Ya Tanr Sadece Kafamzn indeyse?

Ruhsal konularla ilgilenen birok insan gibi benim de her zaman bilimle biraz karmak bir ilikim olmutur. Bir yandan, insanln geliimiyle ilgilenen biri iin tek asrda ocuk felcini iyiletirmeyi, genetik kodu zmeyi, Satrnn en byk uydusuna sonda makinesi gndermeyi ve interneti icat etmeyi baarm bir disiplinin son dnemlerdeki almalarndan heyecanlanmamak mmkn deil. te yandan evrenin en byk gizemlerini bile maddenin hareketine indirgeme eilimi beni biraz rpermitir. Bu muhtemelen benim ocukluuma dayanan bir durum. Teolojik adan kararsz, agnostisizmlerine birok insann inancna olduu kadar bal olan ebeveynler tarafndan yetitirildim. Erken yalarda bilimin, nedenselliin ve aklsalln doruya giden yolda dogma veya ilhamdan daha iyi bir rehber olduu retildi bana. Ancak yllar getike kklmden gelen agnostik yanm yerini srarc bir spiritel araya brakt. Zamanla, fen kitaplarmn hibirinde yer almayan ok daha derin bir gereklii deneyimlemeye baladm. nmde almakta olan bu mana ve gizem dnyas, gerein anahtarn elinde tutann bilim olduuna inanmam zorlatryordu. Sanrm bu iki yanm arasndaki gerilim niversitemin son senesinde kaak verdi. nsan doasn daha iyi anlayabilmek iin psikoloji okumay semitim. Okulun ilk 3 senesini de inatla psikolojinin daha zor olan bilimsel alanndan kaarak, daha yumuak olan sosyal ve hmanistik ynlerine younlamtm. Nihayetinde korkun ancak ne yazk ki zorunlu olan statiksel ve Deneysel Metodlar dersini almaya baladmda, bu dersin ilgimi ekmesini hi beklemiyordum. Ancak data analizine ve deney dizaynna iyice daldka eskiden yabancs olduum birok konsept sihirli bir aura gibi evremi sarmaya balad. Deneylerde bir hipotezin doru dierininse yanl olduunu bilimsel, deneysel, istatiksel olarak kantlayabiliyor olmam tm sinir sistemimde adeta uyuturucu etkisi yapyordu. Dnemin sonunda yksek lisans iin Deneysel Psikoloji okumay dnmeye balamtm. Mmafih okumak istediim alan daha yakndan inceleyince onun da dogmalara skp kalm olduunu grdm. Bylece daha derin konulara olan ilgim iyice ykseldi ve ufak apl dini aratrmalarmla birleince hayatmn ve kariyerimin yn izilmi oldu. Spiritalizmin ars beni tm hayatm laboratuvarda geirmekten kurtarm olsa da bilime olan ilgim son bulmamt. Bu kiilik blnmesinin sonularndan biri de ne zaman bilim ile dinin atmasyla kar karya kalsam bir taraf tutamayp kendi iimde elikiye dmdr. ster bioteknoloji zerine etik bir tartma olsun, ister kozmolojideki antropik prensip zerine bir sav olsun; bir omzumda krmz boynuzlu bir septik dier omzumda ise beyaz kanatl bir inanan varm gibi hissederim ve hangisine dinleyeceime karar veremem.

tiraf etmeliyim ki gemie dnp baktka bu ikilemler giderek azalyor. Evrende ayn bizimki gibi bir sr gne olduunu syledii iin diline demir ubuk geirilen ve yaklan Giordano Brunoyu dnnce kilisenin sln knamak hi de zor olmuyor. Ve yine Galileonun davasnn sonucunun ne olmas gerektiiyle ilgili hibir phe duymuyorum. Ne var ki tarih sayfalarnda gnmze yaklatka grnt bulanklamaya balyor. Evrim mi Yaratl m? tartmasn ele alalm. Kamuoyundaki baz ilgisiz yanklar, koyu Hristiyanlarn ncildeki yaratln alternatif orijin teorisi ad altnda okullarda okutulmasn istemesinden daha sinir bozucu. Yine de bilim adamlarnn neo-Darwinci teorinin kantlanmam savlarn ocuklar anlamsz bir dnyada yaadklarna ikna etmek iin kullanmas beni bilimden bir kez daha uzaklatryor. Tabii eer din ve bilimin atmas sadece bu evrim konuyla kstl kalsayd bir ekilde bilimin tarafnda yer alrdm sonunda. Ama eer son gelimeler bir gstergeyse, bu atma burada bitmeyecek demektir. Hatta sakinleecee de benzemiyor. Aslnda son yllarda iki etkileyici bilim dalnn sayesinde bilim biraz daha srarc bir dn yapt. Ve bu sefer hedef insanlktan bakas deil. Bu ataa geen disiplinlerin biri evrim psikolojisi. Orjinali sosyobioloji ad altnda biyolog Edward O. Wilson tarafndan ortaya koyulmu olan bu yeni alma alan gazetelerin bilim blmlerinde monogami, golf sevgisi gibi karmak insani eilimlerin evrimsel kkenini aklayan makalelerden sorumlu. Darwini insanln enteresan zelliklerinin ocukluunda adapte etmek zorunda olduklarnn izini sren psikanalisti gibi dnn. Bu yeni keif aracyla donatlm olan ok fazla saydaki bilim adam insan davrannn her ynn zgecilikten spiritel araya - doal seleksiyonun mekanik mazgal vastasyla aklamak iin birbirleriyle yaryorlar. Her ne kadar evrim psikolojisi Darwinin teorisini hala mantkl olabilecei noktaya kadar geniletmeyi baardysa da henz gcn hipotezlerinin kantlanabilirliinden deil aratrma gcnden alan teoriye dayal bir alan olduunu unutmamak gerekir. Yine de hi deilse insan davrann bilimsel olarak aklamak isteyenlerin silah deposunda yer alan nemli bir silah olduu sylenebilir. Ar toplar iin ise fazla uzaa bakmaya gerek yok. Gelien sinirbilim (neroscience) bu boluu doldurmay amalyor. Bu zgveni giderek artan disiplinin ncleri zihin, duygular ve hatta bilincin kafatasmzn iindeki poundluk gri yumruda toplanm olduunu anlatyorlar. Bu alandaki bir jenerasyonun tm amac DNA helisinin bulunuunda yer aldktan sonra sinirbilime dnen Nobel sahibi Francis Krickin artc hipotez dedii hipotezini kantlamaktr. Bu hipotez yle der: Siz; sevinleriniz, zntleriniz, anlarnz, hrslarnz, kiisel kimliiniz, zgr iradeniz aslnda nronlarnzn ve onlarn grevli molekllerinin usuz bucaksz hareketinden baka bir ey deil. Siz bir paket nrondan baka bir ey deilsiniz.

imdi, yirmi birinci yzyln douunda, beyinin bir ekilde akli yaamda ve uurda etkili olduu dncesi en dindarmz tarafndan bile kabul edilecektir. uur aratrmacs Marilyn Schlitz, PBS program Closer to Truthta buna yle yer verdi: Tek yapmamz gereken bir balyozu alp kafasna vurmak ve bilincinin aklndaki azalmay gzlemlemek. Ancak soru akli ve duygusal yaamda beynin ne rol oynad. te burada dikenli blgeye giriyoruz. Yakn zamanda New York Timesta yaynlanan Vcut ve Ruhun Dellosu adl makalede geliimsel psikolog Paum Bloom 6 yandaki olu Max ile arasnda geen konumadan bahseder. Bloom, oluna beynin ilevini sorar. Max, beynin ok nemli olduunu ve dnme srecinde etkin olduunu syledi ancak rya grmenin veya zgn olmann veya kardeini sevmesinin kayna deil. Max, bunlar yapann kendisi olduunu sylese de beyninin ona yardmc olabileceini itiraf etti. Kendini net olarak sinirbilimsel bak asna yerletiren Bloom geliimsel psikolojideki aratrmalar gen ocuklarn beyinlerini uurlu deneyimlerin ve iradenin kayna olarak grmediini gsteriyor. Beyinlerini daha ok akli operasyonlar iin kullandklar bir ara olarak gryorlar. Beyin, hesaplama gcn arttrabilmek iin ruha eklenmi olan bir algsal protez. Ve Bloom szlanyor ocuklarn bu bak as birok yetikininkinden farkl olmayabilir. Benim durumumda, en azndan, bence, Bloom turnay gznden vuruyor. nk psikolojideki tm aratrmalarmdan sonra itiraf etmeliyim ki akl ve beyin arasndaki iliki ile ilgili fikrim Oz Bycsnde Bostan Korkuluu tiplemesiyle izilen portreyi andryor. Melankolik havas bir yana, beyni olmamasna ramen saman vcut hala epeycene (en azndan gn anlatmasna yetecek kadar) kiilik ve duygu sahibiydi. Hatta ben sekizinci snftaki okul oyununda onu oynamtm. Ne yapmam gerektiini ok iyi biliyordum. Biraz aptalca davranmam yeterliydi. O zamanlar bir sinirbilimciye beyin sahibi olmamann nasl bir ey olacan sormam olmam byk olaslkla oyunun iyiliine olmu. Kukusuz, fikirlerim geen yllarda olgunlat. Eer bana bu konuda imdi ne dndm sorarsanz Bloomun beyni ruh iin algsal protez olarak niteleyiinden daha iyisini yapabileceimi sanmyorum. Bloomun analizinin nda yalnz olmadma daha ok inanyorum. Bu da elimizde biraz sorunumuz olduunu gsteriyor. nk her ne kadar ocuklar sz konusu olduuna bu inan renim eksii olarak nitelendirilebilecekse de yetikinlerin endielerinin olduu yerde konu derinleiyor. ok daha derinleiyor. Sinirbilimcilerin beyinlerimizin davranlarmzn ve deneyimlerimizin ruhu olduu hakkndaki srarlar bir yana, bizim buna inanmamak iin birok nedenimiz var. Balang olarak; dini veya spiritel eilimleri olan bazlarmz iin byle bir nerme tinsel ruhun ya da (eer Budist isek) tzn bedenden stn olduuna dair inanc yok etmektedir. Kendilerini inanllar arasnda saymayanlar iin bile bizim tamamen beyinsel olaylarla ynlendirdiimiz dncesi insani saygnlmz, insanlmz ve anlam kavrammz elimizden almaktadr. Benim durumumda, ne kadar denersem deneyeyim, benim sadece beynim olduum dncesini kabul etmeyi ok zor buluyorum. Bu sadece ve maddenin tesinde bir eylerin varln gsteren mistik deneyimler yaadm iin deil. uurun kendisinin deneyiminde de bir eyler vardr; bizim bir ekilde uuru ak olduumuz

