TIG kayna- metod ve uygulama

TIG kayna
Tanm TIG ismi ABDden gelir ve Tungsten Inert Gazn ksaltmasdr. Tungsten wolfram da denir fzyon noktas 3300Cden yksek olan, yani normalde kaynaklanan metallerin iki kat fzyon noktasna sahip olan bir metaldir. Inert Gaz aktif olmayan gaz yani baka elementlerle karmayan gazdr. Eer dolgu maddesi kullanmak gerekliyse, dolgu teli plak tel gibi otomatik ya da manuel olarak eklenir.

Almanyada bu metod WIG kaynak olarak bilinir ve W wolfram anlamna gelir. TIG kaynak uluslararas standartlandrlm bir tanmdr.

Ark Inert Koruma Gaz

DS/EN 24063e gre bu kaynak ileminin numaras 141dir. TIG kaynann prensibi TIG kaynak elektrik arkn kaynak paras ve tungsten elektrot arasnda yanarak fzyon gc ortaya kartt bir elektrik ark kaynak ilemidir. TIG kaynak prensibi

Kaynak ilemi srasnda elektrot, ark ve kaynak havuzu inert koruma gaz ile atmosferik havaya kar korunurlar.

Gaz nozulu ile koruma gaz kaynak alanna iletilir ve buradaki atmosferik havay ortadan kaldrr.

TIG kaynak dier ark kaynak ilemlerinden kullanlan elektrot ile ayrlr nk bu ilemde MIG/MAG ve MMA gibi dier kaynak ilemlerindeki gibi elektrot tketilmez.

Dolgu maddesinin eklenmesi

Katod
- kutup

Tungsten Elektrod

Tel makaras

Ark Elektronlar yonlar Anot

+ kutup

Tel klavuzu

TIG kaynanda elektronlarn ve iyonlarn yer deitirmesi Elektron ak ok hzl bir ekilde meydana gelir ve kaynak parasna arptklarnda farkedilir miktarda s enerjisi olutururlar. Dolgu malzemesinin otomatik beslemesi TIG Ark Daha nce de bahsedildii gibi TIG kaynaktaki fzyon enerjisi arkn kaynak paras ve tungsten elektrot arasnda yanmas srasnda meydana gelir. Tel besleme manuel ya da otomatik olarak yaplabilir. yon ak elektrota arptnda ise ok benzer enerji retimi meydana gelmez.

retilen toplam s enerjisinin %30u negatif kutupa bal olan elektrotun ucuna, %70i ise pozitif kutupa bal olan kaynak parasna gider.

DC TIG kaynakta tungsten elektrtot genelde negatif polariteye ve kaynak paras pozitif polariteye baldr.

Alternatif akm Alternatif akm voltajn saniyede 100 kez kadar polariteyi deitirmesi ile oluur.

Elektron teorisine gre ark tututuunda negatif ykl elektronlarla pozitif ykl iyonlar birleir.

Elektronlar negatif kutuptan pozitif kutuba giderken pozitif ykl iyonlar tam tersi hareket eder.

Arkta elektronlar ve iyonlar arasnda bir arpma olur ve bu arpma s enerjisi retir.

- kutup

Uygulama
Avantajlar TIG kaynak ilemi sahip olduu avantajlara bal olarak birok uygulama ekline sahiptir: Kaynak parasna konsantre stma salar nert koruma gaz sayesinde kaynak havuzuna efektif koruma salar. Dolgu malzemesinden bamsz olabilir. Dolgu malzemeleri eer alam doruysa iyi hazrlanm olmak zorunda deillerdir. Cruf ya da apak olumu olmad iin kaynak parasn yeniden temizlemeye ihtiya yoktur. Ulalmas zor olan blgeler bile rahata kaynaklanabilir.

% 30

% 70 + kutup

TIG kaynanda s dalm Elektrot yar periyotta pozitif polariteye sahipken kaynak paras da ayn yar periyotta negatif polariteye sahip olur. Polarite deitikten sonraki yar periyotta s enerjisi %50si elektrotta %50si kaynak parasnda olmak zere dalr.

Uygulama alanlar TIG kayna genelde yksek kalitede kaynak sonular gereken ilemler iin kullanlr: Offshore sanayii Birleik s ve g alanlar Petrokimya sanayii Gda sanayii Kimya sanayii Nkleer sanayii

TIG kayna iin malzemeler En nemli uygulama alan: Paslanmaz elik ince malzemelerin kayna Aluminyum Nikel Nikel alamlar Kaynak kalitesindeki artan talep TIG kaynak makinalarn alaml ya da alamsz ve ar plakalarla yaplan kaynaklar ve kk tp kaynanda daha popler hale getirmitir.

Aadaki tablo hangi malzemelerle TIG kayna yaplabileceini ve uygun polaritelerini gsterir.

Malzeme Alamsz elikler Dk alaml elikler Krom/nikel elikler Krom elikler Bakr alamlar Nikel alamlar Titanyum Kurun Aluminyum alamlar Magnezyum alamlar

Akm tipi = = = = = = = = ~ ~

Elektrot polaritesi -

Ksaltmalar: = DC, ~ AC, - negatif, + positif TIG kaynakta malzemelerin ou iin doru akmda negatif polariteli elektrot kullanlr.

Aluminyum ve magnezyumun doru akmla kayna pek mmkn deildir. Bunun nedeni yksek fzyon noktasna bal olarak oluan ve malzemeleri kaplayp kaldrlmas da olduka zor olan kaln oksit tabakasdr.

Bylece aluminyum, magnezyum ve onlarn alamlar genelde bu oksit tabakasn ortadan kaldrabilecek alternatif akm ile kaynaklanrlar.

TIG Kaynak Ekipman

Konfigrasyon
TIG kaynanda baarl bir sonu elde etmek ve tm kapasitesini kullandrabilmek iin her bir parann kendi fonksiyonu olan birok farkl paradan oluan ekipmana sahip olmak gerekir. TIG kaynak ekipman temelde aadaki malzemeleri ierir: Kaynaknn ark kontrol etmek iin kullanaca TIG toru Kaynak akm iin temelde gereken g kayna Kaynak akm, ark atelemesi gibi ayarlarn kontrol sistemlerini kapsayan bir TIG nitesi Basn azaltc valfli ve akmetreli koruma gaz tp Birok TIG kaynak makinas bu ekilde retilmi olduundan hem g kayna hem de TIG nitesi bir gvde halindedir.

1 2 3 4 5 6 7

Kaynak akm kablosu Kaynak akm kablosu TIG nitesi iin kontrol kablosu Koruma gaz TIG toru iin kaynak kablosu TIG toru iin kontrol kablosu + polariteli ase kablosu

G kayna ve TIG nitesi tek gvdede

TIG Toru
TIG torunun ana grevi kaynak akmn ve koruma gazn kaynak blgesine tamaktr.

TIG Toru TIG toru kaynak kabzas ve elektronik izolasyon malzemesi ile rtlm tor boynundan oluur. Kaynak ekipmannn konfigrasyonu iin rnek

Tor kabzas genelde kaynak akmn ve koruma gazn ap kapatan bir tetie sahiptir.

Elektrot inesi, elektrot kepi sktnda elektrotun etrafnda bask uygulayarak skca sarabilmek iin paral bir yapya sahiptir. Elektrotun zerindeki ok ar akm ykn engellemek iin tor, elektrota yaplan akm transferinin elektrot noktasna ok yakn bir yerde yaplmasn salayacak ekilde gelitirilmitir.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Tor boynu Kabza Tetik Elektrod kepi Conta Elektrot inesi Is korumas ne tutucu Gaz nozulu

TIG kaynak toru

Tor kstl ve zor alanlarda kullanlacaksa resimde grlen uzun tor kepi ksasyla deitirilebilir.

TIG Torunun Soutulmas Baz torlar da toru soutan koruma gaz olmas durumuna gre gelitirilmitir. Ancak, tor ayn zamanda evreleyen havaya s verir.

Ancak kep genelde normal uzunluktaki bir elektrotu sarmak iin ok uzundur. TIG torlar ihtiya olan maksimum akm yklerine ve istenilen sonulara gre farkl ebatlarda ve dizaynlarda mevcuttur. Dier torlar soutma tpleri ile retilir. Su soutmal torlar genelde yksek akm younluklar ve AC kaynak iin uygundur. Genelde ayn akm younluu iin retilen bir su soutmal tor hava soutmal tortan daha byktr. Torun ebat kaynak srasndaki soutma kapasitesine de baldr.

Kontrol kablosu

Kaynak(akm) kablosu

Gaz hortumu

Baz yeni TIG torlarnda tor kabzas zerinde kaynak srasnda akm ayarnn yaplmasn salayan bir tetik vardr.

Gaz Lens
Bir dier gaz nozzle cinsi de gaz lensidir ve koruma gaznn tel oluklar iinden geip gaz aknn daha uzun mesafede daha sabit ve dzgn olmasn salayan bir sisteme sahiptir.

Gaz Nozul
Gaz nozulun grevi koruma gazn kaynak alanna iletip atmosferik havann kaybolmasn salamaktr. Gaz nozul TIG toruna vidalanmtr bylece gerektiinde deitirilmesi mmkndr. Genelde seramik bir malzemeden yaplmtr ve sya da dayankldr. Gaz nozulun ebat genelde orifisin i ap ile belirtilir 1/16.

rnek Bir gaz nozulu no. 4n i ap 4/16 yani 6.4 mm.

Koruma gaz ak Uzun gaz aknn avantaj elektrotun daha uzun kntya sahip olmas ve bylece kaynaknn daha gzel bir grnt salayabilmesidir. Gaz datc ile koruma gaz sarfiyat da azaltlabilir.

G Kayna
TIG kaynak g kaynaklar genelde 70-80V ak devre voltajna sahip olurlar. Doru akm ile kaynak yapmak iin 400V ebeke voltajnn alternatif akmn TIG ilemi iin uygun bir ka dorultan ve ayn zamanda akm younluunu kaynaknn makina zerinden ayarlad deerlere gre deitiren bir g kayna kullanlr.

Normal gaz nozul ve gaz lensli gaz nozul

Modern kaynak makinalar DC modunda ve hatta hem AC hem DC modunda kaynak yapma yeteneine sahiptir.

TIG niteleri
TIG ekipmannn kontrol sistemi farkl fonksiyonlarla ok basit ya da gelimi olabilir.

En basit versiyonunda sadece akm kontrol edilebilir ve koruma gaz TIG toru zerindeki kk bir valften alp kapanabilir. Daha gelimi TIG makinalar koruma gazn da kontrol edebilir bylece ark tutumadan nce kaynak alanna gnderilir ve kaynak akm bitmeden nce koruma gaznn etkilenmesini nler.

Bir baka tutuma kontrol salama ekli de tutuma annda ksa devre akmn limitleyen bir nite kullanmaktr. Bylece kaynak baladnda tungsten elektrot noktas yapmadan dorudan kaynak paras zerine konabilir. Kontrol elektrot kaynak parasndan kaldrldnda yani ark atelendiinde kaynak akm younluunu arttrr.

