Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Gei

Yazarlar Yrd.Do.Dr. Serap SUUR Do.Dr. Nadir SUUR

NTE

Amalar
Bu niteyi altktan sonra; geleneksel toplumdan modern topluma geite toplumsal yaplarla kurumlarda grlen deiiklikleri aklayabilecek, ada toplumun yapsna ilikin kuramsal yaklamlar kavrayabilecek, modern toplumu zellikleriyle tanmlayabilecek, modernlemeye ynelik eletirel grler gelitirebileceksiniz.

indekiler
Giri Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geiin Temel Boyutlar ada Toplumun Yaps zerine Kuramsal Yaklamlar zet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar 19 19 24 28 29 30

alma nerileri
Bu niteyi bir nceki nitedeki konularla ilikilendirerek alnz. Bu nitedeki konular asndan Trkiye Cumhuriyeti'nin adalama srecini inceleyiniz. Daha geni bilgi iin, nite sonundaki kaynaklara bavurunuz.

ANADOLU NVERSTES

GELENEKSEL TOPLUMDAN MODERN TOPLUMA GE

19

1. Giri
deolojik, siyasal, ekonomik ve toplumsal boyutta modern toplumun kurulmas ile birlikte insanolu yeni bir dnemece girmitir. Son ikiyzyl ierisinde modernizmin dayand temel ilkeler ada toplumun ekillenmesinde etkili olmu, bilim ve tekniin gelimesi ile birlikte toplumsal deimenin hz kadar genilii de alabildiince artmtr. Dolaysyla, modern toplum bir deiim toplumu haline gelmitir diyebiliriz. Peki bu deiimin gc nereden gelmektedir? Gnmz toplumu hangi dinamikler zerine kuruludur? Bu dinamizmin dayand genel ilkeler var mdr, varsa nelerdir? te bu blmde yukardaki sorularn yantlar verilmeye allacak ve ada toplumun ekonomik, siyasal, toplumsal ve kltrel yaps ele alnacak, bu erevede, onsekizinci yzyldaki aydnlanma dneminden gnmze kadar ada toplumun hangi dinamikler zerinde gelitii incelenecek ve bunu yaparken, ada toplumun retim, tketim, bo zaman etkinlikleri, kentsel yaam, demokrasi, modern devlet, kitle iletiimi ve kreselleme gibi temel zellikleri esas alnacaktr.

2. Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geiin Temel Boyutlar

Daha nceki nitede ada toplumun oluumunun belirli bir tarihsel sre ierisinde Bat Avrupa'da ortaya ktn ve oradan tm dnyaya yayldn grmtk. Yine Birinci nitede, akl, bilim, ilerleme ve gelime kavramlarnn aydnlanma dnemi ile birlikte geleneksel toplumdan modern topluma geite ok nemli bir yere sahip olduunu renmitik. Bu erevede, geleneksel toplumdan modern topluma geite asl kopuun 'Sanayi Devrimi', 'Fransz htilali' ve 'Bilimsel Devrim' ile gerekletiini belirtmitik. Birinci nitede belirtilen aydnlanma ve modernleme ile ilikili dnmlere bal olarak geleneksel toplumdan modern topluma geii drt boyutta ele alacaz. nk, onsekizinci yzylda yaanmaya balanan teknolojik gelimeler, sanayileme, tarmsal gelime ve kentleme ile birlikte modern toplumun yaps deimeye balamtr. Buna paralel olarak toplumsal yaplarda ve kurumlarda nemli deimeler ortaya kmtr. Bu deiimin boyutlarn aadaki gibi sralayabiliriz.

2.1. deolojik Boyut

deolojik boyutta yaanan deiimler olduka nemlidir. Zira herhangi bir toplumsal deiimin mmkn olabilmesi iin ilk nce insann dncesinin deimesi gerekmektedir. Aksi halde toplumsal deimenin mmkn olamayacan biliyoruz. Aslnda insan bilgisinin ve dncesinin deimesinin dnda ok az ey dei-

AIKRETM FAKLTES

20

GELENEKSEL TOPLUMDAN MODERN TOPLUMA GE

mektedir. Geleneksel toplumdan modern topluma geite yaanan ideolojik deiimin kkenlerini onikinci yzyl rnesansna kadar geriye gtrmek mmkndr. nk onikinci yzylda altn an yaayan slam ve Yunan uygarlklarnda bir ok dnr doal ve toplumsal olaylarn aklanmasnda akl kullanmaktadrlar. Bu dnrlerin eserlerinin bat dillerine evrilmesi batl dnrleri ok etkilemi ve bu dnce tarz bata talya olmak zere Avrupa'nn nemli bir blmnde rnesans ve reform dncesinin temelini oluturmutur.

