FICHA 5 1.1 Factores polticos, sociais e culturais que no sculo XVIII conducen Ilustracin.

. Ilustracin non unha corrente filosfica, remite aos feitos histricos que responden esixencia de se liberar da gua divina e conducir por un mesmo a sa propia vida. Son feitos relacionados coa revolucin inglesa e a sa expansin ao resto de Europa atravs de Francia. Tanto na sa dimensin poltica, desenvolvemento do estado moerno na forma demonarquas parlamentarias, econmica, desenvolvemento do capitalismo, cientfica, fsica de Newton, e filosfica. En termos filosficos a revolucin exprsase na esixencia de igualdade de todo o xnero humano asumido por todos os filsofos ilustrados. Merece ser destacado neste sentido a polmica entre Voltaire (XVIII), o escritor francs que simboliza o esprito de liberdade de pensamento da poca, con J.J. Rousseau (XVIII), o primeiro en dubidar en que o progreso do coecemento implicase progreso moral. 1.1 As novas ideas: progreso, educacin ou iluminacin, humanidade, civilizacin, natureza. A ide a de progreso relativa ao xito da ciencia newtoniana. A sa influienza social a convertir no principal factor de desenvolvemento econmico e social. Os problemas sociais e polticos formlanse como problemas de educacin pblica. A xeneralizacin da educacin convrtese no medio para o progreso social. A idea de humanidade a do suxeito moral e poltico. Ambas as das conciben o conxunto da humanidade a partir da idea de axente moral libre. Somos libres na medida en que nos tratamos coma cidadns libres, dicir, somos homes na medida en que compartimos a humanidade. 1.1 Caractersticas da razn ilustrada. Razn ilustrada expresa a esixencia de que o coecemento sexa claro, asequible razn comn e, xa que logo, a calquera ser humano. Por iso calquera era quen dunha opinin que poda facer pblica. A razn ilustrada razn pblica. Daquela o periodismo extndese por toda Europa e configura a conciencia de estar vivindo unha nova poca marcada pola ciencia de Newton e a nova filosofa. 1.1 Contextualizacin do texto e do autor. Kant (1724-1804) naceu e viviu toda a sa vida en Knigsberg, actual Kaliningrado. Foi o cuarto de nove irmns. A sa vida foi a dun home totalmente entregado ao estudo. Recibiu, da sa familia, unha educacin moral moi estricta. Destacou en ciencias fsicas e sobre todo en filosofa. En 1770, aos 46 anos, conseguiu unha praza na universidade. Foi profesor de lxica, matemticas, metafsica, xeografa fsica, antropoloxa, pedagoxa, filosofa da historia, filosofa do dereito, moral e filosofa da relixin. En 1796 xubilouse como profesor. Morreu en 1804. Na lpida recllese: Das cousas enchen o meu nimo da admiracin e respecto: o ceo estrelado que est sobre min e a lei moral que hai en min. Entre as obras mis importantes destacamos: Crtica da razn pura, Crtica da razn prctica, Crtica do xuizo, Fundamentacin da metafsica dos costumes, Cara a paz perpetua.

