Tat Bik Us Sarfi

TATBKUS-SARF
Ders Notlar
(zet)
Erzurum 2010
Tatbikus-Saf Ders Notlar
NDEKLER
Giri........................................................................................4
1- Sarfn lminin Alan..............................................................4

2- Mizanus-Sarf......................................................................5
3- Kalbu Mekn.......................................................................5
BRNC BLM.....................................................................7
FLLER VE MTAKKTLAR...........................................7
1- Aksam- Seba......................................................................7
2- Vezinlerin Anlamlar..........................................................10
nemli Notlar:....................................................................12
3- Fiillerin Zamirlere snad Edilmesi.....................................13
a- Salim ve Mehmuz Fiiller:...............................................13
b- Mudaaf Fiiller: ...............................................................14
c- Misal Fiiller:...................................................................15
d- Ecvef Fiiller:...................................................................15
e- Naks ve Lefif Fiiller:.....................................................17
f- Tekid Nunu Bitien Fiillerin Zamirlere snad:............19
4- Tekid Nunu........................................................................20
Tekid Nununun artlar:..................................................20
5- Mastar.................................................................................23
a- sm-i Mastar: ..................................................................23
b- Mevvel Mastar: ............................................................23
c- Slas Mastarlar:.............................................................23
c.1- Manadan Hareketle Mastar Tayini:.........................24
c.2- Lafzdan Hareketle Mastar Tayini:.........................24
d- Mastar- Gayr-i Slas:...................................................25
e- Mastar- Mm: ...............................................................27
f- Sna Mastarlar: ..............................................................28
e- Mastar- Merre: ..............................................................28
g- Mastar- Heye: .............................................................28
6- Mtakkt...........................................................................29
a- sm-i Fail: .......................................................................29
b- Mbalaa Sigas:............................................................30
c- Sfat- Mebbehe:..........................................................31
d- sm-i Meful:..................................................................32
e- sm-i Zaman, sm-i Mekan:............................................33
f- sm-i Alet:.......................................................................34
7- Taaccb ve Tafdil...............................................................35
a- Taaccb:..........................................................................35
b- Tafdil:.............................................................................37
KNC BLM......................................................................40
1- SMLER............................................................................40
a- Sahih sim: .....................................................................40
b- Maksur sim: ..................................................................40
c- Memdud sim: ................................................................42
d- Mankus sim:..................................................................43
2- Cemiler:..............................................................................44
3- sm-i Tasgir:.......................................................................46
4- sm-i Mensub:.....................................................................49
NC BLM.................................................................52
LAL VE BDAL..................................................................52
1- bdal....................................................................................52
a- Babnda bdal Kurallar:........................................52
b- Bablarnda bdal:..........................................53
2- ll Kurallar......................................................................53
a- Kalb Yoluyla 'll...........................................................53
b- Harekenin Hazfi Yoluyla 'll........................................57
c- Harfin Hazfi Yoluyla 'll...............................................57
Baz lal Kurallar..................................................................58
Baz Vakf Kurallar...............................................................61
TATBKUS-SARF
Giri
1- Sarfn lminin Alan
Dilbilimi:
1- Morfoloji
Biim Bilim
Sarf
2- Sentax
Sz Dizimi
Nahiv
3- Semantik
Anlam Bilim
Maan
Sarf:
1

:
2
Tasrif: Lugatte engellemek, evirmek, dntrmek gibi

anlamlara gelir. Sarf stlahnda ise kk halde bulunan lafz,
kalptan kalba, sigadan sigaya bolca aktarmaktr. Sarf ise;
Tasrifi de iine alan genel bir terimdir.
Alfabe h.
H.Cerler
) )

Not: Sarf, bu tablodaki , ile ilgilenir.
Sarf: stenilen bir takm anlamlara ulamak iin masdarn eitli

vezinlere (kalplara) dklmesidir.
2
Sarf: Nahivle ilgisi bulunmayan kelime yaplarnn durumlarn
bilmemize yarayan kurallardr.
2- Mizanus-Sarf
* Eer bir kelimede harf dyorsa o zaman o fiilin veznini
ifade ederken de o harfe tekabl eden harfi drerek vezni
ifade ederiz.
* lal yoluyla kendisinde deiiklik olan harfi vezinde ifade

ederken asln esas alrz.

* Kelimenin harflerinde kalb-i mekan varsa vezinde de bu
kalb uygulanr. )

//

)
3- Kalbu Mekn
Kalbu Meknyi bilme yollar:
1- Mastara ruc edilir: ( //
(
2- Kelimenin asli harflerinden tretilen baka kelimelere
baklr. kelimesi byledir. Bu kelimenin tretildii ayn
kkten baka kelimelerde tretilmitir. rnein;
yleyse burada kelimesinin vezni

dr.

)(

eklinde
bir deiim geirir. Dolaysyla

kelimesi aslnda

kelimesinden maklubdur. Burada kalbi uyguladmzda

kelimesinin vezni
olur.
3- Kelimede lal uygulanmas gereken bir harf var ancak bu
harfte ilal yaplmamsa burada bir kalb-i mekan olduu
ortaya kar.
kelimesi byledir. Burada vav-ya mteharrik
ma-kabli meftuh olursa vav, ya; elife kalbedilir. Kaidesi
uygulanmas gerekir, dolaysyla da kelime
olmaldr. Ancak
bu ilal yaplmam, bu durumda burada bir kalb-i mekan

vardr. deriz. Bu kelime asl olarak
fiilinden maklubdur.
Dolaysyla da
kelimesinin vezni
olur.
4- Herhangi bir kalb olmakszn iki hemzenin kelimenin
sonuna geldii durumlarda kalb uygulanr.
// // //

5- Herhangi bir ak sebep olmamasna ramen gayr-i
munsarif olan kelimelerde de kalb-i mekan vardr. :
: //

BRNC BLM
FLLER VE MTAKKTLAR
Fiil:
:
1- Aksam- Seba
Kk harflerinden biri veya

ikisi illet harfi olan fiil
Kk harflerinden ilki yahut

olan fiildir.
//
Kk harfleriden ortadaki harf

illet harfi , , olan fiildir.
//
Kk harflerinden sonuncusu illet

harflerinden biri olan fiildir.
ki harfi birden illetli olan fiildir.

>= Lefif mefruk
>=Lefif makrun
Kk harflerinden hibirisi
illet harfi olmayan fiil
Kknde hemze ve illet

harfi bulunmayan ve
ayn harften iki tane
olmayan fildir.
Kk harflerinden birisi
hemze olan fiildir.
/ /
Kk harflerinden ikisi
ayn olan fiildir.
)

)
) 3

)
, )2
)
)
)
)(12
)(6
) )3
) )4
)3

)
)
) )5
) 2
) 1
) 2
) 3
4
)
) , ) 5
) 1

1

2

1

2

Tatbikus-Saf Ders Notlar 10

2- Vezinlerin Anlamlar
* Ruba Mcerred Veznin Kullanld Anlamlar:
1- Tebih:

2- sm-i alet tretilmesi: (Bu genelde yabanc lafzlarda

)kullanlr.
3- Sayruret:

4- Naht:

: 1

2
:
:
: 3

: 4
:

: 5
:

: 6

: 7
:
: 8
:
: 9

: 1
:
: 2

: 3
:
: 4
:

: 5
:

: 6
:
: 7
:
:
:
: 1

: 2

: 3
:
:
): )4


: 1
: 1
(

) :

)(:

)(:

: 2

: 3
: 1
( :
4
:

)
: 1

: 2

)3
):

4:
))

1:
))

:2

: 3
:

: 4
:

:
) : ) ( ) 1
: ) ( 2
) : ) ( ) 3
)( : 4
: : 5
: 6
)( : 7

1
)

)

nemli Notlar:
1- Mutavaatta; slas mcerretteki fail ortadan kalkar, meful
de fail konumuna gelir.
2- Lazm fiilin mehul ism-i meful ve mutavaat vezinleri
olmaz. Ancak harf-i cer yardmyla bunlar yaplr. Tasrifi de
harf-i cerden sonra gelen zamirde olur.

/// ..

3- Rubai muzari bir fiil, ister slasiye mezid, ister rubai
mcerret olsun ilk harfi olan muzaraat harfi daima dammeli
olur.
2- ve bablarnn genel zellii meful alabilmeleridir.
Ancak bazen bu iki babdan lazm fiillerin geldii de grlr. (
)
3- Mteaddi bir fiil babna aktarldnda hala tek meful
almaya devam ediyorsa bab bu durumda teksir anlam
ifade eder. kalb da bu durumda mubalaa anlam
kazanr.
4- bab genele olarak mareket ifade eder. Ancak bu
babda ortaklardan eylemi ilk yapan fail eyleme cevap veren
meful olur veya fail galip meful maluptur.
ve
babnda ise ortaklarn hepsi faildir ve ( )ile atfedilirler.

