You are on page 1of 40

ESTRATGIA NACIONAL PARA O MAR

REPBLICA PORTUGUESA

Publicado por: Ministrio da Defesa Nacional Estrutura de Misso para os Assuntos do Mar Avenida Ilha da Madeira n. 1 1400-204 Lisboa Portugal url: http://www.mdn.gov.pt e-mail: info@emam.gov.pt

NDICE

PREFCIO NOTA PRVIA ESTRATGIA NACIONAL PARA O MAR (2006-2016) INTRODUO CAPTULO I Prncipios e objectivos CAPTULO II Pilares estratgicos CAPTULO III Meios humanos e financeiros CAPTULO IV Acompanhamento, avaliao e reviso CAPTULO V Aces e medidas A. Aces prioritrias B. Aces estratgicas ANEXO Aces estratgicas RESOLUO DO CONSELHO DE MINISTROS N. 163/2006, DE 12 DE DEZEMBRO CRDITOS FOTOGRFICOS

v vi

10

12

15

16

17 19 22 24 30 33

Estratgia Nacional para o Mar iii

PREFCIO CAPTULO I

Portugal est empenhado na promoo de formas inovadoras de aproveitamento sustentvel dos recursos do oceano, contribuindo para o desenvolvimento da economia A Estratgia Nacional para o Mar constitui um instrumento poltico fundamental para que Portugal possa proteger e valorizar o inestimvel recurso que o oceano representa para o nosso pas. O Governo, ao denir pela primeira vez as linhas estratgicas prioritrias para os Assuntos do Mar, cria as condies indispensveis para que o aproveitamento sustentvel do mar passe a ser uma realidade. O desenvolvimento das actividades que se exercem no mar e nas zonas costeiras , simultaneamente, uma oportunidade e um desao para Portugal. O oceano representa um meio de comunicao e transporte essencial num mundo cada vez mais globalizado, uma fonte de alimentos e de frmacos, de energia e de recursos geolgicos e genticos. Para alm do emprego associado directa e indirectamente a estas actividades, o mar e as zonas costeiras tm um papel essencial no bem estar e qualidade de vida da sociedade, quer atravs das actividades de desporto e de lazer, quer atravs dos servios fundamentais que nos prestam como sejam a regulao do clima, a reteno de dixido de carbono e a produo de oxignio, a reciclagem e armazenamento de poluentes. No entanto, todos sabemos que os oceanos enfrentam srios problemas associados, entre outros factores, com a poluio, a sobre-explorao de recursos, a destruio de habitats, a degradao ambiental, o desaparecimento da biodiversidade e a introduo de espcies exticas, pelo que se torna central denir e articular polticas que contribuam para os objectivos de desenvolvimento sustentvel do pas. Joo Mira Gomes Secretrio de Estado da Defesa Nacional e dos Assuntos do Mar Maro de 2007 do mar e das indstrias martimas, apostando nas cincias e tecnologias do mar, criando emprego, fomentando o ensino, a educao e o desporto associados ao mar, resolvendo conitos de uso e potenciando sinergias atravs da implementao de um planeamento e ordenamento espacial das actividades. Em simultneo, necessrio garantir que o valioso patrimnio natural e cultural subaqutico do nosso mar devidamente salvaguardado e protegido. Para alcanar estes objectivos, fundamental que as formas de governao dos Assuntos do Mar permitam responder de forma efectiva e coordenada aos desaos que a presente Estratgia Nacional para o Mar e a actual agenda internacional dos oceanos apresentam, como o caso da futura Poltica Martima da Unio Europeia. Tal como proposto nesta Estratgia, a recente criao, pelo Governo, da Comisso Interministerial para os Assuntos do Mar, agura-se como um passo decisivo para responder a esses desaos. Acredito que, desta forma, ser possvel melhorar a coordenao a todos os nveis, melhorar os processos de deciso com base em informao cientca slida e envolver os agentes econmicos e os cidados na execuo desta Estratgia, assumindo o Mar como um verdadeiro projecto nacional ao servio de todos os portugueses.

v Estratgia Nacional para o Mar

Estratgia Nacional para o Mar v

NOTA PRVIA CAPTULO I

Em Julho de 2006, foi submetida ao Governo uma proposta com as linhas orientadoras da Estratgia Nacional para o Mar (ENM), proposta essa que circulou pelos vrios A Estrutura de Misso para os Assuntos do Mar (EMAM) foi criada em Agosto de 2005 pela Resoluo do Conselho de Ministros (RCM) n 128 com a misso de preparar uma proposta que estabelea as medidas que devem ser implementadas para o desenvolvimento de uma poltica integrada do Governo para os assuntos do mar e para uma aco articulada de todas as entidades com competncia nas reas ligadas ao mar. Dando sequncia aos objectivos denidos pelo Governo, a EMAM efectuou uma consulta alargada a mais de uma centena de entidades pblicas e privadas, agentes econmicos, organizaes no-governamentais, elementos da comunidade cientca e individualidades de relevo ligadas aos assuntos do Mar, tanto a nvel nacional como a nvel internacional. Participou ainda activamente num amplo conjunto de eventos nacionais e internacionais. Foi dada particular ateno s medidas propostas no relatrio da Comisso Estratgica dos Oceanos, bem como a outras estratgias internacionais e s orientaes da actual agenda internacional dos oceanos. O Livro Verde da Futura Poltica Martima Europeia foi tambm tido em considerao com especial nfase no contributo conjunto que Portugal, Espanha e Frana apresentaram no incio do processo de elaborao deste documento. O Conselho Consultivo da EMAM, composto por representantes das diferentes tutelas com jurisdio ou competncias no Mar e ainda pelas regies autnomas, prestou uma colaborao decisiva para o trabalho realizado. Miguel Sequeira Responsvel pela Estrutura de Misso para os Assuntos do Mar ministrios, tendo em vista a sua anlise poltica e adequao ao contedo programtico do Governo. O documento resultante deste processo foi colocado em discusso pblica em Outubro de 2006. A verso nal da ENM foi aprovada em Conselho de Ministros no dia 16 de Novembro de 2006, dia Nacional do Mar, e consta da RCM n 163, de 12 de Dezembro de 2006. A primeira aco prioritria contemplada na ENM foi j concretizada com a aprovao da Resoluo de Conselho de Ministros que cria a Comisso Interministerial para os Assuntos do Mar (CIAM) e que, adicionalmente, redene as atribuies da EMAM adequando-as ao seu novo papel de apoio CIAM, na implementao da Estratgia Nacional para o Mar.

vi Estratgia Nacional para o Mar

Estratgia Nacional para o Mar vi

ESTRATGIA NACIONAL PARA O MAR (2006-2016)

INTRODUO

S possvel dinamizar uma economia do mar forte, moderna e sustentada atravs da claricao e da transparncia dos processos de licenciamento das actividades, bem como da criao de mecanismos de atraco de investimento baseados em informao slida e

Portugal precisa de uma estratgia para o mar. Isto mesmo tem sido reconhecido atravs de inmeras iniciativas que lanaram as bases para a discusso de como o mar poder tornar-se num dos principais factores de desenvolvimento do Pas, se devidamente explorado e salvaguardado.
A Estratgia Nacional de Desenvolvimento Sustentvel, recentemente aprovada pelo Governo, dene como uma das suas linhas de aco o aproveitamento do oceano enquanto factor de diferenciao e desenvolvimento. Adicionalmente, o Plano Nacional de Aco para o Crescimento e o Emprego 2005-2008, guia para a concretizao das linhas de orientao constantes da Estratgia de Lisboa, reconhece que o oceano um factor diferenciador de referncia e uma oportunidade para colocar Portugal no centro de uma rede econmica de criao de valor associado ao mar. No entanto, so igualmente conhecidos constrangimentos e desajustamentos que no tm permitido colocar este potencial ao servio do desenvolvimento econmico e social. necessrio que se denam os mecanismos que possibilitem tirar o melhor partido dos recursos disponveis, conhecer o patrimnio marinho promovendo a sua utilizao e preservao, recuperar e tornar economicamente vivel de forma sustentvel a explorao dos recursos naturais depauperados, resolver os problemas de conitos sectoriais nas utilizaes do mar e apostar nas novas actividades em que Portugal possa ser competitivo, diferenciando-se e aproveitando as oportunidades que se lhe apresentem.

credvel. Um dos maiores desaos na formulao de uma estratgia nacional para o mar resulta da diculdade em avaliar a situao actual e prever os potenciais desenvolvimentos. Apesar do trabalho realizado pela Comisso Estratgica dos Oceanos, da contribuio nacional para o Livro Verde da Poltica Martima Europeia e dos escassos estudos econmicos feitos para o conjunto das actividades martimas, a quanticao da importncia do mar para a economia nacional recorre a abordagens empricas e a dados onde existem lacunas importantes, que no permitem obter uma imagem ntida da real situao econmica, bem como do potencial interesse em investir nessas actividades. A ttulo de exemplo, embora o turismo surja como um dos sectores com maior importncia nos estudos sobre o emprego, a estimativa do seu real impacte econmico no que respeita s actividades ligadas ao mar difcil, uma vez que os seus efeitos se propagam a vrios subsectores da actividade econmica, como sejam os transportes, a restaurao, o comrcio, a hotelaria e os eventos culturais e desportivos. Um dos objectivos da presente Estratgia Nacional para o Mar precisamente o de criar as ferramentas e condies para dar resposta actualizada e permanente a esta ausncia de informao necessria para a tomada de decises estratgicas e para o reforo e atraco de novos investimentos. Portugal dispe no entanto de uma das maiores zonas econmicas exclusivas (ZEE) da Europa, com mais de 1 700 000 km2, o que corresponde a cerca de 18
Estratgia Nacional para o Mar 1

INTRODUO

vezes a sua rea terrestre. Existe, ainda, a possibilidade de vir a contar com espaos martimos sob sua soberania ou jurisdio que podero exceder em muito a actual rea da ZEE. O trabalho que a Estrutura de Misso para a Extenso da Plataforma Continental est a realizar ir determinar os espaos a reclamar por Portugal, para alm das 200 milhas nuticas, no mbito de uma proposta a ser apresentada at Maio de 2009 Comisso de Limites da Plataforma Continental, criada no mbito da Conveno das Naes Unidas sobre o Direito do Mar. As Regies Autnomas da Madeira e dos Aores assumem aqui um papel de destaque pelo seu posicionamento central nos espaos martimos sob soberania ou jurisdio nacional. Este extenso espao martimo encerra alguns dos mais importantes ecossistemas ocenicos ao nvel global. As caractersticas biogeogrcas e geomorfolgicas das reas sob jurisdio nacional englobam uma vasta biodiversidade marinha. Os ambientes insulares ocenicos, o mar profundo e as plancies abissais, os

montes e bancos submarinos, a dorsal mdio-atlntica, os campos de fontes hidrotermais, as riqussimas zonas estuarinas e lagunares, os grandes canhes submarinos, as zonas de aoramento costeiro, os recifes rochosos, entre outros, conferem a Portugal um patrimnio natural nico que importa valorizar e preservar. A este patrimnio juntam-se os valores arqueolgicos, culturais, estticos e histricos, os recursos geolgicos e minerais, os recursos energticos renovveis e os recursos biotecnolgicos que, no seu conjunto, representam um dos principais activos nacionais que se encontra, no entanto, subaproveitado e cuja utilizao importa investigar e dinamizar de forma sustentvel.

