TRNG I HC S PHM H NI

BI IU KIN
Chuyn :

NHNG XU HNG DY HC KHNG TRUYN THNG

H v tn : Phm Th Thu Ngn M hc vin : K19 0042 Chuyn ngnh: L lun v Phng php dy hc mn Ton

H Ni, 09-2010

Bi tp 1. Hy xy dng hai v v minh ho cho mi cch to tnh hung gi vn (mt v d dnh cho hc sinh i tr, mt v d dnh cho hc sinh kh gii)? 1. Da vo nhn xt trc quan thc nghim. V d 1. Khi dy bi "Php tnh tin v php di hnh" - HH11NC, trong phn "ng dng php tnh tin", bi ton nu nh sau: "Cho hai im B, C c nh trn ng trn (O; R) v mt im A thay i trn ng trn . Chng minh rng trc tm tam gic ABC nm trn mt ng trn c nh." gi ng c gii quyt bi ton, gio vin c th s dng phn mm hnh hc ng minh hc cho hc sinh thy khi im A thay i trn ng trn (O; R) th trc tm H ca tam gic ABC lun nm trn mt ng trn c nh.
A

O H B C

Sau khi cho hc sinh quan st im A di ng th im M cng di ng theo nhng lun chy trn mt ng trn c nh, hc sinh s ny sinh nhu cu gii quyt bi ton. C th l i tm xem im M nm trn ng trn no. Khi gio vin hng dn hc sinh s dng php tnh tin gii quyt bi ton:

B' O H B C

D thy AH = BC , nn ta c php tnh tin theo vct c nh BC bin A thnh H. Do khi A thay i trn (O; R) th trc tm H lun nm trn ng trn c nh l nh ca ng trn (O; R) qua php tnh tin ni trn. Khi dy cc php di hnh tip theo nh php i xng tm, php i xng trc, gio vin vn c th ly v d ny v hng dn hc sinh s dng cc php di hnh khc gii quyt bi ton. T gp phn pht huy tnh sng to trong gii ton, nht l trong gii ton hnh hc phng cho hc sinh. V d 2. Trong gi luyn tp v "Bt ng thc v chng minh bt ng thc" S10NC, gio vin cho hc sinh bi tp sau: Bi ton: "Cho a 3. Tm gi tr nh nht ca biu thc S = a +
1 " a

uu ur

uu ur

uu ur

hng dn hc sinh d on gi tr ca a khi S nh nht ri t nh hng cch gii bi ton, gio vin cho hc sinh lp bng gi tr ca a v S nh sau: a
1 a

3
1 3 1 3 3

4
1 4 1 4 4

5
1 5 1 5 5

6
1 6 1 6 6

7
1 7 1 7 7

8
1 8 1 8 8

9
1 9 1 9 9

10
1 10 1 10 10

. . .

30
1 30 1 30 30

T bng trn ta thy khi a cng tng, S cng ln, v d on a = 3 th S nh nht. p dng bt ng thc Cosi, ch chn hai s dng no du bng trong bt ng thc xy ra khi a = 3. C th: S=a+
1 a 1 8a 8.3 10 a 1 2 . + =( + )+ = a 9 a 9 9 3 9a 10 khi a = 3. 3

