4.

Jevrejke, ene i majke turskih sultana

Tekst preuzet iz aspisa Los Muestros Prevela: Drita Tutunovi Tekst obradio i slike odabrao: Aron Albahari

JEVREJKE, ENE I MAJKE TURSKIH SULTANA U povodu proslave i raznih manifestacija posveenih 700-toj godinjici nastanka Otomanske imperije, objavljena je i knjiga Ali Kemala Merama "Majke sultana" ("Padiah Analari"). Knjiga je posveena manje poznatim detaljima i istorijskim zbivanjima iz epohe vladavine svih turskih sultana, poev od prvog - Osmana, po kome je Imperija i dobila ime, do poslednjeg Vahdetin sultana. U knjizi je posebno istaknuta injenica da ni jedna od majki turskih sultana nije bila Turkinja, niti roena kao muslimanka, ve su sve bile grkog, bugarskog, srpskog, jevrejskog, ruskog i francuskog porekla.

Sultan Valide, titula majke vladajueg sultana Otomanske imperije

Naravno, sve su islamizirane (prevedene na islamsku veru) i dobile muslimansko-turska imena. Pet od ovih ena bile su Jevrejke, jevrejskog porekla, a neke od njih, poput Hurem sultanije, imale su veliki uticaj ne samo na ono sto se dogaalo na dvoru Topkapi, koji je bio zvanina carska rezidencija, ve i na unutranju i spoljnu politiku Imperije. 1* Po istorijsko-hronolokom redu, prva Jevrejka koja je postala ena sultana, a potom i majka nekog sultana, bila je Aja Hafiza (1479.-1534.). Roena je pod imenom Helga. Bila je ena sultana Javuz Selima I, i majka najuvenijeg sultana Otomanskog carstva Kanuni sultan Sulejmana, poznatog kao Sulejman Velianstveni.

Bista Aje Hafiza sultanije u Manisi

Prva je ena koja je ponijela titulu Sultanije (majke sultana - na turskom Valide Sultan), to karakterie njeno vee uee u podjeli vlasti i moi. Inicijator je gradnje kompleksa u Manisi koji objedinjuje damiju, osnovnu i viu kolu i bolnicu.

Sultan Selim I Javuz, vladao od 1512. do 1520.

Sultan Sulejman I Velianstveni, vladar koji je najdue vladao u turskom carstvu, od 1520. do svoje smrti 1566.

Po stupanju na tron njenog sina Sulejmana, Aja dobiva titulu Sultanija Majke Valide Sultan. Za vrijeme njegove 46-to godinje vladavine, tursko carstvo je proireno sa 6.557.000 km2, koliko je imalo u trenutku smrti njegovog oca sultana Javuz Selima, na 14.893.000 km2. Njen sin se sa njom savjetovao vrlo esto i veoma je uvaavao njene stavove. Umrla je u martu 1534.g. u 55. godini svoga ivota i sahranjena je u grobnici (turbetu) koja se nalazi u damiji koja nosi ime njenoga mua sultana Selima, u Istambulu. 2* Interesantno je da je i ena Sulejmana Velianstvenog bila islamizovana Jevrejka - Hurem Sultanija (1506. 1558.). Roena je u Poljskoj, kao Aleksandra Lisovska, a u istonjakom svijetu poznata je kao Rokselana. Njeno tursko ime je znailo - "vesela, vedra ena". Bila je najuticajnija sultanija u 600-to godinjoj istoriji turskog Otomanskog carstva. Dala je znaajan peat politici kako u samom carstvu, tako i van njega.
3

Hurem Sultanija

Dok je jo bila mala, oteta je na teritoriji dananje Ukrajine, i poklonjena turskom dvoru. Poklonio ju je krimski guverner. Svojom ljepotom, inteligencijom, sposobnostima i armom privukla je sultanovu panju, zadobila njegovo povjerenje i prijateljstvo. A potom se i udala za njega. Bila je jedina ena za koju se sultan Sulejman oenio na zvanian-oficijalan nain. Time je zadobila i poasno mjesto meu enama u carskom haremu. Hurem sultanija, je sa Sulejmanom rodila petoro dece. Jedan od njenih sinova, Selim II, je poslije smrti oca Sulejmana Velianstvenog, nasljedio njegov tron i postao sultan. Meutim sultanija Hurem, nije doivela njegovo imenovanje i postavljenje za sultana. Umrla je 18. aprila 1558.g. u 52. godini i sahranjena je u mauzoleju damije Sulejmanija u Istambulu.

