MIKHAIL BAKHTIN : EDEB YATIN GEREKELEND R LMES

ngilizceden eviren Yrd. Do. Dr. . Murat AKMAKI***

Mikhail Mikhailovi Bakhtin, XX. yzyln en etkili edebiyat ele tirmenlerinden birisidir. Fakat, genellikle kendi kuramnn Biimcilerin eserlerinin tesine geti i, yaplsalclk ve yapsalclk sonrasn (postyapsalclk) ngrd d nlmektedir. 1930lar ve 40larda yazlan (fakat 1967ye kadar yaynlanmayan) en nl al mas Discourse in the Novel (Romanda Sylem)adl al mas, dilde diyalojizm kuramn ve bir sanat eserinin kendi kendine yeterli bir btn olmad iddiasn ileri srmektedir. Bakhtinin yazlar ska yapsalclk sonrasnn temeli olarak grlmektedir. Bu makale Bakhtinin daha nce yazlm olan eseri Problemy Poetiki Dostoevskogo (Dostoyevski Poetikasnn Sorunlar) (1929) ve bu eserin daha sonra Discourse in the Novel adl makalede (1930-40larda yazlm tr) geli tirilmi olan heteroglossia (de i ik dil ve sylemlerin bir arada bulunup arp mas) kuramnn temel ta oldu u d nlen ok seslilik (polifoni) kavramna odaklanacaktr. Makalenin I. Blm Problemy Poetiki Dostoevskogo adl eserindeki ok seslilik fikrini incelerken II. Blm Discourse in the Novel al masndaki heteroglossiay tart maktadr. III. Blm ise yapsalclk sonras ele tirmenler olan Bulgar kkenli Fransz Julia Kristeva ile yine Fransz kkenli ele tirmen Roland Barthesn eserlerindeki Bakhtin d ncesinin devamn betimlemektedir. Ayrca IV. Blmde Bakhtinin eserinin neredeyse hi incelenmemi bir yn olan iir ele tirisi ele alnacaktr. Lectures on the History of Russian Literature (Rus Edebiyat Tarihi zerine Ders Notlar) adl be ciltlik Sobrannie Sochineniide (Derleme Eserler) yaynlanm tr. o u iir zerine olan bu ders notlar Bakhtinin edebiyat kuramn karma k hale getirmekte ve eserlerini daha nce d nlenden ok daha kapsaml olarak ortaya koymaktadr. Ayrca bu ders notlar Bakhtinin eserinin sadece yapsalclk sonrasn herkesten nce ele almad n, ayrca bunun sanatsal sylem ile genel sylemi birle tirme e ilimine kar kt n farketmemize yardmc olmaktadr. I.ok Sesli Roman: Problemy Poetiki Dostoevskogo (Dostoyevski Poetikasnn Sorunlar) Bakhtinin romanda heteroglossia fikri, biemini ok sesli olarak nitelendirdi i Fyodor Dostoyevskinin romanlarn incelemesi kadar erken ortaya kmaktadr. 1929 ylnda yaynlanan Problemy Poetiki Dostoevskogo (Dostoyevski Poetikasnn Sorunlar), Dostoyevskinin biem bilgisinin farkl ynlerinin detayl bir incelemesini sunmaktadr. Romann, yazarnn ideolojisine
*

Sonya Petkova,A Justification of Literature,, Zhe Stanfords Student Journal of Russian, East European, and Eurasian Studies,Vol:1 Spring 2005. **Trakya niversitesi,F.E.F. retim yesi. .

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

99

dayal monolojik bir btn oldu unu savunan geleneksel anlay n aksine Dostoyevskinin romannn diyalojik oldu u iddias zerine odaklanm tr. ok seslilik terimi, bu terimi Dostoyevskinin roman ve bir mzik parasnn ok seslili i arasnda bir rnekseme yapmak iin kullanm olan ele tirmen Komarovich tarafndan tretilmi tir (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c:28). Fakat Komarovich roman tr gibi polifonik mzi in monolojik oldu unu, bir btn istem tarafndan bireysel bir eylemin btnl n temsil etti ini d nmekteydi. Bakhtin bu felsefeyi altst etmekte ve dilde yapsalclk sonras gr n ne olaca n sunmaktadr. Bakhtin ok seslilikteki tm seslerin zerk oldu unu ve sanatsal olayda topland n iddia etmektedir. iirin aksine, nesir dili heterojendir ve bu seslerin bazlar kabul edilmemi olarak kalsa dahi birok sosyal ses sylemde zorla bir araya gelmektedir. Bakhtin Dostoyevskinin nesrini ok sesli romann ilk rne i olarak grmektedir (daha sonra Discourse in the Novelda tanmland gibi heteroglossia ile kadakterize edilmi romann da). Bakhtine gre: Dostoyevski ok sesli romann yaratcsdr. Yeni bir roman tr icat etmi tir. Dostoyevskinin eserinde boy gsteren yeni ki i tr, ola an bir romanda yazarn sesinin kuruldu u ekilde kurulmu olan bir sese sahiptir Ki inin dnya ve kendisi hakknda yapt konu ma geleneksel yazar sylemi kadar nemlidir; konu ma, zelliklerinden bir tanesi olarak kahramann nesnel ki ili ine tabi de ildir; ayn zamanda yazar sesinin bir anlatmn te kil etmemektedir. (Problemy Poetiki Dostoevskogo c:13) ok sesli roman, romann temel ahlaki amacna tabi ki iler ve her eyi bilen anlatc anlay n sarsmaktadr. Problemy Poetiki Dostoevskogo nn ilk blmnde, Bakhtin, Dostoyevskinin eserine verilen eski ele tirel cevaplar olduka detayl bir ekilde de erlendirmektedir. Dostoyevskinin romanlarn ya zamann sosyal gerekli inin bir yansmas ya da Dostoyevskinin kendi fikrinde varolan eli kileri yanstan derin psikolojik eserler olarak aklam lardr. Ele tirmenler Bakhtine kadar, daha sonra Discourse in the Novelda Bakhtinin poetik olarak adlandrd bir analitik yntem uygulamaktaydlar. Bakhtine gre nesir zerine yaplan geleneksel ele tiri anlatmsal ses ve biem btnl fikri etrafnda dnen poetik inceleme ekillerini kullanm ve ok sesli roman (Discourse in the Novel) tanmlama konusunda yetersiz kalm tr. Romann heterojen biemini olu turan farkl sosyal gleri kabul etmemi tir. Ele tirmenlerin yapt bir varsaym ki ilerden biri ya da di erinin romann ahlaki felsefesini iletti iydi. Bu yzden bir ele tirmen yazarn felsefesinin ve ahlaki gr nn ki i aracl yla ortaya kt n varsaymaktayd. Ele tirmenler, romanda ahlaki adan hibirisinin egemen gzkmedi i zt ki ilerin ve gr lerin ve hibirisinin baskn olmad farkl konu ma biemlerinin oldu u gere ini Dostoyevskinin aklndaki eli kili gr leri, onun karma k felsefi inanlar, Ortodoks Hristiyan inanlar, vs. ile aklam lardr. rne in Grossman romanlarnda tm farkl eleri bir araya getirebilen Dostoyevskinin yce ki ili ini vm tr (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c: 22). Tm bu ele tirmenler, sanatsal metnin bir temel anlatc ve bir felsefe etrafnda rgtlendi ini ne sren ve Bakhtinin yaznn iirsel ilkeleri olarak adlandrd fikre ba l kalm lardr. Bakhtin Kapitalist toplumun do as ve bunun romann yapsndaki yansmas gibi baz ele tirmenlerin savunularna liyakat gsterirken, ondan nceki hibir ele tirmenin ideoloji ve psikolojiden ziyade bir biem ve biimsel yap meselesi oldu una inand Dostoyevskinin eserinin ardndaki temel ilkeyi anlayamad n iddia etmektedir. Dostoyevskinin romanndaki dnyann Hristiyanlkn ok dzeyli dnyasn, rne in Dantenin Infernosunun dnyas, yanstabilece ini kabul etmi tir. Fakat u ekilde devam etmi tir: Kilise imgesi dahi romann saf yaps hakknda hibir ey aklamayan bir imge olarak kalmaktadr. Romanda icra edilen sanatsal grev, Dostoyevskinin bilincinde e lik etmi olabilen bu ikincil ideolojik sapmadan [prelomlenie] ba mszdr. Romann farkl dzeyleri arasndaki