Vy S nh nht bng

2. Da vo lt ngc vn V d 1. Trong khi dy bi "Phng trnh tng qut ca ng thng" r r

HH10NC, hot ng 2 nu ra bi ton sau: "Cho im I(x0, y0)v vct n = (a; b) khc 0 . C bao nhiu ng thng i qua I v nhn n l vct php tuyn?" Sau khi gio vin hng dn hc sinh gii quyt bi ton trn thu c kt qu: Cc ng thng d i qua I v nhn n l vct php tuyn c phng trnh dng ax + by - ax0 - by0 = 0 hay ax + by + c = 0, gi l phng trnh tng qut ca ng thng d. Nh vy khi bit to mt im I v to mt vct php tuyn ca ng thng d ta vit c phng tnh tng qut ca ng thng d. Ngc li, khi bit phng trnh tng qut ca mt ng thng, ta c th tm c to ca mt im v to ca mt vect php tuyn ca ng thng khng? Cu tr li l c. Ta c th chng minh c rng: Mi phng trnh dng ax + by + c = 0 vi a2 + b2 0 u l phng trnh tng qut ca mt ng thng xc nh, nhn n = (a; b) l vct php tuyn. Tng t nh vy, khi dy bi "Phng trnh tham s ca ng thng" HH10NC, ta c kt qu: Khi bit to mt im M v to mt vct ch phng u ca ng thng d ta vit c phng trnh tham s ca ng thng
r r r
r

. Ngc li, khi bit phng trnh tham s ca ng thng d ta tm c to mt im v to mt vect ch phng u ca ng thng . V d 2. Trong dy hc S&GT11NC, sau khi hc sinh nm c khi nim hm s lin tc v khi nim o hm, gio vin t ra cu hi: - Liu rng mt hm s y = f(x) c o hm ti im xo th n c lin tc ti im xo hay khng? D dng thy rng nu hm s y = f(x) c o hm ti im xo th tn ti gii hn xlim x
f (x ) f (x0 ) = f '(xo) (*) o x x0
r

Gi s hm s y = f(x) khng lin tc ti im xo. Khi :

x xo

lim(f (x ) f (xo )) = L 0.

Suy ra xlim x

f (x ) f (x0 ) L = xlim x x xo o x x0 0 L

V L 0, x - xo 0 khi x xo nn xlim x x = x 0
o

Hay xlim x

f (x ) f (x0 ) = (Mu thun (*)) o x x0

Vy hm s y = f(x) lin tc ti im xo. - Ngc li, cho hm s y = f(x) lin tc ti im xo th n c o hm ti im xo khng? iu ny l khng ng. V d: Cho hm s y = f(x) = x c:
x 0+

lim f (x ) = lim x = 0 x 0+ lim f (x ) = lim(x ) = 0 x 0

x 0

limf (x ) = 0 = f(0) x 0

Vy hm s cho lin tc ti x = 0
lim Nhng x 0
+

f (x ) f (0) x lim = x 0+ = 1 x 0 x

x 0

lim

f (x ) f (0) x lim = x 0+ = -1 x 0 x f (x ) f (0) hay hm s cho x 0

Do -1 1 nn khng tn ti gii hn lim x 0 khng c o hm ti x = 0.

Vy mt hm s c o hm th lin tc nhng ngc li, lin tc th cha chc c o hm. 3. Da vo tng t ho V d 1. Dy hc "Tnh cht ca tch v hng" trong bi "Tch v hng ca hai vect" - HH10NC, ta c th s dng tnh tng t t tnh cht ca php nhn s thc bt k suy ra tnh cht nhn v hng ca vect. Php nhn s thc a.b = b.a (k.a).b = a.(k.b) = k.(a.b) a.(b + c) = a.b + a.c a.(b - c) = a.b - a.c a.b = 0 a = 0 hoc b = 0 a2 0 (a.b)2 = a2.b2
rr r r a.b = b.a r r r r rr (k.a).b =a.(k.b) =k.(a.b) r r r rr rr a.(b +c) =a.b +a.c r r r rr rr a.(b - c) =a.b - a.c rr r r a.b =0 ????? (a b) r a2 0 rr r r (a.b)2 =a2.b2 ???? rr r r rr ( (a.b)2 =a2.b2cos2 (a,b) )

Tch v hng

V d 2. Trong dy hc "Php di hnh" - HH11NC, v d 2 trang 7 nu bi ton: "Hai thn nm hai v tr A v B cch nhau mt con sng (xem rng hai b sng l hai ng thng song song). Ngi ta d nh xy mt chic cu MN bc qua sng (c nhin cu phi vung gc vi hai b sng) v lm hai on ng t A ti M v t B ti N. Hy xc nh v tr chic cu MN sao cho AM+BN ngn nht " (Hnh v)