Onsekizinci yzyl aydnlanma dncesinin temelini oluturan gelimeler nelerdir? Onikinci yzyldan onaltnc yzyla kadar akln geree ulamada en nemli bir ara haline gelmesi, doa bilimlerinde ve zellikle astronomide nemli bulular beraberinde getirmitir. Onaltnc yzyla gelindiinde artk insanolunun iinde bulunduu doal ve toplumsal evreyi kavraynda geleneksel eler etkisini yitirmeye balam ve onsekizinci yzyl aydnlanma dncesinin temelini oluturan rnesans dncesi toplumun dier alanlarn da etkisi altna almaya balamtr. Bu erevede, rnesansn etkisi bata sanat ve edebiyat olmak zere dinsel kurumlara da sramtr. Dinde reform dncesi ortaada kutsal din zerine kurulu olan sistemden honut olmayan toplumsal kesimler tarafndan telaffuz edilmeye balanmtr. Matbaann bulunmas ve okur yazar orannn artmas, dindeki reform srecini daha da hzlandrmtr. Zira okur yazar olan insanlar kilisenin topluma benimsettirmeye alt din ile kutsal kitapta yazl olan din arasndaki fark grmeye balamlardr. Rnesans ve reform hareketleri ve sonrasnda aydnlanma hareketi ile birlikte Avrupa, dnyann toplumsal ve ekonomik ynden en gelimi ktas haline gelmitir. Bu nedenle biroklarna gre modernleme 'Avrupallama' ya da 'Batllama'dr. Sonu olarak diyebiliriz ki, ideolojik boyutta geleneksel toplumdan modern topluma geite rnesans ve reform hareketleri ile aydnlanma dncesi ok etkili olmu ve dinsel normlara dayal geleneksel dnya gr yerini insan aklna ve bilimsel anlaya dayal aklama yolunun benimsendii rasyonel bir dnya grne brakmtr.

2.2. Siyasal Boyut

Karizmatik: Kitleler karsnda olaanst saygnl ve etkileme gc bulunan. Bir birey olarak kendisini aan, kendinde bulunan bir kutsall canlandran bir kimsenin egemenlii.

Siyasal boyuttaki deiimler bata ngiltere olmak zere Amerika ve ardnda da Fransa'da ortaya kmtr. Aydnlanma ile birlikte ne kan demokrasi, katlmclk ve anayasaclk kavramlar erevesinde siyasal ynetim ancak demokratik olabilirdi. Dolays ile modern devlet otoritesini aydnlanma ncesi dnemlerde olduu gibi belirli bir takm geleneksel elerden (kutsal kitaplarda, tanrdan ve doast glerden) deil, bizzat zgr bireylerin demokratik katlmndan alabilirdi. Artk iktidarn kayna karizmatik de deildir. ktidarn kayna halktan geliyordu. Artk halk bir arada tutan ba dinsel, mezhepsel veya soy sop ilikisi deildir. Yalnz 'ulus' ba insanlar bir arada tutabilirdi ve ancak iktidarn meruiyeti ulusal snrlar ierisinde ulusuna yurttalk ba ile bal olan bireylerin onayna baldr. Yani, modern toplumda iktidarlarn meruiyeti ulusal snrlar ierisindeki yurttalarn
ANADOLU NVERSTES

GELENEKSEL TOPLUMDAN MODERN TOPLUMA GE

21

zgr iradelerine dayaldr. Ancak, kaynan halktan alan iktidarn yalnzca meru olmas yetmez, akla da uygun olmas gerekir. Bir iktidarn akla uygun olabilmesi iin devlet ile halk arasndaki demokratik iliki ok iyi kurulmal, toplumun genel iradesini temsil etmeli, toplumun gereksinimleri rasyonel olarak belirlenerek zmlenebilmeli, yurttalarn zgrlkleri yasal gvence altna alnmal ve iktidarn demokratik biimi aklsal olarak temellendirilmelidir. Bu bir lde gnmzdeki modern devlet anlaynn egemen hale gelmesi demektir. Geleneksel ve modern devlet biimleri arasndaki balca farkllklar nelerdir? Modern devlet aydnlanma ncesi dnemlerdeki geleneksel devlet tipinden olduka farkldr. nk, geleneksel dnemde devletlerin ok byk bir ounluu iktidarn kaynan ya tanrya ya da karizmatik bir otoriteye dayandrmaktayd. Geleneksel devlet varln devam ettirebilmek iin iktidarn belirli toplumsal kesimlerle de (asiller, soylular, toprak sahipleri gibi) paylaabilmekteydi. Dolaysyla nfusun ok byk bir kesimini oluturan geni halk tabakas iktidarn oluumunda herhangi bir sz sahibi olmad gibi, iktidarn uygulamalarna boyun emekle ykmlydler. Geleneksel dnemdeki devletlerin temel ilevleri d saldrlara kar lkenin korunmas ve ieride dzenin salanmasndan ibaretti. Bunun iin geleneksel devlet kendi lkesini koruyabilecek bir ordu ve kendisini finanse edebilecek bir vergi sistemi oluturmutu. Oysa modern devlet bir ulus kavram ereveside ekillenmekte ve iktidarn meruiyetini ve kaynan halka dayandrmaktayd. Modern devlet yalnzca ulusunu d tehlikelerden koruyan ve ieride dzeni salamaya alan devlet deildir. Modern devlet ayn zamanda eitimden sosyal gvenlie, salktan alt yap yatrmlarna kadar toplumun gereksinimlerini karlamak iin nemli ilevleri yerine getiren sosyal bir devlettir. Modern devlet tm bu ilevleri yerine getirirken en rasyonel bir ekilde rgtlenmekte ve tm faaliyetlerini yazl hukuk kurallar erevesinde yapmaktadr. Yine modern devlet bireysel hak ve zgrlkleri (zel mlkiyet hakk, seme ve seilme hakk, giriim hakk gibi) gvence altna alan bir devlettir. Modern devlet kendi snrlar ierisinde etnik ve dinsel kkeni ne olursa olsun tm bireylerin ulusuna yurttalk ba ile bal olmasn gerekli klar. Bunun iin tarihsel, siyasal ve kltrel btnln salanmasnda en nemli birletirici e olan ulusal kimliin benimsettirilmesi gerekmektedir. Dolaysyla, modern devletin ortaya kmas ile ulusalclk hareketlerinin glenmesinin ayn dneme denk dmesi bir tesadf deildir.

