Plantas Útiles de Galicia

Plantas tiles
de Galicia
Beatriz Rodrguez Fernndez Cristina Gayo Cancelas Jess Manuel Rodrguez Casabiell
Edita: Consellera de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible Equipo de redaccin: Beatriz Rodrguez Fernndez Cristina Gayo Cancelas Jess Manuel Rodrguez Casabiell Fotografa: Jess Manuel Rodrguez Casabiell Direccin, apoio tcnico e coordinacin: Joaqun L. Buergo del Ro Salvador J. Garca Garca Manuel Daz Cano Supervisin lingstica: Mara Antonia Vega Prieto Deseo e impresin: Imprenta La Ibrica D. Legal: C 3943-2007 ISBN: 978:84:453:4522:1 Todos os dereitos reservados. Queda prohibida a reproducin, almacenaxe ou transmisin total ou parcial desta publicacin, xa fose mediante o uso de sistemas electrnicos, mecnicos, pticos, por fotocopia ou calquera outro, sen o consentimento explcito e por escrito dos titulares do Copyright.
Agradecementos
Agradecemos o apoio prestado na publicacin desta obra Direccin Xeral de Calidade e Avaliacin Ambiental da Consellera de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible.
Plantas tiles
de Galicia
ndice
Presentacin..................................................... Introducin...................................................... Partes dunha flor............................................... Especies...........................................................
Actinidia chinensis.............................. Achillea millefolium............................. Adenocarpus complicatus..................... Agave americana L.............................. Allium cepa....................................... Allium sativum................................... Anemone nemorosa............................. Apium graveolens. ............................... Arbutus unedo................................... Asplenium fontanum............................ Beta vulgaris. ..................................... Betula pendula................................... Buxus sempervirens. ............................ Calendula officinalis............................ Calystegia sepium L............................. Calluna vulgaris................................. Campanula patula............................... Capsella bursa-pastoris (L.) MEDIK........ Castanea sativa Miller.......................... Centaurea aspera................................ Citrus limon...................................... Citrus sinensis L................................. Convolvulus arvensis........................... Corylus maxima. ................................. Cucumis sativus.................................. Cucurbita pepo.................................. Chaenomeles speciosa..........................
11 13 17 21
22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74
Chamaemelum nobile........................... Chrysanthemum myconis...................... Daboecia polifolia............................... Daucus carota.................................... Digitalis purpurea............................... Echium plantagineum.......................... Erica umbellata.................................. Eucaliptus globulus............................. Ficus carica L.................................... Foeniculum vulgare............................. Fragaria vesca. ................................... Fumaria officinalis.............................. Galactites tormentosa. .......................... Genarium robertianum. ........................ Gladiolus segetum Ker. ......................... Globularia vulgaris. ............................. Hedera helix...................................... Hypericum perforatum. ........................ Ilex aquifolium................................... Iris germanica.................................... Jasminum mesnyi................................ Juncus sp.......................................... Lamium maculatum............................. Laurus nobilis.................................... Lavandula augustifolia Miller. ................ Linaria cymbalaria.............................. Linaria triornithophora........................ Lithodora prostrata............................. Lonicera peryclimenum........................ Lotus corniculatus. .............................. Lychnis dioica.................................... Malva sylvestris.................................. Menta rotundifolia.............................. Narcissus bulbocodium. ........................ Nerium oleander................................. Oenanthe crocata................................ Olea europea..................................... Origanum vulgare............................... Osmunda regalis................................. Pentaglottis sempervirens..................... Petroselinum sativum Hoffm. ................. Pinus sylvestris.................................. Pirus malus....................................... Plantago lanceolada. ............................ Portulaca oleracea.............................. Potentilla fruticosa.............................. Primula acaulis (V. Married Hib.)........... Prunus avium L.. ................................
76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 100 102 104 106 108 110 112 114 116 118 120 122 124 126 128 130 132 134 136 138 140 142 144 146 148 150 152 154 156 158 160 162 164 166 168 170
Plantas tiles
de Galicia
Prunus domestica............................... Prunus laurocerasus............................ Quercus petrea................................... Quercus robur L................................. Ranunculus peltatus............................ Raphanus raphanistrum....................... Rosmarinus officinalis.......................... Rubus fruticosus. ................................ Rumex pulcher................................... Ruscus aculeatus L.............................. Ruta graveolens L............................... Salix atrocinerea. ................................ Salvia officinalis................................. Sambucus nigra.................................. Sambucus racemosa. ............................ Sarothamnus scoparius........................ Sedum album..................................... Senecio jacobea.................................. Sonchus oleraceus............................... Sparganium erectum............................ Taraxacum officinale ........................... Trifolium repens................................. Ulex europaeus. .................................. Umbilicus pendulinus. .......................... Urtica dioica...................................... Vicia faba ......................................... Vinca minor L.................................... Vitis vinifera...................................... Zea mays..........................................
172 174 176 178 180 182 184 186 188 190 192 194 196 198 200 202 204 206 208 210 212 214 216 218 220 222 224 226 228
Principais maneiras de utilizar as plantas medicinais......... Receitas........................................................... Dicionario botnico............................................ Terminoloxa. .................................................... Bibliografa......................................................
231 235 241 267 273
Plantas tiles
de Galicia
Presentacin
As plantas, independentemente do seu porte, tamao e utilidade coecida (ornamental, alimentaria, mato, madeireira, etc.), teen un importante valor paisaxstico e xogan un destacado papel como indicadores da calidade ambiental e contriben a depurar o medio das emisins da actividade coti. Anda que certo que hai plantas cunha maior ou menor beleza e utilidade directa, non menos certo que todas, as que constiten un ecosistema, contriben a xerar o contorno e o mantemento da actividade biolxica. Os ecosistemas vexetais, en condicins naturais mantense e fortalcense, pero o home, coa intensificacin da produccin, a introduccin de plantas exticas e cultivos monovarietais que desprazan as autctonas, os lumes e a proliferacin das especies invasoras, poen en risco de extincin os endemismos, sendo preciso controlar estes factores para evitar a perda dos ecosistemas e a sa biodiversidade. Por iso todos os cidadns teen o deber de coecelas e xogar un papel activo no mantemento, conservacin e cultivo das plantas tiles, e contribur a mellorar, ou cando menos, a manter o patrimonio vexetal mediante tcnicas tradicionais de manexo e cultivo e evitar a difusin daqueloutras que poidan ter efectos negativos nos distintos ecosistemas. As plantas cumpren un importantsimo labor de bio-remediacin como sumidoiros de carbono; como filtros verdes, realizan a absorcin directa de contaminantes e microorganismos das augas residuais, a extraccin de metais e pesticidas dos solos e regulan o exceso de nutrientes e doutros produtos qumicos provenientes das operacins agrcolas e industriais que afectan a calidade das augas superficiais e subterrneas, o aire e o solo, e son o mellor rexenerador dos terreos degradados.
11
Estas caractersticas levan a favorecer as plantacins (rbores, arbustos, pastos, etc.) para reciclar nutrientes e desfeitos slidos, lquidos e gasosos e contribur rexeneracin do medio e da paisaxe. A parte do valor intrnseco das plantas e de ser un mtodo natural de descontaminacin cunhas vantaxes econmicas, sociais e ecolxicas importantes, teen, dende a antigidade, un valor no mantemento e recuperacin da sade dos homes e dos animais. Por iso queremos contribur, a travs desta gua de plantas tiles de Galicia, ao coecemento da flora e a sa preservacin a travs das diferentes utilidades que teen para a humanidade, dado que todas as descritas teen en comn, entre outras utilidades, a de ser beneficiosas para a Sade.
Manuel Vzquez Fernndez
Conselleiro de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible.
12
Plantas tiles
de Galicia
Introducin
Mis de 3000 anos antes de Cristo os Sumerios gravaban en taboas de arxila as propiedades curativas das plantas. Tradicionalmente as plantas vense consumindo en infusin e foron utilizadas como remedio de enfermidades e doenzas de persoas e animais por todas as civilizacins. No sculo I o botnico e mdico Dioscrides fixo un compendio dunhas 600 plantas que os seus discpulos ampliaron ata formar a obra Materia Mdica ou El Dioscrides, que serviu de texto a todos os mdicos durante mis de 1700 anos. Fxose unha traducin ao casteln no sculo XVI. A partir do sculo XVIII fronse substitundo as plantas por produtos qumicos extrados delas; as, en 1803 obtvose a morfina. A mediados do sculo XIX o alemn Hoffmann obtivo a aspirina da casca do salgueiro e en 1920 os franceses Pelletier e Caventou obtiveron a quinina. Actualmente subminstranse en farmacias medicamentos de plantas secas e pulverizadas, conxeladas mediante nitrxeno lquido a -190 graos centgrados (Crioconxeladas) para evitar a perda de vitaminas, enzimas e substancias voltiles. Estes medicamentos non dan lugar s alerxias e efectos secundarios que poden orixinar os produtos qumicos de sntese como os corticoides e frmacos antiinflamatorios. Un de cada catro medicamentos dispensados nas farmacias dos Estados Unidos de Amrica contn estratos de plantas ou principios activos delas. A OMS (Organizacin Mundial da Sade) a finais dos anos 1970 promoveu unha maior atencin medicina tradicional e en 1991 a 44 Asemblea Mundial da Sade adoptou a resolucin 4434 na que insta aos seus membros a promover o emprego de remedios tradicionais inocuos, eficaces e cientificamente vlidos. 13
Como todos sabemos, as plantas producen a maior parte do osxeno do Planeta, ademais de regular o hidrxeno, auga e carbono presentes na atmosfera; son claramente un indicador ambiental de primeira magnitude. Son herbas medicinais e aromticas as que se utilizan para preparados de uso domstico, medicamentos, cosmticos, bebidas, alimentos, etc., chegando a acadar actualmente un interese claramente vinculado conservacin de recursos, medicina holstica ou ao cultivo biolxico, entre outros. As propiedades curativas das herbas -de todos coecidas- vense empregando en diferentes campos como na fitoterapia (herbalismo), a beleza e a alimentacin natural. As plantas medicinais conteen un ou varios principios activos capaces de previr, aliviar ou mesmo curar enfermidades, como os alcaloides, vitaminas, antibiticos, aceites esenciais, etc. Das principais aplicacins que teen as plantas podemos destacar as seguintes: astrinxentes, analxsicas, antiespasmdicas, antiartrticas, anticatarrais, balsmicas, calmantes, carminativas, depurativas, dixestivas, diurticas, desinfectantes, estimulantes, expectorantes, purificadoras, tnicas e un longo etc.
As plantas medicinais en Galicia

Segundo me conta meu pai aos seus oitenta e cinco anos, nado na Caiza (Pontevedra), cando era novo, unha tal Manuela Fernndez, afeccionada fitoterapia tradicional, chegou ata o val de Barcala e as terras do Xallas para afondar no coecemento das plantas medicinais empregadas polas curandeiras. Eran moi famosas en toda Galicia a sabia de Vilaserio, parroquia de Bugallido (Negreira), que por certo lle curou dunha enfermidade muller de Don Toms, mdico da devandita localidade, e a sabia de Baias (Vimianzo), coas que Manuela Fernndez consultou en moitas ocasins e se especializou nos coecementos das propiedades curativas de moitas plantas. Algunhas das que lembra meu pai son as seguintes: A ruda (Ruta chalepensis e Ruta graveolens L.) moi txica e empregbase como abortiva. As follas de noxo (Scrophularia balbisii Hornem - Scrophularia auriculata e Scrophularia aqutica Auct). Medra a carn dos mananciais permanentes ou terreos hmidos. Utilzase contra as hemorroides e para a curacin de furnculos engadndolle graxa de porco. De a o nome de noxo polo pus que desprenden os furnculos antes da sa cicatrizacin. 14
Plantas tiles
de Galicia
A durmideira (Papaver somniferum L.). Xeralmente cultivbase coas cebolas pola fertilidade do solo. calmante, hipntica e analxsica. Dela extrese o opio. A figueira do demo (Datura stramonium L.). Os seus alcaloides son moi txicos e emprgase como antiasmtica e analxsica contra queimaduras e dores localizadas. A tabaqueira dos lameiros (Arnica montana L.). Chamada as en Galicia porque medra en prados moi hmidos con certa altitude sobre o nivel do mar. sase como antiinflamatoria en hematomas e reumatismo mediante uso externo. Por ser txica, o seu uso interno pode producir alucinacins. A lingua de ovella (Plantago lanceolata L. e Plantago major). Trtase da chantaxe e antidiarreica. sase tamn contra as afeccins respiratorias. En uso externo emprgase para a curacin de picaduras de insectos e de lceras. Meu pai anda utiliza o Plantago major en infusin para regular a tensin arterial cando as pastillas que lle recomenda o mdico non lle causan o efecto esperado. O sanguio (Frangula alnus Miller). As propiedades da sa casca son laxantes e purgantes. Tamn se chegou a utilizar esta casca cocida con leite para tratar a sarna. As varas desta planta non se podan usar para encirrar o gando vacn porque lles caa o pelo e as peles desvalorizbanse hora de vendelas cando se sacrificaba algunha res. O loureiro (Laurus nobilis). Facilita a dixestin e alivia as dores reumticas. Empregbase para escorrentar os tronos cos estalidos que producen as sas ramas verdes ao arder no lume da cocia. Tamn era tradicional o uso do caruncho (Claviceps purpurea). un ascomiceto parasito do centeo moi abundante en Galicia e utilizado para provocar contraccins do tero s parturientes. A camisa de cobra. Empregbase tanto para curar o mal de ollo coma para a expulsin de secundinas nas parturientes co caldo da pel de cobra.
A farmacia Rubira
Na vila de Negreira existe a farmacia Rubira, propiedade do farmacutico Don Jos Mara Fabeiro Mosquera, que data do ano 1885 e unha das mis antigas de Galicia. Esta farmacia ten na actualidade mis de cen frascos de cermica antiga co nome gravado de moitos medicamentos de plantas que se usaban para o tratamento das enfermidades. Figuran, entre outros, a beladona, o xaborandi, a raz de Colombo, o ans, a macela, o po de valeriana, as follas de sen, a raz de xanz e a raz de Polgona.
15
Moitos dos botes, ademais de ter as citadas gravacins no exterior, conteen realmente as plantas desecadas no seu interior malia o tempo transcorrido. Esta farmacia hoxe o fiel testemuo da tradicional fitoterapia do Val de Barcala. Algunhas das preparacins empregadas como purgantes a base de plantas desta farmacia eran as seguintes: Po de raz de xalapa: 80 partes Escamonea de Alepo: 20 partes Raz de turbit vexetal: 10 partes Alcohol 60: 960 partes Preprase en maceracin de 8 a 10 das. Para tomar 5,30 gramos diarios. Follas de sen: 20 gramos Auga fervendo: 120 gramos Ccese e engdese man e sulfato sdico a 15 gramos e po de xalapa 1 gramo. Para tomar das doses diarias. Esta gua de Plantas tiles de Galicia consta de 104 especies con variadas aplicacins medicinais e teraputicas de uso externo e interno para o tratamento de diferentes doenzas, sempre baixo prescricin mdica para non incorrer nunha mala administracin do produto e acentuar ou mesmo agravar a enfermidade.
16
Plantas tiles
de Galicia
Partes dunha flor
1. Cliz Formado por spalos e pode ser: Dialispalo Gamospalo 2. Corola Formada por ptalos e pode ser: Dialiptala Gamoptala 3. Androceo Aparato reprodutor masculino, est formado por estames. Composto por: Filamento: soporte flexible cuxa funcin a fixacin Antera: consta de das tecas, cada unha delas ten: - Epiderme - Capa mecnica - Conectivo - Dous sacos polnicos con clulas nais - Tapete - Face liberoleosa 17
4. Xineceo Verticilo feminino da flor. Est formado por varias follas carpelares e pode ser: Monocarpelar: formado dun s carpelo. Pluricarpelar: formado por dous ou mis carpelos. O xineceo est formado polo pistilo, e este sa vez por: Estilo Estigma Ovario A flor est formada por: 1. rganos de fixacin 2. Envolturas florais 3. rganos reprodutores 1. rganos de fixacin: 1.a) Pednculo 1.b) Receptculo 2. Envolturas florais ou rganos protectores : 2.a) Aclamdea 2.b) Haploclamdea 2.c) Diclamdea 2.d) Heteroclamdea 2.e) Homoclamdea 3. rganos reprodutores: A apertura da antera para deixar sar os grans de pole chmase dehiscencia da antera Os grans de pole frmanse a partir das clulas nais ou microsporas Os estames: se os estames estn libres clasifcanse en: Isostmono, se son todos iguais Didnamos, se forman dous grupos de dous Tetradnamos, se forman un grupo de catro e outro de dous E se estn soldados en: Monoadelfo, se forma un s grupo Diadelfo, se se forman dous grupos Poliadelfo, se se agrupan en tres ou mis Sinanterio, cando os estames estn soldados polas anteras A rexin onde se insiren os vulos denomnase placenta A disposicin das placentas no ovario chmase placentacin
18
Plantas tiles
de Galicia
Existen varios tipos de placentacin: Na parte superior do ovario apical Na parte inferior denomnase basal Se se atopa nas paredes do ovario parietal Cando se apoia no eixe central, conectado en ambos os dous extremos, axial. central, se o eixe s est conectado por un extremo ao ovario
Clasificacin das flores polo seu sexo: Bisexual ou hermafrodita Unisexual Monoica Dioicas
19
Plantas tiles
de Galicia
Especies
21
Actinidia chinensis
Nome vulgar: Kiwi Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:
Actinidia chinensis Actinaidaceae Actinidia Actinidia chinensis froito extico proveniente das abas do Himalaya. En Galicia cultvase en espaleira e en forma de parra. planta rubideira. De follas alternas, simples, longas, redondas e caducas, na sa parte superior presenta unha intensa cor verde escura e o envs mis claro, con tonalidades marrns e presenta lanuxes. O tamao da folla oscila entre 10 a 30 cm. As flores estn dispostas en inflorescencias cimosas. O froito unha baga elptica e est recuberto dunha pel con lanuxe. De tamao considerable, similar a un ovo, duns 80 g de peso aproximadamente. De cor marrn coa polpa verde esmeralda, con numerosas pebidas negras dispostas circularmente. laxante, saciante, antioxidante. Contn mis do dobre de vitamina C que unha laranxa. O kiwi achega protenas, vitamina E, ferro, calcio, fsforo, potasio e moita fibra. Son baixos en caloras e non conteen colesterol. consmese preferentemente como froita fresca. sen datos a pel do kiwi, nalgunhas persoas pode provocar alerxias. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Propiedades medicinais:
Uso interno: Uso externo: Toxicidade:
22
Plantas tiles
de Galicia
23
Achillea millefolium
Gal.: herba dos carpinteiros, herba do soldado, milfollas, herba da rula. Cast.: milenrama, flores mil, milhojas. Nome cientfico: Achillea millefolium Familia: Asteraceae Xnero: Achillea Especie: Achilea millefolium Hbitat: medra en prados non cultivados, beira de camios ou regatos, en lugares hmidos. Procedente de Eurasia, pouco abundante en Andaluca e o sur de Portugal. Caractersticas: as flores moi pequenas xntanse nos captulos con cinco lgulas, moi compactadas, que dAN a sensacin de ser unha nica flor. Esta planta mielcola distnguese das sas irms principalmente nas sas follas que chegan a medir ata 15 cm de longo e centmetro e medio de largo. As follas divdense en segmentos moi pronunciados que chegan ao nervio central da folla, sa vez estes segmentos volven dividirse. O talo ten pequenos pelos enmaraados, finos e delgados que dan a sensacin de veludo, nas follas tamn se aprecian, pero menos espesos. Propiedades medicinais: Pedanio Dioscrides (Mdico S. I d.c.) comenta: Es muy til aquesta hierba contra las efusiones de sangre, contra las llagas recientes, antiguas y efistoladas Uso interno: emprgase para combater a gastrite e aumentar o apetito. Uso externo: cicatrizante. En botica popular sanse as cabezas florais ou corimbos en infusin para lavar as feridas externamente. Toxicidade: consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Nome vulgar:
24
Plantas tiles
de Galicia
25
Adenocarpus complicatus
Nome vulgar: Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie:
Codeso Adenocarpus complicatus Leguminosae Adenocarpus Adenocarpus complicatus (L.) J. Gay; Adenocarpus anisochilus Boiss.; Adenocarpus lainzii Castrov. abunda en terreos silceos. Forma parte de matogueiras, ou doutros arbustos como do toxo e a silveira. En Galicia moi abundante. Florece dende abril-maio ata setembro. o arbusto pode acadar uns 3 metros de altura, as ramas estn estriadas lonxitudinalmente, son longas e flexibles, e cando son novas son prateadas e estn cubertas de pelo.
Hbitat:
Caractersticas:
Follas trifoliadas, pecolo case tan longo como o fololo, lanceoladas e algo ensanchadas no pice, acostuman pregarse sobre si mesmas. Polo envs estn cubertas de pelos, e pola face son peladas (sen pelos). Non son moi abundantes Flores numerosas en acios terminais, estn na axila dunha brctea caediza, pedicelos (pednculos) con duas bractolas caedizas. Cliz bilabiado, o superior mis curto c inferior e dividido en dous lbulos triangulares, non ten glndulas e est cuberto de pelos curtos e finos. Corola con forma de bolboreta amarela, que pode ser alaranxada. Ten 10 estames soldados.
Propiedades medicinais: Uso interno: Uso externo: Toxicidade:
sen datos. sen datos. sen datos Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
26
Plantas tiles
de Galicia
27
Agave americana L.
Nome vulgar:
Gal.: pita, Agave amarelo. Cast.: pita, Agave amarillo, cardn, acbara. Agave americana Agavaceae Agave Agave americana en terreos ridos, en xardns, moi resistente seca, s florece unha vez na sa vida, ao cabo duns 10 anos. Pode chegar a formar unha inflorescencia duns 9 metros de altura. planta perenne. As sas follas grandes, medran dende o chan, lanceoladas e carnosas, de cor branca azulada ou branca agrisada, enroladas a un talo central onde se van formando ata quedar separadas, ten espias no seu bordo de case 2 cm, agudas e finas. As follas rematan no pice nunha agulla fina duns 4 cm de lonxitude e de ata 1 cm de ancho. Florece unha soa vez na sa vida e morre tras esta floracin. utilzase para elaborar bebidas alcohlicas. O zume extrado do talo fermntase para producir unha bebida alcohlica chamada pulque. elaboracin de bebidas alcohlicas. vulneraria e cicatrizante. Aplcase en compresas sobre contusins e feridas da pel. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:
Caractersticas:
Uso interno: Uso externo:
Toxicidade:
28
Plantas tiles
de Galicia
29
Allium cepa
Nome vulgar: Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:
Gal.: cebola. Cast.: cebolla, ceba, tipula. Allium cepa Lilaceas Allium Allium cepa proveniente de Asia, en hortos como cultivo. Floracin xullo e agosto. planta vivaz, bulbosa, que pode acadar ata catro palmos de altura. O bulbo grande, redondeado ou deprimido, aparece cuberto dunha pelcula que pode ser branca ou de cor vio tinto. As follas son redondeadas, dun ton verde-azulado, e as flores dispense nun ramallete globuloso, en forma de umbela. Os froitos son diminutas cpsulas cheas de sementes finas e negras. diurtica, antiinflamatoria, hipoglucemiante, antisptica e reduce o nivel de colesterol. Hipotensoras, antihelmnticas, febrfugas e antirreumticas.
Caractersticas:
Contra a asma, a ascite, a hipertensin, a xaqueca, a reuma, a tuberculose, efecto antibitico e desinfectante. sase tamn en cosmtica.
Uso interno:
macerada con mel a cebola alivia activamente as afeccins das vas respiratorias altas. machucada serve como alivio contra as picaduras de insectos. Contra abscesos e furnculos, aplicada en cataplasma. a sa esencia lacrimxena. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso externo:
Toxicidade:
30
Plantas tiles
de Galicia
31
Allium sativum
Nome vulgar: Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat: Caractersticas:
Gal.: allo, allo branco. Cast.: ajo. Allium sativum Liliaceae Allium Allium sativum solos ben drenados, entre rico e medio. planta perenne de 20 a 80 cm de altura, bulbo composto de dentes e talo ergueito rematado nunha inflorescencia en umbela, con numerosos bulbios entre as flores. hipotensor, fluidificante do sangue, antibitico, antisptico, estimulante das defensas, vermfugo, tonificante, depurativo, desintoxicante, preventivo de tumores malignos (especialmente dos cancros dixestivos). Contn un aceite esencial e un composto sulfuroso, a alicina. Utilzase para tratar arrefriados e a tose, unha boa tnica dixestiva e contra a tensin alta. Reduce considerablemente a taxa de colesterol e outras graxas no sangue. Pode reducir formacin de trombos, polo cal til en patoloxas cardiovasculares. Serve para tratar dores de moas e odos. bebido, potente desinfectante intestinal en caso de trastornos dixestivos e contra a gripe. contra a picadura de insectos (usar con moderacin). pode provocar eccemas en caso de uso prolongado. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo: Toxicidade:
32
Plantas tiles
de Galicia
33
Anemone nemorosa
Nome vulgar:
Gal.: anmona, flor do vento, olor de zorro. Cast.: anmona. Anemone nemorosa Ranunculaceae Anemone Anemone nemorosa florece a comezos da primavera, normalmente no sotobosque. planta herbcea perenne de entre 4-16 cm de altura, anda que a planta non desenvolva o seu porte areo, no entanto vai estendendo baixo o terreo as sas races parecidas a rizomas. Os rizomas estndense axia contribundo sa rpida expansin nas condicins favorables do bosque. A flor ten un dimetro de 2 cm, de cinco a sete ptalos parecidos a segmentos, dunha intensa cor branca. Case sempre son brancas, pero poden ser rosadas, lilas ou azuis, e a mido teen unha tinguidura mis escura no envs dos ptalos. Non teen perfume e teen pouco nctar. velenosa para os humanos, non obstante pdese usar como unha medicina. sen datos. Txica. utilizar moderadamente en friccins locais contra o reumatismo (non custico). a anmona de bosque txica: 200 mg de anemonina son suficientes para provocar a morte dun animal de 10 kg. Consulte a un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Toxicidade:
34
Plantas tiles
de Galicia
35
Apium graveolens
Gal. / Cast.: Apio Apium graveolens Umbelferas Apium Apium graveolens aparece en lugares hmidos e pantanosos. planta de follas compostas, moi divididas e aromticas. As flores aparecen en umbelas e son de cor brancaverdosas. ten propiedades antibacterianas. Elimina o cido rico. Antirreumtica, eficaz contra a gota e a diabete. Para tratar o aparato circulatorio, colesterol, a hipertensin e evitar a aparicin de enfermidades cardiovasculares. gota, arritmias cardacas, colesterol, expectorante, estomacal. Vulnerario, para curar as frieiras; enxaugaduras bucais (adecuado para curar chagas na boca); gargarismos, para tratar a afona. evitar o consumo en cantidades elevadas e non administrar en tratamentos teraputicos, en persoas con lesins graves de ril ou vexiga. Abortiva. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
36
Plantas tiles
de Galicia
37
Arbutus unedo
Gal.: rbedo, albedro, erbedeiro. Cast.: madroo. Arbutus unedo Ericaceae Arbutus Arbutus unedo en xardns, bosques, abas e en terreos rochosos. arbusto de 4 ata 15 m de altura, o tronco curto coa casca agretada, copa redondeada, espesa e escura. Follas alternas, de 4-11 cm de lonxitude, serradas, con dentes avermellados no seu extremo. Face verde escuro e envs mis claro, co nervio central resaltado. Flores en panculas colgantes cos ptalos soldados formando unha soa peza urceolada, de cor branca verdosa, de ata 1 cm de lonxitude. Froitos globosos de 1,5-2 cm de dimetro, superficie granulosa, de cor amarela de novo e vermella intensa na madureza, con polpa comestible e numerosas sementes de pequeno tamao. diurtico. Os froitos aprovitanse para obter bebidas isotnicas. A casca utilzase en medicina natural como diurtico. sase para elaborar marmeladas e confeituras. sen datos froito comestible ( conveniente non tomar mis dun puado de rbedos ao da debido ao proceso de fermentacin que xa se pode iniciar na mesma rbore e que nos froitos maduros pode acadar certo grao alcohlico) Consulte a un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
38
Plantas tiles
de Galicia
39
Asplenium fontanum
Nome vulgar:
Gal.: fento das boticas, fento das rochas. Cast.: Culantrillo blanco menor. Asplenium fontanum Aspleniaceae Asplenium Asplenium fontanum entre gretas dos muros. En terreos rochosos. Florece entre marzo e novembro. fento pequeno, de pecolo castao na parte basal. A lmina de cor verde clara, co contorno lanceolado, de 2 a 3 veces dividida. Estes segmentos en que se divide estn lobulados e coa marxe dentada. Na parte do envs obsrvanse os soros dispostos preto do medio nervio. sase para tratar as afeccins das vas respiratorias e a tose. non se emprega moito debido sa escasa eficacia. sen datos. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
40
Plantas tiles
de Galicia
41
Beta vulgaris
Nome vulgar:
Gal.: remolacha, beterraba. Cast.: remolacha, acelga blanca, betarava. Beta vulgaris Chenopodiaceae Beta Beta vulgaris en terreos cultivados en rotacin. Sensible ao fro e humidade planta bianual. O rebento floral acada unha altura de 1,20 m, aproximadamente. As flores son ssiles e hermafroditas. O cliz de cor verdosa e est composto por 5 spalos e 5 ptalos. As sementes son moi pequenas e estn encerradas nun pequeno froito. As follas constiten a parte comestible e son grandes, de forma oval, tirando a acorazonada; ten un pecolo ancho e longo que se prolonga no limbo, de cor variable, segundo as variedades, entre verde escuro forte e verde claro. A variedade de mesa de races grosas, vermellas e carnosas, que se consomen cocidas; a cor dbese a dous pigmentos, a betacianina e a betaxantina, que resultan indixeribles, tinguen o bolo alimenticio e os excrementos desa cor. conteen importantes cantidades de vitamina C nas races, as follas son unha fonte excelente de vitamina A. Tamn contn cido flico e un alto contido de fibra soluble e insoluble. Como alimento en ensaladas. Dunha variedade de remolacha extrese o azucre despois de varios procesos. sase como colorante (E 162) vermello remolacha. planta comestible. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Uso interno:
42
Plantas tiles
de Galicia
43
Betula pendula
Gal.: bidueiro, bdalo, bido. Cast.: abedul. Betula pendula Betulaceae Betula Betula pendula nas beiras dos ros, parques e alamedas. rbore de grande porte, con ramas colgantes de cor parda, casca branca agretada na base do tronco. Follas de pecolo moi longo, ao principio pegaentas, con disposicin alterna nos ramos. diurtico e desinfectante. As follas son utilizadas para tratar enfermidades do aparato urinario e a reuma. preparado de tisanas renais para as vas urinarias, a vexiga e os clculos renais. para baos refrescantes e curar a reuma. Para tratamentos dermatolxicos. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
44
Plantas tiles
de Galicia
45
Buxus sempervirens
Gal.: buxo. Cast.: boj. Buxus sempervirens Buxaceae Buxus Buxus sempervirens en parque, xardns e zonas sombras. rbore de follas persistentes. De madeira moi compactada, dura e resistente. As ramas son de cor verde con follas ovadas opostas, co bordo liso e a epiderme plana e coricea. No inicio da primavera forman glomrulos de flores amarelas na axila das follas. O froito unha cpsula. contn alcaloides, aceites esenciais e taninos. Con efecto febrfugo en caso de hipertermia ou de inflamacin das vas biliares e urinarias. en infusin contra a inflamacin das vas urinarias e biliares, sempre baixo criterio mdico. preparado de compresas ou baos contra as dores reumticas, erupcins cutneas e a gota.
Uso interno:
Uso externo:
A madeira, dada a sa dureza e resistencia, utilzase para o talle de instrumentos musicais.

