BASIN BRMLER

1- Sv Stunu Cinsinden Tanmlanan Birimler:

1.1- Torr: 0 C 'de 1 mm yksekliindeki cva stununun tabanna yapm olduu
basn bir torr'dur.
1.2- mmSS: +4 C 'de 1 mm yksekliindeki su stununun tabanna yapm olduu
basn da 1 mmSS olarak tanmlanmtr.
1.3- Fiziksel Atmosfer [ Atm ]: Deniz seviyesinde 0 C scaklktaki atmosferik hava
basnc 760 mmHg olarak llm ve bu bykle bir fiziksel atmosfer denmitir.
1 Atm = 760 mmHg = 760 Torr
2- Temel Birimlere Dayanan Basn Birimleri:
Basncn
A
F
p = eklindeki tanmna uygun olarak temel birimlerle
gelitirilmi basn birimleridir.
Teknik Atmosfer [ At ]: 1 cm
2
'lik alan zerine dik olarak etki eden ve bilekesi 1
kp olan yayl ykn bu alanda oluturduu basn bir teknik atmosfer tanmlanmtr.

2
cm
kp
1 At = 1
Dier birimlerle ilikisi: Aadaki bant yardm ile sv stununun tabanna yapm
olduu basnc hesaplayabiliriz. Bu bant ile sv stunu cinsinden verilen basn
deerlerini teknik atmosfere dntrlr ise;

=

= = = h
A
h A
A
G
A
F
p
Fiziksel Atmosfer - Teknik Atmosfer likisi: Civann 0 C 'deki zgl arl
13596 kp/m
3
olduundan;
1 Atm = 76 cm 0,013596 kp/cm
3

1 Atm = 1,033296 kp/cm
2

1 Atm = 1,033296 At 1 At = 0,967777 Atm = 735,5 mmHg
mmSS - Teknik Atmosfer likisi: Suyun + 4 C 'deki zgl arl 1000 kp/m
3

olduundan;
1 mmSS = 0,1 cm 0.001 kp/cm
3

1 mmSS = 0,0001 kp/cm
2

1 mmSS = 0,0001 At 1 At = 10000 mmSS = 10 mSS
2.2- Pascal [ Pa ]:1 m
2
'lik alan zerine dik olarak etki eden ve bilekesi 1 N olan
yayl ykn bu alanda oluturduu basn bir pascaldr.
1 Pa = 1 N/m
2

Buraya kadar belirtilen basn birimleri eskiden kullanlm olan, bugn artk
tarihi deeri olmas gereken birimlerdir. Ancak; topluma mal olmu eski birimlerden
pascal birimine dnn skntlar hala srmektedir. Gnlk hayatmzda eski
birimleri kullansak bile, teknik veya bilimsel raporlar dzenlenirken pascal birimine
dayal basn birimlerini kullanmak zorunludur.
2.2.1- Megapascal [ MPa ]: Bir milyon pascal'a eit olan bu basn birimi zellikle
mekanik basnlar belirtilmesinde kullanlacaktr.
1 MPa = 110
6
Pa
2.2.2- Bar [ Bar ]: zellikle gaz ve sv basnlarnn belirtilmesinde kullanlan bu birim
yz bin pascala eittir.
1 Bar = 110
5
Pa
Pascal ile dier basn birimleri arasndaki ilikiler:
Fiziksel Atmosfer ile Pascal ilikisi:
1 Atm = 0,76 m 13595 kg/m
3
9,80665 m/s
2

1 Atm = 101332 Pa
1 Atm = 1,01332 Bar 1 Bar = 0,986855 Atm = 750 mmHg
Teknik Atmosfer ile Pascal likisi:
1 At = 1 kp/cm
2
= 9,81 N / 0,0001 m
2