fikrinin doasnda yer alan , sadece nronlardan olumadmz gsteren mistik bir eyler. Sinirbilimciler bu konuda ne kadar ikna olmu gzkseler de, bu hikayenin devamnn olduunu hissetmekten kendimi alamyorum. Eer kanaatlerimden geri bir adm atarsam, bu resimde phe verici biimde ok tandk gelmeye balayan bir eyler olduunu gryorum. Zaten dindar insanlar bilim fikirlerini delloya davet ettii zamanlarda hep byle hissetmezler mi? Benim deneyimlemekte olduum ey ile Galileo Dnyay(ve dolays ile insanlar) Tanrnn evreninin merkezinden ekip aldnda kilisenin byklerinin hissettikleri arasnda bir fark var m? Veya baz Gneyli Baptistlerin fen retmenleri onlar Tanrnn dnyay 6 gnde yaratmadna ikna etmeye alrken hissettikleri arasnda? Postmodern sofistikeliim yznden bu hikayeler kulama bymeye niyeti olmayan bir ergen gibi geliyor. Ama ben de ayn eyden sulu olmadmdan emin olabilir miyim? Ben de, tabii ki, u an ki durumun farkl olduunu, insan ruhunun gizemini zeyim derken bilimin nihayet gnee biraz fazla yaklatn, dnmek isterdim. Ancak bilim ve din arasnda yzyllardr sren atmann yrngesi gz nnde tutulursa sinirbilimin almalarn ciddiye almak ar kibirlilik olurdu. Ateist apolojist Keith Augustinein infinidels.orgdaki son makalesinde syledii gibi: Tarihe baktmzda bilim ve din arasndaki savata teolojistlerin inanlarn bilimle boy lebilsin diye yeniden dzenlemekten kanmasndan dolay uzlam hep bilim tarafna dmtr Bizim tam tersini hibir zaman grmeyiimiz bilim adamlarnn son teolojik speklasyonlar kartrmas bilimin modern dnyadaki dini inanlara kar otoriter basknln gsterir. Fenomenin bilimsel aklamalar o kadar baarl oldu ki bugn inananlar bilimsel olarak geerli teolojiler retmeye alyorlar. Gerekten de, terkedilmi dogmalarn mirasnn bilimle kar karya gelmesi dinin uyanna sebep oldu. Bilim beyinin gizemlerini zmeye baladka kim olduumuza dair dncelerimizin bundan hi etkilenmemesini dnmek epey safa olurdu. Kesinlikle zor bir ikilemdeyiz. tiraf etmeliyim ki bu devre dierlerinin kolay grnmesine neden oluyor zellikle de spiritel eilimlilerimiz iin gerei nereye gtrrse gtrsn takip etme asndan bu konu gurur meselesi haline geliyor. Spiritel inanlarmz, sinirbilimin madde hakknda syledikleriyle kaptracak kadar sorgulayacak myz? Eer cehalete kaymaya engel olacaksam, beyin biliminin karanlk sularna dalp bu yaygarann ne olduunu kendim iin renmenin gerekliliini geen bahar fark ettim. Beynimizin tm deneyimlerimizin kalbi oluu tam olarak ne anlama geliyordu? Bunu ispatlayacak kantlar neydi? Ve bunun doru olduunu varsayarak, spiritelliimiz tamamen bir dalavere miydi? Beyin gerekten ruh olabilir miydi? Getiimiz ylda bu alandaki yolculuum beni uur almalar konferansndan konuda ileri gelen dnrlerin ofislerine ve ana grten uzakta btnsel rnekler zerinde alan nclerin laboratuarlarna srkledi. Bu macera srasnda kafa karklm birok kez bir yok oldu bir yeniden ortaya kt. Bazen kendimi tamamen br tarafta bulduum da oldu. Ancak syleyebileceim asl ey u ki daha nce stnde fazla dnmediim muhteem ve bir o kadar da gizemli bir param hakknda ok fazla ey renmi oldum beynim.

uurun Bilimine Doru uur: uyuklamalar arasndaki sinir bozucu zaman diyor tozlu bir SUV zerindeki bir yapkanda. Saat henz sabahn dokuzuna yeni geliyordu, ve Arizona gnei Tucson Konferans Merkezini evreleyen otoparklar imdiden kavurmaya balamt. Beklenmeyecek derecede souk bir New England knn eiinde, lde kavrulmak iin hazrlkl gelmitim uzun kollularmla. Hala zerimde gereinden fazla kyafet vard. Tuscon, genel zellikleri bakmndan, uur almalar hakkndaki ok nemli bir konferans iin epey alakaszd. Ancak bilenler bilir, son on yldr her drt ylda bir beyin konusundaki en parlak beyinler burada toplanrlar uurun bilimi hakkndaki gelimeleri kovalamak iin. Eer on yl bir konferans temel bir bilim alannda yer etmi olarak tanmlamak iin ksa geliyorsa, konferans bu zelliini konusunun henz ok yeni olmasndan alyor. mparatorluunu nc ahs objektif bir a zerine kuran bilim genel olarak uur meselesini subjektif bir deneyim olarak ele almtr. En iyi ihtimalle; sorgu snrlarnn tesinde veya alakasz. Psikolojinin ilk zamanlarnda William James ve dier intropektionistlerin subjektif alana kendi beyinlerinin ileyilerini incelemeye balayarak akn ettikleri bir dnem vard. Ancak James B. Watson 1900lerin banda davranl ortaya atp psikolojiyi sadece gzlenebilen davranlarn bilimi olarak limitledi ve bylece sayg duyulur bir bilim dal haline getirdi. Bu da William Jamesin bu disiplinden atlmasna neden oldu. Kognitif psikolojinin 1960larn banda douuyla uur kelimesi oyuna tekrar girmeye balad. Ne var ki 1990larn bana kadar Francis Crick gibi sinirbilimcilerin kstahlklarndan dolay ciddi bir aratrma alan kabul edilmedi. 1990da partneri Christof Koch ile yazd etkileyici bir makalede Crick uurun materyal temeliyle ilgili bymekte olan cephanesine i verebilmek iin tutkulu bir arda bulunuyordu. Bu makale o dnem iin byk bir iz brakt nk takip eden birka ylda uur alanndaki almalar 1994te ilk Tuscon konferansnn aln salad. Eer 2004 konferansnn al seremonisindeki ortam bir gsterge saylrsa on ylda uurun ne kadar popler bir konu haline geldiini syleyebiliriz. Konferans salonuna girdiim zaman ierisinin oktan dolmu olduunu fark ettim. Kendime, konferans organizatr David Chalmers sahneye karken anca yer bulabildim. Spor talanm kotlar, yar iine sokulmu bir t-shirt, siyah deri ceket,, uzun salaryla 39 yandaki Avustralyal gnmzn en saygdeer filozoflarndan birinden ok bir metal grubu yesine benziyordu. Ancak 1994teki konferanstan beri izleyiciyi uur problemiyle yzlemesi iin motive etti, ve o zamandan beri iinde Chalmers ad gemeyen uur konulu bir eyler okumak neredeyse imkansz hale geldi. Zamannda okulda biraz felsefe dersi alm olanlar Chalmersn klasik zihin/vcut problemini dnya delii ad altnda yeniden ele aln fark edeceklerdir. Descartesn zihin ve edeni ayrarak dalizmi douruundan bu yana, zihnin felsefesi bu iki parann birbiriyle nasl iletiim kurduunu inceliyor. Bir yanda, objektif fiziksel beyin nasl olur da subjektik zihni olaylara neden olabilir? te yandan, (fiziksel kurallar tarafndan ynetilmedii varsaylan) bu subjektif mental olaylarn etkisi nasl objektif fiziksel dnyaya etki edebilir? l blmnn ve konferansn genelinin bal Nronlar ve uurun likisiydi. [.N.: Orijinal balk Neural Correlates of Cosnciousness olduundan ksaltmalar asl metinde getii gibi NCC olarak kullanlacak.] Chalmersn ho geldiniz konumasndan sonra dorudan panelin konumaclarna getik. lk konumac, vizyon ve uur zerinde Francis Crickle yapt almalaryla sinirbilim dnyasnda yldzlaan Christof Kochtu. Yksek dozda kafeinle amfetaminlerin kartrlmamas gerektiin unutmua benzeyen grntsyle

Koch, tm bir yaryln notlarndan olutuunu dndm konumasn otuz dakikaya tam anlamyla tktrmaya balad. Konumasnn hibir kelimesini anlamadm itiraf etmem gerek ama ondan sonraki iki paneliste olabildiim kadar ok konsantre olup takip eden iddial mnazaray izlediimde teorinin ana hatlarn bir araya getirmeyi baardm. Koch ve NCClerin patikasndaki dier nrobiyologlarn ortaya karmaya alt ey bir objeyi uurluyken alglarken ile uursuz alglarkenki nron seviyesinin farkyd. imdi, bir oumuz iin, bir eyi uursuz alglama fikri bile kulaa bir oksimoron gibi geliyor. Aklamak iin Koch binokler rekabet olarak bilinen fenomenden yararland. En basit aklamas yle: Her ne kadar bir oumuz dnyay gzlerimiz araclyla grdmz dnse de vizyonun doas tamamen bizim deneyimlediimiz gibi deil. Aslnda olan ey u; iki farkl tersyz edilmi iki boyutlu grnt iki retinanzn gerisine dyor ve beyinde ilenmesi iin varolan 30 farkl grsel merkezden birine gnderiliyor. Bunun sonucunda, esrarengiz olarak, grdnz boyutlu dnya ortaya kyor. Bunun oluu balama problemi olarak bildiimiz sorunun bir rneini ve kimsenin bugne kadar ikna edici bir ekilde zemedii bir gizemi oluturuyor. Geri imdilik nemli olan gznzn farkl iki resmi alglyor ve beyninizin bunlar birletiriyor olduunu anlamak. Peki eer gzlerimizi birbirinden izole edip ikisine de farkl iki resim gsterirsek ne olur? Ayn anda iki eyi de grebilir miyiz? Hayr. te burada binokler rekabet konuya dahil oluyor. Anlalan o ki, beyniniz bir seferde sadece bir btn resmi size gsterebiliyor. Bu nedenle gzlerinize iki ayr resim gsterildii zaman beyniniz bunlardan birini semek zorunda. Beyin bazen bir resme odaklanp dierini grmezden geliyor. Ya da, eer resimler uygun dzendeyse ikisi arasnda gidip gelebilir. Burada nemli olan hangi resmin uurda olduu fark etmeden beynin grsel merkezlerine gelen bilginin e olmas. Bunun Koch ve arkadalar iin heyecan verici olmasnn nedeni beynin grntleme tekniklerinin kullanmndan yola karak uurluyken ve uursuzken beyinin enstantane fotoraflarn alabiliyor olmalar. Bu nron aktivitesinin uura nasl etki ettiini aklayabilmelerini salamasn umuyorlar. Eer bu aklamadan sonra uuru anlamak iin nasl bir aratrma yaplacan merak ediyorsanz, David Chalmersn uurun zor problemleri ve kolay problemleri arasnda ayrm yapt zaman hakknda bir nseziniz olumu demektir. Chalmersn tanmna gre Kochun ve dier panelistlerin almalar tamamen kolay problemlerden biriyle ilgileniyor. Beyinden ne kadar net bir enstantane fotoraf alrsak alalm, hala beynin nasl kendi kendine uurlu deneyim gibi bir ey retebildiini anlamaya yaklamam olacaz. Filozof John Searlen Kochun son kitab zerine yazd The Quest for Consciousness balkl deerlendirmede dedii gibi; Deneylerin uyguland kiiler zaten uurlular Yani bu deneyden bekleyebileceim en mantkl ey uurlu bir beyinle algsal deneyimlemeyi nasl gerekletirebildiimiz. Benim grme gre uuru, beynin uursal alan nasl yarattn anlamadan anlamamz ok zor. Koch ve partlernerinin sunumundan sonraki soru-cevap blm geldi. Sorular deneysel tekniklerden kuantm fiziine ve paranormaliteye kadar geni bir yelpaze iindeydi. Bir kadn Kocha uurun nrobiyolojik iskeletinin hastalarnn beyinleri almyorken rapor edebildii yakn-lm deneyimlerini nasl aklayacan sordu. Kochun ksa aklamas Eer bir deneyim yayorlarsa, nronlar iin iinde olmaldr. Bunun iin ift kr bir almay grmem gerekir. Ben bu tr bir alma iin birinin nasl gnll toplayabileceini dnrken, Chalmersa kendimi tantmak iin sahneye doru ilerledim. Kendini konferansn

organizasyonu iine kaptrmt ancak adm ona daha nce gnderdiim bir dergiden hatrlayncaya kadar minik bir sohbet iin ara verdi. Bana lokal olmayan paranormal etkiler zerine bir paneli ynetmek isteyip istemeyeceimi sordu. Bu ii asl yapacak olan kii gelmemi. Her zaman biraz sahne zamanna hazr olarak glmsedim ve Neden olmasn? Ne zaman balyor? diye sordum. On dakika iinde. dedi. Bilmem gereken bir eyler var m? Paranormalite hakknda pek uzman saylmam. Hayr, gayet iyisin. Sadece panelistlerle konuabilmek iin zamannda orada ol. Brak Bin iek Asn Konferans salonundaki snrsz sezondan sonra gittiim 150 koltukluk oda neredeyse evcil geldi bana. Labirent gibi koridorlardan yolumu bulup oraya vardmda panelistlerin tm ve izleyicimin byk bir ksm oktan gelmiti. Nefes nefese hayatmn en hzl drt rportajn yaptm, al konumam iim materyalizm hakknda birka espri hazrladm ve yeni sezon iin ierii dzenlemeye altm. lk panelist, kitap lmsonras Deneylerinde(The Afterlife Experiments) ruh medyumlaryla yaplan bir dizi deneyi anlatan ve uur denilen eyin fiziksel lmden kurtulabileceini savunan nl bir paranormal aratrmacs Gary Schwartzd. Ayn zamanda Arizona niversitesindeki nsan Enerji Sistemleri Lab.n yneten Schwartz, gl konumasnda etkileyici aratrmasn zetleyip bilimsel camiann genelinin bizin iin anlamn deerlendirmeye niyetlenmemesinden dolay fkesini dile getirdi. Sonrasnda UA psi laboratuarndan, bitkilerin evrensel uzaktan enerjiyle iyiletirme konusunda kant sunan Katherine Creath konutu. Biofoton grntleme teknolojisini kullanarak, Creath 3 farkl disiplinden enerji iyiletiricilerinin onlara iyiletirme amacyla yaklaarak yaral bitkilerdeki biofoton emisyonlarn (sala dair bir iaret) kayda deer lde arttrdn gzlemledi. Bir daha asla salata yemeyeceime dair yaptm aka birka kahkaha beklentimi boa kardktan sonra bir Alman bilim adamnn uurlu olarak bakalarnn sinir sakinletirebileceimize dair sunumunu izledik.

sistemlerini

epey

uzaktan

bile

Al panelinin materyalizminin ardndan uurun beynin tesindeki gizemiyle vakit geirmeyi epey huzur verici buldum. Konferansn apak sinirbilimsel eilimi gz nne alndnda konunun bu kadar dnda bir sezonun varl beni art. Gerekten de, takip eden gnlerde grdm ki beyinin kompleksliiyle ilgili birok panelin yannda genelde kyda kede eklinde grlen konularda sunumlar da vard.

