UVOD

MALA GRAMATIKA ITALIJANSKOG JEZIKA Svi se slaemo da je italijanski jezik veoma lep i melodian. To je jezik koji pripada romanskoj grupi kao i francuski, panski, portugalski i rumunski, a razvio se iz latinskog jezika, tako da mnoge rei u jezicima koji ne pripadaju pomenutoj grupi mogu da budu prepoznatlive po svojoj osnovi preuzetoj iz latinskog jezika. Melodinost italijanskog jezika potie i od toga to svaka re praktino zavrava vokalom i to jezik ne poznaje slogove sa po nekoliko kon zonanata bez vokala ( kao na pr. nae rei prst ili vrst, grm, trn , vrh ili spremanje ). Italijanske rei se lako izgovaraju i nadovezuju, i u izgovoru se ne oseti nikakva prepreka (N.pr. Io studio l italiano .) , tako da reenice imaju tu posebnu melodiku i ritam. Italijanska gramatika, ipak, nije tako jednostavna i nije u potpunosti preuzela latinske konstrukcije, a osim toga, ima i dosta izuzetaka od pravila, i mada se konstrukcija reenice ne razlikuje mnogo od nae, nije uvek mogue da se prevede kontekst kao u naem jeziku. Postoje veoma dobri udbenici i gramatike koje detaljno obrauju italijanski jezik a ova mala gramatika namenjena je studentima poetnicima, kao mala pomo uz udbenik Un giorno in Italia. Olgica Kapetani, Prof. Italijanskog jezika SADRAJ Uvod ITALIJANSKI JEZIK Abeceda Glasovi i znaci Samoglasnici (vokali) i suglasnici (konsonanti) Izgovor samoglasnika i suglasnika Diftonzi, polusamoglasnici i prividni dvoglasnici Izgovor slova Q,H,Z i kombinacije slova Kombinacija slova c, g sa vokalima E, i I - palatalizacija Izgovor: Ca, co, cu , che, chi - cia, cio, ciu, ce, ci Ga, go, gu, ghe, ghi - gia, gio, giu, ge, gi Kombinacija slova za dobijanje glasa Sc+i/e 1

MORFOSINTAKSA LAN Odreeni lan - Oblici odreenog lana Primeri Neodreeni lan - Oblici neodreenog lana Primeri Upotreba odreenog lana Primeri Upotreba partitivnog lana Primeri

IMENICE PREDLOZI I PREDLOZI SA LANOVIMA PRIDEVI PRISVOJNI PRIDEVI KOMPARACIJA PRIDEVA GLAGOLI Konjugacije Nain Vremena PREZENT Pravilni glagoli Nepravilni glagoli Inkoativni glagoli Pomoni glagoli Prezent pomonih glagola ESSERE AVERE IMPERATIV primeri PROLO SLOENO VREME PASSATO PROSSIMO Graenje participa Primeri Nepravilni participi Primeri

ABECEDA GLASOVI I ZNACI

ABECEDA, glasovi i znaci, izgovor Italijanska abeceda ima 21 slovni znak, iako u izgovoru ima vie glasova tako da se koriste zdruena slova za dobijanje tih glasova koji odgovaraju i glasovima u naem jeziku. ABECEDA

A B C D E F G

a bi i di e effe di

H I L M N O P

akka I elle emme enne o pi

Q R S T U V Z

ku erre esse ti u vu dzeta

SAMOGLASNICI (VOKALI) i SUGLASNICI (KONSONANTI)

Italijanski jezik ima 5 vokala (samoglasnika) i 16 konsonanata (suglasnika). Vokali a, e, i, o, u izgovaraju se kao i u srpskom jeziku, s tim to postoje neznatne razlike u izgovoru zatvorenih vokala e, o kao i u izgovoru diftonga (dvoglasnik) i triftonga (troglasnik), tj. po dva ili tri vokala u kombinaciji i-a i-e, i-o, i-u (kada i dobija znaenje poluvokala pa se izgovara kao nae J), ili prividnih dvoglasnika , kada se svaki vokal izgovara pojedinano. Diftonzi, polusamoglasnici i prividni dvoglasnici Primeri: Diftong : piacere, piede, piove, piuma ( izgovor je najblii naem pj pjaere, pjede, pjove, pjuma - zadovoljstvo, stopalo, pada kia, pero ) Triftong: aiuola, piuolo, miei , tuoi ( izgovor: ajuola, pijuolo, mjei, tuoij leja, koi, moji, tvoji) Prividni dvoglasnik: violino, trionfo, patria, riunione, paura, aereo (violina, trijumf, domovina, sastanak, strah, avion ). Izgovor slova Q, H, Z i kombinacija slova

U italijanskom jeziku postoje u pisanju i izgovoru neka slova koja mi nemamo u naoj abecedi, kao slovo n.pr. Q ( koje izgovara se kao ku ali iza q uvek mora da sledi vokal u, posle koga mogu da slede svi ostali vokali, - a, e, i ,o - osim u) . N.pr. questo, quello quanto, quadro, quota, obliquo, quinto, requisito, Izgovara se kratko, kao kue, kua, kuo, kui bez obzira da li se slog nalazi na poetku rei, u sredini ili na kraju. Italijanko slovo Z izgovara se kao nae slovo c i kao dz. N.pr. zio, zia, zucchero, zanzara, zelo, zoccolo (stric, strina, eer, komarac, polet, cokula) (na poetku rei uglavnom se izgovara kao dz) U reima grazie, delizioso, ragazzo, pietanza, lezione, Venezia (hvala, izvrstan, mladi, namirnica, as, Venecija ) izgovara se kao C . U reima gde je slovo z udvojeno i nalazi se izmeu vokala, izgovara veinom se kao c. N.pr. palazzo, ragazza, disprezzo (palata, devojka, prezir) iako u rei azzeccare (=potrefiti) izgovara se kao dz. Takoe, postoji slovo H koje se nikada ne izgovara, pa se zato i naziva nemo ili muklo H ili acca muto, ali je znaajno u pisanju kao pomono slovo, pogotovo u grupama kod zdruenih slova, radi dobijanja odreenih glasova (n.pr. chi ki =ko). Kod rei stranog porekla, slovo H se koristi u pisanju ali se uglavnom ne izgovara. N. pr. Hotel (ita se otel) Drugi znaci tj. slova koja ne pripadaju italijanskoj abecedi (j i lunga, k - cappa,w-vu doppia, x- ics, y-ipsilon) mogu da se upotrebljavaju jedino u stranim reima, reima stranog porekla i u nekim prezimenima. Retki su italijanski nazivi u kojima se koristi slovo j . Npr. - Jesolo (mesto blizu Venecije) ili Jovanotti (prezime). Kombinacija slova c,g sa vokalima e, i i palatalizacija / D/ Neto sloeniji za pisanje su glasovi kao to su nai -, d-, , lj i nj za koje se koriste zdruena slova. U italijanskom izgovoru ne postoji razlika u izgovoru izmeu i , D i , ve je to - u odnosu na na jezik neto izmeu, kao to je i izgovor za neto meki u odnosu na na. Za glasove / i /d ne postoji odreeni samostalni znak , ve se ti glasovi dobijaju tako to se koriste vokali I i E koji dovode do takozvane palataliazacije slova C i G. Kada ne elimo palatalizaciju, izmeu slova C ili G i vokala e , i ubacujemo nemo H. Ca,co,cu izgovara se kao ka, ko, ku Prim.: carta, costa, cultura (papir, obala, kultura) Ce, ci izgovara se kao e, i Prim. : cemento, cinema (cement, bioskop) 4

