i linie telekomunikacyjne oraz linie energetyczne przesyowe rurocigi sieci rozdzielczej i linie kablowe rozdzielcze oczyszczalnie wd i ciekw kompleksowe budowle na terenach przemysowych obiekty pozostae, gdzie indziej niesklasyfikowane 20,4 2,0 2,8 1,7 6,7 11,7 2,9 4,7 2,7 24,9 2,2 2,8 1,5 5,6 9,9 1,9 4,5 2,1 4,0 6,0 12,0 3,6 6,2 12,2 1,7 11,1 32,5 1,4 10,7 31,9 100,0 46,4 13,9 2006 r. 100,0 45,3 13,4
6,8 53,6
6,4 54,7
Duemu wzrostowi sprzeday produkcji budowlano-montaowej towarzyszy wzrost przecitnego zatrudnienia o 3,6%. Wzrost odnotowano we wszystkich grupach przedsibiorstw, przy czym w firmach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest przygotowanie terenu pod budow, wynis on 0,8%, w zajmujcych si gwnie wznoszeniem obiektw budowlanych; inynieri ldow i wodn 3,8%, wykonywaniem instalacji budowlanych 2,2%, a w specjalizujcych si w robotach wykoczeniowych 8,7%. Przy oglnym wzrocie sprzeday produkcji budowlano-montaowej (zrealizowanej w 2006 r. przez przedsibiorstwa o liczbie pracujcych powyej 9 osb) o 17,5%, roboty zwizane z realizacj budynkw rzwikszyy si o 14,5%, a z budow obiektw inynierii ldowej i wodnej o 20,1%.
W oglnej wartoci sprzeday produkcji budowlano-montaowej zmniejszy si w porwnaniu z 2005 r. udzia robt dotyczcych realizacji budynkw (z 46,4% do 45,3%). Spadek ten by wynikiem zmniejszenia udziau produkcji zwizanej zarwno ze wznoszeniem budynkw niemieszkalnych (z 32,5% do 31,9%), jak i mieszkalnych (z 13,9% do 13,4%). Udzia robt wykonywanych przy realizacji budynkw mieszkalnych wielomieszkaniowych zmniejszy si o 0,4 pkt, jednomieszkaniowych o 0,3 pkt, a zbiorowego zamieszkania o 0,2 pkt. Spadek udziau robt zrealizowanych na budynkach niemieszkalnych dotyczy budynkw biurowych (o 0,4 pkt), oglnodostpnych obiektw kulturalnych, budynkw o charakterze edukacyjnym, budynkw szpitali i zakadw opieki medycznej, budynkw kultury fizycznej (o 0,4 pkt) i budynkw pozostaych (gospodarstw rolnych i budyn2 2007 (nr 414)
91
RYNEK BUDOWLANY
kw magazynowych rolniczych) o 0,4 pkt. Zwikszy si natomiast udzia produkcji zwizanej z realizacj budynkw handlowo-usugowych oraz budynkw przemysowych i magazynowych (po 0,2 pkt), hoteli i budynkw zakwaterowania turystycznego oraz budynkw transportu i cznoci (po 0,1 pkt). W strukturze produkcji budowlano-montaowej zrealizowanej w 2006 r. zwikszy si udzia robt zwizanych z realizacj obiektw inynierii ldowej i wodnej (z 53,6% w 2005 r. do 54,7%), o czym zadecydowa wzrost udziau robt zwizanych z budow autostrad, drg ekspresowych, ulic i drg pozostaych (o 4,5 pkt). Wzrs take udzia produkcji zwizanej z budow drg szynowych, drg kolei napowietrznych lub podwieszanych, budowli sportowych i rekreacyjnych (po 0,2 pkt) oraz drg lotniskowych (o 0,1 pkt), a w przypadku budowy mostw, wiaduktw i estakad, tuneli i przej nadziemnych i podziemnych nie uleg zmianie (2,8%). Zmniejszy si natomiast udzia produkcji zwizanej z budow rurocigw sieci rozdzielczej i linii kablowych rozdzielczych o 1,8 pkt (przy spadku udziau robt zwizanych z budow oczyszczalni wd i ciekw o 1,0 pkt), rurocigw i linii telekomunikacyjnych oraz linii energetycznych przesyowych (o 1,1 pkt), obiektw pozostaych (o 0,6 pkt) oraz kompleksowych budowli na terenach przemysowych i budowli wodnych (po 0,2 pkt). Produkcja sprzedana budownictwa, obejmujca przychody z dziaalnoci budowlanej i niebudowlanej, tj. ze sprzeday wyrobw produkcji wasnej, robt i usug, zrealizowana w 2006 r. przez przedsibiorstwa budowlane o liczbie pracujcych powyej 9 osb, bya (w cenach biecych) o 20,9% wysza ni przed rokiem (w 2005 r. wysza o 11,3%). Wzrost sprzeday odnotowano we wszystkich wojewdztwach (przed rokiem w czternastu), przy czym najwikszy w przedsibiorstwach z siedzib na terenie wojewdztwa: podkarpackiego o 32,5% (przed rokiem wzrost o 19,5%), lubelskiego o 27,7% (wzrost o 5,6%), witokrzyskiego o 24,2% (spadek o 42,4%), lubuskiego o 24,4% (wzrost o 11,0%) i maProdukcja sprzedana i przecitne zatrudnienie w budownictwie w 2006 roku
Wojewdztwa Produkcja sprzedana [mln z] Polska dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 90 5 3 2 1 3 6 30 1 2 2 4 9 1 2 9 2 102,4 223,2 059,9 288,6 240,9 942,2 750,1 293,1 470,2 747,4 053,9 818,3 909,2 796,0 367,6 469,0 673,0 I XII 2005 = 100 120,9 123,2 112,2 127,7 124,4 116,3 121,8 123,3 121,4 132,5 113,8 115,3 114,5 125,2 122,2 123,1 116,6 Przecitne zatrudnienie [tys.] 329 21 15 13 6 17 29 65 6 14 7 19 53 8 12 34 11 I XII 2005 = 100 103,6 101,7 103,9 107,7 109,0 102,7 101,0 104,4 103,0 101,1 107,4 109,2 101,0 100,3 107,8 104,9 103,6
zowieckiego o 23,3% (wzrost o 18,8%). Wzrostowi przychodw ze sprzeday wyrobw i usug towarzyszy take wzrost przecitnego zatrudnienia w przedsibiorstwach budowlanych (o 3,6%, wobec spadku w 2005 r. o 0,2%), odnotowany we wszystkich wojewdztwach (przed rokiem w szeciu). Najwikszy wzrost przecitnego zatrudnienia wystpi w firmach z siedzib na terenie wojewdztwa: pomorskiego o 9,2% (wzrost o 0,8%), lubuskiego o 9,0% (przed rokiem spadek o 4,7%), warmisko-mazurskiego o 7,8% (przed rokiem wzrost o 4,5%), lubelskiego o 7,7% (spadek o 5,6%), podlaskiego o 7,4% (spadek o 2,8%), wielkopolskiego o 4,9% (spadek o 0,6%) i mazowieckiego o 4,4% (wzrost o 1,2%). W styczniu 2006 r. wskanik oglnego klimatu koniunktury w budownictwie nadal jest optymistyczny, nieco niszy ni przed miesicem, lecz lepszy ni w analogicznym miesicu od 1994 r. (w tym znacznie wyszy od notowanego w styczniu 2006 r.). Spowodowane jest to ostroniejszymi ni przed miesicem, ale nadal korzystnymi, ocenami biecego portfela zamwie, produkcji budowlano-montaowej i sytuacji finansowej. W najbliszych miesicach oczekuje si poprawy portfela zamwie i produkcji budowlano-montaowej i ich prognozy s ko-
rzystne, lepsze od przewidywa z grudnia 2006 r. Formuowane prognozy zwizane z sytuacj finansow s nadal pozytywne, chocia ostroniejsze od tych z grudnia 2006 r. Zwikszajce si od kwietnia 2006 r. wykorzystanie mocy produkcyjnych w budownictwie w styczniu br. spado w porwnaniu z grudniem 2006 r. z ok. 88% do ok. 83%. Podobnie jak w grudniu i styczniu 2006 r. najwiksze wykorzystanie mocy produkcyjnych notuje si w przedsibiorstwach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest wykonywanie instalacji budowlanych. W styczniu br. jako najbardziej znaczce bariery w prowadzeniu dziaalnoci budowlanej przedsibiorstwa nadal wskazuj m.in. koszty zatrudnienia, konkurencj ze strony innych firm oraz niedobr wykwalifikowanych pracownikw, przy czym dotkliwo tej ostatniej bariery zwikszya si w skali roku najbardziej spord wszystkich utrudnie wymienianych przez przedsibiorstwa. Znacznie zmniejszya si natomiast, w porwnaniu ze styczniem ub. roku, uciliwo barier zwizanych m.in. z warunkami atmosferycznymi i niedostatecznym popytem.
