BADANIA RADIOLOGICZNE

Do najbardziej rozpowszechnionych metod bada nieniszczcych nale badania radiologiczne. Stao si to moliwe dziki ich zaletom, do ktrych nale: dobra wykrywalno niezgodnoci wewntrznych, stosunkowo prosta interpretacja wynikw bada, uzyskiwanie dokumentu z badania, ktry moe podlega wielokrotnej weryfikacji. W badaniach radiologicznych stosuje si najczciej promieniowanie jonizujce lub , natomiast rzadziej promieniowanie , , neutronowe czy protonowe.

Promieniowanie jonizujce i stosowane w radiologii charakteryzuje si nastpujcymi wasnociami:

przenika przez materi w stopniu zalenym od posiadanej energii, rozchodzi si w przestrzeni prostoliniowo z prdkoci wiata, nie odchyla si w polu magnetycznym lub elektrycznym, wywouje zjawiska wzbudzania i jonizacji w materii, wywouje zjawiska fotochemiczne w emulsji bony fotograficznej, oddziaywuje szkodliwie na organizmy ywe.

W zalenoci od rodzaju zastosowanego detektora promieniowania jonizujcego mona wyrni trzy podstawowe metody bada radiologicznych: metody radiograficzne, metody radioskopowe, metody radiometryczne. W metodach radiograficznych detektorem promieniowania jest: bona fotograficzna, papier fotograficzny lub pyta ksero radiograficzna, w metodach radioskopowych: ekran fluoroskopowy lub kamera telewizyjna czua na promieniowanie, natomiast w metodach radiometrycznych: miernik natenia promieniowania. W praktyce przemysowej najszerzej stosowana jest metoda radiograficzna.

BADANIA RADIOGRAFICZNE
Do wykrycia wewntrznych niezgodnoci w zczu spawanym wykorzystuje si zdolno promieni (Roentgena) lub promieni gamma () do przenikania przez te zcza. Kontrola radiograficzna polega na wykonaniu radiogramw badanych zczy, nastpnie opisaniu zaobserwowanych na radiogramach niezgodnoci spawalniczych i ocenie, na ich podstawie, jakoci zczy. Promieniowanie powstaje w wyniku zahamowania strumienia rozpdzonych elektronw (lub innych czstek naadowanych np. czstek alfa, protonw) na materialnej przeszkodzie. Do wytwarzania promieniowania stosuje si lampy rentgenowskie albo akceleratory czstek (w przypadku fotonw wysokoenergetycznych).

Schemat lampy rentgenowskiej i badania zcza spawanego przy pomocy promieni : 1 obudowa lampy, 2 - anoda, 3 ognisko, 4 strumie elektronw, 5 wkno
arzenia katody, 6 katoda, 7 chodzenie anody, 8 doprowadzenie prdu arzenia, 9 okienko lampy, 10 wizka promieniowania , 11 badane zcze, 12 kaseta z bon i okadkami wzmacniajcymi.

Podzia promieniowania , z punktu widzenia ich zdolnoci do przenikania przez materi, na mikkie tj. o maej energii i twarde tj. o duej energii jest umowny. W normie DIN 6809 jest on podany w odniesieniu do wartoci wysokiego napicia na lampie rentgenowskiej.
Skala twardoci promieniowania wedug normy niemieckiej.

L.P. 1 2 3 4 5 6

OKRELENIE Bardzo mikkie Mikkie rednio twarde Twarde Bardzo twarde Ultratwarde

NAPICIE PRZYSPIESZAJCE kV Poniej 20 20 - 60 60 - 150 150 - 400 400 - 3000 powyej 3000

Podstawowe parametry niektrych rde promieniotwrczych

RDO OKRES ENERGIA PROMIENI- POOWICZ- PROMIENIOWANIA NEGO OWANIA ROZPADU GAMMA MeV Kobalt-60 5,3 lat 1,33; 1,17 Co-60 Cez-137 30 lat 0,66 Cs-137 Iryd-192 74 dni 0,206-0,612 Ir-192 Iterb-169 31,8 dnia 0,063-0,309 Yb-169 Tul-170 130 dni 0,052-0,084 Tm-170 Selen-75 120 dni Se-75 Staa ekspozycyjna promieniowania ZAKRES BADANYCH GRUBOCI STALI mm 30 - 200 15 - 120 6 - 60 1,5 - 15 1 - 20 5 - 40