2.3. Ekonomik Boyut

Geleneksel toplumdan modern topluma geite ekonomik faaliyetlerin oynad roln nemi ok byktr. Zaten ideolojik dzeyde meydana gelen deimeler ekonomik etkenlerle desteklenmeseydi aydnlanma dncesinin pratik yaama uyarlanmas belki de mmkn olmayacakt. Zira ideolojik dzeyde ortaya kan rnesans ve reform hareketleri ile aydnlanma dncesini en bata geleneksel topAIKRETM FAKLTES

Ruhban snf: Dnyevi yaam ile dinsel yaam arasndaki araclk ilerini yerine getiren din adamlar snf.

22

GELENEKSEL TOPLUMDAN MODERN TOPLUMA GE

lumdan honut olmayan ve ekonomik ynden zenginlemeye balayan burjuva snf desteklemitir. Burjuva snfnn zenginlemeye balamas ilk nce ticaretin gelimesiyle ortaya km ve daha sonra Sanayi Devrimi ile birlikte pekimitir. Burjuva snfnn ortaya kmas ile birlikte tarma dayal bir ekonomik yapdan sanayi rnlerinin ticaretine dayal bir kent ekonomisine geilmitir. Bu ilk nce geleneksel toplumlarda topraa dayal olarak elde edilen zenginliklerle gcn srdren toprak sahiplerini etkilemitir. Bu durum, topraa dayal bir ekonomi zerinden vergi toplayarak varln devam ettiren ruhban snfnn yalnzca ideolojik ve siyasal olarak deil fakat ayn zamanda ekonomik olarak da gcnn azalmas anlamna gelmektedir.

Ekonomik boyuttaki deiimin balca zellikleri nelerdir? Bilimde ortaya kan olaanst gelimeler teknik bulular da beraberinde getirmi, teknik bulularn retim srecine uyarlanmas da retimi artrmtr. reti min artmas yeni pazarlarn bulunmasn gerekli klm ve bu yolla ticaret yerel boyuttan karak, nce lke ve daha sonra da dnya apna yaylmaya balamtr. Ticaretin bu denli yaynlamaya balamas ticaretle uraan kesimi zenginletirilmi, zenginleen kesim de (ticaret burjuvazisi) byk bir sermaye birikimine sahip olmutur. Ticaret burjuvazisinin elde ettii sermaye birikimi hem retimde verimlilii artrmaya ynelik yeni yatrmlar beraberinde getirmi, hem de retim mitarlarndaki artlar ticaretle uraan kesimler arasndaki rekabetin artmasna neden olmutur. Artan teknik i blm, alma yaamnn karmaklamas, hzl kentleme, ticaretin genilemesi ve ii iveren gibi yeni toplumsal snflarn ortaya kmas, ekonomik boyuttaki deimenin temel zelliklerini meydana getirmektedir. Ancak ekonomik boyuttaki deiim en kkl bir ekilde onsekizinci yzyldaki Sanayi Devrimi ile birlikte gereklemi, ekonomik gce sahip olan yeni burjuva snf feodal sistemden memnun olmayan kyl kitlesini arkasna alarak, siyasal gc geleneksel snfn elinden almtr. Bu sre ngiltere'de daha ok evrimsel bir ekilde yaanmken, Fransa'da radikal bir ekilde gereklemitir.

2.4. Toplumsal Boyut

Toplumsal alandaki deimeler ideolojik, siyasal ve ekonomik deimelere hem elik etmi ve hem de onlar tamamlamtr. Toplumal boyuttaki deimelerin ok eitli grnmleri vardr. Ancak biz burada yalnzca beli bal olanlarna deineceiz.

?
Eitimde frsat eitlii: Eitim alandaki bir giriime, bir semeye vb. katlanlar arasnda eit koullarn ve olanaklarn bulunmas durumu.

