You are on page 1of 9

b-

'<
W

m
4

w
ffi
ffi

r11

I
I I I
I

a
POSIA, DOCUMENTO E HISTORIA

r
I J a I I I I f I f I f I I ; J I I l I I I qu atvez possadjz os romancistasd s gerao anos dos d l930,deceomodo,inauguraram romanctbrasiliro, o I porquc tentarn rcsolver grandecondioque crac I tr nos.sa culhrr,a sb,a oposio enr s 6truturs .ilirada5do litoral c as crnds human.s que povom o inl.rior tlendendo-spor litoral e intcrior menosas egisgeo8rafcmnt correspondntes queos riposde exisrncia, padres do os d culturacomumente subentendidos tah designaes. m E:sa dualiddc d cuitural, quicmosvido,lend, naturalmente, . se rasolvida, cnquanrono for nopodrcmosfalrem civiize o brsilira.T.nde a sr csolda econmica socialmmte, no scntidoda integaode gandesmasrs nosrpopuiao d da modema. Or. prccedendo obra dos polticos, economistas. a dos primeiroe encdoseducadores, a literatura. sumodo.colocou a minhoucm segida roluo poblema.A prinlpio, a do muitobmida c inconscientemente, fa2zndolmbad existnci homem do rua, cxplorando-o como molivo dc an. - motivo, por que no diz-lo de saborquasexico paa o leiro dscpitais,Forama.s diferents fases egionalismona literatura, qu,oiundo, povado vdmnte. indianismo sus do tendncias egionis cmpesinas, entrou a pondea no omncecom BernadoGuimarcs FrnIin e Tvora invadiu a 6cono primeiro quarto d6t sculo,tomando-sequas. um movimnto soialcom Monteio l,obaro. Mas essso lrica c dc certo modo pitoes. do homcm do campo,tem sobreo qual variou larSamnte um ds mis blmdantes tenzs subitturas nossahistria literia, no podia da persistircom machado problemasocial;com o trabalhadorual sintgandoem massas pelarsinae peltulha,slmbolos dominadas da podcrosacngrenagcm latitundiria, com o proletaiado urbano fTl

sampliandosgundo pocesso indstrilizFo. rnedidaque o de es sedava, quilbriodo mundo bugus escritocom o mundo o do do homem rural, obitod sualitemtura, ia secooando novos er termos,ascontadies sociais widenciando e seagudiz:ndo nas se pspectivs onflito e nsnessidades raiustamento. de de O movimentode reivindi.aoe a onda surdada tomadade cors cinci. de uma lass ecoamd cto modo no domnio esrico,e a mssacomeoua ser tomad como fdfor de ae, os escritores proclrndo opor litetu mentalidad litoneasa vedade, posa, sentidohumano da mssa o ural e proletria,estaum pro, longamentoubno do pri srtnio. Dento da sualia prpria d de$nvolvinentointemo, o romancecoeu pamlelq interagindo com a evouo social,ecebndo suasepcusses. as Nsmomento,um poucoantesde 1930, seinregrandona mese ma correntpoprrqueacentuoupor um mommto o rosaburgus da revouo, surgiu o chmadoromancedo Nordste. Swgiu e s colocou,pelprimeia vez na literatura nacional,como un mo mento de integraoao patrimnio da no$e utua d snsibiidade da ristnciado povo,nornistomadocomo obietode con templao sttia, de realidade ms rica e viva, cdadorade posiae de o, reclamaro seuluga n nacionalidadc na ae, que,neste a e momnto,toavo ponto vo da suamissono Brasil.H sempre para ela urn papel a desempeaae feliz quandoconsgue fazo. proedendo des.obenae consqent Estava valoriz.odo povo; ligando-o,portantq ao nossopatdmnio esttico tico,num mage n6co tsabalhode peparo ao aspctopoltico d questo, que po. aindaespeamos. stav4ao mesnotempo,gantindo liteatura E brasileiraa suasobrevivncia como fenmenoculturat, porque lhe mostravo cmino e o tbalho a seremrealizados. At a o romancefora feito em sta da satisfo burguesia da itonea,mais ou menoseuropeizda. por escritoesburguses, E na sua maioria. Ou qre s abuguesavam. parti d, mos ver A um fenmnodifente em grndeparte os escritores procuramse desburguesa. dsbuguesando, Se vo rnta p d ldo una sriede woes culturaisprpdos burguesiaitore. Vo viver