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

100

somut sanatsal ba lar ve bunlarn eserin btnl ndeki birle imleri romann kendi malzemesi aracl yla aklanmal ve gsterilmelidir. (Problemy Poetiki Dostoevskogo c:35) Dostoyevskinin romanlar birden fazla zerk sesin varl n aklamak iin birok rnek sunmaktadr. Su ve Cezann ilk blmnde, ana karakter Raskolnikov sessiz d nceler iinde, Marmeladov adl bir sarho un kendisine yakla t ve hayat hikayesini anlatmaya ba lad bir meyhaneye girmektedir. Marmeladov uzun sren monolo unu yaparken okuyucu Raskolnikovu tamamen unutmaktadr. Raskolnikov kendi d nceleri kadar yo un ve derin bir anlatm ile kar kar ya kalmaktadr. Ki isel ya amndaki olaylarn ve karakterlerin uzun ve detayl bir betimlemesini ieren Marmeladovun konu mas ana anlat halini almaktadr. Tirad sresince Raskolnikov anlatnn d nda braklmaktadr. Katerina Ivanovna, Marmeladovun kars, ya da Sonya ve onlarn dramatik ili kileri ile hibir ba lants yoktur. Marmeladov hikayesini Raskolnikovun fikrini ya da tlerini duymak iin anlatmamaktadr. Ba ndan sonuna kadar hikayeyi kendisine anlatyor gibi gzkmektedir. Bu durum Bakhtini u sonuca gtrmektedir: Dostoyevskinin roman yazarn aklndaki birle tirilmi nesnel dnyada bulunan karakterlerin ve kaderlerin e itlili inden ziyade ... her biri kendi zel dnyasnda ve hepsi verilen olayn btnl nde tutarl olmakszn bir araya geritilmi ayn fikirlerin e itlili ini bir araya getirmektedir (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c: 7). ok sesli roman hakkndaki nemli bir sav da e itli toplumsal dil trleri katmanlar arasndaki kar lkl ili kinin diyalojik oldu udur. Diyalojik hayal gc kavram Dostoyevskideki diyalo un rolnden esinlenmi tir. Bakhtinin daha sonraki eserinde diyalojik monolog ile ne anlatmak istedi inin anla lmas, Bakhtinin monolojik roman ile diyalojik roman kyaslad Dostoyevski al masna skca ba ldr. Diyalojik biim dili dilsel halinin aksine do al halinde ortaya koymaktadr. Bu da yazar tarafndan dikte edilen yaylmac ve btn bir biemin aksine her bir karakterin konu masnda farkl toplumsal biemlerin eriyerek birle ti i anlamna gelmektedir. Dostoyevskinin roman diyalojiktir demektedir (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c: 25). Yukarda verilen rnekte Raskolnikovun Marmeladovun dnyasnn d nda brakld gibi, diyalojik biim iki karakterin birbirinden ba msz kalmasna izin vermektedir. Dostoyevskinin eserinde sylem (slovo, bir karakterin konu mas) diyalojiktir. Bir karakterin sylemi bir di er karakterin sylemi ile her zaman diyalojik bir ili ki iinde durmaktadr. rne in Bakhtin Notes from the Underground (Yeraltndan Notlar) adl eserdeki karakteri srekli kendisini di er insanlarn gzleri ile inceleyen ve ayrca aklnda kelimelerini icat eden birisi olarak tanmlamaktadr. Bakhtine gre: Yeraltndan gelen adam her eyden ok di erlerinin kendisi hakknda ne d nd n ve ne d nebilece ini d nmektedir, her bir yabancnn kendisi hakndaki fikrini ve her bir yabancnn bilincini zihninde canlandrmaya al maktadr... kendi konu masn yabancnn hayali ifadelerine dahil ederek di erleri tarafndan kendisine verilen her olas de erlendirmeyi ngrmeye, bu de erlendirmenin anlamn ve tonunu tahmin etmeye ve bu muhtemel yabancnn kendisi hakkndaki kelimelerini titizlikle formle etmeye al maktadr. (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c: 49) O zaman elimizde olan sadece di er insanlarla yaplan isel syle iler de il, onlarn kelimlerinin aktif bir ekilde benimsenmesidir. Dolaysyla bir karakterin konu mas hi bir zaman kendisinin de ildir. Tam tersine, di erinin konu mas karakterin kendi yorumu ile de i tirilmi tir. Postyapsalclar tarafndan byk neme sahip bir fikir olarak alnan ve metinleraraslkta temel bir ilke olan Bakhtinin savunusunda konu mac ve dinleyicinin nasl