Bu kontroln LIFTARC ya da LIFTIG gibi farkl isimleri vardr.

Bu hem tungsten elektrotun hem de kaynak havuzunun soutma srasnda atmosferik havadan korunduu anlamna gelir. Dahas, TIG makinalarnn ayn zamanda tutuma servisleri vardr ve bu fonksiyon elektrotun kaynak parasna yapmasn nler ve bylece elektrot noktasnn zarar grmesi engellenmi olur. Bu tutuma servisi frekans saniyede 2-4 milyon periyot ve voltaj birka bin volta ykseltebilen yksek frekans nitesi (HF) olabilir.

LIFT metodu ile tutuma Tutumann kontrol ile ilgili baka olanaklar: Eim kontrol kaynak baladnda kaynak akmn arttran ve bittiinde akm azaltan bir fonksiyona sahiptir. Eim kontrol zellikle kaynak bittiinde gzenek ve delik oluumunu engellemesi asndan olduka yararldr.

Yksek frekans ve voltaj elektrot noktas ve kaynak paras arasnda ark transfer eden bir kvlcm retilir.

Yukar eim

Kaynak akm

Aa eim

Eim servisi Akm pals iki kaynak akm seviyesinin nceden programland anlamna gelir. Bunlar pals akm ve baz akmdr. Baz akm sadece arka sahip olmak iin gereken byklktedir. Baz malzemesinin fzyonu pals akm mevcutken ortaya kar ve kaynak havuzu sourken baz akm vardr ancak ark kurulmutur.

Yksek frekansl tutuma

Pals ve baz akm periyotlar ayrca kontrol edilebilirlerdir.

Amperaj Pals akm

Baz akm

Saniye Pals akm zaman Baz akm zaman

Kaynak palsl modda yapldnda kaynak grnts kaynak hzna bal olarak birbirinin stine binmi punta grntsndedir.

Palsl TIG kaynana bir rnek Birok ift akm makinalar alternatif akm eimini daha karesel yapabilecek kontrol fonksiyonuna sahiptir ve pozitif ve negatif yar-periyotlar arasndaki dengeyi de kurabilir.

Dzenlenmi AC eim grnts Aluminyum, magnezyum ve alamlar ile TIG kaynak yaparken bu kontrol olanaklar olduka avantajldr.

10

TIG Kaynak Tungsten Elektrotlarn Bilenmesi

TIG kaynak iin elektrotlar
TIG kaynak iin kullanlan elektrotlar genelde tungstenden yaplr. Saf tungsten ok yksek s rezistansna sahip olan bir malzemedir ve fzyon noktas yaklak 3,380oCdir. Tungsteni metal oksit ile alamlamakla elektrotun iletkenlii arttrlabilir ve bylece yksek akm yklerine dayankl hale gelir. En ok kullanlan tungsten elektrotlar: Saf tungsten yeil ile iaretlenmitir. Bu elektrot genelde aluminyum ve aluminyum alamlarnn AC kaynanda kullanlr. %2 toryumlu tungsten krmz ile iaretlenmitir. Bu elektrot alamsz / az alaml eliklerin ya da paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlr. %2 lantanyumlu tungsten mavi ile iaretlenmitir. Bu elektrot TIG ile kaynaklanabilen btn malzemelerin kaynanda kullanlmak iin uygundur.

Bu nedenle alaml tungsten elektrotlar daha uzun mre ve saf tungsten elektrotlara gre daha iyi tutuma zelliklerine sahip olur. Tungsteni alamlamak iin en sk kullanlan metal oksitler: Toryum oksit ThO2 Zirkonyum oksit ZrO2 Lantanyum oksit LaO2 Seryum oksit CeO2

Elektrot Ebatlar
Tungsten elektrotlar 0.5 8mm arasnda farkl aplara sahiptir. TIG kaynak elektrotlar iin en sk kullanlan elektrot aplar 1.6 - 2.4 - 3.2 ve 4 mm. Elektrot ap akm younluu, ne tip elektrota ihtiya duyulduu ve AC ya da DC olmas baz alnarak seilir.

Tungsten Elektrotlardaki Renk Gstergeleri

Saf tungsten elektrotlar ve farkl alamlananlar ayn grnseler de aralarndaki fark sylemek imkanszdr. Bu nedenle her tip elektrot zerinde belirli bir renk gstergesi kullanlmaktadr.

Bileme As
TIG kaynakta iyi sonu alnmasnn baka bir art da tungsten elektrotun doru bir ekilde bilenmi olmasdr. DC ve negatif polariteyle kaynak yaparken elektrot noktas daha dar ve daha derin nfuziyet profili salanmas iin daha konsantre bir arka sahip olunabilmesi asndan konik olmaldr.

Elektrotlar son 10mmde belirli renklerle iaretlenirler.

11

Aadaki baparmak kural tungsten elektrot ap ve onun bilenmi nokta uzunluu arasndaki ilikiyi gsterir. Kk noktal a dar kaynak havuzu ve daha byk noktal a daha geni kaynak havuzu salar.

0.5mm apl yatay bir alan elde etmek iin elektrotun ucunu kreltmek tungsten elektrotun mrn uzatr.

D = 2,5 mm.den az

D= 2,5 mm.den fazla

Yaklak 2xD kadar olmal

Yaklak 1,5xD kadar olmal

Yatay elektrot ucu

DC kaynak iin bilenen tungsten elektrot rnei

AC TIG kayna iin tungsten elektrot kaynak srasnda yuvarlanr nk kaynak srasnda olduka fazla yklenir ve daha yarm globular bir forma sahip olur.

Noktal ann ayn zamanda kaynak derinliinin nfuziyeti zerinde de etkisi vardr.

AC kaynak iin tungsten elektrot

Noktal a ve kaynak havuzu arasndaki balant

12

Tungsten Elektrotun Bilenmesi

Elektrotu bilerken ucu bileme diskinin ynnde olmaldr. Bylece bileme izleri elektrotun uzunluk yolunda bulunacaktr.

Elektrotlarn ekstra iyi bilenmesini salamak iin elektrotlarn bilenmesi iin elektrot bileme makinasna sahip olmak gerekir.

Byle makinalar ok iyi bileme izleri olumasn salayan ynlendirici elmas rtl diske sahiptir. Genelde bu makinalar elektrotlar iin ayarlanabilen bileme as ve bylece dzgn bileme salayan bir gerece sahiptir. Bu makinalar ayrca, salk iin ok zararl olan tungsten tozunu filtre ederler.

Yanl bileme

Doru bileme

Tungsten bileme makinas

13

14

TIG Kaynak Koruma Gaz

Gazlar
Koruma gaznn birok fonksiyonu vardr. Bunlardan biri atmosferik havay ortadan kaldrmak ve bylece kaynak havuzuyla temasn engellemek ve tungsten elektrotun akkor haline gelmesini nlemektir. Dahas, koruma gaz arktaki akm ve s transferinde de nemli rol oynar. Kaynan alt ksmn da korumak iin azaltc N2/H2 gazlarnn karmn kullanmak yararl olacaktr. Koruma gazlar kolay farkedilebilmeleri iin standardize edilmi renklerle boyal elik silindirlerde temin edilir. Bu nedenle asl silindirin ve st ksmnn renkleri kullanlr.

TIG kaynak iin iki inert gaz kullanlr. Bunlar argon (Ar) ve helyum (He) olup argon daha sk kullanlmaktadr. ki inaktif koruma gaz birbiriyle karabilir veya her biri azaltc etkisi olan baka bir gazla karabilir. Gazn azalmas demek oksijenle birlemesi demektir.

Silindirin rengi Ar Ar/H2 Ar/He He N2/H2 Turkuaz Turkuaz Turkuaz Kahverengi Ak gri

st ksmnn rengi Turkuaz Krmz Kahverengi Kahverengi Krmz

TIG kaynakla balantl olarak iki azaltc gaz hidrojen (H2) ve nitrojen (N2) kullanlr. Koruma gaz kaynaklanacak malzemenin cinsine gre seilir:

Koruma gaz silindirlerindeki renk gstergeleri

Basn Azaltc Valf ve Debimetre

Alamsz / az alaml elikler Aluminyum alaml Paslanmaz elikler elik silindirlerdeki basn 200 300 bar arasndadr. Koruma gaz kullanabilmek iin yksek basn uygun alma basncna kadar azaltlmaldr.

Nikel alaml

Bakr alaml

Ar Ar/H2 Ar/He He

x x

x x x

Basn azaltc valf basnc azaltmak iin kullanlr. Basn azaltc valf asl silindir basncnn okunabilecei bir l sistemiyle donatlmtr.

x x

x x

Doru koruma gaz seimi

15

TIG kaynakta istenilen gaz akn ayarlamak iin aadaki resim debimetre ile donatlm basn azaltc valfi gstermektedir.

Btn basn azaltc valfler debimetre ile donatlmamtr. Baz tipler litre ls ile alabilir ya da ayr akmetreye sahip olabilirler.

Debimetreli basn-azaltc valf Debimetrede akan gazla ykselen ve litre/dakikada gaz akn okumay salayan kk bir top vardr. Ltfen debimetrenin l tpnn dikey olarak yerletirilmesi gerektiini ve debimetrenin kullanlan tipte koruma gaz iin dizayn edildiini ve hatal okuma gibi bir riskinin bulunduunu unutmaynz.

Litre ll manometre ile alan basn azaltc valf

Direk olarak gaz nozulundan len bir debimetre gaz nozulun banda bulunmas istenen koruma gaz miktarn kontrol edebilir.

Debimetre

Gaz nozulu

Gaz nozulundan direk lm

16

Koruma gaznn miktar gaz nozulun i apna baldr.

Argon tketimi (l/dak)

Gaz nozulunun i ap (mm.)

Koruma gaz miktar iin gsterilen deerler ok fazla gaz miktar gaz nozulundaki k hzn arttrr. Bu enjektr etkisine bal olarak havann koruma gazna dnmesine ve karmasna neden olabilir.

17

18

TIG Kayna Kiisel Gvenlik

Is ve Kaynak I
Arktan emilen k gzlere ok zararl olup gze kum kam hissi yaratan kaynak almasna da neden olabilir. Is emisyonu gz bebeinde hasar oluumu sonucu katarakta neden olabilir. Ark cilde de ok zararldr ve ak ciltte ciddi gne yanklarna benzer sonuca neden olur. Ark kayna iin tavsiye edilen kaynak filtresi younluu aadaki gibidir. Bu tavsiyeler klavuz gibi dnlebilir. Yeni test metotlar gzleri korumak iin >DIN5 younluunda kaynak filtresi oluturmutur

Ik ve Isya Kar Koruma

< 100 A 100 - 300 A > 300 A

DIN 7- 9 DIN 10-11 DIN 12-14

Kaynak Alannn Korunmas

Kaynak Bal Kaynak korumas gzlerin ve yzn s ve ktan korunmasdr ve el korumas ya da kaynak bal eklinde olabilir. Korumalar siyah, derecelendirilmi filtre lensleri ile donatlm olup azaltarak gzleri ark radyasyonundan korur. Siyah filtrenin nnde bu siyah yzeyi de koruyan bir kapak daha vardr. alma alann koruyarak kaynak odadaki dier insanlar da kaynak ndan koruyabilir. Dikkatli baklrsa ark 10 metre uzaklktan bile kaynak almasna neden olabilir. Bu nedenle alma blgesine, zel hazrlanm perdeler monte edilmelidir. alma Kyafetleri alma kyafetleri cildi k ve s radyasyonundan korur.