92
RYNEK BUDOWLANY
Ogem Indywidualne Przeznaczone na sprzeda lub wynajem Spdzielcze Spoeczne czynszowe Komunalne Zakadw pracy
deweloperzy, ktrych udzia wynis 33,1% (w ub. roku 29,0%). Spdzielnie mieszkaniowe wybudoway 7,7% wszystkich mieszka (w ub. roku 7,2%), TBS-y 5,1% (wobec 4,7%), mieszkania komunalne stanowiy 3,9% (w ub. roku 3,1%), a zakadowe zaledwie 0,2 % (wobec 0,5%).
Ponad poow wszystkich mieszka wybudowano na terenie 4 wojewdztw: mazowieckiego 23,2% (26 521 mieszka), maopolskiego 10,9% (12 390), wielkopolskiego 9,2% (10 529), pomorskiego 9,0% (10 250). Najmniejszy dzia w przyrocie oglnej liczby mieszka miay wojewdztwa: opolskie
Ogem POLSKA dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 114 8 5 4 2 4 12 26 1 4 3 10 8 1 4 10 5 164 469 055 776 914 767 390 521 340 630 047 250 321 626 472 529 057 100,1 11 701 976 123,2 782 817 112,6 484 761 90,7 507 711 88,5 293 044 104,4 568 081 115,8 1 206 980 93,9 2 528 167 115,8 163 797 113,5 557 582 96,3 340 553 104,2 924 573 97,5 1 068 531 76,7 192 632 100,5 398 241 88,4 1 178 742 94,1 505 764 97,4 112,8 102,2 91,2 90,4 98,5 105,6 95,6 117,5 109,1 97,5 97,0 97,6 87,0 95,4 87,6 89,6 102,5 92,4 95,9 106,3 100,6 119,2 97,4 95,3 122,2 120,4 111,8 90,2 128,4 118,5 89,1 112,0 100,0 137 962 9 794 6 250 5 522 2 700 5 338 17 255 33 388 1 274 5 122 3 796 15 050 8 062 2 361 5 832 11 296 4 922
93
RYNEK BUDOWLANY
Budownictwo mieszkaniowe w okresie stycze grudzie 2006 r. (cd. ze str. 93)
Mieszkania Wojewdztwa liczby bezwzgldne I XII 2005 = = 100 PrzecitPowierzchnia uytkowa na pomieszka wierzchnia uytkoI XII kowa [m2] 2005 = miesz= 100 kania [m2]
Budownictwo indywidualne POLSKA dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 57 3 2 3 1 3 5 9 3 1 3 6 1 2 6 2 134 081 524 003 599 259 753 822 953 499 574 920 083 265 159 442 198 90,3 84,8 92,6 93,7 83,9 87,6 93,0 93,2 111,9 103,3 92,2 91,7 92,1 90,5 77,2 86,5 75,6 8 238 455 353 410 217 476 820 1 451 143 495 257 534 911 166 278 929 335 624 100 048 247 591 963 757 091 892 906 655 335 766 804 607 769 093 91,4 90,2 92,2 92,0 86,7 90,2 92,2 93,1 113,5 104,7 93,4 85,4 94,0 90,6 82,7 88,5 81,1 144,2 147,7 139,9 136,6 136,1 146,4 142,7 147,7 151,0 141,7 163,7 136,3 149,9 131,9 129,0 144,3 152,5 69 4 3 3 1 3 7 12 1 3 1 4 6 2 2 7 2 365 354 381 368 741 933 518 779 162 965 620 689 366 085 507 485 412
Budownictwo spdzielcze POLSKA dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 8 788 758 367 409 142 253 1 219 2 812 32 801 519 124 187 140 471 200 354 106,9 152,2 59,8 63,7 87,7 346,6 241,9 110,0 114,3 228,2 74,6 43,1 83,5 62,5 102,2 97,6 50,9 522 55 22 21 7 19 69 171 2 45 25 6 13 9 23 11 18 457 372 096 790 543 351 171 567 076 265 266 900 165 567 308 855 165 112,8 197,2 64,7 63,6 92,5 287,7 262,7 110,4 195,7 238,8 75,3 43,7 87,9 66,2 110,0 120,1 44,9 59,5 73,1 60,2 53,3 53,1 76,5 56,7 61,0 64,9 56,5 48,7 55,6 70,4 68,3 49,5 59,3 51,3 8 292 212 654 314 38 132 793 2 199 784 589 1 222 117 711 243 284
Budownictwo przeznaczone na sprzeda lub wynajem POLSKA dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 37 3 1 1 783 352 068 023 947 602 167 271 179 125 710 558 346 150 297 124 864 114,3 155,9 160,6 86,5 163,6 285,3 141,0 90,6 68,7 123,1 122,1 129,2 45,3 197,4 93,9 170,2 2 441 205 59 59 56 41 252 838 9 8 45 350 109 12 69 200 121 880 778 033 370 594 865 109 547 938 381 838 470 603 876 546 067 865 118,1 157,2 173,0 93,0 168,7 286,7 140,5 97,6 74,8 137,7 126,5 143,2 72,8 195,9 87,5 168,0 64,6 61,4 55,3 58,0 59,8 69,5 60,5 68,3 55,5 67,0 64,6 63,1 81,4 85,8 53,6 64,0 65,4 953 775 788 631 560 928 7 754 17 627 87 319 1 134 8 621 1 128 276 2 112 2 111 2 102 52 4 1 1
4 12
5 1 1 3 1
1,2% (1340 mieszka), witokrzyskie 1,4% (1626), lubuskie 2,6% (2914) i podlaskie 2,7% (3047). Najwiksz aktywno budowlan, wyraajc si liczb oddanych mieszka, wykazali inwestorzy indywidualni, ktrzy wybudowali w 2006 r. 57 134 mieszkania, i chocia byo to mniej ni w ubiegym roku a o 9,7%, to nadal zachowali pozycj lidera w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych. czna powierzchnia uytkowa tych mieszka wynosia 8239 tys. m2, tj. o 8,6% mniej ni w 2005 r., a przecitna powierzchnia mieszkania 144,2 m2 (o 1,7 m2 wicej ni przed rokiem). Najwiksz aktywno wykazali inwestorzy indywidualni z wojewdztwa mazowieckiego, ktrzy wybudowali 9822 mieszkania, tj. 17,2% wszystkich mieszka oddanych do uytkowania przez t grup inwestorw, z wielkopolskiego 6442, tj. 11,3%, lskiego 6083, tj. 10,6% i maopolskiego 5753, tj. 10,1%. Najmniej mieszka inwestorzy indywidualni wybudowali w wojewdztwie opolskim 953, tj. tylko 1,7% wszystkich mieszka indywidualnych w kraju, witokrzyskim 1265, tj. 2,2%, lubuskim 1599, tj. 2,8% i podlaskim 1574, tj. 2,8%. Z porwnania wojewdzkich efektw budownictwa mieszkaniowego w 2006 r. z wynikami osignitymi w 2005 r. wynika, e tylko w dwch wojewdztwach wybudowano wicej mieszka indywidualnych, tj. w opolskim o 11,9% wicej (953 mieszkania, co stanowio 71,1% wszystkich mieszka wybudowanych na tym terenie) i podkarpackim o 3,3% wicej (3499 mieszka, tj. 75,6% ogu w wojewdztwie). W pozostaych wojewdztwach odnotowano, w porwnaniu z 2005 r., spadek liczby mieszka indywidualnych, najwikszy w wojewdztwie zachodniopomorskim o 24,4% (2198 mieszka) i warmisko-mazurskim 22,8% (2159), o 10 20% mniej w lubuskim o 16,1%, dolnolskim o 15,2%, wielkopolskim o 13,5%, dzkim o 12,4%, a w pozostaych wojewdztwach spadek nie przekroczy 10%. Efekty budownictwa indywidualnego stanowiy po-
94
RYNEK BUDOWLANY