N B

Bi ton s n gin hn nu con sng rt hp, hp n mc hai b sng a v b xem nh trng vo nhau. Trong trng hp bi ton c pht biu n gin nh sau: " Cho hai im A v B nm cng pha vi ng thng d. Tm trn d im M sao cho MA + MB c gi tr nh nht"
A B

Mo

A1

Vi A1 l nh ca A qua php i xng trc d, ta c : AM + MB = A1M + MB A1B V A1B nh nht khi M Mo Bng cch lm tng t, ta c th gii bi ton nu ban u nh sau:
A

N B1

Thc hin php tnh tin vct v c phng vung gc vi ng thng a, b ; di bng khong cch gia a, b v c hng t b n a. Khi ta c:

Tv : B a B1 Na M Nh vy AM + NB nh nht khi AM + MB1 nh nht. Vic tm M li quay v bi ton ban u. Xut pht t cch gii bi ton trong v d trn, ta c th a ra nhng bi ton c cch lm tng t nhng nng dn kh nh sau: Bi ton 1. "Cho ng thng d v hai im A, B nm cng pha i vi ng thng d. Tm trn d hai im M, N sao cho MN = a cho trc v AM + MN+ NB c gi tr nh nht " Gii: Vic tm hai im M, N tho mn iu kin u bi quy v tm im N; v nu tm c N th M l nh ca N qua php tnh tin vect - v c phng trng vi phng ng thng d, di bng a. T AM + MN + NB nh nht khi AM + NB nh nht v MN = a. Thc hin php tnh tin Tv : A a A1; Ma N Suy ra AM + NB nh nht khi A1N + NB nh nht. Vic tm N li quay tr v bi ton ban u.
B A A1

A2

Bi ton 2. "Cho gc xOy v im A nm trong gc . Hy xc nh cc im B, C ln lt thuc cc tia Ox, Oy sao cho tam gic ABC c chu vi nh nht" Gii: Xt hai php i xng trc c trc ln lt l Ox, Oy: Ox: A a A1 Oy: A a A2

Khi AB = A1B, AC = A2C Nn AB + BC + CA nh nht khi A1B + BC + A2C nh nht khi B Bo, C
Co
A1

B0 B A O C

C0

A2

Bi ton 2 cng c th pht biu di dng khc nh sau: Bi ton 3: "Cho tam gic nhn ABC. A1 l im cho trc thuc cnh BC. hy xc nh im B1, C1 ln lt thuc cc cnh AC, AB sao cho tam gic A1B1C1 c chu vi nh nht" T bi ton trn ta c th pht trin thnh bi ton khc vi mc kh cao hn: Bi ton 4: "Cho tam gic nhn ABC. Hy tm ba im A1,B1,C1 ln lt thuc cc cnh BC, CA, AB sao cho tam gic A1B1C1 c chu vi nh nht."
A B0 C0 B1 A3 C1 A2

B A1

Gii: u tin ta xt mt v tr ca A1 trn cnh BC. Khi chu vi tam gic A1B1C1 nh nht bng di on A2A3.

 A Tip theo ta xt tam gic AA2A3 cn ti A, c 2 AA3 = 2 BAC - khng i,

nn A2A3 nh nht khi AA1 nh nht. Suy ra A1 l chn ng vung gc h t A xung BC. Tng t c B1, C1 l chn ng cao ca tam gic ABC ln lt h t nh B v C. Vy tam gic A1B1C1 c ba nh l chn ba ng cao ca tam gic ABC l tam gic c chu vi nh nht tho mn iu kin u bi. 4. Da vo khi qut ho V d 1. Dy hc Dng lng gic ca s phc GT12NC, gio vin hng dn hc sinh tm dng lng gic ca s phc:
uu u r - Gi s s phc z c im biu din l M. Gc lng gic to bi Ox u ur uu v OM c gi l argumen ca s phc z. K hiu arg z = . Thng arg z l