Katlmn yksek olduu bir sezonda meditasyon ve uur konulu aratrmann son durumu tartld. Sanat ve uur balkl dier bir sezon uurun deiik halleri ve grsel sanat hakknda bir konumay ieriyordu. Stanfordun Stephen LaBergei ak ryalar (lucid dreaming) hakknda bir atlye (workshop) dzenledi. Ve sezonlardan biri de halisnatif uyuturucularn etkileri hakknda bir aratrmayd. Ayn zamanda yapay zeka kalabal tarafndan uurlu robotlarn yaplabilirlii zerine sunumlar ve kuantum fiziinin uur ve beyin arasndaki ilikisini aklayyla ilgili arc derecede fazla panel vard. Yakndaki bir Meksika lokantasnda le yemei yerken Chalmersa bu kadar ciddi bir akademik konferansn bu kadar fazla alana nasl ak olabildiini sordum. Tavuk burritosuna bir an iin ara vererek cevaplad, Bu konuda anlamadmz o kadar fazla ey var ki bizim yaklammz bin iein amasna izin vermek olmutur.Burada herkese yer var nk cevabn nereden geleceine emin olamayz. Ancak organizasyon komitesinin alternatif dn kucaklama ynndeki ak grll bir yana, hangi kampn daha ok yer kaplad ortadayd. O bahar Tusconda bin iek ayor dahi olsa, bu ieklerin ounluunun kknn nerede olduuna dair biraz phe vard materyalizmde ve tm insan deneyimlerini beyinin ileyiiyle kstlama arzusunda. Gerekten de, her ne kadar Tuscona konferansn materyalistik odann farknda olarak gitsem de hafta ilerledike uurun nrolojik tabann gstermenin nasl olaca ortaya kmaya balad. Ve bu, en hafifi sylemek gerekirse, rahatsz bir resimdi. Eer uur, gerekten de, beyin tarafndan yaratlyorsa bu gereklik hakkndaki genel hissimizin ok minik bir parasnn doru olduu anlamna gelir. Bir hafta boyunca birok nemli ey rendim: 1. 2. 3. 4. zgr irade bir ilzyondur benlik de yle uur da bir bakma yledir. en azndan, hibir ey yapmaz. eer Matrixte yaadmz kefetsek bile, o gerekmi gibi davranmalyz ve bu konuda endielenmemeliyiz. Baka bir deyile, Neo yanl hap iti.

En derine atlam olduumdan konferansn sonunda kafam ne daha az ne de daha fazla karmt. Karklm konseptseldi. Sradan bir insan olarak profesyonellerin beyin biliminin en ince noktalar hakknda tartmalarn dinlemeye almak blgeye pek de kolay bir giri olmuyor. Bazen kendimi yanmdaki insandan (konumac anadilimde konuuyor olmasna ramen) sylenenleri tercme etmesini isterken buldum. Ama sanrm kafa karklmn daha derindeki kayna daha insani bir seviyedeydi. Bir insann karnza geip gznzn iine baka baka ve gayet sakin bir ekilde sizin kompleks algoritmlerden baka bir ey olmadn sylemesi, ve hatta daha kts davranlarnz zerinde hi kontrolnz olmadn sylemesi size odada gvenlik grevlisi aratacak trden bir davran. Zaman akp gittike hayatta olmak ile ilgili en temel deneyimlerimizi kknden sarsan bu tr teorilere baz insanlarn nasl bu kadar abuk ikna olabildiini merak etmeye baladm. Yapay zekayla ilgili onca konumadan sonra gizliden gizliye konumaclarn bizim de kendileri gibi olduumuz konusunda bizi ikna etmeye alan eitilmi robotlar olduuna inanmaya baladm. Konferans salonunu bu garip kmazn kkenlerini bulmakta ve bilim adamlarnn tamamen beyin olduumuza bu kadar nasl emin olduunu renmekte daha kararl olarak terk ettim.

Beynin Biyolojisine Admlar

Akln Ksa Bir zeti Bakan Bushun Beyin an ilan ediinden 15 yl sonra beynin akli yaamda aktif olduu dncesinin bile tartlr dzeyde olduuna inanmak ok g. Hatta akl ve beyin arasndaki iliki konusuna eilmi olan bildiimiz ilk dnr M.. 5.yzylda yaam olan Crotonun Pythagorean Alcmaeonu. Ondan da nce, kltrler arasnda, zihnin ve ruhun kalpte yer ald grr yaygnd. Eski Msrn rahipleri, rnein, lm bir insann vcudun lm sonras yaama hazrlarken beynini para para burnundan karrlard ancak kalbi olduu gibi brakrlard nk kalbin bir insann zihninin ve varlnn merkezi olarak gryorlard. Birok eski kltrde kadavray inceleme amal kesme fikri bir tabuydu, bu yzden sinir sistemi hakknda hi bilgileri olmamt. Bu da doal olarak heyecanlannca artan kalp atlarn akli yaamn merkezi olarak yorumlamalarna neden oluyordu. Arisotle gibi byk dnrler bile bu fikre katlyordu. Ama titiz bir biolog olmasndan dolay Yunann en byk matematikisi beynin bir eit ilevi olmas gerektiinden emindi. Dokununca hissettii soukluu fark edince beynin kan dondurduu sonucunu kard bu da normalden byk insan beyinlerini tanmlamasna yardmc oluyordu. Bizim allmn dndaki zekamzdan dolay, diyordu Aristotle, kalbimiz daha fazla s retti ve bu da daha byk bir soutma sistemi gerektirdi. Fakat, Alcmaeonun beyin merkezli teorisi Hippcrates ve Plato gibi isimlerin hakim olan kardiovaskler teoriden vazgemesine neden oldu. Ve Aristotlen kar kmasna ramen bu fikir Roma dneminin balarnda fizikilerin kadavralarla ilgili tabuyu ykarak kafatasndan kan sinir sistemini kefetmelerini salad. Her ne kadar bu bak as tutmu ve hala basknln o gnden beri srdryor olsa da 16.yzylda hala tartlyordu. Filozof Henry More bu konuda unlar yazmt; nsann kafasndaki bu ilgisizlik delii bbrek yal bir kek veya bir kase lordan daha fazla mantk gerektirmiyor. Bu beyin modeli ikinci millenyumun byk bir ksmnda geerliliini korudu ve aslnda bizim u an kullandmz modelden olduka farklyd. Biz imdi binlerce nronun oluturduu geni, karmak elektrokimyasal a grrken, bu ilk anatomistler zihnin, veya ruhun, beyindeki odalarda yer aldn ve vcudun geri kalanyla sinir sisteminin minik yollaryla ulamn salayan canl periler sayeside iletiim kurduuna inanyorlard. Gerekten de, beynin ileyiiyle ilgili ruhani bak asndan giderek uzaklalarak saf biyolojik olana ynelmek zihnin veya ruhun beyin aktivitesine indirgenebilecei dncesine yol at. Kafadaki Bir Delik Gibi imdilerde ounluun paylat bu kanya giden yol, herhangi bir bilimsel gelime gibi, birok dnm noktasna sahiptir. Ancak sadece birka kii bu alana Vermontlu yol iisi Phineas Gage gibi bir gle girmitir. Yllardan 1848, Gage bir inaat denetliyor. Bu srada meydana gelen patlama 3 feetten daha uzun ve eyrek in apnda demir bir ubuu sol yanana arpyor, sol lobuna doru giriyor ve beyninin ufak bir blmn gtrerek kafasndan dar kyor. Herkesi aknlk iinde brakarak Gage birka dakika iinde sanki hi yara almam gibi tekrar ayaa kalkmay baaryor. Bir saat sonra onu tedavi eden doktorun dediine gre olay gzlemleyen i arkadalarndan daha akc konuarak anlatabiliyor olay. Her ne kadar en basit alg fonksiyonlar etkilenmemi olsa da zamanla ok temel bir eyin deitiini anlyorlar. Bu olay takip eden fiziki John Harlowa gre kazadan nce becerikli, dnceli ve yetenekli olan Gage kazadan sonra rahatsz, saygsz ve mark biri haline geldi. Ya da arkadalarnn dedii gibi Sanki o eski Gage deildi artk.

Gagein kazasnn olduu dnemde halihazrda (zellikle kafatasndaki yumrulardan yararlanarak beynin haritasn karmaya alan prenolojistler arasnda) beynin alg, kavrama ve davranla ilgili blmleri olduuyla ilgili kayda deer speklasyonlar vard. Ancak Gagein bu kadar etki yaratmasnn nedeni kiiliklerimizin, zgnlmzn de beyindeki sistemler tarafndan yaratlyor olabileceini ortaya koymasyd. Son 150 yldr beyninden hasar grm hastalar zerinde klinik nrologlar tarafndan yaplan aratrmalar beynin ileyiiyle dnyay deneyimleyiimiz arasndaki iliiyi byk lde ortaya kard. Bu insanlarn hikayeleri aklayc olduu kadar da artc. Phantoms in Brain (Beyindeki Hayaletler) adl kitabnda nrolog V.S.Ramachandran, geirdii byk bir kazadan sonra ailesinin sahtekarlar olduunu dnmeye balayan Arthur adl bir genten bahseder. Onu aksine ikna etmeye ne kadar uratlarsa da, onlar her grnde Benim gerek ebeveynlerim gibi grnyor olabilirsiniz, ama gerek ebeveynlerim olmadnz biliyorum. demeye devam etmi. Capgras sendromu olarak bilinen bu tuhaf saplant psikiyatri literatrne birok gemitir. Ve genelde Freudiyen aklamalarla mehur Oedipus kompleksine balanarak aklanmlar. Oysa Ramachandrann ok farkl bir fikri vard. Aklamas, beynin grsel merkezlerinden biriyle duygusal merkezlerinden biri arasndaki ilikinin zarar grd ynndeydi. Bu yzden Arthur anne ve babasnn yzn grse bile onlar grdnde bir ey hissetmiyordu. Geri Arthurun babas (sahte aileyi kiralad iin zr dileyerek) onu itenliine geici olarak inandrmay baard. Biroumuz iin duygusal tepki vermek gibi azmsadmz zelliklerimizin birden yok olduunda bunun nasl bir durum oluturacan hayal etmek epeyce zordur. Bu hikayelerin en ilgi ekici yan da en temel sezgilerimize, kiinin tek ve btn oluuna dair sezgilerimize, meydan okumasdr. Nroloji literatrnde beynin belli bir blmnn zarar grmesinden kaynaklanan d dnyay alglama ve d dnyaya tepki verme eksiklikleri ska yer alr. Beynimin bir parasna zarar verirseniz yeni bir ey renme yeteneimi kaybederim. Beynimin baka bir parasna zarar verirseniz yzleri seememeye balarm. Baka bir blme zarar verirseniz dnyay deneyimleyiim zarar grmese de bu konuda konumam olduka zorlaacaktr. Baka bir blmn zarar gr ie gr alanmn yarsn kaybetsem de o grdm yarnn resmin tamam olduuna inanrm. Sonu olarak sabah olunca yzmn sadece yarsn tra ederim. Bunlar tek bir sonuta toparlayacak olursak; nrolojiye gre her ne kadar dnyay btnsel olarak deneyimlesek de aslnda bir ok blmde oluuyoruz ve bu blmlerden birinin kayb btne zarar veriyor. ki Akln Oluu Beyin hasarn dndmz zaman, genellikle bir kaza veya hastalktan dolay oluan hasarlar aklmz gelir. Oysa ayn zamanda beyindeki bir sorunu giderebilmek iin cerrahlar tarafndan kasten yaratlan hasarlar da vardr. Beynin tamamnn hassasiyetiyle ilgili ne kadar az ey bildiimiz ve 1940 ve 1950lerde Amerikada gerekletirilen 45000 (n loba gerekletirilen) lobotomi ileminin sonular gz nne alndnda bu tr prosedrlerin bugnlerde ok nadiren yapldn syleyebiliriz. Ancak 1960larda yaplan epileptik krizleri engelleme amal baka bir prosedr beynin kiiyle olan ilikisini anlamamzda artc eyler kefetti. Mamafih, beyin bilimi konusunda cahil bile olsak, muhtemelen hepimiz beynin sa ve sol olmak zere iki lobdan olutuunu ve her birinin davranmzn farkl bir ynnden sorumlu