Ga, go, gu izgovara se kao ga, go, gu Prim.: ragazzo, governo, auguri (mladi, vlada, estitke) izgovara se kao e, i Prim. : Genova, gente, Egitto, girasole (enova, ljudi, Egipat, suncokret) Cia, cio, ciu izgovara se kao a,o,u Prim. Camicia, bacio, fanciullo (koulja, poljubac, dete) Ge, gi Gia, gio, giu izgovara se kao a, o, u Prim. Mangiare, giovani, giudice (jesti, mladi, sudija) Cie, gie izgovara se kao e ,e Prim. Camicie, ciliegie (koulje, trenje) ( u ovom sluaju slovo i se praktino ne uje pa se rei izgovaraju kao kamie, iliee, ali u rei cielo nebo u izgovoru se uje i nenaglaeno i ielo; takoe, i u reima koje u jednini zavravaju na -cia, -gia, u mnoini - cie, -gie u izgovoru se uju ova vokala: n. pr. farmacia - farmacie , bugia bugie - farmaia, farmaie apoteka/e , buia , buie la,lai )

Da bi dobili zvuk K ili G uz vokale e i i moramo da koristimo nemo H, koje se pie ali se ne izgovara, pa se shodno tome ni ne uje. Che, chi izgovara se kao ke, ki Prim. Stanche, elenchi, (umorne, spiskovi) Ghe, ghi izgovara se kao ge, gi Prim. Botteghe, ghirlanda (prodavnice, venac) U sluaju gde imamo iza i jo neki vokal, I se izgovora kao j Chia, chie,chio, chiu izgovara se kao kja, kje, kjo, kju Prim. Chiamare, chiedere, inchiostro, chiuso ( kjamare, kjedere, inkjostro, kjuzo zvati, pitati, mastilo, zatvoreno) Ghia, ghie, ghio, ghiu* izgovara se kao gja, gje, gjo, gju Prim. Ghiaccio, ghiera, ghiotto (gjao, gjera, gjotto led, prstenasti okov, alav - * teoretski postoji kombinacija ghiu ali nema rei sa takvom kombinacijom slogova) Kombinacija slova za dobijanje glasa Sc+i/e Nae slovo dobija se kombinacijom nekoliko slova. Za dobijanje glasa t reba da se koriste zdruena slova sc+ vokal i ili e koji dovode do palatalizacije. Kod izgovora slogova a, o, u vokal i ili e se jedva primetno uju i praktino se ne naglaavaju u izgovoru. Scia, scio, sciu izgovara se a, o, u Prim. Sciabola, sciocco, asciugamano ( sablja, glup, pekir) Sce, sci izgovara se e, i Prim. Scena, uscire (scena, izlaziti) Ponekada se u rei sa glasom koriste oba vokala: i i e: 5

Prim. Scienze, scientifico, scienziato (nauka, nauni, naunik) i tada se u izgovoru uje, ali nenaglaeno, i slovo i. Jedino slovo i zvuk koji ne postoji u italijanskom jeziku, u odnosu na na, je , iako, koristei n.pr. stranu re garage(garaa) i oni e izgovoriti gara.

MORFOSINTAKSA

LAN (L'ARTICOLO)
U italijanskom jeziku, za razliku od naeg, postoji lan koji slui za oznaavanje imenice po rodu i broju. Tako razlikujemo dve vrste lana, odreeni i neodreeni. Oblici odreenog lana 1) ODREENI LAN (articolo determinativo) oznaava blie predmet ili bie, kao ve poznate ili tano odreene, i slae se u rodu i broju sa imenicom. Jednina Il Lo / l La/ l Primeri: Il ragazzo che vedi mio fratello. Mladi kojeg vidi je moj brat (ovaj ovde). Il libro di Umberto Eco molto interessante. Knjiga Umberta Eka je veoma interesantna. (ova knjiga, o kojoj smo priali) Lo studente ha dimenticato il libro. Student je zaboravio knjigu (malo pre pomenutu). Lamico vero un vero tesoro. Pravi prijatelj je pravo blago (jedan jedini je pravi) La mamma di Maria molto gentile. Marijina mama je veoma ljubazna (poznajemo mamu) Lisola di Capri bellissima. Ostrvo Kapri je prelepo (poznato svima) I test sono difficili. Testovi su teki ( - testovi pred nama). Gli studenti al terzo anno sono molto bravi. Studenti na treoj godni su veoma dobri. ( nai studenti, poznati studenti) Le amiche mi scrivono spesso. Prijateljice mi piu esto (moje prijateljice, o kojima smo govorili). Oblici neodreenog lana 2) NEODREENI LAN (articolo indeterminativo) oznaava imenicu koja se blie odreuje sa znaenjem jedan, jedna, jedno ili imenicu sa neodreenim znaenjem neki, neka, neko. Neodreeni lan se takoe slae u rodu sa imenicom , ali se koristi 6 primer: il ragazzo lo studente, lamico la ragazza, lamica Mnoina I Gli gli Le - le primer: i ragazzi gli studenti , gli amici le ragazze, le amiche

samo za jedninu, u mnoini kao oblik ne postoji, pa moe da se izostav i, ili da se koristi partitivni lan - predlog di spojen sa odreenim oblicima lana. Jednina primer: un un ragazzo, un anno uno uno studente ali un amico Una , un una ragazza, unamica Primeri: Ho incontrato un ragazzo. Srela sam jednog (nekog ) mladia. Ho visto un uomo sconosciuto. Videla sam jednog (nekog) nepoznatog oveka. Ho uno zio molto simpatico. Imam (jednog) veoma simpatinog strica. Ho trovato una matita. Nala sam jednu (neku) olovku. Ho incontrato unamica. Sreo sam jednu (neku) prijateljicu. Upotreba partitivnog lana U mnoini moemo da izostavimo lan, ili da koristimo partitivni lan na sledei nain: Ho incontrato dei ragazzi. Srela sam (neke) mladie. Ho visto degli uomini sconosciuti. Videla sam (neke) nepoznate ljude. Ho degli zii molto simpatici. Imam (neke) veoma simpatine strieve. Ho trovato delle matite. Nala sam (neke) olovke. Ho incontrato delle amiche. Sreo sam (neke) prijateljice. U reenici, kada prvi put pominjemo neto tada koristimo neodreeni lan a kada o tome ponovo govorimo onda koristimo odreeni lan. Primeri: Ho comprato una borsa. La borsa di pelle. Kupila sam (jednu) tanu. (Ta) tana je od koe. Ho conosciuto uno studente straniero. Lo studente italiano. Upoznala sam nekog stranog studenta. (Taj) Student je italijan. Ho trovato un ombrello. Lombrello di colore rosso. Nala sam (neki) kiobran. (Taj) Kiobran je crvene boje. Ho preso un gelato di fragola. Il gelato mi piace molto. Uzela sam sladoled od jagode. (Taj) Sladoled mi se veoma dopada. Vedo delle belle ragazze. Le ragazze sono le sorelle di Marco. Vidim neke lepe devojke. (Te) devojke su Markove sestre . Abbiamo incontrato degli studenti. Gli studenti vanno a lezione. Sreli smo (neke) studente. (Ti) Studenti idu na predavanja. Mnoina primer: Dei dei ragazzi degli degli studenti, degli amici delle delle ragazze,delle amiche

Hanno portato dei libri nuovi. I libri sono in italiano. Doneli su (neke) nove knjige. (Te) knjige su na italijanskom.

