You are on page 1of 67

LA NUEVA

LITERATURA

EN ESTREMEU 2

rg ano de S eguimiento y Coordin acin del Extremeo y su Cultura -2012-

LA NUEVA LITERATURA EN ESTREMEU


OBR AS EN P R OSA I VER SU

2012

Ttulu: La nueva literatura en estremeu 2 Santu la port: Huenti de San Miguel, Aldea-Nueva de La Vera

1a. edicin: abril 2012

This work is licensed under the Creative Commons Attribution-NoDerivs 3.0 Unported License. To view a copy of this license, visit http://creativecommons.org/licenses/by-nd/3.0/ or send a letter to Creative Commons, 444 Castro Street, Suite 900, Mountain View, California, 94041, USA.

PRLOGU

La literatura en estremeu, adormil en caxonis i discus, acontina sin vl la lus. En el au que pass dendi el nuestru primel nmiru de La nueva literatura en estremeu, poca noved puebrau las estanderas de libreras eno tocanti alas letras en estremeu. Los certamin literarius que ata ai unus aus encluan modalid en esta lengua n dexau de ofrec-la. Sinfundi que Eratu, Caliopi, Tala o Melpmeni olviarun las letras en estremeu, peru, en siendu rlidus, ms verd es que los priegus que estn en estremeu siguin incultus por no avel possibli pa su pubricacin. Quandu la ventura embilma la pubricacin, nams quea que revolvel al encuentru dela vos i el ou, del escrivienti i quien lei. Peru ogau, la tenologa tamin premiti apregonal el talentu en una idioma que a pocu a pocu quiel atochal la su propia verea coltural i de criacin pa caminal, descot, a mantenienti. Los versus i las linias desti libru precuran contribuil a assental una coltura que sest esquebrajandu polos eslirius duna socied aparvol. Los pensamientus universalis del ombri estn aqu hechus literatura en una lengua descareca i ranean en el pensaeru de si hazin ricu a un puebru los acuerdus que proyetan con sus propias palabras o lo menin. Cuentus, sonetus, quartetas, relatus que quierin sonal drentu de quien los lei, sostribandu assn la muacin ena producin duna literatura apassionanti pa unus, desacredit pa otrus, inculta pa muchus. Autoris nuevus i consagraus ofrecin otra ves sus testus pa enxaretal un librinu importanti, ms polo que precura, que pol canchu las sus ojas, por fin con una mesma ortografa.
16 dabril de 2012 Ismael Carmona Garca Presienti del rgano de Seguimiento y Coordinacin del Extremeo y su Cultura

iii

CRUZ DAZ MARCOS

Cruz Daz Marcos tuvu nacencia en Casillas de Coria (Caris) el 2 de diziembri de 1955. Ogau es funcionariu dalmenistracin local en Pescuea. Pubric las sus primeras poesas en Seis y siete, suprementu semanal del pediricu Hoy, por Luis del Olmo, en Radio Nacional i en otras emissoras darradiu se leyerun angunas delas sus pieas. Colavor enas revistas literarias Clarn i Gemma de Aranguren (Biscaya). En 1980 hue finalista dela 4a edicin del Premio de Poesa Ruta de la Plata con el poema entitulau Solo ante la belleza. Al sotru au, gan la V edicin de dichu premiu con el poema Desde el mudo temblor de la esperanza. Enos aus 1991 i 1992 gan los premius de poesa Ciudad de Coria. En 2002 latorgarun el 2u premiu nel concursu de relatu cortu San Juan 2002, con Monlogo del ruiseor. Tamin gan el Concurso de Poesa 2002 convocau pol ayuntamiento de Calalla con el sonetu Catedral de Coria. su ganaol del 3u concursu de poesa Ciudad de Jerez, en Xers delos Cavallerus, en el andal de sonetu crssicu. Parti dela su obra su pubric en destintas antologas i obras poticas i literarias de Estremara, Catalua i Pas Vascu. Por contra, la obra en estremeu apaeci nel blogui dl La gaj del jurru. Esta ves participa con una gavilla de testus en lengua estremea ondi por m dela propia idioma Assn quieru yo palral, Palrandu de reziu en estremeu se canta velaqu alo tradicional entendu dientru delas letras de costumbris La huera lempeu, Las cosinas dantau, Los motivus demigral, Cosinas dantis.

ASSN QUIERU YO PALRAL

Comu palravan mis pairis i endinantis mis agelus, comu la genti palrava enos campus i enos puebrus comu se izan las cosinas, los amoris, los requiebrus, con essi jeitu que tienin los sentiris estremeus, assn quieru yo palral, dizil las cosas que sientu con essi sentil tan hondu que tieni esti puebru nuestru, assn quieru yo cant-li cosinas ducis en versus a esta tierra de mi sangri, que menllena si la mientu, assn quieru yo palral, con el mesmu sentimientu, conas mesmas palabrinas, i conos mesmus acentus: igual que antau palravan mis pairis i mis agelus.

LA HUERA LEMPEU

Alos antiguus labraoris estremeus

Macuerdu daquel puebru chiquininu ondi a m mendilgarun la nacencia, ondi tuvun los probis la esperencia de callal entre sulcus de continu.

Macuerdu delos viejus ya cansinus, mancornaus enos poyus dela cencia, desliandu el sentil dela concencia daquel hondu vivil de sus destinus.

Ombris nuestrus, antiguus labraoris, que sembrarun la tierra i la regarun cona huera del sol de sus suoris.

Estremeus que siempri se callarun, supiendu que ena boca los seoris se faratava el pan que ellus sembrarun.

PALRANDU DE REZIU EN ESTREMEU

Paeci mentira que angunus jechin por tierra lo nuestru, estu que mienta la genti que es patrimou estremeu. Drentu daquellas razis que mos hizierun un puebru, deviamus de defendel la habla daquellus tiempus que mos truxierun del norti los pastoris i cabrerus asturianus i leonesis, que jecharun a esti suelu la hondura i la simienti desti puebru duru i reziu. Paeci mentira que angunus jechin por tierra lo nuestru. Esti mou del palral que tuvun nuestrus agelus que es patrimou i coltura, tesoru de nuestru puebru que ai que cudi-lu de siempri, defend-lu i proteg-lu, lo mesmu que las costumbris, pinturas i decumentus, arroyus, montis i rus, escritus i menumentus. I assn devemus palral, con muchu ergullu i sin mieu i sabel que ablandu assina

(dez-lu huerti i de reziu), no es palral mal castellanu, es palral bien estremeu.

10

LAS COSINAS DANTAU

Macuerdu muchas vezis de quandu era un muchachu, corriendu polas callis, harriandu-mi esquinazus. Macuerdu dela trilla del trigu nel veranu, de dil-mi a polos mulus con mi amigu Santiagu o salil con mi madri a laval mu templanu los trastis al arroyu que llaman Arrohamu llevandu pala carga un burru que pidiamus con unas aguaeras llenezitas de trapus. All en aquel arroyu hizi yo, cumu un ranu, los primerus raneus ata salil naandu, que yo aprend a naal pall pal Arrohamu. Macuerdu del porqueru llevandu alos guarrapus por entre las callejas con un buen estalachu, tiborrandu la hesa cona parta de guarrus;

11

i aluegu, paque coman i se quein bien cevaus, con una manganilla, variava los carrascus, tirandu las bellotas a huera de porrazus. Siempri tengu un ratinu pa enrecordal despaciu la genti de mi puebru, las cosinas dantau. Costumbris de mi tierra que ara testoi contandu, cosinas dotras vezis, quandu yo era un muchachu.

12

LOS MOTIVUS DEMIGRAL

Lapreguntava Helipi, un mou denteligencia, a unus tres o quatru viejus, pa palos aus sessenta, una tardi de San Marcu en el puebru de Pescuea:

Qu tien esta tierra ma, qu tien esta tierra nuestra paque se vaiga la genti ahilandu pa otras tierras?

I v i dizi tu Gapitu:

Es que la genti no aspera a que t estu se enderezi i otru mejol tiempu vuelva. Ya vendrn aus mejoris.

I tu Pablu le contesta:

Cmu quedrs que se quein sin tenel ni pa merienda, con un cachinu jornal pa tola familia entera. Los muchachinus chiquinus, la mugel hecha una negra, i l aguantandu sopapus del fru i la solejera,
13

delos espantus del amu, de recencius i tormentas, I t essu, pa qu, Gapitu? Pa no tenel ni una perra, que vn a cascal de hambri si esti assuntu no salmienda. Ya no tienin ms remediu que hazel-si las maletas, a vl si encuentran trebaju que lavientin la miseria i puean tiral palantri pa salil dela probeza. Bien de mal que le se hazi tenel que dexal su tierra, ondi nacierun sus pairis, ondi hue la su nacencia, ondi jug de muchachu, i de chiquinu ena escuela ondi tuvu quandu mou la sus primeras querencias. Bien de mal que le se hazi tenel que dexal su tierra.

Peru esti probi emigranti siempri llevar por cuenta que naci en Estremara, que tieni sangri estremea i por muchu que andi lexus nunca solviar della.

14

COSINAS DANTIS

l tu Aquilinu El Sastri, comu mienta el su moti, era el sastril puebru, peru tamin era un ombri mu enterau a tentu del sabel i tamin mu leu i algu filsofu. A mi amigu i vezinu, de quandu yo era muchachu, Pacu "El Nin" i a m,

mos gustava muchu dil con l de passeu al Barreritu i mos espricava cosinas de cencias que l tamin ava leu de quandu era chiquinu ena escuela. Comu sastri, diza la genti que era mu buen sastri i que haza buenus tragis i buenus calonis i pantalonis de pana, i mu bien hechus. Macuerdu tamin dela mi calli, ondi yo nac, hecha toa de pieras. I tamin macuerdu delos mis vezinus, que eran genti mu buena i mu socorra.

