43 ekil 4.12 Yakt ve yalama seperatrleri ............................................................................ 43 ekil 4.13 Basnl hava tpleri ............................................................................................ 44 ekil 4.

14 Basnl hava devresi valfleri............................................................................... 44 ekil 4.15 K rgat g hidrolii sistemi ............................................................................. 44 ekil 4.16 Kumanya kreyni ve bot mataforas hidrolik balantlar..................................... 44 ekil 4.17 aft bosas montaj............................................................................................... 45 ekil 4.18 Stern tbn bosaya sk geme aklmas ............................................................ 45 ekil 4.19 aftn srlmesi ................................................................................................... 45 ekil 4.20 Balanacak pervane kanatlar .............................................................................. 45 ekil 4.21 Pervane kanatlarnn balanmas ......................................................................... 46 v ii ekil 4.22 Balanan kanatlarn kilitlenmesi ......................................................................... 46 ekil 4.23 Ana makinann stten grnm......................................................................... 46 ekil 4.24 Makina dairesi ana kontrol panosu ...................................................................... 47 ekil 4.25 Jeneratr kontrol panosu...................................................................................... 47 ekil 4.26 Gemi bnyesindeki d aydnlatma...................................................................... 47 ekil 4.27 Muhtelif transformatrler .................................................................................... 47 ekil 4.28 Kumanya ve kurtarma botu kreyni ile serbest dmeli bot mataforas................ 47 ekil 4.29 st bina yangn izolasyonu.................................................................................. 48 ekil 4.30 Kpr st yangn izolasyonu ............................................................................. 48 ekil 6.1 Tersanedeki ak ve kapal alanlarn genel grnm......................................... 69 ekil 6.2 na kza ve zerindeki gantry servis kreyni .................................................... 69 ekil 6.3 Ak saha jigleri ve gantry servis kreynleri ......................................................... 70 ekil 6.4 Bir tersanenin model yerleim plan .................................................................... 71 ekil 6.5 Sahada stoklanan saclar ....................................................................................... 73 ekil 6.6 Profil ve kebent istif sepeti............................................................................... 73 ekil 6.7 Siyah borularn ak sahadaki istif sepetlerinde stoklanmas .............................. 73 ekil 6.8 Stoktan karlan pervane kanad......................................................................... 74 ekil 6.9 Stoklanan pervane................................................................................................ 75 ekil 6.10 Stoklanan servis pompalar.................................................................................. 75 ekil 6.11 Radar ve seyir cihazlar .......................................................................................75 ekil 6.12 Havalandrma borular .........................................................................................76 ekil 6.13 Duvar panelleri .................................................................................................... 76 ekil 6.14 st bina i panel kaplar .....................................................................................76 ekil 6.15 elik kaplarn depolanmas ................................................................................77 ekil 6.16 Gzlem trunklarnn depolanmas........................................................................77 ekil 6.17 Manikalarn stoklanmas......................................................................................77 ekil 6.18 Mantarbalarn muhafaza edilmesi ...................................................................... 77 ekil 6.19 Boyann kullanlma ve uygulanma aamas.........................................................78 ekil 6.20 Kurtarma botunun stoklanmas............................................................................79 ekil 6.21 elik ileri term-in plan .................................................................................. 81 ekil 6.22 Gemi inaatnda retim ak ............................................................................... 82 ekil 6.23 Shop-primer boyama ilemi................................................................................. 84 ekil 6.24 CNC kesim tezgah .............................................................................................. 85 ekil 6.25 Dizayn bro tarafndan hazrlanan nesting resmi ................................................ 86 ekil 6.26 n imalat atlyesindeki talama ilemi ............................................................... 87 ekil 6.27 Ana gverte alt merkez tlanisi .......................................................................... 89 ekil 6.28 Ana gverte alt kemeresi .................................................................................... 89 ekil 6.29 Stifnerli derin posta eleman................................................................................ 90

ekil 6.30 Kruzlu blge derin posta eleman ........................................................................ 90 ekil 6.31 Birletirilecek olan panel saclarnn retim tezgahna serilmesi ......................... 90 ekil 6.32 Profillerin yerletirildii elemanl panel (ana gverte)........................................ 92 ekil 6.33 Stifner ve tlani gibi takviye elemanlarnn yerletirilmesi (ana gverte)........... 92 ekil 6.34 Gruplu panelin imalat aamas............................................................................. 93 ekil 6.35 Gruplu panel imalat ile retilmi elik tekne perdesi ......................................... 93 ekil 6.36 mal edilecek olan bloa uygun alan, kreyn ve tezgahn seilmesi ..................... 94 ekil 6.37 Kapal atlyede klas kuruluu kontrolleri iin bekletilen k pik blou.............. 95 ekil 6.38 Bloun kaldrlmas ve evirilmesi operasyonu .................................................. 95 ekil 6.39 Son kat boyas atlan kargo tank......................................................................... 96 ekil 6.40 K pik blou (aft peak block) ............................................................................. 96 ekil 6.41 Yan blok (side block)........................................................................................... 96 ekil 6.42 Bloklarn montaj srasn ve yapsn gsteren bir strateji plan .......................... 97 v iii ekil 6.43 Double bottom blok kzak montaj krokisi ........................................................... 97 ekil 6.44 Bloun kzak eimine uygun olarak kaldrlmas................................................ 98 ekil 6.45 Kaldrlan bloun tayc yaplara ve nceki bloa yaklatrlmas.................... 98 ekil 6.46 Kzakta blok montaj devam eden bir tankerin elik teknesi............................... 99 ekil 6.47 Kzakta montaj devam eden bir dkme yk gemisinin elik teknesi ................. 99 ekil 6.48 Tersane alanndaki kaldrma ve tama altyaps (ak saha kreynleri) ............. 100 ekil 6.49 Bomlu havuz kreynleri ...................................................................................... 100 ekil 6.50 D kaplamadaki ilk kat boyas.......................................................................... 102 ekil 6.51 Kat boyalarnn uygulanmas ............................................................................. 102 ekil 6.52 Zehirli boyann tamamlanmas .......................................................................... 102 ekil 6.53 st binann boyanmas ...................................................................................... 102 ekil 6.54 Denize ini ncesi st bina ve harici kaplama boyasnn bitirilmesi ................. 102 ekil 6.55 Onarmna balanm boya hasar (touch-up ilemleri) ..................................... 103 ekil 6.56 Merdivenler ve yrme yollar .......................................................................... 105 ekil 6.57 Raf ve yklkler ................................................................................................ 105 ekil 6.58 Kargo tank giri hatchi....................................................................................... 105 ekil 6.59 Kilitli kinistin kapaklar..................................................................................... 105 ekil 6.60 Gemi gvertesindeki kargo devreleri ve hava firarlar ...................................... 106 ekil 6.61 Ana makinann yerine alnmas ......................................................................... 107 ekil 6.62 aftn yerine alnmas ........................................................................................ 107 ekil 6.63 Yerine alnm jeneratr .................................................................................... 107 ekil 6.64 Dmen yelpazesinin yerine alnmas ................................................................. 107 ekil 6.65 mekanlarn izole edilmesi .............................................................................. 108 ekil 6.66 Fayanslarn denmesi....................................................................................... 108 ekil 6.67 Tavan ve duvar panelleri ile st binadaki mobilyalarn yerletirilmesi............. 108 ekil 6.68 Yaam mahali ve makina dairesi havalandrma kanallar ................................. 108 ekil 7.1 Geminin denize ini ncesi kzaktaki konumu .................................................. 109 ekil 7.2 Yelpaze ve kana rakamlar................................................................................. 110 ekil 7.3 Kinistin sand ve snr markalar..................................................................... 110 ekil 7.4 Pervane, kilitler ve aft korumas ...................................................................... 110 ekil 7.5 Dmen makinas ................................................................................................ 110 ekil 7.6 Kzaktan kayarak denize ini ............................................................................. 111 ekil 7.7 Gemi altna srlen ve zerinde don ya bulunduran kalc kzaklar .............. 111 ekil 7.8 Kzaklarn ve papetlerin yerleimleri................................................................. 112 ekil 7.9 Geminin denize ini an ..................................................................................... 112 ekil 7.10 Romorkrle ekme............................................................................................. 113

ekil 7.11 Romorkrle yanatrma ilemi........................................................................... 113 ekil 7.12 Balama ve gvenli eriim ................................................................................ 113 ekil 7.13 Krikolar ile kaldrma ilemi............................................................................... 114 ekil 7.14 Kayc kzan yerletirilmesi ............................................................................ 114 ekil 7.15 Uygun dorultu iin yana doru kaydrma operasyonu .................................... 115 ekil 7.16 Uygun dorultu yakalandktan sonra rhtma doru ekme operasyonu ........... 115 ekil 7.17 Air-bag kullanm ile geminin denize indirilmesi.............................................. 116 ekil 7.18 Air-baglerin konumlandrlaca takaryalar aras boluklar............................. 116 ekil 7.19 Denize inite ilk hareketin bir i makinasyla verilmesi .................................... 117 ekil 9.1 Skmden geri kazanlan baz malzemeler ....................................................... 129 ekil 9.2 Aliaadaki skm blgesinden bir grnm.................................................... 130 ix ZELGE LSTES Sayfa izelge 3.1 Genel maliyete etki eden faktrler, ekipmanlar ve i kalemleri ....................... 25 x NSZ Dnya genelindeki tamaclkta en nemli aralardan biri elbette ki gemilerdir. Bu nedenle tersaneler ar sanayinin nemli kurulularndandr ve tersanelere gereken nem mutlaka verilmelidir. Tersanelerin, uluslararas rekabete katlabilmesi iin modern teknoloji ile donatlmalar ve iyi bir ekilde iletilebilmeleri gerekmektedir. Bu almamda, gemilerin yapm ncesi, yapm evresi ve yapm sonras periyotlarna armatr firma, klas kuruluu, dizayn bro ve retici tersane asndan gz atp, tersanede, retimin bel kemii olan retim kademelerini, mutlak suretle sahip olunmas gereken retim atlyeleri ve donanmlarn, kullanlan i makinalarn i ak erevesinde ele aldm ve gemilerin tamamlanp teslim edilmesinden sonra armatr firma tarafndan operasyonel anlamda uygulanmas muhtemel iletme koullarna ve mrn tamamlayan gemilerin skm ilemlerine genel olarak deindim. Bana bu konu zerinde alma frsat veren ve nemli yardmlarda bulunan deerli danmanm sayn Do. Dr. Tamer YILMAZa ve bata ailem olmak zere, almamda emei geen herkese teekkrlerimi sunarm. Ocak, 2006 lkay ZYT Gemi n. ve Mak. Mh. xi ZET lkemizde birok armatr firma ve tersane, yeni gemi ina konusunda byk problemler ve kargaalar yaamaktadr. retim ncesi, retim evresi ve retim sonras yerine getirilmesi gereken tm prosesler, hem armatr firma hem dizayn bro hem de tersane tarafnda ciddi skntlara neden olmakta ve etkin grev paylamnn olumasn engellemektedir. Oluan bu aksamalar, yksek bteli projelerde retimi riske atmaktadr. Sunulan bu almada imalat amalanan bir geminin karar verme aamasndan almaya balad ana kadar geen sre ayrntl olarak ele alnmtr. Gemi sahibinin gemi tipine ve boyutlarna karar vermesi ile balayan srecin, tasarm, klaslama ve imalat aamalar ve bu aamalarn birbiriyle olan ilikileri bu almada ele alnmtr. retimi dnlen gemilerin, ilk olarak tersaneye giren ve stoklanan malzemesinden, tm retim basamaklarna, kzaktaki montajna ve denizdeki donatmna kadar geen tm sre, prosedr ve tersane iindeki dngs bir plan dahilinde incelenmi ve aklanmtr. almada incelenen ana konudan yola karak; retimleri sonlanm gemilerin, armatr firmalar tarafndan kendi gemi iletme talimatlarna gre altrlmalarna genel olarak

deinilmi ve deniz hayatn tamamlayan gemilerin skm ilemlerine dair aklayc yaklamlarda bulunulmutur. Anahtar Kelimeler: Armatr firma, gemi dizayn, klas kuruluu, tersane, retim basamaklar, gemi iletme, skm ilemleri. x ii ABSTRACT A large number of ship owner companies and shipyards face great problems and confusions about new ship building. All processes required prior to, during and after the construction lead to serious troubles for the ship owner company, design office and shipyard, which then impede effective duty share. Such interruptions threat construction in high budget projects. In this study, the period from decision-making process for a ship to be constructed up to the stage she starts to operate is examined in detail. The process initialised by decision of the ship owner about type and sizes of the ship is discussed in this study along with identification of design, classification, ship building stages and the relations between these stages. The entire period, procedure and the cycle is analysed and explained within the frame of a plan, from the material of the planned ships, which is entered into the shipyard and stocked, to all construction stages, assembly on slipways, and equipping process on the sea. Beginning from the main subject examined in the study, it is generally discussed that constructed ships are operated by ship owner companies according to their own ship operation instructions, and explanatory approaches are presented regarding the scrapping process of the ships that have completed their life cycles. Keywords: Ship owner company, ship design, classification society, shipyard, production stages, ship operation and scrapping. 1 1. GR Bir geminin hayat, gemi sahibinin ina ettirmeyi dnd gemiye karar vermesi ile balar. Karar verme sreci geminin tipi, zellikleri, alaca deniz koullar, kapasitesi, armatrn finansal durumu, iletilme veya kiralanma koullar, gemi sahibinin tercih ettii ticari veya zel alma alanlarnn deien rekabet ve piyasa artlar gibi bir takm parameterleri ierir. Gemi sahibi, karar verdii gemiyi dizayn etmek zere bir dizayner ile almaya balamak zorundadr. Dizayner ile armatrn n dizayn aamasnda fikir birliini salamalar nemlidir, bylece daha sonraki ana retim srelerinde projenin aksatlmadan yrtlmesi salanm olacaktr. Armatrn yaptraca gemideki uluslararas geerlilik, gemiyi klaslayacak olan klas kuruluuna bal olacaktr. Klas kuruluunun, ilk karar verme aamasndan, geminin deniz hayatna balamas ve sonrasndaki tm evreler iindeki fonksiyonu, istekleri ve armatre salad avantajlar olduka byktr. Tm bu koullarn salanmas armatr retim iin yeterli imkanlara sahip tersane arama srecine itecektir. retimin yaplabilmesi iin armatr tarafndan yeterli zelliklere sahip ve kapasitif anlamda etkin bir tersanenin bulunabilmesi ina sreci ve kalitesini etkileyecek olan en nemli noktalardan biridir. Armatr, yaptrmak istedii gemiye ait olan paket dizayn birlikte alt dizayner veya dizayn brosundan aldktan sonra ina ettirmek istedii gemiye dair anlama salad retici ile bir artname oluturma srecine girecektir. na ncesinde zerinde anlama salanan artname ina koullarn ve gereklerini genel olarak tanmlamas nedeniyle olduka nemli bir belge niteliindedir. Genel olarak artname ieriinde teslim sresi, belirlenen retim fiyat, retimin eidi (malzemeli, malzemesiz, sadece iilik, full anahtar teslim vs.), armatr ve retici haklar gibi nemli konular yer alr. na edilmesine karar verilen gemilerin retim yntemleri olduka nemlidir. malat sresince, retim kademeleri iinde yer alan basamaklarn iyi bilinmesi ve problemsiz uygulanmas gerekir. Gemilerin, retimleri iin ilk olarak tersaneye giren ve stoklanan malzemesinden, teknenin kzaktaki montajna ve denizdeki donatmna kadar geen tm

srelerin, prosedrlerin ve tersane bnyesindeki dngsnn gz altnda tutulmas gerekir. Gemi inaat, kullanlabilecek teknolojiler asndan ok geni perspektif arz eden gl bir sanayi koludur. Bir geminin bugn iin ilkel saylabilecek metotlarla retimi sz konusu olduu gibi yksek teknolojiyi kullanarak da bunu salayabilmek mmkndr. Gemi retiminde uygulanacak teknoloji genellikle istenen teslimat sreleri, mevcut tersane kullanm 2 alannn bykl, tehizatn ve kaldrma makinelerinin kapasiteleri, talep, rekabet ve teknolojik an artlarna bal olarak deimektedir. Bir gemi inaatnda retim ak genellikle u srayla yrr; Geminin amacna uygun dizayn (optimizasyon, formun tesbiti ve gerekli deney havuzu almalarnn yaplmas, klas kuruluu kurallarna uygun inaat resim ve projelerin tamamlanmas), artnamelerin oluturulmas ve malzeme-tehizat siparilerinin planlanmas, Geminin ina eklinin belirlenmesi, Sac, profil, lama, kebent vs. malzemelerin ilenmesi, paralarn birletirilmesi ve bloklarn kzak zerinde montajlarnn yaplmas, Ana makina ve yardmclarn kzakta yerine alnmas ve montajlarnn yaplmas, Kk ya da byk yardmc makina ekipmannn kzakta, denizde ya da havuzda yerine alnp montajnn tamamlanmas, Tamamlanm elik teknenin denize indirilmesi, Meyil deneyleri, Seyir tecrbesi ve geminin teslimatdr. Tm bu retim aamalarndan gemi, klaslanm ve kalitesi belgelendirilmi gemiler, tersanece armatre teslim edildikten sonra armatr firmalara ait iletme prosedrleriyle altrlmaya hazr hale gelmi demektir. nas bitirilip armatre iletilmek zere teslim edilen gemi iin farkl bir dnem balam olacaktr. letilme tercihleri, gemi tipi ve armatrn ticari anlayna bal olarak ticari yk tamacl (petrol, kereste, kimyasal madde, ya trevleri, dkme yk, konteyner, tat vs.), yolcu tamacl, ticari veya spor/gezinti maksatl olmak zere birok dalda eitlilik gsterecektir. Armatr gemiyi iletirken altrd gemi veya gemilere uygun yk bulmak zorundadr. Baz armatrler sahip olduklar gemiler iin kendi bnyelerinde istihdam ettikleri brokerler vastasyla uygun ykleri bulabildikleri gibi zel ve bamsz olarak i yapan brokerler ile de alabilmektedirler, ayrca sahip olduklar gemileri baka byk firmalara kiralayan ve iletme tercihlerini bu ynde kullanan armatrler de mevcuttur. Armatr firmalar, finansal dnglerini ilettikleri gemilerden gelen Navlunla veya kiraladklar gemilerin gelirleriyle salarlar. Navlun; tanan ykn tanmasndan elde edilen ve armatre kazan olarak geri dnen bedeldir. 3 Gemiler bir takm uluslararas kurallara, standartlara ve reglasyonlara (IACS Kurallar, Klas Kurulularnn Kaideleri, CE, ISO, MARPOL 73/78, SOLAS 1974, ISPS Code, ISM Code, vs.) uygun olarak ina edilir, denetlenir ve denizde iletilir. Deniz hayatlarn amalarna uygun olarak srdren ve belirli bir yaa ulaan gemiler, armatr firmalar tarafndan ticari kavramlar ve uluslararas denizcilik kurallar gerei ya revizyona uratlacak ya da skme gnderilecektir. Bu nedenle, en az yeni gemi ina endstrisi kadar skm endstrisi de byk hareketlilik yaamakta ve nem arz etmektedir. 1.1 nceki almalar Gn getike i hacmi, kalitesi ve poplerlii artan gemi ina sanayi ile ilgili olarak son yllarda deiik tip ve amata birok alma yaplmtr. Bu tez konusunun genel kapsamyla benzerlik gsterenlerin yannda, alt balklarn zel olarak inceleyen birok alma da mevcuttur.

Taner (1990), eitli mhendislik ve bilim alanlarnda kullanlan optimizasyon yntemlerini incelemi ve optimizasyonun gemi n dizaynndaki uygulamalarn anlatm, gemi n dizaynn, non-lineer optimizasyon problemi olarak formle etmitir. Ylmaz (1993), gemilerin retimi iin ilk olarak tersaneye giren ve stoklanan malzemesinden, teknenin kzaktaki montajna ve denizdeki donatmna kadar geen tm retim prosesleri ve uygulanan ana ilemleri incelenmi, tersanelerdeki imalat ak ve bunlarn tersane ii dngsn ele almtr. Kk (1996), yeni gemi ina artnamesine ve hazrlanmasnda ele alnan esaslara deinmi, hazrlanacak artname ieriine, istenecek ve sunulacak plan ve dokmanlara k tutmu ve tm alt balklar ayrntl olarak incelemitir. Bak (1999), denizcilik sektrndeki olas risk faktrlerini belirlemi, bu faktrleri armatr firmalarn sektrdeki durular, gemi iletme ve altrma teknikleriyle badatrp analize etmi ve Gvenli Ynetim Kodu (ISM Code) ile bu kodun fayda ve gereklerini detayl olarak ele almtr. Civelek (2002), gemi ina sanayinde yer alan retim faktrleri ve sistemlerine deinmi, bu faktrleri uygulamal olarak ele alm ve analize etmitir. Koncavar (2002), hazrlad makalesinde Trkiye ve dnyadaki Gemi Skm Sanayine genel olarak deinmi, skm sektrndeki almalardan, alma yntemlerinden, Trkiye ve dnyadaki skm alanlarndan, geri dntrlen elik ve ekipmann ekonomik olarak 4 salad getirilerden ve bunlara ait istatistiki bilgilerden sz edip, alanlarn alma koullarndan ve bu koullarn iyiletirilmesi ynnde yaplmas gerekenlerden genel olarak bahsetmitir. Bayar (2003), anketler yardmyla uzman grlerine bavurup ok Kriterli Karar Verme yntemleri kullanarak tanker yani, gemi seimi iin zm bulmaya almtr. Armatrn ina ettirmeyi dnd gemiye dair karar verebilme srecinde olduka faydal bir alma olmasnn yannda bu alma iinde elde edilen dier bir sonu ile Trkiyedeki gemi-tanker piyasasna uygun, sadece tanker boyutu deil ayn zamanda tankerin teknik zelliklerini de kapsayan bir almaya k tutmutur. Enginer (2003), armatr firmalarn teknik kabiliyet ve yeterliliklerini ele alm, bu unsurlarn arttrlmasnda Bilgi Sistemleri Yaklamn incelemi ve Uluslararas Gvenlik Ynetimi (ISM) uygulamalarn analize etmitir. Erdngel (2005), tanker yani gemi n dizaynn ve ekonomik analizine etki eden parametreleri incelemi, armatr veya dizaynerin tankerler yani gemiler iin kullanabilecei bir bilgisayar program hazrlanmtr. Gemi n dizaynnda ok faydal olacak olan bu bilgisayar program Visual Basic programlama dilinde yazlmtr. Bu programla geminin-tankerin ana boyutlar belirlenmekte, endazesi oluturulmakta, hidrostatik, fribord ve g hesab yaplmakta, malzeme listesi ve maliyet analizi kartlmaktadr. 5 2. GEM SAHBNN YAPTIRMAYI DND GEMYE KARAR VERMES Armatrler, dnyadaki deien rekabet koullar, uluslararas denizcilik rgtnn filo yenileme ve gelitirme ynnde koyduu kurallar, iletme ve byme prensipleri erevesinde gemi yaptrmaya veya yeni gemi satn almaya karar verirler. zellikle gnmzde, byme ve rekabete ayak uydurma almalarnn n planda olmasnn yannda, srekli yeni gemi ina ettirip dnyann birok lkesine ve baka armatr firmalara satan ve ciddi kar marjlar elde eden armatrler de mevcuttur. Son zamanlarda byyen bu eilim, gemi iletmesiyle elde edilen karn ok zerinde getiri salamas nedeniyle tercih edilmeye balanmtr. ekil 2.1 Sava gemisi. ekil 2.2 Kimyasal/petrol rnleri tankeri. [16] Bir armatr firmann alma ekli, ticari anlay, tamaclk tr ve uluslararas denizcilik

rgtlerinin yrrle koyduu yeni dzenlemelere bal olarak ok sayda deiik tip ve amal gemi veya gemiler ina ettirilmektedir. ekil 2.3 Ykl bir konteyner gemisi. [16] 6 ekil 2.4 Dkme yk gemisi. Dnya apnda kendi gemilerini kendi balarna ileten armatr firmalarn yannda sahip olduklar gemileri byk firmalara kiralayan armatr firmalar da bulunmaktadr. Bu nedenle, yaplacak geminin tip, maksat ve boyutlar ya armatr firmann kendi ihtiya ve isteklerine gre belirlenmekte ya da kiralayan firmalarn ihtiyalarna gre kendiliinden olumaktadr. ekil 2.5 Ro-Ro gemisi. Donanma ihtiyalarna uygun sava gemilerinin imal edilmesinin yannda (ekil 2.1), kimyasal ve petrol trevleri tamacl (ekil 2.2), konteyner tamacl (ekil 2.3), dkme yk tamacl (ekil 2.4), Ro-Ro tamacl (ekil 2.5), yolcu tamacl (ekil 2.6) ve ekme-kurtarma hizmetleri en ok bilinen armatr firma tercihleridir. ekil 2.6 Yolcu gemisi. Bu tamaclk alanlarndaki yeni gemiler filolarn en teknolojik gemileri olucak ve her zaman getirisi en yksek yk tamak iin mteri bulucaklardr. Ayrca, yeni gemi mteriye her 7 zaman daha fazla gven verecek, sigorta irketleri gemi ve yk sigortasnda problem kartmayacak ve klas kuruluunun da kalitesine bal olarak gemi satlmak istendiinde dnya apnda mteri potansiyeline sahip olacaktr. ekil 2.7 elik gezinti teknesi. ekil 2.8 elik yelkenli yat. Ancak gemi veya gemilerin tipi, maksad, formu ve ana boyutlar ileten armatr firmann veya kiralayacak irketin tamak istedii yke, tama tipine, tayaca blgeye, kullanaca boaz ve kanallara, rekabet koullarna, popler gemi tonajlarna, liman aralklarna vs.ye bal olacaktr. ekil 2.9 Mega yat. 8 Ticari tamaclk sektrnn yannda elence, turizm ve gezinti dalnda hizmet veren muhtelif armatr firmalar da mevcuttur. Bu firmalar sahip olduklar elik gezinti tekneleri (ekil 2.7), elik yelkenli yatlar (ekil 2.8) ve mega yatlar (ekil 2.9) ile talebi karlamaya almakta ve filolarn daha modern teknelerle zenginletirerek rekabete ayak uydurmaktadrlar. Yk ve yolcu tamaclnn yannda, ekme ve kurtarma hizmeti veren bir ok armatr firma da bulunmaktadr. Bu firmalar da deien gemi tonajlarna ve ekme-kurtarma blgelerine bal olarak deiik ebat ve kuvvetlerde romorkrlere ihtiya duyacaklardr (ekil 2.10). ekil 2.10 Romorkr. [8] Dnya denizleri tm armatr firmalarn reklamlarn gemileriyle yaptklar snrsz bir platformdur. Bu nedenle byk ve teknolojik bir filo, yaplabilecek en iyi reklam olacaktr. te tm bu anlatlanlar ve istatistiki bilgiler nda armatr firmalar ina ettirmek istedikleri gemi veya gemilerin ilk oluumlarna karar vereceklerdir. Ancak, armatr kendi btesini, kaliteli retim yapan tersaneleri, ina maliyetlerini vb.ni de deerlendirme kapsamnda bulunduracaktr. Tm bu anlatlanlar nda, armatrn yaptrmak istedii gemiye karar verme srecini, ekil 2.11de gsterilen bir ak diyagram iinde basamaklar halinde incelemek mmkndr. 9 ekil 2.11 Armatr karar verme sreci ak diyagram. Armatrn Byme Politikas ve Sektrdeki

Ticari Durumu Yapt veya Yapmak stedii Ticari Tamacln Tr Hedefledii Tamaclk Hacmi Pay Elde Etmeyi Dnd Sektrdeki Rekabet Koullar Armatr Firmann Finansal Altyaps ve z Deerleri almay Dnd Blge veya Blgelerin Etd (Kanallar, limanlar, deniz koullar, tamaclk tr vb.) allacak Blgedeki htiyac Karlayabilecek Tip, Hz, Tonaj ve Kapasite Aralnn Tesbiti Tespit Edilen Aralktaki Gemilerin Fiyat, Kapasite ve Teknik zelliklerini Kapsayan Tecrbelere Dayal Fizibilite Raporlar Olarak, Olas Gemilerin letme Maliyetlerinin Saptanmas Maliyet ve htiyac Karlama Yeterlilii Kapsamnda Tip, Boyutlar, Hz, Tonaj, Kapasite ve Teknik zellikler Gibi n Kararlarn Verilmesi Tahmini Boyutlar Belli Olan Geminin Dizayner le Yaklak Maliyet Analizi Dizayner le Gemi n Dizaynnn Yaplmas Karar Verilecek Geminin Tahmini Maliyeti Geri Dndrme Sresi ve lerideki Srete Elden karlabilme Yeterlilii Armatrn Finansal Altyapsn Tekrar Gzden Geirmesi ve Kredi Olanaklarn Deerlendirmesi Armatrn Yaptraca Gemiye Tam Olarak