S numa perspectiva sustentvel possvel a criao de riqueza econmica e emprego atravs de actividades como o transporte martimo, a actividade porturia, a indstria naval, a pesca, o turismo, as energias renovveis, a cincia, tecnologia e inovao, a biotecnologia e a explorao de recursos vivos ou no vivos.
A ligao de Portugal ao mar ganhou relevncia durante a poca dos Descobrimentos, que marcou decisivamente o incio do processo de globalizao. As trocas comerciais, culturais, cientcas e tecnolgicas da resultantes promoveram o grande desenvolvimento do nosso pas e marcaram denitivamente os processos de transmisso de conhecimentos entre os povos. No entanto, actualmente, o mar , para a maioria da sociedade portuguesa, algo de distante, intangvel e invisvel. hoje consensual que as ameaas e os riscos que pendem sobre as zonas costeiras,o ambiente marinho e a sua biodiversidade, como sejam os acidentes martimos, a poluio marinha, as actividades ilcitas, entre as quais a imigrao ilegal e o terrorismo, as alteraes clim-

2 Estratgia Nacional para o Mar

INTRODUO

ticas, o aumento do nvel do mar, as catstrofes naturais e a sobreexplorao dos recursos do oceano so signicativos e tm repercusses escala planetria. Estas ameaas implicam novas formas de articulao interna, de cooperao internacional e de princpios de gesto, j que condicionam o desenvolvimento sustentvel das sociedades, com impactes na sade pblica, no desenvolvimento econmico e social e na qualidade de vida das populaes. A importncia do oceano e dos mares para a humanidade tem vindo a ser amplamente reconhecida no seio das Naes Unidas e noutros fora internacionais. Em todo o mundo, nas ltimas dcadas, tem emergido a conscincia de que a gesto e a governao do oceano e das zonas costeiras e das actividades humanas a ele associadas devem ser abordadas numa perspectiva ecossistmica, de desenvolvimento sustentvel, com base numa viso abrangente, no sectorial e integrada. Portugal goza de uma reputao internacional de pas martimo, com ideias e aces prprias, sendo um activo contribuidor para a Agenda Global dos Oceanos. A este facto esto intimamente ligados os importantes passos dados nos ltimos anos no que respeita poltica dos oceanos. Assim: a) Em 1998, a Comisso Mundial Independente para os Oceanos, liderada por Portugal e presidida pelo ex-Presidente da Repblica Dr. Mrio Soares, aprovou o relatrio O Oceano: Nosso Futuro, no mbito da Comisso Oceanogrca Intergovernamental da UNESCO; b) O Ano Internacional dos Oceanos, que se comemorou em 1998 na sequncia de uma proposta apresentada por Portugal Assembleia da Comisso Oceanogrca Intergovernamental da UNESCO e adoptada pela Assembleia Geral das Naes

Unidas, serviu de elemento integrador da Exposio Mundial de Lisboa (Expo 98), subordinada ao tema O oceano, um patrimnio para o futuro; c) Ainda nesse ano, as Resolues do Conselho de Ministros n.os 88/98, 89/98 e 90/98, de 10 de Julho, criaram, respectivamente, a Comisso Oceanogrca Intersectorial, com o objectivo de reforar a capacidade de resposta do sector de investigao e desenvolvimento em cincias e tecnologias do mar e servios oceanogrcos ans, mediante uma estratgia que permita compatibilizar aces, congregar esforos e evitar duplicaes, optimizando o uso dos meios humanos e das infra-estruturas disponveis, o Programa Dinamizador das Cincias e Tecnologias do Mar, com o objectivo de dar a este domnio de investigao bsica e aplicada a prioridade que ela requer (numa perspectiva) de natureza estruturante e interdisciplinar, e a Comisso Interministerial para a Delimitao da Plataforma Continental, com vista a considerar a possibilidade da extenso do limite exterior da plataforma continental para alm das 200 milhas nuticas no quadro previsto pela Conveno das Naes Unidas sobre o Direito do Mar; d) Em 2003, foi criada a Comisso Estratgica dos Oceanos (Resoluo do Conselho de Ministros n. 81/2003, de 17 de Junho), com o objectivo de elaborar os elementos de denio de uma estratgia nacional para o oceano. Esta comisso produziu em 2004 um relatrio com um conjunto de cerca de 250 propostas e medidas de aco estratgicas; e) Em 2005 foi criada a Estrutura de Misso para a Extenso da Plataforma Continental (Resoluo
Estratgia Nacional para o Mar 3

INTRODUO

do Conselho de Ministros n. 9/2005, de 17 de Janeiro), com o objectivo de preparar uma proposta de extenso da plataforma continental de Portugal para alm das 200 milhas nuticas, para apresentao Comisso de Limites da Plataforma Continental das Naes Unidas; f) Em 2005 foi ainda criada a Estrutura de Misso para os Assuntos do Mar (Resoluo do Conselho de Ministros n. 128/2005, de 10 de Agosto), com o objectivo de dar continuidade ao trabalho j desenvolvido e a misso de preparar uma proposta que estabelea as medidas que devem ser implementadas para o desenvolvimento de uma poltica integrada do Governo para os assuntos do mar e para uma aco articulada de todas as entidades com competncia nas reas ligadas ao mar; g) Em 2006 foi dado incio instalao em Lisboa da Agncia Europeia de Segurana Martima, que ir desempenhar um papel fundamental no que se refere aos aspectos relativos recolha, registo e avaliao de dados tcnicos nos domnios da segurana, do trfego e da poluio marinha.

as reas marinhas protegidas, a proteco do patrimnio cultural subaqutico, a proteco dos recursos e da biodiversidade marinha em reas fora das jurisdies nacionais e os recursos genticos e a sua utilizao. Ao nvel da Unio Europeia, este tambm um assunto claramente na ordem do dia. Os temas mais recentes passam, entre outros, pela elaborao do Livro Verde da Futura Poltica Martima Europeia, pela discusso sobre a proposta de directiva para a proteco do meio marinho, pela extenso da Rede Natura 2000 ao meio marinho, pela aplicao da Directiva Quadro da gua, pelo terceiro pacote de segurana martima (ERIKA III) e da Poltica Comum de Pescas. Neste contexto, os objectivos estratgicos da Comisso para 2005-2009 referem que especialmente necessrio termos uma poltica martima abrangente, orientada para o desenvolvimento de uma economia martima orescente e para a plena explorao do potencial das actividades centradas no mar, de uma forma sustentvel para o ambiente. Esta poltica deve assentar na excelncia da investigao cientca, da tecnologia e da inovao martimas. Os objectivos estratgicos da Comisso Europeia do uma maior visibilidade necessidade de a Europa encontrar o seu caminho para uma verdadeira poltica dos oceanos. Portugal tem estado na linha da frente deste processo, tendo elaborado, conjuntamente com Frana e Espanha, aquela que foi a primeira contribuio para o Livro Verde. A centralidade e a dimenso atlntica dos espaos martimos sob soberania ou jurisdio nacional reforam o papel chave que Portugal dever desempenhar no quadro da Unio Europeia como elemento de ligao privilegiada comunidade de pases de lngua portuguesa, ao continente americano e ao resto do Mundo.

O momento actual de grande actividade no mbito da Agenda Internacional dos Oceanos. Vrios pases em todo o mundo tm vindo a envolver-se em processos de formulao de estratgias ou polticas integradas para o oceano e as zonas costeiras, sendo, no entanto, ainda poucos os que iniciaram a implementao de polticas integradas no espao ocenico.
No mbito da ONU e de outros fora internacionais relevantes, so diversas as iniciativas e actividades nestas matrias, sendo de destacar as que se prendem com a Conveno das Naes Unidas sobre o Direito do Mar, 4 Estratgia Nacional para o Mar

INTRODUO

A posio geoestratgica do espao martimo sob soberania ou jurisdio nacional impe importantes desaos e responsabilidades nas reas da defesa nacional, segurana e vigilncia, imigrao ilegal, combate poluio, apoio navegao e salvaguarda da vida humana no mar, mas encerra tambm um conjunto de oportunidades de desenvolvimento econmico e de ligao entre as vrias regies do territrio nacional que importa aproveitar.
A actual conjuntura congura uma oportunidade nica, que exige a Portugal a denio clara e urgente de uma estratgia nacional para o mar que responda aos desaos internacionais e promova os objectivos nacionais neste domnio, permitindo a Portugal fazer

valer os seus pontos de vista e tomar a iniciativa em processos internacionais que valorizem a governao do oceano e o desenvolvimento das actividades ligadas ao mar, bem como fomentar a economia, valorizar e preservar o patrimnio natural e assumir-se como o pas martimo da Europa. Uma estratgia nacional para o mar tem de ser enquadrada, articulada, coordenada e integrada com as restantes estratgias, polticas e programas nacionais, assim como com outros planos globais decorrentes de compromissos assumidos internacionalmente e transpostos para o mbito nacional, nomeadamente a Estratgia Nacional de Desenvolvimento Sustentvel, a Estratgia de Lisboa, o Plano Tecnolgico, a Estratgia Nacional de Conservao da Natureza e da Biodiversi-

Estratgia Nacional para o Mar 5

INTRODUO

dade, o Programa Nacional da Poltica de Ordenamento do Territrio, a Estratgia de Gesto Integrada da Zona Costeira, os planos de ordenamento da orla costeira, o Livro Branco Poltica Martimo-Porturia Rumo ao Sculo XXI e as Orientaes Estratgicas para o Sector Martimo-Porturio, o Plano Estratgico Nacional de Turismo, o Programa Nacional de Turismo de Natureza, a Estratgia Nacional para a Energia, o Programa Nacional de Desporto para Todos e o Plano Estratgico Nacional para as Pescas.