R m2 Ci h
1,35 0,31 0,46 0,125 0,004 -

C m2 kg

2,615 10-18 6,005 10-19 8,910 10-19 2,421 10-19 1,937 10-21 -

Zasada wykrywania niezgodnoci w badanych materiaach (zczach) polega na zmianie natenia promieniowania i po przejciu przez badany obiekt. Zapis natenia promieniowania nastpuje w bonie rentgenowskiej w postaci tzw. obrazu utajonego. Bony rentgenowskie posiadaj emulsj wiatoczu naniesion na podoe z poliestru lub trjoctanu celulozy. Emulsja skada si ze zwizkw srebra, ktre pod wpywem promieniowania jonizujcego ulegaj rozkadowi tworzc wanie obraz utajony. Obraz ten ujawnia si po wywoaniu i utrwaleniu (obrbce fotochemicznej) bony w postaci jej gstoci optycznej. Niezgodnoci w zczu spawanym (lub wady w obiekcie) maj zwykle mniejsz gsto od badanego materiau. Promieniowanie jonizujce jest wic sabiej pochaniane i niezgodnoci ujawniaj si na radiogramach w postaci ciemnych plam, linii itp.

Zasada rejestracji niezgodnoci materiaowych w metodzie radiograficznej: 1 rdo promieniowania lub , 2 niezgodnoci,
3 kaseta z bon rentgenowsk (radiograficzn), 4 wykres gstoci optycznej na wywoanym radiogramie.

Zwikszenie wydajnoci kontroli podczas bada radiograficznych najatwiej uzyska poprzez skrcenie czasu nawietlania (napromieniowania) bon. Z tego powodu stosuje si tzw. okadki wzmacniajce: metalowe (najczciej oowiane, ale mog by wykonane ze zota, platyny, wolframu, tantalu, cyny i inne), ktre pod wpywem promieniowania lub uwalniaj fotoelektrony i elektrony odrzutu, dziaajce dodatkowo na emulsj bony skracajc czas napromieniowania do 5X i jednoczenie ochraniajc bon przed promieniowaniem rozproszonym; grubo okadek metalowych wynosi od 0,02 mm do 0,50 mm;

-fluorescencyjne (solne) pokryte warstw luminoforu (np. CaWO4, ZnS, CdS), ktry pod wpywem promieniowania X lub emituje wiato, nawietlajc silniej bon rentgenowsk; wspczynnik wzmocnienia wynosi od 10 do ponad 100 razy;

-fluorometalowe (solno-oowiane), ktrych dziaanie opiera si na tzw. podwjnej konwersji, polegajcej na zamianie promieniowania X lub na elektrony wtrne w warstwie oowiu, a nastpnie zamianie tych elektronw na wiato widzialne w warstwie fluorescencyjnej; skrcenie czasu ekspozycji wynosi ok. 8-12 razy.

Stosowanie w radiografii okadek wzmacniajcych oraz bon rentgenowskich o duej czuoci (czuo bony jest funkcj wielkoci ziaren bromku srebra znajdujcego si w emulsji im wiksze s wymiary ziaren, tym czulsza jest bona) znacznie skraca czas napromieniowania, ale jednoczenie powoduje szkodliwe zjawisko w postaci powstawania zwikszonej tzw. nieostroci wewntrznej (Ui) pogarszajc jako (czytelno) radiogramu. Nieostro wewntrzna Ui to obszar cigej zmiany gstoci optycznej radiogramu spowodowanej dziaaniem: uwolnionych przez promieniowanie elektronw w warstwie emulsji, efektw luminescencyjnych i fotochemicznych, promieniowania wtrnego. Miar nieostroci wewntrznej jest szeroko obszaru na bonie, w ktrym gsto optyczna zmienia si od wartoci D1 do D2.

Przejciowy obszar zaczernienia na bonie spowodowany nieostroci wewntrzn.