Karar Vermesi 10 3. GEMNN GENEL TASARIM AAMALARI Deniz tamaclndaki deiik zorunluluk ve istekler farkl tip ve byklkteki gemilerin domasna sebep olmutur. Gemi tiplerinin ve byklklerinin farkl olmasnda ekonomik ve teknolojik gelimelerin etkisi olduka nemlidir (Ylmaz, 1993). Gemi sahibi, tamay dnd byk miktarlardaki yk herhangi bir kayba uratmadan, en gvenli, en ucuz ve en ksa zaman diliminde bir yerden baka bir yere tamay ve bu faaliyet sonucu kurulu veya kiisel olarak ekonomik yarar salamay hedef alacaktr. u halde, armatrn istedii gemi, tamay ekonomik ynden yararl hale sokabilecek her trl teknik zellikleri tamaldr. Bunlara ilave olarak, geerli ulusal ve uluslararas tm deniz ve emniyet kurallarna uygun, kullanclar ve tanan yk-yolcu asndan gerekli konforu yeterli dzeyde barndran bir geminin retilmesi zorunludur. Teknik karakteristikler mal sahibini dorudan ilgilendirmemekle beraber geminin yzmesi, stabilitesinin iyi olmas, mukavemeti gibi nemli ve salanmas gereken karakteristikleri iine aldndan, bunlarn ou ekonomik artlara deiilemeyecek etkenlerdir. Makul bir gemi sahibi, teknik artlara gerektiinde boyun emesini bilen ve ekonomik isteklerin limitlerini bunlarla ereveleyen tecrbeli bir armatr demektir. Gemi dizayn, birok istein ve kuraln teknik bilgilerle ekonomik zorunluluklarn, estetik ve konforda birletii nokta olmakla beraber, Gemi naat Mhendisi ise bunlar arasndaki bamll en optimal ekilde kuracak ve proje haline getirecek olan kii olmaldr. O halde, bir Gemi naat Mhendisi; Teknolojik stnl olan bir dizayn meydana getirmelidir, Armatr ynnden en ekonomik zm temin etmelidir, Dizayn edilecek olan gemi, inaat yapacak tersane iin en uygun retim olanan sunabilmelidir. Bir gemi dizaynndaki en temel unsur armatr firmalarn istekleridir. Armatr firma alt ve almay tasarlad limanlar arasndaki deniz tamaclna ait yeterli istatistiki bilgiyi toplam ve deerlendirmi olmaldr. Bunlara dayanarak aadaki hususlar kapsar ekilde hazrlanm bir artname dizaynere nceden verilmek kaydyla ie balanmaldr. Bu artname armatr firmann genel gr ve isteini kapsayacak ekilde onun adna bir gemi inaat mhendisi tarafndan da hazrlanm olabilir, bu da armatrn istei demektir. Geminin tipi, yaklak ana boyutlar, hz, yaklak genel formu ve alaca yol, Gemideki deiik sistemler (otomasyon, bakm-tutum, yedek paralar, ykleme-boaltma), 11 Ekipman tipleri-paralar, uygunluu, servis kolaylklar vs.dir. Dizayn yapacak olan mhendis, bu talepleri gz nnde tutarak optimal zm veren dizayn metodlarna bavurmaldr. Armatrn istekleri dorultusunda gz nne alnmas gereken boyutlar unlardr; Tam boy (LOA) Kaimeler aras boy (LBP) Su hatt boyu (LWL) Kalp geniilii (B) Ana gverteye kadar kalp derinlii (D,H) Draft (T) Deadweight (DWT) Ne istediini bilen bir armatr firma, ina ettirmek istedii geminin genel ve teknik zelliklerine dair gerekli tm almay ok nceden tamamlamaldr. n dizayn aamasnda hem dizaynere yardmc olmas hem de istenilen teknik zelliklerin geree yaknlnn snanmas asndan armatr firma dizayn departmanna bir zellik listesi gndermelidir. Bu

zellik listesinin kapsam genellikle u ekilde olur; Geminin dnlen ismi, Bayra, Bal olduu liman, Projenin dnlen balang tarihi, Projenin balayaca tersane ismi, Ticari ve idari operatr isimleri, Geminin ama, elik konstrksiyon ve varsa kargo operasyonlarnn genel tanm, Varsa kargo tanklarnn ve kapasitelerinin genel ematik gsterimi, stenen ana boyutlar, Maksimum draftta istenilen dead-weight, gross ve net tonaj, ematik kargo tank yerleimi, stenilen servis hz ve gnlk yakt tketimi, Kargo dnda gerekli dier tanklarn tahmini kapasiteleri, stenilen klas kuruluunun ismi, Kargo tehizat olarak kullanlmak istenen ekipmanlar, Geminin ana ve yardmc gvertelerine yerletirilmek istenen ekipmanlar, 12 Bulunmas istenen gemi ana ekipmanlar (dmen yelpaze tipi, dmen makinas, bow thruster vs.), Makina dairesinde yer verilmek istenilen ana ve yardmc makinalarn listesidir (Ylmaz, 1993). 3.1 Gemi Dizaynna Etki Eden Parametreler Herhangi bir mhendislik rnnn dizaynnda dizaynerin temel ilevi sz konusu rnn imal edilmesi iin gerekli bilgiyi salamaktr (Sarz, 1995). Bu ilem srasnda dizayner belirli kstlarla snrlanm olarak deiik dizayn konfigrasyonlar gelitirmek ve bunlarn iinden en uygununu semek durumundadr. Genel anlamda bir mhendislik dizayn ilemi ekil 3.1deki gibi 6 kademeli bir ak diyagram ile gsterilebilir; 1. Problemin tantlmas ve formlasyonu; bu aamada problem henz yeterince detayl olarak tantlmamtr ve dizaynerin elinde konu ile ilgili yeterli bilgi birikimi yoktur. Dizaynerin ilk yapaca i dizayn amalarn ak bir ekilde formle etmek olmaldr. 2. Problemin tanm yapldktan sonra dizayner bu problemi zmede kendisine gerekecek bilgi kaynaklarn toplamaya balar. 3. Bu aamada dizayner probleme zm olabileceine inand deiik kavramlar gelitirir. 4. Bir nceki aamada gelitirilen alternatif kavramlar bu aamada teorik, ampirik veya deneysel yntemler kullanlarak analiz edilir. 5. Yaplan analiz sonularna gre gelitirilen alternatiflerden birinin seilmesi gerekir. Bu ilem iin deiik optimizasyon yntemleri kullanlabilir. 6. 1.-5. kademeler arasnda yaplan ilemler teknik raporlar ve izimler halinde belgelenir ve ilgili kiilere sunulur. Gemiler ve genelde deniz aralar en karmak mhendislik rnlerinden biridir. Bir geminin dizayn ok deiik teknolojilerin entegrasyonunu gerektiren g bir itir. Geminin devaml deien ve tehlikeli olabilen bir evrede alyor olmas ve gerektiinde aylarca kendi kendine yeterli olmas zorunluluu bu ilemi daha da zorlatrr. Ayrca otomotiv veya uak endstrisinde olduu gibi bir prototip retip deneme ans da ok zel haller dnda yoktur. Bir gemi dizaynerinin gemi dizaynnn her bir teknik alannda uzman olmas beklenemez. Ancak iyi bir dizaynerin bu alanlardaki bilgi birikiminin, btnl olan bir dizayn yaratabilecek dzeyde olmas zorunludur. Genelde her adan mkemmel bir dizayn yaratmak 13

olanaksz olduu iin dizaynerin temel grevi gemiden beklenen deiik ilevler arasndan dengeli bir btnlk salamaktr. Gemi dizayn normal olarak hidrodinamik, stabilite, mukavemet gibi deiik mhendislik bilimlerinin uyguland bir alandr. Ancak bunlarn yannda dizaynerin dier bir nemli grevi de gemideki karmak blme ve kompartmanlarn ilevsel bir btnlk salayacak ekilde dzenlenmesidir. Bylece gemi dizayn ok ilevli, kendi kendine yeterli, sosyal ve karmak bir yap olarak karmza kmaktadr. Yeni bir dizayn, ortada yeni bir geminin inasna gerek duyulduu an balayacaktr. Bir gemi ina etmekteki temel ama ise bir payloadu (kargo, yolcu veya bir silah sistemi) belirli bir alanda belirli bir hzla tamaktr. Gemiyi sipari eden kii veya kurum o gemiden beklenen gerekleri ak bir ekilde belirtmelidir. Bu gereklerden hareket eden dizayner bu gerekleri en iyi ekilde yerine getiren ayn zamanda yasal ve sosyal adan kabul edilebilir en ekonomik dizayn gereklemeye alacaktr. ekil 3.1 Mhendislik dizayn. (Sarz, 1995) Problemin Tantlmas Ve Formlasyonu Bilgi Birikimi Kavram Dizayn SENTEZ Alternatiflerin Gelitirilmesi ANALZ Alternatiflerin Analizi Deerlendirme ve Optimizasyon SUNU 14 Genelde gemi dizayn aadaki temel admlar izler; 1. Gemiden beklenen ilev ve performans karakteristiklerinin belirlenmesi; bu aamada ayrca ina ve iletim maliyetleri saptanr ve dizayn ve ina iin bir takvim hazrlanr. 2. Dizayn snrlayacak olan kstlarn belirlenmesi; bu kstlar teknik, ekonomik, yasal, politik veya shhi olabilir. 3. Gemiden beklenen ilev ve performans saptanan kstlar altnda gerekletirebilecek alternatiflerin gelitirilmesi. 4. Bir nceki aamada gelitirilen alternatiflerin beklenen ilev ve performans kriterlerine gre kontrol ve ilerinden en uygun (optimum) olann daha da gelitirilmek zere seilmesi. 5. Bir nceki aamada seilen alternatifin n dizayn aamasnda detayl olarak gelitirilmesi ve ina ilemine balayacak yeterlikte dizaynn tanmlanmas. 6. nann tamamlanmas, seyir ve servis tecrbelerinin sonularnn daha sonraki dizaynlarda kullanlmak zere dizaynere iletilmesi. Genelde dizayn ilemi ve zellikle kavram ve n dizayn aamalar iteratif bir yapdadr. Bir alanda yaplan bir deiiklik dier alanlarn da etkileyecek ve bu alanlarn tekrar analiz edilerek gerekli dzeltmelerin yaplmas gerekecektir. Her bir aamada dizayner performans karakteristikleri arasnda dn vermek zorunda kalacaktr. Sonuta ortaya kan gemi sistemi, byk olaslkla pek ok alt sistemleri optimum olmaktan uzak, kompromize bir zm olacaktr. Geleneksel olarak gemi dizayn ilemi ekil 3.2de gsterildii gibi bir dizayn spirali ile temsil edilir. Dizayn spirali dizaynn iteratif yapsn ve ideal zme doru gidiini idealistik olarak gsterir. Dizayn spiralinin balang noktas dizayndan beklenen gereklerin belirtilmesidir. Bu gereklerle ie balayan dizayner kaba bir yerleim plan hazrlar ve yaklak yntemler ve gemi deneyimlerden yararlanarak istenen amalar yerine getirebilecek bir geminin

deplasmann ve ana boyutlarn belirler. Bu deerler geminin ina edilecei tersanenin kzak ve havuz kapasiteleri ile geminin iletim hatt zerinde bulunan kanal, nehir gibi engellerle snrlandrlm olabilir. Daha sonra dizayner eldeki yerleim plan ve gemiden beklenen teknik performans karakteristiklerine gre ekil 3.3de gsterildii gibi bir tekne geometrisi ortaya karr. Burada yine gemi deneyimler, standart seriler veya yaklak ampirik yntemler kullanlabilir. Tekne formunun ortaya kmas ile geminin hidrodinamik performans ve stabilite karakteristikleri yaklak olarak belirlenebilir. Buradan geminin 15 diren ve sevk hesaplar yaplp bir makina seimi gereklenir. Makina seimi ile makina dairesi boyutlandrmas ve makina ile yakt arlklar belirlenebilir. Bundan sonra kaba bir arlk ve hacim hesab yaplabilir. Eer hesaplanan hacim ve arlk dengesi geminin kendisinden beklenen ilevi yerine getirmesine olanak vermiyor ise spiralin bana dnlr ve ana boyutlar ve/veya form katsaylar deitirilir. Genellikle bir ka iterasyondan sonra gemiden beklenen ilevleri karlayacak bir gemi formu elde edilir. Bundan sonraki aamalarda bu form daha detayl olarak incelemeye alnr. Boyuna mukavemet hesaplarna dayanarak bir orta kesit boyutlandrmas yaplr ve klas kurulularnn kurallar ile kontrol edilir. Detayl stabilite, diren, sevk, manevra ve denizcilik hesaplamalar yaplr ve gerekirse model deneylerine bavurulur. ekil 3.2 Dizayn spirali. (Sarz, 1995) 16 ekil 3.3 Gemi Endaze plan. 17 3.1.1 Gemi Dizaynnn Karakteristik zellikleri Gemi dizayn ilemi deiik teknik, ekonomik, politik, sosyal ve yasal alanlar kapsar (ok ilevli). Dizayn ilemi srasnda dizayner birden fazla amac gereklemek zorunda kalabilir. rnein ina maliyeti, makina gc ve gemi hareketlerini minimum yaparken stabilite, kar ve sevk verimini maksimum yapmak (ok kriterli). Bir gemi dizayn ileminde gemiden beklenen amac gerekleyen teknik ve ekonomik olarak fizibil olan birden fazla zm olabilir (ok zml). Herhangi bir gemi dizayn ileminde iterasyon kanlmazdr (iteratif). Gemi dizayn ilemi karmak teknik ve ekonomik alanlar kapsadndan bu alanlardaki hesaplamalarda kullanlan yntemlerde baz yaklamlar yaplmas zorunlu olabilir (yaklak). Gemi dizayneri belirli teknik, ekonomik, yasal, politik, sosyal veya shhi kstlarla snrldr (kstl). 3.1.2 Dizayn Gerekleri Ticari gemilerin byk ounluu iin temel ama gemiyi iletene kar salamaktr. Gemi sahibi gerek duyduu gemiyi baz ilevsel fonksiyonlar (genellikle tama kapasitesi, seyir hz ve iletim hatt) ile tanmlar. Bu bilgi ile harekete geen dizaynerin grevi bu gerekleri en iyi ekilde gerekleyecek ve teknik, yasal vs. alardan da kabul edilebilir bir gemiyi yaratmaktr. Sava gemileri ve baz servis gemisi trleri ticari gemilerden farkl olarak kardan farkl amalarla dizayn edilirler. Ancak bu gemilerde ticari gemilerde olduu gibi ina ve iletim iin para gerektirirler. Bu nedenle ekonomik analiz her tr gemi dizaynnda en nemli aamalardan biridir. Tersane asndan ekonomik bir gemi inas en ucuza gelen gemidir. Gemi ileticisi iin ise geminin iletim giderleri ve kar yapabilme zellii daha nemlidir. Bu nedenle seilen kriter hem ina hemde iletim giderlerini kapsamaldr. te yandan geminin hidrodinamik performans karakteristikleri de ekonomik kritere dahil edilmelidir nk ekstra diren ve kaybolan sevk verimi daha fazla makina gc ve yakt sarfiyat gerektirecektir.

Ayn ekilde geminin denizcilik zellikleri de dolayl ve dolaysz hz kayplar nedeniyle ekonomik analize dahil edilmelidir. 18 3.1.3 Gemi Dizayn Probleminin Formlasyonu Dizayn ileminin banda dizaynerin elindeki veriler gemiyi sipari eden tarafndan istenen tama kapasitesi, hz ve seyir ap deerleridir. Kullanlmas istenen makina tipi gemi sahibi tarafndan belirlenebilir. Geminin ina edilecei tersane kzak veya havuzu ana boyutlar zerinde baz kstlar getirebilir. Dizaynerin temel grevi gemiyi sipari edenin bekledii ilevleri yerine getirecek ve ayn zamanda teknik, yasal ve sosyal alardan kabul edilebilir bir gemi yaratmaktr. Bu durumda dizaynerin dizayn kriterleri yle sralanabilir. retim Maliyeti: Genellikle geminin bykl, ana boyutlar ve elik tekne arl ile karakterize edilebilir. Dizayner tarafndan minimize edilmeye allr. letim Maliyeti: Geminin diren ve sevk karakteristikleri ile, makina tipi ve gc, yakt sarfiyat ve bakm tutum masraflar ile karakterize edilebilir. Dizayner tarafndan minimize edilmeye allacaktr. Kar Yapma Kapasitesi: Geminin yk tama kapasitesi, kargo tipi, ykleme boaltma kapasitesi, kanal ve liman rsumlar ile karakterize edilir. Teknik Performans: Genel denizcilik zellikleri ve manevra kabiliyeti ile karakterize edilir. Gvenlik: Geminin stabilite, mukavemet, denizcilik zellikleri ve gvenlik ekipman ile karakterize edilir. Bu durumda dizaynerin temel dizayn kriterleri aadaki gibi sralanabilir; Geminin tama kapasitesinin maksimum yaplmas, Geminin boyutlarnn minimum tutulmas, Geminin direncinin minimum, sevk veriminin maksimum yaplmas, Stabilite ve denizcilik zelliklerinin maksimum yaplmas. Bu amalar gerekletirmeye alrken dizayner aadaki kstlarla snrldr; Kzak, havuz, kanal boyutlar nedeniyle ana boyutlara gelen kstlamalar, IMO stabilite kriterleri, Uluslararas fribord kriterleri, Klas kurulularnca uygulanan yapsal mukavemet kriterleri. Yukardaki kstlar altnda ngrlen dizayn hedeflerini gereklemek zere dizaynerin grevi deiik alternatifler gelitirmek ve bunlar iin aadaki kontrolleri yaparak en uygun alternatifi semektir. Kapasite, tonaj, ana boyutlar, 19 Yerletirme plan, Hidrostatik, Stabilite, Arlk hesab, G hesab ve makina seimi, Boyuna mukavemet ve temel yap elemanlarnn seimi, Denizcilik analizi, Fribord. 3.2 Gemi n Dizayn n dizayn, balca armatr isteklerinin teknik ller iinde deerlendirilmesi suretiyle ekil 3.4de gsterildii gibi model tekne grnmlerinin gelitirilmesi ve bunun yaplabilirliinin olup olmadnn gsterilmesi ilemidir. Gemi n dizaynnda dizaynerin temel amac tm teknik, yasal ve sosyal gereksinimleri karlayan ve ayn zamanda en ekonomik olan bir dizayn yaratmaktr. n dizayn, yatrma karar vermede temel unsurdur. Bu aama, byle bir yatrmn ekonomik sonularn ksmen de olsa ortaya karabilir. Bu almaya dayanarak

esas dizayna geilmesi kolaylar. Yeni bir gemi dizaynnda ilk adm geminin ana boyutlarnn ve tekne formunun belirlenmesidir. Ana boyutlar ve tekne formu, geminin tama kapasitesi, stabilite, hidrodinamik performans gibi fonksiyonlar zerinde son derece etkilidir. Bu parametrelerin seiminde baz ekonomik, teknik, yasal, sosyal veya shhi dizayn koullar salanmaldr. Yani bu parametreler belli sayda denklemin zm olmaldrlar. Ancak bir gemi dizayn probleminde bu denklemlerin says ok fazladr ve dizaynerin baz yaklamlar yapmas zorunludur. Gemi n dizaynnda yukarda belirtilen zorluklardan dolay kesin ve evrensel bir yntemden sz etmek zordur. Aksine denebilir ki her dizayner kendi yntemini kendi gelitirir. Yine de bu yntemleri aadaki gibi gruplara ayrmak mmkndr (Sarz, 1995). ekil 3.4 Prototip olarak kullanlabilecek bir teknenin boyuna kesit grnm. 20 Ana Gemi Yaklam (Mevcut Gemilerden Dizayn): Gnmzde yaygn olan teknik yaynlar ve iletiim olanaklar sayesinde dizaynerin yeni bir dizayna yeterli derecede benzer bir ana gemi bulmas olasdr. Byle bir gemi yeni dizayn iin bir balang noktas kabul edilir. Eer kullanlan ana gemi daha nceden denenmi ve iyi sonular vermi bir gemi ise bu yntem kullanm son derece kolay bir yntemdir. Ancak yeni teknolojik gelimeler gerektiren alanlarda bu yntemin kullanlamayaca aktr (Sarz, 1995). Mevcut bir gemi esas alnmak sureti ile yeni talepleri karlamak iin yaplacak deiimlerin meydana getirecei yeni deerlerin, bilimsel-teknik ynden geerli olmas ve ulusal-uluslararas kurallara uygunluunu salayacak biimde deitirilmesiyle yeni bir gemi elde edilecektir. Bu deiiklikler, sadece geometrik ynden olabilecei gibi yalnz arlklarn dzenlenmesi sureti ile de yaplabilir. Sonu olarak da her bir dzeltmenin srekli olarak dier unsurlara etkisi gz nnde tutularak sonuca gidilir (Kafal, 1982, 1999). ekil 3.5, ekil 3.6, ekil 3.7 ve ekil 3.8de gsterilen gemiler, elde edilmek istenen gemi tip ve formlarnn belirlenmesinde nemli prototipler olarak kullanlabilir. ekil 3.5 Konteyner gemisi formunun profil ve orta kesit grnmleri. ekil 3.6 Dkme yk gemisi formunun profil ve gverte kesit grnmleri. Grafik Yoluyla n Dizayn: Bu yntemde uzun bir zaman aralnda dizayn edilmi gemilere ait datalardan elde edilen dizayn erileri yardm ile yeni geminin karakteristikleri belirlenir. Bu yntemle elde edilen gemiler iyi ve kt dizaynlar arasnda bir ortalama 21 dizayn temsil ederler. Bu tr dizaynlar byk olaslkla gvenli fakat klasik dizaynlar olacaklardr ancak bu durum her zaman istenen bir ey olmayabilir (Sarz, 1995). ekil 3.7 Romorkr formunun profil ve gverte kesit grnmleri. ekil 3.8 Kimyasal ve ya tankeri formunun profil ve orta kesit grnmleri. Parametrik Analiz Yaklam: Gemi n dizaynnda dizayner hem gemiyi ina edecek olanlarn ve hem de gemiyi iletecek olanlarn isteklerini karlamak durumundadr. Gemiyi ina edenler genellikle en kk boyutlarda, en dk makina gcne sahip, en az malzeme ve iilik maliyetine sahip bir dizayn tercih edeceklerdir. Dier taraftan gemi iletmecisi en dk satn alma maliyetinin yan sra en dk iletme maliyeti ve en fazla kazan getirme yetenei ile ilgilenecektir. Bu isteklerin hepsine ayn anda yant verebilen bir dizayn yaratmak genellikle olanakszdr. Bu durumda dizayner deiik dizayn parametrelerinin en iyi deerlerini elde etmek zere bunlar parametrik olarak deitirme ve bu parametrelerin geminin tekno-ekonomik performans karakteristikleri zerindeki etkilerini inceleme yoluna gidebilir. Gerek bir gemi dizayn probleminde bu tr parametrelerin says ok fazladr ve baz temel parametrelerin seilmesi zorunludur (Sarz, 1995). 22 Sistematik Analiz (Optimizasyon Yntemi): Gemi dizaynnda optimizasyon

yntemlerinin uygulanmasnda dizaynerin temel amac verilen dizayn koullarn salayan alternatifler iinden en ekonomik olan bulmaktr. Pek ok rutin dizayn hesabnn ve kontrolnn ok sayda alternatif dizayn iin gereklenmesini gerektiren bu yntem bilgisayar kullanmn gerektirir (Sarz, 1995). Dizayn istenilen gemiden armatr taleplerine, teknik zelliklere ve ulusal-uluslararas kurallarn kstlamalarna uyabilecek bir n dizayn blgesi iinde kalnmak zere yatay, dey veya diyagonal taramalarla, btn artlara uyar bir geminin bulunmasna sistematik analiz veya optimizasyon yntemi denir. Bazen buna iterasyon ile optimizasyon da denilmektedir. Sistematik analiz uygulamas yaplrken mevcut gemilerden veya temel bilimsel verilerden elde edilmi analitik bantlarn kullanlma zorunluluu yoktur (Kafal, 1982, 1999). n dizayndan sonra inaatn yaplmasna karar verilebilmesi iin maliyet unsurlar, inaatn yaplabilmesinde lzumlu kredi miktarlar ve artlar, malzeme-tehizat vb. teminindeki yurt ii veya yurt d imkanlar ve bunlara ait etd ve projelendirme durumlar, tersanelerin i durumlar, fiyatlar ve ina sresi gz nne alnacaktr. Bu ok ynl tekno-ekonomik incelemenin sonucunda bu tip bir geminin yaplmasnn mmkn olup olmadnn tespiti gereklidir. Bundan sonra armatr geminin esas dizaynn isteyecektir (Ylmaz, 1993). n dizayn sonrasnda elde edilen ktlar ekil 3.9da gsterilmitir, esas dizayna geii salayacak olan maliyet analizi n dizaynn hemen sonrasnda yaplr. ekil 3.9 n dizayn ktlar. (Erdngel, 2005) 23 Ekonomi pek ok deiik ekilde tanmlanabilir ve bu tanmlarn ounda ekonomi paradan ok snrl kaynaklarn aklc kullanm ile ilgilidir. Bylece genel bir ekonomi tanm snrl miktardaki kapitali sonsuz saydaki seenekler arasndan en uygun ekilde deerlendirmek eklinde olacaktr. Bylece mhendislik ekonomisi toplumun gereksinimlerini snrl i gc, malzeme ve parasal kaynaklar en verimli ekilde kullanarak yerine getirecek dizaynlarn gereklenmesidir (Sarz, 1995). Bu anlamda, gemi maliyetinin belirlenmesi olduka nemli bir problemdir. Armatr yaptrmak istedii geminin kendisine ne kadara mal olacan bilmek ister. Gemi inaatnda retimin uzun srmesi ve ina srasnda oluan gelimeler nedeniyle maliyet hesabnn mmkn olduunca dikkatli ve sratli yaplmas gerei ortaya kar (Erdngel, 2005). 3.2.1 Gemi na Maliyetleri Gemi n dizaynnda ina maliyetlerinin hesabnda arlk hesabnda olduu gibi tekne, donanm ve makina gruplar ayr olarak ele alnr ve her bir grup iinde iilik, malzeme, overhead ve kar maliyetleri ayr olarak hesaplanr (Sarz, 1995). Armatr firma ve tersaneye dnecek olan elik tekne toplam maliyet unsurlar ve bu unsurlarn toplam maliyet asndan yaklak yzdelik dalmlar ekil 3.10da verilmitir. ekil 3.10 ilik ve genel giderlere dayal toplam maliyet unsurlar ve yaklak dalmlar. MALYET %100 denen ilik Bedeli (Montaj, Kaynak, Talama leri vs.) % 40 Malzeme (Sac, Hollanda Profili, Kebent, I-U Profilleri vs.) % 25

Tersane Genel Giderleri (Personel Giderleri, Elektrik, Su, Hava vs.) % 15 Vin Hizmetleri (Atlye Vinleri, Ak Saha Vinleri, Kiralk Vinler vs.) %5 Sarf Edilen Malzeme (Elektrod, Kesme, Cugul ve Talama Talar, Zmpara, vs.) % 15 24 Tekne Maliyeti: Tekne malzeme maliyeti genellikle harcanan elik malzeme miktarna bal olarak belirlenir. Bu fiyata tm levha, profil ve kaynak malzemeleri dahildir. Tekne ina iilik maliyeti iin ncelikle gerekli adam-saat saysnn bulunmas gerekir. Bu saynn birim iilik creti ile arplmas ile toplam tekne iilik maliyeti bulunacaktr (Sarz, 1995). ilik cretlerinin hesaplanma ekli lkeler arasnda byk farkllklar gsterebilmektedir, bu nedenle lkeler arasnda karlatrmalar yaplrken bu farklarn dikkate alnmas gereklidir. elik teknenin genel iilik maliyeti, kendini oluturan retim kademelerine ve yaklak yzdelik dalmlarna gre ekil 3.11de verilmitir. ekil 3.11 elik tekne iilik maliyetinin retim srasna gre ayrlmas ve yaklak dalm.
Profiller ve ufak takviye elemanlarnn hazrlanmas (Malzeme ve iilik) % 15 Kesilmi tek para saclarn hazrlanmas, yzey hazrl ve gerekiyorsa bkm ilerinin yaplmas (Talama ve bkm iilii) % 10 Tek levha ile tek levha ya da tek levha ile bir veya birden fazla profilin birletirilmesi ile kk gruplarn n imalatnn yaplmas (Kaynak, talama ve dorultma iilii) % 10 Bir veya birden fazla levhann kaynaklanarak aln alna birletirilmesi ile elemansz panellerin imalatnn yaplmas (Montaj ve tozalt kaynak iilii) % 10 Stifner veya tlani gibi takviye elemanlarnn elemansz dz panele

montaj ve kaynatlmasyla elemanl panelin oluturulmas (Panel montaj ve kaynak iilii) % 15 Bir veya birden fazla kk grubun tek profil ve/veya tek Levha ile birletirilmesinden sonra dz panel, eimli panel veya yukarda bahsi geen gruplar ve elemanlarn montajyla gruplu panelin imal edilmesi % 10 Dz veya eimli panellerin zerine gruplar ve elemanlarn, daha sonra da bunlarn zerine baka bir dz veya eimli bir panelin konulmasyla blok imalatnn yaplmas (Blok montaj ve kaynak iilii) % 15 Atlye ve sahada retilen bloklarn kzak zerinde birletirilmesiyle elik teknenin oluturulmas (Montaj ve kaynak iilii) % 15 ELK TEKNENN KIZAK ZERNDE OLUTURULMASI % 100

25 Donanm Maliyetleri: Donanm maliyetleri geminin tip ve ilevine bal olarak byk farkllklar gsterdiinden n dizayn aamasnda hesab olduka zordur. Ancak, daha iyi bir yaklamn olmad durumlarda tekne malzeme maliyetinde olduu gibi donanm malzeme maliyeti de ton bana birim maliyet deeri ile hesaplanabilir (Sarz, 1995). Makina Maliyetleri: Makina maliyetlerinin n dizayn aamasnda, genellikle yaklak olarak hesaplanan ana makina gc temel alnabilir. Daha sonra bu gc verecek olan makinaya ait katolog fiyat 2.7-2.8 aras bir faktr ile arplarak toplam makina maliyeti bulunabilir (Sarz, 1995). Genellikle donanm ve makina maliyetleri, elik tekne maliyetine oranla ok daha fazla olmaktadr. Bunun asl sebebi, donatlacak malzemenin miktar fazlal ve teknolojik yaps ile donatan elemanlarn ve bunlar kontrol eden teknik kadronun getirdii ekstra maliyet girdileridir (zyiit, 2002, 2003a). Genel maliyete etki eden faktrler, ekipmanlar, donanm tehizatlar ve i kalemleri izelge 3.1de verilmitir. izelge 3.1 Genel maliyete etki eden faktrler, ekipmanlar ve i kalemleri (Erdngel, 2005) elik Tekne Maliyeti Sac Profil Boru Valfler Paslanmaz Boru ve Fittingler Elektrik Kablolar Proje Kontrol ve Danmanlk Klas Kuruluu Bedeli Proje Bedeli

Sigorta Dier Maliyeti nceden Grlmeyen Kalemler ilik elik Tekne ilii Boru leri ilii Havalandrma ve zolasyon ilii Shop Primer Boya ilii Boya leri ilii Elektrik leri ilii Ana Makina ve Dmen Montaj Mobilya malat ve Panel ilii Gverte Tehizat Montaj Makina Dairesi Donatm 1. Ana Sevk Sistemi 1.1 Ana Makina 1.2 Pervane 26 1.3 anzman (varsa) 1.4 aft Alternatr (varsa) 1.5 aft ve Stern Tb 1.6 Kavramalar ve Yataklar 2. Ana Jeneratr 3. Emercensi Jeneratr 4. Dmen Makinas 5. Dmen Yelpazesi 6. Bow Thruster (varsa) 7. Kazan (varsa) 8. nsineratr (Kat ve akkan atk yakc) (varsa) 9. ODME Sistem (Ya ve trevlerinin boaltm iin kontrol sistemi) (varsa) 10. Lam ve Pis Su Artma Sistemi 11. Rehardening Filtre ve Artc 12. Klima Sistemi (varsa) 13. Elektrik retim Tesisi 13.1 Klasifikasyon, Sistemler, Tevzi, Yaltm, Anahtar Tablosu,... 13.2 Kablolar, Transformatrler, Aydnlatma, Alarm ve Kontroller,... 13.3 G Ynetim Sistemi, Akler vs. 14. Kargo Sistemi (varsa) 15. Kargo Kontrol Sistemi (varsa) 15.1 Kargo ve Ballast Uzaktan Kontrol Sistemleri (varsa) 15.2 Uzaktan Kontrol Valfleri Aktivatr (varsa) 15.3 Ykleme Hesaplaycs vs. 15.4 Kargo Tank Temizleme Sistemi (varsa) 15.5 P/V Valfleri (varsa) 15.6 Gaz Bulma Sistemi (varsa) 16. Yakt Modl 17. Ana Makina Chockfast Malzemesi 18. Ejektrler 19. skandil Cihaz 20. Makina Dairesi Torna Atlyesi (varsa) 21. Ya ve Yakt Sarfiyat

22. Genel Servis Pompalar Gverte st Donatm Ambar Girii Su Geirmez Kaporta Kapaklar (varsa) Ambar Kapaklar (varsa) Demir, Zincir ve Halatlar Hortum Kreyni (varsa) Kumanya Kreyni (varsa) Panama Loalar, Saptrma Makaralar ve Halat Babalar Irgatlar Demir Vinci, Zincir Stoperleri Borda Merdiveni Gverte skelesi, Pilot Merdiveni (varsa) Kargo Tank Giri Kaportalar (varsa) 27 Ballast Tank Giri Menholleri Kargo Tank ni Merdiveni (varsa) Gverte Merdiveni (varsa) Menholler Yaam Mahali ve Kaptan Kk 1. Yaanacak Mahal 1.1 Duvar ve Tavan Panelleri 1.2 Taban zolasyon ve Koruma Panelleri (Flooding floors) (varsa) 1.3 Cam ve Lombuzlar 1.4 Kaplar 1.5 Tuvalet ve Du Kabinleri 1.6 zolasyon 1.7 Mutfak 1.8 Revir (varsa) 1.9 TV, Buzluk vs. 2. Kpr st 2.1 Ana Kontrol Konsolu, Makina, Kpr ve Kargo Kontrol Konsolu 2.2 Kargo Tank Alarm Gzetim Sistemi (varsa) 2.3 Haval Siren (varsa) 2.4 Cam Silecekleri 2.5 Kpr st Dnen Koltuklar (varsa) 3. Seyir Ekipman 3.1 Kronometre 3.2 Deniz Saati 3.3 Basnler (Barometre), Nemler (Higrometre) 3.4 Meyiller (Klinometre) 3.5 Drbnler 3.6 Deniz Haritas 3.7 Kitaplar/Bayraklar-aretler 3.8 El skandilleri 3.9 Derin Su skandilleri 3.10 Sekstant (Gkcismi ykseklii ler) 3.11 Keli Cetvel 3.12 Pergel 3.13 Deniz Termometresi Yangnla Mcadele ve Can Kurtarma Ekipmanlar

1. Yangnla Mcadele Sistemi 1.1 Yangn Sndrme Aletleri 1.2 Makina Dairesi CO2 Sistemi 1.3 Alev ve Duman Saptama Sistemi 1.4 Kpk Kartrcs, nozuller, konteyner 1.5 Lokal Aplikasyon Sistemi 2. Hayat Kurtarma 2.1 tfaiyeci Donanm ve Tehizat 2.2 Nefes Alma Aparat 28 2.3 Taze Hava Kompresr 2.4 aret Fiekleri 2.5 Serbest Dmeli Bot Mataforas 2.6 Cankurtaran Botu 2.7 Halat Frlatma Dzenei 2.8 Can Simitleri 2.9 Can Filikas 2.10 Can Yelekleri Elektronik ve Aydnlatma Ekipmanlar 1. Elektronik Ekipman 1.1 S Bantl Radar 1.2 X Bantl Radar 1.3 Derinlikler (Echosounder) 1.4 Jiroskoplu Pusula, C/W Pusula Dntrcs ve Otomatik Pilot 1.5 Jiroskoplu Pusula in Repeater (Tekrarlayc) 1.6 Inmarsat-2C (Uluslararas Denizcilik Uydu Sistemleri-Radar) 1.7 Navtex 1.8 Kresel Konumlandrma Sistemi (GPS/DGPS) 1.9 Kresel Denizcilik Tehlike ve Gvenlik Sistemi (GMDSS) 1.10 Rzgar Hz ve Ynn Gsteren Monitr 1.11 Acil Mevki Bildirici Radyo Vericisi (EPIRB) 1.12 Arama ve Kurtarma Verici-Cevaplandran (SART) 1.13 Hz Kaydedici (Speed Log) C/W Dijital Hz Grntleyicisi 1.14 Uydu Balantl Dmenci Inmarsat 1.15 Deniz VHF Telefonu 1.16 Icom El Modeli GM1500 1.17 MF/HF SSB Radyo Telefon 1.18 Manyetik Pusula 1.19 Otomatik Pilot Balants (varsa) 1.20 Repeaterli Dmen A Gstergesi (varsa) 1.21 Hava Durumunu Bildiren Faks 1.22 Amplifikatr, ok Balantl Anten (varsa) 1.23 Deadman Alarm Tarama-Ynlendirme Sistemi (varsa) 1.24 Dahili Telefon Sistemi (varsa) 1.25 Amplifikatrl Telefon Sistemi (varsa) 2. Aydnlatma Ekipman 2.1 Projektrler (Floodlight) (varsa) 2.2 Arama-Aratrma Projektr (Searchlight) (varsa) 2.3 Seyir Iklar, aret Iklar ve Kontrolleri 2.4 Dier Aydnlatma Ekipmanlar