A Estratgia Nacional para o Mar pressupe uma adequada percepo e coordenao das prioridades estabelecidas ao nvel dos diversos objectivos sectoriais e deve conferir coerncia s polticas que os diversos assuntos do mar intrinsecamente possibilitam desenvolver e integrar. Ser necessria uma articulao particular com os planos, estratgias e programas que incidam nas zonas costeiras e guas adjacentes, como sejam as aces decorrentes da aplicao da Lei da gua, dos planos de ordenamento da orla costeira, da futura estratgia de gesto integrada da zona costeira e do futuro plano martimo-porturio nacional, entre outros. Neste sentido, a Estratgia Nacional para o Mar dever acrescentar valor s actividades sectoriais desenvolvidas, construindo sobre o que j existe. Pretende-se que esta estratgia seja implementada atravs de um dilogo com todas as partes interessadas e orientada para a aco, coordenao e articulao, claricando, simplicando e acelerando os procedimentos para os agentes econmicos, tendo por base uma informao tcnico-cientca slida, bem como o respeito dos princpios e acordos assumidos por Portugal. A postura de responsabilidade internacionalmente reconhecida ao nosso pas na proteco do oceano e na preservao dos seus ecossistemas e biodiversidade dever ser consolidada, aprofundada e integralmente respeitada, constituindo um exemplo e um modelo a seguir pelos parceiros internacionais. A denio das aces e medidas prioritrias da Estratgia Nacional para o Mar d sequncia ao trabalho que Portugal tem vindo a fazer nos ltimos anos a nvel nacional e internacional. O trabalho da Comisso Estratgica dos Oceanos fez um levantamento exaustivo da situao existente em Portugal no que respeita s actividades ligadas ao mar, analisando as situaes dos

6 Estratgia Nacional para o Mar

INTRODUO

recursos e dos vrios sectores. Apresenta diagnsticos sntese que contm uma anlise dos pontos fortes e fracos, desaos e oportunidades, ameaas, riscos e constrangimentos. Adicionalmente, aponta um conjunto de recomendaes e propostas com vista ao aproveitamento das oportunidades identicadas, nomeadamente nas reas da aquicultura, da indstria transformadora de pescado, do desenvolvimento dos portos, da construo e reparao naval, da qualicao do turismo e do desenvolvimento da nutica de recreio, da tecnologia e da energia renovveis, da cultura, da diplomacia, da defesa nacional, do ambiente, da cincia e da governao do oceano. Assim, para que a Estratgia Nacional para o Mar seja efectiva, torna-se agora necessrio efectuar uma anlise global e intersectorial que permita promover objectivos comuns e encontrar formas efectivas de coordenao e articulao dos assuntos marcadamente transversais, bem como analisar e promover a resoluo de potenciais conitos decorrentes da aplicao de medidas estritamente sectoriais. Com base neste diagnstico, conrmado no essencial pela auscultao alargada realizada pela Estrutura de Misso para os Assuntos do Mar a cerca de uma centena de entidades, pblicas e privadas, agentes econmicos, organizaes no governamentais, comunidade cientca e individualidades ligadas aos assuntos do mar, chegou-se concluso de que preciso denir prioridades. Ou seja, apesar do que j est a ser feito ou previsto para breve a nvel sectorial, nomeadamente nas reas dos transportes, pescas, energia, ensino, ambiente, cincia e tecnologia, defesa nacional e poltica externa, no existindo ainda recursos nem mecanismos que permitam a implementao das diferentes medidas propostas de forma integral, necessrio garantir em primeiro lugar que existam as condies

necessrias para que as aces subsequentes tenham maior probabilidade de sucesso e efectividade. A Estratgia Nacional para o Mar est determinada em garantir a existncia de factores crticos de sucesso que permitam tornar mais ecazes e articuladas as vrias polticas sectoriais actualmente em implementao ou desenvolvimento para o oceano e zonas costeiras e contribuir para a identicao das reas estratgicas nacionais, com vista ao melhor aproveitamento das potencialidades que o mar oferece.

A mais-valia para Portugal desta Estratgia tornar o mar num projecto nacional, apostando numa abordagem integrada da governao dos assuntos do mar, que pela primeira vez congregue os esforos das diferentes tutelas, dos agentes econmicos, da comunidade cientca, das organizaes no governamentais e da sociedade civil, co-responsabilizando todos os actores para o aproveitamento do mar como factor diferenciador do desenvolvimento econmico e social, valorizando e preservando este patrimnio.
Convm tornar bem claro que esta Estratgia no a soluo para todos os problemas e que s poder alcanar os seus objectivos se o mar for considerado por todos como um verdadeiro projecto nacional. O Estado tem um papel facilitador e promotor de condies de desenvolvimento econmico e social, mas cabe s empresas e sociedade civil o papel principal na concretizao dos objectivos que so a razo de ser desta Estratgia Nacional para o Mar. A obteno de resultados tangveis s ser perceptvel em alguns casos a mdio/longo prazo, exigindo por isso uma aposta rpida mas persistente nas reas ligadas educao, capacitao de meios humanos, criao e optimizao de infra-estruturas e investigao e desenvolvimento.
Estratgia Nacional para o Mar 7

INTRODUO

Ao denir, pela primeira vez, uma estratgia nacional para o mar, alicerada numa abordagem integrada das vrias polticas sectoriais, o Governo cria os mecanismos indispensveis e proporciona aos vrios agentes as condies necessrias para que o aproveitamento sustentvel do mar, em benefcio das populaes, venha a constituir uma realidade efectiva e credvel.
Tendo presente a realidade econmica actual, os processos de reestruturao da Administrao Pblica em curso e os recursos nacionais disponveis, mas assumindo que se exige a Portugal uma nova poltica para o mar e uma resposta clara, rpida e ecaz aos actuais desaos internacionais, a Estratgia Nacional para o Mar orientada por uma abordagem: ambiciosa

mas realista, assumindo um carcter prtico e exequvel; adaptativa, consolidando os progressos alcanados e valorizando a aprendizagem; inclusiva, envolvendo as entidades pblicas e privadas ligadas ao mar, bem como toda a sociedade civil, reforando a vontade de participao responsvel e de cooperao na resoluo activa dos problemas.

Para responder a este desao, tal como referido no Programa do XVII Governo Constitucional, indicado no relatrio da Comisso Estratgica dos Oceanos e reforado no decorrer da auscultao alargada realizada junto das entidades pblicas e privadas com interesses nos assuntos do mar, Portugal tem de garantir a coordenao e articulao de todas as reas que respeitem ao mar.

8 Estratgia Nacional para o Mar

INTRODUO

Esta necessidade sentida em reas onde existe falta de abrangncia e continuidade de jurisdio, ou sobreposio de jurisdio e competncias de vrias autoridades, que, em acrscimo, se encontram divididas pelos vrios nveis da administrao local, regional e central, sendo particularmente evidente nas reas de interface entre mar e terra. , assim, necessrio apontar os principais caminhos e criar uma estrutura de coordenao dos assuntos do mar adequada a um pas assumidamente martimo e que permita aproveitar todo o potencial que o mar encerra, para a gerao presente e para as geraes futuras. A Estratgia Nacional para o Mar distribui-se por cinco captulos.

No captulo I enunciam-se os princpios e os objectivos gerais preconizados. No captulo II denem-se os pilares estratgicos que constituem os factores crticos de sucesso. No captulo III caracterizam-se os meios humanos e nanceiros a afectar. No captulo IV indicam-se os mecanismos de acompanhamento, avaliao e reviso. No captulo V formulam-se as aces fundamentais, classicadas em prioritrias e estratgicas, e as correspondentes medidas, relacionando-as com os pilares estratgicos. Em anexo apresenta-se uma tabela que resume as aces e medidas estratgicas apresentadas no captulo V.

Estratgia Nacional para o Mar 9

CAPTULO I
manuteno de condies ambientais adequadas para as geraes vindouras, ou seja, promove os objectivos xados nos Conselhos Europeus de Lisboa, Gotemburgo e Haia. Um objectivo com este alcance tem de estar baseado e alicerado em valores e princpios globais como os que tm sido amplamente reconhecidos no A proclamao do mar como principal factor diferenciador e de identidade nacional, assumindo-o como prioridade estratgica e um projecto nacional, reclama a existncia de uma viso simultaneamente ambiciosa e realista, credvel e atraente. seio das Naes Unidas e noutros fora internacionais. O relatrio da Comisso Estratgica dos Oceanos identica um conjunto de abordagens e princpios orientadores, fundamentados no mbito de vrios acordos e convenes internacionais, e centrais para uma poltica integrada para o mar, dos quais se destacam: a) A Conveno das Naes Unidas sobre o Direito do Mar (aprovada pela Resoluo da Assembleia da Repblica n. 60-B/97 e raticada pelo Decreto do Presidente da Repblica n. 67-A/97), cujo prembulo refere que os problemas do espao ocenico esto estreitamente inter-relacionados e devem ser considerados como um todo e apela gesto integrada dos assuntos relacionados com o oceano; b) O princpio do desenvolvimento sustentvel, fundado em vrias convenes, acordos e protocolos internacionais, desde a Conferncia das Naes Unidas de Estocolmo em 1972, passando pela Conferncia do Rio de Janeiro em 1992, que deu origem Agenda 21, at ter sido nalmente assumido e consolidado na Cimeira Mundial sobre Desenvolvimento Sustentvel de Joanesburgo em 2002. hoje um objectivo incontornvel da gesto integrada e responsvel dos ecossistemas do planeta; c) O princpio da precauo, essencialmente respeitante ao problema da gesto do risco, que

PRINCPIOS E OBJECTIVOS

Pretende-se criar as condies e mecanismos que possibilitem aos diversos agentes desenvolver, de forma equilibrada e articulada, as mltiplas actividades ligadas ao mar, tendo em vista a promoo da qualidade do ambiente marinho, do crescimento econmico e a criao de novos empregos e oportunidades.
A realizao destas actividades deve assentar num adequado conhecimento cientco, num ajustado ordenamento espacial e na defesa constante da biodiversidade marinha e preservao deste valioso recurso que o mar.