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

101

kar t n grebilmekteyiz. Bu ayn zamanda aktif bireyci bilin ierisinde meydana gelmektedir. Vurgu dilin diyalojik yapsnda ve ayrca Bakhtini yapsalclk sonras (Barthesc) metin fikrinden ayran bir vurgu olabilen anlam tanmlayan olarak aktif insan rolndedir. Barthese gre metin, konu may yapan yazar ya da ki inin nemsiz bir rol oynad di er metinlerin bir kayna masdr. Bu rnek her bir karakterin sklkla aktif syle iyi gzard ederek kendi bireysel dnyasnda ya ad n ortaya koymaktadr. Ayn zamanda karakterin sylemi, diyalojik d nmenin do asnda olan di erlerinin syleminden gerek ifadeler de iermektedir nk Dostoyevskideki karakterler o u kez di er insanlarla isel diyaloglara girmektedirler. A a da verilen rnek Dostoyevskinin Su ve Ceza adl romanndan, Raskolnikovun annesinin mektubundan kz karde inin evlenece ini rendi i o andan alnm tr: Pyotr Petrovitch o kadar yo un bir adam ki d n bile alelacele, neredeyse ekspres ile olmal. Hayr, Dounia, her eyi gryorum ve bana ne demek istedi ini biliyorum; ve ayrca btn gece bir a a bir yukar yrrken ne d nd n ve annemin yatak odasnda duran Kazann Kutsal Annesinden nce dualarnn neye benzedi ini biliyorum. Ac Golgothaya ykselmektir. Hmm demek sonunda kararla trld; annemin yazd na gre bir servet sahibi (kendi servetini zaten yapm ve bu ok daha esasl ve etkileyici), iki devlet makamn elinde tutan, ykselen neslimizin fikirlerini payla an ve Douniann gzlemledi ine gre kibar gzken akll i adam Avdotya Romanovna ile evlenmeye karar verdin. ( Su ve Ceza Roman, Blm III,sf:64 ) II. Romanda Heterglossia: Romanda Sylem zerine Bakhtinin eserlerini kronolojik olarak izledi imizde, romanda heteroglossia kavramn Romanda Sylem adl makalesinde bunu formlle tirmeden ok daha nce d nd n ileri srebiliriz. Aslnda bu ok sesli roman fikrine dayanmaktadr. Sylemin tm fikirleri Problemy Poetiki Dostoevskogoda farkl bir terminoloji ierisinde bulunmaktadr. Bakhtin henz yeni terminolojiyi bulmam tr. Fakat o zamanda kuram zaten geli tirilmi tir. ok sesli roman fikri Romanda Sylemde genel olarak bir nesir ve sylem kavram evresini geirmektedir. Bakhtin 1930 ve 40larda yazlm olan bu daha sonraki al masnda, geleneksel dilbilimin katkda bulundu u monolojik sylemin aksine romann diyalojik syleminde biem, diyalojizm ve ambivalensi (kararszlk duygusu) belirten ve ok seslilikin yerine geen heteroglossia (raznorechie) terimini ileri srmektedir. Heteroglossia saray dili, basn dili, gnlk dil, vs. gibi sanatsal syleme farkl toplumsal tabakalarn dahil edilmesini belirtmektedir. Sylem tek bir konu macya ait gibi gzkmektedir fakat aslnda daha fazla insann dilini ve tutumlarn iermektedir. Roman syleminde konu ma, bir konu macnn ikinci bir konu macya hitap etti i bir iki ynl sre de ildir. Sylendi i gibi, birden fazla heterojen kelime ile diyalojik ili kiye girmekte ve anlam bu kelimelerin anlamyla kayna makta ya da gerilim dolu bir ortamda ses karmaktadr. Bakhtinin geleneksel yntem ele tirisi bunun nesir ile alakal olmad ynndedir. Bu nesire sadece poetik biem, ses ve karakter iin do ru olan belirli varsaymlar atfetmektedir. Bakhtin roman biemi bilgisini epik biimlerin monolojik yapsndan esasen farkl grmektedir ve iir gibi romann da monolojik oldu u ynndeki gr nde geleneksel ele tiriye kar gelmi tir. Romanda Sylem adl makalenin ilk blmnde unu iddia etmektedir: Biem bilgisinin somut sorular ya hi ele alnmam tr ya da geici ve geli igzel bir ekilde ele alnm tr: sanatsal nesirin sylemi ya dar anlamda poetik olarak anla lm tr ve ele tirmeden kendisine uygulanan geleneksel biem bilgisinin kategorilerine sahip olmu tur (kinaye al mas esasnda) ya da bu gibi sorular d avurumculuk, imgelem, g, aklk, vs. gibi dilin snflandrlmas iin bo ve de erlendirici terimler ile snrlandrlm tr. (Speech genres and other late essays p:260).

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

102

Sylemi, ancak monolojik ba lamda grd dil analizine kar uyarmakta ve ok seslili i kabul etmemektedir. Bakhtin Dostoyevskinin karakterlerinde, sylemin diyalojik oldu u bilincin ilk rneklerini bulmaktadr. Konu malarndan ayr bir ekilde var olmazlar ve konu malar ile tektirler. Bakhtinin tanmlamas ile bu karaketler nesnel varlklar olarak de il, konu malar aracl yla sunulmaktadrlar. Bakhtin zellikle Ferdinand de Saussure olmak zere (Saussuren dil kuramndan etkilenmi olmasna ra men) biem bilgisinin bireysel biemlere indirgenmesine izin verdi i ve bylece roman syleminde bir arada varolan e itli benze meyen biemleri gzard etti i iin dilbilimi ele tirmektedir Romanda Heteroglossia (ya da Dostoyevski al masnda ok seslilik) seslerin oklu u ve toplumsal konu ma ve biemlerin e itlili i ile karakterize edilmektedir. Dostoyevskinin romanlar hakknda Bakhtinin kuramsal sonular, Saussure ve Rus Biimcilerin kuramlarn kullanan bir kurama dn mekte fakat ayn zamanda onlardan ayrlmaktadr. Bakhtine gre Saussure, dili do al halinin daima benze meyen ve eli en gleri ile eli en bir sisteme indirgemi tir. Bakhtine gre, zellikle Roman Jakobson ba ta olmak zere, Biimciler temel olarak yaznn monolojik biimi olan iir incelemesi ile me gul olmaktadrlar ve sonu olarak bunu btnsel bir sistem olarak sunabilecek dilsel incelemeye aktrlar. Btnlk, airin bireyselli inin ister istemez bir btn poetik dnyay belirledi i poetik trlerin zelli idir. Fakat roman yazarn biimlendirilmi konu masndan de il, toplumsal heteroglossiadan olu maktadr Bakhtin Problemy Poetiki Dostoevskogo eseri ile dil ve dilin dilsel sistemi arasndaki fark fikrini geli tirmektedir. Sylemde dilbilim ve geleneksel biem bilgisinin dilde heteroglossiann do al haline bir btnlk getirmeye al an merkezile tirme gleri oldu unu belirtmektedir. Ayrca bu bir politik sretir. Avrupa szel-ideolojik ya amnn ulu merkezile tirme e ilimlerinin hizmetinde olan gler olarak dilbilim, biem bilgisi ve dil felsefesi ncelikle e itlili in btnl nn pe inde olmu tur. Bu merkezile tirme gleri di erlerini gzard ederek ve e itlili i tek bir biime indirgeyerek sylemin en dura an hallerine odaklanmaktadr. Bu kuramn yapsalclk sonras sylemde teki kavram zerindeki etkisi a ikardr. Bu gler, dilin henz yerle memi sosyo-anlamsal alanlarndan en fazla uzakla trlm ve en az de i en olarak dilin sesil ynlerine dikkat ekmektedir. Dilin ya amndaki gcn merkezsizle tiren e ilimleri ieren szl trleri gzard etmektedirler. Bakhtin, nispeten zerk elementlerin bir btnl n olu turmak iin, sanat eserinde bir araya gelen heterojen btnlkleri, biemlerin bir tiplendirmesini olu turmu tur. Bakhtinin adlandrmasna gre bu farkl btnlkler do rudan anlatm, yazar anlatm, gnlk szl anlatmn stilizasyonu (skaz anlat), yar edebi ve ekstra sanatsal konu madr. Bylece roman ok sesli ve diyalojiktir. Bakhtin, Saussureclerin yapaca gibi ki inin bir eserin btnl n bireysel konu ma (parole) ya da bireysel biemin (bireysel lehe) btnl nn bir rn olarak grmesi halinde, o ki inin bireylik ve dilin btnl n nceden varsayd n iddia etmi tir. Bu gibi bir btnlk en ok iir trnde gereklidir. Bakhtine gre iir ok daha fazla monolojiktir ve monolog ve iirsel ve lirik ben arasndaki do rudan ili ki ile karakterize edilmektedir. Romanda monolojizme yer yoktur; nk toplumsal ve biemsel heteroglossiadan ve sahip oldu u bireysel seslerin diyalojik ili kileri aracl yla meydana gelmektedir. Roman, sz sanat (basn, ahlaki, felsefi) trlerini sanatsal trler (epik, dramatik) ile birle tirmektedir. Bu sayede bir dilsel ya da felsefi inceleme tarafndan verilen merkezi versiyona asla indirgenemez. III. Bakhtin zerinde Postyapsalclar Problemy Poetiki Dostoevskogo eserindeki temel biemsel bir zellik de karakterin sesinin yazarn sesinden zerk olmasdr. Ayrca bir karakterin sylemi karakterin felsefesini sadece yanstmamaktadr. Btnn yapsnda ondan zerk bir role sahiptir. Bakhtin Problemy Poetiki Dostoevskogo nin ikinci blmnde, konu mann bir ki inin zelliklerinden sadece birisi