nad 50% wszystkich mieszka wybudowanych na terenie wojewdztw w nastpujcych 9 wojewdztwach: witokrzyskim 77,8%, podkarpackim 75,6%, lskim 73,1%, opolskim 71,1%, dzkim 68,4%, lubelskim 62,9%, wielkopolskim 61,2%, lubuskim 54,9% i podlaskim 51,7%. Najwiksze mieszkania, powyej 150 m2, inwestorzy indywidualni budowali w wojewdztwie podlaskim 163,7 m2, zachodniopomorskim 152,5 m2 i opolskim 151,0 m2, a najmniejsze, ok. 130 m2, w warmisko-mazurskim 129,0 m2, witokrzyskim 131,9 m2, lubuskim 136,1 m2. Na drugim miejscu w rankingu inwestorw budownictwa mieszkaniowego uplasowali si deweloperzy, ktrzy wybudowali 37 783 mieszkania, tj. o 14,3% wicej ni w 2005 r,. i by to najwikszy wzrost wrd wszystkich inwestorw. Udzia tej formy budownictwa wzrs z 29,0% w 2005 r. do 33,1% w 2006 r. Powierzchnia uytkowa tych mieszka wyniosa 2442 tys. m2 (o 18,1% wicej), a przecitna powierzchnia mieszkania zwikszya si o 2 m2 i wyniosa 64,6 m2. Najwicej mieszka na sprzeda lub wynajem oddano do uytkowania w wojewdztwie mazowieckim 12 271, co stanowio 32,5% wszystkich mieszka oddanych przez deweloperw w skali kraju, pomorskim 5558, tj. 14,7% i maopolskim 4167, tj. 11,0%. Najmniejszy udzia w przyrocie nowych mieszka mieli deweloperzy z wojewdztwa podkarpackiego tylko 125, witokrzyskiego 150 i opolskiego 179, co cznie stanowio zaledwie 1,2% wszystkich mieszka deweloperskich. Najwikszy przyrost nowych mieszka na sprzeda lub wynajem, o ponad 50%, odnotowano w wojewdztwie dzkim o 185,3% (ale s to tylko 602 mieszkania), warmisko-mazurskim o 97,4% (1297), zachodniopomorskim o 70,2% (1864), lubuskim o 63,6% (947), kujawsko-pomorskim o 60,6% (1068) i dolnolskim o 55,9% (3352). Mniej mieszka ni w 2005 r. deweloperzy wybudowali w wojewdztwie witokrzyskim o 54,7% (tylko 150) , podkarpackim o 31,3% (125), lubelskim o 13,5% (1023),
Liczba mieszka oddanych do uytkowania, mieszka ktrych budow rozpoczto oraz mieszka, na ktrych budow wydano pozwolenia * dane wstpne
mazowieckim o 9,4% (ale byo to 12 271 mieszka) i wielkopolskim o 6,1% (3124). Najwikszy udzia w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych w wojewdztwie mieli deweloperzy w pomorskim 54,2% wszystkich mieszka wybudowanych na tym terenie, mazowieckim 46,3%, dolnolskim 39,6%, zachodniopomorskim 36,9%, a najmniejsz lokaln aktywno wykazali deweloperzy w wojewdztwie podkarpackim tylko 2,7% nowych mieszka to lokale wybudowane przez deweloperw, witokrzyskim 9,2%, dzkim 12,6%. Najwiksze mieszkania na sprzeda lub wynajem, powyej 80 m2, budowano w wojewdztwie witokrzyskim 85,8 m2 i lskim 81,4 m2, a najmniejsze, poniej 60 m2, w warmisko-mazurskim 53,6 m2, kujawsko-pomorskim 55,3 m2 i opolskim 55,5 m2. Mieszkania wybudowane przez spdzielnie stanowiy 7,7% wszystkich efektw budownictwa mieszkaniowego w 2006 r. Wybudoway one 8788 mieszka, tj. o 6,9% wicej ni w 2005 r. czna powierzchnia uytkowa tych mieszka wyniosa 522,5 tys. m2, tj. o 12,8% wicej ni przed rokiem, a powierzchnia uytkowa mieszkania bya o 3,2 m2 wiksza i wyniosa 59,5 m2. Z oglnej liczby mieszka spdzielczych najwicej wybudowano w wojewdztwie mazowieckim 32,0% (2812), maopolskim 13,9% (1219) i podkarpackim 9,1% (801), a najmniej w pomorskim 1,4% (124), witokrzyskim 1,6% (140) i lubuskim 1,6% (142).
W przypadku dynamiki spdzielczych efektw budowlanych uwag zwraca oywienie, o ponad 100%, w wojewdztwie dzkim o 246,6% (ale s to tylko 253 mieszkania), maopolskim o 141,9% (1219), podkarpackim o 128,2% (801). Mae zainteresowanie budownictwem spdzielczym wykazano w wojewdztwie pomorskim spadek o 56,9% (124 mieszkania), zachodniopomorskim o 49,1% (354) i kujawsko-pomorskim o 40,2% (367). Najwikszy udzia w zaspokajaniu lokalnych potrzeb mieszkaniowych miay spdzielnie w wojewdztwie podkarpackim 17,3% wszystkich nowych mieszka w wojewdztwie (801), podlaskim 17,0% (519), mazowieckim 10,6% (2812), a najmniejszy udzia odnotowano w wojewdztwie pomorskim 1,2% (124 mieszkania), wielkopolskim 1,9% (200), lskim 2,2% (187) i opolskim 2,4% (32). W pozostaych formach budownictwa mieszkaniowego (spoeczne czynszowe, komunalne, zakadowe) wybudowano w 2006 r. cznie 10 459 mieszka, co w porwnaniu z 2005 r. stanowio wzrost o 9,9%. Ponad poow tych mieszka wybudoway Towarzystwa Budownictwa Spoecznego 5807, tj. o 7,3% wicej ni przed rokiem, a udzia w oglnej liczbie mieszka oddanych do uytkowania w kraju wynis 5,1%. Powierzchnia uytkowa mieszka spoecznych czynszowych wyniosa 297,5 tys. m2, a przecitna powierzchnia mieszkania bya nieco wiksza ni w 2005 r. 51,2 m2 wobec 50,1 m2 w 2005 r. Najwiksz ak2 2007 (nr 414)
95
RYNEK BUDOWLANY
tywno wykazay TBS-y w wojewdztwie maopolskim, na ktrego terenie wybudowano 1014 mieszka, tj. 17,5% wszystkich mieszka spoecznych czynszowych i 8,2% wszystkich mieszka oddanych do uytkowania w wojewdztwie. W dolnolskim TBS-y odday 822 mieszkania, tj. 9,7% mieszka w wojewdztwie, kujawsko-pomorskim 508, tj. 10,0%, a w mazowieckim 598, co w skali wojewdztwa stanowio tylko 2,3% wszystkich mieszka. W pozostaych wojewdztwach liczba nowych mieszka spoecznych czynszowych nie przekroczya 500, przy czym w witokrzyskim nie oddano adnego mieszkania, w podkarpackim tylko 48, lubelskim 88, a opolskim 92. Najwikszy wzrost liczby nowych mieszka oddanych do uytkowania w 2006 r. odnotowano w ramach budownictwa komunalnego 4418 mieszka, tj. o 24,0% wicej ni w 2005 r. Powierzchnia uytkowa tych mieszka wyniosa 183,0 tys. m2, a rednia powierzchnia mieszkania bya o 2,2 m2 mniejsza ni przed rokiem (41,4 m2 wobec 43,6 m2). Ponad poow mieszka komunalnych wybudowano na terenie 4 wojewdztw: mazowieckiego 995, kujawsko-pomorskiego 574, dolnolskiego 449, lskiego 379, a najmniej w wojewdztwie lubuskim tylko 42, opolskim 54, witokrzyskim 68 i podlaskim 81. Byy to mieszkania o najmniejszej powierzchni uytkowej: od 31,6 m2 w wojewdztwie lubuskim, 32,4 m2 w opolskim, do 47,1 m2 w pomorskim i 46,7 m2 w warmisko-mazurskim. Zakady pracy wybudoway w 2006 r. tylko 234 mieszkania, tj. o 56,9% mniej ni w 2005 r., a ich udzia w przyrocie nowych zasobw mieszkaniowych stanowi zaledwie 0,2%. czna powierzchnia uytkowa tych mieszka wyniosa 18,5 tys. m2, a przecitna powierzchnia mieszkania wynosia 78,9 m2 i byo to o 14,2 m2 wicej ni przed rokiem. Najwicej mieszka zakady pracy wybudoway w wojewdztwie warmisko-mazurskim 90, opolskim 30, mazowieckim 23 i lubuskim 22, natomiast liczba 5 nie zostaa przekroczona w lubelskim, dzkim, podkarpackim, podlaskim, lskim, witokrzyskim i wielkopolskim.
