POJAM I PREDMET MEDJUNARODNOG JAVNOG PRAVA Medjunarodno javno pravo je ui pojam od medjunarodnog prava,a skupa sa medjunarodnim privatnim pravom

moe se rei da ono predstavlja medjunarodno pravo. Def: Medjunarodno javno pravo je grana prava koja ragulie odnose izmedju svojih subjekata.Pod subjektima medjunarodnog javnog prava se podrazumijevaju: 1.Suverene drave, 2.Medjunarodne organizacije, 3.Oslobodilaki pokreti, 4.Priznate ustanike. Oblast medjunarodnog prava posmatrano kroz pozitivna prava moe se nazvati medjunarodni pravni poredak.Taj medjunarodni pravni poredak ima svoje slijedee izvore: - ugovori na snazi, - opa i partikularna obiajna pravila, - primjenjiva opa naela prava, - relevantni jednostrani akti drava. Obiajno pravilo je nastalo kroz dugu primjenu dueg vremena.Nije dovoljno samo ponavljanje,potrebno je postojanje svijesti o primjeni tog pravila. Osnovne razlike izmedju medjunarodnog prava i unutranjeg prava 1.Odnosi se na subjekte jednog i drugog prava U unutranjem pravu osnovni subjekt(nosilac prava i obaveza)je ovjek,a u medjunarodnom pravu osnovni subjekti su: drave,medjunarodne organizacije,priznati ustanici i oslobodilaki pokreti. 2.Odnosi na izvore medjunarodnog i unutranjeg prava U unutranjem pravu glavni izvori su: ustav,zakon i podzakonski akti,a u medjunarodnom pravu osnovni izvori su:ugovor,opa naela prava,obiaji i neke vrste jednostranih pravnih akata. 3.Odnosi se na hijerarhiju na kojoj poivaju odnosi,s jedne strane u dravi,a s druge strane u medjunarodnoj zajednici.U unutranjem pravu odnosi su postavljeni u sistemu subordinacije(nia vlast odgovorna je vioj vlasti).U medjunarodnom pravu odnos izmedju subjekata postavljeni su po sistemu koordinacije,tj.medjusobnog sporazumijevanja i dogovaranja. 4.Odnosi se na organe unutranjeg i organe medjunarodnog prava. U unutranjem pravu postoje centralni i dr.izvrni organi,sudovi nieg i vieg ranga,parlament i predtsvanika tijela.U medjunarodnom pravu takvih organa nema,odnosno ne postoje organi koji izvravaju pravila medjunarodnog
1

prava niti postoje sudovi sa obaveznom nadlenou za subjekte medjunarodnog prava. Pravila medjunarodnog prava Za razliku od unutranjeg prava medjunarodno pravo nema hijerarhiju normi niti hijerarhiju pravnih akata kakva postoje u unutranjem pravu.U medjunarodnom pravu norme su postavljene tako da je mp stvorilo posebne pravne ovlasti koje su uredjene posebnim pravilima,tako imamo ugovorno medjunarodno pravo,ratno humanitarno pravo,saobraajno pravo,krivino pravo,svemirsko pravo,pomorsko,pravo drava i medjunarodnih organizacija. Osnovna podjela pravila mp je slijedea: 1.Obiajno i ugovorno pravo, 2.Ope i posebno pravo, 3.Obavezno i dispozitivno pravo, 4.Ratno i mirnodobsko pravo. Pravila opeg mp su pravila koja je prihvatila uglavnog itava medjunarodna zajednica.Posebna se odnose na pravila partikularnog mp.To su pravila koja su prostorno ograniena izmedju pojedinih drava.Proizilaze iz ugovora,a takodje i iz pravila partikularnog obiajnog prava. Obavezna i dispozitivna pravila obavezna pravila jo se zovu i imperativna pravila-ius cogens,a zasnivaju se na normama od kojih nije dozvoljeno nikakvo odstupanje.Sve to je suprotno sa imperativnom normom je zabranjeno i sve je neobavezujue. Norme dispozitivne prirode(ius dispozitivum)su oni ugovori i sva pravila medjunarodnog prava koja se mogu primjeniti.Sloboda ugovaranja dozvoljava da se zakljui svaki ugovor i sve ono to je dozvoljeno izmedju drava.S obzirom na formu ili oblik u kojem se pravila mogu donositi u mp postoje pravila u pisanom obliku ili pisana pravila i pravila u nekom drugom obliku,a najee se smatra da su to usmena pravna pravila. to se ugovora tie oni su izraz slobodne volje,izraene izmedju subjekata mp.Oni mogu biti u pisanom obliku,a mogu se zakljuiti i usmeno. Pravila opeg mp po kojima su se drave dune ponaati predstavljaju temelj subjektivnih prava i obaveza(dunosti drava) . Subjektivna prava neke drave proizilaze iz opeg mp,iz ugovora kao i jednostranih akata drava. Drava se u naelu ne moe jednostrano rijeiti svojih obaveza.Dunosti drave mogu prestati izmjenama kao i razvojem pravila opeg mp,a u svakom sluaju prestaju ispunjenjem obaveze iz ugovora,te u nekim sluajevima nastupanjem zastarjelosti.

Odnos unutranjeg i medjunarodnog prava Pitanje odnosa mp i unutraenjeg prava moe se razumjeti kroz dvije teorije koje je postavila pravna nauka. Dualistika teorija smatra da su unutranje i mp dva razliita nezavisna pravna sistema,dok monistika teorija smatra da unutranje medjunarodno pravo predstavlja sastavne dijelove jednog istog pravnog poredka.Bez obzira to danas mp ima veoma velik uticaj na unutranje pravo,ipak norme mp automatski ne ukidaju norme unutranjeg prava. to se tie odnosa medjunarodnog i unutranjeg prava oekivati je da u budunosti mp ostvari primat nad unutranjim pravom.Odnos unutranjeg i mp treba razumjeti kao davanje prednosti ili prioriteta jednom ili drugom pravu.

IZVORI MEDJUNARODNOG PRAVA Opa naela prava Svi izvori medjunarodnog prava u formalnom smislu nabrojani su u lanu 38.Statuta medjunarodnog suda pravde.Prema njemu izvor mp su: 1. Medjunarodne konvencije kao pravila koja su priznata od strana u sporu. 2. Medjunarodni obiaji-on je dokaz ope prakse koja je prihvaena kao pravo, 3. Opa pravna naela-to su pravila koja su prihvaena od strane najveeg broja drava, 4. Sudske odluke i pravna doktrina(uenje pravnih strunjaka). Prva tri su glavni izvor a etvrti je pomoni izvor. Pravna pravila koja proizilaze iz pobrojanih izvora ne spreavaju sud da odredjene sporove rjeavaju izvan prava na osnovu pravinosti primjenjujui pravno pravilo ex equo ex bono. Obiaji u medjunarodnom pravu Medjunarodno obiajno pravo predstavlja skup pravnih pravila koja su nastala putem ponavljanog ponaanja subjekata medjunarodnog prava u njihovim medjusobnim odnosima,tim da ti subjekti imaju pravnu svijest o obavznosti tog ponaanja.Prema lanu 38.stav 1.taka b) Statuta medj.suda pravde obiajno pravo predstavlja pravni sistem sastavljen od medjun.obiaja koji su kao dokaz ope prakse prihvaeni kao pravo- ine izvor mp.Iz tog razloga pravilo medj.obi.prava obavezno je za njegove subjekte isto toliko kao
3

obaveza iz ugovora.To znai da njegovo nepotivanje predstavlja delikt po mp. Zavisno od toga da li obiajna pravna pravila vae izmedju svih drava ili samo nekih od njih razlikujemo ope obiajno pravo i posebno(regionalno) obiajno mp. Pravna pravila sadrana u lanu 38.Statuta medjun.suda upuuju na dva elementa koja su znaajna za nastanak obiajnog pravnog pravila.Prvi je materijalni(objektivni)element je sadran u opoj praksi odnosno u ponaanju koje se svodi na ponavljano vrenje. Drugi element je subjektivne prirode-svodi se na praksu prihvaenu kao pravo,nazivamo ga OPINIO IURIS SIVE NECESITATIS,to znai da praksa sama po sebi nije dovoljna.Pored nje mora postojati svijest o postojanju obaveze postupanja po pravnom pravilu.Dakle opinium iuris se javlja kao svijest o pravnoj obavezi obiajnog pravila za razliku od prostih obiaja koji predstavljaju pravila zasnovana na tradiciji i kurtoaziji. Obiaj u mp obavezuje i njegovo pravno pravilo se nikad ne pretpostavlja,ve je ispoljeno kroz ponaanje drava u odnosu na ugovor.Obiajna pravna pravila imaju odredjene pravne prednosti ,dugotrajni su,elastini,medjutim imaju odredjene slabosti jer nisu precizni i teko je dokazati njihovu openitost i praksu.Istina obiaj se moe primijeniti ak i u sistuaciji kada se preko njega mijenja i ugovor.Obiajna pravna pravila partikularnog karaktera mogu biti: lokalna,regionalna i specijalna. Materijalna i dokumentirana sredstva obiajnog procesa Uglavnom tu se radi o aktima u pisanom obliku.U l.38.stav 1.taka d) Statuta medj.suda navode se sudske odluke,doktrina i pravna nauka kao pomono sredstvo koje se upotrebljava prilikom utvrdjivanja pravnih pravila. To pomono sredstvo odnosi se na obiajni proces utvrdjivanja pravnih pravila obiajnog karaktera.Ta pravila nastaju na razliite naine,a najee prilikom sudjelovanja u sklapanju nekog ugovora,prilikom glasanja za neku deklaraciju ope ili generalne skuptine.Deklaracija je rezolucija u kojoj se izraavaju opa naela prava. Od materijalnih i dokumentiranih sredstava obiajnog procesa treba spomenuti: 1. Ugovore kao izvor prava - to je najznaajniji izvor partikularnog i medjun.prava, Konvencije o kodifikaciji neke grane mp-sadre pravila u obliku inpersonalnih (bezlinih) pravnih normi.Ta pravila se odnose na sve drave. 2. Zakljuci medjun.organizacije-to su najee zavrni ili finalni akti neke konferencije na kojoj je uestvovao veliki broj drava.Ovakvi akti nisu obini ugovori niti proste preporuke.Oni najee predstavljaju kodifikaciju i

3.

4. 5.

6.

7.

vrlo autoritativno i autentino tumaenje naela opeg mp od strane sudionica-drava te konferencije. Deklaracija politikih organa medjunarodne organizacije-ona predstavlja izjavu i kao takva je u stvari jednostrani pravni akt,donosi se po utvrdjenom postupku kao izraz volje medjun.org. i njenih drava lanica, Zakljuci efova drava i vlada-ovi zakljuci su vano sredstvo obiajnog procesa iz razloga to oni obavezuju drave prema opem mp. Jednostrani akti drava oni se sastoje od prakse kao obaveznog ponaanja i od uzdravanja od ponaanja.Oni se mogu oitovati usmeno i pismeno,a mogu poticati od zakonodavne,izvrne,sudske i vojne vlasti.Stoga predstavljaju samostalan izvor prava. Medjunarodna sudska i arbitrana praksa- tu spadaju sudske i arbitrane odluke(presude i savjetodavna miljenja)donesene od strane stalnog suda medjunarodnog prava,medjunarodnog suda pravde,presude stalnih i ad hoc medj.sudova,zatim presude arbitranih sudova,presude sudova drava.Iako je presuda obavezna samo za stranke ipak volja drave se u njima ispoljava kao odluujua u obiajnom procesu. Nauka medjunarodnog prava- prema l.38.stav 1.taka d.nauka i pravna doktrina imaju veliki doprinos na kodifikaciji medjunarodnog prava iako su stavovi doktrine esto neobjektivni.Ovom sredstvu obiajnog procesa od naroitog znaaja su institucije medjunarod.prava,a posebno: Komisija za medjunarodno pravo kao organ skuptine,institut za medjunarod.pravo kao nevladino tijelo i drutvo za medjun.pravo kao nevladino tijelo. Uslovi nastanka i donaaj opih obiajnih pravila

Obiajno pravilo opeg karaktera moe nastati kroz odredjeni proces, stoga je nastanak op.obiaj.pravila konstruktivne a ne deklarativne prirode. To znai da se kroz proces stvaraju pravna pravila opeg obiajnog karaktera,a ne da se ona kontinuiranim ponaanjem uz svijest o postojanju obaveze ponaanja koja je potvrdjena kao pravo,samo potvrde(deklarativna priroda). U tom smislu opi obiajni proces je proces nastanka,zatim izmjene i prestanka pravila opeg mp.Nastanak obiajnih pravila uvijek je vezan za preutnu saglasnost drava i drugih subjekata u njihovom nastanku(pactum tacitum).To znai da bez postojanja volje drave novo medj.ope obi.pravilo ne moe nastati.Da bi se sprijeio nastanak nekog novog pravila dovoljno je da se drava suprostavi na neki od naina koji poznaje mp.kaoto su: izraavanje protesta,injenja(neinjenja). Kao to je i u unutranjem pravu i u medjunarodnom pravu se zahtijeva da se sporazumi zakljuuju saglasnom izjavom volja. Prema pozitivistikom (voluntaristikom) shvatanju nijedna drava ne moe biti obavezna da se ponaa po nekom pravilu medjun. prava ukoliko na njega nije dala svoj pristanak.
5

U tom smislu izriiti pristanak na ponaanje drave daje se putem ugovora, a preutni se daje nastankom obiajnog pravnog pravila.S tim u vezi pozitivistiko uenje smatra da se ope obiajno medjun. pravo iskljuivo zasniva na preutnom pristanku (tacitum concensus).Ovakvo uenje ne moe se prihvatiti kao ispravno jer ne bi mogla biti mogua pravila opeg obi. prava.Zato neki pravni teoretiari smatraju da je preutni pristanak pravna fikcija,istina u nekim sluajevima je nastanak pravila op.obi.prava.Npr: ukoliko dodje do tumaenja nekog ugovora od strane odredjenog broja drava(jedne ili vie),a ukoliko se druge drave takvom tumaenju ne protive smatra se da je to tumaenje prihvaeno.Treba imati u vidu da kada nastaje ope uvjerenje o pravnoj obavezi ponavljanje prakse o nekom ponaanju,tada se ta praksa pretvara u novo pravilo koje obavezuje i one drave koje nisu uestvovale u njegovom stvaranju.To iz razloga to se druge drave nisu ni suprostavile stvaranju tog pravila.U medjun. pravu pasivnost se posmatra kao podrazumijevan pristanak. Izraz potpune volje vezan je za one injenice koje subjekti posebnim sporazumom nisu uredili ali koje su po svojoj prirodi nesporne.Ovo se pravilo odnosi kada subjekti kod stvaranje obi. pravila primjenjuju dispozitivne norme i oni su tada potpuno slobodni u nastanku obiaj. procesa.S druge strane potpuno su ogranieni kada se radi o obaveznim normama medjun. prava ius cogens. Veoma je bitno napomenuti da teret dokazivanja o postojanju op.obiaj. pravila pada na stranku koja se na njega poziva.Sasvim je nesporna situacija ukoliko se radi o obaveznom pravilu.Tada se ta pravila ne moraju dokazivati na sudu.Stranka koja tvrdi da neko pravilo nije postalo opeg obi. karaktera mora dokazati da praksa ponavljanja ponaanja nije openita odnosno da se ne primjenjuje svugdje,da se samo povremeno primjenjuje,te da nije jednoobrazna i kontinuirana. Kodifikacija,progresivni razvoj,legislacija Definiranje kodifikacija Proizlazi iz dva osnovna miljenja.Prema prvom miljenju kodifikacija je akt ili proces unoenja obiajnih pravila koja nastaju iz odluka sudova u konvencije ili statute sa veoma malim izmjenama. Prema drugom miljenju kodifikacija sadri proces osiguranja savjesnosti izmedju drava i drugih subjekata o odredjenim najvanijim pitanjima mp.To se osigurava preko opih konvencija. Iz ova dva navedena miljenja mogli bismo zakljuiti da kodifikacija mp predstavlja stvaranje sistema pravnih normi u odredjenoj oblasti mp polazei pri tome od pravila mp.Ova opa definicija moe predstavljati osnovu kada je u pitanju kodifikacija op. obiaj. prava koja bi se mogla

definirati kao stvaranje sistema normi opeg obiajnog prava polazei od obiajnog pravila. Progresivni razvoj medjunarodnog prava Predstavlja ponaanje koje dovodi do nastajanja konvencija o onim pitanjima koja jo nisu uredjena mp.Ta pitanja obino nisu razvijena u praksi.S druge strane kodifikacija obuhvata sintetiziranje onih pitanja o kojima ve postoji saglasnost ili postoji praksa drava odnosno presedani i dokumentirana gledita. U tekstovima konvencija mogue je da postoje 4 vrste pravila.Od toga se tri prve vrste stipuliraju u obliku inpersonalnih normi i za sve su drave bez ikakvog izuzetka,dok se etvrta odnosi samo na drave koje su stranke konvencija. Ugovorni propisi o istoj kodifikaciji To su oni propisi koji su ranije postali ope obiajno pravo.Kod njih ugovorni tekst samo slui kao dokaz o postojanju i sadrini opeg obiajnog prava koje je vaee.Zatim slijede propisi koji ine progresivni razvoj mp.Njima se postojea praksa nastoji pretvoriti u nova obiajna prava.Ta pravila su u pravilu lex ferenda. Legislacija medjunarodnog prava putem konvencija To su potpuno nova rjeenja do kojih tek treba doi.Ona se ne mogu potkrijepiti nikakvom dotadanjom praksom.Njihova svrha jeste da se transformiraju u nova obiajna pravila.Stoga ona imaju karakter pravila kojima se stvara pravilo.Kada se ona stipuliraju u neku konvenciju koju tek treba donijeti tada je potrebno da ta konvencija bude otvorena za pristup svima dravana svijeta.Oigledno legislacija putem konvencija najee se provodi ueem na diplomat.konvencijama. Kontraktualni propisi Iz ovog teksta se moe vidjeti namjera stvaranja prava i dunosti iskljuivo za stranke ugovora.Tu najee spadaju zavrne odredbe o propisivanju,ratifikaciji,pristupanju i stupanju na snagu konvencije,mogunosti ulaganja rezervi na konvenciju itd.,takodjer u rjeavanju sporova. Partikularna obiajna pravila Za razliku od opih obiajnih pravila partikularna obiajna pravila su takva pravila koja ne vae izmedju svih subjekata medjunarodnog prava,ve
7

samo izmedju odredjenog broja subjekata i u okviru odredjenog geografskog podruja. Partikularno obiaj. pravilo slino je ugovoru,ali za razliku od njega ovo pravilo je nastalo kontin. ponavljanjem i postojanjem opinio iuris najee preutnim putem.esto se dogadja da ova pravila nastaju izmedju dviju drava kao lokalni obiaj.To se posebno dogadja kada stranke nekog ugovora,a najee susjedne drave,prilikom njegovog izvrenja istupaju od onog to je u ugovoru navedeno,ali se tome ne protivi ni jedna od stranaka ugovora. Takva pravila vremenom postaju specijalni obiaj u ugovornim odnosima.Zato je partikularno obiajno pravilo pactum factum slino ugovorima u nepisanom obliku.Ono prema treim ugovorima djeluje res inter alius acta,odnosno nema dejstva u odnosu na tree drave.Pratikularno obiaj. pravo nije izriito sadrano u l.38.stav 1 taka b.Statuta koji istina spominje medjun. obiaj kao dokaz ope prakse.Primjer za postanak lokalnog obiaja koji predstavlja partikularno obiajno pravilo imamo u presudi Medjun. suda iz 1960.godine,koji se odnosi na pravo prolaska,a spor je izmedju Portugala i Indije. Lokalna obiajna pravila mogu biti kontraktualna,a da pri tom predvidjaju prava samo za jednu stranku. Takodjer mogue je i da nastanu regionalni obiaji s tim da sama pripadnost drave tom regionu ne znai da te drave obavezuju region. obiajna pravila. Specijalni obiaj nastaje u ugovornom odnosu i tie se odstupanja od propisa koji su navedeni.

UGOVOR KAO IZVOR MEDJUNARODNOG PRAVA Pravo medjunarodnog ugovora(ius contrahend) Predstavlja atribut suvereniteta drava.U tom smislu medjunarodni ugovor je pravni akt kojim se izraava volja subjekata medjunarodnog prava u medjusobnim odnosima.On je proizvod suglasnosti volja najmanje dva ili vie subjekata.Ta volja se izraava preko nadlenog organa,a organ za sklapanje ugovora uvijek je ef drave,predsjednik vlade,ministar vanj. poslova i ambasador ,ali samo o pitanjima kojima se reguliu odnosi izmedju drave koju predstavlja i drave u kojoj je akreditiran.Medjun.ugovorima se uredjuju odnosi po principu reciprociteta. Pod ugovorom moemo podrazumijevati razliit naziv koji ima isti smisao.Tako postoji: - Povelja ,je ugovor koji se odnosi na akte koje osnivaju medjun.orghan. i kojima one nastaju,povelja UN je akt kojim su stvoreni UN.,
8

- Statut u medjunarod.pravu ima konstitutivni karakter kojim se osnivaju medjun.org., - Pakt je ugovor o osnivanju saveza, - Ustav je takodjer ugovor medjunarod.organiziranja, - Konvencija je ugovor kojim su regulisani ekonomski,politiki,kulturni i drugi odnosi, - Protokol je ugovor o odnosima pristupanja konvenciji, - Konkordat je ugovor koji zakljuuje Sveta stolica, - Kompromis je zakljuivanje kompromisne klauzule,vrsta ugovora kojim se drave obavezuju na arbitrau, - Modus divendi.Ugovor se zakljuuje na krae vrijeme, - Memorandum o sporazumijevanju,ugovor kojim drave reguliu pitanje nekog opeg karaktera, - Kartel,ugovor koji zakljuuju komadanti najee zaraenih strana, - Deklaracija,ugovori kojim se Pravo medjunarodnog ugovora,je grana opeg medjunarodnog prava kojim se propisuju pravila koja se odnose na sklapanje ugovora,stupanje na pravnu snagu,na rezerve primjene,tumaenje ugovora,nitavost,postojanje,prestanak ugovora itd. Ova grana medjun.prava uredjena je Bekom konvencijom koja je potpisana 23.05.1969.,a stupila je na snagu 27.01.1980. POJAM MEDJUNARODNIH UGOVORA I VRSTE U osnovi medj.ugovori kao i ugovori unutranjeg prava su dvostrani ili viestrani pravni akti izmedju subjekata medjun.prava(drava)kojima se reguliu medjusob.odnosi.U tim odnosima ugovorne strane imaju prava i dunosti. Prema broju subjekata ugovaranja ugovori mogu biti: - dvostrani (bilateralni) i - viestrani (multilateralni) Prema nainu sklapanja ugovora: - ugovori koji su sastavljeni u jednoj ispravi, - ugovori koji su sastavljeni u vie isprava Prema formi: - pisani, - neki drugi oblik:usmeno,konkludentnim radnjama,znacima i td. Postoje pravno nedopustivi ugovori,to su ugovori koji se ne mogu izvriti kao i oni ugovori koji su u sukobu sa normama imperativnog karaktera mp.
9

Da bi ugovor mogao ostvariti uinak koji se njim moe postii mora se ispuniti nekoliko uslova: 1.Njegove stranke moraju biti subjekti medjunarodnog prava, 2.Da ugovor nije suprotan imperativnim normama, 3.Izraena volja mora odgovarati stvarnoj volji, 4.Medjunarodni ugovor nema posebnu formu, Iz ovog prvog pravila zakljuujemo da ugovor moe biti sklopljen izmedju drava,medjunarodnih org.,drava i medj.organizacija.U tom smislu zavisno od sadraja i cilja koji se njime eli postii postoje: 1.Legislativni ugovori,(ugovori zakona), 2.Kontraktualni (ugovori pogodbe). Ugovori zakona sastoje se od volje ugovornih strana koje su usmjerene ka istom cilju.Radi se o jedinstvenom ugovoru u kojem se izraava jedinstvena voklja svih stranaka ugovora.Ovim ugovorom sve stranke imaju ista prava i iste obaveze,stoga ugovori zakona mogu biti osnovani za kodifikaciju,kao i razvoj opih obiajnih pravila. Za razliku od ugovora zakona kontraktualni ugovori,odnosno ugovori pogodbe izraavaju takodjer volju stranaka ali je ta volja usmjerena na razliit saobraaj s tim to je konani cilj ugovaranja istovjetan. Ugovori pogodbe nisu izvori mp.U medjun.pravu oni predstavljaju samo pravne poslove.Ovu tvrdnju ne treba vrsto shvatiti iz razloga to se ovim ugovorima stvaraju medjunarodne obaveze i dok god obaveze postoje ovi ugovori su izvor prava.Tek ispunjenjem obaveze ugovor prestaje. Vanije od same podjele je legislativna i kontraktualna primjena pojedinih odredbi nekog ugovora,zatim slijede ugovori ustava ili medjun.organiz.za drave lanice medjunarod.organizacije.Oni se sklapaju bez ogranienog vijeka trajanja.Na njima nastaju medjun.org.i u pravilu oni ne sadre mogunost ulaganja rezervi. Zatim imamo politike sporazume,iako ih mnogi osporavaju oduzimajui im pravni karakter.Ipak oni jesu vrsta ugovora medjun.prava iz razloga to u sluaju nastanka tete stranka ima pravo nadoknade bez obzira na formu koja je navedena u instrumentu ugovora. Sposobnost sklapanja ugovora Sposobnost sklapanja ugovora priznaje se: 1.Suverenim dravama-suverene drave su one koje imaju vlast i koje nisu podredjene niti jednoj vlasti,

10

2.Sloene drave(federacije).U takvoj dravi sposobnost sklapanja ugovora pripada federalnim jedinicama ali samo ako su zato ovlatene federalnim ustavom, 3.Drava Vatikanskog grada, 4.Oslobodilaki pokreti i priznati(legitimni)ustanici-imaju sposobnost zakljuivanja ugovora sa dravama koje ih priznaju ali te drave snose rizik i odg.za neispunjenje ugovora. Poslije drave najznaajnija sposobnost sklapanja ugovora pripada medjun.organizacijama.Medjutim i najmanja drava u medjun.zajednici ima veu sposobnost sklapanja ugovora i od najvee organizacije.Treba imati u vidu da sklapanje ugovora od strane medjun.org.znai obavezu za nju samu,a ne za njene drave lanice.Tu ne treba mijeati obaveze koje drave lanice imaju prema ustavu-statutu medjunarod.org. Postupak sklapanja ugovora Taj postupak je uredjen Bekom konvencijom o ugovornom pravu iz 1969.godine. Prva faza u postupcima sklapanja ugovora jeste pregovaranje.U osnovi postoje dva osnovna postupka u sklapanju ugovora: 1.Jednostavni postupak-taj postupak odvija se tako to se volja subjekata ugovaranja izraze kroz razmjenu pisama,odnosno nota ili isprava.Dovoljno je da jedna drava dostavi drugoj dravi potpisanu notu kojom prihvata odredjeni ugovor,a da druga drava vrati prvoj takodjer potpisan tekst ugovora. 2.Sloeni postupak-on se sastoji od vie faza. Prva faza zapoinje pregovaranjem.Da bi se ova prva faza mogla sprovesti neophodno da u njoj uestvuju ovlateni predstavnici drava.Ovlatenje se izraava u punomoi kojom drava ovlauje svog predstavnika da moe u ime nje uestvovati u pregovaranju ukljuujui usvajanje teksta ugovora,njegovu autentinost,zatim slijedi davanje suglasnosti odnosno pristanak stranaka da budu obvezane ili vezane ugovorom.Pristanak na ugovor vri se potpisivanjem ugovora,zatim odobrenjem ugovora,ratifikacijom ugovora,a moe se jednostrano obaviti razmjenom pisama o pristanku na ugovor.U posljednoj fazi potpisani ugovor se nakon razmjene polae i deponuje na odredjeno mjesto,a to mjesto kada su u pitanju ugovori drava i medjun.org.deponuje se kod glavnog tajnika UN. Ovlateni predstavnik drave duan je podnijeti punomo na uvid predstavniku druge drave iz razloga to je bez pravnog uinka onaj ugovor koji je neovlateno potpisan.Nisu obavezni podnositi punomo slijedeei predstavnici drava:efovi drava,ministri vlade,ministri vanjskih poslova,efovi dipl.misija ukoliko se radi o potpisivanju ugovora izmedju drava.