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

103

oldu u ynndeki geleneksel gr n aksine, karakterin konu masndan meydana geldi ini iddia etmektedir. Dilsel kayma konu macdan konu maya do rudur. Fransz postyapsalc Roland Barthesin metin ve eser arasnda yapt ayrm heteroglossia kuram ile do rudan ilintilidir. Ona gre metin sadece bir retim faaliyetinde tecrbe edilen bir eydir. Fiziksel bir nesne de ildir fakat okuyucu sanat eseri ile kar kar ya kald nda ve bunu tekrar yazd nda retilen anlamlar temsil etmektedir (From Work to Text (Eserden Metne). Fakat Barthes gibi anlamn okurun metni yeniden yazma srecinde ortaya kt n savunan postyapsalclarn aksine Bakhtin hem metin ierisindeki zel anlam hem de yazar tekrar ileri srmektedir. Barthesin ortaya koydu u metnin aksine, bir sanat eseri verilen bak alarn sunmaktadr ve okuyucunun znelli inin d nda sabit bir anlama sahiptir. Bakhtin ayrca Dostoyevskinin karakterlerinin bir ideolojinin temsilcisi (ideolog) oldu unu da iddia etmektedir. ok sesli roman yazmasna izin veren bu belirli karakter trn yaratmak bir yazar olarak Dostoyevskynin ba arsdr. Yazar ve anlamn emsalsizli i Bakhtinin d nce sisteminde yeniden ileri srlmektedir ve bu yzden onun ve postyapsalclarn arasnda bir ayrm yaplmaldr nk Bakhtin edebiyat e siz bir sylem tr olarak savunmaktadr. Bakhtin Dostoyevskide karakterin onun konu mas oldu unu sylerken, dilin bu ikisinin bile eninden daha nemli oldu unu kastetmemektedir. Bakhtin unu iddia etmektedir: Karakter Dostoyevskiyi dnya ve kendisi hakknda zel durumlarla ilgili bir gr olarak ve kendisine ve kendisini evreleyen gerekli e ynelik d nen ve de erlendiren bir insan konumu olarak alakadar etmektedir. Dostoyevski iin nemli olan ey dnyada karakterinin ne oldu u de il, dnyann karakter iin ne oldu u ve bir ki i olarak kendisinin kendisi iin ne oldu udur (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c: 43). Barthes ise bu konuda daha farkl bir ey belirtmektedir: Metin saysz kltr merkezinden edinilen bir alntlar silsilesidir yazar sadece asla orijinal olmayan, her zaman eski olan bir hareketi taklit edebilir. Tek gc yazlar kar trmaktr Bu alnty Intertextuality,p: 13 (Metinleraraslk) adl kitabnda kullanan Graham Allen, Barthese gre yazarn dil sistemi ierisindeki nceden varolan ihtimallerin bir dzenleyicisi ya da derleyicisi rolnde oldu unu aklamaktadr. O zaman yazar ve di er herhangi bir konu mac arasnda hibir farkn olmad gzkmektedir. Sanatsal sylem gnlk sylemden farkl olarak grlmemektedir sylenen her ey sanat olabilir, her sanat Barthesin ikin bir ekilde baskc olarak grd (Inaugural Lecture) (Al Dersi) herhangi bir ahlaki i leve sahip olmayan anlamlarn bir derlemesidir. Sylemde yazar dilinin birle tirilebilir do asn vurgulamasna ra men, Problemy Poetiki Dostoevskogo da ortaya kondu u gibi Bakhtin yazarn ahlakn eserin bir paras olarak dahil etmemektedir. Barthese gre sanat hibir yeni ey retemez. Yazarn hikayenin ahlaksall zerinde kontrol sahibi olmad n ve aslnda belirlenmi bir ahlakn olmad n ima etmektedir. Di er yandan Bakhtin, Su ve Cezann sonunu pi manlk motifi ile elde eden Hristiyan ahlakn vurgulamaktadr. Sonya karakteri Hristiyanlkn zverisini bnyesinde barndrmaktadr. Sonya Raskolnikovu pi manlk ve kefarete ynelten ve bylece onu kurtaran ki idir. Su ve Cezann nceden belirlenmi ahlaka sahip olmad n sylemek (Bakhtin bunun zerinde ok durmasa dahi) anlamn azaltr. Bakhtin Yazarn lmn ilan etmemektedir. Yazarn dilinin konu malarn bir derlemesi oldu unu ve bu yzden tamamen orijinal olmad n gzlemlese dahi yazar nemli bir figr olarak grmektedir. Fakat buradan yazarn sadece bir derleyici oldu u sonucu kmamaktadr. Yazarn dilinin mevcut biemlerin bir kar mn sundu u gere i roman syleminin sanatsal de erini gtrmemektedir. Graham Allen Bakhtinin metinlerarasl nn Barthesinkinden farkl oldu unu do ru bir ekilde gzlemlemektedir. Allena gre Bakhtin, anlamn kayna n dilde de il insanlarda grmektedir (Intertextuality, p:28). Yazar, zamann zel toplumsal gerekli i, gelene i ve ki ili i tarafndan belirlenen nemini korumaktadr.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