UPOTREBA ODREENOG LANA

Odreeni lan se redovno koristi ispred imenica, ali se u nekim sluajevima izostavlja. Najvanija pravila o upotrebi lanova: 1. Ispred linih imena lan se ne koristi N. pr. Io mi chiamo Maria. Marco tuo fratello. / Ja se zovem Marija. Marko je tvoj brat. / Ako ispred linog imena stoji atribut, lan se upotrebljava: N.pr. Il buon Giovanni, la brava Maria /dobri ovani, vredna Marija/ lan ispred linog imena moe da se koristi ako se ime koristi u prenesenom smislu ili kada pominjeno izuzetno poznatu linost, ili nekoga ko nam je blizak i svima poznat. N. pr. Ho comprato un Dante , un Raffaello ( = un libro di Dante / Divina Commedia/, un quadro di Raffaello) Kupio sam jednog Dantea, jednog Rafaela ( = kupio sam Danteovu knjigu Boanstvena komedija, jednu Rafaelovu sliku) . Il Caravaggio ha lasciato molti dipinti. Karavao je ostavio mn ogo slika. Ho ascoltato la Madonna. Ho incontrato la Maria. Sluala sam (poznatu pevaicu) Madonu. Srela sam (nau) Mariju. 2) Kod prezimena upotreba lana je promenljiva. Najee se izostavlja, a ako se koristi lan ispred prezimena to onda oznaava da je linost poznata, ili da je mi poznajemo; takoe kada pominjemo porodice po prezimenu moemo da koristimo lan u mnoini. Kod enskih lica, kada se pominje samo prezime a izostavlja ime, ispred prezimena se koristi lan la . Primeri: Verdi un celebre compositore italiano. Verdi je poznati italijanski kompozitor. Mi ha chiamato il Morandi. Nazvao me Morandi ( na poznanik). La Deledda e la Duse hanno pubblicato molti romazi. (Spisateljice) Deledda i Duse objavile su mnoge romane. I Medici, gli Sforza e i Borgia sono famose famiglie medievali. Medii, Sforza e Bordija su poznate srednjevekovne porodice. 3) Ispred imena gradova lan se ne koristi, osim kada je to sastavni deo njihovog imena. lan se koristi ako ispred imena grada stoji jedan ili vie atributa.

N.pr. Milano una grande citt industriale. Milano je veliki industrijski 8

grad. Ho visitato Londra e Parigi. Posetila sam London i Pariz. Roma la capitale dellItalia. Rim je glavni grad Italije. La bella, famosa e romantica citt di Venezia. Lep, poznat i romantian grad Venecija. La Spezia si trova in Liguria, mentre Il Cairo la capitale dellEgitto. La Specija se nalazi u Liguriji, dok je Kairo glavni grad Egipta. 4) Ispred imena planina, reka, velikih ostrva, kontinenata, zemalja i pokraji na stoje lanovi: Primeri: LEtna Etna (vulkan) Il Monte Bianco Monblan (planina) Gli Appennini Apenini (planinski lanac) Il Tevere, il Po, lArno Tibar, Po, Arno (reke) La Sicilia, la Corsica Sicilija, Korzika (ostrva) LEuropa, lAfrica Evropa, Afrika Il Canad, L'Italia, la Serbia Kanada, Italija, Srbija Il Piemonte , la Toscana, l'Umbria Pjemonte, Toskana, Umbrija Kada su u pitanju imena kontinenata, zemalja i pokrajina enskog roda uz predlog in i di ne korsite se lanovi. Primeri: Vado in Africa, in America. Idem u Afriku, Ameriku. Vado in Italia, in Francia, in Svizzera. Idem u Italiju, u Francusku, vajcarsku. Sono stata in Toscana e in Umbria. Bila sam u Toskani i u Umbriji. Ali: Sono stata nel Belgio e nel Canad. Bila sam u Belgiji i u Kanadi. Vado nel Piemonte. Idem u Pjemonte. I vini di Toscana e i formaggi dItalia sono molto buoni. Vina iz Toskane i sirevi iz Italije su veoma dobri. 5) Kada imenica stoji kao predikat, po pravilu nema lana

Primeri: Essi sono amici dallItalia. Oni su prijatelji iz Italije. Egli insegnate di scuola media. On je nastavnik u srednjoj koli. Napomena: upotreba lana u odgovorima Chi quel ragazzo ? Ko je onaj mladi? E il figlio del dottore. To je doktorov sin. 9

Che cos quel giovane? ta je onaj mladi? E studente di medicina. On je student medicine. Ako je predikat blie odreen atributom, u jednini obino stoji neodreeni lan, dok se u mnoini lan izostavlja. Primeri: Tu sei un bravo ragazzo. Ti si dobar deko. Esse sono brave ragazze . One su dobre devojke. Voi siete studenti universitari. Vi ste studenti. 6) Ispred imenice u funkciji apozicije ne stoji lan. Primeri: Roma, capitale dellItalia. Rim, prestonica Italije. Foscolo, autore dei Sepolcri. Foskolo, autor Grobova. Divina commedia, opera di Dante. Boanstvena komedija, Danteovo delo. 7) Kada nabrajamo neodreeni broj lica ili navodimo neodreene kolii ne predmeta, ispred imenice se lan se izostavlja: Primeri: In questo ristorante vengono spesso attori, scrittori, pittori e musicisti . U ovaj restoran esto dolaze glumci, pisci , slikari i muziari. In questo negozio ci sono bellissimi abiti, camicie, gonne e magliette. U ovoj radnji ima prelepih haljina, bluza, sukanja e majica. Mangio volentieri la frutta: mele, arancie, ciliege, albicocche e uva. Rado jedem voe: jabuke, narande, trenje, breskve i groe. 8) U nazivima dela i raznim natpisima lan se ne koristi Primeri: Dizionario della lingua italiana Renik italijanskog jezika Prefazione, Capitolo Primo - Predgovor, Prvo poglavlje Entrata Uscita - Ulaz izlaz Via Garibaldi Ulica Garibaldi 9) Ispred imena dana i meseca lan se ne koristi, osim u sluaju kada prethodi atribut ( esto i kada sledi) Primeri: Oggi marted, 18 maggio. Danas je utorak, 18. maj. Marco arriva gioved prossimo. Marko dolazi sledeeg etvrtka. Domenica partiamo al mare. U nedelju polazimo na more. In agosto andremo in Italia. U avgustu emo ii u Italiju. 10

Ali: Il primo sabato del mese si lavora. Prve subote u mesecu se radi Nel prossimo settembre vado in Fracia. Idueg septembra idem u Francusku Era il triste novembre. Bio je tuan novembar. E' arrivato nel marzo del 2000. Doao je u martu 2000. 10) Ispred pokaznih prideva QUESTO/A, QUELLO/A ( i u mnoini) nikada ne stoji lan, ni predlog sa lanom : Primeri: Questo libro molto interessante. Ova knjiga je veoma interesantna. In quella via abita Giovanna. U onoj ulici stanuje Jovana. Ho dato le borse a queste ragazze. Dala sam torbe ovim devojkama. Ti ho parlato di questi ragazzi. Govorio sam ti o ovim mladiima. Ho preso il biglietto da quello studente. Uzeo sam kartu od onog studenta. Quegli studenti sono italiani. Oni studenti su Italijani. Napomena: Treba imati na umu da je u osnovi i odreeni lan (il,lo,lo ...) pokazni pridev. 11) lan se ne koristi ispred imenice u odreenim predlonim izrazima kao to su na primer: andare a casa, restare a casa ii kui, ostati kod kue andare in giardino ii u batu tornare in albergo vratiti se u hotel stare in casa - biti kod kue venire in macchina (in treno) doi kolima (doi vozom)

12) lan se izostavlja ispred atributa koji oznaava materiju, sast av, sredstvo Primeri: Una casa di pietra. Kua od kamena (kamena kua) Un braccialetto d'argento. Narukvica od srebra (srebrna narukvica). Il vaso di vetro. Vaza od stakla . (Staklena vaza). Un uomo d'ingegno . Pametan ovek. Il mulino a vento. Vetrenjaa. Andare in bicicletta. Voziti se biciklom. 13) lan se izostavlja ispred atributa koji oznaava svrhu. Primeri: Carte da giuoco karte za igranje. Camera da letto spavaa soba Sala da pranzo trpezarija Abito da sera veernje odelo Scarpe da tennis sportske patike (doslovno: cipele za tenis) 14) lan se esto izostavlja u poslovicama i izrekama: 11

Primeri: Chi pecora si fa lupo lo mangia. Ne budi med da se svet ne polie. (dosl. Ko se ponaa kao ovca, vuk ga pojede) Sanit e libert valgon pi duna citt. Zdravlje i sloboda vrede vie od itavog grada. Chi si pasce di speranza muore di fame. Ko se nadom hrani, umire od gladi