Boya ve Korozyondan Korunma Primer Boya (Gelen saca ileme ncesi atlan ilk boya) Gemi D Boyas Geminin Sualt Zehirli Boyas Mekan Boyalar Galvaniz lemleri 29 Katodik Koruma (Tutyalar, Zink Boyalar vs.) Kargo Tank Boyas (varsa) Ballast Tank Boyas Geminin letim Maliyetleri: Gemi n dizaynnda maliyet hesaplar yaplrken gz nnde bulundurulmas gereken nemli bir maliyet grubu da yllk iletim maliyetleridir. ki alternatif dizayn kyaslanrken sadece ina maliyetlerinin deerlendirilmesi yanltc sonular verebilir. lk ina maliyeti daha yksek olan bir geminin yllk iletim maliyeti ve buna bal olarak Life Cycle Costu daha dk olabilir. rnein ayn tonajl iki gemiden uzun olann elik tekne maliyeti daha fazla olacak ancak daha iyi dalga direnci karakteristikleri nedeniyle yakt harcamas daha dk olacaktr. Bu durumda ilk ina maliyetlerine bakarak bir karara varmak yanl olacaktr. letim maliyetlerini oluturan temel kalemler; yakt, bakm-tutum, liman ve kanal rsumlar, mrettebat cretleri, kumanya, sigorta ve amortizasyondur (Sarz, 1995). 3.3 Esas Dizayn Esas dizayn, inaata temel olacak olan hesaplar, projeler, uygulamalar ve teknik resimleriyle teknik artname (veya artnamelerden) oluur. Esas dizaynda Gemi naat Mhendisi, klas kurulular ve yan mhendislik ilerini yrtecek gruplarla ibirlii yapacaktr. Bu ksma bazen kontrat dizayn ismi de verilmektedir. Esas proje aamasnda u dokmanlar ve hesaplar hazrlanmaldr; Esas boyutlar ve geminin balca karakteristikleri, Genel plan, Tekne, tehizat, makina ve elektrik artnameleri, Envanter listesi, Fribord hesab, Geminin bo konumuna ait arlk hesab, Deadweight hesab, Bo konumdaki geminin arlk merkezinin hesab, Ambar yk hacimleri ve arlk merkezleri n hesab, Tank hacimleri ve arlk merkezleri n hesab, Trim ve stabilite n hesab, Tam ykl durumda trim ve stabilite n hesab, 30 Makine dairesi n yerletirme plan, Elektrik yk analizi n plan, Pervane dizayn, Son haldeki endaze planlar. Hesaplar; Hidrostatik ve Bonjean erileri, Cross erileri, Yk hesaplarnn son analizleri, Tank hacimlerinin son hesab, Tank kapasite erileri, Meyil tecrbeleri raporu ve analizi,

 Trim ve stabilite son hesab, Tam ykl konumda trim ve stabilite hesaplar. na edilecek gemi veya gemilerin dizayn ve tm hesaplar armatr firma ve tersane arasnda yaplan ina kontratnn ieriine bal olarak ekil 3.12de gsterildii gibi gemi sahibinin anlamal olduu bir dizayn firmas veya tersanenin kendi dizayn departman tarafndan yaplacaktr. Ardndan, tm resimler ve hesaplar ina srecinin balayabilmesi iin tersanenin iletme-retim ksmna aktarlmaldr. ekil 3.12 Dizayn srecinde istenen gemi zerinde alan bir dizayn bro. Bir dizayn bronun dizayn ileri yannda baka nemli grevleri de vardr. Bunlar genellikle, resim deiikliklerinin yaplmas, resimlerin onaylatlmas, onaylanan resimlerin tersanedeki i akna dahil edilmesi, tersanedeki imalat problemlerine pratik zmlerin sunulmas, klas kuruluundan gelen remarkl resimlerin dzeltip onay iin geri gnderilmesi, bu kuruluun 31 ekstra isteyebilecei resimlerin zaman kaybedilmeden hazrlanp onaya sunulmas, gerektii zamanlarda ilgili aratrmalar yapp hazrlanan resimlerin savunulmas ve gereki olduu srece armatr istekleri ile srekli dirsek temasnda olunabilmesidir. Bir dizayn bro her zaman klas kuruluunun dizayn departman ile kontak halinde olmaldr. Nitekim, geminin her trl retim aamasnda ve tm teknik detaylarnda klas kuruluu ile karlalacak ve problemli noktalar nce resim sonra da imalat baznda dzeltilecektir. yi almayan bir dizayn bro, geminin ok yksek bir olaslkla gecikecei anlamna gelir. Ayrca, armatr firmann isteklerini eletirebilen, tavsiyelerde bulunma altyapsna-deneyimine sahip ve varsa yaplan deiiklikleri retimi ok ciddi etkilemeden tersane iletmesine sunabilen bir dizayn bro, geminin istenilen srede bitirilmesinin nemli faktrlerinden biri olacaktr. 3.4 Gemi Dizaynnda Bilgisayar Uygulamalar Gnmzde her trl deniz aracnn dizayn, projelendirme ve ina ilemi son derece rekabete ak bir ortamda gereklenmek zorundadr (Sarz, 1995). Byle bir ortamda bir tersanenin veya dizayn brosunun yaamn srdrebilmesi iin istenen kalitede dizaynlar uygun fiyat ile istenen sre iinde retebilmesi zorunludur. Bu nitelii bir araya getirebilmek iin srekli piyasa aratrmalar yaplmal ve piyasann talep ettii trden dizaynlar olabildiince hzl ve en detayl ekilde potansiyel yatrmcnn nne sunulabilmelidir. Herhangi bir deniz aracnn dizayn dier endstriyel tasarmlara gre ok daha karmak olduundan gnmzde gemi dizaynnda bilgisayar kullanm kanlmaz hale gelmitir. Bilgisayar ncelikle piyasa aratrmalarndan elde edilen eilimlere gre fizibilite etdlerinin salkl ve hzl bir ekilde yaplp deerlendirilmesini salar. Market aratrmalarnn sonularna gre potansiyel yatrmclara sunulmak zere ok sayda alternatif gelitirilmesi gerekeceinden bu aamada bilgisayar kullanm zorunludur. Potansiyel yatrmc ile n dizayn zerinde anlamaya varlmas halinde seilen dizayn tekno-ekonomik performans karakteristiklerinin belirlenmesi iin sk bir analiz programna alnmaldr ki bu analizin hzl ve hassas bir ekilde gereklenmesi iin mutlaka bilgisayar kullanm gerekecektir. Bu aamada ilk dizayn zerinde srekli deiiklikler yaplacak ve gelitirilen her yeni dizayn iin tm analizler tekrarlanacaktr. Gnmzde gemi dizaynnda bilgisayar uygulamalar ana grupta toplanabilir; Detayl Rutin Hesaplamalar: Bu tr hesaplara tipik rnekler hidrostatik, balang ve yaral stabilite, denize indirme, trim, tank kalibrasyonu ve boyuna mukavemet hesaplardr. Dnyann pek ok yerinde bu tr hesaplar iin deiik yap ve formatta programlar 32 gelitirilmi olmakla beraber tm bu programlar genelde bir ofset tablosu ile ie balar ve benzer prosedrler kullanrlar. Karmak Dizayn Hesaplar: Bu tr hesaplar genelde karmak teorik bilgi veya uzmanlk gerektirir ve bu nedenle programlanmalar olduka zordur. Bu gruba giren tipik

programlar tekne form gelitirme, sonlu elemanlar yntemi ile analiz, denizcilik analizi ve teorik diren ve sevk analizleridir. Bu tr programlar birinci grup programlara gre daha az sayda mevcut olup deiik versiyonlar arasnda byk farkllklar olabilir. Dizayn Paketleri: zellikle son 20 yl iinde dnyada nde gelen aratrma kurulular, niversiteler ve tersaneler ellerinde bulunan dizayn programlarn bir araya getirerek bir paket halinde kullanma yoluna gitmektedirler (Sarz, 1995). Byle bir paket programn yaps ekil 3.13de gsterilmektedir. ekil 3.13 Paket dizayn programlarnn bileenleri. Tersane, elindeki resimleri inceleyip, sektrde kullanlan muhtelif dizayn programlar yardmyla, boyutlu modelleme ilemlerini gerekletirmektedir, ekil 3.14 bu ileme iyi bir rnektir. Gnmz teknolojisine uygun, sektrde kullanlan deiik dizayn programlar 33 mevcuttur. Bunlardan balcalar AutoCAD, Maxsurf, TRIBON vb.dir. Bahsi geen en nemli dizayn programlarndan biri de TRIBONdur. Program ana balk olarak Hull, Initial Design, Outfitting, Weld Planing, Assembly Planing, Design Manager ve Drafting olarak modllere ayrlmtr. Initial Designla modl olarak endaze ve yzey oluturma, hidrostatik, stabilite ve dier rutin gemi ina hesaplar yaplabilmektedir. Hullda ise boyutlu modelleme, eriler oluturma ve nesting yaplabilmektedir. boyutla modellenen gemide her bir parasnn poz numaras, gemide ait olduu yer ve blok otomatik olarak nest edilen para zerinde bulunmaktadr. Ayrca para zerine montaj markas atmas retim aamasnda ok byk kolaylk salamaktadr. Outfittingle boyutlu boru ve tehiz modelleme, zellikle gemi inaatnda karlalan izometri sorununa zm getirmitir. Design Manager ile dizayn birimleri arasnda koordinasyon salanm, yneticinin her adm takip etmesi hedeflenmitir. Dier modller retim aamasnda salanan kolaylklar sayesinde retimin hzn ve kalitesini arttrmtr. Bu programlarn yannda yaplan dizaynlarn analizinde kullanlan programlar da mevcuttur. Bu analiz programlar Ansys, Abaqus, Fluent vb.dir. zellikle Ansys, sonlu elemanlar mantyla tekne ve tekneye ait her trl elemann mukavemet analizinde, Fluent de teknenin formuna bal olarak akkan ortamndaki akkan-tekne ilikisinin analizinde kullanlmaktadr. Bu programlarn alt modlleri de farkl retim basamaklarna hizmet verebilmektedir. zellikle AutoCAD ve TRIBONda modellenen paralar, network a yardmyla CNC-Optik Kesim Atlyesine gnderilerek kesim ilemleri balatlm olur. Bunun ardndan, senkronize olarak, iletmeye nesting listeleri, part-listler, n-imalat resimleri ve gemi blok olarak iilik resimleri gnderilir. letme imalata baladktan sonra, montaj sonras lm planlar dizayn tarafndan kartlr (zyiit, 2003a). ekil 3.14 boyutlu modellenmi bir paralel blok. 34 Dizayn bro, blok ve kzak montaj esnasnda oluan hata ve eksiklikleri gidermeye alr. En son, blok bitiminde gerekli hesaplar (arlk, arlk merkezi, boya alanlar vs.) tamamlanr. Tehiz ve boru donatm ekibi, tm boru, donatm ve tehiz ilerini ilgili dizayn programlarnda iki veya boyutlu modelleyerek imalata aktarr. Tm donatm, boru ve tehiz iin gerekli btn malzemeyi saptayp hesaplayarak, satn alma departman araclyla siparilerini verir. Trkiyede bilgisayar destekli tasarmn gemi ina sektrnde kullanlmas ile son yllarda daha kaliteli ve daha verimli bir grafik izlenmeye balanmtr. zellikle bu grafikle salanan ksa srede ina ve daha ucuz maliyet, yabanc gemi ina sektryle yarta var olduunun gstergesidir. Bu sre iinde hzla yerini almaya balayan zel dizayn programlar, bilgisayar destekli tasarmda tersaneler ve dizayn firmalarna, dizayn ve retim alanlarnda meydana gelen sorunlar karsnda daha gl zmler retebilmektedir. Kapsam olarak dizayn, retim, pazarlama ve ynetim alt modllerine sahip olan bu zel dizayn programlar baka

herhangi bir yardmc programa gerek duyulmakszn tek balarna kullanlabilmektedirler. 35 4. KLAS KURULULARI, GENEL OLARAK FONKSYONLARI VE RETM ZERNDEK ETKLER Maliyetleri yksek olan gemilerin uzun mrl ve gvenli alabilecek ekilde olmas zorunludur. Ayrca, gemiler zaman zaman kendi deerinin ok zerinde deerdeki ykleri de tamak durumundadr. Btn bunlarn stnde, gemilerde personelin ve binleri aan yolcunun tand da unutulmamaldr. Bu durumda bir geminin iindeki yolcusu ve personeli, gemi sahibi, ykn sahibi ve nihayet bayran tad lkesi iin gven verici olmas vazgeilmezdir. Gemiler, altklar denizlere ve koullara gre yaplarnn ve donanmlarnn gvenlii orannda sigorta edileceklerdir. Sigortaclar ise bu gvenlii kantlayan belgelere dayanmak zorundadr. Denizcilikle ilgili devlet otoriteleri de gvenlii kantlayan belgelere dayanarak ilem yaparlar. Yaklak 350 yl nce ilk kez ngilterede gemilerin gvenliini kantlayan belgeleri verebilecek kurulularn oluturulmas dnlmtr. Balangta tekne ve yk sigortaclarnn teknik danmanln yapmak zere oluturulan ilk kurulu, bir baka deyimle ilk klas kuruluu, zamanla ina kaidelerini, can ve mal gvenlii iin gereken donanmlar en yksek standartlara gre salanmasn ieren kurallar tespit eden yaynlar yapm ve ilerleyen yllarda gelitike aratrmalara da ynelmitir. Denizcilerin gayet ak ekilde ortak atlm riski olarak akladklar, gemi tamaclnn gveni olan klas kurulularnn douu on yedinci yzyl koullarnda Londrada Edward Lloydun kahvehanesinde balamtr. Gemi sahiplerinin, yk sahiplerinin ve sigortaclarn, sefere kacak veya seferden dnm olan gemiler hakknda birbirinden bilgi almaya uratklarn gren E. Lloyd, kahvehanesine mteri ekme amacyla bilgi salama gereini bizzat karlamay grev edinmitir. Lloydun verdii bilgi ile, gemilerin tonaj, sefer programlar, yap gvenlikleri, personelin yeterlilii, hasar ve kaza durumlar gvenilir ekilde tespit ve ilan edildiinden, i adamlar ve sigortaclar iin hataya dmek ve aldanmak olasl azalm ve kahvehane devam edilmesi gereken bir klp niteliini kazanmtr. Bylece dnyada ilk kez 1688 ylnda Edward Lloydun nderliinde konunun nemini deerlendiren sigortaclarn ve bir lde gemi inaatlarnn atlmlar ile Londrada bir birlik oluturulmutur. 36 Denizcilikle ve zellikle gemi inaat endstrisi ile ilgilenmeye balayanlar, gelimeye baladklarnda kendi ulusal klas kurulularn kurma yoluna gitmilerdir. unu hemen belirtmek gerekir ki, bu tip bir gvenlik kuruluunun gerektii gibi alr duruma gelebilmesi iin, o lkenin gemi inaat endstrisi gelimi olsa bile, yllar sren bir alma dnemi lazmdr. Ulusal klas kurulularnn bir ksm, armatrler, endstriler ve devlet otoriteleri tarafndan desteklendikleri oranda gelimiler ve bunlardan bazlar uluslararas dzeyde alan bir kurulu niteliini kazanmlardr. Klas kurulular verdikleri gven orannda kara endstrisine de hizmet vermeye balamlar ve bu endstride kullanlan ok sayda deiik imalata da belge vermilerdir. Grld gibi, gemilerde can ve mal gvenliinin salanmas ve bunun belgelenmesine dnk hizmetlerin balangc 350 yl ncesine dayanmaktadr. Bu durum geminin projelendirilmesinden balayarak malzemesi, iilii, ana ve yardmc makinalar, dmen makinas, rgat, zinciri, demiri, aft, pervanesi, borular, valfler, ana ve yardmc elektrik tevzi tablolar, g ve aydnlatma kablolar, buhar veya scak su kazanlar, hava ve oksijen tpleri, vinler, elektrik motorlar, pompalar, kompresrler, dili kutular, can filikalar, mataforalar vs.nin belirli kurallara gre projelendirilerek istenen kalitede imal edilmeleri

gereini ortaya karmtr. Bunu salamak iin de, kurallar (standartlar) getirilmitir. Bu kurallar sz konusu rn iin hesaplamalar, projelendirmeyi ve imalatta dikkat edilecek hususlar, yaplacak kontroller ile test ve tecrbeleri kapsar. Bunun sonucu ise, seri retim olana ile kalitenin ykselmesinin salanmasd__________r. Yukarda zet olarak saylan makina, malzeme ve tehizat, hangi kurulutan klas alacak bir gemide kullanlacak ise, prensip olarak da bunlarn ayn kuruluun kurallarna veya kabul ettii standarda gre ve onun kontrolnde imal edilerek sertifikalanm olmalar gerekir. Dnyadaki genel uygulama da bu ekildedir. Bunun bir dier anlam da, sz konusu maln alc adna ve onun talebi zerine imalat kontrolnn yaplarak kurallara veya standartlara gre imalatnn salanmasdr. Gemide kullanlan bu kadar ok deiik endstri rnnn alc adna imalat kontroln yapan klas kurulularnn, gemide kullanlmayan endstri rnlerinin de tarafsz kontrolln yapmalar doaldr. zellikle son elli yldr klas kurulular bir standarda ve/veya projeye gre imal edilecek makina ve malzemenin alc adna imalat kontrolnn yaplmas konusunda byk hizmetler vermiler ve baar gstermilerdir. Bnyelerinde ihtisas blmleri oluturarak tarm sektrnden, uak ve uzay sanayii ile petrol platformundan boru hattna, kazan, basnl kap ve kaldrma makinalarnn imalat kontrol veya yllk bakm 37 kontrolnden, tbbi cihazlarn yllk bakm kontrolne kadar ok deiik alanlarda hizmet verir duruma gelmilerdir. Bu gelime, gvenilir olarak almalarnn yan sra ulusal kurulular olarak devletlerinin ve lkelerinin dier kurulularnca da zellikle desteklenmeleri ile gereklemitir. Bu kurulularn yaps geleneksel olarak, tm dnyada bir kii veya kurulula (devlet dahil) organik balarnn olmamas eklindedir. Bu nedenle genellikle vakf statsndedirler. Yaptrm gleri yoktur. malat, ngrlen standart/standartlara ve projesine uygun olmaz ise yapabilecekleri, sertifika/belge vermemektir. Bunun iin tamamen gven esasna gre alan kurululardr (GSBR, 2003). ekil 4.1de gsterildii gibi gemilerin hangi klasa ait olduklar iskele ve sancak bordada olmak zere mastori zerinde bulunan fribord markasnn zerinde grlebilir. ekil 4.1 Klas kuruluunun fribord markas ve zerindeki ksaltmas. Klas kurulularnn denizcilik sektrndeki faaliyetlerini genel olarak sralamak mmkndr [2]. Birbirinden farkl klas kurulularnn uygulama ve konuyu ele al yntemleri farkl olabilmektedir. Ancak, tm yaklamlarn genel geerlilikleri dorulanmtr. Bir klas kuruluunun denizcilik sektrndeki genel hizmetleri aadaki gibi sralanabilir. Hizmetler; 1. Yeni ina edilecek off-shore platformlar, Yzen ksmlarn proje kontrol ve onay, Yzen ksmlarn imalat kontrolleri, Off-shore platformlarnda kullanlan malzeme ve ekipmanlarn imalat kontrolu, Belgelendirilme. 2. Kullanmdaki off-shore platformlar, nitelerin klaslanmas, Yzen ekipmanlarn belgelendirilmesi, nite ve ekipmanlarnn denetimleri. 38 3. Gemiler, Gemi ekipmanlar iin olan fabrika ve laboratuarlarn belgelendirilmesi, Gemi ekipman imalatlarnn proseslerinin sertifikalandrlmas. 4. Yeni ina gemiler, Proje ve hesap kontrolu, malat kontrolu,

 Gemi ekipmanlar tip onay, Gemi ekipman ve malzemelerinin belgelendirilmesi. 5. Kullanmdaki gemiler, Klaslanmas, Denetimleri, Yasal zorunlu denetimleri. 6. Gemicilik ile ilgili teknik yardm ve danmanlk, 7. ISM Belgelendirilmesi, 8. Eitimler, 9. Gemi software ve teknik yayn sat [2], 10.na edilecek gemileri ulusal ve uluslararas kurallara ve tekniin gereklerine gre hazrlanm onayl projelere gre denetlemek, bu suretle gemilerde can ve mal gvenliinin salanmasn ve deniz kirliliinin nlenmesini gerekletirmek ve bunu belgelemek, 11.Oluturduu kurallar (IACS Kurallar) ve bu kurallara gre yapt denetimlerle gemi inaat ve yan sanayindeki kelitenin ykselmesine katkda bulunmak, 12.Birlemi Milletlere bal Uluslararas Denizcilik rgt IMOnun oluturduu SOLAS, MARPOL, vb. denizcilik antlamalarna gre gemilerin inaat safhasnda ve servise girdikten sonraki dnemde periyodik kontrollerini yapmak ve belgelendirmektir. Gnmz itibariyle, denizcilik sektrne hizmet veren ve farkl lkere ait nemli klas kurulular aada verilmitir; American Bureau of Shipping (Amerikan Klas Kuruluu) Bureau Veritas (Fransz Klas Kuruluu) China Classification Society (in Klas Kuruluu) Det Norske Veritas (Norve Klas Kuruluu) 39 Germanischer Lloyd (Alman Klas Kuruluu) Hellenic Register of Shipping (Yunan Klas Kuruluu) International Register of Shipping (Amrikan Klas Kuruluu) Korean Register of Shipping (Kore Klas Kuruluu) Lloyds Register of Shipping (ngiliz Klas Kuruluu) Nippon Kaiji Kyokai (Japon Klas Kuruluu) Polski Rejestr Statkow (Polonya Klas Kuruluu) Registro Italiano Navale (talyan Klas Kuruluu) Russian Maritime Register of Shipping (Rus Klas Kuruluu) Trk Loydu (Trk Klas Kuruluu) Klas kuruluu ile armatr firma arasndaki ilikiler olduka nemlidir. Armatr firma ina ettirdii geminin kontrol mekanizmasnda hem kendi kontrol mhendisinin hem de klas kuruluu srveyrnn saptamalarn referans alr. Klas kuruluu ve dizayn bro arasndaki ilikilerin verimli olmas gemi veya gemilerin ina srelerini olduka olumlu ynde etkiler. Klas kuruluunun istedii deiikliklerin resimlere zaman kaybedilmeden akratlmas, imalat srecinde gerek duyulacak resimlerin zamannda hazrlanp onaya gnderilmesi ve yaplan tm hesaplarn zamannda bitirilip klasa onay iin teslimi retimi ciddi anlamda dzenleyip rahatlatacaktr. Klas kuruluu srveyrnn tersane iin de nemi byktr. Tersane, retimdeki her aamay klas kuruluuna teslim etmek zorundadr. Ayrca, denetlemelerde saptanan tm uygunsuzluklar da not alp dizayn broya iletmeli, problemli ksmlarn ilgili tm resimlere ilenmesini salamal ve retimi bir sonraki denetime hazr etmelidir. Ancak, retimden sorumlu tersane mhendisi ve dizayn bro mhendislerinin klas kurulularnn tm kural, standart ve imalat detaylarn iyi bilmesi, kaliteyi retime uygulayabilmesi ve denetleme ncesi problem yaratacak noktalara mdahale edebilmesi

gereklidir. Bu ak saland takdirde retim mmkn olduunca hzlanacak ve verimli hale gelecektir. Genelikle gemi veya gemilerin yaplacaklar tersanede, armatr, klas kuruluu srveyr, dizayn bro ve tersane temsilcilerinin katld ortak bir n tantm toplants dzenlenir. Bu toplant srecinde armatr ve klas kuruluu srveyrne tersane personeli tantlr, srveyr tarafndan tersane ve armatr firmaya muhtelif dkmantasyonlar (klas kuruluu denetleme kayt defteri, gemi inceleme kontrol listeleri ve eitli formlar) verilir, armatr firma tarafndan klas kuruluuna verilmek zere sac ve profil sertifikalar tersaneye teslim edilir, tersane tarafndan klas kuruluuna verilmek zere gerekli sertifikalar (sac ve profillerin 40 sertifikalar, kaynak sertifikalar, kaynak prosedrleri ve kaynak sarf malzeme prosedrleri) hazrlanr, yaplacak gemi veya gemilerin tiplerine bal olarak dizayn bro tarafndan klas kuruluuna verilmek zere tank yerleim ve test plan hazrlanr, tersane yaplan klas kuruluu denetimlerine armatr temsilcisinin katlmn taahht eder, klas kuruluu tarafndan tersaneye ilgili kural kitaplar temin edilir ve armatr, tersaneye teslim edecei malzemelerin yer ayarlamasnn yaplabilmesi iin bir gn nceden haber vereceini taahht eder. Klas kurulularnn al toplantsnda isteyecei ve verecei dkmanlar ile genel olarak bahsedecei konular u ekilde zetlemek mmkndr; Klas kuruluu tarafndan tersaneye verilecek dkmanlar; Denetleme kayt defteri, malat detaylar, 1. Kaynaklar (Aln kaynaklar, tozalt aln kaynaklarnda kaynak az hazrl, bindirme kayna, yark kayna, ke kayna, gverte sac ile borda sac kayna, bklm saclara yaplacak kaynaklar, makina foundation kayna), 2. Derin eleman profil gei detaylar (Kebent gei, kiremitli profil gei, su gemez perde geii), 3. Cugul su geileri, 4. Tlani hafifletme deliklerinin yerletirilmesi, 5. Braketler, 6. Braketle balanmayan profillerin u kesimi, 7. Derin posta aln lamas alt takviyeleri, 8. Kreyn foundation alt takviyeleri, 9. Basn altndaki direklerin balant detay, 10. Farkl boyuttaki Hollanda profili eki, 11. Parampet detaylar, 12. Vardevela detaylar, 13. Double Bottom bloklarnn ek detaylardr. IACS Standartlar, Gemi test ve denetleme kontrol listeleri, Denetleme talep formu, Kaynak sertifikasyon yazs, Kaynak prosedr yazs, NDT (Kaynak filmi Tahribatsz muayeneler) yazsdr. 41 Klas kuruluu tarafndan tersaneden istenecek dkmanlar; Kullanlacak sac, profil ve malzeme listesi, Kullanlacak sac, profil ve malzeme sertifikalar, Elektrod listesi (malat ismi, tipi ve nerede kullanlaca ile birlikte), Kaynak listesi, Blok plan,

 Tank plandr. Klas kuruluunun genel olarak bahsedecei konular; Denetleme yntemleri, Gemi test ve denetleme kontrol listeleri hakknda aklamalardr. Bir klas kuruluunun sahip olduu sorumluluk olduka fazladr. Bu nedenle, bir gemi ve zerinde bulunan tm bileenlerini, detaylar atlamakszn denetler ve aksamalara dair kesinlikle taviz vermez. Aada bir klas kuruluunun, inann balamasndan seyir tecrbesinin bittii zamana kadar olan srete, denetleme yapt konu balklarn genel olarak sralayalm; Tekne, 1. izimler ve standartlar, 2. Kaynak inceleme prosedrleri (ekil 4.2) ve kaynaknn sertifikas, ekil 4.2 Kaynak kontrolu. 3. Kaynak plan, 4. Malzeme, 5. Elektrodlar, 6. Elektrodlar ve dier sarf malzemenin depolanmas, 7. Tm panel ve bloklarn l, kaynak ve yzeyleri (ekil 4.3 ve ekil 4.4), 42 ekil 4.3 Blokta kaynak ve yzey. ekil 4.4 Panelde kaynak ve yzey. 8. Blok montajlarnn dorultu, kaynak, kaynak filmleri, yzey kontrol ve tank testleri (ekil 4.5 ve ekil 4.6), 9. Gemideki tm lombuz, pencere, su geirmez kaplar ve havalandrma balklar, 10. Tank giri kaportalar ve elle kontrol sistemleri, ekil 4.5 Bloun montaj iin kaldrlmas. ekil 4.6 Bloun yerine balanmas. 11. Demir (ekil 4.7), rgat (ekil 4.8) ve zincirler, ekil 4.7 Gemi demiri. ekil 4.8 Gemi ba rgat. 43 12. Dmen nitesi (ekil 4.9 ve ekil 4.10), ekil 4.9 Dmen makinas. ekil 4.10 Dmen yelpazesi ve aft balants. 13. Stabilite, 14. Ykleme hesaplaycsdr. Makina ve ilgili tehizatn yerleimi, 1. Sintine ve ballast borular, 2. Hava ve tant borular, 3. Makina ve varsa kargo boluklarnn havalandrma borular, 4. Yakt sistemleri ve transfer pompalar (ekil 4.11 ve ekil 4.12), ekil 4.11 Yakt transfer pompalar. 5. Yalama ya sistemleri ve seperatrleri (ekil 4.12), ekil 4.12 Yakt ve yalama seperatrleri. 44 6. Buhar sistemleri, 7. Kazan besleme suyu sistemleri, 8. Ana makina soutma suyu sistemi, 9. Basnl hava sistemi (ekil 4.13 ve ekil 4.14), ekil 4.13 Basnl hava tpleri. ekil 4.14 Basnl hava devresi valfleri. 10. Egzost gaz sistemi, 11. Varsa termal yala stma sisteminin yerleimi, 12. Hidrolik g yerleimleri (ekil 4.15 ve ekil 4.16), ekil 4.15 K rgat g hidrolii sistemi.

ekil 4.16 Kumanya kreyni ve bot mataforas hidrolik balantlar. 45 13. Oksi-asetilen ile kesme veya kaynak yapma sisteminin yerleimi, 14. Varsa insineratrler (her trl atk ya ve yakt ile kat atk yakabilen ekipman), 15. Dmen makinas, 16. aft, pervane, bosa ve stern tp sistemleri (ekil 4.17, ekil 4.18, ekil 4.19, ekil 4.20, ekil 4.21 ve ekil 4.22), ekil 4.17 aft bosas montaj. ekil 4.18 Stern tbn bosaya sk geme aklmas. ekil 4.19 aftn srlmesi. ekil 4.20 Balanacak pervane kanatlar. 46 ekil 4.21 Pervane kanatlarnn balanmas. ekil 4.22 Balanan kanatlarn kilitlenmesi. 17. Ana makina (ekil 4.23), ekil 4.23 Ana makinann stten grnm. 18. Varsa anzman, 19. Kazandr. Yangnla mcadele sistemleri, 1. Su ile yangnla mcadele sistemi, 2. CO2 ile yangnla mcadele sistemidir. Elektrik yerleimi, 1. Ana panolar (ekil 4.24 ve ekil 4.25), 2. Jeneratrler, 3. Motorlar, 4. Aydnlatma (ekil 4.26), dk voltaj devirleri ve ilgili aletler, 5. Transformatrler (ekil 4.27), 47 ekil 4.24 Makina dairesi ana kontrol panosu. [15] ekil 4.25 Jeneratr kontrol panosu. ekil 4.26 Gemi bnyesindeki d aydnlatma. [15] ekil 4.27 Muhtelif transformatrler. 6. Acil g kaynaklar, 7. Gemi ii dahili iletiim sistemi, 8. Seyir klardr. Kaldrma aletleri, 1. Gverte kreynleridir (ekil 4.28). ekil 4.28 Kumanya ve kurtarma botu kreyni ile serbest dmeli bot mataforas. 48 Makina dairesine ait ya ve sintine basma sistemi, 1. Yerleimin onayl projeye gre kontrolu, 2. Filtre ekipmannn fonksiyonel testi 3. Alarm ve otomatik kapamann kontroldr. Gvenlik konstrksiyonu, 1. Onayl projeye gre yapsal yangn korumasnn (izolasyonlarn) kontrolu (ekil 4.29 ve ekil 4.30), ekil 4.29 st bina yangn izolasyonu. ekil 4.30 Kpr st yangn izolasyonu. 2. Havalandrma yerleiminin onayl projeye gre kontrolu, yangn damperlerinin altrlmas ve otomatik kapama fonksiyonunun test edilmesidir. Seyir tecrbesi, 1. Irgatlar, 2. Sevk ile ilgili tm bileenler (ana makina, aft, anzman vb.), 3. Gemi hz tecrbesi, 4. Durma tecrbesi,