1 At = 98100 Pa
1 At = 0,0981 Mpa 10 At 1 MPa
1 At = 0,981 Bar
Buraya kadarki aklamalardan ;
1 Atm = 1,033 At = 1,013 Bar
olduunu grdk. Mhendislik almalarndaki hassasiyet snrlar iinde ;
1 Atm 1 At 1 Bar
alnabilir.
Sv stunu cinsinden verilen basn deerlerini temel birimlere dayanan
basn birimlerine dntrrken dikkatli olmak gerekir. Svlarn zgl arlklar
scakla bal olarak deiir. Oysa; sv stununa dayanan basn birimleri
tanmlanrken, cva iin 0 C , su iin + 4 C esas alnmtr. Basn lmleri farkl
scaklklarda yaplm ise; okunan sv stunu deerlerini cva iin 0 C 'deki, su iin
+ 4 C 'deki deerlerine indirgemek gerekir. Cva ve suyun scakla bal olarak
deien zgl arlklar aadaki izelgede verilmitir.
Scaklk
[C]
Su
[kp/m
3]

Cva
[kp/m
3
]
Scaklk
[C]
Su
[kp/m
3
]
Cva
[kp/m
3
]
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
999,87
999,97
1000,00
999,97
999,88
999,73
999,53
999,27
998,97
998,62
998,23
13596
13591
13586
13581
13576
13571
13566
13561
13556
13551
13546
22
24
26
28
30
34
38
40
60
80
100
997,80
997,32
996,81
996,26
995,67
994,40
992,99
992,20
983,20
871,80
958,40
13541,2
13536,4
13531,6
13526,8
13522,0
13512,0
13502,0
13497,0
Basn llrken manometreden okunan deer, mutlak basn deeri
olmayp, iinde bulunulan ortamn atmosferik hava basnc zerindeki basn
deeridir. Bu deer st basn anlamnda [ At ] eklinde gsterilir. llen gazn
mutlak basn deerini bulmak iin; lm deerine iinde bulunulan ortamn
atmosferik basn deerini ilave etmek gerekir. Mutlak basn [ Ata ] eklinde
gsterilir. Grlecei gibi; [ Ata ] ve [ At ] yeni basn birimleri olmayp, [ At ] birimi
ile verilen basn deerlerinin zelliini de belirten gsterim eklidir.
[ Ata ] = [ At ] + Ortam basnc
3- Is Birimleri:
3.1- Kilokalori [kCal]: Bir kilogram suyun scakln bir atmosferlik basn altnda,
14.5 C den 15.5 C kartmak iin gerekli s enerjisidir.
1 kCal = 427 kpm 860 kCal = 1 kWh
3.2- Joule [ J ]: 1 J =
1855 , 4
1
Cal = 1 Nm = 1 Ws
4- Younluk-Spesifik Hacm:
Ktle sabit kalmak art ile kat ve sv hacimlerinin her ortamda pratik olarak
sabit kald kabul edilir. Bu nedenle, birim hacmdaki ktleyi gsteren younluk
kavram maddeyi tanmlayan bir byklk olarak ska kullanlr. Ayn miktardaki
gazn hacm ise, ortam scakl ve basncna bal olarak byk deiiklikler
gsterir. Gazlar iin younluk kavramn kullanmak pek pratik olmad iin bunun
yerine spesifik hacm kavramndan yararlanma yolu tercih edilmitir. Spesifik hacm
birim ktlenin hacmidir.
(
(

= =
(

=
kg
m
:
m
kg
:
3
3

1
m
V
v
V
m
Hacim Spesifik
Younluk

TEMEL GAZ KANUNLARI
Gay-Lussac Yasas:
Gazlar sabit basn altnda stldklarnda spesifik hacimleri, her derece
scaklk art iin, 0 Cdeki spesifik hacimlerinin 1/273 kat kadar artar. Gay-Lussac
yasas olarak bilinen bu esasa gre bir gazn herhangi bir t scaklndaki spesifik
hacmi;

273
273
273
1
273
1
0 0 0 0
t
v
t
v t v v v
t
+
=
|
.
|

\
|
+ = + =
olur. Scaklk birimi olarak Kelvin derece esas alnrsa;
273 273
273
273
0 0
T
v
t
v v
t T
t
=
+
=
+ =

bants elde edilir. Scakl T
1
, spesifik hacmi
1
olan bir gaz sabit basn altnda
T
2
scaklna stldnda spesifik hacmi
2
oluyor ise spesifik hacimlerle scaklklar
arasndaki iliki Gay-Lussac yasasna gre;
2
1
2
1
2 0
1 0
2
1
273
273
T
T
v
v
T v
T v
v
v
=

=

eklinde yazabiliriz.
Boyle - Mariotte Yasas:
Gazlarn scakl sabit kalacak ekilde basnlar deitirilirse, spesifik
hacimleri basntaki deiiklikle ters orantl olarak deiir. Bu esas; 1662 ylnda
Boyle, 1676 ylnda Mariotte tarafndan birbirlerinden bamsz olarak kefedilmi ve
gnmzde Boyle-Mariotte yasas olarak bilinmektedir.

