SUKOB CIVILIZACIJA Samjuel Hantington Globalno-politicka situacija u svijetu poslije hladnratovskog perioda sustinski se izmjenila.

Blokovsku podjelu svijeta bipolarni svijet zamjenjuje civilzacijska podjela svijeta i multipolarni svijet. Pojavljuje se svjetski poredak zasnovan na civilizaciji u kojem se drzave grupisu oko vodece drzave(a) koja cini jezgro njihove civilizacije. Civilizacije imaju politicku strukturu po semi: a) najvaznija drzava dominantna drzava u civilizaciji npr. Rusija u pravoslavnom svijetu. b) drzave clanice koje su potpuno identifikovane sa svojom civilizacijom, npr. Italija u zapadnoevropskoj civilizaciji. c) usamljene drzave drzave kojima nedostaje kulturno zajednistvo sa drugim drzavavama, npr. Japan, ako se japanska civilizacija posmatra kao posebna. d) podjeljene drzave drzave u kojima velike grupe pripadaju razlicitim civilizacijama, npr BiH. e) pocjepane drzave drzave koje imaju jednu predominantnu kulturu koja je smjesta u jednu civilizaciju, ali njeno vodjstvo zeli da ju premjesti u drugu civilizaciju, npr. Turska. U posthladnoratovskom svijetu najvaznije razlike izmedju ljudi i drzava nisu politicke, ekonomske ili ideoloske vec kulturne. Drustva spojena ideologijom ali podjeljena civilizacijom se raspadaju (SSSR, SFRJ) a drustva razdvojena ideologijom ali spojena civilizacijom ponovo se ujedinjuju (Njemacka). Naziru se najmanje cetri velike civilizacijske grupe: 1) Sinicka ; 2) Hindu ; 3) Islamska ; 4) Zapadna, a moguce im je pridodati 5) Japansku; 6) Latinoamericku ; 7) Africku. U svijetu koji se pojavljuje niti jedna drzava ukljucujuci SAD, niti civilizacija nece imati globalnu dominaciju globalna moc karakteristicna za period hladnog rata je zastarjela. Univerzalna opstesvjetska civilizacija se ne pojavljuje. Pretpostavka da kraj hladnog rata znaci i kraj sukoba u globalnoj politici i pojavu jednog relativno harmonicnog svijeta zasnovanog na vrijednostima zapadne civilizacije je pogresna. Ovu pretpostavku iznio je Fukujama smatrajuci da se nalazimo na kraju istorije u smislu dovrsavanja ideoloske evolucije covjecanstva i trijumfa liberalne demokratije. Buducnost nece biti posvecena borbama oko ideja vec rjesavanju svjetskih ekonomskih i tehnickih problema. Civilizacijska paradigma odbacuje ideju univerzalne civilizacije i polazi od pretpostavke da se u posthladnoratovskom svijetu