olduunu biliyoruzdur. Egemen sol lobumuz, bize byle syleniyor, daha analitiktir. Sa lobumuz ise daha duygusal, yaratc olandr. Her ne kadar sa lob-sol lob ayrmndaki popler psikoloji literatr sinirbilimin gznde fazla basit ve geersiz olsa da yarmkreli uzmanlama olarak tannan alan olduka kabul grmtr. Normal bir beyinde iki lob corpus collosum olarak bilinen, kadnlarda daha ok ile uraabilme gibi bir stnlkleri olduu iin daha geni olan, bir sinir dokusunun yardmyla salanr. Peki eer bu iletiim zarar grseydi ve bizi sonucunda 2 beyinli bir hale getirseydi ne olurdu? ki farkl kii haline mi dnrdk? Getiimiz yllarda bir grup sinirbilimci bunu renme ansn yakalad. Epilepsi birok ekilde gelir, kimisi iyi huylu kimisi ar. En kt manifestolarnda kendisiyle birlikte srekli krizleri de getirir ki bu da hastann hayatn imkansz hale getirir. Bu ar vakalar kontrol etme denemelerinde, 1960larda sinir cerrahlar corpus callosumu krizlerin beynin bir blmnden dierine yaylmasn engelleme amacyla kesmeye baladlar. Prosedr olduka baarlyd, ve tedaviye nclk eden doktorlar rahatlatacak bir biimde hastalar iyilemeye ve normal hayatlar srmeye baladlar. Psikolobiyolojist Roger Sperry ok gemeden bu blnm beyinli hastalarn iki lobu incelemek iin ok byk bir frsat olduunu kefetti. Takip eden yllarda, kendisine Nobel dln kazandracak olan bu alandaki bir ok aratrmaya nclk etti. Bu almalarn ou iki lob arasndaki ilevsel farkllklar arasnda younlayordu. Ancak ilerledike, Sperry ve alma arkadalar sorduklar temel sorularn tesinde verilerle karlatklarn fark ettiler. Loblarn farklaryla ilgili bilinen en temel zelliklerden biri sa lobun vcudun solunu, sol lobun ise vcudun san kontrol ettiidir. Grsel veriler hakknda da ayn durum geerlidir. Her gzn grsel alannn sol blm sa loba baldr, sa blm de sol loba. Bunun bilinciyle, aratrmaclar bireyin grsel alannn bir tanesine abucak bir veri sunduklarnda bunun sadece tek loba ulaacann farkndaydlar. Bu teknik aratrmalarnn temel tan oluturdu. Bu teknii kullanan aratrmaclar sol lobun dnme ve dili kullanma nitelii sayesinde uurlu akl olarak tandmz olayn kalbi olduunu fark ettiler. rnein, sadece sol lobun sunduu bilginin rapor edilmesi istendiinde, deneye katlanlar bunu gayet doal bir ekilde anlatabiliyorlard. Ancak bilgi sadece sol loba sunulduunda, tam tersi bir ekilde, deneye katlanlar bunun farknda olmuyordu. Aratrma ilerledike resim daha karmaklat. Mesela, sa loba bir kan fotoraf gsterildiinde, uurlu olarak onu grmediini iddia ettii halde, deneyin uyguland kiinin sol eli (sa lob tarafndan kontrol edildiini unutmayalm) eitli objeler arasndan bir ka seebiliyordu. Kendisini ifade edememesi bir yana, sa lobun kendine ait bir iradesi ve bilinci var gibi grnyordu. Bunu test etme isteiyle sko sinirbilimci Donald MacKay 20 soruluk bir tahmin oyunu ayarlad ve beynin iki blmne de bu oyunu oynamay retti nce MacKaye kar sonra da dier yarya kar olmak zere. Ama bu iki beynin birbirine kar yartrlmas ok gemeden deneyi bir felakete dntrd ve blnm beyinli hastalar Yabanc El Sendromu olarak bilinen tuhaf hastal gelitirmeye baladlar. Dominant sa elinizle pantolonunuzun fermuarn daha yeni ekmiken sol elinizin kendi kendine fermuar aarken ve pantolonunuzu karken grdnz hayal edin. Veya sevgilinizi kucaklamak iin ona uzandnzda sol elinizin onun yzn yumruklamaya baladn Ya da markette alveri yapmaya alrken sol elinizin istemediiniz rnleri alp cebinize atmaya baladn Bu, Alacakaranlk Kuandan frlam bir hikaye gibi

gelse de kulaa, birok blnm beyinli hastalarn rapor ettii eyin ta kendisi aslnda. Bir hasta, kaca bir seyahat iin hazrlanmasnn gnnn yarsn aldn nk sa eliyle koyduu bir eyay sol elinin kardn syledi. Bir bakas sol elinin onu bomasndan korktuu iin uyumaya korktuundan bahsetti. Beynin yarsnn kendine ait bir programnn olmas kulaa ne kadar u gelse de bu gerek sinirbilimciler Michael Gazzaniga ve Joseph LeDoux tarafndan bir deneyle gsterildi. Her ne kadar biroumuzda dominant sol lob dil kapasitemizin ouna ev sahiplii yapsa da nfusun kk bir yzdesinde sa beyin de dilsel fonksiyonlar gelitiriyor. Sa lobunda dilsel zellikler grnen gen blnm beyinli ender vakalarla yaplan aratrmalarda aratrmaclar beynin her iki yanna da bir dizi soru sordular, ve fark ettiler ki fikirler ve tercihler sz konusu olduu zaman genelde anlamazlk oluuyordu. En ok ey hastaya amalar sorulduunda ortaya kt. Mezun olduunuzda ne yapmak istiyorsunuz? sorusuna dominant sol lob sesli olarak Teknik ressam olmak istiyorum. imdiden bunun eitimini alyorum. cevabn verdi. Sadece Scrabble harflerini kullanarak cevap verebilen sa lob ise yle diyordu; A-R-A-B-A-Y-A-R-I--I. Beynin blnmesinin kiinin blnmesinden ok farkl olmad fikri uurun ve bireyselliin yaradlnda beynin rolndeki en meydan okuyucu fikirlerden biri. Bu sebeple, bu konunun bilim adamlar arasnda ikiliklere yol amas ok da artc olmasa gerek. Ama bu alandaki nc almalaryla Nobel dlne layk grlen adam iin yllarca blnm beyinli hastalarla alma tecrbesi tek bir yn gsteriyordu. Grdmz her ey ameliyatn bu insanlar iki farkl aklla braktna iaret ediyordu. diyordu Sperry. Bu iki farkl loblu uurdur. *** Geen yaz bir sabah, aratrmamn ortalarnda, eski bir meslekta ve arkada ofisimin kapsnda belirdi. Babamn ciddi bir sorunu var, dedi. Kendisinde deil. Getiimiz yllarda arkadamn babasyla vakit geirmi olduumdan Parkinson hastalyla 20 yldr verdii savan farkndaydm. Hastalk, zamanla bu baarl avukatn ve ondan nce atletin becerilerini andrmt. Ve hastalk ktye doru ani bir dn yaptmda arkadamn yzndeki aknlk ve ac dolu bak daha nce de birok kez grmtm. Ancak bu kez farkl bir eyler vard. Ne demek istiyorsun? diye sordum. Parkinson mu yine? Gibi, dedi. Bir ekilde ilalar etkisini yitirdi. ok tuhaf eyler yapmaya balad. Geen gece ge saatlerde kardeim onu n bahede elinde su tabancasyla dururken buldu. Kendini, evi yamaclardan koruduuna inandrmt Omahada m? zntsn ufak bir glmseme bir an iin bozdu. Evet. Ve kardeim onu bulduunda tek syledii Ge bile kaldn. Destee ihtiyacm var olmu. imdi nasl? diye sordum. Onu hastaneye gtrdler ve nerede yanl olduunu tespit edebilmek iin izleme altna aldlar. Onu gzetim altnda tutmak zorundalar srekli, nk ne zaman hemire odadan ayrlsa bundan faydalanmaya alyor. Bir an iin duraksad. ok hassas bir durum. Nasl olur da ok iyi tandn sandn biri beyindeki baz kimyasallarn deiimi yznden bu kadar dramatik bir deiime urayabiliyor? Bu kim olduumuzla ilgili neyi gsteriyor bize?

Beyin kimyas ve uur arasndaki ilikiden kamak zor. Nrobiyologlar ruh hallerimizin ve motivasyonlarmzn altnda yatan en gl nrokimyasallarla ilgili anlaymz derinletirdike; adrenalin, endorfin, dopamin, seotonin gibi szckler anadilimize yerleti. Ve zamann bu alanda alarak geirenler iin, insan davrann kimyasal anlamda dnmemek ok zorlat. 2004te yaynlanan Mind Wide Open: Your Brain and the Neuroscience of Everyday Life (Zihin Sonuna Kadar Ak: Beyniniz ve Gnlk Hayatn Sinirbilimi) adl kitabnda gazeteci Steven Johnson hakim gr yle zetliyor: Kiiliklerimiz bizi esiz klan mevcudiyetler kimyasal salg ablonlarndan kyor. Her ne kadar bu grn arkasndaki geni gven arkadamn babas gibi vakalar gzlemlemekten kaynaklansa da ani bir kimyasal dengesizliin byk psikolojik rahatszlklara yol aabildii bir yerde bundan daha fazlas ok byk pozitif dnmlerden elde edildi. 1950lerdeki psikofarmoloji devriminden beri, psikiyatrisiler psikozun en berbat semptomlarn bile yok eden Thorazinein glerini kefettikleri zaman, akln kimyasal mhendisliine giden yolculuk balamt. Tabi ki, kimyasal uurun iyi ynlerine olan mahkumiyetimizi grmek iin biroumuzun Starbucksa veya yerel bir bara yaptmz son ziyaretten daha fazlasn hatrlamamza gerek yok. Ancak ya bizim deneyimimizi kimyasal olarak dntrebilmemiz farkndaln dizginlenmesinin veya ykselmesinin davurumunun tesine getiyse? Ya radikal olarak kiiliinizi deitirecek olan sradan bir ilac alrsanz? Psikofarmolojinin cesur dnyasnda bu acayip olaslk bile bir geree dnt. Biliyoruz ki Prozac, son 20 yldr dnyamza szm olan, antidepresan ilalar arasnda akla gelen ilk ve en popler isim. Seratoninin hcresel tketimini engelleyen bu sihirli ila, klinik olarak depresyon tans konan insanlar tedavi etmekle kalmayp, normalden biraz daha iyi hissetmek isteyenlere de yardmc oldu. Psikiyatrist Peter Kramer tarafndan kozmetik psikofarmakoloji olarak nitelendirilen bu normalden biraz daha iyi hissetme amacyla kullanm, birok etik konuyu da gndeme getiriyor. 1993 ylndaki ok satan kitab Prozac dinlemekte Kramer, Prozac tedavisine balandktan sonra, hastalarda beklenen ruh hali ykselmesinin dnda, kiiliklerinde de byk bir deiimin olutuunu anlatyor. Bunlardan biri de Tess idi; depresyondan kurtulmasna ek olarak, iine daha bal, motive, ve duygusal karmaalara daha az boyun een biri olmutu: Farkl grnyordu. ncekinden daha rahatlam ve enerjikti. Daha sk glyordu, ve glnn kalitesi daha farklyd. Gl artk ll deildi ama hayat doluydu, hatta biraz ineleyiciydi. Bu yeni tavrla birlikte aniden patlayan yeni bir sosyal yaam da geldi. Haftada randevu dedi Tess bana. Alnmda bir yaz var sanrm! Bu yeni kiilik 9 ay boyunca devam etti ta ki Kramer ilac kesene kadar. Her ne kadar Tess yeni gveninin bir ksmna tutunmay baarsa da er ge Prozactan nceki yaamnn kiilik zelliklerine dnmeye balad. Kendim deilim, dedi Kramera birka aydan sonra, bu noktada da tekrar ilaca balad. Baka bir hasta olan Julia da obsesif-kompalsif davrannn tersine dnyle sonulanan benzer bir deiim geirdi. Ancak Kramer dozu azaltmaya altnda: ki hafta sonra Julia arad. Yine bir cadym. ok kt hissetti pesimistik, sinirli, talepkar. Gecenin yarsn ayakta temizlik yaparak geirdi Bu sadece benim hayal gcm deil, diye srar etti, ve sonra Tessin kulland kelimelerin aynsn kulland: Kendimi hissetmiyorum.