La calli, por aquel entocis, era la calli Caganchas i aluegu dispus, le pusun la calli El Liriu. Los mis vezinus eran, tu Pedru Angora, Ta Mara, Ta Carlota, Ta Paula, Tu Marianu, Ta Antonia Canchala, la mairi de mi amigu Santiagu El Canchal, i un poquinu ms parriba dela calli, pall pal arroyu de LArrospila, vivan Ta Daniela (que la poas vl muchas vezis, meandu de pie en met la calli, mentris que se coma un cachu pan con azetunas) i ta Ulalia la delas cabras, (que quasi siempri diva descala pola calli). Eran toas mugeris mu dispuestas i mu trebajaoras. Polas tardis, quandu haza buen tiempu, las mugeris ms viejas senreavan a juegal ala lotera (essu que ara llaman bingu) ena cal de ta Paula; i los ombris se divan a echal la parta an c tu Graviel o an c tu Feli El Molineru (que siempri diva vestu con chambra i sombreru de pau; i tena mu mala lechi). Mentris tantu, yo i mi amigu Santiagu El Canchal, dispus que saliamus dela escuela, mus divamus pal Matorral a ech-li alos burrus i a taponal las gallinas, i pall passavamus la tardi entretenus con essus enreus.

15

JUAN FRANCISCO REINA RAPOSO

Badaj, 1990. Dedica parti del su tiempu a envestigal el estremeu enos andaris dela lengua, mitologa o msica. Por m del su blogui, u de mielrus espn endilgus de tema lingsticu o social i parti del su material literariu. Comu escrivienti, es sobressalienti el su versu ligeru i rtmicu, gastandu dun lssicu abondosu. Los temas delas sus poesas ahondan eno social, peru tamin eno ventual i passanti, siempri con evocaol lirismu i almiracin.

A CA N

A ca n la derrengueta se prossima, i ocotrea acuerdus en tenguerengui que'l pensamientu acarrea.

Mos da huera el confial-mus dun maana que no allega, en recadandu en frasquinus dies mil lrimas azeas.

Da en s el sol, peru las almas que penan de causas buenas s'acogutan en rinconis duna alcoba desajena.

Aciendi el hueu del deseu l'nima horra, que duela! Que sedr la lumbri esta la que prenda negra tela!

12/I/2012

19

EL PARTISMU
El partismu le cuerta las alas al pensaeru, i afecha de t la puerta del caminu verdaeru.

Assn palra l'ombri sabiu con espeldi fachendosu, cona andorga bien enllena, dendi'l palaciu de oru.

Sepa ust que las ideas, antis que de volunt, nacin de celebrus albis ...conas panas merends.

No sedr el seol tan sabiu si no dau en abrigual que l'espritu no es libri quandu ena mesa no ai pan.

26/V/2011

20

HUMU

Lo qu dessigis, carni sin reaus, por mediu d'enraol escamondeu? Que no me vagui pa dil en ves en quandu ondi l'antiguu cndalu? Que es feu?

Lo qu habras del ringurrangu esti que pula dendi dientru del galgueru? Que sonin lindas quatru ojas caas peru es mestel cortal el arvu enteru?

Supiendu que s'est cayendu el mundu, no veis que se prossima el ocotreu? Por qu sedr que'l humu que t'endaa t'inculta la verd que yo s veu?

Te hiei el airi limpiu si es pa siempri? Te hoi a t acatal que yo no quieru passal por baxu toas escaas? T'enfuscas por dizil que assn me mueru?

21

ISMAEL CARMONA GARCIA

Badaj, 1986. Licenciau en Filologa Crssica pola UEx, ogau professol de segundaria de Griegu i Latn. Ams es envestigaol, gramticu i divulgaol del estremeu. Traduzi autoris crssicus latinus i griegus a dicha lengua. Lleva los bloguis Cyu pan esgarras?, La bellota literaria i Las Vegas Bajas. Comu escrivienti literariu tien compuestus dos poemarius en estremeu: Pan i verea (2007) i Endofsica (2010), dambus dos inditus i varius cuentus i romancis. Pubric el poema Cumpru, pertenecienti a Pan i verea, en el primel nmiru la revista asturiana Formientu (2006). su premiau polos sus testus estremeus en el 2003 en el concursu literariu de Extremadura Unida con el poema La matanza i 2007 pol Colectivo Ataecina de Terrassa con el conjuntu de poemas Kyklos. El testu desti nmiru es un cuentinu ondi sajunta lo tradicional dela literatura en estremeu cono fantesiosu delos cuentus popularis en cata duna coyuntura lingstica i literaria en tema i horma.

EL ENTALLAVIENTUS

mi agelu le dixun una ves que si poa lleval ala ci dos guarrus nuevus.

Comu limpiandu corralis i acarreandu istiercu no ganava muchu, pos a vezis haza mandaus. Era el mes dabril i unu del puebru ava vendu un par de

garrapinus a unu que tien una finca junta la ci, ms acana dela Sierra Chica, peru comu no se los poan lleval en camen ni tapocu en tren dendi el puebru dal lau, abrigu si algunu de pall poa haz-li el favol. La custin era que antau los viagis ms largus que se hazan eran pa trebajal enos cortijus o enas fincas de ponienti o al norti, que genti ava poquina que huera pala ci comu no huera por m dangn familial o ala ressidencia. Mi agelu senter del assuntu i, comu andava parau, dixu de l llev-lus. Agarr, aprepar el carru, avi los aperius i el hatu i hue al corraln andi estavan las sahurdas conos guarrinus. Amont alos animalis i dendi all cogi el caminu que atravessava el ru pola puenti nueva enantis la genti tena que bichal en barca o quandu abaxaran las aguas dil achancandu o por una passilera. Un viagi assina se haza largu. La burra se cansava, de da apretava la calol i la huera los chabarcus i honchis estavan aburrus. Siquiera corra angn regachuelu junta el caminu, porque las huentis i los venerius los derrotarun arandu las tierras. La genti de ms patrs conoca huentis romanas pall que entova manavan, peru las que queavan cerquina del caminu las farrungarun lo mesmu. Mi agelu me recuerda que escureciendu los guarrus nams saban que hozal, ocotreandu el candil. Al segundu da de viagi, unu delos animalis, que se peg reguendu tola mairug, rompi la rabera del carru i en una arremeta se sali. Deque barrunt el chasquil delos palus, que el carru i el burra an pie duna enzina i hue en cata del guarrinu, que lo vidu entral-si en un haval all al lau. En abril, havas en el mandil. Entre que sentretenga conas havas no se dir mu largu. I vele, ena pescola vidu al guarru estronchandu las matas i comiendu-si las havas. Ligeru diva pa l un viejinu con un bendu.

25

L, qu hadr esti vieju tan templanu paqu? Heu! Altu la lindi! No me lo espantis! El guarru comu si la cosa no huera con l, acontinava a hincal-si las havas, sin barruntal ni a mi agelu ni al ombri del palu. To! Qu hazi el guarru esti aqu que me v a eschangal tola senara? Haga el favol de agarr-lu que ya m faratau una tupa de matas! Ara mesmu! Peru tengu a otru en el carru que me se v a escapal tamin porque me partierun los estalonchus. No tendr ust un chisqueru paqu desacupau, no? Vele, junta el chicoru ai un cachinu de chisqueru. Est barrumbau, peru puei entral a los guarrus demientras. El ombril bendu entr el guarru del haval ena sahurda entri que mi agelu diva a pol otru i desenganchava ala burra. Deque entrarun alos dos, fecharun la puerta. almorau ust? Qu v! Si tengu de llegal oi ala ci conos guarrus estus i se d ust cuenta dela facata que n hechu! Ln aleau a ust la senara i a m el carru! Genu est! No sagini ust que el da es mu largu! Andava a apreparal unas migas: se sienti ust aqu que comamus i endispus aviamus el carru. Duranti estemus ala lumbri, no andi ust desinquietu. Aquel ombri del bendu se llamava Roqui, enque en tol mundu lo llamava Zumbau, no porque le se huera la girola, sino porque mentava muchu la s i paeca un abejorru a zumbeal. Esti ombri, vena, alo vistu del norti, del otru ru grandi que ai pa estas tierras andi palran ms cerrau que paqu. Vinu mayoritu i lleva tola vida entre unus puebrus i otrus, peru no perdu el dexi. Agora andava pa La Vega, que llamamus, a trebajal de guardacaminus o havaleru. Llevu tol mes paqu guardandu el haval de tu Faustinu. Enantis vini delas gertas de pa El Xaral, de achaol, enque siempri ei estau aqu de guarda ena alamea, dacequieru o enas gertas. Me conou t estu paqu. No sedr tu Faustinu Havn, no? Vela! Essi es primu dela mi mugel. Se mu paqu ai ya unus aus i arrend una tierras pal ganatu. Pos vendi el ganau i agora nams tien unas gertas. El haval esti i un patatal juntal ru.
26

L, vendi la piara cabras que tena? Toas no. Tien unas quantinas pal avu de casa. Peru no puei assestil n pola eschangara que lo tien empossibilitau ena cama. Peru coma ust, coma. Que daqu ala meyuda quean muchas oras entova! Est ust tranquilu, que las migas corrin pol gargueru. Enantis de venil paqu ndi estau ust? Pos miri, me pegu una buena tempor ena sierra, de pastol. Enas sierras del norti? Las conoci ust? Las ei escuchau mental, peru no ei du tan largu. La vida de pastol sedr mu arrastr, no? S, peru mu agraeca. Con una piarina tavas mu bien. Ams, siempri ei su solu, que de nuevu tuvi tres novias i toas tres me las quitarun. Bueno, una dellas que se hue al estrangeru i las otras dos que se huerun con otrus con ms quartus que yo. Nunca quixi de tenel perras, que alogu nams dan que disgustus, de m i manera que me ech al monti, comu quien dizi. Lo poquinu que tuvi ahorrau lo gastava enas ferias de ganau ata componel una piarina dovejas i otra de cabras. Pui no saburra ust, nams pastandu pall enos montis? C! Siempri ai acarretu! El cudiu que precisan las ressis, la pela, el ordeu, laas la herr, apreparas los quesus, apaas la buharda, arregras el bardu, muevis la corraleja Essu tamin es verd. Pui vendi endispus los quesus? S, era de vendel los quesus pola calli. Tamin venda gaitas. Gaitas? Essu son comu frautas, no? S. Las haza de enzina o dolivu. Alogu las tallava cona navaja. Quandu tena unas pocas hechas las venda alos talleris o alas cacharreras o mesmu en el mercallu i assn diva tirandu. Sabi ust de t! Hui si yo le contara la de cosas que sescuchan i se vein enos sierrus i enas plaeras! Pos miri, entri que almoramus i aviamus el carru echamus la carava. Anda! Ya paeci que l entrau la tranquilera!
27