Koruma Filtrelerinin Tipleri Koruma filtrelerinin tipleri ngiliz ya da Avrupa standartlar ile standardize edilmi ancak genelde Alman standard (DIN) ile tedarik edilmektedir. Filtre tipi arkn gcne, odadaki a ve kaynaknn gzlerine gre seilmelidir. Kaynak alannn evresi de uygun glgeli olmaldr. Bylece arktan emilen k kaynaky rahatsz etmeyecektir ancak kaynak alannn etrafnn ok karanlk olmas da ark kurulduunda etrafn grlmesini zorlatrr.

19

alma Eldivenleri alma eldivenleri elleri ve bilekleri s ve k radyasyonundan korur. Eldivenler genelde deriden yaplr ve st ksm en az 120 mm uzunluunda olmaldr. Eldivenler elektriksel gvenlie bal olarak kuru tutulmaldr (elektrikli sznt rezistans en ok kuru eldivenlerdedir).

Kaynak Almas
Etki Arktan kan ve baka parlak paralardan yansyan k kaynak almasna neden olabilir. Kornea kurur ve yarlabilir. Kaynak almas ok rahatszlk verici bir durumdur ve gzlere kum kam hissi yaratr. Normalde kaynak almas kalc hasara neden olmaz ancak ayn a srekli maruz kalmak gr gcn azaltabilir.

Tedavi Souk kompres rahatlatr ve baz merhemler anestezik etki yaratr. Eer ar devam ederse size bir losyon ya da damla nerebilecek bir doktora bavurmanz gerekir. Bu tarz merhem ya da losyonlar gzlerde anestezik etki yaratr ve bu etki nedeniyle bileme tozlar farkedilmeden gze kaabilir.

20

Basnl Gaz Silindirleri

Kimyasal belirleme Uygulama alanlar Tp rengi Silindirik Blm Asetilen (gaz) Argon Hidrojen C2H2 Ar H2 Kaynak, kesim ve benzeri Btn metallerin koruma gazl kayna Btn kimyasal ve metal sanayii iin azaltma ve koruma gaz. Jeneratr soutmas Plazma kaynak ve kesim Sktrlm hava Gaz hali: metal, kimya, gda ve Elektro sanayileri iin koruma Gaz Sv hali: soutma ve dondurma Oksijen Teknik Oksijen, Teknik O2 O2 Gaz kayna Alevli kesim Kaynak, kesim, ve benzeri Ak mavi Ak mavi Beyaz Beyaz 21, 8 WG d sa 14 yiv/in 21, 8 WG d sa 14 yiv/in st Blm RG i sa 24, 32 WG d sa 14 yiv/in 21, 8 WG d sa 14 yiv/in Balant yivi

sim

Krmz kahverengi Ak gri Ak gri

Hava Nitrojen

N2

Siyah

Beyaz

RG i sa 24, 32 WG d sa 14 yiv/in

Yeil

Siyah

Basnl silindirler ba aa olma, devrilme, dme ve sya (gne klar ve kaynama sistemlerinden gelen s) kar mutlaka korunmaldrlar. Kolay ulalabilen ve kolay hareket ettirilebilen bir konumda olmaldrlar. Basnl silindirlerin tutulduu yerlerin girilerinde riskleri gsteren bir iaret olmaldr.

Silindirlerin tanmas
Silindirler uygun ve gvenli bir ekilde arabalarla tanmaldrlar.

21

22

TIG kaynakta elektrik gvenlii

Elektrik akm ve riskleri
Elektrik byk bir avantaj ama kontrol edilmesi zor bir unsurdur. Elektrik ark kayna elektrik tehlikesi gerekli nlemler alndnda olduka azdr. Ak devre voltaj Kaynak ekipman akm elektrik direktiflerinde belirtildii gibi mevcut ak devre voltajlarn fark edebilmelidir. Manuel ya da yar otomatik uygulamalar iin ekipman: Alternatif akm - 80 V (efektif deer) Doru akm dalga voltaj > 10% 80 V (efektif deer) Doru akm dalga voltaj < 10% 100 V (ortalama deer) zel kullanm iin tanabilen ekipman - 70 V (efektif deer) Toprak Korumas Btn makinalar zellikle de eski tip olup ift izolasyonlu olmayanlar mutlaka topraklanmaldr.

Kaynak Ekipmannn Bakm

Normal yrtlma ve hasarlar dzeltebilmek iin kaynak gnlk kontroller yapmaldr. Ekipman ayn zamanda kullanm gvenlii ve operasyon koullar iin dzenli olarak bakmdan geirilmelidir.

TIG Kaynakta Elektrik Gvenlii

G Kayna Hem doru hem de alternatif akml g kaynaklar TIG kayna iin kullanlr. Bu g kaynaklarnn ak devre voltajlar rtl elektrotlarla yaplan normal ark kayna ekipmanlar ile neredeyse ayn aralklardadr.

ebeke Voltaj Salaycs 230 ya da 400 V olduka tehlikelidir ancak normalde ebeke voltajyla dorudan temas da gereklememektedir. Hasarl zolasyon Ana kablonun hasarl izolasyonu szntlara ve tehlikeli temaslara neden olabilir.

Kaynak makinas genellikle arkn tutumas iin yksek frekans servisi ile de donatlmtr. Eer makina yksek frekans servisi ile donatlmamsa rtl elektrotlarla yaplan normal ark kayna direktiflerine gre de kullanlabilir. Ancak eer makina yksek frekans hizmeti ile donatlmsa elektrik riskleri artm demektir bu nedenle de sadece kuru ortamlarda kullanlmaldr.

23

lk Balant
ebeke Balants ebeke balantlar makinaya zellikle de kaynak makinalarna eitimli kiiler tarafndan yaplmaldr. Kaynak makinalarnn montaj yaplrken genellikle iki hata oluur: Kablolarn yanl balantlar Kayp ya da yanl taklm kablo guddesi

rnein, kaynak makinasnn mengenesine kutuplu kablo balanmas gibi durumlarda yanl balant oluur. Bir faz ya da toprak balants yanl olabilir bu nedenle makinann kasas da canl (elektrik ykl) olur ve byle bir durumda makinaya dokunmak ok tehlikelidir.

Yanl

Doru

24

kincil Balant
Kablolar ve Balantlar Btn kablolar ve balantlar izole edilmelidir. Bu btn balantlarn izolasyonlu birletirmeler ile yaplmas ve ok sk grlmemekle birlikte metal kablo ringlerinin de cvata ile tutturulmas demektir. Eer kablonun izolasyonu hasarlysa kablo deitirilmeli ya da izolasyon onarlmaldr. Elektrik ark kaynanda kablonun apraz geiinin mevcut devreye gre yeterince byk olmas ok nemlidir.

Yrtk zler, ok ince kablolar ya da zayf anahtarlar dzensiz kaynak akm salar ve zararl sonular yaratacak istemsiz snmalara neden olur.

25

26

TIG Kaynak Duman retimi

Kaynak Dumanlar ve TIG Kaynakla ilgili Genel Bilgiler
TIG kaynan banda neredeyse hi ya da ok az kaynak duman kar. Ancak bu TIG kaynan herhangi zararl maddeler karmad anlamna gelmez.

Ozon
Ozon havadaki oksijen TIG kaynandaki gibi ultraviyole radyasyonlarna maruz kaldnda ortaya kar. UV-radyasyonunda ozonun ortaya kmasn salayan birka dalga uzunluu aral vardr. Bu dalga uzunluklarnn en verimli blmleri 130 175nm arasnda olup en yakndaki hava katman tarafndan koruma gaznn iinden absorbe edilir ve byk miktarlarda ozon retilir. Bu oksijendeki yksek emi yznden meydana gelir. Koruma gaznda hi emi yoktur ve dolaysyla hi ozon retimi de yoktur. Ozonun TLVsi 1.0 PPMdir.

Solunan havann konsantrasyonunu etkileyen farkl faktrler vardr, r. Akm younluu, elik kalitesi (alamsz, dk alaml ve yksek alaml elikler)

Kaynak Duman ve Gazlar

Azotlu Gazlar Koruma gaz ile kaynak yaparken azotlu gazlar ortaya kar. Bu gazlar nitrojen ve oksijen arasndaki kimyasal tepkimelerin rettii yksek miktarda sdan dolay meydana gelir.
UV-radyasyon

Gaz nozulu

Hava katmannda ozon retimi youndur

Azotlu gazlar ayn zamanda nitrik oksitler ve baka isimlerle anlan elementlerin ortak addr.

Sadece bu ikisinin sabit TLVsi vardr (Eik Limit Deeri). Nitrojen oksitin TLVsi (NO) 25 PPM. Nitrojen dioksitin TLVsi (NO2) 3 PPM.

Koruma gaz

Eer nitrojen dioksit ve ozon karrsa (ki TIG kaynanda olan budur) ortaya dier azotlu gazlardan daha zehirli olan nitrojen pentoksit kar.

Azotlu gazlarn aksine ozon kendine has kokusu sayesinde olduka kolay farkedilebilir. Dk konsantrasyonlarda bile ozon gzleri ok rahatsz eder ve solunumla ilgili problem yaratr. Ba ars ve halsizlie neden olabilir ve uzun sre maruz kalnrsa akcier fonksiyonlarnda azalma bile grlr. Demir Oksit Demir, elikteki en nemli elementtir. Demirin stlmas iinde demir oksit bulunan duman oluumuna neden olur. ok miktarda demir oksitin solunmas akcier fonksiyonlarnda azalmaya neden olur.

Azotlu gazlar sadece hafif tahrilere neden olur ve bunu ksa zaman iinde anlamak ok mmkn deildir. TLVden yksek konsantrasyonlara maruz kalndnda bu birleim cierlere pulmoner dem gibi daha byk zarar verir.

27

Elektrod

Mangan Mangan, mangan ieren eliklerin kaynandan sonra ortaya kar r. alamsz ve az alaml elikler... Mangan baarlar, zayflk, itahszlk ve uyku problemleri gibi sonulara neden olarak beyni etkiler. Mangan solunumla ilgili btn unsurlar iin de ok zararldr ve zatrre riskini arttrr. Yksek konsantrasyonlu olanlar da metalik duman oluturur. Krom Dk ve yksek alaml eliklerde kaynak yapldnda krom da aa kar. Krom 3 ve Krom 6 arasndaki farklar aada belirtilmitir: Krom 3 iin TLV 0.5 mg/m3. Krom 6 iin TLV 0.02 mg/m3.