5. Dnme ve manevra emberi tecrbesi, 6. Karartma testi, 7. Bow thrsuter testi, 8. Tatl su jeneratr, 9. Dmen makinas, 10. aft jeneratr, eklinde ana balklar altnda toplamak mmkndr. 49 5. GEM NAATI ARTNAMES artnamenin amac, geminin standartlarn, zel niteliklerini, elik konstrksiyon aamalarn, tehizini, boru donatmn, makina donatmn, tm boya ilemlerini, st bina donatmn, elektrik-elektronik yerleimlerini, seyir-meyil tecrbelerini ve geminin teslim ilemlerini ayrntlar ile belirlemek ve onaylamaktr. Gemi mal sahibine her bakmdan artnamede belirtilen hususlar dahilinde teslim edilmelidir. artnamede belirtilmeyen ancak gemi iin uygun ve faydal olabilecek her trl gerekliliin inaat firma tarafndan yerine getirilmesi amalanmaktadr. Btn konstrksiyon detaylar hazrlanan iilik resimlerine uygun olarak kurallar, gerekli standartlar ve mal sahibinin isteklerine gre yerine getirilmeli ve bu resimlere uygun envanter ve yedek paralar hazrlanp mal sahibine veya gemiye teslim edilmelidir (Kk, 1996). 5.1 Genel Tanmlar Gemi sahibi, tamay dnd byk miktarlardaki yk herhangi bir kayba uratmadan, en gvenli, en ucuz ve en ksa zaman diliminde bir yerden baka bir yere tamay ve bu faaliyet sonucu kurulu veya kiisel olarak ekonomik yarar salamay hedef alacaktr. u halde, armatrn istedii gemi, tamay ekonomik ynden yararl hale sokabilecek her trl teknik zellikleri tamaldr. Bunlara ilave olarak, geerli ulusal ve uluslararas tm deniz ve emniyet kurallarna uygun, kullananlar ve tanan yk-yolcu asndan gerekli konforu yeterli dzeyde barndran bir geminin retilmesi zorunludur. Bir gemi dizaynndaki en temel unsurlar armatr firmalarn istekleridir. Armatr firma alt ve almay tasarlad limanlar arasndaki deniz tamaclna ait yeterli istatistiki bilgiyi toplam ve deerlendirmi olmaldr. Bunlara dayanarak aadaki hususlar kapsar ekilde hazrlanm bir artname dizaynere nceden verilmek kaydyla ie balanmaldr. Bu artname armatr firmann genel gr ve isteini kapsayacak ekilde onun adna bir gemi inaat mhendisi tarafndan da hazrlanm olabilir. Bu da armatrn istei demektir. 1. Geminin tipi, yaklak ana boyutlar, hz, yaklak genel formu ve alaca yol, 2. Gemideki deiik sistemler (otomasyon, bakm-tutum, yedek paralar, ykleme-boaltma), 3. Ekipman tipleri-paralar, uygunluu, servis kolaylklar vs.dir. 50 Ana Boyutlar: Armatrn istekleri dorultusunda gz nne alnmas gereken boyutlar; Tam boy ( LOA ), Kaimeler aras boy ( LBP ), Su hatt boyu ( LWL ), Kalp genilii ( B ), Ana gverteye kadar kalp derinlii ( D, H ), Ykl su hatt-draft ( T ), Deadweight ( DWT ). Deadweight ve Yk Kapasitesi: Kurallar ve uygun standartlara gre tespit edilen T (m) yaz draftnda yk ve/veya yolcu, yakt, besleme suyu, tatl su, yedek para, envanter, yardmc malzeme ve kumanya hesaba katlmak artyla, zgl arl 1.025 (t/m3) olan deniz suyunda, geminin tayaca yk ve/veya miktarnn hesaplanmasdr. Yk Ambar Kapasitesi, Yolcu Kapasitesi ve Tanklar

 Yk gemilerinde yk ambarlarnn kapasiteleri, ykn cinsine bal olarak (m3) veya (ft3) cinsinden belirtilir. Geminin yaz ve k mevsimlerine zel olmak kaydyla, kii baznda yolcu kapasitesinin tespit edilmesi gerekir. Seyir mesafesine bal olarak tank kapasiteleri deitiinden, geminin alaca seyir mesafesine bal olarak tank hacimlerinin (m3) veya (ton) cinsinden tespit edilmesi gerekir. Bu tanklar genelde unlardr; Ar yakt tank, Dizel yakt tank, Yalama ya tank, Silindir ya tank, Tatl su tank, Besleme suyu tank, Ballast suyu tank. Stabilite ve Trim: Gemi eitli ykleme artlarnda yeterli pozitif dengeye sahip olmal ve en kt ykleme artlarnda bile balang stabilitesi GM>0 ve belli bir deerin altnda olmamaldr. IMO kurallarna uygun ve mal sahibinin istedii ykleme koullarndaki trim diyagramlar, stabilite erileri, metasantr ykseklii vb. ve geminin meyil tecrbesinden 51 alnan sonularn tersanece hazrlanp gemiye teslim edilmesi ve/veya mal sahibine tasdik iin sunulmas gerekir. Personel ve Kamaralar: Bir geminin personeli, geminin tipine, byklne ve kullanl amacna bal olduundan kesin personel ve kamara saylar Liman tarafndan tespit edilir. Geminin Srati ve Gc: Tecrbe sratinin, karinann temiz olmas kaydyla, akntsz, sakin ve derin suda, rzgar iddetinin belli deeri amad hava artlarnda, tekne T draftnda tam yklyken, ana makine optimum dnme saysnda ve BHP gcnde istenilen servis hzn salam olmas gerekir. Geminin safral ve tam ykl konuma ait g diyagramlar mal sahibine sunulmaldr. Geminin Blmelendirilmesi: Geminin blmelendirilmesi zorunlu olmasnn yannda hesap ve yerletirmede birok kolaylklar salamaktadr. Yolcu gemilerinin blmelendirilmesi 1974 Uluslararas Denizde Can Emniyeti Szlemesi esaslarna uygun olmaldr. Yk gemilerinde ise; makine dairesinin boyu ve yeri, ambarlarn says ve yerleri, ba ve k pik tanklarnn boylar, k kasarann boyu ve ykseklii, ba kasarann boyu, balad ve sona erdii yerdeki ykseklii ve ayrca posta aralklarnn konumuna gre tayini asndan blmelendirilmenin yaplmas gereklidir. Dier Hususlar: yi dizayn edilmi bir gemi elde etmek amacyla ana dizayn almalarna balamadan nce, kural ve standartlar gz nnde bulundurmak suretiyle, endaze, n arlk hesab, ambar ve tank kapasiteleri, trim ve stabilite, hidrostatik eriler, kros erileri, geminin enine ve boyuna mukavemeti vs. konular zerinde eitli n hesaplar yaplmaldr. Klaslama ve Deniz Mevzuat artnamede belirtilen l ve karakteristiklere gre teknenin ana plan ve projeleri inaat tersane tarafndan veya baka bir kurulu tarafndan hazrlandktan sonra gerekli klas kurulularna onaylatlp bu kuruluun yetki ve kontrolleri altnda ina srecine devam edilmelidir. Aada belirtilen sertifika ve dokmanlarn hepsi veya bir ksm, tersanece temin edilerek gemi sahibine teslim edilmelidir. Bunlar; 1. Tekne sertifikas, 2. Makina klas sertifikas, 3. Elektrik makinalar ve tesisatlarnn sertifikas,

4. Kazan klas sertifikas, 52 5. Otomatik makina kontrol klas sertifikas, 6. Buzluk makinalar klas sertifikas, 7. Demir, zincir, halatlar, ve klasla ilgili olan btn makina ve tehizat iin klas sertifikas. Gemi, milletleraras ve milli deniz mevzuatna gre aadaki kural ve standartlara uygun olarak ina edilmelidir; 1. Denizde Can Emniyeti iin 1960, 1966 ve 1974 Milletleraras Szlemesi ve son ekleri, 2. Tane ve yk tamayla ilgili olarak kaymay nleyici panolar olmakszn IMO istekleri ve son ekleri, 3. Milletleraras 1966 Ykleme Snr Szlemesi, 4. Milletleraras 1966 Tonaj l Kaideleri, 5. Svey ve Panama Kanallar Kaideleri, 6. Deniz suyunun kirletilmesine engel olmak iin milletleraras MARPOL Szlemesi, 7. Trk Telekomun Milletleraras Radyo-Telgraf Kurallar, 8. Milletleraras szlemeye uygun Denizde atmay nleyici Tzk, 9. Salk ve Sosyal Yardm Bakanl Kurallar, 10. Milli Seyir ve Hidrografi Dairesi Kurallar, 11. Tersanenin uygulad kurallar, 12. Yk donanm iin klas kuruluunun kurallar. Yukarda belirtilen kural ve standartlara uygun olarak tersanece aadaki sertifikalar teslim edilmelidir; 1. Denize elverililik belgesi, 2. Telsiz ve radyo-telefon sertifikas, 3. Fribord sertifikas, 4. Tonaj sertifikas, 5. Svey ve Panama kanal iin tonaj sertifikas, 6. Sahil ve hidrografi sertifikas, 7. Sahil Gvenlike tertiplenen sertifika, 8. Fare ldrlmesi sertifikas, 9. naat sertifikas, 10. Sesli ve kl sinyaller sertifikas, 53 11. Pusula, radar, kronometre, barometre, termometre ve seyir cihazlar pusulas sertifikalar, 12. Can kurtarma tehizat sertifikas, 13. Yangn sndrme donanm ve tehizat sertifikas, 14. Yk donanm sertifikas, 15. Demir, zincir, halat ve kurallarca sertifika verilmesi gereken makina ve tehizatn sertifikas, 16. Makinalar, elektrik tesisat, kazan ve otomatik kontrol sertifikalar, 17. Dmen sertifikas. bunlardan baka, tersane, yukarda belirtilen kural ve standartlarn gerektirdii btn dier sertifikalar da vermelidir. Teslim ve ilik: Genel olarak, malzeme ve iilik en iyi kalitede ve teknik gereklere uygun hallerde klas sertifikasyla temin edilmelidir. Eer artnamede belirtilen malzeme temin edilemiyorsa, zellikle iilik tersane uygulamalarna aykr dyorsa veya artname bnyesindeki baz artlarn deiiklii gerekiyorsa, tersane kullanlmasn istedii

veya gerekli grd malzemeyi ve uygulayaca ilii mal sahibinin onayna sunmakla grevlidir. artnamede Deiiklik Yaplmas: Armatr firmann plan, resim ve artnamelerde uygun deiiklikler yapmaya hakk olmaldr. Geminin inaat, revize edilen plan, resim ve artnamelere uygun yaplacak, fakat teslim tarihi kesinlikle deimeyecektir. Eer byle bir deiiklik, fiyat oynamalarn gerektiriyorsa veya szleme bedeli ya da geminin teslim tarihinin yeniden gzden geirilmesine sebebiyet veriyorsa, byle bir deiiklik yaplmadan, karlkl anlamaya varlmaldr. Mal Sahibinin Kontrol: Geminin inas, denize indirilmesi ve tamamlanmas sresince ve uygun olan her zamanda, armatrn veya kontrol mhendisinin, geminin ina edilmi ksmlarn ve tersane sahas zerindeki gemi/gemiler iin ayrlm btn malzemeyi kontrol ve muayyene etme haklar olmaldr. ayet tersane veya tersane taeronu, kusurlu veya uygun olmayan malzemeyi ilemi, kaynatm, perinlemi ya da yanl iilik uygulam ise tm hatalar dzelitecek, mal sahibini ya da kontrol mhendisini tatmin etmeyen ve szleme hkmlerine uymayan btn i kalemleri tekrar ele alnacaktr. Geminin gerek inas esnasnda gerekse inas tamamlandktan sonra gemi sahibi veya kontrol mhendisinin tersanede kontrol ilerini yapabilmelerini salamak amacyla gemi 54 ina mahalline ve/veya geminin inas ile ilgili dier yerlere serbest giri izni verilmeli ve gerekli odalar ile tehizat kendilerine tahsis edilmelidir. Yukarda belirtilen kontrol esnasnda herhangi bir malzeme veya iilik reddedildiinde, mal sahibi veya kontrol mhendisi isterse, mal sahibini tatmin etmek amacyla, bu ksmlar markalandrlr. Tersanenin, taeronlarndan herhangi biriyle yapt szlemeye gre gemiye ait bir iin, taeronun atlyesinde veya baka bir mahallinde yaplmas gerekiyorsa, tersane-taeronla yapt anlamaya hkm koydurmak suretiyle mal sahibi veya kontrol mhendisine yukarda belirtilene benzer ekilde serbest giri izni temin etmeli ve bu hakkn etkili olabilmesini salamaldr. Mal Sahibi Hakknn Kullanlp Kullanlmamas: Mal sahibi veya kontrol mhendisinin artnamenin kapsamna giren hususlar tasdik etmesi veya etmemesi ya da mal sahibinin baz haklarn kullanp-kullanmamas durumlarnda dahi, tersane, szlemeye gre ykmllk ve sorumluluklarna titiz bir ekilde uymaldr. Mal sahibi veya kontrol mhendisinin szleme hkmlerinden herhangi bir ksmnda yapt deiiklik, benzer durumda grlebilecek dier maddeleri de kapsamna alaca anlamna gelmemelidir. Patentler, Lisanslar, Lisans cretleri vs.: Tersane, mal sahibinin aada belirtilen haklarnn kendisi veya taeronlar tarafndan ihlal edilmemesine karlk bu haklarn ihlali halinde mal sahibinin zararlarn karlama sorumluluunu kabul etmelidir. Patent haklar, Kullanma haklar sakl tutulan i yapm usulleri, lisanslar ve dizaynlarn aa vurulmas, Patenti alnm veya alnmam bulularn tescili markalarnn veya isimlerinin kullanlmas, Gemiye konulan makinalarda ve malzemelerde veya bunlarn imali ile ilgili iiliklerde, tescil edilmi haklarn izinsiz olarak kullanlm olmas. Liman ve Seyir Tecrbeleri: Liman tecrbelerinde, geminin tekne, makina, elektrik ve tehizat ileri tamamlandktan sonra tm tehizat, makina ve cihazlar test edilmeli ve bunlarn iilik, malzeme ve almalar asndan uygunluklarnn tasdiklendii gsterilmelidir. Bu tecrbelerde tespit edilecek kusurlar tersane dzeltmelidir. Tecrbelere ait kaytlar tersane tarafndan rapor haline getirilerek gemi iletmesine teslim edilmelidir.

55 Seyir tecrbeleri liman tecrbelerinin ardndan yaplmaldr. Seyir tecrbelerine kmadan nce geminin havuzlanmas istenilebilir ve tersane tarafndan seyir tecrbesi program yaplarak gemi iletmesine verilmelidir. Seyir tecrbesinde aada belirtilen tecrbeler yaplmaldr; Hz tecrbesi, Ana makina veya ana makinalarn dayankllk tecrbesi. Manevra Tecrbeleri Geminin dn dairesi ap llmelidir. Gemi tam yolda giderken dn dairesi ap gemi boyunun 3 katndan fazla olmamaldr. Durma mddeti; gemi, tam sratte seyrederken tam yol geri kumandas verildii andan itibaren, geminin duraca ana kadar geen srenin tespit edilmesidir. Dmen tecrbesinde, gemi tam sratte seyrederken dmeni alabandadan-alabandaya almak iin geecek sre tespit edilmelidir. Bu sre, standartlarda belirtilen sreyi amamaldr. Demir rgat tecrbesi yeterli derinlikteki suda tecrbe edilmelidir. Demir, klas kurulular kurallarna uygun vaziyette, belli bir hzn altna dmemek artyla ekilmelidir. Seyir tecrbelerinde btn deerler kaydedilerek ve rapor haline getirilerek iletmeye teslim edilmelidir. Dizayn Karakteristikleri le lgili Resimler ve Talimat Kitaplar: e balamadan belirli bir sre nce, onay almak iin, aadaki resim ve hesaplarn armatr firmaya sunulmas gerekir. Klas kuruluuna ve Blge Liman Mdrlne onay iin sunulan btn resimler, bu kurumlarn kontrolnden getikten sonra tasdik iin mal sahibine gnderilmelidir. Aada verilenler n proje dokmanlar olarak hazrlanmaldr; 1. Ana boyutlar ve geminin balca karakteristikleri, 2. Ske olarak genel plan, 3. Ana hatlaryla artname, 4. Geminin bo konuma ait n arlk hesab. Aada verilenler ise kesin proje dokmanlar olarak hazrlanmaldr; 1. Kesin ana boyutlar ve geminin balca karakteristikleri, 2. Genel plan, 3. Tekne, tehizat, makina ve elektrik artnameleri, 56 4. Envanter listesi, 5. Fribord hesab, 6. Geminin bo konumuna ait arlk hesab, 7. Deadweight hesab, 8. Bo konumdaki geminin arlk merkezinin hesab, 9. Ambar yk hacimleri ve arlk merkezleri n hesab, 10. Tank hacimleri ve arlk merkezleri n hesab, 11. Trim ve stabilite n hesab, 12. Tam ykl konumda trim ve stabilite n hesab, 13. Makine dairesi n yerletirme plan, 14. Elektrik yk analizi n planlar. 15. Pervane Dizayn ve Endaze, 1. Endaze n plan, 2. K postalara ait endaze, su hatlar, 3. Model havuzu denemeleri iin model plan, 4. Ba postalara ait endaze, su hatlar, 5. Endaze ofset tablosu,

6. Sktrlm olarak k taraf postalar 7. Varsa balb ile birlikte sktrlm ba taraf postalar, 8. Pervane dizayn, 9. Yalpa omurgas yerletirme plan, 10. Kesin endaze plan. 16. Hesaplar, 1. Hidrostatik ve Bonjean erileri, 2. Cross erileri, 3. Yk hacimlerinin-arlk merkezleri ile birlikte-kesin hesab, 4. Tank hacimlerinin-arlk merkezleri ve serbest su etkisi ile birlikte-kesin hesab, 5. Tank kapasite erileri, 6. Meyil tecrbesi raporu ve analizi, 7. Trim ve stabilite hesaplar, 8. Tam ykl konumda trim ve stabilite hesaplar. Tekne Resimleri ve Talimat Kitaplar: e balamadan belli bir sre nce, onayn almak iin, aadaki resimlerin her birinden er kopya armatr firmaya sunulmaldr. Klas 57 kuruluuna onay iin sunulan btn resimler bu kurulularn kontrolnden getikten sonra onay iin mal sahibine gnderilmelidir. Tekne Yap Resimleri; 1. Orta kesit plan, 2. elik plan, 3. Su gemez perdeler plan, 4. D kaplama alm plan, 5. Geminin k taraf iilii, 6. Varsa balb ile birlikte, geminin ba taraf iilii plan, 7. Dmen resmi, 8. Boyuna mukavemet hesab. ilik Resimleri; 1. Makina dairesi double bottom ve ana makine foundation resmi, 2. Makina dairesi dnda kalan double bottom resmi, 3. Makina dairesi postalarnn resmi, 4. Enine postalarn resmi, 5. Ana gverte; k taraf resmi, 6. Ana gverte; ba taraf resmi, 7. K kasara gvertesi ve bunun altndaki postalarn resmi, 8. Ba kasara gvertesi ve bunun altndaki postalarn resmi, 9. Yolcu ve mrettebat yaam yerlerinin resmi, 10. Kaptan kk resmi, 11. Baca resmi, 12. Dmen makinesi foundationu resmi, 13. Varsa Ba ve k rgat ve palamar vinleri foundation resmi, 14. Diesel jeneratr grubu foundation resmi, 15. Makina dairesinde; kompresr, pompa, tal su jeneratr, seperatr vs. gibi yardmc makinelerin foundation resimleri resmi, 16. Prefabrike bloklarn planlar, 17. Bloklarn inasnda kaynak sras planlar. Tehiz Resimleri ve Talimat Kitaplar: e balamadan belli bir sre nce, onayn almak iin aadaki resim ve planlarn her birinden er kopya armatr firmaya sunulmaldr. 58

Klas kuruluuna veya Liman Blge Mdrlne onay iin sunulan btn resimler bu kurulularn kontrolnden getikten sonra onay iin mal sahibine gnderilmelidir. Tehiz Planlar; 1. Da alan elik kaplarn, kaportalarn vs. planlar, 2. Demir donanm plan, 3. Gemi balama plan, 4. Pencere ve lombuz plan, 5. Menhol plan, 6. D merdivenlerin plan, 7. merdivenlerin plan, 8. Vardavela, tente puntelleri ve kpeteler plan, 9. Vardavela detaylar, 10. Borda iskelesi yerletirme plan, 11. Can filika ve can sandallar yerletirme plan, 12. Servis botu yerletirme plan, 13. Ba kasara gvertede sinyal direi resmi, 14. Radar direi resmi, 15. Can kurtarma tehizat n plan, 16. Yangn istasyon plan, 17. Gverte kaplama plan, 18. Ba kasara blmeleri havalandrma plan, 19. Makina dairesi havalandrma plan, 20. Makina dairesi fan plan, 21. Yangn sndrclerin yerlerini de gsteren emniyet plan, 22. Boya ve beton ileri plan, 23. Tipik iilik detaylar ile birlikte yaam mahalli planlar, 24. Kuzine ve bfelerin plan, 25. Kumanyalk, buzluk, amar muhafaza mahalli ve gverte maazas plan, 26. Gverte aa kaplama plan. Teslimde Verilecek Dokmanlar: Geminin tesliminden belli bir sre nce, aada belirtilen resim ve talimat kitaplar yeterli sayda kopyalanarak armatr firmaya teslim edilmelidir. Btn dokmanlar ngilizce veya Trke hazrlanmal, boyutlar da metrik sisteme uygun olmaldr. 59 erevelenmi Planlar: Aadaki planlar caml olarak erevelenmeli ve gemide uygun yere yerletirilmelidir. 1. Genel plan, 2. Kapasite plan, 3. Boru donatm plan, 4. Yangn ve emniyet planlar. Talimat Kitaplar: Mataforalar, can kurtarma tertibat, dmen donanm, havalandrma tesisat, CO2 tesisat, kuzine tesisat, buzluk makinalar gibi ekipman ve gverte yardmc makinalar iin, gerek bakm tutumlarn salamak, gerekse yedek paralarn temin maksadyla, gerekli ske, resim ve bilgileriyle talimat ve yedek para kitaplar hazrlanp armatr firmaya teslim edilmelidir. Tantm Kitaplar: Btn gverte makina ve ekipman iin tantm kitaplar hazrlanmaldr. Bu kitaplarda gverte makinasnn ve ekipmannn tipi, imalats, imalat numaras, gc, boyutlar, alma basnc, kapasitesi vb. gibi tm bilgiler bulunmaldr. Yedek Paralar: Gemiye verilen btn yedek para ve takmlarn listesini ieren bir

yedek para kitab hazrlanmaldr. Bu kitapta yedek para ve takmlarn ait olduu gverte makinas veya tehizatn ismi, yedek para ve takmlar hakknda tam teknik detay, gemide muhafaza edilecekleri ksmlar ve bunlar temin eden firmalarn isimleri ve adresleri bulunmaldr. Makina ve Elektrik Tehizat in Resimler, Talimat Kitaplar: e balamadan belli bir sre nce, onayn almak iin aadaki resim ve planlarn her birinden er kopya armatr firmaya sunulmaldr. Klas kuruluuna veya Liman Blge Mdrlne onay iin sunulan btn resimler bu kurulularn kontrolnden getikten sonra onay iin mal sahibine gnderilmelidir. 1. Makina ilik Resimleri; Makina dairesi kesin yerleim planlar, aft aranjman, Ana makina, yardmc dieseller ve kazan egzost borular plan, Makina dairesindeki panyol saclar, merdivenler ve dik merdivenlerin yerleim plan, Kinistin sandklar valflerinin yerleim plan, 60 Sintine, balast ve saniteri tesisatna ait makina ve pompa dairesindeki discharge valflerinin yerleim plan, Borularn makina dairesindeki perde geileri, double bottom perde geileri, double bottom tank top geileri, ana gverte ve platform gverte geileri yerleim planlar, Jeneratrlerin yerleim plan, Ana ve yardmc makinalar iin vin tertibat plan, Remote konrol plan ve artnameleri, Kazan ve serpantin yerleim plan, Tatl soutma suyu genleme tank, ya ve yakt direyn tank, kazan yakt tank gibi asma veya bnye tanklarnn planlar. 2. Boru Devreleri Diyagramlar (Makina); Sintine ve ballast sistemi, Tatl soutma suyu sistemi, Deniz soutma suyu sistemi, Yakt sistemi, Yalama ya sistemi, Yakt ve yalama ya sistemi, Buhar ve kondenser sistemi, HFO yakt tanklar stma serpantin sistemi, lk hareket havas sistemi, Boru devrelerinde kullanlacak boru ve fittingler. 3. Boru Devreleri Diyagramlar (Tekne); Hava firar ve iskandil borular, Saniteri devreleri, Gverte ykama ve ana yangn devresi, Boru devrelerinde kullanlacak boru ve fittinglerin listesi. 4. Boru Yerletirme Planlar 5. Atlye ve Makine Maazas Yerletirme Plan 6. Buzluk Makineleri Yerletirme Plan 7. Istma, Havalandrma ve Klima Sistemleri Yerletirme Planlar 61 8. Elektrik Planlar;

 Genel tesisat plan (ematik), Elektrik yk analizi, Ksa devre hesab, Kuvvet devreleri, Tevzi tablolar, Yaama mahalleri aydnlatma plan, Ak gverte aydnlatma plan, Salon ve koridorlarn aydnlatma plan, Makina dairesi aydnlatma plan, Maazalar vb. aydnlatma plan, Ana tevzi tablosu ile elektrik diyagram, Seyir fenerleri plan, Gverte makinalar elektrik tesisat plan, Btn makina ve tehizatn elektrik tesisat plan, Ak sarj redresr, tecrbe tablosu, seyir fenerleri paneli ve dier tevzi panelleri tesisat plan, Kaptan kk, harita ve telsiz odalar tehizat plan, Seyir tehizat, telefon tesisat, alarm panelleri ve tesisat, zil tesisat, motor alterleri, Gverte anten tesisat, Kamaralar anten tesisat. Teslim ncesi Makina Dairesine Aslacak Olan erevelenmi Planlar: Aadaki planlar caml olarak ereveletilmeli ve makine dairesinde uygun yerlere yerletirilmelidir. Sintine ve balast devresi, Yakt devresi, Soutma suyu, basnl hava devresi, buhar devresi vb., Elektrik tesisat plan, Aydnlatma plan, Hava firar ve iskandil borular, Alarm ve ihbar devreleri. 62 Teslim ncesi Verilecek Makina Talimat Kitaplar: Makinalarn bakm-tutum ve yedek paralarnn siparii iin ske, resim ve bilgiler ihtiva eden, ana ve yardmc makinalar, motorlar ve elektrik tehizatnn talimat ve yedek para kitaplar hazrlanmaldr. Teslim ncesi Verilecek Makina Tantm Kitaplar: Btn pompa, kompresr ve seperatrler ile zerlerindeki elektrik motorlar da dahil olmak zere ana ve yardmc makinalarn tantm kitaplar hazrlanmaldr. Teslim ncesi Verilecek Makina Yedek Paralar: Gemiye verilen btn yedek para ve takmlarn tam listesini ihtiva eden bir yedek para kitab hazrlanmaldr. Bu kitapta yedeklerin ait olduu ana ve yardmc makina, pompalar, elektrik tehizat vs.nin ismi, yedek para ve takmlarnn tam teknik detaylar, imal veya temin eden kurulularn isimleri, adresleri ve bunlarn gemide muhafaza edilecei yerler hakknda bilgiler bulunmaldr (Kk, 1996). artnamenin genel esaslar, yerine getirilmesi gereken zorunluluklar ve ierii hakkndaki gerekli bilgilerden sonra tersane ve armatr firma arasnda yaplan ve imzalanan Gemi na Kontratna ierik olarak genel bir gz atalm. 5.2 artname erii Yaplan proje anlamasnn niteliine bal olarak imzalanp onaylanan Gemi na Kontratnn ierii deiiklik gsterebilir [13]. Yani, iiilik ve malzemesiz olarak anlalan proje ile tamamyla anahtar teslim bir projenin kontrat ierikleri arasnda ciddi farklar bulunabilir.