104

Julia Kristevann Word, Dialogue and Novel (Kelime, Diyalog ve Roman-1966) adl makalesi Bakhtini, Bat okuyucu kitlesine ilk sunan eserlerden bir tanesiydi. Kristeva, Bakhtini biimcilerden biri olarak tantm tr; ancak onu hem biimci ve yapsalc kuramlarn snrlarn a maya al an hem de geli tiren bir ele tirmen olarak ayr tutmu tur. Aslnda onun Bakhtinin kuramna bak tamamen postyapsalcdr. Heteroglossiaya kar lk gelen fakat iki veya daha fazla metin arasndaki aktif ara ba lanty vurgulayan metinleraraslk kavram gibi kendisine dayanan bir terminoloji olu turarak Bakhtinin kuramn aklamakta ve detaylandrmaktadr. Kristeva iin en nemli ey Bakhtinin ili kisel kelime kavram ve bunun di eri ile ilgili de i meyen konumudur (The Kristeva Reader 36). Kristeva bir Biimcinin neyi diyalojik olarak adlandraca ve Bakhtinin diyalojik kavram arasnda nemli bir ayrm oldu unu savunmaktadr. Geleneksel biimci kelimeyi sabit bir nokta olarak grr; Bakhtin iin edebi kelime birok yazm arasndaki diyalogtur: yazar, alc (ya da karakter) ve a da ya da daha nceki kltrel ba lam. (The Kristeva Reader,p:36) Bu yzden kelime metinsel yzeylerin bir kesi imi haline gelmektedir. Bakhtini yorumlamasnda yazar, okur, toplum, vs. hepsi metnin kendisidir ve yazar toplumun metnini kendi romannn metninde yeniden yazmaktan ba ka bir ey yapmamaktadr. Diyalojizmi ise okuma-yazmann iki ynl sreci olarak aklamaktadr.Dayana n Bakhtinin heteroglossia kuramndan ve kelimenin ili kisel do asndan metinleraraslk gr n almaktadr. Kristeva diyalojik ve monolojik arasndaki ayrmn nemini vurgulamakta ve Bakhtini Saussure ve Rus Biimcilerden ayr tutmaktadr. Bu kuramclar arasndaki etkinin kar lkl oldu unu savunmaktadr. Bakhtinin heteroglossia kavramna dayanarak, Saussuren gsterge tanmlarnn artk konuyla ilgili olmad n ve gsteren ve gsterilen arasndaki belirli bir hiyerar ik ayrm nceden varsayan asl gsterge kavram olmad n iddia etmktedir (The Kristeva Reader,p: 40). Bakhtinin dilbilimin Hint-Avrupa merkeziyeti felsefesini yanstt ynndeki fikrini benimsemekte ve sylemde anlamn grelili i ynndeki ykc d nce ile Saussuren gsterge kavramna meydan okumaktadr. Monolojik epik ile ili kilidir,tanmlaycdr ve bir roman biiminde dilin diyalojik gleri iin ise bo ucudur. Fakat Bakhtinin kendi kuram yapsalclk sonrasnn tesine gemektedir. A a da verilen iki rnek, Bakhtinin yazarn ki ili ini nemli bir anlam kayna olarak grd n ve bir sanat eserinin toplumsal ve tarihi arka planndan haberdar oldu unu ortaya koymaktadr. Bakhtin, kapitalizmin ilk yllarnda Rusyadaki toplumsal durumun ve bir gazeteci olarak ok sesli tr yaratmada Dostoyevskinin kariyerinin nemini vurgulamaktadr (Problemy Poetiki Dostoevskogo). Yazar bir eserin biem bilgisini, phesiz iirin yazarn tanmlama konusunda hala ok nemlidir. Problemy Poetiki Dostoevskogo eserinde, romann biem bilgisinin daha nemli olmasna ra men Dostoyevskinin nesrindeki dnyann yazarn d ncesini yanstt n belirtmektedir. Onun eserlerinde hala iki yn bulunmaktadr : Toplumsal e ve biemsel e. Nesir yazar kendisine ait olmayan toplumsal heteroglossiay kullansa dahi, eseri onun zamana zg gr lerini yanstmaktadr. Ba langta Bakhtinin biim bilgisinin incelemesini asl konu olarak grd n ve roman toplumsal ve ahlaki bir bak asn yanstsa dahi yapsnn yazarn ideolojisine baklarak anla lamayaca n belirtmi tik . Ayn zamanda, roman toplumsal gereklikten meydana geldi i ve toplumsal gerekli e cevap verdi i iin romann aktif bir ekilde toplumsal oldu u fikrini vurgularken kendisi ile eli iyor gibi gzkmektedir: Her edebi eser isel/ikin olarak sosyolojiktir; biiminin her bir esi canl bir toplumsal de erlendirme ile doymu tur (Problemy Poetiki Dostoevskogo, c:7). Bu yzden biimsel inceleme sanatsal yapnn her bir esini yapay bir kristal olarak, aktif toplumsal glerin bir krlma noktas olarak alglamal ve de erlendirmelidir. Biimsel yntem, biim anlay nn evresinde kalmaktadr; nk kendisini biim ile tketmekte ve eserin tarihsel arka plan ile olan ili kisini gz nnde bulundurmamaktadr. Bakhtin, Otto Kausun Dostoyevskinin nesrindeki dnyann kapitalist ruhun saf ifadesini temsil