Konsantrasyon PPM (parts per million) cm3/m3 ya da mg/m3 ile belirtilir. TLVler elementlerin u anda bilinen etkileri baz alnarak hesaplanmtr. Bu etkilerle ilgili yeni bilgiler edinilmesi durumunda TLVler de revize edileceklerdir. TLVler zararl ve zararsz konsantrasyonlar arasnda kesin limitler olarak dnlmemelidir nk byle limitler yoktur. Sadece hava kirliliini TLV seviyesine drmek de eit olarak dnlmemelidir. Hava kirliliine neden olan bir elementin TLV seviyesi sala zararl olsa bile hava kirliliini TLVlerden farkl tutmaya almak her zaman kesin ve doru sonular vermez.

Hem krom 3 hem de krom 6 alerji oluumuna da neden olurlar r: paslanmaz elik kaynanda yzde dkntlere neden olabilir. Krom 6 solunum yollarna ciddi hasarlara neden olur ve az, geniz ve boazda yaralara neden olabilir. Ayn zamanda kronik bronit riski de vardr. Krom 6 ayn zamanda kanserojen ieriklidir.

Eik Limit Deerlerini Amak Genelde TLVler 8 saatlik bir alma gn iin izin verilen en yksek ortalama konsantrasyon deerleridir. Ancak eer konsantrasyonlar genelde TLVlerin altnda kalyorsa baz TLV ama miktarlarna izin verilebilir nk zamana dayal ortalama TLV yine limitler iinde kalacaktr. Ancak bu ama miktarnda alma saatleri de nemli olup gnlk toplam alma saati standartlarn altnda ise TLV amna izin verilmemelidir.

Nikel Nikel dk ve yksek alaml eliklerin kaynanda ortaya kar. Nikelin TLVsi 1 mg/m3 (zor znen bileimler) Nikelin TLVsi 0.1 mg/m3 (znen bileimler).

Her durumda ne kadar zaman ve ne kadar amann mevcut olduuna dikkat edilmelidir.

Nikelin alerji yapma riski ok yksek olup astm benzeri hastalklara da neden olabilir. Nikel de ayn zamanda kanserojen ieriklidir.

Aadaki tablo15 dakikalk periyotlardaki ortama TLV yi gemeksizin TLV ama miktarlarn gstermektedir. Aadaki figrler sadece baparmak kural ile anlalr.

Hijyenik Limit Deerleri

Eik Limit Deerleri (TLV) Danish National Labour Inspection kaynaklar koruma altna alabilmek iin solunan havadaki zararl elementlerin en yksek izin verilen konsantrasyonlar iin eik deerleri belirlemitir (TLV). TLV bir gn iinde solunan havadaki zararl elementlerin izin verilen en yksek miktarlarnn ortalamasn gsterir. GV < 1 1 < GV < 10 10 < GV < 100 100 < GV < 1.000

zin verilen ama 3 X GV 2 X GV 1.5 X GV 1.25 X GV

28

Aadaki izin verilen ama tablosunu hesaplarken PPM gazlar ve buhar iin ve mg/m3 paralar (toz dumanlar ve sis) iin kullanlr.

Havalandrma iki gruba ayrlabilir: Konfor havalandrma lem havalandrmas lem havalandrmas salkl ve gvenli bir alma ortam hazrlamak demektir. te yandan konfor havalandrma ise iyi bir alma ortam iin en iyi koullar salamak iin yaplan refah arttrc daha dzenleme yoluna giden bir ilemdir. Daha nce de bahsedildii gibi istenmeyen btn etkilerin hava kirlilii eklinde grnmesini engeller.

TLV esas = 1 PPM bu nedenle 15 dakikalk periyotlar iin maksimum 1x3= 3PPMe izin verilebilir. TLV esas = 10 PPM bu nedenle maksimum 10x2= 20PPMe izin verilebilir. Ve son olarak TLV esas = 50 PPM bu nedenle maksimum 50x1,5= 75PPMe izin verilebilir. zin verilen gnlk TLV ama deerleri zamana bal ortalama TLV deerine gre hesaplanmaktadr.

Eik Limit Deeri Demir oksit Krom 3 Krom 6 Mangan Nikel, zor znen bileimler Nikel znebilen bileimler Nitrojen oksit Nitrojen dioksit Ozon

PPM -

mg/m3 3.5 0.5 0.02 1.0 1.0

lem havalandrmas byk gruba ayrlabilir: Kaynak alannn havalandrmas Kaynak kabininin havalandrmas Genel havalandrma sistemi

Kaynak dumann ortadan kaldrmak iin havlandrma tipini de mmkn olduunca ok kullanmak gerekmektedir. Kaynan sonucu olarak meydana gelen hava kirliliine zm bulunmadan kaynak ilemlerinin yaplmamas gerekir. Mmknse kirli hava kaynaknn soluyaca seviyeye gelmeden ortadan kaldrlmaldr ve bo havaya kartrlmaldr. Eer ierideki retim hatlarnda kaynak dumanlarnn ortadan kaldrlmas mmkn deilse odann havalandrma sistemi hava karmnn hijyenik limitleri amayaca seviyeye gre yeniden dzenlenmelidir.

0.1

25.0 3.0 0.1 TLV tablosu

30.0 5.6 0.2

Hava Kirlilii Nasl nlenir

lem Havalandrmas lem havalandrmas atlyedeki hava kirlilii iin gerekli olan en nemli teknik terimlerden biridir. Ancak bu her balantda havalandrmann da alma evresinin geliimi iin gerekli olduu anlamna gelmez. yi bir havalandrma sistemi ile her seferinde gelime yoluna gidilmek zorunda kalnmaz ve bylece problem daha kmadan engellenmi olur.

29

Kaynak alannn havalandrmas Kaynak alannn havalandrmas kirli havann retildii yerden giderilmesi iin mevcut olan bir havalandrma sistemidir. Bu tip havalandrma birok deerli avantaja sahiptir nk bu sistem genel havalandrma sistmeinde yaplacak olan ilemleri azaltr ve genel havalandrma sistemine kyasla daha iyi ortam havasna sahip olma ans sunar.

Emme nitesi Mknats

Emme nitesi

Esnek hortum

Kaynak alan havalandrma sistemine ihtiya duyulmasnn nedenlerinin banda ok verimli olmas, kullanm kolayl, az ses retimi ve kaynak ilemi zerinde herhangi negatif etkiye sahip olmamasdr. Eer bu ihtiyalar ve sonu arasnda uyuma yoksa duman emme nitesi kullanlmaz ve yaplan yatrmlar boa gider.
Emme nitesine giden esnek hortum

Mevcut duman emme niteleri ok farkl dizaynlarla sunulmaktadr r: swivel kolu, her zaman yaplan kaynak ya da kesme ilemlerine adapte edilebilen esnek hortum...

Emme az

Duman emmeli maske

30

Emme nitesi

Kaynak kabininin havalandrlmas Yukarda bahsedilen havalandrmaya ek olarak duman emme sistemleri kabinlerde de kullanlabilir. Bu tip havalandrma sadece kabin iini havalandrr. Bu tepesinde duman emme nitesi olan bir masa da olabilir.

Genel havalandrma Genel havalandrma sistemi alma ortamndaki genel havann mmkn olan en iyi seviyeye gelmesini salamak iin kullanlr.

31

32

TIG Kaynak Dolgu Malzemeleri Kaynak Teknikleri

Dolgu Malzemeleri
Kaynak srasnda tor kaynak ynne 80 - 90 dik ayla yaklayor olmaldr. Bu erimeyi nler ve hala scak olan telin hava ile temas ederek oksitlenmesini engeller.

Dolgu teli baz malzemeye 10-20lik bir ayla srlyor olmaldr.

Kaynak metodu MIG/MAG kaynaa olduka benzer olup sol taraftan yaplan kk dalma hareketleri ile yaplr.
Kaynak yn

80-90 10-20

Dolgu telindeki her trl kirlenme ve oksitlenme kaynak havuzunu kirletir. Kaynaknn kirli, yal ya da nemli dolgu telleri kullanmamas ok nemlidir.

Kaynak yn

Kaynak srasnda dolgu telini gaz nozulundan gelen gaz ak ile ayn hizada tutmak ok nemlidir.

Ya ve kir ounlukla kullanlan kirli eldivenlerden gelmektedir. Bu nedenle dolgu telini kaynaktan nce aseton gibi bir malzeme ile silmek iyi bir fikir olabilir.

Hem dolgu telindeki hem de kaynak alanndaki ya ve nem gzenek, hidrojen atlaklar gibi kaynak hatalarna neden olabilir.

33

34

U Kaynaklarnda Grlen Hatalar

Giri
Teknolojik gelimeler elik malzemelere olan taleplerin arttn ve bu nedenle gerginlik kuvveti daha da gelimi yeni malzemelerin retildiini ve bu gelimelerin srekli olduunu gsterir. Her ne kadar kaynak iiyle alakas olan herkes sorumluluklarnn bilincinde olsa da kaynak hatalar meydana gelebilir. Bu nedenle hatalarn olutuu blm kaynaknn sorumlu olduu kaynak ilemi blm olsa bile oluacak hatalar iin kaynak sulanmamaldr. Aadaki blmlerde kaynaknn sebep olabilecei u TIG kaynaklarndaki hatalardan bahsedilecektir.

Bu yeni malzemelerin kullanm kullanlan malzemelerin ebatlarnn klmesini salamaktadr. Bylece eskiden 8mm plaka kullanmanz gerekirken imdi 6mm kalnlndaki plakalarla da istediiniz kaynak sonucunu alabilmek mmkndr. U kayna yaparken eer malzeme ebat klmse, kaynak alan da klr.

DS/ISO 6520 Kaynak Hatalarnn Belirtilmeleri ve Tanmlar

DS/ISO 6520 kaynak srasnda oluan hatalarn tanmlar ve belirtilmeleri iin geerli olan bir uluslararas standarttr.

Bu gelimeler blgesel olup genel kaynak kalitesine olan talebi arttrmaktadr.

Standart, grnen ve kontrol edilemeyen hatalar da dahil olmak zere btn hatalar kapsar. Hata tipleri 6 temel gruba ayrlmtr: atlaklar Gzenekler Enklzyonlar Fzyon ve nfuziyet eksiklii ekilsizlik Yukardaki gruplarn hibirine ait olmayan dier hatalar

Kaynaa olan talepteki art TIG kaynan daha ok kullanld anlamna da gelmektedir. Kalite talepleri ncelikle mhendisler, kaynak teknisyenleri ve kaynak tarafndan yaplmaktadr. Mhendis imalatn genel dizaynndan sorumludur.

Kaynak teknisyenleri doru kaynak metodunu belirlemek, kaynak prosedrlerini detaylandrmak ve i kontrol yapmaktan sorumludur.

Standart btn hatalar ekillerle aklamtr.

Kaynak mevcut kaynak iini yrtr ve bu nedenle kaynan kalitesinden sorumludur.

