BAL-TAM TRKL K BiLGiSi

Prizrcn. i. 1. Eyliil :2004

ayda bir
Gnder ilen geriye evrilrncz.

BAL-TAM. Balkan Trk oloji Merkezi
Prol.Dr.Tuci da Zubcvi HAFIZ
ve Sorumlu Yazar:
PmLDr. HAFIZ
Yurt Temsilcileri:
PmLDr. Ccng iz Hakov - Bulgaristan
PmLDr. Dmitri y Vasilyev - Rusya
Prof.Dr. Nametak - Bosna-Hersek
Prof.Dr. Gazrnend Shpuza - Arnavutluk
Prof,Dr. Harndi Hasan - Makedonya
Harid Feda i _. Kuzey Trk Cmhriyct i
nvcr Trkiye
Do. Dr. Luba i mpoes - Moldova
Mirjana Tcodosij cvi -
Prof.Dr. Muhammed Zdra lovi -
Mustafa Mehmet - Romanya
Prol .Dr. Nasimhan Rahrna nov - zbekistan
Rahmi Ali - Yunanistan
Prof.Dr. - Kazakistan
Dr. Ti mur Kozircv - Rusiya
Dizgi ve Teknik Sorumlusu:
Maksa t Tubckov
Bilgisayar:
Mcdiha
Tiraj: .'i OO
Adresi:
BAL-TAM
Doda-17