C, ombre! Si alogu tous essus acertonis i estorias las cuentu al nietinu! Pos tengu una que le v a aquacal. Estu v-lo equ me lo enventu yo, que mi agelu seguru que andava en el momentu con el aginaeru de lleval los guarrus i cono prissias que es, mestraa muchu que arreparara en alicantinas destas. Pos miri ust que le cuenti una cosa que maconteci de nuevu, nams me hui al poyetn. Me da qu ca ves que la cuentu, porque alogu dizin pa que lo de Zumbau vien polas estorias que digu. Pos resulta sel que, siendu solu ena vida i estuviendu la familia rea, tienis un mundu enteru pa t i en el momentu tatorrullas tantu que no sabis pndi tiral. Quandu no tienis n que tagarri, te destinas. No tienis que dal norti a nadi ni tapocu te vn a echal en falta, peru, miri ust, yo siempri ei su una pressona mu alegri i no quixu dentral-mi la derrengueta. Llegan a sel otrus i dela apressin se hueran ahorcau ena quaira. Pos comu le dixi mech al monti i all anduvi de zagal ata que ahorr un quantu-quantu. Desti tiempu prencipi yo a hazel frautas. Maprendi tu Huelli Tu Huelli? S, Huelli. Le llamavan assn porque estava tol da assoprandu la frauta i los de pall cogierun el cachondeu de que ca ves que aviavan la lumbri huera a assopral paque no safogonara. Pos el tu Huelli hue quien maprendi a apreparal la maera paque no sestallara i a vazi-la pa hazel las frautas. l siempri me refera las estorias dun ombri que ava pall que se dedicava a tallal el airi. Cmu? Tallal el airi? Ave, craru! Hue el primeru que se conoci que hiziera gaitas denzina. Quandu menus essu dizin pa. Les aprendi a tolos pastoris de pall i alos artesanus i en generacin en generacin se hue mantuviendu la tnica. Assina le aprendierun a tu Huelli a hazel gaitas i a tocal. Palas sierras aquellas llamavan a essi ombri el Entallavientus. Bo, peru el Entallavientus es de mu patrs! Pui lo llamavan Entallavientus por hazel las frautas? A est el misteriu. l no era sonau por hazel los estrumentus estus. Frautas puei hazel qualquiera pressona, no mentiendi ust? Lo que haza l era tallal el airi.

28

Peru amus a vl. Cmu el ombri esti diva a tallal el airi? Si essu no se puei ni rachal, ni partil, ni cuertal, ni ataraal ni n! Comu muchu silbea o zumbea si se cuela entre las rehendillas o te lleva patrs si soprea huerti Piensi ust una mijina. Quandu unu toca la gaita, el airi passa entretallau pola boca i sal polos buracus que tien. Ave! Pos entoci essi airi no sentretalla ena frauta? No cogi la horma la caa? Bueno, pensau assn Ms, quandu tu hablas no echas airi pola boca i los aujerinus dela nars? I si comis migas te salin dispars lo mesmu quel airi! Los guarrinus siguan reguendu ena sahurda, entretenus conas havas. La burra andava a comel a renti la enzina i el da prencipiava a crareal, dispertandu alas frorinas i alos gorriatus enos us. Mi agelu i el Zumbau palravan animosamenti, olviandu las aginacionis que travan alo primeru. Dizan que l era el que compona el ritmu la vida de tolos que vivan paquella Sierra entri que almorava i endispus echava tol da tallandu el airi. Juntal picu El Aventaeru, pa unas canchaleras mu arremetas, ai una cueva cante pal norti. Los que entrarun en ella dizin que no poan aguantal los ramalazus dairi que pegava aquellu i nams entral tenan que arreculal. Los viejus crevan que endrentu daquellus montis estavan los pulmonis el mundu i que por aquella boca baheavan. Otrus piensan que dientru dela piera se halla una bruxa que est tol da a repial, comu un remolinu tou refortu i que comu nams tien essa hienda pa salil, pos que sal acaonau pahuera abangandu arvus i cayendu peascus roandu pabaxu. Un refln que tenemus pall dizi, dis: Vientu dEl Aventaeru, ni luna ni sol serenus. Pos a renti dessa mesma cueva, entre los canchalis viva el Entallavientus. Pos cucha lo que te digu: el ombri essi hizu las palabras que tu i yo palramus. Cmu es essu? Qu sabemus all! Essu era de mu patrs. Los ms viejinus de palos puebrus de pall se conocin mejol la estoria que yo. Polo que tengu entendu, el ombritu esti agarrava unas facas i unas cochillas mu ralas que l gastava, assn comu guaas toas retuertas, i las encaxava comu en un calahansu de tabras que tena montau por huera la boca la cueva. Sign acolocava las ojas en una hienda o en otra silbeava el airi assn
29

o dotra manera. Polo vistu, angunas ojas eran ms duras que otras i se cambaleavan, cosconeandu-si pa un lau o pal otru del estalachi. Roceandu ellas i ellas en dobrandu-si i queandu-si las que eran ms duras tiesas, de n que sala el airi, sonava una palabra destinta. Peru se pegara tol da hablandu aquellu, no? Si dizis que echava tantu airi El estalachi lo montava endispus del almueru. Aluspus se pegava, qu te diga yo, lo mesmu sieti o ochu oras a quital i ponel cuchillas. Comu tena comu unas ruenas por baxu, mova en el cachinu de llanu que hazi ala entr i acolocandu-lu ena baharera quandu ms froxinu assoprava, lo assentava, lo amarrava i lo atacuava por tous laus que no se desviara un pelu i por m duna compuerta detrs rega el airi. Deque barruntava la bocon, estirava una mijina parriba, si me entiendis, i sign colava el airi polas cochillas entallava el airi. Ca ves que suba la compuerta, sonava la palabra. Lo mesmu se pegava un ratinu que la maana entera a mental la palabra que compona. Tolos das una nueva. Comu aquellu estava ena cim, rebumbava por tol valli i los que all vivan barruntavan comu si lo tuvieran a renti la oreja la palabra. Las palabras que l va que eran ms importantis las haza ms sons. Un suponel, la palabra mundu se peg, qu te diga yo, sieti das sonandu pall. Enantis dessu la genti no saba mental al sitiu por enteru andi viva. Tamin dizin que la palabra changal se peg una tupa de tiempu sonandu, dos das i tres nochis, porque el Entallavientus se cay del estalachi el da que huera pola parti datrs. Comu son chang! ena cueva, aquellu se honde pola portilla al valli un montonau de tiempu lo mesmu: chang!, chang!, chang! Justitu el tiempu que tard el ombri en alevantal-si i poel movel el estalachi. De tantu oyel lo mesmu siempri la genti, unus ms cerca, otrus ms largu, entendierun chang, chank, zang, chamb, cheng o lo que huera i por essi misteriu tenemus tantas palabras que, enque suenan destintu, vienin a referil una mesma cosa. Que me se acuerdin agora, pos, eschangal, changal, achangal, changurriu, eschambarilau, chengu, zangueru, zanca, zancajilla, zanquill To! Es verd! No ava arreparau en essu yo! Nunca ts preguntau por qu los animalis, enque en tolos laus hagan los mesmus ruus, unus los mientan duna horma i otrus dotra por comu lo hagan? S, dessu me recuerdu yo. Mi pairi, que saba delas idiomas antiguas, me dixu que los romanus crevan que los lobus hazin uhu, uhu i las ovejas ba, ba.
30

Pos tu toma por cuenta que tolos animalis que sacercarun al estaribel del Entallavientus quandu estava descudiau, comu sentraran ena cueva i chiaran una mijina, la genti toa se enterava delo que estava a sonal. De nochi pall una ves se col un lobu i senli a dizil ag, ag i por essu mosotrus dizimus que los lobus agullan. Chacho, que cosa ms curiosa! Ba, peru essu aconteca poquinas vezis. Alo primeru cuentan que ms, porque le llevava muchu tiempu apreparal las trabras i rach-las i le se colavan ms animalis. Endispus l trabajava con muchu cudiu. Polo que siempri ei oyu que era mu ardilosu, de m i manera que siempri estava tenteandu cmu atravessava esta oja o ndi entaponava el gecu aquel pa hazel palabras polas que la genti las conociera. Enos das que ms espirau estava hazia palabras comu ambelga, alardina o chafardu que aprenda alos pastoris, alos artolanus, alos achaoris o alos havalerus comu andu velequ yo agora. Endispus divan ala ci palrandu delas estrellas descabrijs, delas vacas solls o mesmu delas posturas o los zagalis alas escuelas mentandu cava, morrala, aguzalapi o palillerus i la genti de pa essus sitius no saba que estavan a dizil. Los ahurreavan pola calli dixendu que assina las cosas no se mientan o los aguarreavan de mala manera. Yo quieru entendel que estu aconteci porque en tolas nacionis ai un Entallavientus destintu. Essus n de sel una familia, no me comprendi ust? Es un oficiu que se quea en familia. Se escuchava dizil que el Entallavientus vena del norti, mu lexotis daqu. Aqu ava el Entallavientus esti, lo mesmu que pu avel velequ esti palas nuestras tierras, otrus estarn a entallal el airi en otrus laus. Assn palramus ca qual duna horma. Mesmu yo mientu las cosas dotra manera. Ave, tu ts criau un poquinu largu delas sierras de pall i el airi allegava paqu un quantu-quantu ms escorrumpu. Essu sedr. Una angota que cuentan es que unu que vinu folasteru, agateandu agateandu dio cona cueva i vidu el estaribel del Entallavientus. Comu no entendi n delo que aquella cosa sopreava, estuviendu ena segurana de que aquel bichu estava eschangau los sonis que aquellu diza eran mu ralus pa l i mu escurus i la huera dellus no los destingua bien quixu de derrot-lu. Vaya que no sabi cmu quixu haz-lu? Pos como no huera que senliara a peascazus con ellu!
31