11

Zatim punomo ne mogu imati akreditirani dravnici koji uestvuju na medjunarodnoj konferenciji. Ukoliko se zakljui ugovor za koji nije podneena punomo u tom sluaju taj ugovor moe opstati na snazi ukoliko se naknadno podnese punomo od strane drave koja je subjekt ugovaranja.Ukoliko se radi o ugovorima izmedju vie drava u tom sluaju potreban je pristanak svih drava koje uestvuju u pregovorima. to se tie autentifikacije teksta ugovora ona se vri nakon to je tekst ugovora izmedju drava usvojen,nakon ega se vri ovjeravanje teksta pri emu se potvrdjuje da je on vjerodostojan i konaan. Imamo sluaj da se ugovor potpie od strane ovlatenog predstavnika ali da takav ugovor ne moe stupiti na pravnu snagu ukoliko se ne ratifikuje.Radi se o potpisivanju ugovora ad referendum.U tom sluaju ovlateni predstavnik izraava suglasnost sa tekstom ugovora ali on smatra da nema dovoljno ovlatenja da predmetnim ugovorom obavee svoju vladu pa ak i ukoliko je neophodna ratifikacija tog ugovora.to se tie pristanka drava da budu ugovorom vezane pristanak se moe dati: ratifikacijom,prihvatom ili odobrenjem. Ratifikaciju obino vri ef drave ili parlament nakon to se ugovor razmotri na tijelima vlade.Moe se dogoditi da ugovor tada bude osporen i da nikad ne stupi na pravnu snagu.Pristanak na ugovor putem ratifikacije je u neku ruku sveani in,medjutim pristanak se moe dati potpisom i taj vid pristanka daje se u sluajevima: - Ako je to ugovorom predvidjeno. - Ako su drave u pregovorima istakle da epotpisivanje biti nain pristanka, - Ukoliko je prihvatanje ugovora potpisivanjem sadrano u punomoi predstavnika drave koja je uestvovala u pregovorima. Moe se dogoditi da strankom ugovora postane i drava koja nije uestvovala ni u jednoj njenoj fazi.Taj vid pristupanja ugovoru naziva se akcesija.Akcesija nastaje na nain to drava pristupa ugovoru ako ugovor to sadri kao mogunost,ako je u pregovorima takva mogunost utvrdjena,ako su se sve stranke u tome naknadno dogovorile. Ugovori stupaju na snagu onog dana koji je naveden u njihovim odredbama.Ako se radi o viestranim ugovorima(zakonima,konvencije)one u svojim odredbama predvidjaju da ugovori stupaju na snagu onog dana kada se kod depozitara poloi onoliko isprava koliko je ugovorom predvidjeno. Rezerve na ugovor Prema Bekoj konvenciji o ugovornom pravu iz 1969.godine izraz rezerva oznaava jednostranu izjavu volje bez obzira kako je sastavljena koju daje
12

drava prilikom potpisivanja ugovora,ratifikovanja ugovora,prihvatanja ugovora, ,odobravanja ugovora ili potpisivanja ugovora,kojom izjavom eli izmjeniti pravno dejstvo primjene odredbi ugovora na tu dravu. Glavna svrha rezerve je dakle iskljuenje ili izmjena pravnih uinaka ugovora u odnosu na dravu koja je stavila rezervu na ugovor. Neki teoretiari smatraju da rezerva nije jednostrana izjava.To misle iz razloga to se isticanjem rezerve na ugovor ne ostvaruje njen potpuni uinak zbog toga to rezervu moraju odobriti sve stranke ugovora.Poznato je da se jednostranom izjavom volje postie potpuni uinak bez obzira na druge uesnike nekog odnosa.Takva jednostrana izjava je odreknue. Uglavnom ugovori sadravaju odredbe o reviziji iako one nisu obavezne.Te odredbe izostanu ako drave u pogledu rezervi nisu postigle sporazum.Rezerva koja je sadrana u ugovoru kao mogunost podnoenja u sluaju isticanja od strane neke od ugovornica ne mora biti i prihvaenaBeka konvecija razlikuje tri vrste prihvaenih rezervi i primjedbi na rezerve: 1.Ako je broj drava ogranien,u tom sluaju zavisno od predmeta i cilja ugovora koji se postigne na pregovorima da ih ugovor vee,u tom sluaju rezervu trebaju da prihvate sve drave lanice, 2.Odnosi se na ugovor koji je ustavni akt medjunarodne organizacije,u tom sluaju rezerva zahtijeva prihvatanje tog akta od svih lanica koja se izvrava od strane nadlenog organa organizacije. 3.Odnosi se na sve ostale ugovore u kojima drava koja uloi rezervu ulazi u ugovorni odnos samo sa onim dravama koje njenu rezervu izriito prihvate ili na nju ne stave prigovor u roku 12 mj.od prijema ratifikacije rezerve. Od rezerve treba razlikovati interpretativnu izjavu koja predstavlja jednostranu izjavu kojom neka drava lanica nekog ugovora nastoji za sebe lino pojasniti znaenje ili domaaj dijelova ugovora ili pojedinih njegovih odredbi.Takvo pojanjenje ima politiki karakter,ali mu se cilj ne razlikuje od obine rezerve. U sluaju da neka drava svojim posebnim tumaenjem nastoji univerzalnou pristupa ostvariti tumaenje nekog ugovora takva rezerva ne moe toj dravi osigurati posebna prava u odnosu na one drave kojima takva rezerva nije ratificirana.Pa iako se dogodi da stavljanjem rezerve na ugovore drava koja ju je stavila ostvari neki interes ili olakicu ona ne moe drugim dravama koje s njom stupe u ugovorni odnos uskratiti iste olakice koje je ona ostvarila sklapanjem rezervi. Tumaenje ugovora Svako pravno pravilo zbog svoje openistosti tumai se onog momenta kada se primjenjuje.U tom sluaju ope pravilo o tumaenju ugovora predvidja da se ugovori tumae bona fides(u dobroj namjeri)prema
13

uobiajenom smislu.Taj smisao je takav da proizilazi iz samog ugovora i da je sadran u njegovom tekstu,te da se odnosi na predmet ugovora i cilj koji se elio ugovorom postii.U cilju tumaenja ugovora Beka konvencija u lanu 31.navodi da se tumaenjem treba obuhvatiti osim teksta ugovora,uvoda i priloga uz ugovor,svaki sporazum ugovornih strana koji je vezan za ugovor kao i instrumenti ugovora koji se tiu njegovog prihvata,ratifikacije itd. Do tumaenja najee dolazi kada nastane spor.Stalni sud medjunarodne pravde pod tumaenjem ugovora je podrazumijevao davanje takvog pokazatelja, smisla i domaaja onog to se ugovorom tumai. U nauci i doktrini mp postoji nekoliko naina tumaenja ugovora.Prema jednom opem naelu rimskog prava koje glasi cuius est interpretari cuius est condere-stranke nekog ugovora ovlatene su same tumaiti svoj ugovor,one su takodjer ovlatene dopunjavati ugovor,mijenjati ga,ponitavati.Ovakvo tumaenje ugovora naziva se autentino. Postoje tri metode tumaenja: 1.Subjektivni metod tumaenja,ovaj metod polazi od prvobitne namjere strana ugovornica, 2.Tekstualna metoda tumaenja,prema ovom metodu tekst ugovora su rijei koje su sadrane u ugovoru.Slabosti ovog metoda jeste to tekst ugovora moe biti nerazuman. 3.Funkcionalni (teoloki) metod,za ovaj metod je karakteristino da se ne uzimaju u obzir promijenjene okolnosti,ne osvre se na prvobitnu namjeru stranaka i tumai ugovor s obzirom na predmet i cilj koji se elio postii u momentu kad se vrilo tumaenje. Medjunarodna sudska i arbitrana tijela ne ostvaruju pravo ve primjenjuju pravo.Primjenjivanje prava esto zavisi od tumaenja ugovora,a tumaenje moe biti oteano ili dovedeno u pitanje iz razloga to se ugovori sainjavaju na vie jezika pa je onda znaenje rijei razliito na pojedinim jezicima.Moe se dogoditi da tumaenje ugovora pred medjunarodnim ili arbitranim tijelima primjenom naela pravinosti ex equo et bonoodnosno contra lege-suprotno zakonu. U sluaju praznine moe se pribjei funkcionalnoj metodi.U svim drugim sluajevima primjenjuje se tekstualna metoda,a tekst moe biti sainjen na bilo kojem jeziku na kojem se dogovori. Potivanje i primjena ugovora Svaki ugovor koji je na snazi vezuje njegove stranke i one ga trebaju dobronamjerno izvravati.U tom smislu ugovor ima svoju obaveznu stranu,a njegova obaveznost poiva na naelu pacta sunt servanda.To je najvanije pravilo mp.Ono je ope obiajno pravilo mp.Postoje tri momenta koja upuuju na ovo naelo:
14

1. Da se ugovori izvravaju u dobroj vjeri, 2. Da vezuju stranke ugovora, 3. Da se radilo o ugovoru koji je na snazi odnosno koji je vaei. Svaki od ova tri momenta ograniava naelo pacta sunt servanda.Radi se o drugim naelima kao to je naelo bona fides(dobre vjere). Navodjenje da ugovor vezuje njegove stranke podrazumijeva da su tree drave u odnosu na ugovor res inter alias acta.Drave koje su lanice nekog ugovora u sluaju njegovog neizvravanja ne mogu se pozivati na svoje unutranje pravo po pitanju primjene i uinka ugovora izmedju njegovih stranaka u vremenu i prostoru kao i nainu osiguranja njegova izvrenja. Postoje opa pravna pravila a ona su slijedea: 1. Da ugovor nema retroaktivno dejstvo,to znai da njegova primjena vai samo od momenta zakljuenja ugovora.Medjutim i po tom pitanju dozvoljeno je da stranke posebno ugovore dejstvo ugovora prije njegova sklapanja. 2. Teritorijalno dejstvo ugovora.U tom smislu ugovor izmedju drava odnosi se na itavu teritoriju drave,tj.on obuhvata kopnene povrine,morske prostore i zrani prostor iznad njih, 3. Pravilo osiguranja ugovora,odnosi se na izvrenje ugovora.Iz naela pacta sunt servanda vidljivo je da postoji obavezna snaga izvrenja ugovora,a u sluaju da se on ne izvri ugovorna strana koja je odgovorna za neizvrenje podlijee medjunarod.odg.Ta odgovornost podrazumijeva naknadu tete i omoguuje oteenoj dravi preduzimanje dozvoljenih represalija kako bi drava kriteljica bila natjerana da izvri svoju obavezu. Najei nain obaveznosti izvrenja ugovora poiva na stipuliranju odredbe ugovora kojom se predvidja obavezna nadlenost nekog stalnog sudskog ili arbitranog tijela.Prema lanu 26.BK(beke konvencije)uesnici ugovora su odredjeni kao ratione personae odnosno vezuju se za stranku ugovora,dok je u lanu 28.utvrdjena nepovratna snaga ugovora u pogledu njegove primjene kao ratione temporis.esto se na ovo naelo u medjun.sud.praksi pozivaju sudovi i arbitrani tribunali npr.u parnici izmedju BiH i Jugoslavije koja se vodi pred medjun.sudom pravde u Hagu o primjeni Konvencije o genocidu iz 1948.godine,sud je odbio tvrdnje Jugoslavije da bi prihvatanje nadlenosti suda znailo retroaktivnu primjenu lana 9.Konvencije. Da ugovori djeluju unaprijed vidljivo je iz prakse Evropskog suda za zatitu ljudskih prava koji u primjeni konvencije uglavnom cijeni da li je njeno krenje posljedica djela koje je uinjeno prije nego je njegova drava postala stranka ugovora.

15

Ugovori i tree drave Ugovor stvara prava i obaveze izmedju svojih stranaka to znai da ugovor bez pristanka treih drava da budu njim vezane u odnosu na njih nema nikakvo dejstvo.Takava ugovor je za tree draveres inter alius ackato znai da ono to je ugovoreno izmedju dvije strane ne moe treim dravama niti koditi niti koristiti. Obaveza moe nastati samo onda ukoliko se stranke ugovora sporazumiju da obaveu treu dravu i da trea drava tu obavezu pismenim putem prihvati.S obzirom da je ugovor iskljuiv izvor partikularnog obiajnog prava on obavezuje njegove strane da prema naelu pacta terus nec nocent nec prosunt. Medjutim u odnosu na ovo pravilo postoje brojni izuzeci.Najvaniji je onaj koji se tie situacije kada je stranka nekog ugovora stekla prava i obaveze to ih je druga stranka preuzela nekim drugim ugovorom u odnosu na neku treu dravu,tada se radi o klauzuli najvieg ovlatenja. Pristanak tree drave na ugovor znai namjeru da ta drava iz tog ugovora ima odredjena prava i obaveze.Prema lanu 36.BK o pravu ugovora iz 1963.ukoliko lanice nekog ugovora namjeravaju treoj dravi dati neko pravo ili obaveze onda je to mogue ukoliko trea drava na to pristane. Uspostavljeni koncesualni odnos izmedju tree drave i stranaka ugovora nije sporan ukoliko se eli ostvariti isti cilj koji je npr.prisutan kod ugovora pogodbi kakav je npr.ugovor o kupoprodaji.Taj izuzetak od opeg pravila da ugovor obavezuje samo njegove stranke predstavlja pravilo koje mora biti sadrano u tom ugovoru,a da bi bilo obavezno za treu dravu ono mora biti odredjeno kao obiajno pravilo mp. Propisi koji su sadrani u konvencijama,odnosno ugovorima zakonima nastoje stvoriti novo obiajno pravilo i po obiajnoj osnovi biti izvor medjun.prava i predstavljati prava i dunosti za sve subjekte koji mogu biti stranke ugovora i na koje se mogu primijeniti. Postoji jo situacija koja se odnosi na ugovore koji stvaraju objektivne reime.Ti reimi djeluju erga omnes(prema svima)pa prema tome i oni predstavljaju izuzetak od opeg pravila da ugovor stvara prava i obaveze samo za njegove stranke.U praksi postoji sluaj da je objektivni uinak erga omnes bio priznat,kao to se dogodilo na Bekom kongresu 1815.kada je trajnu neutralnost vicarske potvrdilo svega 6 drava Klauzula najveeg povlatenja da bi ostvarila dejstvo mora biti izriito stipulirana u nekom ugovoru.Samo tako za svaku stranu tog ugovora predvidjaju se prava koja je druga stranka iz istog ugovora priznala treim dravama i njihovim gradjanima u nekom drugom ugovoru.Ova klauzula se odnosi na prava iz postojeih ugovora kao i ona koja e se tek zakljuiti.Dakle u pogledu klauzule imamo osnovni ugovor koji predvidja tu klauzulu,a s druge strane imamo ugovore svake njegove stranke koju ona zakljui sa treim
16

dravama.U tom sluaju za svaku stranu osnovnog ugovora ugovori druge njegove stranke s treim dravama prestaju biti res inter alius acta,oni dakle postaju izvor prava za tu dravu.Ova klauzula se najee ugovara u dvostranim trgovinskim odnosima posebno u pogledu carina te pravnog poloaja gradjana jedne drave u drugoj dravi.U tom smislu svrha klauzule jeste da u svakoj od drava stranci koji su gradjani druge drave kao stranke ugovora ne budu diskriminirani u odnosu na strance koji su gradjani bilo koje tree drave.Ovo pravilo se najee primjenjuje pod uslovom uzajamnosti ili reciprotiteta. Izmjena i revizija ugovora Ugovor moe biti izmjenjen i dopunjen sporazumom izmedju njegovih stranaka.Takvu mogunost daje i BK,ona daje razliku izmedju izmjene i revizije ugovora.Postoji nekoliko pravila koja se primjenjuju na izmjenu ili reviziju ugovora: Prvo je pravilo ono u kojem se stranke pojavljuju kao domini negoti jednog ugovora.To pravilo je mogue samo kod dvostranih ugovora dok kod viestranih ugovora stranke teko da mogu postii takav sporazum.Dvostrani ugovori se mogu i okonati sporazumom njegovih stranaka dok viestrani ne mogu biti okonani ukoliko stranke nekog ugovora ele nastaviti njegovo djelovanje.Kod viestranih ugovora u nedostatku koncensusa za izmjenu i reviziju ugovora primjenjuju se njegove odredbe koje tretiraju to pitanje.Ako se radi o medjun.org.kada ustav te org.predvidja neku kvalificiranu veinu za njegove izmjene,tada izmijenjeni tekst ustava obavezuje i one lanice koje nisu glasale za njegovu izmjenu.Postoji situacija kod viestranih ugovora koji ne sadre odredbe o izmjenama i kod njih se ne moe postii jednoglasnost da svaki prijedlog u pogledu izmjene mora biti dostavljen svakoj dravi lanici.Svaka ta drava ima mogunost da se izjasni u vezi s prijedlogom i da uestvuje u pregovorima.Medjutim sporazum o izmjeni ne vezuje drave koje su ve lanice ugovora a koje ne postaju lanice ponudjenog sporazuma.To znai da e se postojei ugovor odrati na snazi izmedju drava koje su ranije bile njegove lanice,a koje nisu prihvatile izmjene po osnovu sporazuma. S, druge strane izmijenjeni ugovor vezivat e samo drave koje su prihvatile sporazum.Svaka drava koja postane lanica ugovora poslije stupanja na snagu sporazuma o izmjenama smatra se lanicom izmijenjenog ugovora odnosno lanicom neizmjenjenog ugovora u odnosu na svaku lanicu koja nije vezana sporazumom o izmjenama.Sporazumi koji imaju za cilj da izmjene viestrane ugovore samo u pogledu njihovih uzajamnih odnosa nego ak i u pogledu sklapanja nekog novog ugovora o istom predmetu,bilo da se s njim dokida ve postojei ugovor ili on i dalje ostaje na snazi,poivaju na pravilima koja su propisana BK i koja se odnose na sukob o istom predmetu.Ta pravila su slijedea:

17

1. Pravilo imperativne norme medjunarodnog prava koje je sadrano u nekom ugovoru ini nitavim svaki drugi ugovor koji je u sukobu s njim u momentu njegovog sklapanja, 2. Drugo pravilo vezano je za povrede povelje UN prema kojem pravila iz povelje imaju prednost u odnosu na sva pravila bilo kojeg ugovora. 3. Ako neki ugovor odredjuje da su njegove odredbe u nesuglasnosti sa nekim prethodnim ugovorom onda odredbe drugog ugovora imaju prioritet u primjeni. Nitavost ugovora Pravila BK koja se odnose na nitavost ugovora. Prema lanu 65.BK svaka stranka konvencije koja se pozove na sluaj manjkavosti da bude vezana nekim ugovorom ili da ugovor ospori ili da ugovor prestane ili da se povue iz ugovora,odnosno ako nastoji obustaviti primjenu njegovih odredbi ona mora svoju namjeru dati na znanje ostalim lanicama ugovora.U tom smislu stranka mora saoptiti namjeru koju eli ostvariti i mora navesti razloge zbog kojih trai osporavanje nekog ugovora.U roku koji ne moe biti krai od tri mjeseca ako ni jedna lanica ugovora ne stavi svoj prigovor na osporavanje lanice koja je obavijestila druge stranke ugovora,ta stranka moe preduzeti mjeru koju je planirala. Trai se pismena komunikacija,to znai da svaki akt kojim se proglaava nitavost ugovora,okonanje,izvrenje povlaenja iz ugovora,obustavljanje njegove primjene na osnovu njegovih odredama treba da bude navedeno u notifikaciji koja se dostavlja ostalim lanicama ugovora.U svakom sluaju instrument obavijetenja mora biti potpisan i pokriven punomojem,a oni mogu biti poniteni prije nego to stupe na snagu.Ukoliko drava kojoj je upuena notifikacija o osporavanju ugovora prigovori,tada ne postoji preutna saglasnost o najavljenoj mjeri izmedju drave koja je uputila saoptenje ili instrument i drugih drava lanica ugovora. Sporovi koji po ovom pitanju eventualno nastaju nakon stavljanja prigovora moraju se rijeiti u roku od godine dana u skladu sa l.33.PoveljeUN (pregovorima, anketama, posredovanjem, mirenjem, arbitraom, sudskim rjeavanjem, obraanjem regionalnim organizacijama i dr. instrumentima prema izboru stranaka). U sluaju da stranke zakljue nitavan ugovor njegove su odredbe bez pravne snage od momenta njegovog sklapanja ( ab initio ).Dvostrani ugovor je u cijelosti nitavan ukoliko je jedna od njegovih stranaka pristala da bude njime vezana u sluaju da je ugovor zakljuen manjkavim disponiranjem stranaka pa iz ugovora proizilazi prevara,korupcija,prisila,tada stranka moe od svake druge stranke traiti povrat u predjanje stanje (restitutio in integrum). Konvencija izriito predvidja razloge nitavosti,a ona ih navodi kao mane pri oitovanju volje i kao naruavanje opih naela prava.Svi uzroci nitavosti
18

mogu se podijeliti na dvije osnovne grupe: apsolutni uzroci nitavosti i relativni uzroci nitavosti. 1.Apsolutni uzroci nitavosti su oni uzroci koji se ne mogu naknadno otkloniti.Prema BK apsolutni uzroci nitavosti se odnose: - Na sukob ugovora sa ius cogensom (imperativnim normama), - Prisila izvrena nad predstavnikom drave, - Prisila nad dravom ili medjunarod.org.prijetnjom ili upotrebom sile, 2.Relativni uzroci nitavosti su svi ostali uzroci koji se odnose na manjkavost prilikom sklapanja ugovora,a u njih spadaju: - Korupcija predstavnika drave ili medjun.org., - Prevarom,odnosno obmanjujuim postupkom, - Zabludom, - Odredbama unutranjeg prava koje se tiu zakljuivanja medjunarod.ugov., - Kao i posebnim ogranienjima ovlatenja da se izvri pristanak drave ili medjunarodne organizacije na zakljuenje odredjenog ugovora. Ukoliko se drava pozove na neki od uzroka relativne nitavosti ona moe staviti takav ugovor van snage ali je potrebno da to uini u odredjenom roku i da za vrijeme protesta ne primjenjuje ugovor.Medjutim ako se ona pridrava odredbi ugovora koje smatra relativno nitavim ona gubi mogunost osporavanja takvog ugovora pa se smatra da je ona pristala na to te da je takav ugovor valjan. Suspenzija primjenjivanja,prestanak i povlaenje iz ugovora Prmjena ugovora moe prestati u skladu sa BK.U tom sluaju oslobadjaju se obaveza po ugovoru one lanice izmedju kojih je primjena ugovora obustavljena ali se primjenjivanjem ovih odredbi ne utie na odnos izmedju lanica koje su obuhvaene ugovorom. Moramo razlikovati suspenziju primjene odredbi nekog ugovora i prestanak ugovora.Suspenzija je privremeno stanje i izvrenje nekog ugovora kojim se oslobadjaju stranke nekog ugovora,izmedju kojih je njegova primjena suspendirana,u pogledu njegovog izvrenja za odredjeni vremenski period. To znai kada postoji takva mogunost u ugovoru ili su se sve stranke ugovora o tome usaglasile ili su samo neke stranke o tome postigle sporazum,one mogu suspendirati njegovu primjenu samo njihovim uzajamnim odnosom.Uslov je dakle: 1. Da je takva mogunost predvidjena ugovorom, 2. Da nije ugovorom zabranjena, 3. Da ne utie na prava ostalih lanica ugovora, 4. Da nije u suprotnosti sa ciljem i predmetom ugovora.

19

Pri tome je vano da se za vrijeme trajanja suspenzije stranke moraju suzdravati od svih akata koji bi bili smetnja ponovljenoj primjeni ugovora.Na to upuuje pravilo pacta sunt servanda da se stranke ponaaju prema onim odredbama ija je obaveznost primjene ostala,te u skladu sa naelom ponaanja u dobroj vjeri kako ne bi sprijeili ponovnu primjenu. Prestanak ugovora Ako prestanak nije utvrdjen ugovorom ili ako se stranke o tome ne dogovore ugovor prestaje na osnovu njegovih odredbi po pitanju cilja koji se ugovorom elio postii odnosno ispunjenjem. Pravne posljedice prestanka ugovora oslobadjaju njegove stranke u pogledu daljeg izvravanja.Sam prestanak ugovora razlikuje se od nitavosti ugovora jer nitavost nema pravnog dejstva i on ne obavezuje stranke,dok prestanak ugovora nema pravno dejstvo na stranke ugovornog odnosa nakon njegovog prestanka. Nitav ugovor nema pravno dejstvo na stranke od njegovog sklapanja. Prestanak ugovora nema pravno dejstvo na stranke u pogledu da one mogu pobijati stanje uspostavljeno prestankom ugovora iz razloga to prestanak ugovora nije na tetu ugovornih stranaka iz razloga to su stranke eljele njegovo ispunjenje. Ugovor moe biti suspendiran i moe prestati na osnovu 4 razloga: 1. Sporazumom izmedju njegovih stranaka(mutus disensus), 2. Prmjenom njegovih vlastitih odredaba, 3. Kao posljedica naknadne mogunosti njegovog izvrenja koju stranke nisu predvidjele, 4. Pod posebnim okolnostima koje su predvidjene u BK a koje se odnose kao posljedice krenja njegovih odredbi. 1.1.Mutus disensus-ugovor prestaje sporazumom njegovih stranaka jer je svaka stranka ugovora domini negoti. 2.2.Najvei broj ugovora prestaje primjenom njegovih vlastitih odredbi. To je najee na rok od 5-10 godina koji se uzima kao rok na koji je ugovor zakljuen.Istekom tog roka ugovor prestaje,a moe prestati i prije roka ukoliko su se stranke o tome dogovorile.Svi ugovori koji se zakljuuju prema vlastitim propisima ostaju na snazi dok ih neka od stranaka jednostavno ne otkae.Otkaz najee stupa na snagu 6 ili 12 mjeseci nakon njegove notifikacije drugim strankama.Ako po isteku roka na koji je ugovor zakljuen on ne bude otkazan tada se automatski produava za isti period na koji je bio prvobitno zakljuen.Osim roka na koji se ugovor zakljuuje a ijim istekom ugovor moe prestati ugovori mogu biti zakljueni uglavljivanjem odredbi o nekom uslovu koji moe dovesti do prestanka ugovora.Uslov moe biti vezan za nastupanje nekog dogadjaja.Takodjer mnogostrani ugovori mogu sadravati odredjene odredbe kojima se uslovljava prestanak ugovora.
20

Te se odredbe mogu odnositi na broj stranaka nekog ugovora u smislu da ukoliko broj stranaka padne ispod odredjenog broja tada ugovor prestaje da vai. 3.3. Prestanak ugovora kao posljedica naknadne nemogunosti njegovog izvrenja,uvjetovan je nastankom nemogunosti izvrenja ugovora zbog nestanka ili unitenja predmeta za izvrenje tog ugovora.Ukoliko je nemogunost izvrenja privremenog karaktera tada se moe navesti neizvrenje ugovora kao privremeno obustavljanje njegove primjene.Nema mogunosti da stranka izbjegne odgovornost pozivajui se na nemogunost izvrenja ukoliko je svojim radnjama dovela do unitenja ili nestanka predmeta ugovora. 4.4. Prestanak ugovora zbog posebnih uslova koji su posljedica njegovog krenja-postoji u dvostranim i viestranim ugovorima.Stranka dvostranog ugovora ovlatena je da se pozove na krenje odredama ugovora kao razloga njegovog prestanka.Krenje ugovora podrazumijeva odbacivanje ugovora koje nije predvidjeno BK,to znai i krenje odredbi bitnih za ostvarivanja cilja ugovora i predmeta ugovora. SUKCESIJA DRAVA U ODNOSU NA UGOVORE Sukcesija predstavlja zamjenu jedne drave drugom dravom u pogledu odgovornosti za medjunarodne odnose jedne teritorije.Sukcesija drava je stanje koje je nastalo teritorijalnim promjenama na koje se primjenjuju pravila medjunarodnog prava. Prilikom svake teritorijalne promjene mogue je ustanoviti dravu prethodnicu i jednu ili vie drava sljednica. Postoji niz naina da dodje do teritorijalnih promjena.One mogu nastati kao rezultat eventualnih procesa koji dovode do cijepanja drava,raspada sloenih drava,njihove disolucije,secesije ili odvajanja.Za pitanja sukcesije drave koja je vezana za ugovore, bitno je pored drave prethodnice ustanoviti postojanje identiteta i kontinuiteta drave koja je pretrpjela teritorijalne promjene,upravo zavisno od toga zavisit e provedba sukcesija u odnosu na ugovore koje je zakljuila drava predhodnica.U tom smislu nas e zanimati odnosi drava sljednica kao i teritorija na kojoj e se ti ugovori protezati.Kontinuitet jedne drave znai da ona nastavlja svoje postojanje i da promjene koje je ona pretrpjela nee dovesti u pitanje njene odnose u medjun.zajed.u smislu lanstva u medjun.org. Pravilo je BK o sukcesiji drava u odnosu na ugovore prema lanu 11.da sukcesija drava ne ulazi u pitanje granica koje su utvrdjene ugovorom u odnosu na ostale teritorijalne reime. Prema lanu 12.BK sukcesija ne utie na obaveze koritenja neke teritorije kao i prava ustanovljena ugovorom u korist neke teritorije. U svrhu konvencije drava sve ostale medjunarodne ugovore koje je zakljuila drava prethodnica moemo podijeliti u tri grupe:
21

1. Mnogostrani ugovori koji su otvoreni svim dravama svijeta, 2. Viestrani zatvoreni ugovori,pristup treih drava uslovljen je s pristankom svih stranaka ugovora, 3. Dvostrani ugovori. 1.1.Ako je identitet drave prethodnice doveden u pitanje ili joj je kontinuitet priznat,takva drava ostaje stranka svih ugovora.Svi postojei ugovori primjenjuju se u njenim novim granicama osim u sluaju ako je neki raniji ugovor sklopljen iskljuivo za podruje na kojem je nastala nova drava,tad drava prethodnica prestaje biti stranka tog ugovora.U svim drugim sluajevima sve drave sljednice koje su nastale iz teritorijalnih promjena drave prethodnice potpuno su nove drave. Mnogostrane otvorene konvencije automatski se primjenjuju kada se jedan ili vie dijelova teritorije neke drave od nje odvaja kako bi oobrazovalo vlastitu dravu,tad svaki ugovor koji je bio na snazi na dan nastanka teritorijalnih promjena ostaje na snazi u odnosu na novonastalu dravu sukcesora ili na vie drava. Novonastalim nezavisnim dravama BK je uinila odredjeni ustupak tako to im omoguava da notofikacijom uspostavi lanstvo u svakom viestranom ugovoru.Novonastale drave mogu depozitaru notificirati(dostaviti)sukcesiju ako to ele.Izuzetak je jedino napravljen nakon teritorijalnih promjena koje su nastale 90-tih godina kada je glavni tajnik UN prvo saekao prijem u UN nove drave a zatim je traio da notifikacijom te drave postanu strankama konvencija koje ele. 2.2. Viestrane zatvorene konvencije Nakon sukcesije nove drave ne mogu postati stranke ovih konvencija notifikacijom nego moraju ostvariti pregovore sa svakom pojedinom lanicom.Prmjer je za to beogradsko-danska konvencija iz 1948.koja ne omoguava pristup novim dravama koje su nastale teritorijalnim promjenama. 3.3. Dvostrani ugovori. Uobiajena je praksa da se dvostrani ugovori primjenjuju izmedju stranaka ugovora i treih drava ako se stranke ugovora o tome ne protive.Mogue je da ugovori ostaju na snazi izmedju dvije drave od kojih je jedna prethodnica te da u tom ugovoru uestvuju i nove drave kao sljednice prethodne drave.Nakon to teritorijelne promjene dovedu do sukcesije raniji ugovor sa dravom prethodnicom moe se okonati odnosno ugovorni odnosi sa novim dravama mogu nastati i takvi ugovori djeluju samo za ubudue-ex nunc. Jednostrani akti kao izvor prava Prema lanu 38.Statuta medjun.suda jednostrani akti nisu izvor prava no oni u medjunarodnom pravu imaju odredjeni znaaj.Mogu se smatrati izvorima partikularnog obiajnog prava.Neki teoretiari smatraju da su jednostrani akti
22

pravni poslovi bez obzira kako se oni zovu da li kao notifikacija(saoptenje),priznanje,protest,obeanje ili odreknue. U svakom sluaju neki od ovih akata nisu izvor prava iako su svi oni izraz jednostrane volje.Notifikacija je izraavanje volje jedne drave drugoj dravi,ona je formalnog karaktera i izraava se u pisanom obliku u vidu injenice,zahtjeva ili neke tvrdnje.Problem je to ona jednostrano ne stvara posljedicu jer posljedica nastaje tek kao reakcija na notifikaciju. Drava kojoj je notifikacija upuena moe istu osporiti.Ako notifikacija nema pravnog osnova ona ne moe nikako ostvariti svoje djelovanje.Slino notifikaciji jeste svaka konkludentna radnja kojom se drava neformalno obraa drugoj dravi izraavajui prema njoj odredjenu namjeru.Pored notifikacije postoji priznanje i protest kao jednostrano izraavanje volje ali oni nisu izvor prava iz razloga to se uvijek javljaju kao reakcija na notifikaciju. S druge strane u jednostrane akte kao izvore partikularnog mp treba ubrojiti: 1. Obeanje, kao akt kojim drava jednostranim izraavanjem volje preuzima nove medjunarodne obaveze, 2. Odreknue,kao jednostrani akt kojim neka drava naputa svoje subjektivno pravo, 3. Okupacija,sticanje podruja putem istorijskih nalova i zastava,to su neki akti sadrani u pravu mora, kao jednostrani akt kojim drava stie neka nova prava, Da bi jednostrani akt bio validan mora da ispuni nekoliko uslova: 1. Adresant akta mora biti drava ili drugi subjekat mp, 2. Predmet akta mora biti potpuno dopustiv.Pravno nedopustiv predmet je onaj koji je zabranjen imperativnom normom mp kao i onaj koji se ne moe materijalno izvriti, 3. Volja u jednostranom aktu mora biti stvarna. Obeanje Obeanje znai preuzimanje obaveze u korist drugog subjekta mp ili prema svima (erga omnes).Da bi obeanje po mp imalo puno dejstvo ono mora biti dato od osoba iz okvira njihove nadlenosti.U mp obeanje proizvodi dejstvo ako je dato od efa drave, predsjednika vlade ministra vanjskih poslova kao i zakonodavsnih tijela.Obeanje mora biti jasno a moe biti dato u usmenoj i pismenoj formi.Pravni osnov obeanja proizilazi iz pravnog pravila bona fides. Odreknue