5- Mutavaat: Bir alt babda meful alabilen mteaddi bir fiilin,
infial bab gibi bir bba aktarldnda lazm olmas ve
mefuln, faile dnmesidir.
Alt
st
Mteaddi Lazm : Mutavaat

Lazm
Lazm : Mubalagatul-Lazm
* Mutavaat, Trkedeki dnllk kipini karlamaz. nk
dnllk
failin
yapt
eylemin
yine
fail
zerinde
gereklemesidir. Eer eylem bu arta uymazsa fiilin kipi

edilgen olur. (Bebek ykand = edilgen) (Adam ykand =
dnllk)
6- Bu otuz be bbn alts slas geri kalan yirmi dokuzu ise
gayr- slasdir. Slas bblardan hakim olan unsur, bu
bblarn semaya dayal olmasdr; Gayr- slaslerin ortak
zellii ise mazi-muzari- masdar gibi trevlerinin belli bir
kaideye uygun olarak gelmesi ve szl bal olmasdr ki
bblarn slas ve gayr- slas olarak snflandrlmasnn
altnda yatan mantk da budur.
7- Lazm olan bir fiilin mechul yaps kullanlamaz, mehul

kullanlmayan bir fiilin de ism-i meful de tretilmez.
3- Fiillerin Zamirlere snad Edilmesi
a- Salim ve Mehmuz Fiiller:
Salim ve mehmuzda herhangi bir deiiklik olmaz; ancak
mehmuz fiillerden u kelimeler istisna edilmitir.
1- ve fiillerinin emr-i hazrlarnda hemzeler hazfedilir.

2- ve , cmle banda geldiklerinde hemzeleri
hazfedilir. // ; cmle ortasnda
geldiinde ise genelde hazfedilmez
3- : muzari ve emir sigalarnda hemzesi hazfedilir.
Muzaride vezni
, emirde ise )
) eklinde gelir.

4- : mazi, muzari ve emir btn sigalarnda aynel-fili
olan hemze ( )hazfedilir.
( )
( )
( )
) )
b- Mudaaf Fiiller:
1- Mteharrik merfu zamir bititiinda idgam zlr.

2- Emr-i hazrda mfret muhatab ve mfret muhataba

sigalarnda idgaml gelmesi caiz olduu gibi idgamsz da
gelebilir. /
dgam: Ayn cins iki harften birincisini ikincisine katmaktr.
trl idgam vardr. 1- Vacip dgam: kiye ayrlr: 1a- Ayn
cins iki harften her ikisi de harekeli ise birinci harfin harekesi
hazfedilir. Birinci harf ikinci harfe katlr. //
1b- Ayn cins iki harften birincisi sakin ikincisi harekeli ise
birinci harf ikincide idgam edilir.

//

.
2- Mmteni dgam: Mudaaf fiilde bulunan idgam mazimuzari ve emir gibi ekimlerde, fiilde bulunan idam baz
sigalarda almak zorunda kalr ve idgam, mmteni olur. bu
sigalar her tr fiilin ekiminde harekeli ref zamirine bititii
sigalardr. nk; Harekeli ref zamiri ma kalbini sakin ister.
dgamn mmteni olduu yerlerin tabloda gsterimi:
3- Caiz dgam: Ayn
cins iki harften birincisi harekeli
skun-i arz ile sakin olursa caiz idgam olur.
ikincisi

Not: Caiz idgam sadece slasi mudaaf fiilin birincisi babnda

drt veche sahip olur. Geriye kalan 2. ve 4. bab ile mudaaf
fiilin her trl mezid babnda sadece vecih sz konusudur.
c- Misal Fiiller:
1- Misal ylerde hibir deiikli yaplmaz.
2- Misal vavilerde, 2.,3.,6. bablarn malum muzari, emir ve
nehiylerinde vav derken 4. ve 5. babdan gelen misal
vavilerde vav dmez.
Not:
nin emri hazr olan
cmle banda da ortasnda

da geldiinde okunurken makablinde damme bulunduunda,
lamel-fili olan yann yerinde vav harfi varm gibi okunur.

3-
ve
fiillerinin muzarisinde kyasa aykr olarak faulfili olan vav hazfedilir.

/

d- Ecvef Fiiller:
1- Mazide merfu mteharrik zamire bititiinde ve emrin
mfred muhatabnda illet harfi hazfedilir.

2- Mazide 1. babdan gelen ecveflerde merfu mteharrik
zamire bititiinde faul-fiil dammeli olur.

3- Mazide, y ecveflerde merfu mteharrik zamir bititiinde
faul-fiil meksur olur.

4- Mazide, ecvef-i vv 4. babdan geldiinde faul-fiil meksur
olur.


5- Yukardaki (4. madde) durumda malumda dammeli olan
her mehul, meksur; malumda meksur olan her mehul de
dammeli olur.

6- Mazi ve emirde nun-u nisve bitien sigalar ayndr.
/

/

7- Ecvef fiilin ve bablarnn mastarlarnn sonuna
hazfedilen aynel-fiile delalet edecek ondan bedel bir
getirilir. 3
8- Ecvef fiilin bablarnda, ecvef fiilin
illet harfi ortaya kar.
9- Ecvef fiilin bablarnda illet harfi olan veya
mutlaka olarak yazlr. )(

10- Evcef vavi veya yilerin sfat- mebbeheleri
vezninde gelir.
11- Ecvef fiilden ism-i meful getirirken
a) vv ise harekesi makabline nakledilerek aynel-fiil
hazfedilir.

b) y ise harekesi hazfedilerek makabli kesra yaplr.
(Hareke hazfedildikten sonra illet harfi de hazfedilir.)
Bu mastarlarn vezni hususunda ihtilaf var Sibeveyhe gre

Ahfee gre dr.
4
Burada fiilin aslna ittibaen ism-i meful kalbndaki harfi ya
kalbedilir. Daha sonra da ya uygun hareke ma kabiline verilir.

Not:
vezni ism-i fail ve ismi meful iin ortak kullanlan bir
vezindir. sm-i meful anlamnda kullanldnda mzekkerlik,
menneslik msavidir. Ancak bu durumda eer mevsuf
mezkur ise
vezninin sonuna mzekkerden ayrmak iin
getirilir.
Not:
vezni mbalaal ism-i fail ve ism-i meful
anlamnda ortak kullanlr. Mbalaal ism-i fail anlamnda
kullanldnda tezkir-tenis msavidir. sm-i meful anlamnda
kullanldnda ise tezkir tenisi ayrmak iin getirilir.
///

/
e- Naks ve Lefif Fiiller:
Lefif-i makrun fiiller 2. ve 4. bablardan gelir.
/
; Lefif-i mefruk fiiller 2. ve 6. bablardan gelir.
/
; Lefif-i mefrukun emri hazr malulu
vezninde gelir.
Lefif-i mefruk sonu itibariyle naks, ba itibariyle misal fiil
gibidir. ; Lefif-i makrun fiiller ise naks
fiil gibi ilem grr.
Naks fiiller 1.5,2.6,3.7, ve 4.8 bablardan gelir. Naks fiillerin
mazisinde bulunan illet harfi sadece slasi mcerredin birinci
babnn mazi malumunda eklinde yazlr.
Naks ve Lefif Fiilerin ekimi:
1- Cemi ve muhataba s birletiinde illet harfi der.9
5

7

8
/ () )( )
6

2- Tenis geldiinde sonu elif ise hazfedilir.10
3- Gaib tesniye zamiri ve merfu mteharrik zamirler
bititiinde sonu olan nakslarda asl, ise ya; ise
a kalbedilir.11
4- Cemi ve muhataba s birletiinde hazfedilen harf
elif ise cemi ve muhataba sndan nceki harf meftuh
olur.12
5- Cemi ve muhataba s birletiinde hazfedilen harf
ise cemi ndan nceki harf dammeli; muhataba sndan
nceki harf, kesral olur.13
6- Naks fiillerde ) )vezninde gelen cemi mzekker
mkesser kalb ) )vezninde gelir.14
7- Naks vvilerin ism-i mefulleri
;) )Naks yilerin
ism-i mefulleri
)
)vezninde gelir.
8- Naks vvilerin muzaride cemi mzekker ve cemi
mennes kalplar ayndr.15
9- Sonu ve olan nakslarn, muzaride mfred
muhataba ve cemi mennes muhatabalar ayn kalpta ifade
edilir.16
10- Naks vvilerin mazi mehullerinde ,ya kalbedilir.17
10

12

/
13

/

14

15
)
// ( )

)
16
)

(
)

/ (
)

(
)

)
17

11

11- Nakslarn muzari mechullerinde mfred gaib, mfred
gaibe, mfred muhatab ve mtekellim sigalarnda lamel-fiil
olurken dier sigalarda olur.18
12- Naks ve lefif fiillerin
ve

bablarnn
mastarlarnda aynel-fiilin harekesi sonda bulunan harfine
itibarla dammeden kesraya kalbedilir.19
Not: Naks fiilerde lamel-fiil olan ve harekeli olur,
makablinde de elif bulunursa veya hemzeye kalbedilir
(isim ve mastarlarda).
)

/ ( )
/ ( )
)
f- Tekid Nunu Bitien Fiillerin Zamirlere snad:
1- Tesniye elifine isnad: rab nunu hazfedilir ancak tesniye
elifi hazfedilmez. Fiil naks ise lamel-fiil aslna fethal olarak
dner.

2- Cemi vavna isnad: a) Sahih fiilde irab nunu ve cemi
vav hazfedilir. b) Naks fiilde: sonu vav ve ya olan nakslarda
hem cemi vav hem de irab nunu hem de lamel fiil hazfedilir.

; sonu elif olan nakslarda ise irab nunu ve lamelfiil hazfedilir. Cemi vavna ise damme harekesi verilir.

