BLM- VII SA METAL KALIPLARININ SINIFLANDIRILMASI 7.

1 KESME KALIPLARI Kesme ilemleri, arzu edilen retim ekli ve parann biimine gre aadaki ekilde snflandrlabilir. 1- erit malzemeden parann dorudan kesilmesi; a. Giyotin makaslaryla kesme, b. Kalplarla artksz kesip ayrma, c. Ayrma zmbalaryla kesip ayrma, d. Kesme zmbalaryla delme. 2- Delme ilemleri; a. Koparma zmbalaryla delme, b. Koparma kalplama, c. Delme ve biimlendirme kalplama. 3- entik ama ilemleri; a. Yar entik ama, b. entik ama. 4- l ve kontrol ilemleri; a. Kesip dzeltme, b. Tralama. 1.a- Giyotin Makaslaryla Kesme: Kalplama ilemi grecek erit malzemeler ve dorudan erit malzemeden retilecek dzgn kenarl dikdrtgen, kare ve benzeri simetrik paralar giyotin makaslaryla kesilir (ekil 7.1). Giyotin makaslaryla erit malzeme veya para retimi, aadaki amalar iin yaplr.

1. Sa levhalardan veya rule sa levhadan erit malzeme kesme, 2. Elle ilerletmeli kalplar iin ksa boylu erit malzeme kesme, 3. Sa levhalardan kesilen erit malzemelerden kare ve dikdrtgen
ekme, bkme ve benzeri ilemlere tabi tutulacak paralarn dorudan kesilmesi amalanr.

ekil 7.1 Giyotin makasyla kesme 1.bKalplarla Artksz Kesip Ayrma: erit malzemeden artksz veya ok az artk malzeme sarfiyat ile paralarn kalplarda retilmesi ilemidir (ekil 7.2, 7.3, 7.4, 7.5).

Kalp sap

Kalp st Plakas Yay Kesici zmba Bask plakas erit m alzeme

Kalp Alt Plakas

ekil 7.2 Ayrma kalb ve kalplama konumu

Ayrma zmbas

Ayrm a zmbas

Boaltma zmbas

Dayama

Dayam a

Ayrlan para

Ayrlan para

(a)

(b)

ekil 7.3 Farkl iki ayrma ileminin erit malzeme zerinde gsterilii

A y r m a iz g is i e r it m a lz e m e K e s ile n p a r a A r t k p ara

A y r m a iz g is i

e r i t m a lz e m e K e sile n p a r a

A y r m a i z g is i

A y r m a iz g isi

e r it m a lz e m e K e s ile n p a r a

A r tk p ara A y r m a iz g is i

e r it m a lz e m e K e s ile n p a r a

ekil 7.4 Artksz kesip ayrma ilemlerinin erit malzemeler zerinde gsterilii

A y r m a iz g is i

D a y a m a

D a y a m a

A y r m a iz g is i

(a)

(b)

Ayrma zmbas entik ama zmbas

Delme zmbas

Dayama

Dayama

(c)

(d)

ekil 7.5 Delme ayrma ve entik ama ayrma ardk kalplama ilemlerinin erit malzemeleri zerinde gsterilii 1.cAyrma Zmbalaryla Kesip Ayrma: Bu tip kalplama ilemlerinde para , erit malzemeden dorudan ayrma zmbasyla ayrlmaktadr. l taml istenmeyen ve artk malzeme sarfiyatnn az olmas gereken kalplama ilemlerinde paralar , erit malzemeden ayrma zmbalaryla ayrlr (ekil 7.6 , 7.7 ). 1.d- Kesme Zmbalaryla Delme: Kesme zmbalaryla delme ilemi , kesme pay ilave edilen erit malzemeden tam lde kalplama ilemidir. Bu tip kalplama ileminde erit malzemeden arta kalan ksma erit malzeme iskeleti denir. ekil 7.8 de delme zmbalaryla kalplama ilemi gsterilmektedir.