Kramern raporlarnn yansmasyla, Walter Truett Anderson The Future of the Selfte yle yazyor, Bu iki vakada da zellikle etkileyici olan ey kadnlarn gerek benliklerinin tm hayat boyunca deil ksa tedavi srecinde deneyimledikleri kiilikleri olduuna inanmalar. yleyse hangisi gerek benlik? Ve buna kim karar veriyor? Kramern kendisi, belki de kozmetik psikofarmolojinin tek mthi avukat, tedavinin bu sonucunda bir sonuca varmay zor buluyor. Prozacn Tesse yaptn uurla ilgili fikirlerimiz ve otobiografik insan kiiliiyle uzlatrmamz nasl mmkn olacak? Bunlar byk sorular. Ve imdiki bilgilerin nda, bir tane daha eklerdim ben: Eer beynin kimyasnda basit bir deiim benlie bu kadar dramatik bir deiim getirebiliyorsa, psikofarmoloji dnmek istediimizden daha fazla beynimizin rn olduumuz anlamna geldiimizi sylyor demektir. Eer beyin hasar ve nrokimya (neurochemistry) almalar, beyin ile zihin arasndaki o derin bala ilgili bilgilerimize bir temel olacaksa, bilimin yeni ve gl beyin taramas teknikleri kalan bilgileri de salamaya hazr. Kimi aktiviteler sonucu oluan beyindeki sv dolam modelini resimleyen, PET, SPECT ve FMRI taramalar, beynin blmlerinin haritalarnn karlmasna yaryor. Nrologlar, beyinde konuma ileminin farkl safhalaryla ilgili olan neredeyse bir dzine blm olduunu ortaya kardlar. Ve grme duyusunun eitli zellikleriyle balantl olan 30 ksr blm deminki sayy da geiyor. Mesela, beyindeki bir blm yatay izgileri, biri dikey izgileri, biri hareketi, bir tanesi ise mavi renkleri alglyor. Yzleri tanmaya gelindiinde ise, i daha da karmaklayor. una inanr mydnz? Beyninizdeki kck bir blm, sadece anneannenizin yz profiline adanm; bir baka kk blm de her yerde karnza kan o Gorege Bush ehresini tanmak iin. Beyindeki alglama ve konuma ynndeki keifler henz sadece bir balang. Gelien aratrmalar sonunda, ok yaknda duygu, mantk, motivasyon, irade gibi zelliklerimizin de srlar aa kmaya balayacak. Mapping of the Mind adl kitabnda, bilimci Rita Carter yle yazyor; u an fke, yanl anlama-alglama, vahet gibi durumlarn mekaniini zmek mmkn. Hatta kibarlk, espri, farkndalk, kalpsizlik gibi karmak zelliklerin bile fiziksel kkenlerini anlayabiliyoruz Bilim dnyasnda, bu bulularn sonular gz ard edilmi de deil. Hatta bu bulgular sonucunda, yeni bir bilim alan da ortaya kt: Nroetik (Neuroethics). Bu alan sayesinde, rnein bir kiinin yalan syleyip sylemediini, hatta kendi kendisini kandrp kandrmadn bile anlayabiliyoruz. Bilim adamlar ayn zamanda, bir kiinin bir cinayete karp karmadn ona cinayetle alakal objeleri gsterip bunlara beyninin nasl tepki verdiine bakarak karar verebiliyorlar. Ayrca birinin uyuturucu bamls olup olmad, ona baz uyuturucu resimleri gsterilip beynin arzu safhasna girip girmediine baklarak anlalabiliyor. Ayn metotlar kullanlarak, Brainotyping denen yntemle, kiiliiniz renilip nasl bir insan olduunuz ortaya karlyor. Gizli nyarglarnz, ayrmc dnceleriniz var m? Farkl rklardan ve cinsiyetlerden insanlarn resimleri size gsterilip tepkileriniz inceleniyor. Peki ya cinsel tercihleriniz? Size birka erotik resim gsterip, neyin sizi (ya da beyninizi) tahrik ettiini aa karyorlar. Numara yapmaya ya da dncelerinizi bastrmaya alrsanz da anlalyor nk bu durumlarda da beyin farkl bir tepki gstermi oluyor. Peki risk alr msnz? Empati kurabilir misiniz? Nevrotik misiniz?

Nroetik konularnda almalar yrtlrken, daha farkl ve byk bir tartma da su yzne kyor. Modern dnyamzda, etik kurallarmz ve hukuk sistemimiz, kiisel sorumluluk kavram zerine ina edilmi durumda. Birini yarglarken, onun davranlarnn tamamen kendi seimi olduu n bilgisiyle davranrz. Ama sinir bilimi (neuroscience) bulgularna baktmz zaman, bu seimlerdeki zgrlk ilkesinin aslnda ok da doru olmad sonucu ortaya kyor. Eer btn hareketlerimiz beyin tarafndan oluturuluyorsa, ve beyin de gen faktr ile evre koullar kavramlarnn etkileiminin bir sonucu olarak ekillenmise, o zaman bu denkleme nerede ve nasl seme-zgrl ve irade giriyor? Bu felsefi bir samalk gibi grnebilir nk en temel sezgilerimizden biri bamsz irade gcne sahip olduumuz fikridir, fakat baz deneyler gsteriyor ki beynimiz seimlerimizi biz onlar yaptmz alglamadan nce yapyor yani beyin seimleri yapyor ve biz bundan sonra bu seimleri yaptmzn farkna varyoruz. Yani seme zgrl ve irademiz bir illzyondan ibaret. Fakat bir baka iddia var ki hepsinden daha fazla yank uyandracak gte; Spiritellik, tamamen beynin fiziksel bir fonksiyonu. Trenim Penn stasyonuna yaklatnda, Massachusettsten beri beni takip eden kar, dinmeye balamt. Philadelphiaya olan yolculuumun son 2 saatine yaklamken, bayiden aldm Time dergisinin son saysn elime aldm. zel Zihin ve Beden Says idi elimdeki ve Mutluluun Bilimi zerineydi. Birka sayfa okuduktan sonra nme kafasna elektrotlar balanm bir Budist keiin meditasyon yapan byk renkli bir resmi kt. Elektrotlar keiin kafasna balayan, Mutluluk aratrmalarnn kral olarak bilinen ve meditasyon yapan insanlarn beyin aktivitelerini inceleyerek meditatif mutluluk ile beyin loblar arasndaki balantlar inceleyen psikiyatr Richard Davidson idi. Neenin Biyolojisi adl makale, bilim adamlarnn spiritel deneyimler ile beyin arasndaki balant hakkndaki bulgularn aklayarak, bu alanda byk yank yaratmt. Fakat bu alanda en ok hatrlanan yaznn bal bir Newsweek kapandayd: Tanr ve Beyin: Spiritellie nasl Programlandk Bu makale sayesinde, Philadelphiada bulumak iin yola ktm adamn, yani Andrew Newbergin ilerinden haberdar oldum. Pennsylvania Tp Merkezinde bir radyolog olan Newberg, 90larn sonlarnda, meditasyoncularn beyin imajlar almalarn yrterek sahip olduu ne kavutu. almalarn 2 kitapta toplad: Mistik Zihin ve Tanr Niin Uzaklamayacak. Bu zamandan beri birok televizyon programnda talk ovlara katld, kilise ve okullarda konutu, dergilerde yazd ve bilimi ruhla buluturan bir klt film olan "What the bleep do we know?"da da grnd. Hastane lobisinde buluup radyoloji blmne getikten sonra Newbergin ofisine girdik ve o bana bilgisayarn monitrn evirerek yle dedi: Sana gstermek istediim ey buydu. Ekranda insan beyni olduunu tahmin ettiim iki renkli resim vard. Soldaki resim, denein meditasyon ncesi beyin illstrasyonu. Sada ise meditasyon srasndaki beyin. Bu deneyde, meditasyoncu bir Tibetli Budistti veya Tibet tarz meditasyon yapan bir Amerikal Budist idi. lk olarak Newberg ve DAquili 2 ana grupla alt. Bir grup, meditasyon almas yapan 8 Amerikan Budistten, dier grup ise youn biimde dua eden 3 tane Fransz rahibeden oluuyordu. Beklenen bir biimde de, tm deneklerde dua veya meditasyon esnasnda beynin odaklanma, isten, niyet gibi fonksiyonlarndan sorumlu olan prefrontal loblarndaki aktivitelerde bir art grld. Fakat bir bulgu vard ki, btn grlty o kopard.

Eer beynin arka blmndeki u blgeye bakarsan, bu deneyden nce ad pek gememi olan bu lobu (posterior parietal lobe), benim tabirimle uyum salama- ba kurma lobunu grrsn. Bu lob, bizim mekanla olan ilikimize uyum salamamz, kendimiz ve kendimizin dnda olan dnya arasnda bir iliki kurmamz salayan blm. Meditasyon srasnda deneyimlenenler, bir birlik, teklik hissi olduuna gre bu hisler beynin bahsettiim lobundaki aktivitedeki d dolaysyla meydana gelmekte. Neuroimaging, yani beyindeki aktivitelerin deiimini grsel olarak nmze sunan bilimsel ynteminin de iaret ettii sonu bununla tpatp ayn zaten. Ben de ona esas soruyla karlk veriyorum: O zaman, sizce dinsel deneyimlerin beyinsel aktivitelere indirgenebileceini mi sylyor aratrmalarnz? Yani Tanr tamamen beynimde mi? Yz ifadesinden bu soruya hazrlkl olduunu anlyorum. Byle grnebilir. diyerek balyor. Fakat aratrmann gerekten bu sonucu iaret ettiini zannetmiyorum. Mesela, eer ben bir elmal turtaya bakan kiinin beyin analizini alrsam, o srada oluan beyin aktivitelerini size syleyebilirim. Fakat bu analiz bana o turtann gerekten var olup olmad ile ilgili bilgi vermez. Ayn ekilde, youn bir dua veya ayin deneyimi yaayan, Tanrnn varlyla yaknlaan bir kiinin de analizine bakarak beyninin ne gibi aktivitelerde bulunduunu renebilirim, ancak Tanrnn gerekten orada olup olmadn bilemem. Sinirbilim, bu tarz epistemolojik sorularn yantn veremez. Newberg epistemoloji hakknda konutuka, onun aratrma bulgularnn felsefi veya spiritel aklamalarna, en az kendi aklamalar kadar nem verdiini fark ettim. imdi deneyimleyebileceimiz her eyin beyin vastasyla olabileceini syleyen materyalist gr ele alalm. Bu demektir ki, bir eyin gerek olup olmadna kanaat getiren tek otorite, beynimizdir. O zaman burada bir problem meydana geliyor nk bu mistik deneyimleri yaayan insanlar yaadklar eyin her zamanki materyal gereklikten bile daha gerek olduunu sylyorlar. Yani beyin, Tanry veya saf bilinci, her eyden daha gerek olarak alglyor. Eer beyin neyin gerek olup olmadna karar veriyorsa, ve tm bu deneyimler dnyann her yerinde ayn ekilde ifade ediliyorsa, bu sonu bizi nereye gtrr? Biz konumaya devam ettike, Newberg, ou byk sorularda hala bir agnostik (bilinmezci) yaklamna sahip olduunu ifade etti. Fakat bulgular materyalist gr iin destekleyici olabilecekse de, Newberg bilimin mistisizmi ciddiye almas ve mistik deneyimin gerekliini gstermesi asndan spiritel gr iin de olumlu bir eyler yaptn dnyor. Aslnda, Newberg hakknda beni en ok artan ey onun Mistisizmin gerekten ihtiyac olan u kanaati oldu: Mistik deneyimin bilime nerebilecei, yanl dnce duvarlarn ykma ve objektif bak asna giden kapy ama fikri. Bilimin en byk problemlerinden biri, onun sbjektif oluu. dedi Newberg, bana meditasyon yapan deneklerde kullanlan tarama cihazlarn gsterirken. Tm bilimsel alma, lm, bulgu ve gelimelerimize karn, bilim asla beynimizin iinden kp orada gerekten neler olup bittiine bakabilmek iin darya kamad. Spiritel deneyimlerle bylesine ilgilenmemin sebebi, bu deneyimlerde birinin ortaya kp bildiimiz bilin kavramnn duvarlar atn ve nihai gereklikle birebir ilikiye girdiini iddia ettii tek deneyim olmas. Ve eer durum buysa, o zaman bilim adamlar olarak bu deneyimlere ok ok dikkatli bakmalyz nk bu deneyimler sbjektif zihnimizin dna kmann tek yolu olabilir. Newberg bana hastane lobisine doru elik ederken ona aklma taklan baz sinirbilimsel sorular sordum. artc olarak, bana zihin/beden problemiyle, ya da kendi alannn