voltadospara a Euopaivo aceit:t o Povo' nnos obsessivmente izaado e dando sentido humno ao Prograa esttico dos do movimnto de 1922.o romanc comea, Pois,a no ser pata cla.rs.. ainda d" clas*, p'orquos susulores ornanc da tlo podmsedespende sua,burepesaMaspoam n atnlra circtnstncia um aoao quc atento fora a literatura csta Por tentando menosfonccr bug\esia o tiPo de omanc' burguesa, quelhe convinh,e qu elquri,do quecrir livremnte no sen_ tido muito nais amPlodo Povo. falam dos sleo temase a intenoqueanila a suaescolha uns escritorcss cooca\n no bem claramente dest esPirito Para8ar ao t'ovo' Outros Dontode vista do burgusdcadente procediam anliseimpiedosada prpria classe'como Grciliano nEos Para Pequen octavio de Fia'vindo de outla correntq comoRchel QueirozprouEscrilores de paraa gandeburguesia o mostra queh de softimento dt ualidade na existnra\m Ciro dosAnjos, em Minar' fzi ciado povo e nossesmovimentos. pequenobutgus, mostrandosPersdo o procsso intelectuaismo do deroladoro e paralisantes s'tr equit smsi\'?oectivas d d outros,d todos os lados,uI vento de enovaao, De uns e do sir'em equbrio social de de de eviso vlos' reajustamento terrio. Estafuno do romanc'que acbade ler reconhcidarcentemente Por um intelectuada esttuade Mrio sembr8' na sua assegura-he papel de um 'Pataforma da nova 8rao' rsDosta cultura'o romnceprocedeua civitizdorana noss rara quaidade na dc uma spci Prpodo tecno Pa iegrao dasmassas sertarja, cboclora coIsideao vida do pais.Na fsregionalista, do sobtudocomo um moiv4 um obitopitoesco.Mesmoem es_ quanto fonsoAinos. Ente ele,cabocritoes to comPreensivos ia co. e os escritoes, a distncique mi do emPegadoao Pato bondosoe interessado Pelasad' A fordo romanct modrno no foi te enEevistona massa, ars'rflto'nasrealiddecridor Os de no sntido pleno' com os Ebalhadores escritorcsaprenclerarn, plantdoesde acau,os oPeiosde os nqenho,os estivadoes,

.os3r^,Docuurnro! rrsrorr^

fbic.Atravsdos liqos, toda essa annima ao* dc ccrto massa modo, transfundindo o seugor e suapoesiana terarraeuo, peiz.da da burgusia. uma espcie iomadade conscincia Foi de d. ma3sa atrvs simpatiacriadoradosartjist"s sedirigiram a ela. da qu Foi, portanto, o despertarde um sentidoro\o do Brasil.Como diz Mrio Schemberg, efeddo ensaio, elevodo nvel eco, no nmico dasmassas permiti uma paticipao efetivana ul_ lhes tura nciona. peldio desta O paticipa podesedizerqueform os omanccsdosnosde 1930, do rveladores povo como fonte,no apenas motivo d arte.O rstovir depois. Osromancista!do Norjdeste todosou quartodos,em aindsto, etividad. Ainda goraa.bade sair,editadoem Solnlo, mris um romanct de Jorge na - belovro quervpresenta produodo scuautorum mommto d erepcional npotnciapois o primeiro ^rhado ndciode umrturidde queseanunceia de fora,. No trabalho de revelao povo coto criador, que assinalei do ats, nnhum escito s aprsenta maneia ms crractristic de do que JorgAnado. Os seusliwos penerm n poesiado povo, stilizam-na, transformm-na criao m ppria, azendo pro; letrio e o trablhadorrral, o nego e o branco,paa a suaxperi-ncia ertlsticae humana,pois eleqs e soubever a deles. encaarmos coni:nto suaobra,vriemosque elasdesdom bra seSundo uma dialticda posia do doumentqestetentando re\ o autor para o romancesocial,o roranc prolerio que el quis fazrentrens. primirarrastando-o um tratamento par po assim dizerinremporal homens dr5coisas. dos e C4.4l]quia se um documentrioimpersoal: Tnteicontar ne liro, com um mnbo deliteraha praum miimo de honestidadea vida do trabador das fazendas de ccaudo su da Bia. - Sum romncpoetrio?
I I tory. nr6 ^n.do, (CoLao C..cmpor&d, Ao en in . szD pto: Li^iia M"itr f, s C+! d. Clv ceiaoo). Editora, 1943.