UPOTREBA PARTITIVNOG LANA

Kada se gramatikim subjektom ili objektom oznaava neodreena koliina, moe da se koristi partitivni lan: del, dello, della, dei, degli, delle Primeri: Ho comprato del formaggio e della frutta. Kupila sam sir i voe. Ho incontrato delle amiche. Srela sam (neke) drugarice. Ci sono degli sbagli. Ima (nekoliko) greaka. Prendo del vino. Popiu malo vina. Mi porti dei dolci? Hoe li mi doneti (malo) kolaa? Ci vuole del tempo. Potrebno je neko (izvesno) vreme. Upotreba partitivnog lana nije obavezna, pa prema tome ispravno je i kada se kae: Ho comprato formaggio e frutta. Kupila sam sir i voe. Ci sono sbagli. Ima greaka. Ci vuole tempo . Potrebno je vreme (Treba vremena). Vedo campi e boschi. Vidim polja i ume. Ako ispred imenice koristimo odreeni lan, to znai da pominjemo stvari ili lica o kojima jeve bilo govora. Primeri: Ho comprato il pane e la frutta. Kupila sam hleb i voe ( n.pr. hleb koji obino kupujemo i jabuke). Sono venute le ragazze. Dole su i devojke (n.pr. Ana i Marija). Napomena: Upotreba italijanskog lana moe da se odrazi na glagolski vid u srpskom jeziku. N. pr. Paolo ha scritto (delle) lettere. Pavle je pisao pisma. Paolo ha scritto le lettere. Pavle je napisao pisma. Partitivni lan ne sme da se koristi: a) u odrenim reenicama 12

Primeri: Non ho comprato frutta. Nisam kupila voe. Non bevo vino. Ne pijem vino. Non ci sono errori. Nema greaka. Non ho bisogno di consigli. Nisu mi potrebni saveti. b) kada se ispred imenice nalazi pridev za koliinu: Primeri: Mangio molta frutta e poco pane. Jedem mnogo voa i malo hleba Voi bevete troppo vino e troppa birra. Vi pijete previe vina i previe piva. c) kada su koliina broj i mera odreeni, korsiti se samo predlog DI: Primeri: Compra un chilo di zucchero. Kupi kilogram eera. Oggi abbiamo due lezioni di italiano. Danas imamo dva asa italijanskog. Prendi tre metri di seta bianca. Uzmi tri metra bele svile. d) u nekim ustaljenim frazama, kao to su n. pr. Ho fretta - urim (uri mi se) Non ho tempo - nemam vremena Ho fame e sete gladan sam i edan sam Ho sonno spava mi se Abbiamo paura - bojimo se Hanno bisogno di pace potreban im je mir Hai ragione ima pravo

NAPOMENA: Ako se u tim frazama uz imenicu nalazi atribut, moe da se koristi neodreeni lan: Primeri: Ho una gran fretta veoma mi se uri Ho una fame da lupo gladan sam kao vuk In un secondo tempo kasnije, u neko drugo vreme Abbiamo urgente bisogno di medicinali hitno nam trebaju lekovi

IMENICE
(I nomi sostantivi) Imenica (il nome sostantivo) je re koja oznaava iva bia (ljude i ivotinje), stvari (predmete) i pojmove ( ukljuujui stanja , radnje, itd.). Imenice se mogu razvrstati na : 1. konkretne ili stvarne imenice (i nomi concreti) 13

oznaavaju bia i predmete u njihovoj individualnosti i dele se na: a) vlastite imenice ( i nomi propri) koje odreuju pojedinano bia ili stvari i predmete, geografske lokacije , koji pripadaju istoj vrsti: N. pr. Aldo, Marco, Catarina, Elena, Paola (lina imena ljudi); Fido, Fifi, Rea (imena pasa); il Monte Bianco, il Vesuvio (imena planina, vulkana). Takoe odnose se i na grupe ljudi ili stvari, porodina imena tj. prezimena, planinske vence, imena naroda. Primeri: I Medici, i Malavoglia (porodice); le Alpi, gli Appennini (planinski venci), i Francesi, i Serbi, gli Italiani (narodi); b) opte imenice (I nomi comuni): bia ili stvari u optem smislu, tj. one imenice koje pripadaju istoj vrsti ili kategoriji: luomo (ovek), il cane (pas), la sedia ( stolica); il fiume (reka); la montagna (planina), il libro (knjiga); u ovu kategoriju spadaju i tzv. apstraktne imenice (nomi astratti): lidea, il concetto, il sogno; c) imena materija (I nomi di materie), tj. imenice koje se odnose na stvari deljive, tako da se ne menja njihova priroda: lacqua (voda) il ferro (gvoe); largento (srebro), laria (vazduh); d) zbirne imenice ( I nomi collettivi) koje oznaavaju celokupnost grupu bia ili stvari iste vrste : il gregge (stado ), una dozzina (tuce), la costellazione (sazvee), la moltitudine (mnotvo). 2. apstraktne ili mislene imenice (nomi astratti): to su pojmovi, tj. stvari koje realno ne postoje: il lavoro (rad), la grandezza (veliina), lodore (miris) , la felicit (srea), il cambiamento (promena), il numero (broj), la parola (re), il pensiero (misao). Granica izmeu stvarnih i apstraktnih imenica nije uvek jasno razgraniena , pa apstraktni pojam moe da bude personifikovan. N. Pr. La dirigenza (rukovodstvo) = I dirigenti (rukovodioci) 3. Imenice koje oznaavaju kompleksne (sloene) pojmove L'autunno (jesen), la linguistica (lingvistika), la musica (muzika) la letteratura (knjievnosti, literatura).

ROD IMENICA (GENERE)

U italijanskom jeziku postoje dve vrste roda: prirodni rod ( il genere naturale) i gramatiki rod (il genere grammatikale o formale). U italijanskom jeziku postoje dva gr amatika roda, MUKI i ENSKI, koji po prirodi stvari oznaavaju muka ili enska iva bia. Za predmete ili stvari tee je odrediti rod, pa se ti pojmovi mogu prepoznati po karakteristinim nastavcima. A) Imenice MUKOG RODA u jednini obino zavravaju n a slovo - o: Primeri: Il libro - knjiga L'albero- drvo L'uomo ovek il ragazzo - mladi il tavol o - sto il telefono telefon 14

Postoje izuzeci od ovog pravila, tj. one rei koje se zavravaju na o a nisu mukog roda, kao : La mano (ruka), la radio (radio aparat) , la foto (fotografija), l'auto (automobil), la dinamo (dinamo motor), la moto (motor). (La foto, l'auto i la moto su skraeni oblici od rei fotografia, automobile i motocicletta - a to su imenice enskog roda). Takoe ima i nekoliko jednoslonih imenica koje zavravaju na suglasnik, koje su mukog roda . To su po pravilu rei stranog porekla, i ne menjaju oblik u mnoini, ve se za mnoinu samo menja lan. Primeri: Il bar - kafe-bar Il tram - tramvaj

il film - film lo sport sport

Imenice koje se zavravaju na e mogu da budu mukog ili enskog roda. Primeri imenica mukog roda: Il latte mleko l'animale - ivotinja Il fiore cvet il giornale - novine Il motore motor il televisore - televizor Il valore - vrednost il grembiule - kecelja Il portone kapija il segnale signal, znak B) Imenice ENSKOG RODA u jednini obino zavravaju na slovo -a: Primeri: La casa - kua La ragazza devojka La porta vrata La borsa tana la barca barka, amac la domanda - pitanje la visita - poseta la mattina jutro

I ovde postoje izuzeci, tj. rei koje se zavravaju na a, a mukog su roda. To su uglavnom neke imenice grkog porekla, ili su nauni izrazi: Primeri: Il tema - tema Il problema problem Il programma program Il dilemma - dilema Il telegramma telegram

il monarca - monarh il sistema - sistem il diaframma - dijafragma il diagramma - dijagram