Ancak, aada ierii hakknda bilgi verilen kontrat aklayc ve yeterli olucaktr. Gemi ina kontratnn ierdikleri; Tanmlar, Tersane, Mal sahibi (Armatr firma), Gemilerin tanm, na sonu dkmanlar, Fiyat, deme ekli, Teslim ve kabul, Teslim tarihi, Garanti, 63 Deiiklikler, na edilmekte olan geminin mlkiyeti, Mteri/mal sahibi temsilcileri, na srecindeki sigortalar, Mal sahibi tarafndan yaplacak iler, Zarar ve ziyana kar koruma, Vergiler, harlar vb. demeler, Dkmantasyonlardaki uyumazlk halleri, Anlamazlklarn halli, Olaanst haller, Dizayn, izimler ve mhendislik datalarnn mlkiyeti, nc ahslarla ilikiler, Haberleme, Teknenin kayt ve tescili, Teknik uyumazlklar, Dier hususlar. Kontratn ekleri; Gemi ina genel plan, na termin plan, Malzeme termin plan, Kabul/Teslim protokolu rnei, Kesin teslim protokolu rnei. Kontrat giriinde taraflar, ki bunlar genellikle armatr firma ve tersanedir, adresleri ve irket isimleriyle ak ve net bir ekilde belirtilir, mutabakata vardklar vurgulanr [13]. Tanmlar: Kontrat iinde isimleri geen Kabul/Teslim Protokolu, Klas Kuruluu, Klas Sertifikas, Kontrat Dizayn, lke Bayra, Mal Sahibi Echizesi, Kesin Teslim Protokolu, Kurallar ve Reglasyonlar, Gemi na Termin Program, Malzeme Termin Plan vb. ifadelerin ak ve net bir ekilde tanmland ve anlam kargaasnn ortadan kaldrld blmdr. Tersane: Tersanenin, armatr firma tarafndan ina ettirilmesi dnlen gemi veya gemileri yapabilecek yeterli altyap, bilgi ve birikeme sahip olduunu gsterip teyit eden 64 blmdr. Kontratn kabul ettii hkmlere bal kalmak kouluyla tersanenin gemi veya gemileri ina etme sorumluluunu tamamyla aldn gsterir. Mal Sahibi (Armatr firma): Armatr firmann yaptrmay dnd ve kabul ettii gemi veya gemilerin bu kontrat hkmlerine gre anlat tersanede yaplmasn kesinlikle onaylad ve tanmlad blmdr. Bu blm iinde armatr firmann, varsa

sorumluluklar hatrlatlp yazl olarak belirtilir. Gemilerin Tanm: Kontrat boyunca gemi veya gemiler olarak geen her kelimenin net bir ekilde tanmlad blmdr. Bundan sonra gemi veya gemiler olarak geen her ifade yaptrlmay dnlen geminin tamamen tarifi niteliinde anlacaktr. Ayrca, bu blm iinde tersanenin gemi veya gemileri hangi prensiplere uygun olarak tamamlayaca ile armatr firma teknik elemanlarnn tecrbeleri dorultusunda dizayn bitirilmi geminin beklentiyi karlayacana dair onaylar yer alr. na Sonu Dkmanlar: Tersanenin, inaat__________n tamamlanmasndan sonra geminin ina sonundaki durumunu gsterir resimlerden sorumlu olup olmadn ayet sorumlu deilse de bu sorumluluun kime ait olduunu gsterir blmdr. Fiyat: Gemi ina fiyatnnn tamamyla belirlendii ve zerine anlald blmdr. Bu blmde projenin anlama tarz belirtilir ve ayet malzemesiz iilik yaplacaksa mazeleme temininin armatr firma tarafndan yaplaca aklanr. Ayrca, sarf malzeme ve mayyene cretlerinin ne ekilde paylalaca ve hurda malzemenin kime ait olduu vurgulanr. deme ekli: Armatr firmann, tersaneye deyecei kontrat fiyatnn takvim ve taksitlendirildii blmdr. Ayrca, demelere dair kesilen makbuz, gnderilen fatura ve deme alnds gibi baz belgelerin nasl dzenleneceine dair detaylar iermektedir. Teslim ve Kabul: Bu blm iinde teslim sresinin kesin tanm, belirli nedenler yznden ortaya kabilecek anlamazlklar nedeniyle kim veya hangi kurumlara ba vurulabilecei, Kabul/Teslimin hangi belge ve koullarda yaplabilecei, gemi veya gemilerin teslim yerleri, denize ini, liman vs. masraflarn kimin tarafndan karlanaca, Kabul/Teslim Protokolu ile klas kuruluunun verecei elik iilii kabul belgesi, nihai sat faturas ve gemi ina ahadetnamesinin belirtilmesi ve kesin teslim sertifikasnn onay-kabul srecinin tanmlanmas yer almaktadr. Teslim Tarihi: Bu blmde tersane kontrata sadk kalmak artyla iyi dzeyde teknik eleman ve tehizat ile belirtilen srede veya ncesinde gemi veya gemileri bitirmeyi 65 taahht eder. Ayrca, bu srenin almas durumunda armatr firmann maddi anlamdaki kayplarn karlamay garanti altna alr. Gemi Ad ve Mal Sahibinin Haklar: Bu ksmda, armatr firmann gemiye dzgn ve yasal bir isim verme gereine deinilir ve ayrca, armatrn gemi veya gemilerin teslim edilmesi halinde dahi gemide karlalabilecek kusurlar kabul etmeme hakk belirlenir. Bunlarn yannda, armatr firma ve tersanenin, deme veya retimin gecikmesi neticesinde hukuksal yollara ba vurma veya deme ya da retimi geciktirme hatta durdurma haklarna sahip olduklar netletirilir. Garanti: Bu blmde tersanenin, armatr firmaya gemi veya gemilerin teslimi sonras verdii garanti ve garanti sresi ifade edilir. Garanti kstaslar tm netliiyle mal sahibi ve tersane tarafndan karlkl olarak kabul edilmi olur. Deiiklikler: Bu konu bal altnda verilen bilgiler ve koyulan yarglar, tm dizayn ve inaat kriterleri mal sahibi tarafndan kabul edilip bitirilmi ve armatre teslim edilmi gemi veya gemiler zerinde armatrce istenebilecek baz deiikliklerin maliyet ve zaman kayb asndan deerlendirmesini ve tersaneye uygun olup olmadn tanmlar. na Edilmekte Olan Geminin Mlkiyeti: Bu ksm, gemi veya gemilerin tesliminden sonra tersanenin armatr firmadan hala alaca sz konusu ise tersanenin, rettii gemi veya gemiler zerindeki hukuksal haklarn tayin eder. Ayrca, tersane sahasnda stoklanacak olan armatr firmaya ait tm makina, malzeme, ekipman vb. elemanlarn zarar grme riskinin sorumluluunu tanmlar ve garanti altna alr. Mteri/Mal Sahibi Temsilcileri: Bu blmde armatr temsilci veya temsilcilerinin

tersanece verilecek imkan ve haklarn yannda kontrat gerei sahip oluca haklar da anlatlr. retim kalitesini denetleme, malzeme kontrol ve gereinde retime mdahale edebilme zgrlkleri kabul edilir. na Srecindeki Sigortalar: Bu madde bal altnda, geminin ina srecinde kim tarafndan ve ne ekilde sigortalanacana aklk getirilir. Yaplacak sigorta trleri tanmlanr ve buna dair gerekli dkmantasyon trafii tanmlanm olur. Tersane veya armatr sigorta yaptrmak zorundadr. Mal Sahibi Tarafndan Yaplacak ler: Bu blmde, armatr firma gemi veya gemiler zerinde, tersanenin gerekli i emniyet tedbirleri olmadka ve gemi ina, klas kuruluu, evre koruma vs. kurallarna uyulmadka kendi personeli, taeronlar, iileri ve acentasna ait hi kimseyi altramayacan kabul eder. 66 Zarar ve Ziyana Kar Koruma: Bu blmde, armatr firma ile tersanenin gemi veya gemiler zerinde belirli nedenlerden dolay oluabilecek zarar ve ziyana kar alacaklar tavrlar tanmlanr. Vergiler, Harlar vb. demeler: Tm vergiler, resim giderleri, har, liman masraflar, bayrak lke vergileri, resum, klas kuruluu cretleri, liman otoriteleri denetleme giderleri ve sertifikasyon masraflarnn hangi kurulu tarafndan karlanaca ifade edilir. Dkmantasyondaki Uyumazlk Halleri: Oluturulan bu kontrat ile Kontrat Dizayn arasnda uyumazlk tesbit edilirse, uyumazln kapsamyla snrl kalmak zere, hangi kontrat hkmlerinin kabul edilecei ak ve net bir ekilde ifade edilir. Anlamazlklarn Halli: Bu blmde, armatr firma ile tersane arasnda kontrat hkmleri gerei anlamazlk doacak olursa, bu anlamazlklarn karlkl olarak nasl bildirilecei ayrca zm iin neler yaplabilecei anlatlr. Genellikle teknik anlamazlklarda bilir kii, parasal anlamazlklarda ise mahkemeler grev alr. Olaanst Haller: Bu ksmda, armatr firmann kendi sorumluluklarn yerine getirmemesi, sava hali, yangn, infilak, deprem, dev dalgalar, isyan, grev, ayaklanma, ambargo, malzemenin naklindeki ciddi gecikmeler, enerji ve yakt kstlamalar, hkmet tedbirleri ve tersane dndaki nedenlerden dolay kaynaklanan btn olaanst durumlar iin teslim sresinin ne kadar ve nasl uzatlaca tanmlanr ve tersane kaynakl problemlerde ise deme plannn yeni ekli mzakere edilir. Dizayn, izimler ve Mhendislik Datalarnn Mlkiyeti: Bu balk altnda, anlama tipine bal olarak tm ana izim, mhendislik hizmetleri, dizayn bilgileri, lisans haklar ve tm detay izimlerinin kime ait olduu tanmlanr. Ayrca, bu haklarn hangi koullar altnda nasl kullanlp kullanlmayacana aklk getirilir. nc ahslarla likiler: Hazrlanan kontrat veya kontratla belirlenen haklar, armatr firma ve tersanenin yazl anlamas olmadka nc ahs veya firmalara devredilemez. Ancak, tersanenin demeleri tahsil iin kullanaca ticari bankalar bu konunun dnda tutulurlar. Haberleme: Bu blmde, armatr firma ve tersane arasnda gerekleecek olan tm yazma ve haberlemelerde evrak alveriinin nasl ve ne ekilde srdrlecei tanmlanr. Adres ve isimler belirtilir. 67 Teknenin Kayt ve Tescili: Bu ksmda, geminin kayt ve tescil ilemleri sorumluluunun hangi kurulua ait olduu belirtilir. Ayrca, gerekli dkmantasyonun hazrlanmasnda yaplacak ortak almann nemi vurgulanr. Teknik Uyumazlklar: Bu madde altnda, ina srasnda veya sonrasnda ortaya kabilecek teknik sorunlarn zm iin taraflarn bir araya gelebilecekleri yerler belirtilir. Dier Hususlar: Bu blmde, inadaki kontratn kapsam, tersaneye verilecek olan

resimlerin onay tr ve says, kontrat ve ilk deme arasndaki iliki, tersanenin kendi rhtmn donatm iin kullandrma sresi ve bu srenin almas halinde yaplacaklar ifade edilir. 68 6. TERSANE VE RETM SREC Armatrn ina ettirmeye karar verdii geminin yaplaca tersane ve geminin teslimine kadar geecek olan retim sreci olduka nemli bir dnemi kapsayacaktr. Bu dnem, geminin inas iin seilen tersanenin retim anlayna, teknik kadro ve altyapsna, projenin niteliine, armatrn sahip olduu finansal gce ve muhtelif deiik d faktrlere bal olarak deiiklik gsterecektir. Ancak, ina srecinin baarl ve verimli olabilmesi armatrn ina srecine bakna ve etkin bir tersanenin varlna bal olacaktr. Bu anlamda, projeye uygun bir tersanenin seiminden geminin teslim edilmesine kadar geen tm aamalarn byk bir titizlikle ele alnmas ve irdelenmesi gerekmektedir. 6.1 Tersane Seimi Geminin inas ncesinde retimin belirli koullar altnda yaplabilmesi iin armatr tarafndan yeterli zelliklere sahip ve etkin olabilecek bir tersanenin seilmesi gerekir. Bu nedenle geminin ina edilecei tersanenin teknik ve rakamsal kapasite profilinin nceden bilinmesi ve ortaya konulmas olduka nemlidir. nk, siparii veren armatr firmann ve retimi gerekletirecek olan tersanenin madur olmamas, inas dnlen geminin proje artlarna uygun bir kapasiteye sahip olunmas ile mmkndr. Gnmzde tm i tekliflerinin ve sipari kabullerinin ilk maddesi, rakamsal kapasite profilinin sunulmas ve ardndan da bu teknik altyapnn armatr veya armatr gzlemcileri araclyla denetlenmesidir. Armatr veya armatr gzlemcileri, genellikle tersanenin projeye uygunluunu aada bahsi geen rakamsal verileri denetleyerek salamaya alrlar; Tersanenin, yeni gemi inaatnda yllk elik ileme kapasitesi (ton/yl), Tersanenin, bir yl iinde ina edebilecei azami gemi tonaj (DWT/yl), Tersane altyapsnn yeni inada izin verebilecei azami gemi boyu, Gemite tersanenin yapabilmi olduu en byk geminin tonaj (DWT), Varsa, tersanenin bakm-onarm alannda yllk elik ileme kapasitesi (ton/yl), Bakm-onarm yaplan yllk azami gemi tonaj kapasitesi (DWT/yl), Tersanenin ak ve kapal alanlarnn yzlm ve yeterlilii (ekil 6.1), Tersanenin ak ve kapal atlyelerinin yzlm ve teknik yeterlilii, 69 ekil 6.1 Tersanedeki ak ve kapal alanlarn genel grnm. [12] na kzaklarnn adedi, boyutlar, eimleri ve kzaklara servis yapabilecek gantry kreynlerinin kaldrma kapasiteleri ve yeterlilikleri (ekil 6.2), ekil 6.2 na kza ve zerindeki gantry servis kreyni. [12] Rhtm ve iskelelerin adetleri, boyutlar ve yeterlilikleri, Tersanenin trafo ve enerji kapasitesi, retimin yaplaca kapal atlyelerin sahip olduu jiglerin yzlmleri, tavan kreynlerinin adetleri ve kapasiteleri, aydnlatma yeterlilikleri, konveyr ve tayc rayl arabalarn varl, elektrik tevzi panolar ve basnl hava devrelerinin yeterlilii, retimin yaplaca ak saha jiglerinin yzlm, hizmet verecek olan gantry servis kreynlerinin adedi ve kaldrma kapasiteleri (ekil 6.3), ak saha aydnlatma, elektrik ve hava devrelerinin yeterlilii, 70 ekil 6.3 Ak saha jigleri ve gantry servis kreynleri. [16] Hurda, sac, profil vb. malzemelerin depolanaca stok alan ve kreyn kaldrma kapasitesi, Rhtm ve denizden hizmet verebilecek kreynlerin yaps, kapasitesi ve konumlar, Varsa, yzer havuz boyutlar ve kapasitesi,

 Makina, ekipman ve tehizatn stoklanabilecei depolarn yeterlilii ve barndrlma koullar, retime yardmc atlyelerin sahip olduu CNC kesim tezgahlar, presler, profil ve boru bkme tezgahlar, elektrik ve bakm-onarm atlyelerinin kapasitesi ve yeterlilii, Varsa, raspa ve shop primer (Boya) tesisinin durumu ve kapasitesi, Tersanenin sahip olduu forklift, mobil kreyn ve kamyon gibi kaldrma ve transport ekipmanlarnn yeterlilii, Tersanenin teknik kadrosunun yeterlilii, Tersanenin armatre salayaca ofis destei vb.nin uygunluu, gibi birok parametre detayl bir ekilde gzlemlenir ve deerlendirmeye alnr. Armatr veya armatr gzlemcilerinin dikkat edecekleri dier bir konu da altyap yeterliliinin yannda ekil 6.4de gsterildii gibi tersanenin genel yerleim planlamas olacaktr. nk, tersanenin genel yerleim koordinasyonu, ilerin aksamamas ve retimin verimli bir ekilde srdrlebilmesi asndan olduka nemlidir. akna uygun olarak kurulan ve modellenen bir tersanede her ey ok daha verimli olacaktr. alanlarn bulunduklar ve zamanlarn geirdikleri alan ve ofislerden balamak kaydyla, atlyelerin, kzaklarn, depo ve ambarlarn, havuzlarn, ofislerin, stok alanlarnn, tm ekipman ve 71 donanm yerleimlerinin insan ve retim ncelikli planlanmas gerekmektedir, bu yaklam da tersane seiminde nemli bir faktr olacaktr. ekil 6.4 Bir tersanenin model yerleim plan. [4],[5] 1. alma Ofisleri 2. Gantry Kreyn 3. elik leme Atlyesi 4. Ekipman Stok Deposu 5. Sac Kesim Atlyesi 6. Yzer Havuz 7. skele-Rhtm Armatr veya armatr gzlemcilerinin tersane denetimlerinde zerinde duracaklar dier bir konu da retimin arlkl olarak devam ettii ana ve yardmc atlyelerdir. Ana atlyeler retimin temelini tekil etmekle beraber baz yardmc atlyeler ise ana atlyelere retim konusunda destek vermekte bazlar da retimin devamlln salamak iin tersaneye bakmonarm hizmeti sunmaktadr. Bu nedenle, ana ve yardmc atlyelerin tm teknik altyap ve donanmlarnn detayl bir ekilde yeterlilii sorgulanmaldr. Ana ve yardmc atlyeleri u ekilde sralayabiliriz; CNC Kesim Atlyesi (Ana retim), Talama Atlyesi (Ana retim), elik leme (n malat) Atlyesi (Ana retim), Blok Montaj Atlyesi (Ana retim), Sac/Profil Bkm Atlyesi (retime Yardmc), Boru malat Atlyesi (Ana retim), Elektrik Atlyesi (retim Akna Yardmc), Bakm, Tutum ve Onarm Atlyesi (retim Akna Yardmc), 72 Sac ve Profil Shop-Primer Boyama Atlyesi (Ana retim), Her Trl Malzemenin Depolanabildii Ak ve Kapal Depolar (retime Yardmc). 6.2 Malzeme, Tehizat Siparii ve Stoklama na edilecek olan gemi ve/veya gemilerin retimi iin gerekli olan malzeme, tehizat ve ekipmanlar armatr ile tersane arasnda yaplan kontrat tipine gre temin edilir. ayet armatr

ile tersane tamamyla anahtar teslimi bir proje zerinden anlam ise iilik dahil olmak zere gemi iin gerekli tm malzeme, ekipman ve tehizat tersanenin kendisi temin edecektir, ancak kontrat sadece iilii kapsyorsa malzeme temininin sorumluluu armatre ait olacaktr. Bir geminin elik tekne inas iin gerekli olan temel malzemeler, saclar, profiller ve kebentlerdir. retim iin gerekli olan bu malzemeler ina sreci balamadan nce dizayn bro tarafndan belirlenir ve liste halinde malzemeyi temin etmekle ykml olan armatre veya tersaneye bildirilir. Bu listeler ihtiya duyulacak olan sac, profil ve kebentlerin, boyut, kalite ve miktarlarn belirtmektedir. ayet tehiz ilemleri elik tekne inas ile birlikte yrtlecekse sac, profil ve kebent listelerine, ihtiya duyulan boyut ve miktarlarda dolu demir, lama ve borular da eklenecektir. Sipari hacmi ve tonaj olduka fazla olan saclar genellikle yurt dndan getirilmektedir. Bunun sebebi yurt ii fiyatlarnn yurt d fiyatlarna oranla ok daha yksek olmasdr. Sac temin edilen yurt d lkelerinin banda Romanya ve Ukrayna gelmektedir ancak acil ihtiya durumlarna bal olmak kaydyla Ereli Demir elik Fabrikasndan veya yurt iindeki orta ve kk lekteki firmalardan da almlar yaplabilmektedir. Profil, kebent, lama, puntel borular ve dolu demir gibi hem elik konstrksiyonu hem de tehiz ilemlerini ilgilendiren malzemeler genellikle yurt iinden temin edilmekte ancak yksek sipari hacminin olutuu durumlarda Romanya ve Ukrayna gibi yurt d lkelerinden de toplu olarak alm yaplabilmektedir. ekil 6.5de gsterildii gibi tersaneye ulaan saclar genellikle ak saha stok alanlarnda boyut ve kalnlklarna gre dzenlenerek barndrlrlar. Profil, kebent, lama, dolu demir ve tehiz iin gerekli olan borular boyut ve tiplerine gre snflandrlarak ak saha stok alanlarndaki istif sepetlerinde depolanrlar (ekil 6.6). 73 ekil 6.5 Sahada stoklanan saclar. ekil 6.6 Profil ve kebent istif sepeti. elik tekne inas baladktan bir sre sonra boru donatmnn balamas gerekecektir. Armatr isteklerini de gz nne alarak retim akna uygun ilgili boru devrelerini tasarlayan ve klas kuruluundan gerekli onaylar alan dizayn bro, bu devrelerin oluturulmas iin ihtiya duyulacak olan boru, kelepe, fittingler, valfler, couplingler, expansion jointler, flanshlar, alc hunileri ve bunlarn balanmas iin gerekli olan tm civata ve somunlar kapsayan bir malzeme listesi oluturacak ve ilgili tedariki blme teslim edecektir. Bu liste ad geen malzemelerin tip, boyut, zellik ve adetlerini gsterecektir. Balangtaki boru donatm iin istenen bu malzemelerin birou yurt iinden temin edilecek ancak ilerdeki zel boru donatmlar iin istenecek olan boru tipleri (krom vb.) ve teknolojik valfler yurt d kkenli olacaktr. Saylan malzemelerden siyah borular (ekil 6.7), genellikle ak sahada boyutlarna gre ayrlarak istif sepetlerinde stoklanacak, geriye kalanlar ise kapal depo alanlarnda uygun ekillerde ayrlarak korunakl raflarda muhafaza edileceklerdir. ekil 6.7 Siyah borularn ak sahadaki istif sepetlerinde stoklanmas. lerleyen retim kademelerinde yaplan geminin tipine bal olmak kaydyla kargo sistemlerinin varl sz konusu olacaksa yksek miktarlarda krom boru, zel valfler, krom borulara uyumlu flanshlar, dirsekler ve couplingler ile krom civata ve somunlara ihtiya 74 duyulacaktr. Bu malzemelerin siparileri civata ve somunlar hari olmak zere genellikle yurt dndan yaplacak ya da yabanc firmalarn yurt ii temsilcilikleri kullanlacaktr. zel, pahal ve hassas olmalar nedeniyle bu malzemeler tersane bnyesindeki kapal depo alanlarnda fiziksel darbe ve nemden korunarak uygun bir ekilde muhafaza edilecektir. Gemi inas iin olduka nemli olan ve maliyete ok fazla etki eden malzemeler ana ve yardmc makinalardr. Bu ekipman trleri genellikle armatr ve dizayn bronun ortak almasyla belirlenir. Geminin iletilmesinde ve ortaya koyaca performanslarda nemli yeri olan bu ekipmanlar genellikle yurt dndan getirilir. Dizayn ve armatr tarafndan

hazrlanan bu ekipman listesi ilgili tedarikiye sevk edilir, bu ekipmanlarn yurt iinden tedarik edilemiyor olmalarnn en byk sebebi lke iinde istenilen zelliklerde retilemiyor olmalar ve uluslararas standartlardaki kalite ve gvenilirliin isteniyor olmasdr. Bu ekipmanlar genel olarak; ana makina ve sevk sistemi (pervane kanatlar (ekil6.8) veya pervane (ekil 6.9), aft, couplingler ve stern tb), kazan sistemleri (varsa), bow-thruster (varsa), kargo pompalar (varsa), ballast pompalar, jeneratrler, servis pompalarnn birou (ekil 6.10), kompresrler, pis su artm niteleri, gaz alglama sistemleri (varsa), hidrolik valf kontrol niteleri (varsa), dmen makinas, radar ve tm nevigasyon cihazlar (ekil 6.11), kargo ve ballast submerged hidrolik valfleri (varsa) vb.dir. Ancak, ufak aptaki pompa ve baz ekipmanlar klas kuruluu gvencesi dahilinde yurt iinden temin edilebilmektedir. Bu ekipmanlar olduka hassas ve pahal olmalar nedeniyle fiziksel darbe ve neme maruz kalmayacak ekilde korunakl kapal depo alanlarnda stoklanr ve montajnn yaplaca zamana kadar bu ksmda tutulur, gemideki montajlar tamamlandktan sonra gemi zerinde korunmaya devam edilir. ekil 6.8 Stoktan karlan pervane kanad. 75 ekil 6.9 Stoklanan pervane. [4],[5] ekil 6.10 Stoklanan servis pompalar. ekil 6.11 Radar ve seyir cihazlar. [15] zellikle gverte yardmc makinalar olarak bilinen ba ve k rgatlar, hortum kreynleri, kumanya kreynleri ve serbest dmeli bot mataforalar yurt iinden temin edilmektedir. Yine armatr ve dizayn bro ortak almasyla belirlenen bu ekipmanlar, listeler halinde tm zellikleri belirtilerek tedariki birime aktarlr. Hidrolik veya elektrikli alma sistemlerine sahip olduklar iin kapal alanlarda muhafaza edilmelerinde fayda vardr ancak ksa sreli olarak da darda zerine branda veya sundurma korumas yaplarak stoklanabilir. st bina ve dier blgelerin donatmnda birbirinden farkl ok sayda malzeme ile karlalacaktr. Armatr ile mutabakata varlan bu malzemeler ok detayl bir listeleme ile tedariki blme transfer edilecektir. Elektrik ile ilgili tm aydnlatma sistemleri, kablolar, kablo parke ve traversleri, tevzi panolar, transformatrler vb. i piyasadan tedarik edilmektedir ancak seyir klarnn neredeyse tamam yurt d kkenli olmaktadr. Bu malzemelerin yannda st bina ve dier blmlerdeki shh tesisat borular, kelepeler ve fittingler i piyasadan alnmakta, havalandrma borular (ekil 6.12), izolasyonlar, duvar panelleri (ekil 6.13) ve st bina i kaplar (ekil 6.14) yurt d kkenli olmakta, ahap malzemeler, yataklar, ve ahap dolaplarn tamam i piyasada retilmekte ve banyo+WC 76 kabinleri ise yurt dndan gelmektedir. Saydmz tm bu malzemeler iinde shhi tesisat borular hari dier tm malzemeler kapal depolarda korunmal ve montaj sralar geldii zaman belirli miktarlarda karlarak gemide barndrlmaldrlar. ekil 6.12 Havalandrma borular. [15] ekil 6.13 Duvar panelleri. ekil 6.14 st bina i panel kaplar. [15] Tehiz ilemlerinin paralar olan elik kaplar (ekil 6.15), gzlemleme trunklar (ekil 6.16) (varsa), havalandrma manikalar (ekil 6.17), mantarbalar (ekil 6.18), havalandrma menfezleri, borda ini merdivenleri, hortum yuvarlama merdaneleri (varsa), kargo tank hatchleri ve kapaklar (varsa), kargo tank ini merdivenleri (varsa), gverte merdivenleri, halat tamburlar, panama loalar, mandagzleri, halat loalar ve saptrma makaralar yurt iindeki imalathanelerde siparie uygun ekilde retilmekte ve tersaneye aktarlmaktadr. Ezilme tehlikesi nedeniyle ak sahada stoklanmas tavsiye edilmeyen bu mazlemeler genellikle st kapal ak saha depolarnda muhafaza edilirler. 77 ekil 6.15 elik kaplarn depolanmas. ekil 6.16 Gzlem trunklarnn depolanmas. ekil 6.17 Manikalarn stoklanmas. ekil 6.18 Mantarbalarn muhafaza edilmesi.

Bir gemi iin en nemli mazlemelerden biri de boyadr. Gemi boyalar genellikle yurt dnda retilmekte ve yurt iindeki temsilcilikler tarafndan pazarlanmaktadr. Boya uygulamalar bal bana profesyonellik gerektiren bir alandr. Tersane veya armatr firma geminin boya kontrollerini yapacak ve boya temin edecek bir boya firmasyla anlar. Boya firmas ilgili projeyle ilgilenecek bir boya mhendisi tahsis eder ve gemi iin gerekecek olan boya trlerini ve miktarlarn belirler, ayrca boya uygulama koul ve kurallarn retimi yapan tersaneye zel bir prezentasyon ile anlatr ve aklar. Tm boya uygulamalarna karar veren, boya ncesi ve sonras koullar ve kaliteyi denetleyen de yine boya firmasnn temsilcisi olacaktr. Siparii verilen boyalar tersaneye ihtiya miktarna gre gnderilecek ve kullanlmayanlar ise geri alnabilecektir. Boyalar, tinerler ve ilgili birok komponent patlayc ve zehirleyici bir yapya sahip olmalarnn yannda yksek fiyatlara mal olan malzemelerdir. Bu nedenle ak sahada barndrlmalar risk tayacaktr, havalandrlmas dzenli olarak yaplan ve tiplerine gre istiflenme imkan salayan kapal depolarda saklanmas olduka nemlidir. Kullanlma aamalarnda (ekil 6.19), ihtiyac karlayacak kadar boya, tiner ve ilgili komponentler alma alanna gtrlmelidir. 78 ekil 6.19 Boyann kullanlma ve uygulanma aamas. [4],[5] Proje tipine bal olmak kaydyla gemide bulunmas zorunlu olan dier donatm malzemeleri de life raftlar, serbest dmeli ka botu ve kurtarma botu olacaktr. Tm bu ekipman, uluslararas kurallar salayacak standartlara sahip olmalarnn yannda armatr tercihine uygun olarak seildikten sonra genellikle yurt dndan sipari edilmektedir. Byk ekipmanlar olmalar nedeniyle life raftlar dnda serbest dmeli bot ve ekil 6.20de gsterildii gibi ve kurtarma botu, naylon bir branda ile kaplanarak tersanenin ak alannda transport aralarnn bulundurulmad gvenli bir blgede stoklanr. Life raftlar kapal depolarda rahata saklanabilir. Nereden tedarik edilirse edilsin, malzeme alnmadan nce yaplacak ilk i gerekli zelliklerin ve miktarn belirlenmesidir. Ardndan gerekli zellikler belirtilerek retici firmalardan (en az firma) fiyat teklifleri alnr. Gelen fiyat teklifleri dikkatlice incelenerek karlatrlr ve gerekirse pazarlk da yaplarak sipari netletirilir. Burada nemli olan nokta, isteklerin iyi belirtilmesi ve satc firma tekliflerinin iyi deerlendirilmesidir. Nadir de olsa bazen ayn malzeme, ekipman ve tehizat iin, aralarnda byk fiyat farklar olan teklifler alnabilir. Bu gibi sorunlar byk lde karlkl anlamazlklardan kaynaklanr. Alc firmann istedii malzeme ile satc firmann teklifte bulunduu malzemenin teknik zellikleri birbirini tutmayabilir. Byle bir durumda, yanllk dzeltilerek tekrar fiyat teklifi alnp karara balanr. 79 ekil 6.20 Kurtarma botunun stoklanmas. Gemiye yerletirilecek olan her trl teknolojik ekipman, malzeme ve tehizatn uluslararas geerliliini gsteren klas sertifikasnn olmas gerekir. Klas kurulular bu ekipman ve malzemelerin sertifikasyon ilemlerini zel olarak yapmakta ve gemiye konulacak olan her malzeme, ekipman ve tehizatta da bu sertifikay aramaktadr. zellikle sac sertifikalarna bakan klas kurulular, ayet herhangi bir bulguya rastlayamadlarsa, retim ncesi ilgili saclardan numuneler alarak teste tabi tutmakta, tm mukavemet ve kimyasal test sonularn elde edebilmektedirler. Yurt dndan getirtilen malzeme, ekipman ve tehizatn ana reticileri veya bu rnleri salayan firmalarn lkemizdeki temsilcilikleri, teknik servis ve bakm hizmetlerini sunabilmektedir. retim faaliyetleri iinde sras gelen tm rnlerin montaj, test, start up ve servis ilemleri nedeniyle ilgili teknik destek birimleri davet edilebilmekte ve gerekli tm ilemler yaptrlabilmektedir. 6.3 Gemi naatnda Planlama

Tersane iinde retimi dzenlemek ve hedeflere gre ynlendirilebilmek iyi bir planlamann yaplabilmesiyle mmkn olur. Tersane bnyesinde bu grevi yerine getiren, yeterli bilgi ve birikime sahip mhendislerce oluturulmu Planlama Blmdr. Bu blm, tersanede devam eden retim srecinde birbirinden farkl birok i ve kiinin uygun bir ekilde koordine edilmesini, retim ayaklarnn birbirine zarar vermeden birlikte devam edebilmesini, alan taeron profiline uygun i paylamnn yaplabilmesini ve hedeflenen teslim sresine sadk kalnabilmesini salar. Planlama Blm, tm ileri geminin ina edilme mantna uygun olacak bir plan dahilinde hazrlar ve retim kademlerinin hedeflenen zaman dilimlerinde birbiriyle balantl olarak 80 sralanmasn salar. Ancak, dikkat edilmesi gereken prensiplerin banda farkl retim kademelerinin dierlerini geciktirip engellememesi yatmaktadr. Tm bu organizasyon, tersane genelinde kurulan bir koordinasyon a ile salanr ve bylelikle tm i kalemlerinin durumu, planlanan srece uyumluluu srekli gzlemlenir. Planlama Blmnn grevleri sadece bu kavramlarla da snrl deildir. Dizayn ve Kalite Kontrol gibi tersanedeki retimi denetleyen ve ynlendiren birimlerin yannda, i yapan taeron firmalara da srekli yazlar gnderip denetleyerek kurulmu olan retim planna uyulup uyulmadn gzlemler ve bunun dna kan ya da plan aksatan birimlere veya taeron firmalara yazl sert uyarlar gndererek retimin belirli bir disiplin dahilinde devam etmesini salar. Ayrca retimde problem karan, ilerini aksatp yapmamakta direnen ve tersanece retimde kullanlmas iin tahsis edilen ekipmana zarar veren taeron firmalara da ykl miktarlarda para cezas kesme hakkna sahiptir. Planlama Blm, retim ile ilgili olan tm dzenlemeleri ekil 6.21de kk bir ksm gsterilen term-in planlaryla oluturur ve tersane genelindeki tm birim ve taeron firmalara iletir. Term-in planlar retim takvimi olarak da tanmlanabilir. Bylelikle, retimi ilgilendiren tm hedefler tersanenin btn birimlerine yanstlm olacaktr. Planlama Blmnn, retimin geneline hitap eden term-in planlarnn yannda daha kk lekteki i birimlerine hitap eden term-in planlar da bulunmaktadr. Bu planlar, bir ok retim tr ve basaman ayn anda iermesinin yannda tek bir retim tr ve basama iin de dzenlenebilmektedir. Term-in planlarnn iinde baz kodlamalar ile karlalabilir, bu kodlamalar genellikle tersanenin retim anlayna uygun olarak verilmektedir. Genellikle harf olarak dzenlenen bu kodlar, retim paralarn ve bu paralar ile ilgili tm donatm, boya vb. i kalemlerini simgeler ve tanmlar. Bu planlar genellikle aada verilen i kalemleri iin dzenlenir, aadaki i kalemlerinin btn iin dzenlenen term-in planlarnn yannda sadece tek i kalemi iin dzenlenen planlara rastlamak da mmkndr; elik leri Term-in Planlar (ekil 6.21), Tehiz leri Termin Planlar, Boru Donatm leri Term-in Planlar, Makina Donatm leri Term-in Planlar, Boya leri Term-in Planlar vb. 81 ekil 6.21 elik ileri term-in plan. 6.4 Gemi na Srecine Genel Bak Armatr ile tersane, inas tasarlanan gemi zerinde karlkl olarak anlatktan sonra kabul gren artnamenin hazrlanmasyla, retilecek olan geminin tm detaylarn ieren bilgiler alnm olacaktr. Bu sre sonrasnda tersane, retime balayabilmek iin btn hazrlklarn tamamlayacak ve en ksa srede bir balang tarihi belirleyecektir. retim sreci, birok parametrenin bir araya gelmesiyle oluan karmak bir periyottur. Bu srecin verimli ve ezamanl alabilmesi geminin inas ile ilgili her konuyu olumlu ynde etkileyecektir. retim, armatrn finansal gcnn ve isteklerinin, dizayn bro

performansnn, tersanenin altyap ve teknik kadrosuyla projeye hakimiyetinin, malzeme temin srecinin ve klas kuruluu yaklamlarnn ortak bir rndr. retimin balangc genellikle dizayn bronun n dizayn almasna kadar uzanr. Armatr ve dizayn bronun, inas dnlen gemiye karar vermesinin ardndan yapsal retim srecinin balayabilmesi iin uygun bir tersane ile anlama salanacaktr. Tersane srecinin balamasyla malzeme, tehizat ve ekipman siparileri verilecek ve gelen paralarn tersane alanlarnda uygun koullar altnda stoklanmas salanacaktr. retim iin gerekli malzemelerin tersaneye ulamasnn ardndan, sac, profil ve kebent gibi malzemeler shop-perimer boya uygulamasna sokularak retim basamaklar iin kullanlabilecek hale getirilecektir. Boya sonras hazr hale getirilen saclar, retimde n imalat ilemlerinin balayabilmesi iin dizayn bronun hazrlad nesting resimlerine uygun olarak CNC kesim tezgahlarnda konstrksiyon elemanlar elde edilecek ekilde kesilerek paralara ayrlr. Kesilen bu paralar, ilgili i istasyonunda yzey temizleme ve talama ilemlerine tabi tutulur ve kesimden kan fire sac paralar ile birlikte farkl noktalarda stoklanr. Elde edilen bu paralar, yzey temizleme ilemleri tamamlanm, gerekiyorsa bkm ilemlerine tabi tutulmu saclar ve retim iin hazrlanm profiller ile dizayn bronun verdii konstrksiyon iilik resimlerine uygun olarak ilenir. Bu i akyla elde edilen elemansz, elemanl ve gruplu paneller bir araya getirilerek bloklar oluturulur. retilen bu bloklarn kzak zerinde 82 birletirilmesiyle elik tekne inas tamamlanr ve boyas tamamlanan elik teknenin denize indirilmesinin ve denizdeki donatmnn bitirilmesinin ardndan liman ve seyir tecrbeleri gerekletirilir. lgili eksiklerin ve tm belgelendirme ilemlerinin bitirilmesiyle gemi, teslime hazr hale gelmi olacaktr. Bu retim evrimi ekil 6.22de detayl olarak gsterilmitir. ekil 6.22 Gemi inaatnda retim ak.
Malzeme, Tehizat ve Ekipman Siparii Gelen Malzeme, Tehizat ve Ekipmann Stou Sac ve Profillerin Kullanma Hazr Hale Getirilmesi (ShopPrimer Boyama) CNC Sac Kesimi ve Paralarn Oluturulmas Yzey Temizleme ve Talama lemleri Kesilmi, Talanm Malzemelerin ve Firelerin Stoklanmas Profillerin Hazrlanmas Kesilmi Tek Para Saclarn Hazrlanmas, Yzey Hazrl ve Bkm leri Kk Gruplarn Oluturulmas ve n malat Elemanl Panel malat Panel malat Gruplu Panel malat