O objectivo central a atingir com a Estratgia Nacional para o Mar o de aproveitar melhor os recursos do oceano e zonas costeiras, promovendo o desenvolvimento econmico e social de forma sustentvel e respeitadora do ambiente, atravs de uma coordenao eciente, responsvel e empenhada que contribua activamente para a Agenda Internacional dos Oceanos.
Esta estratgia promove aces que conjugam a valorizao e o crescimento das actividades econmicas, o emprego e a coeso social, a salvaguarda do patrimnio natural e cultural subaqutico e a 10 Estratgia Nacional para o Mar

CAPTULO I - PRINCPIOS E OBJECTIVOS

teve origem nas polticas europeias dos anos 70 e aparece j referido no Tratado da Unio. Tem sido sujeito a diversas interpretaes e foi consolidado na Carta Mundial para a Natureza da Assembleia Geral das Naes Unidas de 1982 e em diversas outras convenes internacionais. A Poltica Comum de Pescas tambm prev a aplicao da abordagem de precauo na gesto dos recursos e, mais recentemente, a Comisso Europeia, atravs da Comunicao COM 2000.1, deniu de forma clara este princpio e as suas formas de aplicao; d) A abordagem ecossistmica, como metodologia e enquadramento para a gesto integrada dos ecossistemas terrestres e aquticos e dos seus recursos, com vista sua conservao e uso sustentvel. Foi desenvolvida e adoptada no mbito da Conveno para a Diversidade Biolgica durante a COP 5 em 2000 e tem vindo a ser includa em inmeros documentos, tratados e convenes internacionais. um elemento determinante para a adequada implementao de disposies chave da Conveno das Naes Unidas sobre o Direito do Mar e da Agenda 21, nomeadamente do seu captulo 17, sobre a gesto integrada dos oceanos e zonas costeiras. A Estratgia Nacional para o Mar permite a organizao de planos de aco orientados para a mobilizao, a educao e a capacitao de toda a sociedade portuguesa e dos seus parceiros internacionais, visando o aproveitamento e utilizao sustentvel e responsvel do oceano e das zonas costeiras e para a criao de ferramentas de gesto que tornem os processos transparentes, rigorosos e credveis.

Face ao enquadramento nacional e internacional, a formulao da Estratgia Nacional para o Mar d prioridade ao desenvolvimento de conhecimento, competncias e ferramentas de gesto partilhada que permitam abordar as causas dos problemas e no apenas os seus sintomas. Para isso urgente criar uma estrutura de coordenao dos assuntos do mar que promova a articulao de polticas, a denio de rumos estratgicos, a claricao de reas de aco e competncias, acrescentando valor aos objectivos sectoriais, fazendo que o resultado global seja mais do que a soma dos resultados meramente sectoriais.
Esta coordenao dever centrar-se na capacidade de articular as competncias existentes, co-responsabilizando os agentes ao nvel central, regional e local, bem como as entidades pblicas, privadas e a sociedade civil, apostando no conhecimento, na tecnologia e inovao, formando quadros tcnicos, promovendo a resoluo de conitos de utilizao, maximizando os usos partilhados e promovendo o desenvolvimento econmico das actividades martimas, ao servio do emprego, da qualicao e do bem-estar social, tendo sempre presente a necessidade de preservar o ambiente marinho.

Estratgia Nacional para o Mar 11

CAPTULO II

PILARES ESTRATGICOS
As razes que tornam a formulao, a implementao e a avaliao da Estratgia Nacional para o Mar um enorme desao so de vria ordem: a) Em primeiro lugar, a reconhecida falta de conhecimento, de compreenso e de percepo quer da complexidade dos ecossistemas ocenicos e costeiros e do real impacte e consequncias das actividades humanas quer da difcil avaliao do potencial das actividades econmicas diculta em muito a tomada de deciso; b) Em segundo lugar, a diculdade vericada na partilha de responsabilidade pela gesto do oceano como recurso comum e espao tridimensional, devido interdependncia e aos conitos que se vericam entre as vrias utilizaes, interesses, jurisdies e processos de gesto; c) Em terceiro lugar, o oceano e as zonas costeiras representam hoje, ao nvel mundial, uma grande oportunidade para novas actividades econmicas que, face aos avanos tecnolgicos recentes, comeam a orientar o seu interesse e aco para o mar, obrigando a novas formas de gesto e de defesa e salvaguarda activa dos interesses nacionais. Para que Portugal aproveite as oportunidades existentes e mitigue as diculdades, as linhas orientadoras da Estratgia Nacional para o Mar assentam em trs pilares estratgicos. Estes so os factores crticos de sucesso, ou seja, aquilo que se torna indispensvel assegurar para valorizar denitivamente a importncia do mar como elemento diferenciador, projectando-o no 12 Estratgia Nacional para o Mar

futuro como um dos principais motores de desenvolvimento do Pas.

Os factores crticos de sucesso permitiro tornar mais ecazes e integradas as polticas sectoriais actualmente em desenvolvimento e a denio e implementao de novas polticas integradas para o melhor aproveitamento das potencialidades e meios existentes.
Este desao impe a existncia de instituies com capacitao cientca e tcnica adequada e ferramentas de gesto ecazes, bem como esforos adicionais de cooperao, concertao, coordenao e articulao horizontal entre todos os nveis da governao. ainda necessrio garantir a obteno de informao rigorosa e o conhecimento cientco slido que possam auxiliar os processos de tomada de deciso, apoiados e participados por uma sociedade educada, informada e envolvida. Ou seja, Portugal tem de fazer bem as coisas certas. S assim poder lidar com os novos desaos e falar a uma s voz na defesa e promoo dos seus interesses e objectivos.

A construo de uma economia martima prspera ao servio da qualidade de vida e do bem-estar social e respeitando o ambiente tem de ser suportada pelos seguintes pilares estratgicos: a) O conhecimento; b) O planeamento e o ordenamento espaciais; c) A promoo e a defesa activas dos interesses nacionais.
No que concerne ao conhecimento, utilizado aqui no seu sentido mais lato, s atravs de uma aposta coerente e sustentada na investigao cientca e no desenvolvi-

CAPTULO II - PILARES ESTRATGICOS

mento de novas tecnologias aplicadas ao oceano e s zonas costeiras possvel criar uma base slida para as decises de governao, numa perspectiva de desenvolvimento sustentvel e de gesto integrada.Adicionalmente, a formao, a educao, a sensibilizao, a difuso da informao e o acesso a ela, bem como o uso de indicadores objectivos de suporte s vrias polticas sectoriais e intersectoriais, so certamente os melhores factores de credibilidade e dinamizao do investimento, pblico e privado, nas actividades relacionadas com o mar. O planeamento e o ordenamento espaciais so as ferramentas de governao, promovidas pelas entidades competentes, indispensveis para assegurar uma viso de conjunto assente nos princpios do desenvolvimento sustentvel, da precauo e da abordagem ecossistmica, atravs do levantamento e ordenamento de todas as utilizaes existentes e futuras, permitindo dar suporte a uma gesto verdadeiramente integrada, progressiva e adaptativa do oceano e da zona costeira e do desenvolvimento das actividades associadas, promovendo simultaneamente: a) O conhecimento e cartograa de todas as actividades que se desenvolvem num determinado espao, possibilitando uma anlise rpida e criteriosa das mesmas; b) A coordenao dos processos de gesto, de licenciamento, de scalizao e de acompanhamento das actividades relacionadas com o meio marinho, promovendo uma tomada de deciso sobre a utilizao dos espaos martimos e costeiros facilitada e sustentada em critrios de rigor e exactido; c) A participao responsvel, a desburocratizao e a simplicao reguladora e processual, garantindo os factores diferenciadores relacio-

nados com a especicidade do oceano e zonas costeiras; d) A preservao e a recuperao dos valores naturais e dos ecossistemas costeiros e marinhos; e) O aproveitamento de janelas de oportunidade para o desenvolvimento de novas actividades e utilizaes do oceano e das zonas costeiras, minimizando, por antecipao, potenciais conitos de utilizao entre os vrios usos e actividades que utilizam o mar para os seus objectivos ou como recurso, como o turismo, o recreio e o lazer, os desportos nuticos, os cruzeiros tursticos martimos e uviais, o transporte martimo, as dragagens e obras de proteco da costa, a conservao da natureza e da biodiversidade, a arqueologia subaqutica, a pesca comercial e ldica, a aquicultura, as energias renovveis, a prospeco e extraco de recursos geolgicos, a passagem de cabos, oleodutos e emissores, os portos comerciais, de pesca e marinas, a investigao cientca e tecnolgica, a engenharia e construo naval, os exerccios militares, a utilizao de recursos genticos, inter alia pela biotecnologia. A promoo e a defesa activas dos interesses nacionais obtm-se pelo envolvimento empenhado e competente no mbito das relaes bilaterais e multilaterais, prosseguidas atravs da participao, cooperao e contribuio pr-activas nos diversos fora internacionais. Mais uma vez estas aces tm de ser suportadas por uma estrutura de coordenao que garanta a articulao a nvel nacional, nas suas vertentes diplomtica, poltica, econmica, social, ambiental, cientca, tecnolgica, de defesa nacional e segurana, reforando a imagem, a soberania e a identidade nacionais.
Estratgia Nacional para o Mar 13

CAPTULO II - PILARES ESTRATGICOS

O eventual insucesso das medidas ou aces associadas a qualquer destes trs pilares estratgicos condicionar de forma signicativa o desenvolvimento efec-

tivo de qualquer poltica ligada ao oceano que integre de forma sustentvel as vertentes econmica, social e ambiental.

14 Estratgia Nacional para o Mar

CAPTULO III

MEIOS HUMANOS E FINANCEIROS


A implementao da Estratgia Nacional para o Mar exige, dado o seu carcter horizontal, para alm das responsabilidades de cada organismo competente a nvel sectorial, a criao de uma estrutura de coordenao que assegure a necessria coerncia das aces, promovendo a complementaridade das polticas sectoriais e criando mecanismos de valorizao dos objectivos partilhados e incentivos a aces conjuntas. Na situao actual, necessria uma poltica de racionalizao e qualicao dos recursos humanos disponveis. Desde logo, importa considerar to-

dos os agentes relevantes como recursos humanos necessrios ao desenvolvimento da Estratgia Nacional para o Mar. Os fundos comunitrios e os meios nanceiros das diferentes tutelas que desenvolvem polticas relevantes no mbito dos assuntos do mar contribuiro para nanciar as aces e medidas propostas nesta Estratgia, numa perspectiva de tornar mais ecazes e integradas as aces destas tutelas, aumentando as sinergias e optimizando os meios existentes. Os encargos plurianuais a mobilizar para a presente Estratgia sero determinados no mbito dos vrios planos de aco que forem denidos, em articulao com os diferentes intervenientes, com vista concretizao das medidas preconizadas na Estratgia Nacional para o Mar.