Warto nieostroci wewntrznej zaley od: energii promieniowania, obecnoci okadek wzmacniajcych, rodzaju bony i zawiera si orientacyjnie w granicach od 0,1 mm (maa) do okoo 0,7 mm (dua).

Zaleno nieostroci wewntrznej od energii promieniowania

Wpyw oddalenia okadki fluorescencyjnej na zwikszenie nieostroci wewntrznej: a okadka przylegajca do bony, b okadka w oddaleniu od bony.

Innym rodzajem nieostroci obrazu radiograficznego jest tzw. nieostro geometryczna (Ug) spowodowana tym, e rdo promieniowania nie jest punktowe.

Schemat powstawania nieostroci geometrycznej

URZDZENIA DO RADIOGRAFICZNEJ KONTROLI ZCZY SPAWANYCH

Urzdzenia do radiograficznej kontroli zczy spawanych mona podzieli na: urzdzenia z rdem promieniowania , do ktrych zalicza si aparaty rentgenowskie i akceleratory; urzdzenia z rdem promieniowania , tzn. aparaty gammagraficzne.

APARATY RENTGENOWSKIE
Aparat rentgenowski skada si z nastpujcych zespow: lampy rentgenowskiej, ukadu zasilania wysokiego napicia, ukadu sterujcego i pomiarowego, ukadu chodzenia. Aparat rentgenowski charakteryzuj nastpujce parametry: maksymalne napicie anodowe lampy rentgenowskiej, maksymalna moc doprowadzona do lampy, maksymalna moc dawki ekspozycyjnej, rozmiary ogniska, ksztat wizki promieniowania, sposb chodzenia anody, sposb zasilania lampy, dopuszczalny czas pracy cigej, masa i wymiary, charakter konstrukcji (stacjonarna, przenona). Aparaty z typow, dwuelektrodow lamp rentgenowsk mog pracowa przy napiciach nie przekraczajcych 400 kV.

Podstawowe typy aparatw wykorzystywanych w praktyce przemysowej to: aparaty kopakowe, aparaty gowicowe, aparaty impulsowe.

AKCELERATORY
Promieniowanie o duej energii uzyskuje si z urzdze sucych do przyspieszania czstek elementarnych (elektrony, deuterony, czstki i inne), ktre nosz nazw akceleratorw. Jako doln granic energetyczn przyspieszanych czstek przyjmuje si umownie warto ok. 100 keV. Obecnie budowane akceleratory pozwalaj na uzyskanie energii rzdu setek GeV, przy czym akceleratory na due energie uywane s gwnie do prac z dziedziny fizyki i inynierii jdrowej. W kadym akceleratorze mona wyrni: rdo jonw, ukad przyspieszajcy jony, urzdzenie pozwalajce skierowa strumie jonw na tarcz. Pod wzgldem ksztatu toru przyspieszanych czstek akceleratory moemy podzieli na dwie podstawowe grupy: akceleratory liniowe, akceleratory koowe (cykliczne).

APARATY GAMMAGRAFICZNE
Aparaty gammagraficzne charakteryzuj si prostsz budow w porwnaniu do urzdze ze rdami promieniowania rentgenowskiego. Skadaj si z nastpujcych gwnych elementw: rda promieniotwrczego, pojemnika ochronnego sucego do przechowywania rda poza okresem pracy, mechanizmu przesuwu rda promieniowania z pooenia ochronnego w pooenie robocze, systemu sygnalizacji pooenia rda i wyposaenia. O przydatnoci aparatu gammagraficznego decyduj: rodzaj zastosowanej substancji promieniotwrczej, okres jej poowicznego rozpadu, energia promieniowania, aktywno rda, wydajno rda, wymiar jej czci aktywnej, masa i gabaryty. Ze wzgldu na przeznaczenie aparaty gammagraficzne mona podzieli na: uniwersalne i specjalne. Aparaty uniwersalne mog by stosowane do kontroli zczy spawanych w rnych warunkach, za specjalne przystosowane s do przewietlania zczy okrelonych konstrukcji wybran technik bada. Ze wzgldu na budow i dziaanie rozrnia si aparaty bez wysuwu rda, z wysuwem rda oraz aparaty samojezdne.