2 2 1 1
v p v p =
Genel Gaz Kanunu:
Boyle-Mariotte ve Gay-Lussac yasalar aada belirtildii gibi birletirilirse
genel gaz denklemini elde ederiz.

Yukardaki ifadeyi daha genel olarak ;
R =

T
v p

eklinde yazabiliriz. Bu ifadede R ile gsterilen gaz sabitidir. Gaz sabiti, sabit
basn altnda stlan bir kilogram gazn yapt genileme iini gsteren bir
byklktr. Gaz sabitinin birimi ise;
T
v p
= R
(
(

K
1
kg
m
m
kp
3
2

(

K kg
m kp
dir
Spesifik hacm iin;
m
V
v = ifadesi kullanlacak olursa;
T m V p
T m
V p
T
v p
=

= R R
ifadesi elde edilir. Ayrca, spesifik hacm ve younluk iin;
T
p

p
T
v

=
R

R

ifadeleri yazlabilir.
Spesifik Is:
Spesifik s c ; ktlesi bir kilogram olan bir maddenin scakln bir derece
artrabilmek iin gerekli s enerjisi miktardr, birimi
(

K kg
kCal
dir. Kat veya sv madde
hacimlerinin stmakla pratik olarak deimediini daha nce belirtmitik Dolaysyla,
bu tr maddeler stlrken kullanlan enerji, maddeye dorudan doruya s enerjisi
olarak yklenmi olacaktr. Gazlarn ise stlnca hacimleri deiir. Istmak iin
kullanlan enerji sadece gaz ktlesinin s enerjisini artrmakla kalmaz, ayrca gaz
hacminin artmasn da salar.Gazlarda hal deiiklii ok deiik artlarda
gerekleebilir. Bu nedenle, kat ve svlarda bir tek spesifik s deerinden
bahsedilirken; gazlarda, snma hacm ilikisine bal olarak bir ok spesifik s
deerinden bahsetmek mmkndr. Deneylerle tespiti kolay, ve sonular pratikte
yaygn olarak kullanlabilen spesifik s deerleri; sabit basn altnda veya sabit
hacimde stma ile ilgili olanlardr.

Sabit basnta spesifik s c
p
:
Bir kilogram gaz sabit basn altnda bir derece stmak iin gerekli s enerjisi
miktardr.
Sabit hacmda spesifik s c
v
:
Bir kilogram gaz sabit hacm iinde bir derece stmak iin gerekli s enerjisidir.
Yukardaki tanmlardan da anlalaca zere c
p
gazn hem s enerjisinin artmas,
hem de snrken p sabit basncna kar genileme iinin yaplabilmesi iin gerekli
enerjilerin toplamn verir. c
v
ise sadece gazn s enerjisinin artmas iin gerekli
enerjiyi temsil eder. Dolaysyla;
c
p
> c
v
dir.
Daha nce gaz sabitinden bahsederken bu deerin; sabit basn altnda bir
kilogram gazn bir derece stlmasyla yaplan genileme iini temsil ettiini
belirtmitik. Birimler arasndaki dzeltmeye de dikkat edersek;
c
p
c
v
= R/ 427
Ayrca, k
c
c
=
v
p

dr. Bu durumda;
R
p

=
1 427
1
k
k
c ve R
v

=
1
1
427
1
k
c
olur.
Ktlesi m olan gaz, sabit basn veya sabit scaklkta derece kadar
stabilmek iin gerekli olan enerji Q aadaki formller yardm ile hesaplanr.
t
Sabit basn altnda stma. [ kcal ] t m c Q
p
=
Sabit hacm iinde stma [ kcal ] t m c Q
v
=
. Aadaki izelgede baz nemli gazlara ait byklkler topluca verilmitir.
Spesifik s deerleri scaklkla deitii iin izelgede bu deerlerin sadece 20 C ve
1000 C deki karlklar yer almaktadr.