Mukog roda su takoe i sledee imenice koje zavravaju na a: Il poeta - pesnik ; Il profeta prorok; Il pilota pilot Imenice koje zavravaju na i ( to su obino rei stranog porekla ili rei nastale iz latinskih sloenica ) mogu da budu enskog ili mukog roda: Primeri: 15

(enski rod) La tesi teza La crisi kriza La metropoli metropola La sintassi sintaksa La prassi - praksa

(Muki rod) il luned - ponedeljak il marted - utorak il venerd petal il cavatappi - vadiep il paraurti branik (na autu)

Neke od imenica koje zavravaju na -e a enskog su roda: Primeri: La capitale prestonica La luce svetlost La fine kraj La cenere pepeo

la vocale - vokal la parete - zid la neve - sneg la pace- mir

Imenice koje se zavravaju na - gione, -zione, -udine su enskog roda. Primeri: La stagione - sezona La ragione - razum La regione - regija La carnagione put, ten l'azione akcija l'abitudine - navika l'introduzione uvod la similitudine - slinost la prestazione usluga la solitudine - samoa la situazione situacija la moltitudine mnotvo za neke imenice rod se utvruje na sledei nain:

C. PREMA ZNAENJU:

a) nazivi drvea i grmlja su mukog roda (a plodovi su enskog roda) Primeri: L'abete jela Il pino - bor Il melo - jabuka (stablo) Il pero - kruka (stablo) Il noce - orah (stablo) Izuzeci su sledei: La palma (palma), la quercia (hrast), la betulla (breza) b) Imena reka, jezera i planina su mukog roda Primeri: Il Piave Pjave (reka) Il Danubio Dunav Il Volga Volga Il Tevere - Tibar il Garda Garda (jezero) il Tricorno - Triglav i Pirenei Pirineji i Dolomiti Dolomiti il ciliegio trenja (stablo) il prugno ljiva (stablo) l'arancio naranda (stablo) il faggio bukva il tiglio lipa

Izuzeci od ovog pravila su: la Sava (Sava), la Drava (Drava) la Senna (Sena); le Alpi (Alpi), le Ande (Ande) 16

c) Imena dana i meseca su mukog roda: Primeri: (il) gennaio - januar (il) febbraio . februar (l') aprile - april (il) dicembre - decembar Izuzetak je: la domenica (nedelja) d) Imena plodova (voa) su enskog roda La mela jabuka La pera kruka La prugna ljiva La ciliegia trenja La mandorla badem Izuzeci su: Il limone limun (plod i stablo); il fico smokva (plod i stablo) ; il dattero urma (plod, stablo); il cedro kedar (plod i stablo) e) Apstraktne imenice su enskog roda la bont dobrota la virt vrlina la facolt sposobnost la capacit - sposobnost la tenacia upornost laudacia odvanost l'arancia - naranda la castagna - kesten la noce - orah l'albicocca kajsija la fragola jagoda il luned - ponedeljak il marted - utorak il venerd - petak il sabato subota

f) Imena gradova, pokrajina, ostrva, drava su enskog roda Milano Milano Napoli - Napulj Serbia - Srbija Parigi Pariz lItalia - Italija la Sicilia - Sicilija la Lombardia - Lombardija lOlanda Holandija

Izuzeci su: Il Cairo (Kairo); il Brasile (Brazil); il Belgio (Belgija), il Per (Peru), il Canad (Kanada), il Piemonte (Pijemont). D. Imenice sa dva oblika (muki i enski) Mnoge imenice u italijanskom jeziku, kao i u naem, koje oznaavaju iva bia ( ljude lina imena, zanimanja itd. ili ivotinje) imaju esto dva oblika, za muki i za enski rod. a) Imenice na - o ( muki rod) menjaju nastavak u a (enski rod) Primeri: 17

Emilio Emilia Maestro maestra Figlio figlia Bambino bambina Ragazzo ragazza Zio zia Nonno nonna

Emilio (Milo) - Emilija uitelj - uiteljica sin - ker deak - devojica mladi - devojka stric (tea, ujak) strina (tetka, ujna) deda baka

b) Neke imenice koje u mukom rodu imaju nastavak e, u enskom rodu su na -a Primeri : Signore - signora gospodin - gospoa Padrone padrona gazda - gazdarica Cameriere - cameriera konobar (sobar) konobarica (sobarica) Portiere portiera portir portirka c) Neke imenice koje u mukom rodu zavravaju na -e ili a, imaju oblik u enkom rodu sa sufiksom (nastavkom) - essa, i to se mahom odnosi na zanimanja ili titute. Primeri: Studente - studentessa Dottore - dottoressa Professore professoressa Principe principessa Barone baronessa Poeta poetessa student studentkinja lekar lekarka profesor profesorka princ princeza baron baronica pesnik pesnikinja

PREDLOZI I PREDLOZI SA LANOVIMA (PADENI PREDLOZI)

Italijanski jezik nema padee kao na jezik, tako da se koriste predlozi i predlozi sa lanovima (padeni predlozi) ispred imenice koja ostaje nepromenjena, sem to moe da bude u jednini ili mnoini. Menjanje imenice po padeima, u naem smislu, je sledee: Jednina 1. kua 2. kue (iz kue) 3. kui 4. kuu 5. kuo 6. u kui 7. sa kuom Mnoina 1. kue 2. kua (iz kua) 3. kuama la casa della casa (dalla casa) alla casa la casa (oh) casa nella casa con la casa le case delle case (dalle case) alle case 18

4. 5. 6. 7.

kue kue u kuama sa kuama

le case case! nelle case con le case

Isto pravilo vai i za imenice mukog roda ( uz lan il - lo, i - gli) Jednina 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. knjiga knjige (iz knjige) knjizi knjigu knjigo u knjizi sa knjigom il libro del libro (dal libro) al libro il libro libro! nel libro con il libro

Mnoina 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. knjige knjiga (iz knjiga) knjigama knjige knjige u knjigama sa knjigama i libri dei libri (dai libri) ai libri i libri libri! nei libri con i (coi) libri

Jednina 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. student studenta (od studenta) studentu studenta studentu u studentu sa studentom lo studente dello studente (dallo studente) allo studente lo studente studente ! nello studente con lo studente

Mnoina 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. studenti gli studenti studenata (od studenata) degli studenti (dagli studenti) studentima agli studenti studente gli studenti studenti (oh) studenti u studentima negli studenti sa studentima con gli studenti

Za imenice enskog i mukog roda koje poinju vokalom vai pravilo kao i za upotrebu obinog lana: n. pr. dellamica, allamico, delluomo, allinterno, nellarmadio, con laereo it d.

19

OSNOVNI PREDLOZI SU:

DI - odgovara genitivu, oznaava pripadnost, ili odgovara na pitanje ije, koga ega . N.pr. il libro di Marco- Markova knjiga A - odgovara dativu, ali ima i duge mogunosti uz glagole kretanja odgovara na pitanje komeemu, ili gde, do , na ; N. pr. Porto il libro a Maria nosim knjigu Mariji Vado a Roma- Idem u Rim; Da luglio a settembre sono al mare Od jula do septembra sam na moru Sono a lezione Na asu sam DA - odgovara predlozima kod, iz, od, za N.pr. Vado da Marco Idem kod Marka. Vengo da Roma Dolazim iz Rima Da Milano a Roma ci sono cinque ore in treno - Od Milana do Rima je (ide se) pet sati vozom Costume da bagno kostim za kupanje (kupai kostim) CON - odgovara predlogu sa nekim ili neim N. pr. Vengo con te a Napoli Idem sa tobom u Napulj. Vado a Roma con laereo (con il treno, con la macchina) Idem u Rim avionom (vozom, autom) SU odgovora predlogu na, u ili o neemu (uglavnom ide spojeno sa lanom) N.pr. Il libro sul tavolo. Sulle montagne c molta neve. Ho letto un articolo sulla crisi monetaria. Knjiga je na stolu. Na planinama ima mnogo snega. Proitao sam lanak o monetarnoj krizi. PER - odgovara predlogu za , da (namensko) N. pr. Questo libro per te. Ova knjiga je za tebe. Vado in Italia per studiare litaliano Idem u Italiju da uim italijanski. IN - odgovara predlogu u , a koristi se i uz glagole kretanja N. pr. Sono in ufficio - U kancelariji sam. Vado in Italia Idem u Italiju. TABELA PREDLOGA SPOJENIH SA LANOVIMA (PADENI PREDLOZI PREPOSIZIONI ARTICOLATE) PREDLOZI + DI A DA SU CON* PER* IN IL LO DELLO ALLO DALLO SULLO / / NELLO LA DELLA ALLA DALLA SULLA / / NELLA 20 I DEI AI DAI SUI COI / NEI GLI LE DEGLI AGLI DAGLI SUGLI / / NEGLI DELLE ALLE DALLE SULLE / / NELLE