sPerava intcnod Sot da sma natueza.Ms a Posi tsda esquinados suscortios.trial viv dla' Aftado na uie graa!a elallma amplitudeatentodesconhecid nossa de Como a somba no poemade Victo Hugo, a Poesia o Anado alargaat asestelas gestodo trabalhdobrasiiro de ai elsehaviaconvecido que iteratua no vgonn Pra mais para o esrito.Dedo a uma Pntrao , sobretudo pde fazde lubiab vm nos meiosde expresso qu.e dr um alc:ncasocifetivomuito maior do grnde omancee lhe ouc o obtido com os uds ensaios Precdertes. Er. Mar mono ele perdefincamenteo P e se funda na Pua dialte do impeto lrico' c o omnce pocsi.O documentoes'ec da poema- CPites arci4wlrao do.trment^tio Em & fazquse ^se LnPo.O auto tentsequilibrar e[te asduastmdncias'masPo' inerior aosdois Precedntes. duz um livo snsivelnnte 'rerrasdo semfn, cltgam>s como que soluodo movi. Em po chegmos, assimdiz-, frmula da mcnto diticoassinaldo: clttica de lorye Amado. Doumentoe Poesiase tundem harmoniosmentetrvsdo omance histrico. Porquc este livro de cno modo um omanchstdco, como Procareiindicar' Parao desdea8ora,no poderiahave soluo melhor eutor,diga-se qu favorvet Tenardor.ttfla desta Olhadem conjunto, Posio os a ob de lorgAmado,com todasasigdaridads' altose bos, por baslanteun4 caracterizada que poss nos aParece ter os tateios autortasem Osivrosdst das ntosamento suas um grande Partes. lndasanteriormente, uI$ dos outros, gemirm d sernntes pemanecem mto temPoem latncia. qusvszes rementes dos da tems Pequenoi a concteno seus O nmero dossus que,deste modo, umavz livros.E da,tambm, suasuperioddade, gorcso nullr sistma podemsapre6entar m.s constataes, profundase defi_ faz Poucs A suconscincia nitivs.Elassimpem dentro do espftito do utor,que,insensivclA niquecendo. no ser ment,as vai amaduecmdo,elborando, e um esplito apaiaonado mvelcomo o seusPerdi destmodo,