)

* =<

* =<

18
19

*

*
(
)
Not: Misal vvilerin

veznindeki mkesser cemilerinde
faul-fiil olan vav hemzeye kalbedilir.
(
)

//

4- Tekid Nunu
Arapada Tekid Nunu a) Sakl b) Haff olmak zere iki
ksma ayrlr. Bu fiili kuvvetlendiren ve fiilin zamann gelecek
zaman yapan bir harftir. Fiili muzari, hal ve istikbale delalet
ediyorken20, bu fiili muzarinin sonuna bu Nun-u tekid eklenirse
delalet ettii anlam sadece gelecek zaman olur.
Tekid Nununun artlar:
a- Mazi fiilin sonuna tekid nunu bitimez.21
b- Emir-i hazrn sonuna tekid nunu -mutlak olarak- herhangi
bir art olmakszn bitiir.

c- Muzari fiilin sonuna tekid nunun getirebilmek iin u
artlarn yerine gelmesi gerekir.
I. Vacip Olduu Durumlar:
1- Anlam msbet olmaldr.
2- Gelecek manas ifade etmelidir.
3- Kasemin cevab olmaldr.
4- Lam- Kasem ile arasna bir fasla girmemesi gerekir.
20
21

Tekid nununun yukardaki zelliinden dolay

* Eer bu artlardan herhangi birisini kaybederse o zaman
fiili muzarinin sonuna tekid nunu bitimez.
II. Mmteni Olduu Durumlar:
1- Kasemin cevabnn menfi olursa:

2- Hale delalet ederse:
3- Fiil ile kasem arasna gibi bir edat
girerse:
4- Kaseme cevap olan fiil ile kasem lam arasna bu fiilin bir
mamulnn girmesidir:
22 Bu maddelerde
zellikleri
mezkur
muzari
fiiller
tekid
nunu
ile
tekid
edilemezler.
III. Vacibe Yakn Derecede Mstahsen Olduu Durumlar:
u iki durumda muzari fiilin tekidi vcub derecesine yaklar,
ounlukla mstahsendir.
1- art fiili; art kelimesi, harf23 olan bir cmlede vaki olursa.

2- Fiil; Talep, emir, nehy, dua, temenni ve istifhama delalet
eden bir kelimeden sonra gelirse.
( )
( )

IV. Caiz, Ancak Kullanm Az Olan Durumlar:

u durumda muzari fiili tekid etmek caiz olmasna karn;
bu durumlarn kullanm azdr:
22
Lam ile cevabn ( )aras fiilin mamulu (burada dr ve

mefuldr) ile ayrlmtr
23
Bu harf de ve nn idgam edilmi hali olan dr

1- Fiil, den sonra gelirse:
2- Fiil, den sonra gelirse:

3- Fiil, in haricinde bir art edatndan sonra gelirse:

Not: Fiili muzari iki durum dnda daima murabdr. Eer fiili
muzarinin sonuna nun-u nisve bitiirse skun zere; Nun-u
tekid mubaereten bitiirse fetha zere mebni olur.
----
-------
Mfret muhatab, fetha;
dierleri,
nunun
hazfi ile mebnidir.

Mfret
muhatab,
fetha; cemi mennes
muhata-ba,
-----
---------
-----
*
*
*
*
--------
---- *
*
* iaretli yerler mebni;
dierleri murabdr.
---- *
*
* iaretli yerler mebni;
dierleri murabdr.
skun;
dierleri, nun-un hazfi

ile mebnidir.
* Sonuna tekid nunu bititirilirken; lamel-fiili illetli olan bir

fiilde sondaki harf aslna dndrlr.

Not: Nun- tekid muhaffefe olduunda istinad elifi ile birlikte
tenvin olarak yazlr.

(
)
(
)
Not: Muzarinin tekid nun almas halinde Basrallara gre
evvelin de tekidi vaciptir ve lam- tekid, lam- emr, lam- nehy

veya muzarinin evvelinde talep olmas gerekir. (Emir, nehiy,
istifham, dua temenni, tereci, arz).
5- Mastar
Mastar, isim olmas hasebiyle fiilden ayrlrken; bir olaya
iaret etmesi bakmndan fiille benzeir; yalnz fiil mastara ek
olarak olayn zamanna da iaret eder.
a- sm-i Mastar:
Slasi mezid bablarn mastarlarnda harf dmesi ya da harf
ilavesi eklinde deiime urayan ve kuralna uygun bir
ekilde gelmeyen mastarlara denir.
( )
( )
( )
( )
b- Mevvel Mastar:
Cmlenin bana mastar harflerinden biri getirilerek cmlenin
mastara evrilmesiyle oluan mastardr.
Mastar harfleri: )

)
/ ( )
/ ( )

()
c- Slas Mastarlar:
Slasi mastarlar kyas deildir. Genel bir kural yoktur ve
ounlukla
sadece
semaya24
dayanr.
Bununla
nahivciler baz kurallar ortaya koymulardr. Buna gre:
24
"" . " :" .

:
birlikte

c.1- Manadan Hareketle Mastar Tayini:
c.1.1- Mesleke delalet eden ou fiilin mastarlar
vezninde gelir.
c.1.2- Hareket ve dnm ifade eden ou fiillerin
mastarlar vezninde gelir.

c.1.3- Hastalk bildiren fiillerin ounun mastar vezninde
gelir.

c.1.4- Ses ifade eden fiillerin ounun mastar
vezinlerinden gelir.

c.1.5- Renke delalet eden fiillerin ounun mastar
vezninde gelir.
c.1.6- Kusur bildiren fiillerin ounun mastar vezninde

gelir.

c.1.7- Mualece25 anlam veren ou fiillerin mastar
vezninde gelir.
c.1.8- Sabit bir manaya delalet eden fiillerin mastarlar
vezninde gelir.
c.2- Lafzdan Hareketle Mastar Tayini:
c.2.1- Slasi mteaddi fiilerin ounun mastar vezninden
gelir.
c.2.2- Mazide aynul-fili kesral slasi lazm fiillerin ounun
mastar vezninde gelir.

25
Bu tabire organlarla yaplan ileri bildiren fiiller veya aba ve

gayret sarfetme anlam tayan fiiller denilebilir.

c.2.3- Mazide aynul-fili fethal slasi sahih lazm fiillerin
ounun mastar vezninden gelir.

Eer aynul-fili illetli ise ounlukla, mastar veya
vezninden gelir. /
c.2.4- Mazide aynul-fili medmum, slasi lazm fiillerin
genelinin mastar veya vezninde gelir.

d- Mastar- Gayr-i Slas:
Mastar- gayr- slasi kyasidir ve kurallar unlardr:
d.1- Mastar- Rubai Mcerred: vezninde gelir.

Eer, rubai mcerred mudaaf fiil ise o zaman mastar
veya 26 vezninde gelir.
d.2- Slasi mezid babnn mastar:
a- Eer aynul-fili sahih ise mastar kalbnda gelir.

b- Eer aynul-fili illetli (ecvef) ise mastar 27 vezninde
gelir. 28
d.3- Slasi mezid babnn mastar:
d.3.1- Eer sonu sahih ise mastar vezninde
d.3.2- Eer sonu illetli ise mastar vezninde
26
Bu kalptan gelen mastarlar semadir.

Bu mastarlarn kalbnda ihtilaf vardr. Yukardaki gr Sibeveyhe
gredir. nk Sibeveyh, alameti hazfeder; Ahfee gre ise vezni
olur. Ahfe de illet harfini hazfeder.
28
Bu harfi kalbnda bulunan ve burada hazfedilen ten ivaz
olarak getirilmitir.
27

d.3.3- Fiil mehmuzul-lam ise mastar genellikle iki vezinde
de gelebilir. Bunlar:
d.3.4- Baz sahih fiillerin mastarlar da bu iki vezinden

gelebilir.
d.4- Slasi mezid babnn mastar: Bu babn mastar
u iki vezinde de gelebilir: 29 .
Faul-fili olan fiiller ounlukla sadece vezinden
gelir.
d.5- Humasi Fiilin Mastar:
d.5.1- Eer fiil, humasi vezinlerinde ise;
mastarlar, sondan bir nceki harfin dammelenmesi ile elde
edilir.
Eer lamel-fiil illetli ise sondan bir nceki harf kesralanr

d.5.2- Fiil babnda ise mastar olur.
d.5.3- Fiil babnda ise mastar olur.
b.5.4- Fiil
babnda ise mastar olur.
d6- Sdasi Fiilin Mastar: Bu fiillerin mastarlar; nc harf
kesralanr, sondan bir nceki harfden nce de bir elif
konularak elde edilir.
29
b.6.1-
b.6.2-

b.6.3-
b.6.4-

Mufaale babnn dier mastar olan vezni belli bal fiillerde

gelir.

b.6.5-
nemli Not: babndaki fiilin aynul-fili illetli olursa;

babndaki ecvef fiilin mastarndaki bu babn mastarna da
getirilir.
e- Mastar- Mm:
Bu mastar yukardaki normal bir mastarn ifade ettii anlam
ifade eder. Bunun tek fark mim ile balamasdr.
e.1- Slasi Fiillerin Mimli Mastar:30
Slasi Mcerredin Mimli mastar, ism-i
zaman, ism-i mekan
A) Sahih- Ecvef- MudaafMehmuz
1- Muzari aynel-fiili ()
2- Muzari aynel-fiili ()
a) Mimli mastar
b) .zaman, i. mekan, i.
meful
B) Naks ve Lefif
Makrun alt babda da
C) Misal- Lefif Mefruk
Not: Mimli mastar vezninde olmas gerekirken z

olarak vezninde gelen mastarlar da vardr:

e.2- Gayr-i Slasi Fiillerin Mimli Mastarlar: Muzaraat
harfi dammeli bir mm harfine kalbedilip, Sondan bir nceki
harf de fethal yaplarak elde edilir.
30
Bu tablo T.Sarfden deil; maksuddan alnmtr.

f- Sna Mastarlar:31
Bu mastar kyasi olarak isimlerden -o isimlerde bulunan
zelliklerle tavsif etme amacyla- tretilir. ster camd ister
mtak her trl ismin ya da zamirin sonuna eddeli bir
harfi ve akabine de bir harfi eklenerek yaplr.

e- Mastar- Merre:
sm-i merre olarak da adlandrlr, bir olayn bir kere
yapldna delalet eden bir mastardr.
Slasilerde vezninde gelir. gibi, ancak normal
mastar olan bir fiilin mastar- merresi kelimesiyle
vasfedilerek yaplr. gibi
Gayr-i slasilerde ise normal mastarn sonuna bir 32
eklenerek mastar- merre elde edilir. .
Eer normal mastarn sonu ile bitiyorsa mastar- merresi
kelimesiyle vasfedilerek yaplr.
g- Mastar- Heye:
Genellikle ism-i heye olarak adlandrlr. Mastar- nev de
denilir. Fiilin yapl eklini ifade eder. Sadece slasi fiilden
vezninde tretilir.

