A T A T (t M K R I!

I I) I* H A N E S S R l S t H':\r yn unundu \o yirmisinde lanUofcttunm Kitap: stikll Mahkemesi Ktttralw (Kl Ali)

20 H aziran 1955

K ium U iU U lltl tlttilU ltU lU lllllk uiiniH iutu.:

ATAT*J#K KXl'HANEt : 9

HATIRALAF
K IL I A L

SEL Y A Y I N L A R I Halcimi Sel ve eriki, Hisar Matbaam Csjjnloivl - stanbul

I p M

S T K L L MAHKEMELER NE M A K S A T L A V E NASIL KU RU LD U ? stikll M a h k em elerin in te k ilin e saik olan m illerden, ve buna d a ir baz mlhazalardan b a h se tm ek fa y d a l o lur. A nadolu'da M ill M cadele y a p lrk e n h ereye hkim o lan dnce is tik l l son. em elim iz, son hedefim iz y in e ka ytsz artsz istik l ld i. B irinci B yk H atim e, d n y a n n y a n s iy le b e ra b e r, biz de kmtk. B una ra m en m illetim iz u zu n ve fe l k e tli m u h a re b e le rd e n sonra da yine sil h m e lin d e n brakm am , h l m cad elesin e devan e d iy o r ve di.di.ne d idine m e m le k e ti m i) k u rta rm a y a alyordu. M illetim iz y o k su llu k lar, m a h ru m iy etler, fe d a k rlk la r p ah asn a k u rtu lm a y a alrk e n , i i m izde yle betbahtlar v ard ki g iriile n m c a d e le n in m nasn, azam etini, k u d siy e tim ta k d ir e tm ek y le d u r su n , m ille tin l:m ulv m cad e lesin e k a r suikast e re teebbs e tm e k te birbirleriyle d e ta y a n a km lard. Birinci B iiyk Harbin m eum fe la k e tli n eticesi, m illete, kendi k a d e rin e kendisi, s a h ip 'O lm ak fikrini, telk in e tti i iin, onu tem sil' eden. M eclise karg hkm et, m illete karg da M eclis, k a r lk l o larak , a r m esu liyet y k len m i b u lu n u y o rlard . B in aen aley h M eclise ve h k m e t e m ille te ve m em lek ete, d a h ild e n ve h a r ite n . gelec ek b ilc m le hainane te e b b sle r, suikastler karsnda h i b ir an, faslay a ve in k ta a m eydan v e rm e d e n , byk b ir te y a k k u z la m cehhez b u lu n m a k elzem di. O k a ra g n le rd e ucu sara y a ve sa ray n em riy le v e rile n fe tv a la ra dayanan., m e m le k e tte k i isy a n lard a n baka a y n i h ain k a y n a k la rd a n aka zalim p ro p a g a n d a la rla dva m zn yeg n e is tin ad g lu o lan -ordum uzun ds k u v v eti l:<n-

M lh m 'k is ten m ek te , o rd u y u daha d o m ad an bom ak iin il r m Kmt lainane h a re k e tle r e giriilm ekteydi. Jslubuldan, d m a n la rd a n g elen m en f propagandalar, \ a s yava ask erim izin , h alk m zn ru h u n a iliyor, o rd u d a n.'ila', lalkla m an ev iy at sarsly o rd u . H a ri te n gelen ecn fb i ta h rik le rle c a su s lu k la r da a y rc a u y a n k b u lunm ay io ab ettirecek b ir e h em m iy e t a lm ak tay d . O n u n iin d ir ki Byk M illet M eclisinin em el ve m ak sa d n a zd, fa k a t d man m aksad. ve m e n fa a tin i te m in yollu te v ik le rd e , mefse* (Jetlerde b u lu n a n la rla , m e m le k e tin ve m ille tin h e r trl m add ve m anev k u v v e tin i, h e r ne s u re tle o lu rsa olsun k r m ak is te y e n le re karg id d e tli b ir cep h e a lm a k ve b u n la rla m cad e le etm ek lzm g eliy o rd u . M ill dvay sa l h iy e tle ve b y k h assa siy etle ele alm o lan B irin ci Byk M illet M eclisi v a ta n a le y h in e olan h are- k e tle rin id d e tle tecziyesi taraftaryd: C ep h ed en fira r e d e n leri, f i r a r la r kolayla t ran la n . fira rile r i h im aye edenleri, eCr)t ev k in d e ve c e m in d e tek asiil gsteren leri., o rd u n u n ve m em lek etin m addi ve m anevi k u v v e tin i .k rm ak iste y e n le ri id d e tle cezalandralm diyord u . M ecliste h k im olan h alefi ru h y e O zam an M ecliste hki.n olan fik ir ve h a le ti ru h iy e y le idi: Bu. kab.il in s a n la ra ceza v erecek h e y e tle r ijd n ev id ir: B iri m a h k e m e le r d i e ri de d ivan h a rp le r. M a h k e m e lerin iersin d e y u v arlan m , h a tt vazife alm m e b u s la r ve h u k u k u la r o zam anki a d a le t a rk la rn n bozik ve i le rin d e in k il p zam an n a u ym ay an u s u lle r m ev cu t o ld u u n u , b yz d en id a m la r icab e d en k im se le rin bazan b e ra e t e ttik le rin in g r ld j n ile ri s r y o rla r, d iv an h a rp le r i in de, k o r k u n isim le rin d e n b a k a d i e r m a h k e m e le rd e n fa rk l olm a d k la rn s yleyerek b u m a h k e m e le rin v e rd ik le r i cezalarn iin e h em m iy etiy le m te n a sip o lm ad n , h a tt d ah a ileri g id erek bm jlav-n -eza verm eli; 11,s l n b ilm e d ik le ri iin e-

ii' h t c u

roi'gUFi.i; m unisiz la p jrh a c U 'id e e d iy o r la r d .

y a t a n la r n

pek *'

o k

. l-'i:.;unu id d ia

13u id d ia la r vc d n c c lu r kat'siM-nda m illi h a re k e t, c e ladet, iddet; v< > m u k av em e t iste r. M adem ki M illet M eclisi o tle t r sm tem sil e tm e k te d ir, bunun, fev k in d e k u v v e t yofcf ur, o h a ld e m e m lek etin m d afa, m u k a b e le ve m u k av em et k u v v etlerin i tem sil ed en M eclis, k e n d i iin d en , z la r a ra sn dan b ir h e y e ti h k im e a y ra ra k k e n d i m a k sa d n n m ey d a na gelm esine ve ifa sn a alsn. B u gib i m h im ileri a ld k la r em re gre h a re k e t e d e n le r e lin e b ra k n u y a lu u D iyorlard, i te M ecliste stik l l M a h k e m e le rin in te k ili ne m il ve saik olan fik ir ve h a le ti ru h iy e bu idi. Bu k an u n -M ecliste g n lerc e m z a k e re ve m tin ak aa m evzuu oldu. Nilayei; k an u n a B yk M illet M eclisinin m il v e m aksadna m iin a fi o la ra k d m an m a k sat ve m e n fa a tin i te m in yollu te v ik a t ve is a d a tta . b u lu n a n la r ve m e m le k e tin k u v ay m ad d iy e v e m ln e v iy e s in i h e r n e su re tle o lu rsa ol su n k rm ay a ve azaltm aya a la n la r, d m an h e sa b n a as k e r ve siyas c a su slu k e d e n le rle 29 N isan 920 ta r ih li H iyan e ti v atan iy e K a n u n u n u n m u h te v i o ld u u m a d d e le rd e n m a * n u n u a le y h b u lu n a n la rn da ic ra y m u h a k e m e ve te n fiz i h km sa l h iy e ti bu m a h k e m e le re v e rilir d e n ile re k m a h k em e le rin sa l h iy e ti biraz dah a tem il ve tevsi ed ilm itir. Bu m a h k e m e le rin (stik ll M ahkem esi) n a m iy le te k ilin e k a r a r v e rilm itir.. M a h k em elere (M illet M ahkem esi) ism ini v erm e k is te y e n le r o ld u u g ib i (T e rm it- M ahkem esi) d e n ilm e sin i ile ri s r e n le r de o lm u tu .
1 N u m a ra l stikll M a h k e m e si

K an u n u n h k m le rin e te v fik a n A n k a ra da tek il ed ilen ( 1 ) n u m a ra l s tik l l M ahkem esi zi m a Byk M illet M eclisi ta ra fn d a n b en de in tih a p ed ilm itim . Bizim m a h k e m e, C e b elib erek et M ebusu h san , E lziz M ebusu H sey in , K tah y a M ebusu C evdet (h a le n am lca L isesi m d rl n d e n em ekli) B e y lerle b en d en te e k k l etm iti. R eisi, z-

lar a n tla n n d a t ?:<;oeek!eri iin biz do hsan Beyi re is se m itik: Takat ***! .va dfiva d o syasn torVili e d e n le r te tk ik 1 1 davnnrn m u h a k e m esin e riy a sp t e d e b ilirle rd i.
1

M ahkem em iz A n k a ra 'n n drt o d al m tev az b in a sn da faa liy e te b alam t. c a b n d a d a ire i kazam z d a h ilin d e sey y ar b ir halde de vazife g re b ilird ik . (1) n u m a ra l A n k ara is tik l l M ahkem eleri d i e r stik l l M a h k e m e le rin in l f r a dan so n ra da epey m d d e t vazifesine devam e tm iti.