Toxicidade:
planta txica. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
46
Plantas tiles
de Galicia
47
Calendula officinalis
Nome vulgar:
Gal.: calndula, herba do podador. Cast.: calndula, maravilla. Calendula officinalis Compositae Calndula Calendula officinalis planta que medra de forma silvestre en viedos, prados e campos prximos a cultivos. Tamn moi frecuente atopala cultivada en xardns como especie ornamental. Florece de finais da primavera a principios do outono e, durante este perodo, collitanse as flores sempre que se amosen completamente abertas e vaia bo tempo. Logo, pense a secar as flores separadas sobre papeis ou reixas. planta pilosa e anual que mide entre 20 e 60 cm. Os seus talos son erectos e ramificados na parte superior. As sas follas son alternas e espatuladas e as flores presentan unha cor amarela ou alaranxada. antiinflamatoria, antisptica, astrinxente, cicatrizante, desintoxicante e emenagoga. aceite esencial, saponina, carotinoides, glucsidos, mucilaxes e principios amargos. pdese tomar en infusin para tratar diversos problemas como gastrite, colite, lceras, menstruacins dolorosas ou irregulares, infeccins fnxicas e afeccins cutneas como a acne ou as alerxias debido s sas altas propiedades desintoxicantes. podmola utilizar en forma de locin, compresas, crema ou aceite (elaborando preparados a partir dos ptalos); entre as sas propiedades destaca a de acelerar e facilitar a curacin e cicatrizacin de cortes, feridas, queimaduras, infeccins fnxicas, alerxias cutneas, chagas... non presenta efectos txicos. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Principios activos:
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
48
Plantas tiles
de Galicia
49
Calystegia sepium L.
Nome vulgar:
Gal.: correola maior, herba roqueira. Cast.: correhuela mayor, campailla mayor. Calystegia sepium Convolvulaceae Calystegia Calystegia sepium especie abundante entre a maleza das beiras dos ros e matogueiras hmidas. planta herbcea perenne de rizoma carnoso e rastreiro, con talos que chegan a acadar os 3 metros de lonxitude, angulosos e ramificados na sa parte superior. Follas de cor verde escura na cara superior, de forma oval-triangular. Con grandes flores illadas en forma de embude de cor branca, rosa ou azul. O froito unha cpsula globulosa. diurtica e febrfuga. Contn taninos, un glucsido, galapina e mucilaxes. Estas substancias estimulan o funcionamento dos msculos lisos e aumentan a secrecin biliar. en tisanas, accin catrtica e colagoga. sen datos. tomada en grandes doses produce efectos purgantes enerxticos. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
50
Plantas tiles
de Galicia
51
Calluna vulgaris
Cast..: queiroga comn, breixo, uz. Cast.: brezo, urce. Calluna vulgaris Ericceas Calluna Calluna vulgaris nas abas de montaas, abundante no Mediterrneo occidental. Florece a mediados primavera-principios do vern. arbusto anano, talos moi ramificados, de cor parda avermellada e de follas diminutas, de ata 2 mm. As flores son rosadas, acopadas, cos tpalos mis longos que os ptalos. antidiarrica, diurtica, til para combater infeccins urinarias con efecto sedante.
Caractersticas:
Chamado Ur polos antigos celtas, asocibase, xunto ao visgo, cor prpura e curacin e o desenvolvemento a nivel espiritual. Utilzase no solsticio de vern para aumentar o amor e a proteccin.
Uso interno:
diurtica, acta contra a inflamacin da vexiga. Tmase en infusin (50 gr/litro) sen datos. recomndase non utilizar o breixo durante perodos prolongados. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
52
Plantas tiles
de Galicia
53
Campanula patula
Nome vulgar:
Gal.: herba dos pitos, campaas, paxarios, bonetes. Cast.: farolillos. Campanula patula Campanulaceas Campanula Campanula patula en herbais, franxa de faiais e matogueiras, entre 1.200 e 1.800 m. Florece entre xuo-xullo. de 25 a 70 cm de altura, pelosa ou pelada, bastante hirsuta, perenne; talos delgados e erectos. As follas son ovais, obovadas, atenuadas en pecolo curto, dentadas, as superiores mis estreitas e sentadas. As flores son de cor azul violeta, s veces tamn brancas, de 20 a 30 mm de longo, erectas e acampanadas. astrinxente e vulneraria. sen datos Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Propiedades medicinais: Uso externo: Toxicidade:
54
Plantas tiles
de Galicia
55
Capsella bursa-pastoris (L.) MEDIK.

Nome vulgar:
Gal.: panqueixo, herba dos dentes, bolsa de pastor. Cast.: pan y queso, zurrn de pastor. Capsella bursa-pastoris Brassicaceae Capsella Capsella bursa-pastoris en hortos de todo tipo. Estendida por todo o mundo. planta anual ou bianual. Esta herbcea con non mis de 40 cm inconfundible ao ver os seus froitos, caracterstica definitoria dentro da familia. Os seus froitos en forma acorazanada lembran a forma dunha bolsa, de a o nome vulgar de bolsa de pastor. De flor mida, de apenas tres ou catro milmetros, dende finais do inverno e xa case todo o ano de cor branca, con pequenas lias avermelladas, as follas dispense en roseta basal xa en 1542 o doutor Andrea Mattioli da Siena recomenda a Capsella bursa-pastoris contra las hemorrgeas y prdidas cuantiosas de sangre. En Castela sbese da sa utilizacin polas mulleres para cortar hemorraxias producidas polo ciclo menstrual.
Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat: Caractersticas:
Segundo Dioscrides (s. I), entre outras cousas, o autor grego di: bebida que rompe os abscesos do interior. Provoca tamn os menstruos e destre os fetos.
Uso interno:
de gusto desagradable, tmase en infusin. Actualmente certas casas comerciais de medicina naturista utilzana como tratamento sintomtico das menorraxias e metrorraxias. utilzase para limpar feridas, erupcins cutneas e os eccemas debidos calor excesiva. a grandes doses, txica. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso externo:
Toxicidade:
56
Plantas tiles
de Galicia
57
Castanea sativa Miller