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

105

etti i ynndeki gr n onaylamaktadr. Birbirlerine nfuz edecek bir seviyede etkile imde bulunmalar iin maddi bir dayanak olmakszn, kendi anlamlar ve gerekelendirmeleri ile, toplumsal ve ideolojik farkllklar ierisinde farkl insanlarn dnyalarnn zamannda kendi ilerine dalm oldu u ynndeki ilgin kuram ileri srmektedir: Kapitalizm bu dnyalarn ileti imsizli ini (soyutlanmasn) yok etti, bu toplumsal alanlarn isel ideolojik z yeterlili ini ve inzivasn yerle bir etti ki bireysel dnyay, proleteryalarn ve kapitalistlerin dnyasn vah i bir biimde bir araya getirdi ve onlar bir btn olmaya zorlad.. (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c:26) Bakhtin ayrca Dostoyevskinin gazetecilik kariyerini yeni bir karakter tanm ynteminin kayna olarak gstermi tir. Ona gre Dostoyevskideki karaktelerin bir gemi i yoktur ve eylemlerinin gemi inde bir mantksal ya da ahlaki aklamas da yoktur. Bir gazete makalesinin gnn en alakal temasn yakalad gibi konu mas etrafndaki a da dnyaya ele tirel bir biimde hitap etmektedir; bugn ile ilgilenmektedir ve yarn farkl bir makale ile yer de i tirecektir. Bugn en ok ilgilendiren ey sadece neyin nemli oldu udur. E er fikirler gemi te kaldysa ya da gelecekte ortaya kabilecekse fakat bugn herhangi bir neme sahip de ilse, nemsizdir. Bakhtin Dostoyevskinin karakterlerinin d ncelerini bu basn ilkesine gre in a etti ini iddia etmektedir. Karakterleri bugn ile ilgili olmad srece gemi e kafa yormamaktadrlar. Bir gazeteci olarak Dostoyevski tarih ile de il, gnn farkl sesleri ile tart arak a da ann toplumsal sorunlar ile ilgilenmekteydi. Bu gerek, roman psikoloji ve karakterin monolojik bir tanmndan ziyade sylem ve diyalog ile ilgili bir unsur olarak grmeye yardmc olmaktadr. Bir tr olarak gazete makalesi, roman trne raksak ve eli en sesleri kazandrmakta ve Dostoyevskinin ok sesli roman olu turmasna izin vermektedir. IV. Bakhtinin Felsefesinde iir: Rus Edebiyat Dersinde Konu malar Romanda Sylem adl makalesinde Bakhtin, hepsi ok sesli olmayan farkl roman trlerini ayrt etmekte, fakat dzyaz trleri ve poetik trler arasnda nemli bir ayrm yapmaktadr. Geleneksel olarak Graham Allen gibi bilim adamlar Bakhtini bir tr roman stad olarak grmektedirler. Fakat Bakhtinin Lectures on the History of Russian Literature (Rus Edebiyat Tarihi zerine Ders Notlar) adl eseri Rus Avangardnn nemli bir ok airinin incelemelerini iermektedir. Bu Notlar, Problemy Poetiki Dostoevskogonun yaynlanmasndan bir ka yl nce alnan ders notlarn iermektedir. Romanda Sylem adl makalesinde Bakhtin, iirin esas olarak monolojik oldu unu ve romann diyalojik oldu unu savunmakta, ayrca bunlarn her bir tr iin gerekli oldu unu ileri srmektedir. Fakat Notlarn incelenemesi edebiyatn ok daha incelikli bir analizini sunmakta ve Bakhtinin diyalojik eklindeki genel dil kuramna nasl ula t n daha ak bir biimde grmemizi sa lamaktadr. Daha da nemlisi, Bakhtinin iirdeki diyalojik unsurlar roman sylemindeki diyalojik unsurlardan daha nce ke fetti i grlmektedir. Notlar 1922 ve 1924 yllar arasnda (1924te Bakhtin o dnemdeki adyla Leningrada; yani gnmzdeki St. Petersburga geri ta nm tr) Notlar R. M. Mirkina tarafndan gayri resmi bir ortamda alnm tr. Bu yzden Sobranie Sochinenii nin editr S. Bocharovun da belirtti i gibi, Bakhtin tarafndan yazlm olan resmi bir metinden ziyade renci seviyesi ve dersin temas ile ilgili olarak belirli bir akademik yntemi izleyen szl do alamalardr. Her ekilde Bakhtin, dikkat ekici bir biimde dilsel sorular gzard etmi ve esas olarak trler zerine olan al masna odaklanm tr. Notlarn yazld dnemde Bakhtin, Rus Biimcilerin fikirlerine a inayd. 1915 ylnda Roman Jakobson Moskova Dil Grubunu kurmu ve bir yl ierisinde St. Petersburg kkenli olan OPOlaZ, Poetik Dil al mas Toplulu u kurulmu tur. Bu gruba Shklovsky, Tynianov ve Eickhenbaum gibi nemli ki iler katlmaktayd. Bu gerek gz nnde bulunduruldu unda edebiyat ile ilgili olarak yapt daha nceki al malar Bakhtinin sadece

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

106

Biimci hareketin bir takipisi olmad n ngrmektedir. D ncesinin bu erken dnemlerinde akademik ara trmalarn tamamen dilsel analiz ve Saussure kuramnn incelemesine adamam tr. Notlar, biem asndan oldu u kadar tr ve tarih asndan da modern Rus iiri ve nesrine olan derin ilgisini gstermektedir. Ayn zamanda ideolojik bir yakla m benimsememi tir: bir iiri iyi ya da kt olarak snflandrmaz ve daha sonrasnda yazd Romanda Sylem adl makalesinde ele tirdi i belirsiz terimleri kullanmazd. rne in nl Rus kadn air Anna Akhmatova ile ilgili olarak yapt al masnda, Akhmatovann iirinin karakteristik bir zelli inin, Alman romantiklerinde ya da Rnesans airlerinde bulunan ok daha fazla idealize edilmi ve genelle tirilmi a k deneyiminin aksine, belirli yerel deneyimler ve karakter ile verilen gereki a k tanm oldu unu belirtmektedir. Baz ele tirmenler bunu yzeysel iirin bir zelli i olarak, di erleri ise a k duygusunun derin zgnl nn bir ba ars olarak grm lerdir. Bakhtin bu zelli in de erli bir varlk ya da bir zayflktan ziyade, Akhmatovann bieminin bir zgnl n temsil etti i ynnde bir sonuca varmaktadr (Sobranie Sochinenii, c:358). Bu yzden Biimcilerin ruhunda daha nesnel bir analiz sunmaya al m fakat dilbilimden ziyade iirin biemsel ynlerine odaklanm tr. Ksacas Biimciler biimin dilsel analizini vurgularken Bakhtin ok daha nesnel bir ekilde biem sorularn yeniden ziyaret etmi tir . Alexander Blokun The Twelve (On ki) adl eserini inceleyen Bakhtin bu trn saf epik olmad sonucuna varm tr. Bu dikkatli inceleme onu Romanda Sylemde belirtti i o u poetik trn monolojik unsurlara dayand ynndeki sonuca yneltecektir. Fakat bunlarn analizleri bir iirin biem bilgisinin sadece bir blmn sunmaktadr nk sadece saf epik biimleri tamamen monolojiktir. Bu ayrm iirin diyalojik unsurlara da sahip oldu u ve Bakhtinin heteroglossia kuramnn genel olarak sanatsal sylem ile ilgili oldu u varsaymna imkan tanmaktadr. Bakhtinin Dostoyevski al masnda ortaya kan ve en iyi bilinen eseri Romanda Sylemde sunulan fikirler iir biem bilimi ve dil al malarnda mevcuttur. iir gzlemleri aracl yla Bakhtin farkl konu ma biem bilimi trlerinin bir tiplendirmesini yaratmaktadr: Gnlk konu ma dili (daha sonra skaz anlat olarak adlandrmaktadr), szl folklorik biimler ve son olarak olu mu konu ma. Daha sonra nesir sylemini snflandrmak iin Dostoyevski Poetikasnn Sorunlar adl eserinde bu tiplendirmeyi benimsemektedir (ast II, Problemy Poetiki Dostoevskogo). Bu durum diyalojik unsurlar nesirde tanmlamadan nce iirde bulmu oldu unu ne srmektedir. Notlarnda farkl biemlerin bir airin eserinde de i iklik gsterebilece ini ve bir araya gelebilece ini gzlemlemi tir. Bu yzden bir airin telaffuzu Bakhtinin daha sonra ok sesli metin ve dil olarak adlandraca enin izlerini ta maktadr. Bakhtine gre Akhmatovann szck bilgisinin zellikleri iki biemin birle imidir. Yksek biem dilin dokunakl zelli ini ve duygusal canll n barndrken d k biem iirlerinde tanmlanan dnyevi unsurlar iermektedir. Benzer bir biimde baz tonlama trlerini snflandrmaktadr gnlk tonlama ya da melodik arkya benzer tonlama. Bakhtin Akhmatovann bieminin gnlk ve folklorik konu mann birle imini temsil etti i sonucuna varmaktadr. Bakhtin anlatma dayanan ve klasik iirin zelli i olan epik tr ile lirik kyaslamaktadr. Ayrca modern iirdeki romana ait unsurlar ayrt etmektedir: iiri