A rad an h ay li zam an g e tik te n so n ra sm et P a a h k m etin in g sterd i i lzum z erin e T a k riri S k n K an u n u ile b e ra b e r B yk M illet M eclisi A n k a ra d a ve a rk ta te k r a r s tik l l M ah k em elerin in fa a liy e tin e k a ra r v e rm iti. Bu ik in ci m a h k em ed e A fyon M ebusu Ali. (eski N afa V ek ili), R egit Ga lip (eski M aarif V ek ili). Rize Mebusu A li ve D enizli M ebusu N ecip A li B eylerle b en d en m re k k e p ti. Bu ik in c i s tik l l M ah k em esin e ilk m a h k e m e le rd e n fa rk l o la ra k , M eclis yite a z a la n a ra s n d a n b ir e r de m d d eiu m u m i in tih a p e tm iti. Bizim m ah k em en in m ddeium um im i D enizli M ebusu m erb u t N ecip li. Beydi. ierin da stikll M ahkem eleri hakknda br i>r'jr

s tik l l m a h k em ele ri ilk t iek kl e tti i zam an bu m ah kem eleri eka m a h k e m e le rin e b e n ze te n ler de oimuftiu: O n la rc a stikll m ahkem esi elemek, y alna sehpa, yalnz asm ak gsterm ek d em ek ti. stab u lu n h e r ;eyi fen a grm ek ve .itiyadnda olan bir iki gazetesi h u m n a se b e tle n eler yapama m t ki! R us in k ilb n m 15 inci y ld n m n d e .M(kovada y a p laca k m uazzam t re n e bizden de b ir h e y e t d a v e t edilm iti. H alk P a rtis i K tib i U m um isi Saffet; (A n k a n ) B eyin riy a se tin de o zam an k i D a r lf n u n E m in i P ro f. N e e t m er ve S iirt Mebusu M ahm ut B .lerd en m re k k e p olan h e y e te Gazi b e n i de m em u r e d e re k Moskovaya g n d e rm ile rd i. O rad a b ir zi y a re t esn a sn d a H ariciy e kom iseri, olan C ierin ile bu mah-

.rm clcr h a k k n d a artm zda b ir g r m e olm utu. ierin, | i/in istik l l M ah k em elerin i, k e n d ile rin in eka m ah k em ele rin-.' benzetiyordu ve b en d en a ta d a k i fark sordu, eka mah* k<-melerinin gizli ve d rt duvar a ra s n d a a e ta rz d a c e re y a n i'l.l.ikleri b ilin em ez b ir halde fa a liy e tte bulunduklarm , b i zim kilerin ise m illet k a r sn d a h e r d v ay ak m u h ak em e nderek yine m ille t k a rsn d a h k m le rin i v erd ik lerin i, sy lediim zam an, ierin bile b e n i ta s d ik etm i ve: E v et, bu hal in k ll p m a h k e m e le ri iin b ir itim a t e m n iy et u n su ru te k il ed e r. ve

D em iti. H alb u k i bizde ok: ta r ih okuduklarndan dolay nen baz k im se le r bizim stik l l m a h k e m e le rin i b aka m il le tle rin in k lp larn d ak i. (h til l m a h k e m e le rin e ) ve bu arada bilhassa R u slarn eka m a h k e m e le rin e ben zetm ek is tiy o rla r d. 0 ih til l m a h k e m e le ri k i i le ri v e g leri b ata n b aa kan ve tethi. idi. O n larn v azifeleri yalnz m e m le k e tle rin e k o rk u , heyecan verm ekti, Bizim m ah k em elerim iz ise y a lm , ancak a d a le tin tim sali ve in k l b n n ig e lb a m o lm u la rd . Fak al itira f etm eliyim : k bizim m ahkem elerim iz d e o ka dar yum uak deil, bir az serte, bat deil, olduka sratli idi. M ah k em elerin ic ra a t h a k k n d ak i h k m ta rih v e re c e k tir.

istik ll m a h k e m e le rin in ad il n e fa a liy e ti k u r t ru h u ta y an lara b ir k o y ^ s k n e ti koyun g ib i y ay an Jara b ir arsh n m a su n iy e ti v e r m i t i.1,ite h a in le ri rk te n , m azlum v a ta n d a la r esirg ey en bu m a h k e m e le r olm utu. E n in at, en azl a k ile r bile k e n d i a rz u la riy le b u m ah k em elerin n n d e in k y at e d iy o rla rd . Y ine b m a h k e m e le r say esin d e id i k i o zaman en tl ve h ile k r m irle re ve m e m u rla ra b ir in tib a h , h k m et a rk n a bi.le iyi b ir dn; a h e n g i g elm iti, s tik ll m a h k e m e le ri b ilh a ssa m lle tin h a y a t ve h rriy e tin i y k m ak, m efkuresini. sarsm ak , m a d d ve m n ev i k u v v e tle rin i k rm a k k a stin d e olan h a in le r, siler, m ltecilerle siyas, ea-

10
n iy a n e m a k sa tla ra m te c a sir ve le t o la n la rn am an sz b ir a d a le t clivam idi. M ill M cadelenin b in le rc e zo rlu k arzed en birok te h li k e li ve m itsiz safhalar e sn asn d a, m e m le k e tin lzum lu noktalarna g n d erile n ' stik l l m ahkem elerinin v e rd ik le ri kararlardaki stirat, i*abet v e ic ra a tn d a k i c id d iy e tle yeni T rk iy e d ev le tin in k u ru lu u n d a y a p tk la r h iz m e tle r ok b yk o lm u tu r. B unun en d o ru ta k d irin i, h d is e le ri y a rn d ah a so u k k an llk la ta h lil ed ecek o lan istik b a le , y an i ta rih e b ra k m a k y e rin d e o lur.
ismet Paa ve stikll M ahkem eleri

s tik l l m a h k e m e le ri s a l h iy e tle rin i istim a l e d e rk en , bir frka itim anda 'Smet P a a n n da d e d i i gib i, G ayri k a bili i tin a p olan sehv- h a ta la ra d m le rse b u n u sam im i knaatlerinden baka b ir ey e affetm em elidir. B ilkis k a n a a tle ri ve m efk:t:eleri u ru n d a y ap lm as lzm g elen baz e k s ik lik le ri de vardr. Z am an n B avekili o lan sm et P a a s tik l l .M ahkemele rinin l v dol ay siyle yinp b ir frk a i tim a m d a y ap t be y a n a tta yle d em itir: Biz ta k r iri s k n kanununu koyduk tan ve stikll M ahkem elerini te sis ettik ten so n ra karsn da b u lu n d u u m u z v aziy e tleri e v v eld en ta h m in ettiim iz va-, ziyetten d ah a m h im b u ld u k . E ld e s a rih d e lille r olm akszn te c r b e n in ve grgnn v e rd i i b ir taktn d elil v e ih tisas yol.iyle duyduum u:', te h lik e d e n daha a r te h lik e le r k a rg sn d a b u lu n d u u m u zu b ilfiil te c r b e e ttik . M em lek etin d rt k esin d e, d ah ild e ve h a ri te n ice te k il t, n ice dal budak salm c e m iy e tle r b u lu n d u u te z a h r e tti. M ah k e m e ler, ge re k a rk ta , g e rek g a rp ta fe s a t u n s u rla rn ta k ip e tm e k iin b t n g a y re tle rin i s a rfe tm i le rd ir. B enim k a n a a ti km ilem u d u r ki bu m a h k e m e le r v a z ife le rin d e m u v a ffa k o lm u la r dr. O n larn b m u v a ffa k iy e tle rin d e n h e r zam an b a h se d e b i liriz.

ttk a H I > U R t
sm et Paga. m a h k e m e le r le h in d e d a h a b ir ta k m izalat* ;u sonca, s zlerin i yle b itirir: Sam im o la ra k p a rti h u z u ru n d a ve iki g n sonra da Meclis h u z u ru n d a syliyece im ki, B yk M illet M eclisi sfk l l M a h k em elerin i in tih a p ve te k il e d e rk e n byk b ir isabet ve h sn in tih a p g ste rm itir. M a h k e m e le re in tih ap etm i o ld u u a rk a d a la r, h e r t r l te s ird e n azade olarak, yalnz b y k ve aziz m e fk re le rin in ve m e m le k e tte inklbn m dafaas iin B yiik M eclisin k e n d ile rin e e m a n e t e tti i y k sek sal h iy e t ve hakk- kazay y e rin d e ve lzm olduu k a d a r d ik k a tle is tim a l etm ile rd ir. K e n d ile rin i h u zu ru n u zd a te b rik ve te e k k r e tm e i b ir vazife te l k k i ed erim .
Ne hatr, n e gnl...

K eyf id a r e le r in m ill seciy ed e y ap a c a ta h r ib a t b ilen ad am larz. O nun iin m ah k e m e le rd e ald m z vazifeyi B yk M illet M eclisin in a h siy e ti m an e v iy e sin e l y k s u r e t te , h i b ir te s ir a ltn d a k a lm y a ra k ifa e tm i o ld u u m u za vic d a n en k a a n i o la n lard an z. Vazifemizi, y a p a rk e n n e h a tr d in le d ik , ne gnl, n e d e e m ir... H iss iy a tta n k en d im izi usafc b u lu n d u rm a k , in k il b m , m e m le k e tin k u rtu lu u , o rd u n u n ta k viyesi, m ill d v an n h e r te s ird e n siy a n e ti b alca h e d efim izdi. E ld e yalnz b ir m ille t k a lm t. O n u k en d i k u v v e tiy le k u rta rm a k , tem iz k a n n d a n y en i o rd u la r k arm ak , e ld e k a la n enkazdan b ir d e v le t k u rm a k h e r m lh azan n st n d e b u lu n u y o rd u . stik l l M ah k em eleri b u f i k ir ve im an ile youn lm u tu . O ta r ih te baz m u h a lifle r, is tik l l M a h k e m e le rin i, k e n d ile rin i ezm ek, b om ak iin e le aln m b ir te h d it v e te th l# le ti o la ra k p h e a ltn d a b u lu n d u rm a k p o litik a sn g tm e k te id iler.

.....