TcI:++381 2931 LOS
BAL-TAM
Gal ip-:21 13
G.O.P-Ankara/Tiirkiye
Tel:++90 312 447 07 03
c-mail: bal_tam@yahoo.com
www.baltam.com
28
BAL-TAM /Tiirkliik Bilgisi
ATATRK'N DiL
Prof Dr. AKALIN
Ulu nder Atatrk'n en byk eseri, Trkiye Cumhuriyeti'dir. Kur-
curnhuriyeti Trk eden ve emanet Atatrk,
zamanda Trk kltr tarihinde ok nemli
bir Kltr Trkiye'nin
yolunda byk Atatrk, kltr ve
sadece ilgilenmekle srekli olarak bu konulardaki
pek da nclk
ve devlet kltr ve de sahip
bu olan
Cumhuriyetin kltr temelleri zerinde syleyen Atatrk,
kltrn en nemli gesi olan dile de her zaman
tir. Atatrk'n dile bu kadar nem vermesi sebepsiz Dil bilgisi ve
di i bilimi di lin en nemli olan insanlar
ve hareketle dilin Bir
toplumda ve bireyler dil
da ancak dil mmkndr. dili ko-
ortak sahip
mmkn Bu gereklerin olan Atatrk, dil ve
konusuna gen; bir subayken Cumhuriyetin ok
nce, daha 19Tde, Bulgar Manolofa
dil ve sahip
biliyoruz.
Milli Mcadelenin zaferle sonra gen Trkiye Cum-
huriyeti pek ok son yirmi pek ok cep-
hede lke dneminden sonra
elde Cumhuriyetin alanlarda
gen Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal, kltr
byk nem veriyor, bu dile getiriyor, kltr ala-
BAL-TAM / Tilrkliik Bilgisi
29
t
yeni uygulamalara Atatrk'n bu dnemde kltr
nclk hatta kimi bizzat kur-
oluruz.
Atatrk'n Trk dili, Trk tarihi ve Trk kltr
ve yapmak zere ilk kurum Trkiyat Enstitsdr. Ata-
trk'n eski Trk kltrnn
ve yapmak bir enstit kurma cumhuriye-
tin ilnmdan, ok gn sonra ortaya Gazi Mustafa
Kemal, Fuat syler:
Bey. cumhuriyeti kurduk. cumhuriyeti ve ilmi
temeller zerinde ykseltmek
bnyesiilde Trkiyat kIIrlIlIUZ."
Atatrk'ten talimatla Fuat Kprl, istanbul Drlf-
nununda on bir yapar. dosya Gazi Mus-
tafa Kcmal'e sunulur. yeni gen Trkiye Cumhuriyeti'nin
btesinden denek enstit kurulur. Trkiyat Enstitsnn ku-
hutbenin Trke Gazi Mustafa Kemal'in daha sonra dil
ve tarih ilk
Atatrk'n dil ve kltr ilk byk ise
devrimi"dir. ve bir trl zlemeyen sorunu,
birka sonucunda devrimi" ile Os-
devletinde 19. ve girisimlere
bir trl sonu konusu Atatrk'n ve isabetli
sonuca devrimi mjdesini verirken
szler Trkeye ve Trkeye gs-
termesi son derece nemlidir:
"Gzel dilimizi ifade etmek iin yeni Trk harilerini kabul ediyoruz. Bi-
zim zengin yeni Trk harfleriyle kendini gsterecektir."
Yeni Trk halka Atatrk bir gibi.
nnde elinde gence,
yeni harfleri
Kimilerinin on kimilerinin on sy-
Atatrk "Ya ayda. ya da hi ... " diyerek, gerekten
de aydan daha srede
Atatrk, dile ve dil konusunda "Dil dev-
rimi"nden iki nce, Sadri Maksudi Trk Dili
zl bir dile getirir. Her anlam ykl
bu zerinde dikkatle durularak
30
BAL- TAM / Trklk Bilgisi
Atatrk'n dile nem ve Trke iin gerekenler konusun-
daki grlr. 2 Eyll 1930 tarihini ve bizzat el
bu Atatrk sylemektedir:
"Milli his ile dil ok kuvvetlidir. Dilin milli ve zengin
milli hissin messirdir. Trk dili, dillerin en ren-
ginlerindendir; yeter ki bu dil
lkesini, yksek bilen Trk milleti. dilini de ya-
diller
Atatrk, dil ile Bu
sebeple ulus ortak bir dile sahip olmakta 1931
Adana' da bu dile getirir:
"Trk dernek dil demektir. ok bari; birisi dil-
o \
dir. Trk milletinderum diyen insanlar, her nce ve behemehl
Trke Trke bir insan Trk
mensubiyetini iddia ederse buna inanmak olmaz.
Halbuki Adana'da Trke 20.000'den fazla var-
Trk buna msamaha gosterirse; genler, siyasal ve sosyal
btn bu durum en yz seneden
beri devam edegelen bu durum daha yzlerce sene devam edebilir. Bunun
neticesi ne olur?
Efendiler ! Herhangi bir [elaketli gnnzde bu insanlar, dille
insanlarla el ele vererek aleyhimize hareket edebilirler. Trk
vazifesi bu gibi bizim dilimizi ha-
kiki Trk yapmaya Bunlar Trk Bugn ve
talihimi; ve kaderimiz birdir. "
Yine iin Medeni Bilgiler Trk
dili iin Atatrk szleri
"Trk milletinin dili Trkedir. Trk dili dnyada en gzel, en zengin ve
en kolayolabilecek bir dildir. Onun iin her Trk, dilini ok sever ve onu
ykseltmek iin Bir de Trk dili, Trk milleti iin kutsal bir hazinedir.
nk Trk milleti nihayetsiz felaketler iinde
an'anelerinin. bugn kendi milliyetini
yapan her dili sayesinde muhafaza gryor. Trk dili Trk
milletinin kalbidir. rlhnidir."
dinleyenler,
bir nemli temeli de toplumun yani tarihi-
dir. Atatrk, bu hareketle 1931 Trk Tarihi Tetkik Ce-
miyetinin nclk Daha sonra Trk Tarih Kuru-
BAL-TAM / Tiirkliik Bilgisi
31

muna evrilecek olan bu kurumun ilerledike tarih konusunun
hatta ondan da nce dil konusunun ele ortaya