Estratgia Nacional para o Mar 15

CAPTULO IV
o Mar. Paralelamente, a avaliao deve formular recomendaes destinadas a aperfeioar a execuo da Estratgia Nacional para o Mar, indicando as medidas a adoptar. A Estratgia Nacional para o Mar assume-se como um documento dinmico, aberto aos ajustamentos que a evoluo das suas condicionantes e a avaliao da sua execuo vierem a recomendar. Vigora no perodo de 2006 a 2016, ano em que dever ser sujeita a uma reviso global, com base num processo de avaliao e discusso pblica. A execuo da presente Estratgia Nacional para o Mar, nas suas mltiplas reas, deve ser alvo de avaliao anual. A contribuio dos diferentes ministrios e dos governos regionais para este processo de avaliao incluir uma referncia expressa sobre a adequao ou a necessidade de reviso dos instrumentos de planeamento existentes, bem como sobre a pertinncia da elaborao de medidas de aco adicionais. Devero, ainda, contribuir para esta avaliao elementos independentes que integrem os mecanismos consultivos que vierem a ser constitudos no mbito da implementao desta Estratgia. A avaliao deve apoiar-se na anlise de indicadores que permitam aferir, com objectividade, a evoluo da situao, bem como a eccia dos planos e programas aplicados. Os indicadores, a denir antecipadamente, devem ser especcos, preferencialmente quantitativos, de forma a serem mais facilmente mensurveis, e ter em conta os vrios tipos de recursos a mobilizar,os resultados a atingir e o horizonte temporal previsto. Estes indicadores sero denidos em funo dos planos de aco especcos que forem implementados, em articulao com os diferentes intervenientes, com vista concretizao das medidas preconizadas na Estratgia Nacional para 16 Estratgia Nacional para o Mar

ACOMPANHAMENTO, AVALIAO E REVISO

CAPTULO V
b) Energia: apostando nas energias renovveis, contribuindo para a reduo da dependncia energtica externa e da emisso de gases com efeito de estufa, aproveitando os recursos existentes

ACES E MEDIDAS
O estabelecimento e aplicao de aces e medidas que materializem os trs pilares estratgicos prioritrios fundamental para o sucesso das actividades econmicas onde se cruzam e renovam sectores tradicionais e sectores em desenvolvimento, como suporte essencial para a criao de riqueza e melhoria do crescimento, coeso social e qualidade de vida.
S com uma estratgia nacional para o mar assente nestes alicerces ser possvel alcanar os objectivos preconizados nas diferentes polticas nacionais, nomeadamente nas seguintes reas: a) Transportes: apostando na competitividade dos portos nacionais e fomentando o transporte martimo, enquanto modo de transporte menos poluente. Neste contexto, importa promover a articulao do transporte martimo com outros modos de transporte, acrescentando valor atravs de cadeias logsticas, bem como atravs da implementao de instrumentos de normalizao e simplicao de procedimentos, tais como a Janela nica Porturia. Garantindo a efectiva actuao da autoridade competente para a segurana do transporte martimo e dos portos e das autoridades porturias, tendo em conta as suas responsabilidades na gesto e implementao do sistema de controlo de trfego martimo (VTS) e das normas decorrentes do cdigo ISPS;

no mar, agilizando os procedimentos de licenciamento, mobilizando e atraindo investimento privado e apostando nas inovaes tecnolgicas que permitam responder aos desaos da competitividade deste sector e ao desenvolvimento de uma indstria que produza bens, equipamentos e servios que potenciem o emprego, as exportaes de equipamentos e tecnologia e a reconverso de indstrias, como por exemplo as metalo-mecnicas e os estaleiros navais; assegurando, tambm, o melhor conhecimento das aptides geolgicas do deep off-shore, nomeadamente para ns energticos com origem fssil; c) Aquicultura e pescas: assegurando a sustentabilidade da explorao de recursos, criando medidas que tornem mais justa a distribuio de rendimentos na cadeia de valor, diversicando as actividades econmicas das comunidades piscatrias, implementando reas marinhas protegidas, recuperando ecossistemas degradados, reforando o sistema de recifes articiais, fomentando a investigao e desenvolvimento em sistemas de aquicultura offshore, garantindo a sua rentabilidade econmica e sustentabilidade ambiental; d) Defesa nacional e segurana: claricando as atribuies, reas de interveno e coordenao das entidades do Sistema de Autoridade Martima a preveno e combate poluio, a segurana da navegao e proteco e salvaguarda da vida humana no mar no mbito dos sistemas nacionais
Estratgia Nacional para o Mar 17

CAPTULO V - ACES E MEDIDAS

para a busca e salvamento, a scalizao martima, a mitigao de riscos naturais e o apoio s populaes no mbito do Servio Nacional de Proteco Civil; e) Cincia, tecnologia e inovao: investindo em recursos humanos qualicados, projectos e infra-estruturas de cincia e tecnologia associada ao oceano, optimizando os recursos existentes, fomentando e reforando a cooperao e partilha de meios entre instituies e participando activamente nas redes internacionais; f) Ambiente e conservao da natureza: assegurando o bom funcionamento e manuteno dos servios dos ecossistemas marinhos e costeiros, promovendo o conhecimento e proteco da biodiversidade marinha, recuperando habitats degradados e salvaguardando as reas essenciais para a conservao e gesto dos recursos vivos e no vivos, nomeadamente atravs da criao de uma rede de reas marinhas protegidas, assegurando o combate e controlo da poluio, incluindo o efeito das actividades humanas realizadas em meio terrestre sobre o meio marinho, combatendo e prevenindo a introduo de espcies no indgenas e assegurando a monitorizao global do estado de sade do ambiente marinho; g) Educao, cultura e sensibilizao: inserindo nos programas escolares o tema oceano em todas as suas dimenses, promovendo a mediatizao das actividades martimas junto da sociedade, apostando nos centros, aqurios, oceanrios e museus dedicados ao mar e fomentando o ensino naval e nutico, a valorizao do patrimnio cultural subaqutico e a educao ambiental; 18 Estratgia Nacional para o Mar

h) Turismo, lazer, desportos e nutica de recreio: valorizando o mar como diferenciador da oferta turstica e estimulando as actividades associadas ao mar que permitam a ocupao de tempos livres, o lazer e o desporto, desenvolvendo condies para um fcil e natural acesso ao mar; promovendo o turismo nutico e ocenico atravs da aposta na organizao de provas desportivas internacionais de grande prestgio e em actividades martimo-tursticas, como a vela, o remo, a canoagem, a nutica de recreio, o mergulho e a observao de aves e cetceos; fomentando o turismo associado actividade da pesca; tirando partido das importantes reas naturais classicadas existentes na nossa costa, onde assumem um importante papel as Regies Autnomas dos Aores e da Madeira, para dinamizar o turismo de natureza; promovendo o turismo de cruzeiros, em franca expanso no nosso pas; i) Poltica externa: promovendo a centralidade atlntica de Portugal e as relaes externas com outros continentes, nomeadamente as relaes transatlnticas e as a desenvolver no mbito da comunidade de pases de lngua portuguesa, armando Portugal como o pas martimo da Europa e defendendo os interesses nacionais em todos os fora internacionais relevantes.

Dene-se um conjunto de trs aces prioritrias que, tendo em considerao a exigncia do contexto actual em termos de poltica externa e a necessidade de organizao interna para lidar com os assuntos do mar, so consideradas como sendo de implementao imediata e urgente.
Estas aces tm por base o estabelecimento de uma estrutura de coordenao e permitiro responder

CAPTULO V - ACES E MEDIDAS - A. Aces prioritrias

ao Programa do XVII Governo Constitucional, que ambiciona promover a coordenao, a nvel do Governo, de todas as reas que respeitem ao mar e tenham tutelas diferenciadas. S assim ser possvel no deixar fechar a janela de oportunidade existente.

A. ACES

PRIORITRIAS

Os passos necessrios para assegurar uma efectiva coordenao dos assuntos do mar e responder aos desaos que a agenda poltica internacional coloca traduzem-se em trs aces prioritrias a que Portugal ter de dar resposta imediata. Estas aces contm um conjunto de medidas que permitem acompanhar os processos actualmente em curso e consolidar as fundaes para a implementao desta Estratgia Nacional para o Mar. 1 Criar uma estrutura de coordenao para a implementao da Estratgia Nacional para o Mar, assente numa base de articulao e participao de todos os interessados, exigindo a co-responsabilizao das diferentes polticas sectoriais relevantes. Esta estratgia envolve a sua aplicao a todo o territrio nacional, reconhecendo o oceano como valor relevante para a coeso e a identidade nacional. As Regies Autnomas da Madeira e dos Aores apresentam importantes mais-valias, quer pela sua posio geoestratgica e pelos conhecimentos acumulados quer pelo potencial desenvolvimento de actividades econmicas importantes. Em face do contexto actual, o mecanismo de coordenao a adoptar assentar na criao de uma comisso interministerial para os assuntos do mar (CIAM), composta por todos os ministrios com competncias nesta rea e pelas Regies Autnomas, com uma estrutura exvel e com um mandato que lhe permita responder s solicitaes decorrentes da aplicao da presente Estratgia. Esta comisso interministerial ter como misses principais: a) Coordenar, acompanhar e avaliar a implementao da Estratgia Nacional para o Mar com outras
Estratgia Nacional para o Mar 19

Dene-se igualmente um conjunto de oito aces estruturantes que materializam os trs pilares estratgicos denidos. As medidas associadas a estas aces devem comear a ser implementadas de imediato embora algumas, pela sua complexidade e transversalidade, s venham a produzir resultados a mdio/longo prazo.
Estas medidas, bem como outras que venham a ser consideradas relevantes, sero alvo de planos de aco especcos dinamizados pela futura estrutura de coordenao, em articulao com as diferentes tutelas, onde sero denidos os principais intervenientes e o seu papel, os meios nanceiros a mobilizar e a sua origem e, nalmente, os indicadores de avaliao a utilizar.