12

~.

h tk rir-i skn k anu n u ile b irlik te ik in ci defa m ahkem e le rin te k r a r faa liy e te -geinesi ii. ts m e t Paann l:inci 'B yk M illet -M eclisine y ap t te k lif m zakere e d il irk en bir hayli, -m n ak aalar olm u, te k lif uzm m d y a hrpalanm ak ilenm iti,. H alb u k i s tik l l M ah k e m e leri v a ta n d a k a n d k m ek iin deil, m e m le k e tin b irli in i, d ah il ve h a ric i d m ana karg m ill m d afaay k o ru m a k iin k u ru lm u b ir in klp m esesesl idi. s tik l l M ah k e m e lerin in b u g ay ele ri g e r e k le tirm e k te k i isa b e tli fa a liy e tle ri M eclisin o u n lu k k a ra r ile s tik l l. M ah k e m e le rin e v e rd i i takdirnam e ile sab itti.

O tari.htt! .m em lekette, d a h a ziyade m aziye b a l, g re n e e e sir, h e rh a n g i b ir i fale m sa it, en k k b ir te v ik ile. in k lb a k a r ilem er, ale v le n m e y e , a y ak la n m ay a k alk ac ak b ir .haleti ru h iy ey e, y er y er., sk sk a h it o lu y o rd u k . n k il p k u r tla n , h e r nevi, h a ere; m ille tin k u rtu lu u n u en g e lle m e y e , in k il b n a le y h in d e k i h a re k ta h k im o lm ay a a ly o rla rd . H att, en acs, iim izde g y a dva y o ld a l y a p a n la r dan. b ir k sm n n da d ah il o ld u u b ir H alife cilik , b ir P ad iahlk ru lu , zam an zam an c a n la n y o rd u . H il fe t ve S alta n at m ak am n a en k k b ir h rm e tsiz li i e k e m iy e n le r, k a n n n h e r dam lasn d a P a d ia h n im e ti y asad n sy ley en le r, C u m h u riy e tin il n n b ir t r l h a v sa la la rn a s d rp k ab u l e d e m iy e n le r aram zd a y aa m a k ta , binim le a y n y o ld a yoldalk y ap m ak ta idi, Z a h ire n in k ilp ve dva yold a g r n e n le rin bu zih n iy e tle rin e ve n e tice itib a riy le sitelerine in an m ak g o lu yo rd u, Bu zih n iy etle nakil k im se le rin m e m le k e ti b ir te c r b e sa b a sn a ev irm ele rin e im k n b rak m a k te h lik e le rle loi g r n y o rd u . M ahkem e h e y e ti o la ra k a lrk e n d ah a ziyade bu g ib ile rin u z m e rle rin d e k l e m e lle ri, gizli ih tira s lar m ey d an a k arm ay a alm ak icap e d iy o rd u . K er stikll. M ah k e m e leri, m e m le k e te m te v e c c ih b ir tak m k t ve can iyane h a re k e tle re , su ik a stle re l k a y t ve

... 13
m sam ah ak r d a v ra n m olsayd., hi p h esiz ki, }rih 'huzu ru n d a an a r, en ac ita b a m u h a ta p o laca k t. stik ll M ahkem eleri., k a n u n u n ve m e m le k e t m enfaatk a in in e m irle rin i y e rin e g e tirm e k su retijsle, ite , b ilh a ssa bu hatay a diigm em iye alt.,
stikll M ahkemeleri nasl a lrd ?

stik ll M a h k em elerin i a l k a d a r ed en .h d iselerin , v a k a la rn ev v ele m ird e ilk ta h k ik a t h k m e t e y a p lr; o n d an so n ra m u n tazam b ir dosya h a lin d e m ah k e m e y e te v d i ed ilir, tev d i e d ilen dosya m ah k em e heyeti, ta ra fn d a n ay rca te tk ik ve n o k sa n la r ikm al e d ild ik te n so n ra h d ise ile ilgili o lan la rn jen m u h a k e m e le rin e geilird i, M u h a k e m e le r s u re ti m u tla k a d a alen, o la ra k y a p lrd . Gizli y a p lm te k b ir m u hak em e yoktu; A sk er, sivil. M ittin 'd ev let m e m u rla r s tik l l M ah k em elerin in v e rd ik le ri h k m le ri d e ra l infaz e tm e k le m k ellefti, M ah k em e le rin v e rd ik le ri h k m le rin tem y izi k ab il deildi., H k m le r d e rh a l infaz e d ild i i iin b u a r m esu liy et k a rssn d a dva, k l k rk y a ra rc a sn a te tk ik e d i lir, bu sb ep le de m u h a k e m e le r, byk itin a ile h alk e fk r n n d e ak o larak c e re y a n e ttirilird i. stik l l M ah k em ele rin in m e m le k e t vazifesinde, v a ta n n se lm et ve is tik l li en d iesiy le, en a r h k m le rin i v e r i r ken h a tr ve gn), ta n m a d n a , hi k im sen in te siri a ltn d a bu lu n m ad n a, b u n u n la b e ra b e r elindeki, l le ri h a ssa siy e t le, d ik k atle, titiz lik le -ku llan d n a, s a l h iy e tle rin i k u lla n r ken zulm den k an d n a, fak at m e m le k e te z a ra rl ve fa sid k tk la rn a k a n a a t g e tird i i k im se le re k a r da am ansz d av ran d n a d a ir m isaller pek o k tu r,
Ditfkilitl etesini karan yzba

S akarya M uh areb esin in en h e y e ca n l g n le rin d e idi. B irin ci (1.) n u m a ra l A n k a ra s tik l l M ahkem esinde vazife banda iken, o rd u n u n g e rile rin d e b ir ta k m e k y an n t re -

 14
ilii h a b e r verildi. B u n la rn iin d e b ilh assa iek d a n d ak l D iikilitli d en ilen m e iun b ir ak, o rta l a lla k b u llak e d i y o r, d e ta e h irle rin m u v a salasn k esiy o rd u . O rd u n u n g e ri iae m e n zilleriy le irtib a t b u gak ta ra fn d a n d aim a te h d it a ltn d a b u lu n u y o rd u . B te h lik e y i b e rta ra f e tm e k ve b ilh a s sa o rd u n u n geri, ile ir tib a tn ve ia e sin i e m n iy e t a ltn a a l m ak iin , B ak u m an d an h a tt h a rp te n b ir s v a ri frk a s n g e ri ekm i, M iralay N id a B ey k u m a n d a sn d a o la n b u f r k ay ek iy am n te n k ilin e ve e h irle r a ra s n d a k i m u v asaltm ve say iin te m in in e m e m u r etm iti. S ak ary a H a rb in in id d e tli v e h ey ec a n l g n le rin d e , c e p h e d e n b ir s v a ri frk a sn a y rm a k m h im b ir m e se le idi. D iik ilitli p ek azgn ve e tin o ld u u iin s v a ri frk a s n layli u ra trd ve p e in d e n h ay li k o tu rd u . N ih ay et g n n b irin d e frk a n n e lin e d t . B u h a in ve azgn ak. s tik l l M ah k em esin e te v d i ed il m iti. Y a p t h ab aset ve c in a y e tle r daire-i kazam z h a ric in de, K ayseri s tik l l M ah k em esin e a it o ld u u iin k e n d isin i K ay seriye evke k a ra r v erm i ve m u h afz ta b u ru n d a n Y z b a K em al Bey k u m an d a sn d a b ir m fre ze n in m u h afazas a ltn d a K a y se riye sev k etm itik . B u n la rn A n k a ra dan h a re k e tin d e n b ir gece so n ra , g e ceyi g e ird ik le ri b ir kyde, m frez e k u m a n d an D iik ilitli ile a rk a d a la rm b ir cam ie tk a r ve a le l su l k a p y a b ir n beti d ik e re k uykuya d alar. Bu g a fle tte n , k o n tro ls z b ra k la n n b e t in in u y u k la m a sn d an is tifa d e ed en D iik ilitli b ir srasn g e tirip azl avan esiy le cam id en kan gitm i! H d ise h a d d i zatn d a ilk n a z a rd a d i b ir v a k a te l k k i e d ile b ilird i. F a k a t biz onu yle d n m e d ik : E v v el a te h a ttn d a n m h im bir k u v v etin ek ilm esin i ve b ra k t bo luu, so n ra d a o rd u n u n iae i in in te h d it ve te h lik e a ltn d a b u lu n m asn , n ih a y e t s v a ri frk a s n n b in b ir m g k il t ile ele g e ird i i b ir ak in in te k r a r o rd u n u n g e rile rin e , ia e m en z ille rin e m u s a lla t ve b e l o lm a sn gz n n e g e tird ik . B una

, J5 ~~
sebep olan, b yle m him b ir vaziyeti kavrayamyan b ir za b itten d ah a m h im a n la rd a d a h a m h im z a ra rla r g e le b ile ceini d n d k ve kendisini, d e rh a l m u h a k e m e a ltn a aldk. N eticede silk-i askeriyeden tard ve on b e sen e h a p se m a h km e ttik . Bu Y zba K em al b en im s t k a rd e im idi ve ev im d e idi. damna karar verilen bir gen nasl kurtulm utu?