Geleneksel ve modern toplum bireyleri arasnda eitim hizmetinden yararlanabilme asndan ne gibi farkllklar vardr? Geleneksel toplumdan modern topluma geite bireylerin kendi yeteneklerini ve eilimlerini daha iyi gerekletirebilecekleri bir eitim sistemi herkese eit bir ekilde sunulmutur. Oysa geleneksel toplumlarda eitim yalnzca belirli kesimlere tannan bir ayrcalkt. Gnmz toplumlarnda eitimde frsat eitlii istenilen ltANADOLU NVERSTES

GELENEKSEL TOPLUMDAN MODERN TOPLUMA GE

23

lerde salanamam olmasna karn, tm bireyler belirli eitim olanaklarndan yararlanma konusunda eit haklara sahiptir. Yani modern toplumda eitim hizmetleri yalnzca belirli kesimlere deil, toplumun tmne sunulmaktadr. Modern toplumlarda esas olan bireylerin sosyal ve ekonomik ynden eitlenmesi deil, frsatlarn eitlenmesidir. Modern topluma geile birlikte eitimin yaygnlamas okur yazar orann artrm ve bu yolla bilgi geleneksel toplumlardan farkl olarak belirli kesimlerin tekelinde olmaktan kp hzla yaylmaya balamtr. Geleneksel toplumdan modern topluma geite kadnn toplumsal statsnde meydana gelen deimeler nelerdir? Geleneksel toplumdan modern topluma geite nemli bir deiim de kadnn toplumsal statsnde yaanmtr. Kadnlar artk eitim olanaklarndan yararlanarak kamusal alana kabilmekte ve erkekler ile birlikte mesleksel, ynetsel ve brokratik ilerde alabilmektedir. Kadnn alma yaamna aktif katlmnn salanmas ile birlikte kadnn sosyal ve ekonomik stats ykselmi ve erkekler ile birlikte eit frsat ve sorumluluklara sahip olmutur. Kukusuz kadnn konumundaki bu olumlu deime, modern toplumda kadn sorununun zmlendii anlamna gelmemektedir. Ancak u bir gerektir ki, geleneksel toplumlardaki kadnn statsne gre, gnmz kadn eitim hizmetlerinden daha iyi yararlanmakta, alma yaamnda daha aktif olarak bulunabilmekte ve aile ierisinde karar alma srecine daha fazla katlabilmektedir. Modern toplumun bir dier zelliini uzmanlama ve i blmnn hzl bir ekilde artmasnda grmek mmkndr. nk makinalama ile birlikte birlikte bedensel emek, yerini kafa emeine brakmaktadr. Makinalar adale gc ile yaplan ileri stlenmekte ve alan nfusun byk bir blm uzmanlk gerektiren mesleklerde almaktadr. Geleneksel toplumlardan farkl olarak modern toplumun alan nfusu arlkl olarak, tarmda deil kentte, bedensel deil zihinsel ilerde almaktadr. Modern toplumlarda mesleklerdeki uzmanlama belirli toplumsal hizmetlerin daha etkin ve verimli bir ekilde topluma sunulmasn salamtr. zellikle tbbn ilerlemesi salk hizmetlerini olumlu bir ekilde etkilemi, buna bal olarak da lm oranlarnda hzl bir d yaanmtr. Modern toplumun aile yapsnda gzlenen deiiklikler nelerdir? Modern toplum ayn zamanda aile yapsnda da nemli deiiklikleri beraberinde getirmitir. Ekonomik faaliyetlerin tarmdan sanayiye doru kaymas kentlere doru nfus gn artrm ve buna bal olarak geleneksel geni aile tipi zlmeye balamtr. Artk kentsel yaamda ana-baba ve kk ocuklardan oluan ekirdek aile tipi egemen olmaya balamtr. Kukusuz, modern toplumun ortaya kmas ile birlikte yukarda belirtilen deiimler ve bu deiimlerin hz tarihsel sre ierisinde toplumdan topluma farkllklar gstermitir. Dier taraftan, modern toplumla birlikte ortaya kan bu deiimAIKRETM FAKLTES

?
Geni aile: Ayn toprak paras stnde ve bir alie bakannn buyruu altnda yaayan siyasal-iktisadi insan birlii.

24

GELENEKSEL TOPLUMDAN MODERN TOPLUMA GE

ler ok ynl toplumsal ve ekonomik sorunlar tamamen zemedii gibi yeni sorunlar da beraberinde getirmitir. Ancak, geleneksel toplumdaki bireylerin iinde bulunduu koullarla kyaslandnda, gnmz insannn belirli sorunlarnn zmlenmesinde ok nemli bir aama kaydettii sylenebilir.