materyalizme sunduu kantlarla da pek de ilgilenmediini veya bu konularda endielenmediini syledi. Maddenin birincil olduu inanc, maddeyi aklamada iyi bir temel oluturuyor aslnda. Ancak uurun (farkndalk) nereden geldii sorusuna cevap veremiyor. Ayn ekilde temel olarak uuru alrsak, maddenin varln aklamamz zor olacaktr. Bence madde ve uur, ayn eye bakmann iki farkl yolu belki de. Fakat tm bunlarn altnda hala bilmediimiz eyler var. Hi beklemediim bir ekilde, Newbergle olan grmem, bak am fazlaca geniletti. nk ona, ondan beyin ile ilgili ve beynin tek bilgi kayna olduu grn destekleyen yeni bir reddedilemez kant duymay bekleyerek gitmitim. Fakat oradan yeni perspektifler ve insanln sinir biliminin gelimelerine dayanabilecei gereinin rahatl ile ayrldm. Bana hatrlatt gibi, bilimin, uuru beynin yarattna dair var olan tm kantlarna ramen, gerei henz kimse bilmiyor ve eer gerek buysa beynin bunu nasl baarabildii ile ilgili en ufak bir bilgiye bile sahip deiliz. Zihin/beden problemi her zamanki gibi bir esrar. Birok bilim sahasndan, biyolojideki redaksiyonist (indirmeci, basitletirmeci) eilime kar bir kta bulunan nclerin says artyor. Bu yeni dnceyi destekleyenler, sinirbilimsel almalarn ounu iine alan materyalist gr skerek, onun yerine daha geni, tme dayal ve insan deneyiminin tm karmakln kapsayabilecek yeni bir paradigma ile yer deitirmesini amalyorlar. Hepsinin yntemi farkl ama ortak bir noktalar var: Mekanik dnya grne kar insanl korumaya dayanan bir tutku ve bilimin sahip olduu dogmalara kar kp onlar eletirme arzusu. Sinirbilimin grlerine belki de en ilgin meydan okuma, fiziki Raymond Moodyn deyimiyle lme Yakn Deneyimler (Near Death Experiences) veya NDElerden douyor. Asrlar boyu ve tm kltrlerde insanlar lme safhasn da iine alan birok mistik fenomenden bahsettiler. Fakat teknolojideki 20. yzyl patlamas ve tptaki bir yenilik, insanlar lmden dndrme baars, lme dayal fenomenlerin de balangc oldu. 70lerin banda Moodynin almalaryla meydana gelen bu aratrma alan, sonraki yllarda birok aratrmacnn da katlmyla; lmn kapsndan ksa bir gei yapan bu insanlara ne olduu ile ilgili almalara younlat. l tans konduktan sonra, bu insanlar kendi bedenlerini, kaza alann veya iinde bedenlerinin bulunduu bir oday tepeden izlemeye balyorlar. Bundan sonra, bir noktada, karanla doru hareket etmeye, bazen sonunda bir n veya tandklarn, akrabalarn belirdii, ardndan da geride braktklar hayatlarn gzden geirdikleri karanlk bir tnele doru ilerlemeye balyorlar. ou vakada, o k huzmesi ile bir etkileim iine giriliyor ve bu durum kiiyi huzur, sevgi, rahatlk, dolup taan bir nee hissine brndryor. Bundan sonra ise kiinin fark ettii veya karar verdii ey, henz lmek iin zamann gelmedii ve geri dnmesi gerektii oluyor. Tm NDEler yukarda belirtilen zellikleri tamasa da, hepsinin ortak noktas bunun radikal deiikliklere yol aan ve lm korkusunu yok eden bir deneyim olma zellii tamas. Bu deneyimlerin psikolojik ve spiritel yansmalarnn devasallnn nedenini tahmin etmek ok kolay. Bu deneyimlerin varlndan haberdar olduktan sonra, kim uurun fiziksel bedenin de tesinde varlndan ve lmden sonra hayatn devamllndan phe edebilir? stelik, medyann bu olaylara olan ar ilgisinden sonra, Amerikada hzla yaylmakta olan lmden sonra yaam inancnda tele-evangelizm hareketleri kadar NDElerin de pay olduu sylenebilir. Ayrca bu deneyimleri ciddiye alrsak, beyinden bamsz bir uur kavramna da

nemli bir destek oluabilir. Fakat nropsikiyatrist ve NDE aratrmacs Peter Fenwickin the iaret ettii gibi, Bu insanlarn bu tarz deneyimler yaam olmas bilincin beynin dnda da var olduuna dair herhangi bir tez veya antitez oluturmuyor. Gerekten de, NDElerin beynin rn birer illzyon olup olmadn nereden bilebiliriz? Psikolog Susan Blackmore tarafndan ne srlen len beyin hipotezine gre, klasik NDE ile ilikilendirilmi btn fenomenler, beynin lm esnasnda yaad ar korku, iddetli stres ve beyinde meydana gelen kanda oksijen azl tepkilerinin bir sonucu olabilir. Ancak NDE cephesinde olup bitenler, materyalist grn aklayabileceinden ya da rtebileceinden ok daha fazla. rnein, bir sr hemire ve fizyolog, hastann, kendisi baygn durumdayken, komadayken, hatta tbben beyin lm tehisi konmuken bile, o sralarda odada olup bitenleri ayrntlaryla tarif edebildiini sylyor. rnein, bir vakada, komada olan bir hasta, ameliyatnn hemen ncesinde kendisinin takma dilerini karan hemireyi ve dileri koyduu ekmeceyi ayrntlaryla tarif edebilmi. Fakat en ok bilinen, en dramatik hikaye de herhalde Arizonal bir kadn olan Pam Reynoldsa ait olmal. Hayatn tehdit eden bir beyin anevrizmas vakasna kar yaplan bir son are yntemi olarak, doktorlar Reynoldsun vcut ssn 60F derecenin de altna drdler, kalbini ve solunumu durdurup, vcudundaki ve beynindeki tm kann ekilmesini saladlar. EEGsi dmdz bir izgiydi ve beyin fonksiyonlar kulana taklm olan ses aletlerine hibir tepki vermiyordu doal olarak. Reynolds, tam anlamyla lyd. Ameliyatn baaryla sonulanmas ve Pamin hayata dnmesinin ardndan, kadnn klasik bir NDE vakas yaam olmakla beraber, ameliyatn tamamn ayrntlaryla tarif edebildiine, tm doktor ve hemireleri, ameliyatta kullanlan aletleri bile tasvir edebildiine ahit olundu. imdiye kadar NDE ile ilgili bulgular tamamen anekdotlar niteliinde; ve bilimsel bir kant olarak nitelendirilebilecek bilgilere ulalamad. Fakat bu anekdotlar, beyinden de te bir eylerin i banda olduuna dair gl kantlar olarak saylabilecek bu NDE vakalaryla ilgilenen aratrmaclarn artmasn salyor. Fenwick ve dier aratrmaclar, bu konunun kestirilip atlmadan nce zerinde daha ok aratrma yaplmas gerektiini dnyorlar. Fakat eitli kardiyoloji blmlerindeki hastane odalarnda yaplan aratrmalar ve meydana gelen NDE vakalar materyal olmayan bir uur kavramnn glenmesine son derece yardmc oluyor. Eer gelecekteki almalar, yeterli deneysel kantn elde edilmesini salarsa, uur ve beyin ile ilgili byk sorularn ortaya kaca da ortada. Eer uur beynin iinde deilse o zaman tam olarak nerede bulunuyor? Descartesten beri gelen dalist anlaya gre, evrende maddesel olmayan, ayr bir tz bulunuyor ve bu tz beyin ile bedenle mistik bir biimde ilikiye geebiliyor. Bu ilikinin nasl olutuu sorusu zaten eskiden beri sregelen bilin/beden tartmasnn k sebebiydi. Fakat gnmzdeki bilimsel gelimeler sayesinde, bugn maddeye daha farkl alardan bakp sorulara da farkl yantlar verebiliyoruz. Bir dine mensup olmayan ou biyolog gibi, Rupert Sheldrake de hayat ve zihni anlamann en gl yollarndan birinin, fiziki Michael Faraday tarafndan 19. yzylda ortaya atlm saha kavramndan getiini sylyor. Elektromanyetik sahalar, yerekimsel sahalar, kuantum sahalar Bu saha teorisi fizii ylesine ele geirdi ki artk her ey sahalar iindeki enerjiler olarak grlyor. dedi bana Sheldrake bir gn. Bilim felsefecisi Karl Poppern dedii gibi, Modern fizikte, materyalizm yeniliyor. nk madde artk temel izah edici

prensip deil. Sahalar ve enerji onun yerini alyor. O zaman sorduum soru u: Beyin ve zihin konusuna geri dnelim; beyin de sahalar halinde yaplandrlm bir sistemse ne olacak? Sheldrakee gre, farkndalk veya uur, beyne demir atm, ancak onun da tesine taan, daha dorusu dikkat nereye ynelmise oraya uzanan bir bilgi sahas. Bir mknatsn ekim alan, kendisinin dna taar; bir cep telefonunun sahas da bu kk aletin dna doru uzanr. Yani demek istediim u ki, zihinsel aktivitelerin olutuu sahalar, beyinle ilikilidir ve bunlarn kkleri de beyindedir ancak zihin de, en az demin bahsettiim sahalar kadar maddesel kaynandan bamszdr. Zihin/beden problemine bu ekilde yaklarken, Sheldrake hem bilincin beyne bamllna ilikin bilgileri, hem de bilincin kafatasnn dna tama yeteneini kantlayan mistik, telepatik ve dier psi fenomenlerini masaya yatrmak gerektiini dnyor. Bir cep telefonunun alan nasl telefondaki bir telin kesilmesiyle deiiklie urayacaksa, beynin etrafndaki sahalar da, beyinde meydana gelecek bir deiim veya hasardan etkilenecektir. Ama bu sonu, bu sahalarn tamamen beyinde olup bitenlere baml olduu anlamna gelmez. Alman kardiyolog ve NDE aratrmacs Pin van Lommel yle diyor; Farkndalk ve hafzann bilgi sahalar, etrafmzda tpk manyetik veya elektrik sahalar gibi varlklarn srdrrler. Ancak bu sahalarn ilevlerini srdrebilmesi, beynimizin ve vcudumuzdaki dier hcrelerin almasna ve farkndalmzn uyandrlmasna baldr. Van Lommele gre, beyin ilevleri sona erdiinde bile, bu bilgi alanlar var olmaya devam eder. Bu nedenle, beyin lmleri gerekleen hastalar, hala hissetme, hatrlama, alglama, kimlik, ve dikkat gibi zihinsel fonksiyonlarn kullanabilmektedirler. Ancak tm bu deneyimler, uyank bilincimize ancak beyin fonksiyonlar tekrar almaya baladnda verilirler. Baka bir anlatmla, beynimiz lm olsa bile, hissedebilir ya da hatrlayabiliriz ancak bunlarn farknda olabilmemiz beynimizin tekrar alabilmesine baldr. Fakat akas, tm bu fikirler akademik ana gr tarafndan kabul edilmekten bir hayli uzak. Sheldrake de grlerini tutucu bilim evrelerine kabul ettirme abasndan uzun zaman nce vazgeti ve bunun yerine almalarn kitleler zerinde bir eit parapsikoloji devrimi yaratmaya adad. Popler kitab The Sense of Being Stared At and Dogs That Know When Their Owners Are Coming Home ve e-posta telepati deneyleriyle, insanlarn hayatlarnn her kesini saran bilincin gizemlerine ilgi duymasn salamaya alyor. Sheldrakein umudu, halkn yeterli katlm, destei ve ilgisi sonucu kat bilimcilerin de tutumunu deitirip, parapsikoloji laboratuarlarnda biriken psiik fenomenleri ciddiye almaya balamas. Sorun, kantmzn olup olmamas deil. dedi sakince telefonun br ucundaki ses. Birok kantmz var. Ancak kant tek bana yeterli deil. u anda ihtiyacmz olan ey, bir teori. Noetik Bilimler Enstitsndeki (IONS) bir bilim adam ve parapsikoloji aratrmalarnn nde gelen isimlerinden biri olan Dean Radin ile konuuyordum. Radin, aratrmalarna 80lerin ortalarnda Uluslar aras SRIda (u an Stanford niversitesine bal) balam, birok niversitenin psi laboratuarnda alm ve birka yln Parapsikoloji Derneinin (Parapsychological Association) bakan olarak geirmi. Herhalde en ok 1997 ylnda yazd uurlu Evren: Psiik Fenomenin Bilimsel Gerei kitabyla biliniyordur. Bu kitapta, imdiye kadar olan tm psi aratrmalarnn bir tablosunu izip; telepati, durugr, psikokinezi ve uzaktan iyiletirme gibi durumlarn gerekliini ikna edici bir yntemle