C, ome! El ombri esti era mu turn i mu lgrimu. Conoca las letras del su lugal i en ellas escrivi que la genti daqu hablava mu mal porque el Entallavientus tena el almatrosti eschangau. To! Pos no dizas que echava muchu tiempu pa componel las palabras? Vela la moyana! Tola genti hizu casu al ombri folasteru, mesmu los de paqu. Pui qu se creva la genti? Pos que el ombri esti era un sabiu que vinu dahuera pa aprendel-mus las letras de huera i a mental las cosas derechamenti. Co! Ata ora no saba que hablramus retuertu! Lo que es que hue que el ombri no entendia n delo que haza el Entallavientus i qu es lo ms faci? Pos quandu dava cuenta delo que vidu i oy, l diza que paqu se hablava mu mal, assn comu en baturru. Pui esti ombri hizu socie con el Entallavientus? Que se sepa ni lo vidu trebajal ni palr con l. La genti enque essu tapocu lo sabemus de ciertu piensa que hue l el que lo acachin. Cmu hue essu? Pos mu cenzillu. Dendi essi momentu no volvierun a oyel palabras delas nuestras ni nadi volvi a vl al Entallavientus conas gaitas o entallandu el airi Si se da ust cuenta, ya la genti nueva mienta las cosas dotra horma, no mos entiendin i mos hazin bulra. Angunus mos hazin ata escorrous! No s tomau ust cuenta dessu? Pui qu pass con el estalachi del ombri? Pos all quearun los maerus corcomus i las cochillas herrumbrosas, totu derrotau. Pui es mestel un Entallavientus nuevu? No lo sabemus. All aquellu sigui a echal airi, que essu no muau, peru a trocu de que nunca dexi aquellu de sopreal buenu sedra que no quearan el lugal aburru. La huera los pastoris pall sn du, comu hizi yo, i los nuevus no son arrochaus pa dil ala cim, son gustosus dela plaera i delas alameas. Mi agelu apurava el ltimu cachinu de torresnu del cucharrinu con el caraiti muau endispus daquella estoria. Sedra aquellu verd? Que uvu antau un ombri que cortava el airi pa componel las palabras que gastamus? Se que all cavilandu una

32

mijina, entri que tu Huelli arrecoga la herrea i raspava el calderu pa quit-li las migas agarrs. Amus a avial el carru, que ya est craru. Amos all. Huerun a arregral el carru pusiendu unas tabrinas atravesss. Tiu Huelli ayu a entral los guarrus otra ves al carrinu i dambus a dos se despidierun. Vaiga ust con cudiau, no huera sel que le sescapin otra ves. Gracias, buen ombre. Descudii ust que estus vn bien amarraus agora. Ams quean unas quantinas doras pa allegal. Merendaremus ena ci.

33

JOS MARA ALCN OLIVERA

Naci en El Guijitu. Ogau es professol de segundaria. Es escrivienti i divulgaol del estremeu por m de congressu i chalras por Estremara. Comu literatu, l relan el porvenil la literatura en estremeu gracias que pubric la primel novela larga escrita en dicha lengua, los Requilorios (1984). Ams, contribuu con varius cuentus comu El escondu i Enfochu en pubricacionis literarias multilingis comu Iberia polyglotta i La torre de papel. Rezin pubric la su segunda novela en estremeu El revesinu (2011). Las sus letras, dun ampiu andal temticu embaxu de bastioris conocus, est espressa en un reziu estremeu. Colavor en el primel nmiru con dos relatinus: esta ves mos trai un otru policiacu.

EL CRIMIN DEL ARROYU LLEGANTI

purgus metus en el arroyu i el otru pie escuendu enas corvas dela pierna estir, que paeca mentira que estuviera dobrau comu estava, quasi del revs. Ena boca una mueca de ni se saba qu, conos labius quarteaus de ressecus i desbranquinaus, lo oyus sin oyel, ataponaus de tierra, i el pelu, comu quasi tola cara, embarretau. Un perru le lairava sin cuentu comu avanalla del amu que passeava descruu ms atrs, quien al percatal-si de que no sarretirava i ladrava ms de huerti a su lau se fixa en el ombri tirau algu alexau del caminu ena orilla del arroyu Lleganti. Sali corriendu pa vl qu, i al llegal renti a l da una pat al perru. Chuucho! Ostia cana, al arreparal en el finau El Couqu. Sagacha pa vl si alitea entova, peru ni arramplu. Arrebusca enas faldiqueras el telfonu mobi i hazi una llam. Servn, oyi-mi lo que te digu, mira, vai-ti al quartel i le izis alos que estn all que se vengan pac, que el Couqu est ms muertu que otra cosa. I no paeci que sea que le aiga dau algu, que ai comu sealis de pateu alreol i comu agaotau. , s, en el caminu Las Limpiaeras, andi el arroyu da la regelta, al latu mesmu del peau de tu Abiliu Pescueu. A pocu dela engarilla dentr. Yo, pa por si acasu, no vo a usal de dilmi, ms por espantal a algn animal que sacerqui, que el mi perru conos lairus est pusiendu en avisu a otrus, que no tardarn en apaecel. Ai, con Dios. Los que no tardarun en apaecel huerun los cochis, i no prejisamenti delos civilis. Polo vistu, en el caminu al quartel, el Servn diva parandu-si con t con el que se cruzava i se lo espetava, i essu quel quartel estava al latu mesmu dan c suya. El primeru, Pepi el de ta Juana con otru que de seguru sencontr quandu vena, detrs, dos cochis brancus que dexarun el caminu entransitabli, dexaus en l de mala manera, de mou que quandu llegarun los guardias tuvun que maniobral i dex-lus endrentu dun olival. Alos curiosus los tena a raya el primel testigu del alal, Juanilln Madrilis, llamau assn polo grandi que es i porque tiempu atrs se hue a Madril a lavoral i siempri que

us ojus estavan ressecosus de miral vallejeal las nuvis pol cielu sin arreparal en ellas siquiera, los braus los tena en unas posiciones esbariciosas i los piesis del mesmu mou, unu estirau i dobrau pa un lau, descalu, peru conos

37

palrava se arrefera ala capital comu Los Madrilis i era hartu recurrenti enas sus conversacionis i palramentas. Ara estava jubilau i passava tempors en el puebru, ca ves ms largas. Armau duna vara i su corpachn, no dexava acercal-si a naidi andi estava l estirantau, paque no borraran las hulligas que puyera avel, que iza l, i al perru a recaudu, atau a un tocn. A vl, quin su el que llamau al Servn pa dal cuenta del hechu? espeta el tenienti los civilis al llegal andi la genti. Los dems, dil-si ms largu daqu, o mejol, ca unu pa casa, que estu es cosa nuestra. Yo ai su quien llamau, Juan Hernandi. Hazi quasi una media ora que al recorrel el caminu que usu hazel tolas maanas, mai encontrau con estu. Algunas piss que ain alreol son mas i del perru, pocas, porque al dal-mi de cuenta, de segua me arretir i no ai dexau que naidi se acercara, pa por si acasu. hechu ust lo devu. No se vaiga mu largu, por si tenemus que pregunt-li algu antis de hazel la decraracin en el quartel. Ei, Lujn quea-ti aqu contuviendu ala genti que no sacerqui ms, no sea que pisin andi no tien que pisal, mentras que yo envestigu qu. Con muchu reparu vai-si ata el muertu percuidanti de no pisal en hulliga alguna. De pie, renti a l secha la gorra patrs i sarrasca el gaoti al v-li el del muertu t amoratau, alegu echa una visual ala postura esbariciosa del cuerpu, detuviendu la mir en ca unu delos detallis posicionalis del mesmu, arreparandu enas manus engarabats i ena cara embarret, sagacha i mira pa ondi paeci miral el finau, perda la vista en alguna parti o mirandu pa s, i le cierra los ojus i la boca, enque sta se la gelvi a abril al percatal-si que la comisura isquierda delos lavius estava alguinu ms escura, le passa los deus por ella i comprueva que lo manchau le paeci sel hechu con un lapi, de m que percuriosu arrebusca enas faldiqueras los pantalonis i enos bolsillus la chaqueta i, pola parti de endrentu, enhalla una libretina i en el hondn del borsillu un lapizinu manoseau i chupau polos dos laus. Abri la libreta i cain al suelu los papelinus largus del muelli, los que quean dispus dav-li arrancau ojas. Sin movel-si siquiera sarroea pa miral pol suelu con detenimientu, en el arroyu v cmu un cachinu papel baquea cona corrienti i un juncu por acontinal el caminu elagua. Con cudiau lo cogi i lo mira cavilanti, brancu del t, enque se lo guarda nel borsillu la camisa, alegu golviendu pol sus propius passilis mira alreol buscandu ms. Rafael Ventura siempri uvu su mu
38

aficionau alas novelas i penculas dintriga i misteriu, por essu, comu los detectivis dellas, no estava dispuestu a dexal escapal qualquiera endilgui pol mu ensinificanti que paeciera. Lujn, manda-mi dos o tres dessus que tengan buena vista, con muchu cudiau de no pisal ena tierra, que acuigan pola yerva i mirandu a vl ondi pisan i lo que pisan i los otrus que se quein quietus ondi estn. I vai-ti preparandu, que pall veu venil alos familiaris, que tapocu sacerquin. Llama al quartel paque venga algunu ms que v a hazel falta i que venga el jues i el meicu, enque no s pa qu. El compaeru del tenienti escogi alos que le paeci i se los manda conas alvertencias del xefi, quienis passinu a passinu llegan ata el tenienti que les ava salu al passu. A vl, vais a dil-vus polos alreoris buscandu lo que sea, pelegrinu o no, sobre t papelis brancus de quaernu, chiquinus, comu essi da arreparandu en unu al lau del caminu entre dos pieras, comu si aviera su puestu con cuenta, lo cogi i v que est escritu, quatru nmirus i parti dotru o duna letra que bien poa sel una e, be o efi, pe o erri, que estava raj la letra pola met i en diagonal Velaqu, le falta un cachu, a vl si anda pa; , i pusiendu cuidu en ondi se poni el pie que to aqu es emportanti, i al caminu ni ensomal, si veis algu en l, me lo izs, que ai sonraeras de cochis i ai que abrigual t el que passau por aqu. Venga. I mirandu tamin parriba, palos olivus que hazi un poquinu dairi i pu sel que alguna bandagana aiga levantau algunu ata el troncn o las ramas. Dessamina el cachinu de papel con detenimientu i hazi lo mesmu que los otrus, buscal endilguis. Al cabu, unu vieni con un rebuju de papelis grandis i chicus que descarta de segua arrejuntandu-lus i pusiendu-li una piera porcima paque no volaran. Al fin vieni otru con cachinus de papel de libreta, peru en brancu, quel guardia guarda con cudiau en el borsillu conos otrus dos. Pass quasi una ora sin otra noved, vai-si pal Lujan zuteru i lespeta: Aqu est t vendu. I qu passa quel jues no aci? Llama otra ves al quartel pa que den con l de contau, que aqu no ai n que ventilal ya, polo menus yo. Venga-ti cona cmara que saquemus unus afotus a t estu, antis que sea demaseau tardi, i amus a cordonal t estu paque no passi naidi por aqu. Ei, vusotrus, venil-si pac, que ya amus terminau, trael-si lo que tengais, si teneis algu. Legu se v atal guardia que acostodiava la otra parti del caminu i le da una ordin Abrigua andi se pierdin ca una
39