Gazlar
Molekl
Arl
Normal
artlarda
Younluk
GazSabiti
R
c
p
c
v

k
Hava 29 1.293 29.27 0.241/0.277 0.172/0.208 1.4
Oksijen 32 1.429 26.5 0.218/0.251 0.156/0.189 1.4
Hidrojen 2.016 0.090 420.6 3.408/3.930 2.420/2.940 1.41
Azot 28 1.251 30.26 0.250/0.288 0.178/0.216 1.4
CO
2
44 1.964 19.27 0.202/0.297 0.156/0.252 1.3
Metan 16 0.716 52.9 0.531 0.406 1.31
PV Diyagram:
PV diyagram, termodinamikte gazlarn hal deiimini izlemek amacyla
kullanlan nemli diyagramlardan biridir. Konularmz incelerken bu diyagramn
salayaca en nemli avantaj; hava, kompresr veya basnl hava motorunda hal
deitirirken ortaya kan enerji veya i byklklerini diyagram zerindeki alanlar
yardm ile dorudan gzleyebilmekdir.

| | | |
olur.

m
m
kp
m

2
2
V p W
s A V
s p A W
p A F s F W
=
=

=
= =
Yukardaki rnek ekilde; p
1
basncndaki hava kesit alan A olan basnl hava
motoru silindirine verilmi, bu ilem piston s stroku boyunca ilerleyene kadar devam
etmitir. nce, havann silindir iinde hal deitirmedii ; yani, basn, scaklk ve
spesifik hacm deerlerinin sabit kald kabul edilecektir. Pistonun s stroku boyunca
telenmi olmas, havann mekanik anlamda i yaptn gsterir. Bu iin bykl,
yukarda aklananlara benzer olarak W = p
1
V eklinde hesaplanr ve bu deer
yukardaki PV diyagramndaki p
1
V taral alanna eittir.
Mutlak anlamda havann yapm olduu bu i, motor pistonu milinden alnan
efektif ie eit deildir. Motor milindeki efektif i hesaplanrken, piston arka yzeyine
etki eden p
2
basnnn gz nnde bulundurulmas gerekir. Piston milinin hareket
etmesini salayan net basn deeri p
1
p
2
dir . Bu durumda motor milinden alnan
efektif i;
W V p V p =
2 1
olur ve PV diyagramnda alan olan tek taral alan ile kolayca
izlenebilir.
V p V p
2 1
Aadaki rnekte motor silindirine nce hacmi V
1
, basnc p
1
olan hava doldurulmu
ve sonra bu havann basnc p
2
basncna kadar genilemesine msaade edilmitir.
Bu ilemler srasnda piston s stroku kadar telenmi ve mekanik anlamda bir i
yaplmtr. Silindire V
1
hacminde hava doldurulurken yaplan ii, bir nceki rnee
benzer ekilde hesaplayabiliriz. Bu blmde piston milinde yararlanlan ii II Nolu
alann temsil ettiini biliyoruz. Bundan sonra silindire hava doldurulmas durmu;
hava, ktlesi deimeden 1
Nolu durumundan (p
1
v
1
T
1
),
2 Nolu durumuna (p
2
v
2
T
2
),
doru hal deitirmeye
balamtr. Bu hal deiimi
srasnda basn-hacm
ilikisinin nasl olaca bir
sonraki konuda incelecektir.
imdilik bu iliki ekilde 1-2
erisi ile temsil edilecektir.
Silindir iindeki hava V
1
den
V
2
ye genilerken yapt
mutlak genileme ii 1-2
erisinin altndaki alana
eittir (I+IV). Bu iin piston
milinde yararlanlan ksm I
Nolu alann temsil ettii itir.
I ve II Nolu alanlar,
pistonun s stroku
boyunca hareketi srasnda
piston milinde alnan faydal
itir. Bu ie motor ii
diyeceiz. Hava sktrlyor
ise bu alanlar kompresr
iini temsil edecek.
Gazlarda Hal Deiimi:
Gazlardaki hal deiikliini ok deiik artlar altnda gerekletirmek
mmkndr. Biz burada, hesabn kalayca yapabileceimiz, ok zel artlarda
gerekleen hal deiikliklerinden bahsedeceiz. Ama buna ramen, bu zel hal
deitirme ekilleri yardm ile bir ok teknik probleme yeterli duyarllkta zmler
retmek mmkn olacaktr.
1.- sochor Hal Deiimi; Gazn, hacmi sabit kalmak art ile s enerjilerinin
deimesidir. Bu amala, sabit hacm iindeki gaz ya stlr veya soutulur. Bu srada
transfer olan s dorudan doruya gazn s enerjisi zerinde etkili olur. Gazda
hacimsel deiiklik olmad iin mekanik anlamda bir iten sz etmek mmkn
deildir. Gazn s enerjisindeki deiim aadaki bant ile hesaplanabilir.