O seu contexto o propio da Ilustracin alamana. Nese tempo Alemaa careca de unidade poltica e o seu atraso econmico e poltico respecto de Francia e sobre todo Gran Bretaa era notable. Kant representa o cumio da Ilustracin europea. Esta calificacin vn dada pola radicalidade coa que desliga o coecemento da natureza, base do desenvolvemento econmico, da accin moral e poltica. Aquel o reino da necesidade este o da liberdade. 2.1 A idea kantiana de ilustracin. Kant publicou en 1784 un artigo chamado Resposta a pregunta que a Ilustracin? Nel expn a sa comprensin do fenmeno que ao longo de todo o sculo XVIII en Europa chamouse Ilustracin. Un ilustrado, di, algun que ten o valor de usar da sa propia intelixencia. De se liberar da sa culpable incapacidade porque non quen de vivir conforme coas sas propias opinins, ou, o que o mesmo, de confrontalas coas opinins establecidas en calquera tema. Coma todos os pensadores ilustrados non admite que unha opinin sexa lextima polo feito de proceder da tradicin ou de calquera outra autoridade. Non admite mis autoridade que a establecida polo tribunal da razn. Naturalmente, di Kant, poucos individuos son ilustrados. Por preguiza, por convencionalismo, por rutina, ou pola razn que sexa, os humanos deixanse guiar por titores. Non quita que haxa individuos que se atreven a cuestionar por si mesmos calquera autoridade, a dos libros ou calquera outra. Pero son poucos e, en calquera caso, non posible ser ilustardo en sentido pleno. Non cabe ter, por parte dun individuo, toda a formacin necesaria para examinar por si mesmo calquera opinin sobre calquera tema. Agora ben, en todo caso, sempre cabe a actitude ilustrada de s admitir as autoridades que tean que pasar por un exame pblico das sas pretensins. Ten que ser posible someter a exame calquera opinin que pretenda ser verdadeira, no campo que sexa. dicir, a liberdade de examen condicin absoluta para unha sociedade ser libre. Unha sociedade ilustrada, polo tanto, aquela na que posible que cada individuo examine por si mesmo calquera tema. O dereito que define unha sociedade como ilustrada , entn, o dereito a publicar libremente as propias opinins. A liberdade de opinin e prensa. Pero, a liberdade de publicar o que un pensa est limitada ao que Kant chama uso pblico da razn. Un clrigo, un oficial, un mestre ou calquera outro funcionario, calquera que forme parte da maquina do Estado, di Kant, est obrigado a obedecer e cumprir o cometido do seu cargo, inda que opine o contrario. No plpito o clrigo non ten liberdade para cuestionar a doctrina. Igual un oficial ou un mestre. En calidade de funcionarios deben admitir un uso privado da razn. A distincin entre uso pblico e privado aplcase a todo cidadn, non s aos funcionarios. Todos os cidadns estn obrigados a obedecer a lei. Ningun est, por exemplo, autorizado a non pagar impostos inda no caso que xulgara que fosen inxustos. Todos os cidadns deben obediencia mquina, ao Estado. Pero, tamn todo cidadn ten dereito a expoer publicamente a sa opinin sobre a xustiza dos impostos establecidos. Kant resuma isto deste xeito: Razoade canto queirades sobre o que queirades, pero obedecede!

2.1 A sntese entre racionalismo e empirismo en Kant. Kant parte na Crtica da razn pura de que a ciencia fsico matemtica valida. Non acepta o dogmatismo racionalista porque prescinde da experiencia, nin o escepticismo humeano porque reduce a experiencia a experiencia de feitos aqui e agora, ao coecemento do costume. Na sa opinin ambos os dous entenden que o coecemento o dado, ben no entendemento, ben na sensibilidade. Agora ben, ambas as das facultades son inseparables. A sensibilidade sen o entendemento cega e o entendemento sen a sensibilidade baleiro. Isto quere dicir que en todo coecemento hai algo da sensibilidade e algo do entendemento. A sensibilidade proporciona sensacins, contidos ou intuicins e o entendemento conceptos. O que define a sntese kantiana entre o racionalismo e o empirismo afirmar que s hai un coecemento, non dous, para os empiristas o sensible e para os racionalistas o intelectual. O coecemento exprsase mediante xuzos, isto , afirmacins verdadeiras ou falsas. A cuestin da validez, a de en qu consiste o caracter universal e necesario das