. Baz
kitaplarda
31
mezid
fiillerin
de
mastar-
heyelerine
Bu mastar: / / olarak da isimlendirilmektedir.

32


rastlanabilmektedir. Bu kyas bir durum deil, semadir.

gibi
Not: Mastar- bina-i merre ve mastar- bina-i heye cmle
ierisinde daima meful mutlak olarak mansub olurlar.
Not: 1- Mastarlar, hem mehul hem de malum manas
verebilir.
2- Mastarlarda, tezkir-tenis msavidir.
6- Mtakkt
a- sm-i Fail:
Fiilden, fiili ilemekle vasfedilene delalet etmesi iin, tretilen
isimdir.
a1- Slas fiilin ism-i faili, vezninde tretilir.
* Eer fiil ecvef ve aynul-fili elif ise bu elif, ism-i failde
hemzeye dntrlr.
* Eer fiil ecvef ve aynul-fili sahih (yani deime-mi vav
veya ya) ise, bu harfler olduu gibi kalr.
* Eer fiil naks ise, ism-i failde fiilin son harfi tpk ism-i
mankusda yapld gibi raf ve cerr halinde hazfedilirken nasb
halinde olduu hal zere braklr.
)
(
)
)
a2- Gayr-i slasilerde; ism-i fail muzaraat harfinin madmum
bir mim ile deitirip sondan bir nceki harfin kesralanmasyla
elde edilir.

* Eer sondan bir nceki harf elif ise (ecvefin mezitlerinde)
olduu hal zere braklr.
:

* Burada bu kurallara uymayan ism-i faillere de -bunlarn
says az olmakla beraber- rastlanabilir.
33

* Bazen rubai fiillerin ism-i failleri de vezninde -z
olarak- gelir.
b- Mbalaa Sigas:
Bu, ism-i failin manasn tekid ile birlikte onu mbalaa ile
takviye iin fiilden tretilen bir isimdir. Bu sadece slas
fiillerden tretilir. En mehur vezinleri unlardr.
b.1-

34 :
b.2-
b.3-
b.4-
b.5-
35
36
Bunlar yannda kullanm az olan baz kalplar da vardr:
33
1-
: 37
2-
3-
4-
5-
:39
38
Sondan bir nceki harf kesra olmas gerekirken, fetha olmu.

Bu vezin ayn zamanda ism-i mensub kalbdr.
35
Ayn zamanda ism-i alet kalbdr
36
Lazm fiilde gelirse sfat- mebbehe; mteaddi fiilde gelirse
mbalaal ism-i fail olur.
37
sm-i alet olarak da gelebilir.

38
sm-i alet olarak da gelebilir.
39
Ayn zamanda cem-i mkesser ism-i fail kalbdr.

34

* Gayr-i slasiler iin mbalaa ifade eden kuralsz
kullanmlar da vardr. rnein:

c- Sfat- Mebbehe:
sm-i failin manasna delalet etmek zere lazm fiilden
tretilen isimdir. Mana konusunda ism-i faile benzediinden
dolay sfat- mebbehe denilmitir. Ancak sarf alimlerine
gre sfat- mebbehe ism-i faile gre daha kalc bir vasfa
delalet etmesiyle temayz eder.
Sfat- mebbehe vezinleri:
c.1- Fiil, vezninde ise sfat- mebbehesi ekilde
gelir.
* Sevi, hzn, yenilik gibi manalar ieren bir fiilse ,
mennesi de vezninde gelir.

* Renk, kusur ve zinet, ss (hilye), zellik ifade eden bir fiil

ise , mennesi de vezninde40 gelir.

* Boluk ve doluluk ifade eden bir fiil ise , mennesi de

vezninde41 gelir.

40
41
Bu vezin gayr- munsariftir.

Bu vezin gayr- munsarftr.

c.2- Fiil, vezninde ise sfat- mebbehesi u be vezinde

gelir.
*
Bu vezinlerin hepsi
munsarftr.
c.3- Fiil vezninde bir ecvef ise sfat- mebbehesi, ism-i

fail ve mbalaa sigas vezinlerinden farkl olarak, genellikle
vezninde gelir.
Bu ana balktan farkl olarak baka sfat- mebbehe
vezinleri de vardr: Kalc bir sfata delalet eden
*
d- sm-i Meful:
Muzari, mteaddi, mehul fiilden tretilen ve fiilin zerinde
vaki olduu vasfa delalet eden isimdir.
d.1- Slasi fiilden vezninde tretilir.

* Aynul-fili ya da olan fiilde ism-i meful, muzarisinin
vezni zere yaplr. 42
42
( Beni Temim lgatna gre burada hazif yaplmaz yani ismi mefulleri
eklinde getirirler, vezni de olur.)

* Aynul-fili olan fiillerde de ayn ekilde ism-i meful
yaplr. Ancak burada asli suretine kalbedilir. (vav ise vava;
y ise yaya kalbedilir.) 43
* Fiil naks olursa muzaraat harfinin yerine fethal bir mim
getirilir ve son harf eddelenerek i. meful yaplr.
)
(
)
)
d.2- Gayr-i slasilerde, muzaraat harfinin yerine medmum bir
mim harfi getirilip sondan bir nceki harf fethalanarak i. meful
yaplr.

d.3- sm-i meful eer lazm bir fiilden tretilecekse o zaman
daha nce zikredilen kurallarn yannda bir de bu lazm fiille
birlikte ibih cmle44 eklenerek, ism-i meful tretilir. Burada fiil
deil cr-mecur tasrif edilir.

d.4- Her hangi bir kural olmakszn tretilen baz ism-i
mefuller de vardr.
d.5- sm-i meful olarak kullanlan baz yaplarda mevcuttur.

*
e- sm-i Zaman, sm-i Mekan:

Fiilin gerekletii zaman ve mekana delalet eden isimdir.
e.1- Slasi fiillerden tretilen ism-i zaman ve i. mekan :
u durumlarda i. zaman ve i. mekan dir.
* Fiil misali vav veya y olursa:

43
44

ibih cmle hem cr-mecrurdan hem de zarftan oluur.

* Fiil aynul-fili ya olursa (ecvef):
* Fiil sahih ve aynul-fili muzaride kesra olursa:
Bu durumlarn haricinde btn i. zaman ve i. mekanlar

dir.
e.2- Gayr-i slasilerde i. zaman ve i. mekan, muzaraat
harfinin medmum bir mim ile kalbedilip sondan bir nceki
harfin fethalanmasyla elde edilir.
* . Zaman ve i. mekan ifade eden baz kelimeler z olarak
kalbnda gelir.

45
* Arapada baz i. zaman ve i. mekan kelimelerinin sonuna
46 harfi getirilir.
* Yine Arapada baz i. zaman ve i. mekanlar camid slasi
isimlerden kalbnda tretilir.

f- sm-i Alet:
Sadece slasi ve mteaddi fiilden tretilen bir isimdir. u
kalplarda gelir:
*
Konuma dilinde baz kalplar da vardr:

*
45
46
Bu kelimelerin bir ksm kuralna uygun ekliyle de kullanlr.


*
. Alet olarak kullanlan baz z vezinler de mevcuttur.

Bir fiilden tretilmi deil de, mtak olarak kullanlan baz
camid ism-i aletler de mevcuttur.

7- Taaccb ve Tafdil
a- Taaccb:
Taaccb iin iki sia vardr.
bu iki siann
artlar:
1- Bir fiil olmaldr. Fiilleri olmayan isimlerden bu sia
tretilemez. rnein. kelimesinin taaccb sias olarak
denilemez.
2- Fiil slasi olmaldr. Gayr-i slasi fiillerin teaccb sias
z olarak gelir. ) ( )
) ( ) ()
3- Mutasarrf fiil olmaldr.
Camid fiillerden
ve gibi naks ekimli fiillerden bu sia tretilemez.
4- Manas artma ve eksilmeyi kabul etmelidir. Cmertlik,
cimrilik, uzunluk, ksalk v.s. gibi. Bundan dolay
gibi fiiller bu siaya sokulamaz.
5- Fiil mehul olmamaldr. Ancak baz z kullanmlar
mevcuttur. ) )
* Arapada baz fiiller mehul olarak kullanlrlar. Bu fiillerin
taaccb sigasna sokulmas mmkndr. (
)
))

6- Fiil tam olmaldr. gibi naks fiiller bu
sigaya sokulamaz.
7- Fiilin anlam msbet olmaldr.
8- Renk ve kusur bildiren kelimeler bu baba sokulamaz.