35

Kaynak Hatalar
Stun 1 Stun 2 Btn hata tiplerini bir numara ile belirtir Radyografik deerlendirme ile alakal harf Gruplarn belirtir IIW (Uluslararas Kaynak Enstits) Hata belirtilmesini Danca, ngilizce ve Franszcada gsterir. Almanca belirtmeler Ek Bdedir. Aklamay ngilizce gsterir Aklamay Danca gsterir Daha fazla aklama gerektiinde yaplan ekilli gsterimdir. atlaklar TIG kaynayla alakal atlaklar ok nadir grlr ancak bazen hem dikey hem yatay atlaklar grlebilir. atlaklar kaynak metalinde sdan etkilenen blgede ya da ana metalde grlebilir.

Stun 3

Stun 4 Stun 5 Stun 6

DS/ISO 6520 hatalarn byklkleri iin herhangi bir gereksinime sahip deildir ve bu nedenle bir kaynan deerlendirmesi iin uygun deildir. aretlemenin gstergesinin grnen deerlendirmesi DS/R 325 ile yaplmtr.

Hata tipi no. 100

36

TIG kaynanda en sk grlen atlaklar biti kraterinde grlr ve krater atla ad verilir.

Delikler DS/ISO 6520ye gre delikler yanl gaz kullanmndan dolay oluur. Delikler bazen bu hatann oluumuna bal olan birok nedenden dolay TIG kaynanda da grlr.

Hata tipi no. 104 Hata tipi no. 200 atlak oluumunun nedenleri: Slope down fonksiyonunun kullanlmamas ya da hatal kullanm ok kk ya da fazla diki Yanl kaynak sras Kaynak alannn ok hzl soumas n stma ve son stma uygulamalarnn yaplmamas ya da yanl yaplmas Gzenek oluumunun nedenleri: Az ya da saf olmayan koruma gaz Oluklarn ve dolgu tellerinin yanl temizlenmesi Koruma gaz aknn yanl ayarlanmas Torun yanl eimle kullanlmas Yanl boyutta gaz nozulu kullanm Kaynak sonunda koruma gaznn ok hzl devreye girmesi Duman emme nitesinin yanl yere kurulumundan dolay oluan hava akm Sznt yapan hortum balantlar Kaynak ncesi TIG torunun yetersiz havalandrlmas

37

Bzen Delikler Bzen delikler de kaynak sonunda oluur.

Tungstendeki bu enklzyonlarn nedenleri: Tungsten elektrotun ucu kaynak havuzuna ya da oluklara demi olabilir. Elektrotun ucu yanl ayla bilenmi Elektrotun tipi ve ap yanl ok uzun yapma mesafesi

Fzyon ve Nfuziyet Yetersizlii

Fzyon ve nfuziyet yetersizlii kaynak metali ve ana metal ya da kaynak blmleri arasndaki fzyon yetersiz olduunda ortaya kan bir hatadr. Fzyon yetersizlii tabanda da meydana gelebilir. TIG kaynak metodunun yksek nfuziyet yeteneine bal olarak bu hata TIG kaynakta ok sk grlmez. Hata tipi no. 202 Bu hata kaynak metali ok hzl katlatnda oluur.

Bu durum kaynak akmna kaynak metalinin daha yava katlamasn salayan slope down fonksiyonu uygulanarak giderilebilir. Metal Enklzyon Tungstenin enklzyonu TIG kaynan en byk problemlerinden biridir. Kaynaktaki tungstenin enklzyonu tungstenin genleme katsays elikten farkl olduu iin atlaklar sonucunda oluur.

Hata tipi no. 400 Fzyon ve nfuziyet yetersizliklerinin oluma nedenleri: ok az akm younluu TIG torunun yanl eim as ile tutulmas Dolgu telinin ok fazla srlmesi Dolgu telinin apnn ok byk olmas

Hata tipi no. 304

38

Kaynak kknde fzyon yetersizlii Bu hata kaynak kkndeki nfuziyet tamamlanmazsa ortaya kar. TIG kaynak metodunun yksek nfuziyet yeteneine bal olarak bu hata TIG kaynakta ok sk grlmez.

Undercut (yanal kesik) oluumunun nedenleri: ok yksek kaynak akm younluu ok uzun ark TIG torunun yanl eimde tutulmas Dolgu telinin azl Dolgu telinin yanl yere srlmesi Kaynak Malzemesinin Fazlal Kaynak malzemesinin fazlal kaynak sonucunun undercut (yanal kesik) gibi bir grntye sahip olmasna neden olur. Dahas kaynak malzemesi fazlal gereksiz kaynak masraflarna da neden olur.

Hata tipi no. 402 Kaynak kkndeki fzyon yetersizlii oluumunun nedenleri: Kaynak hazrlklarnn yanl adaptasyonu ok byk kk burnu (V-hazrlnn ucunun bileme yoluyla yeterince krletirilmemesi) ok kk kaynak akm younluu TIG torunun yanl eim as ile tutulmas ol byk tel aplar Hata tipi no. 502 Undercut (yanal kesik) Undercut (yanal kesik) kaynak metali ve ana metal arasnda hem nde hem arkada oluabilir. Kaynak malzemesi fazlal genelde dolgu telinin fazla olmasndan dolay oluur.

Hata tipi no. 501

39

Ar Nfuziyet Ar nfuziyet kaynak metalinin kaynak metali ve ana metal arasnda bir yerden fkrmas ve o blgenin zayflamas sonucunda oluur.

Eksik doldurulmu hazrln oluma nedenleri: Dolgu telinin yetersiz kalmas Dolgu telinin yanl srlmesi ok scak kaynak

Kkn Bklmesi Kaynak metali sertleirken kkteki u kaynaklarnda bzlmelerden dolay dar oluk olumasdr.

Hata tipi no. 504 Ar kk nfuziyetinin oluma nedenleri: ok yksek kaynak akm ok byk kk burnu (V-hazrlnn ucunun bileme yoluyla yeterince krletirilmemesi) Dolgu telinin yanl srlmesi Orta ve biti noktalarnda ok scak kaynak Eksik Doldurulmu Hazrlk Hazrlklarn eksik doldurulmas kaynak metalinin depozite orannn yetersiz olmasna ve bylece kaynak metalinde kanal oluumuna neden olur. Hata tipi no. 515 Kk bklmesinin oluumunun nedenleri: Dolgu telinin yetersiz srlmesi Orta ve biti kaynaklarnda ok scak kaynak

Hata tipi no. 511

40

Metalurji Paslanmaz elikler

Paslanmaz elik Tipleri Genelde
Paslnamaz elik, farkl alam elementleri ile alamlanarak paslanmay nleyecek hale getirilen btn eliklerin genel addr. Ancak paslanmaya kar direnli elikler de farkl maddelerle olan etkileim nedeniyle paslanabilirler. Paslanmaz elik isminin yanl olduu dnlebilir nk kromun da pasa kar direnili olmak iin baka elementlerle alamlanm haline de paslanmaz elik denir. Paslanmaz elikler demir, krom, nikel, mangan, molibden, titanyum, niobyum, karbon ve dier elementlerin alamlardr.

Paslanmaz elikler ana gruba ayrlr ve bununla birlikte aadaki tabloda da grld zere baka kk gruplar da oluabilir. Gruplandrma kristal yapya bal olarak yaplr. Ancak grdnz gibi prensipte iki grup vardr: Krom alaml tipler Krom-nikel alaml tipler Krom- nikel alamlarnda martensit olanlar yksek karbon younluuna bal olarak sertletirilebilirler. Dier tipler s-uygulamalar ile sertletiremezler.

lerleyen blmde alam elementlerinin kimyasal isimleri belirtilmitir. Aada kimyasal sembolleri ve isimleri bulabilirsiniz. Cr C Ti Nb N Mo Ta Krom Karbon Titanyum Niobyum Nitrojen Molibden Tantal

Krom alamllar

Paslanmaz elikler

Krom-Nikel alamllar

41

Krom alaml elikler

Martensit Paslanmaz elikler Bu elik grubu 0.1-1.0% karbon ieriine sahiptir. Cr ierii 13 - 18% arasnda deiir. Bu elikler maryaslanan ve hava ile sertleebilen cinstendir. Bu, eliklerin n stma yapmadan kaynaklanamayaca anlamna gelir. Bu nedenle bu elikler makina elikleridir.

Bu elikler yumuatlabilir dolaysyla kesimle de almaya hazr hale getirilebilirler. Is artlarna kar dikkat eken bir kuvvete ve gelimi paslanma kart zelliklere sahiptir. Bu elikler pasa maruz kalan makinalarda kullanlabilir: Valf aft Pompa aft Baklar Makina elikleri makina bileenleri olarak kullanlan elik tipleridir: Dingil Vites makaralar Valfler Normalde bu eliklerin kaynaklanabilmesi ok olas deildir ve bu nedenle bu elikler baka yollarla birletirilir.

42

Yumuatma
Yksek miktarda sementit ya da karbr ieren eliklerin souk deformasyonla kaynaklanmas ve karbrn plaka ekilli formu yznden kesimi zordur. elik A1 scaklndan daha aa bir scaklkta yumuatlr. Yumuatma karbr plakalarnn top gibi oluumlara dnmesidir. Genelde, s uygulamalar elik milinde meydana gelir.

Demir Bazl Cr-alaml Paslanmaz elikler Bu elikler eer Cnin ve Crnin yzdeleri ayn ise her scaklkta demir bazldrlar. Crnin ierii 12-30% arasnda olabilir.

Eer Cr yzdesi 27% ise, Cnin yzdesi 0.25%nin altna kadar tolere edilebilir. Eer Cr ierii 13% ise Cnin yzdesi 0.05%yi gememelidir. Dier sayfadaki resimleri inceleyiniz.

Yumuatlm malzemedeki byk ve sert toplar daha yumuak ferrit bazl malzemelere dnr. Sertlik azalr ve yumuaklk/eilebilirlik artar.

43

44

Demir bazl elikler ostenit eliklerden daha zor kaynaklanr ve sdan etkilenen blgede taneli yapsndan dolay atlak oluumlarna neden olabilir.

oluumundan dolay krlganla neden olur.

Kaba tanelerin oluumu s uygulamas ile zlemez nk elik yksek scaklklarda demir zellii gsterir. Az miktarda vanadyum (V) ve molibden (Mo) kaba tanelere kar koyar.

Bu fazda malzeme daha krlgan olur nk gerginlik kuvveti arttka malzemenin yumuakl azalmaktadr. Bu faz 800Cye kadar stlarak zlebilir nk hzl donma meydana gelecektir vu bu fazn yeniden olumasn engelleyecektir.

Krom-Nikel Alaml Paslanmaz elikler

Ferritik-Ostenitik Paslanmaz elikler Bu elikler 18-26% krom, 5-6% nikel ve 0.03-0.15% karbon ile alamlanmlardr. Sadece ferritik olan eliklerden daha kolay kaynaklanabilirler ve paslanmaya kar olan direnleri aa yukar eliklerin 18/8idir.

Bu elikler martensit olarak sertletirilemez ancak souk deformasyonla kuvvetleri arttrlabilir. Bu elikler deformasyon ekillendirilmesi iin ve dier uygulamalar iin kullanlabilir.