3. ada Toplumun Yaps zerine Kuramsal Yaklamlar

Modern toplumun oluumu ile ilgili sistematik bir toplum modeli ilk nce pozitivist gelenek ierisinde yer alan Saint Simon (1760-1825) ve Auguste Comte (1798-1857) tarafndan gelitirilmitir. Bu iki dnrn temel sorunu toplumun iinde bulunduu kaos ve kargaadan bir an nce kurtulabilmesi iin toplumu dzenleyen kurallarn pozitivist temele dayal olarak oluturulmas ve toplumun tekrar istikrara kavuturulmasdr. Daha sonralar ise modern toplumun ileyiini Karl Marks (1818-1883) maddeci, Emile Durkheim (1858-1917) pozitivist ve Max Weber (19641920) ise rasyonalist erevede ele almtr. Bu dnrlerden Marks modern toplumun snf atmasna dayal bir eletirisini yaparken, Durkheim modern toplumun sorunlarn zeceine inand 'toplumsal dayanma' kavramn ele almtr. Weber ise modern toplumun giderek artan rasyonellemesine kar ktmser bir tavr izlemi ve bilimin nitelii zerine pozitivizm ve modernizmin bir eletirisini gelitirmitir. Weber rasyonalizm kavramn, ada toplumu dzenleyen kurum ve kurulularn brokratik bir ekilde ar rgtlenme sreci ierisine girmesi anlamnda kullanmaktadr.

Anthony Giddens modernizmi ka boyutta ele almaktadr? Gnmz dnrlerinden Anthony Giddens (1938-) ise modernizmi drt boyutta ele almaktadr. Giddens'a gre modernizmin birinci boyutunu zel mlkiyet, sermaye birikimi, rekabet, meta retimi ve toplumsal snf sistemine dayal olan 'kapitalizm' meydana getirmektedir. kinci boyutu, bata retim olmak zere iletiimde, ulamda ve gnlk yaamn dier alanlarnda cansz maddi g kaynaklarnn, yani teknolojinin kullanlmaya balamas ile ilikili olan 'sanayileme' olgusu oluturmaktadr. Sanayileme boyutu mal ve hizmetlerin retimi srecinde kullanlan teknolojik ara gereler kadar, bu sre ierisinde bulunan insan rgtlenmelerini ve ilikilerini de kapsamaktadr. nc boyut ise 'gzetim ve denetleme'dir. Bu boyutta, gzetime tabi olan topluluklarn siyasal alandaki etkinliklerinin, devlet tarafndan denetimi sz konusudur. Modern toplumun drdnc ve son boyutunu ise 'iddet aralarnn kontrol' meydana getirmektedir. Gnmzde, iddet aralar ulusal snrlar ierisinde modern devlet tarafndan sahiplenilmekte ve denetlenmektedir. Giddens'a re bu modern toplumun nemli bir boyutunu gstermektedir. nk savan sanayilemesi, tm iddet aralarnn modern devletin yetkisi ve denetimi altnda bulunmasn gerekli klmaktadr. Modern toplumun ortaya kmas ile, zaman ve mekan kavramlarnda bir dnm yaanmtr. Buna gre, geleneksel toplumlarda belirli bir zaman ve mekan boyutu
ANADOLU NVERSTES

GELENEKSEL TOPLUMDAN MODERN TOPLUMA GE

25

ierisinde skm ve kendi iine kapal olan toplumsal ilikiler, kitle iletiim aralarnn yaygnlamas ve ticaretin gelimesi ile birlikte yerellikten kmaya balamtr. Ayrca, geleneksel toplumlardan farkl olarak, ada toplumda insanlarn belirli ekonomik ve kltrel amalar dorultusunda corafi olarak hareket alanlarnn genilemeye balamasnn da bu srece katks olmutur. Yerellik dna taan ilikilere bal olarak lkeler arasndaki ekonomik, siyasi ve askeri ilikiler gelimeye balam ve ada toplum yerel olan ile kresel olan arasndaki ok ynl ilikilerin gelitii bir kck ky haline gelmitir. Artk dnyamzn bir yresindeki bir olgu ve olay, kolayca kendi corafyasnn dna taabilmekte ve kresel bir olgu ve olay haline gelebilmektedir. Bu nedenle modern toplumun en nemli zelliklerinden biri de 'kreselleme'dir. Kreselleme nedir? Literatrde kreselleme kavramnn ok farkl tanmlar yaplmaktadr. ancak genel olarak kresellemeyi dnya toplumlarnn sanayideki gelimelerine ve kitle iletiim aralarnn yaygnlamasna paralel olarak ekonomik, siyasal ve kltrel dzeyde dnyann bir ucunda olumakta olan olaylarn, kararlarn, almalarn ve etkinliklerin yerel ve ulusal snrlarn tesine taarak dier toplumlar etkileyebilmesi olarak tanmlayabiliriz. Bu anlamda kreselleme, dnya toplumlarnn ekonomik, siyasal ve kltrel boyutta birbirlerini etkilemelerini ifade etmek iin kullanlmaktadr. Ancak gzden uzak tutulmamas gereken bir nokta da, kreselleme ile dnya toplumlarnn ekonomik, siyasal ve kltrel boyutta etkileim ierisine girmesi dnyamzn ilevsel adan btnletii, atmalarn azald ve farkllklarn ortadan kalkt anlamna gelmemelidir. Zira kreselleme hem farkllamay, hem atmay ve hem de btnlemeyi ieren ok ynl bir gelimedir. Yine ayn ekilde, kresellemenin etkisinin artmas, yerel olan tm elerin yok olmas anlamna gelmemelidir. Gnmzde kresel etkilere kar hem kltrel boyutta, hem siyasal boyutta yerel bir tepkinin giderek glendiini syleyebiliriz. Balkanlar'da ve Kafkasya'da yerel dzeydeki etnik ve milliyeti akmlarn glenmesi buna rnek olarak verilebilir.