23

Odreknue predstavlja jednostrano izraavanje volje kojim slobodno disponira svaka drava u pogledu svojih subjektivnih prava i pravno zatienih interesa. Ono mora biti dato na izriit nain i ne moe se pretpostavljati na osnovu pasivnog odnosa(presuda iz sluaja Lotus 1927.). Da bi se neko odreknue izdalo moraju se ispuniti odredjeni uslovi,a oni su: 1. Da se radi o pravu koje je sadrano opim mp, 2. Da se tako steeno pravo neprestano uiva, Akt koji je preduzet suprotno ovim uslovima je akt ultra vides-bez pravnog osnova. to se tie ostalih jednostranih akata kojim se stiu subjektivna prava u najvanije spadaju: 1.Okupacija (niije zemlje). Da bi okupacija bila pravno zatiena potrebno je postojanje njenog legitimnog sticaja.Titular zaposjednutog podruja ne moe se osporiti protestom niti potpada pod priznanje ili uzdravanje. 2.Drugi su istorijski naslovi i zastare,kao jednostrani akti kojim se stiu subjektivna prava na podrujima kojim je dralac raspolagao u duem vremenskom periodu a da pri tome nije bio osporen u posjedu.Mogui su i danas ovakvi naini sticanja,a najee su prisutni prilikom povlaenja vanjskih horizontalnih linija,povlaenja linija kod arhipelakih voda kao i prilikom produavanja podruja koritenja voda od obale., 3.Jednostrani nain sticanja obalne drave prema pravu obalnog mora.Najee se ostvaruju kroz jurisdikciju.Takva drava koja na dijelovima mora u produetku svoje obale zaposjedne podruje moe jednostrano stei prava nad odgovarajuim dijelovima morske obale,mora i podzemlja. DRAVA KAO SUBJEKT MEDJUNARODNOG PRAVA Najstarije teorije mp prave osnovnu podjelu u pogledu nastanka drave prema kojoj postoje dva naina,jedan je originarni a drugi derivativni nain nastanka. 1.Originarni nain podrazumijeva nastanak drave na ijem podruju nije postojala nikakva druga drava, 2.Derivativni (izvedeni) je nastanak drave na podruju na kojem je ve ranije postojala neka drava. U sluaju originarnog nastanka nema sukcesije iz razloga to nema drave prethodnice,a kod derivativnog uvijek se moe odrediti prethodnica.Prema derivativnom nainu sticanja podruja drava moe nastati ustupanjem podruja(ustup ili cesija),a da pri tome drava prethodnica i dalje
24

postoji,disolucijom(raspadom)drave prethodnice i nastankom novih drava bilo da postoji drava prethodnica ili da je i ona nastala teritorijalnim promjenama. Nova drava moe nastati odlukom unutranjeg ili nekog spoljnjeg organa kao i na osnovu ugovora. Za postojanje neke drave neophodno je ispunjenje tri uvjeta a to su slijedei: 1.Postojanje teritorije, 2.Stanovnitvo, 3.Suverena vlast(efektivna vlast) kojoj je podvrgnuto stanovnitvo na nekoj teritoriji. Gubitkom jednog od ova tri elementa drava bi prestala biti subjekat medjunarodnog prava.Za nastanak drava potrebno je da se ispune sva tri uslova ali se jedino moe dogoditi da drava izgubi konstituvni elemenat suvereniteta. to se tie stanovnitva ono kao elemenat ne moe nestati,a teritorijalne promjene u odnosu prema stanovnitvu ne mogu dovesti do nestanka drava osim u sluaju postizanja dogovora.Za nestanak drave dovoljan je gubitak samo jednog elementa,a taj elemenat obino je suverenitet. Na osnovu jedne deklaracije opte skuptine UN iz 1979.pravo na samoodredjenje jednog naroda u pogledu stvaranja samostalne drave ili ujedinjenja sa drugom dravom je mogue ali samo kao izraz slobodne volje.Miljenjem arbitrane komisije br.8 od 4.jula 1992.godine raspad drave je definiran kao njena sposobnost da vri odnose prema mp.Prestanak te sposobnosti onemoguuje postojanje te drave. TEMELJNA PRAVA I DUNOSTI DRAVA Prava i dunosti drava u medjunarodnoj zajednici Prava i dunosti drava u medjun.zajednici kao subjekta mp dijele se na: Osnovna prava, Ugovorna prava Ugovorna prava proizilaze iz kontraktualnih propisa odnosno ugovora.Osnovna prava drava stie ipso iure od momenta svog postojanja.Taj momenat se najee vezuje za momenat medjun.priznanja iz razloga to se smatra da inom priznanja drava dobija svoj subjektivitet.Bilo je pokuaja od strane nekih drava da povelja pretrpi izmjene u smislu da se u njoj taksativno navedu prava i dunosti drava. Medjutim shodno odredbama lana 2.Povelje UN razvila su se doktrinarna shvatanja po kojima drave imaju 4 osnovna prava: 1.Pravo na suverenitet i na nezavisnost, 2.Pravo na samoodranje,
25

3.Pravo na jednakost, 4.Pravo na medjusobno potivanje i komunikaciju. Zahvaljujui ovim shvatanjima dolo je do definiranja 7 osnovnih prava i dunosti drava kao subjekata mp.Ona su sadrana u Deklaraciji UN o naelima mp o prijateljskim odnosima i saradnji izmedju drava u skladu sa Poveljom UN(Deklaracija 7 naela iz 1970.).Ova deklaracija je ustanovila odredjene principe koji se mogu smatrati progresivnim razvojem i kodifikacijom u mp. Polazilo se prije svega od toga da teritorija bilo koje drave prema Povelji UN ne moe biti predmet bilo kakvih prisvajanja niti prijetnje(upotrebe sile). Ovih 7 naela deklaracija je prihvatila na nain to ne ostavlja bilo kakve uslove dokazivanja to znai da su principi proizali iz povelje i samo njihovo postojanje moe se smatrati opim obiajnim pravnim pravilom. Oni su slijedee: 1.Naelo zabrane sile,to je princip koji iskljuuje oruanu silu i prijetnju iz odnosa u medjun.zajed.Nastao je i razvijao se iz Brijan Kelovog pakta iz 1928.godine.Tek nakon drugog svj.rata povelja je iskljuila silu u svim odnosima bilo protiv teritor.integ.neke drave ili nezavisnosti. 2.Naelo mirnog rjeavanja medjunarodnih sporova. Ovaj princip predstavlja osnovnu dunost svake drave da medj.sporove rjeavaju mirnim sred.i to tako da medj.mir i sigurnost kao i pravda ne budu dovedeni u pitanje. 3.Naelo neintervencije. Zabranjuje se mijeanje u unutranje stvari bilo koje drave.Predstavlja dunost da se intervenie u poslove koji spadaju u nacionalnu nadlenost neke drave. 4.Dunost drava da medjusobno saradjuju u skladu sa poveljom(odredbama). 5.Princip ravnopravnosti i naelo samoopredjeljenja naroda. Pravo na samopredjeljenje naroda predstavlja princip prema kojem narodi unutar drave uivaju sva kolektivna prava i to predstavlja imperativnu normu.Na taj nain mogue je stvaranje samostalne suverene drave ili udruivanje s nekom drugom dravom.Ukoliko su ta prava uskraena zahtjev koji bi se istakao u tom smislu predstavlja za taj narod nain primjene prava na samoodredjenje naroda. To znai da se secesija od jedne drave i odvajanje teritorije radi pripajanja drugoj dravi mogu biti legitiman in izraavanja prava na samoodredjenje naroda ukoliko taj narod ne uiva kolektivna prava zagarantovana poveljom.Izraz narod treba shvatiti u smislu cjelokupnog stanovnitva nekog nesamoupravnog podruja. 6.Princip suverene jednakosti drava.Ovdje se radi o dva pravna naela,prvo je suverenost,a drugo jednakost. 7.Princip da drave savjesno ispunjavaju obaveze u skladu s poveljom.
26

Sukcesija drava Pojam sukcesija datira iz rimskog prava i odnosi se na privatno pravo.Sama rije potie od lat.rijei sukcesio-naslijedjivanje.Institut sukcesija razvio se na nain to se poistovjeivao sa naslijedjivanjem imovine nekog lica nakon smrti nekog lica od strane nasljednika. U odnosu na drave,prava koja proistiu iz sukcesije prenose se na sukcesore,a to je drava ili vie njih koja je dola na mjesto drave prethodnice.Sam pojam sukcesija drava oznaava pojam teritorijalne promjene odnosno zamjene jedne drave drugom u odgovornosti za medjunarod.odnose jedne teritorije.Dakle sukcesija se odnosi na promjenu teritorijalnog reima drave,suvereniteta preko kojeg drava stie teritorij kao drava sukcesor i ta drava ulazi u izvjesne pravne odnose sa dravom ija je ta teritorija ranije bila. Za nastanak sukcesije je najvanije postojanje pravnog osnova odnosno da su posljedice zbog kojih je dolo do sukcesije nastalo u skladu sa mp. Kod sukcesije se radi o naslijedjivanju prava i obaveza prethodne drave. Do sukcesije ne moe doi u sluaju polit.promjena u jednoj dravi koji dovode do promjene vlasti ili promjene drutv.pol.uredjenja. Na nastanak sukcesije utiu teritorijalne promjene kao to su: 1.Ustup(cesija). Ona nastaje kada drava prethodnica ili postojea drava ustupi dio svoje tereitorije nekoj postojeoj dravi.Ovaj oblik teritorijalnih promjena ne dovodi do prestanka drave prethodnice niti do nastanka drave sljednice ve dovodi do proirenja teritorije drave sljednice. 2.Prisajedinjenje ili asimilacija ili pripajanje. Kod ovog oblika sukcesije drava prethodnica postaje dio ve postojee drave.Drava prethodnica tako prestaje postojati a drava sljednica uveava svoju teritoriju npr.pripajanje DDR Njemake,SR Njemakoj. 3.Ujedinjenje-drava prethodnika se ujedinjuje u novu dravu sljednicu.Na taj nain ujedinjene drave gube svoju prethodnu samostalnost a nova drava kao sljednica drava koje su prestale postojati nastaje kao novi subjekt mp. 4.Secesija ili odvajanje. To je sluaj kad drava prethodnica i dalje postoji a na teritoriji koja se odvojila od nje nastaje jedna ili vie drava sljednica. 5.Raspad ili disolucija.U sluaju raspada drave, prethodnica prestaje postojati a na njenoj teritoriji nastaju nove drave sljednice(npr.SFRJ), 6.Podjela teritorije. to se tie sukcesije odnosno nasljedjivanja, nasljedivanje se odnosi na slijedee: dravljanstvo,penzijska i mirovinska prava,vlasnika prava,dravni arhivi,dravnu imovinu,dravne dugove i lanstvo u medj.org.

27

Teritorijalne promjene ne utiu na dravljanstvo,svaka osoba nakon teritorijalnih promjena mora stei dravljanstvo jer je ono jedno od temeljnih prava. Vlasnika prava ne mogu prestati promjenom teritorije. Dravne arhive moraju ostati dostupne svim dravama sljednicama. Raspodjela dravne imovine drave prethodnice podrazumijeva onu imovinu kojom je raspolagala drava prethodnica na dan nastanka teritorijalnih promjena.Pravni osnov je sadran u unutranjem pravu prema l.8.BK iz 1983. Nije predmet sukcesije dravne imovine slijedea imovina: Imovina republika, Imovina opina, Imovina gradova kao i sva privatna imovina. Ukupna imovina koja je predmet sukcesije dijeli se na pokretnu i nepokretnu,a raspodjeljuje se tako to nepokretna imovina ostaje dravama sljednicama osim u sluaju ukoliko se radi o neravnomjerno rasporedjenoj imovini. Pokretna imovina drava sljednica ostaje dravama sljednicama uz mogunost pravinih kompenzacija. to se tie dravnih dugova teritorijalne promjene ne gase dugove drava sljednica u odnosu na one koje je zakljuila drava prethodnica. Dravni dugovi se rasporedjuju na 2 naina,na alocirane i locirane.Ukoliko su dugovi nastali od strane drave prethodnice kao njena obaveza koja je nakog teritorijalnih promjena ostala na strani sljednice,onda sljednica vraa dug u postpunosti ije je zaduenje ostvarila drava prethodnica.Ako dug nije lociran na dravu sljednicu tada dug drave prethodnice preuzimaju sve novonastale drave. Dravni dugovi u teritorijalnim promjenama predstavljaju svaku finansijsku obavezu u odnosu na druge drave koja je nastala u skladu sa mp. Dug koji je podigla neka biva lanica drave prethodnice,kao i dug koji su podizali gradovi i opine,kao i dug koji je nastao davanjem garancija drave prethodnice ukoliko je u cijelosti potroen na teritoriji drave sljednice predstavlja njenu obavezu u pogledu vraanja. S druge strane opi nelocirani ugovori(zaduenje radi monetarne stabilnosti zemlje)zajedniki je dug i dijeli se na sve drave sljednice. Teritorijalne promjene u odnosu na lanstvo u medjun.org.podrazumijevaju da lanice svakog ugovora koji je ustavni akt neke medjun.org.postaju drave sljednice nakon teritorijalnih podjela na osnovu svoje politike volje. SLOENE DRAVE Sve drave moemo podijeliti u dvije velike grupe:
28

 Na proste drave,(centralistike,unitarne), Sloene. Proste drave se razlikuju od sloenih drava po tome to je u njima vlast uspostavljena tako da pokriva itavu teritoriju drave.Vlast te drave se ispoljava u medjun.odnosima kao njen legitimni faktor i ona nije sastavljena iz bilo kakvih dijelova ve je organiz.sa jednog nivoa(npr.Hrvatska i Francuska).Takve drave imaju razvijenu lokalnu samoupravu a mogu imati i regionalne oblike povezivanja. to se tie sloenih drava u mp postoje slijedei oblici:federacija,konfederacija,realna i personalna unija. Karakteristika sloenih drava je u tome to kod njih postoje tzv.zajedniki organi koji se odnose na centralnu dravu kao i posebni organi drava lanica,te drave sa njihovom iskljuivom nadlenou. Postoje dvije vrste unija. Realna unija je zajednica dviju drava na ijem elu je vladar.Ona nastaje poklapanjem nasljednog reda vladajuih dinastija.To je zajednica dvije ili vie drava koje su potpuno odvojene a koje vezuje samo linost vadara.Vladar jedne drave dolazio je na elo i druge drave na dva naina:nasljedjivanjem,pod uslovom da se poklope nasljedni redovi u drugoj dravi i izborom u drugoj dravi.Na isti nain personalna unija je prestajala postojati.Personalna unija nije bila subjekt medjunarodnog prava. Najee je to bila zajednica monarhija.Za njen nastanak bila je neophodna saglasnost drava lanica unije. Realna unija je zajednica vladara dviju ili vie drava ali se za razliku od personalne unije osim zajednikog vladara u njoj su postojali i drugi zajedniki organi kao to su: zajednika vlada,zajednika ministarstva,parlament itd.Ovakva unija je bila subjekt mp.I ona je bila mogua izmedju monarhija ali su za raliku od personalne unije to bile ustavne monarhije nastale na osnovu personalnog ugovora.Realne unije po svojoj konstituciji blie su federaciji nego konfederaciji. Konfederacija je sloena drava koja predstavlja dravni savez i osniva se ugovorom. Federacija kao oblik sloene drave za razliku od konfederacije nije savez drava nego je savezna drava.Ona ima stanovnitvo teritoriju i zajedniku suverenu vlast.Njen temeljni akt nije medjunarodni ugovor kao kod konfederacije nego je ustav.Ustavom drave lanice prenose znatan dio svog suvereniteta na federaciju.One i dalje zadravaju visok stepen uea u donoenju saveznih zakona i u radu saveznih organa.lanice federacije nisu samostalni pravni subjekti i ne mogu nastupati u medjun.odnosima kao samostalne drave,to znai ne mogu biti lanice medjun.org.,ne mogu zakljuiti medjun.saveze sa dr.dravama,ne mogu zaklj.medjun.ugovore osim u sluaju da im savezni ustav to doputa.Ukoliko neka drava sa

29

lanicom federacije zakljui sporazum koji je suprotan federalnom ustavu,tada bi ponaanje te drave prema mp bilo okarekterisano kao oblik mjeanja u unut.stvari suverene drave. Stalno neutralne drave U odnosu na nezavisne drave,neutralnost je vii pojam iz razloga to tim dravama osigurava via prava nego to ih imaju nezavisne drave iz razloga to nezavisnost nikada nije apsolutna i potpuna. Postoji trajna i privremena neutralnost.Trajna neutralnost podrazumijeva pravno i politiko stanje u nekoj dravi koje joj zabranjuje da se mijea u bilo koji oblik oruanog sukoba.Trajno neutralna drava gubi neto od svoje nezavisnosti iz razloga to pristaje na izvjesna ogranienja svoga suverenitena.Medjutim ovakva tvrdnja mogla je postojati samo dok je rat bio dozvoljen medjunarodnim pravom.Tada se naime neutralna drava odricala prava na vodjenje napadakog rada.Kada je rat postao zabranjen mp tada trajne neutralne drave ne gube dio svog suvereniteta iz raloga to sadre pravo na samoodbranu. U odnosu na neutralne drave tree drave se pojavljuju kao garant i obavezuju se da e se vojno angairati na stranu trajno neutralne drave ukoliko bude ugroen njen medjunarod.subjektivitet.Da bi neka drava uivala trajnu neutralnost nije dovoljan izraz njene jednostrane volje ve je neophodno da njen poloaj bude priznat od strane drugih drava.To se ini medjun.sporazumom.Taj sporazum ima karakter formalnog akta koji osigurava pravo i obavezu u pogledu drava koje su ga potpisale.Zavisno od sporazuma postoji faktika i pravna neutralnost.Danas postoje samo tri neutralne drave i to Austrija,vicarska i Drava Vatikanskog grada.Trajna neutralnost neke drave moe biti garantirana ili samo priznata.Garantirana neutralnost namee obavezu za dravu garanta da brani teritoriju neutralne drave. PRIZNANJE DRAVA I VLADA Prinanje drava i vlada moe biti konstitutivno i deklarativno.Drava moe biti priznata kao nova drava koja nije ranije postojala i kao drava koja je postojala nepriznata u duem vremenskom periodu.Priznanje vlade moe se odnositi na onu vladu koja je stvorila dravu kao i vladu koja je dola na vlast u ve postojeoj i priznatoj dravi.Promjene vlade u postojeoj dravi ne zahtijevaju njeno priznanje.To se odnosi na ustavne promjene odnosno one koje su izvrene demokkratskim putem.Medjutim nasilne promjene vlasti mogu dovesti do davanja priznanja ili uskraivanja. Konstitutivni uinci priznanja drava
30

Poznato je da dravu konstituiu tri elementa: stanovnitvo,teritorija i suverenost.Dok u starijoj doktrini mp konstitutivni uinci medjunarodnog priznanja drava uzimaju u obzir i etvrti element-davanje ili uskraivanje priznanja.Drava koja ranije nije postojala prema ovom gleditu smatra se da postaje subjekt mp onda kada dobije medjun.priznanje.Npr.konstitutivni uinci priznanja drava dolazili su u 19. stoljeu kada je i stvoren najvei broj novih drava.U tom smislu posebno je znaajna tzv.Tobarova doktrina iz 1907.godine,njen tvorac je Karlos Tobar koji je prvi iznio stav po kojem drava koja nije legalna,ija je vlada dola na vlast neustavnim putem ili nasilnim sredstvima ne moe biti priznata.Ovu doktrinu prihvatile su neke drave J.Amerikog kontinenta pa su u tom smislu zakljueni i neki ugovori.Uglavnom se radilo o ugovoru o miru (Urugvaj,Nikaragva,Ekvador.). Deklarativna teorija medjunarodnog priznanja drava Za razliku od konstitutivnih uinaka medjun.priznanja deklarativna teorija ima potpuno suprotno stajalite i po njoj samo priznanje ima samo deklarativan uinak.Postojanje drave prema ovoj teoriji je faktiko pitanje,odnosno tie se injenica i uope ne zavisi od toga da li je drava priznata ili ne.Prznanje je politiki i diskrecioni in drave koja ga daje.Priznanje nije ovisno od toga da li je dato i u kojoj formi.Posljedice nedavanja priznanja nisu takve da dovode u pitanje postojanje drave. Nepriznata drava koja u duem vremenskom intervalu uspije opstati ne zahtijeva priznanje.Smatra se da ga je ona stekla preutnim putem.Tako efektivnost postojanja drave uspijeva nadvladati politike i ideoloke razloge uskraivanja priznanja.Npr.nedavanje priznanja od strane Republike Njemake DDR Njemakoj nakon drugog svj.rata pa sve do 1974.Postojanje nepriznate drave onemoguava krenje svih prava koja ima i priznata drava (brodovi nepriznate drave koji plove na otvorenom moru ne mogu se smatrati piratskim brodovima). Deklarativna teorija priznanja potvrdjena je miljenjima Arbitrane komisije koju je EZ formirala u krizi u Jugoslaviji.Prema miljenju priznanje novih drava je isto deklarativne prirode jer se odnosi na pitanje injenica i zavisno je samo od postojanja triju elemenata.Nestankom bilo koja od ta tri elementa drava moe nestati.Priznanje se moe dati u razliitim formama kao to je: usmeno,pismeno,preutno,slanjem dipl.pred.,zaklju.ugovora odnosno moe se dati direktno i implicitno. Priznanje nove vlade Kada u dravi dodje do smjene vlasti ustavnim putem tada druge drave nemaju pravo postavljati pitanje promjena koje su nastale.Medjutim kada do promjena dodje nasilnim putem tada priznanje nove vlade moe
31

izostati.Promjene vlasti mogu izazvati takvo stanje u dravi da se tim promjenama pored jedne stvore i druge vlasti,kao to je ostajanje dijela prethodne vlasti u dravi,djelovanja ranije vlasti u egzili (nekoj drugoj dravi).U svakom sluaju za priznanje nove vlasti u medjun.odnosima bitna je doktrina efektivnosti.Ona uzima u obzir faktiko stanje bez obzira da li vlast djeluje u dravi ili izvan nje.Prema mp samo nove injenice stvaraju pravo.Iz tog raloga priznanje nove drave kao i priznanje vlade moe biti de iure i de facto.S, tim to je pravno priznanje konano i djeluje retroaktivno,ono priznaje vladu od njenog dolaska na vlast.S druge strane priznanje de facto ima privremeni karakter i priznaje vlast u toj mjeri dok se ona ne ustali na itavoj teritoriji. Po ugledu na Tobarevu doktrinu u savremenim medjunarodnim odnosima priznanje nove vlade ima konstitutivne uinke kod nekih drava koje ga daju,npr.SAD 1977.god.,V.Britanija 1980,a njih su slijedile Australija i Kanada uskraujui priznanje novim vladama koje su na vlast dole neustavnim putem. Priznanje vlade i priznanje drave u osnovi znai da drava koja daje priznanje prihvata linost nove drave sa svim pravima i dunostima koje mp priznaje drugim dravama.Bez obzira na to politika egzistencija drave je nezavisna od priznanja.Ona podrazumijeva da drava i prije sticanja priznanja ima pravo braniti svoj integritet i nezavisnost to znai da ima pravo upravljati svojim slubana i definirati jurisdikciju i nadlenost svih svojih organa.Priznanje dato dravi i vladi olakava njeno postojanje u medjun.zajednici iz razloga to joj omoguava zakljuivanje ugovora,uspostavljanje trgovinske saradnje,lanstva u medjun.org.i tako dalje. Ustanici i oslobodilaki pokreti Ustanici i oslobodilaki pokreti ne uivaju onaj znaaj kakav imaju ostala dva subjekta mp.Po pitanju objektivne odgovornosti za medjun.obaveze ustanici i oslobod.pokreti ne ostvaruju svoje djelovanje erga omnes,nego samo prema onima koji su im ga dali.Priznanje koje se daje najee je prelaznog i privremenog karaktera. Ustanici i oslobodilaki pokreti se bore za vlast na cijelom podruju teritorije ili na jednom njegovom dijelu u namjeri da se izdvoje iz postojee drave i da stvore novu vladu.Njima priznanje moe dati bilo koja trea drava ili postojea drava.Za one drave koje ne priznaju ustanike i oslobodilake pokrete ta injenica nije od bilo kakvog znaaja i za njih oni nisu subjekti mp.Medjutim one drave koje priznaju ove pokrete priznanje ima konstitutivne uinke.Radi se o historijskim tvorevinama ali nije iskljueno da i danas takvi pokreti nastanu i da dobiju svoju legitimnost.Posebno je to mogue u nedemokratskim sistemima.U kojem obliku bi se to moglo dogoditi ne moe se tano rei ali historijski razvoj ustanikih i oslobodila.pokreta posebno onih koji su nastali poetkom 19.st.,podrazumijeva da bi to moglo biti:
32

1. Zaraenost u nekom gradjanskom ratu, 2. Priznanje pobunjenika u uem smislu, 3. Priznanje naroda, 4. Priznanje oslobodilakih pokreta. Sve su ovo historijske tvorevine ali se ne iskljuuje da u nekom slinom obliku mogu nastati i u budunosti. Kad u nekoj dravi izbije gradjanski rat tada ta drava ima legitimno pravo da ugui otpor legalnoj vlasti.MP namee treim dravama izvjesne obaveze u odnosu na vladu koja se bori sa ustanicima.Tree drave ne smiju ometati mjere koje priznata drava preduzima radi ponovnog uspostavljanja unutranjeg mira.Kada gradj.rat potraje a ustanici uspiju uspostaviti efektivnu vlast na itavom podruju ili na dijelu teritorije,tada tree drave mogu preduzimati priznanje prema ustanicima i davati im svojstvo zaraene strane.Osnovni uslov koji se zahtijeva jeste da ustanici potuju pravila ratnog a posebno humanitarnog prava kao i da imaju organizirano zapovjednitvo.Priznanje ustanika je uglavnom inspirirano humanitarnim razlozima.Postoje tu i skriveni razlozi i oni se odnose na zatitu onih materijalnih dobara i interesa koje su ustanici stavili pod svoju kontrolu.Priznanje dato ustanicima moe se i povui,povlaenje nema retroaktivno dejstvo.Tokom 1.svj.rata zabiljeen je sluaj priznanja naroda iako narod nije subjekt MP.To su uinile Francuska i Engleska kada su 1917.priznale ehoslovaki i poljski narod.Medjutim takvo priznanje osporio je 1919.godine Stalni sud medjunarodne pravde u presudi o nekim njemakim interesima u Poljskoj,Gornjoj leskoj 1929.godine.Radilo se o pokuaju Poljske da od Njemake naplati reparacije ili ratne tete.Sud je ustanovio da Njemaka nije priznala poljsku vojsku. to se tie narod.oslob.pok.oni su nastali i razvijali se nakon 2-svj.rata naroito u podrujima u kojima je otpoeo proces dekolonizacije.Svojom borbom ovi pokreti su uspjeli da steknu priznanje.Ono se odnosilo na dobijanje statusa posmatraa u raznim tijelima UN i u specijalnim misijama. Zavisni teritoriji kao poseban subjekt medjunarodnog prava Zavisni teritoriji nisu subjekti MP i nisu poznati u MP.Zavisne teritorije dijelimo na: 1. Vazalitet, 2. Protektorat, 3. Sistem mandata lige naroda, 4. Starateljski sistemi UN, 5. Nesamoupravna podruja prema Povelji UN, 6. Zavisne teritorije i 7. Podruje pod posebnim medjun.poloajem.

33

VAZALITET- je odnos podredjenosti i nadredjenosti vazala i sizerena u odnosu na teritoriju u jednoj dravi.MP toga vremena smatralo je da priznati vazalitet postoji jedino ukoliko drava sizeren preuzme neke ugovorene obaveze i ogranienja u korist vazalne drave u odnosu na tree drave.Smatralo se da ako takvog ugovora nema da odnos izmedju sizerena i vazala ne izlazi iz nadlenosti sizerena.Poznat je vazalitet koji je u ulozi sizerena V.Britanije bio uspostavljen u odnosu na indijske drave.Te drave u odnosu na Krunu nisu uivale pravo poslanstva ali su ipak imale predstavnike u Londonu.Vazalni odnos obavezivao je vazalnu dravu na plaanje odredjenih pristojbi sizerenu i to je bilo uredjeno ugovorom. PROTEKTORAT znaenje rijei podrazumijeva dunost neke jae drave da titi slabiju dravu u medjun.odnosima prema treim dravama.Zatita se nije samo odnosila na odbranu nego je obuhvatala i vanjsko zastupanje.esto su drave zatitnice,odnosno protektori uzimale sebi za pravo da se mijeaju u unutranje poslove zatiene drave.Drava protektor zatienoj dravi je nametala protektorat ugovorom prema pozitivnom MP posebno na osnovu lana 51 i 52.Beke konvencije iz 1969.Takvi ugovori bi se danas smatrali nepostojeim,apsolutno nitavim jer je l.78.Povelje UN nemogue uspostaviti takav odnos iz razloga to bi se naruilo naelo jednakosti drava.U historiji postoje neke injenice da su neke drave nametale pojedinim vladarima prethodno protektorate a nakon toga su vrili njihovu aneksiju. SISTEM MANDATA LIGE NARODA Ovi mandati su uspostavljeni 1919.godine tzv.Pactom lige naroda.U pitanju je bila nemogunost podjele teritorije izmedju drava pobjednica,pa su velika podruja carstava poraene Turske i Njemake zahtijevale stavljanje pod nadzor.To je trebala biti privremena ustanova kojom se toboe trebalo pomoi narodima koji zbog druge tudjinske vlasti nisu bili sposobni da sami sobom upravljaju.Blagostanje tih naroda nazvano je svetom misom civilizacije. STARATELJSKI SISTEM UN Ve je Atlanskom poveljom 1941.godine ustanovljena odredjena politika afirmacija prava naroda na samoodredjenje.Prijeratni sistem mandata zamijenio je sistem starateljstva.Glavom 12 i 13.Povelje UN ustanovljeno je Starateljsko vijee.Uspostavljeno je upravljanje i nadzor nad svim teritorijama pod starateljstvom,a Starateljsko vijee je postalo jedno od 6 glavnih organa UN. NESAMOUPRAVNA PODRUJA PREMA POVELJI UN Slino starateljskim mandatima uspostavljena je glavom 9.Povelje, medjunarodna ekonomska i socijalna saradnja u interesu stanovnika odredjenih podruja u kojima nije bio uspostavljen sistem samouprave,a ta samouprava jo uvijek nije znaila nezavisnost tih drava. ZAVISNI TERITORIJI su bili subjekti MP na samom poetku njihova nastajanja ali su oni kasnije postali nezavisne drave. PODRUJA POD POSEBNIM MEDJUNARODNIM POLOAJEM kao internacionalizirana podruja danas uopte ne postoje.
34

SVETA STOLICA I DRAVA VATIKANSKOG GRADA Rimokatolici ine oko 17% svj.populacije,a sam izraz potie od grke rijei katolikas-univerzalni.Katolika crkva je strogo centralizirana i hijerarhijski postavljena organizacija sa univerzalnim poglavarom papom na elu i biskupima koji svoju nadlenost dobijaju direktno od pape.Ostale religije kao to su islam,pravoslavlje,budizam,protenstatizam,anglikanska crkva su religije nacionalno postavljene i nemaju svog vrhovnog svjetskog poglavara.Istorijski posmatrano katolika crkva je svoj poloaj jaala jo od Rimske imperije,a najvei nivo dostigla je u feudalizmu koji je bio i najsnaniji period boanskog autoriteta pape.Od 8.stoljea pa do 1870.papa je bio vrhovni poglavar Papske drave koja je imala teritorij stanovnitvo i vlast.Najsnaniji udarac Papskoj dravi i papi zadala je francuska bur.revolucija 1791.i od tada poinje slabiti njegov uticaj.Papa je osudio Deklaraciju o pravima ovjeka i gradjanina,a nakon toga pokret za ujedinjenje Italije sruio je Papsku dravu i uticaj pape je bitno promjenjen.1871.godine donesen je Zakon o garancijama po kojem je papa sveden u zidine Vatikana.Prema ovom zakonu papina linost je bila sveta i nepovrediva,a Papska drava imala je pravo na godinji budet kao i uivanje svih objekata.Takvo stanje je potrajalo do 1929.godine,kada je Papska drava sklopila sporazum sa faistikom Italijom,nazvanim Lateranski sporazum.Ovim je sporazumom rijeeno tzv.rimsko pitanje.Lateranskim sporazumom Svetoj stolici je garantovana suverenost i na medjunarodnom planu, a u gradu Vatikanu osigurana je teritorija sa iskljuivom i apsolutnom vlau suverene jurisdikcije. Iako je teritorija jako mala (oko 0,5 km2),iako ne postoji stalno stanovnitvo suverenitet Vatikanskog grada je legalistiki ustanovljen.Vlast je duhovna i papa je vri u odnosu na sve katolike zemlje,a teritorijalna vlast je samo simbolina. U dravi vatikanskog grada postoji vatikansko dravljanstvo.Medjun.odnosi koje je uspostavila Sveta stolica podrazumijeva diplomatske odnose sa preko 140 drava,kao i posmatraku misiju u UN od 1964.,lanstvo u Medjun.organiz.,te lanstvo u mnogim konvencijama. Dvostrane ugovore koje zakljuuje Sveta stolica nazivamo konkordatima,a oni svoj osnov nalaze u BK iz 1969.Najee se konkordatima uredjuju pitanja koja se tiu poloaja katolike crkve u nekoj dravi. Sveta stolica je centralni upravni organ katolike crkve i on se sastoji od Zbora kardinala,Dravnog sekretara centralnih organa koji upravlja itavom crkvom.Lateranskim ugovorom predvidjeno je priznanje Papskoj dravi svih prava suverene drave,a papi ista prava kao i italijanskom kralju.Papa raspolae zakonodavnom,izvrnom i sudskom vlasti.Vatikan ima svoju policiju i on je trajno neutralna drava.Papa ima aktivno i pasivno pravo poslanstva,a odnosi izmedju Svete stolice i Vatikanskog grada mogao bi se uporediti sa odnosom
35

vlade i drave.Sam poloaj Papske drave kao subjekta MP najsliniji je medjun.organiz.,u pitanju je pseudodravnost. ORGANI DRAVA U MEDJUNARODNIM ODNOSIMA Kao i sve druge pravne osobe koje da bi nastupale u medjun.odnosima u ostvarivanju prava i izvravanju obaveza moraju imati ovlatene osobe za zastupanje.Organ koji zastupa dravu je ef drave i on je najvii dunosnik.Da bi on mogao predstavljati dravu mora biti zvanino priznat.On nije subjekt MP,medjutim on posredno jeste subjekat MP iz razloga to raspolae imunitetom i privilegijama kada se nadje na teritoriji druge drave.Njegov poloaj u monarhijama bio je uredjen poastima,zatim neprikosnovenosti njegove linosti i eksteritorijalnosti.Danas su poasti koje se daju efu drave ceremonijalnog karaktera i uglavnom su iskazane kroz vojne poasti.Njegova neprikosnovenost danas se ogleda u imunitetu od sudbenosti,zatim izuzimanju od plaanja poreza i taksa.to se eksteritorijalnosti tie ona se ogleda u tome da je ef drave izuzet od domaih zakona ukoliko on na to sam ne pristane.U inostranstvu njemu je zagarantirana eksteritorijalnost.Nekada su se privilegije davale i regentima kao osobama koje su vrile vlast efa drave u ime ivog ali nesposobnog ili ak maloljetnog monarha(kralj Petar). Prema nauci MP organi drave u medjunarodnim odnosima mogu se podijeliti na organe za vodjenje i na organe za odravanje medjunarodnih odnosa kao i na unutranje i spoljne organe. Unutranji organi su: 1. ef drave, 2. Predsjednik vlade, 3. Ministar vanjskih poslova. U spoljne organe spadaju: 1. Stalne diplomatske misije, 2. Specijalne misije, 3. Konzularna predstavnitva. U medjunarodnom pravu uloga vlade znatno je poveana,postoje 3 vrste vladinih organa kao pravnih predstavnika drave: 1. Vlada kao cjelina, 2. Predsjednik vlade (sve njegove izjave smatraju se aktima vlade), 3. Ministra vanjskih poslova(ovlateni predstavnik vlade). Akti ministra vanjskih poslova iz domena medjunarodnih odnosa imaju obavezujui karakter.MVP(min.vanj.poslova) ima nadlenost u najviim
36

pitanjima kao to su: priznanje drava i vlada,priznanje suvereniteta na odredjenoj teritoriji,priznanje suverenog statusa neke drave ili njenog efa,objavljivanje poetka ili zavretka rata u nekoj dravi,objavljivanje rata u nekoj drugoj dravi,priznavanje sankcija i priznavanje diplomatskog statusa. Diplomatski zastupnici Svaka drava ima tzv.pravo legacije,to pravo joj omoguava da prima strane predstavnike to znai da je ono poslovno pravo.Medjutim s obzirom da u medjun.odnosima princip reciprociteta ima izuzetno veliki znaaj za medjunarodne odnose samim tim namee se pravo aktivnog poslanstva da drava alje svoje predstavnike u drugu dravu. Pravo poslanstva poiva na slijedeim pravilima: Svaka drava moe slati svoje predstavnike u drugu dravu, Drava ne mora slati svoje predstavnike u drugu dravu, Svaka drava moe primati strane predstavnike, Drava ne mora primati strane predstavnike..