Bu eliklerde krom-karbr kelmesinin bir sonucu olarak taneler aras paslanma grlebilir.

Bu elikler ferritik eliklere kyasla daha iyi etki kuvvetine sahiptir ancak soukta krlgan olabilirler. Baz tiplerde kaynak srasnda martensit oluumu olabilir. Bu elikler dkm zelliklerine gre bazen valf ve benzeri rnlerin paslanmaz dkmlerinde de kullanlabilir. Ostenitik Paslanmaz elikler lk retilen paslanmaz elikler aadaki zelliklere sahipti: C0.12% Cr18% Ni8% Bu elik 18/8 elik olarak aadlandrlr ve bu tip gelitirilerek gnmzde kullanlan paslanmaz elik tipleri haline gelmitir. Byk miktarda nikelle birlikte 5% Mo eklendiinde malzemenin paslanmaya kar olan direncinde fark edilir bir art elde edilmitir. Bu elik yksek scaklklarda delta-ferrit oluumuna neden olan belirli elikler haricinde her scaklkta ostenitik yani monofaz eliktir.

Karbr kelmesi 900-1000C scaklkta grlr.

Bu hata s uygulamalar ile dzeltilemez nk s uygulamas ile bulunacak bir zm tane oluumunu arttrr ve hzl donmann yerine fzyon iin iyi artlar gelitii iin yeni karbr kelmeleri meydana gelir.

Eer s uygulamalar 700 - 800Cde meydana gelirse, kristallerdeki kalan kromlarn konsantrasyonlarnda dengelenme olabilir.

elikleri Ti ve Nb ile stabilize etmek demir bazl eliklerdeki taneler aras paslanmay azaltr.

Taneleraras paslanmay nlemenin yollarndan biri de ok dk karbon 0.003% (C) ve nitrojen (N) ihitva eden ELI-elik kullanmaktr (ancak krom ierii ok yksek olmaldr nk C ve N ostenik etki gsterir. Bununla ilgili daha detayl bilgi iin Schaffler diaygramna baknz) 20%den fazla Cr ihtiva eden ferritik krom elikleri 550den 800Cye uzun sreli stma sigma faznn
45

Ostenitik eliklerde karbonun yzdesinin ok dk olmas gerekmektedir nk krom ok yksek miktarda karbr oluturur ve krom-karbr oluumu paslanmaz eliklerde olmamas istenen elementtir.

Karbon ieriini dk bir seviyeye indirmek hem maliyetli hem de zor bir itir ve bu nedenle karbrn olumasn salayan ve krom-karbr oluumunu engelleyen Ti ve Nb ile alamlandrlr.

Ostenitik eliklerin Kaynaklanabilirlii Ostenitik elikler sdan etkilenen blgede martensit oluturmakszn ok kolay kaynaklanabilir.

Ancak ostenitik eliklerin normal eliklere gre 40% daha dk termal iletkenlie sahip olduklarn dikkate almak gerekir. Alam kompozisyonlarna gre ostenitik elikler zellikle karbon yzdelerine gre 4 gruba ayrlr: 0.10% karbon ieren elikler 0.06% karbon ieren elikler 0.03% karbon ieren ELC elikler 0.06% karbon ieren Ti veya Ni ile alamlanm sabitleme elikleri Termal genleme katsays normal elikten 50% daha fazladr. Bu koullar gerilim ve bozulmalara kar daha ok eilim olduu anlamna gelir. Eer karbon yzdesi yeteri kadar yksekse 450-800C arasndaki scaklk artna bal olarak HAZdeki krom karbrlerin kelmesi sz konusu olabilir.

Karbon titanyum ve niyobyumla birleecek ve bylece krom-karbr oluumunu engelleyecektir.

kelme genelde ostenit taneciklerinin birleme yerlerinde meydana gelir ve gama kristallerinin krom-karbrlere ok yakn olduu ve de kromlat ve paslanmaya kar olan direnlerini kaybettii anlamna gelir. (Paslanma tipleri blmne baknz) Krom karbrleri oluturmak iin karbon ieriinin ok yksek olmas gerekmektedir. Bu daha nce 1. ve 2. gruplarda belirtilen durumdur ve bu nedenle bu elikler kaynak ileminden sonra ostenit taneciklerinde yine krom oluumu salayabilmek iin s uygulamasndan geirilmelidir.

Mo ile alamlamak paslanmaya kar olan direnci kloritlere kar arttracak ve asitleri azaltacaktr.

Ostenitik yapy koruyabilmek iin Monun ierii arttka Ni ierii de arttrlmaldr.

Analiz - arlk % Cr 18 18 18 18 20 Ni 8 10 12 14 25 Mo 1,5 2,7 3,4 4,5 1,5 Cu

Bu s uygulamas 1000-1100C arasnda yaplr nk krom karbrler bu scaklkta znrler ve krom ierii gama kristallerinin iine yeniden dalr.

Ostenitik eliklerde Cr-Ni-Mo ieriinin rnekleri

400Cnin altna kadar yaplan soutma yeniden karbr oluumunu engellemek iin ok hzl yaplmaldr. Ostenitik elikler ok yksek scaklklarda bile tanecik oluumu yapmaz. ok byk imalatlarda byle bir s uygulamas mmkn deilken grup 3ten ok dk karbon oranna sahip bylece karbr oluumu yaratmayan ELC elik seilmelidir.

46

Sabitletirilmi eliin Kayna Sabitletirilmi elikler (grup 4 sayfa 45) kaynak sonrasndaki s uygulamas olmadan da kaynaklanabilirler. elik, kromdan daha ok karbon ekim gcne sahip Ti, Ni, Cr ya da Ta ile alamlanabilir. Bu elementler karbonu tketir ve krom karbr oluumunu engeller.

Sabitletirilmi elikler birka saat tavlanr ve soutulursa krom karbr oluumu yapmaz.

Yukarda bahsedilen s uygulamasnn zorlularna bal olarak grup 4teki 0.1%den az karbon ihtiva eden elikler kaynaklanabilen paslanmaz elikler olarak adlandrlrlar. Ayn zamanda bu elikler daha yksek scaklklarda yaplan uygulamalar iin de uygundurlar. Ta, Ti, veya Nb gibi sabitletiricilerle alamlarken sabit karbrler istenmeyen krom karbr oluumunu engellerler. Sabitletiricilerin miktar ierdikleri C miktarna baldr. Ti ierii C ieriinin 10 kat, Ta ierii, ounlukla Nb ieriinin bir ksmn da kaplar, C ieriinin 20 kat olmaldr.

Ti oksitlendii ve TiO oluumuna neden olduu iin genelde dolgu malzemesi olarak kullanlmaz.

Ti birok ekonomik avantaja sahiptir ancak Nbden daha az aktiftir. Tinin sahip olduu dezavantaj ise cilalama ile bile tamamen yumuak ve parlak bir yzey grnts elde edilememektir. Normal retilen plakalar ve profiller karbonun titanyum karbr gibi davranmasna neden olur ve bu nedenle bu elikler taneleraras paslanmaya kar olduka direnlidirler. Sabitletirilmi elikler yksek basn ve scaklklardaki retimlerde kullanlmaya uygundur nk bu malzemeler yksek scaklkta sabit olmayan eliklere gre daha iyi ve yksek gerginlik kuvvetine sahiptirler. Ayn zamanda 400Cnin stndeki scaklklarda taneleraras paslanmaya kar daha sabittirler.

47

Paslanmaz Malzemelerin Saklanmas

Paslanmaya kar diren
Paslanmaya kar olan diren yzeydeki ince bir metalik oksit tabakas tarafndan salanr ve bu tabakann korunmas direncin srekliliini salar. Bu yolla paslanma direnci malzemeye dier madde zellikleri ile birlikte entegre olur ve bu nedenle paslanma direnci malzemelerin nasl uygulandna da baldr. Paslanmaz malzemeleri en iyi ekilde korumak iin yaplmas gereken ilk ey yeni bir ie balandnda alma alannn zerine bir para kat ya da folyo yaptrmaktr. Dahas, paslanmaz malzemeler dier eliklerden ayr bir yerde tutulmaldr. elik raflarla paslanmazlarn dorudan temasn nlemek iin raflar ahap ya da plastikle kaplanmaldr.

Paslanmaz malzemeler iin paslanma rezistans yzey metalik olarak temiz olduunda yani leke, pul ya da benzer kirletici gelerden temizlendiinde en optimum seviyeye ular. Paslanmaz malzemelere sonradan yaplan uygulamalar olduka maliyetlidir. Bu nedenle malzemeyi maliyet artna neden olan izilmelere kar iyi korumak ve saklamak gerekir.

Paslanmaz eliklerle yaplacak ilemlerde kullanlacak olan btn gereler temiz ve cilal olmaldr: rsler Dz plakalar Dz keler ekiler Paslanmaz malzemelerin normal eliklerde kopan paralar ya da kan tozdan etkilenmemesi iin hem paslanmaz elik hem de normal elikler ayn anda ve ayn yerde kullanlmamaldr.

47

Temizleme En kk kirler bile gzenek oluumuna neden olabilir.

Kaynak Masas ve Balant Elemanlar Deformasyonlar nlemek ve bitmi rnn doru ekle sahip olduundan emin olmak iin ayr paralar kaynak masasna kelepelemek ya da belki onlara punta kayna yapmak gerekebilir.

Paslanmaz elikler dinamik yke maruz kalrlarsa undercut (yanal kesik) oluumu da ortaya kabilir. Bu nedenle paslanmaz elik yzeylerinin kaynak yaplrken tamamen temiz olmas gerekir. Btn kir ve toz yok Seri retimler iin ayarlanabilir kelepeleri kullanmak edilmeli ve yzeyde mevcut olan ya ve benzeri yadaha yararldr. Balant elemanlar kullanmann plar da zclerle kaldrlmaldr. Ya, kaynak ssavantajlar yeterli miktarda zetlenemeyebilir. nn etkisi altnda svlar ve kaynak oluklarnn iine nfuz edebilir. Bu nedenle kaynak alannn her iki tarafnda da bo alanlar braklmaldr. ncelikle kaynak daha kaliteli bir grntye sahip olur ve kaynak maliyetleri azaltlr. zellikle seri retimlerde balant elemanlarna hem para hem de dikkat sarf etmek gerekir. Dahas balant elemanlar ayn rnn farkl paralar retilirken ayn tip retim salar. Kaynak srasnda kaynak alanna zarar vermemeleri iin kablolar, kaynak balklar, eldivenler, torlar, dorultucular vb temiz olmaldr.

Paslanmaz elikle kaynak yaplrken balant elemanlarndan elde edilen ekstra soutma etkisi ayr bir avantaj olarak kabul edilebilir.

Byk plaka imalatlarnda kaynak plakann zerinde yrmek ve kaynak kablolarn bu plakalar zerinde srklemek zorunda kalrlar. Bu nedenle kaynaknn yerden plaka zerine toz ve kir tamamas iin yerlerin de temiz olmas gerekir. Boyal yeri temiz tutmak kaba yerden daha kolaydr.