Rokselana i sultan Sulejman I Velianstveni Anton Hickel, 1780, Zemaljski muzej u Majncu

Hurem ili Rokselana je bila inspiracija mnogim umjetnicima. U muzici, uveni Jozef Hajdn joj je posvetio svoju Simfoniju broj 63, a glavni je lik i u operi kompozitora Denisa Siinskog. Jedan od njenih najpoznatijih portreta nalazi se u Italiji, u galeriji Ufici, u Firenci. I kod nas je obraena kao lik i tema u pozorinom komadu i romanu Radovana Samardia - "Sulejman i Rokselana".

Rokselana, portret

3* I ponovo kuriozitet! I ena sina sultanije Hurem, pomenutog sultana Selima II, je takoe bila Jevrejka- sultanija Nurbanu (1525. 1587.). Roena kao Rahela, ona je takoe bila oteta kada je imala oko 10 godina. Oteli su je, a potom i prodali, gusari, na poznatoj trnici robova u Peri, a kupio ju je jedan trgovac robova iz Istambula. Od njega ju je otkupio za harem, sultanov slubenik, zajedno sa drugim djevojicama njenih godina. Bila je mrava i krhka, ali je svojim ponaanjem i inteligencijom ostavila utisak na sultaniju Hurem, koja ju je poslala u gradi Manisu sa ciljem da stekne dobro obrazovanje. Kada je sultanija Hurem, poslije nekoliko godina dola u Manisu u posjetu djevojkama obuavanim i kolovanim za harem, svojom ljepotom joj je privukla panju ba Rahela. Mogue da je ton toj simpatiji dala i injenica sultanijine svjesnosti zajednikog jevrejskog porijekla sa Rahelom. Sultanija je odluila da e Rahela biti supruga jednom od njenih sinova. Ba ona joj je i dala ime Nurbanu, to na turskom znai "carica koja sija boijom svjetlou". elja Hurem sultanije se najzad ispunila i Nurbanu se udala za njenog sina Sari Selima (Selima utog - tako su ga zvali jer je imao plavu kosu). Iako je Selim prvi put vidio Nurbanu na dan njihovog vjenanja, mnogo ju je zavolio. Pisao joj je i pjesme, koje se danas smatraju najljepim u otomanskoj literaturi. Vremenom, poto su sva njegova braa poumirala, ostvarilo se ono to je djelovalo skoro nemogue kada je poslije 46 godina vladavine, umro njegov otac Sulejman Velianstveni, on, Sari Selim, je stupio na presto turskog carstva kao sultan Selim II, a Nurbanu je postala sultanija. I ona je stekla titulu Sultanija Majke, poto je za ivota, doivjela da njen sin Murat III postane sultan.

Sultan Selim II, vladao od 1566. do 1574.

Murat III, vladao od 1574. do 1595.

Izmeu 1570. - 1579. godine, sagradila je Atik Valide damiju u Istambulu. Nurbanu je umrla 7.decembra 1587.g. u 62. godini i sahranjena je u Aja Sofiji, u mauzoleju Selima II, u Istambulu. 4* Sultanija Hatida Kadija Muazes (??- 1687.) Bila je ena sultana Ibrahima I i majka sultana Ahmeda II.

Sultan Ibrahim I, vladao od 1640. do 1648. Ahmed II, vladao od 1691.do 1695.

Poreklom je bila poljska Jevrejka, i njeno pravo ime bilo je Eva. Budui da nije doivjela da njen sin sjedne na tron, nije imala titulu Sultanija Majke. Sahranjena je u mauzoleju-damiji Kanuni sultana Sulejmana (Velianstvenog) u Istambulu. 5* Bezmialem (Bezm- i Alem) sultanija (1807.-1853.), bila je ena sultana Mahmuda II i majka sultana Abdulmedida. Njeno ime u prevodu je znailo "raj na zemlji". Bila je porijeklom iz Rusije i njeno ime je bilo Suzi. Otac joj se zvao Leon.

Mahmud II, vladao od 1808. do 1839. 6

Sultanija Bezmialem (Bezm- i Alem), koja je takoe imala titulu Sultanija Majke, bila je jedna od najaktivnijih u istoriji Otomanske imperije. Iako se lino nije mijeala u dravna pitanja i nije eljela biti politiki aktivna, imala je veoma vanu ulogu kao savjetnica svoga sina sultana Abdulmedida. Po istorijskim podacima, Abdulmedid je mnogo volio svoju majku, savjetovao se sa njom o svemu, pa i o izboru svojih ministara. Kad je njen sin Abdulmedid stupio na presto i postao sultan, on je imao 16, a ona 32 godine.