E er yazar karakter ile tutarl olursa anlatmda da lr; e er lirik Ben (anlatm yapan ki i) bireyle tirilirse i te o zaman gerek bir insan gibi hareket eder ve kendisi hakkndaki konu malar ve anlatm terkeder. (Lectures on the History of Russian Literature) Ayn zamanda iirsel dil ve yapya baz yeniliki ve biimcilikten esinlenmi almlar yapm olan Bakhtin roman hala geleneksel ele tirel analizler yoluyla analiz etmi tir. Rus Tarihi zerine Notlar, aralarnda Dostoyevskinin de bulundu u bir ok nemli Rus romancnn analizlerini iermektedir. Bu ilk yllarda Bakhtin Su ve Ceza y saf felsefi-psikolojik bir

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

107

roman olarak tanmlamaktadr nanmas zor olsa da sadece birka yl sonra Problemy Poetiki Dostoevskogoda sert bir ekilde ele tirece i de yine bu tanmlamadr. Derslerinde geleneksel konu ma yolunu benimsemi olan Bakhtin, farkl karakterlerin psikolojisini incelemi ve onlarn farkl ahlaki ve felsefi gr lerini kyaslam tr. Romann temel sorununun Dostoyevskinin yllarca ilgisini ekmi olan su kavram oldu unu ileri srm ve bu ahlaki konuda romancnn yenilenen konumunu sundu unu savunmu tur. Bu nceki analizdeki biem ve yapy tanmlama giri imleri eksiktir. yle grnyor ki Rus tarihi dersini verdi i srada Bakhtin nesir analizlerinden ziyade iir analizlerinde ok sesli kuramna daha yakndr. Dostoyevskide bile diyalojik unsurlar grm gibi gzkmemektedir. Bakhtin, eski Yunan iiri hakknda detayl bir bilgi birikimine sahiptir ve bunlar modern iirler ile kyaslamak ve modern iirleri snflandrmak amacyla klasik trajedi ve epikleri srekli gzden geirmi tir. O zaman devrimsel nitelikteki roman kuramnn, biemsel olarak e itli unsurlar bir araya getiren ve saf bir epik yapdan yoksun modern iir ve klasik epikler arasndaki fark belirlemekten ortaya km olmas muhtemeldir. Ocak 1918 tarihinde Aleksandr Blok tarafndan yazlm olan On ki iiri modern iirin tm yapsal unsurlarn ta maktadr. Seslerin oklu una dayanmaktadr. iir ayrca diyalojiktir ve Bakhtinin de syleyebilece i gibi dilin farkl katmanlarn iermektedir. simsiz folklorik bir anlatc ile ba lamakta ve farkl hikayeler ve ark nakaratlarn oldu u kadar farkl erkeklerin seslerini de birbirine i lemektedir. Bu yzden geleneksel ele tirmenler iiri devrim hakknda eklinde etiketleseler dahi tutarl bir olaylar dizisini takip etmek zordur. iirde lirik konu malar, baya ifadeler ve folklorik arklarn ritmi ve dili bulunmaktadr. Tek bir kelime ile ifade etmek gerekirse, iir diyalojik roman kuramna uymaktadr. Bakhtin bu unsurlardan ok sesli olarak bahsetmemektedir fakat daha biimsel iir analizi ve lirik ve epik iir arasndaki ayrm, dikkatini yazar ve karakterin sesi arasndaki ili ki, biimsel yap ve biem e itlili i konularna ekmi olabilir. Blokun On ki adl iirinde, Bakhtin sadece tema ve tr sorularna odaklanm tr. Jakobson gibi bir kuramc e itli ve heterojen yapsndan dolay bu iiri detayl bir yapsal ve dilsel analize tabi tutabilirdi. l gibi yapsal unsurlardan ziyade temaya odaklanmak, Bakhtinin iirin Romantik ve Gereki ynlerini izlemesine izin vermi tir. Bu yzden Blokun iirindeki trlerin heterojenli inin farkna varm ve iirin modernli ine odaklanmann bunu aklama konusunda yardmc olmayaca n anlam tr. rne in Kzl Ordunun on iki askeri seiminde Bloku Romantik olarak d nm tr nk hibir ey yapamayan ve bu yzden kendilerine devrim yapma gc verilen on iki ndere benzediklerini savunmu tur. Onlar mkemmel beyaz yaratan mkemmel siyahtrlar. Lectures on the History of Russian Literature (Rus Edebiyat Tarihi zerine Ders Notlar), Bakhtinin dil zerine kararla trlm bir kuramnn olmad n ileri srmektedir.Bu kuram sanat eserlerine yakla tka geli tirmektedir. Nesir dilinin ok sesli zelli i fikrini nermemi ve daha sonra bunu Dostoyevskiye uygulamam tr. Rus air ve yazarlarnn dikkatli al malar ile ba lam , Dostoyevskinin eserlerinin ok seslilik zelli ini ve baz airlerin biem e itlili ini ke fetmi ve daha sonra Romanda Sylem adl makalesinde sundu u daha genel bir dil kuram ortaya koymu tur. Grld gibi Bakhtin, Dostoyevskinin nceki ele tirileri zerinde dikkatli bir ekilde d nm tr; ok seslilik kelimesini onlardan birinden alm tr. Bakhtin ayrca iiri monolojik olarak grm tr. Fakat gzlemledi imiz gibi diyalojik unsurlar aslnda iirde bulmu tur. Neden Bakhtin iirde farkl biemlerin varl n kabul ettikten sonra dahi iiri diyalojik dile katmaktan ekinmektedir? iirde kelimeler arasnda, gnlk dil ya da roman dilindeki bir ili kide grlmesi muhtemel olamayan ili kiler, bylece poetik sylem ve di er sylemler arasnda bir ayrm bulunmaktadr. Bakhtine gre iir dili esasen yazarn kendi bulu udur. Bakhtinin gr nde air poetik biem biliminin tek belirleyicisidir. Ayn zamanda az nce syledi imiz gibi, bir iir baz diyalojik unsurlara sahiptir ve okuyucunun yorumuyla alakaldr. Bakhtin Romanda Sylem adl makalenin ilk blmnde, romann biem bilgisinin iirinkiyle kyaslanamaz oldu unu savunmaktadr ve bu yzden poetik analiz bunu aklayabilmi tir.Romansal ve saf epik ifade biimleri arasndaki temel farkllk gz ard