1. 2. 3. 4.

Sve ovo znai da vrenje prava poslanstva iskljuivo zavisi od medjusob.sporazuma dviju ili vie drava. Kljuno pitanje je: Kome pripada pravo poslanstva?ef drave ili drava nameu nam se kao kljune osobe koje mogu raspolagati ovim pravom.U proteklom historij.razvoju pravo poslanstva pripadalo je efu drave kao apsolutnom monarhu.Danas ef drave ovlaten je da nominira diplomatske zastupnike kojima predaje akreditive koje oni predaju takodje efu drave,ali ef drave to svoje ovlatenje ne ostvaruje za sebe nego iskljuivo za dravu. Treba imati u vidu razliku izmedju diplomat.i konzul.predstavnika iz razloga to se te dvije uloge poistovjeuju.Diplomat.zastupnici su osobe sa naglaenim politikim kredibilitetom.Ne postoji nikakva dunost drava da stupaju u medjun.diplomat.odnose,mada na te odnose upuuje Povelja UN radi rjeavanja sporova mirnim putem.Pitanje diplomat.odnosa regulirano je BK o diplom.odnosima iz 1961.godine.U lanu 2.doslovce stojiUspostavljanje diplomat.odnosa izmedju drava i slanje stalnih diplomat.misija vri se na osnovu obostrane suglasnosti. Drava nije duna za svaku pojedinu dravu imati opunomoenog predstavnika.Ona svoju misiju moe imati i za vie drava a funkcije te misije su slijedee: 1. Predstavljanju misije, 2. U zatiti interesa drave i njenih dravljanja, 3. Pregovaranje s vladom drave u kojoj se misija nalazi, 4. Sakupljanje obavjetenja svim dozvoljenim sredstvima o stanju i razvoju dogadjaja u dravi u kojoj se misija nalazi,
37

5. Razvijanje prijatelj.odnosa i saradnje u svim oblastima. Diplomatski predstavnik (ef misije) efovi misije dijele se na tri klase: 1. Ambasadori (nunciji) akreditirani kod efova drava, 2. Poslanici,ministri ili internunciji akreditirani kod efova drava, 3. Odpravnici poslova akreditirani kod ministarstva inostranih poslova. efovi misija dobivaju rang u klasi prema danu i satu kada su preuzeli funkciju,a to je momenat kada on podnese akreditovana pisma.Svi efovi misija u jednoj dravi skupa ine diplomat.zbor na ijem elu se nalazi doaen(doajen).ef misije nije potpuno slobodan u pogledu akreditacije u dravi u koju dolazi.Tu mislimo da njemu moe biti uskraeno pravo preuzimanja dunosti zbog negativnog stava drave primateljice.On moe biti persona non grata. Dunost efa misije moe prestati opozivom od strane drave koja ga je akreditirala,a razlozi mogu biti: 1. Istekom roka na koji je imenovan, 2. Radi odlaska u penziju, 3. Ostavkom, 4. Smru, 5. Loem obavljanju posla. Drugi razlog je ukoliko ga drava u kojoj je akreditiran proglasi personom non grata.Takodjer ef misije moe prestati privremeno obavljati svoju dunost zbog pogoranja politikih odnosa izmedju svoje drave i drave u kojoj je akreditiran.Kada pod normalnim okolnostima naputa svoju dunost tada se za efa misije organizira u sveanoj audijenciji predaja tvz.odazivnog pisma efu drave (ministra vanjskih poslova).Misija i njen ef imaju pravo isticanja zastave,grba drave koju predstavljaju ,kao na rezidenciju tako i na slubena vozila. Ostalo diplomatsko osoblje Prema BK iz 1961.godine ostalo diplomat.osoblje misije svrstava se u 4 grupe: 1. ef misije, 2. Diplomatsko osoblje, 3. Administrativno i tehniko osoblje, 4. Posluno osoblje. Prve dvije grupe osoba su dravljani drave ija je misija,a ostali mogu biti i dravljani drave primateljice.lanovi diplomatskog osoblja (prve dvije
38

grupe) razvrstane su zvanjima koje je odredila drava misije a ta zvanja su slijedea: 1. Opunomoeni ministar savjetnik, 2. Savjetnik, 3. Prvi sekretar, 4. Drugi sekretar, 5. Trei sekretar, 6. Atae, 7. Diplomatski pripravnik, Specijalne misije One predstavljaju ad hoc diplomatiju.To su ustvari posjete koje uine diplomatski predstavnici jedne drave u drugoj dravi.Njih mogu sainjavati ef drave sa pratnjom,predsjednik vlade,ministar vanj.poslova i pojedini ministri,posjete se organiziraju radi unapredjenja medjusob.saradnje na politikoj,kulturnoj i dr.osnovi.Spec.misije mogu biti upuene i u medjun.organiz. Misije drava u medjunarodnim organizacijama Povelja UN ne predvidja stalna diplomatska predstavnitva,medjutim Savjet sigurnosti mora svajkodnevno rjeavati svoje zadatke i sazivati hitne sjednice zbog ega jo od 1950,god.,ima stalne predstavnike da bi 1975.BK o predstavljanju drava u medjun.org.utvrdjila posebne odredbe o misijama pri medjun.org.Slobodna je volja drava da imaju spec.misije,a organizacija u tom smislu ne daje nikakav pristanak.Drava u kojoj je sjedite organizacije takodjer ne moe sprijeiti osnivanje stalne misije ali je drava koja otvara misiju duna notificirati dravi domainu u kojoj se nalazi misija svoju namjeru prije otvaranja.Ove misije nemaju redovne odnose sa dravom domainom nego sa organizacijom,a protokolarno prvenstvo uredjeno je prema abecednom redu. Diplomatski privilegiji i imuniteti Rije imunitet potie od lat.rijei imunita to znai oslobodjen od javnih obaveza,medjutim u dipl.pravu znaenje ove rijei vezano je za oslobadjanje od jusrisdikcije terirorijalne drave u kojoj je smjetena misija.S druge strane privilegije podrazumijevaju razne vrste povlastica,najee su to fiskalne povlastice koje uivaju diplomat.predtavnici u dravi misije. Teko je napraviti razliku izmedju privilegija i imuniteta.Odnos priovilegija i imuniteta u velikoj mjeri vezan je za reciprocitet,ali treba imati u vidu da su mnoga pravila o privilegijama i imunitetima proistekla iz obiajnog prava ili su nastala preutnim sporazumom.U svakom sluaju radi se o
39

historijskim tvorevinama.Savremeno MP uvaavajui naprijed navedeno privilegije i imunitete vezuje za karakter dipl.misije,na taj nain nastao je i razvio se karakter neprikosnovenosti diplomat.predstavnika. BK iz 1961.kodificirala je pravila diplomatskog prava,a presuda medjun.suda pravde iz 1961.jo vie ih je ustanovila kao opa pravila MP.Dilomatske povlastice priznaju se: 1. Diplomatskim misijama i stanovima diplomat.osoblja, 2. Arhivima, 3. Dokumentima i imovini diplomatskih misija kao i osobama diplomat.agenata te lanovima njihovih porodica Odredjena ograniena prava na zatitu uiva i administrativno i tehniko osoblje pa ak i privatna posluga lanova misije. Nepovredivost diplomatskih misija prema presudi Medjun.suda pravde iz 1980.u sporu SAD i Iran oko talaca potvrdjena je i neprikosnovenost linosti lanova diplomatske misije.Oni uivaju neprikosnovenu slobodu ali su duni potovati zakone drave u kojoj su akreditirani.Drava u kojoj se misija nalazi,putem svojih organa,moe ui u prostorije misije samo ukoliko to trai ef misije,a izuzetno ukoliko se radi oneposrednoj opasnosti.Arhivi i dokumenti misije su nepovredivi,a drava u kojoj se misija nalazi duna je osigurati slobodnu u komunikaciju misije u slubene svrhe.Misija moe upotrijebiti sva sredstva komunikacije,ukljuujui diplomatskog kurira,a radio vezu moe imati samo uz pristanak drave u kojoj je misija.Diplomatski kurir je nepovrediv i on je opskrbljen slubenim dokumentom kojim se potvrdjuje njegovo svojstvo i kojim se oznaava broj paketa koji ine diplomatsku valizu.Valiza ne smije biti otvarana niti zadravana. Konzularno pravo Konzuli su institut iz srednjeg vijeka i u prvo vrijeme bili su predstavnici tegovakih udruenja,a ustanova potie iz Italije,panije i Francuske.Savremeno MP je uredilo konzularne odnose putem BK o konzularlnim odnosima iz 1963.Prema toj konvenciji uspostavljanje konz.odnosa vri se na osnovu sporazuma izmedju zainteresiranih strana.Postavljanje konzula u nekoj dravi je unutranja stvar drave koja ga odredjuje.efa konzulata kao generalnog konzula najee postavlja ef drave ili predsjednik vlade,dok konzule imenuje ministar vanjskih poslova.Konzulat ili konzularni ured moe se otvoriti na podruju druge drave samo uz njen pristanak.Konzul predstavlja svoju dravu u medjun.odnosima izmedju drave koja ga alje i drave u kojoj se obavljaju konzularne funkcije.Konzularne funkcije mogu obavljati diplomatske misije. Konzularne funkcije sastoje se u slijedeem: 1. Zatita interesa u dravi prijema dravljanja kao i fizikih i pravnih lica koji pridaju dravi konzulata,
40

2. Razvoj tehnikih,ekonomskih,kulturnih,naunih odnosa itd.. 3. Doputeno je da se vri obavijetavanje svim dozvoljenim sredstvima o stanju drave destinacije, 4. Izdavanje pasoa i dr.vidova pomoi vl.dravljanima, 5. Djelovanje konzulata sa nadlenostima javnog biljenika i matiara, 6. Zatita interesa dravljana i maloljetnih osoba. efovi konzularnog ureda svrstavaju se u 4 grupe: Generalni konzul, Konzuli, Vicekonzuli. Konzularni agenti.

1. 2. 3. 4.

ef konzulata dobija od drave u kojoj je akreditiran saglasnost za rad u misiji,nakon to mu matina drava izda patentno pismo ili notifikaciju o imenovanju (provizorno pismo).Drava imenovanja obino diplomatskom potom dostavlja patentno pismo vladi drave u kojoj se nalazi konzulat.Ukoliko ta drava prihvati pismo,u tom sluaju dozvoljava se efu konzulata da vri svoje funkcije,kada od drave prijema dobije ovlatenje koje se naziva egzekvatura.Drava koja odbije egzekvaturu nije duna da daje nikakva objanjenja za to.efovi konzularnih ureda u jednom gradu ine konzularni zbor i njega na ceremonijama predstavlja doajen(najstariji).Konzularni funkcioneri su najee dravljani drave koja ih alje,a mogu biti birani iz reda drave prijema samo uz njenu saglasnost.Drava prijema moe proglasiti nekog konzularnog funkcionera persona non grata(nepodobnom osobom) a da nije duna navoditi razloge.Tada prestaju funkcije efa konzularnog ureda,a pored toga one mogu prestati: notifikacijom,povlaenjem egzekvature i notifikacijom kojom primateljica obavijetava aljiteljicu o prestanku obavljanja funcije. Nadalje konzuli se dijele: 1. Konzuli po zvanju,to su profesionalni konzuli, 2. Poasni konzuli,to su najee volonteri. Rang konzula odredjuje se prema kategoriji kojoj pripadaju,kao i prema datumu izdavanja egzekvature.Konzuli po zvanju su najee osobe kojima je to zanimanje.Oni su prema klasinom konzularnom pravu konzuli misije,s dtruge strane poasni konzuli najee su osobe slobodnih profesija kojima obavljanje konzularnih funkcija nije glavno zanimanje.Oni mogu,a i ne moraju imati naknadu,uivaju manji obim privilegija i imuniteta nego to ih imaju konzuli po zvanju.lanovi porodica poasnih konzula ne uivaju nikakve povlastice. Kao i kod diplomatskih prava konzularne prostorija,arhivi i dokumenti nepovredivi su a upotreba zastave i grba i obiljeja na vozilima takodjer se
41

mogu isticati.Konzularni funkcioneri i slubenici ne podlijeu nadlenosti sudskih i upravnih organa za djela koja su izvrena u obavljanju konzularnih funkcija osim u sluaju gradjanskog postupka. Imunitet drave od sudjenja i sredstava izvrenja Jo od rimske drave postoji naelo koje glasi par in paren non habet iuditioda se nijedna drava nije duna podvrgnuti nadlenosti organa druge drave. U vrijeme dok je postojao apsolutni suverenitet,dok je linost vladara personificirala dravu,ona nije priznavala nikakvu viu vlast kojoj bi bila podvrgnuta.Nakon 19.st.zapoeo je proces podjele suvereniteta unutar medjun.zajednice a neke teorije smatraju kako je vanjski suverenitet podijeljen slino unutranjem,izvodei tezu da unutranji suverenitet poiva na drutvenom ugovoru kao kolektivnoj volji gradjana da ive u jednoj dravi i samim tim izvravaju njene zahtijeve (an Lok). U 20.st.drave su prihvatile da u odredjenim stvarima koje se tiu neke drave nadlenost u rjeavanju moe pripadati drugoj dravi,takvo to je mogue samo uz saglasnost drave koja je u pitanju.Medjutim pitanje imuniteta,odnosno izuzea od sudjenja i izvrenja, uredjeno je prilino skromno i poiva na Evrop.konvenciji o imunitetu drava iz 1972.god.,koja je usvojena u Bazelu kao i prijedlogu Pravila Komisije za MP UN a o kojima konvencija nije usvojena. Pitanje imuniteta neke drave u odnosu na sudsku nadlenost u postupanju druge drave podrazumijeva pristanak tuene drave da bude stranka u parnici.Bez njenog pristanka druga drava ne moe voditi nikakav postupak.Imunitet podrazumijeva izuzee iz sudskog postupka i izuzee od donoenja odluke u meritumu.Imunitet se cijeni u odnosu na imovinu koju drava posjeduje u dravi foruma,odnosno u onoj dravi u kojoj bi se vodio postupak protiv tuene drave.To iz razloga to sama ta imovina je dostupna dravi koja vodi postupak i samo se na njoj moe provesti izvrenje.Sudski imunitet drava predstavlja jedno od najsloenijih pitanja MP. Imunitet od sudjenja Doktrina o ogranienom imunitetu razvila se poetkom 20.st.iz teorije razlikovanja akata javne vlasti (iure imperi) i akata iure gestionis kao akata koji nastaju iz prava i obaveza svake konkretne drave.Akti javne vlasti ni danas nisu sporni i svaka ih drava moe donositi bez izuzea u skladu sa svojim ustavom.Ona te akte provodi u svojim granicama i prema svojimdravljanima,dok akte iure gestionis ona donosi kao rezultat prava i obaveza ili dunosti u odnosima sa drugim dravama.
42

Razlikujemo nekoliko vrsta imuniteta,bez obzira o kojoj se vrsti radi uvijek se on odnosi na stranu dravu.U nekim sluajevima prava i obaveze mogu nastati kao rezultat djelovanja pojedinca,a da za ta djelovanja bude odgovorna drava.Sudovi priznaju ili ne priznaju imunitet neke drave ali ne mogu voditi postupak protiv nje ukoliko se ona n ije odrekla svog imuniteta. Imunitet u odnosu na dravu nazivamo imunitet ratione persone,pri emu je drava,bila prosta ili sloena,skup razliitih organa koji su ovlateni donositi akte kojima se izraava suverenost neke drave.Ako drava ne priznaje druge akte drave tada ni sud nee priznati imunitet te druge drave.Najee se radi o diplomatskim odnosima izmedju drava.Iz tog razloga sud e uvijek kada odluuje o imunitetu druge drave ukoliko nije upoznat zatraiti miljenje Ministarstva vanjskih poslova.Tek na osnovu toga moe donijeti svoj stav.Koliki e taj imunitet biti zavisi od obima u kojem je izraen odnos drave prema nekom pitanju koje se ispoljilo kroz imunitet druge drave.Za sudski imunitet potrebno je da postoji stav o svim pitanjima u kojima drava nastupa po naelu iure gestionis. Evrop.konven.iz 1972.navela je sve sluajeve u kojima domai sudovi moraju potivati imunitet stranih drava kao i sluajeve u kojima je strana drava podvrgnuta sudjenju.Kada strana drava ima pravo na imunitet tada su domai sudovi duni pridravati se pravila kojima se potiva taj imunitet.Sudski postupci smatraju se zapoetim onda kada je strana drava navedena kao parnina stranka kao i onda kada nije navedena kao stranka u postupku ukoliko je postupak usmjeren na njenu imovinu.Stoga se namee zakljuak da imunitet nije jasna kategorija osim u sluajevima kada se drava izriito odrekne imuniteta,kada je neka drava priznala sudsku nadlenost u postupanju druge drave.To priznanje moe biti dato u formi nekog ugovora kojeg je drava stranka.Moe biti dato u izriito pismenom obliku kao i prilikom zapoinjanja postupka u kojem se tuena drava oituje nekim podneskom.Takodje i u sluaju ukoliko tuena drava preduzme neku intervenciju u parnici kojom na bilo koji nain izraava svoj stav o meritumu spora. Imunitet od sredstava izvrenja Slino kao i u unutranjem pravu postavljeni su imuniteti i u MP,oni se odnose na sudjenje ali se odnose i na izvrenje.Imunitet u odnosu na izvrenje postavljen je ire nego to je to u pogledu vodjenja sudskog postupka.To je uinjeno iz razloga to pitanje izvrenja moe dovesti u pitanje suverenitet drava.Suverenitet je jedan od elemenata koji ine dravu.On bi se zaista mogao dovesti u pitanje ukoliko bi npr.izvrenje na imovinu neke drave bilo sprovedeno u toj mjeri da opstanak drava bude doveden u pitanje na taj nain to drava ostaje bez sredstava za obavljanje svojih osnovnih funkcija.Iz tog razloga imunitetu podlijee ona imovina koja nije namijenjena u komercijalne svrhe.Da bi se odredjena presuda izvrila na imovini neke drave
43

neophodno je da se ta drava odrekne suvereniteta nad tom imovinom.Na taj nain nee postojati imunitet od izvrenja na imovini koja je presudom obuhvaena. Medjutim treba imati u vidu da kada se drava odrekne imuniteta od sudjenja ona se na taj nain nije automatski odrekla imuniteta od izvrenja na toj imovini koja se nalazi u dravi koja izvrava svoju presudu.Izvrenikova imovina na kojoj je potrebno provesti izvrenje ne mora biti komercijalnog karaktera.Ona moe biti od slijedeih stvari koje nisu namijenjene prodaji.Radi se o imovini sa bankovnih rauna ali ne o onoj imovini koja je namijenjena za funkcioniranja dipl.konz.predstavnitava.Takodjer ne i na imovinu vojnog karaktera,imovinu kulturno historijskih sadraja.Sva ta imovina je izuzeta od izvrenja i predstavlja res extra comercium.Ona ne podlijee pljenidbi,stavljanju pod sekvestar,hipoteku ili na drugi nain osim ukoliko tuena drava nije dala na to svoj pristanak. Poseban pristanak drava dunik moe dati na jedan od slijedeih naina: 1. Na osnovu medjun.ugovora, 2. Arbitranim kompromisom, 3. Izjavom datom sudu. Takodjer ta imovina ali i druge vrste imovine ne moe biti predmetom izvrenja ukoliko je u odnosu na imovinu donesena pravomona sudska presuda u korist fizikih ili pravnih lica. ODGOVORNOST U MEDJUNARODNOM PRAVU Prema opem naelu prava protupravno djelo povlai odg.onoga ko je djelo uinio,a takodjer i obavezu poinioca da nadoknadi tetu. U unutranjem pravu jasno je razgraniena krivina od gradjanske odgovornosti s tim to gradjanska odgovornost ima za cilj naknadu tete dok krivina odgovornost ima za cilj kanjavanje poinioca.Postoji trea vrsta odg.u krivinom pravu a to je politika odgovornost npr.odgovornost vlade pred parlamentom. U odnosu na MP i ove tri razliite odgovornosti samo je gradj.odg.identino postavljena kao u unutranjem pravu i ona ima za cilj nadoknadu tete.U MP postoji krivi.odg.drave u odnosu na delikte koje poini ona ili njeni pojedinci ali je taj vid odg.veoma razliito postavljen.Ako podjemo od toga da bez vinosti nema krivice a znamo da je vinost individualno odredjeno onda se ispostavlja da nije logino da kolektivitet odgovara krivino za radnje drave.Krenje medjun.normi predstavlja pravni osnov za pitanje odg.neke drave.To krenje mora imati za posljedicu kolektivnu osudu subjekata MP.Sankcija za delikt po MP moe u konanici biti i vojna intervencija UN.

44

Iz svega navedenog oigledno je da pitanje odg.u MP nije pitanje sudskog postupanja nego se radi o politikom postupanju koje sadri mnogo pravnih elemenata.Zbog toga je potrebno sagledati pitanje protivpravnog akta u odnosu na to da li je taj protupravni akt takve prirode da je njim poinjen medjun.zloin ili je samo u pitanju krenje ugovorne obaveze.Uz to moe biti i krenje nekog subjektivnog prava.Zavisno od toga o kakvom se protupravnom aktu radi moemo govoriti o gradjan.odg.,politikoj i politiko pravnoj odg. Ukoliko se radi o politikoj i polit.-pravnoj odg.tada se postupak vodi u medjun.organizaciji,a ukoliko se radi o gradj.odg.bez obzira da li je ona kontraktualna ili je deliktna,postupak se vodi izmedju drava u nekom sudskom tijelu bez obzira kako ga zvali (sud,tribunal,arbitrani sud,ad hoc tribunal itd.) U svakom sluaju medjun.protupravno djelovanje kumulativno ine slijedee radnje: 1. Ponaanje koje se sastoji u injenju(neinjenju)a koje se pripisuje dravi, 2. Ponaanje koje ini povredu medjun.obaveze neke drave. Nije ni od kakva uticaja da li je to protupravno djelo delikt prema unutra.pravu.Vano je jedino da je medjun.obaveza bila na snazi u trenutku kada je izvrena njena povreda.Odgovornost za protupravne akte kojima je poinjena teta moe proizai iz bilo kojeg njenog organa.tetu mogu poiniti izvrni,sudski,zakonodavni organi.Pri tome je bitno da oteeno lice (osoba) ili drava ne ulaze u parnicu neposredno odgovorni za tetu koja je nastala.Oni to mogu jedino preko drave bez obzira koji je njen organ prouzrokovao tetu.Samo je drava odgovorna za djelatnost svojih organa npr.zakonodavni organ moe prouzrokovati tetu drugoj dravi ili medjun.orga.,tako to moe donijeti zakon koji je suprotan medjun.pravnoj obavezi drave,a takodjer da ne donese zakon koji je trebalo donijeti kako bi se medjun.pravna obaveza drave izvrila. Po pitanju sudova i odg.drave za njihove propuste odg.moe nastati na 2 naina: 1. Nepruanjem sudske zatite strancu, 2. Nezakonitim vodjenjem postupka, to se izvrnih organa tie oni odgovaraju za nezakonit rad svojih slubenika ukoliko se rad pojedinaca nalazi u sferi javne djelatnosti.Izuzetak predstavlja krivino djelo koje poini pojedinac u vrenju djelatnosti.U tom sluaju deliktnu odgovornost nema drava. U sluaju pobune ili gradj.rata drava ne snosi odg.za tetu koju pretrpe stranci ili druge drave. Povreda nekog materijalnog dobra povlai obavezu za nadoknadu tete koja se moe sastojati iz slijedeih faza: Povraaj u predjanje stanje,

45

 Nadoknade u novcu ili drugim predmetima ukoliko je to mogue ekvivalentno nadoknaditi.Pri tome postoje okolnosti koje iskljuuju okolnost protupravnog djela(via sila). Odgovornost za tetu u medjunarodnom pravu Odgovornost za tetu u MP moe snositi svaki subjekat MP.Subjekt MP u odnosu na nastanak tete istu moe poiniti medjunarodnim protupravnim aktom,moe pretrpjeti tetu odnosno biti oteena strana.Tada taj subjekat ima pravo podnoenja aktio popularis(tube za nadoknadu tete). Subjekt MP moe ostvariti pravo na ispravljanje tete.U odnosu na medjun.org.kao subjekte MP oteeni ima pravo da sam odlui hoe li odtetni zahtjev uputiti organizaciji ili dravama lanicama.To mu omoguava solidarna odgovornost prema Ustavu medjun.org.S druge strane supsidijarna odg.podrazumijeva pravo neke drave da od drava lanica medjun.org.trai naknadu tete samo onda ukoliko tetu ne isplati organizaciji.tetu koju subjekt MP poini nekom fizikom licu ili pravnom licu iz neke druge drave smatra se tetom priinjenoj toj dravi. tetu moemo podijeliti na direktnu ili indirektnu.Direktna teta proizilazi iz medjun.protup.djela kao njegova posljedica.Kao i u unutranjem pravu deliktna odgov.za nastanak tete podrazumijeva postojanje cause (uzrone veze)izmedju radnje injenja i posljedice koja je nastupila.U vidu naknade tete MP priznaje materijalnu i nematerijalnu tetu,nematerijalna teta se nadoknadjuje davanjem zadovoljtina. Da bi se teta mogla namiriti neophodno je utvrditi tetnika.esto je veoma teko pasivno legitimirati dravljanstvo pravne osobe koja je poinila tetu(brod koji je ispustio naftu u more). Da bi se pasivno legitimirao pravni subjek neophodno je poi od nekoliko kriterija: 1. Kriterij sjedita pravnog lica, 2. Mjesto upisa u sudski registar, 3. Kriterij dravljanstva veinskih dioniara. Kad ne bi postojao uslov prema kojem se diplomatska zatita fizikoj ili pravnoj osobi za pruanje pomoi za pokretanje sudskog ili arbitranog postupka protiv drave koja je poinila protupravno djelo,tada bi stranci bili povlateni u odnosu na domae gradjane.Stoga uvijek oteena osoba mora iscrpiti sva pravna sredstva koja joj stoje na raspolaganju u dravi koja je poinila medjun.protupravni delikt.Ovo pravilo ima karakter opeg obiajnog prava i vaee je ak i kad nije izriito ugovoreno.Domai zakoni obavezuju stranca kao i domaeg dravljana.Drava iji je stranac dravljanin ovlatena je da uzme u zatitu svoga gradjanina.Ona to ini diplomatskom akcijom ili pokretanjem medjun.sud.postupka.U nekim sluajevima ugovori koji su
46

zakljueni izmedju fizikih i pravnih osoba iz jedne i druge drave ili su izmedju istih osoba sklopljeni s drugom dravom,sadre tzv.salvo klauzulu prema kojoj se stranac unaprijed odrie prava da u sluaju nastanka spora zatrai diplomatsku zatitu drave.Povrijedjena drava ima pravo da od drave koja je poinila medjun.delikt trai potpuno ispravljanje koje se naziva integralna reparacija. Ispravljanje tete moe imati slijedee oblike: 1. Restitutio in integrum, 2. Indemnizacija (novano obeteenje), 3. Satisfakcija(zadovoljtina), 4. Osiguranje ili jemstvo da se djela nee ponoviti. Koji e nain ispravno biti odredjen zavisi od toga da li je medjun.protup.akt izvren nehatom ili voljnom radnjom. Povrijedjena drava ima pravo od drave tetnika zahtijevati povrat u predjanje stanje putem materijalne restitucije u cilju uspostavljanja stanja kakvo je ranije postojalo.to se indemnizacije tie ona se provodi isplatom novanih sredstava,dok se zadovoljtina uglavnom odnosi na nematerijalnu tetu.Ona je historijska kategorija koja se danas uglavnom ne upotrebljava kao to je to ranije injeno na neki od naina koji su imali za cilj da dravu tetnika posebno istaknu ili ponize.To se inilo davanjem izvinjenja od predstavnika drave tetnika,isplatom simbolinih nadoknada,podizanjem spomenika ili preduzimanjem mjera koje su predvidjene unutranjim pravom protiv fizikih osoba koje su poinile tetu. Drava koja je pretrpjela tetu ima pravo njenog isticanja,u tom smislu kontakti izmedju drave tetnika i povrijedjene drave uspostavljaju se najee diplomatskim putem i pokuajima da se spor rijei neposrednim pregovorima.U tom smislu sklapanje sporazuma izmedju stranaka u sporu ima snagu izvrne isprave.Ukoliko spor ne bude rijeen na ovakav nain drava ima pravo pokrenuti postupak rjeavanja spora kroz institucionalne oblike mirenja,arbirtrae,sudskog rjeavanja. Pod odredjenim uslovima kada ne postoji nain da spor rjei drava koja je pretrpjela tetu ima pravo na dozvoljene represalije prema dravi tetniku.Represalije su usmjerene na dravu tetnika s ciljem da se on primora na ispunjenje svojih obaveza.Drava moe preduzeti i protumjere ukoliko mjere koje je ranije preduzela nisu postigle rezultat,a u svakom sluaju prije preduzimanja protumjera oteena drava je duna tetniku ponuditi pregovore. Zabranjene protumjere su: 1. Sila,suprotno povelji UN, 2. Politiki-ekonomski pritisci kojima se ugroava teritorijalni integritet drave tetnika, 3. Ponaanje suprotno diplomatskom i konzularnom pravu, 4. Ponaanja kojima se kre temeljna osnovna prava ovjeka,
47

5. Ponaanja kojima se kre imperativne norme opeg medjunarod.prava. Odgovornost drave za medjunarodne zloine Medjunarodni zloin predstavlja protupravno djelo koje proizilazi iz povrede neke drave koja predstavlja njenu obavezu koja je toliko bitna za zatitu temeljnih interesa za medjun.zajednicu.Ova definicija sadrana je u lanu 19.nacrta pravila koje je predloila Komisija za medjun.pravo i u skladu je sa lanom 51.BK o ugovornom pravu iz 1969. U zloine drave u MP spadaju : 1. Teke povrede neke medjunarodne obaveze koje su bitne za odranje medjunarodnog mira, 2. Teke povrede medjun.obaveze koje se odnose na pravo naroda na samoodredjenje, 3. Teke povrede koje se odnose na linost i koje su vane za zatitu ljudske osobe,a vezane su za robstvo,aparthejd,nasilno raseljavanje,genocid itd., 4. Medjunarod.povrede koje se odnose na zatitu ljudske okoline,tu spada posebno zatita mora i atmosverskog prostora. Iz svega proizilazi da zloin drave prema medjun. pravu obuhvata: agresiju, nasilnu kolonijalnu dominaciju, genocid, robstvo i aparthejd. Moe se openito zakljuiti da je medjun.zloin ono protup.djelo koje proizilazi iz krenja obaveze erga omnes,a koje je toliko vano za zatitu temeljnih interesa medjun.zajed.da ga je ono priznalo kao zloin prema MP. Za medjunarod.zloin ne postoji poseban sud koji bi sudio samo dravama koje su ga poinile.Stoga medjun.zajednica ima obavezu da u sluaju poinjenja medjun.zloina: 1. Ne prizna stanje koje je zloinom stvoreno, 2. Da ne podrava dravu koja je zloin poinila, 3. Da saradjuje sa svim dravama u spreavanju nastanka zloina, 4. Da saradjuje sa dravom radi otklanjanja posljedica zloina. Pravna pitanja zatite okoline Zatita,ouvanje i unapredjenje ovjekove okoline predstavlja dunost medjunarodne zajednice.Svi subjekti su duni u tom smislu uskladiti svoju politiku prema ouvanju ivotne okoline.Oni moraju svoja nacionalna zakonodavstva u ovoj oblasti uskladiti sa medjun.normama jer je ivotni prostor nedjeljiv.Drave i medjun.org.moraju osigurati da djelatnost unutar njihove jurisdikcije ne nanese tetu ivotne sredine druge drave.Stoga sve drave trebaju suradjivati na planu sredjivanja medjun.propisa koji se tiu zatite ivotne okoline.Na taj nain se suava polje nacionalnog suvereniteta.
48

Drave izvan svojih gradjana ne mogu se ponaati potpuno slobodno u vezi sa ivotnom okolinom iz razloga to negativan uticaj na okolinu djeluje erga omnes.Veliki znaaj normativnom uredjenja pitanja ivotne okoline dala je Konvecija o pravu mora iz 1982.Tom konvencijom se zahtijeva da drave moraju preduzimati mjere kako bi se sprijeilo,umanjilo i kontroliralo oneienje okoline.Odgovornost za tetu koja moe nastati odnosom drave prema ivotnom prostoru predstavlja medjun.odg.da bi joj drava podlegla moraju se ispuniti 2 uvjeta : postojanje tetnika i nastanak stvarne tete ili barem kodljivih posljedica.teta mora biti ili materijalna ili nematerijalna.Najvei problem jeste ona teta koja se nanese prirodi a koju nije mogue izraziti u materijalnom obliku.Nacionalna zakonodavstva ovo pitanje moraju urediti u smislu da utvrde postojanje gradjanske odgovornosti fizikih i pravnih lica na nain to e kao normalan standard utvrditi postojanje objektivne odhovornosti. MEDJUNARODNE ORGANIZACIJE Medjunarodni pravni sistem je postavljen tako da djeluje preko dva organizaciona oblika drutva. To su : drave i medjunarodne organizacije.Poetni oblici organizacija nastali su krajem 19.st.(potanska i telegrafska unija).Pa se zbog toga moe rei da u najirem smislu medjun.org.predstavljaju institucionalne oblike medjun.odnosa koji se zasnivaju na dobrovoljnoj osnovi. U uem smislu medjun.org.predtavljaju institucionalizioran i trajniji oblik saradnje drava lanica medjunarodne organizacije u izvravanju postavljenih ciljeva. Organizaciona struktura medjun.org.sastavljena je tako da svaka organiz.ima jedan ili vie stalnih organa.Stalni organi mogu biti sastavljeni od predstavnika drava i djelovati politiki,a takodje i kontinuirano izvravati svoju izvrnu funkciju preko izabranih predstavnika drava.Svaka medjun.org.temelji se na Ustavu organizacije.Organizacija obavezno ima jedan plenarni organ.To je najee skuptina ili konferencija.U tom organu su drave lanice zastupljene sa najmanje jednim predstavnikom. Medjun.org.osnivaju se ugovorom i taj Ugovor je ustvari ustavni akt.Ugovor je istovremeno i temeljni pravni akt. Proceduralno posmatrano medjun.org.nastaju: 1. Na osnovu suglasnosti volja suverenih drava, 2. Na osnovu zajednikog cilja, 3. Na osnovu sopstvene volje, 4. Na osnovu saranje, 5. Na osnovu finansiranja.

49

Medjutim pravo medjun.org.nije zasnovano samo na njenom ustavu.Pored njega postoje drugi pravni propisi na kojima org.temelji svoju aktivnost.Tu spadaju: Poslovnici stalnih i privremenih organa,Odluke nadlenih tijela koje se odnose na pristupanje organiz.i financiranje lanstva,Zakljuci opih organa organizacije.Ti zakljuci mogu biti u vidu preporuka i jo se mogu javiti autentina tumaenja pojedinih pravnih pravila.Uz to otrganizacija primjenjuje i obiajna pravna pravila kod kojih je prevladala svijest opravnoj obavezi(opinio iuris).Obiajna pravna pravila u primjeni od strane medjun.organizacije uvijek imaju supsidijaran karakter odnosno tek kad se postojea pravila ne mogu primijeniti.Stoga je pravo svake medjun.org.partikularne naravi.Ono obavezuje organizaciju ,drave lanice i organe medjunarodne org. Medjun.organizacije moemo podijeliti u 2 osnovne grupe: 1. Vladine ili medjudravne organizacije , 2. Nevladine medjun.org. Vladine medjun.org.osnivaju iskljuivo drave i one su njihovi jedini pravi lanovi.Nevladine medjun.org.razlikuju se od vladinih org.po subjektima osnivanja i prostoru djelovanja.Najvanije je istai da ih ne osnivaju drave niti se drave ulanjuju u medjunarod.nevladine org.Osnivai medjun.nevladinih org.su ili ljudi kao pojedinci iz vie drava ili su to nacionalna drutva i udruenja iz vie drava.U pogledu djelovanja medjun.nevlad.org.vano je imati u vidu da njihov prostor djelovanja obavezno izlazi iz okvira jedne drave.Za razliku od vladinih medjun.org.,nevladine medjun.org.nisu subjekti medjun.prava,to znai da one ne mogu imati sposobnost da budu nosioci medjunarodnih prava i obaveza. Prema prostornom vaenju kao i prema lanstvu medjun.org.,te djelatnosti koju one vre sve medjun.organiz.mogu se podijeliti na: 1. Univerzalne, 2. Regionalne medjunarodne organizacije. Medjunarodne organizacije kao subjekti medjunarodnog prava Subjektima MP moemo definirati svakog onog ko u medjun.poredku ima pravnu i poslovnu sposobnost.Da bi mogli odrediti subjektivitet medjun.org.neophodno je znati da njihovo djelovanje ne moe izlaziti iz okvira medjun.zajednice,a medjun.zajednicu moemo posmatrati na vie naina: 1. Kao zajednicu povezanu procesima koji tvore materijalni osnov drutva i koji omoguavaju razvoj drava, 2. Prostor u kojem djeluju materijalna pravila MP,odnosno kao teritorijalno vaenje MP.

50

Medjun.org.nastaju slobodnom izjavom volja drava lanica i bez obzira to su dobrovoljne tvorevine drava one mogu postojati kao nezavisne osobe.Stoga ih ne trebamo posmatrati kao produene ruke drave.One se osnivaju da bi djelovale u vlastito ime,a ne u ime neke drave lanice.Kao nosioci prava i obaveza medjun.org.se pojavljuju sa odgovornou koja je postavljena tako da same odgovaraju za preuzete obaveze,medjutim njihov autoritet izveden je iz drava lanica. Subjektivitet medjun.org.dokazuje se prema ugovoru o njihovom osnivanju.Drave lanice medjun.org.ne odgovaraju solidarno ili supsidijarno za stvorene obaveze.Jedini izuzetak je Organizacija medjun.crvenog kria. Privilegiji i imuniteti medjunarodnih organizacija i njihovih djelatnika Jedna od karakteristika medjun.org.jeste da one ne vre teritorijalnu nadlenost.Iz tog razloga privilegiji i imuniteti medjun.org.ne mogu se zasnivati na principu eksteritorijalnosti koja je uslovno shvaena i kao termin ne upotrebljava se vie ni u diplomatskom rijeniku.Prvi princip zatite diplomatskih imuniteta i konzul.privilegija bio je i ostao princip reciprociteta. U pogledu medjun.org.,privilegije i imunitete moemo podijeliti na slijedee grupe: 1. Privilegiji i imuniteti od sudjenja, 2. Privilegiji i imuniteti u odnosu na nepovredivost prostorije i arhive, 3. Fiskalne i valutne privilegije i imuniteti, 4. Sloboda openja i komuniciranja, 5. Pravo na izdavanje putnih isprava. Ugovornim propisima koje usvaja sama medjun.organiz.utvrdjen je njen imunitet u odnosu na ljude i sredstva bez obzira gdje se nalaze.Organiz.se moe odrei svoga imuniteta.U pogledu imovine treba navesti da je ona izuzeta od pretresa,rekvizicije,konfiskacije,eksproprijacije i svih drugih oblika izvrenja bilo koje vlasti i bilo kojeg organa vlasti drave u kojoj medjun.org.djeluje.Pravo uivanja utoita(azila) ugovori medjunarodnih org.zabranjuju.to se tie slobode openja i komuniciranja zabranjeno je cenzurirati i pratiti poruke,kodove,ifre itd.to se zaposlenika tie oni mogu imati putne isprave koje izdaju medjun.org.Stoga Konvencija o diplom.imunitetima i privilegijama je najire postavljena u odnosu na zaposlenike UN.Puni diplomat.imunitet uiva Generalni sekretar i njegovi pomonici,dok ostalo osoblje uiva imunitet od sudjenja u vezi poslova koje su obavili u slubenoj misiji.Medjun.zaposlenici oslobodjeni su plaanja poreza na plae koje primaju u medjun.org.,izuzeti su od svih gradjanskih dunosti koje moraju ispunjavati domai gradjani (prijava promjene prebivalita),takodjer uivaju privilegiju da u sluaju tekih kriza i ratova kojima se dovode u

51

opasnost oni i l.njihovih porodica uivaju olakice pri naputanju zemlje kao i diplomat.predstavnici. Organizacije koje su prethodile osnivanju UN Cilj medjun.organiziranja jeste osiguranje trajnog mira.Prvi oblik takvog organizovanja bila je Sveta alijansa stvorena 1815.godine na Bekom kongresu.Svetu alijansu inile su Rusija,Austrija,Poljska i Vel.Britanija,a tri godine kasnije u sastav je ula i Francuska.Slobodno se moe rei da je Sveta alijansa bila elitistiki savez evropskih vladara.Stvorena je iskljuivo radi ouvanja njihovih ciljeva.Ti ciljevi uglavnom su bili uspostavljeni radi ouvanja socijalnog statuta-statusa kvo i obnove naela legitimiteta i apsolutizma.Na taj nain alijansa je sebi uzela za pravo da intervenira u svim dravama u kojima bi dinastiki interesi bili ugroeni. Liga naroda Osnovana je 1920.godine i trajala je do 1946.Osniva Lige naroda(predsjednik SAD Vilson)prvi je iznio ideju o kolektivnoj odg.nakon prvog svj.rata na Versajskoj mirovnoj konf.odranoj 1919. Tekst pakta lige naroda proizilazio je iz versajskog mirovnog ugovora. Liga naroda je imala 3 stalna organa: 1. Skuptina (svaka drava lanica po jedan predstavnik), 2. Vijee Lige naroda (Izvrni organ).Njega su inili predstavnici glavnih savez.snaga drava pobjednica i predstavnika 4 drave koje su se birane na odredjeni rok. 3. Sekretarijat sastavljen od Gener.sekretara i pomonika. Skuptina i vijee su imale nerazgraniene nadlenosti.U oba organa Odluke su se morale usvajati jednoglasno.Generalnog sekretara imenovalo je Vijee na prijelog Skuptine.Sjedite lige je bilo u enevi.Sva njena imovina je 1946.postala imovinom UN. Osnivanje UN Liga naroda nije uspjela da sprijei izbijanje 2.svj.rata.Iz razloga da se otkloni loe iskustvo i uini novi napor na ouvanju svjet.mira osnovane su UN.Najvanije prilikom osnivanja bilo je da osnivai budu najvee drave ime je otklonjenja slabost prilikom osnivanja Lige naroda.Pet stalnih lanica morale su ratificirati Povelju i tek tada je ona mogla stupiti na snagu(SSSR, SAD, Kina, Francuska i Engleska).Taj uslov je ispunjen 24.10.1945.godine i to je Dan UN.

52

lanovi UN i poloaj drava nelanica Osnivai i kasniji lanovi UN bile su drave koje su na konferenciji UN uestvovale u San Francisku ili koje su prethodno potpisale Deklaraciju UN od o1.01.1941,kao i one koje su ratificirale Povelju nakon osnivanja.Tu spadaju i one drave koje su kasnije pristupile UN koja je i danas otvorena za pristupanje.Prijem novih lanova vri se na osnovu Odluke generalne skuptine kojoj prethodi prijedlog-preporuka vijea sigurnosti.Najvaniji organi UN za drave koje pristupaju povelji jesu Generalna skuptina i Vijee sigurnosti. Prava drava lanica UN odnose se na pravo uea i glasanja na redovnim i varednim zasjedanjima Ope skuptine.U Opoj skuptini biraju se lanovi Medjun.suda u Hagu,General.sekretar i lanovi pomonih organa.Drave koje pristupe lanstvu UN mogu bez potekoa postati lanicama veine specijaliziranih ustanova UN.Samo Medjun.monetarni fond i Svjetska banka zahtijevaju ispunjanje i dr.uslova. Prihvatanje Povelje znai prihvatanje najvanijeg ugovornog dokumenta ije su sutinske obaveze sadrane u lanu 1 i 2.U njima su sadrana Pravila opeg obiajnog prava.Upravo zbog tih pravila drave nelanice moraju ih potovati jer ona predstavljaju temeljna naela MP i postale su neka vrsta imperativnih normi opeg MP.Uz ta Pravila drave lanice su preuzele i Pravila sadrana u glavi VII Povelje koja se odnose na obavezu postupanja svih drava u sluaju prijetnje miru i naruavanja mira ili agresije. Djelovanje drava je institucionalno jo vie ograniilo unutranji suverenitet neke drave,a takodjer i odnos prema vlastitim dravljanima.Odavno nije pitanje njene iskljuive nadlenosti iz razloga to je svaka drava duna potivati ljudska i manjinska prava.Poseban poloaj stalnih lanica Vijea sigurnosti ini se suprotnim lanu 2.stav 1.Povelje UN,koja naglaava Naelo suverene jednakosti svih svojih lanova.Prema nadlenostima Vijea sig.ovaj lan je u koliziji.lanice Vijea sigurnosti mogu sprijeiti donoenje bilo koje odluke isticanjem prava veta.Osim pet stalnih,vijee ima i deset nestalnih lanica.Nestalni lanovi Vijea sigurnosti biraju se na 2 godine,a svi lanovi imaju pravo na jedan glas.to se tie poloaja drava nelanica na njih se primjenjuju pravila na snazi koja imaju karakter imperativne norme.Radi se o situacijama u kojima je mir doveden u pitanje od strane drave nelanice.Tada se ona poziva da uestvuje bez prava glasa u raspravljanju spornih pitanja pred vijeem sigurnosti. Organi UN Prema Povelji organi UN su: 1. Opa skuptina, 2. Vijee sigurnosti, 3. Ekonomsko i socijalno vijee,
53

4. Starateljsko vijee, 5. Medjunarod.sud u Hagu, 6. Tajnitvo ili Sekretarijat. 1.Skuptina ima opu nadlenost(l.10.Povelje),odrava redovna godinja zasjedanja a po potrebi i vanredno.Sve drave su zastupljene sa 5 predstavnika i imaju jedan glas.Redovno zasjedanje se odrava svakog treeg utorka u mjesecu septembru.Ogranienja od ope nadlenosti odnosi se na spor ili situaciju o kojem Opa skuptina ne moe davati preporuke.U odnosu na sva ostala pitanja Skuptina moe donositi Rezolucije.Medjutim rezolucije imaju snagu pravno neobavezujuih preporuka.Jedino rezolucija o rasporedu trokova UN obavezuje sve drave.Odluke Ope skuptine donose se 2/3 veinom.Pored ope nadlenosti Skuptina ima nadlenost da razmatra: Izvjetaje Generalnog tajnika,Kontrolira ekonomsku saradnju,vri financijsku kontrolu budeta,Vri izbor nestalnih lanova Vijea sig.,Daje ovlatenja Vijeu sig.i organima UN,kao i specijalnim agencijama da mogu tgraiti savjetodavno miljenje od Medjun.suda u Hagu. 2.Vijee sigurnosti ima tzv.specijaliziranu i ogranienu nadlenost.Nakon osnivanja 1945.imalo je 11 lanova,1963.broj lanova se poveao.Vijee sig.je neka vrsta Izvrnog organa.Deset njegovih lanica se bira na rok od 3 god.,a svake godine se bira reizbor ukupnog broja lanova.Ono se moe sastajati u bilo koje vrijeme.Ima Predsjednika koji se mijenja svakih 1 mj.dana i to po abecednom redu svih njegovih lanova.Temeljni mu je zadatak ouvanja medjun.mira i sigurnosti.Nadlenost Vijea sig.je da donosi Odluke i Preporuke o svim pitanjima osim pitanja postupka koji se donosi veinom od najmanje 9 l.,i da svaki stalni lan glasa za tu Odluku ili Preporuku. 3.Ekonomsko i socijalno vijee bavi se ekonomskim i socijalnim pitanjima na svjetskom nivou.Ono izradjuje stidije i izvjetaje o medjunarod.ekonomskim,socijalnim,kulturnim,vaspitnim,obrfazovnim pitanjima,kao i pitanjima ljudskih prava.Ovlateno je da priprema Konvencije iz ove oblasti podnosi ih Opoj skuptini.To je organ koji koordinira rad svih specijaliziranih ustanova UN,a Odluke tih ustanova ne donosi ovo vijee nego Opa skuptina.Ekonom.i soc.vijee ima 54.lana koje bira Opa skuptina na rok od 3 godine. 4.Starateljsko vijee iako je svijevremeno bilo nazvano Glavnim organom,ovo Vijee je potpuno podinjeno Opoj skuptini.Zamiljeno je kao organ provodjenja starateljstva.Nema utvrdjen broj lanova ve mu se broj odredjuje zavisno od toga koliko drava uestvuje u upravljanju starateljskim teritorijama.Posljednje starateljstvo odnosilo se na podruje u Pacifiku.

54

5.Medjunarodni sud u Hagu je glavni stalni sudski organ,nasljednik je Stalnog medjun.suda pravde kojeg je osnovala Liga naroda 1920.Za razliku od Stalnog medjun.suda pravde Medjun.sud u Hagu je osnovan Poveljom UN,a njegov Statut je sastavni dio Povelje.Praksa ovog suda naslijedila je praksu Stalnog suda i smatra se da je jedinstvena. 6. Tajnitvo ili Sekretarijat je organ koji se sastoji od Glavnog tajnika te Posebnog osoblja.Imenuje ga Opa skuptina na prijedlog Vijea sig.Osoblje je sastavljeno od lica koja se biraju na osnovu linih svojstava,a ne na osnovu kljua o zastupanju drava.Uloga Glavnog tajnika znaajnija je nego to se iz Povelje vidi.Inae Generalni sekretarijat postavljen je na 8 Odjeljenja I to: Odjeljenje za mir i sugurnost ,Ekonomsko, Socijalno,Starateljsko, Pravno,Informacijsko,Opih poslova i Administrativno financijsko). OVJEK KAO SUBJEKT MEDJUNARODNOG PRAVA Pravna nauka nije uvijek imala koegzistentan stav u odnosu na ovjeka kao subjekta MP.Danas se ne moe rei da nauka po tom pitanju nije jedinstvena.To znai da je poloaj ovjeka u MP poredku veoma jasno odredjen. On nije subjekt MP kao to su to drave,medjun.org.,priznati ustanici i oslobod.pokreti.Medjutim ovjeku u MP poredku ne moe se oduzeti uloga koju on ima.Zbog te uloge u MP nauci ima onih koji zastupaju gledite da je ovjek subjekt MP.Takvi taoretiari polaze od toga da su elementi koji konstituiraju dravu stanovnitvo,teritorija i suverena vlast,te da ovjek kao pojedinac vezuje za svaki od tih elemenata ponaosob.Oni izjednaavaju ovjeka sa objektom kao to je npr:teritorija i pri tome polaze od toga da se najvei dio odredaba MP odnosi upravo na pojedince. Drugi pak zbog ovakvog stava nauke idu dalje pa tvrde da je ovjek subjekt MP.Oni pojedinca uporedjuju sa drugim izvedenim subjektima kao to su ustanici i oslobod.pokreti pa ak i medjun.org.Svi oni po shvatanjima zastupnika ove teorije imaju istovjetan poloaj u MP.Tako npr: niko od njih nema teritoriju zbog ega smatraju da ovjek posebno u odnosu na ustanike i oslobod.pokrete ima isto svojstvo koje oni stiu s obzirom da iza njih ne stoji niti drava niti suverena vlast.Medjutim ovakva stajalita najblia su zastarjelim shvatanjima solidaristike kole koja je negirala dravu smatrajui je tvorevinom koja ne moe postojati bez pojedinca kod kojeg je koncentrisana sva vlast. Savremena pravna doktrina i danas ne odstupa od stanovita da ovjek kao pojedinac treba da uiva neka posebna prava koja ne pripadaju drugim subjektima.Svojevremeno je prof.Bartos nazvao ovjeka refleksnim subjektom MP,iz razloga to njemu prema MP pripadaju neka specijalna prava ali ne njihovom distribucijom lino nego se drava javlja kao njihova transmisija.Danas opi MP poredak zaista tretira pojedinca kao nosioca
55

odredjenih prava i ovbaveza pa bi ovakvo stajalite imalo svoje utemeljenje.Posebno se to odnosi na odg.pojedinca u odnosu na zloine,gusarstva,kontrabandu.Stie se utisak da ovjeku pripada osobnost u pravima i obavezama pa se bez obzira to je adresat svakog prava ovjek,interes MP jesu drave.Kroz njihove interese tite se interesi pojedinaca,posebno interesi dravljanja,ali se ta zatita odvija posrednim putem. S obzirom na negatorsku teoriju o ovjeku kao subjektu MP treba naglasiti da MP regulie odnose izmedju drava a ne odnose izmedju pojedinaca.Fizika lica u MP stiu prava i obaveze na osnovu Ugovora koje zakljuuju drave ti ugovori su rezultat suglasnih volja drava a ne pojedinaca.U njima pojedinci ostvaruju zatitu svojih prava. Prema MP pojedinac ne moe voditi spor pred Medjun.sudom pravde.U ime njega to moe initi jedino drava.Stoga prihvatanje negatorske teorije po kojoj ovjek nije subjekt MP,indiskretno predstavlja medjun.zatitu ovjeka u odnosu na njegova osnovna prava kao to su : Pravo na rasu,Spol,Jezik,Religiju itd.Odredbe o osnovnim pravima ovjeka nalazimo u Opoj deklaraciji a one su proizale iz Povelje UN.Te odredbe danas predstavljaju Opa pravna naela.One su kao takve ugradjene u l.38.Statuta medjun.suda pravde. Opa deklaracija o pravima ovjeka od 10.12.1948.sadri klasina prava,posebno lina prava sa pravnom zatitom,ekonomska prava,socijalna,prosvjetna prava.Kasnijim razvojem i kodifikacijom MP mnoga od tih prava blie su razradjena u: Medjun.paktu o gradj.i politi.pravima,Medjun.paktu o ekonom.socijal.i kultur.pravima,kao i u fakultativnom Protokolu,Pakt o gradj.i polit.pravima od 1976.Svi ovi dokumenti se primjenjuju kao standardi za unaprijedjenje i zatitu ljudskih prava. Da ovjek nije subjekt MP ne treba posebno dokazivati.Dovoljno je to to on ne moe sticati teritoriju,ne moe imenovati ambasadore i otvarati diplomat.predstavnitva,ne moe uvoditi sankcije.S druge strane on moe biti podvrgnut MP poredku i to od strane drave iji je dravljanin kao i od strane drugih drava,u skladu sa Konvencijama kojih je drava lanica ili prema normama Ius cogensa. U interesu pravne sigurnosti MP poredka pojedinac zaista nije subjekt MP ni u onoj mjeri koliko taj subjektivitet pripada ustanicima i oslobod.pokretima. Dravljani i stranci Dravljanstvo je pravna veza izmedju drave i pojedinca i ona je iskljuivo u nadlenosti drave.Medjutim bez obzira na to drava je vezana za medjun.prav.poredak,jer odredjuje status pojedinca u odnosu na prava i obaveze koje iz dravljanstva proizilaze.Na drugoj strani lica bez dravljanstva(apatridi) ne uivaju pravnu zatitu ni jedne drave alije ipak MP poredak jo
56

Univerzalnom deklaracijom o ljud.pravima def.osnovni objekt zatite apatrida izjednaavajui ih sa svim ljudskim biima u uivanju osnovnih ljudskih prava.1954.godine usvojena je u UN Konvencija o poloaju lica bez dravljanstva koja je stupila na snagu 1960. Pitanje dravljanstva u iskljuivoj je nadlenosti drava pa se moe rei da materija dravljanstva nije posebno uredjena MP jer ono to jeste obuhvaeno odredbama pomenute konvencije ostavlja slobodu dravi da koristi svoje diskreciono pravo u davanju dravljanstva,samo je njena iskljuiva nadlenost ograniena Pravilima MP. Dravljanstvo se stie na jedan od slijedeih naina: 1. Porijeklom Ius sanguinis, 2. Rodjenjem Ius soli, 3. Naturalizacijom ili Prirodjenjem, 4. Na osnovu medjun.ugovora, 5. Usvojenjem. Dravljanstvo rodjenjem stie se injenicom rodjenja na teritoriji neke drave (ius soli) ili na osnovu porijekla nekog roditelja.to se ostalih naina sticanja dravljanstva tie oni su izvedeni oblici i vezani su za prethodnu injenicu,a ona je najee sadrana u slijedeem: Naturalizacija je vezana za odredjeno vrijeme boravka na teritoriji drave dravljanstva. Dravljanstvo na osnovu Medjun.ugovora nastaje ukoliko je drava zakljuila bilateralni ili viestrani Ugovor dok je sticanje dravljanstva usvojenjem najee vezano za reciprocitet u odnosu izmedju drava. to se tie osoba bez dravljanstva njihov status utvrdjen je konvencijom iz 1954.i prema tim odredbama apatridi se ne mogu protjerati iz drave u kojoj borave osim u sluaju ugroavanja nacional.sig.i javn.poredka. to se stranaca tie praksa medjun.MP je prilino heterogena.Najvei broj kodifikovanih pravila uvrten je u Pravila obiajnog MP.Ostala su pravila koja stvaraju drave Ugovorima.Radi se najee o ugovorima iz oblasti konzularnih odnosa i trgovine.Od viestranih konvencija jedino je poloaj stranaca bio obuhvaen Havanskom konvencijom iz 1928,ali kako je ona bila regionalnog karaktera njene odredbe nisu postale dio Pravila opeg medjun.prava.Stoga se je zadralo tradicionalno pravilo po kojem drava nije duna dozvoliti strancu boravak na svojoj teritoriji.Ukoliko drava dozvoli boravak ona ga moe jako ograniiti. Po pitanju stranaca u MP naroito je zastupljeno naelo reciprociteta.Najee drave prihvataju pravilo po kojem stranci mogu boraviti u dravi najdue 3 mj.Radi se o tzv.turistikom boravku za koje ak nije potrebna viza.Svaka drava ima pravo uskratiti boravak na svom podruju i u tom smislu propisati kriterije koji se odnose na progon stranaca iz drave.U mirnodobskim uslovima stranci mogu biti protjerani iz razloga nacional.sig.i
57

javnog poretka,a u uslovima rata i neposredne ratne opasnosti problem stranaca je uzrokovan njihovom linom sigurnosti.Strancu se moe ograniiti i sprijeiti boravak i ulazak na teritoriju drave kao njegove krajnje destinacije ako je u pitanju destinacija do koje je stranac imao vie tranzita kroz druge drave,tada u sluaju zabrane odlaska u dravu krajnje destinacije stranac biva vraen u dravu posljednjeg boravita.Ukoliko mu se i u toj dravi uskrati boravak on se vraa u matinu dravu ili u dravu dravljanstva. to se boravka stranca u dravi tie MP sadri odredbe po kojima stranci imaju pravo gradj.statusa koji im omoguava zakljuivanje braka,zakljuivanju ugovora o sticanju pokretne i nepokretne imovine,zapoljavanja te svih osnovnih prava koji proizilaze iz porodinih odnosa. Najee se strancima uskrauju slijedea prava: 1. Birako pravo, 2. Zapoljanje u organima javne vlasti, 3. Politiko djelovanje. Veliki broj drava omoguava strancima da ostvare politika prava na lokalnim nivoima te posebno u pogledu prava na pravnu zatitu iz bilo kojeg nivoa.Stranac uvijek uiva diplomat.zatitu drave iji je dravljanin.Najee se ta zatita prua nakon to je stranac iscrpio pravna sredstva koja mu stoje na raspolaganju u dravi u kojoj boravi. Obaveze stranca prema dravi odnose se u pogledu ispunjenja svih vrsta dugova,plaanja poreza ili doprinosa i u odnosu na njih stranac odg.svojom imovinom. to se tie zatite nepokretne imovine stranca ono uiva svu zatitu ali taj momenat moe biti predmet eksproprijacije.Medjutim eksproprijacija se moe vriti kao prema domaim dravljanima samo ukoliko je ono u javnom interesu.MP priznaje eksproprijaciju imovine stranih drava.Za nju mora biti isplaena pravina naknada.Njoj prethodi sporazum sa vlasnikom imovine iz razloga to je pravo na vlasnitvo priznato Protokolom br.1 Evrop.konv.za zatitu ljud.prava i osn.sloboda.To pravo uivaju i osobe bez dravljanstva.Stranac ima obavezu prema dravi u kojoj boravi kao i domai dravljanin osim obaveza koje su iskljuivo vezane za dravljanstvo. Stranci osim kratkotrajnog privremenog boravka mogu sticati trajni boravak kao useljenici.Jedan od naina pruanja zatite boravka strancu jeste davanje azila kao izraza teritorijalne suverenosti drave.S toga je azil zatita koju izdaje drava strancu koji trai utoite na njenoj teritoriji.Klasina doktrina smatrala je da je azil pravo drave a ne pravo pojedinca.Danas to pravo pripada pojedincima i vezano je za politike razloge,ti razlozi mogu biti vezani za izbjeglice i prognana lica na politikoj osnovi kao i na poinioce krivi.djela ali samo onih iz oblasti politi.kriminala.Pravo azila utvrdjeno je

58

l.14.Univerzalne deklaracije o pravima ovjeka.Postoji teritorijalni i eksteritorijalni azil. Pod eksteritorijalnim azilom smatra se sklanjanje azilanta u diolomat.predstavnitvo.Osnov azila je suverenitet drave i davanje ili uskraivanje azila nije posebno regulisano.Dravama je ostavljena potpuna sloboda da o tome odluuju i ne moraju davati objanjenja dravi azilanta.U pitanju je diskreciona odluka drave ali takva odluka moe uticati na odnose izmedju drava. Mnogo uredjenije je pitanje poloaja izbjeglica i osoba bez dravljanstva jer od 1951.godine u enevi djeluje Ured Visokog komesara za izbjeglice (UNHCR),a na snazi je i Konvencija o poloaju izbjeglica iz 1951.kao i njen Protokol iz 1967.Prema toj konvenciji izbjeglica je stranac u svakoj dravi osim sopstvene drave u koju je dospio i u kojoj je bez diplomatske zatite.To je osoba koja je prekinula vezu sa vlastitom dravom.Na taj nain ona uspostavlja vezu sa MP poredkom.Taj poredak izbjeglicu titi od njenog straha koji je uzrokovan progonom na ratnoj,nacionalnoj,vjerskoj osnovi ili zbog pripadnosti nekoj drutvenoj ili politikoj grupi.Izbjeglica ima pravo kretanja na teritoriji drave u koju je izbjegao,zbog toga mu se daje odgovarajua isprava.Prestanak njegovog izbjeglikog statusa najee je uzrokovan asimilacijom i integracijom u poredak drave koja ga je prihvatila,to se ini institutom naturalizacije. Neto drugaiji poloaj imaju osobe bez dravljanstva.One to postaju kada izgube dravljanstvo sticanjem statusa izbjeglice, ukoliko je to vezano za politiki momenat ili je uzrokovano progonom na ratnoj,nacionalnoj ili vjerskoj osnovi.Za razliku od izbjeglice koja je vezana za navede razloge apatrid je vezan iskljuivo za pravne razloge nastanka statusa.On svoj status stie ostankom bez dravljanstva to je mogue rodjenjem od strane roditelja koji nemaju dravljanstvo,zatim otpustom iz dravljanstva kada osoba nije stekla novo dravljanstvo,zatim na osnovu kolizije normi (sukoba zakona),kao i u sluaju sukcesije drava.Konvencija o pravnom poloaju apatrida iz 1954.predvidja olakanu asimilaciju i naturalizaciju osoba bez dravljanstva.Po konvenciji to je MP institut kojim se ne uskrauje pravo drava da dodjeljuju dravljanstvo i daju otpust iz dravljanstva,ali ipak ona ograniava dravu da odluuje u apsolutnom obliku.Stoga je konvencija doprinos optoj zatiti prava ovjeka. Drava svoju teritorijalnu suverenost ipak zadrava u odnosu na sve osobe koje borave na njenom teritoriju.Ona prema njima ima pravo upotrijebiti prinudu u skladu sa zakonom te izvriti kazne za djela koja budu poinjena na njenoj teritoriji ili u odnosu na nju za djela izvan njene teritorije.Ukoliko osoba odgovorna za krivino djelo poinjeno na njenoj teritoriji napusti istu,tada drava ima pravo da slijedi tradiciju anglosaksonskog prava.Bilo da je u pitanju drava koja odbije suditi poinitelju KD(krivi.djela) koji se u nju sklonio,a koji je djelo poinio u dravi iz koje je pobjegao,bilo da drava u kojoj se lice
59

sklonilo sudi osobi za djelo poinjeno u drugoj dravi.U prvom sluaju drava ne smije djelovati suprotno MP i davati utiite kriminalcu.Ona ga moe ekstradirati (izruiti) dravi iz koje je pobjegao.Medjutim ekstradicija nije postala pravilo opeg MP.Najee je prisutna u praksi kao proizvod nekog dvostranog ugovora,a prema definiciji ona je formalno pravni proces koji se sastoji od nekoliko faza preko kojih jedna drava predaje drugoj dravi neku osobu u cilju primjene zakona.Uesnici u tom procesu su suverene drave a objekt ekstradicije je osoba.Iz tog razloga ekstradicija je medjun.institut u kojem uestvuju 2 subjekta.Razlog ekstradicije moe biti formalno pravni ali je uvijek u interesu osjeaja sigurnosti u borbi protiv medjun.kriminala.Iz tog razloga ekstradicija ni na kakav nain ne dovodi u pitanje suverenitet drave.Djela politikog kriminala nisu obuhvaena ekstradicijom.To podrazumijeva da ekstradicija podlijee primjeni medjun.standarda u zatiti osnovnih ljudskih prava.Kao to smo naveli pravni osnov ekstradicije uvijek je sadran u nekom ugovoru i bez njega ne postoji obaveza izvrenja ekstradicije.Uz ugovor ekstradicija moe biti izvrena po osnovu kurtoazije ili utivosti zatim reciprociteta te unutranjih prepisa drave.Ugovori o ekstradiciji mogu biti dvostrani i viestrani,a mogu se izraavati primjenom dvaju metoda.Prvi metod sastoji se u nabrajanju KD koja su obuhvaena ekstradicijom,a drugi moe u ugovoru sadravati sistem eliminacije neke drave poput SAD i Francuska koje pribjegavaju ekstradiciji iz tradicionalnih razloga a esto i politikih.Ipak najea je ekstradicija utvrdjena unutranjim propisima.Ovaj nain je posebno razvijen u Engleskoj i skandinavskim zemljama. Medjunarodne pravne pretpostavke za provedbu ekstradicije su: 1. Da je drava koja trai ekstradiciju nadlena za presudjenje KD koje se bjeguncu stavlja na teret, 2. Da je drava nadlena u odnosu na osobu za koju se trai ekstradicija, 3. Da e ekstraditirana osoba biti predana sudskom organu. Postupak za izruenje osobe pokree se na zahtjev drave moliteljice i dostavlja se diplomat.potom dravi u koju se sklonila osoba.U odredjenim sluajevima do ekstradicije moe doi na osnovu bilateralnog kontakta. Medjunarodna zatita ovjeka Zatita ovjeka spada u domen zatite ljudskih prava i osnovnih sloboda.Ona se osigurava unutranjim i medjun.pravom.Dok je ranije unutranje pravo bilo dominantno nakon 2.svj.rata tu ulogu preuzima MP.Iako Povelja UN po pitanju medjun.zatite prava ovjeka ne pridaje poseban znaaj nego to pravo formulira u ciljevima Povelje.Ipak zahvaljujui njoj nastali su svi temeljni dokumenti MP zatite ovjeka. Opa deklaracija o ljud.pravima od 10.12.1948.sadri gradj.i polit.prava te u manjem obimu socijalna,ekonomska i kulturna prava.Ova Deklaracija
60

uticala je na kodifikaciju i progresivan razvoj MP,dovela je do nastanka Comunis opinio iuris ime je doprinijela do nastanka Opih pravnih naela. 1966.godine usvojena su 2 dokumenta koja imaju izuzetan znaaj u oblasti medjun.zatite ovjeka,a to su: Medjunarodni pakt o ekonomskim,socijalnim i kulturnim pravima, Medjunarodni pakt o gradj.i politikim pravima. Ova dva pakta doprinijela su daljem razvoju obiajnog prava u ovoj oblasti to u osnovi predstavlja kodifikaciju koja sama po sebi iskljuuje obavezu pristupanja drava ovim dokumentima.Tako dokumenti obavezuju tree drave,pa s obzirom da oni djeluju erga omnes nesumnjivo predstavljaju progresivan razvoj MP.Medju ljudskim pravima iz medjun.dokumenata izdvojila su se Pravila koja predstavljaju imperativne norme MP,a ta Pravila su slijedea: 1. Temeljna prava ovjeka na ivot,integritet,slobodu i dostojanstvo,ija povreda predstavlja zloin prema MP, 2. Sloboda od diskriminacije ljudi po rasnoj,vjerskoj ili nacionalnoj osnovi,takodje je norma ius cogens, 3. Pravila kojima su uredjena gradj.i polit.prava svakog pojedinca a koja se ne smiju uskratiti ni u posebnim okolnostima ,kao to su neposredna ratna opasnost i ratno stanje. Posebno mjesto pripada upravo ovim pravima jer je ocijenjeno da se ona upravo najvie kre samovoljom u tim okolnostima.Normama ius cogensa obuhvaena su : Pravo potivanja drugih lica,Javnog zdravlja i morala,Prava kojima se titi sloboda izraavanja i sindikalnog udruivanja.Normama obiajnog prava koje su proizale iz Medjun.pakta o ekonom.,socijal.i kultur.pravima formirani su ciljevi koje bi drave trebale ostvariti preko instrumenata koje same donose u oblasti socijalne i ekonomske zatite,kultur.razvoja i ukupnog blagostanja. U osnovi medjun.zatita ovjeka imala je 3 razvojne etape pa se moe govoriti o pravima 3 generacije: Generacija gradjan.i polit.prava, Generacija u koju spadaju ekonomska,socijalna i kulturna prava, Trea generacija u koju spadaju Pravo na mir,Ekonomski razvoj i Zdravu okolinu. Sve do sada usvojene konvencije o medjun.zatiti ovjeka imaju univerzalni karakter.Znaajno je takodje spomenuti da su obaveze iz ovih konvencija tokom vremena iz njihovog nastanka ostvarile regionalan pristup.To se najbolje vidi po Univerzalnoj konvenciji i zatiti temelj.prava i osnov.sloboda kojom se garantira zatita gradj.i polit.prava.Danas zahvaljui Evrop.konvenc.gradjani drava lanica Vijea Evrope koje su ratificirale konvenciju,imaju pravo podnositi protiv vkastite i dr.drava.Neke od univerzalnih konvencija koje su usvojene u okviru UN predvidjaju obaveznu
61

nadlenost Medj.suda pravde u Hagu po pitanju tumaenja i primjene konvencija.U sluaju da neka drava u sluaju krenja medjun.obaveze iz oblasti zatite ovjeka tui drugu dravu,tada je ona duna prije podnoenja tube pristupiti pregovorima s tom dravom.Znaajno je napomenuti da u sluaju spora drava koja je podnijela tubu ne mora biti oteena strana,niti se tuba mora odnositi na njene gradjane.Dovoljno je samo dokazati krenje medjun.obaveze od strane drave,a ne krenje obaveze kao uzrok nastanka tete.Na ovaj nain nastoji se doprinijeti veoj zatiti ljudskih prava i izvan njene jurisdikcije. Medjunarodna zatita manjina U vezi zatite etnikih i vjerskih manjina pozitivno ope MP razliiti je regulisalo tu zatitu.Nakon 2.svj.rata Opa skuptina UN je 1948.jednom rezolucijom zatraila od Ekonomskog i socijalnog vijea razmatranje pitanja poloaja nacionalnih manjina.Odredjenu zatitu dala je Konvencija o genocidu koja je stupila na snagu 1951.,ali je to bila nedovoljna zatita u odnosu na diskriminaciju i zabranu nad rasnim,etnikim i vjerskim skupinama.Nedostajala je obavezna snaga kao normativni izraz zatite prava svih ljudi.Iskustva iz prolosti upuuju samo na pokuaje normiranja prava nacional.manjina.Prvi pokuaj dogodili su se na Bekom kongresu 1815.kada su Pruska .Austrija i Ruska carevina stale na stanovite da se zatite manjine u njihovim dravama ali samo po osnovu njihovih vjerskih osobenosti,dok nacionalna obiljeja nisu normirana.Korak dalje uradjen je na Brelinskom kongresu 1878.ali pitanje zatite nacional.manjina nije otilo dalje od njihovog vjerskog poloaja.Historijske korake naznake savremene institucionalne zatite prava manjina nalazimo u Savjetodavnom miljenju Stalnog suda medjun.pravde o manjinskim kolama u Albaniji 1935.Ozbiljniji pokuaj u pravnom definiranju poloaja nacional.manjina uinjeni su nakon to se poeo uspostavljati odnos izmedju faktike i pravne jednakosti.U mnogim dravama regulisanje prava nacional.manjina bilo je samo formalne prirode i predstavljalo je veliki raskorak izmedju proklamovanog i stvarnog.Ustavne garancije ne zadovoljavaju potrebe manjinske zatite. Po pitanju zatite manjinskih prava suverenitet i teritorijal.integritet mogu biti dovedeni u pitanje zbog nepotivanja manjinskih prava iz razloga to nezadovoljstva manjina budu izraena zahtjevima za autonomijom,a zatim i otvorenim zahtjevima za secesiju. Strah od manjina osnovni je problem njihove nedovoljne zatite.Vjerovatno je to glavni razlog to ne postoji imperativna norma koja bi manjinama garantovala politiku i teritorijalnu autonomiju,pod kojom se podrazumijeva poloaj u kojem manjina nezavisno od drugih gradjana i naroda uiva posebna prava.Jo uvijek nije pronadjena adekvatna definicija manjina.U izvjetaju koji je podnio Franesko-Kapototi Dodromitetu UN-a,za spreavanje diskriminacije
62

i zatitu prava manjina navedena je slijedea definicija Nacionalna manjina predstavlja grupu pojedinaca koja je numeriki manja u odnosu na ostatak populacije jedne drave,koja se nalazi u nedominantnoj poziciji i iji lanovi kao dravljani drave imaju izvjesne karakteristike etnike,jezike,religiozne razliite od ostatka populacije i pokazuju makar implicitno osjeaj solidarnosti u cilju ouvanja njihove kulture,tradicije ili jezika. U nekim dravama kao npr. u vajcarskoj postoji koncensus politike volje ime je ouvano politiko jedinstvo proizalo iz etnikih,religijskih i jezikih razloga. U Francuskoj politiki koncept nacije podudara se sa dravom koja je zasnovana na ideji gradjanina.Tog gradjanina karakterizira jednakost prava ali se preko njega lome interesi i sukobi vlasti.Francusko shvatanje nacije je naglaeno politiko i ono negira postojanje etniciteta.Pojam nacije vezuje se za dravljanina odnosno gradjanina.Jo gora situacija je u Bugarskoj gdje je i danas zabranjeno postojanje manjina.Nacionalne manjine ukoliko ne participiraju u ostvarivanju politikih vrijednosti dravne organizacije uvijek ispoljavaju zahtjev za autonomijom.Neke manjine su uspjele ostvariti manjinska prava evolutivnim demokratskim promjenama,dok su druge to nastojale ostvariti gradj.neposlunou koja slui manjini kako bi protestirala protiv nepravde i svoje tumaenje osnovnih prava ovjeka usmjerila na 3 adresata.Prvi je pripadnici veine,drugi je zakonodavna vlast,a trei su sudije ustavnog suda. Najbolji poloaj manjine je osiguran u Finskoj posebno po pitanju vedske manjine i romskih zajednica.Normativno ali ne i stvarno manjinama je garantiran status u Ustavu u Ukrajini i Madjarskoj ,dok panija, Njemaka, Danska, vedska, Velika Britanija i Austrija nisu ustavima obuhvatile poloaj manjine.One su ustavnim garancijama osigurale jednakost i nediskriminaciju pred zakonom i uivanje istih gradj.i polit.prava svim dravljanima bez obzira na jezik,rasu i religiju. Problematika nacional.manjina ipak je limitirana iz razloga to ona moe dovesti u pitanje suverenitet i teritorijalni integritet drave.Od 1990.regionalni razvoj Pravila o zatiti manjina u okvitu evrop.institucija mnogo je bolji od onih na svjetskom nivou,poev od evrop.konvencija pa sve do Evropske povelje o regionalnim jezicima i jezicima manjina iz 1992.i Okvirne konvencije za zatitu prava nacional.manjina iz Strasbura od 1995. U dravama lanicama Vijea Evrope osiguran je mnogo vei nivo zatite nacional.manji na u okviru vladavine prava i teritorijalnog integriteta drava.to se tie svjetske normativne uredjenosti ona i dalje zaostaje u odnosu na regionalnu zatitu u Evropi. U okviru Svjetske organizacije usvojena je Deklaracija o pravima osoba koje pripadaju nacionalnim ili etnikim,odnosno vjerskim i jezikim
63

manjinama od 1992.Medjutim paradoksalno je da jedan tako znaajan dokument nije definirao svog krajnjeg adresata,ak mnogo vei nedostatak predstavljaju odredbe iz kojih bi proizale obaveze kojima bi se garantirale etnike,jezike i vjerske slobode.Deklaracijom se samo izraava stav medjun.zajed.o pitanjima prava zatite nacional.manjina.Navedeni su samo medjun.standardi bez ijedne norme ius cogens.Manjinama se Deklaracijom kroz upotrebu jezika osigurava uee njenih pripadnika u sudskim postupcima na jeziku manjine,osnivanju udruenja,sloboda komuniciranja s pripadnicima iste skupine,prekogranini kontakti itd.Moe se zakljuiti da medjun.pravo u pogledu zatite prava nacional.manjina djeluje savjetodavno.Veoma stidljivo nastoji se preporuiti nacionalnim zakonodavstvima da nastoje privilegirati nacionalne manjine i izloiti ih tzv.pozitivnoj diskriminaciji.Na taj nain ispoljavaju se nastojanja da drava postane zajednica gradjana.Radi se o zahtjevu za etnikim posebnostima koje se odnose na tradiciju,nacionalnu fizionomiju drave u kojoj bi svak izrazio svoje posebnosti i doprinio razvoju kulture,jezika,religije. Medjutim kako bi etnike i vjerske skupine pod jednakim uslovima uivale potrebna prava neophodno je de lege ferenda ostvariti 5 osnovnih prava: 1. Pravo na opstanak, 2. Pravo svih grupa i njihovih pripadnika na jednakost, 3. Odgovarajua zastupljenost svih grupa u politikom odluivanju, 4. Pravo na slobodu upotrebe jezika u privatne svrhe, 5. Pravo na vlastite institucije. Medjunarodna pravna zatita ima u vidu procenat manjine u ukupnom stanovnitvo.To se vidi po zahtjevu na odgovarajuu zastupljenost svih grupa u polit.odluivanju.S druge strane vano je napomenuti da je drugaija situacija kada manjinska grupa ini brojanu veinu u odnosu na stanovnitvo tog podruja.Neminovno se tada namee potreba osiguranja teritorijalne samouprave sa zakonodavnom,izvrnom i sudskom vlau i regionalnim policijskim snagama.Jednom reenicom kazano nacional.zastupljenost u svim organima mora odg.nacionalnim proporcijama stanovnitva u tim podrujima. Krivina odgovornost pojedinca Medjunarod.krivino pravo nije kodificirano kao unutranje krivino pravo.Dok u unutranjem krivi.pravu postoje tano razradjeni instituti i postupci utvrdjivanja krivi.odgov.pojedinca kao i krivinih djela za koja postoji krivina odg.Medjunarodno kriv.pravo je samo kodificiralo medjun.krivina djela kojima se ugroava opi interes medjun.zajednice ali je i u tom sluaju do sada kanjavanje prepustilo dravama.Izuzetak je osnivanje Medjun.krivinog suda u Nirnbergu gdje se sudilo za zloine koje su poinili
64

nacisti u toku 2.svj.rata.Takodjer izutetak predstavlja osnivanje suda za ratne zloine poinjene u Ruandi i bivoj Jugoslaviji.Na kraju potpuni napredak u ovoj oblasti ostvaren je osnivanjem Medjun.krivinog suda. U teoriji MP u vezi odgovornosti etimoloki se ono postavlja u odnosu na obine medjun.delikte i u odnosu na medjun.zloine.Uglavnom je bio zastupljen teritorijalni princip koji je istina dalje dominantan,iako su usvojena 2 principa: Zatitini princip, Princip univerzalnosti. Sluaj Lotus iz 1927.ukazao je da teritorijalni princip nije apsolutan ali se on i danas primjenjuje kod otmice aviona.S sruge strane princip univerzalnosti svoju primjenu ima kod krivinih djela piratstva.Po njemu svaki lan medjun.zajednice ima pravo progona i kanjavanja pirata.Takodjer ovaj princip primjenjuje se kod najteih oblika zloina gdje svak ima pravo da goni izvrioca.Domai sudovi mogu se proglasiti nadlenim ukoliko je drava lanica neke konvencije koja taj zloin zabranjuje.Medjutim ukoliko krivino djelo i pored toga to je drava lanica neke konvencije nije propisano njenim zakonom,drava se moe proglasiti nadlenom. to se tie medjun.krivi.djela ona su uglavnom sadrana u konvencijama koje su usvojene 1949.i po kojima odgovornost pojedinca poiva na Opem obiajnom MP.Sadraj nedozvoljenih krivi.djela uglavnom je ukomponiran u konvencije i Statute Medjunarodnih krivinih sudova.Rimski statut medjun.krivi.suda predvidja komplementarnu nadlenost tog suda i sudova drava stranaka. Medjun.krivi.sud nadlean je za KD zloine protiv ovjenosti, ratnih zloina,genocida i agresije.U kategoriju najteih KD nadlenost za postupanje Medjunarodnog suda ograniena je ratione temporis.To znai iskljuivo na djela koja su poinjenja nakon stupanja na snagu Statuta medjun.kriv.suda.Oigledno Statut poiva na opim principima kriv.prava i zabranjuje retroaktivnu primjenu.Najvea kazna koju moe izrei sud je doivotni zatvor.Sud broji 18 lanova i oni imaju mandat 9 godina,a slubeni jezik suda su francuski i engleski.Drave stranke ovog suda mogu se izuzeti od sudjenja prvih sedam godina. OBJEKTI MEDJUNARODNOG PRAVA Prostor dravnog podruja,teritorijalna suverenost drave Teritorija neke drave je trodimenzionalan prostor i ona se sastoji od zemnje sa podzemljem,vode u to spadaju: rijeke,jezera i pomorske teritorijalne vode,zatim od zraka kao prostora iznad zemljine povrine. Neki teoretiari MP u dravni prostor ukljuuju brodove na otvorenom moru,avione u letu,pritom im nazivaju fiktivnim dijelovima teritorije.Ovakvo

65

stajalite je potpuno neispravno jer se ne radi o suverenitetu teritorije nego o pravu drave. Pojedini dijelovi teritorijalnog podruja nisu odvojivi od dravne teritorije iz razloga to zemljina utroba,zatim vodene povrine i zrani prostor iznad zemlje dijele sudbinu suhozemne teritorije.Izuzetak u tome su granine rijeke koje svojim tokom mogu biti dodijeljene drugoj dravi u cijelosti,a zatim njihovo podruje. Na dravnom teritoriju u pravilu moe postojati samo jedna suverena vlast.Izuzetak predstavlja uspostava koimperijuma ili zajednike vlasti dvije ili vie drava.Danas ovaj oblik nije nigdje zastupljen i pravna priroda dravne teritorije polazi od stanovita MP po kojem se uspostavlja pravni okvir i nadlenost drave na teritorijalnom podruju.Time je teritorija jedan od konstituvnih elemenata njenog subjektiviteta u MP.Ona je injenica koju MP prihvata kao objektivnu. U okviru teritorija zrani i morski prostor su akcesori(zavisni dijelovi)kopna.Oni sami za sebe ne mogu biti predmetom sticanja i otudjenja ukoliko uz njih nije obuhvaeno i kopno.Danas u Medjun.zajednici osim prostora otvorenog mora i medjun.zone morskog dna i podzemlja,svi ostali prostori su podijeljeni izmedju suverenih drava.Takodjer u prostorima vanjskog morskog pojasa ,epikontinentalnog pojasa i privrednog pojasa drava ima samo neka prava i iurisdikciju ali nema postpunu suverenost ,osim unutranjih voda i teritorijalnog morskog pojasa, koji nisu dijelovi teritorija obalnih drava.Na iskljuivom dravnom podruju drava vri svoju suverenu vlast. Teritorijalno podruje je objekat MP i svaka drava na njemu uiva teritorijalni suverenitet.Teritorijalni suverenitet je skup nadlenosti koje drava uz pomo svojih organa vri na svome dravnom podruju.Ono se sastoji iz 2 oblika vrenja: 1. Sveobuhvatno vrenje suvereniteta ili punoa vlasti. 2. Efektivnost ili iskljuivo vrenje svoje vlasti. Oba ova principa ograniena su Pravilima MP. to se tie sveobuhvatnosti vlasti ona podrazumijeva da drava na svome podruju vri sve funkcije koje su ustavom predvidjene.Ona za cjelokupno podruje donosi i izvrava zakone i organizira sudsku i lokalnu upravu.U donoenju zakona drava je potpuno slobodna ali njima ne smije tetiti interesima suverenih drava i medjun.zajednice.Posebno se to odnosi na piatnje ljudskih prava koja predstavljaju imperativne norme.Pod sudsku iurisdikciju drava moe staviti svakog gradjanina i pravnu osobu na svom podruju.Uz teritorijalnu drava vri i personalnu suverenost ali samo nad dravljanima kada se nalaze na teritoriju drzge drave. to se tie naela ili oblika iskljuivosti vrenja vlasti ono podrazumijeva da na teritoriju drave ne moe postojati nikakva druga vlast.Ovaj oblik je proizaao iz naela suverene jednakosti drava koje je sadrano u Povelji.Prema njemu drava je legitimirana da se suprostavi djelovanju vlasti neke druge
66

drave na svom podruju.Izuzee u postupanju drave nad osobama koje nisu njeni dravljani, a koje su djelovanje ostavrili u toj dravi,odnosi se na pripadnost medjun.snaga i stranih misija u toj dravi. Posebna ogranienja teritorijalnog suvereniteta jesu ona koja su sadrana u medjun.ugovorima ili koja se tiu medjun.slunosti.Ta ogranienja nisu vezana za cijelo podruje nego se najeeodnose na jedan n jegov dio. Dravne granice Dravne granice su ravni koje dijele podruje dvaju drava ili podruje jedne drave od slobodnog ili otvorenog mora ukljuujui tu zrani prostor i zemljinu utrobu.Dok su razgranienja sredozemne teritorije trajno utvrdjena i ne mogu se mijenjati jednostranom odlukom drave dotle su pomorske granice podlone promjenama.Promjene pomorskih granica mijenjaju se zavisno od irine teritorijalnog mora koju drava sama odredjuje svojim unutranjim aktima.Sredozemne granice vertikalno razdvajaju prostor dviju drava,dok granice na moru i u zraku razgraniavaju prostor u odnosu na prostranstva koja predstavljaju res comunis-ope zajedniko dobro. Granice u odnosu na suverene drave nazivaju se medjunarodne granice,a u odnosu na more nacionalne granice.Moramo imati u vidu da su granice vertikalna ravan koja razdvaja teritoriju i prostor,a da je granini pojas horizontalna ravan koja je postavljena u odredjenoj duini i irini. Pravna priroda medjun.granica podrazumijeva dvostruke obaveze drave.Te obaveze su: 1. Potivanje granica drugih drava, 2. Zatita granica vlastite drave svim dozvoljenim sredstvima,ukljuujui i vojnu silu. Granice se dijele na prirodne i vjetake.U sluaju da granica pada tokom rijeke,ukoliko rijeka nije plovna tada granica pada sredinom korita koja predstavlja sredinu izmedju obala susjednih drava.Ako rijeka ima vie kanala ili rukavaca tada se usvaja linija srednjeg rukavca.Kod plovnih rijeka granina linija se odredjuje prema talvegu koji predstavlja tehniki termin i on oznaava nizvodno podruje.On se u pravu odredjuje na 2 naina: 1. Kao linija najvee dubine rijeke, 2. Kao glavni plovni tok glavne struje koja se koristi za nizvodni saobraaj. Da se zakljuiti da se granica na rijekama odredjuje prema principu geometrijske sredine neplovnog toka rijeke i prema principu talvega.Oba ova principa predstavljaju polaznu osnovu za podijeljeno koritenje rijeke izmedju susjednih drava. Kod graninih jezera primjenjuje se princip pravine raspodjele.Manja jezera se dijele na jednake dijelove,a vea jezera se dijele tako to se sporazumno odredjuju teritorijane vode koje pripadaju pojedinim graninim dravama,a
67

ostatak jezera se odredjuje za slobodnu plovidbu.Vjetake granice su imaginarne,geometrijske ravne linije koje slijede geograf.meridijan ili paralelu,ili se kao linije vuku na drugi nain.I ove granice se na terenu moraju obiljeiti. Naelo uti possidetis iuris Ovo naelo je nastalo kao posljedica sukcesije i znai nepromjenljivost dravnih granica osim u sluaju postojanja suprotnog sporazuma.Ono podrazumijeva da ukoliko izmedju novih drava sljednica nema drugaijeg sporazuma linija razgranienja unutar drave prethodnice koja je bila na snazi na dan sukcesije drava postaje njihova dravna granica prema MP. Presuda Medjun.suda iz 1986.o granicama izmedju Burkine Fasoa i Malija proglasila je naelo uti possidetis,naelo opeg MP i ono nema domaaj imperativne norme.Ovo naelo se moe primjeniti i kod odredjivanja morskih granica.Utvrdjivanje granica sastoji se od 2 faze: 1. Deliminacija,odredjivanje granine linije u medjunarod.ugovoru putem definiranja i opisivanja (descriptio) na osnovu geograf.karata i dr. dokumentacije.Ovaj posao obavlja se na diplomat.nivou i najee na mirovinskim konferencijama, 2. Demarkacija,ona predstavlja operaciju koja se izvodi na terenu i neposredno se sprovodi od mjeovitih komisija.Demarkacija se implementira u ugovoru o granici do kojeg se dolo na konferenciji.Provedbu vre mjeovite komisije koje lociraju i obiljeavaju graninu liniju postavljanjem graninih stubova koji se kontroliraju svakih 5 godina. Sticanje podruja Moe ae rei da su instituti koji su vrijedili u rimskom pravu,akoji su se odnosili na sticanje posjeda i vlasnitva,preuzeti i u MP.Kao to se i tad zahtijevalo za posjed je potrebno dranje posjeda,vrenje efektivne vlasti nad posjedom (corpus) ,kao i namjera da se posjed zadri (animus posidendi).Potpuno isto kao i u sluaju nastanka novih drava tako i u sluaju postojeih drava,posjed i vlasnitvo nad teritorijalnim podrujem moe se stei na 2 osnovna naina: 1. Originarni, 2. Derivativni Originarni nain podrazumijeva da u trenutku sticanja podruja teritorija nije nikome prethodno pripadala,odnosno nije imala titulara. To bi znailo da je bila terra nulius.Ovakav nain sticanja vlasnitva odavno nije mogu jer je nznaio okupaciju niijeg podruja.Takva teritorija danas ne postoji.