3.1. Modern Toplumun zellikleri

Modern toplumun olumas ile birlikte toplumsal yaamda egemen olan dnsel, kltrel, siyasal ve ekonomik gelimeleri u ekilde sralayabiliriz: Ekonomik, siyasal ve kltrel ilikiler gelierek kendi iine kapal olan toplumlarn btnlklerini paralam ve onlar kresel dnyann bir paras haline getirmitir. retilen mal ve hizmetlerin uluslararas hareketliliine bal olarak ok uluslu irketlerin says artmtr. Ekonomik, siyasal, kltrel ve askeri alanda IMF, NATO ve Avrupa Topluluu gibi ok uluslu kurulularn says giderek artmtr.

AIKRETM FAKLTES

26

GELENEKSEL TOPLUMDAN MODERN TOPLUMA GE

nsan haklar, nkleer silah ve sava kartl ve evrecilik gibi yeni toplumsal akmlar ortaya kmtr. Olimpiyat Oyunlar ve Dnya Futbol ampiyonas gibi uluslararas sportif faaliyetler giderek yaygnlamtr. Nobel ve Oscar gibi uluslararas bilim ve sanat dlleri verilmeye balanmtr. Turizm byk bir hzla gelimitir. Etnik ve milliyeti akmlar glenmeye balamtr. Kitlesel retimi besleyen kitlesel tketim kalplar ortaya kmtr. Sermayenin uluslararas hareketlilii, bankacl ve borsa yolu ile daha da artmtr. Yazl ve grsel kitle iletiim aralar toplumsal yaamn hemen hemen her alanna nfuz eder hale gelmitir. Gnmzde sivil toplumu meydana getiren toplumsal snflar, kar gruplar, bask gruplar, dini cemaatler ve gnll kurulular gibi eitli gruplar rgtlenmeye balamtr. Toplumsal, ekonomik ve kltrel alanlarda bilgiye ve bilgi teknolojisine sahip olma nemli bir g kayna haline gelmitir.

3.2. Modernleme'ye Ynelik Eletirel Grler

Modernleme ve ona elik eden sanayileme olgusu, olumlu ve olumsuz sonular ile gnmze kadar gelmitir. Modernlemenin olumlu yanlar kadar olumsuz yanlarn n plana karan ve hatta modernlemeyi tamamen reddeden dnrler bulunmaktadr. Onsekizinci yzyldan ondokuzuncu yzyla geilmesi ile birlikte aydnlanma dncesi ve onun bir uzants olan pozitivist toplum modeli ve modernleme zerine eletiriler ortaya kmaya balamtr. Eletirilerin bir ksm daha ok Almanya'da ortaya kan romantizm akmndan gelmitir. Romantizm akm ieriside yer alan dnrler modernleme ile birlikte toplumlardaki tm deerlerin byk bir ykma uradn ve toplumu toplum yapan bu deerlerin yerine yenilerinin konulamadn ne srmtr. Romantizme gre, ahlaki ve kltrel ynden aydnlanma ve modernizm, toplumsal yaam ykma uratmtr. Daha sonralar ise Karl Marks (1818-1883) ekonomik temelden hareket ederek kapitalist retim ilikileri var olduka, sanayileme ve modernleme ile toplumsal sorunlarn zmlenemeyeceini ne srmtr. Dier taraftan Alman Sosyolou Max Weber'e gre, modernleme ve rasyonelleme ile birlikte toplumun daha ileriye doru gittiini ne srmek mmkn deildir. nk ar rasyonelleme kat kurallar ve brokrasiyi beraberinde getirdii iin irrasyonellii iinde tamaktadr. Modernizme kar ktmser bir tavr izleyen Herbert Marcuse (1898-1979) ve Jurgen Habermas (1929 -) gibi ada dnrler ise modernlemenin insan, toplum ve doa zerindeki olumsuz sonular zerinde durmaktadrlar.

Modern toplum hangi ynlerden eletirilmitir?