Nome vulgar:
Gal.: Castieiro, castaeiro, castiro. Cast.: castao, castao comn. Castanea sativa Fagceae Castanea Castanea sativa en bosques, en solos profundos, secos e non calcarios e clima hmido. rbore caducifolia, robusta, de grande porte, entre 20-30 metros de altura; o tronco pode chegar a medir 2 ou 3 metros de dimetro. Follas de entre 15-30 cm de longo e 4-10 de ancho, son oblongo-lanceoladas e dentadas.
Caractersticas:
As flores xorden a finais de xuo e cara ao outono, as femininas convrtense en espientas landras que conteen de 3 a 7 noces apardazadas.
expectorante. Antidiarreico. A casca e follas emprganse medicinalmente. As follas sanse para tratar inflamacins da boca e garganta e a codia e as pelas das castaas para curtir peles pola sa abundancia de taninos. o froito consmese asado, cocido ou cru. Para tratar a farinxite, vrquense 15 g de follas toradas nunha cunca e frvense. Dixase repousar 15 m. e tmanse 3 cuncas ao da. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Toxicidade:
58
Plantas tiles
de Galicia
59
Centaurea aspera
Cast.: travalera. Centaurea aspera Asteraceae Centaurea Centaurea aspera prados non cultivados. Abunda no Mediterrneo. familia das Compuestas. Planta vivaz e ramificada. Follas divididas en lbulos acuminados non espinulosos, coas follas superiores sen lobular. Captulos con flores de cor prpura flosculosas, as flores perifricas estn mis laxas que as internas. Brcteas do involucro cun apndice rematado en cinco pequenas espias, das cales a mis interna a de maior lonxitude. hipoglucemiante. en infusin. Reduce a cantidade de azucre en sangue. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Propiedades medicinais: Uso interno: Toxicidade:
60
Plantas tiles
de Galicia
61
Citrus limon
Gal.: limoeiro. Cast.: limonero. Citrus limon Rutaceae Citrus Citrus limon en xardns, hortas cultivadas. En zonas clidas. rbore pequena, de 2-6 m de altura, con numerosas ramas con espias duras e grosas. Follas unifoliadas de cor verde plida, de oblongas a elptico-ovadas, de 5-13 cm de lonxitude e 2-6 cm de anchura. Punta curta e obtusa. Marxe serrada-dentada. Pecolo curto e alado anchamente. Follas novas avermelladas. Flores solitarias ou en acios axilares, avermelladas en estado de botn. Ptalos brancos na parte superior e purpreos debaixo. Froito oblongo ou oval, mamilado cara aos extremos, de 7-12 cm de lonxitude, amarelo claro ou dourado. Casca mis ou menos grosa e punteada de glndulas. Zume agre e fragrante. contn propiedades antiulcricas, depurativas. Diurtico, anticancerxeno, til para deter as diarreas. elimina a acidez gstrica, axeitado en caso de insuficiencia heptica, calma a sede e quita a febre. til en caso de reumatismo, gota, artrite, artrose e colesterol. contra a halitose, xenxinvite e as caries. Contra os fungos das uas, grans, espias, manchas da pel, estras do embarazo, cicatrizante e antioxidante, emprgase contra as picaduras de insectos. o zume do limn resulta perigoso para os dentes porque ataca a placa dental. Contn aceites esenciais fototxicosirritantes que producen pstulas nos labios e dermatite naquelas partes do corpo que estiveron expostas ao seu zume. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
62
Plantas tiles
de Galicia
63
Citrus sinensis L.
Nome vulgar:
Gal.: laranxeira. Cast.: naranjo dulce, naranjo de la China. Citrus sinensis Rutaceae Citrus Citrus sinensis en solos frtiles, ben drenados, de tipo limo-areoso; necesita moita rega. rbore de 7-12 m de altura, coa copa redondeada. A sa casca de cor castaa, lisa. Ramas novas angulosas e espientas ou sen elas. Follas simples, oblongas, ovadas ou elpticas, de 5-15 cm de lonxitude e 2-10 cm de anchura. pice agudo e base redondeada ou obtusa. Marxe denticulada. Face verde lustroso e envs mate. Pecolo estreitamente alado. Flores solitarias ou en acios, con 4-5 ptalos brancos, glandulosos. Froito globoso ou oval de 6-10 cm de dimetro, coa casca pouco rugosa, de cor laranxa. Polpa sen vesculas oleosas. afrodisaca, carminativa, antifebrfuga e estomacal. utilzanse as follas en infusin para combater problemas nerviosos; as flores para combater espasmos estomacais e expulsar os gases. o aceite esencial utilzase como estimulante sexual, axuda a reducir o estrs e eliminar a tensin. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Propiedades medicinais: Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
64
Plantas tiles
de Galicia
65
Convolvulus arvensis
Gal.: correola, capelo. Cast.: Correhuela. Convolvulus arvensis Convolvulaceae Convolvulus Convolvulus arvensis Asia e Europa. Estndese por grandes superficies enredada s plantas, debiltaas, xa que lles fai a competencia pola luz, a auga e os nutrientes. planta perenne, herbcea, rastreira e rubideira que se desenvolve ata unha altura de 0,5 a 2,5 m. As follas distribense en espiral, son lineares con forma terminal de punta de frecha, duns 2 a 6 centmetros de longo, cun peciolo de 1 a 2,5 centmetros,. As flores teen forma de trompeta, cun dimetro de 1 a 2,5 centmetros, de cor branca ou rosa plida, con raias radiais rosadas levemente mis escuras. utilzase a raz. Purgante e laxante. Axuda a baixar a tensin e estimula a circulacin coronaria. en decoccin da raz. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Uso interno: Toxicidade:
66
Plantas tiles
de Galicia
67
Corylus maxima
Nome vulgar:
Gal.: abeleira, abeleira comn, abelaira europea. Cast.: avellano, avellano silvestre. Corylus maxima Betulaceae Corylus Corylus maxima. en terreos non alcalinos. En grupos ou illada. En mbitos urbanos, xardns. arbusto caducifolio duns 10 m de altura de casca agrisada. Ramas peloso-glandulosas. Follas redondeado-ovadas a anchamente obovadas. Base cordiforme. Marxe dobremente serrada ou s veces lobulada. Face verde escuro, glabra, con pelos nas nerviacins do envs. Flores en amentos. Os masculinos de 4 a 8 cm de lonxitude, amarelentos. Os femininos mis pequenos, ovoides. O froito a abel, rodeada por un involucro tubular, das veces mis longo c froito, con lbulos serrados irregulares e glandulosos. astrinxente, antipirtica e antiedematosa. Est especialmente indicada en varices, hemorroides, gripe e feridas. utilzanse en tisanas polas sas propiedades diurticas, tiles para o tratamento de varices e trastornos circulatorios. para tratar feridas. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Uso interno:
68
Plantas tiles
de Galicia
69
Cucumis sativus
Gal.: cogombro. Cast.: pepino. Cucumis sativus Cucurbitaceas Cucumis Cucumis sativus en terreos ben drenados e hortas cultivadas. planta herbcea anual. Ten grandes follas verdes formando un dosel sobre os froitos, que nacen de brotes laterais nas axilas destas. De talos grosos e espientos, estn divididos en ns dos que nace un gabin e unha folla. O seu froito, o cogombro, unha hortaliza de pel verde mis ou menos escura ou mesmo amarelenta, con forma cilndrica e alongada duns 30 cm. O interior unha polpa branca e acuosa con pequenas sementes aplanadas repartidas ao longo do corpo do froito. diurtico, utilzase contra a gota e o reumatismo. as sementes tmanse en infusin, son diurticas. as toradas do cogombro aplicadas sobre os ollos fan desaparecer as bolsas e as patas de galo. Cortado en toradas e aplicado sobre a pel, contra as queimaduras producidas polo sol. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Propiedades medicinais: Uso interno: Uso externo:
Toxicidade:
70
Plantas tiles
de Galicia
71
Cucurbita pepo
Nome vulgar:
Gal.: Cabacia. Cast.: calabacn, calabazas de verano, zapatillo. Cucurbita pepo Cucurbitaceae Cucurbita Cucurbita pepo en solos de textura franca, profundos e ben drenados. planta herbcea anual cuxo froito se emprega como alimento. Planta rastreira que pode chegar aos 10 m de lonxitude, de talos acanalados e aspecto spero e sarmentoso, follas pubescentes, lobuladas e acorazonadas. Flores grandes, amarelas, unisexuais. Froitos oblongos de casca lisa e dura, de cor cambiante. fonte de betacarotenos e vitamina C. Baixa en caloras se se prepara fervida, pero alta se se frite. cocida ou como produto fresco en ensaladas, por un baixo achegue calorfico. emoliente, elimina as manchas da pel, grans, espias e pencas. Favorece a cicatrizacin das queimaduras. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
72
Plantas tiles
de Galicia
73
Chaenomeles speciosa
Nome vulgar:
Gal.: marmeleiro do Xapn. Cast.: membrillero del Japn. Chaenomeles speciosa Rosaceae. Chaenomeles Chaenomeles speciosa vive en calquera tipo de solo de xardn, anda que prefire os medianamente frtiles e ben drenados. Formando sebes ou pegado s paredes. arbusto de folla caduca, de floracin temper, de 1-3 m de altura, con porte erecto e con ramas espientas. Follas alternas simples, acuminadas e brillantes na cara superior. Flores solitarias de cor vermella carmes, en cuxo interior se separan os estames de cor amarela intensa; existen variedades desta especie con flores de cor rosa, branca, vermella escarlata. En outono aparecen os froitos, de cor amarelenta. o marmeleiro sempre se considerou unha froita fonte de sade e con propiedades medicinais. Utilzase para tratar a artrite. Os froitos utilzanse para facer marmeladas e doces. comn na medicina chinesa para o tratamento dos edemas das pernas. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
74
Plantas tiles
de Galicia
75
Chamaemelum nobile
Nome vulgar:
Gal.: macela galega, camomila comn ou romana. Cast.: manzanilla. Chamaemelum nobile Asteraceae Chamaemelum Chamaemelum nobile (L.) AII. en solos ben drenados e con moito sol; resistente s xeadas, seca e escaseza de nutrientes. herba perenne, de talo procumbente de ata 30 cm de longo, suavemente pubescente. Forma matas densas. Presenta follas ssiles, alternas, bi ou tripinnatilobuladas, finamente divididas, cos fololos lineares. Os floros radiais son uns 20 mis ou menos, coa lgula branca; mentres que os do disco son numerosos, hermafroditas, coa corola amarela, as puntas das anteras ovadas e o extremo do estilo trunco. A cabeza floral non adoita superar 1 cm de dimetro. Os froitos son aquenios cilndricos, de 1 mm de dimetro, aproximadamente, os radiais algo maiores. A planta capaz de autopolinizarse. o talo tenro e as sumidades floridas sanse secos ou frescos en infusin. Considrase dixestiva, carminativa, sedante, tnica, vasodilatadora e antiespasmdica. en infusin. a infusin das flores sase para incrementar a cor dourada do pelo, sobre todo en nenos. Tamn o seu aceite se utiliza en aromaterapia. Se se alrxico pode provocar dermatite e anafilaxe. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Toxicidade:
76
Plantas tiles
de Galicia
77
Chrysanthemum myconis
Nome vulgar:
Gal.: pampillo/pampullo, cravo de defunto, ollo do boi. Cast.. margarita del maz. Chrysanthemum myconis Asteraceae Chrysanthemum Chrysanthemum myconis en terreos baldos, pradeiras, hortas e beiras de camios. Prefire solos modificados, ben drenados e soleados. Floracin de febreiro a agosto. planta perenne, erecta, pouco ramificada, de 30-50 cm de altura (pode acadar ata un metro), con diversas canles formadas a partir de curtos rizomas. En grego, crisantemo significa flor de ouro. Planta cultivada hai mis de 2500 anos en China. Era o distintivo oficial do exrcito e unha exclusividade da nobreza. Levado polos budistas a Xapn. Pola sa semellanza co sol nacente acabou sendo o smbolo do pas, ao trono do emperador chmaselle Trono de Crisantemo. sen datos. ornamental consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Propiedades medicinais: Uso: Toxicidade:
78
Plantas tiles
de Galicia
79
Daboecia polifolia
Gal.: queiruga. Cast.: brezo de Vizcaya. Daboecia polifolia Ericaceae Daboecia Daboecia polifolia atpase en breixeirais, en bosques claros e terreos rochosos cidos. ten ata 70 cm de altura. As follas son alternas, algo coriceas, de ata 14 x 7 mm, lanceoladas ou elipsoideas, de face verde escuro e envs esbrancuxado. Acios floxos, con 3-12 flores colgantes de cor prpura-avermellada, con lbulos curtos santes. Con oito estames. sen datos. Consulte a un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Propiedades medicinais: Toxicidade:
80
Plantas tiles
de Galicia
81
Daucus carota
Gal.: cenoria, cenoura. Cast.: zanahoria, forrajera. Daucus carota Apiaceae Daucus Daucus carota en hortas e terreos ben drenados. Como cultivo. planta bienal. Cunha raz vexetal, tipicamente alaranxada, cunha textura leosa. A parte comestible un tubrculo. O rebento florecente mide preto de 1 metro de alto, con ramalletes de flores brancas contn nutrientes esenciais para o corpo como o cido flico, vitamina K e calcio. Antidiarreica, remineralizante, diurtica, alcalinizante do sangue, suavizante da pel, carminativa, emenagoga, calma as dores de estmago e o exceso de acidez. como alimento en cru, enteiras, cortadas ou reladas para suavizar a pel, a cenoria cocida e machucada aplcase en cataplasma. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Toxicidade:
82
Plantas tiles
de Galicia
83
Digitalis purpurea
Gal.: estraloque, dedaleira, sanxon, croque. Cast.: digital, calzones de zorra ou cartucho. Digitalis purpurea Plantaginaceae Digitalis Digitalis purpurea adoita vivir en terraplns, lindes de bosques ou entre penas en zonas montaosas.
medra en dous anos; no primeiro, tras xerminar, produce unicamente unha roseta de follas basais, ovais, dentadas e de longo pecolo, mentres que durante o segundo ano desenvolve un talo longo de 0,5 a 3 m cuberto de follas ssiles e rugosas. As follas son dentadas, simples e alternas, co envs finamente texturado, son mis pequenas cara ao cume do talo. As flores formando acios colgantes terminais, son tubulares, de 4 a 5 cm de longo, con ptalos de cor que vai dende o amarelo plido ata o rosa intenso polo exterior e prpura no interior da corola. Florecen de finais de maio a setembro no hemisferio norte, dando lugar logo a unha cpsula. A polinizacin realzana as abellas. As sementes esparxense polo vento.
regula as arritmias cardacas e para enlentecer as pulsacins do ventrculo na fibrilacin ventricular. en preparados farmacuticos a forma mis segura e mellor tolerada de aplicar o estraloque. A infusin realzase cun gramo de po (de follas secas) en 100 ml de auga quente sen chegar a ferver ( importante non superar esta dose, mximo cinco das). en compresas, cunha ou das follas por litro de auga, aplcase sobre a zona da pel afectada (lceras e chagas cutneas). Cicatrizante. a toxicidade o resultado dunha sobredosificacin de estraloque e produce unha visin amarela e a aparicin de visin de halos e bradicardia en casos extremos. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso externo:
Toxicidade:
84
Plantas tiles
de Galicia
85
Echium plantagineum
Nome vulgar:
Gal.: soaxe, borraxa brava, borraxn. Cast.:viborera, taragontia, buglosa, hierba de las vboras. Echium plantagineum Boraginaceae Echium Echium plantagineum zonas chairas de toda Europa, ao longo de camios e terras baldas. Floracin de febreiro a xullo. anual ou bienal. Planta herbcea de ata 7 dm de altura, con talos ramificados. Toda a planta se acha cuberta densamente dun indumento de pelos rxidos que dan planta un tacto microspero.
Caractersticas:
As follas son lanceoladas, salvo as da roseta basal que son oblongas. Forma unha inflorescencia erecta. As flores son de cor azul-violeta intensa cos ptalos soldados en case toda a sa lonxitude. As flores soamente teen pelos sobre os nervios.
Propiedades medicinais: Uso externo:
en cosmtica. Para curar furnculos. en cosmtica, eficaz emoliente para peles delicadas e arrubiadas. Cataplasma de flores frescas para curar furnculos e ueiros contn un alcaloide bastante txico chamado equiina, parecido ao curare que usan os indios sudamericanos para envelenar as frechas.
Toxicidade:
Describronse mortes de vacas por pastar e inxerir grandes cantidades. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
86
Plantas tiles
de Galicia
87
Erica umbellata
Nome vulgar:
Gal.: queiroga de umbela. Cast.: brezo de umbelas, brezo enano, quirola. Erica umbellata Ericaceae Erica Erica umbellata en solos cidos e por degradacin dos bosques chega a formar breixeiras. Floracin de febreiro a xuo arbusto sempre verde, de pouco talle, follas pequenas e lineares, reunidas en verticilos de tres, coa marxe enrolada cara a fra. Flores xuntas en grupos terminais a xeito de umbelas, con 4 spalos pequenos e 4 ptalos dunha cor rosa intensa, soldados en forma de camp estreitada no bordo e cos estames sobresando. Froito seco tipo cpsula que se abre por 4 valvas. o mel de Erica est recomendado para combater as enfermidades do corazn, ril, reumatismo, anemia, neurastenia, inapetencia e desmineralizacin. pdese tomar en infusin ou tintura como depurativa do sangue, diurtica e para tratar as infeccins urinarias, aclarando a cor dos ourios e devolvndolle o seu olor habitual (cistite, inflamacins da vexiga, clculos renais); tamn apta para tratar a reuma e a gota. podmola usar en forma de compresas ou baos para tratar os eccemas. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza. Pode producir dores gstricas se se exceden as doses.
Caractersticas:
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
88
Plantas tiles
de Galicia
89
Eucaliptus globulus
Gal./Casteln: eucalipto, eucalipto branco, eucalipto azul. Eucaliptus globulus Mirtceas Eucaplitus Eucaplitus globulus en bosques, moi estendido. Especie moi agresiva co medio porque transforma ecosistemas grazas sa capacidade de secar a terra. rbore perenne duns 60 metros de altura. De talo erecto con casca de cor gris azulada. Follas lanceoladas de ata 30 cm de lonxitude pecioladas. Con nervio central moi marcado de cor verde escura, brillante, de textura dura. Flores reunidas en umbelas de tres, con moitos estames e sen ptalos. O froito unha cpsula leosa con catro celas, con numerosas sementes. bronquite, gripe, dor de garganta, asma, farinxite, catarros, febre, sinusite e rinite. en gargarismo contra o mal alento (halitose). contra as feridas, aftas bucais, herpes, acne, artrite reumatoide e dor muscular. pode provocar diarreas, nuseas e vmitos. En aplicacin externa pode provocar dermatite. Non utilizar en lactantes nin en mulleres embarazadas. O aceite esencial sen dilur velenoso, unha culleria de aceite puro pode provocar alteracins do ritmo cardaco, convulsins e paradas cardiorrespiratoria. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Toxicidade:
90
Plantas tiles
de Galicia
91
Ficus carica L.
Gal.: figueira. Cast.: higuera. Ficus carica Morceas Ficus Ficus carica en lugares rochosos secos e clidos. rbore perenne de ata 4 metros de altura mis ancha que alta. De talos lisos coa casca de cor gris. Follas alternas palmatolobuladas de tacto spero pola face e pubescentes polo envs. Flores en forma de pera que mis tarde se converten en froito, que primeiro de cor verde e mis tarde vlvese amarelo ou de cor negra-violcea ao madurar. laxante, reumatismo, bronquite e arrefriados. utilzase para tratar o estrinximento, as como problemas bucais e enfermidades reumticas. para quitar as verrugas. Para quitar engurras e peles colgantes. Media. Exteriormente: o ltex pode ser irritante para a pel. O contacto coa planta pode producir fotosensibilidade que aparece formando ampolas. Interiormente pode provocar irritacin do aparato dixestivo, diarrea e vmitos. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso externo:
Toxicidade:
92
Plantas tiles
de Galicia
93
Foeniculum vulgare
Gal.: fincho, fiollo. Cast.: hinojo. Foeniculum vulgare Umbelferas Foeniculum Foeniculum vulgare terreos baldos, abas secas, especialmente en solo calcario. planta aromtica e de sabor parecido ao do ans, talos ramificados, finamente acanalados con raz carnosa. As follas de aspecto plumoso estan divididas varias veces. Umbelas de ata 14 cm de ancho, con 4-26 radios, desiguais e non recargadas. Flores de cor amarela, de longos pecolos. O froito aquenio oval de poucos mm de tamao. Floracin dende xuo ata setembro. problemas gstricos, en xeral. En infusin de follas ou sementes. en xarope feito co zume da planta fresca torada e espremida mesturado con mel bo para a tose. As races, as follas e os froitos utilzanse para aliviar a bronquite. diurtico. A sa infusin til para lavados de ollos cando estn conxestionados. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
94
Plantas tiles
de Galicia
95
Fragaria vesca
Nome vulgar:
Gal.: amorodo, amoroteira, moroteira. Cast.: fresa silvestre. Fragaria vesca Rosceas Fragaria Fragaria vesca nas beiras de camios hmidos e xunto s sebes. planta perenne, cunha roseta basal de onde saen as follas e os talos florais. As flores teen cinco ptalos brancos, cinco spalos e numerosos estames. Da roseta basal xorden outro tipo de talos rastreiros de onde nacen outras plantas. O froito un engrosamento do receptculo floral, sendo os puntios que hai sobre el os autnticos froitos. diurtica, antirreumtica, antiinflamatoria, astrinxente, mineralizante e anticancerxena. o froito est recomendado en rximenes dietticos. As follas consmense como verdura. as follas machucadas e aplicadas sobre a pel son un bo remedio contra as engurras. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
96
Plantas tiles
de Galicia
97
Fumaria officinalis
Gal.: fumaria, herba dona, herba do fogo. Cast.: fumaria, zapaticos. Nome cientfico: Fumaria officinalis Familia: Papaverceas Xnero: Fumaria Especie: Fumaria officinalis Hbitat: en terreos cultivados, solos secos, sobre todo na rea mediterrnea. Floracin de mediados do inverno a mediados da primavera. Caractersticas: anual. Planta de talos dbiles, follas alternas e divididas, moi lobuladas. As flores son rosas e tubulares, teen 4 ptalos estreitos, os superiores cun esporn, e agrpanse en acios en forma de espiga. Propiedades medicinais: regula a funcin heptica, diurtico e laxante. Emprgase en certas afeccins cardiovasculares e do sistema nervioso. Uso interno: tmase en forma de infusin, tintura ou zume e emprgase para resolver problemas cutneos (acne, urticaria, psorase ou eccemas) e tratar problemas biliares e regular as funcins hepticas, contra o estrinximento, dores de cabeza... Tamn se pode inxerir como tnico en perodos de debilidade xeral ou anemias. Debido sa propiedade depurativa, o seu uso est moi recomendado en problemas renais e da vexiga. Uso externo: elabrase unha cataplasma coa planta fresca e machucada ou seca (fervida nun saquio durante un minuto), e colcase en forma de compresa sobre a parte afectada. Tamn se pode fregar o seu zume. Deste xeito, poderemos tratar certos problemas cutneos ou as afeccins do coiro cabeludo en adultos e nenos acabados de nacer. Toxicidade: consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza. Anda que non unha planta txica, non se debe exceder ou aumentar as doses recomendadas xa que os seus alcaloides poden resultar perigosos. Durante un tratamento prolongado pode diminur a presin sangunea. Non usar mis de 20 das seguidos.
Nome vulgar:
98
Plantas tiles
de Galicia
99
Galactites tormentosa
Nome vulgar:
Gal.: cardota, galactites. Cast.: cardota, calcida blanca, cardo. Galactites tormentosa Compostas Galactites Galactites tormentosa anual ou bienal. Beiravas e pastos, zona mediterrnea e SO de Europa. Floracin de febreiro a xullo. planta de talo rxido e cuberto dun feltro branco. Follas con face lisa e envs afeltrado, divididas en segmentos espientos. A inflorescencia est formada por varios captulos aplanados, con brcteas que se estreitan e forman espias, cor rosa forte ou violeta e forma estrelada. A flor non spera ao tacto, senn suave e plumosa. sen datos. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
100
Plantas tiles
de Galicia
101
Genarium robertianum
Nome vulgar:
Gal.: herba de San Roberto, herba da agulla. Cast.: hierba de San Roberto. Genarium robertianum Geraniaceae Genarium Genarium robertianum florece en abril. En lugares sombros e hmidos. Entre as rochas, nos barrancos e ao p das penas. planta herbcea anual ou bienal, dotada dun talo peludo, ramificado, no cal se insiren follas alternas; as sas flores elvanse en parellas grazas presenza de longos pednculos. Desprende un desagradable olor cando se estrulla calquera parte da planta. diurtica forte, astrinxente moderado. Cicatrizante emprgase en decoccin e infusin, facendo gargarismos para a dor e inflamacin de garganta, aftas, lceras bucais e enxivas mancadas. Tamn apta para tratar afeccins intestinais, lceras, diarreas, menstruacins abundantes, hemorroides, clculos renais e contusins. O zume fresco pdese usar para deter hemorraxias e a tintura para fortalecer as enxivas. para a curacin de chagas e lceras, aplcanse directamente as follas frescas, lavadas e machucadas. Vndase con gasas e renvanse as follas 2 veces ao da. importante proverse duns guantes xa que o zume da planta pode producir ampolas. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Uso externo:
Toxicidade:
Debido ao seu alto contido en taninos evitar tomar doses altas continuadas porque poden ocasionar trastornos estomacais. Non utilizar a esencia en doses elevadas xa que pode causar trastornos nerviosos e reaccins alrxicas.
102
Plantas tiles
de Galicia
103
Gladiolus segetum Ker

Nome vulgar:
Gal.: gladolo, herba estoque, gladolo de campo, cristas de galo, espadana das searas. Cast.: gladolo. Gladiolus segetum Iridiceas Gladiolus Gladiolus segetum nas beiras de camios e estradas, preto de zonas de cultivo. Floracin entre marzo e xuo. planta robusta de 4 a 10 dm, perianto sub-bilabiado, flores purpreas ou rosadas; anteras un pouco maiores cs filetes; folIas alongadas en forma de espada e un pouco curvas. sen datos. ornamental consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
104
Plantas tiles
de Galicia
105
Globularia vulgaris
Nome vulgar:
Gal.: globularia maior. Cast.: escorciana, sen falso, globularia mayor. Globularia vulgaris Globulariaceas. Globularia Globularia vulgaris sobre solos pedregosos secos e soleados. Floracin entre marzo e setembro. planta herbcea de algo mis de 5 a 30 cm de altura, algo leosa na base, o que a diferencia das sas conxneres, totalmente leosas. Follas obovadas, as da roseta basal atenuadas nun longo pecolo, mentres que as dos talos, pola contra, son ssiles. Ten captulos solitarios e esfricos de flores cor azul viva. purgante, facilita o baleirado da vescula biliar, sudorfica e estimulante. en infusin. a doses altas pode provocar diarreas e vmitos. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
106
Plantas tiles
de Galicia
107
Hedera helix
Gal.: hedra, hedreira. Cast.: hiedra. Hedera helix Araliaceas Hedera Hedera helix en lugares pedregosos, paredes e muros. planta rubideira que pode acadar ata 50 metros de altura. De talo leoso e follas palmeadas de cor verde escura. Os froitos son unhas bagas globulosas de cor negra e aromticas. cicatrizante e analxsica. como antitusxena e emenagoga (desencadeante da menstruacin). Non recomendada dada a sa toxicidade. en compresas sobre a pel. Como bao relaxante e analxsico (as follas). os froitos son moi txicos. As follas poden desencadear reaccins alrxicas. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso externo:
Toxicidade:
108
Plantas tiles
de Galicia
109
Hypericum perforatum
Gal.: abeloura, hiprico, herba de San Xon. Cast.: hiprico. Hypericum perforatum Hipericaceae Hypericum Hypericum perforatum en beiras de camios, matogueiras, abas secas, prados, barrancos ou entulleiras. Florece ao final da primavera e podmola atopar ata finais do vern. Adoita estar en plena floracin a finais de xuo, en San Xon (de a o seu nome). Desta planta recollitase as partes areas (flores e follas) e pense a secar; tamn se poden utilizar frescas para elaborar o aceite de hiprico. planta que mide entre 20 cm e 1 m. Pose un talo ergueito e moi ramificado na parte superior. As follas son opostas, ovadas ou lineares e moteadas. As flores son dunha cor amarela intensa, teen 5 ptalos e numerosos estames; se se apertan entre os dedos ou se machucan vlvense dunha cor vermella sangue debido hipericina. astrinxente, antidepresiva, antiinflamatoria, analxsica, sedante e vulneraria. aceites esenciais, resinas, flavonoides, rutina e hipericina. en infusin (1 ou 2 cullerias da planta por cunca, de 3 a 4 veces ao da) para tratar trastornos nerviosos, depresins, insomnio, ansiedade, problemas tensionais ou hormonais (menopausa), eneurese... aplcase principalmente en forma de aceite para curar feridas, contusins ou aliviar cambras e dores reumticas; serve tamn para curar calquera tipo de queimaduras.
Caractersticas:
Propiedades medicinais: Principios activos: Uso interno:
Uso externo:
Tamn a podemos usar en forma de tintura (desinfectante).
110
Plantas tiles
de Galicia
Toxicidade:
desaconsllase o seu uso durante o embarazo e, en caso de depresins ou trastornos nerviosos severos, se se estn a tomar medicamentos receitados baixo prescricin mdica (antidepresivos, ansiolticos).
O uso prolongado desta planta pode producir fotosensibilidade luz solar. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza. 111
Ilex aquifolium
Gal.: acivro. Cast.: acebo, agrifolio, cardn, cardonera, aquifolio. Ilex aquifolium Aquifoliaceae Ilex Ilex aquifolium en ambientes hmidos e umbros, crase no interior dos bosques ou nas abas de avesedo, cavorcos e desfiladeiros de montaa. Floracin de agosto a setembro. rbore duns 5 ou 8 metros de altura, con tronco recto, porte piramidal, que se ramifica dende a base. Casca lisa de cor verdosa e a partir do segundo ano trnase gris escura. As sas follas son persistentes, simples, pecioladas, alternas, con forma ovada cun bordo espiento nos exemplares novos e nas ramas mis baixas nos adultos, carecendo de espias as follas das ramas superiores. Primeiro de cor verde moi brillante pola face e verde amarelento mate polo envs, totalmente peladas e moi rxidas e coriceas. Flores de cor amarelenta. Os exemplares femininos producen un froito carnoso, dunha cor vermella brillante ou amarela viva. en medicina popular empregouse para o tratamento das afeccins reumticas, gota, inapetencia, estrinximento, diarrea, febre, gripe e bronquite crnica. decoccin ou infusin de follas secas para arrefriados, febre e gripe. dentro da medicina homeoptica emprgase a tintura para febres e clicos. precaucin cos froitos xa que poden provocar a morte. As bagas son purgantes e provocan o vmito, pero pode producir gastroenterite de carcter grave e s veces mortal. As bagas do acivro son moi txicas. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
112
Plantas tiles
de Galicia
113
Iris germanica
Gal./Cast.: lirio Iris germanica Iridaceas Iris Iris germanica cultivado en toda Europa. planta vivaz de talo erecto de 40 a 80 cm de altura. Flores rechamantes de cor morada. Rizoma rastreiro e groso. o rizoma purgante, expectorante, antitusxeno, diurtico. en decoccin de 5 a 20 gramos de po de rizoma seco nun litro de auga fervida durante 10 min. (2 ou 3 cuncas diarias). polo seu aroma emprgase en perfumara e cosmtica . consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
114
Plantas tiles
de Galicia
115
Jasminum mesnyi
Nome vulgar:
Gal.: xasmn amarelo, xasmn de primavera, xasmn prmula. Cast.: jazmn. Jasminum mesnyi Oleaceae Jasminum Jasminum mesnyi sobre muros e sebes. Florece dende final do inverno, toda a primavera e ata chegar o vern. arbusto de ramas arqueadas, de porte desordenado, con talos leosos e cor verde. Perennifolio ou caducifolio dependendo do clima. De follas alternas, trifoliadas, elpticas ou alongadas. As flores son de cor amarela semidobres, duns 3 cm e moi abundantes. O froito esfrico, de 6-10 mm, negro con paredes carnosas. sen datos. ornamental. Para cubrir muros. Para formar sebes. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
116
Plantas tiles
de Galicia
117
Juncus sp
Gal.: xunco. Cast.: junco. Juncus sp. Juncaceae Juncus Juncus sp. medra en solos hmidos, en ribeiras de ros e pantanos. Florece de primavera a vern. planta que chega a medir preto de 1,5 metros. As sas follas son verdes, rectilneas, brandas e bastante longas. As flores son pequenas e dunha cor apardazada. Os froitos teen forma ovada e son marrns. sen datos. emprgase en cestara para facer teitumes e sebes naturais. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Propiedades medicinais: Uso:
Toxicidade:
118
Plantas tiles
de Galicia
119
Lamium maculatum
Gal.: chuchamel, ortiga morta. Cast.: ortiga ftida. Lamium maculatum Lamiaceae Lamium Lamium maculatum en solos hmidos e frtiles frecuentados polo gando, entre 800 e 2.000 m. Floracin de abril a setembro. altura de 10 a 70 cm, perenne. Talos cadrados. Follas dentadas, opostas e mis ou menos acorazonadas na base. Flores prpura rosadas, duns 3 cm, co tubo recurvado, os lbulos do labio inferior provistos dun dente e o labio superior enteiro. antigamente as follas empregronse como alimento. Tamn se utiliza nalgunhas afeccins respiratorias e para o tratamento das alteracins menstruais dolorosas. en infusin. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
120
Plantas tiles
de Galicia
121
Laurus nobilis
Nome vulgar:
Gal: loureiro comn, loureiro bendito. Cast.: laurel, laurel comn, loreda. Laurus nobilis Laurceas Laurus Laurus nobilis en bosques poboados de carballos e en solos hmidos, anda que tamn se cultiva como especie ornamental. En vern, recollense as follas; en outono, os froitos (bagas) unha vez maduros. Estas partes conteen valiosos aceites voltiles que se utilizan para elaborar o aceite de loureiro ou pomadas. rbore perenne e sempre verde que pode chegar a medir ata 15 metros de altura e vivir 100 anos. O seu tronco, de cor agrisada, ten a casca lisa. As follas son duras, aromticas, lanceoladas e dunha cor verde escura brillante. Florece en primavera e as sas flores son dunha cor esbrancuxada. O froito unha baga, que ao madurar vlvese de cor negra. Os loureiros masculinos non dan froito. antiinflamatorio, antirreumtico, levemente diurtico, tonificante estomacal, carminativo (facilita a eliminacin de gases) ou antisptico. anda que se pode tomar de cando en vez en infusin, ou como condimento culinario, xa que axuda a favorecer a dixestin e a estimular o apetito ante a inapetencia, o seu uso principal externo. o aceite, extrado das sas follas ou froitos, utilzase para tratar problemas circulatorios, doenzas cutneas, citica, fatiga ou reumatismo.
Caractersticas:
Uso interno:
Uso externo:
En pomada, para abrandar lceras e para dar masaxes ante dores musculares, luxacins, contusins ou lumbalxias. O uso do aceite esencial, obtido dos froitos (manteiga de loureiro) como parasiticida, emprgase sobre todo en veterinaria. 122
Plantas tiles
de Galicia
Toxicidade:
en doses altas provoca nuseas, vmitos e irritacin da mucosa gstrica. Pode producir dermatite de contacto. En caso de gastrite e lcera desaconsllase o seu uso. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza. 123
Lavandula augustifolia Miller