.
* Eer fiil bu artlar tamazsa taaccb u ekilde olur:
1- Fiil camid ( gibi) ve ziyade ve noksanl
kabul etmiyorsa ( ;)o halde bu fiillerden teaccb
sigas gelmez.
2- Eer fiil gayr-i slasi ise artlar karlayan baka bir
fiilden istifade edilir ve gayr-i slasi fiilin mastar getirerek u
ekilde taaccb sigas oluturulur.

3- Bu yol aynen mennesi olan vezninin fiillerinde de
uygulanr.

4- Eer fiil menfi ise; nce, artlar haiz baka bir fiilden
yardm alnr, bu fiilden sonra, muzari menfi fiilden nce
47
getirerek teaccb olutururuz.

5- Fiil mehul ise; artlar haiz baka bir fiilden yardm alnr
ve mehul fiilden nce getirilerek teaccb sigas
oluturulur.

47
mastariyesinin, nefiy s ile idgam edilmi hali

6- Eer fiil Nasih48 bir fiil olur da eer bu fiilin mastar olursa;
artlar tayan bir fiilden sonra bu mastar getirerek teaccb
oluturulur.

Eer fiil gibi mastar olmayan bir fiilse; o halde fiilin
bana getirilerek ayn ilem uygulanr.

Not: Ayn gruptan iki taaccb fiili birbirine atfedilirse birinci
gruptaki ve ikinci gruptaki atftan sonrakinde hazfedilir.

)
() )
b- Tafdil:
Bu kalp, belli bir vasfta ortak olan iki eyden birinin
dierinden fazlaln anlatmak iin -
vezniyle- kullanlan
isimdir.
artlar:
1- Slasi fiillerden tretilir. Gayr-i slasilerden z olarak
varit olur. ( )
2- Mehul fiilden tretilmez. Ancak baz z kullanmlar
vardr.
: )

(

)

)
3- Camid, Naks, stnlk kabul etmeyen ve renk ve kusur
bildiren49 fiillerden tretilemez.
* Bu artlar tamayan fiillerde teaccbde uygulanan kurallar
uygulanr, ancak mastar burada mansub olur ki nahivciler
bunu temyiz olarak irab etmitir.
48
49

Mennesi olan, kalbndaki fiillerden

* Burada hemzenin hazfiyle mehur olmu tane ism-i
tafdil vardr. Bunlar:

:

50
* Fiil ecvef bir fiil ve aynul-fili, ya da dan kalbedilmi
bir elif ise; tafdil yaplrken elif aslna dndrlr:

Kullanm:
1- Muzaf olmakszn nekra olur ve kendinden sonra harfi
cerri olur. Bu durumda ism-i tafdil daima mfret ve mzekker
olur. Tafdil edilene mutabk olmaz.

2- Nekraya muzaf ve kendisi de nekra olur. Bu durumda da

ism-i tafdil daima mfret ve mzekker olur. Tafdil edilene
mutabk olmaz. Ancak burada i. tafdilin muzafun ileyhi tafdil
edilene uymaktadr.

3- Marifeye muzaf olabilir. Bu durumda ism-i tafdilin -tafdil

edilene mtabakat olmakszn- mfret mzekker olmas veya
tafdil edilene mutabk olmas caizdir.

50
Bu kelimelerin hemzesiz hali munsarf; hemzeli halleri olan

ise gayr-i munsarftr.

4- sm-i tafdilin marife olmas (yani lam- tarifli) veya makabline sfat olmasdr. Bu durumda ism-i tafdilin tafdil edilene
mutabakat vaciptir.

dier
tafdillerde
ism-i
maddedeki
son
Bu
Not:
maddedekilerin zddna sfat-mevsuf ilikisi vardr. Anlam

olarak da Ahlaka en faziletli olan Zeyd dir.

KNC BLM
1- SMLER
Arapada isimler lal ve Shhat bakmndan drt ksma
ayrlr:
a- Sahih sim:
Sonu itibariyle Maksur, memdud ve mankus isimlerin
zelliklerini tamayan isimlerdir.

b- Maksur sim:
Son harfi lazm bir elif olup bir nceki harfin harekesi de
fetha olan isimdir.
sm-i maksur iki ksma ayrlr: a) Sema: Herhangi bir kural
olmayan, mercisi dildeki kullanmlar olan "

"
gibi isimlerdir. b) Kyas: Kaideler erevesinde kalba
konulabilen isimlerdir. Genel olarak, sonunda elif olan ve sahih
isimden benzeri bulunan isimlerdir.51 sm-i maksur ile ilgili
ortaya konulan kaideler:
a) "
"vezninde sonu illetli slas lazm fiilin " "veznindeki
mastar;

52
b) Mfredi " "vezninde; sonunda tenis tas, ondan nce
de illetli bir harf bulunan ismin " "veznindeki cem-i teksiri:

53
51
Karl bulunmazsa o isim semaidir.

Sahih isimdeki benzerleri:

53

52

c) Mfredi " "vezninde; sonunda tenis tas, ondan nce
de illetli bir harf bulunan ismin " "veznindeki cem-i teksiri:

54
d) Sonu illetli (naks) gayr-i slasi fiilin ism-i mefulleri:

55
e) " "vezninde sonu illetli isim (smi tafdilin veya baka bir
ismin kalb da olabilir.) 56
f) Sonu illetli slasi fiilden " "kalbnda tretilen isimler (bu
isimlerin; ism-i zaman, ism-i mekan veya mastar- mimi olmas
fark etmez.)

57
Tesniye: u esaslar zere tesniyesi yaplr:
a. ki durumda " "," "kalbedilir.
a.1. " "nc harf olup asl " "olursa:

a.2. " "drt veya daha yukarsndaki harf olursa:

b. " "nc harf olup, asl da " "olursa tesniye yaplrken "
"a kalbedilir.
Cem: Cem-i mzekker salim yaplrken, elif vcuben
hazfedilir ancak elife delalet eden fetha, kendisinden nceki
harfe verilir.
54

56
57
55

Cem-i mennes salim yaplrken; a) elif drt veya daha
yukardaki harf olursa, b) Elif nc harf olup da asl ""
olursa; bu iki durumda da elif, yaya kalbedilir.
//

c- Memdud sim:
Son harfi; ma-kablinde zaid bir elif-i memdude bulunan
murab isimdir.
Memdud isim de kyas ve sema58 olmak zere iki ksma
ayrlr. Kyas olanlar iin konulan kurallar:
a) vezninde sonu elif ile illetli fiilin, sahih isimde benzeri
bulunan mastar:

59
b) lk harfi hemze-i vasl olan, sonu illetli ve sahih isimde
benzeri bulunan humas veya sdas fiilin mastar:
60
c) Ses veya hastalk bildiren, vezninde sonu illetli slas
fiilden vezninde tretilen mastarlar:

61
d) vezninde sonu ile biten ve kendisinden nce illetli bir
harf bulunan cemi teksirin; sonu hemzeli ve ondan nceki
harfi de elif olan mfredi: 62
e) veznindeki sonu illetli fiilin veznindeki mastar:

63
58


60
61

62
63

59

f) vezninde mastar; ya da veznindeki mbalaa
sigasndaki isimler: 64
Not: iirde vezin zaruretinden dolay memdud isim maksur
olarak gelebilir.
Tesniye ve Cem Yaplrken Durumu Vardr:
a. Eer hemze kelimenin aslndan ise o halde hemzenin
kalmas (hazfedilmemesi) vaciptir.

b. Tenis iin ziyade klnm bir elif ise vava kalbedilmesi
vaciptir:

c. Eer hemze kelimenin asli harfine bedel bir harf ise

hemzenin hi deiiklik yaplmadan braklmas veya vava
kalbedilmesi caizdir:
( / ( )/ ( )/ )
( / ( )/ ( )/ )
d- Mankus sim:
Sonunda lazm, gayr-i medded ve ma-kabli kesral bir
harfi bulunan murab isimdir.
* Mankus isim; nekra olup, herhangi bir kelimeye muzaf
olmazsa sondaki harfi raf ve cer halinde hazfedilir.
Hazfedilen bu harften ivaz bir tenvin getirilir.

64

Tesniye:
Tesniye
durumunda
herhangi
bir
deiiklik
yaplmaz. Eer mankus ismin sonundaki hazfedilmise

tesniye yaplrken geri dner.

Cem: Cemi mzekker salim yaplrken mankus ismin
sonundaki ilal kaideleri gerei hazfedilir. Eer kelime merfu
durumunda ise dan nceki kesra, raf alameti olan a uygun
olsun diye dammelenir. Nasb ve cer durumunda kesra olduu
gibi kalr.

Cemi mennes salim yaplrken tesniyedeki gibi hibir

deiiklik yaplmaz.