68

Derivativni nain sticanja podruja podrazumijeva prethodnog draoca.Postoji vie naina na koji se moe stvoriti podruje nove drave ili proiriti teritorija ve postojee drave. Osnovni oblik ovog naina sticanja teritorija je ustup ili cesija.Ono znai ustupanje dravnog teritorija jedne drave drugoj dravi putem medjun.ugovora.Ovim nainom je Rusija prodala Aljasku SAD 1867.,takodjer to isto je uradila panija kada je 1805.prodala Karolinska ostrva Njemakoj.Savremeno MP ustup poznaje ali na potpuno drugaijim osnovama.Razvijeni oblici demokratije podrazumijevaju da je cesija po osnovu ustupanja dravne teritorije mogua,ali bi ona zahtijevala plebiscitarno izjanjavanje itavog stanovnitva.Takvo izjanjavanje ne bi se moglo automatski primijeniti nego bi se zahtijevao sporazum izmedju drava i medjunarodnu potvrdu.Razlog za cesiju moe biti utemeljen na nekoj protuinidbi a moe biti i u sklopu razmjene teritorija. Po pitanju uveavanja teritorije istorijskim naslovima MP smatra da je takvo danas neto nemogue.U poredjenju sa institutima rimskog prava radilo bi se o odraju ili okupaciji i on bi bio potpuno sporan jer bi zahtijevao savjesnog draoca teritorije u duem vremenskom periodu,koji nije ometan od strane drave titulara,a koji ima namjeru da zadri teritoriju.Dakle ovaj oblik sticanja podruja zasniva se na odsustvu protesta bilo drave iju teritoriju dralac posjeduje,bilo protesta medjun.zajednice.Za razliku od gradj.prava MP za ovaj oblik sticanja teritorije nema saglasnost o periodu potrebnom za nastanak odraja.U odnosu na okupaciju,kao to smo pomenuli koja je zastarjeli oblik sticanja vlasnizva nad teritorijom,kada bi bila mogua npr.zbog odustajanja neke drave od vlasnitva na odredjenom podruju,MP bi zahtijevalo ispunjenje slijedeih uslova: 1. Da je okupacija izvrena od strane drave a ne privatnih lica, 2. Da je teritorija u momentu okupacije terra nulius, 3. Da je uzimanje teritorije faktiko,a ne fiktivno, 4. Da o okupaciji teritorije okupator mora obavijestiti medjun.zajednicu. U odnosu na uveanje teritorije prirodnim putem ili na vjetaki nain ono je mogue djelovanjem prirodnih pojava kao to je: odranjanje zemljita,stvaranje nanosa,promjenom toka rijeke i na dr.naina.I ovaj oblik postojao je u rimskom pravu a nazivao se acesio.U svim sluajevima kada se na ovaj nain uvea teritorija radi se o priratraju pri emu drava stie vlast nad uveanim podrujem.Medjun.pravo zabranjuje vjetako djelovanje kako bi se uveala teritorija.Vjetako djelovanje postojee teritorije omoguava promjenu njene strukture isuivanjem podruja,otapanjem itd.Na ovaj nain ali prirodnim putem znaajnu koliinu teritorije stekla je Holandija u periodu od 1500 1855. Sila kao sredstvo uveanja teritorije bila je poznata u rimskom pravu (subjugacija,develacija,pokorenje).Predstavlja zabranjen nain sticanja vlasnitva.Ranije se javljala u vidu aneksije prema kojoj je pobijedjena drava gubila teritoriju.Medjutim izriito je Poveljom UN zabranjeno sticanje podruja
69

neke drave ukoliko je posljedica prijetnje i upotrebe sile (miljenje br.3 Arbitrane komisije iz Mirovne konferencije o bivoj Jugoslaviji iz 1991.). Medjunarodna zatita rijeka i jezera Sve do Bekog kongresa 1815.,medjun.rijeke i jezera nidu uivale nikakvu posebnu zatitu.Uglavnom su ti objekti bili uredjeni nacionalnim zakonodavstvima.Kao i za dr.teritorije uglavnom su nastajali sukobi za koritenje rijeka i jezera.Prvi ugovori izmedju susjednih drava utvrdjivali su pitanje ribolova,plovidbe pa ak brana i ustava. Beki kongres donio je Opa pravila o plovidbi na medjun.rijekama.I danas se ta pravila smatraju osnovama rijenog prava.Pravila su ustrojena na Bekom kongresu,ni tada a ni danas nisu se mogla primjenjivati bez zakljuenja ugovora.Odredbe tih Pravila bile su samo pravni osnov,a nain koritenja rijeka i jezera proizilazio je iz Ugovora. Dalji razvoj MP u ovoj oblasti desio se nakon 1.svj.rata zakljuenjem Versajskog sporazuma.Njim je uredjena slobodna plovidba ali pitanja nisu podrobno definirana pa je 1921.odrana Medjun.konferenc.u Barceloni na kojoj je uestvovalo 40-tak drava.Najvei domet te konferencije jeste uvodjenje reciprociteta u reimu medjun.plovidbe nacional.rijekama.Konvencija koja je tada usvojena nije bila prihvaena od veine drava pa je izostala njena un iverzalna primjena.Konvencija podrazumijeva razliite mogunosti upravljanja medjun.rijekama od strane pojedinih drava zavisno od toga kolikim rijenim podrujem drava raspolae.Konvencija se i danas primjenjuje od strane drava koje su je ratificirale,a njena osnovna Pravna pravila su slijedea: 1. Sloboda plovidbe za brodove pod zastavom svih drava, 2. Plaanje taksa samo za stvarne usluge, 3. Obaveze u odnosu na drave sa rijenom obalom koje mogu biti namijenjene za odravanje plovnosti rijeke, 4. Naini upravljanja rijenom plovidbom utvrdjeni su tak9o da njima raspolae pojedinano svaka drava u zoni svoje obale,regionalno svaka drava koja raspolae obalom i medjun.upravljanje koje podrazumijeva i drave bez rijene obale. Koritenje medjun.rijeka u neplovidbene svrhe ima izuzetan znaaj.On je prije svega ekonomski.Medjutim sve do danas nisu usvojena Pravila koja se odnose na individualno koritenje rijeka i jezera.Ustanovljeno je openaelo po kojem koritenje medjun.rijeka na svojoj teritoriji ne moe biti niim ogranieno niti na tetu susjednih drava.Medjutim ovakvo pravilo je previe openito i relativno to reimu koritenja medjun.voda moe stvoriti brojne dileme,zbog toga ono predstavlja samo pravni osnov zakljuivanja ugovora.Medjunarodno pravo usvaja naelo pravinosti koritenja medjun.voda ali ono jo nije steklo domaaj opeg obiajnog pravnog pravila.

70

Zrani prostor Nauka MP zapoela se je baviti pitanjima MP zatite i regul.zranog prostora tek poetkom 20.st.To je trea dimenzija teritor.podruja i u nauci MP taj prostor nije na jedinstven nain regulisan. Teorija i doktrina razliito tumae njegovu medjun.pravnu prirodu.Neka shvatanja idu dotle da zrani prostor smatraju iskljuivim suverenitetom drave,a neka ga opet tretiraju kao prostor neogranoene slobode.Medjutim od poetka ovih rasprava zrani prostor se smatra suverenitetom drave iznad koje se prostire.Tako je nastalo zrano pravo koje ima svoj javno pravni i privatno pravni oblik. Privatno pravni oblik se odnosi na komercijalni aviosaobraaj i on je regulisan bilateralnim sporazumom izmedju drava.Polazni osnov za njegovu regulaciju je reciprocitet.Medjutim medjun.org.su rijeile tehnika pitanja civilnog zrakoplovstva.U tome je najvei doprinos Medjunarod.org.za civilno vazduhoplovstvo (ICAO).Medjunarodne norme u oblasti civilnog zrakoplovstva dopunjene su normama iz nacionalnih zakonodavstava.Tako se mogu istai slidei izvori medjun.zrane plovidbe: 1. Medjunarodni ugovori (dvostrani i viestrani ), 2. Tehnika pravila koja je usvojila Medjun.agencija za civil.zrakoplovstvo, 3. Unutranje norme drava, 4. Sporazumi izmedju kompanija i drava ili izmedju aviokompanija. Najzanaajniji MP akt u ovoj oblasti je ikaka konvencija kojaje nstala na principu suvereniteta.Ona je u sebi sadrala i Pravila koja se odnose na zrani prostor iznad teritorijalnih voda,posebno teritorijalnog mora.Neovlateni preleti zranog prostora prema ovoj konvenciji predstavlja povredu teritorijalnog suvereniteta drave preko koje se prelijetanje izvodi.Medjutim konvencija je predvidjela da se avioni koji udju u tudji zrani prostor ukoliko zu civilni prui sva neophodna pomo kao i slijetanje nu sluaju potrebe.S druge strane vojni avioni ukoliko udju u tudji zrani prostor rizikuju da budu oboreni.Pod okriljem Medjun.org.za civilno zrakoplovstvo (ICAO) donijete se 3 konvencije: 1. Konvencija o krivi.i dr.aktima izvrenim u avionu,donijeta u Tokiju 1960,stupila na snagu 1969., 2. Konvencija o suzbijanju protuzakonite otmice aviona,usvojena u Hagu 1970., 3. Konvencija o suzbijanju protuzakonitih akata usmjerenih protiv sigurnosti nacionalnih zrakoplova,Mintreal 1971. Svemirski prostor S obzirom da je zrani prostor sastavni dio teritorije na kojem se prostire suverena vlast,svemirski prostor je prostor na kojem drave nemaju

71

suverenitet.To je kozmiko prostranstvo koje slui kao ope dobro ovjeka i pradstavlja res comunis omnium. Ugovorom o naelima djelatnosti drava u oblasti istraivanja i koritenja svemira od 10.10.1967.utvrdjeno je da svaka drava ima pravo koritenja svemira u naune i dr.svrhe.Medjutim tim ugovorom nisu odredjene granice izmedju svenirskog i zranog prostora.U teoriji MP postoje 2 suprotne doktrine po ovom pitanju. Prema prvoj doktrini povlaenje granine linije predstavlja najvanije pitanje za sva ostala pravna pravila koja je neophodno donijeti radi koritenja svemira (ratione loci ). Druga doktrina polazi od toga da je razgranienje zranog i svemirskog prostora funkcionalno a ne fundamentalno pitanje.Po njoj to je pitanje koje iskljuivo zavisi od mogunosti i aktivnosti lansiranog objekta (rationi materia). Najvei broj teoretiara i strunjaka za oblast kosmikog prava smatra da granice izmedju zranog i svemirskog prostora treba biti odredjena u rasponu od 20 800 km.Medjutim oigledno je da je svemirsko pravo jo uvijek u razvoju a Centar za izgradnu pravnih pravila jo uvijek se nalazi u organizaciji UN. Optra skuptina se u pogledu svemira izjasnila Preporukom upuenom Komitetu za miroljubivo koritenje svemira da se u donoenje pravila mora voditi rauna da on ostane ope dobro ovjeka.Kljuni problem zbog kojeg pitanje pravnog normiranja svemirskog prostora nije maklo sa mrtve toke jeste pitanje utvrdjivanja odg.za koritenje svemirskog prostora. MEDJUNARODNO PRAVO MORA U RAZVOJU Od ukupne povrine zemlje 70% njene povrine je pod morem.More se u geograf.smislu smatra cjelinom dok ga MP nauka dijeli na morsku oblast i na obalno more koje je sastavni dio dravne teritorije.Otvoreno more je morski prostor iznad nacionalne jurisdikcije i ono predstavlja dobro svih naroda.Medjunarodno pravo mora poiva na slijedeim izvorima: 1. Medjunarodni ugovori, 2. Obiajna pravna pravila, 3. Unutranji propisi (nacionalna zakonodavstva). U vrijeme Lige naroda Pravo mora uglavnom nije kodificirano i ono je i danas samo uslovno kodificirano,akon odranih konferencija o Pravu mora 1958,1960 i 1982.1958.godine na Konferenciji u enevi usvojene su 4 konvencije: 1. Konvencija o teritorijalnom moru i spoljnjem morskom pojasu,1964., 2. Konvencija o otvorenom moru 1962., 3. Konvencija o ribarenju i ouvanju biolokog bogatstva otvorenog mora 1966., 4. Konvencija o epikontinentalnom pojasu 1964.

72

More se dijeli na morske pojaseve,a oni u MP predstavljaju pravne institute koji su nastali diobom mora kao fizike cjeline.Osnovi razlikovanja morskih pojaseva predstavljaju obim prava koje ima pojedina obalna drava u pojasu sa kojim raspolae.Radi lakeg razumijevanja moe se prihvatiti da je pravo obalnih drava sukcesivno sve manje od kopna prema puini.To znai da obalna drava najvea prava uiva u pojasu mora koji se nalazi neposredno uz obalu a samim tim najmanja su joj prava u dijelu otvorenog mora i izjednaena su sa dravama koje ne izlaze na more.Stoga MP mora vri distribuciju nadlenosti obalnim dravama u dijelu pojaseva do otvorenog mora.Na otvorenom moru u cjelosti je iskljuiva nadlenost medjuna.jurisdikcije. Do 2.svj.rata Pravila o moru odnosila su se iskljuivo na morsku povrinu i nisu obuhvatala morske dubine i podzemlje ispod mora.Tek na 1.konferenciji UN 1958.Pravo mora je podijeljeno po morskim pojasevima.Konvencija o teritorijalnom moru i vanjskom pojasu utvrdila je suverenost obalne drave u njenom teritorijalnom moru.U vezi vanjskog pojasa konvencija je utvrdila da je on dio otvorenog mora u kojem obalna drava moe vriti carinski nadzor.Najvea irina tog pojasa iznosi 12.morskih milja od polazne linije od koje se mjeri irina teritorijalnog mora.Ova konvencija nije prihvaena iz razloga to se drave nisu mogle usaglasiti oko irine teritorijalnog mora. Mnogo vei domet u progresivnom razvoju MP ostvarila je Konvencija o epikontinentalnom pojasu.U njoj je propisano da obalna drava nad epikontinentalnim pojasom vri suverena prava radi istraivanja i iskoritavanja njegovih prirodnih bogatstava.Po konvenciji je more iznad epikontinentalnog pojasa dio otvorenog mora.U epikontinentalnom pojasu drava nema potpuni teritorijalni suverenitet kao to ga ima u teritorijalnom moru.Drava koja raspolae teritorijalnim morem ostvaruje suverena prava u produetku svog teritorijalnog mora.Svoj epikontinentalni pojas drava sama proglaava,ali nakon ove konferencije epikontinentalni pojas se razvio kao institut MP i vie nije zavisio od proglaenja drave koja raspolae teritorijalnim morem.Shvatilo se da je morsko dno i podzemlje produeni kopneni dio drave ispod mora.Medjutim suglasnost nije postignuta po pitanju vanjske granice epikontinentalnog pojasa.Bilo je propisano da taj pojas ini morsko dno i podzemlje prostora uz obalu izvan granice teritorijalnog mora do dubine mora od 200 m ili ak preko te granice ukoliko dubina vode doputa iskoritavanje podzemlja.Konvencija je ak i otocima davala pravo na epikontinentalni pojas.Najvei problem u pogledu ribolova nije rijeen ni ovom konvencijom kao ni konvencijom o ribolovu i ouvanju biolokih bogastava. Druga konferencija o Pravu mora bila je 1960.odrana u enevi.Pokuala je rijeiti irinu teritorijalnog mora i granice iskljuivog ribolovnog podruja.SAD i Kanada su predlagale da irina teritorijalnog mora bude 6 morskih milja,a da se na tu irinu nastavlja ribolovni pojas od jo 6 milja.To nije prihvaeno kao ni jedinstvena irina od 12 morskih milja jer tadanji SSSR nije priznavao irinu teritorijalnog mora obalnih drava veu od 3 morske milje.Smatralo se da bi
73

jedinstvena irina prouzrokovala probleme medjun.plovidbe jer bi za plovidbu ostali mnogi tjesnaci. Sve navedene probleme pokuala je rijeiti trea konferencija o pravu mora.Ona je zapoela svoj rad u Njujorku 1973.,a zavrila je svoj rad i neprekidno trajala do 10.12.1982.Potpisana je na Jamajci i poznata je kao Konvencija iz 1982.Najvee pomorske sile pristale su da se utvrdi irina teritorijalnog mora od 12 morskih milja,ali ona nije bila za sve drave.Izuzetak su bile one drave koje bi irinom teritorijalnog mora u irini od 12 morskih milja prouzrokovale tjesnace koji bi oteavali medjun.plovidbu,pa sz tjesnaci odredjeni da u svom najuem dijelu budu 24 milje. Na konferenciji je prvi put utvrdjeno pitanje tzv.arhipelakih voda.Te vode podrazumijevale su koritenje od strane drava koje imaju ostrva u svojim teritorijalnim vodama uz uslov da se u arhipelakim vodama osigura pravo tranzitnog prolaska i preletanja.Konferencija je takodjer utvrdila granicu vanjskog morskog pojasa na 24 milje od polaznih linija. Konvencija iz 1982.sadri 320 lanova i predstavlja progresivan razvoj opeg MP i ostvarila je veliki uticaj na razvoj Opeg obiajnog prava prije nego to je stupila na snagu,a stupila je 1984.godine.Njeni pojedini dijelovi potvrdju Pravila sadrana u enevskoj konvenciji iz 1958.Oni se odnose na pravni reim teritorijalnog mora,zatim vanjskog norskog pojasa i otvorenog mora.Jedan veliki problem konvencije iz 1982.jeste injenica da pojedine pomorske drave a prije svega SAD nisu pristupile ovoj konvenciji. U pravnoj diobi mora kao to se moe vidjeti osnovni parametar koji se primjenjuje u normiranju pojedinih morskih oblasti jeste tzv.Osnovna ili polazna linija.Od nje se mjeri irina teritorijalnog mora,zatim morski pojas,epikontinentalni pojas i iskljuiva privredna zona.Posredno posmatrano polazna osnovna linija slui kao kriterij za odredjivanje unutranjih morskih voda.Ona moe biti normalna i prava.Normalna linija predstavlja niske vode du obale.Ukoliko je obala razudjena horizontalno ili se u njenoj blizini nalazi veliki broj ostrva,obalnoj dravi je dozvoljeno povlaenje pravih polaznih linija.Te linije ne slijede liniju kopna i onu koja se protee na ostrva.Kao to emo vidjeti one povezuju krajnje isturene take niskih voda ili krajnje take kopna ostrva. S obzirom da je Konvencija iz 1982.uvela pojam arhipelakih voda samim tim utvrdjen je i pojam arhipelakih polaznih linija.Pod njima podrazumijevamo linije koje spajaju take koje su najisturenije na ostrvu i take nadvodnih ostrva na arhipelagu. Unutranje morske vode Pod unutranjim morskim vodama podrazumijevamo dijelove mora koji se nalaze iza polazne odnosno osnovne linije.To more ima potpunu vezu sa kopnom.U unutranje morske vode spadaju: ua rijeka,luki prostori
74

mora,zatvoreno more koje je smjeteno iza niza ostrva kao i ono koje je uvueno ili se nalazi na kontitentalnom pojasu kopna,zatim ono koje se nalazi iza granice niske vode (oseka),kao i ono koje je iznad najvieg nivoa mora (plima).Krae kazano unutranje morske vode obuhvataju morske zaljeve,ua i more iza polaznih ravnih linija. Po pitanju pripadnosti zaljeva morskim vodama treba naglasiti da obale zaljeva moraju pripadati iskljuivo samo jednoj pomorskoj dravi.to se tie Pravnog reima koritenja unutranjih morskih voda,treba znati da suverenitet obalne drave obuhvata unutranje morske vode ukljuujui i morsko dno,primorje i odg.dio zranog prostora iznad unutranjih morskih voda.Pravo koje obalna drava ima u unutranjim morskim vodama potpuno je jednako pravu koje drava ima na kopnu.Medjutim vrenjem prava koje suverene drave ostvaruju kao i univerzalna prava i interesi drugih drava podrazumijevaju da se u unutranjim morskim vodama osigura saobraaj brodova.Oni za vrijeme svog boravka u unutranjim morskim vodama potpadaju pod jurisdikciju obalne drave. Kada su u pitanju rijeke koje na svom uu ine unutraenje morske vode,Pravilo je da ako se rijeka direktno ulijeva u more da tada polazne linije predstavljaju pravac preko ua rijeke izmedju taaka koje ine liniju niske vode na njenim obalama.Medjutim ukoliko se rijeka rava na vie rukavaca tada se primjenjuju Pravila koja vae za zaljeve. Nadalje ukoliko se niz ostrva kao arhipelag nalazi uz obalnu dravu tada ta drava ima pravo da u unutranje morske vode uvrsti i prostor izmedju prave polazne linije koja spaja najisturenije take na ostrvima i na kopnu. Ravne polazne linije ne smiju se povlaiti na uzvienja koja postanu suha pri niskim vodama te na taj nain poveaju granicu unutranjih morskih voda.Ravne polazne linije mogu se povui samo ukoliko spajaju take koje odvajaju teritorijalno more od druge drave ili od druge drave more u odnosu na orvoreno more.Tzv.zatvorena mora predstavljaju unutranje morske vode a to su ustvari morski prostori koji su sa otvorenim morem spojeni moreuzom,ali na taj nain da su sve obale mora i moreuzi pod suverenom vlau samo jedne drave (moreuz Ker spaja Azovsko i Crno more).Pod reim unutranjih morskih voda spada more koje se nalazi izmedju linije niske vode i linije najvie vode,odnosno koje se nalazi izmedju oseke i plime. Arhipelako more Arhipelako more podrazumijeva more koje pripada arhipelakoj dravi,a to je drava koja se sastoji od jednog ili vie arhipelaga.Oni moraju da ine prirodnu cjelinu,a ta cjelina podrazumijeva ekonomsko,geograf.i politiko jedinstvo teritorije.Takodjer MP zahtijeva da je arhipelaka drava historijska injenica.

75

Prema Konvenciji o pravu mora iz 1982.arhipelake drave imaju pravo na arhipelako more,kao na morski prostor izmedju ostrva i teritorijalnog mora.To znai da unutranja granica arhipelakih voda podrazumijeva liniju niske vode koja spaja najisturenije take du obale ostrva.To je sluaj kada arhipelaka drava nema unutranje morske vode.Kada arhipelaka drava ima unutranje morske vode tada su to ravne polazne linije kojima je odredjena vanjska granica unutranjih morskih voda.Vanjska granica arhipelakih voda podrazumijeva arhipelake polazne linije koje spajaju krajnje take najudaljenijih ostrva i nadvodnih grebena u arhipelagu.Time konvencija vodi rauna da arhipelaka drava u svoje terirorijalno more ne zahvati dijelove otvorenog mora,iz tog razloga odnos izmedju tako zahvaene povrine mora i povrine ostrva ne moe biti vei od 9 : 1.Da ne bi dolo do proirenja suverene vlasti arhipelakih drava na otvoreno more,arhipelake linije ne smiju izai iz okvira osnovne konfiguracije arhipelaga.To znai da one ne smiju odvojiti teritorijalno more druge drave od otvorenog mora ili od iskljuive ekonomske zone.Komisija za MP UN utvrdila je da duina tako povuenih linija ne moe prelaziti 100 nautikih milja.Samo izuzetno 3% od ukupnog broja ravnih arhipelakih linija moe prelaziti duinu od 100 morskih milja,odnosno krajnja granica tako je postavljena da duina ne smije prei 125 nautikih milja. to se tie pravnog reima koritenja arhipelakih voda drava uiva suverena prava koja su ograniena: 1.Pravom prolaska stgranih brodova, 2.Pravom susjednih drava. Medjutim arhipelaka drava u arhipelakom moru ned moe uspostaviti gradjansku ili krivinu jurisdikciju nad stranim brodovima kao ni spreavati njihov prolazak.U odnosu na susjede arhipelaka drava je duna potivati sporazume i omoguiti susjednim dravama da vre tradicionalna ribolovna prava. Prema konvenciji iz 1982.arhipelaka drava moe zbog svoje sigurnosti privremeno obustaviti nekodljiv prolazak stgranih brodova u tano oznaenim dijelovima svojih arhipelakih voda. Teritorijalno more Pod teritorijalnim morem podrazumijevamo pojas mora koji se u odredjenoj irini protee du obale,a kree se od polaznih linija do otvorenog mora. Konvencija iz 1982.omoguila je svakoj dravi koja izlazi na more da odredi irinu svog teritorijalnog mora.Po njoj ta irina ioznosi 12 morskih milja. Teritorijalno more ima mnogo slinosti sa kopnenim prostorom dravnog teritorija u pogledu vrenja suvereniteta nad njim tako suverenost nad teritorijalnim morem podrazumijeva vrenje suverenih prava u teritorijalnom moru,zranom prostoru uznad teritorijalnog mora i na podmorju ili u podzemlju.Granice teritorijalnog mora utvrdjuju se izmedju unutranjih morskih
76

voda i otvorenog mora ili izmedju unutranjih morskih voda i iskljuive ekonomske zone ukoliko je obalna drava proglasila iskljuivu ekonomsku zonu.Teritorijalno more je potpuno nezavisno od volje drave da s njim raspolae.Ono obalnoj dravi pripada ipso iure,samim tim to tu drava izlazi na more. Po pitanju pravnih reima koji se odnose na teritorijalno more oni su identini onim koje neka drava ima na kopnu.Jurisdikcijom su obuhvaeni slijedei reimi: Puna sudska,izvrna i zakonodavna vlast, Uredjenje reima plovidbe teritorijalnim morem. Puni sanitarni i carinski nadzor, Uspostavljanje prava na kabostau(prijevoz purnika i robe izmedju pristanita), Potpuni pomorski ceremonijal kojim drava uredjuje sva pitanja koja se tiu sidrednja,pristanka brodova itd. Medjutim drava ne moe zabraniti da njenim teritorijalnim morem nekodljivo prolaze strani brodovi.Ona moe odredjivati plovne puteve.PO pitanju plovidbe podmornica teritorijalnim morem one moraju ploviti povrinom mora i isticati svoju zastavu.U odnosu na strane brodove obalna drava ne smije naplaivati nikakve takse osim onih taksa koje se odnose na posebne usluge,kao to su : pilotaa broda,tegljenje brodova itd. to se tie krivinih nadlenosti obalne drave u odnosu na strane brodove koji plove teritorijalnim morem,ona ne smije hapsiti osobe na stranim brodovima osim u sluaju ako je krivino djelo neke osobe na brodu uinjeno na tetu obalne drave i ako je kanjivo po njenim zakonima.Uinjeno djelo mora biti takve prirode da dovodi u pitanje mir obalne drave i reim plovidbe otvorenim morem.Takodjer razlog hapenja neke osobe moe biti trgovina narkoticima kao i ona djela koja su propisana MP,te u sluaju kada kapetan broda ili osoba sa diplomat.konzul.statusom zatrai od obalne drave da intervenira na brodu. Vanjski morski pojas Vanjski morski pojas podrazumijeva prostor koji polazi od granice teritorijalnog mora u kojem su obalnoj dravi priznate odredjene nadlenosti.Konvencijom iz 1982.uredjeno je pitanje vanjskog morskog pojasa i pravo nadzora obalne drave.Tu se primjenjuju Pravila opeg MP prema kojima irina teritorijalnog mora skupa sa vanjskim morskim pojasom ne moe prelaziti 12 morskih milja od polaznih linija. Ovaj pojas uredila je enevska konvencija o teritorijalnom moru i vanjskom morskom pojasu.Ona je taj pojas definirala kao zonu otvorenog mora koja se granii sa teritorijalnim morem.U tom pojasu obalna drava moe vriti nadzor kako bi sprijeila krenje svojih zakona o carinskom,fiskalnom ili
77

sanitarnom nadzoru.Njena jurisdikcija u vanjskom morskom pojasu podrazumijeva da obalna drava moe vriti kanjavanje osoba koje su prekrile njene zakone u teritorijalnom moru. Po konvenciji iz 1982.obalna drava moe svoj vanjski morski pojas proiriti do 24 milje od morske obale,odnosno raunajui od polaznih linija od kojih se mjeri irina taritorijalnog mora.To bi znailo da ako neka drava utvrdi irinu svog teritorijalnog mora od 12 milja tada toj dravi ostaje mogunost da njen vanjski morski pojas bude irok takodjer 12 milja.U sluaju da obalna drava utvrdi irinu teritorijalnog mora od npr. 6 morskih milja tada bi njen vanjski pojas mogao iznositi 18 m.milja,odnosno ne bi trebao prelatiti ukupno 24 m.milje. Prema istoj konvenciji vanjski morski pojas nee biti posebno utvrdjen i ostat e dio otvorenog mora ukoliko obalna drava ne proglasi privredni pojas ija irina moe iznositi do 200 m.milja,raunajui od polaune linije.Medjutim ukoliko obalna drava proglasi privredni pojas u tom sluaju reim vanjskog morskog pojasa preklapat e se sa privrednim pojasom. Iskljuiva ekonomska zona (privredni pojas ) Privredni pojas predstavlja odredjenu irinu mora koja se prostire od vanjske granice teritorijalnog mora u pravcu otvorenog mora.U tom pojasu obalnoj dravi priznaju se neka posebna prava koja se tiu koritenja biolokih,mineralnih bogatstava u moru.Zbog toga to su ta prava nastala i razvijala se onoliko koliko se razvijao pristup iskoritavanja morskih bogatstava na velikim dubinama.Ta zona kao iskljuivo ekskluzivno pravo obalnih drava poiva na obiajnom MP. Konvencija o pravu mora iz 1982.definira iskljuivu ekonomsku zonu kao podruje morskog prostranstva koje se nalazi izvan teritorijalnog mora u irini od najmanje 200 m.milja raunajui od polaznih linija kojima je odredjena irina teritorijalnog mora. Obalna drava samim tim to izlazi na more nema pravo na privredni pojas.Da bi ta drava dobila iskljuivu ekonomsku zonu ona je mora proglasiti,sve dok ne proglasi privredni pojas obalna drava moe iskoritavati mineralna bogatstva mora u epikontinentalnom pojasu.Taj pojas obuhvata morsko dno i podzemlje mora.More iznad epikontinentalnog pojasa,u sluaju da privredni pojas jo nije proglaen predstavlja otvoreno more.Za razliku od privrednog pojasa epikontinentalni pojas pripada obalnoj dravi bez proglaenja.Dakle ipso facto od izlaska na more. Onda kada obalna drava proglasi svoj privredn i pojas tada ona u njemu subsumira i epikontinentalni pojas ija irina tada iznosi 200 m.milja.U njemu obalna drava moe vriti iskoritavanje i morskog dna i podzemlja mora. PO pitanju pravnog reima iskljuiva je ekonomska zona,odnosi se sui generis( svaki sluaj za sebe )prema obalnim dravama.Prema kvalitetu taj
78

reim nalazi se negdje izmedju reima otvorenog mora i reima teritorijalnog mora.Na taj nain obalna drava u privrednom pojasu ima slijedea prava: 1. Istraivako pravo, 2. Nadlenost u pogledu izgradnje: Vjetakih ostrva, Instalacija i postrojenja, Izgradnja pomorskog naunog istraivanja,gradjenja podvodnih sanatorijuma, Izgradnja sistema za zatitu morske sredine, Po piranju neobalnih drava pravni reimi njima omoguavaju da prisvajaju vikove i love ivotinjska bogatstva,to su mala resursna prava.Uz to neobalne drave mogu nekodljivo loviti privrednim pojasom mora,zatim mogu ga prelijetati i polagati kablove odnosno cjevovode. Epikontinentalni pojas Epikontinentalni pojas podrazumijeva morsko dno i podzemlje mora u kojem obalna drava ima ekskluzivno pravo iskoritavanja privrednih bogatstava i njegovog istraivanja.Vidimo da je ovaj pojas iskljuivo vezan za ekonomske momenta.Prema konvenciji iz 1982.ovaj pojas sastoji se iz slijedeih elemenata: 1. Morsko dno i podzemlje podmorskih oblasti koje lee uz obalu,ali koje se nalaze izvan teritorijalnog mora do dubine do 200 m,odnosno preko te granice gdje dubina vode iznad tog prostora omoguava koritenje tih oblasti, 2. Morsko dno i podzemlje mora koja se nalaze uz obalu ostrva. Najee se u praksi dogadja da je morsko dno kosina koja se blago sputa do dubine do 200 m.Taj dio se naziva kontinentalnom ravni.Nakon nje morsko dno ima konfiguraciju koja je ustvari strmina.I ta morska strmina naglo se sputa do dubine od 4.000 m,nakon koje imamo morsku kosinu.Svi ovi dijelovi morskog podmorja nazivaju se kontinentalnom orubinom.Ona poinje od obalnog mora,a teritorijalno podzemlje epikontinentalnog pojasa zapoinje od vanjske granice teritorijalnog mora,to znai od granice 12 m.milja koja oznaava irinu teritorijalnog mora,u kojem obalna drava uiva sva suverena prava. Medjutim suverenost u epikontinentalnom pojasu nije istovjetna sa onom koju drava uiva u teritorijalnom moru,arhipelakim vodama i unutranjim vodama.Obalne drave imaju pravo na epikontinentalni pojas bez obzira da li ga proglase ili ne,a ukoliko drava proglasi privredni pojas tada je u njemu sadran i epikontinentalni iz razloga to privredni pojas obuhvata pored mora i morsko dno i podzemlje. Konvencija iz 1982.proirila je epikontinentalni pojas u odnosu na rjeenja sadrana u Konvenciji iz 1958.godine.Ona je sada postavljena tako da se njene
79

vanjske granice veu za dubine od preko 200 m ili na udaljenost od 200 m.milja.Jo ire to izgleda ako se ima u vidu da granica epikontinentalnog pojasa u krajnjem sluaju protee do vanjskog ruba kontinentalne orubine. Pravni reim epikontinentalnog pojasa odnosi se na pravo iskoritavanje prirodnih bogatstava i nauna istraivanja.Pravo iskoritavanja nezavisno je od okupacije podmorja i podzemlja ispod mora.Dakle ta prava postoje na osnovu teritorijalnog posjeda kopnenog dijela dravnog teritorija(ipso facto) i ona se stiu ad abdinitio (od poetka suvereniteta nad kopnom).Prava obalne drave nad epikontinentalnim pojasom ni na kakav nain ne tangiraju koritenje morske povrine i vodenog stuba mora iznad epikontinentalnog pojasa,kao ni zrani prostor iznad tog pojasa.To znai da obalna drava koja raspolae epikontinentalnim pojasom ne moe spreavati neku drugu dravu da postavlja kablobe i cjevovode.Takodjer obalna drava moe izgraditi razna postrojenja i oko njih uspostaviti zone sigurnosti u irini od 500 m. Takodjer je bitno napomenuti da je Konvencijom iz 1958.predvidjeno postizanje Sporazuma o razgranienju epikontinentalnih pojaseva izmedju drava.Ukoliko do sporazuma ne dodje uspostavlja se granica ije su take ekvidistance kao jednaka udaljenost koju odredjuje irina mora. Prema konvenciji iz 1982.utvrdjeno je razgranienje epikontinentalnog i privrednog pojasa.To razgranienje utvrdjuje se Sporazumom ali bez ikakvog kriterija.Zbog nepostojanja kriterija o razgranienju sasvim sigurno se moe pretpostaviti da se u sluaju spora izmedju obalnih drava primjenjuje lan 38.Statuta Medjunarod.suda i to odredba o pravinom rjeenju primjenom naela ex equo et bono. Otvoreno more Prvi je kao institut razradio holandski pravnik Hugo Gracius 1609.,koji je tada naglasio da sloboda mora ne moe biti niija svojina.Pojam otvorenog mora je negativno odredjen na taj nain to ono predstavlja morski prostor izvan granica nacionalnih drava.Samim tim otvoreno more je izvan bilo ije nacional.jurisdikcije.Otvorenim morem su obuhvaeni svi dijelovi mora,osim teritorijalnog mora i unutranjih morskih voda, kao i svi dijelovi mora koji nisu ukljueni u privredni pojas zbog ega je otvoreno more dobro svih naroda res comunis amnius). to se tie otvorenog mora na njega se primjenjuju pravni reimi koji su univerzalni,jer ne podlijeu nacionalnim nego medjunarodnim odredjenjima u smislu da omoguuju slobodu plovidnbe svih brodova kao i prelijetanja bez bilo kakvog odobrenja.Takodjer podzemlje otvorenog mora nije vezano za reim njegovog koritenja jer se u pravilu radi o pojasu koji ima epikontinentalni karakter.Nadalje u pravni reim otvorenog mora spada i pravo polaganja kablova,pravo naunog istraivanja mora,pravo ribolova uz ogranienja koja su vezana za ouvanje njegovih prirodnih bogatstava.
80

U osnovi postoje 4 slobode otvorenog mora: 1. Sloboda plovidbe, 2. Sloboda ribolova, 3. Sloboda postavljanja kablova, 4. Sloboda prelijetanja. Otvoreno more ne moe biti predmet okupacije niti postati teritorija neke drave.U pozitivnom smislu otvoreno more je definirano kao dio mora i zrani prostor iznad njega koji nije pod nacional.jurisdikcijom bilo koje drave.U odnosu na otvoreno more neobalne drave imaju odredjena prava.To su one drave koje ne raspolau morskom obalom.Takve drave imaju slobodan pristup moru.Kao i obalne tako i neobalne drave ostvaruju promet u tranzitu.One slobodu tranzita uivaju prilikom prelaska tgranzitne drave i uspostave morske komunikacije. Prema Konvenciji iz 1958.tranzitna drava je bila duna osigurati neobalnoj dravi tranzit preko svoje teritorije na principu reciprociteta.Takve odredbe nisu sadrane u Konvenciji iz 1982.Po njoj je pravo tranzita apsolutno pravo i ono se odtvaruje zakljuivanjem sporazuma.Neobalna drava nije ograniena plovidbom na otvorenom moru,osim to je duna da istakne zastavu drave kojoj pripada.U suprotnom svaki ratni brod bi mogao izvriti pregled broda bez zastave. Slobode otvorenog mora 1.Sloboda plovidbe Sloboda plovidbe je regulisana Konvencijom iz 1982.i Pravila o slobodi plovidbe su kodificirana uglavnom ugovornim propisima.Drave imaju jurisdikciju samo nad brodovima svoje zastave,medjutim izuzetno moe biti ostvarena jurisdikcija nad brodom tudje zastave,to je rezultat propisa Opeg obiajnog MP kao i propisa koji su sadrani u Konvenciji o kodifikaciji.Po konvenciji iz 1982.drava moe izvriti pregled broda pod zastavom druge drave u slijedeim sluajevima: a) ako se brod bavi piratstvom, b) ako se bavi trgovinom roblja, c) ako se bavi neovlatenim emitiranjem, d) ukoliko je brod bez dravne pripadnosti, e) ako se sumnja da brod eli prikriti identitet. 2.Sloboda prelijetanja Ona je sadrana odredbama Konvencije iz 1958.Prelijetanje je uredjeno propisima koje je donijelo Vijee medjun.org.za civilno zrakoplovstvo,tzv.ikakim propisima,pa se ti propisi primjenjuju i kod mora. 3.Sloboda polaganja pomorskih kablova
81

Tu slobodu uivaju sve drave,obalne i neobalne.Kablovi se postavljaju na dno otvorenog mora izvan epikontinentalnog pojasa ili u sklopu njega,ali uz prethodnu saglasnost obalne drave kojoj taj epikontinentalni pojas pripada. 4.Sloboda podizanja,postavljanja i izgradnje vjetakih ostrva Ona je dozvoljena ukoliko su ostrva postavljena na otvorenom moru kao i iznad epikontinentalnog pojasa pod uslovom da ti objekti nisu privreni za morsko dno. 5.Sloboda ribolova Po pitanju ove slobode postoje velika ogranienja.Najvei dio propisa je obiajnog karaktera,veliki broj je sadran u konvencijama iz 1958. i 1982.Ovi propisi se najvie kre. 6.Sloboda naunog istraivanja Ona je prvi put utvrdjena konvencijom iz 1982.Osnovno to je vezano za ovu slobodu jeste to ona mora biti ostvarena iskljuivo u miroljubive svrhe. Medjunarodna zona Ovo pitanje je uredjeno Konvencijom iz 1982.i po njoj medjunarod.zona obuhvata morsko dno i podzemlje otvorenog mora koje je umanjeno za epikontinentalni pojas do njegove najvee irine.Medjun.zona se odredjuje kao podruje izvan nacional.jurisdikcije,stoga je ona ratione loci i izdvojena je od zranog prostora izvan medjun.zone,ali to je jo znaajnije i od vodenog stuba.Medjunarodna zona slui za ostvarenje ekonomskih ciljeva pojedinih drava u okviru medjunarodne zone,ekonomski ciljevi su vezani za iskoritavanje prirodn ih bogatstava. Pravila o medjun.zoni potvrdjena su Konvencijom UN iz 1970.(Deklaracija o principima koji reguliraju morsko dno i podmorje izvan granica nacional.jurisdikcije).Tu Deklaraciju usvojila je Opa skuptina 1970.Najvanije Naelo koje je sadrano u Konvenciji o pravu mora iz 1982.jeste u tome to medjun.zona moe biti koritena samo u miroljubive svrhe.Medjunarodna zona ima svoje organe.Oni funkcioniraju od 1994.Sve drave lanice konvencije su lanice Skuptine medjun.zone ije se sjedite nalazi na Jamajci.Organi medjun.zone su Skuptina,Vijee i Sekretarijat.Svaka drava lanica u skuptini ima 1 glas.Odluke koje skuptina donosi uglavnom su na osnovu koncensusa.Vijee kao ikzvrni organ ima mnogo vee nadlenosti od skuptine.Sastoji se od 36 lanova koji se biraju na rok od 4 godine.Drave mogu uloiti veto na Odluke Vijea.Ind.razvijene zemlje imaju mnogo vei uticaj u vijeu nego ostale.Vijee ima svoje organe koji se nalaze u 2 Komisije i to :ekonomsko-planska i pravno tehnika.U nekim pojavnim oblicima pojavljuje

82

se i Finansijska komisija.U njoj je skoncentrisana najvea vlast.Sekretarijat ini Glavni tajnik,Generalni sekretar i Osoblje. Odliuke koje donosi Skuptina su rezultat generalne specijalne nadlenosti.Odluke generalne nadlenosti tiu se vodjenja politike Medjunar.zone,dok specijalna nadlenost u donoenju Odluke obuhvata Izbor lanova Vijea,Izbor General.sekretara,Utvrdjivanje i donoenje budeta,Usvajanje Izvjetaja o raspodjeli sredstava koja se odnose na ouvanje i unapredjenje Medjun.zone.Svi predmeti koji imaju istorijsku i arheoloku vrijednost u pravilu se uvaju i pripadaju zoni,a drave ije je vlasnitvo neki od predmeta mogu ostvariti pravo na nnjihovu pripadnost. MIRNO RJEAVANJE SPOROVA I OSIGURANJE MIRA Na Hakoj konvenciji 1899.javljaju se zahtjevi za osiguranje mira i mirno rjeavanje sporova,ali norme nisu uspostavljene ni na drugoj konferenciji 1907.Tek je kasnije Liga naroda usvojila 2 dokumenta i to enevski iz 1924. I tzv.Generalni akt o mirnom rjeavanju sporova iz 1929.Tome treba dodati da su do 2.svj.rata zakljueni brojni sporazumi o osiguranju mira u Evropi,SJ.i J.Americi. Nakon 2.svj.rata odnosi izmedju drava normativno su uredjeni Poveljom UN i oni se mogu definirati kao: 1.Odnosi saradnje i medjusob.uvaavanja, 2.Sporni odnosi, 3.Oruani sukobi. Poveljom je rat zabranjen ali nije iskljuen i u tom smislu ratovi su definirani kao najtei oblici sporova izmedju dviju ili vie drava.Mogui nastanak politikih i pravnih sporova,a i jedni i drugi mogu dovesti do oruanih sukoba.Smatramo da postoji relativnost u odnosu na ovu podjelu i da je ono subjektivne naravi.Najee se za pravne sporove vee ona vrsta nesporazuma koja se tie: 1. Tumaenja nekog ugovora, 2. Pitanje nekog odnosa regulisanog medjun.pravom, 3. Pitanje injenica iz medjun.odnosa, 4. Povredu medjun.obaveza. Kada se pravni sporovi rjeavaju u sudskom postupku,tada njima prethodi ili kontinuirano traje diplomatska aktivnost.Ona se javlja kao supsidijaran nain rjeavanja spora.Pravni i politiki sporovi se nazivaju i sporovima u pogledu prava i sukoba interesa. Takodjer postoji podjela na apstraktne i enumerativne sporove.Za apstraktne se najee vezuje politiki spor iz razloga to se on ne moe rjeavati primjenom pravnih pravila,to je karakteristino kod pravnih sporova.Enumerativni sporovi se tiu onih sporova koji se vezuju za odredjene

83

primjere bez obzira to oni sadre ili ne sadre predmet spora kao pravno pitanje. Prema lanu 36.stav 2.Statuta Medjun.suda pravde sud je nadlean da rjeava sporove koji za predmet imaju: 1. Tumaenje nekog ugovora, 2. Svako pitanje iz MP, 3. Pitanje injenica koje se tiu krenja medjun.obaveze, 4. Prirodu tubenog zahtjeva u vidu naknade za krenje medjun.obaveze. U pogledu politikih sporova Sud bi jedino mogao rjeavati u smislu lana 38.Statuta Medjun.suda po principu pravinosti ex equo et bono.to se tie naina mirnog rjeavanja sporova oni bi se mogli svrstati u 3 grupe: 1. Diplomatska sredstva koja bi u sebi sadravala pregovore,dobre usluge i posredovanje.Pregovori bi se mogli odvijati izmedju dvije nili vie strana,dok bi dobre usluge bile jedan fleksibilan nain strankama u sporu da trea osoba izmedju njih ini ono to one nisu u stanju.Slino tome je i sredstvo posredovanja ili medijacije,koje preduzima takodje trea strana,ali mu je veliki nedostatak prevelik uticaj na medijatore, 2. Drugu grupu ine institucionalizirana sredstva koja obuhvataju istragu odnosno anketu i mirenje ili koncilaciju.Najee jedno i drugo preduzimaju Komisije koje su sastavljene od predstavnika nepristrasnih strana.Njihov nedostatak je u tome to vie zastupaju formalnu stranu nego sadrajni smisao.Teko dovode do rezultata zbog toga to ne smiju izlaziti iz okvira predmeta spora kojeg su strane u sporu definirale.Zbog toga se izgubi jako mnogo vremena u kojem spor moe prerasti u oruani sukob., 3. Trea grupa sredstava je ona koja na principima MP dovodi do konane odluke.Taj vid sredstava odvija se u sklopu arbitrae ili medjun.sudovanja.Odluke se donose u vidu presude,rjeidbe,miljenja,rjeenja itd.,ali imaju obavezni karakter. to se pregovora tie oni su najee produene konsultacije,kao preporuke koje ne obavezuju stranke u sporu.Vode se izmedju ovlatenih predstavnika vlada drava,a zasnovane su na linoj osnovi neposredno i na nekoj konferenciji.Ako dovedu do rezultata onda su oni samostalan nain rjeavanja sporova. Za razliku od njih prianje dobrih usluga spada u diplomatsko sredstvo kojem je cilj nastanak pregovora i dovodje nje strana za pregovaraki stol.Kao to vidimo dobre usluge sline su medjun.posredovanju s tim to su razlike teorijske prirode i to je medjun.posredovanje iri pojam. Istraga i mirenje Istrage su takav nain rjeavanja medjun.sporova koje vre strunjaci iz pojedinih oblasti predmeta spora,a koji su imenovani od sukobljenih
84

strana.Abketa i istraga su nastale jo od Hakih konvencija.Zdatak anketnih komisija jeste da utvrdi injenino stanje na nepristrasan i savremen nain.U tom smislu anketa je slina mirenju, s tim to je mirenje iri pojam,jer se anketa ograniava samo na ona pitanja koja se tiu spornih injenica. Arbitraa i medjunarodno sudovanje Arbitraa je institucionalni nain rjeavanja sporova izmedju subjekata MP,kojima se oni podi njavaju svojom voljom.Nema prinudne arbitrae.Ona se ostvaruje preko izabranih sudova na bazi potivanja prava.Arbitrana sudova je u pravilu bez priziva(albe) i izvrava se u dobroj vjeri.Elementi arbitrae su: 1. Izabrani sud, 2. Rjeavanje spora se vri po osnovu MP, 3. Arbitraba presuda je obavezna za strane u sporu. Glavna Odluka arbitrae je Odluka o sporu (meritumu spora),dok su akcesorne odluke sve one koje se tiu preporuka i savjeta,i one nemaju obaveznu snagu. Nadlenost arbitranih sodova je fakultativnog karaktera i zasniva se na kompromisu strana u sporu tj.njihovom suglasnou.Ukoliko se arbitraa odnosi na konkretan spor onda se radi o prigodnoj arbitrai.Takav spor mogu rjeavati stalni i ad hoc arbitrani sudovi.Ukoliko se radi o bilo kojem sporu onda je u pitanju institucionalna arbitraa.Prema lanu 36.Medjun.suda pravde odnosno prema lanu 33-38 Povelje UN postoji Pravilo da sudovi (i arbitrani) odredjuju domen svoje nadlenosti prema jednom pravnom principu competencio de la competencia.Radi se o nadlenosti vezanoj za potivanje prava. Postupak arbitrae najee odredjuje volja stranaka u sporu i u tom smislu on nije precizno uredjen.U osnovi postupak u arbitrai sastoji se od 2 faze: 1. Pismena, 2. Usmena., U pismenoj fazi postupka stranke u sporu podnose sudu ili arbitranom organu u dovoljnom broju primjeraka ( i za drugu stranku u sporu ) podneske,protupodneske,replike,duplike itd.Za svaki podnesak utvrdjen je rok. Pismeni dio postupka je obavezan dok se usmeni odvija samo ukoliko arbitri smatraju da je odredjena injenina pitanja neophodno neposredno razjasniti.U pismenom dijelu postupka stranke su dune postaviti svoj zahtjev.On se sastavlja na jeziku postupka.Kada dodje do usmenog dijela postupka tada u njemu uestvuju agenti,advokati,savjetnici itd. Medjunarodni sud u Hagu i ostali stalni sudski organi Medjun.sud u Hagu moemo definisati posmatrajui ga sa formalne imaterijalne strane.Sa formalne strane Medj.sud u skladu sa lanom 7.Povelje
85

UN jedan od glavnih organa UN i njegov Statut je integralni dio povelje,i samim tim lanice UN su lanice medj.suda.Sa materijalnog stajalita medjun.sud pravde je organ ija je nadlenost rjeavanje sporova,donoenje presuda i davanje savjetodavnih miljenja o pravnim pitanjima.Kod Medj.suda pravde naroito je naglaena koncesualna dimenzija njegovih stranaka,iz razloga to su one dale svoj pristanak na uee i rjeavanje sporova,pa i onih koji se rjeavaju po osnovu pravinosti.Takodher stranke utiu na sastav suda. Iz svega proizilazi da je Medj.sud pravde nezavisno sudsko tijelo koje svoje Odluke donosi u skladu sa MP.On je nezavisan od politikih uticaja,a u funkcionalnom smislu on je sljednica Stalnog suda medjunarodne pravde.Sudije tog suda se biraju bez obzira nadravljanstvo iz reda visokih moralnih i strunih kvaliteta kao i znanja iz Nauke MP.To je subjektivni kriterij,dok su pbjektivni kriteriji sadrani u zahtjevu da u sudu budu zastupljeni glavni pravni sistemi svijeta,kao i da sud bude predstavljen sa najvanijim oblivima civilizacije.Proces izbora sudije vri se po osnovu 2 faze.Prva je faza kandidovanje,druga faza je izbor.Sastav suda se mijenja zavisno od spora.Za rasprave u kojima stranke u sporu nemaju predstavnike odredjuju se ad hoc sudije,ali samo sa liste kandidata. Sud se sam oglaava o svojoj nadlenosti,i ocjena o njoj je konana te ne postoji drugi stepen odluivanja.Nadlenost suda sastoji se iz 2 vrste nadlenosti.Prva je nadlenost o meritumu u postupku rjeavanja sporova,druga je nadlenost u davanju savjetodavnih miljenja.Izjave o prihvatanju nadlenosti imaju obavezujui karakter,i daju se ili bezuvjetno ili uz uvjet uzajamnosti bilo svih drava ili samo odredjenog broja drava ili samo na odredjeno vrijeme.Rezerve koje se tiu prilikom davanja izjave o prihvatanju obavezne nadlenosti suda za sudjenje u sporu mogu biti trojake i to: 1. Ratione personae,odnosno prihvatanje tzv.fakultativne klauzule na osnovu koje se izuzimaju sporovi u odnosu na odredjene drave., 2. Ratione materia-izuzee u odnosu na sporove koji se tiu pitanja iz domena unutranje nadlenosti., 3. Ratione temporis- on se ogleda u mogunosti da se izjava o prihvatanju obavezne nadlenosti moe opozvati u svakom trenutku.Obvaj princip sadri rezervu po kojoj se izuzee javlja kao injenica u odnosu na one situacije koje su nastale u odredjenom vremenu. Takodjer nadlenost suda moe se zasnovati i preutnim putem u skladu sa principom iz rimskog prava koji se naziva forum proregatum.Zatim nadlenost suda moe biti i ugovorena sve do zakljuenja usmenog dijela postupka. Razlikujemo dvije vrste postupaka pred sudom.Prvi je postupak nu parnicama,a drugi je postupak davanja savjetodavnih miljenja.Postupak u parnicama zapoinje na 2 naina: 1. Saopenjem,odnosno notifikacijom sporazuma o nadlenosti suda., 2. Pismenim zahtjevom ili tubom.,
86

Ovaj drugi nain odnosi se za sluaj kada su se stranke obavezale da e sporove rjeavati pred medjun.sudovima.Postupak zapoinje upisom tube u upisnik suda.Stranke u sporu predstavljaju njihovi zastupnici na jednom od slubenih jezika (engleski i francuski ). Glavnom postupku prethode incidenti ili prethodni postupak.Postoje 3 vrste takvih postupaka: 1. Prethodni pregovori.Ukoliko usvoji prethodne pregovore sud moe okonati spor a naravno moe i odbiti prethodne pregovore., 2. Privremene mjere,one mogu biti izdate na 2 naina: na osnovu zahtjeva tuitelja i da sud sam to trai (proporio mutu )., 3. Intervencija,mogu biti u smislu zahtjeva da se jo neka stranka umijea u spor,a takodjer intervencije da se o odredjenim pitanjima izda Deklaracija. Nakon to se okona usmena rasprava sud donosi Presudu.U pogledu okonanja postupka,pred Medjun.sudom postupak se moe okonati na jedan od 3 naina: 1. Presudom, 2. Povlaenjem tube, 3. Poravnanjem. Nadlenost suda u pogledu davanja savjetodavnih miljenja podrazunijeva da ih ne mogu traiti drave nego samo Opa skuptina i Vijee sigurnosti,kao i odredjeni Savjetodavni i Specijalni organi UN.Savjetodavno miljenje moe se odnositi samo na pravna pitanja.Savjetodavna miljenja usvajaju se tajnim glasanjem kao i presude. IZVORI RATNOG I HUMANITARNOG PRAVA Cilj ratnog humanitarnog i ratnog prava je spreavanje patnji, rtava i razaranja koji nisu neophodni za ostvarenje vojnog cilja.Na ovim osnovama je stvoreno ratno pravo,kao skup ugovorenih i obiajnih pravnih pravila kojima se reguliu odnosi izmedju medjun.subjekata za vrijeme rata.Pravna osnova ovog prava je negiranje rata kao injenice kojim se rjeavaju sporna pitanja.Na ovim osnovama medjun.ratno humanitarno pravo mogli bi definirati kao sistem pravnih pravila i naela kojima su regulisana upotreba i sredstva ratovanja,kao i nain ratovanja na kopnu,moru i zraku,te zatita odredjenioh kategorija ljudi i materijalnih dobara. Za humanizaciju ratovanja znaajne su 2 klauzule iz kojih su nastale teorije ratovanja: 1. Si omnes klauzula, 2. Martensova klauzula. Klauzula si omnes sadrana je u lanu 2 Konvencije o zakonima i obavezama u vodjenju suhuzemnog rata,kao i u lanu 6.Konvencije o poloaju neprijateljskih trgovakih brodova.Njene odredbe predvidjaju primjenu samo
87

izmedju ugovornih strana i ukoliko su sve drave lanice konvencije.Bez obzira to je konvencija doprinijela humanizaciji ratnog prava ona je u sukobu sa enevskim konvencijama koje se moraju primjenjivati bez obzira to neka od ugovornih strana nije potpisala konvenciju.enevske konvencije predstavljaju Opa obiajna pravna pravila. S druge strane Martensova klauzula predstavlja dalji doprinos razvoju medj.humanitarnog prava jer sadri supsidijarnost,iz razloga to ona predvidja da ukoliko neka pitanja nisu uredjena propisima ratnog prava,civilno stanovnitvo ostaje pod zatitom-naelo MP. Stoga je ova konvencija unijeta u enevske konvencije iz 1949. to se tie Opih naela MP ona su slijedea: 1. Ratna dejstva mogu biti usmjerena samo protiv oruanih snaga i vojnih objekata neprijatelja., 2. Zabranjena su ratna dejstva koja uzrokuju patnje i razaranja., 3. Strankama u sukobima zabranjuje se neogranieno pravo izbora sredstava ratovanja i naina borbe., 4. Pravila Medj.ratnog prava primjenjuju se i prema neprijatelju koji ih ne potuje,s tim to je dozvoljeno prema njemu primjeniti odredjene propisane represalije. Rat i vrste oruanih sukoba Pravna priroda rata podrazumijeva da je rat nasilno sredstvo rjeavanja medjun.sporova.Postoje 3 kategorije nasilnih sredstava koja regulie medj.ratno pravo: 1. Retorzija,ona oznaava pravno dozvoljen akt jedne drave koji slijedi kao odgovor na isti ili slian akt druge drave,a koji ima za cilj ispravljanje situacije ili postizanje odredjenog zadovoljenja., 2. Represalije,one su protupravni akti koji slijede kao reakcija na neki drugi protupravni akt.Njihov cilj je da se druga strana prinudi na potivanje pravila.Represalije se sastoje od 3 elementa: a) krenje pravila MP, b) uspostavljanje zadovoljenja za pretrpljenu tetu, c) nasilni nain predstavlja treu kategoriju klasinog ratnog prava koja u osnovi znai rat koji je organizirani oblik nasilja. Zavisno od vremenskog trajanja rata on moe biti kratkotrajan i dugotrajan,a u odnosu na prostorno uredjenje moe biti lokalni i svjetski . U odnosu na cilj ratovanja moe biti: 1. Odbrambeni, 2. Oslobodilaki, 3. Napadaki, 4. Kontrarevolucionarni, 5. Gradjanski,
88

6.

Vjerski, itd. U odnosu na vid borbenih dejstava moe biti ofanzivni i defanzivni. Ogranienja ratovanja i oruanih sukoba

Imajui u vidu da se oruani sukobi vode kako bi se porazio protivnik i unitili objekti vojne prirode,postoje ohgranienja koja ne obuhvataju samo civile i civilne objekte,nego se ona odnose i na sredstva ratovanja,materijalna dobra,nain ratovanja,itd.Takodjer ogranienja se odnose na osobe ukljuenje u oruane sukobe.U tom smislu podrazumijevaju se osobe koje su ukljuene u oruane sukobe kao pripadnici noru.formacija,te osobe koje ne uestvuju u sukobu,posebno civilno stanovnitvo. Ogranienja u odnosu na sukobe znae da strane u sukobu nemaju pravo neogranienog djeklovanj protiv neprijatelja.MP zabranjuje razliita ponaanja i sredstva kojima je cilj da se neprijatelj porazi ili da mu se teta nanese na prevaran nain.Odredjena ratna lukavstva nisu zabranjena. Medjutim Protokolom br.1 iz 1977.zabranjena je perfidija,odnosno unitenje neprijatelja navodjenjem da mu pripada neko pravo,a nakon toga da se to pravo izigra.Izdajniko ubijanje i nanoenje patnji predstavljaju medjun.zloin.Slino je i sa davanjem izjave da se nee davati milost neprijatelju ukoliko se ne preda.Tu spada jo unitenje,pljaka i pljkenidba imovine neprijatelja.Pojedine odredbe obuhvataju padobrance na nain to je prema njima zabranjeno djelovanje dok su u fazi sputanja.pijunaa nije zabranjena i pijun uhvaen na djelu podlijee strogom kanjavanju i nema status ratnog zarobljenika,osim u sluaju kada je uhapen nakon izvrenja pijunskog zadatka i prikljuenja vlastitoj vojsci.U pogledu na objekte ogranienja se odnose na objekte koji nemaju vojni karakter.Takva su nebranjena mjesta,kulturno istorijski objekti,objekti u kojima boravi civilno stanovnito,objekti u kojima su smjetene opasne materije.U odnosu na upotrebu ubojitih sredstava ogranienja su vezana za sredstva kao to su: napalm bombe,kasetne,rasprskavajue,otrovne i nuklearne. Pravila medjunarodnog humanitarnog ratnog prava Kodifikacija medjun.humanitarnog prava zapoela je 1864.potpisivanjem Konvencije o poboljanom poloaju ranjenika u suhozemnom ili kopnenom ratu.Konvencija poiva na 2 naela: 1. Da se pomo ranjenicima mora pruiti bez diskriminacije, 2. Neutralnost i nepovredivost medicinskog osoblja. Oba 2 naela su medjunarodni pravni osnov za nastanak Medjunarodnog crvenog kria. Hake konferencije su doprinijele razvoju humanitarnog prava u pogledu zatite ratnih zarobljenika.Medjutim razvoj nkodifikacije MP uinjen je 1949.posebno tzv.III enevskom konvencijom u kojoj je proiren krug osoba
89

koje se smatraju ratnim zarobljenicima.U pogledu ove zatite jo dalje se otilo usvajanjem dopunskih protokola I i II iz 1977.Protokol br. I odnosi se na zatitu rtava medjun.oru.sukoba,a Protokol br. II se odnosi na zatitu rtava unutranjih sukoba.Oba ova protokola su povezana sa enevskim konvencijama i pradstavljaju doprinos kodifikaciji MP,iako se radi o samostalnim aktima.Medjutim pravni osnom zatite u medjun.oruanim sukobima ipak su enevske konvencije jer one predstavljaju opi sistem zatite ovjeka.Usvojene su godinu dana nakon Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima.One sadre nekoliko opih odredbi o zatiti rtava rata.Za razliku od hakih konvencija enevske konvencije se primjenjuju i na one drave koje ih nisu potpisale (hake konvencije iz 1977.sadravale su klauzulu si omnes).Takodjer znaajna karakteristika enevskih konvencija je u tome to se one jednako odnose i na unutranje i na medjun.sukobe.Zbog toga konvencije i nedefiniraju unutranje sukobe.Ona ne obuhvata pobune iz razloga to su pobune regulisane unutranjim zakonodavstvom. U pogledu sistema kontrole provedbi ovih konvencija,enevske konvencije usvajaju klasinu ustanovu sile zatitnice, u doba mira to je drava,u doba rata to je neutralna drava.Danas bi se moglo ustvrditi da je sila zatitnica organizacija UN,mada nije iskljueno da to bude i drava.Kontrolni sistem sadri sankcije,on je postavljen tako da je u konvencijama sadran tzv.mjeoviti sistem.Taj sistem predstavlja individualnu krivinu odgovornost,kao i gradjansku odgovornost drava.Individualna kriv.odg.stavljena je u nadlenost drava kao ugovornica konvencija,ali se okviri nadlenosti nalaze i u konvencijama.Prema konvencijama teke povrede enevskih konvencija koje predvidjaju kriv.gonjenje su slijedee: namjerna ubitstva,muenja,neovjena postupanja,povrede po tijelu,prisiljavanje na sluenje u tudjoj vojsci,liavanje prava na sudjenje. U individualnoj kriv.odg.do izraaja su doli tzv.nirnbeki principi.Njima je definiran ratni zloin protiv civilnog stanovnitva,ratnih zarobljenika,bolesnika i ranjenika.Gradjanska odgovornost drave vezana je za nepotrebna razaranja dobara i oduzimanje imovine.Temeljna pravila ratovanja podrazumijevaju: zatitu civila,zatitu boraca i zatitu regularnih boraca. Konvencija o zatiti gradjanskih osoba za vrijeme rata iz 1949.s Protokolom br. I iz 1977.titi civilno stanovnitvo u doba oruanih sukoba.Konvencija odredjuje podjelu na borce i civilno stanovnitvo.Prema konvenciji u civilno stanovnitvo spadaju domai dravljani i stranci.U smislu lana 50.Protokola br. I iz 1977.civilno stanovnitvo je negativno odredjeno.U njega spadaju osobe koje se nalaze na teritoriji snaga u sukobu,a koje ne ine dio oruanih snaga.U konvenciji su naglaena 3 pravila,u prvo spada cjelokupno stanovnitvo,drugo obuhvata strance,a tree se tie zatite stanovnitva na okupiranoj teritoriji. Zatita ratnih zarobljenika,ranjenika,bolesnika i brodolomaca
90

Zatita ratnih zarobljenika,ranjenika i bolesnika je uredjena enevskim konvencijama iz 1949.i Protokolom be. I iz 1977.Na taj nain ovi dokumenti su postali kodifikacija kojom se doprinosi progresivnom razvoju MP. Pod pojmom ratni zarobljenik podrazumijeva se pripadnik oruanih snaga,policije i dobrovoljnih odreda jedne strane u oruanom sukobu,zatim tu spadaju pripadnici milicija,lanovi pokreta otpora i dobrovoljci,zatim pripadnici redovnih oruanih snaga,pripadnici u pratnji oruanih snaga,posebno civilne posade u avionima,lanovi posade brodova,zatim stanovnitvo neokupiranih podruja koje se naorualo i dobrovoljno uestvuje u oruanim sukobima,zatim pripadnici oruanih snaga koji su interminirani od neprijatelja nakon to se nisu spojili sa svojijm jedinicama.Sve ove osobe uivaju status ratnih zarobljenika,a pravni reim tog statusa je zarobljenitvo koje je privremeno stanje.To privremeno stanje se zavrava repatrijacijom najee nakon zavretka neprijateljstva. Zatita i zbrinjavanje ranjenika,zarobljenika i brodolomaca uredjena je Prvom enevskom konvencijom,kao i Drugom kada se ta zatita osigurava na moru.Takodjer dunost zaraenih strana je prikupljanje mrtvih tijela uz obavezu utvrdjivan ja identiteta kao i uroka smrti. etvrta enevska konvencija odnosi se na zatitu gradjanskih osoba za vrijeme trajanja rata.Radi se o osobama koje ne uivaju zatitu Prve ,Druge i Tree enevske konvencije.etvrta enevska konvencija ne titi gradjane saveznike ili neutralne drave sve dok strana u sukobu odrava diplomatske odnose sa tom dravom.Cilj ove konvencije jeste da civilnom stanovnitvu na okupiranom podruju omogui koliko god je to mogue normalan ivot.Civilima je potrebno omoguiti naputanje neprijateljske drave i njihov poloaj je slian poloaju stranca u doba mira.Sve te osobe su zatitnice Medjunarodnog Crvenog kria.Takodjer ovom konvencijom predvidjena je mogunost stvaranja tzv.sanitetskih i sigurnih zona. Inae konvencije koje se zakljuuju preko vojnih organa nazivaju se Karteli i njima je cilj zadravanje borbe i stvaranje lokalnih primirja kako bi bilo lake primijeniti etvrtu enevsku konvenciju.

91