afirmacins da da fsica matemtica ou a de qu podemos, en termos xerais, coecer de modo valido, redcese anlise de cmo a ciencia, de feito, expresa a validez dos seus coecementos. Trtase, en definitiva, de analizar as formulacins, os xuzos, da ciencia fsico matemtica co fin de comprender en qu consiste a sa validez e daquela a validez de todo coecemento. Nesa anlise, Kant, parte de que os xuzos se compoen dun suxeito e un predicado unidos polo verbo cpula. O suxeito e o predicado son conceptos. Por exemplo, en os galegos son labregos, galegos suxeito e labregos predicado. Pois ben, Kant analiza os xuzos en funcin de se a relacin entre o suxeito e o predicado de inclusin ou non. Na terminoloxa de Kant, analticos e sintticos. Ao afirmar que os galegos son labregos engadimos o predicado ao suxeito ou ampliamos o noso coecemento respecto do concepto do suxeito. Pero, o xuzo obtido non necesariamente verdadeiro. Logo, os xuzos da fsica matemtica non son sintticos, pois, inda que amplan o noso coecemento, non son necesariamente verdadeiros. Tocante aos xuzos analticos, por exemplo, os corpos son extensos facil ver que non engaden nada novo ao noso concepto do suxeito. Corpo incle ser extenso. Non cabe negar esta afirmacin, dicir, unha verdade necesaria. Pero tampouco non son os xuzos nos que a ciencia expresa a sa validez porque, inda que hai verdade necesaria, non engaden nada novo ao noso coecemento. A sa verdade resulta da simple anlise do concepto do suxeito. Outra forma de analizar os xuzos considerar se son ou non independentes da experiencia. Se dependen son a posteriori, se non, a priori. inmediato que os xuzos analticos son independentes da experiencia, son a priori: a sa verdade non depende da experiencia. Tamn inmediato que os xuzos sintticos son a posteriori. A sa posible verdade depende dunha experiencia. Temos entn que nin os xuzos analticos nin os sintticos poden expresar a validez do coecemento. Nos primeiros hai validez, pero non hai nada novo, algo que s pode aportar a

experiencia, pero esta a posteriori e, como sabemos, os sintticos carecen de validez. Este era o atolladeiro no que o racionalismo e o empirismo meteran a filosofa. Ou dogmatismo ou escepticismo. Verdades matemticas ou verdades baseadas no costume. Kant desatasca esta situacin ao afirmar que inda que todo coecemento comeza coa experiencia, non todo procede da experiencia. En outras palabras, sen experiencia non hai coecemento, pero a validez non procede da experiencia. A validez independente da experiencia, na terminoloxa de Kant, a priori. Logo, os xuzos cientficos comezan na experiencia, son sintticos, pero a sa validez non dependen da experiencia, son vlidos a priori. Sern, pois, xuzos sintticos a priori. Pois ben, a partir de aqu se trata de buscar a procedencia do a priori, isto , dos elementos a priori do coecemento, as condicins de posibilidade do coecemento, ou mesmo de modo mis concreto, as condicins de posibildade dos xuzos sintticos a priori. Kant denomina transcendental a investigacin que busca detrminar o a priori, as condicins de posibilidade do coecemento. Son as intuicins puras e os conceptos puros ou categoras. Son, respectivamente, o tema da Esttica transcendental, estudo da Sensibilidade, e da Analtica transcendental, estudo do Entendemento. dicir, hai elementos a priori da sensibilidade e elementos a priori do entendemento. As condicins a priori da sensibilidade son o espazo e o tempo. As do entendemento as categoras. Dado que a sensibilidade e o entendemento son inseparables, a validez do coecemento vn dada por unha sntese da sensibilidade e do entendemento. A sensibilidade danos o obxecto inmediato do coecemento, as sensacins ou intuicins empricas. O dado inmediatamente sempre mltiple. O espazo e o tempo son intuicins puras no sentido de que son a forma de toda posible intuicin. Toda sensacin aqu ou al, antes ou agora. Puras porque non cabe imaxinar a inexistencia do espazo ou do tempo, pero si a dos corpos e a dos fenmenos. Na experiencia interna as sensacins danse ao longo do tempo. Na externa no espazo tempo. As sensacins son, como o espazo e o tempo, mesmo infinitas. De feito nunca temos unha, senn unha multiplicidade de sensacins. Da a posibilidade da