2- Cemiler:
Cemi isimler drde ayrlr:
:
7 1
:
:
2
: 9
: 3
:
10
: 4
:
11
:
5
: 12 : 6

:
1
:
2
: 3
: 4

bulunmamaldr. varsa cemi mzekker salim gibi cemi
yaplr. // .
Eer vasf ise; belirtilen bu artlara ek olarak vasfn u
vezinlerden olmas gerekir. /
.
b) Cemi Mennes Salim: Cemisi mfredinin sonuna ()
ilavesiyle yaplan isimlerdir.
2- Sigatu Mntehel-Cmu: Mkesser cemi olup cemilie
delalet eden ten sonra iki ya da harf gelip ortadaki harfi
sakin olan btn sigalar mntehel-cmu sigasdr. Mntehelcmu sigasnn iki temel yaps, birok vezni vardr:
- ( (
- ( (
a- , b- , c- , d-
,e- , f-(
(, g-
, h-
, - , i- , j-
, k-
3- smul-Cem: Binas itibariyle mfred olan ancak manas
bakmndan cemi olan isimlerdir. Bu isimlerin ayn zamanda
cem-i teksirleri de vardr. < < <
Not: sm-i cemlerin mfredi ism-i mensub eklinde gelir.

Not: sm-i cemiler, manaya baklarak cemi gibi amel
ettirilebilecei gibi lafzna baklarak mfret gibi de amel
ettirilebilir.
4- ibhul-Cem: Cins isim demektir. ibhul-Cemilerin
mfredi sonuna geririlerek yaplr. < <

Not: Cemi salimlerin kllet ve kesrete delaleti konusunda
gr vardr: - Cemi salim kllet ve kesret anlamnda
mterektir. - Cemi salimler kesrete delalet eder. - Cemi
salimler kllete delalet eder.
Not: Cemi kllet ve cemi kesret vezinleri karine ile birbirileri
yerine kullanlabilir.
3- sm-i Tasgir:
Sevgi, sayg, takrib, tehabbub, taklil, hakaret, hiciv vb.
amalarla isimden tretilen bir isimdir. Bir isimden ism-i tasgir
yaplabilmesi iin o isimde u artlar aranr: 1- sim, murab
olmaldr, 2- sim, tasgir kalbnda olmamaldr. 3- smin anlam
tasgire elverili olmaldr.
Buna gre Yce Allahn isimleri peygamber isimleri, melek
isimleri, ay ve gn isimleri,

gibi lafzlar, kesret bildiren
cemi mkesserlerin ism-i tasgiri kural olarak gelmez.
sm-i tasgirin kalb vardr: 1-
-3 ,
-2 ,

I- Slasi simlerin sm-i Tasgirlerinin Yapl:
a- Slasi isimlerin tasgiri birinci kalptan yaplr, sonunda
varsa tasgirden sonra bu eklenir.
<

<
b- Eer kelimede hazif var ve bu nedenle iki harfli ise
hazfedilen harf aa ckarlr. Kelime eer mecazi mennes
ise sonuna eklenir.
<
/
<( < ) <
<
<
<
c- Kelimede hazif var ve hazfedilen harften bedel olarak
baka bir harf getirilmise tasgir yaplrken bedel olarak

getirilen bu harf atlr. Kelimenin asl esas alnarak tasgir
yaplr.
<
<
<<<

<
< <
<
II- Rubai simlerin sm-i Tasgirlerinin Yapl:
Rubai ismin tasgiri ikinci kalptan yaplr. Bu durumda eer
rubai ismin nc harfi, med harfi ise bu harf harfine
kalbedilerek tasgir sna izafe edilir.
<
<

<
<

<
III- Hmasi ve Dier simlerin sm-i Tasgirlerinin Yapl:
a- Kelime, mcerred hmasi bir isim ise son iki harften biri
hazfedilerek ikinci tasgir kalbndan ism-i tasgiri getirilebilecei
gibi hazfedilenbu harften bedel olarak bir harfi getirilmek
suretiyle nc tasgir kalbndan da ism-i tasgiri getirilebilir.
( ) < ) (

) <

)
b- Mezid hmasi ve dier isimlerde ise zaid harfler
hazfedilerek harf says drde drlr ardndan ikinci veya
nc kalptan ism-i tasgirleri yaplr.

<

<

<

<

<

c- Eer isim be harfl ise ve drdnce harfi de med harfi ise
ism-i tasgiri nc kalptan yaplr.

<
<
d- Eer ismin sonunda tenis alameti olarak zaid bir elif-i
memdude var ise elif-i memdude hazfedilerek, tasgiri yaplr.
Ardndan elif-i memdude tekrar getirilir. Bir nceki harf de
fethalanr.
<

<
e- smin sonunda nisbet s hazfedilerek tasgiri yaplr.
Ardndan nisbet yas tekrar ilave edilir.

<
<
<


f- Tesniye ya da cemi mzekker salimlerin tasgiri zaid harfler
yok saylarak yaplr. Ardndan bu zaid harfler ilave edilir.

<

<

g- Eer ismin sonunda elif-i maksure varsa elif-i maksure
yok saylarak tasgiri yaplr. Ardndan elif-i maksure tekrar ilave
edilir.

<

<

h- Eer isminikinci hafi baka bir harften kalbedilmi bir med
harfi ise bu harf aslna kalbedilir. Ancak bu med harfi vezin
gerei olarak gelmi bir med harfi ise vava kalbedilmesi
vaciptir.
< <
<
<
<
- Eer ismin cemi mkesserin kllet vezinlerinden biri ile
gelmi ise lafz esas alnarak tasgiri yaplr.
<

<
<
<

i- Eer isim, cemi mzekker salim ya da cemi mkesserin
kllet vezinlerinden deilse mfredi esas alnarak tasgiri yaplr.
Ardndan sonuna cemi mennes salim alametleri getirilir.
<
< < <

< <

j- Eer isim, cemi mkesser ise ve anlam da mzekker akil
ise mfredi esas alnarak tasgiri yaplr ardndan da cemi
mzekker salim alametleri getirilir.
<
< <

<
<
4- sm-i Mensub:
Herhangi bir meslee, rka, dine, mezhebe, millete mensub
olmay ifade eden isimden tretilen mtak bir isimdir. sm-i
mensubun yapl:
I- smin Sonunda eddeli Varsa:

a- Eer eddeli ya harfinden nce tek harf varsa eddeli ya
harfinin ilki aslna kalbedilir. kincisi ise vav harfine kalbedilir.
<
<

<

<

<

<
b- Eer eddeli ya harfinin ncesinde, iki harf varsa eddeli

ya harflerinden birisi hazfedilir. Dieri ise vava kalbedilir.
<

<

c- Eer eddeli ya harfinden nce ya da daha fazla harf
varsa eddeli ya tamamen hazfedilir. Ardndan nisbet yas
getirilir.
< <

<
<
65
- Eer kelimenin sonunda varsa atlmak suretiyle ism-i
mensub yaplr.
<
<
Not: Bu nisbe eer bir kadn iin kullanlacaksa sonuna
getirilebilir. Bu durumun haricinde sondaki getirilmez.
- sim, Maksur Bir sim se:
a- Maksur eliften nce iki harf varsa elif vava evrilir.
<

<

b- Maksur elifinden nce harf varsa ve ikinci harf de
harekeli ise elif hazfedilerek ism-i mensubu yaplr.

<
c- Maksur elifinden nce harf var ve ikinci harf sakin ise

ekilde gelmesi caizdir.

<

<

<

<
<
<
d- Eer maksur elifinden nce drt ya da daha ok harf
varsa sondaki maksur elifi hazfedilir.
<
65
Burada ism-i mensub ile mfret kelime arasnda bir fark grnmese
de oullarnda fark ortaya kmaktadr. sm-i mensubun oulu

eklinde munsarf bir kelime iken. Dier kelimenin oulu

eklinde gayr munsarf bir kelimedir.

v- Memdud smin sm- Mensubunun Yapl:
a- Eer elif-i memdude asli bir harf ise olduu gibi braklr.
<
<
b- Elif-i memdude illet harfinden munkalip ise vava
kalbedilebilecei gibi olduu gibi de braklabilir.
<
<
<
<
c- Eer elif-i memdude zaid olarak gelmi tenis alameti olan
bir harf ise vava evrilmesi vaciptir.
<
<
v- Mankus smin sm- Mensubunun Yapl:
a- Slasi ism-i fail mankus isim ise ism-i mensubu iki ekilde
yaplabilir. <
<

<
<
b- Eer mankus isim mezid bablardan gelen bir isim ise
sondaki harfi hazfedilir.
< <
< <
v- Kelime Tesniye Ya da Cemi se: mfredi esas alnarak
ism-i mensubu yaplr.
<
<
v- Eer sim ki Harfli se:
a- Eer tesniye ya da cemisi yaplrken asli harf geri
geliyorsa ism-i mensub yaplrken de asli harf geri getirilir.
< <
/
( / )
< <

b- Eer tesniye veya cemilerde asli harf geri gelmiyorsa ism-i
mensub
yaplrken,
asli
harf
geri
getirilebilecei
getirilmeyebilir de.
<
<
<
<
<
<

<
gibi

NC BLM
LAL VE BDAL
'LL: Bir baka harfe kelbedilmesi/evrilmesi, harekesinin
hazfedilmesi
ya
da
sakin
klnmas,
harfin
tamamen
hazfedilmesi yollarndan biriyle bir kelimede yer alan illet

harflerinde yaplan belli deiikliklere i'll denir.
BDL: llet harfi olup olmadna baklmakszn bir harfin
yerine bir baka harfin konulmasdr.
bdl, i'llden daha geneldir ve iki kavram arasnda tam
giriimlilik/umum-husus
mutlak
ilikisi
vardr.
unu
da
belirtmek gerekir ki i'll byk oranda kyas iken ibdl daha

ok semdir.
1- bdal
a- Babnda bdal Kurallar:
1- Babnn faul-fili olursa babnn si
harfine dnr. Ancak faul-fiil ise burada ihtimal vardr.
//
2- Babnn faul-fili harflerinden birisi ise
Babnn s ya kalbedilir.
// //
3- Babnn faul-fili harflerinden biri ise

Babnn faul-fili harfine dnr.
// //
Not: nin mastar (kkeni) tartmaldr. kknden
trediini syleyenler olduu gibi kknden trediini
syleyenler de olmutur. Tercih edilen gr ikinci grtr.

fiili Babna konulduunda kyasa aykr olarak
kelimenin faul-fili olan hemze ya kalbedilir. Ardndan
idgam edilerek olur.
b- Bablarnda bdal:
bablarnda faul-fiil
haflerinde biri olursa bu bablarn zaid olan harfi faul-file
dntrlp idgam edilir. Ardndan da bana bir vasl
hemzesi getirilir. Bu hemzenin harekesi kesradr.
//
//

Not: babnda da ayn ey yaplr.