delas sonraeras dexs polos cochis en el caminu, mirandu qu ai enos gertus de valol que puyeran lleval-si o avel-si llevau, qualquiera cosa, azetunas, pongu por casu, que lo apuntau aqu paeci sel una matrcula, i que por m del apunti esti, se encuentri a estirantau muertu el Cleofs Couqu. Pocu sech en falta por aquellus andurrialis, i essu que no mu largu del sitiu ondi espen el Couqu ava un olival en el que se uvun queau un montn de sacus de azetunas por no tenel con qu acarre-las. Nengunu sech en falta, ni enos de ms all, ni en gertu nengunu cosa de valol. nicamenti un perru morimundu en un tinau por l guardau, tena el cuerpu con varias heras hechas con pinchus, que bien poan avel su espinus de aras, galaperus o de qualquiera otra cosa apaeca o dalambri mesmu i una javat ena lomaera. En el lugal no se palrava dotra cosa que no huera dela muerti del Couqu i del mou con que ava espenau, agaotau dendi atrs por alguin que lo quera mal o al que pesc hiziendu algu comprometu i no quera testigu. Teora esta del tenienti la Guardia Civil, pola su costumbri de apunt-lu t ena libretina que llevava siempri encima. Cleofs tena pocu ms de sessenta aus peru el tabacu i la beba hizu que su filosa paeciera que aparentara unus setenta. Era iju de pairi meicu i de mairi tierratenienti, buena parti del trminu hue de su agelu que se dira repartiendu entre los sus ijus i adispus dividu entre los etus, por essu es que Cleofs poa avel su lo que se laviera entojau sel, que possibris tuvu pa estudial lo que quixiera, peru no quixu, o s, queal-si dalmenistraol delas tierras la madri i, al morils-i ella i partil, delas suyas i las delas sus ermanas, que ellas s que estudiarun i lo uniquitu que le interessarun delos terrenus huerun las perras que ca au les dava su hermanu a cuenta delos beneficius que davan. A Cleofs, comu alas sus ermanas, lo mandarun de chicu a estudial a un colegiu delos de nombrera i caru dela capital, peru pa l los estudius no estavan hechus i el primel au vinu comu se hue, sin aprendel ni froncia, polo que al siguienti tuvu que repetil el cursu anteriol. Antis de dil-si lagela le hizu la alvertencia de que hincara bien los cous, i l le respondi Qu cus? i con essu se que, con el moti de Couqu. Pocu ruchi se sac dl enos aus de colegius de pagu: dos aus perdus en Madril i otrus dos en Caris que le confirmarun a su pairi que los estudius no eran lo suyu; l estava ms interessau polas cosas del campu, enque de seoritu, que mandal siempri le se dio bien i lavoral en l regulal. Llevava de siempri
40

una libreta encima pa apuntal tolo que huera prejisu, tantu empressionis arreferas a l mesmu comu por m las tierras o su oficiu, que alegu ena casa passava, si eran importantis, a unus quaernus grandis de pastas gordas ts igualis, numeraus i ordenus en caxas. Era el mou de lleval las cuentas. Con el tiempu, ochu o nuevi aus atrs, contrat a un secretariu paque hiziera essus mesteris en un ordenadol, Giniu Talavn, amigu suyu de quandu chicu i con estudius que no llev a su trminu peru con conocimientus de t, especialmenti informticus i contablis. I aquellu le perdi, Cleofs apunt lo que no devi apuntal i alguin lo vidu haz-lu i por essu es que se lo achacinarun. stu, al menus era la teora del tenienti Ventura, i de segua hizu las pesquisas prejisas pa dal con el amu del cochi que tuviera ena matrcula los quatru nmirus apuntaus en el papel que el assessinu arranc dela libretina i hizu fiascus de segua, tirandu-lus paque el airi los aventara i perdiera. No tuvu que esperal muchu pa sab-lu, porque dos das dispus encontr el cochi conos nmirus apuntus, siguus dela letra be, tamin una jota i una be i con l al amu, Prudenciu Villarta, conocu por El Galgueru, i culpabli dendil prencipiu la muerti del Couqu, assina paecan demuestral las prevas: las sonraeras el cochi estavan en el caminu i tamin el porqu el perru heru de mala manera del tinau de Manuel Quartillas lo estava por su manu, que ena rebusca de su casa encontrarun unas varillas de paraguas hechas a mou de frechas, por un lau afils en una piera del corral i pol otru cortus los enganchis polos aujerus que satan ala tela el paraguas paque los medius aujerus sirvierun pa sujetal-si ena cuerda choricera que tensava el arcu hechu lo mesmu con varillas de paraguas. Seguramenti el Couqu lo vidu dispar-li las frechas al perru que alegu arretir quandu quasi muertu el perru nata le poa hazel ya i las guard, i que viendu cmu el otru apuntava la matrculal cochi se hue pa l sin penslu muchu i ena huya i presseguimientu cerca el arroyu lo agarr por el gargueru i lo dex sin resuelgu nengunu, legu arrebuscandu la libretina arranc la oja con el apunti, la hizu fiascus i la honde largu. Lo del perru se la tena jur a Manuel Quartillas, dendi que aus atrs esti le mat un galgu carrerilleru quandu persegua una liebri i a puntu dentall-la le peg un tiru al perru, dixiendu que era ala liebri a quien apuntava. Prudenciu nunca le perdon que le queara sin su mejol galgu i por essu es que encontr vengana en el perru que le guardava el tinu. T estu el Galgueru siempri lo neg, la muerti del Couqu i lo del perru, las frechas eran del hiju, hechas por l, peru
41

no le sirvierun de n. Se lo llevarun a Caris i lo enrejonarun ena carci ala espera del juiziu que de seguru no saldra ni regulalmenti parau. Mentras se lo llevavan, no parava de izil que no ava hechu n, que no era de justicia lo que hazan con l, i el tenienti lo mirava tentu quandu lo repeta. Tres mesis dispus i no se l'avan du dela cabea los gritus del Galgueru apregonandu su inocencia, algu lo tenu rondandu en ella en esti tiempu que entova no ava atinau qu, por essu caiquandu sacava del caxn los afotus del da que encontrarun al muertu, el papelinu conos quatru nmirus escritus, la libretina i el lapinu i los poni porcima la mesa i los mirava una i otra ves, buscandu-lis el qu. Un da i otru, quandu le paeca i le vena el run-run, ata que dio con ellu. Se fix en el afotu dela boca pint con el lapi chupau i pusiendu-si-lu delantri dela cara hizu con que chupava l otru, si era diestru lo chupara en el lau derechu dela boca si es que no lo haza pol mediu, peru en el afotu estava lambu dendi el lau isquierdu. Cogi el telfonu i marc un nmiru que tena apuntau en una agenda. Mari-Nievis? Le llama el tenienti Ventura dela Guardia Civil, es por m de su ermanu, diga-mi, acasu era gachu? No, usava la manu derecha pa t. Cona gacha era torpi hasta pa rascal-si, que iza l. Passa algu, tenienti? No, qu va, que mestava bullendu la cosa i m dau por pensal estu. Muchas gracias i buenas tardis. I lassaltarun las das bullerenguis, cogi los afotus i los dessamin unu por unu, i encontr otru quepensal, el muertu estava tirau quasi del lau isquierdu. De segua cogi el afotu delas mallugaras del gaoti i llam a unu delos guardias. Pereao, venga ust, haga el favol. S, mi tenienti. Ponga-si por detrs de m i con el brau derechu aprieti-mi el gan, sin passal-si, que no es custin de ahogal-mi, ayi-si con el otru brau comu pa hazel huera. Mi tenienti Lo que te digu, que es un esprimentu. Venga situandu-si paque el otru haga lo mandau, el guardia apreta huerti i el tenienti tossi i lagarra los braus paque lo suelti. Cojones, Pereau, no tan de huerti que m'ahogas de verd! Repiti-lu peru suavi, apretandu poquinu a pocu el otru repiti lo dichu i, al trminu, el tenienti se
42

topa enos sitius que ms l'n dolu i mira el afotu. A vl, Pereau, ara gelvi a hazlu peru al revs, con el brau isquierdu i comu ayuandu-ti con el derechu i hazi por tiral-mi al suelu. Esti ensayu lo estuvun repitiendu varias vezis, i otra ves cogi el telfunu dispus de anotal un nmiru en un papel. Benita? Soi Rafael Ventura, el tenienti dela Guardia Civil. Ai, madre, algu que l' passau al mi Pruden, que ust no trai n de buenu a esta casa Perdoni-mi ust, peru cumpru cono que es mi devel, i s, le llamu por m su maru. Una pregunta: es zurdu o diestru? Amos, que si usa ms la manu derecha que la isquierda pa t, al revs, o da igual No, la derecha, la derecha, nunca lai vistu usal la otra enas cosas normalis, comel, escrevil, abrochal-si los pantalonis, amos, t Es tou lo que tena que pregunt-li. Buenas tardis i perdoni. I acontin remirandu los afotus. La cosa paeca comprical-si. Cogi el papelinu conos nmirus escritus, i abri la libreta pa comproval si los nmirus escritus en dambas cosas eran acomparantis. I le paecierun los mesmus, peru el dos del papelinu tena un remati diferenti, el del papelinu arrematava en curva i enos dela libreta la basi del dos era recta, assinque decidi que no lo escrivi la mesma manu que lo hizu ena libreta. Dispus, cogi la libreta i llamandu otra ves al guardia dantis se la dio hiziendu-li el encargu de buscal otra igual enos sitius del puebru ondi pieran vend-la. Mentras esperava cogi el lapi i lo mir cavilanti, era dessus con seis caras pranas alo largu peru que ya estava arreondeau alreol, por m de que lo meta siempri en el muelli la libreta. I record que lo encontr en el borsillu la chaqueta, en el fondu dela mesma, juntu con restus del papel que quea en el muelli dispus de av-li arrancau ojas. Una preva ms de que alguin la cogi pa escrevil algu en ella, la matrculal cochi del Galgueru, pa legu arranc-las, honde-las i ponel el cachinu que quera entrillau entre dos pieras paque no se volara i perdiera. El Galgueru no mat al Couqu, determina. Peru, entocis: quin i por qu? En estas cavilacionis estava quandu el mandau entr conas dos libretas, la nueva i la vieja.