subxectividade do coecemento. Pero, esa multiplicidade so posible porque hai regras ou criterios de agrupacin do mltiple dado no espazo e no tempo. A cuestin , entn, a de cmo se agrupan as sensacins dadas para que o coecemento sexa vlido, obxectivo, non subxectivo. Os conceptos puros do entendemento, as categoras, son as regras de agrupacin do mltiple dado na intuicin. Puros quere dicir que son regras de todo posible concepto. Son regras coas que o entendemento agrupa as sensacins e as constre ou, mis kantianamente, sintetiza os conceptos. Os conceptos conteen ou se refiren entn a sensacins. Estas son o inmediatamente dado, o subxectivo, e os conceptos poen a obxectividade referindo as sensacins aos obxectos. Agora ben, como regras, os conceptos puros poden formar moitas agrupacins ou conxuntos de sensacins, son posibles entn infinitos universais ou conceptos empricos. Agora ben, s un deles o que constite o coecemento valido. S hai un concepto

valido en cada caso. Na Esttica transcendental estdiase a posibilidade de xuzos sintticos a priori, referidos ao espazo e o tempo. Constite a posibilidade da Matemtica como ciencia. A Xeometra son xuzos que sintetizan a priori a posibilidade dos obxectos espaciais. A Aritmtica, pola sa parte, sintetiza a priori a posibilidade dos nmeros construdos a partir da intuicin pura da adicin sucesiva da unidade de tempo. Na Analtica transcendental estdiase a posibilidade de xuzos sintticos a priori en Fsica. A validez a priori dos conceptos fsicos vn dada pola sntese ou aplicacin s intuicins empricas da categora, son doce, que faga posible a obxectividade, isto , a universalidade e necesidade. Unha das categoras a de causalidade. Recordemos que Hume negaba que poideramos coecer a causalidade coa que se suceden os fenmenos da natureza. Non posible, di, ningunha impresin desa causalidade. Kant acepta isto, pero non polo que di Hume. En efecto, a causalidade non unha impresin, senn unha categora, , polo tanto, unha regra, unha condicin a priori, algo posto polo suxeito, de toda posibilidade de experiencia. Sabemos a priori que man sair o sol, non porque teamos coecemento sensible da causalidade, senn porque a causalidade establcese a priori. Un da non sair o sol, pero o principio de causalidade axudaranos a comprender cmo foi. O resultado da pregunta sobre qu podemos coecer que non podemos coecer mis que o que posible en termos fsicos e matemticos. sempre, xa que logo,do dado na experiencia, o que Kant chama fenmenos. O coecemento sempre fenomnico. O ambito de todo posible obxecto coecido, de todo fenmeo a Natureza. Non hai outro tipo de coecemento. Non cabe ningn coecemento do que as cousas sexan en si mesmas, dicir, non posible un coecemento no que non haxa nada posto por ns. Posto por ns desde un certo punto de vista, de a que pareza posible pensar desde fra de todo punto de vista, fra das condicins do espazo tempo. Pero ese tipo de coecemento di Kant non o noso. Para referirse en todo caso aos obxecto en si mesmos emprega o termo nmenos. Tales seran os obxectos da metafsica. Na Dialctica transcendental Kant estuda a imposibilidade da validez da metafsica. A alma, o mundo e Deus, entendidos como substancias fra do espazo e o tempo, para aln do fenomnico ou da Natureza, imposible. Con todo, a razn pode pensar neles, pero non coecelos. As pensa como ideas trancendentais ou incondicionadas. Pero, de feito ao intentalo vese enredada en contradicins. Paraloxismos son as contradicins en que incorre a razn ao aplicar as categoras idea de alma. Antinomas de mundo. Respecto da idea de Deus Kant demostra a imposibilidade de toda demostracin racional da sa existencia, logo, de toda teoloxa racional. O formalismo moral Kant desenvolve a sa filosofa moral en Fundamentacin da metafsica dos costumes e, sobre