DEL AL DAL SUL COL / NEL

Predlozi CON i PER najee se ne spajaju sa lanom, osim sa il i, tako da ostaju odvojeno. Retko, u arhainim ili pesnikim oblicima, moe da se naie na Pel = per il N.pr. con il ragazzo, con le amiche itd. Per gli studenti, per le sorelle itd.

PRIDEVI
Gli aggettivi Pridevi su rei koje poblie oznaavaju ili odreuju imenicu i koji se u rodu i broju uvek slau sa iemnicom. U italijanskom jeziku pridevi se mogu razvrstati u tri kategorije: 1. Kvalifikativni ili opisni pridevi (aggettivi quaificativi) koji odreuju neku osobinu (n.pr. buono, bello, grande, cattivo, brutto, alto, gentile, rosso, itd.). To je najbrojnija kategorija prideva. 2. Zajedniki pridevi ili pridevske zamenice (aggettivi indicativi o pronominali) to su pridevi koji oznaavaju pripadnost, poloaj, upitni odnos ili neodreenu koliinu i slini su zamenicama, n.pr. mio, tuo, vostro,questo, quello, parecchio, quale , quanto , qualunque). Ova kategorija prideva deli se na nekoliko podvrsta: a) prisvojne zamenice i pridevi; b) povratno-prisvojne zamenice i pridevi; c) pokazne zamenice i pridevi; d) upitne zamenice i pridevi, e) neodreene zamenice i pridevi 3. Brojni pridevi (aggettivi numerali) . Oni pripadaju poglavlju o brojevima.

PRISVOJNI PRIDEVI
Prisvoji pridevi slau se u rodu i briju sa imenicom. Ispred prisvojne zamenice stoji odreeni lan, koji se slae u rodu i broju sa imenicom. Jednina Mio, mia Tuo, tua Suo, sua Nostro, nostra Vostro,vostra Loro Primeri: Il mio amico italiano. La mia amica italiana. Il tuo ragazzo simpatico. La tua ragazza simpatica. Il suo lavoro interessante. Ho visto la sua fotografia. Il nostro paese molto bello. La nostra casa grande. Il vostro pranzo pronto. La vostra collega assente. Il loro appartamento piccolo. La loro stanza ordinata. 21 Mnoina miei, mie tuoi, tue suoi , sue nostri, nostre vostri, vostre loro

I miei genitori vivono a Belgrado. Le mie amiche sono belle. I tuoi libri sono interessanti. Le tue idee sono creative. E venuto con i suoi amici. Ha portato le sue poesie. Potete venire con i vostri ragazzi. Siete invitati con le vostre fidanzate. Hanno dimenticato i loro libri. Sono venute con le loro macchine. Kada pominjemo najblie roake, ispred prisvojne zamenice u jednini, ne koristi se lan. To se odnosi na roake kao to su : majka, otac, brat,sestra, sin, ker, supr ug, supruga, tetka (ujna, strina), tea (ujna, stric), baka, deda.

Primeri: Mia madre e mio padre sono usciti, e mio nonno dorme. Lucia e Paolo sono tua sorella e tuo fratello. Mia nonna e mia zia sono molto gentili. Suo zio va con mio nonno alla partita di calcio. Stasera vado a cena con mio marito e con sua sorella. Tuo figlio studia ingegneria, mentre mia figlia studia lettere .

KOMPARACIJA (POREENJE) PRIDEVA

Pridevi u italijanskom jeziku prate u rodu i broju imenicu. Pridevi, kao i imenice, mogu da se zavravaju na O, A u jednini, i na I, E u mnoini (za muki i enski rod). Takoe postoji i kategorija prideva koji se i u mukom i u enskom rodu zavravaju na E, u mnoini na I. N. pr. Bello, bella belli, belle Gentile gentili KOMPARACIJA PRIDEVA Pozitiv bello, bella Komparativ pi ....... di, meno ...... di Primer: Carlo pi bello di Giovanni. Karlo je LEPI od G. Giovanni meno bello di C. G. Manje lep od C. Marina pi brava di Lucia. M. Je bolja, vrednija od L. Lucia meno btava di M. L. Je manje vredna od M. Superlativ relativni: il/la (i/le) pi /meno ............ = naj...... Primer: Carlo il pi bello. C. Je najlepi Marina la pi brava. M. Je najbolja. G. il meno bello. G. Je najmanje lep. Silvia la meno brava. S. Najmanje vredna. Superlativ (apsolutni) Pridev ( oduzme se zadnje slovo) + nastavak issimo/a, issimi /e bell+issimo = bellissimo (veoma lep) Primer: Marco simpaticissimo. M. je veoma simpatian. 22

Marina elegantissima. M. je veoma elegantna. Isto je i za prideve koji se zavravaju na -E. Primeri: Marco elegante. Marco pi elegante di Marina. Marina meno elegante di Marco. Marco il pi elegante (di tutti). Marco elegantissimo. I professori sono gentili. I professori sono pi severi delle professoresse. Le professoresse sono meno severe dei professori. I professori sono severissimi. Le professoresse sono gentilissime . Questi professori sono i pi severi. Quelle professoresse sono le meno severe. Neki pridevi pridevi imaju pravilnu i nepravilnu komparaciju, kao to su BUONO, CATTIVO, GRANDE , PICCOLO

BUONO/A
Pi/meno buono/a di Il/la pi buono/a Buonissimo/a (veoma dobar) migliore di il/la migliore ottimo/a (odlian,izvrstan)

CATTIVO/A
Pi/meno cattivo/a di Il/la pi (meno) cattivo/a Cattivissimo/a (veoma los) peggiore di il/la peggiore il/la pessimo/a (veona los)

GRANDE
pi grande di il/la pi/meno grande grandissimo/a (veoma velik) maggiore di (strariji od, vei od) il maggiore (najstariji, najvei) il/la massimo/a (maksimalan, najvei)

PICCOLO/A
Pi piccolo/a di Il/la pi /meno piccolo/a Piccolissimo/a minore di (mlai, manji) il minore (najmlai, najmanji) il/la minimo/a (minimalni)

NAPOMENA : voditi rauna da se pridev kao i lan uvek slau u rodu i broju sa imenicom.

GLAGOLI (I verbi) 23

Glagoli su rei koje oznaavaju radnju, zbivanje, stanje, svojstvo ili samo postojanje subjekta. Najvei deo glagola ima puno znaenje i to su takozvani predikativni glagoli, koji sami grade predikat u reenici i to je glagolski predikat. N. pr. Noi cantiamo. Mi pevamo. I bambini dormono. Deca spavaju. Il vento soffia. Vetar duva. U ovim primerima glagoli cantiamo, dormono, soffia su glagolski predikati. Postoje i glagoli bez potpunog znaenja koji trae imensku ili pridevsku dopunu da bi se izrazilo puno znaenje. To su takozvani kopulativni glagoli, koji sa dopunom grade imenski predikat. N. pr. La lezione interessante. Predavanje je interesantno. LEuropa un continente. Evropa je kontinent. Il film sembra interessante. Film deluje interesantno. Sono rimasto sorpreso. Ostao sam iznanaen. Kopulativni glagoli slue kao veza spona (kopula) izmeu subjekta i imenskog dela predikata. Najvaniji kopulativni glagol je essere (biti) . Moemo da pomenemo i sledee glagole: sembrare (initi se, izgledati), diventare (postati), chiamarsi (zvati se), essere nominato ( biti postavljen, biti imenovan).