Jako rda promieniotwrcze stosuje si w gammagrafii kobalt 60, iryd 192, tul 170, iterb 169, selen 75 oraz cez 137 (coraz rzadziej). Substancja promieniotwrcza znajduje si w hermetycznej obudowie w postaci kapsuki wykonanej ze stali nierdzewnej, aluminium lub tytanu. Substancja promieniotwrcza moe wystpowa w formie pojedynczej ksztatki (najczciej cylindrycznej), ich kompletu lub granulek.

rda promieniowania stanowi, z reguy, sztuczne izotopy powstae przez bombardowanie odpowiednich pierwiastkw neutronami. S szczeglnie przydatne do bada prowadzonych w terenie. Z uwagi na charakter emisji promieniowania (promieniowanie gamma emitowane jest bez przerwy), przy posugiwaniu si tymi rdami obowizuj znacznie bardziej rygorystyczne przepisy ochrony radiologicznej, anieli w przypadku rde promieniowania rentgenowskiego.

Budowa krajowych rde promieniowania gamma: a) Ir 192, b) Co 60, c) Yb 169; 1 korpus kapsuki, 2 korek kapsuki, 3 cz aktywna, 4 ksztatka aluminiowa

KLASYFIKACJA TECHNIK RADIOGRAFICZNYCH Wedug norm europejskich PN-EN 444 i PN-EN 1435 wyrnia si dwie klasy technik radiograficznych: klas A s to techniki podstawowe o tzw. normalnej czuoci, klas B techniki ulepszone o tzw. podwyszonej czuoci.

Wybr techniki radiograficznej powinien by uzgodniony midzy zainteresowanymi stronami z uwzgldnieniem aspektw technicznych przewietlania, bezpieczestwa przedsibiorstwa i ekonomiki badania. Naley podkreli, e istniej przepisy (np. UDT, PRS, TV), w ktrych klasa badania jest ustalona obligatoryjnie. Uzalenione jest to od rodzaju badanej konstrukcji oraz warunkw jej eksploatacji.

Wybr klasy technik radiograficznych (badania) wpywa na: wybr rda promieniowania (X lub ) w zalenoci od przewietlanej gruboci, minimaln odlego rda promieniowania od obiektu (fmin), ilo wykonywanych ekspozycji przy odcinkowym badaniu spoin obwodowych, wybr bony i okadek wzmacniajcych, jako obrazu, minimalne zaczerwienienie bony.

WSKANIKI JAKOCI OBRAZU (IQI) I OCENA JAKOCI OBRAZU

Podstaw oceny czuoci badania radiograficznego jest jako uzyskiwanego na radiogramie obrazu, ktra zaley od wielu czynnikw.
JAKO OBRAZU

KONTRAST

NIEOSTRO

ZIARNISTO

energia promieniowania promieniowanie rozproszone zaczernienie zadymienie

wielko ogniska odlego rda od obiektu odlego bony od obiektu energia promieniowania

czuo bony obrbka fotochemiczna bony

Czynniki wpywajce na jako obrazu radiograficznego

Rwnoczesne uwzgldnienie tych czynnikw jest bardzo trudne. Z tego powodu opracowano wzorce (nazywane wskanikami jakoci obrazu), ktre umoliwiaj obiektywn ocen jakoci obrazu oraz jej porwnanie z opracowanymi w tym zakresie wymaganiami.

Zgodnie z EN 462-1 i EN 462-2 wskaniki jakoci obrazu to zestawy prcikw (IQI typu prcikowego) lub zestawy schodkw z otworkami (IQI typu schodkowo-otworkowego).

Wskaniki jakoci obrazu (IQI): a) typu prcikowego, b) typu schodkowo-otworkowego; Oznaczenie: a miejsce na identyfikacyjne znakowanie

W przypadku wskanikw prcikowych wymagan lub osignit miar jakoci obrazu jest numer najcieszego prcika widocznego na radiogramie (jest to tzw. liczbowa jako obrazu), natomiast w przypadku wskanikw schodkowo otworkowych numer najmniejszego otworka. Gdy w schodku wykonane s dwa otworki, to obydwa powinny by widoczne. Wskaniki jakoci obrazu powinny by wykonane z tego samego rodzaju materiau co materia badany.