43

Qu te paeci, Pereau? Si te digu quel Galgueru est ena carci por nana, cmu te queas? Amos, polo del perru peru comu no muri I le cont sus das. i ara las libretas mos vn a demuestral que a quien lo hizu le interessavan algunas delas cosas comprometas que Cleofs escrivi ena suya. Cuenta las ojas que tieni la nueva que s trau, que yo contar las dela otra. Quarenta. Trenta i una, nuevi menus; algunas, de seguru que las arranc el assessinu. La cosa se comprica, porque n passau mesis daquellu I se pusu de nuevu a cavilal; la libretina la tena abierta pola pasta trasera peru por adrentu i vidu comul sol haza que sta estava rebax por avel-si escritu algu en otra oja, de m que con unu delos sus lapis emprencipi a pass-lu rexostronamenti por encima i, efetivamenti, apaecierun nmirus o letras separs, peru que nengunu se va de ciertu lo que era, enque contandu-lus paeci avel ochu o nuevi i se le abri comu una crari al casu: un nmiru de telfunu. Cogi el del quartel otra ves i hizu otra llam. Mari-Nievis? De nuevu el tenienti. Perdoni, otra pregunta. Tena contratu de mobi su ermanu? Qu compaa? I el nmiru? No el del fixu lo tengu aqu apuntau, vieni ena gua. Esperu, esperu Lo apuntu Dacuerdu. Lo tengu No es n, comu le dixi quieru tenel las cosas ats porque ca da apaecin estrngulis nuevus. Muchas gracias i buenas tardis. Al da siguienti los estractus de dambus telfonus del mes en que muri el Couqu los tena encima la mesa i emprencipi a llamal a unu por unu a tolos telfunus que ava en ellus, ata que unu le llam la atencin, el de una assessora jurdica, cona que suvu puestu en contactu dos das atrs pa contrat-li sus servicius, por ella supu que quera que le hizieran una auditora o lenvestigaran las actividais que supuestamenti uvu hechu enos ltimus aus, peru que a ltima ora, el mesmu da que muri, sign tenan all registrau, se lo pens mejol i se dio de baxa. Assinque alguin tuvu que haz-lu por l, el mesmu del que se sospechava el Couqu i no poa ser otru quel secretariu, su amigu Giniu, i el primeru en el que pens el tenienti Ventura. De m que a l se encaminarun sus pesquizas, quien, dispus delos acorralamientus alos que le someti el tenienti, confess en un momentu en que se lacabijarun los argumentus: era gachu, das atrs se luvu comunicau que diva a sel despedu, enos ltimus aus
44

que estuvu trabajandu pa Cleofs su patrimoniu se ava multipricau por quatru i el dsti mermau otru tantu, los contactus con avogaus El Galgueru sali dela carci esculpau i en su lugal entr Giniu Talavn dispus de firmal la declaracin en que confesava su culpa i la inocencia daquel que, infortunmenti, pass essa maana pol caminu Las Limpiaeras i l segua a su vtima, i a quien convirti en supuestu verdugu dispus dapuntal la matrcula de su automobi ena libretina, los nmirus que arcan a retenel, i cercioral-si quel cachinu de papel con ellus no se perdiera i lo entall entre dos pieras ala veral caminu. T estu dispus de avel-si alabanau por detrs contra el Couqu pa rebat-li la vida i assegural-si con ellu la buena suya. Peru tolos crimis tienin sus aujerus o tenientis Venturas. El Galgueru hue decrarau inocenti de tolos cargus, eno referenti al perru, al no avel avu denuncia i siguil vivu, de n tuvun que culpal. I en el veranu, quandu el arroyu dex de lleval agua, entre el cienu ressecu apaecierun herrumbrosas sendas ajas de hazel jersel i una navaja abierta cerca.

45

ANTONIU GARRU CORREAS


Peralea de La Mata, 1964. Es pintol, escrivienti, defensol i divulgaol del estremeu. Lleva los bloguis Arti de la Mairi Tierra, Arte de la Madre Tierra i Pintura Telrica. Comu autol en estremeu, hue el primeru en pubrical una traducin ala lengua estremea dun testu en francs: Le petit prince de Antoine de Saint-Exupry. El ttulu desta obra pass a sel El Prencipinu. Ogau est a trebajal ena pubricacin dela versin ena fala. La su producin est lo mesmu en prosa que en versu. Pa esti segundu nmiru, Antoniu mos ofreci el revacaeru de Imigrantis i los sentimientus remurmullantis de Talcuerdas, amiga?.

IMIGRANTIS

ulin, Julin Piarru bailas un tangu comu naidi. L deprendisti demigranti en Surveignon, renti de Saint-Denis, all palos Paeci sel que ava un saln de baili de tangu, vals i

emprencipius los 60.

chachach andi divas en vezi en quandu a esparigil-ti, nams llegal de nuevinu. Huisti en cata manduca comu la gurrupndola que ahuyi largu del su u colganti en aus descassuras Tu portavas la mesma elegancia essistencial que essi pxaru colol doru, a pesal dela tu humildi condicin. Contruxisti matrimou con Monique Chevel, ayuanti de locutora ena emissora de arradiu La voix de llle. Vos conocistis en mercandu una entr nel teatru, pal conciertu homenagi alos inmigrantis. Julin, Julin Piarru Berrocosu, tu quixisti avel-ti du a trebajal a Buenus-Airis, velall-li palantigua Repbrica dela Prata, que almientavan de continu los tus agelus en nombri delos sus agelus que pall anduvun peru tofreciorin dil-ti pa Francia pa montal tendu eltricu pala redi de ferrocarrilis francesis. Aluegu, ena Argentina, se pusun las cosas mu cras. Arrecuerdu colrus de zagalinus alreol del tu deslumbranti cochi Tiburn, (con el su hozicu alargau i susprendenti suspensin), los mesis dagostu, quandu nel nuestru lugal avan bastantis ms cochis con matrculas negras francesas que brancas T, molo enseavas por drentu i hasta anguna geltina mos davas, montanus a decenas en el tu vlidu pol t met el puebru. Julin, tuvisti tres ijas que agora son responsablis executivas daltu standing en Pars i que en aquellus veranus mos robainavan el coran a tonus conos sus cabellus salvagimenti couleur dor i las sus costumbris liberalis. Ellas palran english perfetu i viajan por tol mundu en avin, crassi primera, peru acontinan conservandu essi francu-estremeu que empreavan de chiquininas con musotrus Izin entoava: aiga, naidi, assina la madama, la fenetra i la mi grandi mairi en vezi dela seora, la ventana i la mi agela.

49

Conos ahorrus, dispus duna tupa aus de suaras, hizisti un chalezinu enas ahueras, pal lexu i seis rehazius a incorporal-vus al Serviciu Estremeu de Sal enantis Segurid Social en mantuviendu en tova el 112 dela Securit Sociale Franaise con el tiraeru quizi duna poca dela vuestra vida dura enque de jovent Ais enxaretau nel vuestru tejau una antena parablica pa engaapal los canalis internacionalis francesis i vais por Nochigena an c las vuestras muchachas, en Francia. Algotrus mos huimus a Madril o Barcelona conos muestrus pairis i agora semus funcionarius en servicius centralis o autonmicus.

Sidi, Sidi Mohammed recitas poesa sufn comu naidi i hazis el cuscs ms sabrosu que enjams aiga provau. Arrecogis esprragus o desojas tabacu ruviu nel latifundiu Lombas del ponienti, enas vegas de Talayuela. Ahorras quatru perrinas tolos mesis, hondeandu los tus suoris polos sulcus, pa endilg-las pala tu casa dadobis ena provincia dOujda, renti las lindis con Argelia ayuandu a un haci de familiaris a dil agilandu palantri. Eris generosu i umanu. Sidi, Sidi Mohammed Cruzasti el estrechu en quatru tabronis pelaus juegandu-ti el pescueu con el huerti oleagi i hincasti piesis ena praya de Motril con severa ipotermia nel cuerpu. No truxisti papelis por falta de recomendacionis i passasti a engrossal el listau dilegalis. Ni pertenecis a Al-Qaeda ni al trficu destupefacientis ni eris un marranu i lo del desastri dAlhucemas a t te quea bien largu. Tu no entiendis de leis destrangera ni de possibris desiquilibrus migratorius La Mairi Tierra es de ts i quieris dexal de sel probi. Te gusta de lleval la chilaba por nostlgicus sentimientus peru a vezis te ponis vaquerus i ascuchas rock andalus en un aparatu darradiu made in Melilla.

50

TALCUERDAS, AMIGA?

alcuerdas amiga, dela huera delos mis latus en saliendu-si quasi del pechu en sublimis lubricanus de gaviotas libris renti t? Talcuerdas del roci delos mis beus acogiendu las fragancias del tu alientu?

Talcuerdas del regilanti tactu del mi pelleju en acariciandu el tu impetuosu cuerpu? Talcuerdas del mi hozicu mu i los mis oyus eternamenti abiertus alos sedutoris

murmullus dela tu vozi? Talcuerdas delas mis mirs perdas ena imensid delos tus ojus locamenti enamorau de t? Talcuerdas, amiga mar? Amigu ocanu assenti!

51

JOS BENITO MATEOS PASCUAL


Mairil, 1974. Diplomau en Cencias Impresarialis (Universidad Carlos II de Mairil). Escrivienti de Breve descripcin de Peaparda (2002). Es envestigaol del patrimonu oral i musical en El Rebollal (Salamanca) i divulgaol dela coltura tradicional por m de varius bloguis comu El Rebollal i Parti dEl Rebollal. Tamin participa en colavoracionis, chalras, revistas, congressus i encuentrus colturalis i musicalis por Castilla i Len i Estremara. De msicu, exerci de tamborileru i es cofundaol del grupu Chabarconis dEl Rebollal. Cautiva el estremeu tantu en prosa comu en versu. Delos sus testus en prosa se destaca el premiau Helipi Picapecis i, dentre la su producin en versu, la pubricacin El corral los mis agelus (2004), un poemariu despecial lindeza pola su cercana alos paisagis i puebrus la comarca dEl Rebollal por m dela lengua los sus paisanus. Los testus, escritus ena modalid rebollana, que aqu mos ofreci son Carruchinus i La feria de Guinaldu, dambus a dos inditus.

CARRUCHINUS 1

l tiempu no para. V ahilandu siempri palantri, pa ts igual. Lo que cambia es cmu vamus enllenandu essus ratinus, essus das, essus aus dela nuestra vida, las cosas que mos van passandu pol caminu. I, en llegandu a viejus, miral

patrs, vl el caminu que imus andau i recordal La mugel ava andau ya muchu, muchu caminu. Muchu ms caminu que nenguna otra pressona del lugal. I segua igual que la primel ves que la vidi: vesta de negru, dendi el pauelu la cabea hasta las alpargatas, passandu pola chambra, la saya, el mandil o la faldiquera. Siempri de negru, lutu sobre lutu, primeru polos sus padris, los tus, ermanus, zagalis I all segua, sent nel sillu, conos sus ojus crissaus ena lumbri. El silenciu paeca mostral que estava arreculandu patrs enos sus recuerdus, del mesmu m i manera que rebobinamus una caseta pa golvel a oy-la dendi el prencipiu. I se pusu a contal la su estoria. Ya la ava oyu muchas vezis peru, con t i con essu, ca ves que la contava era comu si huessi la primera. La mugel apencipi a palral i en un momentinu, al cerral los ojus, me paeci que golva patrs ochenta aus i que estava all, viendu lo que passava, viviendu la estoria. El da ya crareava, i la genti apencipiava a hazel las tareas de tolos das: unus al gertu al saquiju las patatis, otrus a dal de comel al ganau, otrus al monti a cuertal robris En aquellus tiempus estavan haziendu el ferrocarril de La Ciud, i muchus delos robris que cuertavan eran pa hazel traviessas palas vas. Assina que, dendi el lugal i alreoris, salan los carrus acomolgatus de traviessas. Otras vezis senllenavan con sacus de patatis pal mercau, patatis que all se cambiavan por telas, calau, auca... Delas cosas que no ava nel lugal. Los ombris apencipiarun a cargal el carru. Un carru, comu no poda sel menus, de maera, comu era costumbri nel lugal. Conas sus rueas grandis, conos rayus tamin de

Carruchinus es un moti que, en tiempus, se les dio alas gentis dela comarca dEl Rebollal. El moti era por m el m i manera en que los rebollanus acarreavan pall i pac las mercancas: traviessas pal ferrucarril, patatis, frejonis que llevavan a Ci-Rodrigu, a Coria, a Herrn-Peri Angunu lleg a baxal hasta Gelva i Sevilla. I t essu nun tiempu no tan retirau, sinu ena primel met el sigru XX.
1

55

maera i el aru de hierru. El suelu, los dos tablerus, la pirtiga i el mou tamin de maera. I de maera es tamin el yugu, al que se ui la pareja, por m unas cinchas de cueru. Una traviessa tras otra el carru siva enllenandu. El viagi era largu, unus quarenta quilometrus, que tardaran muchas oras en hazel, assina que no se poda dexal el carru ala met. Ava que aprovechal bien el viagi. Quandu el carru estuvu

cargau, los quatru ombris i la mugel se pusun en caminu. Normalmenti eran los ombris los que hazan los viagis con el carru, enque tamin ava muchas

mugeris que eran tan rezias comu los ombris. I lleval traviessas era delas pocas cosas que se pagavan con dineru, assina que no era destraal vl a anguna mugel haziendu conos ombris el viagi a La Ciud. Angunas, hasta estandu pres. Lo que tampocu era raru, pos antau nacan muchus ms zagalis que ogau (la mi agela mesmu tuvu nuevi). Quasi se poda izil que las mugeris passavan ms tiempu pres que sin preal. Enque tampocu essu era destraal, pos eran muchus los zagalis que moran de chicus por no avel sanid Ava que il despaciu. Enque los bues son animalis huertis, el carrau de traviessas pesava muchu, assina que los ombris tenan dil sujetandu el carru paque no sembalassi las barreras abaxu. La primera dellas, pa salil del lugal, pos tenan de baxal hastal ru i cruz-lu pola puenti. Assina que, pocu a pocu, passinu a passinu, la compaa iva haziendu caminu. Barrera abaxu. Barrera arriba. Otra puenti, otru ru. Otra puenti, un regatu. Otru pueblu, una par pa bebel ena Huenti Grandi. Barrera arriba. Barrera abaxu. Otru pueblu. Un buen momentu pa sental-si a comel una raspina de chorizu con un cachinu pan assentau, que el caminu es largu i ai que recuperal las hueras. El peol cachu el caminu vieni agora, quandu ai que baxal hastal ru ms grandi la comarca i atravesslu. I es que no ai ms que un passu paque los carrus passin el ru i, sign la huera que llevi el ru angunas vezis no se puedi ni passal. La mugel entova recuerda quandu, unus
56

aus atrs, uvu una tormenta tan grandi que la genti tena de passal encima los cuernus las vaquis. Una mugerita que iva con ella naquel viagi se cay al agua i sahog. Probita! Peru essi da el cielu estava despejau i ya ai das que no llova, assina que pudun passal el ru. Con muchu cudiau, essu s, peru sin ms pobremas delos de costumbri. Barrera arriba llegarun a una finca, que era lo que queava delo que, sign los antiguus, antau hue un pueblu. La mugel ya saba dotrus pueblus assina, que avan queau abandonaus por m dunas cosas o otras. Essi era unu ms. I assina huerun caminu alantri passandu pueblus, fincas que antau huerun pueblus, regatus Hasta llegal a La Ciud. Suba en un cotorru por cima el ru, La Ciud era el centru la comarca. Una ciud orgullosa, antigua, arrop en drentru las sus murallas, conas sus ilesias, con el su castillu Hasta con una catedral andi dava missa lobispu. Peru la quadrilla no ava u a La Ciud a vl al obispu, sinu a lleval un carrau de traviessas, assina que lo primeru era llegal hastal lugal andi tenan de dex-las, porque plontu siva a hazel de nochi. Assina que cogierun i arrodearun las murallas hasta llegal andi cogan las traviessas, lugal ya sabu dotras vezis, i all descargarun el carru. Una a una, huerun amontonandu las traviessas mientris quel encargau las mirava, las contava i echava patrs las que estuviessin mal. Una ves conts, i dispus de discutil el preciu, llegarun a un acuerdu i el encargau pag la carga. Esta ves avan conseguu que se las pagassin al mesmu preciu que la ltima ves, enque ca ves costava ms. Peru genu, essi da avan salvau el viagi. Ya era de nochi i no podan salil de gelta tan tardi i con el carru vazu. Essus viagis tan largus ava que aprovech-lus, i al sotru da ava mercau, assina que podan golvel a enllenal el carru conas cosas que hazan falta pa comel, pa vestil Por oi ya estava bien. Arrecularun el carru en un plau por huera la muralla, soltarun alos bues paque comiessin algu de verdi i, dispus los atarun al carru con una soga antis de echal-si, no sea cuentu que al sotru da tuviessin que tiral ellus del carru porque los bues avan decidu golvel solus a casa. Una ves que estirarun las mantas en el suelu, ca unu sarrebuj comu pudu i se tap cono que tena a manu. La mugel estuvu tola nochi dandu geltas. I es que, comu le passava a otras muchas mugeris, estava pre, i con una barriga mu grandi. Essus viagis delas traviessas poda
57

haz-lus porque los bues van mu despaciu. Peru craru, si se llega a queal en casa tampocu ava ganau las perras, ni ava llevau de gelta toas essas cosas que tanta falta hazan. Peru ella era una mugel mu rezia, i poda hazel el viagi comu qualquiera. Mena era ella! Los das de mercau La Ciud senllenava cona genti de tolos pueblus dal reol, genti que iva a lleval all lo que tenan pa vendel. Unus, la cosecha delos sus gertus: patatis, garbanus, frejonis, arvillas, pimientus, millu Otrus, los gevus que avan puestu essa semana las sus gallinis. Otrus, anguna gallina o angn pollu, o qualisquiel otru animal que quixieran vendel. Otrus las telas de linu que avan tecu nel iviernu, telas que podan valel pa hazel costalis, sbanas, camisas galanas, sayas Otrus llevavan el vinu que avan hechu dispus del veranu. Capas, sombrerus, alpargatas, pauelus Se poda encontral all de t. I craru, lo mesmu que ava genti que iva a vendel tena davel otra genti que comprassi lo que vendan los otrus. I eran muchus los que, comu nel casu la nuestra quadrilla, avan hechu el viagi cargaus duna cosa pa golvel cargaus dotra. Assina que, mientris que unu se queava al cargu el carru i los bues, los dems ivan echandu viagis pa compral lo que haza falta. I siempri tencontravas con alguin conocu, de m i manera que ca passeu siempri durava un poquinu ms porque, quandu no era unu, era otru el que se parava a chalral o a bebel una charra o un campanu vinu con un conocu. Hue passandu la maana i entova estavan all. Peru ava que golvel assina que, dispus de comel un cachinu, uierun alos bues al carru i, con tolo que avan comprau nel mercau, apencipiarun a ahilal palantri, desandandu el caminu andau el da antis. Era ya la meyuda quandu los carruchinus cruzarun la puenti i quearun atrs las murallas de La Ciud. Ava que avial-si ligierus si queran llegal antis de que se hiziera de nochi. Assina quel que llevava el carru, aguij en manu, pusu alos bues a andal un poquinu ms ligierus. Golvierun a passal polas mesmas fincas, andi la genti levantava la vista i se quitava el sombreru pa v-lus passal i, assina, podel descansal un momentinu del trabaju del campu. Barrera arriba, un pueblu. Barrera abaxu, otra finca. En llegandu al vau los carrus, la mugel apencipi a sentil-si mal i a sentil doloris. Ai, madrita! iza ella. Aguanta, mugel, que ya quaa pocu cachu! lizan los sus compaerus.