D a y a m a M a l z e m e e r i t i

D a y a m a M a l z e m e e r i t i

A y r m a i z g i s i

A y r m a i z g i s i

(a)

(b)

ekil 7.6 Deiik biimli paralarn ayrma kalplaryla retiminin erit malzeme zerinde gsterilii

A y r m a iz g is i

e r it m a lz e m e K e s i l eA n r t k p a r ap a r a

A y r m a iz g is i

e r it m a lz e m e K e sile n p ar a A r t k p ara

A y r m a iz g is i

e r it m a lz e m e K e s i l e An r t k p arap ara

ekil 7.7 Ayrma zmbalaryla kalplanan ve artk paralarn erit malzeme zerinde gsterilii

 e r it is k e le t e r it m a lz e m e

K e s ile n p a r a

K e s ile n p a r a

K e s ile n p a r a

ekil 7.8 Kesme zmbalaryla kalplama ilemlerinin erit malzeme zerinde gsterilii 2.a- Koparma Zmbalaryla Delme: Kalplanan para zerindeki delie vida alacaksa veya klavuz salnacaksa delme ilemi, keserek deil de koparma delme zmbalaryla yaplr. Bu tip kalplama ileminde artk malzeme yoktur ancak, delik evresinde apaklanma meydana gelir (ekil 7.9). 2.b- Koparma Kalplama: Kalplanan para zerinde koparma ve kopan parann da ekillendirme ilemi varsa, bu tip paralar koparma kalplaryla kalplanr. ekil 7.10 da, zerinde ok fazla ilem bulunan erit malzeme ve koparma bkme ileminin ksmi kesiti alnan kalplama ekli gsterilmektedir.

Delme zmbas

Bask plakas

Kalplanan para Dii kalp

ekil 7.9 Koparma delme kalplama ilemi ve kalbn alma konumu

K lav u zp im id eli i

en tik

4 5 b k m e B k m e

Y a r - en tik

e n tik

B k m e

K o p a rm av eb k m e A- AK e siti

ekil 7.10 Kalplama ilem basamaklar ve koparma bkme ksmi 2.c- Delme ve Biimlendirme Kalplama: Delme ve biimlendirme kesme kalb, btn ilemi ayn anda yapan kalptr. Kalp maliyetini ve kalplama ilem basamaklarn artrmamak iin delme ve biimlendirme kesme kalb ekil 7.11 de gsterilmektedir. 3.a- Yar- entik Ama: Kalplanacak para, birden fazla kalplama ilemine tabi tutulacaksa, bu parann ilk ilemde erit malzemeden ayrlmas istenmez. Bu nedenle para evresinde yar ve tam entik ama ilemleriyle birlikte dier kalplama ilemleri ayn kalpta tamamlanr ve en son olarak da para erit malzemeden ayrlr (ekil 7.12).

Z m b a

K a lp la n a n p a r a

e rit m a lzem e D ii k a lp

ekil 7.11 Delme ve biimlendirme kesme kalb

K l a v u zp i m id e l i i

A r t kp a r a

A y r m a

K a l p l a n a n p a r a

A y r m a

ekil 7.12 Yar ve tam entik ama kalplama 4.a- Kesme Dzeltme Kalb: ekme ilemi yaplan parann az evresinde meydana gelen apaklarn kesilerek dzeltilmesi ilemidir. ekilen

paralarn az ksmnda meydana gelen buruma, uzama veya l fazlalklar ekil 7.13 de grld gibi kesme dzeltme kalplaryla giderilir.

e k m e

K e s i p d z e l t m e

A r t kp a r a

(a)

e k m e

K e s ipd z e lt m e

A r t kp a r a

(b) ekil 7.13 Kesme dzeltme ilemine tabi tutulacak paralar 4.b- Tralama: Daha nce kalplanan paralarn kesme yzeylerindeki apaklarn tralama ilemidir. Tralama, kesme dzeltme ileminin daha hassas eklidir. ekil 7.14 de daha nce kalplanm parann tralama kalplama ilemi gsterilmektedir.

apak

Zmba Tralanm yzey Kalplanan para Dii kalp apak boyu

ekil 7.14 Tralama kalplama ilemi 7.2 KESME TEORS

Daha ncede belirttiimiz gibi sa metal kesme kalplar, kesme ileminin eidine gre deiik isimler almaktadr. Ancak, bu tr kalplar keserek ilem yapt iin kesme kalplar kapsamna girmektedir. Sa malzemenin kesilmesinde zmbaya ve dii kalba uygulanan kuvvete kesme kuvveti denir (ekil 7.15).