Y ine A n k a ra b ir n u m a ra l s tik l l M ah k em esin d e vazi fede ik en g n n b irin d e D z c e , veya H en d e k h a lk n d a n b ir gen v atanda, b ilfiil Dzce isy an n a i tira k e tm i o lm a sn dan dolay h y a n e ti v atan iy e c rm ii ile h k m e t ta ra fn d a n m ahkem eye te v d i ed ilm iti. A le n o la ra k y ap la n m uhake m esin d e B tiyk M illet M eclisi a le y h in e fiile n ve m se ll h a n isyana i tira k e tti i ta h a k k u k e tm iti. H y an eti v ata n iy e k a nu n u n a te v fik a n id am a m ah k m e ttik ve k a r a n k e n d isin e teb li e ttik . A kam , a rk a d am h sa n B eyle m ah k e m e d en k tk . E v lerim ize g id iy o rd u k . M ah k em ed e e v rak a n ta m u n u tm u tu m . O nu alm ak zere d n d m , an tam a ld m , t e k ra r m ahkem e k a p s n d a n k a rk e n ja n d a rm a zabiti, a rk a m d a n kotu: d am m a h k m u n u n size b ir syliyecegi v a rm ... dedi. D e rh a l dn d m . Gen b ana: E te n d im , ben b u h iy a n e ti y ap tm , fa k a t so n ra d a n aff u m u m iy e u ram tm . D edi. K en d isin e: M d afaan d a n iin b u n u sylem edin? dedim . K o rk tu m da azm tu tu ld u , o n u n iin syliyem em itim . D edi. D erh al ark a d a m h san B eyin y an m a g ittim . V a ziyeti a n la ttm . kimi?, de te k r a r m a h k em ey e d n d k , a r k a dam z H sey in B eyi (Elziz M ebusu) a ra ra k b ir ceM' yaptk. G arp C ephesi K u m an d an Ali F u a t P aa d an makine

 n - b an d a bu gencin affa d ah il olup o lm adn so rd u k , Cepi; K u m a n d a n n n affa mazha: olm adklarn b ild ird i i y e d i kti; i m eyavrnda bu g en cin ism i yoktu. u halde u m um aftajlj istifad e e tm iti. .Derhal ta h liy e s in e k a ra r v e r d ik . ve serb est; braktk. E rte s i gn id a m n b ek le y e n gen cin se v in cin e ve;: bizim de gnlil rahatlm za payan yoktu. K urcuna dizilm eyi b e k le rk e n !

B ir d efa da ikinci A n k a ra stik ll M ah k em esin d e Af*: yon M ebusu A li B eyle vazifed e idik. O sm a n iy e 'n in B ahe k azasn d an boylu boslu, iric e leverd gibi g ay et giizel b ir de-' lik a n l m ahkem em ize te v d i ed ilm iti. A sk e rlik te n f i r a r ' e t m i, tak ip ed en m frezey e karg m sellh a n m sad em e n e tic esin d e d e rd e s t edilm i o lm ak la m aznu n d u . M ahkem em ize tevdi e d ile n d osyadan ve y ap lan m u h ak em esi n e tic e sin d e k en d isin in ciirn k a tiy e tle te s b it ed ilm iti. B irok b a k m d an tetki.k ettik : K endisini, k a n u n u n p e n e sin d e n kurtarm ak: im k n y o k tu . dam lzm g eliy o rd u . dam k a ra r n v erd ik , fa k a t b u k a ra r beni, ok m te e ssir e tti. Atrlan gibi gen cin vaziyeti gzm n n n e g eld ik e geceyi uyk u su z g eird im ve sab ah ley in m u ay y en saa tte n d a ha ok evvel m ahkem eye g ittim . B aktm , Reis A li Bey de, h ib ir z a m a n -v a k i olm ayan, v akitsiz d en ecek k a d a r erken: gelm iti. S ig arasn iiyor, b e n i b e k liy o rd u . B ana: H ayrola K l Ali," n iin e rk e n geldin?:Dedi. Saklam adm : AU Bey, d o ru su n u syliyeyin, d n k d e lik an ly a ok acdm . M teessir oldum . U yuyam adm . O n u n iin e r ken geldim . dedi. A li Bey de: T u h af ey, ben de ayn h isle u y u y am ad m . Yazk! D elikanl c ah illi in in k u rb a n oldu! D iye g r rk e n te le fo n ald. T e le fo n d a id am h k m n infaza m em u r olan m ah k e m e zsndan Rize M ebusu A li Bey:

~~ 17 - K arard a salbo n idari ,, d iy e y azl... H alb u k i a sk e r <li-;, iin kuruni) dizilm eni lir,',!m d e il rni? B ir y a n llk . I n ,t-;i t! diye so ru y o rd u , ize M ebusu A li Beye: i Hkiumi infaz etm eyiniz. Telefonum uzu bekleyiniz! ,;-ttjm ve telefo n u , k ap attm . Reis A li Beye:: A li Bey, d ed im , biz B yk M illet M eclisi nam na ray kaza eden y k se k b ir m ahkem eyiz. Salhiyetim iz v sidir. Acaba bu gen cin idam cezasn m tiebbed kree tah vil lem ez miyiz? M ddeium um i N eci t> A li B eyle R eit G alip ('.yi de arp bir grsek. A li B eyin de m uvafakati ;ile arkadalar derhal top la dk. Grtk. -Kendisinin isah- hal ed er takm nda olduu na k a n aat getirdiim iz cih etle idam ceza sn n ' m ebbed k ree ta h v ilin e k a r a r v e rd ik ve bu kararmz s ra tle Bize M ebusu A li B eye bildirdik. K ararm z A li B eyin e lin e g etii vakit m eer Sankia m ey d an n d a a sk e r m erasim yaplm , k ta a t h azrlan m . Ali B eyin telefon u iteerine verece im iz cevap bekleniyorm u. Y ani aiben rai., yoksa k u ru n a d izilerek mi, idam e d i lecek? su a lin in cevab b ek len iy o rd u . K arar Ali Beye teb li e d ile re k : &u ve u se b e p le rd e n dolay idamna ve fa k a t kendisi sla h hal e d e n . takm ndan old u u n a h ey eti hkim ece k a n a a t ed in ild i in d en idam ce zasnn m ebbed k re e tahvil e d ild i in e... diye k a ra r okuyunca bata k u m a n d a n la r o k lu u h a ld e h aziran m ahke menin k a ra rm alklam ve bu k a r a r mahkm k a d a r biz h k im le rd e d e vicdani b r ra h a tlk u y a n d rm t.
H d isen in iyiteii a n l a l n c a . . .

Fakat, hdise bu k a d a rla k alm ad ; gen, m a h k m iy e tin i ikm l iin h ap ish an ey e se.vkedil.di, a ra d a n k sa b ir m ddet, geli. B ahe kazasn d an b ita ra f b ir z a tta n aklm z b ir mel; P :

lr

...... f .

tupta bu d elik an l h a k k n d a v erd i im iz son kararda. m e nu niyet beyan ed ilm e k te ve, Bu k a ra rn z C en ab H ak k | b ir l tfu oldu. n k bu gocuk haksz b ir m u am eley e l # ra, hakszlk y z n d en bu c i i m ilem ey e m ecbur kalm . K endisi heniz a sk e rlik a n d a d eildi! d iy o rd u . M ek tubu a lr alm az ie ehem m iyet v e rd ik , d em ek bbyl b ir te s a d f olm asayd, haksz y e re b ir v a ta n d a k a y b ed ecel tik. Y aptm z ta h k ik a t n e tic e sin d e h a k ik a te n de' kanlffl te v e ll d itib a riy le a sk e re evki icap etm iy o rm u . O nun p d a k ile r henz a sk e re aln m a m la r. A n cak k azada e t$ f d iler, beyler. diye y e k d i e rle rin e h asm ik i parti. v a r n | A sk e rlik ubesi re isin i beyler p a rtis i e le a la ra k efendi,Iij re karg onu m u h a sa m a y a i tira k e ttirm ile r. N ih a y e t eftnjb d iler e m en su p b irin in o lu n u a sk e rlik u b e si re isin i t l | rik ve tev ik e d e re k ve haksz o la ra k a s k e re se v k e tttr m e| is te m ile r. A sk e rlik u b e si re isi binba e fe n d i d e bu szla, u y m u ve ocuu ask e re sev k etm ey e k alk m . Itelilj karl hakszla ta h a m m l edem em i, E llerin d en k u rtu ln a l im k n o lm adn d a a n lam . B aka b ir a re b u lam ay n ca k e n d in i tak ip e d e n le rd e n k u rtu lm a k iin kazadan f ir a r e ti m i, ja n d a r m a la r p ein e d m , b ir y e rd e k strm lar, te s lim olm am , a ra la rn d a m sa d e m e b alam , n e tic e d e ele d m . B u vaziyet k a r sn d a te k r a r m u h ak e m e y e b alad k . Bu d efa d e lik an ly a v e rile n m e b b e d k re k cezasn da reffettik. A ncak a sk e rlik u b e re is in in y ak asn a y a p tk . B u su re tle vazifesini su iistim a l e tti in d e n dolay k e n d isin i a s k e r lik te n ko v d u k ve on b e se n e h ap se d ilm e sin e k a r a r v erd ik . Grlyor k i a n la y ta , in sa fta , v a z iy e tle ri o ld u u g ib i g r p nizam - a d a le ti d aim a e ld e tu ta ra k ic a p la rn d e rh a l y ap m a k ta , s tik l l M a h k em e le ri g e r e k te n b y k h assa si y et g sterm ek tey d i. Keskin Hastahanesi hdisesi Y ine b irin ci A n k ara s tik l l .M ahkem esinde idi. S ak ary a

