UNIVERZITET U BANJOJ LUCI UMARSKI FAKULTET KATEDRA ZA KORIENJE UMSKIH RESURSA UMSKE KOMUNIKACIJE

TERENSKA NASTAVA

1. UVOD umske komunikacije (umski putevi, vlake i iare) predstavljaju transportna sredstva koja imaju za cilj da obezbjede siguran, efikasan i ekonomian transport raznih materijala, robe, ljudi i dr. Sa konstruktivne take gledita oni predstavljaju planirane, projektovane i izgraene objekte na zemljinoj povrini u vidu jednog prostornog, linijskog tijela sastavljenog od pojedinih konstruktivnih elemenata. Osnovna uloga umskih komunikacija je: gazdovanje umom korienje drugih koristi umskog prostora (lov, uzgoj stoke, sakupljanje rekreacija, turizam, hodanje, planinarenje) saobraajno povezivanje raznih objekata u okviru umskog prostora (sela, farmi, lovakih koliba i dr. objekata).

2. METOD RADA
Projektovanje umskog puta sastoji se iz dva dijela: terenskog kancelarijskog

2.1. Terenski rad

Terenski dio obuhvata upoznavanje terena datog objekta na osnovu topografske karte razmjere 1:10000, a ekvidistanca e= 10 m. Detaljno upoznavanje sa terenom vri se njegovim rekognosciranjem, nakon ega se odabira najpovoljnija varijanta i poloaj budueg puta. Rad na terenu pri projektovanju puteva direktnom metodom sastoji se iz vie faza: postavljanje nulte linije ispravljanje nulte linije obiljeavanje krivina stacioniranje trase,i snimanje poprenih profila

2.1.1. Postavljanje nulte linije

Postavljanje nulte linije moe da se vri prenoenjem sa situacije na teren ako za konkretnu trasu puta ima izraen generalni projekat, ili njenim direktnim postavljanjem na terenu. Prije njenog postavljanja vri se rekognosciranje terena, izmeu taaka koje treba povezati trasom puta, radi upoznavanja sa njegovim karakteristikama. To namee potrebu da se rastojanje izmeu dvije take podjeli na dionice, koje se odlikuju konstantnim usponom ili padom, a za poetak i kraj dionice uzimaju se take u kojima trasa mjenja pravac u vertikalnoj ravni. Na osnovu tih kardinalnih taaka odreuje se orjentacioni nagib, za svaku pojedinu dionicu, kojim treba postaviti nultu liniju.To znai da je nulta linija jedna poligona linija koja se povija i ide po terenu u nagibu koji je unapred odreen, i izraava se u procentima (%).

Nagib dobijemo iz fomule B H A L

H 100% , gde je L H [m] visinska razlika krajnjih taaka trase i L [m] - horizontalno rastojanje izmeu krajnjih taaka trase i [%] - nagib u procentima i tg 100%
Sa karte razmjere 1: 10000 moemo oitati nadmorske visine-kote krajnjih taaka (AiB) i na osnovu njih odrediti visinsku razliku H [m] izmeu krajnjih taaka, te izmjeriti horizontalno rastojanje L [m] izmeu tih taaka u datoj razmjeri. Za postavljanje nulte linije na terenu koristimo Sunto padomjer, na ijoj se desnoj skali nalazi podjela u procentima. Pored padomjera potrebne su jo dvije trasirke iste visine i odnosa duina crvenih i bijelih podioka. Pri viziranju za visinu padomjera ,odnosno vizure uzima se granina linija podioka na trasirci koja odgovara visini mjeraa. Prilikom viziranja trasirke su okrenute vrhom prema gore. Na drugoj trasirci, ako se ne raspolae vizurnom tablom u iji centar treba da pada vizura, potrebno je na prvoj trasirci. Mjera sa padomjerom postavlja prvu trasirku u poetnu taku puta, a figurant drugu trasirku postavlja u pravcu pruanja trase. Sa poetne take se upuuje vizura na drugu trasirku u odreenom nagibu. Ukoliko vizura u vizirnu taku ne pada u odreenom nagibu, figurant pomjera drugu trasirku u poprenom smislu sve dok se ne postigne poklapanje sa traenim nagibom. To mjesto se obiljeava nultim koiem, visine do 1m, na kome se oznaava redni broj i pantljikom izmjeri horizontalno rastojanje izmedju dvije tacke. Postupak se dalje ponavlja na isti nain sve dok se ne stigne do krajnje take. i%

i%

Slika 1. Postavljanje nulte linije

zapisniar

vizura

padomjer

Foto.1 mjerenje nagiba terena figurant 1 pantljika

mjera

figurant 2

figurant 3

Foto. 2 mjerenje horizontalnog rastojanja 3

Foto.3 obiljeavanje nultih taaka-nulti koi

2.1.2. Ispravljanje nulte linije

Slika 2. Ispravljanje nulte linije Nulta linija s obzirom na svoju izlomljenost ne prua mogunost za normalno odvijanje saobraaja tj. ne moe se koristiti za osovinu puta, pa je potrebno izvriti njeno ispravljanje.(slika 2) Rad na ispravljanju nulte linije je veoma odgovoran, jer povueni pravci ne samo to definiu osovinu puta, ve i sve radove koji e se potom izvoditi na tom putu. Prilikom ispravljanja nulte linije treba nastojati: da se zadri tendencija pruanja nulte linije da pravci budu to dui i blii nultoj liniji na terenima sa blaim poprenim nagibom ( do 40 %) da sjeku nultu liniju priblino jednako sa obje strane na strmim terenima da idu pored nulte linije, ali sa strane ka brdu da bi planum puta leao u usjeku odnosno na zdravoj i matinoj zemlji. Povlaenjem pravaca i oznaavanjem tjemena dobija se na situacionom planu jedna nova poligona 4

linija koja se zove POLIGON TRASE PUTE. Tjemena su take u kojima se sjeku dobijeni pravci poligona trase. Obiljeavanje tjemena na terenu se vri koiima, koji se pobijaju u zemlju tako da se vidi samo vrh i letvicama na kojima stoji redni broj tjemena npr. T1, T2 itd.. Letvice se pobijaju u zemlju pod uglom od 45, a oznake se piu tako da se vide idui od poetne take A. Na terenu se vri utvrivanje tjemena najmanje u tri take, kako bi nakon projektovanja mogli da naemo te take na terenu, na taj nain da se pronau neki vrsti i stalni objekti van trase puta na terenu kojima se od tjemena mjere udaljenosti i azimuti. Na terenu se nakon ispravljanja nulte linije odreuju azimuti, pomou busole, izmeu pojedinih pravaca poligona trase pomou busole kao i duine pravaca. Dobijeni podaci e posluiti za crtanje Situacije trase puta na milimetar papiru R 1:2000.

T 1 Azimut [] A Duina [m] Azimut [] Duina [m] T 2 Azimut []

Duina [m]

Slika 3 Snimanje poligona trase puta

Koliba,Brvnara Staja,Kua Azimut [ ] Duina [m] T Azimut [ ] Duina [m] Azimut [ ] Duina [m] Stablo Stijena, ograda

Slika 4 Osiguranje tjemena u tri take

trasirka

5 cm letvica sa rednim br. tjemena T2 15 cm

Slika 5 koi pobijen u zemlju

koi

foto.4 obiljeavanje tjemena

2.1.3. Obiljeavanje horizontalnih krivina

Vri se na svakom mjesto gdje se sjeku pravci poligona trase, odnosno kod svakog tjemena. Obiljeavanju krivina na terenu vri se iskolavanjem glavnih taaka krivine, odnosno poetka, sredine i kraja krivine. Krivinske take se oznaavaju koiima krunog poprenog presjeka koji se u cijeloj svojoj duini zabijaju u zemlju. Pored njih se postavljaju letvice na koje se nanose oznake poetka, sredine i kraja krivine i njihove stacionae. Da bismo odredili poloaj ovih taaka moramo odrediti osnovne elemente krunih krivina, a to su: poluprenik krune krivine R prelomni ugao poligona trase centralni ugao krivine (ugao skretanja) Prvo moramo odrediti veliinu ugla skretanja postupkom prikazanim na slici 3.

1 a /2 a 2 b 2 b

Slika 6. Mjerenje centralnog ugla Od tjemena T produimo pravac i pantljikom odmjerimo vrijednost a koja iznosi 5-10 m i dobija taka 1. Zatim se po drugom pravcu odmjeri ista duina i dobije taka 2. Pantljikom se izmjeri rastojanje izmeu taaka 1 i 2 i dobije duina b. Na osnovu ove duine izraunava se ugao :

sin / 2 = b / 2a = 2 arc sin / 2 ili

N (360) 320 40 110 110

T Slika 7. U ovom sluaju prvo izraunamo prelomni ugao poligona trase =40+110=150, pa je ugao skretanja =180-150=30.

280 Slika 8. =280-170=110, a ugao =180-110=70

170

Izraunavanjem vrijednosti ovog ugla i poznavanjem poluprenika krune krivine R moemo odrediti ostale konstruktivne elemente krivine kao to su :

Slika 8. Elementi horizontalnih krivina

tangenta

t = R tg / 2 s = R ( sec / 2 1 ) l = R / 180

bisektrisa

duina krunog luka

Dobijenu vrijednost tangente nanosimo od tjemena po jednom i drugom pravcu i na taj nain dobijamo take poetka (PK) i kraja krivine (KK). Da bismo dobili taku sredine krivine (SK) moramo izmjeriti horizontalno rastojanje izmeu poetka i kraja krivine, a zatim se na polovini tog rastojanja postavi taka koja se spaja sa tjemenom od koga se po tom pravcu odmjeri vrijednost bisektrise. Dobijena je taka na trasi puta koja predstavlja sredinu krivine (SK). Take krivina se takoe oznaavaju koiima i letvicama na terenu. Elemente krivina unosimo u Tabelu Elemenata krivina.

Foto. 5 obiljeavanje taaka krivine

Obiljeavanje koarastih krivina

Pod koarastim krivinama podrazumjevaju se dvije ili vie istosmjernih krivina sa zajednikim ili razliitim poluprenikom bez meupravaca.Na terenu se prvo obiljee tjemena, potom izmjere uglovi skretanja (1, 2...) i izmjerirastojanje izmeu tjemena l.

10

2.1.4. Stacioniranje trase

Pod stacioniranjem trase podrazumjeva se rad na postavljanju taaka po osovini puta sa oznaavanjem njihove udaljenosti od poetne take puta. Ove take nazivaju se stacionane take. To znai da je stacionaa udaljenost bilo koje take du trase puta od poetne take. Rastojanje izmeu stacionanih taaka uglavnom zavisi od terenskih prilika, a ne bi trebalo biti vee od 10 15 metara. Sa stacioniranjem trase poinje se od poetne take puta i ide se pravom linijom sve do poetka krivine. Stacionaa kraja i sredine krivine utvuje se raunski koristei ve poznate duine krunog luka, odnsno kruni luk uvean za duinu prelaznih krivina. Od dobijene stacionae kraja krivine nastavlja se sa mjerenjem na isti nain kao do krivine. Pri stacioniranju pravac se odrava azimutom, a rastojanje od take do take se odreuje horizontalno pantljikom Pri mjerenju duine se zaokruuju na cijeli broj, i to do 0.5 metara nanie, a preko 0.5 metara navie. Obiljeavanje se vri koiima, koji se pobijaju u zemlju tako da se vidi samo vrh, i letvicama na kojima stoji oznaka stacionae i udaljenost od poetka puta kao i oznaka dijelova krivine. Letvice se pobijaju u zemlju pod uglom od 45, a oznake se piu tako da se vide idui od poetne take A. Oznake na letvicama su u obliku 0 + 000, gdje prvi broj oznaava redni broj dionice a drugi je rastojanje od poetka trase. Stacionae su take koje se uklanjaju prilikom izgradnje puta. Stoga moramo vriti osiguranje stacionanih taaka, tj. prenos stacionanih taaka na stabla koja ostaju u umi ili stijene koje nee smetati izgradnji.

Slika 9. Koii za obiljeavanje stacionanih taaka

11

5 cm 15 cm

Letvica sa oznakom stacionane take i stacionaom koja se pobija pod uglom od 45 iznad koia Nain pobijanja koia u stacionanoj taki

Foto. 6 oznaavanje stacionanih taaka po osovini puta Pored stacionaa za svaku taku potrebno je odrediti i njenu nadmorsku visinu, odnosno kotu. Na taj nain da se pomou padomjera izmjeri nagib terena izmeu dvije trasirke postavljene na dvije stacionane take i izmjeri horizontalno rastojanje pantljikom. Na osnovu toga se odredi visinska razlika izmeu te dvije take i ta visinska razlika se doda na ili oduzme od kote terena predhodne take zavisno od toga da li teren raste ili pada. Za odreivanje kota koriste se jo nivelir i ravnjaa s podravnjaom.

12

Foto.7 mjerenje nagiba izmeu stacionanih taaka

Foto. 8 mjerenje horizontalne udaljenosti izmeu stacionanih taaka Primjer:

B 13

i 8% H A 160 L 10m Kota take B iznosi: H tg H tg L L H 0, 08 10 0,8m

B 160 0,8 160,8m

Dobijeni podaci se unose u tabelu Pisani uzduni profil i na osnovu njih se crta Uzduni profil. Uzduni profil se sastoji iz dva dijela: uzduni profil terena uzduni profil puta Uzduni profil terena konstruiemo tako to u pravouglom koordinatnom sistemu na apscisu ( X osu ) nanosimo stacionae u R 1:2000, a na ordinatu ( Y osu ) nadmorsku visinu ( kote ) stacionanih taaka u R 1:100;1:200. Uzdni profil puta predstavljen je tzv. NIVELETOM. Osnovni konstruktivni element nivelete jeste njen nagib, koji je odreen tangensom ugla koji niveleta zaklapa sa horizontalom. 2.1.4.1. Kontrola stacionaa Na terenu se vri na dva naina: 1. rastojanje izmeu dva tjemena jednako je zbiru tangenti krivine 1 i krivine 2, uveanom za razliku stacionaa poetka druge(PK2) i kraja prve krivine (KK1)

T1 KK1 Tg1 14 PK2 X l

Slika 10. kontrola stacionaa Pantljikom se izmjeri rastojanje (l) izmeu tjemena T1 i T2, pa se od te duine oduzmu vrijednost tangente krivine 1(Tg1) i tangente krivine 2 (Tg2), a razlika treba da bude jednaka rastojanju izmeu KK1 i PK2 10 cm. X=l-(Tg1+Tg2)

2. zbir svih pravaca i duina krunih lukova svi krivina jednak je stacionai posljednje take (B) 10 cm.

2.1.5. Snimanje poprenih profila i pisani uzduni profil

Popreni profili se na terenu odreuju padomjerom i pantljikom. Mada, postoje i razne druge metode za odreivanje, kao nivelmanska metoda, crtanje padomjerom bez pantljike, korienje ravnjae i podravnjae itd. Odreivanje i izrada poprenih prfila se vri na svakoj stacionai poev od prve pa sve do zadnje. Na osnovu poprenih profila dobijamo uvid u koliinu zemljanih radova koji e da uslijede. Snimanje poprenih profila vrimo tako to u odgovarajuoj stacionai postavimo normalu na osovinu puta. Zatim po ovoj normali lijevo i desno od osovine puta u duini 15 do 20m, oznaimo nekoliko taaka u kojima se lomi teren, izmjerimo horizontalno rastojanje i nagib terena od jedne do druge take. Dobijene dimenzije unosimo, u odgovarajuij razmjeri, na crte poprenog profila. Na crteu crtamo izgled samog puta, te njegove osnovne elemente, nagib karpi, irina planuma, izgled odvodnih jaraka kao i poloaj radne nivelete i radne kote terena. Popreni profile se crtaju na milimetar papiru u razmjeri 1:100 pomou olovke i trougla, a danas se sve vie za to koristi raunar.

10m i% Lm Lm 15 Lm Lm i% i% i%

Slika 11. snimanje poprenog profila terena u stacionanoj taki

Snimanje popreng profila terena u stacionanoj taki

16

Foto. 9 mjerenje nagiba i horizontalnog rastojanja prilikom snimanja poprenog profila u stacionanoj taki niz brdo

17

Foto. 10 mjerenje nagiba i horizontalnog rastojanja sa uzbrdne strane stacionane take

Popreni profil puta, njegov izgled zavisi od meusobnog odnosa linije terena i nivelete. Popreni profil puta sastoji se od: irine planuma puta koja iznosi 4m, i to: 3 m irina kolovoza i 2 x 0.5 m irina bankina otkopnih i nasipnih kosina ( tabela 1 ) Kategorija podloge III IV V kosina nasip 1 : 1.5 1 : 1.25 1:1

usjek 1:1 1: 0.5 1 : 0.3 Tabela 1.

odvodnih kanala na zemljitu III kategorije izrauju se trapezasti odvodni kanali

Popreni nagib kolovoza i u pravcima i u krivinama jednostran i iznosi 2 % ( 2-4 % ), nagib bankina je za 1% vei. Minimalni poluprenik krivine je R min = 20 m . U krivinama sa radijusom manjim od 50 m ( R < 50 m ) izvodi se proirenje krivine koje se rauna po izrazu : B = 40 / 2R 18

B rina proirenja 40 kvadrat maksimalnog rastojanja izmeu osovina vozila R poluprinik horizontalne krivne Proirenje se izvodi prema centru krivine, s tim da je puna irina proirenja na poetku i kraju krivine. Duina meupravca izmeu suprotnosmjernih krivina iznosi minimalno a= 20 m.

19