K e s m e k u v v e ti

(a) Kiri kesme

K esm e d z le m i K e s m e k u v v e ti K esm e d z le m i

K esm e k u v v eti K esm e d z le m i

(b) Sa kesme

(c) Kalpla kesme

ekil 7.15 Kesme kuvveti Kalp boluu fazla olan krelmi zmba ve dii kalpla yaplan kalplama ileminde, erit malzeme kesilmeye deil n bklmeye sonrada kopmaya zorlanr (ekil 7.16). Dii kalp ve zmbaya uygulanan kesme kuvvetine kar sa malzemenin gstermi olduu gerilme, kesme gerilimi veya sa malzemenin kesme direnci denir.

Z m b a

K esm e k u v v eti

K esm e k u v v eti

(a )

D i i k a lp

B km e g e r il im i

(b )

K e sile n p a r a (c )

ekil 7.16 Kesme kalbnda ilem safhalar

7.2.1 Kalp boluu: Dii kalpla zmba arasndaki tek tarafl l farkna, kalp boluu denir. Tek tarafl kalp boluu, kalplanan malzemenin cinsine, kalnlna ve ekme dayanmna gre izelge 7.2, 7.3 ve 7.4 den bulunur. Tek tarafl kalp boluu, kesme kuvvetine etki eder. Boluu normal verilmi zmba ve dii kalpla yaplan kesme ileminde, zmba malzemeye bir miktar batar. Bu batma miktarna, zmba batma derinlii denir ve malzemelerin cinsine gre % zmba batma oran olarak aklanr (izelge 7.1). Kesme kalplama ileminde, zmba erit malzemeye bir miktar batar ve kesme kuvvetine kar koyamayan para erit malzemeden ayrlr. Kalplanan para incelendiinde srasyla yuvarlanma, kesme ykseklii (parlak ksm), kopma ve apak safhalarndan geerek kalpland grlr. ekil 7.17 de kalbn kesilen paraya etkisi gsterilmektedir.

Z m b a

Z m b a b a t m a d e r in li i

D i i k a l p

K e s il e n p ara

apak K opm a P a r la k k s m

Y u v a r la n m a y k s e k li i

ekil 7.17 Kalbn kesilen paraya etkisi

izelge 7.1 Malzemelerin cinsine gre yzde zmba batma oran, (% Z.B.O)

Malzemenin cinsi

Zmba batma oran, % 60 55 50 50 50 50 25 50 38 40 28 33 22 30 55

Alminyum Bakr inko Kurun Pirin Kalay Bronz % 0,10 Clu elikler: Gerginlii giderilmi Souk haddelenmi % 0,20 Clu elikler: Gerginlii giderilmi Souk haddelenmi % 0,30 Clu elikler: Gerginlii giderilmi Souk haddelenmi Silisyumlu elikler Nikel

Tek tarafl kalp boluu malzemenin cinsine, retilecek parann saysna ve l tamlna gre pratik olarak srasyla malzeme kalnlnn %36, %15, %10, %5, %3 ve %1i kadar alnr. ok sert malzemelerde tek tarafl kalp boluu artrlr. Ayrca kuma, keten karton ve benzeri malzemelerin kalplanmasnda tek tarafl kalp boluu malzeme kalnlnn %1,5 - %2,5 arasnda alnr. Tek tarafl kalp boluunun iki kat, toplam kalplama boluunu verir. Kalplanan para ardk veya birleik delme ve kesme kalplaryla retiliyorsa toplam kalplama boluu, delme ilemlerinde dii kalba ilave edilir. Kesme ilemlerinde ise toplam kalplama boluu zmba lsnden karlr. ekil 7.18 ve 7.19 da toplam kalplama boluunun dii kalba ve zmbaya uygulan gsterilmektedir.