--tM iromiM ..!..-- ------

I m . inii giddetiyie devam ed iy o rd u , is tik l l M ah k em esi n li ilerin d e to p la n a n fru file ri m u h a k e m e tm e k zere l- i -. g itm iti. K e sk in de b u lu n d u u m u z g n le rd e , A s l im .'Stanenin v aziy e tin d en , S a k a ry a da fe d a k rlk la a r| i n 1 y aralan ve te d a v i iin g n d e rile n h a sta la rn b aktm m t '.imsiz, iaesiz, fe n a h a lle rin d e n m te m a d iy e n ik y etI < ' ' b u lu n u lu y o rd u . B u ik y e tle r ze rin e, M ahkem e, he * k ilin d e, b ir gn k a lk p h a sta n e y e g ittik . V aziyet y e rin il n e d e n d i. H a k ik a te n , den ild i i gibi, y a ra lla rn h a li fec. Il '.unlarn n e a ltla rn d a , n e s tle rin d e b irey v a rd . Bal . . / , p e ria n d e n ile b ile c e k h a ld e y a ty o rla rd . H a sta la rip im m linden h a sta n e n in o p e ra t r d e ik y etiy d i. D ep o lari:l:i tergey m evcut o ld u u h a ld e v e rilm e d i in d e n , ih m a l, ternk J t, lk ay d ve k rta siy e c ilik y z n d en il ve g d a te m i ninin. im knsz h a le g e tirild i in d e n , en e lm n o k ta o la ra k v.i lk iinde y o k lu k ek ild i in d e n , d e lille r g ste rile re k d e r t y.iniliyordu. d d ia la rn d o ru olu p o lm ad m ta h k ik i in l<((iolar b atan b a a te f ti e d ild i. B u n la r h a k ik a te n h a s ta la rn Ier nevi ih tiy a la rn tem in ed ecek tarzda, d o luydu. ae lopolar da ayn v aziy e tte, a zlarn a k a d a r gda m a d d e le riy le y klyd. H astan en in b in b a r tb e sin d e m esu l b ir b a h e k im i vard. Kendisi, a rld , eld e b u k a d a r qJc m alzem e, y iy ecek varken, d e p o la r a zlarn a k a d a r d o lu iken, b u n la r h a s ta la ra verm iyerek k fle n d irm e n in ve y a ra lla r se fil ve perian tm enin se b e p le ri so ru ld u . B in b a so rg u la ra ta tm in k r c e vap v erem iy o rd u . M ugalta y a p y o r ve acz in i krtasiy ecilik : seb ep lerin e b alayp d u ru y o rd u . B in b a n n fik riy le h a re k e t adilse, y a ra lla rn h a tt h e p si d a h i lse d e p o la rd a n il v a gda alabilm ek, fo rm a lite le r y z n d e n ta m a m e n im k n sz grnyordu. Bu vaziyet k arg sn d a m ah k em e h e y e ti gu k a ra r a v a rd : M em leket iin fe d a k rlk ed en , c a n la rn v e re n v a ta n evlin n g e rid e k e n d ile rin i y ed irec e k , g iy d irec e k , te d a v i ede* ::ek bir hastane bulam am alarnn ordu iinde yapaca kt

{esirleri . nlem ek, aessi. yznden birok insanlarn lihm n e seb eb iyet veren h ek im b in b a y teM'yo etm ek, kt, M zih n iy eii ve id a resiz li i ortadan kal-drimk , ve binba- gi.l| h a re k e t e d e n le re ibret olm ak zere vak ayt ele alm ak la zm d. B inaen aley h b ah ek im d e rh a l te v k if edildi, Hemsl o ra d a m u h ak em esi y a p ld . Byle- b ir - zih n iyetle m all l>a miri o rd u d a v c u d u n d a n istifa d e ed ilm ek yle dursurlj b ilk is z a ra r g r le ce in e .kanaat g etirilerek kendisi, askeri likten tardedildl ve h d ise d e h a ta ye .ihmali g r len <li.ei| a l k a lla r da c r m le rin e gre; d e rece derece., tecziye; olup; . dt. Bu h a re k e tin tesiri, g z k m ek te g ecik m ed i. Az, so n ra if k y e tle r k esild i ve h er h a sta n e , bu m isale b ak arak ,, y a ra lla ra azami bi.r efkat ve itin a ile- m u a m e le y o lu n a g irdi. i lci tipile h d ise kinci stik l l M ah k em esin d e cerey an ed e n m u h te lif 1 h-j d i e le r arasn d a tip ik m ah iyet g ste re n bir vakay d ah a '1 b e lirte y im : M ahkem ece, y in e h e y e t h alin d e b ir se y a h ate km tk. Yol zerin d e, E sk i e h ire u rad k . E sk i e h ir m e b u sla rn d a n b ir zatn olu, b e lk i de b a b a sn n m eb u slu u n d an c re t a la ra k ve bu say ed e b ir y o lu n u b u lu p k u rtu la c a n um arak: m e k te p te k i h o c a sn ta b a n c a ile v u r m u u . H k m et h d isey i m ah k em em ize te v d i e tti. Eskierhtrde genci, m uhakem esini, y a p a ra k cezalandrdktan sonra yolum uza devam e d iy o rd u k . A d a n a y a u r a y p . G azi.antepe g id ecek ve o ra d a k i m him b ir ek iy a etesinin m u h a k e m e le rin i y a p a caktk, A d a n a ya geldiim i'/, giin , h alk tan b irta k m ik y e tle r aln d . O zamanlar Adanada 'K llabeyler) diye siy ah po tu r lu ve gmlekli, b ir sn l t re m iti. B unlarn, e rrin d e n n a m uslu bir kad n n sokaa k ab ilm esi d e ta im knsz h a le gelm iti. Ne polis, e ja n d a rm a , e lh a sl b t n hkm et, o to rite s i b u n la rla b aa tkam yordu. A lm an btn te d b irle re ram en, vali, ve polis, s a rk n tl n b ir t r l n n e geem e-

i n d i Hu seb e p te n h e rk e s d e ta h k m e te k a rs m u b er, i -h vaziyetteydi. M ahkem e h u h d isey i d e ald , ikyetle - in imamen hakl v e y e rin d e o ld u u n u anlad. B vaziy et I', .snda h k m e t o to rite sin in k u v v e tle n m e si, m a d d i ve .aoev b t n v a r k la riy le alan , m e m le k e tle rin i d m a n g a lin d e n k u rta rm a k iin k a n la rn d k en ve fe d a k r lk la r n larih e m al o lan A d a n a lIla rn k e n d i k u v v e tle riy le k u rta r ak la r to p ra k la rn d a h u zu r iin d e y a ay ab ilm esi lzm d. M ahkem e h e y e ti to p la n n c a ilk k a r a r o la ra k A d an a v i layeti d ah ilin d e ne k a d a r k lh a n b e y i v a rs a b u n la rn h e p sin in ' olis M d riy e tin d e n b ir liste h a lin d e k e n d isin e b ild irilm e lin i istedi. O lduka m h im b ir y e k n tu ta n bu liste d e k i k U lhanbeylerit d e rh a l te v k ifle riy le m u h a k e m e le ri y ap lm ak zere A n k a ra ya ev k le rin e k a r a r V erildi. S o n rad an k lh an bsyleri.n. h e p s i ' to p la n d , m ah k em e k a ra riy le m e m le k e tin m u h te lit y e rle rin e s r ld ve b u k a ra r n e tie e sin d e d ir ki. A d an alIlar da ra h a ta , h u z u r ve s k n a k a v u tu la r. A rkadam z M ara M ebusu T ahsin Beyi d e m ah k m e tm i tik ok k an l, ok v ahiy an e b ir ek ild e ilen m i b ir c in a y e ti n 1 m uhakem esini, yapm ak zere A danadan Gaziantep g elm itik. C inayet yle olm utu : Milli M cad elen in ilk ve m itsiz g n le rin d e , F ra n s z la r ta ra fn d a n igal a ltn d a y k e n , M arata ilk m ill te k il t k u ra n , bu u u rd a m add ve m an ev i b y k fe d a k rlk la r y a p an 'u h a d a m d e M ehm et Efendi, ism in d e b ir vatanperver vard. Bu zat, M ara civ arn d ak i iftli in d e ek iy a ta r a f n d an uykuda b a strlm , a lt a y lk gebe k a risiy le y a ta k iin-, de, can av arca k alto lu n m u tu . h ad arzad ey i seven b ir o k M araltlar, M uhakem eyi d in le m e k zere, G azian tep e g e lm i lerd i. O m e y an d a m e rh u m u n son z a m a n la rd a M ara M eb u su seilen ve o ta r ih te on a lt on y e d i yanda b u lu n a n b y k olu, u h ad arzad e A li R za b a ta o ni ak zere d i e r kli-

22 -

t k ocuklar- tta sam iin ra la rn d a , gz y a sla riy ie muhalcem eyi takp e d iy o rlard . Yaplan m uhakem e n eticesin d e anlerin idam na karar verild i ve idam hkm , can iler mahkeme kapsnn nne aslm ak su retiyle, h em en orackta infaz edildi. Bu dvann asl >ibret alnacak taraf u noktadayd: Y ine M aran kurtuluunda ve M ill M cadelenin daha ilK gnlerin de,, tp k uhadarzatle g ib i madd ve m a n ev i hizm et lerd e bulunan, bundan dolay da k en d isin i sevdiim iz, say dm z Mara M ebuslarndan Tahsin Bey ism in d e yakn bir arkadam zn tahkikat vaziyetine gre, cin ayette alkas sa bit grld ve tevk ifin e karar verilerek m asu n iytin in ref'i iin M eclise mracaat edildi. Bu su retle Ankaray a avdetim izde bu arkadan da m u hakem esini yapm aa m ecbur kaldk v e m a a lesef btn iddi alar sabit oldu ve d eliller aleyh in d e te c e lli etti. B ihaenaleyli kendisini, mahkm etm ek ten baka yapacak birgey kalm yordu. K en d isin e: a - N eresin den baklrsa baklsn vatan hizm etinizi, ahlknz, yakn arkadalm z nazar dikkate alm akla bera ber m aalesef hdise o kadar sarih, o kadar elm ve fecd ir ki h ey eti hkim e sizi kanunun p enesinden kurtarm aya m u vaffak olam ad, dem i ve k en d isin i on b e sen ey e m ah km etm itik.
Hilm i Beyi niin muhakeme fin itik?