58

La mugel apret los dientis i sigu palantri. Cruzarun el ru pol vau i apencipiarun a subil la barrera arriba. Con el sotru pueblu ya ala vista, la mugel apencipi a grital: Para, para, que ya vieni! I all mesmu, nel plau los torus dessi pueblu, la mugel se pusu de partu. Mientris unu delos ombris iva corriendu hastal pueblu a buscal ala matrona, otru hue a buscal agua a un regatu que passava pol plau. Los otrus ombris se quearun cona mugel tapndula cona manta i mirandu si podan hazel algu ms. El ombri golvi con el agua i le dio un poquininu ala mugel pa bebel i pa refresc-li la cara, pos ya estava haziendu huera i era muchu el calol que tena. Vamus, mugel, que t puedis! I la mugel puxava i puxava Quandu lleg el otru ombri cona matronal pueblu sencontr que la mugel tena un zagalinu enos braus. Unu delos ombris, el que ava corru a pol agua, le ava cuertau el cordn con un cochillu. Otru ava cogu una delas mantas i ava rebujau al zagal paque no sarrugassi de fru, i se lo ava dau ala mugel. La matrona mir si el zagal i la madri estavan bien, los limpi un pocu a dambus dos i le hizu ala madri una beba con unas yervinas que llevava ena faldiquera pa estus casus. El zagal i su madri estavan bien, assina que no ava que afrontal-si. Essi da ya no podran seguil el caminu, assina que ava que hazel nochi all mesmu. Unu delos ombris que se ava queau cona mugel sofreci a seguil palantri hasta el nuestru pueblu pa dal parti delo que ava passau. Los dems se quearun all cona mugel i el zagal. Al sotru da, al crareal, la matrona (i angn que otru curiosu) sacercarun al plau los torus a vl cmu avan passau la nochi los passagerus. Los encontr ya preparandu la marcha, pos entova les queavan unas quatru o cincu oras de caminu. La mugel, enque era mu rezia, se subi nel carru con el zagal pol conseju la matrona. I assina, cona mugel mont nel carru, con el zagal en braus i con una processin de curiosus detrs apencipiarun el viagi. La noticia ava corru ligiera, i enos pueblus que passarun antis de llegal a casa siempri ava angn zagal, anguna zagala, angn ombri o anguna mugel que dexavan lo que estavan haziendu pa il a vl ala mugel i al zagal. I a ca istanti se tenan de paral i chalral un poquininu con quien le sala al passu. I es que eran la noticia ms importanti delos ltimus tiempus, i tola genti quera sab-lu t: cmu ava su, andi ava su, qu nombri livan a ponel al zagal, cmu ava salu de viagi estandu comu
59

estava Assina que las quatru o cincu oras que abran tardau en acabal el cachinu que les faltava huerun al final ms de sieti oras. Tantu que ya ava salu genti del pueblu a vl por qu tardavan tantu, a vl si les ava passau algu ms. Enque angunu iva tamin pa sel delos primerus en vl al zagal. El padril zagal era unu delos que ivan en esti grupu que sali en busca los carruchinus. Al llegal hastal carru, el ombri mir ala mugel. sta, comprendiendu lo que quera izil el su ombri, apart un poquininu la manta. I all estava el zagal. Chiquininu, dorminu, escrititu al su padri. I ts juntus siguierun el caminu al pueblu. Un pueblu que ya saba la noticia. Un pueblu que, dendi essi da, tena un zagal ms. Un pueblu que, por muchu tiempu, iva a tenel un tema del que chalral i una estoria que contal: la estoria delos carruchinus, la mugel i el zagal2.

La estoria que aqu contamus es verdaera, la duna mugel que, en estandu en estau, tuvu un zagal en unu destus viagis da i gelta a Ci-Rodrigu dendi Pea-Parda. Agora, ochenta aus dispus, muchus zagalis siguin naciendu caminu dun ospital que, dendi los pueblus dEl Rebollal, est a ms de cien quilometrus

60

LA FERIA DE GUINALDU

i muchu, muchu tiempu, quandul mundu era ms nuevu, no ava ni cochis, ni avionis, ni carreteras. La genti iva dun lugal a otru en carru, en burru, en cavallu o andandu polos caminus.

Assina era tamin enos nuestrus pueblus i, el que quera compral o vendel algu

huera del lugal, no creais que coga el su cochi i lo enllenava de cosas i ya est. Lo que hadan era pon-li las albardas i las alforjas ala burra (o al burru), o uil los bues al carru, i cogel caminitu de Guinaldu, o de Ci-Rodrigu, o de Portugal A vezis ms lexus. Peru oi vamus a il cerquina, ala Feria de Guinaldu. Esta feria la hazan nel mes

dagostu, por San Bartolu. I las gentis de tolos nuestrus pueblus ivan a compral o vendel ganau, frejonis, garbanus Assina es comu hizun essi au los nuestrus amigus. Resulta que essi au la burra del tu Faustinu i la ta Caitana tuvu dos buchis. Comu no le hazan falta la casa, dierun en vend-lus dambus dos. I qu mejol lugal que la Feria de Guinaldu! Assina que cogierun la burra, los buchis i, Las Majallas alantri, el caminu Guinaldu. Essi da haza mucha calol, i en ca regatu los buchis se paravan a bebel. El tu Faustinu safrontava muchu, porque quera llegal templanu a Guinaldu pa cogel una gena praa ena feria. Casun Ros! Abr-si vistu, que estus buchis no hazin ms que bebel! Dais ms guerra que lo que valeis! Arre, burra! Ena met el caminu ava que cruzal el ru. Suerti que en agostu lleva poca agua. Con t i con essu, i enque la burra pass bien, los buchis miravan al ru sin sabel qu hazel. El tu Faustinu ya estava negritu.

61

Mal rescaldu vos peli! Vamus palantri! Los buchis, con estas vozis, corran pa un lau i pal otru. I el tu Faustinu detrs con una belorta ena manu. Ya vereis quandu vos coja, ya vereis! I assina estuvun dies minutus hasta que, al final, los buchis pudun cruzal el ru. En estu ven llegal al tu Pedru, que tamin lava paru la burra, enque nams que una bucha. El tu Pedru, sin paral-si, levanta la manu pa saludal. Genu, Faustinu, vamus pa Guinaldu! Ya te cog la lantrera! Paqu quixu ms el tu Faustinu! Cona cara color comu un tomati, cogi la belorta i sali corriendu detrs la burra i los sus buchis. Mal rayu te parta! Ti a m no me ganas! I salierun ts quatru (los buchis, la burra i el tu Faustinu) corriendu comu cosa mala. El tu Pedru se que crissau viendu-lus correl. Levant la su manu, se quit el sombreru i se pusu a arrascal-si la cabea. Qu le abr passau a esti ombri! I sigui tranquilu el su caminu. Mientri, la quadrilla el tu Faustinu lleg a Guinaldu cona lengua por huera. Mena pan dagua se dierun nel charal dela entr! Quandu estuvu algu ms tranquilu, cogi la su praa, senrosc bien la boina i se pusu a pregonal la su mercanca. Vendu frejonis! Bien genus! Frejonis frescus de Pea-Parda! Vendu dos buchis! Vendu buchi negru! Vendu buchi marrn! Qu polus dambus dos! Al final, el tu Faustinu vendi los dos buchis i los frejonis. Antau no susava tantu el dineru comu ogau, assina que a cambiu delo que vendi se truxu pa casa un cerdu (pa engord-lu pala matancia), unus garbanus, unas alpargatas, una damajuana de vinu i dos realis. I, por fin, el tu Faustinu pudu descansal essi da, contentu polu bien que le hue ena Feria de Guinaldu.

62

NDIZI
PRLOGU ........................................................................................................ pg. III

CRUZ DAZ MARCOS


Assn quieru yo palral ........................................................................... pg. 7 La huera lempeu .............................................................................. pg. 8 Palrandu de reziu en estremeu.................................................................. pg. 9 Las cosinas de antau ................................................................................. pg. 11 Los motivus demigral ................................................................................. pg. 13

Cosinas dantis................................................................................... pg. 15

JUAN FRANCISCO REINA RAPOSO


A ca n ............................................................................................... pg. 19 El partismu ......................................................................................... pg. 20 Humu ......................................................................................................... pg. 21

ISMAEL CARMONA GARCA


El Entallavientus .................................................................................. pg. 25

JOS MARA ALCN OLIVERA


El crimin del arroyu Lleganti .................................................................. pg. 37

ANTONIU GARRU CORREAS


Imigrantis ........................................................................................... pg. 49 Talcuerdas, amiga? ............................................................................. pg. 51

JOS BENITO MATEOS PASCUAL


Carruchinus ......................................................................................... pg. 55 La Feria de Guinaldu............................................................................. pg. 61

Este libru hue apreparau pol OSCEC, rgano de Seguimiento y Coordinacin del Extremeo y su Cultura. Pa ms enteracionis vesiti http://oscec.blogspot.com/

Contactu: oscec2011@gmail.com

Abril, 2012

You might also like