UKADY BADA Wytyczne wykonania radiogramw tworzyw metalowych zawarto w normie europejskiej EN 1435. W normie tej przewidziano dwa podstawowe sposoby (metody) badania, a mianowicie: przez jedna ciank, przez dwie cianki.

Ustawienie do przewietlania przez jedn ciank.

Nume r rys. wg EN 1435

Ukad geometryczny

Uwagi

Stosowany do przewietlania paskich zczy blach oraz wzdunych spoin w zbiornikach i rurach (o ile istnieje dostp do rodka). IQI ley poprzecznie do spoiny, na zczu (od strony rda promieniowania), w rodku przewietlanego odcinka. b = t; SFD = f + b Stosowany do przewietlania zczy obwodowych z zewntrz do wewntrz. Konieczny dostp do obu stron zcza. IQI ley poprzecznie do spoiny, na zczu (od strony rda promieniowania). Do zbadania caej dugoci zcza potrzebna jest wiksza ilo radiogramw, ktra zaley od stosunku t/Da i Da/SFD. b = t; SFD = f + b

Stosowany do przewietlania obiektw zakrzywionych z zewntrz do wewntrz (spoina krca wpuszczanego). Konieczny dostp do obu stron zcza. IQI ley poprzecznie do spoiny, na zczu (od strony rda promieniowania). Do zbadania caej dugoci zcza potrzebna jest wiksza ilo radiogramw. b t; SFD = f + b Stosowany do przewietlania obiektw zakrzywionych z zewntrz do wewntrz (spoina krca nasadzanego). Konieczny dostp do obu stron zcza. IQI ley poprzecznie do spoiny, na zczu (od strony rda promieniowania). Do zbadania caej dugoci zcza potrzebna jest wiksza ilo radiogramw. b t; SFD = f + b Stosowany do przewietlania zczy obwodowych z wewntrz na zewntrz (centrycznie). IQI ley po-przecznie do spoiny, na zczu (od strony rda promieniowania). Caa dugo zcza badana jest jednym radiogramem. Przez centryczne ustawienie rda warunki badania s jednakowe w kadym miejscu zcza. Dla Da > 200 mm konieczne, co najmniej 3 wskaniki rwnomiernie rozoone na obwodzie. b = t; SFD = f + b

Stosowany do przewietlania obiektw zakrzywionych z wewntrz na zewntrz (spoina krca wpuszczanego). IQI ley poprzecznie do spoiny, na zczu (od strony rda promieniowania lub od strony bony). rdo promieniowania centralnie wewntrz obiektu. b t; SFD = f + b

Stosowany do przewietlania obiektw zakrzywionych z wewntrz na zewntrz (spoina krca nasadzanego). IQI ley poprzecznie do spoiny, na zczu (od strony rda promieniowania lub od strony bony). rdo promieniowania centralnie wewntrz obiektu. b t; SFD = f + b

Stosowany do przewietlania zczy obwodowych od wewntrz na zewntrz (centrycznie). Konieczny dostp do obu stron zcza. rdo promieniowania ekscentryczne. IQI ley poprzecznie do spoiny, na zczu (od strony rda promieniowania). Do zbadania caego zcza konieczna jest wiksza ilo radiogramw, ktra zaley od stosunku t/De i De/SFD. b = t; SFD = f + b Stosowany do przewietlania obiektw zakrzywionych z wewntrz na zewntrz (spoina krca wpuszczanego). IQI ley poprzecznie do spoiny, na zczu (od strony rda promieniowania). rdo promieniowania wewntrz poza rodkiem obiektu. b t; SFD = f + b

10

Stosowany do przewietlania obiektw zakrzywionych z wewntrz na zewntrz (spoina krca nasadzanego). IQI ley poprzecznie do spoiny, na zczu (od strony rda promieniowania). rdo promieniowania wewntrz poza rodkiem obiektu. b t; SFD = f + b