Y ine kinci stikll M ahkem esinde bir aralk ksa bir m ddet e sk i Maarif V ek ili N eca ti Bey m erhum da m ddei um um ilik yapm t. A danadan baz m evkuflarn A nkaraya g n d erilm esi iin Adana V aliliine v erd ii em ir V a li tarafndan birtakm m klta uratlm ak isten m i, vaktinde infaz ed ilm em iti, dare m irlerinde sk i bir zih n iyetin devam e tti i grl-

23

......

yordu. H alb u k i v ali sfa tly le m ahkem enin, v e rd i i e m ri ifa ve infaz etm e e k a m n e n m ecb u rd u . Bu n o k tad an V aliyi A n k a ra ya c e lb e ttik ve m u h ak em e a ltn a aldk. D ahiliye V e k ilin in V alin in iyi b ir idare m iri o ld u u n a d a ir v e rd i i iza h a t zerine kendisini, yaln z b ir m a an n k esilm esi su re tiy le tecziye e tle rd i se rb e st b ra k tk . B u tecziye k a rsn d a V ali ta b iatiy e A d a n a ya dnem ezdi. stifa e tti. F a k a t bu attan d i e r sa h a la rd a istifa d e e tm e k m m k n d . ,O % am an Ankarada - Mill th a l t ve h ra c a t n a m n d a bir irk e t vard . Bu irk e ti ttih a t la r k u rm u , h issele rin k sm azami B irin ci H a rp te e h it olan a s k e r a ile le rin d e idi. irk e tin vaziyeti kegmekeg- iinde o ld u u n d a n irk e ti d e rle y ip to p la m a k ve gollt a ile le rin i z a ra rd a n k u rta rm a k iin k tis a t V ekleti,, li Beyi# beni irk e tin iy i idaresini salayacak: tedbrleri' alm aa m em ur e tm ile rd i. Ali. Bey re is, ben ik in ci; relisi ;i!in. : Adanandan getirip m u h a k e m e etti im iz V aliyi bulra^a Umuna Mdr yaptk. B ir m d d et so n ra H alk Partisi. M fe ttilik le ri ih d as ed ildi. Bu z a tla tem aslarm z so n u n d a k a ra k te rin i y ak n d a n ta n m ak frsa tn b u ld u u m u z iin A n te p , M ara ve h av alisi m fe ttili in e , k e n d isin i tav siy e e ttik . M fetti oldu. O s ra la rd a M eclis in tih a b y en ile n iy o rd u , B t n m fe ttile rin m ebus olm as d n l y o rd u , Buna k a ra r v erilm iti. Y in e bu z a t bu 'meyand-a m eb u s o la ra k M eclise g eld i. D aha so n ra d a m te a d d it d e la lr v e k illik le r y ap t. N ih ay et C u m h u riy et H alk P a rtis in in tek ef id a re sin in son frk a Ktibi. U m um si ve b il h a ra d a Reis V ek ili o la ra k vazife g rm e e balad. Bu zat eski A d ana V alisi H ilm i U ra n d.
H intli bir casusun idam hkmnden k at hdise

B irin ci A n k a ra stik l l M ah k em esin d e ik e n d ik k a te ayan o larak b ir de u v a k a ce re y a n e tm iti: A n k a ra n n y a n b a m d a M ali ky c iv arn d a b ir gn zabta ta ra fn d a n b ir H in tli M slm an y a k a la n d ve z a b ta ca yaplan, ta h k ik a tta ah v ali p h e li g r le re k k en d isi s-

4 - -

tik l l M ahkem esine tevdi, edildi. O rta boylu, karaya z, pejj riirde k y afetiy le m iskin b ir ta v r ta k m a n bu H in tli hak| k n d a y ap la n ta h k ik a t ve m u h a k em e n e tic e sin d e mevkii: fu n H in tli bir ngiliz zab iti o ld u u ve ca su slu k y ap t ati} lagtld. 'Bu adam ev v el A n k a ra 'n n v aziy etin i te tk ik etm ek so n ra da o rd u g e rile rin d e olan b iten i ta r a s s u t etm ejvazifesi, ile g n d erilm iti. M u h ak em e e d ile re k c asu slu k vai y e ti sa b it olu n ca .kendisi idam a m ahkm ed ild i. H in tlin in idam h k m ertesi, sab ah A n k a ra P o lis M djf. s ra fn d a n 'in fa z ed ilecek ti. S abaha k ars, o z am a n k i P o lis M d r D iver benji u y k u d a n u y a n d rd ve B rk n ih a rb iy e R eisi b u lu n a n sm e] Bey (Paa) ta ra fn d a n H in tli h a k k n d a k i id a m h iik m n il ini faz k e y fiy e tin in Gazi ile y ap aca g r m e n e tic e sin e k a d a i tehirini, iste d i in i syledi. T am bu. e sn a d a is ta s y o n d a k i, Ka>l ien i M ahsus b in a sn d a ik a m e t ed en M u stafa K em al P a a d.j b en i nezd ine davet e tm i ti. s tasy o n d a k i ik a m e tg h m , Gaz i'n in b u lu n d u u b in ay a ok .yakn o ld u u iin d e rh a l g it tim . Gazi, ism et Boy ta ra fn d a n u y k u d an u y a n d rlm , arka-: sm da p ija m a , e lin d e p o lis te le fo n u (sene: 1920. O zam an A n k a ra da polis te le fo n u n d a n ve a sk e ri te le fo n d a n b ak a' te le fo n yoktu) sm et P a a ile k o n u u y o rd u . G azi'nin hali sk k n v e h r n ca idi. T e le fo n u k a p a tn -i ea b a n a d n d : i sm et telefo n ed iy o r. B ir H in tli a sy o rtn u su n u z. j B u n u n idam n g iliz le rle a ram zd a h d ise k a rr, diy o r. B e ri; cev ab n v erd im . Siz v a z ife n in bilirsiniz. j D edi, D erh al Poli.s M d r D il v e r'e te le fo n u a a ra k j h k m n h em en infaz e d ilm e s in i ve b u gibi ta a ll lle rin , a la ca e m irle r n e re d e n g e lirse g elsin , b ir d a h a te k e r r r e t i m e m e sin i ve m ucibi m e su liy e t o laca n k e n d is in e id d e tle j ih ta r ettim . j H in tli o gece sa b a h a d o ru idam ed ild i. S o n rad an ren d ik ki sm et Beyi b u h d ise miinasebe-;

I1 "' !...

... 25
. ii la lr ik e'.nj < > l., ilil, t? A n k a r a 'd a bu lu m u ) H a lid e E d ip

l inlin IIK .T V s.kJiU M ahkem elerine it herhangi bir lkm e varmak ; in, nrtlaki, bu m uhakem elerin h angi siyas artlar, h angi 'aleti ruh iyeler, hangi teh lik e li vaziyetler iinde algm, ;.zife g&rrtti olduklarm bilm ek. gznne g etirise k ge.'kir. Muhakkak olan nokta sudur ki, istik l l M ahkem eleri, kendilerini viieuda getiren Byk M illet M eclisi tarafndan kurtulu savanda, m em lek eti, i ve d bozgunlara kar korumak iin keskin bir silah olarak, fak at tam bir adalet vc- vicdan ls ile kullanlm tr. Y zlerce vaka iinden alarak n aklettiim b<i m uhakem enin m ahiyeti, bu mah kem elerin . hatr gnl .tanmadna, hissiyata kaplm ad na, kim seden em in olm adna m em leket end iesin d en ba ka bir endienin tesiri altnda kalm adna ve herhangi bir san m uhakem e ve mahkm- ederken son dakikaya kadar, Btiyk Meclisi.il tyin ettii salh iyetler dna km amaa altna, hataya el memek iin kl krk yara k la rn a ay r a.y,n dellet edebilir. A ta t rk e kar te r tip ed ilen suikast teebbsne a it m uhakemenin' tafsiltn anlattm z zamn, m ahkem enin dikkat ve hassasiyeti, o naaik mevzu zerinde, phesiz ki daha iyi g r le c e k tir,

2MRJD ATATRK'E KARI H A ZIRLANAN SUKAST;! TEEBBSNN Y Z V E S U K A S T I L A R I N M UHAKEMES ' ^ ; ; * 1 B irinci Byk H a r p te n . m alp k tk ta n son ra k e n d in i i feshe karar verm i ve m uk ad d eratn ta rih e tev d i, e tm i o la n . ttihat! ye Terakki C em iyeti iin d en b a z la r m , iktida* ve nfuzun ellerin d en g itm esin d en m teessir olarak , m ertleket haricinde gizli bir k o m ite h a lin d e faaliyetk sn 'n e d ev a m ve 'm em leket d ah ilin d ek ilerle t e m a s . e tt ik le r in e . a h it o lu nuyordu. . ' ,1 , B irinci Diinya Harbinin, sonuna d oru m e m le k e tin k u r tulacandan m itlerin i k esip A vru p aya k aan bazlar Gavi Mustafa Kemal m em lek eti kurtardktan sonra, .harite tek ra r bite ' kahraman t&vr taknm lar, A n a d o lu y a - g irm ek , y e n i den hkm et ilerin e kararak hatt iktidar tek ra r e le g e irm ek sevdasna dm lerdi. 1 Bu gayeyi tem in iin d ah ild e M illi Kantariye! y'esair nyanlarla Kara K em alin, ba:-na to p la d g ya .iktisat, te k i lt, bir titn e v e fesat, ?a ek lin d e .sM iee fa a liy e tte b u lu nuyordu.Kara Kem al, Malta "dan dnd v a k it, m tev elli) i k s fat ve .salhiyetiyle 'ttihatlarm- m ehur .K antariye, M illt ihracat vesair irketler Utit tekrar bana g ein i* , tev a b iin i etrafna toplam , zahiren ir k e tler i u lla n d r m a y a v e - b irketlerin serm ayesini, kurtarm aya a ly o r g ib i bir v aziyet alm t. O nun hu hal v e h a rek etlerin e li kimse- b irey d iy e mezdi. N etek im, onun hareketleri, kargsnda varsn a l sn, birtakm insanlar g ein sin d en ilm ek tey d i. H a lb u k i bu

......

2?