N. pr. E stato nominato direttore. Postavljen je za direktora. Sei diventata pallida. Prebledela si. Sembri allegra. Izgleda veselo (izgleda da si vesela). Postoje i brojni glagoski izrazi, kao spoj dve ili vie rei koje izraavaju jedinstveni glagolski pojam. N. pr. Aver bisogno (di) Andare a cavallo Far sapere Far ridere - trebati neto - jahati - obavestiti, javiti , poruiti - nasmejati, naterati na smeh

Glagolske odredbe (Determinazioni verbali) Jednim nastavkom glagol moe da izrazi per odredbi: 1. Lice: prvo, drugo, tree 2. Broj : jednina , mnoina 3. Nain : a) indikativ, konjunktiv, kondicional, imperativ (odreeni glagolski nain) b) infinitiv, particip, gerundiv (neodreeni glagolski naini) 4. Vreme: 24

a) prezent, imperfekt, aorist, futur I (prosta vremena) b) perfekt, pretprolo sloeno vreme I, pretprolo sloeno vreme II, futur egzaktni (sloena vremena) 5. Glagolsko stanje: aktiv i pasiv. Aktiv se deli na : - direktno prelazne glagole - indirektno prelazne glagole - neprelazne glagole - i povratne Direktno prelazni glagoli (verbi transitivi diretti) su glagoli koji imaju direktan ili blii objekat u akuzativu ili u partitivnom genitivu. N. pr. Ho letto un libro interessante. Proitala sam interesantnu knjigu. Abbiamo comprato dei libri. Kupili smo (neke) knjige. Indirektno prelazni glagoli (verbi transitivi indiretti) su oni glagoli koji uvode dalji ili indirektni objekat: N.pr. Il treno passato per il ponte. Voz je preao preko mosta. (Il treno ha attraversato il ponte). (Voz je preao most). Hanno paura di lui. (Lo temono) Plae ga se.

Ci siamo imbattuti in lui. Naleteli smo na njega. (Sreli smo ga). (imbattersi sresti, naleteti na nekoga = incontrare qualcuno) Abbiamo incontrato lui. Sreli smo njega. Dalji objekat, po pravilu, moe da se zameni akuzativom. Neprelazni glagoli (verbi riflessivi) su oni glagoli iza kojih ne stoji objekat , kao i glagoli kretanja. N. pr. Giovanna arrivata poco fa. I prati verdeggiano. Partiamo tra due ore. Egli venuto ieri da me. Jovana je stigla malo pre. Livade se zelene. Polazimo za dva sata. On je doao jue kod mene.

Neki glagoli mogu da se upotrebljavaju i kao prelazni i kao neprelazni. N.pr. Abbiamo cantato una canzone - Pevali smo jednu pesmu Hanno cantato a orecchio Otpevali su po sluhu 25

Povratni glagoli (verbi riflessivi) su oni glagoli koji u infinitivu imaju povratnu zamenicu si ( u naem jeziku se). Postoje apsolutno povratni glagoli (riflessivi assoluti) koji se upotrebljavaju samo u povratnom obliku, ostali glagoli imaju uz redovan oblik (prelazni glagol) i mogunost povratne forme (gde subjekat izvrava radnju na sebi), s tim to se tada menja njihovo znaenje. Primer : (apsolutno povratni glagoli) accorgersi vergognarsi pentirsi - opaziti, primetiti neto - sramiti se - pokajati se

Primer : (povratni glagoli) Difendersi - braniti se Lavarsi - umivati se Alzarsi ustati Difendere - braniti Lavare prati Alzare - podii

U italijanskom postoje tri kategorije glagola tri konjugacije, koje se u infinitivu prepoznaju po glagolskim nastavcima . Tako je za prvu konjugaciju karakteristian nastavak -are Za drugu konjugaciju je nastavak -ere Za treu konjugaciju je nastavak - ire Shodno tome, da bismo dobili glagolsku osnovu, na koju se dodaju lini nastavci, za graenje raznih vremena, odbijemo karakteristine nastavke are, ere, ire. U italijanskom jeziku ima dosta nepravilnih oblika kao i izuzetaka, pa tako i u ovom sluaju ima odstupanja od pravila, u smislu da su neki glagoli u infinitivu, koji potiu direktno iz latinskog oblika, u saetoj formi, te da njihovi glagolski nastavci ne odgovaraju onoj konjugaciji kojoj nastavak pripada. Ti glagoli imaju glagolsku osnovu izvedenu iz latinskog oblika. U kategoriju nepravilnih glagola spadaju i pomoni glagoli essere (biti) i avere (imati), koji su izuzetno vani poto se koriste i za graenje sloenih vremena.

GLAGOLSKA VREMENA
PREZENT Sadanje vreme Ovo vreme se koristi za iskazivanje radnje u sadanjem vremenu i uglavnom se slae sa upotrebom u naem jeziku, ali moe da se koristi i za blisku budunost, to se u srpskom iskazuje futurom . N. Pr. Oggi parto per la Svizzera. Danas putujem za vajcarsku. Io lavoro in una libreria. Ja radim u knjiari. Che cosa facciamo stasera? ta emo da radimo veeras? Domani vado in viaggio. Sutra idem na put Sutra u ii na put. Gradi se tako to se na glagolsku osnovu dodaju lini nastavci. 26

Primeri: - are PARL-ARE Io parl-o Tu parl-i Lui/lei parl-a Noi parl-iamo Voi parl-ate Essi/loro parl-ano Prezent pomonih glagola

-ere VED-ERE ved-o ved-i ved-e ved-iamo ved-ete ved-ono ESSERE sono sei siamo siete sono

-ire PART-IRE part-o part-i part-e part-iamo part-ite part-ono AVERE ho hai ha abbiamo avete hanno

(Io) (tu) (lui,lei, esso,essa) (noi) (voi) (essi, esse, loro)

Lina zamenica ne mora da se koristi ispred glagolskog oblika, poto se po glagolskom nastavku razume koje lice je u pitanju, ali se koristi kada elimo neto da naglasimo. N. pr. Sono a casa. Kod kue sam. Io sono a casa, mamma e pap sono usciti. Ja sam kod kue, a mama i tata su izali. Avete un po' di tempo? Da li imate malo vremena ? Noi abbiamo fretta, ma essi possono restare. Mi urimo, ali oni mogu da ostanu. Kod povratnih glagola prezent se gradi na isti nain, s tim to se ispred glagolskog oblika nalaze nenaglaene line zamenice (koje odgovaraju naem se). U italijanskom samo se u infinitivu povratna zamenica si spaja sa glagolom na kraju (lavarsi, seders i, vestirsi) a kada se menja po licima tada se nalazi ispred glagolskog oblika. U naem jeziku se u svim licima koristi povratna zamenica se ja se umivam, ti se umiva .... oni se umivaju, dok se u italijanskom taj oblik menja po licima, a prevodi se u naem jeziku kao SE ( iako bi doslovno znailo me, te se, nas,vas, njih). Takoe, treba napomenuti da italijanski povratni glagoli ne odgovaraju uvek povratnim glagolima na srpskom (kao n.pr. sedersi = sesti). Primer: lavarsi (umivati se) sedersi (sesti) mi siedo ti siedi si siede ci sediamo vi sedete 27 vestirsi (oblaiti se) mi vesto ti vesti si veste ci vestiamo vi vestite