633 mieszka, tj. o 40% mniej ni w 2005 r., a w zachodniopomorskim o 55% mniej (na 189 mieszka). W ramach budownictwa komunalnego zamierza si rozpocz budow 4,1 tys. mieszka, tj. o 5,4% wicej. W 8 wojewdztwach wydano mniej pozwole ni przed rokiem, przy czym najwikszy spadek odnotowano w lubuskim o 67,3% i zachodniopomorskim o 65,1%. W pozostaych wojewdztwach wydano wicej pozwole na budownictwo komunalne, a najwikszy wzrost osignli inwestorzy z wojewdztwa pomorskiego o 172,1%, podlaskiego o 120,4%, dzkiego o 94,7%. O prawie 8% mniej pozwole otrzymay TBS-y, ktre rozpoczn budow 4703 mieszka, najwicej w wojewdztwie wielkopolskim 1155 (o 230% wicej pozwole ni przed rokiem), pomorskim 624 (o 99,4% wicej), lskim 548 (ale jest to o 45,5% mniej ni w 2005 r.). Na mocy pozwole uzyskanych w latach 2005 2006 rozpoczto budow 138 tys. mieszka, tj. o 30,4% wicej ni w 2005 r. Poowa tych mieszka przypada na budownictwo indywidualne 69 365, a prawie 40% przeznaczono na sprzeda lub wynajem 52 953. W porwnaniu z 2005 r. najwiksz dynamik nowo rozpocztych budw zanotowali deweloperzy wzrost o 66,2%, inwestorzy indywidualni o 17,8%, budownictwo komunalne o 17,3% (2905 mieszka), spdzielnie o 7,5% (8292). Jedynie w ramach budownictwa spoecznego czynszowego odnotowano spadek aktywnoci rozpoczto budow 4106 mieszka, tj. o 12,8% mniej. We wszystkich wojewdztwach liczba nowo rozpocztych budw wzrosa, przy czym najbardziej w mazowieckim 33 388 mieszka, tj. o 15,8% wicej, maopolskim 17 255, tj. o 56,3%, pomorskim 15 050, tj. o 62,5%, wielkopolskim 11 296, tj. o 49,1%. Najmniejszy wzrost liczby mieszka, ktrych budow rozpoczto w 2006 r., nieprzekraczajcy 10%, zanotowano w wojewdztwie zachodniopomorskim o 7,2% (4922 mieszkania) i witokrzyskim o 9,5% (2361 mieszka).
96
RYNEK BUDOWLANY
e-drewno
Drewno niesprzedane w podstawowym, ofertowym trybie za porednictwem portalu leno-drzewnego oraz pojawiajce si w ofercie LP doranie, np. na skutek koniecznoci wykonania ci sanitarnych lub te w wyniku rezygnacji innych nabywcw z kupna, udostpnia nabywcom aplikacja informatyczna e-drewno. Taka formua sprzeday ju od marca 2005 r. z powodzeniem stosowana bya na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasw Pastwowych w Poznaniu. Zebrane tam dowiadczenia sprawiy, e w czerwcu 2006 r. dyrektor generalny LP zleci tej wanie dyrekcji opracowanie aplikacji do zastosowania we wszystkich dyrekcjach regionalnych. Dziki aplikacji e-drewno kady klient moe dowiedzie si, jakie przetargi bd organizowane w najbliszym czasie, jakie drewno i w jakiej iloci bdzie oferowane oraz jaka jest cena wywoawcza. W odrnieniu od portalu, gdzie obowizuje koszyk kryteriw wyboru oferty i nabywcy, ostatecznym czynnikiem wyaniajcym zwycizc aukcji jest ju tylko cena.
(dokoczenie na str .99)
2 2007 (nr 414)
97
EKOBUDOWNICTWO
spalin, Gips syntetyczny ju na poczatku lat dziewidziesitych zamiast blokowa tereny inwestycyjne, zacz by przetwarzany na pyty gipsowo-kartonowe i inne wyroby gipsowe. Obecnie robi to a 6 firm na czele z Knauffem. Dziaaj one w pobliu elektrowni, w najstarszej Strefie Przemysowej nr 1, zajmujcej a 1000 ha.
98
EKOBUDOWNICTWO
rzy korzystajcy z hiszpaskiej technologii zgosili ju zapotrzebowanie na 5 ha gruntw pod zakad produkujcy pustaki szczelinowe (MAX 220 wymiary 288 x 188 x 220). Wykorzystaj do tego naturalne surowce (gliny i piasek) ze z towarzyszcych odkrywce KWB Bechatw. Zakadana zdolno produkcyjna 12 mln szt./r. Dziki zasobom piasku na skadowisku bechatowskim i energii powstajcej z przetwarzania odpadw komunalnych (maj one by zwoone z centralnej czci Polski) ma funkcjonowa zakad suszonych piaskw. Kanadyjski inwestor korzystajc z odpadowych popiow, piaskw oraz cementu chce tu wybudowa zakad produkcji paneli ciennych i stropowych o nazwie Ekodom Kleszczw. Ma tu si podobno zrodzi nawet nowa technologia budowy domw. Jeszcze bardziej ambitny charakter ma zakad produkcji wkien i wyrobw bazaltowych. W pobiu czwartej strefy przemysowej jest wielki plac z samochodami przywoonymi tu pocigami. Z niego a 6 wiatowych firm motoryzacyjnych odbiera nowe auta, by rozwie je po kraju. W przyszoci jadc do tej najwikszej hurtowni, lawety nie bd puste. Maj przywozi wyeksploatowane wraki do przemysowego zomowania w kilku zakadach recyklingowych. Niewykluczone jest np. powstanie huty aluminium wykorzystujcej ten cenny metal odzyskiwany z aut. Pani wjt Tarkowska wierzy, e w realizacj projektw dotyczcych czwartej strefy przemysowej uda si wczy rodki unijne, szczeglnie te wspierajce ochron rodowiska. Prezes Fundacji Andrzej Szczepocki liczy, e w urzeczywistnienie niektrych planw wczy si holding BOT Grnictwo i Energetyka, o ile nie przeszkodzi mu w tym kolejna reorganizacja (BOT ma wej do Polskiej Grupy Energetycznej). Energetykom i grnikom powinno przecie zalee na zagospodarowaniu, a nie na gromadzeniu popiow. Ponadto kopalnia i elektrownia musz ogranicza zatrudnienie. Przy dobrym tempie inwestowania na zwolnionych bd czeka miejsca pracy wrcz za potem. Powstaje pytanie: gdzie maj mieszka nowo zatrudniane osoby? Na razie tak wielk sypialni jest dla nich Bechatw. W najbliszych latach wadze gminy Kleszczw planuj rozwj budownictwa mieszkaniowego u siebie. S ju wydzielone tereny pod to budownictwo, a niebawem powstan pierwsze nowoczesne osiedla mieszkaniowe. Ich mieszkacami nie bd ju prawdopodobnie pracownicy KWB Bechatw. Po prostu eksploatacja wgla brunatnego ma si w tej odkrywce zakoczy za ok. 8 lat. Cz grnikw znajdzie zapewne zatrudnienie na powstajcej w ssiedniej gminie odkrywce Szczercw. Do kasy gminy Kleszczw przestan wwczas pyn opaty od kopalni. Pozostan jednak miejsca pracy i nowoczesna infrastruktura, stworzone dziki dotychczasowym opatom ekologicznym i innym oraz myleniu wadz o przyszoci.