Gal./Cast.: lavanda Lavandula augustifolia Labiadas Lavandula Lavandula augustifolia en terreos secos e soleados. subarbusto de base leosa, de entre 15 e 60 cm de altura, follas de cor verde agrisada. Estreitas e alongadas. Flores de cor azul dispostas en espiga terminal. Sedante do sistema nervioso central. Dixestiva, antirreumtica e antiinflamatoria. Cicatrizante e balsmica. En infusin de flores e follas, 40 gramos por litro de auga. En extracto fludo, 3 ou 5 gotas tres veces diarias. en esencia, para feridas e lceras; en lavados e compresas sobre o pescozo, costas e xeonllos. Como locin e friccin. en uso interno dbese usar con precaucin, en doses altas provoca nerviosismo e mesmo convulsins. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
124
Plantas tiles
de Galicia
125
Linaria cymbalaria
Gal./Cast.: cimbalaria Linaria cymbalaria Escrofulariceas Linaria Linaria cymbalaria en muros e rochas, en lugares sombros e hmidos. Floracin en primavera e outono. planta herbcea anual. De flores pequenas na base e dunha cor lila violcea. O froito unha cpsula redonda, enchida de pequensimas sementes de forma ovoide, escuras e de superficie moi desigual. antiescorbtica, tnica e diurtica. en infusin, unha cunca despois das comidas. elabora grande cantidade de glucsidos, moi txicos se se empregan de forma caseira, sen consentimento do mdico. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Propiedades medicinais: Uso interno: Toxicidade:
126
Plantas tiles
de Galicia
127
Linaria triornithophora
Cast.: pajaritos Linaria triornithophora Scrophulariaceae Linaria Linaria triornithophora beira de camios, entre matogueiras e lugares sombros, en bosques de solo cido. planta perenne que pode chegar a acadar 1 metro de altura, erecta. As follas dispense en verticilos. De flores grandes e vistosas de ata 5 cm de longo, de cor rosa-violcea, agrupadas en inflorescencias de 3 ou 4 flores. Cliz de 5 spalos lanceolados e a corola de 5 ptalos soldados formando un tubo de cor amarela na sa garganta cun esporn de 2,5 cm. O froito un capsula de cor marrn escura. txica. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
128
Plantas tiles
de Galicia
129
Lithodora prostrata
Nome vulgar:
Gal.: herba das sete sangras, herba das doas. Cast.: flor de las siete sangras, sanguinaria. Lithodora prostrata Boraginaceae Lithodora Lithodora prostrata en terreos incultos. Florece entre febreiro e xuo. arbusto de tamao pequeno, de talos erectos ascendentes e decumbentes, setoso-hspidos. Con follas alternas, sentadas, linear-lanceoladas. As flores son de cor azul intensa, en inflorescencias cimosas, brcteas superando o cliz, hermafroditas, actinomorfas, pentmeras. Cliz dividido case ata a base. Corola infundibuliforme. hipotensora, hipocolesteremiante, hemosttica, antisptica e anticatarral. Indicada en problemas de hipertensin moderada, gripe, catarros, feridas e ulceracins drmicas. en infusion de follas, hipotensora, baixa a tensin arterial e rebaixa o colesterol no sangue. en va tpica, para lavados. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
130
Plantas tiles
de Galicia
131
Lonicera peryclimenum
Nome vulgar:
Gal.: cabrifollo, bigorda, herba salgueira. Cast.: madreselva. Lonicera peryclimenum Caprifoliaceae Lonicera Lonicera peryclimenum en muros e enreixados, en bosques hmidos e sombros. A carn de cursos de auga. Florece de maio a outubro planta rubideira caducifolia. Os talos e as follas poden ser pubescentes-glandulosos. As flores dispense en grupos de 7 a 13, moi aromticas e pedunculadas. Froito carnoso de 1 cm, avermellado e ovoideo. os froitos vermellos e as follas son medicinais e con efectos purgantes e emticos. en infusin de follas, purgante. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
132
Plantas tiles
de Galicia
133
Lotus corniculatus
Nome vulgar:
Gal.: loto dos prados, cornichn. Cast.: loto de los prados, cuernecillo. Lotus corniculatus Leguminosae Lotus Lotus corniculatus anda que esta planta prefire os solos hmidos, prados verdes e lugares herbceos, tamn se pode atopar en zonas non tan idneas, como beiras de camios e mis secas; nestes lugares atopmolo cuberta de lanuxe.
Recollitanse as flores dende finais de primavera ata comezos do outono, e scanse esparexidas sobre papeis nun lugar aireado e sombro.
Caractersticas:
planta leguminosa, perenne, herbcea, con varios talos areos ben ramificados. Os talos acadan unha lonxitude entre 50 e 95 cm. As follas estn compostas de cinco fololos. As inflorescencias son umbelas simples, compostas de 4 a 8 flores de cor amarela unidas por pedicelos curtos a pednculos axilares longos. As flores novas poden presentar estras vermello-alaranxadas. O cliz est composto de 5 spalos unidos. A corola ten 5 ptalos que varan na forma e funcin. febrfuga, hipoglicrnica e vermfuga. Propiedades sedantes e antiespasmdicas. Tnico cardaco. flavonoides, substancias cianoxticas, taninos. pode usarse en infusin ante trastornos do sono (insomnio), ansiedade, depresins, taquicardias... emprgase para curar chagas ou feridas polas sas propiedades vulnerarias. Tamn como inflamatorio. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Principios activos: Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
134
Plantas tiles
de Galicia
135
Lychnis dioica
Nome vulgar:
Gal.: cabacia, compaeiro blanco, grifo. Lychnis dioica Caryophyllaceae Lychnis Lychnis dioica comn sobre os noiros, beira dos camios, nas runas e a mido tamn nos campos. Florece dende maio ata setembro. planta de 30 a 80 centmetros. As flores son individuais, varn ou femia, pero soamente hai un sexo en cada planta e son polinizadas por insectos. As flores do Lychnis dioica exhalan, pola noite, un perfume delicado. sen datos. Descoecidas empregbase a raz como substituto do xabn para lavar a roupa consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Cast.: borbonesa, doble campen, jabonera blanca.

Caractersticas:
Propiedades medicinais: Uso:
Toxicidade:
136
Plantas tiles
de Galicia
137
Malva sylvestris
Malva Malva sylvestris Malvaceae Malva sylvestris L. en pradeiras, pastos, na beira dos bosques e nos claros. planta herbcea, de bianual a perenne, raz fusiforme, cun talo ascendente e con lanuxe. Follas palmatilobuladas e alternas. Flores de cor rosa con ptalos netamente listados de violeta. emprgase no tratamento das vas respiratorias superiores, do estmago, dos intestinos e como laxante. as partes mucilaxinosas facilitan a cicatrizacin de feridas internas, lesins das mucosas e lceras de estmago. preparacin de baos e apsitos contra as lceras e erupcins cutneas. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
138
Plantas tiles
de Galicia
139
Menta rotundifolia
Nome vulgar:
Gal.: mentraste. Cast. mentastro, menta del burro, hierbabuena de burro. Menta rotundifolia Labiadas Menta Menta rotundifolia nas beiras de leiras e ros e arredor das casas. planta herbcea, perenne, con pelos longos, moi entrecruzados, pegaentos. De 0,3 a 1,5 m de alto. O talo simple ou ramificado, erecto ou reclinado no chan coas puntas ascendentes.
De follas opostas, ssiles ovado-triangulares a case circulares, de ata 6 cm de longo; pice obtuso, con dentes na marxe, base acorazonada, superficie rugosa, con pelos longos, suaves e entrecruzados na cara inferior.
contra a flatulencia, ten actividade antibacterial e febrfugo. Pdese utilizar para repeler insectos e roedores.
Planta armatica que proporciona un olor moi agradable.

Uso interno:
estomacal, heptica e carminativa. Prevn a aparicin de cataratas. Aumenta a suor e baixa a febre. Combate o mal alento (halitose). Afrodisiaca. emprgase como calmante para dores reumticas. en grandes cantidades os seus aceites esenciais poden causar abortos. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
140
Plantas tiles
de Galicia
141
Narcissus bulbocodium
Gal.: narciso. Cast.: narciso de trompetillas, lilipa. Narcissus bulbocodium Liliaceae Narcissus Narcissus bulbocodium nace en terreos rochosos, prados e lugares elevados (como outeiros ou montaas), anda que prefire os solos frtiles, hmidos e ben drenados. Florece en primavera e, anda que as sas partes usadas sexan as flores e o bulbo, recomndase non recollleitala. herba vivaz, cun pequeno bulbo subterrneo. As follas de forma linear e menos de 2 mm de anchura. O talo sen follas aproximadamente igual de longo cs follas e est rematado por unha flor solitaria protexida por unha brctea membranosa. A flor de cor amarela moi plida, como o limn. Os tpalos son 6 e teen forma linear. Os estames, en nmero de 6, teen os seus filamentos arqueados e de lonxitude desigual. O ovario nfero e ao madurar entre abril e xuo d lugar a unha cpsula verdosa en forma de pera, con seccin transversal case redondeada. emtica (vmitiva), antitusiva e antiespasmdica. alcaloides (narcisina), gliucsidos, saponinas e aceites esenciais. a inxestin desta parte pode provocar vmitos. A infusin de flores combate a tose e a asma. pode provocar somnolencia se se ulen as flores. Tamn pode calmar a tose (polo seu efecto antiespasmdico). consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Propiedades medicinais: Principios activos: Uso interno: Uso externo: Toxicidade:
Esta planta contn un alcaloide (a narcisina) que se atopa en doses baixas nas flores, pero en cantidades moi elevadas no bulbo. A toxicidade desta substancia pode paralizar o sistema nervioso. Recomndase non recolleitar por ser unha planta txica.
142
Plantas tiles
de Galicia
143
Nerium oleander
Gal.: loendro, adelfa. Cast.: adelfa. Nerium oleander Apolynaceae Nerium Nerium oleander A carn de ros, barrancos, frecuentemente cultivada como ornamental. arbusto de ata 5 metros de alto, ramificado dende a base, con ltex branco. Follas lanceoladas de 10 a 20 cm, opostas en vertilceos de 3 flores hermafroditas, pentameras, en ramalletes terminais. Corola de 5 cm de dimetro, infundiliforme, con ptalos rosados ou esbrancuxados. Cliz con lbulos lineares lanceolados. Froito con cpsula alongada. velenoso. En medicina empregouse como insecticida. Contn aceites esenciais, xolinerina e oleandrina, un glucxido cardiotnico, diurtico, vermfugo e purgante. Dada a sa alta toxicidade dbese administrar sempre baixo control mdico. moi txico, produce vmitos, dilatacin da pupila, diarrea e arritmias cardacas e respiratorias. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Toxicidade:
144
Plantas tiles
de Galicia
145
Oenanthe crocata
Gal.: p de boi. Cast.: nabo del diablo. Oenanthe crocata Oenanthe Oenanthe crocata podemos atopar esta planta en solos hmidos, prados e lugares preto dos ros. Florece en vern e aconsllase absterse de recolleitala polas sas altas concentracins txicas. planta perenne que chega a medir ata 1 m de altura. As sas races conteen un lquido amarelo. O seu talo robusto e as follas presentan unha forma triangular. As flores son de cor branca ou rosada e medran no pice da planta en umbelas. Cada unha delas consta de 15 a 30 radios. O seu froito cilindrco e redondeado. narctico. En homeopata, para epilepsia produce un hidrocarburo txico, a oenantotoxina. Planta moi velenosa debido ao seu alto contido en oenantotoxina, substancia que provoca accidentes mortais nos nenos e graves intoxicacins no gando. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
146
Plantas tiles
de Galicia
147
Olea europea
Gal.: oliveira. Cast.: olivo, aceituno. Olea europea Oleceas Olea Olea europea crase silvestre, de forma illada ou formando oliveiras nas terras baixas. Floracin en maio. rbore de tronco groso, irregular e retorto a medida que se vai facendo mis groso. As follas son elpticas, enteiras, estreitas e puntiagudas, verdes e lustrosas pola face e esbrancuxadas polo envs. As flores de cor branca e pequeno tamao dispense en ramos axilares. O cliz minsculo e a corola dunha soa peza. diurtica, hipocolesterolemiante, laxante, con propiedades antihipertensivas, moi til en farmacia para preparar numerosos medicamentos. bebido un bo laxante. emoliente en aplicacin tpica. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
148
Plantas tiles
de Galicia
149
Origanum vulgare
Gal.: ourego. Cast.: organo. Origanum vulgare Labiadas Origanum Origanum vulgare como cultivo en hortas. Floracin xuo. planta pilosa, con follas opostas, ovadas, de cor verde clara e talos ergueitos e ramificados, a mido avermellados e leosos. Flores rosas, ou brancas, apertadas, formando panculas, con longas brcteas de cor prpura e numerosos estames santes. Despide un olor fragrante moi caracterstico. antiespasmdico. Estomacal e dixestivo. Alivia os sntomas do arrefriado e a asma. en infusin, emprgase para aliviar as regras dolorosas e a tose. Condimento ideal para pratos elaborados con salsa de tomate, como a pasta e as pizas. Combina ben con tomate, ovos e queixo. en forma de linimento, aplcase de forma externa en casos de citica, artrite, reumatismo e outras afeccins das articulacins. unha planta sen contraindicacins e sen efectos secundarios.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
150
Plantas tiles
de Galicia
151
Osmunda regalis
Nome vulgar:
Gal.: dentabrn. Cast.: helecho real, helecho florido, helecho acutico. Osmunda regalis Osmundaceae. Osmunda Osmunda regalis medra en zonas hmidas, bosques frescos, solos silceos, e bastante frecuente atopalo nas ribeiras dos ros.
Recollitase en outono. Segundo a medicina popular, as sas partes mis utilizadas son os rizomas; os cales unha vez extrados do solo, lvanse para quitarlles a terra e pense a secar axia.
Caractersticas:
planta herbcea, rizomatosa. Rizoma erecto. Follas de ata 250 cm de altura dispostas en densos penachos. Pnnulas oblongas, curtamente pecioladas de base truncada. Follas frtiles cos esporanxios agrupados na sa parte terminal sobre unha serie de pinnas reducidas raque. Parte frtil de cor castaa. diurtico, remineralizante e astrinxente. taninos, aceite esencial, principios amargos e substancias antihelmnticas, ademais de abundantes sales minerais. en forma de infusin, emprgase contra o raquitismo utilizando o po do rizoma. aplcase o po a feridas, chagas e hernias. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Propiedades medicinais: Principios activos:
Uso interno:
Non se lle coecen grandes propiedades medicinais. Desaconsllase o uso desta planta con fins teraputicos. Usar baixo control mdico para evitar a intoxicacin por doses altas, que pode provocar vmitos e diarreas. 152
Plantas tiles
de Galicia
153
Pentaglottis sempervirens
Nome vulgar:
Gal.: lingua de boi, herba do fgado. Cast.: miel de avispa, buglosa, lenguaza, algamuza, chupamieles, raz de fuego. Pentaglottis sempervirens Boraginaceae Pentaglottis Pentaglottis sempervirens anda que prefire os solos hmidos, podemos ver esta planta en varios lugares: beiras de camios, entulleiras, viedos, bosques frondosos. Florece a mediados de primavera e podmola atopar ata finais do vern.
Desta planta recollitanse as follas e flores ao principio da floracin, e logo scanse. A partir das sas races pdese obter unha tinguidura vermella. Considrase como unha planta rara ou en perigo de extincin.
Caractersticas:
planta perenne cuberta de pelos esbrancuxados, mide entre 30 e 90 cm. Aparece primeiro en forma de roseta con follas lanceoladas. Mis tarde, xermola da base un talo erecto e robusto do que saen varias ramificacins. Presenta abundantes follas pilosas de cor verde. As flores son azuis e agrpanse en ramalletes unilaterais que se enroscan no seu extremo. O froito aovado e dun ton agrisado. expectorante, tnica, diurtica e sudorfica. mucilaxes taninos, sales de potasio, alcaloides. emprgase para tratar problemas catarrais, bronquite, tose. As flores en infusin utilzanse con fins sudorficos. As sas follas son aptas para ensaladas (debido ao seu alto contido en vitamina C). facilita a cicatrizacin das feridas. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Desaconsllase o seu uso de forma prolongada.
154
Plantas tiles
de Galicia
155
Petroselinum sativum Hoffm

Gal.: perexil. Cast.: perejil. Petroselinum sativum Umbelferas Petroselinum Petroselinum sativum cultivado en case todo o mundo. planta herbcea bianual de 15 a 80 cm de altura, de talo estriado e flores de cor amarela ou verdosa. diurtico, emenagogo, vasodilatador e tonificante. Os froitos sanse para as dismenorreas. en infusin de follas, races ou froitos. Como zume da planta fresca. as follas frescas machadas aplcanse na zona afectada en cataplasma (picaduras de insectos) consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
156
Plantas tiles
de Galicia
157
Pinus sylvestris
Gal.: pieiro silvestre, pieiro rubio. Cast.: pino albar. Pinus sylvestris Pinaceae Pinus Pinus sylvestris en bosques. En solos ben drenados, hmidos e profundos este pieiro pode chegar a uns 30 metros de altura por uns 5 metros de circunferencia. A copa de forma cnica, primeiro; para mis tarde, de adulto, pasar a ser irregular, ancha e deprimida. Follas simples, agrupadas de das en das, aciculares, rxidas, punzantes e curtas, de 4 a 8 cm de lonxitude, de seccin semicircular, redondeadas no dorso e ao final dentadas. As flores teen forma oblonga, de cor castaa, apfise poco sante, desprovisto de umbo espiento, pequenas, de 5 a 8 cm de longo, reunidas de 2 a 3, caedizas, xa que apenas maduran. Os pins, que son as sementes, son diminutos, dotados dunha . contn trementina, aceite esencial, catecol, flavonoides, vitamina C, bencenos, derivados fenlicos e glcidos. Ten propiedades diurticas, balsmicas, antispticas e expectorantes. A trementina expectorante, balsmica e antisptica. a esencia de pieiro emprgase en preparacins pectorais e bronquiais. Pdense tomar inhalacins de aceite de follas de pieiro, dilundo 20 gotas nunha cunca de auga fervendo. para tratar dores traumticas e reumticas. O aceite de pieiro utilzase na auga do bao para relaxar e revitalizar. a trementina txica se se excede a dose, por va interna. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
158
Plantas tiles
de Galicia
159
Pirus malus
Gal.: maceira, macira. Cast.: Manzano. Pirus malus Rosceas Pirus Pirus malus prefire climas fros, moi estendido por todo o mundo. rbore de talle medio, de flores brancas e froitos carnosos. antidiarreica, laxante, depurativa e diurtica. Hipolipemiante, tonificante, febrfuga e tonificante. mazs cras ou fervidas. En zume. En decoccin da casca como tonificante, febrgufo e astrinxente. En decoccin das follas e flores como diurtico. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Toxicidade:
160
Plantas tiles
de Galicia
161
Plantago lanceolada
Nome vulgar:
Gal.: chantaxe, chantaxe lanceolada, lingua de ovella, correola, orella de cabra. Cast.: Llantn menor, plantago, llantn lanceolado, llantn de 5 nervios. Plantago lanceolada Plantaginceas Plantago Plantago lanceolada podmola atopar en prados, beiras de camios, solos hmidos e terreos cultivados.
O perodo de colleita idneo no vern e antes da floracin. Principalmente collitanse as follas tenras anda que toda a planta pose propiedades medicinais (raz, sementes).
Caractersticas:
planta perenne de entre 20 e 50 cm de altura. As follas dispense nunha roseta basal, son paralelinervias e presentan unha forma linear-lanceolada e duns 20 cm de longo. De flores pequenas, de cor marrn claro, que forman espigas cilndricas sobre longos pednculos acanalados mis altos cs follas. antibitico, astrinxente, antiinflamatoria, cicatrizante, depurativa e balsmica. mucilaxes, glucsidos (aucubina), cido silcico, vitamina C, pectina, taninos, minerais e azucres. trastornos renais, en infusin ou decoccin como depurativo. Especialmente indicada en afeccins respiratorias e pulmonares xa que favorece a expectoracin e alivia as mucosas inflamadas; tamn ten propiedades antitusxenas (zume fresco da planta). Dores estomacais (calmante dixestivo), diarreas, hemorroides... en pomada, para as hemorroides ou cortes.
Uso externo:
Preprase en infusins para enxaugaduras bucais, problemas oculares, acne. Aplcanse cataplasmas con follas frescas machucadas ou maceradas sobre feridas ou chagas (picaduras, lceras). Excelente planta con propiedades vulnerarias (favorece a curacin e cicatrizacin de feridas). 162
Plantas tiles
de Galicia
Toxicidade:
planta apta para uso medicinal e non presenta efectos secundarios relevantes. 163
Portulaca oleracea
Nome vulgar:
Gal.: verdoaga, beldroa. Cast.: verdolaga, colchn de nio. Portulaca oleracea Portulaca Portulaca oleracea terreos removidos, terreos incultos e solos hmidos. Floracin maio-setembro. planta anual, de 15 a 40 cm, carnosa e glabra, prostrada. unha herba moi ramallosa, coas ramas estendidas polo chan formando extensas redes. Follas ssiles, obovadas. Flores sentadas, con 2 spalos connados na base e de 4 a 6 ptalos amarelos. Froito en pixidio. A mido os talos adquiren coloracins avermelladas. laxante, diurtica e antihelmtica. en infusin. preparada unha infusin moi concentrada aplcase de forma tpica sobre feridas, furnculos, abscesos, etc. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Toxicidade:
164
Plantas tiles
de Galicia
165
Potentilla fruticosa
Nome vulgar:
Gal.: cinco en rama. Cast.: Cincoenrama, potentilla arbustiva. Potentilla fruticosa Rosaceae Potentilla Potentilla fruticosa en solos lixeiros, ben drenados. Floracin en vern. arbusto de folla caduca. Planta esbrancuxada, aveludada, de tipo arbustivo, de 40-100 cm de altura. Follas compostas de 5 a 7 fololos elpticos, enteiros, sedosos pola cara inferior.
Flores pentmeras de cor amarela, numerosas e reunidas en pancula terminal.

o talo subterrneo, as follas e a raz fervidos e filtrados axudan a cortar as diarreas e a gastroenterite. en infusin de follas e races. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
166
Plantas tiles
de Galicia
167
Primula acaulis (V. Married Hib.)