CAPTULO V - ACES E MEDIDAS - A. Aces prioritrias

estratgias, instrumentos de planeamento e programas de mbito marcadamente transversal; b) Contribuir para a coordenao, implementao e acompanhamento de aces, medidas e polticas transversais relacionadas com os assuntos do mar aprovadas pelo Governo; c) Promover a participao nos fora internacionais relacionados com os assuntos do mar e a coerncia das posies neles assumidas por Portugal, em apoio ao Ministrio dos Negcios Estrangeiros; d) Promover condies favorveis para atrair investimentos privados, em coordenao com os organismos com responsabilidades neste mbito, para as actividades relacionadas com o mar, que permitam o desenvolvimento de uma economia do mar forte e moderna, aproveitando os recursos e as mais-valias do Pas; e) Dinamizar a participao de entidades pblicas, privadas, organizaes governamentais e no governamentais e de toda a sociedade civil na implementao da Estratgia Nacional para o Mar. Tal como previsto no Programa do XVII Governo Constitucional, ser ainda criado o Frum Permanente para os Assuntos do Mar, aberto a toda a sociedade civil. Esta aco prioritria envolve a adopo das seguintes medidas: a) Criao da comisso interministerial para os assuntos do mar; b) Denio de um modelo de gesto da informao e dinamizao do Frum Permanente para os Assuntos do Mar. 2 Melhorar a articulao e coordenao das posies nacionais relativas aos assuntos do mar nos diversos fora internacionais. Esta uma aco 20 Estratgia Nacional para o Mar

central para armar Portugal como um pas que defende de forma coerente os seus interesses e assume a liderana dos dossiers internacionais no que respeita aos assuntos do mar.

fundamental que a estrutura de coordenao a criar apoie o Ministrio dos Negcios Estrangeiros, contribuindo ecazmente para a preparao das posies portuguesas a apresentar nos diversos fora internacionais, de forma a maximizar a articulao e coerncia de aco de Portugal.
Para isto necessrio inventariar os fora internacionais relevantes para a Agenda dos Oceanos, tendo em conta os interesses especcos de Portugal, e denir quais os que devem ser acompanhados em permanncia. Este trabalho requer um envolvimento e uma participao activa de todas as tutelas que detm competncias tcnicas especcas nas diferentes reas dos assuntos do mar. Esta aco prioritria envolve a adopo das seguintes medidas: a) Inventariar os representantes nos diferentes fora internacionais, as formas de nomeao, de comunicao, de validao e de transmisso de informao e denir quais os que devem ser acompanhados em permanncia, com particular nfase nas Naes Unidas e na Unio Europeia; b) Inventariar e avaliar o conjunto de competncias tcnicas, diplomticas e polticas necessrias para assegurar a representao efectiva de Portugal nos diferentes fora dos oceanos; c) Dinamizar e acompanhar os encontros preparatrios com as tutelas envolvidas, em apoio ao Ministrio dos Negcios Estrangeiros, para a coordenao das posies portuguesas nos fora internacionais;

CAPTULO V - ACES E MEDIDAS - A. Aces prioritrias

d) Tratar de forma adequada a informao atravs da criao de um sistema de arquivo, comunicao e circulao de informao eciente e expedito. 3 Assegurar o acompanhamento tcnico, diplomtico e poltico da discusso pblica sobre o Livro Verde da Poltica Martima Europeia e do processo subsequente, durante o qual fundamental a mobilizao do Pas e a avaliao das oportunidades, ameaas, vantagens e desvantagens desta poltica, de forma a garantir que Portugal se mantm na vanguarda da nova abordagem aos assuntos do mar a nvel Europeu, atravs de uma participao esclarecida, ecaz e abrangente. A coincidncia

As discusses que se seguiro ao processo de apresentao do Livro Verde, visando a elaborao de um livro branco ou plano de aco, justicam claramente que esta seja uma das temticas prioritrias a tratar e obrigam a um acompanhamento ecaz e permanente dos desenvolvimentos desta poltica europeia nos prximos anos. Esta aco prioritria envolve a adopo das seguintes medidas: a) Colaborar com o Ministrio dos Negcios Estrangeiros no envolvimento de todas as tutelas, das Regies Autnomas, da sociedade civil, das organizaes no governamentais e das entidades regionais e locais na discusso do Livro Verde e na preparao e acompanhamento do futuro plano de aco, permitindo a Portugal liderar os passos seguintes da poltica martima europeia; b) Promover eventos, debates e workshops sobre as linhas de aco da poltica martima europeia; c) Promover a consciencializao das singularidades de Portugal no contexto europeu, das especicidades das regies como centros de desenvolvimento das polticas martimas e das particularidades das regies ultraperifricas, como sejam os arquiplagos da Madeira e dos Aores.

do m do perodo de discusso do Livro Verde da Poltica Martima Europeia com o incio da presidncia portuguesa da Unio Europeia garante que esta temtica ser central para a presidncia portuguesa, permitindo desta forma alcanar e manter a liderana europeia nos assuntos do mar.

Estratgia Nacional para o Mar 21

CAPTULO V - ACES E MEDIDAS - B. Aces estratgicas

B. ACES

ESTRATGICAS

b) Em complemento, necessrio fomentar a divulgao nas escolas das actividades ligadas ao mar, promovendo a difuso do tema mar em todos os nveis de ensino, os desportos nuticos como componentes do desporto escolar, o envolvimento dos estudantes dos ensinos bsico e secundrio em actividades e prosses ligadas ao mar e cursos prossionalizantes e superiores nestas reas; c) As condies nicas que o nosso pas apresenta no contexto europeu exigem a denio de Portugal como um centro de excelncia de investigao das cincias do mar da Europa, optimizando os meios existentes e apostando na formao e xao de recursos humanos altamente qualicados e na criao de infra-estruturas que permitam concretizar este importante projecto; d) Uma das principais ferramentas para a promoo das actividades econmicas ligadas ao mar o correcto ordenamento e planeamento espacial do espao ocenico e das zonas costeiras. Para isso, torna-se necessrio inventariar, cartografar e promover a agilizao e simplicao dos procedimentos que fomentem a economia do mar, sem prejuzo de ser assegurada a sua sustentabilidade ambiental, criar mapas de oportunidade para as novas utilizaes e articular os sistemas de acompanhamento, vigilncia, controlo, segurana e defesa nacional; e) necessria tambm a proteco devida do valioso patrimnio natural marinho que Portugal possui, atravs do conhecimento e avaliao da biodiversidade marinha, bem como dos valores geolgicos, arqueolgicos, estticos e histricos, da implementao de uma rede nacional

Dada a natureza marcadamente horizontal da Estratgia Nacional para o Mar, dene-se um conjunto de oito aces estratgicas que identicam medidas transversais que contribuem para criar condies favorveis para o aproveitamento do mar de forma sustentvel.

A implementao das aces estratgicas, articuladas com as restantes estratgias nacionais, permitir operacionalizar os pilares estratgicos, acrescentando valor s aces actualmente em curso e contribuindo para o objectivo central de denir o mar como um projecto nacional.
As oito aces estratgicas so as seguintes: a) Sensibilizar e mobilizar a sociedade para a importncia do mar. Uma das principais diculdades associadas implementao de uma estratgia nacional para o mar a sua falta de visibilidade na sociedade portuguesa. Sendo certo que as glrias do passado esto bem presentes na nossa cultura, a verdade que poucos cidados olham para o mar como uma oportunidade de modo de vida ou de investimento e negcio. Para alcanar este objectivo necessrio apostar em medidas de mdio e longo prazos que permitam consubstanciar uma mobilizao crescente da sociedade para a importncia do mar como factor de desenvolvimento do Pas, bem como dinamizar aces de grande impacte imediato, de forma continuada, que acelerem a aproximao dos Portugueses ao mar. Sem esta mobilizao que torne a aposta no mar num projecto nacional, dicilmente esta Estratgia poder alcanar os seus objectivos de forma ecaz; 22 Estratgia Nacional para o Mar

CAPTULO V - ACES E MEDIDAS - B. Aces estratgicas

de reas marinhas protegidas, da recuperao de ecossistemas degradados e da monitorizao do ambiente marinho, da implementao de medidas de gesto sustentvel dos recursos vivos e da investigao e salvaguarda do patrimnio cultural subaqutico; f) Uma economia do mar forte e sustentada s possvel criando os mecanismos que permitam aos investidores apostar nas actividades martimas. Para isso, fundamental assegurar informao credvel e actualizada que possa ser colocada ao servio do desenvolvimento econmico e social do Pas. ainda necessrio promover a denio de mecanismos de implantao de indstrias e aproveitamento dos recursos naturais existentes que sejam cleres, transparentes e atractivos para o investimento; g) Existe um conjunto de novas actividades que iniciaram o processo de procura e ocupao do espao ocenico para as quais Portugal tem condies excepcionais de desenvolvimento. Entre estas, temos a aquicultura offshore, a biotecnologia, as energias renovveis e a robtica submarina. Importa, assim, promover as condies para a instalao destas indstrias e actividades no nosso pas, apostando no seu potencial econmico e tecnolgico e retirando no futuro os benefcios decorrentes dessa aposta; h) Finalmente, nenhuma estratgia nacional para o mar pode ser ecazmente implementada sem um eciente sistema integrado de vigilncia, segurana e defesa nacional que possua os meios que possibilitem uma ecaz e articulada vigilncia martima, a salvaguarda contra riscos naturais e o combate poluio, ao

terrorismo, ao trco de droga e s restantes actividades ilcitas. Estas medidas, bem como outras que venham a ser consideradas relevantes, sero alvo de planos de aco especcos, nos quais sero denidos os principais intervenientes e o seu papel, os meios nanceiros a mobilizar e a sua origem, bem como os indicadores de avaliao a utilizar. Estes planos de aco sero desenvolvidos pelas respectivas tutelas e dinamizados pela comisso interministerial para os assuntos do mar. Apresenta-se em anexo uma tabela com as oito aces estratgicas referidas, identicando-se para cada uma um conjunto de medidas associadas e a sua relao com os trs pilares estratgicos que aliceram esta Estratgia Nacional para o Mar.

Estratgia Nacional para o Mar 23

ANEXO - ACES ESTRATGICAS

ANEXO ACES ESTRATGICAS

ACES ESTRATGICAS
PILARES MEDIDAS A
ADOPTAR O OCEANO COMO FACTOR DIFERENCIADOR DO PAS. PROMOVER DE FORMA CONTINUADA A MEDIATIZAO DAS ACTIVIDADES MARTIMAS JUNTO DA SOCIEDADE PORTUGUESA. PROMOVER A EDUCAO AMBIENTAL. PROMOVER OS DESPORTOS LIGADOS AO MAR.

SENSIBILIZAO E MOBILIZAO DA SOCIEDADE PARA A IMPORTNCIA DO MAR PROMOVER A PRESERVAO E VALORIZAO DO PATRIMNIO CULTURAL SUBAQUTICO, ARQUEOLGICO E HISTRICO, INCENTIVANDO O ESTUDO DOS ASPECTOS SCIO-CULTURAIS DAS ACTIVIDADES RELACIONADAS COM O MAR, HISTRICOS, ARQUEOLGICOS E CULTURAIS RELEVANTES. PROMOVER A REALIZAO EM PORTUGAL DE EVENTOS INTERNACIONAIS DE GRANDE PRESTGIO LIGADOS AOS TEMAS MAR E OCEANO. PROMOVER ACES NO MBITO DA CPLP RELACIONADOS COM O MAR QUE POTENCIEM A COOPERAO, CONTRIBUINDO PARA A AGENDA INTERNACIONAL DOS OCEANOS. BEM COMO A PRESERVAO EM MUSEUS DA ESPECIALIDADE DE TESTEMUNHOS

Pilares: A Conhecimento; B Planeamento e ordenamento espacial; C Promoo e defesa activa dos interesses nacionais

24 Estratgia Nacional para o Mar

ANEXO - ACES ESTRATGICAS

ACES ESTRATGICAS

PILARES MEDIDAS A
PROMOVER A DIVULGAO NAS ESCOLAS DOS TEMAS MAR E OCEANO NAS SUAS DIFERENTES VERTENTES: HISTRICA; CULTURAL; SOCIAL; ECONMICA; CIENTFICA, E AMBIENTAL.