gi tr khng m nh nht ca . - Cho s phc z = a + ib c mdun l r = z = a 2 + b2 > 0 . Dng lng gic ca z l: z = r (cos + isin ) ; Vi a = rcos , b = r sin - Tnh z2, z3 ? z2 = r2 (cos + isin )2 = r2 (cos 2 - sin2 + 2i cos sin ) = r2 (cos2 + isin2 ) z3 = r3 (cos3 + isin3 ) - Khi qut ha ta c cng thc Moa-vr: zn = rn (cos n + isin n ) V d 2. Trong dy hc luyn tp v Bt ng thc v chng minh bt ng S10NC, gio vin a ra bi tp: - Bi ton: Chng minh rng vi mi s dng a, b, c ta c:
a3 b3 c3 a2 b2 c2 + 2 + 2 + + b2 c a b c a

(1)

Gio vin hng dn hc sinh chng minh bt ng thc:

S dng bt ng thc Bunhiacopxki, ta c: ( (

a2 b2 c2 + + )(b + c + a) (a + b + c)2 b c a a3 b3 c3 a2 b2 c2 + 2 + 2 )(a + b + c) ( + + )2 b2 c a b c a

(1a) (1b)

T hai bt ng thc trn ta suy ra iu phi chng minh. Tng t, ta cng chng minh c cc bt ng thc:
a4 b4 c4 a3 b3 c3 2 + 2 + 2 + 3 + 3 b3 c a b c a a5 b5 c5 a 4 b4 c4 + 4 + 4 3 + 3 + 3 b4 c a b c a

(2) (3)

.................... Chng minh (2): p dng bt ng thc Bunhiacopxki: (

a4 b4 c4 a2 b2 c2 a3 b3 c3 + 3 + 3 )( + + ) ( 2 + 2 + 2 )2 b3 c a b c a b c a

Kt hp vi cc bt ng thc (1a) v (1b) ta c bt ng thc cn chng minh. Chng minh (3) ta s dng thm bt ng thc:
a5 b5 c5 a 3 b3 c3 a4 b4 c4 ( 3 + 3 + 3 )2 ( 4 + 4 + 4 )( 2 + 2 + 2 ) b c a b c a b c a

- Khi qut ha ta c bi ton sau: Chng minh rng vi mi s dng a, b, c , k * ta c:

a k +1 b k +1 c k +1 ak bk ck + k + k k 1 + k 1 + k 1 bk c a b c a

(4)

5. Da vo li gii c sai lm V d 1. Trong dy hc "Gii hn mt bn" - S&GT11NC, gio vin a ra v d: VD: "Hy tnh gii hn hm s I = lim x 0 C hc sinh gii nh sau:
1 cos4x " x

lim
x 0

1 cos4x 2 2sin2x 2sin2 2x = lim = lim =2 2 x 0 x 0 x 2x x

Gio vin hng dn hc sinh pht hin sai lm trong li gii bi ton trn

l:

2sin 2x = x

2sin2x ,sin2x 0 x 2 |sin2x | = . x 2sin2x , sin2x < 0 x

Vi kin thc hc v khi nim gii hn hm s, hc sinh cha gii quyt c bi ton. T hc sinh c nhu cu m rng kin thc, mun bit thm khi nim gii hn mt bn ca hm s gii bi ton nh sau:
x 0

lim +

1 cos4x 2 2sin2x = lim =2 2 x 0+ x 2x 1 cos4x 2 2sin2x = lim = -2 2 x 0 x 2x

x 0

lim

T suy ra khng tn ti gii hn ca hm s cho ti x = 0. V d 2. Trong gi luyn tp v "Bt ng thc v chng minh bt ng thc" S10NC, gio vin cho hc sinh bi tp sau: Bi tp: "Tm gi tr ln nht v gi tr nh nht ca hm s: y = f(x) = x + 4 x 2 " Mt hc sinh lm nh sau: iu kin 4 x 2 c ngha l 4 - x2 0 -2 x 2. Khi : f(x) = x + 4 x 2 x -2 nn minf(x) = -2

f(x) = x + 4 x 2 2 + 4 = 4 nn maxf(x) = 4 Trong li gii trn l c sai lm: maxf(x) = 4 khi

x = 2
2 x = 0

(v nghim). Vy du bng khng xy ra.