rorr., oocurrrro r xrr,t^

cm etcmossboor, limitaeo n nmcto dost mar a condio A da sufo1 e do seudscnvolvimcDto crDlutivo Descnvolvimenr, quc sefaz scguro, nurn raomr costantc sucessivo tcmsante e d riorcs,um ivro, como dis5.,saindodo ourm. Dos meninosvadi$ dc /ljria,4 do bando de Antnio Blduno. nasaam cescem Ca?rr d. ard4 e dosscus os !r'eio6, ocano, do nsae ,roro. meninosvadio6, surrg saocctamark uma Mar Os por nc.66idad imposta por Sror, plo desrio d most. da8nse quelasdas esmagada5 cotio. O cacu,lando no romace dc dest nom,fi(a latnrmuiios anos.perpa.lianashbtris do nego !lho d. Ilhu.i m /d. Apaece modo tugazm Cdpiracrdd d arei.A sob o aspecto pionciro tar-,err qu. constitui a trama ds i Teftasdo temfrtry ondcsecxpandee sereliza,definitivo, o DrRro DEuMNtcRo FUcr, EM de,liar apresenta pe$ona8ns Mar os dc moo. r d dostrabalhadoes fumo, irmosdosdc cacsu. do E os livos vo dando as mos,dagando oi primiros choqur cmocionir que friram o euor, sc dcsdob.ando,como indiouei. scgundoa diaricado documnroe da f,ocaia. Docmento poesiato p$enrados,na obra de mdq Jorge po um ceto nmrode prcocupaesd t.mas,Enc.rados e do nguo documenrio, os seu.3 omancesdrnsurucm samDr uma assco uma informao.Informaodc nvisde d;, d. oficios, d tneosde ocupao, mMria, de lub conmic.,d prcduaos d assro certospontosde vist d ond.e dscortinamtudes de sociais, rcivindicae!prol.riar, dsaiuamcntos clalsc. de Do ngulopotico,sotcmasformado.s da ambinciacm quc o documento el(Poo evificdoi em queadquiE rEalc.ganha r srlgestive. certosambierts, So certtconstntes cnic4 e sntimen tais- comoo mar,a noite,a f,orest, vento,o amor,constantes o qu obsd.m oge mdo. O ra Fntr com /i.t4. da por dint naro nis eossvrl lhc livrar-s. d. sn obccsso. Baldulnoa scnrqe da volta na su ^nnio d, dc modo peridico,como um refrodc fusa e d mistrio.trm Mar moio clein.'4Lde tiro todo,pois queeh rro, Como Baldo, o os meninosde Capira d, rei4sagitampl!praias, ondmoram,

T.flt do s.n ffi'nme'Po' o aEam, 6curDdo ap.lo da Enado n pidio m.rttimo. O ma o Pcmbulo dr"'m do ctcau' m dmntodecorativo &.d& ondemal apar''' aPdgado mata, em ^ a se6r mocionalment ,hnd nta misteridsa BaldunoE litmr ch.ia dt ro, Porondefogetnio E semrtmelairomPecom 61ia,num noit de temPestad' 0orl Grnde Porassirdize,o Pcsonagem do livo' rr do Sequcio do osout$q que'adubade laqueiogao3homensutsconta 'la s aaus.Dgue, abn flordado ccll dos cu,malo,noit,vmto. Tm.s'quesoa po.5iamsma litos com a la8e m'lancoli scbmidtcr' trtdoq no dc rree ^mado, mascom a cloqanciaProfundaque os arrasu para a Pic'P ncstc e quaseretric,amPlificador Persasiva' s vemncia vezs e de CastroA]vet baiano,da ta dosorados temas, a Jo8Amado inscrct a !u obra omundo' Graas sss daDdo-lheum s.ntido t lico. Mas dominandcoc' s' instL o tna hum.no do amor,que Paasobrcdes. rcmanccs' dc O arnorcarrega urnasurdreiso as8ins dosseus tcatuNa nossa rultando po cima do rumo dasoutas Paixes Amado o maior rcmancilta do amor' for de a moalem, JorS paa qu carnee ilc sanSa arastaos suspergon8cns n ft(toramo! dos negros' di!io cli Irico. Amo dos icos e do6Pobcq Gdulcod dosoperriot quantesnoa stado tcrttu' sno natulists Plos ado plo bucolismoou bestializado ceno quc os seltimntos dscritos ' PoctizdosPor lorgc _ alo devcmscr tomdoscomo dcform<s no sntido'rtlsti_ dos co. Os Dc8o5a os trablhadores seu5livros so descirosPor cuia oba impot num um homem dc out cor' d outra cl5s, talhda no rico contdo estilizaoinevitvcl e ncessria, 'mopovo Na m.ni de am d. Pcnsados seusc8ton cional do e hrv ula dcformo quc a m intensasimPtia o mab minu_ ciosoconh.imntoo corlague atnuar.E nco h ncccsridd' disto.Jo8mado troux. os ne8osda BahiaPa arte e dcu 'r5_ isto , prmanent suahumanidde'Arte catilo' tncraesttica, e stilo conveno