....

msamaha ile ne kalar biiyiik hataya dld sonradan en ac tecrb eleri* te c e lli e t t i Kara. K em alin gsterilen ulttvvUcenab ve msamahadan cesaret alarak kurduu ie s a t ocaklariyle vatan ve m illetin huzur ve sayigine, hatt haya tn a yeniden kasdetm ek cretini kendinde -nasl bulduunu. M ustafa K em alin ahsnda vatann h ayatm istihdaf eden suikasdn nasl b e lli bal m illerinden biri olduunu a' gda gcireceiz,

r Ta Sakarya harbi sratnda balayan hazrlk Sakarya m u h a re b e si devam e d e rk e n E n v e r ve H alil Pa telsrE sk ii ieh ir ttih a t ve T e ra k k i K tib i M esul N ail, K k Talftl;,,.;Ba63 ' Sam i (Bu Hac Sami, b il h a re M ustafa Ke-pikfsi^l:yapm ak zere Kuadas c iv a rn a b ir kaykla gizKaman k ve ja n d a rm a la r ta ra fn d a n olii olarak ek te ed ilm iti) ve d i e r a rk a d a la r B atu m da toplanarak ve bu to p la n ty a bi* k o n g re ss v e re re k g n ll nam v e sfatyla birtiilnm p o litik aclar, m em le k ete sokm aya, dahildeki urSkadafclaiirlyfa'. tema,s etm ey e a ly o rla rd . Bunlar ellerin d en kardklar ik tid a r ve n fu zu tekrar eld e etm eli iin birtakm te d b irle r, kararlar a lm ak la m e g u l o lu y o rlard , l:Iat;t eski. Adliye_ V ek ili H aliz M eh m et B eyi de gizlice .atuna ceJ>ederek y r n la r d e l le tiy le d a h ild e f e sa tla r turab ilinek a re le rin i a ry o rla rd . B u n larn , M u sta fa K em al'i;.. dahilde , n fu zu n u k a y b e tti i, bu yzden m e m le k e tin anari if; it) do b u lu n d u u z eh ab n a v a rd k la r bundan istifa d e e d e re k m em lek ete g irm e k zere h u d u d a y ak n y e r le rd e dolatk:!,ar! haber a lm y o rd u . N itekim aradan birok s e n e le r g e tik te n so n ra Tan in gazetesin in neretm i oldu u T arih M ek tu p lar serird h a ri te n (R stem ) im zasiyle Cavit B eye g n d e rile n l i r ii'btupta o k u d u u m su ksm , A n k a ra nn o zam anki l.lli tr tey it e d e r m a h iy e tte d ir.

 s s - Mustafa K em al nfuzunu kaybetm i, a n a r i v 8 ytt t lad d s etm ise ieriye g irm e k , aksi ta k d ird e , y an i M u tall K em al m illet ve nn zerinde hkim ise girm em ek artiyej hududa yakn .bulunan B a n n 'a gitm e,yt k a b u l ettim .

KM' Kemal1 ile s t a n b u l bir gSrQ$m stanbul henKla itil f D evletleri, k uvvetlerinin igali; nlt.;! day at. O srad a, Ga'i, b e n im le ar^adasun hsan*! .(eski Bahri]! ye V ekili)' sta'nbuldaki' m ill tekiltm z g iz d e n geirmek; ve resa ile g r m ek , te m a s e tm e k zere gizli olarak. v;! niiatar adlarla, stanbula gnderm iti. sianluldaki .alm alarm z arasnda tek il t arkadala rnki:;! bisii K ara , K em alle de tem asa getirm eyi .arzu etm iler di, ,6 u te m astan alacam a intiba b k in i iin fa y d a lo la e& iii g'i'uiitfyi muvafk g r d k .M e sa d e t harndak yazha-, nesi de'.kendisiyle' b irlikte 'gizli tek il t avkadaslarunzdan Haindi Basar v e Yakup Kadri B eyler de beraber olduu Julde bir toplant: y ap tk . Kara K em al, grm e esnasnda, bize, A nlam ada 'ikinci, gurup nartiyle te b e ll r etm i, olan tefrikay' caiz- grmiyerfek bu te frik a n n izlesine tavassut e d e b ile c e i ni, h a tt samln! bi'r anlam aya varld, takdirde halen m a iy etin d e m evcut ku vvetiyle- d zamanki (IMdafaai., H ukuk) tekiltm za m uzaheret, ed ece in i, bunun iin ' ehesntiyet verd'ii bu m aksadn gidip G aziye dahi s yleyecein i ilve etli. Kara -Kemalin, ttihat ve Terakkiye Istinad eden ok m him b ir-siyasi varlkm gibi bir v asiyet alm ak isted iin i g r n ce, bu mevzuda k en d isiy le m zakereye girim en in , b ir yoklua lim M e vcut v e rm e k olaca n d n d k , b u n d a n dolay oua- m zakerenin, h a tt te m a sn d ev am n bile lzum suz g rd k . E sasen - teroaumy. da h u su s bir m ahiyet-, tevdi.

29
Kar Kem al UmM'ta G*ye neler N k lif troifH? Fakat bundan bir m ddet sonra. Gazi zm ite gidip orada gazetecileri kabul ettii zaman bunlar m eyannda Kara K e mal de Gazi ile m lakat yapmaya m uvaffak oldu. V aktiyle istanbulda bize sylem ek: istedii, fikirlerini, mlhazalarn .vine ayn vatan p erverin e eda ve esrarengiz B ek tai tavriyle umum olarak G azfye anlatt. Bu gaye ile Ankaraya gelip alm ak iir. Gaziden m saade de istedi. Gazi, Kara K em ale aynen yle dedi: --cM aubldu bir Mdaliaai. Hukuk tek il t mevcuttur. Oraya ilti^af etm ekle ve orada bir fert olarak alm akla vatanperverim e maksadnz, hsl olur. Halbuki onun sad ece Mdafaai Hukuk tekiJtma ilti hak etm esi 'kendisine, maksadna kfi g e lm e m e k te y d i O ye ni intihap y a p la ra t ye l ftir m erkez vcuda gelsin. Bu m er kebi t^ jtll :.ede.*k )fe. kffeniiHi m evcut M dafaal Hukuk C em i yetindi;):!,. ksmen. do benim gstereceim nam zetlerim den olsun!* dejnek istem ekteydi. Ka:ra Kemal'in bu t e k ili ve dncelerinde sam im i olm a d |.Mrd.. Kava Ke,ml -le a r k u d a a n tarafndan ttihat ve T erakkiy i .'/eni .batan b ak a bi> p ro g ra m la canlandrm ak iin y a p tk k r,..fa a liy e tin g n d e n .gne artt grlyor, ii tiliyordu, Sonradan sTanin*. gazetesinin nerettii m ek tu p lar se risin d e j in e fttistern imssaslyte eski M aliye Nazr. Oavit Beyi^ hariten g n d e rile n b ir raporda: Biifim.-Kemal 3ey.in stanbtl lejiklltndan Hsn Bey j.s:):ii);dfv b ir m geidl. slanbulds, tek iltlarn iyi gittiin d en ve ijimlt r f e r d id e h k im m evkide olduklarndan bahsetti. Bu aevaf eski stanbul te k il tn bozmam lardr. M emuriyetlsrindett l.;:r:h:dilen arkadalarmzdan b ile vefaszlk gr m ediklerinden y a n a stanbulda bir intihap olsa nam zetlerin m u vaffak iyetlerini tem ine m uvaffak olacaklarndan b ah se diyor.* Diye yaadgna gre Kara Kem alin, alttan alta tezgh miikemm*!? kurduuna siiphe kalmyordu*

 30
Kara Kem al'in yazhanesindeki toplantlar

Kara Kem al zm itte Gazi M ustafa K em al ile gr stanbul avdet ed er etm ez m evcut ittih at arkadalarm j bu arada M erutiyet ihtillinin fed ailerin d en birkam 1 sadet Harandaki yazhanesine toplayarak Gazi ile zmiti vki olan grm elerini anlatm , bu toplantda hazr bal nar Kara K em alin arkadalar Gazinin Mdafaa! Hukif T ekiltna iltihak ediniz tavsiyesin e itiraz etm ile!. N e. E j hasna olursa olsun ttihat ve Terakkinin ihyas i.in faaliyjl te geilm esinde srar etm iler. Toplantda hazr buluarlaJ dan ve M erutiyet inklb n n em ektarlarndan vata p e r v a li i v e tem iz karakteri, ile tannm esk i topu zabiti (Bulgnij lm escitli Handi Bey) ism indeki zat, bu m nsz srarlara vi m zakerelere itiraz ederek: r t~ imdi bizim iin vicdan ve vatani Vazife, bilttin kus yetim izle ve im knlarm zla Mus'taJia ' K em ali takviye:: inek, ona mzahir olm ak ve hibir iine karm am aktr. i J raatnda ona egel olm ak vatanperverlik deildir. 1 D iyerek arkadalarn bu fik ir ve kanaat etrafnda topj lanm aya davet etm i. Aradan bir zaman g etik ten sonra H a n i di B ey bir gn Kara K em ali ziyaret m aksadiyle M esadet H al nndaki yazhanesine g itti i zaman tesad f olarak e sk i.M a a l rif N azr kr B eyi de orada hazr bulm u. kr B ey k | tum a esnasnda m tem adiyen Ankara hk m etin i ten k iti ediyorm u. ttihat ve Terakkinin ilk Selanik h ey eti M erkezi! yes azasndan olduunu b ildii Iam d i B eyi kendilerinde addederek m em lek et idaresindeki sakatlklar sayp dkerek! bunlarn slah iin fevkalde teeb b slere girim ek l zu l mudan bahsetm eye balam . Oturduu m asann banda b i szleri kem ali dikkatle takip eden Kara Kem al n ihayet daj] yanam yarak tikr B eye hitaben: kr Bey, hi yorulm a. Ham di Beyi, bu tasarlad?] n ie n e im ale ed eb ilirsin , n e do ikna. nk o bize dahaj evvelce fikrini, tliliindtlklerini ak ve k a fi olarak: syleJ m iftt.