anlatyor, bu yolla da bilincin yalnzca beyinle snrl kalamayaca tezine dayanaklar oluturuyordu. Psikokinezi veya zihin-madde etkileimi aratrmalarnda, aratrmaclar binlerce deneyde deneklerin sadece niyet gc ile, jeneratrlerdeki elektrik enerjisi zerinde etkide bulunabildiklerini grdler. Uzak Gr isimli CIA tarafndan da mali olarak desteklenen bir aratrma da; milyarda birlik olasla ramen, psiiklerin uzak mekanlar tamamen doru olarak tarif edebildiklerini gsterdi. Uzaktan iyiletirme alanndaki tartmalara ramen, haberi olmad halde bakas iin dua etme eylemi; AIDS hastalarnda ikinci bir enfeksiyon durumunu azaltyor, kalp ameliyatlarndaki zorluk riskini dryor ve hatta yapay dllenme sonucu oluan hamilelik saysn artyor. (Bu sonular, son yllarda ABD hkmetlerinin bu aratrmalar iin harcad 2,3 milyon dolarn bir sonucu.) Psi aratrmalar, dier birok sallantl bilim dal gibi, septikler (pheciler) tarafndan aratrma hatalar, yetersiz rnekler ve deneklerin yanll gibi iddialarla iddetle eletirildi. Bu yzden ben de Radine Psinin varlna dair tartma gtrmez ve aksi iddia edilemez bir aratrma-deneyin olup olmadn sordum. Ancak o, bilimde hibir eyin aksi iddia edilemez olmadn syledi bana hemen. Fakat en ikna edici bulgularn telepati fenomeni ile ilgili olduuna iaret etti. Hepimiz bir noktada, birinin dncelerini onunla ayn anda paylatmz, alan telefonun ucunda kimin olduunu birden bildiimiz veya u teknoloji anda gndermek zere olduumuz bir e-postann cevab biz onu daha gndermeden geldii zamanlarda armzdr. Septikler tm bu fenomenlerin sebebini tesadflere indirgiyorlar; ancak aratrmalar ve dayankl kantlar tm bu olaylarn birer tesadften ne kadar uzak olduunu gsteriyor. Radin, en gl kantn Ak Gr Alan Deneyleri evresinde dndn sylyor. Azaltlm duyumlarn, kardaki bireyi duyulara ve kar etkilere daha ak duruma soktuu hipotezi zerine temellenen aratrmaclar, yaplmas kolay, basit bir deneyi 1970lerde gelitirdiler. Bu deneyde, bir denek (gnderici), kafasndaki bir imgeyi telepati yoluyla 10 ile 20 dakika boyunca duyumsal bir mahrumiyet iinde braklm olan dier kimseye (alc) gnderiyordu. Bundan sonra, alcya 4 farkl resim gsteriliyor ve ona gnderilen imgeyi tehis etmesi isteniyordu. Eer iin iinde sadece tesadf olsayd, tm bu deneyler sonucunda yalnzca yzde 25lik bir baar oran elde edilmesi sz konusu olurdu. Fakat deneyin yaplmaya baland yldan beri, binlerce kez, dzinelerce laboratuarda yzde 32lik bir baar oranna ulat. statistie yabanc olan bir kiiye bu sonu pek ilgin gelmeyebilir ancak bu durum bilim iin bir hayli artc. Etkinin ap kk, ancak aspirinin kalp krizi riskini drdn gsterip tbbi kurumlar ikna eden deneylerden daha gl. diye aklad Radin. Ve telepati, baarl aratrmalarn yaplabildii nadir psi alanlarndan biri. Ben de bu yzden ne kadar kantmz olursa olsun,yeterli olmayacan sylyorum. Var olan bilimsel paradigmann karmlar ve gc ok fazla. Septiklerle 30 yl akn bir sredir cebelleen Radine gre, bulgularn toplanmas artk ikinci derecede nem arz etmekte. Davransal, sosyal ve tbbi bilimlerdeki yntemlerin ayns kullanlarak elde ettiimiz bu kantlar, psi etkilerinin gerek olduunu ortaya koyuyor. Bilim otoriteleri tarafndan hala kabul edilmemesinin sebebi ise, henz onu kabul etmelerini salayabilecek bir teorinin, bir nedenin bulunmamas. Kabul edilmiyor, nk insanlar onu nasl aklayacaklarn bilmiyorlar. Radinle geen k konutuumda, yeni kitab Karm Zihinler adl yeni kitab zerinde alyordu. Bu kitabnda, son 7 ylda psi fenomenine eklenen son bulgularla birlikte, bilimin

bu gerei kabul etmesini salayacak yeni bir teoriyi ne srecekti. Aklanamayan aklamaya alan bir ok teoriysen gibi, o da cevaplar bulabilmek iin kuantum fiziinin mistik dnyasna gz atmaya kalkmt. Sonuta, psi gizemi, fiziin bir gizemi demek. dedi Radin. Bu yle bir gizem ki, kafanza bildiimiz duyular araclyla ulamyor, zaman ve mekana bir ekilde stn geliyor. Bu fizii ilgilendiren bir bilinmeyen. Biyoloji veya psikoloji ile ilgili deil. Sinirbilim ile de ilgisi yok. Fiziin Kuantum Dolankl kavramndan yola karak, Radin biyo-dolanklk adn verdii yeni bir kavram ortaya atyor. Kabaca, kuantum dolankl, atom alt paracklarn bir kere birbirleriyle bir ilikiye girdiler mi, zaman ve mekan boyunca birbirleriyle ilgili/bal kalacaklarn ngryor. Bu ballk, veya mevkisizlik durumu, 1972 ylndaki deneylerle gsterilmiti. Rade yle diyor: Burada beni ilgilendiren, bu kavramlarn u an iinde yaadmz dnya ile ilgili olarak ne ifade ettiidir. Yani eer eyler birbirine dolanksa, ve dolank hale gelmeleri iin gemilerinin bir parasnda bir kereliine bir iliki iinde olmu olmalar yeterli ise, bu dnyamzda her eyin birbiriyle ilikili, yani dolank olduu anlamna gelir; nk kozmoloji uzmanlarmz bize her eyin tek bir olayla, byk patlama ile baladn sylyorlar. Kuantum Dolankl kavramnn bu atom alt yani mikro zelliini, makro gerekliimize tama fikri henz bilim adamlar tarafndan tartmal bir hareket olarak grlyor ve ou fiziki bunu yapmaya hazr deil. Fakat Radee gre bu biyo-dolanklk kavram, klasik materyalist gr ile aklanmas mmkn olmayan bu fenomenleri anlamaya giden yeni bir yol olabilir. Eer beyinler de kuantum nesneleri gibi davranyorsa, eer beyinler de dolank ise, o zaman bu psi fenomenleri bir gizem olmaktan kar nk bu beyinlerin her eyle balantl olduu anlamna gelir; yani rnein telepati, bir bilginin bir yerden tekine aktarlmas ilemi olarak deil de, beyindeki odak noktas deiimi olarak aklanacaktr. Eer btn evren, dolanklk yznden beynimizin iindeyse, birinin kafasndan geenleri, bir zarfn iini, dnyann bir ucunda olanlar alglayabilmek iin yaplmas gereken tek ey beynimizi o noktayla dolank olan blgeye odaklamak olacaktr. Materyalizmin kmseyici duvarlarn ykma abasnda, Sheldrake ve Raden gibi bilim adamlar tek balarna deiller elbette. Son yllarda, zihin ve beyin ile ilgili dncelerimizi geniletmek amacyla, gl ve etkili teori ve eletirileriyle, kozmoloji uzmanlar, filozoflar, teologlar ve hatta kognitif bilim adamlar bu davaya katldlar. Felsefi konuacak olursak, materyalizmi ve hatta zihin-beden sorunun kendisini- en ok zorlayan konulardan biri de parapsiizm. David Chalmers gibi dnrlerden tutun da, David Ray Griffin gibi teologlar tarafndan savunulan bu fikir, farkndaln yani bilincin, evrenin her yerinde, en temel paracklarda bile bulunduunu sylyor. Parapsiizme gre, bilincin beyinden nasl ktn aratrmamza falan gerek yok nk zaten en bandan beri bilin maddenin her parasnda bulunuyor. Ancak, kayalarn gece vakti dedikodu yaptn dnmeden nce, bu bilin formunun biz insanlarn sahip olduu uur gibi olduunu dnmeyin. Bu uur hali, Chalmersn adlandrd gibi bir proto-uur veya paleontoloji uzman ve rahip Pierre Teilhard de Chardinin dedii gibi bir isellik hali. Bilinci, beynin ani bir mucizesi gibi grmek yerine, parapsiikler bunu evrenin srekli tekaml eden bir kavram olarak tanmlyorlar. Maddenin yaps karmaklatka, maddenin sahip olduu uur da o denli derinleiyor. nsan organizmas, yerkredeki varlklar arasnda

en karmak sinir sistemine sahip olduuna gre uur mekanizmasnn da en karmak ve derin forma sahip olmas da olaan. Rita Cartern da dedii gibi, bu kompleks sistemin retebilecei eyler, meydana geldii paralardan fazla. Tpk, suyu oluturan hidrojen ve oksijen molekllerinde slaklk zelliinin bulunmamas gibi, beynimizdeki nronlar da karar verme, yanstma, duygu, mantk gibi zellikler tamyor. Bu yaklam, bilincin biyolojik kklerini reddetmese de, daha alt mekanizmalarn st mekanizmalar dourup bu alt mekanizmaya yeniden indirgenemeyeceini aklamasyla, bilincin kendine ait bir realitesi olduunu dile getiriyor. Bu teorilerin destekleyicileri arasnda, insann bu st zelliklerinin bir tr felsefi veya bilimsel aklamas olmas gerektiini dnen dinsel grl insanlar da var. Ancak, bu teoriler, basitletirilmi aklamalarla tatmin olmayan baz materyalist filozoflar ve bilim adamlar arasnda da kabul grd. Filozof John Searlenin yazd gibi: uurun basitlenemez oluu onun tanmsz veya mistik oluundan deil, tamamen znel ve bireysel bir oluum olduu, bir 3. kii fenomeni durumuna indirgenemeyeceinden kaynaklanmaktadr. Felsefenin ve bilimin srekli yapt bir hata, dalizm kavramn reddedersek, materyalizmi kucaklamak gerektii dncesidir. Oysa hem materyalizmin hem de dalizmin karmaas, sbjektif bilinci reddetmeleridir. Kozmoloji uzman George Ellisin bana dedii gibi; Kktencilerin yapt standart hata, bir olayn sebeplerinden birini o olayn tek sebebi olarak saymalardr. Evet, nronlar orada. Tm bu olan bitenin sebeplerinden yalnzca biri. Bir ua izlediimizi varsayalm. Aadan yukar baktmzda onun nasl utuuna dair fikrimiz yle olur; uak uuyor nk kanadna aadan arpan paracklar var ve bu paracklar yukardakilerden biraz daha yava hareket ediyor. Yukardan baktmzda grdmz ey, birinin birok adam grevlendirip umaya yarayan bir makine dizayn ettirdii olur. Uaa iinden baktmzda ise, bir pilotun orda oturduunu ve ua umas iin kontrol ettiini grrz. Fizikiler ise, resme tepeden ve iinden bakamyorlar. Onlar bir pilota baktklarnda, pilotun ua uurmasn salayan tek eyin onun beynindeki nronlar olduunu sylyorlar. Ancak durum byle olunca, onun daha bir ocukken pilot olmaya karar verdii, bunun iin para biriktirdii gibi dier sebepleri gzden karyorlar. Radinin teorileri, Fenwickin aratrmalar, Sheldrakein kitleler parapsikolojisi gibi yaklamlar gz nne alndnda anlalyor ki, aslnda iyi fikir ktl ekilmiyor. Ancak bat bilimindeki materyalist grn nyarglar kuvvetli. Ancak fturist ve popler bilim yazar Peter Russelin de dedii gibi: nanyorum ki bu problem, zlmesi imkansz trden deil. Evet, bugnk bilimsel dnya gr asndan bakarsak, imkansz. uuru aklamadaki yetersizliimiz, bir tetik olacak. Bu tetik zamanla bilimi, Amerikal filozof Thomas Kuhnun dedii yere; paradigma deiimine gtrecek. Bilimin zihin/beden problemini aklamadaki yetersizliinin, materyalizmi kanlmaz olarak bir ke srklemesi mmkn m? u an bu konuda tahmin yrtmek iin ok erken, ancak yle bir ey olsayd, -mitsel gndermeler yaparsak-, tanrlardan carus bir kahkaha koparrd herhalde. Ben u anda bunlar yazarken, beynimdeki milyonlarca nronlardan birka tanesi bal olduklar dier binlerce nronlardan birka tanesine mesajlar gnderiyor. Yaz sonlanrken, halimden memnunum; ve bu demek ki bir seratonin dalgas yolda, ya da bir depomin banyosu Grevimin taleplerine ayak uydurabilmek iin, n lobum hzla alyor; cortex boyunca dizilmi hafza ebekelerimden, temporal lobumdaki dil ile ilgili blmlerden de