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

108

edilmektedir. Roman ve epik arasndaki farkllklar genelde yalnz ba na tema ve olu turma seviyesinde grlmektedir. Bakhtinin felsefesinde iir ve nesir arasndaki gerilim, poetik metnin nesir metninden fakl oldu unu ileri srmektedir. Bu da iirdeki yazar ki isinin nesir yazarndan ok daha nemli oldu u anlamna gelmektedir. Ayn zamanda isel diyalojizm (kelimelerin birbirleriyle olan ili kisi) genel olarak dilin bir zelli i oldu u iin, iirsel metin belirli bir dereceye kadar metindir.Bakhtin unu gzlemlemektedir: Fakat unu tekrar etmekteyiz ki poetik trlerin o unlu unda, bu btnlkte do rudan farkedilen konu masna ve diline yanstld gibi, airin bireyselli inin btnl (ve e sizli i) ve dil sisteminin btnl poetik biemin ayrlmaz n ko ullardr. Fakat roman sadece bu ko ullar gerektirmemekle kalmayp, (sylemi oldu umuz gibi) dilin isel katmanla masn, toplumsal heteroglossiasn ve iindeki seslerin e itlili ini zgn romansal nesir iin nko ul yapmaktadr. (Sobranie Sochinenii, T.2,c: 264) V. Sonu: Mikhail Bakhtin, Bir Kltr ve Gelenek Ele tirmeni Mikhail Bakhtin tarihi ve gelene i nemli bulmaktadr. iir al malar genel dil kuramna izin vermekte ve ayn zamanda bu kuramn karma k hale getirmektedir. Kristeva, Bakhtinin yazy okuma metni olarak alglad n ve bu metni bir di er metni ieren ve buna cevap veren bir unsur olarak grd n belirtmektedir (The Kristeva Reader,p:39). Fakat Bakhtin poetik yaznn bireysel do asn vurgulam tr. Ayrca hem Problemy Problemy Poetiki Dostoevskogo hem de Notlarda, bir sanat eserini di er eserlerin arka planna koymadan nce bu sanat eserini kendi zgnl ierisinde grme ihtiyacn vurgulam tr. Yazar olarak okur kavramna ve yorum sorusuna nem vermi tir ve ayrca sanat eserini dillerin ve biemlerin belirli bir ok sesli birle mesi olarak, belirli bir zamanda ve belirli bir yazar tarafndan ortaya konulan bir eser olarak vurgulam tr.Problemy Poetiki Dostoevskogo eserindeki bir dipnotta unu belirtmektedir: Bu durum tabiiki Dostoyevskinin roman tarihinde izole edilmi oldu u ve onun tarafndan yaratlan ok sesli romann ncellere sahip olmad anlamna gelmemektedir. u ekilde devam etmektedir: fakat eserini ve bunun edebiyat tarihindeki konumunu do ru bir ekilde de erlendirmek iin nce kendi e sizli i ierisinde, Dostoyevskide Dostoyevskicili in ne oldu u grlmelidir (Problemy Problemy Poetiki Dostoevskogo.c:13). Yukarda da szn etti imiz gibi Bakhtinin eseri, aslnda ok daha incelikli ifadeler iermektedir. nk Notlarda incelenen iirdeki diyalojik unsurlar bulmu ve poetik biemleri heteroglossiann bir paras olarak romana katm tr. Bakhtin trler ve biemlerdeki farkllklara kar hassasken ve edebi metinde yazarn ki ili inin farkndayken, yle grnyor ki yapsalclk sonras metin kuram dil ve sylemi daha genel anlamda d nmektedir. Roland Barthes gibi bir postyapsalc her bir sistemi, baskc ve daraltc olarak grrken, Bakhtin bir sanat eserine sistematik bir ekilde yakla ma taraftardr. Bakhtinin analizleri edebiyat tarihinde bireysel bir eserin konumunu ve yazarn nemini vurgulamaktadr. Okurun nemi Romanda Sylemde belirtilmi tir fakat belirli yazar ve eserler zerine yazm oldu u kitaplarda Bakhtin her bir eserin toplumsal arka plann, yazarnn ki isini ve bunun edebi gelene e olan ili kisini incelemi tir. Okuyucuya tam anlam hakk verilmemi tir. Bakhtin heteroglossia kuramn toplumsal ve tarihi ba lamn nemini azaltmadan ve bir sanat eserindeki herhangi bir nceden karar verilmi ahlak ya da anlamn varl n gzden karmadan sunmaktadr.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

109

Kaynaka : Allen, Graham. Intertextuality. London: Routledge, 2000. Bakhtin, M.M. The Dialogic Imagination. Ed. Michael Holquist. Austin: University of Texas Press, 1981. Bakhtin, M.M. Problemy Poetiki Dostoevskogo. Izd. 3-e. Moskva: Khudojestvennaia Literatura, 1972. Bakhtin, M.M. Sobranie Sochinenii, T.2 (Collected Works, V.2). Ed. S. Bocharov, L. Melihova. Moskva: Russkie Slovari, 2000. Barthes, Roland. Image, Music, Text. London: Fontana Press, 1977. Barthes, Roland. Inaugural Lecture, http://math.albany.edu:8000/~rn774/fall96/barthes.html. 06 Dec, 2004. Encyclopaedia Britannica Online. http://search.eb.com.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009