PROMOVER CURSOS PROFISSIONALIZANTES NO ENSINO SECUNDRIO ORIENTADOS PARA AS ACTIVIDADES LIGADAS AO MAR E OCEANO. PROMOO DO ENSINO E DIVULGAO NAS ESCOLAS DE ACTIVIDADES LIGADAS AO MAR PROMOVER AS DIFERENTES VERTENTES DAS ACTIVIDADES MARTIMAS NO ENSINO UNIVERSITRIO NAS REAS PRIORITRIAS PARA O PAS. FOMENTAR O ENSINO DA VELA, NATAO, REMO E OUTROS DESPORTOS E ACTIVIDADES NUTICAS NAS ESCOLAS EM COLABORAO COM OS CLUBES E AS AUTARQUIAS. FOMENTAR PROGRAMAS DE VISITAS DE ESTUDO DOS JOVENS S EMPRESAS DO SECTOR MARTIMO COMO FORMA DE SENSIBILIZAO E DIVULGAO DESTAS PROFISSES. PROMOVER A FORMAO AO LONGO DA VIDA NAS ACTIVIDADES MARTIMAS.

Pilares: A Conhecimento; B Planeamento e ordenamento espacial; C Promoo e defesa activa dos interesses nacionais

Estratgia Nacional para o Mar 25

ANEXO - ACES ESTRATGICAS

ACES ESTRATGICAS

PILARES MEDIDAS A
PROMOVER A DEFINIO DAS LINHAS ESTRATGICAS DE INVESTIGAO PARA AS POLTICAS PBLICAS NA REA DO MAR E REFORAR OS INVESTIMENTOS EM CINCIAS DO MAR. ACOMPANHAR AS ENTIDADES PBLICAS DE INVESTIGAO NA REA DO MAR, PROMOVENDO A SUA INTERVENO ARTICULADA E COORDENADA NA INVESTIGAO DO OCEANO E ZONAS COSTEIRAS, OPTIMIZANDO A PARTILHA DE MEIOS, RECURSOS E INFORMAO.

INCENTIVAR O INVESTIMENTO EM INFRA-ESTRUTURAS E MEIOS ADEQUADOS QUE SEJAM PARTILHADOS ENTRE AS DIFERENTES INSTITUIES DE INVESTIGAO E QUE RESPONDAM S LINHAS ESTRATGICAS DEFINIDAS. DINAMIZAR OS LABORATRIOS DE ESTADO, LABORATRIOS ASSOCIADOS E UNIDADES TERMO ADEQUADOS E DEFININDO PROTOCOLOS DE FORNECIMENTO DE DADOS QUE

E CENTROS DE INVESTIGAO NA REA DO OCEANO, ATRIBUINDO FUNDOS DE LONGO ALIMENTEM AS LINHAS DE ACO DEFINIDAS PARA O MAR. PROMOVER PORTUGAL COMO CENTRO DE INVESTIGAO DO MAR PROFUNDO DA EUROPA, VALORIZANDO AS CONDIES NATURAIS EXISTENTES NAS REGIES AUTNOMAS DOS AORES E DA MADEIRA.

PROMOO DE PORTUGAL COMO UM CENTRO DE EXCELNCIA DE INVESTIGAO DAS CINCIAS DO MAR DA EUROPA

BIODIVERSIDADE. INVENTARIAR OS RECURSOS BIOLGICOS, GEOLGICOS E MINEIROS DO SOLO E SUBSOLO MARINHO E COLUNA DE GUA, CONTRIBUINDO PARA UM MELHOR CONHECIMENTO DOS GRANDES ECOSSISTEMAS MARINHOS E DEFINIO DAS REGIES ECOLGICAS.

APOSTAR

NA INVESTIGAO MARINHA NAS REAS DA BIOTECNOLOGIA E DA

ESTUDAR E SALVAGUARDAR OS TESTEMUNHOS ARQUEOLGICOS SUBAQUTICOS,

PROTEGENDO-OS DA DELAPIDAO E DEGRADAO E APOIANDO A SUA INVESTIGAO. GERIR INFORMAO, INTEGRANDO BASES DE DADOS EXISTENTES, RECUPERANDO

INFORMAO HISTRICA, PROMOVENDO O ACESSO E PARTILHA DE DADOS A NVEL E MONITORIZAO DO OCEANO.

NACIONAL E INTERNACIONAL, CONTRIBUINDO PARA A REDE GLOBAL DE INVESTIGAO

APOIAR A CRIAO DE MECANISMOS QUE INCENTIVEM A TRANSFERNCIA DE CONHECIMENTO DOS LABORATRIOS DE ESTADO, LABORATRIOS ASSOCIADOS, UNIVERSIDADES E CENTROS DE INVESTIGAO PARA AS EMPRESAS E PROMOVAM O EMPREGO CIENTFICO NA REA DO MAR.

Pilares: A Conhecimento; B Planeamento e ordenamento espacial; C Promoo e defesa activa dos interesses nacionais

26 Estratgia Nacional para o Mar

ANEXO - ACES ESTRATGICAS

ACES ESTRATGICAS

PILARES MEDIDAS A
INVENTARIAR AS FORMAS DE UTILIZAO DO ESPAO MARTIMO PELAS DIFERENTES ACTIVIDADES. PROMOVER O ORDENAMENTO ESPACIAL DAS ACTIVIDADES ACTUAIS, PREVENDO

PLANEAMENTO E ORDENAMENTO ESPACIAL DAS ACTIVIDADES

AS POTENCIAIS UTILIZAES FUTURAS E CRIANDO MAPAS DE OPORTUNIDADE A NVEL LOCAL, REGIONAL E NACIONAL. AGILIZAR E SIMPLIFICAR PROCEDIMENTOS DE LICENCIAMENTO DAS ACTIVIDADES. ACOMPANHAR E CONTRIBUIR PARA A ARTICULAO DA UTILIZAO DE SISTEMAS DE SEGURANA, ACOMPANHAMENTO, VIGILNCIA E CONTROLO DAS ACTIVIDADES MARTIMAS E COSTEIRAS.

PROMOVER A CONSERVAO, CONHECIMENTO E VALORIZAO DA BIODIVERSIDADE MARINHA.

ESTABELECER UMA REDE NACIONAL DE REAS MARINHAS PROTEGIDAS PROTECO E RECUPERAO DOS ECOSSISTEMAS MARINHOS MANTER OS HABITATS NUM ESTADO DE CONSERVAO FAVORVEL E RECUPERAR OS HABITATS DEGRADADOS, IMPLEMENTAR MEDIDAS DE GESTO SUSTENTVEL NA EXPLORAO DE RECURSOS VIVOS, ASSEGURAR A GESTO INTEGRADA E SUSTENTABILIDADE AMBIENTAL NA EXPLORAO DOS RECURSOS MARINHOS NO VIVOS E MONITORIZAR O ESTADO DE SADE DO AMBIENTE MARINHO. E IMPLEMENTAR A REDE NATURA 2000 NO MEIO MARINHO.

Pilares: A Conhecimento; B Planeamento e ordenamento espacial; C Promoo e defesa activa dos interesses nacionais

Estratgia Nacional para o Mar 27

ANEXO - ACES ESTRATGICAS

ACES ESTRATGICAS

PILARES MEDIDAS A
PROMOVER O ESTUDO DETALHADO SOBRE A SITUAO ACTUAL E O POTENCIAL DA ECONOMIA DO MAR E DO CLUSTER DE ACTIVIDADES ASSOCIADAS, UTILIZANDO OS DADOS DO INSTITUTO NACIONAL DE ESTATSTICA E DEMAIS ENTIDADES PBLICAS E PRIVADAS QUE LIDAM COM OS ASSUNTOS DO MAR, ADOPTANDO METODOLOGIAS COMPATVEIS COM OS PADRES EUROPEUS.

CRIAR UM OBSERVATRIO DA ECONOMIA DO MAR, DEFININDO O CONJUNTO DE ACTIVIDADES A ACOMPANHAR, A METODOLOGIA E FREQUNCIA DE FOMENTAR A ECONOMIA DO MAR INFORMAO FIVEL, CENTRAL PARA O APOIO DECISO. MONITORIZAO E OS CRITRIOS DE RECOLHA DE DADOS, DISPONIBILIZANDO

VALORIZAR O MAR COMO ELEMENTO DIFERENCIADOR DA OFERTA TURSTICA, CRIANDO AS CONDIES PARA O MELHOR APROVEITAMENTO DO OCEANO E ZONAS COSTEIRAS E APOSTANDO NA QUALIDADE E DIVERSIDADE DA OFERTA DOS PRODUTOS TURSTICOS. APOIAR A PROMOO DA COMPETITIVIDADE DOS PORTOS NACIONAIS, ASSENTE NA APOSTA NA INTERMODALIDADE, NA CRIAO DE CADEIAS LOGSTICAS DE PROCEDIMENTOS. E IMPLEMENTAO DE INSTRUMENTOS DE MONITORIZAO E SIMPLIFICAO

Pilares: A Conhecimento; B Planeamento e ordenamento espacial; C Promoo e defesa activa dos interesses nacionais

28 Estratgia Nacional para o Mar

ANEXO - ACES ESTRATGICAS

ACES ESTRATGICAS

PILARES MEDIDAS A
CRIAR CONDIES PARA A INSTALAO, TESTES E DESENVOLVIMENTO DE TECNOLOGIAS EMERGENTES COM POTENCIAL DE CONTRIBUIR PARA

APOSTAR NAS NOVAS TECNOLOGIAS APLICADAS S ACTIVIDADES MARTIMAS

O DESENVOLVIMENTO SUSTENTVEL DAS ACTIVIDADES MARTIMAS, COMO,

POR EXEMPLO, ENERGIAS RENOVVEIS, AQUICULTURA, ROBTICA SUBMARINA, INSTRUMENTOS E SENSORES PARA O ESTUDO DO OCEANO, BIOTECNOLOGIA E RECURSOS GENTICOS.