Henryk Piekut
W wypadku aplikacji e-drewno nadlenictwo przedstawia ofert, a klientowi pozostaje jedynie zarejestrowa si w systemie, poda, jak mas danego surowca jest zainteresowany, cen, ktr gotw jest zapaci, oraz deklarowany termin patnoci. Ta ostatnia kategoria ma niemae znaczenie. Standardowo przyjto 30-dniowy termin patnoci. W przypadku gdy klient zechce jednak dodatkowo uatrakcyjni swoj ofert, moe zaproponowa skrcenie tego terminu, co premiowane jest tzw. cen skorygowan, ustalan na podstawie rocznej stopy procentowej funduszu lenego, wynoszcej 5%, pomniejszonej o liczb dni, o ktre klient gotw jest skrci standardow patno. Mwic krtko, wskanik ten bdzie dla niego tym korzystniejszy, im wczeniej zgodzi si zapaci za zakupione drewno. Jeli wic dwch klientw wylicytuje jednakow cen, wwczas zwyciy ten, ktry zaoferuje krtszy termin patnoci. Natomiast jeli kilku klientw zaoferuje identyczn cen decyduje kolejno przystpienia do aukcji.
Wdraajc nowe zasady sprzeday drewna, nie zlikwidowano tradycyjnego systemu aukcji i submisji na sprzeda pewnej iloci cennego drewna wybranych gatunkw, o szczeglnych cechach uytkowych. Zachowano te sprzeda drewna dla podmiotw obowizanych do stosowania procedur zamwie publicznych, np. jednostek samorzdowych prowadzcych dziaalno gospodarcz, placwek owiatowych kupujcych drewno opaowe itp. Wydzielono te pul surowca dla klientw kupujcych drewno na zasadach detalicznych (na opa dla gospodarstw domowych i rolnych, dla osb okazjonalnie nabywajcych drewno okrge wielkoi redniowymiarowe przeznaczone do przerobu na potrzeby wasne itp.). Ju pierwsze tygodnie obowizywania nowych zasad sprzeday drewna dowiody, e nowoczesny system jednoczesnych rokowa internetowych sprawdzi si w praktyce i wykaza pen funkcjonalno techniczn (dostp, prostota obsugi, niezawodno, bezpieczestwo itd.). Podzielaj dzi
t opini zarwno lenicy, jak i przedstawiciele przemysu drzewnego. Gwnym punktem niezadowolenia odbiorcw drewna sta si jednak niedostatek surowca oferowanego przez Lasy Pastwowe, a w efekcie redukcja ofert. W portalu leno-drzewnym zarejestrowao si ponad 7 tys. firm, ktre zoyy ponad 50 tys. ofert zakupu drewna poszczeglnych grup handlowych, opiewajcych cznie na 34 mln m3. Oferta LP podlegajca trybowi jednoczesnych rokowa internetowych wyniosa tymczasem 25 mln m3 (dalsze 5 mln m3 skierowano do sprzeday w innym trybie). Problemu niedostatecznej poday surowca nie rozwie jednak nawet najlepszy system informatyczny. Z przedstawianych przez Lasy Pastwowe szacunkw wynika jednak, e najblisze lata przynios popraw zaopatrzenia w drewno, gdy stopniowo rosn zasoby rbne naszych lasw. W 2012 r. mona bdzie skierowa na rynek ok. 35 mln m3, czyli ok. 5 mln m3 wicej ni obecnie, bez szkody dla pozaprodukcyjnych funkcji lasu.
Krzysztof Fronczak
2 2007 (nr 414)
99
VADEMECUM UNIJNE
mgr in. Jadwiga Tworek*
Ocena regulacji prawnych i funkcjonowania rynku wyrobw budowlanych w Polsce w wietle przepisw UE
a w systemie polskim Polskie Normy i krajowe Aprobaty Techniczne; ocena zgodnoci wyrobw dokonywana przez producenta z ewentualnym udziaem niezalenej strony trzeciej, prowadzc do zapewnienia ich zgodnoci ze specyfikacjami technicznymi, na ktr skadaj si zadania zwizane z zadeklarowaniem waciwoci uytkowych wyrobu na podstawie bada typu oraz prowadzenie i dokumentowanie zakadowej kontroli produkcji umoliwiajcej stae osiganie deklarowanych cech; waciwe oznakowanie wyrobw umoliwiajce ich wprowadzanie na rynek; nadzr nad wprowadzaniem wyrobw budowlanych na rynek. Postulaty przemysu dotyczce specyfikacji technicznych zaprezentowaa mgr in. Maria Dreger (Stowarzyszenie Producentw Weny Mineralnej: Szklanej i Skalnej MIWO) w wystpieniu pt. Wpyw przemysu na powstawanie i postanowienia norm europejskich oraz mgr in. Marian Popinigis (Oglnopolskie Stowarzyszenie Producentw Zabezpiecze Przeciwpoarowych i Sprztu Ratowniczego OSPZPiSR) w referacie pt. Potrzeby przemysu w zakresie aprobat technicznych. Maria Dreger w duej mierze na podstawie wasnych dowiadcze z pracy w Komitetach Technicznych Polskiego Komitetu Normalizacyjnego (PKN) i Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (CEN) przedstawia warunki efektywnego wpywu przemysu na postanowienia norm. Podstaw jest uczestniczenie w procedurze opracowywania norm, a drog moe by zarwno posiadanie wasnej reprezentacji w strukturach Grup Roboczych i Komitetw Technicznych CEN, jak i aktywne uczestniczenie w ankietyzacji projektw Norm Europejskich prowadzonych przez PKN od czasu uzyskania czonkowstwa w CEN. Pani Dreger postawia tez, e dla przemysu korzystniejsze jest uczestniczenie w procesie normalizacji ni krytykowanie i kontestowanie jej wynikw, czyli norm opracowanych bez wasnego udziau. Jednoczenie praca na forum europejskim CEN jest znakomit szko skutecznego funkcjonowania w Unii Europejskiej. Warunkiem dobrej jakoci norm, stanowicych istotne z punktu widzenia przemysu decyzje na cae lata jest udzia w ich stanowieniu ekspertw z rnych rodowisk, zapewniajcych waciwe wywaenie niekiedy rozbienych interesw. Wczajc si w trwajc dyskusj na temat kierunkw nowelizacji dyrektywy 89/106/EWG dotyczcej wyrobw budowlanych, Maria Dreger wskazaa, e obecnie nie mona jeszcze oceni dyrektywy, gdy nie wszystkie wyroby budowlane objte s moliwoci oznakowania CE a ponadto nie we wszystkich pastwach czonkowskich dokonano jej penego wdroenia. Zaprezentowane stanowisko mona streci: najpierw naley dokoczy wdroenie, potem oceni i wprowadzi ewentualne zmiany dyrektywy. Wrd postulatw zmian znalazy si: doprowadzenie do jednolitego funkcjonowania wszystkich jednostek uczestniczcych w zadaniach wynikajcych z dyrektywy w skali caej UE, zoonej ju z 27 pastw; wzmocnienie funkcjonowania nadzoru nad rynkiem;