"Milli bilincin ayakta kalabilmesi ve iin dil ve tarih

diyerek dil ve tarih konusundaki her zaman dile getiren ve
beri dil konusuna nem veren Atatrk, Birinci Trk Tarih Ku-
son gn, dil konusunda yapmak zere Trk Dili Tet-
kik Cemiyetinin iin talimat Cemiyetin ve
o gece ertesi gn 12 Temmuz 1932 gn daha
sonra Trk Dil Kurumu olarak olan Trk Di li Tetkik Cc-
miyeti Trk Dil Kurumunun birlikte Atatrk'n
lkede bir dil
Atatrk, dil ve hangi alanlarda konula-
ele almak zere byk bir dil ister. Kurultay ha-
hemen Kurumun iki buuk ay sonra, 26
Eyll 1932'de Birinci Trk Dil Dolrnabahe
Atatrk, sonuna kadar izler. Sadece birinci de-
i 934 ve i 936 ikinci ve nc da byk bir ilgi ve
dikkatle Oturum dil bilginleriyle sohbet
Trk Dil Kurumunun Kuruma ilgi ve
nem Trkeye nemle Kurumun kurucu ve
koruyucu gne kadar srdren Atatrk, yo-
devlet zaman Trkeye ve nemi
her zaman Atatrk'n Trkeye nemi iki rnekle sizlere
sunmak istiyorum:
Trkiye'yi resmi ziyareti Atatrk, misafi-
riyle Bu ziyaret, bozulan Trkiye
dzeltilmesi byk nem Bu nemin ge-
yerine getirmekle birlikte srerken 5
Eyll 1936 gn Atatrk Trk Dil Kurumu yneticilerini Dolrnabahe Sa-
kabul ve onlarla birlikte btn gn ve gece Konu
nc Trk Dil gibi bu Kurultay'da
Teorisi" Dil devriminde nemli bir yeri olan Teo-
risi"nin ele Kurultay ile ilgili Atatrk bizzat ve
o gn Dolmabahe
rnek ise, Atatrk'n bilim dili olarak Trkenin
terimlere nem ve bu konudaki Ata-
32
BAL-TAM /Tiirkliik Bilgisi
trk, Trkenin bilim dili olarak iin yeni bilim terimleri tretil-
mesi Bu szlerle dile
"vle ki, Trk dili bilim yntemleriyle ortaya koy-
ve her dalda vazanlar biitn terimleriyle
gzel. ahenkli dilimizi
Terirn konusuna gereken nemi veren Atatrk, bilim terimlerini tretme
bizzat ve 12 Mart 1937 gn Trk Dil Kurumuna ge-
lerek 6 saat sreyle Terim Kolu gece kadar
Bugn matematikte, geometri de gen, drtgen. gibi pek
ok terimi Atatrke borluyuz.
konuklar.
Trkeye her zaman veren ve dil konusunda son de-
rece olan Atatrk, bir vasiyet szyle btn devlet
Trkeye gereken nemi
"Trk dilinin kendi gzellik ve
iin, btn devlet dikkatli. alkal: isteriz."
konuklar,
Atatrk'n Trkeye nemin bir gstergesi de, Trk dili
zerine yapan Trk Dil Kurumuna pay
Ulu nder, vasiyetnamesinin 6. maddesinde hisselerinin ge-
lirlerinden Trk Dil Kurumu ile Trk Tarih
Trkeye ve Trk Dil Kurumuna her zaman mancn destek olan ulu
nder Atatrk, zamanda maddeten de Trkeyi ve Trk Dil Kurumunu

Atatrk, sadece gnlk saatlerinde gece ge saatlcre ka-
dar sren yemek sohbetlerinde de dil zerinde Atatrk'n
adeta bir bilim krssyd. Bilim ve
sofrada, dil Bu yemekleri Atatrk, 'sofra dil
dersleri' olarak Teorisi zerine
bu sofrada sryordu. Tarih, edebiyat, sanat da bu sof-

Son 72 dilimizde ve ulu
nder Atatrk'n Trkeye nem, ilgi sayesindedir.
Trkenin kaynaklanan gncel sorunlara
Trke, bugn zengin bir edebiyat, kltr, sanat ve bilim dilidir.
Trkenin izlenecek yol da, Atatrk'n Trke ile
ilgili szlerinde belirtilmektedir. Trk Dil Kurumu, Atatrk'n dili-
miz konusundaki szlerini kendisine ilke