2- ll Kurallar
Bu aklamalara gre i'll e ayrlr:
Kalb Yoluyla 'll
Harekenin Hazfi Yoluyla 'll
Harfin Hazfi Yoluyla 'll
a- Kalb Yoluyla 'll
Vv Ya Da Y Harfinin Hemzeye Dnmesi
1. Vv ya da y harfi illet harfi olarak kelimenin sonunda,
zid eliften sonra geldiinde hemzeye kalbedilir.
<
< // <
<
// <
// <
2. Vv ya da y harflerinden birisi ism-i fil vezninde elif
harfinden sonra geldiinde hemzeye kalbedilir.
< //
<


3. Vv ya da y harflerimden birisi (
)vb. sgt
mntehe'l-cm' vezinlerinden biribirinde elif harfinden sonra
geldiinde hemzeye kalbedilir.
< <
<

<
<
<

<
<
4. (
)vezninde kelimenin banda iki vv harfi pe pee

geldiimde ilk vv harfi hemzeye kalbedilir.
66
<
<

<
<

Hemzenin Vv Ya Da Y Harfine Dnmesi

1. ( )vezninde lme'l-kelime hemze olduunda ve (
)
vezninde
cemisi
yapldnda
bu
hemze,
harfine
kalbedilerek yle bir ilem takip edilir.
<
<

<

<

<

<
67
2. ( ) vezninde lme'l-kelime vav olduunda ve (
)
vezninde cemisi yapldnda vvdan nceki y harfi hemzeye
kalbedilerek yle bir ilem takip edilir.
<
<

<

<

<
<
<

3. ( ) vezninde lme'l-kelime y olduunda ve (
)
vezninde cemisi yapldnda eliften sonra gelen y harfi
hemzeye kalbedilerek yle bir ilem takip edilir.
<
<

<

<

<
<
68
4. (
)bbnn masdarnda fu'l-fiil hemze olduunda,
hemze y'ya kalbedilir. //
<

66
Vezni;

Vezni;
68
Vezni;
67
<

Elif Harfinin Y Harfine Dnmesi
1. (
)vezninde yer alan elif harfi, mntehe'l-cmu'
sigasna konuldunda y harfine kalbedilir.
<

<

)

)
2. (
)vezninde yer alan elif harfi, ism-i tasir sigasna
konuldunda y harfine kalbedilir.
<

<

69
3. Mfred bir ismin sonunda zaid ( )harfleri olduunda ()

harflerinden elif harfi, bu isim mntehe'l-cmu' sigasna
konuldunda y harfine kalbedilir.)

<

<

)
4. Mfred bir ismin sonunda zaid ( )harfleri olduunda ve
bu mfret
harflerinden
ismin cemisi
elif
harfi,
vezninde geldiinde ()
bu
isim
ism-i
tasir
sigasna
konuldunda y harfine kalbedilir.

)

<

<

)
5. Rub bir ismin sondan bir nceki harfi elif olduunda, bu
isim ism-i tasir sigasna konulduunda, elif harfi y harfine
kalbedilir.
<
<
<

Vv Harfinin Y Harfine Dnmesi

1. Vv kelimenin sonunda yer alr, m kabli de meksur
olursa vv harfi y harfine kalbedilir. //
<
<

<
2. Ecvef vvilerin slasi mcerred ( /

)veznindeki
masdarlarnda kesradan sonra gelen vv harfi y harfine
kalbedilir.70
69
< < < <
Vezni: ;Kalb:
Ancak ecvef vavilerin babnn ikinci mastar olan vezninde
bu kural uygulanmaz. < <
70

3. (
) veznindeki cem'i mkesser vezinlerde lme'lkelimesi sahih olmak artyla, kesradan sonra gelen vv harfi
y harfine kalbedilir. < < // <
<

4. (
)vezninde, fu'l-kelime vv olduunda, vv harfi y
harfine kalbedilir. < // <
//
<

5. ( )vezninde lme'l-kelime vv olduunda, vv harfi y
harfine kalbedilir.
<
<
// < <
6. (
) vezninde ayne'l-kelime vv olduunda, vv harfi y
harfine kalbedilir.
<
<
//
<
<
7. (
)vezninde lme'l-kelime vv olduunda, vv harfi y
harfine kalbedilir.
(
)
<
<
<
< <

<

<

<

<

<

Elif Harfinin Vv Harfine Dnmesi

(

)vezinlerinin mazi-mehul sigalarnda elif harfi,
m kabline tabi klnarak vv harfine kalbedilir.

<

// < //
<

Y Harfinin Vv Harfine Dnmesi
1. Y harfinin m kabli dammeli olduunda, y harfi vv
harfine kalbedilir.
<
//
<
<

2. ( )vezninde lme'l-kelime y olduunda, y harfi vv
harfine kalbedilir. < // ) < ( <
3. ( )vezninde ayne'l-kelime y olduunda, y harfi vv
harfine kalbedilir.
(
<
(

<

Vv ve Y Harflerinin Elif Harfine Dnmesi

Vv ya da y harfleri harekeli, kendinden nceki harfler
fethal olursa vv ya da y elife kalbedilir. ( Vv-y mteharrik
m kabli meftuh olursa vv-y elife kalbedilir.)
< //
<

b- Harekenin Hazfi Yoluyla 'll
'll ilemleri esnasnda sk bavurulan yntemlerden biridir.
Bu konuyla ilgili olarak u yaygn kural rnek olrak getirebiliriz:
Vv ya da y harfi kelimenin ortasnda harekeli olarak gelir,
m kabli de sahih-sakin bir harf olursa vv ya da y harfinin
harekesi m kabline nakledilerek vv ya da y harfi sakin
yaplr. (Vv ya da y mteharrik, m kabli sahih-sakin olursa
vv ya da ynn harekesi m kabline verilir.)
( < < ) // < < //

<
Vv ya da y harfi kelimenin sonunda harekeli olarak gelir,
m kabli de meksur ya da dammeli olur ise vv ya da y
harfinin harekesi hazfedilerek vv ya da y harfi sakin yaplr.
<
<
//
<

<
// <
<
Vv ya da y harfi kelimenin sonunda harekeli olarak gelir,
m kabli de meftuh olursa vv ya da y harfinin harekesi
hazfedilerek vv ya da y harfi elife kalbedilir.
<
//
<

//
<
<

c- Harfin Hazfi Yoluyla 'll
1. f'l babnn hemzesi, hemze-i kat' olmasna ramen
kesret-i isti'mlden dolay hazfedilir.
<
// < <

2. Slasi misl vvler 2., 3., 6. bablardan geldiklerinde
malum muzari ve emir sigalarnda fu'l-fiil olan vv harfi
hazfedilir.
<
<
//
<
<
//
< <

3. Slasi mudaf fiiller, drdnc babtan gelip mazide merfu
mteharrik zamire isnad edildiinde ekilde okunmas
caizdir.

<

<

<

<

(
<

<
)
<
<
(
<
)
4. Slasi mudaf fiiller, drdnc babtan gelip muzari ve

emirde nun-u nisveye (menneslik nununa) isnad edildiinde
ise iki ekilde okunmas caizdir.

<

<

5. Slasi ecveflerin ism-i mef'ullerinde, ism-i mef'ul kalbnda

ikinci vv harfi hazfedilir.

<

<

<
6. Naks fiiller, cem'i mzekker zamiri olan vva isnad

edildiklerinde mazi ve muzari sigalarnda lame'l-fiilleri olan illet
harfi hazfedilir.
( )
<
<
<
( )

<

<

<
<

<

<

Baz lal Kurallar
Burada zikredilecek kurallar Maksuddan alnmtr.
1- - mteharrik, m-kabili meftuh olursa - elife
kalbedilir.

<
/ <

2- Skun-u asl ile sakin olan - elife kalbedilmez.
3- - skun-u arz ile sakin, ma-kabli meftuh olursa

- elife kalbedilir. < < / < <
4- Zammeden , kesradan , fethadan doar.
5- sakin veya meftuh, ma-kabli meksur ise ilal yaplmaz.