Vind ouvir estaihiria! c cstas cangcs, vindour a hisrrii de Cuma e de Lvia, que a histi da vida e do amo no na. li sela oovosparecr bela!a culpa niio dos nomensudescue I naram. qu a oue d bocade urn homemda tena, c dificit. mntc um homemda terra entcndeo coodos mainhiros '. No impora que alsim s.ia. queelefaz ae, no reportagm. O E,t"tndo a lufadade amo e dc avnturas, mMria e de lut quc d vem do povo, JogAmadq enique@[do a nosslitratue, nos ennqu.c.. Iawrencci dizia que "da class.mdiarcebmos idias dopoo rcebetnos e caori da A st. popsiro,uma obsno. O conh.imento quc Jorgemado rcvelado homcm todo el, por asrimdizr,umoba degraada poesia. suamancird t.atar A os prsonagens potica.Ela qu supreo que lhe falta em pene traopsicolgi(a. Uma cvidancja quc06cdrico6se6quccmqcntemrtcq dc a arlis. psicolgic a nicaa d conhecihento homem. no do Nutridos pel tendncianalticado romancepersonlist, somos levadosa dcsconhc.. os outros po@sros evclao urnaoer_ d. de sonaldad.. Uma lia comprida c sinuosque v.m de r,ladami de L Fayette JoF, Virgini Wool omo que deforma nossatia tude erl facdo poblcnapsicolgico. neo m, evidrnt mtrre,as qualidadcsda anlise. Iorgc ^rnado nem minci, nem engenhosidadc, Nm pacincia, nem sensoda aventua rnteior,nmclpacidde isolamnto. obstante sus de No os sio Pesonag.ns to ricose io vos quarto05dqsmcstcsnalists Mis v;yoS rahtz, porquvivma da sdiadc .lao,c nopd.m m hlidde o quegnhm profundidd..Comoo suaor, oue em os faz*istir graFs suab(|tdrd surprendenrc intui(o, de maneidosprimidvos,IorgcAmado concrao.Os rnas s surpsonagcns nuncaseresolvcm numteiaab,sEata considrad s,mas sadefincm s.mpe po n sistcmade clacsconcts 2 | rnriro M notu d.

no S semPe dado o mundoxrio, com oslmntos. aPim telri@ o que Psi@logi um coro com ascoisas. .rtemo, c fazeln nos a nospanece vezes suakndncia d ransfundiros elmentos de animando-os todosos ladoscom o susopo cnador. homns, estapoeside que lhe vem foa tambm'no ao' No cntanto simPlstectrtro.So' motivo dc fiaqueza.Forqueela , mtas vczes, amplificdora- io ,aquelaque m brtudo porque eloqent, alendco chamdodo es<rilorpra suPrir al susinsu_ facilrncntc pandoo vazio (m utn remoio de imatcns.Nos s.ui ficincias, livos, h do bon c h do mu. Em mtos ttchos'sobetudonos o Capinesdt arcia,h Dn aploabo nici paa a sntimcntaliddc, odm. O que nos lve peguntars. em Jog patticodc segunda que d Mtoet d. fato o h posi Posador, Pocsia ParG Mas da ^madouma simplcsdistenso ritmo dasimagens Pros. do tl por poesia utntica,embora nem semprechamadcom !o. A sua ! pulrr,.mbora apara vcz.scomo uln exPdint um aulor.ntr. a Pros a Po6ia.S. suaobra ,orBc,{mado sua dialticontreo documntoe a Poesia, forma um movimento em q se coloca'a uma contuenciadcstae da Prosa. um lutar igul disthc d dnbs, armadocom a alidaded uma . o mistrio da outra- Um Pouco como os bot.qui.s d (3is, motivo tlio que lugares no so quridoseu.Atravsd suobra,elesPaccem, Dem mar nm trr4 Ponto morto m quc s encoDtamos habi_ dos tatrtsdos dois mundos- os homensda tcrra quc dcs4em mo mar que $cm dos savios. a "lnterna dos os e os homensdo do fiar" em Capites de Aogddos", lubiabe deMar motto; ^"Porra7irr45 do sen da arcq avend^ em nomq de llhus, nas fn As dstinos ouvemos s4rrs c gntas g! c da trr li cuzrtoc sus da entrea Pos encrzilhad mistios.Cnmo o pprio autor,nessa a po.sia, que o pprio ritmo interno da suaadmirvls.dta. tJ:ndo Tenasdo te fin.omPedi a afirmode Prudentd quandoqsr' um Moris,neto,a popsitodo seuautor"(.'.) ser, gndeomancista'."
3 | Pnd.n. d. Mor.ir, r.ro, O dNre rutLiD, Minitrario d4 R.L.5 E.rioRs' Di!.o d. ceD@<o l.r.leau.l, R.tlfu n" 3, 1939.