2.- sobar Hal deiiklii; Gaz s enerjisinin sabit basn altnda deitirilmesi
eklinde tanmlanmtr. Bu amala gaz ya stlr veya soutulur. Transfer olan s
enerjisi; ksmen gazn s enerjisini deitirirken, ksmen de gaz hacminin deimesini
salar. Gaz hacmi deiince mekanik anlamda bir i yaplm olur. Gazn s
enerjisindeki deiiklik ve mekanik i bykln aadaki formllerle hesaplanr.

3.- zotermik Hal Deiimi; Gazn, s enerjisi sabit kalacak ekilde hal deitirmesi
izotermik hal deiimi olarak tanmlanmtr. Bunun iin, skan veya genileyen gaz
ile d ortam arasndaki s iletim zelliinin ok iyi olmas gerekir. Hacm deiiklii
nedeni ile ortaya kan enerji fark, gazn s enerjisini deitirmeden d ortama
yanstlmaldr. Bylece rnein; sktrlan gazn azalan mekanik enerjisi s enerjisi
olarak d ortama gemi olur veya genilerken mekanik i yapan gaz bu enerjisini s
enerjisi olarak d ortamdan alr. Hal deitiren gazn scakl deimedii iin;
Sabit = = T R v p
olur.
3.1- zotermik Hal Deiimi ve Enerji Hesaplar
3.1.1- zotermik Mutlak Sktrma i
Aadaki ekilde ktlesi 1 kg olan gazn p
1
basncndan p
2
basncna
sktrlmas ile ilgili PV diyagram verilmitir. Daha ncede belirtildii gibi mutlak
sktrma ii, eri ile v ekseni arasndaki taral alana eittir. Bu alan entegral alarak
aada belirtildii ekilde hesaplayabiliriz.

W

=
2
1
v
v
dv p
mut - izo
dir. Dier taraftan genel gaz kanununa gre;
R
T
v p
=

v
T R
p

=
yazlabilir. Bu deer yukardaki denklemde yerine yazlrsa;

=
2
1
v
v
dv
v
T R
mut - izo
W
ifadesi elde edilir. Bu ifadede R ile beraber izotermik hal deitirme nedeniyle T de
sabit olacandan;

( )
2
1
2 1
ln ln ln
ln
2
1
2
1
v
v
T R v v R
v T R
v
dv
T R W
v
v
v
v
=
= =

T =
I
mut - izo

olur. Bu bantdaki eksi iareti gazn sktrlrken dardan enerji aldn
gstermektedir. Gaza yklenen bu enerji kompresr pistonunun mekanik enerjisidir.
Sktrma iini kompresr asndan ele aldmzda bant nndeki bu iaret pozitif
olacaktr.