 k a r

T o p l a k a r

T o p l a

k a r T o p l a

k a r

T o p l a

S a b i t

S a b i t

(a) Boluk zmbaya verilir

(b) Boluk dii kalba verilir

ekil 7.18 Dii kalp ve zmbaya verilen boluk izelge 7.2 Gruplandrlm malzemeler iin tek tarafl kalp boluu diyagram

0 ,2 5 4 0 ,2 3 0 0 ,2 0 0 Tek tarafl kalp boluu C, mm 0 ,1 7 5 0 ,1 5 0 0 ,1 2 5 0 ,1 0 0 0 ,0 7 5 0 ,0 5 0 0 ,0 2 5 2 ,1 0 ,5 0 ,7 5 1 ,0 1 ,2 5 1 ,5 1 ,7 5 2 ,0 2 ,2 5 2 ,5 2 ,7 5 3 ,0 M a lz e m e k a ln l , m m 0 ,1 5 7

b ma = k c %6T olu ,5 %7 T

tala Or r c= e l e luk em a bo alz m T M a l %4,5 rta rup er O l 3. G e lzem Ma k c= rup bolu G . 2 lama a t r rO emele Malz p u r 1. G

1. Grup malzeme: Alminyum ve alamlar, 2. Grup malzeme: Pirin, bakr ve orta sertlikteki elikler, 3. Grup malzeme: Sert elik ve paslanmaz elikler v.b. Tek tarafl kalp boluuna gre bir kesme kalbnda ayn cins olmak

kaydyla farkl kalnlklardaki sa malzemenin max. ve min. sa kalnl izelge 7.3 den bulunur. izelge 7.3 Bir kesme kalbnda tek tarafl kalp boluuna gre kalplanabilecek max. ve min. sa malzeme kalnl diyagram

4 ,7 5 " M in " - M a x im u m b o lu k la m in im u m m a lz e m e k a ln l 4 ,5 0 " M a x " - M in im u m b o lu k la 4 , 2 5m a x i m u m m a l z e m e k a l n l 4 ,0 0 3 ,7 5 3 ,5 0 3 ,2 5 3 ,0 0 2 ,7 5 2 ,5 0 Malzeme kalnl , mm 2 ,2 5 2 ,0 0 1 ,7 5 1 ,5 0 1 ,2 5 1 ,0 0 0 ,7 5 0 ,5 0 , 0 02 , 500 5, 0 07 , 510 0, 1 02 ,510 5, 1 07 . 520 0, 2 2 5 T e k ta r a fl b o lu k C , m m
"Max "Max" 2 " 1. Grup Malzemel " M er . G a x rup Malz " "Min 3. Gru emeler " 2. G p Malz"M emienle"r1. rup M Grup alzem Malze eler meler
" "Min eler alzem M p u 3. Gr