narodi grupisu na kulturnoj i civilizacijskoj osnovi. Ideja univerzalne civilizacije sluzi samo da opravda zapadnu kulturnu dominaciju. Nezapad vidi kao zapadno ono sto Zapad vidi kao univerzalno. Modernizacija je odvojena od pozapadnjacenja. Sirenje Zapada promovisalo je modernizaciju i pozapadnjacenje i Zapad je smatrao da ova dva fenomena nuzno idu zajedno. Ekonomski i tehnoloski razvoj ce zahtjevati radikalno preoblikovanje nezapadnih drustava. Nezapadne kulture su inkompatibilne sa modernizacijom i moraju da budu ukinute da bi se drustvo uspjesno modernizovalo. Medjutim u savremenom svijetu nezapadna drustva krenula su u pravcu pokusaja da se modernizacija kombinuje sa domacom kulturom. Izrazavaju ga slogani tipa Japanski duh, Zapadna tehnika ili Kinesko ucenje za fundamentalne principe, Zapadno ucenje za prakticnu upotrebu. Sustina je u tome da nezapadna drustva prihvataju modernizaciju i zele da budu modernizovana, ali ne zele da budu pozapadnjacena. Modernizacija da pozapadnjacenje ne. U praksi se pokazalo da modernizacija nezapadnih drustava u svojim ranim fazama promovise pozapadnjacenje ali da u drugoj generaciji ima suprotan efekat i promovise depozapdnjacenje. Jer modernizacija povecava ekonomsku, vojnu i politicku moc drustva i ohrabruje njegove clanove da imaju povjerenja u svoju kulturu i postanu kulturno samouvjereni. Nekoliko vijekova nezapadni narodi zavidjeli su zapadnim drustvima na ekonomskom prosperitetu, tehnoloskoj sofistikovanosti, vojnoj moci i politickoj koheziji. Da bi postali bogati i mocni oni su morali da postanu kao zapad. Ipak danas su ovakvi kemalisticki stavovi iscezli. Svoj razvoj oni pripisuju privrzenosti vlastitoj kulturi, a ne uvozu zapadne kulture. Oni tvrde da su uspjeli zato sto su drugaciji od Zapada. Azijati na pr. vjeruju da je njihov ekonomski uspjeh proizvod azijske, u osnovi konfucijanske kulture. Nju karakterise poredak, disciplina, porodica, kolektivizam, umjerenost, i uopsteno nadmoc drzave u odnosu na drustvo i drustva u odnosu na individuu. Ta kultura je po njihovom misljenju superiorna u odnosu na dekadentnu evropsku kulturu samozadovoljstva, individualizma, inertnosti, nepostovanju autoriteta i sklonost da se zaboravi proslost, ignorise buducnost i usredsredi na maksimalizovanje trenutnih dobitaka. Na slican nacin i islamsko uskrsnuce otelovljuje prihvatanje modernosti, odbacivanje zapadne kulture i ponovno predavanje islamu kao vodicu kroz zivot u modernom svijetu (str.121-129.).

- paradoks demokratije : demokratski izbori u mnogim zemljama, posebno islamskog podrucja, dovode na vlast fundamentalisticki i ektremisticki nastrojene snage. Ravnoteza sila medju civilizacijama se mijenja u pravcu: 1) Opadanje moci Zapada. Moc se sa dugo predominantnog zapada premjesta na nezapadne civilizacije sto se manifestuje u vise nivoa: - teritorija: na vrhuncu svoje teritorijalne ekspanzije 1920 god. Zapad je diraktno vladao nad 25,5 miliona kvadratnih milja ili skoro polovinom zemlje. Do 1993. ova teritorija se prepolovila i Zapad se vratio svom jezgru. - stanovnistvo: Zapadnjaci su 1900. god. cinili oko 30% svjetskog stanovnistva a zapadne zemlje su vladale nad 48% tog stanovnistva. Godine 1993. zapadne vlade su vladale samo zapadnjacima, a oni su se sveli na oko 13% svjetskog stanovnistva sa daljnjom tendencijom opadanja. Ravnoteza se promjenila i kvalitativno jer nezapadni narodi postaju sve zdraviji, urbaniji i obrazovaniji. (str.92.). Istovremeno se otvara drugaciji jaz. Prosjecna starost zapadnjaka stalno raste , dok nezapadna drustva ostaju mlada u odnosu na Zapad. - Zapad je osvojio svijet svojom tehnologijom, prvenstveno svojom sposobnoscu u organizovanoj upotrebi sile. Medjutim tehnoloska, naucna, industrijska i dr. moc se rasprsila po svijetu i nije vise striktna privilegija Zapada. Godine 1950. Zapad je proizvodio oko 64% bruto svjetskog proizvoda: 1980. god. oko 40% a procjene govore da ce 2013. god. Zapad pokrivati samo 30% BP. 2) Sirenje ekonomske, vojne i politicke moci azijske civilizacije sa Kinom kao predominantnom regionalnom silom. Saglasno vecini procjena kineska ekonomija ce u ranom periodu XXI vijeka postati najveca svjetska ekonomija. Azija ce do 2020. god. imati cetri od pet najvecih svjetskih ekonomija i preko 40% svjetskog proizvoda. (str.114-120.) 3) Demografsko eksplodiranje islamske civilizacije i islamsko uskrsnuce. Izmedlju 1965. i 1990. ukupan broj ljudi na zemlji narastao je sa 3,5 milijardi na 5,3 milijarde, sto je godisnja stopa rasta 1,85%. U muslimanskim zemljama stope rasta uvijek su bile preko 2% a cesto su dostizale preko 2,5% pa i 3%. Na pr. u tom periodu se stanovnistvo Magreba povecalo sa 29,8 miliona na 59 miliona sa stopom rasta od 2,65%. Devedesetih godina stopa plodnosti zena u Ruskoj Federaciji bila je 1,5 a u muslimanskim republikama bivseg SSSR oko 4,4. Uz to u godinama koje dolaze muslimansko stanovnistvo ce biti disproporcialno mlado, sa primjetnom demografskom prevlascu stanovnistva godina 15-25. Mladi