T gio vin khc su thm nh ngha gi tr ln nht (nh nht) ca hm s l M ch t c khi tn ti gi tr ca bin x f(x) = M.

Li gii ng nh sau: iu kin 4 x 2 c ngha l 4 - x2 0 -2 x 2. Khi : f(x) = x + 4 x 2 x -2 nn minf(x) = -2 khi x = -2

p dng bt ng thc Bunhiacpxki, ta c: f(x) = x + 4 x 2

2[x2 + ( 4 x 2 )2 ] = 2 2

Suy ra maxf(x) = 2 2 khi x = 4 x 2 hay x = 2 Bi tp 2. Hy vn dng quy trnh 4 bc ca dy hc Pht hin v gii quyt vn vo dy hc mt nh l c th trong chng trnh Ton THPT hoc THCS? Bi lm: Vn dng quy trnh 4 bc ca dy hc Pht hin v gii quyt vn vo dy hc mt nh l Csin trong tam gic. Bc 1. Thm nhp vn : Ta bit rng mt tam gic hon ton c xc nh nu bit ba cnh, hoc hai cnh v gc xen gia, hoc mt cnh v hai gc k; ngha l s o cc cnh, cc gc cn li ca tam gic ny hon ton xc nh. Nh vy, gia cc yu t ca tam gic c nhng mi lin h no . C th trong tam gic vung, ta bit h thc no lin h gia cc cnh ca tam gic? (a 2 = b2 + c2 - nh l Pitago). Trong tam gic thng liu c h thc no lin h gia cc yu t trong tam gic khng? Bc 2. Tm gii php - Nhc li cch chng minh nh l Pitago?
u u2 ur u u2 ur u u2 ur BC = AC + AB c chng minh nh sau: uu uu 2 ur ur u u u u u u2 ur ur u u2 ur u u2 ur u u2 ur ur u u2 ur BC = ( AC AB ) = AC - 2 AC. AB + AB = AC + AB
B C A

- Trong chng minh trn, gi thit gc A vung c s dng nh th no? (A vung nn AC AB hay AC. AB = 0)
uu ur uu ur uu uu ur ur

- Lm tng t nh chng minh trn, nhng thay BC = a, AC = b, AB= c? (a2 = b2 + c2 2bc cosA) - Nh vy ta c nh l Csin trong tam gic. Bc 3. Thc hin gii php - nh l Csin trong tam gic c pht biu nh sau: Trong tam gic ABC, vi BC = a, AC = b, AB = c, ta c: a2 = b2 + c2 2bc cosA b2 = a2+ c2 2ac cosB c2 = a2 + b2 2ab cosC - Chng minh:
2 (1) Ta c: a2 = BC = ( AC AB)2

(1) (2) (3)

uu ur

uu uu ur ur uu uu ur ur

= AC - 2 AC. AB + AB 2 = b2 2bc cosA+ c2 Hay a2 = b2 + c2 2bc cosA Tng t ta chng minh (2), (3). Bc 4. Kim tra, khai thc, nh gi gii php. - Khi tam gic ABC l tam gic vung, chng hn = 90o, nh l Csin A tr thnh nh l no? - T nh l Csin, hy tnh gi tr cosA, cosB, cosC theo a, b, c?
cos A = b2 + c2 a2 2bc

u u2 ur

uu ur

a 2 + c2 b2 cos B = 2ac cos C = a 2 + b2 c2 2ab