Gal.: primavera, cncaro. Cast.: prmula, orejas de oso. Primula acaulis Primulaceae Primula Primula acaulis lugares sombreados, preto de cursos de auga. planta perenne provista xeralmente de follas radicais oblongo-obovadas, dentadas, engurradas, mis claras pola cara inferior.
Flores compostas por cinco ptalos e sostidas sobre un pednculo e en penachos, son amarelas-brancas, rosa, violeta ou vermellas.
expectorante, antiinflamatoria, febrfuga. Para tratar espasmos, parlise, cambras e dores reumticas. As races son antiespamdicas, astrinxentes, sedantes e vermifugas. dores de cabeza de causa nerviosa. para tratar feridas da pel, faise un ungento coa planta. non debe ser usada por mulleres embarazadas nin persoas sensibles s aspirinas. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
168
Plantas tiles
de Galicia
169
Prunus avium L.
Gal.: cerdeira, cereixeira. Cast.: cerezo, cerezo silvestre. Prunus avium Rosaceas Prunus Prunus avium prefire solos ben drenados, lixeiramente calcarios, exposicins con boa iluminacin e aireacin, abas suaves de montaa e secaos. rbore caducifolia duns 20 m de altura, con casca lisa, anelada, de cor marrn avermellada, que se desprende en anchas bandas transversais. Follas simples, ovadooblongas, acuminadas, de 6-13 cm de lonxitude e 3-5 cm de altura, fasciculadas no extremo.
Caractersticas:
Marxe irregularmente serrada. Face glabra e envs pubescente. Pecolo de 4-5 cm de lonxitude, con 2-3 glndulas avermelladas preto do limbo. Flores de cor branca de 2-3 cm de dimetro.
laxante e tonificante. Empregouse como coadxuvante no tratamento das infeccins urinarias, hiperuricemia, gota, hipertensin arterial, edemas, sobrepeso acompaado de retencin de lquidos, gripe, arrefriados e cardiopatas contra o estrinximento crnico debido a preguiza ou atona intestinal. Para tratar a gota e o cido rico. os froitos, en varices, hemorroides, fraxilidade capilar e retinopatas. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
170
Plantas tiles
de Galicia
171
Prunus domestica
Gal.: ameixeira, ciroleira, ciroleira silvestre. Cast.: ciruelo. Prunus domestica Rosaceae Prunus Prunus domestica en terreos frtiles ben drenados e con moito sol. rbore de pequeno tamao, ramallosa, de follas ovais, serradas nos bordos, rugosas, con pecolo curto, caducas. As flores son de cor branca ou avermelladas, solitarias ou en acios simples. Froitos en drupa, de polpa carnosa e doce, redondeados ou ovoides, de diferentes tamaos e cores: verdes, amarelas, negras, vermellas e violetas, segundo a variedade. As variedades silvestres teen as ramas espientas. laxante e vitaminizante. Sen dbida, o efecto mis marcado das ameixas o laxante de accin moi rpida. As cirolas (ameixas) cmense frescas ou secas. Fanse conservas, marmeladas e un licor chamado slivoviz. consulte a un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Toxicidade:
172
Plantas tiles
de Galicia
173
Prunus laurocerasus
Nome vulgar:
Gal.: loureiro real, loureiro romano, falso loureiro. Cast.: laurel cerezo. Prunus laurocerasus Rosaceae Prunus Prunus laurocerasus. en solos ricos en materia orgnica e ben drenados. arbusto sempre verde de ata 10 m de altura, de casca agrisada con lenticelas. Follas coriceas, oblongas, de 7 a 15 cm de lonxitude e menos dun terzo de anchura. Marxe enteira, dentada, acuminada cunha punta curta. As follas son verde escuras, lixeiramente amarelentas na face e verde mis plidas no envs. Flores aromticas de cor branca, duns 8 mm de dimetro, reunidas en acios axilares ou terminais erectos que miden 6-12 cm de lonxitude. Froitos ovoideos, arredor de 10 mm de dimetro, de cor prpura moura, contendo unha semente. planta txica polo seu contido en hetersidos cianxenos. txica. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Toxicidade:
174
Plantas tiles
de Galicia
175
Quercus petrea
Nome vulgar:
Gal.: carballo albar, carballo albario. Cast.: Roble, roble albar, roble de fruto sentado. Quercus petrea Fagaceae Quercus Quercus petrea en solos arxilosos e calcarios, hmidos e sombros anda que pode vivir nalgns casos en solos mis secos. rbore de 30 a 35 metros de altura, de fuste moi recto e longo, casca parda, agretada nos ps vellos. Copa bastante regular, ampla, con ramas rectas, pouco flexuosas. Follas simples, alternas e caduca, de 12 a 17 centmetros de longo e de 5 a 10 de anchura, entre 4 e 8 pares de lbulos e conectadas por un pecolo de 1 ou 2 cm. Face de cor verde intensa, brillante, envs mis plido. Flores coetneas coas follas un pouco pedunculadas e producen unha landra sentada ou subsentada de cor parda, mis clara na punta. astrinxente. As follas, casca e bugallas teen abundantes taninos, polo que se usa para diarreas, farinxite, hemorroides e para tratar varices. pola sa accin antiinflamatoria, antisptica e antipirtica resulta apropiado en casos de farinxite, estomatite, amigdalite e vaginite. para tratar feridas e queimaduras. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Uso interno:
176
Plantas tiles
de Galicia
177
Quercus robur L.
Nome vulgar:
Gal.: carballo comn, carballo, albario, rebolo. Cast.: roble. Quercus robur Fagaceae Quercus Quercus robur en solos arxilosos e calcarios, hmidos e sombros anda que pode vivir nalgns casos en solos mis secos. rbore de gran porte, maxestoso, de madeira bastante dura de ata mis de 40 m de altura, con copa grande, redondeada. Tronco dereito, groso en exemplares illados e con sucos. Ramas grosas e tortuosas. Casca griscea con tonalidades brancas, gris escura ou parda en vellos exemplares. astrinxente. Antidiarreico. Acta tamn como hemosttico en casos de hemorraxias nasais, gstricas, uterinas funcionais e mesmo en dismenorreas. accin antiinflamatoria, antisptica e antipirtica, polo que resulta apropiado en casos de farinxite, estomatite, amigdalite e vaginite. para tratar feridas, hemorroides, eccemas e queimaduras. polo seu alto contido en cido tnico pode provocar gastrite ocasionando vmitos en persoas moi sensibles, polo que mis recomendable a sa administracin despois das comidas. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
178
Plantas tiles
de Galicia
179
Ranunculus peltatus
Nome vulgar:
Gal.: herba da prata, ouca. Cast.: milenrama acutica, hierba lagunera, sardonia. Ranunculus peltatus Ranunculaceae Ranunculus Ranunculus peltatus marxes de cursos de auga de pouco caudal ou charcas. Tamn se pode desenvolver sobre terra sempre que o substrato sexa hmido. herba anual ou perenne, acutica ou terrestre. Talos con follas alternas, estpulas membranosas adheridas parcialmente ao pecolo. Follas flotantes de reniformes a orbculas, palmatilobadas, lbulos enteiros ou crenados. As follas reniformes flotan sobre a auga, mentres as peniciladas adoitan estar mergulladas. Flores solitarias. 5 spalos, patentes, caducos. Ptalos brancos con ua amarela, foxa nectarfera lunular ou piriforme. son especies ricas en compostos txicos, respectadas polo gando e raramente utilizadas polo home con fins medicinais. planta txica. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Toxicidade:
180
Plantas tiles
de Galicia
181
Raphanus raphanistrum
Nome vulgar:
Gal.: saramago, labestro. Cast.: rabizn ou rbano silvestre Raphanus raphanistrum brasicceas Raphanus Raphanus raphanistrum nas beiras de camios e en terreos abandonados de escasa fertilidade, como nos cultivos. planta herbcea anual. As follas medran en forma de roseta na base dun talo erecto pubescente, mentres que as demais medran ao longo del. Flores tetrmeras de cor rosada e o seu froito unha silicua, raz engrosada. colagoga, colertica, antibitica e pectoral. Mellora o funcionamento da vescula biliar. cru, en ensaladas. en zume fresco do tubrculo adozado con mel. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
182
Plantas tiles
de Galicia
183
Rosmarinus officinalis
Gal.: romeu, rosmanio, alecrn. Cast.: romero. Rosmarinus officinalis Lamiaceae Rosmarinus Rosmarinus officinalis en lugares secos e rochosos. Frecuentemente cultivado. arbusto perenne e aromtico, denso e moi ramificado. De follas numerosas, estreitas de cor verde escura, pola face, brancas, no envs, coriceas. Flores hermafroditas sentadas en grupos axilares. Cliz campanulado. A corola de cor lila, bilabiada co tubo mis longo c cliz. en perfumara (aceite de romeu). Para locins capilares. Dixestivo, antirreumtico, estimulante e diurtico. como condimento en pratos fortes polas sas propiedades dixestivas. co aceite esencial preprase alcohol de romeu que usado para dar masaxes. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
184
Plantas tiles
de Galicia
185
Rubus fruticosus
Nome vulgar:
Gal.: silveira, silva, amora. Cast.: zarza, zarzn, zarzamora. Rubus fruticosus Rosaceae Rubus Rubus fruticosus beiras de camios e lindeiros. Floracin en maio. as flores saen unicamente nas ramas novas do ano. Os ptalos son rosados e localzanse en nmero de cinco; a sa forma redondeada. No seu interior atpase grande nmero de estames. A colleita das amoras realzase nos meses de vern cando estn completamente maduras. antidiarreica, diurtica e hemosttica. Contra a diabete e a diarrea. emprgase en enxaugaduras e gargarismos en afeccins farnxeas. o zume aplcase sobre as feridas. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
186
Plantas tiles
de Galicia
187
Rumex pulcher
Gal.: labaza, lampaza. Cast.: acedera, arengada. Rumex pulcher Poligonaceas Rumex Rumex pulcher medra nas beiras de camios, prados e pastos nitrfilos. planta herbcea. Froito como unha noz. Talo dereito con follas alternas e envaiadoras e flores pequenas, verdosas e dispostas en verticilos. Follas basais que se dispoen en forma de roseta, estas follas desaparecen no momento da floracin e frutificacin. rica en vitamina C e depurativa. Aperitiva, refrescante, tonificante e antiescorbtica. en infusin, dez gramos de follas por litro de auga en zume fresco, un vaso diario. en cataplasma e como locin sobre a pel afectada. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
188
Plantas tiles
de Galicia
189
Ruscus aculeatus L.
Nome vulgar:
Gal.: mesquita, xibarba, rascac, esvarda, gallern. Cast.: rusco, brusco. Ruscus aculeatus Liliceas Ruscus Ruscus aculeatus en bosques e terreos calcarios. subarbusto sempre verde, de talo ergueito, de medio metro a un metro de altura. O froito unha baga de cor vermella. o remedio vexetal con maior accin venotnica. Contra as afecins venosas, gota, artritismo e litiase renal. en decoccin, 60 g de raz ou rizoma por litro de agua. como locin e en compresas para combater a celulite. Consulte a un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
190
Plantas tiles
de Galicia
191
Ruta graveolens L.
Gal./Cast.: Ruda Ruta graveolens Rutaceae Ruta Ruta graveolens preto dos muros en terreos incultos e secos. planta leosa no talo. Acada alturas de entre dous a catro palmos e ten as follas dunha cor verde clara. As flores forman ramalletes e teen entre cinco e catro ptalos, sendo dunha cor amarela viva. O froito unha especie de cpsula con cinco lbulos. A planta enteira ten un aroma caracterstico. contra as afeccins xinecolxicas, antiespasmdica, antisptica, antirreumtica. Planta con grande contido de vitamina C. Antiescorbtica. en infusin como emenagoga, dicir, para provocar a menstruacin ou para detela. en compresas aplicadas sobre a pel. txica en doses altas e abortiva. Contraindicada durante o embarazo. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
192
Plantas tiles
de Galicia
193
Salix atrocinerea
Gal.: salgueiro negro, salgueira. Cast..: sauce. Salix atrocinerea Salicaceas. Salix Salix atrocinerea beira dos ros. Floracin entre febreiro e maio rbore de tronco dereito e robusto. A casca parda-agrisada. A copa case redondeada e pouco densa. Follas alongadas, estn finamente dentadas. Polo envs os nervios son mis prominentes e vermellos. Flores unisexuais, verdosas ou amarelas, coa envolta floral reducida a unha estrutura nectarfera e provistas dunha escama pilosa de pice escuro.
As flores agrpanse en amentos laterais e non levan pendnculo e se o levan con brcteas.
Desinfectante, febrfugo, excitacin nerviosa e antirreumtico. A casca moi rica en tanino e contn salicilina, base dun gran medicamento, a aspirina. en decoccin, 30 g de casca e follas por litro de auga; en po, triturando a casca; en infusin de flores secas. decoccin de compresas para lavados da pel e irrigacins vaxinais. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
194
Plantas tiles
de Galicia
195
Salvia officinalis
Gal.: salvia, xarxa, sarxa. Cast.: salvia, salima. Salvia officinalis Labiatae Salvia Salvia officinalis
anda que unha planta orixinaria de zonas mediterrneas (onde medra de forma silvestre), xeralmente atopmonola cultivada en xardns e hortas. Desta planta, utilzanse e colllitanse as follas xusto antes do perodo de floracin (aproximadamente cara a finais de primavera). Anda que principalmente se utilizan as follas secas, tamn convn usar as frescas para tratar algns problemas. Caractersticas: planta aromtica que mide entre 20 e 80 cm. As sas follas pilosas son elpticas ou ovadas e pecioladas; teen unha cor verde agrisada e nacen de forma oposta. As flores son dunha cor azul violcea e medran na parte superior da planta en forma de acios pouco espesos. Propiedades medicinais: astrinxente, antisptica, tonificante e reduce a sudoracin. Principios activos: aceite esencial con tuiona, celo, linalol, alcanfor, salveno, taninos, flavonoides, substancias amargas e estroxnicas. Uso interno: ideal para tratar problemas bucais (enxivas, inflamacins, aftas, lceras...) por medio de gargarismos ou mastigando as follas frescas. Tamn se pode tomar como infusin para aliviar as dores menstruais, os sufocos da menopausa ou para reducir de forma notable a sudoracin. Por ser unha planta aromtica, pdense utilizar as sas follas para condimentar distintos pratos como sopas, guisos, ensaladas ou peixes. Uso externo: en forma de compresas ou como locin facilita e axiliza a curacin de feridas, picaduras, inflamacins... Toxicidade: esta planta non pose efectos secundarios relevantes. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
196
Plantas tiles
de Galicia
197
Sambucus nigra
Gal.: sabugueiro, bieiteiro. Cast.: saco, cailero. Sambucus nigra Caprifoliaceae Sambucus Sambucus nigra en lugares frescos e hmidos. Floracin de febreiro a maio. arbusto caducifolio de 3-5 m de altura coa copa densa e a casca agrisada e rugosa, mis adiante cortizosa Follas opostas, imparipinnadas, con 5-7 fololos oval-lanceolados, acuminados, de 10-15 cm de lonxitude.
Caractersticas:
Flores de cor branca, olorosas. Corola con 5 ptalos e 5 estames. Froito de cor avermellada ao principio e mis tarde negro brillante.
combate as afeccins respiratorias e alivia a fatiga dos ollos. en infusin, tintura, xarope, zume das bagas, vio de sabugueiro, pastillas e gotas. para as alteracins oculares, aplcase con axuda de compresas en infusin sobre os ollos pechados. Consumir as bagas en exceso pode provocar vmitos. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
198
Plantas tiles
de Galicia
199
Sambucus racemosa
Sabugueiro vermello Sambucus racemosa Caprifoliaceae Sambucus Sambucus racemosa en lugares frescos e hmidos. arbusto caducifolio de 4 m de altura, casca agrisada e medula castao-avermellada. Follas compostas de 3-7 fololos ovado-lanceolados ou elpticos, acuminados, de marxe serrada, glabros ou con pubescencia esparexida ao principio. Flores branco-amarelentas dispostas en densas panculas ovoides de 2 a 6 cm de dimetro. O froito maduro son bagas de cor vermella brillante formando acios en forma de pancula. As sementes son de cor amarela ou castaa. planta velenosa. Os envelenamentos manifstanse con vmitos e diarrea. Consumir as bagas en exceso pode provocar vmitos. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Toxicidade:
200
Plantas tiles
de Galicia
201
Sarothamnus scoparius
Nome vulgar:
Gal.: xesta negra, vasoira.Cast.: ginesta, retama de escobas. Sarothamnus scoparius Leguminosas Sarothamnus Sarothamnus scoparius en zonas de montaa pouco elevadas. Floracin de abril a xuo. arbusto alto, leoso e desfollado nas sas partes baixas. As flores saen dunha n e son de cor amarela dourada; o froito un legume moi aplanado, moi peludo nos seus bordos. Tanto as ramas coma as follas son moi amargas. Esta xesta crase en terreos pouco calcarios de todo o pas, sobre todo no norte da Pennsula e en zonas montaosas pouco elevadas. antiedematosa, diurtica e hipertensiva. En afeccins agudas do aparato respiratorio como pleuresa, neumona e bronconeumona. en infusin (as flores). altamente txica, existen outras variedades de xestas, moi similares a esta e algunhas realmente txicas, como a Spartium junceum, moi comn na Pennsula Ibrica e de alto contido en citisina, unha substancia moi txica. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
202
Plantas tiles
de Galicia
203
Sedum album
Nome vulgar: Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat: Caracteristicas:
Gal.: uvas do lagarto. Cast.: vermicularia, uva de gato. Sedum album Crassulaceae Sedum Sedum album sobre muros e rochas. Floracin en xuo. planta duns trinta centmetros. Ten dous tipos de talos, uns que se denominan estriles e os rganos reprodutores que posen flores que son os frtiles. refrescante, astrinxente e cicatrizante. en zume, por esmagamento da planta. machucando a planta obtense unha pasta que se aplica sobre feridas polo seu efecto vulnerario. Aplcase tamn sobre lceras e feridas abertas, que as limpa e cura vez, rexenera a pel, logra unha pronta cicatrizacin e impide a aparicin doutras infeccins oportunistas. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Toxicidade:
204
Plantas tiles
de Galicia
205
Senecio jacobea
Nome vulgar:
Gal.: herba de Santiago, herba do sapo. Cast.: hierba de San Jaime, hierba jacob. Senecio jacobea Asteraceas Senecio Senecio jacobea en prados, herbais, regatos, zonas hmidas e cunetas da estrada. Floracin entre xuo e setembro herba bienal ou perenne. De 30 a 70 cm de altura, pelada, perenne. Flores de cor amarela, en captulos de 15-25 mm, con lgulas amarelas, en inflorescencias corimbosas. Talos ramificados superiormente, con follas alternas, pinnatisectas ou bipinnatfidas, con 4 ou 5 pares de segmentos laterais e un terminal maior; as basais pecioladas, as superiores semiamplexicaules. emenagoga, sedante uterino, vulneraria para a cicatrizacin de feridas, hemosttica. en infusin. Deixar repousar uns 15 minutos e filtrar. Tomar unhas tres cuncas ao da. emprgase para a cicatrizacin de feridas. contn unha accin txica para o fgado. Txica para os animais. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Uso interno:
206
Plantas tiles
de Galicia
207
Sonchus oleraceus
Gal.: cardo molar. Cast.: cerraja, lechuguilla silvestre. Sonchus oleraceus Compuestas Sonchus Sonchus oleraceus en terreos removidos, bordos de camios e hortas. Floracin de marzo a novembro. planta anual ou bienal, de 10-90 cm, que exsuda ltex nas feridas. Follas caulinares amplexicaules dentadas ou pinnatisectas, con pequenas espias nas marxes; aurculas agudas. Os captulos con todas as flores liguladas, amarelas e cos estigmas verdosos. As brcteas do involucro son glabras e en ocasins presentan glndulas de cor clara. Aquenios comprimidos, con 3 costelas en cada cara e lanuxe formada por pelos brancos. laxantes, diurticas, depurativas e dixestivas.
Caractersticas:
Para tratar a gripe, arrefriados, cistite, gota, hipertensin arterial, edemas e disquinesias hepatobiliares. Algunhas follas de leitaruga son comestibles, especialmente as mis tenras.
Uso interno:
o zume desta planta un bo remedio contra as dores de estmago. en uso tpico: dermatite, feridas e otite. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
208
Plantas tiles
de Galicia
209
Sparganium erectum
Cast.: Platanaria Sparganium erectum Sparganiaceae Sparganium Sparganium erectum en canles e zonas hmidas. Floracin abril. esta planta indicadora de augas pouco contaminadas. Planta acutica que vive enraizada no sedimento, pero ten as follas e flores fra da auga. Robusta, de follas anchas, de centmetro e medio, aproximadamente. A planta enteira acada o medio metro de altura. sen datos. sen datos. sen datos. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
210
Plantas tiles
de Galicia
211
Taraxacum officinale
Gal.: mexacn, dente de len. Cast.: diente de len. Taraxacum officinale Asterceas Taraxacum Taraxacum officinale en camios, pasteiros, prados e xardns planta vivaz, anual e perenne, con raz primaria e roseta basal. Duns 40 centmetros. Ten follas alternas, sen pecolo diferenciado, pinnatipartidas, con lbulos en forma triangular de marxes dentadas e agudas, de ramas ocas e flores hermafroditas. Corola en lgulas, rematada en cinco pequenos dentes. diurtico, astrinxente, antidiarreico, para dor estomacal e para favorecer a menstruacin. bo estimulante da funcin heptica e biliar. Propiedades depurativas. Diurtico. As follas comestibles utilzanse para ensalada aplicada en forma de emplasto axuda a cicatrizar as feridas, calmante e relaxante para problemas circulatorios. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
212
Plantas tiles
de Galicia
213
Trifolium repens
Gal.: trevo branco. Cast.: trbol blanco. Trifolium repens Leguminosas Trifolium Trifolium repens planta de flores brancas que medra de forma silvestre en comunidades pratenses, beiras de camios e entulleiras. Floracin primavera-vern. anual. Planta de talos tombados, radicantes. Longos pecolos foliares. Follas en grupos de 3, ovadas. Flores brancas, con lixeiro aroma a mel, formando inflorescencias globulares, con longos pecolos. Froito encerrado na flor seca. antirreumtico. Pectoral, dixestivo. Contra as afeccins respiratorias, bronquite, tose e rouqun. Afeccins dixestivas, diarrea, gastrite e inapetencia. en decoccin, durante 10 minutos 30 g de follas e flores por litro de auga. en compresas e baos coa mesma decoccin pero mis concentrada. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
214
Plantas tiles
de Galicia
215
Ulex europaeus
Gal.: toxo arnal, toxo macho. Cast.: tojo, tojo bravo. Ulex europaeus Leguminosas Ulex Ulex europaeus zonas asilvestradas e beiras de camios. Primavera e finais de outono. planta invasora. Arbustos de xesta espienta de ata 4 m formando parches densos. Flores de cor amarela. Os talos producen abundantes brotes vexetativos, principalmente cando son cortados ou queimados. A xesta espienta necesita luz para un correcto desenvolvemento. A raz primaria moi profunda e grosa. Os froitos son legumes de cor marrn, indumentados, de ata 2 cm de longo. Cada froito pode ter ata 5 sementes de 2 mm de longo, de cor verde clara a caf escuro. cardiotnico, antimigraoso e diurtico. as flores do toxo utilzanse para combater mal do fgado. Tmanse en infusins. txica. Se nos picamos nun ollo prodcese unha infeccin perigossima. Fonte: Servizo de oftalmoloxa da Residencia de Ourense. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Toxicidade:
216
Plantas tiles
de Galicia
217
Umbilicus pendulinus
Nome vulgar:
Gal.: concelo, couselo, conchelos, orella de frade. Cast.: ombligo de Venus. Umbilicus pendulinus Crasulceas Umbilicus Umbilicus pendulinus nas fendas das penas e entre os muros, en lugares sombreados. Floracin entre maio e xuo. planta herbcea, que pode acadar ata 90 cm de altura. Ten unha base engrosada da que nacen follas de longos rabos, moi carnosas e substanciosas. O talo como as follas son peladas. Da metade do talo cara a arriba frmase un ramallete de flores sostidas por pednculos curtos. cicatrizante, antisptico, diurtico e emoliente en infusin para sandar chagas e feridas. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
218
Plantas tiles
de Galicia
219
Urtica dioica
Gal.: Ortiga maior, ortiga verde. Cast.: Ortiga Urtica dioica Urticaceae Urtica Urtica dioica en solos hmidos, beiras de camios e hortos. Florece do mes de xullo en adiante planta arbustiva perenne, dioica, de aspecto rudo e que pode acadar ata 1,5 m de altura. Pose uns pelos urticantes que teen a forma de pequensimas ampolas cheas dun lquido irritante que ao contacto coa pel producen unha lesin e verquen o seu contido de cido frmico, provocando ronchas, prudo e prurito. Estes pelos son moi duros e frxiles na punta. A raz moi rica en taninos, que lle confiren unha accin astrinxente. Talo de cor avermellada ou amarelenta, ergueito, cuadrangular, ramificado e baleirado nos entrens. Est dotado en todos os ns de parellas de follas e est recuberto de pelos urticantes.
Caractersticas:
As follas son de figura ovada, rugosas, serradas, puntiagudas e de ata 15 cm. Son cor verde escura e con ptalos de cor amarela suave.
analxsica, antialrxica, antianmica, antigotosa, antihistamnica, antiinflamatoria, antirreumtica, astrinxente, colagoga, depurativa, diurtica, galactoxena, hemosttica e hipoglucemiante. en infusin en propiedades bactericidas e efectos favorables nos tratamentos das afeccins da pel. como remedio diurtico debe ser evitado por persoas con problemas de hipertensin arterial, cardiopatas ou insuficiencia renal. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Toxicidade:
220
Plantas tiles
de Galicia
221
Vicia faba
Nome vulgar:
Gal.: faba loba, fabada, faballn. Cast.: haba, haboncillo. Vicia faba Fabaceae Vicia Vicia faba en solos ben drenados e arxilosos. planta anual. A faba ten porte recto e ergueito, con talos fortes e angulosos de ata 1,6 metros de altura. Mostra follas alternas de cor verde, paripinnadas e compostas, con foliolos anchos de forma ovada.
As flores presntanse en acios de 2 a 8, acadando os 4 cm, con ptalos brancos manchados de violeta, prpura ou negro. Son hermafroditas. Os froitos posen unha vaa alongada de lonxitude variable e consistencia carnosa, dentro da que se sitan as sementes postas en fila. A vaa, de cor verde en estado inmaturo, escurece e vlvese pubescente ao secar.
os meristemos de Vicia faba son utilizados en anlise de toxicoloxa para o estudo de axentes txicos e xenotxicos. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Toxicidade:
222
Plantas tiles
de Galicia
223
Vinca minor L.
Gal.: pervinca, semprenoiva. Cast.: vinca, pervinca. Vinca minor Apocinceas Vinca Vinca minor en lugares hmidos, sobre solos ricos. Florece en primavera. planta perenne. Subarbusto perennifolio, de talos prostrados e enraizantes e ramas areas que acadan ata os 20 cm de altura e con flores. Follas opostas, pecioladas, con limbo de ata 5 cm de lonxitude, ovado e de marxe enteira e glabra. Flores solitarias nas axilas das follas, cun longo pednculo. Cliz con 5 spalos lineares, curtos, fusionados na base. Corola de 2-3 cm de dimetro, fusionada en tubo na base e aberta en 5 lbulos patentes, de pice truncado, azuis. vulneraria, sedante, analxsica, nervina, dixestiva, antisptica, carminativa e hipotensora. en decoccin, para preparados farmacuticos, cpsulas ou xaropes. en compresas sobre a pel ou sobre as mamas para deter a lactacin. En caso de hemorraxias ou hematomas as compresas aplcanse fras. Sobre as mamas inflamadas aplcanse quentes. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
224
Plantas tiles
de Galicia
225
Vitis vinifera
Gal.: videira, vide. Cast.: vid. Vitis vinifera Vitceas Vitis Vitis vinifera por regra xeral, forma extensos viedos nos vales e abas de case todo o pas, en Galicia comn vela tamn en parras altas. Floracin en abril. presentada na sa forma orixinal (sen a accin da man do home), a planta forma unha grosa cepa cun tronco moi recio do cal saen os bacelos e os pmpanos; estes pmpanos, sostidos por un longo rabo, son follas grandes, acorazonadas na base e divididas en cinco gallos mis ou menos profundos. afeccins circulatorias, gastoenterite, contra as hemorraxias, as irritacins da pel, tonificante, desconxestiva, depurativa, antianmica, antiinflamatoria e cicatrizante.
Caractersticas:
Contn cantidades moi variables de glicosa e outros azucres. A vide utilzase principalmente para a fabricacin de vio.
Uso interno:
como zume, o aceite das sementes para rebaixar o nivel de graxas en sangue contra as manchas da pel e a inflamacin dos ollos. consumida en exceso pode poer en perigo a sade da persoa. Consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
226
Plantas tiles
de Galicia
227
Zea mays
Gal: manzo, millo. Cast.: maiz, mijo. Zea mays Gramneas Zea Zea mays orixinario de Amrica central, cultvase en todo o mundo, moi raro atopalo como planta silvestre. planta anual, con flores masculinas e femininas separadas. As femininas agrupadas nunha espiga rematan convertndose nunha mazoroca. Das flores femininas xorde os estilos duns 20 cm de longo, estes, todos xuntos, forman a chamada barba ou cabeleira do millo. o gran do millo emoliente e protector da mucosa intestinal e freador do metabolismo. Moi recomendado para os hipertiroideos, os enfermos anmicos e desnutridos. O aceite extrado do xerme do millo reduce o colesterol. Para tratar as afeccins circulatorias, artrite e gota; diurtico e depurativo. como uso alimentario. En infusin de estilos. Como aceite que se obtn do gran do millo. til en dietas de engorde, como reconstitunte. Ideal para os nenos que sofren mala absorcin intestinal ou diarreas crnicas. en caso de clico renal aplcanse cataplasmas quentes sobre os riles, as como sobre a vexiga urinaria en caso de cistite. consulte un profesional antes de inxerir calquera planta, especialmente, durante o embarazo ou se padece algunha enfermidade ou doenza.
Caractersticas:
Uso interno:
Uso externo:
Toxicidade:
228
Plantas tiles
de Galicia
229
Plantas tiles
de Galicia
Principais maneiras de utilizar as plantas medicinais
INFUSINS
o xeito mis comn de preparar unha ou varias plantas medicinais cando se van utilizar as sas partes areas (flores e follas). Preprase engadindo auga fervendo sobre a planta; a proporcin adoita ser 1 ou 2 cullerias da planta seca por cada cunca (utilizando o dobre da cantidade se a planta est fresca). Tpase e dixase repousar entre 5 e 10 minutos para que a auga extraia os compoentes medicinais da planta. Despois, case e tmase sen adozar. Se o seu sabor resulta moi desagradable pode adozarse con mel. Tmanse de 3 a 4 cuncas por da e deben prepararse diariamente.
DECOCCINS
Aditanse realizar decoccins para extraer das partes mis duras das plantas (races, casca, bagas, ramas...) os seus principios medicinais xa que non se desprenden con facilidade. Ponse a parte da planta que imos utilizar (cortada en anacos pequenos) nun cazo e, seguindo a mesma proporcin de culleria por cunca, engdeselle auga fra. Ponse ao lume e dixase ferver a lume lento entre 10 e 30 minutos. Finalmente, case e tmanse de 3 a 4 cuncas diarias. 231
BAFOS
Os bafos son unha das maneiras mis axeitadas para tratar as afeccins das vas respiratorias. Ponse auga a ferver e no momento de ebulicin engdeselle a planta (a proporcin adoita ser 2 culleradas por cada medio litro de auga). Despois de 2 ou 3 minutos, retrase do lume, cbrense os ombros e a cabeza cunha toalla e inhlanse os vapores que se desprenden durante uns 15 minutos. Aconsllase realizar este tratamento pola noite e preferiblemente antes de deitarse.
TINTURAS
As tinturas utilzanse para que os principios activos dunha planta acten o mis rpido posible sobre o organismo. Realzanse macerando a planta en alcohol e pdense conservar ata 1 ou 2 anos. Normalmente o alcohol utilizado vodka, ron ou augardente (35 -40)) e a proporcin adoita ser de 100 g da planta seca (o dobre se est fresca) por litro de alcohol. Ponse nun frasco de vidro transparente a planta cortada en anacos moi pequenos, engdeselle o alcohol, pchase ben e axtase todo para que se mesture perfectamente. Logo, grdase nun lugar escuro e seco durante 2 ou 3 semanas, axitndoo cada da. Finalmente, case e almacnase en botellas de vidro opacas. A dose estndar de 5 ml, diludos nun vaso de auga, 2 ou 3 veces ao da.
VIOS MEDICINAIS (TNICOS)