(Io) mi lavo (tu) ti lavi (lui,lei, esso,essa) si lava (noi) ci laviamo (voi) vi lavate

(essi, esse, loro) si lavano

si siedono

si vestono

Postoji takoe i kategorija glagola koji se zovu inkoativni (incoativi) koje karakterie umetak isc izmeu glagolske osnove i glagolskog nastavka, koji su uglavnom glagoli po treoj konjugaciji. Primeri - Prezent: Finire (zavriti), Capire (razumeti), Preferire (vie voleti, preferirati) Tradire (izdati), Ribadire (ponoviti, potvrditi) i drugi. Primer: io tu Lui/lei FINIRE, CAPIRE finisco , capisco noi fniamo, capiamo finisci, capisci voi finite, capite finisce, capisce essi/esse finiscono , capiscono

PRIMERI NEKIH NEPRAVILNIH GLAGOLA (PREZENT)

Fare ( od lat. facere) II konj. - initi, raditi

io faccio noi facciamo tu fai voi fate Lui/lei fa essi/esse fanno Po istoj analogiji menjaju se i glagoli izvedeni od FARE. . sopraffare - savladati . disfare razloiti, rasturiti . rifare ponovo uraditi, preraditi . soddisfare ispuniti, zadovoljiti Dare I konj. io tu Lui/lei dati (Prezent) do dai da noi diamo voi date essi/esse danno piti noi voi essi/esse rei, kazati noi voi essi/esse diciamo dite dicono 28 beviamo bevete bevono

Bere (od lat. bevere) II konj. io tu lui/lei bevo bevi beve

Dire (od lat. dicere) II konj. Io Tu lui/lei dico dici dice

Po istoj analogiji menjaju se i glagoli izvedeni od DIRE, ali se to ne odnosi na glagole TRADIRE izdati, izneveriti, ARDIRE smeti, koji spadaju u kategoriju inkoativnih glagola (tradisco, tradisci, tradisce ......., ardisco, ardisci, ardire ....) - predire predskazati - disdire otkazati - indire zakazati - ribadire - ponoviti, ponovo rei - contraddire suprotstaviti se Porre (od lat. ponere) II konj. staviti Io Tu Lui/lei pongo poni pone Noi Voi Essi/esse poniamo ponete pongono

Po istoj analogiji menjaju se i svi glagoli izvedeni od PORRE. . proporre predloiti . predisporre preraspodeliti, rasporediti . disporre - rasporediti . comporre - sastaviti, komponovati . sottoporre podneti (na uvid), pokazati . imporre nametnuti . deporre odloiti, deponovati . apporre poloiti, staviti . indisporre - oneraspoloiti . trasporre pomeriti, preneti, transponovati . supporre pretpostaviti . contrapporre suprotstaviti Condurre (conducere od ducere ) voditi Io conduco Tu conduci Lui/lei conduce Noi conduciamo Voi conducete Essi/esse conducono

Po istoj analogiji menjaju se i glagoli izvedeni od DUCERE (-DURRE). . dedurre izvesti ( zakljuak) . sedurre zavesti . tradurre prevesti . indurre navesti, nagovoriti, indukovati . addurre izneti, navesti . introdurre uvesti, upoznati . ridurre - smanjiti . riprodurre reprodukovati, preneti Trarre (trahere) izvlaiti, izvui Io traggo Tu trai Lui/lei trae Noi traiamo Voi traete Essi/esse traggono 29

Kao i drugi oblici izvedeni od latinskog glagola Trahere - trarre. . contrarre sklopiti . detrarre oduzeti . ritrarre naslikati . estrarre izvaditi, izvui . distrarre odvui panju . sottrarre oduzeti . astrarre abstrahovati . protrarre produiti, odugovlaiti Postoji i kategorija takozvanih modalnih ili nainskih glagola to su POTERE, VOLERE, DOVERE (moi, hteti ili eleti , morati) koji su nepravilni, iza kojih moe da stoji imenica kao objekat (osim kod potere i dovere) ili se koristi drugi glagol u infinitivu, kojim se objanjava radnja, poto ovi glagoli ne mogu samostalno da stoje u reenici jer njihovo znaenje nije odreeno. Glagol SAPERE (znati) ne spada u modalne glagole, ali se koristi na slian nain.

POTERE Io posso Tu puoi Lui/lei pu Noi possiamo Voi potete Essi/loro possono

VOLERE voglio vuoi vuole vogliamo volete vogliono

DOVERE devo devi deve dobbiamo dovete devono

SAPERE so sai sa sappiamo sapete sanno

Primeri: Io posso restare. Voi potete andare. Noi possiamo guidare la macchina. Ja mogu da ostanem. Vi moete da idete. Mi moemo da vozimo auto. Io voglio un caff. Lei vuole partire. Essi vogliono guardare la televisione. Ja hou (elim) kafu. Ona eli da krene (da otputuje). Oni ele da gledaju televiziju. Tu devi studiare. Voi dovete andare a casa. Esse devono presentarsi al concorso. Ti mora da ui. Vi morate da idete kui. One moraju da se pojave na konkursu. Io so linglese. Io so suonare. Ja znam engleski. Ja znam da sviram.

IMPERATIV
Vreme kojim se izraava neka naredba, elja ili neki podsticaj, a u negativnom obliku moe da oznaava i zabranu.

30

Gradi se od glagolske osnove + nastavaka po licima, s tim to ne postoji oblik za 1. lice jednine. Nastavci se razlikuju po konjugacijama (-are, -ere, -ire) PRIMERI: STUDIARE 1. Io ///// 2. (tu) studia ! 3. Lui/lei studi ! 1. (noi) studiamo ! 3. (voi) studiate ! 4. (loro) studino ! SCRIVERE //// scrivi ! scriva ! scriviamo! scrivete! scrivano! USCIRE ///// esci ! esca ! Usciamo ! Uscite ! Escano !

INKOATIVNI GLAGOLI SE PONAAJU SLINO KAO I U PREZENTU, POTO GLAGOLSKA OSNOVA UKLJUUJE I UMETAK -ISCPrimer: FINIRE 1. /// 2. (tu) finisci! 3. lui/lei finisca! 1. noi finiamo ! 2. voi finite ! 3. loro finiscano ! KADA SE RADI O ZABRANI, ISPRED GLAGOLSKOG OBLIKA STOJI NON, OSIM ZA DRUGO LICE JEDNINE GDE SE KORISTI NON + infinitiv. Primeri: Giorgio (tu) prendi una mela ! ore, (ti) uzmi jabuku! Giorgio (egli) prenda una mela ! Neka ore uzme jabuku! Maria (lei) porti il libro ! Neka Marija donese knjigu! Ragazzi (noi), prendiamo un caffe! Hajde da popijemo (mi) kafu! Ragazzi (voi) prendete un panino! Deco (vi) uzmite sendvi! Le ragazze (esse) prendano i dolci! Neka se devojke (one) poslue kolaima. Giorgio (tu) , NON PRENDERE i dolci ! ore, nemoj da uzima slatkie! (ZABRANA). Paolo (egli) non prenda i libri. Neka P. ne uzme knjige. Maria (lei) non scriva il compito. Neka M. (ona) ne pie zadatak. Ragazzi, (noi) non diciamo bugie ! (Hajde) da ne govorimo lai! Ragazzi (voi) non dite bugie! Deco, nemojte da govorite lai! I ragazzi (essi) non dicano bugie ! Neka oni ne govore lai. Za utivo obraanje koristi se tree lice jednine u enskom rodu: Lei signora, Lei signore 31

(Lei) Signora, venga, si accomodi ! Gospoo, doite, izvolite( raskomotite se)! Signore, prenda il caffe! Gospodine, uzmite kafu! Signora (Lei), non dica questo. Gospoo nemojte tako da govorite! Signore (Lei), non venga domani. Gospodine nemojte da doete sutra. U mnoini III lice: Signori (essi), vadano a casa! Gospodo , idite kui! Signore (esse), si siedano! Gospoe, sedite!

32