Kaynaktan nce kaynak alan, alt ve st paslanmaz elik teli fras ile fralanmaldr. Bu malzemenin yzeyinde hep mevcut olan oksit tabakasn kaldrmak iin yaplmaldr.

TIG kayna yaparken kaynak balamadan nce dolgu malzemesinin de temiz olduundan emin olunmaldr. Eer gerekiyorsa dolgu malzemesi bir bez yardmyla zc ile temizlenebilir, elik yn ile cilalanabilir ya da kostik sodaya ve suya batrlabilir. Dolgu malzemesi kaynak balamadan nce tamamen kuru olmaldr.

48

Alam elementlerinin etkisi

Giri
Paslanmaz elik karakteristik zelliklerini farkl elementlerin elikle alamlanmasndan elde edilir. ou alam 70 - 75% ya da daha fazla demir ierir nk demirin metalurjik zellikleri ok enmlidir. Krom (Cr) Cr gerginlik kuvvetini krom yzdesi bana 80N/mm2 arttrr. Karbr oluumuna gsterdii meyile bal olarak Cr sertlii arttrr. 12%den fazla Cr ieren elikler suya ve belirli asitlere kar paslanma rezistans oluturur. Cr Ni ile birlikte s direncini arttrr.

Alam Elementi Krom Nikel

% 13-2530 0-25

Etki elii paslanmaya kar diren li hale getirir. En az 13% Cr elie yksek yumuaklk ve s direnci salar. Kaynak iin istenmez Asit direnci salar Sabitletiricidir. Kaynak zelliklerini gelitirir.

Oksitlendiinde Cr paslanmaya kar direnci olan sk bir oksit tabakas oluturur ve eliklerin btn scaklklarda feritik olamsna neden olabilir. Nikel (Ni) Ni hem yumuak hem kuvvetlidir ancak ok pahal olmasndan dolay belli bir miktara kadar kullanlr. Ni gerginlik kuvvetini nikel yzdesi bana 40 N/mm2 arttrr. Ni kritik soutma hzn azaltr. Manyetik olmayan ostenitik elikler 25%den fazla nikelle alamlandnda paslanma direnci retirler.

Karbon Molibden

0.02-1 1-4.5 0.5 0.5

Titanyum Niobyum Demir

Sabitletiricidir. Dayankll azaltr. Kalan % Elementlerin alamland baz malzemesidir.

Eer elik ayn zamanda Cr ile de alamlandysa istenilen ostenitik zellikleri 8%Ni ve 18% Cr ile elde edilir.(18/8 krom-nikel elik). Molibden (Mo) Mo elii kuvvet, yumuaklk ve s rezistans zelliklerini arttrr. Mo gl bir karbr oluturucusudur ve hzl (HS elikler) ve s uygulanm eliklerde scaklk rezistansn arttrd iin kullanlr.

nemli alam elementleri ve etkileri tablosudur Paslanmaz eliklerdeki Mo aadakilere kar paslanma direnci oluturur: Slfrik asit Fosforik asit Formik asit eitli scak organik asitler Mo klorlu solsyonlarn neden olduu oyuk paslanmasna da kar koyar. Oyuklanma Paslanma tiplerinde daha sonra aklanacaktr.

49

Titanyum (Ti) Saf Ti kullanmann avantaj paslanma rezistansnn neredeyse paslanmaz eliinki kadar iyi olmas ve kuvvetinin arlna gre iyi olmasdr.

Krom-nikel alamlar ki fazl sistemli demir-kromda gama alan balanmtr ve yaklak 12.5% kromdan sadece ferrit kalacaktr fzyon scaklndan oda scaklna geildiinde.

Ancak bu iyi zellikler yksek scaklklarda Ti ok gl reaksiyon gsterdii ve inert gazlar haricinde btn gazlarla kimyasal bileimler oluturduu iin kaybolur. Mesela, 800Cde saf nitrojen ile yanarak titanyum nitrit oluturur.

Nikelin miktar arttrldnda iki fazl sistemdeki gamma blgesindeki demir-nikel de artar. Belirli nikel ihtivalarnda yap saf ostenitik olur (kbik yzey merkezli)

Ti genellikle deoksidasyon ve karbonla birleerek titanyum karbr ya da nitrojenle birleerek zararl gaz olan titanyum nitridi oluturan baz belirli elikler iin denitrasyon unsuru olarak kullanlr.

Niyobyum (Nb) Nb gl bir karbr oluturucusudur ve ostenitik krom-nikel eliklerinde karbrn dier elementlerle kelmeye neden olmasn engeller.

Belirli zelliklere sahip olabilmek iin paslanmaz eliklerin alamnda kullanlan elementler iki ana gruba ayrlabilir: Ferrit oluturan elementler - Cr, Si, Al, Mo, Nb, Ti, W ve V Ostenit oluturan elementler - Ni, Mn, C, Co ve N

ki faz sistemi, demir-nikel, demir-krom

50

Paslanmaz elik Kaynak Isdan Etkilenen Alan (HAZ)

Genelde
Kaynak ileminin ya da paslanmaz eliin baka bir yntemle stlmasnn bir sonucu olan sertleme pasif malzeme yzeyine hasar verir ve paslanma direncini ciddi oranda drr. Bu sertleme krom ynnden zengin yksek sl oksitlerin ok krlgan ve szdran bir tabaka oluturmasnn sonucu olarak ortaya kar. Bu nedenle alttaki malzeme krom ynnden ok fakir ve paslanma direnci az hale gelir. Argon, bazen az miktarda hidrojen ile kartrlarak, kaynan arkasn korumak iin kullanlr. Formier gaz ile yaplan koruma genelde daha ucuz ve birok durumda daha iyi bir seimdir. elie zararl olan sertlemeyi nlemek iin scaklk 200Cnin altna dene kadar gaz akna sahip olmak gereklidir.

Uygun arka gaz gereleri gaz tketiminin azalmasn ve gaz kalitesinin artmasn salayabilir.

Yksek sl oksit tabakas. Krlgan ve szdran tabaka.

Normal oksit tabakas

Bir boru parasnda gaz ak grnts

Kaynak metali

Paslanmaz metal

Boru parasnda koruma gaznn ak

Krom oksitler ortadan kaldrlmal ya da oluumlarnn engellenmesi iin llmelidirler. Koruma gaz ile kaynak yaparken oksit oluumu gaz datc ya da hemen tortan sonra gelen para ile engellenebilir. Datc/para akan argon ya da nitrojen karm kaynak dikiini souturken kaynak srasnda snan kaynak dikiini korur. Kaynan arkas korunmadan bu ekilde devam eder.

Koruma gaznn bloke edilmesi ve salanmas

Manuel TIG kaynanda koruma gaz olarak kullanlan gaz genelde argondur. Gaz TIG toruna balanr ve tungsten elektrotu korur ve havadaki oksijeni kaynak havuzundan uzaklatrmak iin havuzun zerinden akar.

Arka gaz gerecinin montaj

51

Paslanmaz eliklerin Kayna iin Klavuz Paslanmaz eliklerin kayna ile ilgili yazl belirli kurallar olmamasna ramen aadaki maddeler sizler iin klavuz grecektir:

Isdan Etkilenen Alan (HAZ)

Kaynak dikiinin evresindeki HAZ alanlar erimez ve ok sert sya maruz kalrlar ve bu eliin mikro-yapsnn bozulmasna neden olur. Bu deiimlerin nedeni malzemenin oluumuna ve HAZnin snma hzna baldr. Soutma hz da nemlidir ve malzemenin kalnlna, kaynak alannn ebatna ve kaynak ilemi ile oluan s giriine ve soutma metoduna baldr.

Kaynak Kalitesi Kaynak kalitesi standartlarla rtmelidir. r: tam nfuziyet Kaynak beceri ile yaplmal ve dzgn ve sabit bir dikie sahip olmaldr. Kaynak metali ve ana metal arasndaki gei blgesi ve yzey przsz ve dzgn olmaldr. Kaynak grnen kaynak hatalarna sahip olmamal ve koruma gaz eksikliinden dolay renk solmas meydana gelmemelidir.

1 2 3 4 5 6

Kaynak metali Tamamlanmam Fazla snm Normalletirilmi Eksik transformasyon Ana malzeme
Kaynak metalindeki s

nlemler Metalurjik ve paslanma ile alakal komplikasyonlarn nlenmesi iin dolgu malzemesi seimi ok nemlidir. Kaynak metodu ve kaynak ekipman uygun olmaldr bylece kaynak alan homojen olacak, s atlaklar ve kaynak hatalar olumayacaktr. Kaynan arkas uygun bir kaynak arkas gaz ya da uygun srtlama malzemesi ile korunmaldr yoksa yzeyde undercut (yanal kesik) oluumu meydana gelir.

Temizleme Yzey metalik olarak temiz olmal, rengi solmu olmamal, kaynak ve bileme apa ya da tutkal kalntlar olmamal Tama ya da yaplan uygulamalarn sebep olduu izler ortadan kaldrlmal r. bklme, bakr srtlama ya da kelepelerden kaynaklanan kirler Undercut (yanal kesik) da dahil olmak zere btn alma paras uygun bir temizleyici ile temizlenmelidir.

Kaynak metali

Isdan etkilenen alan (HAZ)

52

1050 C den soutulmu

400-800 C de tavlanm

Eer kaynaktan sonra yumuaklkta bir gelime ya da sertliin azalmas isteniyorsa elik mutlaka s uygulamalarna maruz braklmaldr.

Ferritik Paslanmaz eliklerle Kaynak

Ferritik elikler kaynaklandnda sertlemezler ve bu nedenle kaynaklanmalar daha kolaydr. Kaynak srasnda HAZ alanlarnda meydana gelen 900-1000C ye kadar snmak bu alanlarn krlganlamasna ve tanecik oluumuna neden olur.

Bu tanecik oluumu tanecik snrlarnda krlganlk keltilerine neden olabilir ve bu durum taneleraras paslanmaya bile neden olabilir.
Alam ierii %

Martensitik Paslanmaz eliklerin Kayna

Martensitik paslanmaz elikler btn paslanmaz eliklerin iinde en alamsz olanlardr. Genel olarak sve elik kaliteleri baz alnarak hazrlanan analizler sayfa 54teki tabloda gsterilmitir. Bu aratrma henz tamamlanmadndan dier elik reticilerinden de bilgi alnmal ve dier elik normlar da incelenmelidir. Martensitik paslanmaz elikler genelde kaynak iin dierlerine nazaran daha az uygundur. 800Cden daha yksek bir scaklktan soutulduunda hava soutma ile setletirilebilir. Ayn artlar kaynan HAZ alan iin de geerlidir bu nedenle martensit oluturulmutur.Bununla alakal miktar deiiklikleri de ok yksek gerginlie neden olur. Termal gerginlikle birleme ile ilgili olarak martensitik alanlarda ok abuk atlak olutuu anlamna gelir. Karbon ierii miktar arttka bu problem daha da nemli hale gelir. Karbon ihtivas 0.10 0.15%den fazla olan eliklerle kaynaktan kanlmaldr.