Z m b a c l 2 c c e r itm a lz e m e c

Z m b a l c

D i ik a l p

l + 2 c

(a) Kesme

(b) Delme

ekil 7.19 Dii kalp ve zmbaya verilen kalp tolerans

izelge 7.4 ekme dayanmlarna gre tek tarafl kalp boluu

= m k gla /m M a lz e m e le r in e k m e d a y ab n r2m,
Sa kalnl (T) , mm

5 -1 0 1 5

20

25

30

35

40

45

50

60

70

T e k t a r a f l k a lp b o lu u ( C ) , m m 0 ,2 5 0 ,0 0 8 0 ,0 1 0 0 , 0 1 1 0 ,0 1 3 0 ,0 1 4 0 ,0 1 5 0 ,0 1 6 0 ,0 1 7 0 ,0 1 8 0 , 0 1 9 0 , 0 2 1 0 ,5 0 0 ,0 1 6 0 ,0 1 9 0 ,0 2 2 0 , 0 2 5 0 , 0 2 7 0 ,0 3 0 0 ,0 3 0 0 ,0 3 4 0 ,0 3 5 0 , 0 3 9 0 ,0 4 2 0 ,7 5 0 ,0 2 4 0 ,0 2 9 0 ,0 3 4 0 , 0 3 8 0 .0 4 1 0 , 0 4 4 0 ,0 4 7 0 ,0 5 0 0 ,0 5 3 0 , 0 5 8 0 , 0 6 3 1 , 0 0 0 ,0 3 2 0 .0 3 9 0 ,0 4 5 0 , 0 5 0 0 ,0 5 5 0 ,0 5 9 0 ,0 6 3 0 ,0 6 7 0 , 0 7 1 0 , 0 7 8 0 ,0 8 4 1 , 2 5 0 ,0 4 0 0 ,0 4 8 0 ,0 5 6 0 ,0 6 3 0 ,0 6 9 0 , 0 7 4 0 ,0 7 9 0 ,0 8 4 0 ,0 8 8 0 , 0 9 7 0 ,1 0 5 1 , 5 0 0 ,0 4 7 0 , 0 5 8 0 ,0 6 7 0 ,0 7 5 0 ,0 8 2 0 ,0 8 9 0 ,0 9 1 0 , 0 9 9 0 ,1 0 6 0 ,1 1 6 0 ,2 1 6 1 , 7 5 0 ,0 5 5 0 ,0 6 8 0 ,0 7 8 0 , 0 8 8 0 ,0 9 6 0 , 1 0 4 0 ,1 1 1 0 ,1 1 7 0 ,1 2 4 0 , 1 3 6 0 ,1 4 7 2 ,0 0 0 ,0 6 3 0 , 0 7 7 0 ,0 8 9 0 , 1 0 0 0 .1 1 0 0 ,1 1 8 0 ,1 2 6 0 ,1 3 4 0 , 1 4 1 0 , 1 5 5 0 ,1 6 7 2 ,2 5 0 ,0 7 1 0 . 0 8 7 0 ,1 0 0 0 ,1 1 3 0 ,1 2 3 0 ,1 3 3 0 ,1 4 2 0 , 1 5 1 0 ,1 5 9 0 ,1 7 4 0 ,1 8 8 2 ,5 0 0 ,0 7 9 0 , 0 9 7 0 ,1 1 2 0 , 1 2 5 0 , 1 3 7 0 ,1 4 8 0 ,1 5 8 0 ,1 6 8 0 ,1 7 7 0 ,1 9 4 0 ,2 1 0 2 ,7 5 0 ,0 8 7 0 , 1 0 7 0 , 1 2 3 0 , 1 3 8 0 ,1 5 1 0 ,1 6 3 0 ,1 7 4 0 ,1 8 