2
1
ln
v
v
T R =
mut - izo
W
Genel gaz denklemi ve Boyle- Mariotte yasalarna gre;
ve
1 1
v p T R =
1
2
2
1
p
p
v
v
=
yazabiliriz. Ayrca, ayn saynn tabii logaritmas ile ondalk logaritmas arasndaki
2.303 deerindeki orandan da yararlanp yukardaki denklemi;

1
2
1 1
log 303 . 2
p
p
v p W =
mut - izo

eklinde yazabiliriz. Bu ifadelerde spesifik hacm birimi
m
kg
3

(
olduundan, basn
birimi de
kp
m
2

(
olmak zorundadr. Eer basn birimi olarak gnlk hayattan alk
olduumuz teknik atmosfer birimini
kp
cm
2

(
kullanacak olursak, yukardaki ifadeyi
10000 ile arpmamz gerekir. Bu durumda;

1
2
1 1
4
log 10 303 . 2
p
p
v p =
mut - izo
W | |
(
(

kg
m
at
kg
kpm
3
mut - izo
... ..........
.. ..........
...
v
p
W

olur. Eer ktlesi m kilogram olan gaz sktrmak iin gerekli mutlak enerjiyi
hesaplamak istersek yukardaki ifadeyi m ile arpmamz gerekir. Bir metrekp gazn
sktrlmas ile ilgili mutlak i ise yukardaki ifadeyi e blerek hesaplanabilir.
1
v

1
2
1
4
log 10 303 . 2
p
p
p =
mut - zo
W
(

3
mut - izo
m
kpm
..... W
hacmi V
1
[ m
3
] olan gaz sktrmak iin gerekli enerji ise yukardaki forml V
1
ile
arplarak hesaplanr.
3.1.2- zotermik Kompresr i:
zotermik kompresr ii aadaki ekil zerinden grafik yntemle
hesaplanacaktr. zotermik kompresr ii p.v = Sabit erisi ile p ekseni arasndaki
taral alana eittir. Bu alan; alan ile alanlarn toplayp, bundan
alann kararak bulabiliriz.
1 2
2 1 v v 0 2
2
p
2
v
0 1
1
p
1
v

W 0 1 0 2 2 1
1 2 1 2
p p
1 2 komp - izo
v v v v + =
olur. 1 alan izotermik mutlak sktrma iine eittir. Dier alanlar ise;
1 2
2 v v

1 1 1
2 2 2
0 1
0 2
v p v
v p v
=
=
p
p
1
2
olup, izotermik hal deiiminde olacandan,
2 2 1 1
v p v p =

(

=
(

=
=
3
komp - izo
komp - izo
mut - izo komp - izo
m
kpm

kg
kpm

1
2
1
4
1
2
1 1
4
log 10 303 . 2
log 10 303 . 2
p
p
p W
p
p
v p W
W W

olur.
3.1.3- zotermik Genileme ve Motor leri:
zotermik sktrma ve kompresr ilerine benzer olarak izotermik genileme
ve motor ileri hesaplanrsa aadaki bantlar elde edilir. Ancak burada indislere
dikkat etmek gerekmektedir. Skma olaynda 1 Nolu indis skacak dk basnl
havay temsil ederken; genileme olaynda 1 Nolu indis genileyecek yksek basnl
havay temsil etmektedir. Benzer ekilde, skma olaynda 2 Nolu indis skan
yksek basnl havay temsil ederken, genileme olaynda 2 Nolu indis genileyen
dk basnl havay temsil etmektedir.
- zotermik genileme ileri:

(

=
(

=
3
mut - izo
mut - izo
m
kpm

kg
kpm

2
1
1
4
2
1
1 1
4
log 10 303 . 2
log 10 303 . 2
p
p
p W
p
p
v p W

- zotermik motor ileri:

(

=
(

=
3
mot - izo
mot - izo
m
kpm

kg
kpm

2
1
1
4
2
1
1 1
4
log 10 303 . 2
log 10 303 . 2
p
p
p W
p
p
v p W

4- Adiyabatik Hal Deiimi: Gazn toplam enerjisi sabit kalacak ekilde hal
deitirmesi adiyabatik hal deiimi olarak tanmlanmtr. Bunun iin d ortamla gaz
arasnda s alverii olmamaldr. Hacm deiiklii ile gazn mekanik enerjisinde
meydana gelen fark dorudan doruya gazn s enerjisine yanstlr. rnein basnl
hava motorlarnda olduu gibi, gaz pistonu telerken yapt mekanik i iin kendi s
enerjisini kullanr ve gazn scakl der. Kompresrlerde ise, hacmi yani mekanik
enerjisi klen gazn s enerjisini artar ve dolaysyla gaz scaklk ykselir. Bu
aklamalara dayanarak; gaz s enerjisindeki deiim ile hacimsel deiiklik
nedeniyle ortaya kan mekanik iin birbirine eit olduunu ve di ortamla enerji
alverii olmadndan toplamlarnn sfr olacan syleyebiliriz. Buna gre;
0 = + dv p dT c
v
yazlabilir.Genel gaz denkleminden;
T R v p = v p
R
T =
1