ANADOLU NVERSTES

GELENEKSEL TOPLUMDAN MODERN TOPLUMA GE

27

Modernleme ile birlikte gelimi lkeler ile az gelimi lkeler arasndaki sosyal ve ekonomik farkn azaldn pek syleyemeyiz. Hatta gelimi olan lkeler, sanayileme ve modernleme sreci ierisinde kendilerinin avantajl konumlarn srdrebilmekte ve bu durum lkeler arasndaki eitsizlii yeniden retebilmektedir. Bu eitsizliin yeniden retilmesinde gelimi lkelerin lehine ileyen kresel dzeydeki ekonomik ve siyasal ilikiler nemli bir rol oynamaktadr. Dier taraftan az gelimi lkeler uzun zamandan beri modernlemenin gerektirdii reformlar yapm olmalarna ramen gelimi lkelerin seviyelerine bir trl ulaamamaktadrlar. Bunda ekonomik ve siyasal adan az gelimi lkelerin gelimi lkelere baml olmalarnn etkisi oktur. Bu da gstermektedir ki, modernleme projesi az gelimilii ve bamll ortadan kaldramamakta ve hatta bunu srekliletirmektedir. Geleneksel yaam biiminin ortadan kaldrlmas ve onun yerine modern bir yaam biiminin kurulmas modernlemenin zn oluturmaktadr. Ancak yeni bir yaam biimi kurulurken gemie ait olan her eyin paralanp yok olmas yeni skntlar beraberinde getirmektedir. Bu anlamda modernleme bir ynyle ykc olurken dier yn ile yapcdr. Oysa, geleneksel deerler ile yeni deerlerin ok iyi bir bileiminin salanmas gerekmektedir. Modernleme projesinin bu anlamda ok baarl olduunu syleyemeyiz. Kimi zaman modernleme projesini yrtenler, modernlemenin aralarn ama haline getirmekte ve modernlemeyi gerekletirebilmek iin bask ve zor kullanmay bir yol olarak seebilmektedirler. Modernleme projesine getirilebilecek bir eletiri de tek tip insan modelinin yaratlmaya allmasdr. Bu da modern toplumda kltrel eitlilii ve zenginlii ortadan kaldrmaktadr. nk modernleme projesi ada insann ve ada toplumun profilini izerken belirli kalplar lt olarak almakta ve bunu gnlk yaam pratiine toplumlarn farkllklarn gzard ederek uygulamaya almaktadr. Modern toplumda birey giderek yalnzlamakta kendine ve evresine kar yabanclamaktadr. Ayrca modernlemenin en nemli dayanaklarndan biri olan sanayilemeyle bir yandan insann maddi yaamnda ve refahnda nemli gelimeler salanrken bir yandan da iinde buluduumuz doal evreye (sanayi kurulularnn zararl atklar ve ozon tabakasnn delinmesinde olduu gibi) ok byk zararlar verilmektedir. Modern toplumlarda bilimsel ve teknik ilerlemeler silah sanayisini de etkilemekte ve bu yolla savalar insanlk tarihinin hi bir dneminde grlmemi bir ekilde kitlesel lmlere neden olabilmektedir.
Yabanclama: nsann kendi abasnn kendisine yabanc bir gce dnmesi. nsann kendi eylemlerine egemen olacana, onlarn egemenliine girmesi. Bir gszlk duygusu, kendine gvenin yitirilmesi, sosyal yaamn dzenlenmesine ilikin deerlerin zmsenememesi.

AIKRETM FAKLTES

28

GELENEKSEL TOPLUMDAN MODERN TOPLUMA GE

zet
Son iki yzyllk dnemde geleneksel toplum yapsndan modern toplum yapsna gei srecinde yaanan toplumsal ve kltrel deiimlerin hz ve yaygnl belki de insanolunun onsekizinci yzyla kadar yaam olduu deiimden daha fazla olmutur. Bunda en ok bilimin ve teknii gelimesi ve bu gelimelerin gnlk yaama uyarlanmasnn etkisi olmutur. Bilimin ve tekniin ilerlemesine toplumsal ve kltrel eler de eklemlenerek onsekizinci yzylda aydnlanma hareketi ile birlikte modern toplumun oluumuna olanak salayan gelimeler gnmze kadar hzla ilerlemitir. letiimin, ulamnn ve ticaretin giderek yaygnlamaya balad dnya, o eski kendi iine kapal dnya deildir artk. Modern dnya bilginin, mal ve hizmetlerin snr tanmayan bir ekilde akp gittii ve insanolunun iinde bulunduu corafi mekan ne kadar yakn ya da uzak olursa olsun derinden etkilendii bir dnyadr. Gnmzde bilimin nitelii konusundaki iyimserlik onkesizinci yzyldaki kadar gl olmasa bile, amz yine de bilimin ve tekniin adr diyebiliriz. zellikle kitle iletiim aralarnn gelimesi teknolojik yeniliklerin insann gnlk yaamnn her alanna kadar girmesine olanak tanmtr. Geleneksel toplumdan modern topluma geite onsekizinci yzylda yaanan toplumsal, siyasal ve ekonomik etkenler nemli rol oynamtr. Aydnlanma hareketi rnesans ve reform hareketlerinden devrald birikimin zerine Sanayi Devrimi ve Fransz htilali'nin ekonomik ve siyasal birikimini de katarak geleneksel toplumdan modern topluma kkl bir geii salamtr. Bylece aydnlanma ncesi toplumlarda doal ve toplumsal dnyay aklayan geleneksel dnya gr ve siyasal meruyetini kutsal kitaplardan alan dinsel otorite, yerini akln doal ve toplumsal dnyay aklamaya alt bilimsel dnya grne ve meruiyetini halktan alan demokratik ynetim biimine brakmtr. Bu erevede modern topluma yn vermede gelime, ilerleme, akl, bilim, modern devlet, demokrasi, laiklik, yurttalk ve milliyetilik gibi kavramlar n plana kmtr. Bu erevede ortaya kan dnmleri u ekilde zetleyebiliriz. Dnsel boyutta geleneksel dnya gr yerini pozitif dnya grne, Siyasal boyutta geleneksel otorite yerini demokratik otoriteye, Ekonomik boyutta tarmsal retim yerini sanayi retimine, Toplumsal boyutta ise kapal toplum yaps yerini toplumsal ve kltrel ynden ak topluma brakmtr.