Abdulmedid I, bio je 31. Sultan Otomanske imperije, vladao je od 1839. do 1861.

Bila je vrlo cijenjena i potovana zbog pomoi koju je pruala siromanima i onima kojima je pomo bila potrebna. Pomagala je izgradnju veoma vanih zdanja u Istambulu, kao; alet Dilkusa - letnjikovca u palati Jildiz, brojnih javnih esmi u Maki, Topkapiju, Jildizu, bolnice u Gurebi i drugih. Ulogu Sultanija Majke (Valide Sultan) ispunjavala je punih 14 godina, sve do svoje rane smrti, 2. maja 1853. godine u palati Dolmabae, u 46. godini ivota. Sahranjena je u mauzoleju Mahmud II, u Divanoli, u Istambulu.

Tekst preuzet iz asopisa "Los Muestros" Prevela: Drita Tutunovi Tekst obradio i slike odabrao: Aron Albahari

Valide Sultann Ad Hayme Hatun Mal Hatun Nilfer Hatun Gliek Hatun Devlet Hatun Emine Hatun Hma Hatun I. Glbahar Hatun II. Glbahar Hatun Aye Hafsa Sultan Hrrem Sultan Nurbanu Sultan Safiye Sultan Handan Sultan I. Mustafa'nn annesi Mahfiruz Hadice Sultan Ksem Sultan Turhan Hatice Sultan Saliha Dilaub Sultan Hatice Muazzez Sultan Emetullah Rabia Glnu Sultan Saliha Sultan ehsuvar Sultan Mihriah Sultan Rabia Sermi Sultan Mihriah Valide Sultan Aye Seniyeperver Sultan Nakidil Sultan Bezmialem Sultan Pertevniyal Sultan evkefza Sultan Tirimjgan Sultan Perest Kadn Efendi (Not 2) Glcemal Kadn Efendi Gulst Kadn Efendi

Olu olan Padiah I. Osman I. Orhan I. Murat I. Bayezid I. Mehmet II. Murat II. Mehmet II. Bayezid I. Selim I. Sleyman II. Selim III. Murat III. Mehmet I. Ahmet I. Mustafa II. Osman IV. Murat I. brahim IV. Mehmet II. Sleyman II. Ahmet II. Mustafa III. Ahmet I. Mahmut III. Osman III. Mustafa I. Abdlhamit III. Selim IV. Mustafa II. Mahmut Abdlmecit Abdlaziz V. Murat II. Abdlhamit II. Abdlhamit V. Mehmet VI. Mehmet

Ei olan Padiah Erturul Gazi I. Osman I. Orhan I. Murat I. Bayezid I. Mehmet II. Murat II. Mehmet II. Bayezid I. Selim I. Sleyman II. Selim III. Murat III. Mehmet III. Mehmet I. Ahmet I. Ahmet I. brahim I. brahim I. brahim IV. Mehmet II. Mustafa II. Mustafa III. Ahmet III. Ahmet III. Mustafa I. Abdlhamit I. Abdlhamit II. Mahmut II. Mahmut Abdlmecit Abdlmecit Abdlmecit Abdlmecit Abdlmecit

Asl Ad Hayme Mal Horofira ? Olga Veronika Despina Kornelya Aye? Helga Roksalan Rael Bafo Helen ? Evdoksiya Anastasya Nadya Katrin Eva Evemia Aleksandra Mari Janet Ida Agnes Sonya

Uyruu Trk Trk Rum Rum Bulgar ? Srp ? Rum? Leh ve Yahudi Leh ve Yahudi Yahudi Venedikli Rum Abaza Srp Srp Rus Srp Leh ve Yahudi Venedikli Rum Srp Fransz Fransz Cenevizli Bulgar

Valide Sultanlk Sresi ? ? ? ? (Not 1) 1421-1449 ? ? (Not 1) 1520-1534 (Not 1) 1574-1583 1595-1603 1603-1605 ? 1618-1620 1623-1648 1648-1682 1687-1689 (Not 1) 1695-1715 1730-1739 1754-1756 (Not 1) (Not 1) 1789-1805 1807-1808 1808-1817 1839-1853 1853-1876 1876-1876 (Not 1) 1876-1904 (Not 1) (Not 1)

Aime Dubuc de Fransz Rivery Rus ve Suzi Yahudi Besime Romen Vilma Fransz Virjin Ermeni ? Sofi Henriet ? Arnavut erkes