lorge Amado tem o estofo de urn insprado. Una vez sob a in flunciadem choqueenocional,o seuimpulso lrico soltao vo e arrasta a realidad concreta do detalhe documentrio, sobe o qual pretende se baseaa para um clima de exaltao potia, em que se perfaz uma das obras mis rics d nossa literatura. Or, estemvmento ciador de natureza a levar de rodo, a fazer o artista transpor os imites necessios,os quados e as exigncjas do ronance. H uma srie de reqrisitosde ordem tcnica que se satisfazem mais plenamente com interveno pronunciada da inteligncia ordenadora do romancista. So probemas de nedid e de construo a que st pso o prpio alcance da obra enquanto romance. ssim, por exempo, a composio, - esteptulo dscuti do, esmiuado, ml compreendido da criao literria - que rside sobetudo na capacidade ordenadora do escrito4 no seu sers de proporo, de equilbio, de distribuiao dos vaores expressivos. Os romancesde Iorge Amado seressentiam sernpeda falta de com pos4o. Da usnc, pode se dizer dos pimiros vros, onde um vaso fio cozia ma-e-mal cenase ds rnais ou menos independentes; onde no s sentia a necessidad interna, o ritmo das diversaspartes. Em lubiab, por exemplo, parece que composio acompanha a ventura mesn do he.i. O romancista se iman on o negro ntnio Balduno e vi, om ele, de aventura em aventura. Os c-apitulos seguema coernciadestase se ligam, como que ccunstnciamnte,ao sabor do raonto. A inspiao e a extraordinria cpacidadede simpatia humana do autor fazem de lubiab tma obra-prima cheia de imperfeies, tanto verdad que a fora do taento supre, en casos excepcionais,a arquitetura devd inteignciaanltcae construtoa. Mal o quinho da poesia n sua oba - mais uno e mais 'nor.o puro. no poque .epresenre um erforo redl de composio,mas graas unidade qu vem da sua prpria pueza potic. De qualque mneir, somente com Terras do sen fn se pode far de um romance construdo segundo as exigncis da compo sioliterria,o rommcista se sobrepondoao seu matia e ordenndo as partsda obra.

Neste srande omance histrico que Terras sen ln,Iorye mado venceu a etapa d impacincia e apurou as sua5 qralidades d scritor,combinando a sua dupla tendnciap o documentoe O romance histrico, gnero pouco e mal ciEdo entre ns, se no ntrpass o pitoresco nos seus representantes menores, pode, nos escritores boa qualidade, de adquiir un dmnvelsertidopoEste livro, que j tem como os nterioes do auto uma dmen tico. so infinita - a da poesia,ganha a dimenso concretada histria, que redime a banalidade extemamente contingente, do ponto de vista artstico,do documentobruto. E essas dimensoes poti.a e a histrica se conjusm pra dr o Livro aquela que faltava aos outos - a psiogica, protundidad. m O sisniczdo humno dos penongens de loge Amado, como j vimos, vem menos da sua cpaidadede anal'sar, aca e sumria que do sopro criador e animado da po6ia. E perspectivhistricn, o ritmo cclico dos contecimentos,tomando o personagmentre vrios panos,lhe assgurama verdade e o relevo que a mlise Do pde dar. Torndo-se histrico,o rornancede Iorge Amado deixou de ser A romance proletrio para adquirir um significado mis extenso. histria tem essfculddede, remontndo a corrnte do tempo, Diante alargaro nossopanoama,ampliando a nossacompreenso. dela as reivndices de classe, a espoliao no se colocam com sentido atual, porque la a prpria trana, j tecid,de urnase de outras. o seu llgal histrico, os antagonismos se cristaizando em estrutuase em sistemas relaes de observeis a distDcia. Atravsdo documeto, o autor perceberaa espoao uma classe; de poesia, sentira o seu valor e o seu significado; travs da atravs da e numa reaode pershistria,que rene espolidos espoidores pectil, argoua todos os homens a sua simpatia anistica.O que resulta, ponentura, nurn enfraquecimento doutrinrio, se consideramos o ater de uta da obra do autoa mas que impota em humana. enriquecimentoda sraate e da su compreenso Em Tenas o selnfn, pela pirneira vea ]orge mado simpatiza, no sentido psicolgico, no mor, estvisto, com os coroneles - os