APOIAR A IMPLEMENTAO DO SISTEMA DE CONTROLO DE TRFEGO MARTIMO COSTEIRO (VTS) E DO SISTEMA INTEGRADO DE VIGILNCIA COSTEIRA (SIVIC).

ACES ESTRATGICAS

PILARES MEDIDAS A
CLARIFICAR, ONDE NECESSRIO, AS COMPETNCIAS ATRIBUDAS S ENTIDADES QUE SE RELACIONAM COM OS ASSUNTOS DO MAR, GARANTINDO A EFICCIA DO SISTEMA DA AUTORIDADE MARTIMA NESTE DOMNIO.

DEFESA NACIONAL, SEGURANA, VIGILNCIA E PROTECO DOS ESPAOS MARTIMOS SOB SOBERANIA OU JURISDIO NACIONAL

INCENTIVAR A COORDENAO DOS MEIOS EXISTENTES NAS DIFERENTES ENTIDADES COM COMPETNCIAS ATRIBUDAS PELO SISTEMA DE AUTORIDADE MARTIMA, OPTIMIZANDO A SUA UTILIZAO E EFICCIA. IDENTIFICAR AS PRINCIPAIS REAS DE RISCOS, PROMOVER O INVESTIMENTO NA ADEQUAO DE MEIOS NECESSRIOS PARA A SUA MINIMIZAO E COMBATE EFICAZ E IMPLEMENTAR UM SISTEMA DE OBSERVAO E ALERTA DE CATSTROFES NATURAIS. PROMOVER A SALVAGUARDA DO INTERESSE NACIONAL EM MATRIAS DE DEFESA NACIONAL, SEGURANA E VIGILNCIA NO CONTEXTO INTERNACIONAL. CONCLUIR O PROJECTO DE EXTENSO DA PLATAFORMA CONTINENTAL.

Pilares: A Conhecimento; B Planeamento e ordenamento espacial; C Promoo e defesa activa dos interesses nacionais

Estratgia Nacional para o Mar 29

RESOLUO DO CONSELHO DE MINISTROS


Verde da Futura Poltica Martima Europeia foi tambm tido em conta, bem como as previsveis reas de aco preconizadas em diversos debates preparatrios em que a EMAM participou. A actual conjuntura congura uma janela de oportunidade nica que exige a Portugal a denio clara e urgente de uma estratgia nacional para o mar que responda aos desaos internacionais e promova os objectivos nacionais neste domnio, permitindo a Portugal fazer valer os seus pontos de vista e tomar a iniciativa em processos internacionais que valorizem a governao do oceano e o desenvolvimento das actividades A Resoluo do Conselho de Ministros n. 128/2005, de 10 de Agosto, criou a Estrutura de Misso para os Assuntos do Mar (EMAM), dando corpo necessidade de adopo, por Portugal, de uma poltica integrada e abrangente na governao de todos os assuntos do mar, alicerada numa estratgia transversal e multidisciplinar, contemplada no Programa do XVII Governo Constitucional. A EMAM, respeitando os objectivos que lhe foram determinados pelo Governo, preparou uma proposta na qual se identicam as principais linhas orientadoras de uma estratgia nacional para o mar, proposta essa que circulou pelos vrios ministrios, tendo em vista a sua anlise poltica e adequao ao contedo programtico do Governo, bem como a sua posterior divulgao e discusso pblica. A proposta elaborada pela EMAM foi efectuada com base numa consulta alargada, realizada junto de cerca de uma centena de entidades pblicas e privadas, de agentes econmicos e de organizaes no governamentais, da comunidade cientca e de individualidades de relevo ligadas aos assuntos do mar, tanto ao nvel nacional como ao nvel internacional. O Livro 30 Estratgia Nacional para o Mar ligadas ao mar, bem como fomentar a economia, valorizar e preservar o patrimnio natural e assumir-se como o pas martimo da Europa. A estratgia nacional para o mar tem de ser enquadrada com as restantes estratgias, polticas e programas nacionais, nomeadamente a Estratgia Nacional de Desenvolvimento Sustentvel, a Estratgia de Lisboa, o Plano Tecnolgico, a Estratgia Nacional de Conservao da Natureza e da Biodiversidade, o Programa Nacional da Poltica de Ordenamento do Territrio, a Estratgia de Gesto Integrada da Zona Costeira, os planos de ordenamento da orla costeira, o Livro Branco Poltica Martimo-Porturia Rumo ao Sculo XXI e as Orientaes Estratgicas para o Sector Martimo-Porturio, o Plano Estratgico Nacional de Turismo, o Programa Nacional de Turismo de Natureza, a Estratgia Nacional para a Energia, o Programa Nacional de Desporto para Todos e o Plano Estratgico Nacional das Pescas. necessrio, em particular, assegurar a articulao com os planos, estratgias e programas que incidem nas zonas costeiras e guas adjacentes, como sejam as aces decorrentes da aplicao da Lei da gua, dos planos de ordenamento da orla costeira, da futura es-

RESOLUO DO CONSELHO DE MINISTROS N. 163/2006, DE 12 DE DEZEMBRO

RESOLUO DO CONSELHO DE MINISTROS

tratgia de gesto integrada da zona costeira e do futuro plano martimo-porturio nacional, entre outros. Pretende-se que esta estratgia seja implementada atravs de um dilogo com todas as partes interessadas e orientada para a aco, coordenao e articulao, claricando, simplicando e acelerando os procedimentos para os agentes econmicos, tendo por base uma informao tcnico-cientca slida. Ao denir, pela primeira vez, uma estratgia nacional para o mar, alicerada numa abordagem integrada das vrias polticas nacionais, o Governo cria os mecanismos indispensveis e proporciona aos vrios agentes as condies necessrias para que o aproveitamento sustentvel do mar, em benefcio das populaes, venha a constituir uma realidade efectiva e credvel. De modo que Portugal aproveite as oportunidades existentes e mitigue as diculdades, as linhas orientadoras da Estratgia Nacional para o Mar assentam em trs pilares estratgicos: o conhecimento, o planeamento e o ordenamento espaciais e a promoo e a defesa activas dos interesses nacionais. Estes so os factores crticos de sucesso, ou seja, aquilo que se torna indispensvel assegurar para valorizar denitivamente a importncia do mar como elemento diferenciador, projectando-o no futuro como um dos principais motores de desenvolvimento do Pas. Estes factores permitiro tornar mais ecazes e integradas as vrias polticas nacionais actualmente em desenvolvimento e a denio e implementao de novas polticas integradas para o melhor aproveitamento das potencialidades e meios existentes. Identica-se um conjunto de trs aces prioritrias que, tendo em considerao a exigncia do contexto actual em termos de poltica externa e a necessidade de coordenao interna para lidar com os assuntos do

mar, so consideradas como sendo de implementao de curto prazo: a) Criar uma comisso de coordenao interministerial para a implementao da Estratgia Nacional para o Mar. A articulao intergovernamental dos assuntos do mar ser desta forma garantida de modo permanente, mantendo-se as competncias e reas de aco vertical e sectorial de cada tutela; b) Melhorar a articulao e coordenao das posies nacionais relativas aos assuntos do mar nos diversos fora internacionais. Esta uma aco central para armar Portugal como um pas que defende de forma coerente os seus interesses e assume a liderana dos dossiers internacionais no que respeita aos assuntos do mar; c) Assegurar o acompanhamento tcnico, diplomtico e poltico da discusso pblica sobre o Livro Verde da Poltica Martima Europeia e do processo subsequente, durante o qual fundamental que o Pas se mobilize de forma a garantir que Portugal se mantenha na vanguarda da nova abordagem aos assuntos do mar ao nvel europeu, atravs de uma participao esclarecida, ecaz e abrangente. Atenta a natureza marcadamente horizontal da Estratgia Nacional para o Mar, dene-se um conjunto de aces estratgicas que identicam medidas transversais que contribuem para criar condies favorveis para o melhor aproveitamento do mar de forma sustentvel. A implementao destas aces, articuladas com as restantes estratgias nacionais, permitir operacionalizar os pilares estratgicos denidos, acrescentando valor s aces actualmente em curso e contribuindo para o objectivo central de denir o mar como um projecto nacional. Foram assim seleccionadas oito aces estratgicas:
Estratgia Nacional para o Mar 31

RESOLUO DO CONSELHO DE MINISTROS

a sensibilizao e mobilizao da sociedade para a importncia do mar; a promoo do ensino e divulgao nas escolas de actividades ligadas ao mar; a promoo de Portugal como um centro de excelncia de investigao das cincias do mar da Europa; o planeamento e ordenamento espacial das actividades; a proteco e recuperao dos ecossistemas marinhos; o fomento da economia do mar; a aposta nas novas tecnologias aplicadas s actividades martimas, e a defesa nacional, a segurana, a vigilncia e a proteco dos espaos martimos sob soberania ou jurisdio nacional. Estas medidas, bem como outras que venham a ser consideradas relevantes, sero alvo de planos de aco especcos desenvolvidos pelas tutelas e dinamizados pela comisso de coordenao interministerial para a implementao da Estratgia Nacional para o Mar. A proposta da Estratgia Nacional para o Mar, aprovada na generalidade em Conselho de Ministros de 4 de Outubro de 2006, esteve em discusso pblica, da qual resultou o documento nal que aqui se apresenta. Assim: Nos termos da alnea g) do artigo 199. da Constituio, o Conselho de Ministros resolve: Aprovar a Estratgia Nacional para o Mar, constante do anexo da presente resoluo e que dela faz parte integrante. Presidncia do Conselho de Ministros, 16 de Novembro de 2006.O Primeiro-Ministro, Jos Scrates Carvalho Pinto de Sousa.

32 Estratgia Nacional para o Mar

CRDITOS FOTOGRFICOS

TEXTO
Pg. 2 Emanuel Gonalves Pg. 5 GCRP MDN Pg. 6 GCRP MDN Pg. 8 Administrao dos Portos do Douro e Leixes Instituto do Ambiente Pg. 9 Emanuel Gonalves Secretaria de Estado da Juventude e Desporto Pg. 11 MDN Marinha Pg. 14 Administrao do Porto de Sines MDN Marinha MDN Marinha ImagDop Pg. 15 Administrao do Porto de Sines MDN Marinha Pg. 16 Secretaria de Estado da Agricultura e Pescas IPIMAR Pg. 19 ImagDop Grelha batimtrica de Loureno et al., 1998 Pg. 21 Instituto da Conservao da Natureza Pg. 23 Instituto Portugus de Museus Diviso de Documentao Fotogrfica Jos Pessoa

Estratgia Nacional para o Mar 33

GCRP-Ncleo de Design Grco

You might also like