5 0 ,1 9 5 0 ,2 1 3 0 ,2 3 0 3 ,0 0 0 ,0 9 5 0 , 1 0 6 0 ,1 2 4 0 , 1 5 0 0 ,1 6 4 0 ,1 7 8 0 ,1 9 0 0 , 2 0 1 0 ,2 1 2 0 ,2 3 2 0 ,2 5 0 3 ,5 0 0 ,1 2 7 0 ,1 5 5 0 ,1 7 9 0 , 2 0 0 0 ,2 1 9 0 ,2 3 7 0 ,2 5 3 0 ,2 6 8 0 ,2 8 3 0 , 3 1 0 0 ,3 3 5 4 ,0 0 0 ,1 5 8 0 ,1 9 4 0 ,2 2 4 0 , 2 5 0 0 ,2 7 4 0 ,2 9 6 0 ,3 1 6 0 ,3 3 6 0 ,3 5 4 0 , 3 8 8 0 ,4 2 0 4 ,5 0 0 ,1 9 0 0 ,2 3 2 0 ,2 6 8 0 , 3 0 0 0 ,3 2 9 0 ,3 5 5 0 ,3 7 9 0 ,4 0 0 0 ,4 2 4 0 , 4 6 5 0 ,5 0 0 5 ,0 0 0 ,2 2 0 0 ,2 7 0 0 , 3 1 3 0 , 3 5 0 0 ,3 8 4 0 ,4 1 5 0 ,4 4 2 0 ,4 7 0 0 ,4 9 5 0 ,5 4 3 0 ,5 8 6 6 ,0 0 0 ,2 8 5 0 ,3 5 0 0 ,4 0 0 0 , 4 5 0 0 ,4 9 3 0 ,5 3 3 0 ,5 6 9 0 ,6 0 5 0 ,6 3 6 0 , 6 9 8 0 ,7 5 0 7 ,0 0 0 ,3 4 8 0 ,4 2 5 0 ,4 9 0 0 , 5 5 0 0 ,6 0 3 0 ,6 5 1 0 ,6 9 5 0 ,7 3 8 0 ,7 7 8 0 , 8 5 0 0 ,9 2 0 8 ,0 0 0 ,4 1 0 0 ,5 0 0 0 ,5 8 0 0 , 6 5 0 0 ,7 1 0 0 ,7 8 0 0 ,8 2 0 0 ,9 2 0 1 ,0 0 8 1 ,0 5 0 1 ,1 0 0 1 0 ,0 0 0 ,5 4 0 0 ,6 5 8 0 ,7 6 0 0 , 8 5 0 0 ,9 7 0 1 ,0 0 8 1 , 0 7 5 1 ,1 4 0 1 ,2 0 2 1 ,3 1 8 1 ,4 2 3 1 2 ,0 0 0 ,6 6 5 0 ,8 1 2 0 ,9 4 0 1 ,0 5 0 1 ,1 5 0 1 ,2 4 3 1 ,3 2 7 1 ,4 1 0 1 ,4 8 5 1 ,6 2 5 1 ,7 5 0 1 5 ,0 0 0 ,8 5 3 0 ,9 9 0 1 ,2 0 0 1 ,3 5 0 1 ,4 8 0 1 ,6 0 0 1 , 7 1 0 1 ,8 1 2 1 ,9 1 0 2 ,0 9 0 2 ,2 6 0 1 8 ,0 0 1 .0 4 0 1 ,2 7 6 1 ,4 7 5 1 ,6 5 0 1 ,8 1 0 1 ,9 5 4 2 ,0 8 6 2 ,2 1 3 2 ,3 3 4 2 ,5 5 6 2 ,7 6 3 2 2 ,0 0 1 ,3 0 0 1 ,5 8 0 1 ,8 3 0 2 ,0 5 0 2 ,2 5 0 2 , 4 2 5 2 ,5 9 0 2 ,7 5 0 2 ,9 0 0 3 ,1 8 0 3 , 4 3 0 2 5 ,0 0 1 ,4 8 5 1 ,8 2 0 2 ,1 0 0 2 ,3 5 0 2 ,5 8 0 2 , 7 8 0 2 ,9 7 0 3 ,1 5 0 3 ,3 2 5 3 ,6 4 0 3 , 8 9 0