yardm alnyor. Sa lobum btn resmi gz nne getirirken, sol lobum da mantmn geri kalmamas iin elinden geleni yapyor. Ayn zamanda, farkl bir dzeyde, bundan sonra neler syleyeceimi dnyorum. zerinde durduum noktalar, kullandm rnekleri, bu makale iin kurduum ierii ve u son sayfalarda varmak istediim eyi dnyorum. Merak ettiim baka bir ey ise, bu yazy kimin okuyabilecei ve u noktada kafanzda oluabilecek, hala da cevaplama ansmn olduu sorular. Hala farkl bir dzeyde, kendimi kendine ait bir yrngesi olan daha byk bir yaratc srecin iinde hissediyorum. Bu sre hayat kendini doaya yanstmaya baladnda dodu, veya bundan bile daha nce. Ve yle grlyor ki, bu sre, onun kvrmlarn kefetmeye gnll varlklar yaamaya devam ettike var olmaya niyetli. Tm bu dzeylerin, bak alarnn ve farkl gereklerin nasl olup da bir araya geldikleri; belki de hayatn en byk gizemidir. Ve eer bu sr bir gn aa kacaksa, u ilerleme hzmza bakldnda o gnn pek de yakn olduunu syleyemeyiz. Fakat tm bu karmakla ramen, hi kimse bu problemler karsnda bir senteze ulama drtsnn nne geemez. Hem bu istei douran Tanr m nronlar m bilmesek de, durum bu. Nronlar ve tesini barndran dnyadaki uzun yolculuumun sonuna varmakta zorlanrken, iki yannda resimler olan bir koridorla kar karyaym. Sol tarafta, Phineas Gagei gryorum. n lob dokusu yok olduu iin kiilii parampara olmu. Sada Pam Reynolds var, beyin lm ve ameliyat hatralaryla birlikte br taraftan dnyor. Solda, arkadamn babas Tessi beyinlerindeki kimyasallarn deiiminin yaratt sonularn hkm altna girerken gryorum. Sada, Radin ve Sheldrakein kafatasnn tesindeki uurun srlarn aa karan psi aratrmalar var. Sola baktmda Roger Sperrynin ayn kafatasn paylaan iki bilin merkezinin atmalar arasnda skp kalm ayrk beyin hastalar var. Sada, sahalar teorisi, parapsiizm, holizm (evrenin btnl) kavramlar duruyor. Hepsi artk ilemeyen materyalizmi geride brakmak gerektii konusunda srar ediyor. Koridorun bir yannda da yeteri kadar zaman harcarsam, br yandaki hikayeyi tamamen unutmam olas gibi grnyor. Her iki taraf da onu alglamaya hazr her bireye tatmin edici yantlar sunuyor. Materyalizme ait olan uurun beyin olmadan bir hi olduu iddias, dalistik dncenin uurun beyinden tamamen bamsz hareket eden eterik bir yap olduu fikri kadar inandrc. Gerek, ikisinin arasnda bir yerlerde olmal. Ama tam olarak nerede? Parapsiizmin belli bir ekicilii var. Bu hem onun zihin/beden problemiyle ilgilenmesinden, hem de geerlilii olabilecek bir sezgiye sahip olmas: uurun balangtan beri var olduu dncesi. Sheldrakein zihnin beynin de dna taan sahalara sahip olduu dncesi de ilgi ekici grnyor nk telepati ya da kolektif bilin gibi kavramlar aklamada olduka yeterli bir teori. Sadece beynin nron ebekesinin bir mknats gibi ileyebilecei dncesini kafamda canlandrmak bana hala biraz zor geliyor. Bu ortaya kma fikri de bana cezp edici geliyor nk bilincin dardan geldiini syleyerek bilime de biraz yaklam oluyor. Ancak bir filozofun bana syledii gibi: Birisi bize bir eyin nasl meydana geldiini syleyene dek, onu meydana getirenin Tanr olduunu sylememizde bir saknca yoktur.

Tanrdan da bahsetmiken, mistik geleneklerde de getii gibi, uurun nce oluup, bir seviyeye eritikten sonra maddeyi yarattn sylemek de hala mmkn. Ve ben tm bu zmlerle fikirleri sralayp dururken umutlanyorum ancak hepsi daha zor bir problemi ortaya karyor: uur kadar eterik ve tinsel bir ey, nasl olur da madde ya da beyin gibi somut ve youn bir yapya neden olabilir? Ve neden bunu yapmaya ihtiya duyabilir? Belki de en tatmin edici fikirler, varoluun eitli boyutlarnn deiik seviyelerinin gerekliini kabul eden, isel ve dsal eleri, bilin ve maddeyi iine alan, tm bunlar ayn olayn farkl alardan grnmleri olarak alglayan, birini tekine indirgenebilir olarak varsaymayan teorilerdir. Ancak, en iddial teorilerin bile aklayamad soru, uur ve beynin nasl olup da birbirine balanabildii. Kafamda canlandrmaktan en ok holandm yaklam ise uurun, gerekten de beynim tarafndan yaratld fikri oldu. Dnsenize, tm bu 3 boyutlu dnya, renkler, sesler, dnceler, hisler ve hareketler; kafanzdaki bu kvrml peynirimsi organik maddenin ilevlerinin bir sonucu olarak meydana geliyor! Gz nne getirmek zor gibi geliyor, ancak gerek olsayd, maddenin doas ile ilgili olarak ne syleyebilirdik? Aslnda biraz dndmde hangisi kefin dnyamz daha ok sarsacan merak ediyorum: Beynin zihni yaratmas m yoksa tam tersi mi? Anladm bir ey de u ki, beynin yaadklarmz ekillendirii ile ilgili ne kadar ok ey renirsek renelim, insanlmzn elden gidii ile ilgili endielenmemize hi gerek yok. George Ellis ve dierlerinin de altn izdii gibi, yalnzca nronlarmza baklarak anlalamayacak gerekler var. nsanlmz kaybetmeyecek olsak da, bu aratrmalar esnasnda, kaybedeceimiz birka byk fikir olabilir: insanlmzn nelerden olutuuna dair. Bilimin bize gstereceklerinden belki en by de biri de bizim sadece birer uurlu organik makineler olduumuz, tm davranlarmzn beyin kaynakl olduu gerei. Kiisel isteklerimiz, karakterimiz, eilimlerimiz ve tepkilerimiz Bunlarn ou, genetik faktrler ve sosyal koullarn etkisiyle beynimize ileniyor, ve biz bu seviyedeki oluumlar grme ve kontrol edebilme yetisinden olduka uzaz. imdi eer sylemi olduklarma dikkatlice bakarsanz, bunlarn spiritel liderlerin insanln son yzyllardaki vaziyeti ile ilgili syledii eylerin 21. yzyl versiyonu gibi olduunu fark etmeye balarsnz. Budann zihnin artlanm doasna ilikin retilerinden, Gurdjieffin insan bir makinedir iddiasna kadar, bizim artl ve mekanik doamz fark edip bunun zerine kmaya ve bir zgrlk sahas kefetmeye ilikin sylemler mistik retilerde boy gstermitir. Ve yine geleneklere gre, bunu baarmann ilk yolu, makinemsi doamzn farkna varmaktan gemektedir. Hatta ironik olarak, bilim insanln spiritel araylarn hi kimsenin tahmin etmeyecei bir biimde desteklemeye balayabilir. Peki grnenin arkasndakine ne oldu? uurun gizemlerine, paranormal fenomenlere ve mistisizme ne oldu? Bilimin bize bunlarla ilgili retecei bir ey var m? Bu durumda, elimizdeki kantlar ve bilimin yaklam bize hayr cevabn getirecektir. Beyin almaz durumdayken bize NDE deneyimleri yaatan, uzak mesafelerde bile bilgi akn olanakl klan telepati deneyimlerini ve dier psi olaylarn mmkn klan, ve en nemlisi kendisini mistik deneyimler olarak yanstan ey her ne ise, sylemek zorundaym ki o ey, nronlarmza indirgenebilecek dzeyde deil.

Kafatasmzn tesindeki yeteneklerimiz ve farkndalmza ilikin sorular, Radinin de syledii gibi, biyoloji veya sinirbilim deil de fiziin aratrma alanna giriyor. O zaman sorulmas gereken soru u olur: Bilgi ak, bildiimiz duyularmz pas geerek, zaman ve mekan boyunca nasl gerekleiyor? Bunu ister Sheldrake, ister Radinin grleriyle aklayalm, her iki durumda da nronlar dnyasnn snrlarnn dna km oluyoruz. Fakat mistisizm ve spiritelliin iin iine girdii noktada, durumun deitiini dnyorum. New Age fizikilerinin de varlna ramen, bu konular salt fiziin alan iinde grmek yerine daha yksek, daha byk bir eyle uratmz ve doas geri daha aa seviyelere indirgenemeyeceini dnyorum. Ancak din ve mistisizmin iddialarna inanmamz iin yeterli bilimsel kant olmadn iddetle vurgulayacak, Andrew Newbergin aratrmalarn gstererek biyolojinin, ruhsalln bilimini aklamada son derece yeterli olduunu syleyecek kiiler olacaktr. Fakat Newbergin kendisinin de aka syledii gibi, mistik bir deneyim yaam herkes, yaadklarnn nceki deneyimlerinin hepsinden daha gerek olduunu ifade etmektedir. Elbette ki, materyalistler bu tarz sbjektif alglarn onlarn objektif bilgiyi bulma abalarnda bir yeri olmadn syleyeceklerdir. Ancak, materyalist adan bakp beynin gerein tek merkezi ve son hakemi olduunu kabul edersek, yzyllar boyunca beynin ruhsal gereklie dair vard sonular, yani mistik deneyimlerin sradan gerekliimizden daha st bir dzene ait olduu fikrini de kabul etmemiz gerekecek. Bu da bizi iin en ilgin noktasna gtryor. Newbergin aratrmalarnn da gsterdii gibi, beyin bu byk dzeni alglamamza yarayan eyin sadece kk bir paras. Bu da demek ki, hayat bir ekilde kendisini yanstmakla kalmayp, kendisinden de yksek ve karmak olan, belki de kozmosun yaratc enerjisi ve kayna olan eyi alglayabilir hale geldi. Bu adan bakld zaman, beyin denen organmz, korkutucu organik bir bilgisayardan ok, kendi bana gizemli ve hatta spiritel bir yap haline gelebilir. Sonuta biz tm bunlar yapabiliyorsak, iinde daha ne ok dahiyane ve ilenmemi potansiyeli barndrdn kim bilebilir? nsan evriminin daha balang safhalarnda olduu bilindiine gre, beynin muhteem gizleri de daha yeni yeni kendilerini aa karmaya balad. Eer gri maddelerimizi, kendi kendimizi yok etmeden kullanmay baarabilirsek, insanln yksek potansiyellerinin hikyesinin daha yeni baladn fark etmemiz ok zaman almayacak.

Yazan: Craig Hamilton, Tercme: Elif Okan - Zeynep Ouz