Ustawienie do przewietlania przez dwie cianki

Numer rys. wg EN 1435

Ukad geometryczny

Uwagi

11

Stosowany do przewietlania spoin obwodowych (metoda eliptyczna) w zakresie rednic De 100 mm, gruboci cianki t 8 mm i szerokoci lica De/4. IQI ley rwnolegle do spoiny od strony bony (najcieszy prcik najbliej spoiny). Do zbadania caego zcza wymagane s: dla t/De 0,12 2 ekspozycje prze-sunite wzgldem siebie o 90o, dla t/De > 0,12 3 ekspozycje przesunite wzgldem siebie o 60o. IQI z oowiana liter F. b = De; SFD = f + b

12

Stosowany do przewietlania spoin obwodowych w zakresie w zakresie rednic De 100 mm, gdy metoda eliptyczna nie pozwala na uzyskanie czytelnego radiogramu; (t > 8 mm i szeroko lica > De/4). IQI ley rwnolegle do spoiny od strony bony (najcieszy prcik najbliej spoiny) wraz z oowian liter F. Do zbadania caego zcza wymagane s 3 ekspozycje przesunite wzgldem siebie o 60o. b = De; SFD = f + b

13

Stosowany do przewietlania spoin obwodowych dostpnych tylko z jednej strony. Na radiogramie oceniany jest odcinek zcza przylegajcy podczas ekspozycji do bony. Do zbadania caego zcza konieczna jest wiksza ilo radiogramw, ktra zaley od stosunku t/De i De/SFD. IQI ley poprzecznie do spoiny od strony bony. b = t; SFD = f + b

14

Stosowany do przewietlania spoin obwodowych dostpnych tylko z jednej strony. rdo promienio-wania mona bezporednio umieci na grnej powierzchni rury. Na radiogramie oceniany jest odcinek zcza przylegajcy podczas ekspozycji do bony. Do zbadania caego zcza konieczna jest wiksza ilo radiogramw, ktra zaley od stosunku t/De i De/SFD. IQI ley poprzecznie do spoiny od strony bony. b = t; SFD = De

15

Stosowany do przewietlania paskich zczy wzdunych dostpnych tylko z jednej strony. IQI ley poprzecznie do spoiny od strony bony. b = t; SFD = f + b

16

Stosowany do przewietlania obiektw zakrzywionych i umoliwiajcy ocen spoiny przylegajcej do bony (spoina krca wpuszczanego). IQI ley poprzecznie do spoiny od strony bony. SFD = f + b

Przewietlanie obwodowych zczy doczoowych przez dwie cianki: a metod eliptyczn, b metod prostopad.

Przewietlanie obwodowych zczy doczoowych przez dwie cianki: a metod peliptyczn, b metod obwodow

WYBR APARATURY RADIOGRAFICZNEJ

Podstawowym czynnikiem decydujcym o wyborze aparatury do radiograficznej kontroli zczy spawanych jest wymagana jako obrazu radiograficznego. Naley si tu kierowa zasad, e im wysza jako obrazu radiograficznego tym wysza wykrywalno niezgodnoci spawalniczych na radiogramie. Poniewa jako obrazu zaley, midzy innymi, od kontrastu, a w zwizku z tym rwnie od energii promieniowania, to dla uzyskania dobrej wykrywalnoci niezgodnoci napicie lampy promieniowania X powinno by moliwie najnisze.

OBRBKA FOTOCHEMICZNA BON, WARUNKI OBSERWACJI RADIOGRAMW ORAZ PROTOK BADA

Nawietlone bony radiograficzne naley poddawa obrbce fotochemicznej (wywoywaniu, utrwalaniu, pukaniu) zgodnie z instrukcj producenta bon i rodkw chemicznych. Celem obrbki jest ujawnienie powstaego obrazu radiograficznego oraz uzyskanie wymaganej jego klasy. Podczas obrbki fotochemicznej bon szczegln uwag naley zwrci na temperatur procesu oraz czas ich wywoywania i pukania. Radiogramy powinny by oceniane w pomieszczeniu zaciemnionym, na ekranie negatoskopu z regulowan luminancj. Ekran negatoskopu powinien by maskowany do obszaru obserwowanego. Naley zwrci uwag, i oko potrzebuje pewnego czasu na adaptacj do warunkw obserwacji. Z reguy czas ten wynosi okoo 10-15 minut.