Od 15 lat corocznie podczas targw BUDMA odbywaj si seminaria organizowane przez Instytut Techniki Budowlanej. Przez kilka ostatnich lat miay one form spotka szkoleniowych, na ktrych prezentowano referaty ekspertw ITB o nowo wprowadzanych krajowych i unijnych regulacjach dotyczcych wyrobw budowlanych. W zwizku z tym, e ustawa o wyrobach budowlanych, wdraajca dyrektyw 89/106/EWG i okrelajca specyficzne polskie zasady, wg ktrych mona wprowadza na rynek wyroby budowlane, obowizuje ju prawie trzy lata zdecydowano, e czas oceni wyniki jej wpywu na funkcjonowanie naszego rynku. Jest to szczeglnie na czasie, poniewa trwa w Unii Europejskiej dyskusja nad kierunkami zmian w dyrektywach nowego podejcia oraz nowelizacj dyrektywy dotyczcej wyrobw budowlanych. Na zaproszenie do udziau w forum dyskusyjnym Ocena regulacji prawnych i funkcjonowania rynku wyrobw budowlanych w Polsce w wietle przepisw Unii Europejskiej pozytywnie odpowiedzieli przedstawiciele: Stowarzyszenia Producentw Weny Mineralnej: Szklanej i Skalnej (MIWO); Oglnopolskiego Stowarzyszenia Producentw Zabezpiecze Przeciwpoarowych i Sprztu Ratowniczego (OSPZPiSR); Stowarzyszenia na rzecz Systemw Ocieple (SSO); Polskiej Izby Przemysowo-Handlowej Budownictwa (PIPHB). Mieli oni istotny udzia w ksztatowaniu programu forum, na ktre 24 stycznia br. przybyo do Poznania prawie 400 osb. Spotkanie rozpocza cz oficjalna, podczas ktrej nastpio uroczyste wrczenie przedsibiorcom ostatnio wydanych przez ITB: Europejskich Aprobat Technicznych; dobrowolnych Rekomendacji Technicznych ITB oraz Certyfikatw ITB zwizanych z wymaganiami oznakowania CE, oznakowania znakiem budowlanym, a take certyfikatw dobrowolnych np. zwizanych z moliwoci oznakowania znakiem jakoci akustycznej ITB. Wrczenie dokumentw miao szczeglnie uroczyst opraw, gdy uczestniczy w nim Minister Budownictwa Andrzej Aumiller. Forum dyskusyjne rozpocz zastpca Dyrektora ITB ds. Wsppracy z Gospodark mgr in. Marek Kapro wystpieniem pt. System regulacji prawnych decydujcych o ksztacie rynku wyrobw budowlanych. Podkreli, e ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych zawiera zarwno postanowienia zwizane z wdroeniem do polskich przepisw dyrektywy Rady nr 89/106/EWG, okrelajce ramy zwizane z funkcjonowaniem europejskiego rynku wyrobw budowlanych, jak i specyficzne krajowe rozwizania, obowizujce na rynku w odniesieniu do wyrobw jeszcze nieobjtych harmonizacj europejsk i obejmujce tych producentw, ktrzy nie funkcjonuj w skali Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W wystpieniu tym wydzielone zostay wyranie poszczeglne elementy systemu: specyfikacje techniczne wyrobw, okrelajce ich cechy techniczne, ktrymi w systemie europejskim s zharmonizowane Normy Europejskie i Europejskie Aprobaty Techniczne,
* Instytut Techniki Budowlanej
100
VADEMECUM UNIJNE
celowo podwyszenia wymaga dotyczcych stosowanych systemw oceny zgodnoci, gdy certyfikacja daje wiksz pewno odbiorcom wyrobw budowlanych i zapewnia warunki uczciwej konkurencji midzy producentami. Wystpienie czonka Zarzdu OSPZPiSR Mariana Popinigisa powicone byo aprobatom technicznym, zwizanym z indywidualn ocen przydatnoci do stosowania nowych, innowacyjnych wyrobw nieobjtych normami. Zwracajc uwag na status aprobaty technicznej jako drugiego obok normy dokumentu odniesienia w procedurze oceny zgodnoci wyrobw budowlanych, pan Popinigis podkreli potrzeb szerszego udziau przemysu w opracowywaniu zasad tej oceny dokonywanej przez jednostki aprobujce. W przypadku krajowych aprobat technicznych zasady te ujte s w dokumentach Zalece Udzielania Aprobat Technicznych (ZUAT). Udzia przemysu moe przyczyni si do aktualizacji dokumentw ZUAT, ktre powinny by powszechnie stosowane przez wszystkie jednostki aprobujce i oglnie dostpne dla wszystkich uczestnikw procesu budowlanego. Dla producentw innowacyjnych wyrobw budowlanych istotne znaczenie ma czas, decydujcy niekiedy o uzyskaniu pozycji na rynku, dlatego te bardzo wana jest terminowo procedur aprobacyjnych i skrcenie terminw wydawania aprobat. Marian Popinigis zaproponowa, aby wzorem Europejskich Aprobat Technicznych rwnie w przypadku aprobat krajowych jednostki wydajce miay moliwo kontroli prawidowoci stosowania postanowie tych dokumentw. W referacie zwrcono uwag, e warunkiem prawidowego stosowania wyrobw innowacyjnych jest odpowiednia wiedza wbudowujcych i stosujcych na temat waciwego doboru, montau, odbioru robt i eksploatacji wyrobw. Oglnopolskie Stowarzyszenie Producentw Zabezpiecze Przeciwpoarowych i Sprztu Ratowniczego wraz ze Stowarzyszeniem Inynierw i Technikw Poarnictwa zainicjowao ju wydawanie poradnikw dotyczcych waciwego stosowania zabezpiecze przeciwpoarowych w praktyce. Przedstawiciele przemysu powinni wcza si w opracowywanie podobnych dokumentw, pomocnych dla inwestorw, firm montaowych czy zarzdcw nieruchomoci. Zarwno w przepisach ksztatujcych system europejski, jak i system krajowy wprowadzania wyrobw na rynek podmiotem odpowiedzialnym za wszystkie deklarowane cechy wyrobu i za prawidowe jego oznakowanie pozostaje zawsze producent, niezalenie od ewentualnego udziau jednostki certyfikujcej lub laboratorium badawczego w procedurze oceny zgodnoci. W wystpieniu dra in. Mariusza Gareckiego (Stowarzyszenie na rzecz Systemw Ocieple SSO) pt. Zadania producenta w ocenie zgodnoci wyrobw i zakadowej kontroli produkcji przedstawiono definicj zakresu aktywnoci producenta w zalenoci od systemu oceny zgodnoci przewidzianego dla danej grupy wyrobw. W kadym przypadku producent musi zapewni funkcjonowanie udokumentowanych procedur i zapisw z prowadzonej zakadowej kontroli produkcji, w ramach ktrej dokonuje sprawdzania surowcw, pwyrobw, parametrw procesu produkcyjnego i wyrobw gotowych w ramach bada biecych i okresowych. Zawsze te producent odpowiada za ustalenie typu wyrobu, czyli zadeklarowanie waciwoci uytkowych na podstawie wstpnych bada typu. Pan Garecki zwrci w swym wystpieniu uwag, e ramy formalne polskich przepisw, wynikajcych z ustawy o wyrobach budowlanych, powoduj zawenie moliwoci znakowania znakiem budowlanym niektrych wyrobw, majcych istotny wpyw na spenienie wymaga podstawowych w obiektach budowlanych. Przy braku Norm Europejskich lub Polskich Norm powinno by moliwe udzielanie krajowych aprobat, ale ich zakres ograniczono do wyrobw objtych mandatami Komisji Europejskiej. Skutkiem tego producenci kilku grup wyrobw do napraw betonw poddani s rygorom systemu i oznakowania, ale nie ma takiej moliwoci w przypadku wyrobw do iniekcyjnego uszczelniania przegrd budowlanych. Cementy powszechnego uytku mieszcz si w ramach systemu, ale szybkosprawne cementy naprawcze nie mog by oznakowane znakiem budowlanym. Sytuacja taka, zdaniem Mariusza Gareckiego, stanowi naruszenie zasad rwnej konkurencji na rynku, gdy przepisy rnie ksztatuj obowizki producentw wyrobw konkurencyjnych, ktre mona zamiennie stosowa. Jednoczenie stwierdzi, e wiele norm europejskich pozwalajcych na wprowadzanie wyrobw na rynek nie spenia oczekiwa producentw. Dotyczy to bardzo niskich poziomw minimalnych wymaga, zrnicowania klas i poziomw wymaga nie zawsze jasnych dla uytkownika oraz niespjnoci postanowie pewnych grup norm. Zdaniem pana Gareckiego system oceny zgodnoci wyrobw wymusza znaczne zwikszenie kosztw producentw rzetelnie wypeniajcych wszystkie obowizki, a jednoczenie nie