ljudi su radnici i vojnici, protagonisti promjena i revolucija i to je znacajan izvor sukobljavanja islama i Zapada. Zapadne univerzalisticke pretenzije, pojacane kolapsom komunizma koji je na zapadu pojacao glediste da je ideologija demokratskog liberalizma univerzalno valjana, dolaze u sukob sa drugim civilizacijama i sa realnoscu. Posebno azijska drustva sve manje reaguju na zahtjeve SAD i sve su vise u stanju da se odupru pritisku SAD i drugih zapadnih zemalja. SAD su ocekivale da ih azijske vlade prihvate kao globalnog vodju i pristanu na primjenu zapadnih vrijednosti, dok su azijci sa druge strane ocekivali da se sa njima postupa kao sa jednakima. Nesklad izedju napora Zapada, posebno SAD da promovise univerzalnu kuluru i njegove sve slabije sposobnosti da to ucini je temljno obiljezje globalne politike na pocetku XXI vijeka. Svijet je danas azijski, arapski i africki koliko izapadni.

U svijetu koji se pojavljuje zapadna vjera u univerzalnost zapadne kulture je pogresna, nemoralna i opasna. Ona je nemoralna sa gledista sta bi bilo nuzno da do nje dodje. Kultura prati moc. Ako nezapadna drustva budu opet oblikovana zapadnom kulturom to ce se dogoditi samo kao rezultat ekspanzije zapadne moci. Imperijalizam je logicki nuzna posljedica univerzalizma. Zapadni univerzalizam je i opasan za svijet zato sto moze da dovede do veceg medjucivilizacijskog rata i u konacnici do poraza Zapada. Razborit kurs za Zapad nije da zaustavi promjenu moci, nego da nauci da ju prihvati, da umjeri svoje ambicije i da sacuva svoju kulturu. Zapad se razlikuje od drugih civilizacija po osobenom karakteru njegovih vrijednosti i institucija. Evropa je jedinstven izvor ideja o individualnoj slobodi, politickoj demokratiji, vladavini zakona, ljudskim pravima i kulturnoj slobodi. To su evropske, a ne azijske, africke ili srednjeistocne ideje osim po prihvatanju. Otuda glavna odgovornost zapadnih vodja nije u tome da pokusaju da preoblikuju druge civilizacije prema vlastitom modelu, sto je izvan njihovih moci koje opadaju, nego da sacuvaju, zastite i obnove jedinstvene kvalitete zapadne civilizacije. Zapadna civilizacija treba da reafirmise svoj identitet kao jedinstvene a ne univerzalne civilizacije koju treba sacuvati od izazova nezapadnih drustava. U multicivilizacijskom svijetu konstruktivan pristup je odustati od univerzalizma, prihvatiti raznolikosti i teziti slicnostima. Jer univerzalne sklonosti, poput elementarnih moralnih normi mogu se pronaci u svim civilizacijama.