Blok malat Kzakta elik Tekne Montaj Raspa ve Boya lemleri elik Teknenin Denize ndirilmesi Makina ve Boru Donatmnn Devam Test ve Kontroller Liman ve Seyir Tecrbeleri Eksiklerin Giderilmesi Belge ve Evraklarn Tamamlanmas TESLM DZAYN

83 6.5 Geminin na Srecindeki retim Kademelerinin Ele Alnmas Gemi inaatnda uygulanan retim yntemleri olduka nemlidir (zyiit, 2003b). ak iinde yer alan retim kademelerinin iyi bilinmesi ve problemsiz uygulanmas gerekir. Gnmz tersanelerinde, gelien teknolojiye ayak uydurma, dnya tersaneleriyle olan rekabet ve istenilen kalitede yeni gemi ina etme zorunluluu, gemilerin kzaklar zerinde blok montajlar ile oluturulmasn ve retim kademeleri arasndaki ezamanlln ileri dzeyde gelimesini salamtr. Bu retim yntemi, avantajlarnn dezavantajlarndan fazla olmas nedeniyle, gnmzde de gemi inasnn temel mantn oluturmaya devam etmektedir. retim boyunca tm ana ve yardmc atlyelerin ezamanl almas ve elik inasndan geminin tm donatm safhalarna kadar karmza kan btn i kalemlerinin birbirine bal olarak ina srecinde yer almas, retimin hzlanmasna neden olmakta ve teslim sresinin ksalmasn salamaktadr. Bu retim altyaps, dnya tersaneleriyle olan rekabetin en temel unsurunu tekil etmektedir (zyiit, 2003b). 6.5.1 Sac ve Profillerin Tersaneye Gelii ve Stoklanmas Malzeme girileri tersanece kayt altna alndktan sonra tersaneye giren malzemeler depo yetkilisi tarafndan teslim alnr, daha sonra saclar kalnlk, ebat ve kalitelerine gre yatay olmak kouluyla tersanece uygun grlen kurallar dorultusunda depo eleman ve tersane armador grubunun yardmlaryla ak sahadaki stok blgelerine yerletirilir ve depolanr. Profiller ise, saclarn yerletirildii ak alanda olmak zere, nceden hazrlanan profil istif sepetlerinin zerinde kalnlk ve ebatlarna gre snflandrlarak stoklanr (zyiit, 2003b). 6.5.2 Sac ve Profillerin Shop-Primer Boyama lemi elik tekneyi oluturacak sac malzemenin boyasz halde piyasadan alnd gibi depolanmas ve kullanlmas eitli nedenlerden dolay sakncaldr. Bu yzden, ekil 6.23de gsterildii gibi sac ve profil shop-primer boyama ilemleri, tersane dnda bu konuda yeterlilii tersane tarafndan kabul edilen uygun bir tesiste veya yeterli ekipman ve koullara sahipse tersanenin kendi bnyesinde yaplr. ayet bu ilemler tersane d bir tesiste yaplacak ise, tersanenin bu i ile ilgili shop-primer boyama standartlarna ve boyadan sorumlu firmann teknik spesifikasyonlarna uyulmaldr (zyiit, 2003b). Shop-primer boyann amac, daha sonraki aamalarda ilenecek olan saclarn depolanmas esnasnda yzey oksidasyonunu engellemek ve asl boya ilemi yaplana kadar yzey

84 kalitesini iyi bir dzeyde tutmaktr. Uygulanacak olan shop-primer boyada aranacak zellikler unlardr; Kolay uygulanabilir olmas, Ksa uygulama sresine sahip olmas, Hzl kuruyabilmesi, Antikorozif zellikte olmas, Yzey zerinde kolay yaylabilmesi, Solventlere ve kimyasallara kar direnli olmas, Kaynak ilemini engellememesi, Oksijen alomas ve elektrik ark torlar ile yaplan kesimin hzn drmemesi, Dk oranda zehirleyici kimyasal bileime sahip olmas, Ar kirleticiler iermemesi, Yanc olmamas, Ucuz olmas, zerine iaretleme amal marka baslabilmesidir. ekil 6.23 Shop-primer boyama ilemi. (en, 2004) Sac ve profil shop-primer boyama plan kesim planna bal olarak yaplr, boya sonras sac ve profiller ak sahada belirli bir tonaj gemeyecek ekilde dik pozisyonda kesim iin stoklanmaldr. Kesim operasyonuna alnacak olan bu malzemeler kesim alanndaki stok blmne yatay olarak yerletirilerek muhafaza edilmelidir. 6.5.3 Nesting ve CNC Kesim lemleri Kesilecek olan malzemeler, stoklanan alandan konveyr, forklift vb. transport aralaryla ekil 6.24de gsterilen CNC kesim tezgahnn yanna nakledilir. Kesimi yaplacak olan malzeme miktar, dnlen kesim planna uygun ve atlye iinde fazla yer igal etmeyecek kadar olmaldr. 85 ekil 6.24 CNC kesim tezgah. [15] Kesimi yaplacak olan malzemelerin CNC tezgahna yerletirilmesi ve kesim sonras kaldrlmas olduka dikkat gerektiren bir operasyondur, nk bu tezgah yatrm maliyetinin yksek olmasnn yannda retim akn etkileyen nemli ekipmanlardan biridir. CNC kesim tezgahnda istenilen paralar kesilip zerlerine montaj markalar atldktan sonra manyetik kaldrclar kullanlarak dier kesilen saclarn bulunduu alana yerletirilir. Kesim sonras ortaya kan kesim fireleri boyut ve kalnlklarna gre ayrlarak daha sonra kullanlmak zere ilgili atlye iinde bulunan fire sac stoklama blgelerine yerletirilir. Bu fireler daha sonra tekrar kontrol edilerek ilerinden ie yarayacak boyutlardaki para saclar seilir, geriye kalan paralar ise hurdaya ayrlr. retimde kullanlmak zere kesilen konstrksiyon elemanlarna kpr atlarak bal braklan ie yaramaz paralar, taeron tarafndan ayklandktan sonra dier paralar ile birlikte hurda kazanlarnda toplanr. Bahsi geen bu hurda malzemeler, bir mapann dahi kamayaca boyuttaki kullanlamaz paralar ve kenar kesimlerinden kan ufak apaklar olarak tanmlanr. Kesim sonras taerona teslim edilecek olan paralar mutlaka part-listlere uygun ekilde markalanmal ve bu ilem sona erdikten sonra teslim edilmelidir. Kesilen ve taerona teslim edilen bu paralar mutlaka i gvenliini ve akn engellemeyecek ekilde istiflenmelidir. CNC kesim tezgahnda yaplan kesim ilemleri Nesting resimleri ile gerekletirilmektedir. Nesting resimleri, dizayn bro tarafndan hazrlanan ve CNC kesim tezgahnn okuyabilecei kodlara dntrlen resimlerdir. Nesting ilemlerinin amac, bir plaka sacdan en ekonomik ekilde para karlmasn salamaktr. Bu mantkla hazrlanan resimler, dizayn bro tarafndan CNC kesim tezgahna ya disket ya da tersane altyapsna bal olarak kurulmu bir network a ile transfer edilir. ekil 6.25de dizayn bro tarafndan hazrlanm bir Nesting

resmi gsterilmektedir. 86 ekil 6.25 Dizayn bro tarafndan hazrlanan nesting resmi. 6.5.4 Sac ve Profil Bkme lemleri retilecek olan gemi dikdrtgenler prizmas formunda olmad iin, baz retim kademelerinde imal edilecek olan ksmlarn sac ve profilleri verilen form llerinde bkm ilemlerine tabi tutulacaktr. zellikle ba ve k bloklarn eimli bir forma sahip olmas nedeniyle buradaki paralarn zenle ilenmesi gerekmektedir. Bkm ilemleri sac ve profiller iin farkl tip basm tezgahlarnda yaplmaktadr. Saclar, pistonlu bkm preslerinde uygun radiuslu kalplar ile, profiller ise Box tezgahlarnda belirli teknikler ile bklr. Tm bkm lleri dizayn bro tarafndan verilir ve bu ller kullanlarak basm ilemi iin birebir boyutlarda mastar kalplar retilir. Kesimden kan ve talamas ile yzey hazrlama ilemleri tamamlanm olan bklecek malzemeler (eimli borda sac ve postalar vb.) teknik imkanlar izin verdike tersane bnyesinde ilenir, ancak kapasiteyi aan durumlarda tersane dnda bktrlebilir. Bkm ilemleri yapldktan sonra ilenen paralar i akna uygun ekilde tersane sahasna getirilerek ilgili atlye ve i sahasna braklr. 6.5.5 Talama lemleri Talama ilemleri, ilenmi veya ilenecek olan sac, profil vb. malzemelerin yzey kalitesini arttrmak, kaynak nedeniyle yzeye yapm olan curuf ve sraklar ortadan kaldrmak, keskin keleri yuvarlayp yumuatmak, yzeydeki darbeli noktalar ortadan kaldrmak ve daha sonraki retim basamaklarna paralar en iyi kalitede teslim etmek iin yaplr (zyiit, 2003b). Talama ilemlerini aada belirtildii gibi iki ayr gruba ayrmak mmkndr; Boya yaplacak olan yzeylerin talama ilemleri, Kaynak yaplm veya kaynak yaplacak olan yzeylerin talama ilemleri. ekil 6.26da gsterildii gibi kesilmi saclardan panel saclar haricindeki tm saclar, tersanenin n imalat atlyelerinde talanmakta ve kontrol sonras retici taerona teslim 87 edilmektedir. Panel saclar ise talanmadan, retimi yapacak olan taerona sadece kesilmi olarak teslim edilir ve talama ilemi retimin yaplaca blgede bu taeron tarafndan yaplr. ekil 6.26 n imalat atlyesindeki talama ilemi. [15] Profillerin talama, cugul ama ve kesim ilemleri profil hazrlama atlyelerinde yaplmaktadr. Saclar ve profiller hedeflenen kalite nedeniyle talanmadan retime kesinlikle sokulmamaldr. Talama ilemlerinde kullanlan ekipmanlar; cugul ta motorlar, kk diskli ta motorlar, byk diskli ta motorlar, disk tipi zmparalar, disk tipi tel fralar, srak ve curuflar iin keskiler veya haval ubuk motorlar ve elde kullanlan tel fralardr (zyiit, 2003b). 6.5.6 Fire Sac ve Kesilmi Malzemelerin Stoklanmas Fire sac ve kesilmi malzemelerin stoklanabilmesi iin tersanede belirli blgeler ayrlr. Bu blgelerde stoklamaya imkan veren raf ve sepetler kullanlr. Byk, orta ve kk boyutlardaki paralar iin stoklama ve tama sepetleri, profiller iin istif sepetleri ve fire saclar iin de dikey stoklama raflar tercih edilmektedir. Bu donanma sahip olmayan tersanelerde ise fire saclar ve profiller stok iin ayrlan saha zemininde istiflenir. Kesimden kan fire saclara retimi stlenen dizayn bro tarafndan birer fire numaras atanr. Fire numaralar sac kalnlklarna ve sac tipine gre gruplandrlr. Kesim ileminden kan saclar poz ve fire numaralarnn kodlanabilmesi iin kesim tezgahnda ya da ayn atlyede bir sre bekletilir. Asl kesilen paralar retici taerona teslim edildikten sonra geriye kalan kodlanm fire saclar kalnlk ve sac tipine uygun olarak gruplandrlm fire sac raflarna kaldrlr. Fire saclarn, depolandklar stok alanlarnn dna kartlmasna kesinlikle izin verilmemelidir. nk dizayn bro retim iin ilk aamada fire sac malzemeleri

deerlendirmeyi dnecektir. 88 6.5.7 retim Srecinde Profil Hazrlama retim aknda shop-primer boyama ve kesim ilemlerinden sonra gelen basamak, profillerin hazrlanmasdr (zyiit, 2003b). Profiller depo sorumlusu kontrolnde stok sahasndan alnp kullanlacak boylara gre kesilerek profil ileme atlyesine nakledilir. Dzgn olmayan (eilmi vb.) profiller tersane tarafndan dzeltilerek retimde kullanlacak hale getirilir. Profiller retimin yaplaca tezgahlar zerine serilir ve imalat resimlerine gre markalama ileri tamamlanr. Bu ilem sonrasnda imalat resimlerine gre profillerin zerine cugul almas gerekiyorsa, uygun cugul ama presleri kullanlarak bir sonraki aama olan talama ve yzey hazrlama srecine geilir. Talama ve yzey hazrlama sreci sona erdikten sonra baslacak veya eilecek olan profiller, dizayn bronun verdii llere gre hazrlanm olan kalplar kullanlarak bklecektir. Hazrlanma ii veya bkm ilemleri tamamlanan profiller seyyar istif sepetlerine konularak asl montaj ve imalatn yaplaca blme nakledilir (zyiit, 2003b). 6.5.8 retim Srecinde Kesilmi Tek Para Saclarn Hazrlanmas Genel retim ak iinde yeterince ksa ancak bir sonraki retim basama iin olduka nemli bir imalat ayadr. CNC kesim tezgahnda kesilen dz sac levhalar, kesimin ardndan hurda ksmlar ayklandktan sonra ilemin yaplaca blme nakledilir. Gelen dz levhalarn zerindeki vuruk, srak ve muhtelif hasarlar talama ve yzey hazrlama prosesinden geirildikten sonra dier retim basamana nakledilir. Ancak kesimden gelen baz dz sac levhalar kullanlacaklar blmlerin yapsal karakteristikleri nedeniyle bklmeden kullanlamazlar. Bu levhalarn kullanlacaklar blmler genellikle geminin ba veya k ksmlarna denk gelen kruzlu bloklar, bulb saclar (ark saclar) veya paralel gvdede bulunan dip bloklarn sintine dnmleridir. Bu nedenle, dz levhalar talama ve yzey temizleme ilemlerine tabi tutulduktan sonra dizayn bronun verecei kalp llerine gre bklerek bir sonraki retim basamana gnderilecektir. 6.5.9 retim Srecinde Kk Gruplarn n malat retim sreci iinde yer alan nemli bir n imalat basamadr (zyiit, 2003b). Tek levha ile tek levha veya tek sac levha ile bir veya birden fazla profilin birletirilmesinden oluur. Bu retim basama iin retimin yaplaca tezgah zerinde seri alabilen ancak kaldrma 89 kapasitesi fazla olmayan kreynler tercih edilecektir. Bunun sebebi, kaldrlacak olan paralarn ok ar olmamas ve bu kademe iin zamann nem kazanmasdr. retimi gerekletirecek olan taeron ekibi, tersane tarafndan kendilerine verilen iilik resimlerinde grlen sac ve profil malzemeleri retimin yaplaca tezgaha nakleder. CNC kesim tezgahnda kesilen saclar, tersanenin poz ve fire kodlama ilemlerini bitirmesinden sonra retimi stlenen taeron tarafndan hurda ksmlarndan ayklanarak retim tezgahna ynlendirilir. Bu zaman diliminde profil hazrlama ileminden gemi profiller ayn tezgaha getirilmi durumdadr. Bu retim kademesinde braket, stifner vb. paralara kesim srasnda poz numaralar verildii iin atlan CNC montaj markalarna gre birletirilmesi yeterli olacaktr. Bu birletirme ilemlerinde genellikle gazalt kayna kullanlr. Uzun paralarda ise kaynak ekmesini en aza indirgemek amacyla ayn anda ift tarafl kaynak yapabilen otomatik gazalt kaynak robotlar kullanlabilir. zellikle bu imalat aamasnda kaynak tekniine, kullanlan gazalt kaynak teline ve kaynak srasna olduka dikkat edilmelidir. Kaynak ilemleri biten paralarn zerinde bulunan tm geici montaj paralar saca ve paraya zarar vermeden kaynak souduktan sonra alnmaldr ve para talanarak yzey hasarlar bir sonraki kademe iin onarlmaldr. ayet imal edilen paralarda kaynak sonras deformasyon oluumu sz konusu ise, preste souk ekil deitirme veya scak tav

ilemleriyle dzeltilebilir (zyiit, 2003b). ekil 6.27 ve ekil 6.28de bu retim kademesinde imalat yaplan paralara ait rnekler gsterilmitir. ekil 6.27 Ana gverte alt merkez tlanisi. ekil 6.28 Ana gverte alt kemeresi. 6.5.10 Gruplu Panel retiminde Kullanlacak Gruplarn n malat n imalat tamamlanm bir veya birden fazla kk grubun, tek profil ve/veya tek sac levha ile birletirilmesiyle oluan nemli bir n imalat ayadr. Bir baka deyile, kk grup n imalat sonucu elde edilmi iki ayr kk grubun birbiriyle montaj sonucu ortaya kan 90 retim paralardr. Bu imalat kademesi genellikle, uygulanan retim planlamasna bal olarak daha sonra incelenecek olan gruplu panel imalat ile ezamanl yrtlmektedir. ekil 6.29 ve ekil 6.30da bu retim kademesinde imalat yaplan paralara ait rnekler gsterilmitir. ekil 6.29 Stifnerli derin posta eleman. ekil 6.30 Kruzlu blge derin posta eleman. 6.5.11 retim Srecinde Panel malat Bir veya birden fazla sac levhann kaynak teknii ile aln alna birletirilmesiyle oluan imalat basamadr. Panel imalat, panellerin rahata evrilebilecei ve yeterli vin kapasitesine sahip atlyeler veya ak alanlarda yaplmaldr (zyiit, 2003b). Kaynakla birletirilecek olan panel saclar, yzey ve u ksmlarda oluabilecek zararlarn nlenmesi iin tersane altyapsnn izin verdii lde manyetik aparatlarla kaldrlmal ve evirilmelidir. Birletirilecek olan saclar retimin yaplaca blgeye genellikle forklift, konveyr ve transpaletlerle getirilir ve planlanan retim akna uygun bir ekilde istiflenir. malatna balanacak olan panel saclar istiflendikleri noktadan kaldrc manyetik aparatlar yardmyla alnr ve ekil 6.31de gsterildii gibi iilik resimlerine uygun bir ekilde imalat tezgahnn zerine serilir (zyiit, 2003b). ekil 6.31 Birletirilecek olan panel saclarnn retim tezgahna serilmesi. [15] 91 Serilen panel saclar imalat resimlerine gre eletirilir ve manyetik kaldrma aparatlar ya da elik levyeler kullanlarak montaj iin uygun hizaya getirilir. Hassas ayarlamalar tamamlandktan sonra saclar kaynak puntalar ile birletirilir. Ancak punta ile birletirme ncesi dikkat edilecek hususlar; montaj iin uygun ayarlamalarn doru yaplm olmas, saclarn birbirleriyle yatay olarak ayn dorultuda bulunmas, kaynak aralnn doru braklm olmas ve genilik, boy ve diagonal l doruluklarnn kontrol edilmi olmasdr. Puntalama ileminden sonra sra n yzn kaynaklanmasna gelecektir. Panellerin birletirilmesinde tozalt kayna kullanlr. Kaynak ileminin balamasndan nce kaynak iin kullanlacak olan amper deerinin mutlaka bilinmesi ve tersaneye onaylatlmas gerekir. Tm kaynak parametreleri istenilen deerlere getirildikten sonra kaynak ilemi balatlr ve ilk yzeyin kayna tamamlanr. Panel ters evirildikten sonra kaynak ilemi yine ayn parametreler referans alnarak yaplr. Kaynan bitirilmesinden sonra panelin boy, genilik ve diagonal lleri tekrar alnarak kontrol edilir ve panel bir sonraki retim basama iin ilgili atlye veya sahaya nakledilir. 6.5.12 retim Srecinde Elemanl Panel malat Stifner veya tulani gibi takviye elemanlarnn dz panele montaj ve kaynatlmasyla oluan imalat basamadr. Bir nceki retim kademesinde (panel imalat) kullanlan kreyn, tezgah ve ekipmanlar bu aamada da kullanlabilecektir. mal edilen elemansz panel, retiminin yapld blgedeki kreynler veya farkl bir noktada ise uygun transport aralar (forklift, konveyr vb.) ile imalatn yaplaca blgeye nakledilir. Ayrca, profil hazrlama kademesinde hazrlanan paralar da tama sepetleriyle ilgili blgeye getirilecektir. Getirilen panel blgedeki kreyn yardmyla montaj ve eleman markalar yukarda kalacak ekilde tezgah zerine yatrlr. Panel zerine datm yaplan takviye elemanlar uygun ekilde yerletirildikten sonra eitli ektirme aralaryla son pozisyonlarna getirilir ve

puntalanr. Bu retim basamanda farkl tip kaynak teknikleri ve kaynak makinalar kullanlabilir. Bunlar; ift tarafl otomatik gazalt kayna, tek tarafl gazalt kayna ve gravite kaynak metodudur. Kaynak ilemleri sona erdikten sonra kaynak ekmesine kar kullanlan ubuklar ekile krlr ve kalan kaynak apaklar talanarak temizlenir. malatn ardndan elemanl panel dier retim basama iin ilgili blgeye transfer edilir. ekil 6.32 ve ekil 6.33de bu imalat kademesinde retilen elemanl paneller gsterilmitir. 92 ekil 6.32 Profillerin yerletirildii elemanl panel (ana gverte). ekil 6.33 Stifner ve tulani gibi takviye elemanlarnn yerletirilmesi (ana gverte). 6.5.13 retim Srecinde Gruplu Panel malat Dz panel veya eimli panel ile imal edilmi gruplar ve elemanlarn birletirilmesiyle oluan retim basamadr (zyiit, 2003b). malatn yaplaca bu blge daha sonra blok imalatnn da yaplaca atlye veya sahaya dnecektir. Bu nedenle, bu ksmda kurulmu olan kreynler byk blok arlklarn kaldrabilecek kapasitede olmaldr. ekil 6.34de gsterilen imalat aamasnn balayabilmesi iin elemanl panel imalatndan gelen paneller, n imalattan gelen kk gruplar ve gruplu panelin oluturulmas iin daha nce retilen byk gruplar imalatn gerekleecei ak saha veya atlyedeki tezgaha alnrlar. 93 ekil 6.34 Gruplu panelin imalat aamas. [15] Bahsi geen tm paralar tersane altyapsna bal olarak yardmc atlye kreynleri, forkliftler veya konveyrler ile nakledilir. Byk ve kk gruplar, elemanl panel zerinde imalat resimlerine uygun olarak datldktan sonra montaj markalar dikkate alnarak dik bir ekilde yerletirilir ve diklikleri kontrol edildikten sonra kaynak ileminde ekmeyi nlemek iin apraz ubuklarla desteklenir. Son olarak gruplu panel, kaynak nedeniyle oluacak ekmeyi nleyebilmek iin u ksmlarndan tezgaha balanr ve zerine simetrik arlklar yerletirilir. Bu retim kademesinde gazalt kayna kullanlacaktr. Ancak kaynak ilemleri ncesi, kaynak srasna ve kaynak tekniklerine karar verilmeli ve bu ilem sresince zenle takip edilmelidir. Kaynak tamamlandktan sonra ilk gz kontrolleri sertifikal kaynaklar tarafndan yaplmal ve montaj iin kullanlan paralar karldktan sonra braktklar apak ve kaynak sraklar talama ile ortadan kaldrlmaldr (zyiit, 2003b). ekil 6.35de bu imalat kademesinde retilen gruplu bir panel gsterilmitir. ekil 6.35 Gruplu panel imalat ile retilmi elik tekne perdesi. 94 6.5.14 retim Srecinde Blok malat Dz veya eimli panellerin zerine gruplar ve elemanlarn, bunlarn zerine de baka dz veya eimli panellerin yerletirilmesiyle ortaya kartlan imalat kademesidir. Bu imalat kademesi Blok malat olarak da adlandrlabilir. ekil 6.36da gsterildii gibi blok imalatnn yaplaca atlye veya ak saha, atlye veya ak saha kreynleri, ekipmanlar ve imalat tezgah retilecek olan bloun toplam arlna gre seilmeli ve zellikle imalat tezgah mutlaka zemine balanmaldr. ncelikle bloun imal edilecei tezgahn dzlem kontrol yaplmal ve temiz olmas salanmaldr. ekil 6.36 mal edilecek olan bloa uygun alan, kreyn ve tezgahn seilmesi. [12] Bir nceki retim kademesinden gelen elemanl ve gruplu paneller, retim tezgahna yerletirilir ve montaj markalar kontrol edildikten sonra tezgah zerinde teraziye alnarak balanr. Boyuna ve enine derin elemanlar ile nceden hazrlanm olan gruplar blok imalat noktasna getirilerek retim resimlerine gre montajlar gerekletirilir. Montaj sonras puntalama ilemi yaplr ve l aletleriyle montajlanan paralarn seviye ve dzgnlkleri kontrol edilir. Gerekli ke kaynaklarnn tamamlanmasnn ardndan ste konulacak olan elemanl veya gruplu panel gereken pozisyona gre yerletirilir ve arlklar kullanlarak

montajlar tamamlanr. Montaj bitiminden sonra kaynak ilemlerine geilebilir. zlenecek olan kaynak srasnn tespiti bir blok iin olduka nemlidir. Montaj tamamlanan blokta genellikle tozalt, gazalt ve elektrik kayna gibi farkl kaynak tarzlar kullanlacaktr. Blok iindeki tm kaynak ilemleri tamamlandktan sonra eksik kaynaklarn tamamlanmas, srak ve vuruklarn talanmas ve bloun temizlenmesine geilebilir. Bloun ak sahaya transfer edilmesinin ncesinde eksik kalabilecek tehiz (merdivenler, lavra tapalar, tank giri menholleri vb.nin montaj ve kaynaklar) ve boru ilerinin (boru kelepeleri, boru perde 95 geileri vb.nin montaj ve kaynaklar) bitirilmesi gerekir. Tm bu ilemler tamamlandktan sonra ekil 6.37de gsterildii gibi bekletilen blok, tersanenin kalite kontrol ekibi ve geminin klas kuruluuna teslim edilir, ayet herhangi bir problem ile karlalrsa geriye dnlerek eksikler tamamlanr. Teslim sonras ekil 6.38de gsterildii gibi kaldrma ve evirme operasyonlarnn yaplabilmesi iin blok zerine hesaplanan noktalardan kaldrma ve evirme mapalar balanarak kaynaklanr ve blok ak sahaya gnderilerek boya ilemlerinin yaplabilmesi iin yzey hazrlama ekibine teslim edilir. ekil 6.37 Kapal atlyede klas kuruluu kontrolleri iin bekletilen k pik blou. [15] ekil 6.38 Bloun kaldrlmas ve evirilmesi operasyonu. [12] Yzey hazrlama ilemlerinin ardndan projede belirtilen boya spesifikasyonlarna gre blok boyanr. Ancak boya ilemine geilmeden once raspa ve yzey kalitesi sorumlu boya enspektrne gsterilerek onaylatlr. Kargo tanklarn barndran bloklarda boya ileri tank iinde son kata kadar bitirilir (ekil 6.39), tank d yzeyler ve harici kaplama iin ise ilk kat boyalarn atlmas yeterlidir. Boya ilemi bitirildikten sonra boya kalitesi, tersane tarafndan kontrol edildikten ve gerekli dzeltmeler yapldktan sonra boya firmasnn projeden sorumlu enspektrne teslim edilerek onaylatlr. Boyann kurumasndan sonra ilgili borular tekrar yerine alnp balanr ve blok kzak montajna hazr hale gelir. 96 ekil 6.39 Son kat boyas atlan kargo tank. [15] ekil 6.40 ve ekil 6.41de blok imalat aamasnda retilen baz bloklarn izometrik grnmleri verilmitir. ekil 6.40 K pik blou (aft peak block). ekil 6.41 Yan blok (side block). 6.5.15 retim Srecinde elik Tekne Montaj Atlyede ve sahada retilen bloklarn kzak zerinde birletirilerek elik teknenin oluturulma aamasdr (zyiit, 2003b). Bu imalat aamasnn uyguland yer genellikle tersane kzaklarnn zeridir ancak, tersane altyapsnn karlayamad byklkteki projelerin varlnda, kzak zerinde birden fazla para oluturularak havuz araclyla birletirme ilemleri tamamlanabilir. Kzak zerinde birletirme ilemleri ncesinde ekil 6.42de gsterildii gibi dizayn bro, bloklarn montaj srasn ve yapsn gsteren bir strateji plan hazrlayacak ve daha sonra birletirilecek olan bloa zel olmak artyla ekil 6.43de grld gibi bir blok montaj krokisini retim departmanna ulatracaktr. 97 ekil 6.42 Bloklarn montaj srasn ve yapsn gsteren bir strateji plan. ekil 6.43 Double bottom blok kzak montak krokisi. elik tekne retiminin son basama olan bu aamada, hazrlanan ve boya ilemi bitirilen bloklar kzaa getirilmeden nce baz kzak hazrlklar yaplmaldr. ncelikle, hazrlanan kzak montaj planna gre kzak zerine tayc beton bloklar yerletirilir ve zerlerine konik takaryalar konulur. Bu konik takaryalarn zerlerine de kum bloklar ilave edilerek tayc yap gvdesi oluturulur. Daha sonra bu tayc yaplarn zerine seviye ayarn yapabilmek iin mutlaka ahap siillerin yerletirilmesi gerekir. Son aamada, seviye siillerinin zerine

belirlenen ebatlarda takozlar konulur, ancak dikkat edilmesi gereken husus, blok yerletirme 98 ileminde en son konulan takozlarn derin postalara basmasn salamaktr. Kzakta bloklarn oturtulaca alanlarn hazrlklar tamamlandktan sonra kzak kreyni ile bloun kaldrlmas operasyonunda dikkat edilmesi gereken baz noktalar vardr. Bloun kaldrlma aamasnda kzak eimi dikkate alnmal ve uygun boydaki sapanlar kullanlarak bloun eimli bir hal almas salanmaldr (ekil 6.44), blok kzak kreyninde asl iken kzaktaki bahsi geen tayc yaplara en yakn mesafeye getirilmeli ve yaplan ayarlamalar sonrasnda uygun bir ekilde kzak zerine yavaa braklmaldr (ekil 6.45). ekil 6.44 Bloun kzak eimine uygun olarak kaldrlmas. [15] ekil 6.45 Kaldrlan bloun tayc yaplara ve nceki bloa yaklatrlmas. [15] Bloun kzaa tanp uygun bir ekilde yerletirilmesinden sonra bloklarn birbirine montaj ilemi balayacaktr. ayet varsa, kzaa daha nce yerletirilmi olan bloun llerinin hatasz olduunu teyit etmek iin bu ller tekrar detayl bir ekilde kontrol edilir. Kzakta daha nce var olan blok ile birletirilmek zere kzaa getirilen bloun ncelikle ayn seviyeye gelmeleri salanmaldr. eitli yntem ve l aletlerinin kullanlmasyla bloun btn dey ve yatay koordinatlar alnp ufak ayarlamalar yapldktan sonra kes markas verilir ve birletirilecek olan noktalardaki fazlalklarn kesimi balatlr. Kesim ilemi sona 99 erdikten sonra gerekli kaynak az ama ve talama ilemleri yaplarak bloklar birletirilmeye hazr hale getirilir. Birletirmede dikkat edilmesi gereken nemli noktalardan biri, her iki bloktaki toleranslarn iinde kalan hatalarn, olumsuz etkileri azaltc ynde montaj evresinde dnlm olmasdr. Bloklarn birbirine doru ektirilmesinin ardndan yzey temaslar salanr ve tekrar seviye kontrol yaplr. Tm kontrollerin ardndan bloklar birbirine punta atlarak balanr ve salamlatrlr. Montaj sona erdikten sonra uygun kaynak teknii ve sras kullanlarak bloklarn kaynak ilemleri bitirilir (zyiit, 2003b). ekil 6.46 ve ekil 6.47de kzak montajlar devam eden baz gemiler rnek olarak gsterilmitir. ekil 6.46 Kzakta blok montaj devam eden bir tankerin elik teknesi. [15] ekil 6.47 Kzakta montaj devam eden bir dkme yk gemisinin elik teknesi. [12] 6.6 Tersanedeki Transport ve Kaldrma Aralar Tersane iindeki malzeme transferlerininin olduka dikkatli ve kurallara uygun yaplmas gerekir. Tm kaldrma ve transport ilemlerinin temelinde bata alanlar olmak zere transferi yaplan malzemelerin zarar grmemesi yatmaldr. ekil 6.48de gsterildii gibi bir tersanenin sahip olduu kaldrma ve transport kapasitesi amalanan retim anlayn olduka 100 yakndan ilgilendirir. Sahip olunan bu teknik altyapnn bykl tersanenin byk projelere uygun hedeflerle gelitiinin bir gstergesidir. ekil 6.48 Tersane alanndaki kaldrma ve tama altyaps (ak saha kreynleri). [12] ekil 6.49 Bomlu havuz kreynleri. [4],[5] Tersanenin sahip olduu bu donanmlar genellikle, forkliftler, transpaletler, atlyeler aras rayl nakil arabalar, ak saha gantry kreynleri (ekil 6.48), bomlu havuz kreynleri (ekil 6.49), konveyrler, kapal saha tavan kreynleri, manyetik kaldrma aparatlar, bomlu rhtm ve iskele kreynleri, bomlu yzer kreynler, kaldrma ve tamaya yardmc aparatlar (kantarmalar, kurtazlar, elik ve polyester sapanlar, caraskallar vb.), hidrolik platformlu blok tama arabalar, malzeme transferleri iin tr, kamyon ve kamyonetlerdir. Tersane iinde kaldrma ve tama ilemi yaplacak olan malzemeler u ekilde snflandrlabilir; Borular, 101 Profiller,

 elik malzemeler (dz levha, eimli levha, takviyeli ufak malzemeler, panel, blok vb.), Ambalajl veya ambalajsz cihaz ve sistemler. 6.7 Gemi Genelindeki Boya Uygulamalar retim sreci boyunca karmza kan tm boya uygulamalar byk titizlik gsterilmesi gereken ilemlerdir. Tersaneler boya konusunda, elik inadaki birok retim aamasna oranla ok daha fazla zaman ve iilik harcamaktadr. Boya ilemlerinin salkl bir ekilde gerekletirilebilmesi iin tersanenin planlama blmnn elik ina srecini mmkn olduu kadar iyi dzenlemesi ve boya plann iyi yapmas gerekir. Bunun yannda, boya uygulamalarn tersane adna yapacak olan taeron firmann da yeterli teknik ekipmana sahip olmas ve iyi iilik karabilmesi olduka nemlidir. Boya ve raspa uygulamalarn stlenen taeron firmann genellikle sahip olmas gereken ekipmanlar; kompresrler, grit silolar, belirli aplarda fleme nozullar, elastik grit hortumlar, havalandrma fanlar, havalandrma borular, stc makinalar, nem emici dehumidifayrlar, boya atma pompalar, elastik boya atma hortumlar, boya atma tabancalar, deiik mikronlarda boya atabilen tabanca memeleri, temizlik ekipmanlar, rulo ve kak fralar, zmparalar, kazma ekipmanlar, flex zmpara yapan el motorlar, dner fral mekanik raspa motorlar, seyyar aydnlatma ekipmanlar, boya kalnl saptayan elektronik lcler, ortam nemini ve scakln saptayan aralar vb.dir. Tersane ise boya taeronuna tahsis etmekle ykm olduu baz malzeme ve aralara sahip olmaldr. Bunlar; boya uygulamalarnda gerekli malzemelerin transferi iin kullanlacak olan forklift ve kamyonetler, yamurlu havalarda raspa ve boya iin kullanlacak olan sundurmalar, hava ssna bal olarak i mekanlarn scakln korumak iin izolasyon malzemeleri ve koruma amal naylon brandalardr. Bitmi blok, kzak zerinde inas devam eden elik tekne ve ayet varsa zellikle sv yk tayacak olan kargo tanklarnn boya ncesi, boya an ve boya sonras yerine getirilmesi gereken olduka zel hazrlk aamalar vardr. Tm bu hazrlk ve kontrol aamalar, gemi sahibi ile anlamal olan ve boya ilerinin birlikte srdrld ilgili boya firmasnn enspektrleri denetiminde uygulanmaktadr. Genellikle, boya firmalarnn olduka ayrntl ve bizzat boya enspektr tarafndan uygulatlan kapsaml kural ve artlar bulunmaktadr. Kurallara aykr olan ya da boya enspektrnn rutin kontrolleri esnasnda hatal veya eksik bulduu tm blgeler tekrar ele alnmak zorundadr. Bu nedenle, tersaneler boya konusunda 102 ok titiz davranmakta ve olabildiince hataya imkan tanmamaktadr. Bunun sebebi, paradan ziyade kaybedilen zamandr. ekil 6.50, ekil 6.51, ekil 6.52, ekil 6.53 ve ekil 6.54de bir geminin d boyasndaki deiimler srayla gsterilmitir. ekil 6.50 D kaplamadaki ilk kat boyas. ekil 6.51 Kat boyalarnn uygulanmas. ekil 6.52 Zehirli boyann tamamlanmas. ekil 6.53 st binann boyanmas. ekil 6.54 Denize ini ncesi st bina ve harici kaplama boyasnn bitirilmesi. retim boyunca uygulanacak olan tm boya ilemlerinde yerine getirilmesi gereken aamalar ve boya enspektrnn denetleyecei i basamaklar genellikle unlardr; elik yzeylerin hazrl, Raspa ncesi temizlik, 103 Boyanacak blgedeki ekipmanlarn korunmas, Yeterli aydnlatma, Boyanacak blgedeki boru devrelerinin korunmas, Yamur koruyucular, Boya iin kurulan iskele sistemi, Grit-raspa yzey hazrl, Kullanlm gritlerin uzaklatrlmas,

 Boya ncesi yzeylerin temizlenmesi, Rutubet kontrol, Yeterli havalandrmann yaplmas, Boya uygulamalar esnasndaki ortam koullarnn denetlenmesi, Gerekliyse ilave stma ekipmanlarnn kullanlmas, Boya malzemelerinin ve ekipmanlarnn kullanlmas, Emniyet ve evre koruma tedbirlerinin alnmas, Kestirme boya uygulamalar, Boya filmi kalnlk llerinin kontrol edilmesi, Hasarl noktalarn tamirinin yaplmas (ekil 6.55), ekil 6.55 Onarmna balanm boya hasar (touch-up ilemleri). Boyanacak olan yer tank ise, deniz suyu testinin yaplmas, Son kontroller ve raporlamalar, Program d uygulamalarn raporlanmas, Seyir ve teslim ncesi temizliin yaplmas. 6.8 Gemideki Donatm leri retim sreci boyunca devam eden ve geminin teslim edilmesiyle sonlanan donatm ileri olduka geni bir yelpazeyi kapsamaktadr. Yaplacak olan tm donatm ileri, gemiye ina 104 edilme amacn kazandrmasnn yannda fonksiyonel ve operasyonel olarak da iletilebilme yeterliliini verecektir. Donatm ileri, geminin elik ina evresindeki retim basamaklarndan balayarak denize inmesine kadar srecek ve denize indikten sonra da teslim aamasna kadar tm hzyla devam edecektir. Bu iler srasnda dikkat edilmesi gereken konu, ilerin birbirini engelleyecek ekilde ilerlemesini nlemek ve iyi bir donatm plan hazrlayarak bitirilen ilerin tekrar sklmesini engellemektir. Donatm ilerini baz alt balklara ayrmak mmkndr. Bunlar genel olarak; elik tehiz ileri, boru ileri, makina ileri, st bina donatm ileri, elektronik seyir cihazlar donatm ileri, elektrik ve aydnlatma ileri, gemi genelindeki yangnla mcadele ve kurtarma ekipmanlar donatm ileri, havalandrma ileri vbdir. elik tehiz ileri, geminin elik ina aamalarndan itibaren balayan ve geminin denize indirilmesinden belirli bir sre sonra bitirilen ilerdir. Bu iler, gemiye grsel btnln kazandrmasnn yannda operasyonel olarak gerekli tm yaplarn da gemi zerinde bulunmasn salayacaktr. Bir gemideki tehiz ileri genel olarak; ana makina hari dier tm makina ve ekipmanlarn foundationlarnn yaplmas, tm yrme yollar, merdiven, vardevela ve puntellerin imalat (ekil 6.56), panyollarn montaj, tm dere lamalarnn ekilmesi, loa, panama loas, saptrma makaralar ve babalarn yerletirilmesi, tm menhole flashlar ve kapaklarnn imalat ve montaj, kapal mekanlardaki yklk ve raflarn imalat ve montaj (ekil 6.57), ayet varsa tm kargo tanklarnn ini merdivenlerinin montaj, ballast tank ve muhtelif noktalardaki tm kedi merdivenlerinin imalat ve montaj, gemi ba ve k direklerinin imalat ve montaj, varsa kargo tank giri hatchlerinin montaj (ekil 6.58), st bina ve ba taraftaki elik kaplarn montaj, tm havalandrma menfezleri, havalandrma manikalar ve mantarbalarn montaj, harici kaplama ve ballast tanklarndaki tutyalarn yerletirilmesi, harici kaplama ve tm menhole kapaklar zerindeki rakam, yaz ve markalamalarn yaplmas, tm kinistin sandklarnn kilitli kapaklarnn imalat ve balanmas (ekil 6.59), gemi ve liman isimleri ile IMO numarasnn sac kabartmalarla gemi zerine yazlmas, baca iindeki tm egzost borularnn fixleme liftinglerinin ve arlk takozlarnn yerletirilmesi, karina sac zerine ballast tank lavra tapalarnn montaj, gemideki ba ve k rgatlar, tm kaldrma kreynleri ve serbest dmeli bot mataforasnn yerine alnmas vb.dir. 105

ekil 6.56 Merdivenler ve yrme yollar. ekil 6.57 Raf ve yklkler. [15] ekil 6.58 Kargo tank giri hatchi. ekil 6.59 Kilitli kinistin kapaklar. Boru ileri, retim srecindeki blok imalatlar ile balayan ve geminin teslim edilmesine kadar devam eden nemli bir zaman dilimini kapsar. Gemi genelindeki farkl tip borular, geminin operasyonel olarak almasn ve tm makinalarn grevlerini yerine getirmesini salayan yaamsal balardr. Bir gemideki boru ileri genel olarak; ana makina yakt, yalama ve soutma devrelerinin imalat ve montaj, deniz suyu soutma devrelerinin imalat ve montaj, yakt ve ya tanklarnn iskandil, hava firar, dolum ve transfer devrelerinin imalat ve montaj, makina dairesindeki kinistin sandklarnn deniz suyu servis ve balant kollektrnn imalat ve montaj, tm basnl hava devrelerinin imalat ve montaj, st bina ve makina dairesindeki tm pis su ve sludge devrelerinin imalat ve montaj, st binadaki tm pis su ve shhi tesisat devrelerinin imalat ve montaj, baca sonuna kadar devam eden tm egzost borularnn imalat ve montaj, tm ballast tank devrelerinin imalat ve montaj, ayet varsa tm kargo devreleri ve hava firarlarnn imalat ve montaj (ekil 6.60), klima soutma suyu devrelerinin imalat ve montaj, gemi genelindeki tm hidrolik devrelerin imalat ve montaj, yangn ve kpk devrelerinin imalat ve montaj, gemi genelindeki tm frengi borularnn imalat ve montaj, tank ykama, elektrik kablo ve yakt alm borularnn imalat ve montaj, yangnla mcadele (CO2 ve su pskrtme) devrelerinin montaj vb.dir. 106 ekil 6.60 Gemi gvertesindeki kargo devreleri ve hava firarlar. (en, 2004) Makina ileri de en az boru ileri kadar nemli olup geminin alabilmesini salayan ve boru ilerini tamamlayan nemli bir i koludur. Genellikle tehiz ve boru ilerinin ardndan gelir ve bu ilere paralellik gsterir. zellikle elik teknenin kzakta olumasyla balar ve teslime kadar devam eder. Balca makina donatm ileri; ana makinann yerine alnmas (ekil 6.61), aftn srlmesi (ekil 6.62), ana makinaya yardmc tm jenaratr (ekil 6.63), pompa vb. ekipmann yerine alnmas, ayet varsa tm kargo pompalarnn yerine alnmas, ballast pompalarnn yerine alnmas, klima sisteminin yerine alnmas, ayet varsa bow-thruster sisteminin yerine alnmas, hidrofor, pis su artcs, tatl su jeneratr, insineratr, su stclar, kompresr ve seperatr sistemlerinin yerine alnmas, kazan sistemlerinin yerine alnmas, ayet varsa tank ykama pompalarnn yerine alnmas, sintine seperatr ve ana makina soutucularnn yerine alnmas, dmen makinas ve dmen aftnn balanmas, dmen yelpazesinin yerine alnmas (ekil 6.64) vb.dir. 107 ekil 6.61 Ana makinann yerine alnmas. ekil 6.62 aftn yerine alnmas. ekil 6.63 Yerine alnm jeneratr. ekil 6.64 Dmen yelpazesinin yerine alnmas. st bina donatm ileri ile elektrik ve aydnlatma ileri genellikle bir arada yrr, st bina donatm ileri; i mekanlarn izole edilmesi (ekil 6.65), i mekan kaplarnn montaj, zeminin tesviye edilip kaplanmas, tm slak zemin fayanslarnn denmesi (ekil 6.66), scak borularn ve valflerin izolasyonu, ekil 6.67de gsterildii gibi tavan ve duvar panellerinin montaj ve st binadaki mobilyalarn yerletirilmesidir. Elektrik ve aydnlatma ileri ise genel olarak; tm g kablolarnn ekilmesi, gemi genelindeki btn kontrol ve tevzi panolarnn yerletirilmesi ve balantlarnn yaplmas, gemideki btn ekipmanlarn alabilmesi iin gerekli olan enerjinin salanmas, tm priz ve anahtarlarn montaj, gemi genelindeki tm i ve d mekan aydnlatmalarnn yerletirilmesi, seyir klarnn balanmas vb.dir. 108 ekil 6.65 mekanlarn izole edilmesi. [15] ekil 6.66 Fayanslarn denmesi. [15] ekil 6.67 Tavan ve duvar panelleri ile st binadaki mobilyalarn yerletirilmesi. [15] Havalandrma ilemleri ise gemide yaayacak olan personel ve gemi sevkini salayacak olan btn makina ve ekipmanlar iin olduka nemlidir. Ana klima sistemi yerletirildikten sonra

ekil 6.68de gsterildii gibi havalandrma kanallar st bina yaam mahali ile makina dairesine datlarak gerekli hava temin edilir. ekil 6.68 Yaam mahali ve makina dairesi havalandrma kanallar. [15] 109 7. GEMNN DENZE NDRLMES Kzak zerinde inaas biten elik teknenin denize gvenli bir ekilde indirilebilmesi iin denize indirme hesaplar yaplr. Bu tr hesaplar genellikle tecrbeli ve sadece bu tr hesaplarla ilgilenen zel bir tasarm mhendisi tarafndan yaplmal ve defalarca kontrol edilmelidir (Ylmaz, 1993). nk, yaplacak kk bir hata onca emek, prestij ve parann kayb anlamna gelecektir. Bu ilemler sonunda gerekli nlemler alnarak denize ini tamamlanr. Geminin denize indirilmesi ileminin dnyadaki tm tersanelerde ve armatr firmalarda ayr bir yeri ve nemi vardr. Kzak zerinde tm ilemleri sona eren elik tekne (ekil 7.1), denize indirilecei ana kadar takaryalar, destek puntelleri, beton bloklar ve ahap siillerin zerinde kzak dzlemine paralel olacak ekilde, iskele ve sancak taraflara meyil yapmadan, ba ve ka trimsiz tutulmaya allr. Oluturulan bu paralel dzlemin nemi olduka byktr. Blok montajlarnda, tehiz ilemlerinde ve terazi gerektiren tm iiliklerde imalat kolaylatrmann yannda yaplan montajlarn da kusursuz olmasna yardmc olur. ekil 7.1 Geminin denize ini ncesi kzaktaki konumu. [11] Denize ini ncesinde tersane, klas kuruluuna belli bal baz ilemleri teslim etmek zorundadr. Ancak, bu teslim ncesinde tersane veya armatr firma tarafndan klas kuruluundan onay alnmak suretiyle bir dosya hazrlanr. Bu, Docking File Covering Inwater Survey and Mon-Shaft Notation olarak geen ve indirilecek elik teknenin havuzlama plan, su alt incelemeleri ve aft yerleimlerini denetleme notasyonu olarak anlan bir dosyadr. Onaylanm bu dosya eiliinde klas kuruluu srveyr, elik tekne kabuunda yer alan tm balast tank snr markalar, makina dairesi tanklar snr markalar, posta snr numaralar, muhtelif yerlerdeki kana rakamlar (ekil 7.2), dmen yelpazesi (ekil 7.2), 110 fribord markas, karinadaki tm lavra tapalar ve kilitleri, tm tutya yerleimleri, ba ve k taraftaki echo-sounder, ba taraftaki speed-log, tm kinistin sandklar-kapaklar ve kilitleri (ekil 7.3), bow-thruster, gemi ana pervanesi (ekil 7.4), pervane kanat kilitleri (ekil 7.4), aft korumas ve szdrmazl (ekil 7.4), dmen makinas (ekil 7.5), dmen aft, karinadaki deformasyonlar ve denize inii salayacak olan kalc ve kayc kzaklar ile ba ve k papet yerleimlerini kontrol eder ve teslim alr. ekil 7.2 Yelpaze ve kana rakamlar. ekil 7.3 Kinistin sand ve snr markalar. ekil 7.4 Pervane, kilitler ve aft korumas. ekil 7.5 Dmen makinas. Geminin kurulduu blgeye bal olarak deiik denize ini ekilleri vardr. Genelde rastlanlan belirli bir eimde ina edilmi olan kzaklarn zerinden kayarak suya girme eklidir (ekil 7.6). Ancak tersane kapasitesine ve altyapsna bal olmak artyla ayet, elik tekne dz tersane alannda ina edilmi ise bulunduu blgeden uygun yardmc sistemler kullanlarak deniz kysna kadar getirilir ve bir yzer havuza nakledilerek yzdrlr. Dnyann byk sermayeli tersanelerinde denize ini olanaklar ok daha farkl karmza kmaktadr. Gne yz grmeden ok byk atlyeler iinde elik inas bitirilen gemiler rayl kzak sistemleriyle hi bir problem yaanmadan direkt olarak denize indirilir. 111 ekil 7.6 Kzaktan kayarak denize ini. [11] Denize indirilecek bir geminin ilgili btn hazrlklar gnler ncesinden balar. ncelikle geminin dengesinde bir problem yaratmadan karinann oturduu ahap siillerle desteklenmi beton bloklar, hidrolik veya mekanik krikolar yardmyla kum dolu takaryalar ile yer

deitirilir. Bunun yannda geminin merkezine iki adet kzak ekilir. Bu kzaklardan biri kalc kzak (ekil 7.7), dieri ise kayc kzaktr. ekil 7.7 Gemi altna srlen ve zerinde don ya bulunduran kalc kzaklar. (en, 2004) Kayc kzak elik teknenin karina sacna ba ve k papetlerden balanr ve hemen altndaki kalc kzan iinde kayacak ekilde yerletirilir (ekil 7.8). Ancak kayc kzan kalc kzak iinde alabilmesi iin kayc bir maddeye ihtiya duyulur. Sektrde genellikle kaycl salamas iin kullanlan tek madde vardr, bu maddenin ad da don yadr. Kalc kzak zerine don ya srldkten sonra kurumamas, etraftaki toz ve muhtelif d faktrlerden etkilenmemesi iin de gres ya ile kaplanr, fakat dikkat edilmesi gereken asl konu ini ncesi kayc kzan kalc kzak ile temas halinde olmamasn salamaktr bu da, ileri kum dolu takaryalar ile salanr. ni annda (ekil 7.9), sistematik olarak takaryalarn iindeki kum boaltlr ve elik tekne bnyesindeki kayc kzak, kalc kzan iine oturur ve denize ini iin ilk hareket balam olur. 112 ekil 7.8 Kzaklarn ve papetlerin yerleimleri. [8] ekil 7.9 Geminin denize ini an. (en, 2004) Baz ekstra durumlarda geminin kzaktan kaymad grlr. Buna sebep olabilecek faktrler genellikle unlardr; Kzak eiminin yetersiz oluu, Kzak dzeneklerinin yanl yerletirilmi olmas, Kzaklarda kullanlan don yann yeterli dzeyde korunamamas ve kaycln kaybetmi olmas, Kum dolu takaryalarn, kayc ve kalc kzak arasnda hassas bir boluk braklmadan yerletirilmesi ve bunun sonucunda geminin kalc kzaa oturmasyla gres ve don ya arasndaki vakum oluumu ve, Kalc ve kayc kzak malzemelerinin birbirini srmasdr. 113 Bu durumlarla karlaldnda tersane insiyatifi ve garantisi altnda gerekli operasyonlar yaplarak geminin denize inii tamamlanr ancak bu gibi olaylar prestij kaybn beraberinde getirir. Denize ini ncesinde tamamlanmas gereken dier hazrlklarndan bazlar da unlardr; kzak zerini temizlemek, gereksiz tm takm ve tehizat kzak ve gemi zerinden uzaklatrmak, denize gemiyle birlikte kayacak olan personeli yerletirmek, denize initen liman haberdar edip kaptan, romorkr ve palamar botu talep etmek, inite problem yaamamak iin deniz blgesini neta etmek ve kzak zerindeki blgeyi de gvenlik kordonuna almaktr. Tm bu aamalar sorunsuz halledildii zaman ini problemsiz gerekletirilir ve gemi tersane rhtmndaki iskeleye planlanan retim akna uygun olacak ekilde romorkr ve palamar botlaryla yanatrlr (ekil 7.10 ve ekil 7.11). Yaplacak ilk iler sevk sisteminden yoksun olan gemiyi gvenli bir ekilde balamak ve gemiye uygun eriimi salamak (ekil 7.12), tekne bnyesinde bulunan kayc kza zmek, pompa dairesi, makina dairesi ve ba taraftaki kinistin sandklarn ve zerindeki kinistin valflerini kontrol edip szdrmazln teyit etmek ve sahilden verilecek olan elektrik beslemesini gemiye yerletirilecek bir panoyla tahsis etmektir. ekil 7.10 Romorkrle ekme. (en, 2004) ekil 7.11 Romorkrle yanatrma ilemi. ekil 7.12 Balama ve gvenli eriim. [12] 114 Ancak, denize ini kzak zerinden deil de tersane sahasnn dz bir blgesinden gerekletirilecek ise operasyon ok daha byk bir risk tayacaktr. ncelikle elik teknenin hareket ettirilebilmesi iin kzak operasyonlarnn tamamlanmas ilk arttr. elik tekne ncelikle, altna gerekli kzan srlebilmesi ve siil destekli beton bloklarn kaldrlabilmesi

iin krikolar ile derin postalar zerinden kaldrlr (ekil 7.13). ekil 7.13 Krikolar ile kaldrma ilemi. Kzak srlmeden nce zeri yal ve e ykseklikli olan ahap kalaslar tabana denir ve tekne merkezine kayc kzak yerletirilerek ahap siillerle desteklenir (ekil 7.14). ayet elik tekne bulunduu dorultudan direkt olarak rhtma ekilemeyecek durumda ise gemi bnyesine elik halatlarn balanaca mapalar yerletirilir ve gl rgat dzenekleriyle kayc kzak ve ayn zamanda gemi, yal kalaslar zerinde yana doru kaydrlr (ekil 7.15). Uygun dorultu yakalandnda elik halat balant sistemi kayc kzak zerindeki mapalara nakledilir ve ekme ilemi tekrar balar (ekil 7.16). Grld zere olduka tehlikeli ve zaman alc bir operasyondur, bu nedenle tm ilem boyunca blge gvenlik kordonu altnda tutulur. elik tekne rhtma geldii zaman nceden hazr olan yzer havuzun iine kadar getirilir ve son kontroller tamamlandktan sonra havuz batrlarak tekne yzdrlr. ekil 7.14 Kayc kzan yerletirilmesi. 115 ekil 7.15 Uygun dorultu iin yana doru kaydrma operasyonu. ekil 7.16 Uygun dorultu yakalandktan sonra rhtma doru ekme operasyonu. ayet elik tekne, tersanenin denize yakn olan dz bir alannda ina edilmi ise air-bag yntemiyle ok ekonomik bir ekilde denize indirilebilmektedir. zellikle 1950li yllarda Rusya ve baz Avrupa lkeleri ile gnmzde inde ska kullanlmakta olan bu yntemle 3000 DWT ile 40.000 DWT arasndaki deiik tip ve amataki gemiler deniz veya nehirlere indirilebilmektedir. Bu sistem tamamen air-bagler zerinde gemiyi tutacak zelliklere sahip kauuk bazl silindirik balonlar ile yaplmaktadr (ekil 7.17). inde hava olmayacak ekilde katlanarak depolanan air-bagler, indirme operasyonunun bir gn ncesinde teknenin altna alnmaya balanr. Geminin k tarafnda daha sk aralklarla yerletirilen air-bagler ba tarafa 116 ilerlendike daha seyrek konulmaktadr ve zellikle k taraftaki yastklamann daha iyi yaplabilmesi iin uzun air-bagler tercih edilmektedir. ndirme operasyonlarnda 7000 DWTluk bir gemi iin ortalama 22-25 adet, 11.000 DWTluk bir gemi iin ise ortalama 3035 adet air-bage ihtiya duyulmaktadr. ekil 7.17 Air-bag kullanm ile geminin denize indirilmesi. ekil 7.18de gsterildii gibi takaryalar arasndaki boluklara yerletirilen air-bagler, iirildikleri zaman takaryalar sktrmamaldr ve air-baglere eit arln gelmesini salamak ve ayn zamanda takaryalar boa karabilmek iin ortalama 7 ila 7.5 bar havayla kademeli olarak iirilmelidirler. niin bir gn ncesi tm takaryalar alnmal ve air-baglerin hareket edecei blge temizlenmelidir ve daha sonra air-bag havalar 10 bara ykseltilerek inie hazr hale getirilmelidir. ekil 7.18 Air-baglerin konumlandrlaca takaryalar aras boluklar. 117 ekil 7.19da gsterildii gibi tm ilemler sonrasnda ilk hareketi verebilmek iin ya geminin ba bodosundan bir i makinas ile bask uygulanr ya da gemiden halat verilerek denizde bekleyen romorkr tarafndan ekilmeye balanr. Gemi suya doru ilerledike altnda tekerlek gibi dnen air-bagler de ilerleme gsterir. Gemi tamamyla suya girdiinde ise airbaglerin yaklak yars karada dier yars ise gemi ile beraber suya girmi olur, bylelikle denize ini tamamlanr. Sorunsuz gerekletirilen her denize ini treni, tersane ve armatr firmalarn prestijlerini arttrdklar iin zel yer ve neme sahip olmaya devam edecektir. ekil 7.19 Denize inite ilk hareketin bir i makinasyla verilmesi. 118 8. GEMNN LETLMES

Ticari gemi iletmecilii, ulusal ve uluslararas otoriteler tarafndan gelitirilmi kapsaml kural ve konvansiyonlarla ynetilen, uzmanlk gerektiren karmak bir itir. Bununla beraber, gemi iletmeciliinin teknik konularnn dzenlenmesi, gvenli ve kirlilik yaratmayan gemi iletilmesi hedefine ksmen eriilmesini salar. Gemi ortamnda kaptan, gemi ve mrettebatnn gvenlii konusundan aka sorumlu olduu halde, ynetim ve her geminin iletimi iin tam sorumluluk, gemi sahibine veya gemi iletiminin sorumluluunu gemi sahibinden devralan kii veya organizasyona aittir. statistiki analizler, gemi iletmeciliinde meydana gelen kazalarn yaklak %80inin insan hatasndan kaynaklandn gstermektedir. Bunun altnda yatan gerek, yap ve tehizat yetersizliklerinin neden olarak tesbit edildii haller de olmak zere insan hareketleri veya eksiklii olmaktadr. Trk gemi iletmecilii irketlerinin stne den grev, dorudan veya dolayl olarak bir kaza veya kirlilik hadisesine neden olabilecek insanlarn hatal kararlarn en aza indirmektir. Hedeflerden biri, alanlarn iletme sorumluluklarn gvenle yerine getirmelerini salayacak ekilde uygun olarak bilgilendirilmeleri ve donatlmalar olmaldr. Karada alnan kararlar, denizde alnan kararlar kadar nemli olabilir ve irket iinde herhangi bir seviyede alnan gvenlik veya evre kirliliini etkileyen her karar iin, bu kararn neticelerinin iyi deerlendirilmesinin salanmas gereklilii vardr. Gemi iletmecilii irketlerinin dier hedef ve grevleri ise, gemi veya gemilerin alma maliyetlerini en verimli ekilde analize etmek, bu deerlerin gemi veya gemilerin performanslar zerindeki etkilerini gzlemlemek, gemi kredileri ve satn alma iin fizibilite raporlarn deiik gemi tiplerini gz nnde bulundurarak hazrlamak, uluslararas konvansiyonel gereklerin mevcut irket organizasyonuna en verimli ekilde adaptasyonunu salamak ve irket ii kalite ynetim sistemlerini kurup uygulamaktr. Gnmzde dnya apnda, deiik iletme tercihlerini benimsemi birok farkl armatr firma mevcuttur. Gemilerini spot olarak kendi balarna ileten firmalarn yannda, sahip olduklar gemileri sz sahibi olan iletmeci acenta veya irketlere ilettiren veya byk firmalara kiralayp yk garanti altna alarak sadece geminin operasyonel anlamdaki iletmesine bakan firmalar da bulunmaktadr. letme tercihine bal olarak elde edilecek navlunlar deiiklik gsterecektir. Navlun; tayc firmalarn, gemilerinde tadklar ykn tamam ve bu ykn tanmas iin talep edecekleri tama bedeli anlamna gelmektedir. 119 Sahip olduklar gemileri kendi balarna ileten, kendi ticari tamaclk trlerine bal olarak uygun yk bulmaya alan firmalar irket organizasyonu olarak en kark yapya sahip olanlardr. Bu firmalar genellikle bnyelerinde yk takibini yapabilecek ve yk balayabilecek brokerler istihdam ederler. Ancak ykn trne ve getirisine bal olarak, bamsz alan brokerler ile de temasta bulunurlar. Gemilerin gvenli iletilebilmelerini salayan, alma operasyonlarn denetleyen, gzargahlar konusundaki tm inceleme ve sorumluluklar zerinde bulunduran, yk tahliyesinden ykn gemiye yerletirilmesine kadar geen tm srelerde rapor verilen, ISM, MARPOL 73/78, SOLAS 1974, vs. protokollerin kurallarn gemiye ve mrettebata uygulayan, gemiye alnacak yakt ve kumanya ayarlamalarn yapan, geminin iletilmesi ile ilgili tm evrak ilerini dzenleyen ve gemi personelinin maa, kontrat sresi ve problemleriyle ilgilenen blm, operasyon blmdr. Operasyon blmnde bir menejer ve yeterli sayda gverte enspektr bulunur. Gemide gverte operasyonlarn ilgilendiren tm inceleme, denetleme ve tantmlar bu blm gerekletirir. Bu blm dnda, gemideki her trl teknik donanm, tm tehizat ve akla gelebilecek btn makina iletimlerinin sorumluluu teknik blmn idare ve kontrolndedir. Teknik blm bir adet teknik menejer ve bakm-onarm destei verebilecek teknik kadrodan oluur. Makina iletmesinde doabilecek her trl problemden haberdar olan, gemide zmlenemeyen byk aptaki arzalar zmekle ykml, geminin ihtiyac olabilecek her

trl yedek para ve takmn hazrlanmasnda sorumluluk sahibi ve gemiye problemli makinalarn servislerini ulatrmakla ykml olan blmdr. Bu iletme anlayn benimseyen firmalarda ykn tanmasyla elde edilen navlunun tamam irkete ait olacaktr. Sahip olduklar gemileri yetkin acenta veya irketlere ilettiren firmalar yukarda szn ettiimiz kadar kompleks ve etkin bir alma ana sahip deildir. irket bnyelerinde broker bulundurmazlar, operasyon ve teknik ilere bakan blmleri ok n plana kmaz. Firmalarn bu blmleri, arada yaplan gemi denetlemelerinde sz sahibi olurlar ve gemi sahibi temsilcisi olarak isteklerini dile getirip gerekli durumlarda yaptrm uygulayabilirler. Geminin tm operasyonel ileri, teknik ihtiyac, personel ayarlamalar, tamaclkla alakal tm evrak dzenlemeleri ve yk ayarlama ileri, birlikte allan acenta veya iletmeci irket tarafndan yaplr. Elde edilen navlun armatr firma ile iletmeci irket arasnda yaplan anlamaya bal olarak paylalr. Sahip olduklar gemileri byk irketlere kiralayp yk garanti altna alarak sadece geminin operasyonel anlamdaki iletmesine bakan armatr firmalar bnyelerinde broker altrmazlar veya herhangi bir ekilde zel alan bir broker ile anlamazlar. irket yaplar ilk bahsettiimiz firma yapsna yaknlk gsterir. Anlama artlarna bal olarak geminin yakt 120 dndaki tm ihtiyalarn armatr firma karlar. Yaplarnda operasyon ve teknik destek blmleri mevcuttur. alma tempolar bahsedilen ilk irket profili kadar olmasa da byk oranda benzerlik gsterir. Bu armatr firmalarn en byk grevi, kiralayc irketin dzenli denetimlerinde, problem tekil edebilecek her trl faktr kendi i denetimleriyle ortadan kaldrmak ve dzeni korumak, bunun yannda gemideki teknik problemlerin tamamn en ksa srede ve kalc olarak zmeye almaktr. Bu tip firmalar tadklar ykn getirecei navlunun yerine, kiralayc irketlerden aldklar gemi kira bedelleriyle kazan salarlar. irket yaplar ve alma anlaylar yannda, iletmeci firmalarn ISM Kodu ile olan entegrasyonlarna ve ISM Kodunun sahip olduu amaca gz atacak olursak unlar syleyebiliriz; Gemilerin gvenle iletilmesi ve kirliliin nlenmesi iin Uluslararas Gvenlik Ynetimi (ISM) Kodunun IMO tarafndan kabul edilmesi, bu hedefin hkmetler tarafndaki yansmasdr. ISM Kodu, gvenlik ve evre kirliliinin nlenmesi ile ilgili olarak irket ynetiminin organizasyonu ve bir gvenlik ynetim sisteminin yrrle konulmas iin kurallar koyarak gemilerin gvenli ynetilmesi ve iletilmesi iin uluslararas bir standart oluturur. ISM Kodu aada genel olarak tantlmtr. 8.1 Uluslararas Gvenli Ynetim Kurallar (ISM) ISM Kodunun Tanm ve nemi Uluslararas Gvenli Ynetim Kodu (ISM), Uluslararas Denizcilik rgt IMOnun A.741 (18) sayl kararyla Kasm 1993 tarihinde kabul edilmi ve Mays 1994 tarihinde, Denizlerde Can Emniyeti Uluslararas Szlemesi SOLAS 1974n 9. Blmne eklenmi 13 maddelik bir kuraldr (Taylan, 1999). ISM Kodu, gemilerin gvenli olarak ynetimini ve iletilmesini salamak ve denizleri kirlilikten korumak iin Uluslararas Denizcilik rgt (IMO) tarafndan tesis edilen bir koddur. ISM, gemi iletmeciliinde ve evre korunmasnda nemli bir ara olarak dnlebilir. Uluslararas sularda alan gemilerin tip ve yalarna gre aamal olarak bu sertifikay almalar Uluslararas Denizcilik rgt (IMO) tarafndan zorunlu klnmtr. ISM Kodu, bayraklar ne olursa olsun uluslararas sularda alan btn gemiler iin zorunludur. Btn yolcu gemileri, petrol ve kimyasal madde tayan tankerler, dkme yk gemileri, likid gazla alan tankerler ve 500 gros tonun zerindeki yksek sratli yk gemileri 1 Temmuz 1998, 500 gros tonun zerindeki dier btn yk tayan gemiler 1 Temmuz 2002 tarihine kadar ISM sertifikas almak zorundaydlar. 121