Buna gre, eitim olanaklarnn yaygnlat, iblm ve uzmanlamann artt, kadnn alma yaamna daha aktif olarak katld, geni aile tipinden ekirdek aileye doru bir geiin olduu, kentsel nfusun artt ve iletiim aralarnn tm toplum yaamn etkilemeye balad bir modern toplum yapsna geilmitir. Modern toplum ayn zamanda kresel ve yerel boyutta siyasal, ekonomik ve kltrel dzeydeki ilikilerin etkileim ierisinde bulunduu bir toplumdur. Bu erevede insan toplumlar birbirlerine daha fazla yaklam ve dnyamz adeta kk bir ky haline gelmitir.

ANADOLU NVERSTES

GELENEKSEL TOPLUMDAN MODERN TOPLUMA GE

29

Ancak modernleme ile birlikte insanolu sorunlarn istedii lde zebilmi deildir. Modernleme insan yaamn birok ynden kolaylatrm olmasna karn, birok karmak sorunu beraberinde getirmitir. Bunlarn en banda sanayilemenin bir sonucu olarak doal evrenin kirlenmesi, modernleme projesinin toplumsal yaama geirilmesinde zaman zaman bask ve iddetin uygulanmas, bireyin giderek kendine ve evresine yabanclamas ve bilimsel ve teknik gelimelerin silah sanayisinde kullanlmas ile kitlesel lmlerle sonulanan savalarn olmas gibi sorunlar gelmektedir.

Deerlendirme Sorular
Aadaki sorularn yantlarn verilen seenekler arasndan bulunuz. 1. Modern toplumun oluumu ile ilgili ilk sistematik toplum modelini gelitiren ve pozitivist gelenek ierisinde yer alan dnr aadakilerden hangisidir? A. F. Bacon B. K. Marx C. A. Comte D. M. Weber E. A. Giddens Modern toplumun ileyiini brokratik anlamda ar bir rasyonelleme olarak gren dnr aadakilerden hangisidir? A. M. Weber B. K. Marx C. J. Locke D. A. Giddens E. D. Hume Aadakilerden hangisi A. Giddens'n modernizmi ele alrken kulland kavramlardan biri deildir? A. Kapitalizm B. Sanayileme C. Gzetim ve denetleme D. iddet aralarnn kontrol E. Din Aadaki dnrlerden hangisi modernizme kar ktmser bir tutum izlemitir? A. A. Comte B. J. Habermas C. S. Simon D. E. Durkheim E. J. Locke

2.

3.

4.

AIKRETM FAKLTES

30

GELENEKSEL TOPLUMDAN MODERN TOPLUMA GE

5.

Modenlemeye kar yneltilen eletiriler aadaki akmlardan en ok hangisi tarafndan getirilmitir? A. Pozitivizm B. Liberalizm C. Emprisizm D. Romantizm E. Seklarizm

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Black, C.E. (1986) adalamann tici Gleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara. idem, A. (1993) Aydnlanma Dncesi, letiim Yaynlar, stanbul. Giddens, A. (1994) Modernliin Sonular, Ayrnt Yaynlar, stanbul. Gkberk, M. (1980) Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul. Hall, S. ve Gieben, B. (1994) Formations of Modernity, Polity, Cmbridge. Hall, S. ve Jacques, M. (1996) Yeni Zamanlar, Ayrnt Yaynlar, stanbul. Kongar, E. (1983) Devrim Tarihi ve Toplum Asdan Atatrk, Remzi Kitabevi, stanbul. Kk, M. (1994) Modernite versus Postmodernite, Vadi Yaynlar, Ankara. zkalp, E. (1993) Sosyolojiye Giri, ESBAV Yaynlar, No.87, Eskiehir. Suur, N. (1994) Kreselleme zerine Sosyolojik Bir nceleme, Birikim, No.73, Mays. Tezcan, M. (1984) Sosyal ve Kltrel Deime, A..E.B.F. Yaynlar, No.129, Ankara.

ANADOLU NVERSTES