7.2.2 Asal Boluk: Kesme dzlnden (yksekliinden) itibaren dii kalp tabanna doru verilen eim miktardr. Genellikle tek tarafl asal boluk = 1/4 - 2 arasnda tavsiye edilmektedir. Krlenen dii kalp bilenir. Bileme sonucu kesme dzl (0) olan dii kalbn delik lsnde byme meydana gelir. Kalp delii lsndeki tek tarafl byme aadaki formlle bulunur. ekil 7.20 de asal boluk ve kesme dzl gsterilmitir. A= B. tg ,mm ......................................................................(7.1) A= Tek tarafl kalp delii taban ls , mm B= Kesme dzl (ykseklii) bitiminden itibaren dii kalp kalnl, mm = Tek tarafl asal boluk, ( ) 7.2.3 Kesme Ykseklii (Dzl): Delme, kesme ve benzeri kalplarn kesme yzeyi ile asal boluunun balangc arasndaki ykseklie, kesme dz veya ykseklii denir. Kesme ykseklii, 3 mm kalnla kadar olan sa malzemeler iin kesme ykseklii sa malzeme kalnl kadar alnr. ekil 7.20 de bir kesme kalb ve buna ait kesme dzl veya ykseklii gsterilmektedir.

Zmba c l-2c c c

Zmba l c

Asal boluk

(a) Kesilen parann d ls nemli

(b) Kesilen parann i ls nemli

ekil 7.20 Dii kalba verilen kesme ykseklii ve asal boluk 7.2-4 Kesme Kuvveti: Kesme kalplarndaki kalplama kuvvetinin

Dii kalp

l+2c

Kesme ykseklii

hesaplanmasnda, kesilen parann evre uzunluu, sa malzeme kalnl ve kesme direncinin nceden bilinmesi gerekmektedir. Ayrca pres emniyet katsays (E.K.S) nin de gznnde bulundurulmas da gerekir. Genellikle pres emniyet katsays E.K.S= (1.5 4) arasnda tavsiye edilir. Toplam kalplama kuvveti aadaki formlle bulunur. P= LT . T . d , kg .................................................(7.2) P
(em)

= P . (E.K.S) , kg ........................................(7.3)

P = Kalplama kuvveti , kg P em = Emniyetli kalplama kuvveti , kg LT = Kesilen parann toplam evre uzunluu , mm T = Sa malzeme kalnl, mm d = Sa malzemenin kesme direnci , kg/mm2 izelge 7.5 de malzemelerin cinsine gre kesme direnleri verilmitir. Hesaplamalarda kesme direnleri bu izelgeden alnr. izelge 7.5 Baz malzemelerin kesme direnleri Malzemenin cinsi Kesme direnci ( d ) kg/mm2 2,50 3,50 5,60 10,00 15,50 20 - 25 25,00 25 - 30 30,00 30,00 35 -40 35,00 45 - 50 40,00 45,00

Kurun Kalay Alminyum inko Bakr Pirin Nikel % 0,10 Clu elikler: Tavlanm Souk haddelenmi % 0,20 Clu elikler: Tavlanm Souk haddelenmi % 0,30 Clu elikler: Tavlanm Souk haddelenmi Paslanmaz elikler Silisyumlu elikler

7.2.5

Zmba Flambaj Boyu: Delme, kesme ve benzeri kalplarda

kullanlan zmbalarn Euler denklemine gre serbest alma boyunun zerindeki deere, zmba flambaj boyu denir. Zmba flambaj boyunun hesaplanmasnda, sadece flambaja urayacak zmbann kesme kuvveti gznnde bulundurulur. oklu zmbalarn bulunduu kalplarda, kesit alan en kk olan alnr ve flambaj boyu hesaplanr. Dier zmbalarn boyu ise hesaplanan zmba boyu kadar alnr. Zmba boylarnn daha fazla alnmas gerekiyorsa, flambaja urayan zmbalar kademeli yaplrlar veya koruyucu burlarla takviye edilir. ekil 7.21 de Euler kritik ykleme kiri denkleminin kalplardaki zmbaya uygulan gsterilmektedir.
Pr = ( k Pr i t i k
)

Pr = 2 . E . , kg L2

K ir i

ekil 7.21 Eulere gre bir ucu ankastre edilmi kiri Zmba kesme kuvveti Pr ykleme Pz = lz . T . d kg............... (7.4)

Pr = 2 . E . , kg.............. (7.5) L2

Pr ykleme kuvveti, zmba kesme kuvveti Pz ye eit alndnda; 2 . E . = lz . T . d , yazlr ve buradan L2 E. Zmba boyu L = , mm bulunur....... (7.6) lz . T . d Pr = Kritik ykleme , kg L = Zmba boyu , mm lx = Zmbann kestii evre uzunluu , mm

 = Zmbann atalet momenti , mm4 E = Zmba malzemesinin elastikiyet modl , kg/mm2 Pz = Flambaj boyu kontrol yaplan zmbann kesme kuvveti . kg ekil 7.22 de kesitlerine gre baz zmbalarn atalet momentleri forml verilmitir. Dikdrtgen kesitli zmbalar ; = b x h3 mm4 veya h x b3 12 12 Maximum Minimum
b

- Pudreli zmbalar;
b2 b2 h2 h1

= b1 x h13 2b2 x h23 mm4 12

b1

Daire kesitli zmbalar;

D

= x D 64

mm4

i bo daire kesitli zmbalar;

D1

= x ( D4 D14 ) 64

mm4

ekil 7.22 Kesitlerine gre zmba atalet momentleri