Ayrca, Avrupa Konseyinin 1 Ocak 1996 tarihinde yrrle koyduu ve 1 Temmuz 1996 tarihinden itibaren de uygulamasna balatt bir kuralla, bayra ne olursa olsun 12den fazla yolcu tayan ve Avrupa Birliine ye lkelere sefer yapan Ro-Ro yolcu gemilerinin ISM sertifikas almalar art ne srlmtr. Paris MoU ve Amerika Birleik Devletleri tarafndan gemilerin 1 Temmuz 2004 tarihinden sonra Uluslararas Gemi ve Liman Tesisi Gvenlik Kodu (ISPS Kodu) kapsamnda gemilerde gemi gvenlik sertifikasnn olup olmad denetlenmekte, bu sertifikann olmamas veya geerlilik sresinin dolduu tespit edilmesi durumunda sz konusu geminin limana girmesinin reddedilecei konusunda lkere uyar yazs gnderilmektedir (Taylan, 1999). ISM Kodunun Amac ISM Kodunun ana amac, gemi iletmeciliinde uluslararas gvenlik standartlar tesis edilerek gemilerin gvenli bir ekilde ynetilmesini ve iletilmelerini salamak ve evreyi deniz kazalarndan oluacak kirlilikten korumaktr. Bu kodun dier amalar, denizlerde emniyeti salamak, insanlarn yaralanmasn ve lmesini engellemek, evreyi zellikle deniz evresini ve ky yaplarn zarardan korumaktr (Taylan, 1999). ISM Kodu, gemiyi iletecek olan irketin, gvenli iletme amalar ve sistemin gvenli ynetimine ilikin amalarn aada belirtmektedir; 1. irketin gvenli iletme amalar; Gemi iletmesindeki gvenlik uygulamalarn ve emniyetli bir alma ortamn salamak, Belirlenmi tm risklere kar personel gvenlik grevlisi tesis etmek [1], Kydaki ve gvertedeki personelin gvenlik ynetimine ilikin becerilerini srekli olarak gelitirmektir [3]. 2. Sistemin gvenli iletme amalar; Zorunlu kurallar ve tzkler ile uyum salanmal, Uluslararas Denizcilik rgt (IMO) tarafndan tavsiye edilen uygulanabilir kodlar, klavuzlar, standartlar ve denizcilik kurulular dikkate alnmaldr. statistiklere gre, ortalama olarak tm deniz kazalarnn %80i insan hatasndan kaynaklanmakta olup bunun balca nedenleri; bu sektrde alan tecrbeli ve kalifiye insanlarn (denizcilerin) saylarnn giderek azalmas, gemideki ve karadaki ynetimin yeterli ilememesidir. 122 ISM Kodunun esas amac, can ve mal kaybna, evre ve deniz kirliliine neden olan kazalar en aza indirmek, kazalara neden olan personelin verimli bir ekilde almasn salamaktr. Bunu temin etmek iin iletmeci irket, gemi iletmesinde gvenli bir ortam salamal ve gvenli iletmecilii hedefleyerek tanmlanan btn risklere kar nlem almaldr. Yukarda belirtilen amalara ulamak iin tesis edilecek olan Gvenli Ynetim Sistemi, zorunlu kural ve ynetmeliklere uygun olmal ve Bayrak Devleti, klas kurulular ve uluslararas denizcilik rgtlerinin koyduu kural ve standartlar dikkate almaldr [1]. Gvenli Ynetim Sistemi (SMS) ISM Kodu kapsamnda Gvenli Ynetim Sistemi (SMS) yer almakta olup aadaki konular iermektedir (Trk Loydu, 2004); Gvenli Ynetim Sisteminin Kapsam Gvenli Ynetim Sistemi, bir irketin, karada ve denizde gvenlik ve evre korumasn etkileyen koullarn, faaliyetlerin ve grevlerin yasal ve irket gereksinimleri dorultusunda planlanmas, yrtlmesi ve kontrol edilmesini salamak zere gvenlik ynetimi prosedrlerini gelitirmesini ve yrrle koymasn gerektirir. Etkin bir gvenlik ynetimi sistemi iletmeci irkete, performansn llmesine, iyiletirme gerektiren alanlarn tanmlanmasna ve yrrle konulmasna imkan verir. ISM Kodunun kapsamnda Gvenli Ynetim Sistemi (SMS) yer almakta olup kod,

iletmeci irketlerin gemi gvertesi veya kydaki faaliyetlerine ilikin Gvenli Ynetim Sisteminin gelitirilmesi ve uygulanmasn gerektirmektedir [7]. Gvenli Ynetim Sistemi (SMS) aadaki konular iermektedir; Gvenlik, evre ve iletmeci irket politikas, letmeci irketin yetki ve sorumluluklar, Personelin atanmas ve gvenli ynetim daire bakan, Kaptann yetki ve sorumluluklar, Kaynaklar ve personel, Dokmantasyon, letmeci irketin gzden geirilmesi ve deerlendirilmesi, Gemi gvertesi operasyonlar iin plan gelitirme, Sertifikalandrma, doruluunu kantlama ve kontrol, Gemi ve ekipmann bakm-tutumu, Uyumsuzluk, kaza ve acil durumlar raporlama ve analiz etme, 123 Acil durumlara kar hazrlk. Genel olarak herhangi bir iletmeci irketin Gvenli Ynetim Sistemi organizasyonunda, gvenli ynetim daire bakanl altnda grev yapan aadaki unsurlar yer almaktadr; Dokmantasyon ynetim mdrl, denetim mdrl, zleme ve gncelletirme mdrl, Acil durum, kaza ve uyumsuzluk deerlendirme mdrl. ISM Kodunun zn tekil eden Gvenli Ynetim Sisteminin kurulmas, gelitirilmesi ve yorumlanmas iin almalarn balatld an ile sertifikann alnmasna kadar gereken sre, otoriteler tarafndan 1.5 ila 2 yl olarak belirtilmektedir. Avrupa Birliine ye lkelere sefer yapan Ro-Ro yolcu gemileri iin uygulama hali hazrda yrrlktedir [9]. Gvenli Ynetim Sisteminin Fonksiyonel Gereklilii ISM Kodu erevesinde her iletmeci irket aadaki fonksiyonel gereklilikleri ieren bir Gvenli Ynetim Sistemi kurmak, uygulamak ve devam ettirmek zorundadr; Gvenlik ve evre koruma politikas, lgili uluslararas ve Bayrak Devleti kanunlaryla uyumlu, gemilerin gvenli altrlmas ve evre korunmasn salamak iin iligili prosedrler ve talimatlar, Tanmlanm yetki kademeleri, gemi ve kara personeli arasnda ve kendi aralarnda bir iletiim ak, Kaza ve uyumsuzluklarn, sz konusu kodun kurallarna uygun olarak raporlanmas prosedrleri, Acil durumlara hazrlk ve eylem prosedrleri, denetim ve ynetimi gzden geirmek iin prosedrler [9]. Uluslararas Gvenli Ynetim Kodu (ISM Kodu) Uyumluluunun Yararlar ISM Kodunu tam ve baarl olarak uygulamaya geirmesi, iletmeci irketlerin gvenlik ve evre kirlilii ile ilgili riskleri kontrol altnda tutmalarn salayacaktr. Dier ilevleri yannda ISM Kodunun zorunlu hale getirdii uygun bir gvenli ynetim sistemi u yararlar salayacaktr; Uygulanmakta olan btn uluslararas standartlara uyulmasn salayacak, Kazalarn olmasn nlemede yardmc olacak, 124 Gemideki acil durumlarda mdahele iin gerekli usul ve yntemlerin bulunmasn salayacak, Gemi ve kara personeli arasnda yeterli haberlemenin kurulmasn salayacak, Her bireyin yeterli eitim grmesi, kendi rol ve sorumluluunu bilerek grevini yerine

getirmesi iin uygun kaynaklara sahip olmasn salayacak, Btn faaliyetlerin ve almalarn planlanm, kontrol edilmi ve dorulanm olmasn salayacak, Risk bilgilerine dayal gvenlik ynetim sistemi tesis edilmesi ve gerektiinde operasyonlar ynetmek iin uygun tedbirler alnmasn salayacak [14], Liman Devleti Kontrol muayenelerini gelitirecek ve sz konusu muayenelerdeki aksaklklar azaltacak [7], Kirlilii nleyecek ve daha iyi bir deniz evresinin olmasn salayacak, Grev ve sorumluluklar tanmlayacak, Daha gvenli alma koullar oluturmak amacyla gemi gvertesindeki gvenlik standartlarn gelitirecek [10], Prosedrlere ilikin elkitab hazrlatacak, Belirlenen politika ve prosedrlere uygun olarak i ve d denetim sisteminin kurulmasn salayacaktr. ISM Kodu uygulamasnn genellikle orta lekli olan ve olmaya da devam edecei dnlen denizcilik iletmelerindeki personel kalitesini, iletmeci irket iin dzenlilii, tehlikeli olaylarla karlamadan nce bu olaylarla mcadele etme ansn arttrc ksacas i rekabete ynelik d verimlilii fazlalatracak faydalar salayaca dnlmektedir [14]. Uluslararas Gvenli Ynetim Kodu (ISM Kodu) ile Uyumluluu Salama ISM Uygunluk Belgesini alabilmek iin iletmeci irketin, Gvenli Ynetim Sistemini (SMS) kurmas, uygulamaya geirmesi ve srdrmesinin yannda ilevsel olarak aadaki konulara da uygunluunu salamas gereklidir; Gvenlii ve evrenin korunmasn hedef alan bir iletmeci irket politikas, Gerekli uluslararas ve Bayrak Devleti kanunlarna uygun olacak ekilde gemilerin altrlmas ve evrenin korunmasn salayacak yntemler ve kurallar hayata geirmek, Karada ve denizde alan personel arasnda belirlenmi hiyerari dzeni ile gelimi haberleme olanaklarn yeterli klmak, 125 Bu kodun hkmlerine uymayan durumlarn ve kazalarn rapor edilmesi yntemlerini belirlemek, Acil durumlarda hazrlkl olma ve mdahale asndan gerekli yntemlerin gelitirilmi olmas, Dahili deerlendirme ve ynetimin z eletiri yntemlerinin belirlenmi olmas. Yukarda belirtilen yntem ve politikalarn belirtildii dokmanlarn gemi zerinde de bulunmas gerekir. Uygunluk Belgesi ile Gvenli Ynetim Belgesi alabilmesi iin iletmeci irket, koda uyumluluu kontrol edecek olan Bayrak Devleti ve atanm kurulua, yntemler ve politikalarn pratik bir ekilde uygulanmakta olduunu kantlamak zorundadr [14]. ISM erevesinde Hazrlanacak Dokmanlar ISM erevesinde hazrlanacak dokmanlar aada verilmitir; letmeci irket politikas, Elkitaplar (Gvenli Ynetim Sistemi Elkitab, Planl Bakm Tutum Sistemi Elkitab), Prosedrler (acil durum, gvert, makina vb.), Talimatlar, Kontrol listeleri, Basl formlar, Ynetmelik ve kurallar (Gvenli Ynetim Sistemi Ynetmelii gibi), Planlar (kalite, gvenlik vb.), Kodlar ve standartlar, Kontratlar, artnameler ve resimler,

 Prosedrler, bir iin nasl yaplacan adm adm gsteren metinler olup, personel tarafndan uygulanaca iin, her seviyedeki kiinin okuyup anlayabilecei ekilde ak olmal ve ait olduu konuyla ilgili tm bilgileri iermelidir [14]. ISM Kodunun Uygulama Aamalar letmeci irketin ISM Kodunun gereksinimlerini karlamas iin nasl hazrlanmas gerektii aada verilmektedir; Sistemin ilk deerlendirilmesi, Stratejik planlama, Gvenlik ve evre koruma politikas, Proje ekibi, 126 letmeci irket talimatlar, letilen gemi talimatlar, lme ve raporlama, Personel eitimi, Son deerlendirme. lk deerlendirmenin amac, iletmeci irketin ISM Kodu ile uyumlu olaca karada ve gemilerde gereken performansn tanmlanmasdr. Son deerlendirmenin amac yeni sistemin ISM Kod Sertifikasn almasnn salanmas olup bu aama, ISM Kod gereksinimlerine bal olarak, sistemin sertifikalandrlmas iin projenin sonulandrlmasdr [14]. Sertifikalandrma Prosedr ISM Sertifikas, Bayrak Devletinin idaresi veya onun grevlendirdii bir kurulu tarafndan verilir. Bir iletmeci irketin, Gvenli Ynetim Sistemi Elkitabn ve ISM Kodunun n grd dier belgeleri hazrlayp idareye bavurduunda sertifika alabilmesi iin iki aama gerekmektedir, bunlar iletmeci irketin ve gemilerin denetlenmesidir. irket uygulamalar yeterli grlrse iletmeci irkete Uygunluk Belgesi (DOC) verilir. ayet gemilerdeki denetimler de uygun bulunursa gemiler ISM Sertifikas almaya hak kazanr. Sertifikalar gemi adna verilmektedir. letmeci irketin Uygunluk Belgesinin bir kopyas her gemide hazr bulundurulmak zorunda olup be yl sre ile verilmektedir. ISM Sertifikas da be yl sreyle verilir ve bu belgenin sresi sona erdiinde iletmeci irketin ve gemilerin ISM Koduna uygunluklar tekrar deerlendirilmeye alnr ve uygun bulunduu takdirde ISM Sertifikalar be yl sreyle uzatlr [14]. 127 9. GEM SKM Gemi skm sanayi, genel anlam ile, ekonomik mrn tamamlam, tamir edilmesi ekonomik olmayacak ekilde kaza geirmi, battktan sonra karlm veya yeni teknik kurallara uyumsuzluklar bulunan gemi veya yzer aralarn, yapsndaki malzeme (zellikle elik malzeme) ve tehizatn yeniden deerlendirilmek zere sahilde sklmesi i kolu olarak tanmlanabilir. Gemi yapsnn ar karmakl ve bnyeyi oluturan paralarn eitlilii, aynen yeni gemi inaatnda olduu gibi, sklme ileminde de malzeme ve tehizat ayrmn ve bunlarn ayr ayr sklmesini gerektirmektedir. Geminin mevcut yaps, elik ergitme ocaklarnn kapasitesine bal olmakla birlikte, ounlukla en byk 1.5 metrelik paralara blnmektedir, bu zellii de gemi skm iinin emek youn karakterine yol amaktadr. Gnmzde dnya ticaret filosu yaklak 85.000 gemiden oluan ortalama 20 yanda ve 750 milyon DWT kapasitededir. Her yl ortalama 25 yanda, 20 milyon DWT kapasitede, 400 gemi skme gitmekte ve yaklak 4 milyon ton elik malzeme geri dnebilmektedir. Avrupa Birliine ait iletmecilerin skme giden gemi says yllk ortalama 200 gemi ile 6 milyon DWT kapasite ve 1 milyon ton elie kar gelmekte olup, bu gemilerin skm ileminde lkemiz %5 civar paya sahiptir.

Gemi tiplerinin farkll, farkl skm tekniklerini beraberinde getirmektedir. Arlkta olan ticaret gemilerine kyasla, askeri amal gemiler ve byk ak deniz sondaj platformlar farkl skm teknikleri ile sklrler. Gemi skm ilemi; Skm iin satn alnacak geminin toplam arl, arln makina/tehizat baznda ayrmnn doru tespiti, Karmak gemi yapsnn tanmlanmas/arlk dalmlarnn tespiti ve skmn ona uygun planlanmas, Nakliye ve skm annda geminin deiken hava ve deniz artlarnda uygun balama ve stabilite durumunda muhafazas, Olduka farkl eitlilikteki malzemenin yerinde tespiti, skm metodu belirlenmesi, Sklen malzeme ve tehizatn, yrrlkteki kurallar erevesinde, yeni ina veya mevcut gemilerde yeniden kullanlabilme imkanlarnn deerlendirilmesi, ve ii sal, evre kural ve standartlarna uyumun salanmas, gibi teknik hususlardan dolay gemi mhendislii hizmetini de iermelidir. 128 Emek youn karakteri gemi skm ilerini ucuz emein kolayca bulunduu nc dnya lkelerinde younlatrmaktadr. Hindistan, Pakistan ve Banglade toplam pazarn %80ini elinde bulundurmakta, bunlara ilaveten in, Vietnam ve Filipinler k gstermektedir. Sz konusu lkelerde younlaan gemi skm sanayi; Uygun eimli sahil yaps, Byk gemilerin de sahile alnabilecei med cezir hareketi, evre koruma ile ilgili kurallarn bulunmamas veya uygulanmamas, Uygun hava ve deniz koullar, Dk iilik cretleri, Az da olsa kullanlan ucuz maliyetli altyap, gibi faktrler neticesinde art gstermekte, neticede bu alt lke gemi skm hizmetlerinin nerede ise tamamn gerekletirmektedir. Buralardaki gemi skm yerleri herhangi bir altyap yatrm (atlye, havuz, atk toplama tesisi, rhtm vs.) olmadan gemilerin sahilde, kyya batan kara edilerek ve karaya yakn ksmndan kesilerek paralanmas eklinde yaplmaktadr. Uluslararas Dolam Brosu (IRB) verilerine gre gemi skm sanayi yllk 150 milyar dolar ciro yapmakta, 1.5 milyon insana istihdam yaratmakta ve 600 milyon ton zerinde ikincil hammadde salamaktadr. Malzeme ve tehizatn yeniden kullanm ve geri dnm genel kapsam ile daha az hammadde, i gc ve enerji gerektirdiinden gemi skm gnmz evre politikalarna uygun karaktere sahiptir ve bu yzden temelden kar klmayan ancak belirli kurallara gre almas gereken bir sanayi dal olmaktadr. rnein, demir cevherinden yaplan normal retime nazaran hurda gemiden yaplan retim yardan fazla enerji tasarrufu salamaktadr. Gemi skm sanayisindeki evre ve i sal ynndeki kurallarn fazlalnn skm iinden yeterli beklentinin elde edilememesi, dolaysyla eski ve kural d gemilerin daha uzun srelerle kullanm neticesinde can ve mal kayplarnn olaca gibi kar sylemler de ortaya kmaktadr. Gerekte 15 yan zerindeki gemiler yenilere gre 3 kat daha fazla kaza riski tamaktadrlar. zellikle, Uluslararas Deniz Kirliliini nleme Szlemesi (MARPOL) madde 13 ve benzeri kurallar, 25 ya zerindeki tankerleri devre d brakacak zorlamalar, Amerika Birleik Devletlerinin tek cidarl tankerleri karasularna sokmama karar, hizmet d kalacak birok tankeri ortaya kartmaktadr. Hizmet d kalan gemilerin ok az, deniz ekolojik ortamnda 129 barnma amal olarak, zel evre kurallar gz nne alnarak belirli blgelerde batrlmakta dier tm gemiler ise skme gnderilmektedir.

Gemi skmnde geri kazanlan ve ekil 9.1de gsterilen baz malzeme ve tehizat, elik, bakr, inko, bronz malzeme veya bunlardan oluan tehizat, boru, valf, kablo, dizel motorlar, jeneratr, pompa, kompresr, vin, rgat, dmen makinas, demir, zincir, aftlar, ambar kapaklar, mobilyalar, elektronik tehizat gibi eitlilikler gstermektedir. Bu malzemelerin piyasada yeniden kullanm imkanlar, kural ve standartlara genel uyumu kadar her bir parada yaplacak tahribatl ve tahribatsz muayenelerde ortaya konulmaldr. ekil 9.1 Skmden geri kazanlan baz malzemeler. [6] Gnmzde alan gemilerde bile byk dikkat gerektiren sinitine ve balast sularnn temizlii ve ilerindeki yabanc organizmalarn blgeleraras tanm ile ortaya kan tehditler skme gelen gemilerde daha fazla nem arz etmektedir (Koncavar, 2002). lkemizde gemi skm ii bugn iin sadece zmir Aliaada 16137 say ve 12.12.1977 tarihli Resmi Gazetede yaynlanm Ynetmelik kapsamnda, ekil 9.2de gsterildii gibi belli sayda parsele blnm kiralk hazine arazilerinde alan belirli irketler tarafndan yaplmaktadr (Greenpeace, 2002). lkemiz demir elik sanayi yllk yaklak 6 milyon ton hurda ithal etmekte, Aliaadaki faaliyet ile yllk 250.000 ton hurda retimi ile hammadde katks ve 8 milyon dolarlk dviz tasarrufu salanabilmekte, dorudan 1600, dolayl olarak da 3000 kiiye i imkan yaratlmaktadr (DPT, 2001). 130 ekil 9.2 Aliaadaki skm blgesinden bir grnm. [6] Gney Asya arlkl mevcut gemi skm sanayisinin evre, ii sal ve i gvenlii gibi konularda Avrupa Birlii standartlarndan olduka uzak olduu ortadadr. Pahal i gc ve evre/alma ortam zorluklar nedeni ile Avrupada (sadece lkemizden de az pay alabilen spanya dnda) gemi skm yaplmamakta ancak modern dnya gemi skm tesisleri hakknda detayl almalar yrtlmektedir. rnein, Avustralyada inas, yer seimi ve fizibilite etd aamasnda olan kuru havuz metotlu skm yeri, byk gemi operatrlerinin indeki baz skm yerlerini modernize etme planlar ile Hindistanda ina edilmekte olan iki adet 700 m. x 60 m. boyutlarndaki dev kuru havuzlu projeler artk gemi skm iinin evre ve insan salna nem verecek ekle dnmn belgelemektedir. evre korumac yeni gr, geminin denizle balantsnn kesilecei kuru havuza alnp blnmesi veya byk kapasiteli vinli rhtmda yzer vaziyette iken byk paralara ayrlarak karaya alnp sklmesi metotlarn dahi zorlamaktadr. Bu durumda lkemiz gemi skm yerlerinin, belirli teknik ve sosyal kurallar/standartlar hedefleyen bir programla, altyap ve yan tesisleri ile Avrupa yaklamna uygun hale gelmesi, lkemizin ada dnyadaki yerini ve skm sanayindeki payn glendirecektir (Koncavar, 2002). 131 10. SONULAR Tasarm ile balayan, imalat ve iletilmesi ile devam eden ve skmle sonulanan bir geminin hayat evrimi olduka uzun ve karmak bir sreci kapsar. Gemi mrnn toplamn oluturan ina, iletme ve skm periyotlar, birbirleriyle ilikili olmalarnn yannda farkl profesyonellik alanlarn da barndrmaktadrlar. Geminin ina edilmesi, armatrn gemi yaptrma fikriyle balayan ve en son geminin teslim edilmesiyle son bulan detayl bir sretir. Bu sre, uyulmas ve aksatlmadan uygulanmas gereken bir i ak mantn iermektedir. Geminin armatre teslim edildikten sonra balayan deniz hayat, uygulanacak iletmecilik anlayna gre deiiklik gsterecektir. letmeci firmalarn uluslararas kural ve reglasyonlara uygun olarak benimseyecekleri ynetim ve iletme mant, geminin ina sonras girdii bu uzun dnemin en tanmlayc ve belirleyici unsuru olmaktadr. Deniz hayatlarn birok farkl koul altnda tamamlayan gemiler ya armatr firmalarn ticari

planlarna ya da uluslararas kural ve reglasyonlara uygun olarak, son urak noktalar olan skm endstrisine teslim edileceklerdir. Bu almada; Gemi sahibinin, yaptrmay dnd gemiye ilikin karar verme unsurlar belirtilmi, Geminin genel tasarm aamalar ve maliyet faktrleri incelenmi, Klas kurulularnn zellikle ina dnemi iindeki fonksiyonlar ele alnm, na srecine ynelik olarak artname ve kontrat ierikleri gzden geirilmi, Tersanedeki tm ina prosesleri genel olarak anlatlm, elik teknenin denize indirilme hazrlklarna ve prosedrlerine deinilmi, Geminin iletilmesi ve ISM Kodu genel olarak tantlm, Gemi skm ilemleri ve gemi skm sanayi gzden geirilmitir. Sonu olarak, sunulan bu alma bir geminin hayat evrimini bir btn olarak ele almakta ve bylece dizaynerlere, imalat mhendislerine ve gemi iletmecilerine yol gsterici bir zellik tamaktadr. Bu almann devam olarak, sunulan srecin modellenmesiyle, gerekli sre iyiletirme almalar yaplabilir hale gelecektir. 132 KAYNAKLAR Bak, O. A., (1999), Denizcilik Sektrnde Risk Analizi ve Uluslararas Gvenli Ynetim Kodu (ISM Code), Doktora Tezi, T Fen Bilimleri Enstits (yaymlanmam). Bayar, N., (2003), Dnya Tanker Piyasas ve Trkiye Piyasa Koullarna Uygun Kimyasal Tanker Aratrmas, Yksek Lisans Tezi, YT Fen Bilimleri Enstits (yaymlanmam). Civelek, ., (2002), Gemi na Sanayinde retim Faktrlerinin Tesbiti ve Uygulamal Analizi, Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits (yaymlanmam). DPT, (2001), VIII. Be Yllk Kalknma Plan, Gemi na Sanayi ve Rekabet Edilebilirlik zel htisas Komisyonu Raporu, Devlet Planlama Tekilat. Enginer, K. E., (2003), Armatr letmelerinin Teknik Kabiliyetlerinin Arttrlmasnda Bilgi Sistemleri Yaklam ve Uluslararas Gvenlik Ynetimi (ISM) Uygulamalar, DE Sosyal Bilimler Enstits Denizcilik letmeleri ABD (yaymlanmam). Erdngel, T., (2005), Tanker n Dizayn ve Ekonomik Analizine Etki Eden Parametreler, YT Fen Bilimleri Enstits (yaymlanmam). GSBR, (2003), Klas Kurulularnn zellikleri, Gemi na Sanayisi Dergisi, 6: 40-41. Greenpeace, (2002), Greenpeace Akdeniz Toksik Atk Ticari Kampanyas Basn Aklamas, 14 Ocak 2002, zmir. Kafal, K., (1982), Gemi Formunun Statik ve Dinamik Esaslar Cilt III, T Vakf Yaynlar, stanbul. Kafal, K., (1999), Gemi Formunun Hidrodinamik Dizayn, T Vakf Yaynlar, stanbul. Koncavar, M., (2002), Gemi Skm Sanayi, Gemi ve Deniz Teknolojisi Dergisi, 1(157): 17-20. Kk, M., (1996), Yeni Gemi naat artnamesinin Hazrlanmasndaki Esaslar, Bitirme Tezi, T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi Gemi naat Mhendislii Blm (yaymlanmam). zyiit, ., (2002), Tersane letme ve Tersane Organizasyon Staj Raporlar, YT Makina Fakltesi Gemi naat Mhendislii Blm. zyiit, ., (2003a), Tersane Organizasyon ve Planlama, retim Kademeleri, Maliyet Analizi, Trkiyede ve Dnyada Gemi na Sanayinin Karlatrmal Olarak ncelenmesi, Bitirme Tezi, YT Makina Fakltesi Gemi naat Mhendislii Blm (yaymlanmam). zyiit, ., (2003b), elik leme Ak Diyagram ve retim Kademelerinin Ele Alnmas, Gemi ve Deniz Teknolojisi Dergisi, 1(159): 26-33. Sarz, K., (1995), Gemi naat Ders Notlar (Gemi n Dizayn), T Rektrl, stanbul. en, E., (2004), 3500 DWTluk Kimyasal Tanker Yapm Aamalar ve Maliyet Analizi,

Bitirme Tezi, YT Makina Fakltesi Gemi naat Mhendislii Blm (yaymlanmam). Taner, H., (1990), Optimizasyonla Gemi n Dizayn ve Bilgisayar Uygulamalar, Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits (yaymlanmam). 133 Taylan, M., (1999), Gvenli Gemi letmecilii ve ISM, Gemi naat ve Deniz Teknolojisi Teknik Kongresi Bildiri Kitab, 347-. Trk Loydu, (2004), IMO-ISPC Ders Notlar, ISPS Eitim Program, stanbul. Ylmaz, S. M., (1993), Tersanelerde malat Ak, Bitirme Tezi, T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi Gemi naat Mhendislii Blm (yaymlanmam). 134 INTERNET KAYNAKLARI [1]www.Admiraltylawguide.com [2]www.bureauveritas.com.tr [3]www.denizhaber.com [4]www.gemak.net [5]www.gemak.com [6]www.greenpeace.org/turkey [7]www.lr.org [8]www.marmarashipyard.com [9]www. msc.navy.mil [10]www.pya.org [11]www.sedefshipyard.com [12]www.selahshipyard.com [13]www.selaydenizcilik.com [14]www.turkishpilots.org.tr [15]www.tuzlagemi.com.tr [16]www.yardimci.gen.tr