zapewnia adnej kontroli, pozwalajcej na wyeliminowanie nieuczciwej konkurencji. Odczuwaln przeszkod w funkcjonowaniu obecnych przepisw jest take brak jednoznacznoci w ich interpretacji. Ramy funkcjonowania organw nadzoru nad rynkiem wyrobw budowlanych przedstawia dr Magdalena Rytwiska (Prezes Sdu Arbitraowego przy Polskiej Izbie Przemysowo-Handlowej Budownictwa PIPHB) w wystpieniu pt. Postulaty przemysu pod adresem nadzoru nad rynkiem. Do sprawowania nadzoru nad wprowadzaniem wyrobw budowlanych na rynek powoane s organy nadzoru budowlanego, czyli Gwny Inspektor Nadzoru Budowlanego i wojewdzcy inspektorzy nadzoru budowlanego. Formua nadzoru nad wprowadzaniem wyrobw budowlanych na rynek obejmuje: postpowanie kontrolne u producenta/upowanionego przedstawiciela oraz u sprzedawcy; postpowanie administracyjne, wszczynane z urzdu na podstawie wynikw kontroli. O ile przedmiotem kontroli u sprzedawcy wyrobw budowlanych s przede wszystkim takie dokumenty, jak deklaracje zgodnoci, dane producenta, specyfikacje techniczne, to w przypadku kontroli u producenta sprawdzane s take raporty z bada typu i dokumentacja zakadowej kontroli produkcji. Zgodnie z przepisami kontrolujcy ma moliwo: wgldu do dokumentw; dokonywania ogldzin; prowadzenia przesucha; zasigania opinii biegych; zabezpieczania dowodw; nieodpatnego pobierania prbek do bada. Z obserwacji rynku przedstawionych przez pani Rytwisk wynika jednak, e przewanie organy nadzoru ograniczaj si do kontroli dokumentw. Jeli s one sporzdzone poprawnie, z formalnego punku widzenia, to rzadko wszczynane jest postpowanie administracyjne w celu wyjanienia rozbienoci midzy wynikami kontroli a sygnaami o nieprawidowociach uzyskiwanymi z rynku. Przemys uwaa takie podejcie za zbyt formalistyczne, poniewa na rynku znajduj si wyroby, dla ktrych zostaa sporzdzona prawidowa dokumentacja, ale nie speniaj parametrw w niej zadeklarowanych. Postulaty przemysu pod adresem organw nadzoru budowlanego mona streci nastpujco: celowe byoby traktowanie kontroli dokumentw jako pierwszego bardzo istotnego elementu kontroli, lecz nie ogranicza jej tylko do tego zakresu; w razie otrzymania sygnaw rynkowych wskazujcych na uzasadnione wtpliwoci co do rzeczywistej zgodnoci wyrobw
2 2007 (nr 414)
101
VADEMECUM UNIJNE
z dokumentami odniesienia naleaoby wszczyna postpowanie administracyjne; w toczcym si postpowaniu administracyjnym dopuszcza jako dowody wyniki bada przeprowadzone przez uprawnione laboratoria, nawet poza tym postpowaniem; naley znacznie czciej pobiera prbki kwestionowanych wyrobw budowlanych. Zdaniem pani Rytwiskiej uchybienia formalne w dokumentacji wyrobu s mniej szkodliwe, zarwno dla potencjalnego uytkownika, jak i zasad uczciwej konkurencji, ni faktyczne niedotrzymywanie parametrw wyrobu, zadeklarowanych przez nieuczciwego producenta w formalnie prawidowej dokumentacji. Z przedstawionych wypowiedzi przedstawicieli przemysu wynika wiele postulatw, dotyczcych zmian w istniejcych przepisach, ukierunkowanych na usprawnienie funkcjonowania systemu oceny zgodnoci wyrobw. Ramy caego systemu w skali europejskiej s obecnie przedmiotem dyskusji na forum Komisji Europejskiej i wszystkich organizacji biorcych udzia w dziaaniach wynikajcych z postanowie dyrektywy 89/106/EWG. Informacje o tym, w jaki sposb w oglnoeuropejskiej dyskusji uczestnicz przedstawiciele przemysu przedstawiam w referacie pt. Postulaty przemysu UE w sprawie zakresu nowelizacji dyrektywy dotyczcej wyrobw budowlanych i stan prac Komisji Europejskiej. Punktem wyjcia byo stwierdzenie podstawowej roli przemysu, jako trzeciego obok Komisji Europejskiej i pastw czonkowskich partnera w ksztatowaniu regulacji europejskich, ktrych zadaniem jest uatwienie swobodnego przepywu wyrobw budowlanych i zniesienie barier technicznych. Najwiksz rol ma do spenienia Europejskie Stowarzyszenie Producentw Wyrobw dla Budownictwa CEPMC, ktre aktywnie uczestniczy w pracach Staego Komitetu Budownictwa i reprezentuje stowarzyszenia krajowe producentw z wszystkich pastw czonkowskich. Zawsze uwzgldniane s przez Komisj Europejsk wnioski CEPMC o przeduenie okresw przejciowych dla norm, jeeli zdaniem czonkw tej organizacji wymagany jest dodatkowy czas na dostosowanie si przemysu do ich postanowie. CEPMC zainicjowao moliwo klasyfikacji ogniowej okrelonych grup wyrobw na podstawie znanego i udokumentowanego ich zachowania si w warunkach poaru bez potrzeby dalszych bada, na podstawie decyzji Komisji Europejskiej (klasyfikacja CWFT). Za porednictwem europejskiego stowarzyszenia CEPMC prowadzone s analizy przemysu suce ocenie efektywnoci dziaania dyrektywy 89/106/EWG oraz konkurencyjnoci budownictwa. Istotna rola przypada przemysowi rwnie w prowadzonej ostatnio przez Komisj Europejsk polityce przegldu regulacji prawnych UE wpywajcych na funkcjonowanie przedsibiorstw. W ramach tych dziaa prowadzone s prace zmierzajce do nowelizacji wszystkich dyrektyw nowego podejcia. Przewiduje si, e jednym aktem prawnym objte bd wsplne dla nich wszystkich oglne wymagania, w tym: ucilone definicje stosowanych terminw i okrele, takich jak producent, upowaniony przedstawiciel, importer, dostawca, dystrybutor, udostpnienie wyrobu na rynku itd.; nowe wymagania dotyczce obowizkw importerw, dystrybutorw, sprzedawcw i innych porednikw w acuchu dostaw w celu zapewnienia waciwej jakoci oferowanych wyrobw; wykorzystanie europejskiej infrastruktury akredytacji na potrzeby notyfikacji jednostek uczestniczcych w ocenie zgodnoci wyrobw, majce na celu wyrwnanie poziomu wiadczonych przez nie usug. Prace nad nowelizacj dyrektywy 89/106/EWG szczegowo opisywaam w Vademecum Unijnym na amach Materiaw Budowlanych w 2006 r., dlatego te przedstawione na targach BUDMA 2007 informacje o stanowisku przemysu europejskiego przedstawi w sposb bardzo syntetyczny: na konferencjach regionalnych dla przemysu organizowanych przez CEPMC stwierdzono, e rdem problemw nie jest sama dyrektywa, ale rne sposoby wprowadzenia jej wymaga w ycie; dla producentw wyrobw budowlanych warunki stosowania wyrobw zawarte w przepisach pastw czonkowskich nie s wystarczajco przejrzyste i dostpne; zdaniem przemysu istotn wartoci jest stabilno prawa i wci jeszcze potrzeba czasu na pene wdroenie dyrektywy, zanim przystpi si do projektowania radykalnych zmian jej postanowie; istniej moliwoci poprawy sytuacji w ramach obowizujcych przepisw przez wydawanie jednoznacznych interpretacji niektrych zapisw czy te zwikszenie nadzoru nad funkcjonowaniem jednostek notyfikowanych. Bardzo podobne postulaty