espodores. Penetra suahumaidade e dixd ver nelesesprr na alhos srm alma,como erao squmtico Misalde Sosa Tells, d( Caca4 sesquemtica famlia. De tl modo qu stlivo, com assinalei, mais feito do ponto d vist do polerio. Ele o r, no simplesmente, ponto de sta hiitrico (maisampo) do pioneiro do di tenar do .curo sul d Bia, - spolido espoliador, ou abrr ou pto - entraalo paraa etgori da histria. E o resultado queo liro ganhem humnidade em univsali. e dade.Garha maisalcance socialatravs dssa isno ardstic, quc viveuo ponto de vilt dosdoii ladose, portnto,deixoumuito mir cl-mente pakntada,plo contrastno mais convncional, in a de acntudo das iusti: daselaes mbos quedo dmagogismo primeirasobrasdo auto. Mto maii que d Cr24 - sudistantc pddio - o leitor sai destelivro vndo o drama do trabIhador, porqueo u intgado num panonma humano m .mplo, e no quimicmenteiiolado por om ponto de sta unateral. segregdo, Em arte,a comprens:io nos doissntidos, lgicoe psicolgico sernpre lis ativae naiseetivado que a parcialidad. O nome destemmancep ecre]u Mar modo, dando titulo a em um dos seuscapitulos. o uga misterioso,as terras para onde Iemanjleva os mtinos ufragados,e contam que tal viagem "(---) vale bem essa da porcaqueeleslevamno cais Tambm aqui Teas do sen fn so um espciede outro ^s mundo, para onde a febre do cacau,a sededo ouro, arrastmos homensnm ventuadesbr.gada, chidc perigo e de morte, de sanSue d brutalidade.Um infernoparao oprio,umpardade e da ou de mone p o fazendeio, e outros atiadosna avnuns h capitaista concorrncia d tria do mis forte, da (...) o cacau, requerum climaquente mido, econtram qu grndepate do Brasilum habitatpoptizdo(...) no Suda Bahia, desda baciado Na?r baciado rio Muuri, o cacauterr uma das suaszonasmais produtivasdo nundo (...) indstria do pelaailidadd cuturae peaduroda produtividade cacau, da vore uma dasmais rendosa.s Brasil. do