Os vios tonificantes son o mellor xeito de inxerir as plantas para aumentar a vitalidade, xa que funcionan como un bo reconstitunte e favorecen a dixestin. Somrxense 100 g de plantas con efecto tonificante nun litro de vio, axtase o frasco, tpase e dixase repousar durante 5 semanas. Finalmente, case e embotllase. A dose de 2 vasios ao da media hora antes das comidas principais. Estes vios medicinais non se deben gardar durante mis de 4 meses.
COMPRESAS
Utilzanse para aliviar diversas doenzas do organismo a travs da pel. Prepranse a partir dunha infusin, decoccin ou dunha tintura diluda en auga. Somrxese un pano de algodn no lquido quente, escrrese e aplcase sobre a zona afectada. Vlvese repetir a operacin cando a compresa se arrefre. Este proceso dbese realizar durante 1 hora. 232
Plantas tiles
de Galicia
CATAPLASMAS
Utilzanse para calmar dores, fracturas, esgazaduras... e para extraer o pus de feridas e grans. Son un remedio ideal para tratar feridas difciles de cicatrizar e contusins varias. Frvese a planta, escrrese a auga sobrante e aplcase sobre a zona afectada, que foi previamente cuberta de aceite (para que non se pegue a cataplasma). importante que a planta estea quente cando a utilicemos. Logo cbrese cunha gasa ou venda e dixase actuar durante 1 hora, ao cabo da cal se aplicara outra nova cataplasma.
ACEITES MEDICINAIS OBTIDOS POR INFUSIN