Dla kadej ekspozycji lub zbioru ekspozycji protok bada powinien zawiera nastpujce informacje: nazw jednostki, nazw badanego obiektu, rodzaj materiau, ksztat zcza, grubo zcza, metod spawania, dane dotyczce kryteriw akceptacji badania, technik radiograficzn i klas badania, wymagane wskaniki jakoci obrazu, ukad geometryczny badania, stosowany system znakowania, rodzaj rda promieniowania, wymiary ogniska, rodzaj bony, okadek i filtrw, napicie lampy rentgenowskiej, czas ekspozycji oraz odlego rdo obiekt, rodzaj i umiejscowienie wskanikw jakoci obrazu, nazwiska, kwalifikacje i certyfikaty osb odpowiedzialnych, dane dotyczce ekspozycji i protoku bada.

OCHRONA PRZED DZIAANIEM PROMIENIOWANIA JONIZUJCEGO

W normie PN-EN 1435, w zakresie ochrony przed oddziaywaniem promieniowania jonizujcego, zamieszczono ostrzeenie: jakiejkolwiek czci ciaa ludzkiego na promieniowanie X lub moe by bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Przy stosowaniu aparatury promieniowania X lub rde promieniotwrczych musz by przestrzegane wymagania zawarte w przepisach prawa. W przypadku stosowania promieniowania jonizujcego naley cile przestrzega lokalnych, krajowych lub midzynarodowych przepisw bezpieczestwa.
Naraenie

Przepisy midzynarodowe oraz przepisy poszczeglnych krajw ustalaj tzw. dawki graniczne tj, takie dawki, do ktrych przekroczenia nie wolno dopuci. W Polsce obowizuje zarzdzenie Prezesa Polskiej Agencji Atomistyki (Monitor Polski Nr 14 z 1988 r. Poz. 124), ktre okrela dawki graniczne dla: osb zatrudnionych w warunkach naraenia na promieniowanie jonizujce, osb zamieszkaych lub przebywajcych w ssiedztwie rde promieniowania jonizujcego oraz dla osb naraonych na wpyw takiego promieniowania z powodu skae promieniotwrczych rodowiska, osb naraonych na wpyw promieniowania jonizujcego z powodu stosowania wyrobw powszechnego uytku emitujcych takie promieniowanie.

Okrelone w zarzdzeniu dawki graniczne wyraone s jako: rwnowanik dawki w danym punkcie tkanki lub narzdzie, efektywny rwnowanik dawki obrazujcy zagroenie caego ciaa, efektywny rwnowanik dawki obciajcej. Dla osb zatrudnionych w warunkach naraania na promieniowanie jonizujce, w cigu roku (kolejnych 12 miesicy) dawka graniczna wyraona jako rwnowanik dawki wynosi: 50 mSv (5 rem) jeeli napromieniowanie caego ciaa jest rwnomierne, 150 mSV (15 rem) w soczewkach oczu, 500 mSv (50 rem) w innych tkankach lub narzdach, w tym take w skrze (powierzchnia nie wiksza ni 10 cm2 dla skry). Wyszczeglnione wartoci dawek granicznych nie obejmuj promieniowania ta naturalnego ani te medycznego naraenia pacjentw.

Wpyw promieniowania na yw tkank zaley od szeregu czynnikw i z tego powodu ma bardzo skomplikowany charakter. Reakcja organizmu po zadziaaniu rnych rodzajw promieniowania jest, z reguy, uwarunkowana przenikliwoci promieniowania (rodzajem promieniowania) oraz jego wzgldn skutecznoci biologiczn. Inne czynniki to: wielko dawki, jej moc, rozkad w czasie, obszar ciaa poddany ekspozycji, wiek i pe, wraliwo osobnicza, temperatura, czynnoci metabolizmu, rwnowaga hormonalna oraz nawodnienie i utlenienie napromieniowanego materiau biologicznego.

Biologiczne skutki promieniowania jonizujcego

PODSTAWY OCENY JAKOCI ZCZY NA PODSTAWIE RADIOGRAMW

Wszelkie odstpstwa od prawidowej technologii i techniki spawania mog by przyczyn powstawania w wykonywanych zczach spawanych niezgodnoci spawalniczych (wad). Ich obecno w zczach, z reguy, powoduje obnienie trwaoci eksploatacyjnej realizowanej konstrukcji. Naley zatem dy do tego, aby ilo i wielko niezgodnoci w zczach bya moliwie najmniejsza. Jednak wykonywanie zczy spawanych cakowicie pozbawionych niezgodnoci jest technicznie trudne i ekonomicznie nieuzasadnione. Z tego powodu opracowano przepisy, ktre okrelaj wartoci graniczne tych niezgodnoci i stanowi podstaw odbioru rnego rodzaju wyrobw. Znaczna cz tych wyrobw kierowana jest do eksploatacji na podstawie obrazu niezgodnoci spawalniczych na radiogramie.

Przy ocenie jakoci zczy spawanych na podstawie radiogramw przydatne s informacje dotyczce: wasnoci zastosowanego materiau podstawowego (wasnoci wytrzymaociowe i stopie ich wykorzystania, odporno na korozj, koncentracja napre, grubo elementw, wytrzymao temperaturowa itp.), rodzaju obcienia zczy (statyczne, udarowe, zmienne), rodzaju napre, ich wartoci, temperatury pracy elementw itp. Ponadto, przy ocenie niezwykle istotna jest znajomo metod spawania i zwizana z tymi metodami systematyka oraz przyczyny powstawania niezgodnoci spawalniczych w zczach spawanych. Klasyfikacj niezgodnoci spawalniczych przedstawiono w normie PN-EN ISO 6520. Obowizuje ona zarwno dla niezgodnoci spawalniczych wystpujcych w spoinach czoowych jak i pachwinowych.

Oceny jakoci zczy spawanych dokonuje si wedug zalece przedstawionych w normie PN-EN ISO 5817. W normie tej ustalono trzy poziomy jakoci. Wymagany poziom jakoci powinien by ustalony w normach wyrobu. Ocena jakoci zcza spawanego polega na jego przyporzdkowaniu do jednego z trzech poziomw jakoci i porwnaniu z poziomem wymaganym. Podczas oceny jakoci zczy spawanych dopuszcza si stosowanie katalogu zdj lub fotografii makroskopowych przedstawiajcych rzeczywiste wymiary niezgodnoci. rodki dodatkowe powinny by stosowane, gdy opinia specjalistw dotyczca jakoci zcza jest rozbiena.

RADIOSKOPIA

Wykorzystanie kamer telewizyjnych, mikrokomputerw z moliwoci przetwarzania obrazu oraz nowych typw lamp rentgenowskich spowodowao znaczny postp w radioskopowych systemach kontroli zczy spawanych.

Warianty metody radioskopowej:

rdo promieniowania, 2- badany obiekt, 3- ekran fluorescencyjny, 4- elektronowy wzmacniacz obrazu radiologicznego, 5- kryszta scyntylacyjny, 6- rentgenoidikon ( kamera TV czua na promieniowanie X), 7- ukad optyczny, 8- kamera TV ( widokon, plumbikon i in.), 9- wzmacniacz obrazu optycznego, 10- kana telewizyjny, 11- monitor TV, 12- oko obserwatora.

RADIOMETRIA

Zasada badania radiometrycznego: 1-rdo promieniowania, 2- badany obiekt, 3- detektor, 4- kolimator, 5- wzmacniacz, 6wskanik.

W badaniach radiometrycznych detektorami promieniowania s najczciej liczniki scyntylacyjne, ktre charakteryzuj si wiksz zdolnoci rozdzielcz i wydajnoci w stosunku do licznikw GeigeraMllera. Mog by rwnie stosowane komory jonizacyjne, detektory pprzewodnikowe, liczniki Czerenkowa. Sygna uzyskany z detektora, po odpowiednim wzmocnieniu, kierowany jest na miernik, ktrym moe by przyrzd wychyowy i cyfrowy, oscylograf, rejestrator lub odpowiedni przekanik. Wrd metod radiometrycznych ciekaw technik stanowi tomografia przemysowa nazywana rwnie radiografi warstwow.

Schemat badania metod tomografii: MN- warstwa badana; A1, A2, A3- pooenia rda promieniowania wzgldem punktu 0, M1-01- N1, M2- 02- N2, M3- 03- N3- pooenia bony wzgldem punktu 0.

Dzikuj !!!