ve
( ) dp v dv p
R
dT + =
1

yazabiliriz. Dier tarafta,
R c
v
=
1 - k
1
427
1

olduunu grmtk. Bu deerler yukardaki bantda yerine konursa;

( )
p
dp
v
dv
dv p dp v dv p
=
= +
k
1 - k
1

sonucuna varlr. Bu ifadenin de entegrali alnrsa;
C k l ln ln + = p v n
bants elde edilir ki, burada C entegral sabitidir. Bu bantnn daha ok kullanlan
bir dier ekli ise;
Sabit
k
= v p
dir.
4.1- Adiyabatik Hal Deiiminde p, v, T aras ilikiler.
Gazn hal deiimi adiyabatik olarak ( ) tanmlanm ise, p,v,T
deerlerinden birindeki deiikliin tam bilinmesi halinde dier deerler bunlara bal
olarak hesaplanabilir.
Sabit
k
= v p
Basn ile spesifik hacm arasndaki iliki:

k k
2 2 1 1
v p v p =
k
|
|
.
|

\
|
=
1
2
2
1
v
v
p
p

Basn ile scaklk arasndaki iliki:

2
2 2
1
1 1
T
v p
T
v p
=

2
1
1
2
1
2
p
p
T
T
v
v
=

k k k k
|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
2
1
1
2
2
1
1
2
1
2
2
1
p
p
T
T
p
p
T
T
v
v
p
p


k
1 - k
|
|
.
|

\
|
=
1
2
1
2
p
p
T
T

Scaklk ile spesifik hacm arasndaki iliki:

k
|
|
.
|

\
|
= =
1
2
1
2
2
1
2
1
v
v
v
v
T
T
p
p

1 - k
|
|
.
|

\
|
=
1
2
2
1
v
v
T
T

4.2-Adiyabatik Hal Deiimi ve Enerji Hesaplar
4.2.1-Adiyabatik Mutlak Sktrma i
Adiyabatik sktrmada mutlak i p erisinin altndaki taral
alana eittir. zotermik sktrmada bu alan entegral alarak hesaplamtk. Burada
ise; adiyabatik hal deiiminde gazn s enerjisindeki deiimin, hacimsel deiiklikle
ilgili mekanik ie eit olaca esasndan hareket edeceiz. Bylece entegralden
kanp, problemi daha basit yolla zmlemi olacaz. Mekanik enerji birimi [kpm]
ile s enerjisi birimi [kCal] arasndaki ilikiyi de gz nne alarak;
Sabit
k
= v

Q W =
427
1

yazlabilir. Dier tarafta;

( )
R
T T c m Q
v
v
=
=
1 - k
1
427
1
1 2
c

R
v p
1 1
1

= T ve
R
v p
T
2 2
2

=
olduu hatrlatlp, bu deerler yukardaki denklemde yerlerine konursa;

( )
( )
1 1 2 2
1 1 2 2
1
427 427
v p v p W
R
v p
R
v p
R W
=
|
|
.
|

\
|

=
1 - k
1 - k

ifadesi elde edilir. Bu ifade;

1 1
1
2
2 2
v p
T
T
v p =
deeri ile yeniden dzenlenirse;

|
|
.
|

\
|
= 1
1
1
2
1 1
T
T
v p
1 - k
W
eklini alr. Son olarak ta;

k
1 - k
|
|
.
|

\
|
=
1
2
1
2
p
p
T
T

deeri yukardaki denklemde yerine konur ve basn birimlerinde dnm
salanrsa;