A infusin dunha planta en aceite un dos mtodos mis axeitados para extraer os compoentes activos solubles en graxa. Pdese realizar de das maneiras: por infusin dunha planta en aceite quente ou fro. O primeiro mtodo preprase ao bao mara, tapado e a lume lento durante 2 ou 3 horas. Logo dixase arrefriar, case e embotllase. O segundo o mis adecuado cando utilizamos a planta fresca (partes areas). Ponse nun frasco de vidro 250 g da planta seca (ou o dobre se est fresca), engdese o aceite (750 ml aproximadamente), tpase e mvese para que se mesture todo perfectamente. Despois, ponse o frasco nun lugar soleado durante 6 ou 7 semanas e axtase diariamente. Finalmente, case e embotllase en envases de vidro opaco. Pdense almacenar durante un ano. O aceite ideal para estes preparados o de oliva.
233
Plantas tiles
de Galicia
Receitas
A medida estndar que imos utilizar para as infusins e decoccins ser unha ou das cullerias da planta por cunca (o dobre da cantidade se a planta est fresca) e tomarase 3 ou 4 cuncas diarias. Deste xeito, manexamos cantidades seguras e evitamos posibles efectos prexudiciais ou nocivos sobre o noso organismo. Utilizar o dobre da dose indicada, ou aumentala, non provocar que a planta sexa mis efectiva; polo tanto non se deben aumentar as doses. Aconsllase ter especial precaucin na utilizacin de plantas medicinais con bebs, nenos, embarazadas e ancins, xa que as doses adoitan ser inferiores e o uso dalgunhas plantas est desaconsellado. Recomndase que calquera dbida sexa consultada cun profesional e, a ser posible, usar as plantas baixo a supervisin deste.
PROBLEMAS RESPIRATORIOS
Infusin de flores de sabugueiro e tomio Preprase unha infusin con estas das plantas. As doses sern unha culleria de cada planta seca por cunca e tmanse 4 cuncas diarias. Ambas as das plantas constiten un remedio eficaz para as afeccins das vas respiratorias, xa que o tomio un importante antisptico e o sabugueiro axuda a eliminar a mucosidade e a reducir a inflamacin e a febre. 235
Decoccin de raz de equincea Este remedio preprase cocendo a raz seca e torada desta planta durante polo menos 15 minutos. A dose unha culleria por cunca e tmanse 4 ou 5 infusins diarias. Esta planta moi apreciada e pdese utilizar para todo tipo de infeccins ou trastornos por ser un grande estimulante do sistema inmunolxico. O seu uso est especialmente recomendado para combater gripes, arrefriados, bronquite... Outros remedios moi indicados para estes trastornos consistiran en inxerir abundantes doses de: allo, por ser un excelente antibitico natural; limn, polo seu grande efecto antibacteriano e antisptico, e de regalicia, polo seu alto poder expectorante e calmante.
PROBLEMAS DERMATOLXICOS
Decoccin de raz de bardana O uso desta planta ideal cando se presentan problemas cutneos polo seu grande poder desintoxicante e depurativo e porque axuda a eliminar as toxinas do noso corpo. O seu uso est altamente recomendado para tratar a acne, furnculos, eccemas, infeccins... Tamn se pode utilizar en forma de cataplasma sobre a zona afectada. Dbense tomar 4 cuncas diarias. Pdese combinar o seu uso con outras plantas como o lapacho ou o dente de len para obter un maior efecto positivo. Infusin de calndula Esta planta tamn est moi recomendada para problemas cutneos polo seu efecto calmante, antiinflamatorio e cicatrizante. Ademais deste uso interno, pdese aplicar de forma externa en forma de compresas sobre a rea afectada. A dose dunha culleria por cunca e tmanse de 3 a 5 cuncas diarias. Outras plantas indicadas para tratar problemas dermatolxicos seran o loe vera (ideal para case todos os trastornos dermatolxicos), a equincea, a fumaria ou o dente de len (acne, eccemas...) e o hiprico (queimaduras).
236
Plantas tiles
de Galicia
PROBLEMAS DIXESTIVOS
Infusin de menta Este remedio ideal para os problemas de gases, as inflamacins e a dor de estmago. A menta estimula a secrecin biliar e relaxa os msculos estomacais e intestinais. Tamn se pode utilizar durante episodios febrs xa que aumenta a sudoracin. Infusin de bagas de xenebreiro Esta planta carminativa (gases), diurtica e activa e favorece a dixestin. Tamn se utiliza cando se padecen problemas reumticos. Preprase collendo unha culleria de bagas por cunca, machcanse un pouco, mtense na auga fervendo, tpase a cunca e dixase repousar durante 20 minutos. Non se debe inxerir en caso de padecer enfermidades ou problemas renais. Infusin de fincho O seu uso ideal para tratar problemas dixestivos; estimula a dixestin, calma os clicos e os gases. O seu uso tamn se recomenda se se padecen problemas respiratorios (bronquite, tose...). Outras plantas indicadas para problemas dixestivos seran a calndula (gastrite, clicos...) ou herba dos carpinteiros ou milfollas (favorece a dixestin).
PROBLEMAS CIRCULATORIOS
Decoccin de castieiro de indias Esta planta, malia ser unha das mis utilizadas, debe inxerirse de forma moderada ou en pequenas doses e baixo a supervisin dun profesional por ser potencialmente txica. Entre as sas propiedades medicinais destacan o de activar a circulacin e o de axudar a fortalecer os capilares das veas para evitar que rompan; o seu uso est indicado en problemas de varices e hemorroides. Tamn pose efectos diurticos. A dose unha culleria por cunca 3 veces ao da. Tamn se pode agregar a decoccin da casca ou sementes auga do bao para obter un efecto calmante sobre as articulacins ou aliviar as varices. A proporcin de 30 g por litro de auga.
237
Decoccin de cola de cabalo unha das plantas mis indicadas para tratar problemas de retencin de lquidos pola sa accin diurtica, pero acta sen que o organismo perda cantidades relevantes de minerais a travs dos ourios. Tamn se utiliza para tratar problemas urinarios; e, empregada externamente, facilita a curacin de feridas. Outras plantas tiles seran o escambrn, moi utilizado cando se padecen afeccins cardacas (inxerir soamente baixo a supervisin dun profesional); tamn regula a presin sangunea e aumenta a circulacin do sangue. O allo (mellora a circulacin, dilata os capilares, evita que o sangue se espese e baixa os niveis de colesterol); o xinkgo (afeccins cardacas, presin sangunea...).
PROBLEMAS NERVIOSOS
Infusin de hiprico A herba de San Xon ou hiprico unha das plantas mis importantes para tratar problemas de ansiedade ou depresin. Grazas ao seu efecto sedante tamn axuda a conciliar o sono e alivia a dor nas articulacins producida polas tensins. Tomar de 3 a 4 cuncas diarias. Non se debe utilizar esta planta se se estn a tomar antidepresivos ou ansiolticos baixo prescricin mdica. Infusin de tila e pasiflora A combinacin destas das plantas est especialmente indicada para tratar casos puntuais ou non relevantes de insomnio e trastornos do sono, xa que exercen un efecto relaxante e sedante sobre o sistema nervioso. Tamn se poden combinar con valeriana (reduce a tensin nerviosa, relaxa os msculos e beneficiosa para tratar problemas de estrs e ansiedade). Outras plantas que se poderan utilizar para este tipo de problemas seran o romeu (depresin, debilidade, estrs...), a avea (en folerpas), a macela ou a lavanda.
238
Plantas tiles
de Galicia
Recomendacins para o uso seguro de plantas medicinais 1.- Ante calquera sntoma estrao necesario someterse a un diagnstico mdico. 2.- Se o estilo de vida pouco saudable, o tratamento con plantas resulta de pouca utilidade. 3.- Usar unicamente plantas ben identificadas (en moitos pases europeos prohbese a venda ambulante de plantas medicinais). 4.- Evitar a autoprescricin lixeira. As receitas con plantas deben estar prescritas polo mdico. 5.- Non se deben usar plantas durante un perodo de tempo prolongado sen consello facultativo. 6.- Ao igual que calquera medicamento hai que extremar a prudencia coas mulleres embarazadas e cos nenos. Existen algunhas plantas abortivas e moitsimas txicas.
239
Plantas tiles
de Galicia
Dicionario botnico
. Dilatacin laminar folicea ou membranosa que se estende na superficie ou o contorno das sementes ou froitos, ou ao longo do talo, pecolo e raque. Albuminada. Semente que pose endosperma. Abaxial. Parte dun rgano mis afastada do eixe da planta. Abscisin. Separacin dun rgano vexetal. Acaule. Que non presenta talo. Acrvulo. Masa pulviniforme de hifas formando un estrato chato, subepidrmico ou subcuticular nunha planta hspede. Accula. Folla filiforme delgada e con extremo agudo. Acompaante, clula. Clula adxacente aos elementos cribosos do floema nas Anxiospermas. Acio. Inflorescencia indefinida co eixe alongado que leva flores pediceladas. Aciomosa. Tipo de inflorescencia indefinida. Acrocrpico. Mofos pouco ramificados. Acrogamia. Cando o tubo polnico penetra no vulo pola micrpila. Acrtona. Tipo de ramificacin Actinomorfa. Flor con simetra radiada. Actinostela. Tipo de protostela cuxo xilema en corte transversal ten aparencia de estrela. Adaxial. Parte dun rgano mis prxima ao eixe da planta.
241
Adelfa. Adnacin. Aerobio. Afila. Agregado. Aguilln. Agulla. Albuminfera. Aleurona. Alga. Alterna. Alxina. Amento. Amidn. Amplexicaule. Anaerobio. Anlogo. Anamorfo. Anastomose. Androceo. Androspora. Androxinforo. Anel. Anemocoria. Anemofilia. Anemogama. Anfigastrio. Anfimixe. Anfitecio.
Que non ten estames. Fusin dun rgano con outro. Organismo que s pode vivir nun medio con osxeno. Planta sen follas. Froito composto polos carpelos separados dunha flor. Talo modificado, curto, rxido e puntiagudo. Accula. Clula rica en protenas caracterstica do floema das Ximnospermas. Grnulos proteicos presentes nas sementes de numerosas plantas. Organismo eucariota fotosinttico que carece de rganos sexuais ou estes son unicelulares. Tipo de disposicin das follas ou das xemas. Glcido presente na parede celular das Lamimnariales. Flores aperiantadas frecuentemente pequenas e unisexuadas. Polisacrido complexo formado por amilosa e amilopectina. Que presenta brcteas ou follas que abrazan o talo. Organismo cuxos procesos biolxicos non requiren osxeno. Nunha planta, rgano con distinta orixe pero que o aspecto ou funcin poden ser iguais. Estado imperfecto dun fungo o cal s se reproduce en forma asexual. Comunicacin entre dous nervios vecios. Verticilo floral masculino, constitudo polos estames. Clula masculina, propia dalgunhas Clorofceas. Prolongacin do receptculo que leva o androceo e xineceo vez. Estrutura en forma de anel que se atopa no p do basidioma de certas especies de Agaricales, un resto do veo interno. Dispersin das sementes dun vexetal mediante as correntes de aire. Anemogamia. Polinizacin dos vexetais por medio do vento. Flor cuxa polinizacin se realiza por anemofilia. Folla ventral. Na fecundacin das Anxiospermas fusin do ncleo espermtico co ncleo da osfera. Capa ou capas celulares externas.
242
Plantas tiles
de Galicia
Anftona. En vexetais superiores, tipo de ramificacin debido ao desenvolvemento das xemas axilares na cara lateral dunha rama. Anfivasal. Face vascular concntrica na que o xilema rodea ao floema. Anisofilia. Dimorfismo foliar que se manifesta nas follas dunha mesma planta. Anisogamia. Modalidade de fecundacin na cal os gametos masculinos son mis pequenos que os femininos. Anisoptala. Flor con ptalos desiguais. Antera. Parte frtil do estame. Contn os sacos polnicos onde se producen os grans de pole. Anteridio. Estrutura sexual masculina que produce os anterozoides. Anterozoide. Gameto masculino. Antese. Momento en que se produce a apertura da xema floral. Antocianinas. Pigmentos hidrosolubles de tonalidades vermellas e azuis presentes nos vacolos das clulas dos ptalos das flores. Antofilo. Cada unha das follas florais. Antofita. Planta con flores. Anual. Planta que solo vive durante unha tempada de crecemento. Anxiosperma. Vexetal superior que presenta os vulos encerrados dentro dun ovario que madura axia para dar un froito. Aperiantada. Flor desprovista de perianto. Apetala. Flor desprovista de ptalos. Aplantico. Non mbil. Aplanogamia. Tipo de fecundacin na cal os gametos de ambos os dous sexos son inmbiles. Apocarpo. Froito proveniente dun xineceo apocrpico. Apfise. Rexin basal da cpsula das carrizas, s veces engrosada. Apogamia. Proceso polo cal se desenvolve unha planta a partir dos gametos sen existir fecundacin. Apotecio. Ascoma aberto, en forma de prato, que na sa superficie leva un himenio onde se producirn os ascos. Aquenio. Froito seco, indehiscente, monospermo. rbore. Calquera planta de grande altura, cun eixe principal con madeira abundante, inclundo moitas conferas e plantas con flor. Arbusto. Planta leosa perenne cuxa estatura relativamente baixa. Ascidia. Folla modificada en forma de urna, que serve para atrapar insectos en plantas carnvoras.
243
Asco. Estrutura con forma de saco que contn un nmero determinado de ascosporas. Ascogonio. Gametanxio feminino de Ascomycotina. Ascospora. Espora de orixe endxeno que resulta da cariogamia e meioses sucesivas, sempre est contida dentro dun asco. Aurculas. Par de proxeccins alongadas situadas na base da lmina das gramneas. Autocompatible. Termo referido a un talo capaz de reproducirse por si mesmo. Autogamia. Polinizacin dunha flor por medio do seu propio pole. Autoincompatible. Termo referido a un talo que non se pode reproducir sexualmente por si mesmo. Autopolinizacin. Mecanismo no cal unha planta se fecunda a si mesma. Autotrofo. Organismo capaz de sintetizar os seus metabolitos esenciais a partir de substancias inorgnicas. Axnico. Cultivo que presenta unicamente un organismo. Axial. Relativo ao eixe do rgano. Axila. ngulo formado polo talo e a folla na sa insercin. Baga. Froito carnoso indehiscente, xeralmente con moitas sementes. Barocoria. Tipo de diseminacin no cal as disporas maduras se desprenden e caen ao chan polo seu propio peso. Basidio. Estrutura que leva externamente un nmero determinado de basidiosporas, tipicamente catro. Basidioma. Corpo frutfero dos Basidiomycotina que leva basidios dispostos de diversa forma, en xeral sobre un himenio. Basidiospora. Son esporas unicelulares, uninucleadas e haploides. Presentan forma, tamao e cor variables. Basifixa. Antera cuxo filamento estaminal se insire pola base. Basofila. Planta que se desenvolve exclusivamente ou preferentemente nun medio bsico. Bienal. Planta que require das tempadas de crecemento para completar o seu ciclo de vida, florecendo e morrendo na segunda tempada. Bipinnada. Follas das veces composta. Blastospora. Espora formada por xemacin. Brctea. Calquera estrutura con forma de folla reducida. Braquiblasto. Talo con entrens curtos e crecemento limitado caracterstico das Ximnospermas. Brotacin. Xemacin.
244
Plantas tiles
de Galicia
Bulbios. Bulbo pequeno que se forma na axila das follas ou na base dun bulbo. Anxiospermas. Bulbo. rgano de almacenamento das Anxiospermas. Bulliforme. Clula epidrmica presente na maior parte das follas da Monocotiledneas. Serve para o enrolamento das follas. Caliptra. Cofia da raz. Caliptrxeno. Meristemo a partir do cal se orixina a cofia ou caliptra da raz. Cliz. Verticilo floral exterior formado polos spalos. Calo. Acmulo celular nun cultivo de tecido en desenvolvemento. Cmara polnica. Escavacin presente na nucela dos vulos de certas Ximnospermas. Cmara subestomtica. Cavidade situada por debaixo do estoma, limitada polas clulas parenquimticas para permitir o intercambio de gases. Camefita. Planta que presenta a xema de renovo entre cero e trinta centmetros do chan. Capa separatriz. Capa de abscisin. Capa de clulas especializadas na base das follas ou outro rgano, responsable da abscisin. Capa suberosa. Capa de clulas que forma a codia cicatricial da zona de abscisin. Capilicio. Conxunto de estruturas estriles filamentosas, libres ou anastomosadas, presentes entre as esporas nos corpos frutferos de moitos Mixomicetos e Gasteromicetos. Captulo. Inflorescencia caracterstica das compostas, cuxas flores ssiles se insiren sobre un receptculo comn rodeado por un involucro de brcteas. Cpsula. Vaa coloidal en algas e bacterias. Carena. Nas flores das leguminosas pailionoideas os dous ptalos soldados que forman parte da corola. Carotenos. Pigmentos alaranxados, constitudos por corenta carbonos dispostos en forma de cadea non saturada, que carecen de osxeno e de anel pirrlico. Carozo. Endocarpo lignificado que protexe unha ou mis sementes presente nas drupas. Carpelo. Cada unha das estruturas que levan os vulos e forman o xineceo. Carncula. Repregamento do tegumento que aparece nalgunhas sementes. Casca. Tecido primario que se atopa entre os tecidos vasculares e a epiderme en talos e races.
245
Catfila. Folla modificada xeralmente incolora que presentan os bulbos e os rizomas. Caulinar. Pertencente ao talo. Clula nai. Clula que pose un ncleo diploide e que por meiose dar catro ncleos haploides. Celulosa. Polisacrido formado por molculas de glicosa en configuracin beta, dispostas en cadeas longas, rectas e altamente insolubles, compoente principal das paredes celulares. Cenobio. Talo primitivo, formado por grupos de clulas a mido unidas entre si por unha mucilaxe. Cera. Substancia lipdica xeralmente asociada cutina presente nas paredes exteriores das clulas epidrmicas. Cespitoso. Planta de rizomas curtos que medran dando matas densas e cuxas innovacins se desenvolven prximas aos talos do ano anterior. Ciclo de vida. Conxunto de fenmenos transcorridos entre un momento dado dunha xeracin dun organismo e o mesmo da xeracin seguinte. Cigospora. Ver cigoto. Cigoto. Clula diploide resultante da fecundacin dos gametos feminino e masculino ou compatibles. Cigoto. Clula diploide resultante da unin de dous gametos haploides. Cilindro vascular. Cilindro central. Termo aplicado ao conxunto de tecidos vasculares e ao tecido fundamental asociado en talos e races. Cima. Inflorescencia definida de ramificacin simpodial onde as flores externas son mis novas cs internas. Cinina. Hormona vexetal que estimula a divisin celular. Circumnutacin. Movemento helicoidal que segue un talo ao medrar. Circuncisa. Tipo de dehiscencia na que o rgano se abre por unha lia transversal que o rodea. Cistidio. Estrutura estril, relativamente grande e con forma globosa, que se acha no himenio de moitos Basidiomicotina. Cistocarpo. Conxunto formado polo carposporanxio e clulas estriles de cuberta asociadas nas Rodophita. Cistlito. Concrecin intracelular de carbonato de calcio en forma de maza, sostida por un pednculo de calosa. Citocinina. Regulador do crecemento dos vexetais. Cladodio. Talo modificado, aplanado, que ten a aparencia dunha folla.
246
Plantas tiles
de Galicia
Cladofilo. Folla de natureza caulinar ou rameal. Clamidospora. Parte dunha hifa que se rodea dunha parede grosa e se separa do micelio parenteral. Cleistogama. Flor na cal a polinizacin se realiza cando anda est pechada. Clornquima. Parnquima clorofiliano, clulas parenquimticas con cloroplastos encargadas de realizar a fotosntese. Clorofila. Pigmento fotosinttico de cor verde, formada por catro ncleos pirrlicos unidos a un tomo de magnesio central, esterificados polo fitol. Cofia. Estrutura en forma de cono que protexe o pice da raz. Colateral. Tipo de face vascular que ten floema soamente no lado externo do xilema. Coleoptile. Coleptilo. rgano tubular que envolve o pice caulinar e as primeiras follas no embrin das gramneas. Coleorriza. rgano tubular que envolve a raz primaria do embrin das gramneas. Colonia. Grupo de individuos da mesma especie que viven en estado de asociacin. Conceptculo. Cavidade especial de forma semiesfrica, afundida no talo e cunha abertura ao exterior, que contn as estruturas reprodutoras en Phaeophita. Fucus sp. Concrescente. rgano que medra adherido a outro. Conectivo. Porcin vascularizada e estril do estame que se acha entre as tecas das anteras. Conidio. Espora asexual, formada xeralmente no extremo dunha hifa. Conidiforo. Hifa especializada no extremo da cal se producen os conidios. Conidioma. Corpo frutfero asexual que contn conidios. Contorta. Tipo de prefoliacin onde cada elemento do perianto cobre o seguinte e cuberto polo anterior. Convoluta. Tipo de prefoliacin onde a folla se arrastra lonxitudinalmente en espiral. Coprfilo. Que medra sobre esterco. Cordado. Ten forma de corazn. Corimbo. Acios cuxos pedicelos basais son mis longos cs apicais, dispondose as flores aproximadamente nun plano. Cormo. Talo subterrneo curto e groso, de posicin vertical que acumula reservas. Ex. Gladiolus . Cormofita. Planta con talo. Corola. Segundo verticilo do perianto, constitudo polos ptalos.
247
Corolino. Perianto ou perigonio que pola sa cor vistosa parece unha corola. Corpus. Parte central do meristema apical do fillo, onde os planos de divisin teen ordenacin aleatoria. Corte radial. Plano de corte que se estende lonxitudinalmente ao longo dun rgano cilndrico, en forma paralela a un radio parenquimtico. Cotiledn. Folla seminal embrionaria producida polo embrin dunha planta con semente. Crecemento determinado. Crecemento que nun momento dado se deter debido ao cesamento da actividade meristemtica. Crecemento indeterminado. Crecemento que pode continuar indefinidamente, como os meristemas apicais e laterais. Crecemento primario. Crecemento vexetal resultante da divisin das clulas dos meristemos apicais. Crecemento secundario. Tecidos do vexetal producidos polos meristemas laterais ou secundarios. Cripto. Oculto, escondido, pouco visible. Criptgama. Planta que non produce sementes. Cromatforo. Cromoplasto de grande tamao que ocupa a maior parte da clula. Corpos mucferos. Corpsculos submembranares situados por debaixo da membrana celular, contendo mucilaxe, esta expulsada en resposta a unha excitacin externa. Cutcula. Estrutura de natureza frecuentemente glicoproteica que recobre as clulas en contacto co medio externo nalgunhas algas, permeable e nunca est cutinizada como a das plantas superiores. Cutina. Lpido incrustante presente por fra das paredes externas tanxenciais e radiais das clulas epidrmicas nas plantas superiores. Decidua. Planta que perde as sas follas Dehiscencia. Apertura dunha antera, froito ou outra estrutura que permite a sada das estruturas reprodutoras que contn. Dermatxeno. Conxunto de clulas iniciais dos pices que orixinan a epiderme segundo a teora dos histxenos. Diadelfo. Estames dunha flor cando estes estn soldados entre si polos seus filamentos formando grupos. Dialiptala. Flor ou corola cuxos ptalos estn libres entre si.
248
Plantas tiles
de Galicia
Dispora. Estrutura de diseminacin dos vexetais. Pode ser unha semente ou unha espora ou outras. Dicogama. Planta na cal non maduran simultaneamente o xineceo e androceo da flor. Dicotmico. Divisin ou bifurcacin dun eixe en das ramas mis ou menos iguais. Diclina. Planta con flores unisexuadas, podendo un individuo presentar flores masculinas, femininas ou ambas as das. Didinamia. Clase do sistema de Lineo que corresponde s flores hermafroditas con androceo con catro estames, dous deles mis longos cs outros. Dinospora. Espora biflaxelada, caracterstica dos Dinoflaxelados. Dinoxantina. Pigmento carotenoide do tipo das xantofilas. Diplobintico. Ciclo de vida onde a maior parte est constituda por un talo diploide. Disco. Excrecencia xeralmente glandular que se forma no receptculo da flor, polo xeral ten forma discoidal ou anular. Dstica. Disposicin das follas en das ringleiras, nun s plano e a ambos os dous lados dun eixe. Doliporo. Engrosamento do tabique na parte central dunha hifa formando un conduto con forma de barril cos extremos abertos. Caracterstico de Basidiomicotina. Dorsifixa. Antera cuxo filamento estaminal se insire no seu dorso. Durame. Parte interna e mis escura do pau, xeralmente non funcional. Ecidiospora. Espora binucleada, producida nun ecidio. Ectofloemtica. Tipo de ronsel no cal a medula est rodeada por xilema, floema e periciclo. Ectofloico. Co floema por fra do xilema. Edfico. Relativo ao solo. Efmera. Planta que xermina e desenvolve todo o seu ciclo vital nun curto perodo. Embriofitas. Grupo de plantas que incle todos os organismos fotosintticos que comezan o desenvolvemento da sa xeracin esporoftica dentro dun arquegonio. Embrin. Rudimento do esporofito, primordio da planta, contido dentro dunha semente e orixinado a partir do cigoto. Endocarpo. Parte interna do pericarpo. Corresponde parte mis interna da parede do ovario. Endofito. Un organismo que vive dentro doutro organismo vexetal.
249
Endosperma. Tecido nutricio contido nas sementes situado fra do embrin. Endospora. Espora que se forma no interior dun esporocisto e que se libera ao romper a parede deste. Endosprico. Gametofito que se desenvolve dentro da parede da espora. Endotecio. Capa subepidrmica da antera cuxas clulas teen paredes engrosadas, relacinase coa dehiscencia da antera. Endxeno. Que se orixina en tecidos internos do rgano. Entomfila. Planta cuxa polinizacin se fai por medio dos insectos. Entomofilia. Modo de polinizacin no cal os insectos levan os grans de pole. Entren. Parte do talo situada entre dous ns sucesivos. Epicarpo. Capa exterior do pericarpo. Epictilo. Porcin do talo situada entre a insercin dos cotiledns e a extremidade caulinar. Epiderme. Tecido adulto de orixe primaria que recobre a superficie da planta. Epfita. Planta que medra sobre outro vexetal usndoo soamente como soporte pero que non o parasita. Epihidrgama. Tipo de polinizacin que se leva a cabo sobre a superficie da auga. Episperma. Cuberta da semente. Eptona. Tipo de ramificacin debido ao desenvolvemento das xemas axilares na cara superior das ramas. Epixeo. rgano vexetal que se desenvolve sobre o solo. Ergsticas. Substancias relativamente inertes producidas pola actividade celular, son inclusins, cristais, etc. Escamadura. Desprendemento das clulas epidrmicas nos vexetais debido xelificacin da laminia media. Escapo. Talo areo que provn do rizoma ou bulbo, desprovisto de follas e que leva flores no pice. Escifila. Planta que vive sombra. Esclerosado. Lignificado, endurecido. Esclerotesta. Capa media do vulo de certas Ximnospermas. Escorpioide. Inflorescencia cimosa cuxo pseudoeixe se arrastra en espiral como a cola dun escorpin. Escudete. Cotiledn de forma elptica que se atopa en contacto co endosperma no embrin das gramneas.
250
Plantas tiles
de Galicia
Espdice. Espiga que presenta un eixe carnoso rodeado por unha espata. Monocotiledneas. Espata. Brctea ampla que envolve a inflorescencia dalgunhas plantas. Monocotiledneas. Espatiflora. Plantas cuxas flores reducidas se renen en espigas de eixe carnoso rodeadas por unha brctea. Espermatofita. Planta que produce sementes. Espiga. Inflorescencia alongada, parecida ao acio, pero con flores ssiles. un tipo de inflorescencia frecuente nas gramneas. Espiguia. Inflorescencia elemental das gramneas. Espia. Folla modificada, curta, rxida e puntiaguda que nace do tecido leoso. Espora. Nas plantas, unha estrutura reprodutora que se pode desenvolver nun individuo adulto multicelular sen fusin con outra clula. Esporanxio. Estrutura formadora de esporas, de orixe sexual ou asexual. Esporanxiospora. Espora producida e contida dentro dun esporanxio. Esporocarpo. Grupo de esporanxios nas carrizas acuticas Esporocisto. Estrutura formadora de esporas cuxa parede a mesma c da clula. Esporodoquio. Estroma pequeno en forma de almofada, cuberto por conidiforos. Esporofilo. Folla que leva esporanxios. Esporopolenina. Politerpeno resistente aos axentes qumicos e impermeable que se atopa na parede das esporas e a exina do gran de pole. Esporxeno. Tecido que d orixe s esporas. Estame. Parte da flor que leva os sacos polnicos no seu extremo. Composto xeralmente por filamento e antera. Estaminodio. Estame non funcional a mido moi modificado, sen anteras diferenciadas ou con anteras que non producen pole ou este non viable. Estandarte. Ptalo mis grande e ergueito que se opn quilla na corola das leguminosas papilionoideas. Estigma. Parte superior do pistilo, de diversas formas, que serve para recibir os grans de pole, en xeral pegaento. Estilo. Parte do pistilo que une o ovario ao estigma. Estpite. Parte do tronco desprovisto de ramas nunha rbore.
251
Estpulas. Apndices dobres xeralmente foliceos, situados a ambos os dous lados da base da folla nalgunhas plantas. Estoln. Talo delgado, longo, prostrado ou subterrneo que forma xemas nos ns e no pice. Estoma. Abertura na epiderme de talos ou follas dunha planta que permite o intercambio de gases co exterior. Estomio. Rexin pola cal se produce a rotura e sada de esporas no esporanxio das carrizas. Etalio. Tipo de frutificacin relativamente grande, s veces maciza, con forma de almofada que corresponde a unha agrupacin de esporanxios sen p. Etiolacin. Conxunto de caractersticas que presentan as plantas que medraron na escuridade ou con moi pouca luz. Exalbuminada. Semente que non presenta endosperma na madureza. Exarco. Termo referido a xilema e floema. Exina. Membrana interna do gran de pole grosa e a mido ornamentada, formada por esporopolenina. Exocoria. Zoocoria externa cando as disporas son levadas na superficie externa dun animal. Exoderme. Capa mis externa da casca dalgunhas races, en posicin hipodrmica. Exoscpico. Embrin que se forma a partir da clula mis prxima ao colo do arquegonio, a dita clula provn da divisin transversal do cigoto. Exosprico. Gametofito que se desenvolve por fra da parede da espora que lle deu orixe. Exxeno. Que se orixina a partir de tecidos superficiais. Explodiflora. Planta na cal os estames das sas flores despiden o pole de forma violenta Fanero. Visible, manifesto, visible a simple vista. Fanerofita. Planta que presenta a xema do rebento a mis de 30 cm do chan. Fanergama. Vexetal que presenta os rganos reprodutores en forma visible, sendo facilmente recoecibles. Fasciculadas. Races dispostas nun fato ou feixe. Feromonas. Substancias voltiles emitidas polos gametos femininos para atraer os gametos masculinos, en determinadas Phaeophytas e Chlorophitas.
252
Plantas tiles
de Galicia
Filide. Estrutura con forma de botella, situada no extremo dun conidiforo, sobre a cal se producen esporas. Fibra. Clula esclerenquimtica alongada e estreita con extremos afiados e parede xeralmente lignificada. Fbula. Estrutura con forma de fibela ou ponte, caracterstica do micelio secundario de moitos Basidiomicotina. Ficobilinas. Pigmentos algais de cor vermella ou azul, unidos a unha protena, que se atopan nas Cianobacterias e Rodophyias. Filamento. Parte que sostn a antera nas Anxiospermas. Fillo. Crecemento do talo dunha planta leosa durante unha estacin. Filotaxia. Modo de disposicin das follas ao longo do talo. Floema. Tecido condutor que permite o transporte do zume elaborado e das substancias orgnicas. Flor. Conxunto de estruturas reprodutoras das plantas con flor, formada por androceo e xineceo e un ou dous verticilos perinticos que poden estar reducidos ou ausentes. Fololo. Cada unha das partes foliceas dunha folla composta. Folioso. Lique cuxo talo est formado por lbulos aplanados, os cales son hetermeros e dorsiventrais. Folla. rgano xeralmente plano e fotosinttico, que presentan lateralmente os talos, insertos a nivel dos ns. Foraminada. Nunha antera cando existen orificios por onde sae o pole. Forma imperfecta. Estado imperfecto ou conidial. Forma perfecta. Estado perfecto. Fotoaperidica. Planta cuxa floracin independente da cantidade de luz recibida. Fotoperiodicidade. Resposta fisiolxica das plantas duracin relativa dos perodos de da e noite que se suceden en forma rtmica. Fotorespiracin. Proceso respiratorio das plantas Fototropismo. Movemento por crecemento diferencial da planta producido por accin da luz. Froito. Nas plantas con flor, estrutura que encerra as sementes. Fronde. Fronde. Folla dos fentos. Funculo. Cordn ou filamento que une o vulo placenta. Gabin. Folla ou talo modificados que se enrrolan a un soporte para soster ou fixar a planta a este. Gametanxio. Estrutura uni ou multicelular produtora de gametos.
253
Gametofito. Xeracin dun organismo que produce gametos, o seu complemento cromosmico haploide. Gamocarpelar. Sincrpico. Ovario constitudo por dous ou mis carpelos unidos entre si. Gamoptala. Corola de ptalos soldados entre si polo menos na base. Gamospalo. Cliz de spalos soldados entre si polo menos na base. Gleba. Parte interna, frtil, do basidioma dos Gasteromicetos. Glbulo. Termo co que se denomina o anteridio das Charofitas. Gota de infeccin. Gota de orballo sobre unha folla ou talo dun hspede. Nela xerminar un espora dun fungo parasito permitindo a infeccin. Gutacin. Exsudacin de auga en forma lquida polas follas, a travs dos hidatodos. Hbito. Patrn xeral de desenvolvemento dunha planta. Halfilo. Vexetal que vive nun medio salino. Haplostela. Tipo simple de protostela con xilema central e floema arredor. Haplostmono. Androceo formado por un s verticilo de estames. Hapoclamdea. Flor de perianto simple. Haptonema. Estrutura filamentosa presente nas Haptofceas, vinculada fixacin. Heliofila. Planta que require sol directo para o seu desenvolvemento. Hematocromo. Pigmento carotenoide de Chlamidomonas nivalis que pola sa abundancia d cor vermella neve. Hemeroperidica. Planta cuxas flores se desenvolven soamente cunha iluminacin superior a 12 horas diarias. Hemicriptofita. Planta que presenta a xema do rebento a nivel do chan. Hemisifonado. Talo filamentoso multinucleado que presenta tabiques a intervalos irregulares. Herba. Planta que carece dun talo leoso persistente sobre o nivel do solo. Hercgama. Planta cuxas flores teen dispositivos especiais que impiden a autogamia. Heteroclamdea. Flor cuxo perianto est formado por cliz e corola. Heterofilia. Cando as follas dunha mesma planta presentan formas diferentes. Hetergamo. Captulo con dous ou mis tipos de flores. Heteroico. Fungo parasito que precisa dispoer de dous hspedes diferentes para completar o seu ciclo de vida. Hetermera. Flor con distinto nmero de pezas en cada verticilo.
254
Plantas tiles
de Galicia
Heterosporado. Que produce das formas ou tamaos de esporas. Heterosporanxiado. Que produce dous tipos de esporanxios especificamente micoesporanxios e macroesporanxios. Hidatodo. Estrutura presente xeralmente na beira das follas e que segrega auga en estado lquido polo fenmeno chamado gutacin. Hidrocoria. Mecanismo de diseminacin dos vexetais que se realiza mediante a auga. Hidrofita. Planta que ten a xema de rebento debaixo da auga. Hidrogama. Planta cuxa polinizacin se realiza mediante a auga. Hifa. Unidade vexetativa estrutural nos fungos. Higrofita. Planta que vive nun medio hmido. Himenio. Estrato frtil de ascos ou basidios acompaados de parfise que se sita de varios modos dentro ou sobre os corpos frutferos dos fungos. Hipantio. Prolongacin tubulosa do receptculo por enriba do ovario que soporta o perianto e o androceo no pice. Hipoxeo. rgano que permanece por debaixo da superficie do solo. Hipoxina. Flor na cal o perianto e o androceo se insiren por debaixo do ovario. Hipsofilas. Follas superiores modificadas ou reducidas para dar brcteas. Hspido. Que ten pelos rxidos. Homlogo. rgano de igual orixe, pero cuxo aspecto ou funcin poden ser distintos. Hommera. Flor co mesmo nmero de pezas florais en cada verticilo. Homosporado. Isosporado. Que produce esporas dun s tipo ou tamao. Homosporia. Producin de esporas monomrficas nunha planta, as cales xerminan para dar gametofitos hermafroditas. Homotlico. Autofrtil. A fecundacin realizarase por unin de dous gametos provenientes do mesmo talo. Homoxilado. Pau simple e homoxneo formado esencialmente por traqueidas e parnquima, caracterstico das Ximnospermas. Humus. Substancia de composicin complexa orixinada pola degradacin dos restos que se atopan nos horizontes superiores do solo. Indehiscente. Termo referido en xeral aos froitos que non se abren ao madurar. Indusio. Estrutura de orixe epidrmica foliar que se dilata e recobre o receptculo e os esporanxios nos fentos.
255
Induvia. Cada unha das partes florais persistentes, que s veces acompaan o froito. Inequifacial. De caras desiguais como a maiora dos estames que s teen un plano de simetra. Inflorescencia. Conxunto de flores cuxos pednculos parten do mesmo eixe. Infrutescencia. Conxunto de froitos desenvolvidos sobre un receptculo comn. Infundibuliforme. En forma de embude. Inmotiflora. Planta con flores inmbiles. Interfascicular. Cambium situado entre as faces vasculares, produce xeralmente parnquima cara a ambos os dous lados. Intina. Membrana interna do gran de pole, formada por celulosa. Introrsa. Antera que se abre cara ao eixe floral. Involuto. rgano que se arrastra cara a dentro. Termo en xeral referido prefoliacin. Isidio. Protuberancia pequena do talo dun lique que incorpora algas e tecido medular, cuberta por unha casca. Isocontada. Clula con todos os seus flaxelos iguais e coa mesma estrutura. Isogamia. Tipo de reproducin sexuada na que interveen gametos morfoloxicamente iguais, polo xeral mbiles. Isogamo. Captulo que presenta un s tipo de flores. Isomorfo. rgano que ten a mesma estrutura que outro. Isostmona. Flor que ten o mesmo nmero de estames que elementos dos outros verticilos. Labelo. Ptalo inferior moi modificado nas Orchidiaceae. Labiado. Cliz ou corola cuxas pezas estn soldadas en grupos, un superior e outro inferior, de tal modo que semellan dous labios. Lagoa foliar. Espazo recheo de parnquima que queda no ronsel ao desprenderse as faces vasculares propios da folla. Lmina. Calquera parte ancha e aplanada dunha planta Lanceolado. Angostamente elptico, afinndose cara aos extremos. Ltex. Zume leitoso que presentan algunhas plantas, branco ou de diversas cores. Laticfero. Clula ou tubo composto por clulas fusionadas que contn ltex. Legume. Froito seco, unicarpelar, dehiscente polo nervio dorsal e a sutura ventral. Lemma. Glmula inferior das inflorescencias das gramneas.
256
Plantas tiles
de Galicia
Lgula. Tipo de corola cigomorfa gamoptala que presentan as compostas. Limbo. Lmina. Parte ancha e estendida da folla. Lique. Combinacin dunha alga e un fungo, na cal os dous compoentes estn de tal modo entretecidos que forman o que se pode considerar un individuo nico. Macroesporanxio. Megasporanxio. Esporanxio no cal se forman as macrosporas. Macrospora. Megaspora. Macrosporocarpo. Estrutura presente no fentos que contn os megasporocarpos. Macrosporofilo. Esporofilo que leva os macrosporanxios. Madeira. Tecido secundario das plantas con semente. Composto principalmente por xilema. Marxinal. Tipo de placentacin na cal os vulos se sitan sobre a beira da folla carpelar en ovarios uni ou dialicarpelares. Mastigonema. Estruturas laterais que poden presentar certos flaxelos, constitudas por fibras de 0,5 a 2 mm de lonxitude. Medula. Masa de tecido fundamental que ocupa o centro do talo por dentro dos tecidos vasculares, xeralmente parenquimtica, s veces pode ser oca. Megafanerofita. Termo aplicado s rbores de mis de trinta metros de altura. Megagametofito. Gametofito feminino orixinado a partir dunha megaspora. Megaspora. Macrospora. Espora orixinada por meiose a partir dun megasporocito e que desenvolver un gametofito feminino nas plantas heterosporadas. Megasporanxio. Macrosporanxio. Esporanxio onde se producen as megasporas. Megasporocito. Clula nai das megasporas, s cales dar orixe despois dunha divisin meitica. Mericarpo. Cada un dos segmentos en que se dividen naturalmente certos froitos secos como o esquizocarpo. Mesarco. Posicin do xilema na face vascular cando o protoxilema est no centro e a diferenciacin faise a partir de tal centro en todo sentido. Mesocarpo. Mesocarpio. Capa media do pericarpo. Mesofanerofita. Termo aplicado a rbores de 8 a 30 metros de altura. Mesfilo. Parnquima clorofiliano das follas, pode ser en estacada, esponxoso ou indiferenciado.
257
Microcclico. De ciclo curto. Aplicado s especies de Royas que non producen outras esporas binucleadas que as teleutosporas. Microfanerofita. Termo aplicado s rbores de menos de 8 metros de alto. Microgametofito. Gametofito masculino que se desenvolve a partir dunha microspora. Micrpilo. Abertura que deixan os tegumentos no extremo do vulo pola cal se producir a fecundacin. Microspora. Espora producida por meiose nun microsporanxio, producir un gametofito masculino. Microsporanxio. Esporanxio que produce microsporas. Microsporocarpo. Nos fentos, estrutura que contn os microsporanxios. Microsporocito. Clula nai das microsporas, por divisin meitica producir catro delas. Microsporofila. Folla que leva un ou mis microsporanxios. Mitospora. Espora producida como resultado dunha divisin mittica. Mitosporanxio. Esporanxio no cal as esporas se producen por divisins nucleares mitticas e non meiticas. Monandria. Clase do sistema de Lineo que comprende flores hermafroditas cun s estame. Monocaritico. Que contn un s tipo de ncleos, orixinados no ncleo dunha espora. Monocrpica. Anual. Planta que florece e frutifica unha soa vez, morrendo despois. Monoclina. Hermafrodita. Flor que ten os dous sexos sobre un mesmo receptculo. Monopodial. Tipo de crecemento onde sempre a xema terminal a que produce ano tras ano os fillos. Monospermo. Froito que presenta unha soa semente. Monotalmico. Agregado. Froito formado polos carpelos separados dunha flor. Mucilaxe. Substancia orgnica que ten a propiedade de incharse ao empaparse con auga. Nanosporas. Endosporas de pequenas dimensins orixinadas por divisins vexetativas dunha clula nai. Nastia. Movemento de curvatura cuxa direccin est determinada pola constitucin anatmica do rgano. Nectario. Estrutura secretora epidrmica, produtora da substancia azucrada chamada nctar, xeralmente situada nas flores.
258
Plantas tiles
de Galicia
Nictiperidica. Planta que florece soamente cunha iluminacin inferior a doce horas. N. Rexin do talo entre dous entrens, o punto de insercin das follas. Nomfila. Cada un das follas normais dun planta. Noz. Froito seco indehiscente orixinado a partir dun ou mis carpelos cun pericarpo duro e ptreo. Nucela. Tecido esporoftico presente no vulo das Fanergamas dentro do cal se diferencia a clula nai das macrosporas. Ncula. Noz pequena. Oclusivas. Par de clulas de forma variable que pechan o poro do estoma debido a cambios na sa forma. Oligmero. Flor con verticilos que teen menor nmero de pezas cs demais. Ollo. Xema caulinar que produce un fillo. Oocisto. Gametocisto feminino. Oogamia. Tipo de fecundacin entre un gameto masculino mbil e pequeno e un gameto feminino grande e inmbil. Osfera. Gameto feminino, grande, espido e inmbil. Oospora. Cigoto rodeado por unha parede grosa, orixinado pola fecundacin dunha osfera. Oprculo. Estrutura que pecha o extremo da cpsula das carrizas e se libera por ruptura do anel. Oposta. Disposicin das follas ou xemas que se dan por pares en cada n. rgano. Conxunto de tecidos que realizan unha funcin particular ou conxunto de funcins no corpo dunha planta. Ostolo. Poro. Abertura dos mis diversos rganos. Ovario. Nas plantas con flor, parte basal do xineceo que encerra os vulos. vulo. A estrutura que dar a semente. Palinoloxa. Ciencia dedicada ao estudo do pole e outras esporas. Palmada. Folla cuxos nervios nacen da base da folla e diverxen como os dedos dunha man aberta. Papus. Cliz reducido a pelos ou escamas caracterstico das compostas. Paracolorola. Coroa. Conxunto de apndices ligulares dos ptalos ou tpalos
259
Parfise. Estruturas estriles que acompaan as frtiles, presntanse no himenio de Asco e Basidiomicotina. Paralelinervio. Follas e outros rganos foliceos que teen os nervios principais aproximadamente paralelos. Gramneas e monocotiledneas. Parede celular. Capa resistente que rodea unha clula e a sa membrana celular. Esta parede est composta principalmente por celulosa (nas plantas). Parietal. Tipo de placentacin onde os vulos se insiren sobre as paredes do ovario. Paripinnada. Folla composta que ten un nmero par de fololos. Partenocarpia. Formacin dun froito sen previa fecundacin. Estes froitos carecen de sementes. Partenoxnese. Desenvolvemento dunha osfera para dar un cigoto sen que aconteza fecundacin. P. Estrutura mis ou menos cilndrica que sostn o pleo no basidioma dos Agaricales. Pecolo. Parte da folla que une a lmina ao talo. Pecilulo. Pecolo de cada fololo dunha folla composta. Pectinado. Tipo de flaxelo que leva mastigonemas soamente dun lado. Pednculo. Final dunha flor, eixe dunha inflorescencia. Peltada. Folla cuxo pecolo se insire no centro da lmina ou nalgn punto distinto da marxe. Penduliflora. Planta que ten as flores que colgan. Pentacclica. Flor que ten cinco verticilos florais, dous deles son estames. Perenne. Referido a aquelas plantas que non perden as follas en outono. Perforacins. Rexins delgadas da parede celular das clulas condutoras do xilema. Perianto. Verticilo floral que rodea o androceo e xineceo, consta xeralmente de cliz e corola. Pericarpo. Pericarpo. Parte do froito que rodea a semente. Periciclo. Estrato celular externo ao cilindro central, situado entre as faces vasculares e a endoderme na raz e talo. Periclinal. Paralelo superficie do rgano. Peridio. Cuberta externa ou parede dunha frutificacin. Peridiolo. Cmara glegal dos Gasteromicetos. Contn as basidiosporas e acta como unha unidade de propagacin.
260
Plantas tiles
de Galicia
Perigonio. Perianto formado por pezas non diferenciadas en cliz e corola. Periplasto. Diferenciacin da parte externa do citoplasma e da membrana citoplasmtico constitundo unha pelcula elstica ou rxida. Periquetal. Termo referido s follas mis ou menos modificadas que rodean o arquegonio das carrizas. Perisperma. Tecido de reserva diploide presente nalgunhas sementes que se orixina a partir da nucela. Peritecio. Ascoma de orixe sexual, con forma de botella. Ptalo. Cada un dos apndices dunha flor que forman a corola. Picnidio. Corpo frutfero asexual, con forma de botella cun poro apical. Picniospora. Espora pequena uninucleada e haploide producida nun picnio, que funciona como gameto masculino. Pleo. Parte superior ou sombreiro de certo tipo de basidioma. Pia. Falso froito do pieiro e outras Ximnospermas. Pinatisecta. Folla composta cuxos fololos teen incisins que chegan ata o nervio. Pinnada. Tipo de nerviacin dos rganos foliares onde os nervios secundarios se dispoen a ambos os dous lados do raque como as barbas dunha pluma. Pirenosomas. Grnulos que constiten a parte central dos pirenoides, de natureza protica. Pistilo. Conxunto central de rganos nunha flor, est composto dun ou mis carpelos. Pivotante. Raz principal que se afunde verticalmente no solo, cun desenvolvemento moi importante con respecto s races secundarias. Placenta. Rexin do ovario onde se orixinan os vulos e cal quedan unidos por medio do funculo. Placentacin. Disposicin dos vulos sobre a placenta. Planacin. Achatamento das ramas nun vexetal. Planogameto. Gameto flaxelado. Planogamia. Fecundacin entre dous gametos mbiles. Pleuridios. Filamentos curtos, de crecemento limitado, que se dispoen en verticilos con respecto a un eixe principal nos talos de tipo cladomtico. Plurilocular. Estrutura multicelular, onde cada unha das clulas compoentes produce unha estrutura reprodutora. Pole. Microsporas das plantas con semente.
261
Poliadelfo. Androceo cuxos estames estn soldados en varios grupos. Poliandra. Flor que presenta moitos estames. Policntrico. Talo que ten un nmero de centros de crecemento e desenvolvemento e mis dun rgano reprodutivo. Polgama. Planta que ten flores hermafroditas e flores unisexuadas sobre o mesmo individuo ou sobre individuos diferentes. Polmera. Flor cuxos verticilos estn compostos de numerosas pezas. Polinia. Masa de grans de pole fusionados que ser transferida a un estigma como unha unidade. Orquidceas. Polinizacin. Proceso de transferencia do pole dende o lugar onde se produce ata o lugar onde se atopa a osfera. Pdese producir con axuda do vento, auga, insectos, paxaros ou outros medios. Politalmico. Froito mltiple. Prefanergama. Ximnosperma primitiva con reproducin sexual de caractersticas arcaicas. Prefloracin. Disposicin das pezas florais no botn floral. Prefoliacin. Disposicin das follas nas xemas foliares antes de expandirse. Promeristema. Nos pices vexetais conxunto formado polas clulas iniciais e as sas derivadas inmediatas. Propgulo. Estrutura que serve para a reproducin vexetativa dun organismo. Protoderme. Meristema primario que d orixe epiderme. Protofloema. Primeiros elementos do floema en diferenciarse mentres que o rgano anda est elongndose. Protonema. Estrutura filamentosa produto da xerminacin dunha espora nalgunhas carrizas e hepticas que dar orixe ao gametofito folioso. Quilla. Carena. rgano formado pola fusin de dous ptalos, propio da corola das leguminosas papilionoideas. Quitina fnxica. Substancia da cor do xofre, complexa, similar atopada no tegumento dos insectos. Radcula. Extremo basal do eixe embrionario, raz orixinada na semente e que dar a raz primaria. Rfides. Cristais de oxalato de calcio en forma de agulla, presentes xeralmente no parnquima. Raz. rgano das plantas, xeralmente subterrneo, que carece de follas e cumpre funcins de absorcin, fixacin e reserva. Raque. Nas follas compostas a continuacin do pecolo a partir dos fololos basais.
262
Plantas tiles
de Galicia
Receptculo. Ensanchamento apical do eixe que soporta as flores dun captulo. Reticulado. Interconectado, en forma de rede. Rizforo. Estrutura presente en certas Licopsida que penetra no solo e pode orixinar races. Rizoma. Talo subterrneo groso e horizontal que serve como rgano de almacenamento. Rizomorfa. Cordn groso, formado por hifas somticas anastomosadas e con ordenacin paralela. Roseta. Conxunto de follas dispostas moi xuntas nalgunhas plantas, debido a que presenta entrens moi curtos, xeralmente a nivel do solo. Saco embrionario. Gametofito feminino das Anxiospermas. Saco polnico. Parte da antera onde se forman os grans de pole. Semente. Estrutura que se produce a partir dun vulo, logo da fecundacin. Spalo. Estrutura mis externa dunha flor, xeralmente verde. Septado. Tabicado. Que presenta septos ou tabiques transversais, que dividen a estrutura en unidades celulares. Ssil. Que carece de p ou estrutura de soporte. Nunha folla que carece de pecolo. Seudoelaterio. Clulas estriles que se sitan entre as esporas dos Antocerotales. Silcula. Froito seco dehiscente das crucferas cuxas valvas son tan anchas como largas. Simbionte. Cada un dos organismos integrantes dunha simbiose. Simbiose. Asociacin ntima de dous organismos diferentes, os que obteen beneficios mutuos desta. Sinanxio. Grupo de esporanxios que se fusionaron no desenvolvemento. Sinapse. Conxunto formado por dous discos refrinxentes planoconvexos que obturan o plano existente entre paredes contiguas nalgunhas Rodophita. Sinema. Estrutura alongada, produtora de conidios, formada por un conxunto de conidiforos paralelos reunidos. Suculenta. Planta con follas ou talos carnosos que almacenan auga.
263
Tabulada. Raz area modificada en forma de tboa na base dos troncos, cumprindo funcins de soporte. Tlamo. Receptculo. Talo. Corpo vexetal relativamente simple, non diferenciado en raz, talo e follas. Talo. Parte xeralmente area do eixe dunha planta dividida en ns e entrens. Leva follas e rganos reprodutores. Talofita. Planta que presenta un talo, dicir, que non presenta diferenciacin na raz, talo e follas. Taloide. Taloso. Plantas que non presentan races, talo ou follas ou os seus anlogos. Tapete. Capa interna da antera e dos esporanxios cuxa funcin nutrir os grans de pole e esporas en desenvolvemento. Teca. Cada unha das das unidades que forman unha antera. Tegumento. Capa ou capas que envolven un rgano e o protexen. Tpalo. Cada unha das pezas que forman o perigonio. Terofita. Planta anual que non presenta xema de rebento. Testa. Cuberta externa da semente. Tetradnamo. Androceo formado por catro estames longos e dous curtos. Tlide. Estrutura que frecuentemente obstre a cavidade dos elementos condutores do xilema. Tricoma. Estrutura epidrmica variable en tamao, forma e funcin. Tubrculo. Porcin moi engrosada de certos talos subterrneos Tubo criboso. Elemento condutor do floema, formado por clulas vivas alongadas, dispostas unha a continuacin da outra, cuxos dous extremos presentan placas cribosas. Tubo de fecundacin. Hifa delgada, orixinada no gametanxio masculino e que penetra a parede do gametanxio feminino. Tubo de xerminacin. Primeira hifa que emite unha espora dun fungo ao xerminar. Tubo estaminal. Tubo formado pola soldadura dos filamentos estaminais. Tubo polnico. Estrutura tubular resultante da xerminacin dun gran de pole. Tnica. Folla modificada, con substancias de reserva, presente en certos bulbos. Umbela. Inflorescencia definida, cuxas flores estn sostidas por pednculos da mesma lonxitude, nacendo todas dun mesmo punto do eixe. Unpara. Cima na cal un dos dous eixes aborta. Unlla. Porcin estreita nalgunhas formas de ptalos pola cal se insire no receptculo.
264
Plantas tiles
de Galicia
Utrculo. Froito seco dehiscente, xeralmente monospermo, con pericarpo membranoso Vaa. Base da folla mis ou menos ensanchada que abraza o talo. Valva. Cada unha das pezas en que o froito se separa naturalmente na madureza. Valvar. Tipo de dehiscencia nos froitos que se realiza polas valvas. Venacin. Disposicin das nervaduras nunha folla. Vernalizacin. Proceso fisiolxico que permite aos vexetais adquirir baixo o efecto do fro a aptitude para florecer. Verticilo. Conxunto de rganos florais dispostos en crculo. Vexetativa. Unha das clulas que constite o gametofito masculino ou gran de pole nas Fanergamas. Vexetativo. Crecemento nunha planta por divisin de clulas sen que haxa reproducin sexual. Voluble. Talo ou outro rgano que ten a propiedade de enroscarse ao redor dun soporte. Xema. Brote ou fragmento dun organismo que funciona na reproducin asexual. Xemacin. Forma de reproducin asexuada nos fermentos Xeocarpo. Froito que madura baixo terra. Xeofita. Planta que presenta a xema do rebento baixo terra. Xeroftico. Vexetal adaptado para resistir perodos de seca ou vivir en medios ridos. Xiberelinas. Grupo de hormonas do crecemento que provocan a elongacin dos talos. Xilema. Tecido das plantas vasculares que serve para a conducin de auga e substancias disoltas a travs do corpo do vexetal. Ximno. Espido, ao descuberto, sen proteccin. Ximnosperma. Xeralmente, unha planta con semente que non produce flores. Xineceo. rgano feminino da flor formado polo ovario, estilo e estigma. Xinforo. Prolongacin do eixe floral que soporta o xineceo. Zanco. Tipo de raz area que emerxe do tronco ou das ramas e cumpre funcins de soporte. Zoidogamia. Tipo de fecundacin na cal os gametos masculinos alcanzan o gameto feminino desprazndose nun medio acutico. Zooclorelas. Algas verdes en simbiose constante con animais.
265
Zoocoria. Tipo de dispersin das disporas dos vexetais mediante animais que as transportan sobre ou dentro do seu corpo. Zoospora. Espora mbil, flaxelada, producida asexualmente dentro dun esporanxio.
266
Plantas tiles
de Galicia
Terminoloxa
Absorbentes: que absorbe os tumores, materiais purulentos e demais lquidos malignos danios para o organismo. Adaptxena: potenciador do sistema orgnico Analptico: reconstite o organismo e rexenera as forzas, estimula as funcins vitais. Andino: analxsico. Antilxico: anestsico. Antiasmtico: calma a asma. Antibitico: impide o desenvolvemento ou multiplicacin de certos microbios ou destreos. Anticanceroso: axuda a combater o cancro. Anticimticas: destre os organismos parasitos. Anticoagulantes: evita a formacin de cogulos no sangue. Anticonceptivas: evita a concepcin. Antdoto: contraveleno, neutraliza a accin dos velenos. Antielastasa: protexe os tecidos elsticos e conxuntivo da accin das enzimas proteolticas. Antiequintico: mellora os negrns e as mazaduras. Antiespasmdico: calma os espasmos musculares. Antifloxstico: antiinflamatorio. Antifnxico: axuda a combater os fungos ou fermentos e parasitos. Antihelmtica: combate parasitos intestinais. Antihidrpica: contra a hidropisa.
267
Antihistamnico: que se opn accin nociva da substancia histamina, para combater as alerxias. Antiltica: disolve os clculos. Antimictica: acta fronte aos fungos e fermentos. Antimittico: inhibe a reproducin celular. Antimutaxnico: protexe e mantn a establidade do ADN celular ante lesins tumorais. Antineurlxico: calma as neuralxias. Antioxidante: axuda a protexer da oxidacin e do deterioro o organismo. Antiperiodica: contra as febres peridicas. Antipirtica: para baixar a temperatura corporal ou a febre. Antiprurixinosa: combate ou evitar a comechn. Antisptica: evita a putrefaccin e a infeccin. Antisifiltica: contra a sfile. Antisudoral: aplcase contra o mal olor da transpiracin do corpo. Antitrmico: antipirtico. Antitusxeno: calma ou suprime a tose. Antivirus, antivrica, antiviral: Que se opn ao desenvolvemento dos virus. Aperitiva: que aumenta o apetito. Aromtica amarga: une as propiedades das amargas s das aromticas Aromtica: estimula a mucosa gstrica pola sa fragrancia ou olor a especias. Bactericida: destre as bacterias. Bacteriosttica: evita a proliferacin bacteriana. Balsmica: mucolitica, antisptico e antiespasmdico das vas respiratorias. Bquica: contra a tose. Calefaciente: produce sensacin de calor en uso externo. Calicida: abranda os calos. Calmante: anula a dor sen inhibir a sensibilidade. Cardioactiva: Acta sobre o corazn. Cardiotnica: aumenta a forza cardaca. Carminativa: produce peristalse e expulsa os gases. Catrtica: purgativa. Custica: destre tecidos vivos. Ceflica: contra a dor de cabeza. Cicatrizante: que cicatriza feridas. Cloruroltica: diurtica, elimina os sales inorgnicos. Coadxuvante: reforza a accin doutra terapia.
268
Plantas tiles
de Galicia
Colagoga: Constrinxente: Convulsante: Cordial: Correctiva: Corrinxente: Demulcente: Depilatoria: Depresante: Depresiva cardaca: Depreso-motora: Depurante: Depurativa: Desconxestionante: Desinfectante: Desodorizante: Deterxente ou detersiva: Dilunte: Diurtica: Dixestante: Dixestiva: Drstica: Ecbolias: Ecoprotica ou ectroprotica: Emenagoga: Emtica: Emoliente: Epistatica: Errina: Escartica: Espamoltica: Estimulante cardaca: Estimulante: Estomacal: Estupefaciente: Evacuante: Excitante:
reduce a secrecin biliar. astrinxente. causa convulsins. cardioactiva. corrixe ou fai mis agradable a accin doutros medicamentos. correctiva. protexe con mucilaxes as membranas de mucosas irritadas. remove pelos. sedante. dimine a actividade do corazn. dimine a actividade motora. favorece a excrecin dos emuctorios. depurante. dimine os procesos conxestivos impedindo que se acumule o sangue nunha parte do corpo. destre as materias orgnicas de putrefaccin. destre ou encobre os malos olores. limpa feridas, ulceras, etc. dile excrecins e secrecins. aumenta a secrecin dos ourios. dixestiva. axuda disolucin do alimento. purgativa que produce forte irritacin. provoca aborto. laxativa. regulariza a menstruacin. vomitiva. dimine a irritacin dos tecidos. vexigatoria. aumenta a secrecin nasal. custica. que calma as contraccins dos intestinos. excita temporalmente a actividade cardaca. excita temporalmente a actividade nerviosa ou muscular, excitan a actividade fsica, qumica e biolxica do corpo. estimulante do estmago. afecta o centro nervioso e produce hbito. purgativa e favorece a evacuacin en xeral. estimulante.
269
Expectorante: incrementa secrecins musculares, facilitan a expulsin das mucosidades dos bronquios e vas respiratorias. Febrfuga: disipa a febre. Galactgoga: aumenta a secrecin lctea. Galactxena: dimine a secrecin de leite. Hemosttica: detn as hemorraxias. Heptica: axuda nos males do fgado. Hidragoga: purgativa con descargas acuosas. Hipntica: produce sono. Inmunoestimulante: activa o sistema inmunitario. Inmunomoduladora: que potencia a inmunidade. Laxante: laxativa. Laxativa: purgativa suave. Midritica: dilata a pupila. Mitica: contrae a pupila. Mucoltica: axuda a expulsar o moco. Narctica: anodianas, hipnticas. Neurtica: acta sobre o sistema nervioso. Nutriente: que nutre. Odontlfico: alivia a dor de dentes e moas, (ouregano e tomio). Oftlmica: utilzase para afeccins dos ollos e plpebras. Oxitcica ou ocitcica: estimula as contraccins e facilita o parto. Pectoral: combate enfermidades e inflamacins das vas respiratorias. Peristltica: aumenta a peristalse. Profilcticas: prev a aparicin ou desenvolvemento das enfermidades. Purgante: purgativa. Purgativa: provoca copiosas descargas intestinais. Refrescante: calma a sede e dimine a calor do corpo. Froitas cidas. Remineralizante: favorece a retencin dalgns sales minerais e achega outros. Resolutiva: resolve as inflamacins. Rubefaciente: irrita e arroiba. Revulsiva. Sedante: sedativa. Sialagoga: activa a secrecin salival. Somnfera: induce ao sono. Soporfica: produce sono. Sudorfica: que produce sudoracin. Tnica: tonifica o organismo. Uroltica: elimina o cido rico.
270
Plantas tiles
de Galicia
Venotnico: regula a circulacin, mellora a elasticidade das veas e aumenta a resistencia capilar e reduce a sa permabilidade. Vermicida: destre os vermes intestinais. Vermfuga: expulsa os vermes intestinais. Vesicante: vesicatoria. Vesicatoria: produce ampolas. Vulneraria: para curar chagas ou feridas.
271
Plantas tiles
de Galicia
Bibliografa
Diccionario ilustrado de los nombres vernculos de las plantas en Espaa, Andrs Ceballos Jimnez. I.C.O.N.A. 1986 El Gran Libro de las Plantas Medicinales. SUSAETA, S.A. 1988 La nueva era de las Hierbas. Editorial Everest, S.A. Flora agrcola.Enrique Sanchez Monge. Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentacin. 1991Tomo I Partes de la Flor. www.geocities.com.Universidad y Ciencia. Aizpuru et al. (1993, 1999), Bols et al. (1993). Gua das rbores de Galicia. Henrique Nio Ricoi. Carlos Silvar. La vegetacin de ribera de la mitad norte de Espaa, de Francisco Lara, Ricardo Garilleti y Juan Antonio Calleja. El gran libro de las plantas medicinales. Editorial Everest, S. A. - 3 edic.M. Pahlow Gran gua de la naturaleza: Plantas Medicinales. Editorial Everest, S. A. Dieter Podlech Guas de naturaleza Blume. Plantas Medicinales: bayas y verduras silvestres. Edit. Blume. Grau, Jung y Mnker Plantas medicinales en casa. Edit. Blume. Penelope Ody Plantas Medicinales. Edit. Susaeta. David Hoffmann Plantas medicinales y venenosas de Asturias, Cantabria, Galicia, Len y Pas Vasco. Edit. Ayalga. Matas Mayor Lpez y ngel J. lvarez Rodrguez. Plantas medicinales. El Discrides renovado. Po Font Quer. Enciclopedia de las plantas Medicinales de Jorge D. Pamplona Roger, doctor en Medicina y Ciruga, Editorial Sanfeliz S.L., Madrid 2002. Recursos.cnice.mec.es. Ministerio de Educacin y Ciencia.
273