todo, na Crtica da razn prctica. Responde a pregunta de qu debo facer. Sigue, a grandes trazos, a argumentacin da Crtica da razn pura. Pregntase polas condicins de posibilidade da accin moral, por en qu consiste a validez moral ou, en outras palabras, qu determina que unha accin sexa moral. Cmpre advertir enseguida que en Kant hai, pois, das preguntas respecto da validez. A validez do coecemento de que trata a Crtica da razn pura e a validez moral, obxecto da Crtica da razn prctica. Ambas as das son absolutamente independentes. dicir o coecemento e a vontade ou decisin son dous modos de ser irreducibles. Dos seres naturais, dos obxectos da Natureza, non cabe predicar, afirmar, nada moral. Se bo un predicado moral, entn o vio bo e o ouro bo son afirmacins carentes de sentido porque vio e ouro non son suxeitos morais, dicir, non actan libremente. Se, ao contrario, empregamos predicados que expresan conceptos empricos como conduce a electricidade e afirmamos os homes conducen a electricidade entn o enunciado vlido, pero non un enunciado moral. A irreducibilidade a mesma que hai entre a causalidade e a liberdade. Da irreducibilidade de ser natural e ser moral, digamos, da Natureza e da Vontade, dedcese que non posible coecer na natureza ningn fin moral. Inda que o ser humano sexa un ser natural, a sa natureza, non lle proporciona os fins da sa accin. Non posible coecer ningn obxecto que, sen mis, deba ser querido ou elexido. Polo tanto, non se trata de que a natureza nos mande ser felices, senn de qu queremos, de qu debemos facer. Querer un acto da vontade. Pero ten dous sentidos. Un equivale a apetecer e gustar e outro significa decisin, determinacin. O sentido moral de querer , naturalmente, este ltimo. O que chama boa vontade. Kant propn pois que a validez moral procede unicamente da nosa vontade, independente da experiencia, a priori. Da posibilidade real de elexir os fins das nosas accin con absoluta independencia respecto de calquera inclinacin natural e mesmo de calquera coecemento. Este xeito de entender a moral cocese como formalismo moral. Formalismo porque a validez ou correcin da accin moral non depende do fin elexido, senn de cmo actuamos. En oposicin ao formalismo moral, cocense como ticas materiais as que, como todas as ticas antigas, entendan que o fin da accin humana e mesmo o fin da vida humana vn dado pola natureza. As ticas materiais non son, na anlise de Kant ticas vlidas, porque o fin que propoen non un fin da boa vontade, do deber, senn da inclinacin ou do gusto. Pero o gusto cambiante, subxectivo. A mesma persoa cambia de apetencias e distintas persoas teen distintos gustos. Daquela, as regras morais deberan cambiar ao mesmo tempo. Isto , as regras das ticas materiais son hipotticas. Na terminoloxa de Kant son imperativos hipotticos, dicir, son prescripcins condicionadas aceptacin dun fin. Son, polo tanto, empricos e a posteriori porque son regras, mximas, que se aplican despois de ter querido un fin subxectivo. En definitiva, as ticas materiais son heternomas, porque non proceden de decisins da boa vontade.

A vlidez moral, entn, consiste na opinin de Kant en actuar dacordo cun fin da boa vontade. dicir, un fin libremente establecido que non poida ter un contido particular, logo, que non pode ser coecido. Polo tanto, un fin que non depende do gusto persoal ou do desexo persoal e que, polo tanto, deba poder ser querido por todos. Tal fin, non outra cousa que a propia decisin de actuar en conformidade coa boa vontade, ou por deber. Esa esixencia de actuar conforme ao deber, non condicionado polas inclinacins, a forma da lei moral. Kant chmalle imperativo categrico e por carecer de todo contido non pode ser enunciado. Pero, Kant artellou varias frmulas que explican o imperativo categrico. Son: 1. Obra s de acordo coa mxima pola cal poidas querer ao mesmo tempo que se convirta en lei universal. 2. Obra coma se a mxima da ta accin debera converterse pola ta vontade en lei universal da natureza. 3 Obra de tal modo que uses a humanidade, tanto na ta propia persoa coma na persoa de calquera outro, sempre vez coma un fin, nunca simplemente coma un medio. 4 Obra como se por medio das tas mximas foses sempre un membro lexislador nun reino universal de fins. Que o mbito da moral sexa irreducible ao mbito da Natureza comporta que os seres humanos teen a posibilidade dun comportamento libre. Non son seres sometidos as leis da fsica, non son mecanismos. Este presuposto o postulado da liberdade. Ademais da liberdade, Kant entende que a posibilidade da accin moral comporta outros dous as chamados postulados da razn prctica: a inmortalidade da alma e a existencia de Deus.