pojawiy si w odpowiedzi na ankiet Komisji Europejskiej, ktrej wyniki opublikowane w 2006 r. wskazuj na potrzeb harmonizacji sposobu formuowania i wiksz przejrzysto przepisw budowlanych, ustanawianych przez pastwa czonkowskie. Ponadto wyniki ankiety wskazuj na potrzeb uproszczenia systemw oceny zgodnoci, procedur prowadzcych do uzyskania Europejskich Aprobat Technicznych oraz na konieczno specjalnych rozwiza adresowanych do maych i rednich przedsibiorstw. W prowadzonym na zlecenie Komisji Europejskiej studium efektywnoci dyrektywy wskazano m.in. na: potrzeb opracowania i wdroenia programw szkoleniowych i informacyjnych, koordynowanych i finansowanych przez Komisj Europejsk, gdy znajomo zasad systemu wprowadzonego przez dyrektyw 89/106/EWG wci jeszcze jest niewielka; konieczno opracowania oglnodostpnych europejskich baz danych o przepisach pastw czonkowskich i krajowych warunkach stosowania wyrobw budowlanych w konkretnych obiektach; celowo zastosowania specjalnych rozwiza dla sektora MP w zharmonizowanych Normach Europejskich. Gos reprezentacji polskiego przemysu powinien by syszalny w tej oglnoeuropejskiej dyskusji, dlatego te Instytut Techniki Budowlanej zainicjowa, podczas forum na targach BUDMA 2007, krajow dyskusj nad ocen dotychczasowego funkcjonowania rynku wyrobw budowlanych w Polsce. Marek Naglewski Gwny Inspektor Nadzoru Budowlanego stwierdzi, e wiele zarzutw formuowanych w trakcie forum wynika z braku zrozumienia, e ustawa o wyrobach budowlanych upowania jedynie do kontroli etapu wprowadzania wyrobu na rynek i nie ma charakteru prewencyjnego. Z drugiej strony przytoczone przez Gwnego Inspektora dane liczbowe wskazuj na bardzo du rol jednostek nadzoru budowlanego w zapobieganiu nieprawidowego umieszczania wyrobw na polskim rynku. Tylko w 2006 r kontrole wykazay ponad 2000 nieprawidowoci, z czego ponad 200 stwierdzonych przypadkw dotyczyo wyrobw z oznakowaniem CE, blisko 1300 wyrobw oznakowanych znakiem budowlanym i blisko 500 wyrobw budowlanych bez wymaganego oznakowania. Forum zapocztkowao dyskusj rodowiska budowlanego na temat zmian potrzebnych z punktu widzenia krajowych producentw wyrobw budowlanych i nieuchronnych wobec postpu prac Komisji Europejskiej nad nowelizacj przepisw UE dotyczcych wyrobw budowlanych.
102
PRAWO W BUDOWNICTWIE
spraw niezaatwionych w roku poprzednim przez redni miesiczny wpyw spraw w roku poprzednim z wyczeniem spraw o egzekucj wiadcze powtarzalnych. Komornik prowadzcy egzekucj wg wyboru wierzyciela ma obowizek zawiadomienia o wszczciu i zakoczeniu egzekucji komornika, ktremu sprawa przypadaaby zgodnie z waciwoci lub podziaem czynnoci. Dziki wprowadzeniu elementu konkurencyjnoci midzy komornikami, mamy wiksz szans, e sprawa bdzie poprowadzona dobrze i z naleyt starannoci. Mimo tego nie mona si oszukiwa i y w przewiadczeniu, e komornik cignie pienidze bez naszego udziau. Takie przypadki zdarzaj si, jeeli dunik wyraa ch spaty albo nie kryje majtku, natomiast najczciej wierzyciel musi wsppracowa z komornikiem i udziela mu informacji na temat dunika oraz wskazywa, w miar moliwoci, majtek, z jakiego moe by przeprowadzona egzekucja. W przypadku gdy nie mamy czasu na poszukiwanie informacji na temat dunika, moemy to zleci komornikowi za wynagrodzeniem z majtku dunika zgodnie z art. 7971. Wie si to z kosztami zaliczek na poczet czynnoci przeprowadzanych przez komornika, jednak w sytuacjach, w ktrych komornik ma wiksze pole manewru ni wierzyciel, zlecenie poszukiwania majtku jest jak najbardziej wskazane. W celu zapewnienia wikszej kontroli nad czynnociami przeprowadzanymi przez komornika, w myl art. 763 moemy da od niego udzielenia informacji o przebiegu egzekucji. Jeeli komornik odnajdzie majtek, to zajmie go na nasz rzecz. Dunik zapaci nie tylko za wierzytelno cznie z odsetkami, ale rwnie koszty zastpstwa procesowego oraz niemae koszty egzekucji komorniczej.
Piotr Swaczyski
Kancelaria Corpus Iuris tel. (022) 622-73-60, (022) 622-73-61 p.swaczynski@gci.pl, tel. kom. 504-770-860
103
URSA Polska Sp. z o.o. (dawniej Pfleiderer Technika Izolacyjna) dziaa na polskim rynku od 1997 r. Obecnie naley do hiszpaskiego koncernu URALITA GROUP i korzysta z jego siy i dowiadczenia. URSA Polska oferuje bogat gam materiaw izolacyjnych. Podstawowe produkty firmy to wena mineralna URSA i polistyren ekstrudowany URSA XPS. Dziki nim proponuje wiele rozwiza dotyczcych izolacji termicznej i akustycznej. Produkty URSA zostay zastosowane w obiektach o rnej wielkoci i przeznaczeniu. URSA to po acinie niedwiedzica sowo kojarzce si z si, wytrwaoci, stabilnoci i bezpieczestwem. URSA Polska jest firm: siln, stabiln, nowoczesn, konsekwentn w dziaaniu, troszczc si o klientw i pracownikw. URSA Polska dba rwnie o rodowisko naturalne. Wyroby ze znakiem URSA pomagaj oszczdza energi i redukowa emisj zanieczyszcze.
Sopro Polska Sp. z o.o. to firma chemii budowlanej dziaajca na polskim rynku od 1994 r. Oferta handlowa Sopro Polska obejmuje: kleje i zaprawy do spoinowania okadzin z pytek ceramicznych i kamienia naturalnego; systemy uszczelnie tarasw, basenw i innych pomieszcze wilgotnych; systemy renowacji betonu; szpachle do naprawy cian i podg; szpachle samopoziomujce; zaprawy do murowania; spoiwa i zaprawy do wykonywania jastrychw; szybko wice zaprawy montaowe; preparaty gruntujce; dodatki do zapraw; rodki do czyszczenia i pielgnacji okadzin. Ide przewodni Sopro jest bardzo dobra jako produktw i profesjonalizm dziaania.
Redakcja serdecznie dzikuje firmom w imieniu nauczycieli i uczniw za umoliwienie dostpu do najnowszej wiedzy z dziedziny wyrobw i technologii budowlanych oraz rozwoju rynku.
WYDAWNICTWO SIGMA-NOT
Prenumeratorzy, ktrzy podpisz z Wydawnictwem umow prenumeraty cigej (odnawianej automatycznie co roku), otrzymaj 10% bonifikaty od ceny czasopisma.
Czonkowie stowarzysze naukowo-technicznych zrzeszonych w FSNT-NOT oraz uczniowie szk i studenci wydziaw o kierunku budowlanym maj prawo do zaprenumerowania 1 egz. po cenie ulgowej pod warunkiem przesania zamwienia ostemplowanego pieczci koa SNT lub szkoy.
Pojedyncze zeszyty archiwalne dostpne s w wersji papierowej, a ponadto z lat 2004 2006 w wersji elektronicznej (cena 1 egz. netto wg aktualnego cennika). Na yczenie klienta wystawiamy faktury VAT. Sprzeda zeszytw archiwalnych prowadz:
Redakcja Materiay Budowlane; Zakad Kolportau Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o.; Klub Prasy Technicznej Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o.,
Warszawa, ul. Mazowiecka 12, tel. (22) 827 43 65.
104