Yukardaki risk s uygulamalar ile azaltlabilir ve ayn zamanda tanecik snrlarndaki kelmeden gelen krlganlk da ortadan kalkabilir. Tanecik oluumundan kaynaklanan krlganlk s uygulamalar ile yok edilemez. Pratikte ok zor bir uygulama olan s uygulamas ile devam eden bir souk alma sadece onu ortadan kaldrabilir.

Ferrit-Ostenitik Paslanmaz elikler

Bu elik tipi yukarda bahsedilen iki tipe gre daha kolay kaynaklanabilir. HAZlerde kelme ya da tanecik oluumu meydana gelmez

Ostenitik Paslanmaz eliklerin Kayna

Bu elik tipi eer normal prosedrler uygulanrsa ve kaynak da biraz yetenekli ise herhangi bir kaynak problemine yol amaz. Eer elik btn scaklk aralklarnda ostenitik ise ve soutma esnasnda sertlememise ekilde de grlebilecei gibi kaynaktan sonraki soutma tanecik snrlarndaki karbr oluumu, taneleraras paslanma azalacaktr. (ma104-02).

Dahas karbon ihtivas ok yksek olduunda ostenit oluumu tamamlanmaz ve yava transformasyondan dolay ostenit keltisi oluur.

Kaynak iin minimum 200oC n stma scakl kullanlr. Bu durum genelde termal gerginlii azaltmak iin kullanlr.
53

54

Paslanmaz elikle TIG Kayna

TIG kayna ince paslanmaz eliklerin kayna iin ekonomik adan olduka avantajldr. Arka taraftan kaynak yaplyor olsa bile temiz ve gzenek ve kraterden yoksun przsz bir kaynak sonucu ortaya kartr. Kaynak DCde elektrotun negatif kutbunda yaplr. Elektrot erimeyen tungstenden yaplmtr. Bir koruma gaz, genellikle argon, ark, elektrotu ve kaynak havuzunu korur. Kaynak toru sadece etraftaki hava ile ya da torun iinden akan su ile soutulur. Su ve koruma gaz gzenek oluumunu engellemek iin birbirlerinden ayr tutulmaldrlar.

dier bir deyile krater gzenekleri ve atlaklar engellenebilecektir. Arkn tutumas konusu daha sonra TIG kaynak- Ark Tutumas blmnde detaylandrlacaktr. TIG kaynak genelde ince malzemelerin kayna iin kullanlr. Eer kaynak ten fazla geie ihtiya duyuyorsa rtl elektrotla yaplan MMA ya da MIG kayna dolgu ilemi iin kullanlabilir.

Mevcut olan birok tungsten elektrot eidi vardr. En ok kullanlan cinsi kaynak metaline erimeye az meyilli olan toryum ile alamlanm olan tungstendir. Bu tungsteni tututurmak daha kolaydr ve daha temiz bir kaynak sonucu ortaya karr. Elektrot tutumay salamak iin bir noktaya yerletirilmitir. Eer kaynak metali ya da oksitlerle kirlendiyse daha abuk eriyebilir, kaynak kt olur ve tungsten kaynak havuzuna transfer edilir. Bu konu daha sonra TIG kaynak Tungsten Elektrotlar blmnde detaylandrlacaktr.

Kaynak Alan ve Dolgu Malzemesi Sonradan tekrar kaynak yapmann mmkn olmad srtlarda przsz kaynak isteniyorsa kaynak alannn dikkatli olarak hazrlanmas ve srt blgesinin oksidasyona kar korunmas ok nemlidir. Kaynak boluklar hep ayn olmaldr ancak yetenekli bir kaynak ayakpedal sayesinde kk farkllklarn olduu boluklar da son derece iyi bir ekilde kaynaklayabilir. Srt kayna Argon (Ar) ya da helyum (He) ile korunabilir. Ancak nitrojen-hidrojen karm kullanmak daha ucuz bir yol olabilir ve gzeneksiz oksitsiz bir kaynak sonucu sunabilir. Kk geilerinde bile nitrojen emilimi ok kktr ve analiz deerlerinin difzyonlar arasnda kalr.

Koruma gaznda en sk rastlanan kirlilik ise nemdir. iy noktas -50Cnin altnda olmaldr. Bu genelde reticide salanmaldr ancak eer silindirler ak valflerle gnderiliyorsa reticinin dikkatinden kam demektir. Dahas btn hortum balantlar ve benzeri paralar sk ve kuru olmaldr. alma paras da kuru ve temiz olmaldr. Sonu olarak, kaynak ve elektrot 200Cnin altna souyana kadar argon ile korunmaldrlar.

Dolgu teli kaynak alannn doldurulmas iin kullanlr. Kaynak boluu genelde tel apndan daha kk olur.

HF tutuma kullanldnda ark alma parasna demeden tututuu iin kirlilik engellenir. Balama noktalar, biti kraterleri ve undercut (yanal kesik)lar hata olarak ortaya karlar. Kaynak makinasn ayak pedal ile donatarak kaynak srasnda akm kontrol etmek mmkn olur bu da undercut (yanal kesik) ve krater oluumunun engellenebilecei ve kaynak balad sradaki nfuziyetin artabilecei anlamna gelir. Biti krateri akmn kademeli olarak azaltlmas ile engellenebilir. Akm kademeli olarak azaltldnda kaynak havuzu daha klecek ve bylece daha derin krater

Kaynak dolgu malzemesi olmadan da yaplabilir. Bu durumda u kaynann yaplabilmesi iin kelerin birbirlerinin zerine yerletirilmesi gerekir. Ke ularda dolgu malzemesi darda braklabilir nk yzeyin batmas da kstlanmtr. V kaynaklarnda sadece taban kaynaklar birlikte ilerleyebilir. V boluunu doldurabilmek iin dolgu malzemesi kullanlmaldr. Ancak, tamamen ostenitik baz malzemesi kullanmnda atlak oluma riski daha fazladr ve ferrit ihtivasn 5-10% den fazla azaltmak mmkn deildir. Dolgu malzemesi malzeme tedarikisi ile birlikte seilmelidir.

TIG kaynan baka bir versiyonu da palsl ark, akmn palsl olarak gelmesi, ile kaynak yapmaktr. En yksek akm pals kaynak dikiinde nfuziyet salar, daha sonra akm daha dk bir deere iner ve kaynak havuzu neredeyse katlar. Bunu baka bir akm art izler.

55

Kaynak punta kaynaklar sayesinde tekrar eden satrlar gibi bir grnm elde eder. Kaynak havuzu kaynak alanna yaylamayaca kadar ksa bir sre iinde erir. Palsl TIG kayna btn pozisyonlarda akm ayar yapmadan otomatik kaynak iin kullanlabilir. Palsl TIG kayna daha sonra Palsl Ark ile TIG Kayna blmnde anlatlacaktr.

Sigma-Faz
Sigma faz krom ve yksek miktarda krom ieren krom nitrojen karml eliklerin 600-900Cde uzun sre braklmas ile meydana gelen zor, krlgan ve manyetik olmayan bir fazdr. Yaklak olarak 52% Cr ve 48% Fe ierir ancak baka elementler de ierdii olmutur. Birleim en hzl 800Cde oluur. Daha dk scaklklarda kelme hz genelde yavatr bylece sigma faz riski yoktur.

Btn kaynak proseslerinde atmosferik havaya kar verimli bir koruma gaz kullanmak ok enmlidir. Eer koruma yeterli deilse, nemli alam elementleri yanarak kaynak metalinin kaba grnmesine neden olabilir. Karbon karan elementler kaynak malzemesinde ya da koruma gaznda bulunmamaldrlar nk kaynak metali ierisindeki karbon ihtivasn arttrabilirler. Gzenek oluumuna neden olduundan nem de engellenmelidir. Kaynaa hazrlanrken ya, renk bozukluklar, leke ve dier kirliliklerin ortadan kaldrldndan emin olunmaldr nk bu kirlilikler kaynak metalinin karbon ile birlemesine neden olur.

Sigma faz delta-ferritin tamamen ya da bir ksmnn sigma fazna ve ostenite transfer edilmesi srasnda oluur. Delta ferrit ihtivas daha yksek olan kaynak metalleri daha az miktarda delta ferrit ieren metallere gre daha hassastr.

Ferritik krom elikleri ve ostenitik krom-nikel elikleri ferrit ile kaynaklarken HAZdeki yumuaklk kaynak ss sayesinde azalr nk sigma faz da ferritten yaplmtr.

Bu nedenle 600-900C arasndaki scaklklarda gergin olmayan sertletirmelerden kanlmaldr. Bu sigma faz dorudan ostenit ile yapldnda da meydana gelebilir ancak ok yksek sertletirme zamanna ihtiya duyarlar r: 25% Cr/20% Ni elik Yksek miktarda Mo ya da Nb ieren kaynak metalleri sigma faz oluturmaya ok meyillidirler.

56

Yukardaki illstrasyon sigma faznn etkilerini gsterir. Orjinal ferrit ihtivas yaklak 16% yumuakl gelitirmek iin istenen miktar 800Cde sertletirilerek 4%e drlmtr. Etki rezistans der ve sertlik artar.

elik reticilerinde bu bilgiler mevcuttur.

Eer bu bilgi yeterli deilse literatrden daha fazla bilgi edinmek ya da seilen malzemenin uygunluunu ortaya koyabilecek birka test yaplmaldr.

950-1050Cde sertletirme sigma-fazn zebilir ve sertlik ve etki rezistans normale dnebilir. ok yksek ilem scaklklarnda bulunan alma paralar iin sigma fazndan korkmaya gerek yoktur nk 300-400C zerindeki etki rezistanslar zellikle ferrit ihtivas 7-8%nin altndaysa yeterince yksektir.

Kaynan Paslanma zellikleri zerindeki Etkisi

Kaynak paslanmaz eliin paslanma zelliklerini azaltabilir. Kaynak parasnn dayanklln azaltabilir ve kullanlmaz hale gelmesine neden olabilir.

Bu nedenle kaynak prosedrlerini ve metodlarn ayrntl incelerken bu artlarn hepsi dikkate alnmaldr. Paslanmaz eliklerde paslanma direncini yzey belirler. zellikle kaynak etrafndaki yzey temiz, przsz ve metalik olarak parlak olmaldr ki bu farkl elementlerden, cruftan, renk bozulmalarndan ve oksitlerden arnm olduunu gsterir.

Oksitler agresif zcler iinde kolayca znr ve ou elikte ciddi paslanmalara neden olan metalik tuzlar oluturur. Bu nedenle kaynaklara sonradan iyiletirme uygulamas ya da mekanik yzey uygulamas yapmak tavsiye edilebilir bir zm olabilir. Btn durumlarda elik reticilerinin nerileri de dinlenmelidir. Uygun bir paslanmaz malzeme ve malzemenin mevcut rnn parasna uygunluunu seerken, seim prosedr mekanik gerekliliklere uyan en ucuz rn bulmak olamldr.

Malzemenin bulunduu ortamdaki paslanma direnci llmelidir.

57

58