6- sakin, ma-kabli madmum olursa hafi a kalbedilir.
(
<
(
7- sakin, ma-kabli meksur olursa , harfine kalbedilir.
71
<
<
<

8- mteharrik ve kelimenin sonunda olur, ma-kabli de

meksur olursa harfi hafine kalbedilir.
<
9- ya da mteharrik ma-kabli sahih-sakin harf olursa
ya da nn harekesi ma-kabline verilir.
<

10- ya da mteharrik ve lamel-fiilde olur, ma-kabli
fetha dnda bir hareke ile harekeli olursa ya da sakin
klnr. <
<
11- Birincisi sakin, ikincisi harekeli iki harfi ictima ettiinde
birincisi ikincisine idgam edilir. <
12- Birincisi sakin ikincisi harekeli olmak zere ve
harfi pe pee gelirse harfi harfine kalbedilir. Bu
durumda birinci hafinden nceki harf dammeli ise nn
shhati iin bu hareke kesraya kalbedilir.
71
Burada, dammeden kesraya gei zor olduu iin zamme hazfedilir.

<
<
/
<

<

13- Naks fiillerin cezim halleri, lamel-fiilin dmesiyledir.

14- Naks fiilin mazi mehulnde lamel-fiilinde yer alan
harfinin ma-kabli meksur olduu iin harfi harfine
kalbedilir.
<

15- Misal vavinin 2, 3, 6 bablarnn muzari, emir ve
nehiylerinin malum sigalarnda harfi der. < / <
<
/
16- Lefif-i makrunun aynel-fiilinin hkm sahih harf hkm
gibidir. Lamel-fiilin hkm ise naks fiilin lamel-fiilinin hkm
gibidir. Naks fiildeki ilaller geerlidir.
/ /
<
<
/ <
/ <

17- Lefif-i mefrukun faul-fiilinin hkm misal fiilin faul-fiilinin
hkm gibidir. Lamel-fiilinin hkm ise naks fiilin lamel-fiilinin
hkm gibidir.
<
/ <

18- Muzaaf fiilin aynel-fiili sakin, lamel-fiili harekeli olursa ya
da ikisi de harekeli olursa idgam edilmesi vaciptir. <
19- Muzaaf fiilin aynel-fiili harekeli, lamel-fiili skun-u arz ile
sakin olursa idgam caizdir. <
20- Muzaaf fiilin aynel-fiili harekeli, lamel-fiili skun-u lazm
ile sakin olursa idgam mmtenidir.
/

21- Hemze sakin olduunda hali zere brakmak caiz olduu
gibi hemze harfini, ma-kablinin harekesine uygun bir harfe
kalbetmek caizdir.

<
/
<
/
<

22- Hemze harekeli, makabli de harekeli olursa hemzede bir
deiiklik yaplmaz.

/
23- Hemze harekeli, ma-kabli sakin bir harf ise; hemzenin
harekesi ma-kabline nakledilebilecei gibi olduu hal zere de
braklabilir.

<

Baz Vakf Kurallar
Metin okurken ve konuurken hangi kelimelerde nasl
durulacan gsteren kurallara vakf kurallar denir.
Belli bal vakf kurallarn ylece zetlemek mmkndr:
1. Tenvinsiz simlerde
Kelimenin harf-i tarifli ya da fiil olmas gibi bir nedenle
sonunda tenvin bulunmayan kelimelerin sonu vakf halinde
skun ile okunur.
2. Tenvinli smlerde
a. Tenvinli smin Mansub Olmas
Bu durumda tenvin elife kalbedilir.

<

<

b. Tenvinli smin Merfu Ya da Mecrur Olmas

Bu durumda tenvin hazfedilip son harf sakin yaplarak
vakfedilir.

<

3. Maksur simlerde
<

Tenvinli ya da tenvinsiz olduuna baklmakszn her zaman
elif zerine vakfedilir.

<

<

<

<
4. Menkus simlerde
a. Menkus smin Tenvinli ve Mansub Olmas
Bu durumda y harfi hazfedilmez ve tenvin elife kalbedilerek
vakfedilir.

<

b. Menkus smin Tenvinli ve Merfu Ya da Mecrur Olmas
Bu durumda y harfi hazfedilerek skun zerinde vakfedilir.

<

<
Not: Baz eski arap lehelerinde bu durumda y harfi

hazfedilmeden kesra hareke zerinde vakfedilmektedir.

<

<

c. Menkus smin Harf-i Tarifli Olmas

Bu durumda, ismin her halinde de y harfi hazfedilmez ve
skun zerinde vakfedilir.

<
Ancak bu kurala aykr olarak y harfi hazfedilerek de

vakfedilmesi caizdir.
(
)
5. Zamir Olan ( )
a. Mfred ve Mzekker Bir sme Dnen ( ) Zamiri
Bu durumda ( ) zerinde skun ile vakfedilir.


b. Mfred ve Mennes Bir sme Dnen ( ) Zamiri
Bu durumda elif zerinde vakfedilir.

6. Te'nis T's
a. smin Sonunda Geldiinde
Bu durumda t harfi, h ( ) harfine kalbedilerek skun
zerinde vakfedilebilecei gibi ak t () harfi eklinde skun
zerinde de vakfedilebilir..
<

<

<

<

b. Cem'i Mennes Salimlerin Sonunda Geldiinde

Bu durumda ak t ( ) harfi zerinde skun zere
vakfedilir. Ancak az da olsa h ( ) harfi eklinde skun
zere vakfedildii de olmutur.
(

)

c. Fiillerin Sonunda Geldiinde

Bu durumda her hangi bir deiiklik yaplmadan ak t ( )
harfi zerinde, skun zere vakfedilir.

7. Vakf H's ( H's-Sekt)

Vakf halinde belli durumlarda kelimelerin sonunda gelen h
( ) harfidir.
Bu durumlarn belli ballar unlardr:
a. Meczum Ya da Mebni Haldeki Naks Fiiller
Bu durumda vakf h'snn getirilmesi caizdir.
<
<

<

b. Fiil tek harfe dtnde
Bu durumda vakf h'snn getirilmesi vacibtir.
( )
( )
( )
c. Harf-i Cerre Bitien stifham M'sndan Sonra

Bilindii gibi istifham edat olan ( ) , harf-i cerre bititiinde (
) harfinin elifi hazfedilir. Bu durmda ( ) harfi zerinde
vakfedilecekse kelimenin sonuna vakf h's getirilir.
< <
<
<
< <

Tat Bik Us Sarfi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tat Bik Us Sarfi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TATBKUS-SARF

Tatbikus-Saf Ders Notlar

1- Sarfn lminin Alan..............................................................4

Tatbikus-Saf Ders Notlar

Tatbikus-Saf Ders Notlar

Tasrif: Lugatte engellemek, evirmek, dntrmek gibi

Not: Sarf, bu tablodaki , ile ilgilenir.

Sarf: stenilen bir takm anlamlara ulamak iin masdarn eitli

Tatbikus-Saf Ders Notlar

* lal yoluyla kendisinde deiiklik olan harfi vezinde ifade

Tatbikus-Saf Ders Notlar

bu ilal yaplmam, bu durumda burada bir kalb-i mekan

Tatbikus-Saf Ders Notlar

Kk harflerinden biri veya

Kk harflerinden ilki yahut

Kk harfleriden ortadaki harf

Kk harflerinden sonuncusu illet

ki harfi birden illetli olan fiildir.

Kknde hemze ve illet

Tatbikus-Saf Ders Notlar

Tatbikus-Saf Ders Notlar

Tatbikus-Saf Ders Notlar 10

2- sm-i alet tretilmesi: (Bu genelde yabanc lafzlarda

Tatbikus-Saf Ders Notlar 11

Tatbikus-Saf Ders Notlar 12

babnda ise ortaklarn hepsi faildir ve ( )ile atfedilirler.

Tatbikus-Saf Ders Notlar 13

gereklemesidir. Eer eylem bu arta uymazsa fiilin kipi

7- Lazm olan bir fiilin mechul yaps kullanlamaz, mehul

Tatbikus-Saf Ders Notlar 14

2- Emr-i hazrda mfret muhatab ve mfret muhataba

3- Caiz dgam: Ayn

cins iki harften birincisi harekeli

skun-i arz ile sakin olursa caiz idgam olur.

Tatbikus-Saf Ders Notlar 15

Not: Caiz idgam sadece slasi mudaaf fiilin birincisi babnda

nin emri hazr olan

cmle banda da ortasnda

Tatbikus-Saf Ders Notlar 16

Bu mastarlarn vezni hususunda ihtilaf var Sibeveyhe gre

Tatbikus-Saf Ders Notlar 17

Tatbikus-Saf Ders Notlar 18

Tatbikus-Saf Ders Notlar 19

Tatbikus-Saf Ders Notlar 20

Tatbikus-Saf Ders Notlar 21

IV. Caiz, Ancak Kullanm Az Olan Durumlar:

Lam ile cevabn ( )aras fiilin mamulu (burada dr ve

Tatbikus-Saf Ders Notlar 22

Mfret muhatab, fetha;

hazfi ile mebnidir.

dierleri, nun-un hazfi

* Sonuna tekid nunu bititirilirken; lamel-fiili illetli olan bir

Tatbikus-Saf Ders Notlar 23

nahivciler baz kurallar ortaya koymulardr. Buna gre:

"" . " :" .

Tatbikus-Saf Ders Notlar 24

c.1.6- Kusur bildiren fiillerin ounun mastar vezninde

Bu tabire organlarla yaplan ileri bildiren fiiller veya aba ve

Tatbikus-Saf Ders Notlar 25

Bu kalptan gelen mastarlar semadir.

Tatbikus-Saf Ders Notlar 26

d.3.4- Baz sahih fiillerin mastarlar da bu iki vezinden

Mufaale babnn dier mastar olan vezni belli bal fiillerde

Tatbikus-Saf Ders Notlar 27