os no Assimfala\m s gogra6s tempo em que se desenrolam contadosem Tems do sen f . Tempobra'Fr,de jg@ospra e de luta, quandoos oronisarmavamos seus paa o plan os alqueires mato gem, de tea escura, de que os Badarlutaam com Horcio d Silveira Na pocaem poss. da mata do SequeioGrandee a perderam,apshav la ganho. Foi ltima grndeluta da onquisb da terra, a mais feroz de todas,tambm. Po isso 6cou vi\ndo trvsdos nos,as suas pelosparsosfilhos, d hiitrias passando bocem boca,relatadas pelosmaisvelhosaosmaisiovens.E nsfensdospo\ )adose das oleios cantavam histia daqueles a barulhos, cidades, cgos os tioteios quencheram satgue ter negrado (cau. de daquls Eetluta, que o drama nuclear do liuo, lorge Amado a arma combotcnic. Para levaa ela,usom poc6so de aproxinaao nos progressiva, que sevo dfiindo os cmcters asposies, fom e Iugrs, cic.lizndo (svczes sentidode uma .r/rtera) aspeclos, no cadavzmaisligados uta. cnstncias .pimeia pte spassa ma, nun nao qu traz gentepara no trabalhadores, aventueiros. Depois mat, Ilhls - fazendeios, ligadospor uma tcnicaquase siio asfazendas, primeiossucessos, os quilic, em cinematogfi dispondo-s pas contraponticnente pequenos povoadoqfoco da poticaman os brada. Saoem scguida m donist,feudosdos snhoes urasteras se encravan.Adinte delsllhus, o nto d toda a histia do cacau,lugardo jogo d d a inluncias dasquerelas pestgio.Finalmnte, luta, o desfeho. e na Sent-s sua rcallz,io a O plano simpls,sbrio, pensado. pouco sentidnts,d m JoryeAmado construtor que presen, par pnsare odnacom fo e harmoni.As palsagens 6edetm as os dascns, fins e os iniosde capttuos, aticulas, cortes, os tudo vno autor um artistaconsciente senhoda suamatria. e poticar incluses dmasiado Talvez pudess se objetarconta ertas que e cinematogrfics, altramo caterlitrrio do lo. Porexm-

plo, o comeo s$mdo(pltulo,.m qua mataapace do numavis.r,l plsticade cinema,ou do tercciro,a admivelbistria dasts i' ms m pros mctificada: "Era uma vz ts irm5: Maria, Lrin, Vioeta, unidas nas correrias,unidas nas grgalhads." Tchos. censto blosque o pmtsto mor nos lbios o lito os ccil,' s.m cluta.Soto entaltq do ponto devistatcnico, mnos cabvcn quc outlos, mais specificamnt do romnes.os. Como o intiro do cpltulo qurto,O M^r, a cenedo bot quim e o casodo homcnl de col.tc azul - crtammi um dos mioacs momentocdo livro. primciras pats sobrir\ Em 8c1,nota-s. um valor mior ds ltimas,o livro atingindoo seuponto culminanteno captuloseg0n do, lcrdadeia obra-primad construo,de posia de intensidad( fato queos problcmasdc construo, lalgo ou m detalhc, O em psados socuidadosa$ent nstlivro. O trbalhodo auto apaeec a cadapassoa llm xamemis dctido - dcsbastando cxubencir a da inspiao, dis.iplinndo- com rigo. llngua,por suvez,rica e scivos como scmpre,sorganizacon ^ rilmo, com mais snsoda fiase do quc na irregularidadeu r mais tnto improvisada mtas dspgins ioresdo autor.A fon d nt dsimag.ns a sugstiio verbo,fzmda suaes.rita gode dfini do tivo, propsito da qul r sepode frlar em cstilo: o estilo d lorg( Amado,chegado um gau elevado amadurecimento, a d eflexo do profundo. mais coordnado e Pensamento cstc,smdvida l8uma,o s.u maio livro. Mto mio do qur os outos, mesmotrbiar um gnnde ronance,cujo sigaificado na nossa literatua no podeno momentoserbm aquilatado. Con a Pspcctiva aka plo tmpo s. wr smdvida o que eprcsenta como curinrcia de toda ume linhe dc noo bresileir., quc procui dfinir acim.O que tcm de cL*rico a su modq como cxpr.sso dfi.nitir de todo um pnsamento toila uma atitudc literi que tm f.ndadonoasa!letrsh mais d deznos.E ter cbido estc privilgio ao maiB indis.iplinado dos srur represen' tants,ao loge mado descuidado impacientedos vros anteioe res, um srhbolo,no sem beleza, fora que tem a intlign ia da odnadorado ista sobe o m.terial bruto d evidncidocu-

fo' Gaasa ssa e o impulso irresistvcld insPimo. coniemponos' omancs renrfm um dosgrandes

You might also like