(
(
(
(

|
|
.
|

\
|
= 1 10
1
1
2
1 1
4
k
1 - k
mut - ady
1 - k p
p
v p W
(

kg
kpm


(
(
(
(

|
|
.
|

\
|
= 1 10
1
1
2
1
4
k
1 - k
mut - ady
1 - k p
p
p W
(

3
m
kpm

sonular elde edilmi olur.
4.2.2- Adiyabatik Kompresr i:
Adiyabatik kompresr ii hesabnda, izotermik kompresr ii hesabnda olduu
gibi benzer ekli kullanarak grafik zm ile sonuca ulaacaz. Adiyabatik eri
( ) ile p ekseni arasndaki alann adiyabatik kompresr iini verdiini
biliyoruz. Bu alan grafik zerindeki alanlarla u ekilde hesaplayabiliriz:
Sabit
k
= v p
W 0 1 0 2 2 1
1 2 1 2
p p
1 2 komp - ady
v v v v + =
Burada;
( )
1 1 2 2 2 1
1
2 v p v p W v v = =
1 - k

mut - ady
1

1 1 1
2 2 2 2
1 0
0 2
v p v
v p v
=
=
p
p
1
deerleri yerine konarak forml yeniden dzenlenirse;

( )
( )
mut ady
W W
v p v p
v p v p v p v p W

=
=
+ =
k
1 - k
1
k
1 - k
kom - ady
kom - ady
kom - ady
1 1 2 2
1 1 2 2 1 1 2 2
1
W

(
(
(
(

|
|
.
|

\
|
= 1 10
1
2
1 1
4
k
1 - k
kom - ady
1 - k
k
p
p
v p W
(

kg
kpm


(
(
(
(

|
|
.
|

\
|
= 1 10
1
2
1
4
k
1 - k
kom - ady
1 - k
k
p
p
p W
(

3
m
kpm

bantlar elde edilir.
4.2.3- Adiyabatik Genileme ve Motor leri:
Adiyabatik sktrma ve kompresr iine benzer olarak adiyabatik genileme
ve motor ileri hesaplanrsa aadaki bantlar elde edilir. Burada da indislerle ilgili
olarak 3.2.3 de yapm olduumuz aklamalar tekrar hatrlatrz.
-Adiyabatik genileme ileri:

(
(
(
(

|
|
.
|

\
|
=
k
1 - k
mut - ady
1 - k
1
2
1 1
4
1 10
1
p
p
v p W
(

kg
kpm


(
(
(
(

|
|
.
|

\
|
=
k
1 - k
mut - ady
1 - k
1
2
1
4
1 10
1
p
p
p W
(

3
m
kpm

-Adiyabatik Motor leri:

(
(
(
(

|
|
.
|

\
|
=
k
1 - k
mot - ady
1 - k
k
1
2
1 1
4
1 10
p
p
v p W
(

kg
kpm


(
(
(
(

|
|
.
|

\
|
=
k
1 - k
mot - ady
1 - k
k
1
2
1
4
1 10
p
p
p W
(

3
m
kpm

5- Politropik Hal Deiimi:
Basnl hava reten veya tketen makinelerdeki hal deiimi izotermik veya
adiyabatik hal deiimi ile aklanamaz. nk; bu makineleri ne sonsuz s geirgen,
nede hi s geirmez bir ekilde yapmak mmkn deildir. Hava bu tr makinelerde
hal deitirirken d ortamla ksmen s alveriinde bulunur. Ama bu alveri
izotermik hal deiiminde belirtildii seviyede deildir, dolaysyla havann scakl
deiir. D ortamla ksmen s alveriinin olduu hal deiimlerine politropik hal
deiimi denir. Is alveriinin hangi oranlarda olduu; makinenin yapld
malzemeye, alma hzna ve d ortam scaklna baldr. Politropik hal
deiiminde;
Sabit
m
= v p
dir. Burada m, gaz ile d ortam arasndaki s alveriinin mertebesine bal
politropik katsaydr ve deeri;
1 < m < k
arasnda deiir. m = 1 olmas halinde izotermik; m = 1.4 olmas halinde ise
adiyabatik hal deiiminden bahsediliyor demektir.