Plantas Útiles de Galicia

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Plantas Útiles de Galicia

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Plantas tiles

231 235 241 267 273

As plantas medicinais en Galicia

Partes dunha flor

Uso interno: Uso externo: Toxicidade:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Uso interno: Uso externo:

Uso externo: Toxicidade:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Uso interno: Uso externo:

Uso interno: Uso externo: Toxicidade:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Uso interno: Uso externo: Toxicidade:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Uso externo: Toxicidade:

A madeira, dada a sa dureza e resistencia, utilzase para o talle de instrumentos musicais.

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Uso interno: Uso externo: Toxicidade:

Uso externo: Toxicidade:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Propiedades medicinais: Uso externo: Toxicidade:

Capsella bursa-pastoris (L.) MEDIK.

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat: Caractersticas:

Castanea sativa Miller

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Propiedades medicinais: Uso interno: Toxicidade:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Propiedades medicinais: Uso interno:

Uso interno: Toxicidade:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Uso externo: Toxicidade:

Propiedades medicinais: Uso interno: Uso externo:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat: Caractersticas:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Uso interno: Uso externo:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Propiedades medicinais: Uso: Toxicidade:

Propiedades medicinais: Toxicidade:

Uso interno: Uso externo:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Uso interno: Uso externo:

Propiedades medicinais: Uso interno:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat: Caractersticas:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Propiedades medicinais: Toxicidade:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Propiedades medicinais: Uso interno:

Gladiolus segetum Ker

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Propiedades medicinais: Uso: Toxicidade:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Uso interno: Toxicidade:

Propiedades medicinais: Uso interno:

Propiedades medicinais: Principios activos: Uso interno:

Tamn a podemos usar en forma de tintura (desinfectante).

Uso interno: Uso externo: Toxicidade:

Uso externo: Toxicidade:

Nome cientfico: Familia: Xnero: Especie: Hbitat:

Propiedades medicinais: Uso: Toxicidade:

Propiedades medicinais: Uso: