Avangardne tendencije u hrvatskoj umjetnosti IZMEU DVA RATA

- Cinik (1921.) Vilka Gecana moe se smatrati paradigmatskim djelom kada je rije o hrv. umjetnosti s poetka stolje - nije osobito kvalitetna - uzima se kao primjer hrvatskog ekspresionizma nastala je u godini kada taj stil kod nas dostie vrhunac - izloena na njegovoj prvoj samostalnoj izlobi u okviru 11. proljetnog salona na toj manifestaciji ekspresionizam se kod nas artikulirao i afirmirao - iste godine u Zenitu izlazi Gecanov crte Konstrukcija za portret cinika skica budue slike - Gecan je za prva 3 broja Zenita izradio logo izveden iz ekspresionistikih, gotizirajuih slova slina slovima njemakih plakata za filmove toga doba - mjesec dana ranije u Zenitu izlazi Gecanov crte iz ciklusa Klinika koje radi u Pragu 1920./1921. Luak - pokretaa Zenita, Ljubomira Micia zna iz ranijih dana - Cinik na slici i na crteu prikazan je mukarac koji sjedi za stolom u nedefiniranom interijeru - lice i geste lika nalikuju groteski, a ne na portret prave osobe - prvi naziv je bio Portret cinika - viefokalna perspektivna konstrukcija daje prostoru iznimno vano znaenje naglaene konvergencije, klizavi, padajui pod prostornu scenu ine nestabilnom i nesigurnom to je svojevrsna metafora opeg dojma slike i ita se kroz psiholoki filter - ta prostorna shema podsjea na scenografiju njemakih filmova tih vremena ekspresionistikih filmova - na ovoj slici postoje dva optiki istaknuta mjesta: lice portretiranog; njegova desna aka dugih zgranih prstiju - ruka se naslanja na novine na stolu na kojima pie Der Sturm najvanije ekspresionistiko glasilo Hewartha Waldena - kao istinski ekspresionistike umjetnike, Mici izdvaja Marina Tartagliu, Savu umanovia te Vilka Gecana (samo njegove crtee, ne slike) - Gecanove crtee iz ciklusa Klinika Mici jako cijeni, a Luak objavljuje u prvom broju mogue je bolje razumijeti kroz filmske referencije: od kadriranja do osvjetljenaja i deformacije u mimici i gestama (iz tog aspekta mogue je promatrati i Cinika) - Cinik lik bi se mogao analogijama razumijeti kao autoportret predoen kroz vrlo stiliziranu mimiku Conrada Veidta, popularnog glumca Wieneova filma Kabinet doktora Caligarija (film kao medij u tom vremenu dobiva na popularnosti) - Gecanu je film bio blizak nekoliko godina poslije objavljuje pismo u Zenitu i govori o amerikoj svakodnevici, amerikim navikama i svojim slikama, pie o filmovima te istie Bustera Keatona i Chaplina - u Gecanovu Ciniku vide se mnogi znakovi koji upuuju na hrvatski ekspresionizam i na povijesne avangarde - Cinik se moe razumijeti kao njegov manifest, kao gesta koja na nedvosmislen nain eli uputiti na iri kontekst

- piui o 6. izlobi Proljetnog salona Petar Knoll istie Autoportret Marina Tartaglie i kae kako upravo on tim djelom unosi ekspresionizam u nau umjetnost - godinu dana poslije isti kritiar konstatira kako Ekspresionistiki smjer jasno istupa, a impresionizam malo po malo nestaje - tekstovi A. B. imia koji komentiraju izlobe Proljetnog salona, kao i oni Iljka Gorenevia najvanija su svjedoanstva o recepciji ekspresionizma u naoj sredini

- dokazano je da su kljune godine za afirmaciju ekspr. u hrv. umjetnosti bile izmeu 1919. i 1921. arite su bile izlobe Proljetnog salona - 8 izloba Proljetnog salona odrana je u Osijeku 1920. Iljko Gorenevi pie predgovor u katalogu - 1919. bila je po mnogoemu presudna: javljaju se umjetnici koji su izbivali iz svoje sredine ( najdomljiviji nastup slikara koji dolaze iz Praga Milivoj Uzelac, Vilko Gecan, Marijan Trepe, Vladimir Varlaj) - te godine izloen je na 6. izlobi salona Autoportret Tartaglie koji je nastao u Rimu u sasvim drugaijem kontekstu - slika je zabiljeena kao jedno od najznaajnijih i najoriginalnijih djela tog vremena - prije salona, slika je bila izloena 1918. u rimskoj galeriji L'Epoca na Mostra d'arte indipendente na kojoj izlau De Chirico i Carra, Prampolini i Soffici - Autoportret originalna je ideja o otklonu od mimezisa, ideja koja e se osobito jasno prepoznati iz aspekta boje - oblikuje svoje lice iz slobodnih mrljastih nakupina potpuno nereferentne boje prvo djelo u hrv. umjetnosti u kojem je ispotovano to naelo - boja ovdje dobiva apsolutnu samostalnost u deskriptivnom smislu- ne upuuje na stvarnu boju slikarova lica, ali je osnaila psiholoku funkciju namjera joj je izazvati nemir u promatrau i u tome uspijeva - Zlatko ulenti Portret dr. Pelca (1917.) - moe se razumijeti kao dio bekog, tonije Schieleova ekspresionizma s njegovim sasvim evidentnim identifikacijskim znakovima, pri emu upadljiva svijetla ruka s koatim prstima zataknugtima o kaput postaje nedvosmislenim signalom koji upuuje na svoje podrijetlo, ba kao i na stilsku pripadnost Sava umanovi - u njegovim su djelima iz ranih 20ih godina kritiari (kasnije) otkrili konstruktivistike elemente, mislei pritom na akciju redukcije - Dimitrije Baievi zakljuio je kako je rije o figurama lienih svih detalja lokalnog znaenja - on je bio prvi koji je nakon povratka u Zagreb iz Pariza(bio u koli A. Lhotea) figuru reducirao na geometrijski proienu formu i uklopio je u kristalni pejsa izveden novom konstruktivnom logikom - A. B. imi prepoznao u njegovim djelima novi rijenik sastavljen samo iz istih, plastikih formi i koji tei apstrakciji - ti hibridni derivati lhoteovske provenijencije ulaze u nae slikarstvo zahvaljujui i Milivoju Uzelcu (Venera iz predgraa, Autoportret u baru) - Vilko Gecan, Milivoj Uzelac, Marijan Trepe, Vladimir Varlaj PRAKA ETVORICA

- nisu zasluni samo za afirmaciju ekspresionizma i osnaenje ekspresionistikog idioma u hrvatskome slikarstvu, ve i radi ukljuivanje Cezannea kao teme u hrvatsko slikarstvo, te aktualizacije Miroslava Kraljevia Josip Seissel ( Jo Klek) - blisko surauje s Miciem 1922.-1925. - tada nastaju mnoga djela koja su obiljeila ne samo zenitizam i to vrijeme, v e i avantgardne dogaaje u naoj sredini uope - nakon 1925. prekida sve veze s Miciem - do 1978. za njegovu slikarsku aktivnost se uope nije znalo koja je poela ranih 20ih godina sa Zenitom - kolai koje radi (veina ih je izgubljena) nastaju u njegovim mlaim danima - najznaajnije djelo takvo je PAFAMA (napravio ju sa 18 godina) - naziv je skovao sam Klek saimajui prva slova Papierfarbenmalerei- Mici ju prevodi kao artija-boja-slika i stvara naziv arbos-slikarstvo - ona spada meu znaajna djela slavenske avangarde u njoj je prisutan vodei plastiki motiv ruskih konstruktivista i suprematista, naroito El Lissitzkog i Maljevia - dok izlae u Zenitu, upisuje studij arhitekture, naputza slikanje i crtanje - od 1935. pa do kraja ivota nastaju brojna djela izrazito nadrealistikih osobina Manira Andre Lhotea - kod nas odjeke kubizma (kubokonstruktivizam) donose uenici A. Lhotea - prvi je u tome kod nas bio Sava umanovi 1920., zatim radovi Sergija Glumca koji kod Lhotea dolazi 1925. i ostaje ondje godinu dana - Glumac radi dvije mape grafika: Le Metro 1928., i Beton 1930. vide se 3 vane osobine: njegov otklon od dominantne linije u hrvatskoj umjetnosti; kombinaciju kubistikih i ekspresionistikih stilskih znakova; integriranje filmskog jezika koji se prepoznaje kako u sekvencionalnoj naraciji, tako u kadriranju i rakursima - posebno mjesto u hrvatskoj umjetnosti zauzima grupa Zemlja koju predvode slikar Krsto Hegedui i arhitekt Drago bler - poinju djelovati 1929.g., a prestaje policijskom zabranom 1935.g. - oni pridodaju panju komentarima neposredne svakidanjice s izrazito snanom socijalnom dimenzijom - to je neka lokalna verzija nove objektivnost - od njihovih djela izabrana su ona u kojima se snanije mogu prepoznati htijenja za estetskim prevrednovanjem - to su djela Krsta Hegeduia, eljka Hegeduia, Marijana Detonija, ilustracije knjige pjesama Marka Ristia Turpituda (radi ih Krsto Hegedui) - Antun Motika - eksperimentira s materijalima serija kolaa i fotokolaa - on u cijelosti razara prizor, te preputa materiji da ivi vlastitiom ivotom - ovdje je eksperiment osnovni pokreta stvaralatva, umjetniki in postaje vaniji od konanog rezultata, elja da se postane suvremen postaje glavna preokupacija - time zavravaju tendencije koje su se dvadesetak godina ranije javile zajednikim programom