> uU M i M m m lU lU M W ttkuuU m U im iU uum .m m m n

Dem v- B undan son ra H aindi Bey k e n d ile rin d e n miisaAU' isteyerek. !;kmii. VaahamscUMi h em e 13 2 0 adm uaalo l.-'ijirket, .yazhaneye do'jir .H e. i/.ur V alisi R ah m i Beye rastlam . H am d Bey bu hikyeyi. 20 se n e so n ra b ir giin arkadam . Bahriye V ek ili Ilan B eye a n la tm ve: Z a n n e d e r m isin k i su ik a st m e s e lesin d e n b u n la rn h aberi clmasm? demi. G ene T a n in in n e re tti i ta r ih i m e k tu p la r se risin d e Rtisiem im zasiyle Cav.it B eye g n d e rilm i 'bir m e k tu p ta R ahm i ley V iyariaya g itm i. B ugn y a rn b u ra y a g e lm e si m e m l... d e d ik ten so n ra G aziyi k a ste d e re k : S a n ok titiz ve m ttvesvis. O nun iin .hi olm azsa M altad a n k u rtu la n sam im a rk a d alarm zn b ir an evvel A n a d o lu ya g itm e le rin i v a ta n m zn selm eti n am n a h a y rl ve elzem g r y o ru m . A caba Ca hit Bey fte dnyor?- d em esi de B alm B eyin b u z m re ile te m a sta ve h a k ik a te n s u ik a stte n h a b e rd a r e d ilm i o ld u u za n n n v e rir. Kr hsan Beyin ifaat B an d an baka, K a ra (,-ok m u te m e tle rin d e n b ir m u sk r, v a ta n p e rv e r b ir kem esi esn asn d a say an lu n m u tu : K e m a l'in y a k n a rk a d a la rn d a n ve de (K r h san ) n an iy le m a ru f nazat vard. Bu Kal; da su ik a st m u h a d ik k a t o la ra k yle bir ifa d ed e b u

- 1.926 T erin iev v el ay n n b ir g n n d e K ara K em ali ziy aret m iksadiyle M esadet H arm daki y azh a n e sin e fiitm ifcim. O dacs H asip: E ten d i, baz a rk a d a la riy le g r y o r. eri girm eyiniz, b an a b u tarzd a e m ir v erd i d iy e rek h e r za m an m saadesiz ve se rb e st o la ra k g irip k t m bu o d ay a beni sokm am t. (E fen d i) d en m a k sa t (K ara K em al) d ir. ieriye g irm em e m saad e e d ilm ey e n b u m iihim m la k a tta k im lerin o ld u u n u so rd u u m zam an da odac, b u n la rn Z iya llu rg it ve H afz M eh m et B ey lerle d i e r b irk a k iid en iba-

..... n

--

r e t o ld u u n u ilve etm iti. zniir sui,k;\st iidisejii ta h a k k u k eUi.lden mu ra o d aem u Kat'.- Kcnifll'u odam g irm ttie ro l' m nliii Y < - l:>p!anjifi(s Xiy.: m rs.il il? Uysc Mh.t).w! Byin bulun uj-u h a trm a g*lrus. o /.aman ki. m h im mlfi-fcatn mft nasr m lyarak smikasL te e b b s ' ile K u ra K e m a lin b e h e m eh al a l k a d a r o ld u u n a h k m etm itim . D em iti. B inaenaleyh K ara K em al v e tevab.iiji.iii fen a ve teh lik eli b ir yol zerinde y r y e re k e m e lle rin e n a il olabil mek iin her arey e te v ess l e tm i olduklarn a n lam tk ,
ttihat ve Terakkinin, ihys teebbs kr i ve T erakkip erverler

Eski M aliye Nazr Cavi.1; Beyin N iantam daM evinde sk -sk gizli to p la n tla r .yapldm ve bu gizli, toplantlara bizzat Cavit Beyin riyaset etti in i ren m i ve bu gizli, ftin aiard a yeni i.hya o lu n a c a k (ttih a t ve T erak k i) namna ha zrlanm bir programn m a d d e m ad d e grlerek ek seriye tin-kararm a ik tira n etm i olduunu da tesb.it etm itik. aya n d ik k a ttir ki. bu gizli, itim ai,arda ek seriy etin k a ra rm a ik tira n ed en 9 m ad d elik gizli p ro g ram te tk ik e d ild i i zam an l>u m addeler hem en hemen T e ra k k ip e rv e r Frka program nn siyaM- ksmna te k a b l e d e r g r n m ek te idi. -Esasen p ro g ra m n elde e d ilen m sveddeleri gsterm i tir ki bu p ro g ra m n h ey eti u tium iyesi k r B eyin bizzat el yazs ile yazlm old u u gibi program, h e y e ti unum iyesi itib a riy le de zmir su ik asd in e doru fik irle rin i ilerletm i o la n la rn dncelerinin, m z a k e re le rin in n eticesi idi. Cavit B eyin reislii, altnda yaplan bu gizli toplantlar ve Cavit B eyin hari; ite nuia-ebet ve tem asta o ld u k la r m u hakkakt. F a k a t bunu te^bit ed ecek b ir e m are y e tesad e dilem iyordu. N eden so n ra 'Canin g azetesin in n e re tti i o ta rih i m e k tu p la r serisin d e n b iri b ir noktay k at! ek ild e tenvir ve o zam anki h ak l k a n a a tle ri b sb t n te y it etti. B e rlin den (D oktor R stem ) im zasiyle gene Cavit l.ieye g elen m ek tu p ta g e re k T rabzon, g erek A n k a ra d a k i te k ilta e h e m m iy e t v erilm e si ta v siy e e d ild ik te n so n ra:

arki A n a d o lu 'd a bulurum a rk a d a la rm z K k Taltu p ro g ra m i r l n d e g n d e n g n e taazzuv etm *kte oldmk n n n d a n bence istik b a ld e eski ttib a d la n b ir noktala to p layabilecek b ir p ro g ram esasm s ra tle y ap m ay a im d id en liizum v a rd r. D ank k a lrsa k m e m le k et, a s k e r te rb iy e si .rmler telinde,. braklr. M aazallah fe l k e te srklenm i grr*. D en ilm ek te idi. stik l l M a h k e m e le rin d e k i te c r b e le rim iz bize g s te r m itir ki sa lta n a t , h ilfeti z ih n iy e tin d e b u lu n a n la rla bu zih n iy etin tim sali o lm ak esasn, ta y a n la r A n k a ra m e rk e z i ne k a r dalm a h n ld rla r. O n la r d e v le t m e rk ez in in s ta n b u l o lm asn is te rle r. ayan d ik k a ttir ki canlandrm ak., fa a liy ete g e irtm ek is te d ik le ri ttih a t v e T e ra k k in in b u gizli p ro g ra m n d a da d e v le tin m erk ezi s ta n b u l o lm as lzm geldii m u s a rra h t. Burdan b ak a gene ayan dikkat o la ra k d ev let te k il t n a m n a hayalta k ap lm ay arak d e rh a l p r a tik b ir id a re y e g eilece i ta s rih o lu n u y o rd u . Bu d e v let m erk ezi m ese le sin in iz le rin e T e ra k k ip e rv e r lerd e de sk: sk te s a d f ed ild i i g ib i ona ta k a d d m ed e n ik in ci g u ru p u n d a h i fik ir ve m aksat itib a riy le ayn yolda ol duu m alm ve m azb u t idi. S iyas te e k k l
hazrlklarndan su ik a st teebbsne

Kara K em al, h asb v a ta n p e rv e rlik ve m u ta v a sst m ask e si a ltn d a o ynad m u h te lif ro lle rin d e m u v affak o lm u tu . Bu m aske a ltn d a k i fa a liy e ti ve Cavit B eyin e v in d e k i gizli "top lantlar n e tic e sin d e B irin c i m e c listek i ik in c i g u ru p u t e k m l e ttir e re k kinci M eclisteki T e ra k k ip e rv e rle re .iltihak e ttir ip h ep sin i b ird en ttih a t la rn sin e sin e a la ra k b ir t e r k ip h alin d e sa h n ey e k m t. N ete k im z m ird e c e re y a n ed e su ik a st m ah k em esin d e: K ara K em alin ik in c i g u ru p zsm dan K ara V asf Bey d e l le tiy le bu v d id e m z a k e re le rd e b u lu n m ak zere ikiici g u ru p e rk n ile te m a sa g e le re k olak F. : 3

S id a h a i Beyin E to k d y u d e lri evind e ve 0 Md.au soira di Kar. K em al'in y az h a n e sin d e .vr>pjIa.n. -to p la n tla rd a kinci, g u rn p o n K ara KimoI y.mresi ile a n lam asn tem in ve K ara K em alin' g e tird i i njzanr a trn: m s v e d d e s i' z e rin d e , frk a te k il t m nakaas y a p ld ve bu m sv e d d e n in hilli,a n T e ra k k ip e rv e r F rk a nlz-am naitesii teg k il ey le d i i ve F r k a y K ara K em al, Katl:, k r B ey le rle A li F u a t P ag an n k u rm u -olduu a n lalm t. B ilh assa olak S a l h a ttin Bey m e rh u m u n .m u h ak em esi e sn a sn d a v e rd i i l>ir ifade de gayar s d ik k a tti. ad-e. gyle ili: &Btiin m idleri y a p a n , keti d ile rin i K ara K em ale sfevked e n ,.P a h a la rn o rd u d a n is tila la rn ve b ir frk a k u rm a k . z e re Meclis.!: illi Haklarn. te in in ve ,.tevik e d e t hep Kataf Beydir.. . H a lb u k i bu 'yatii .aaiultitv B eyin g rd ' ce p h e Mi., H akikat: b'yle ilm aM : B e ra b e r b-u -igts iftaf Beyit), 'y alnz o lm ad k da so n ra d a n grerim iiiti. Gizli .itim alara 'riy a se t eden C avit B eyin b iM ri "fa a liy e tle rd e - b ir n ev i lid e r ro l ifa e tm e k le o ld u u le s b it e d ilm i riii.him k ir n o k ta id i. Bir iti ma 1arda ta m im ed ilip Kapa K em a l'in y a z h a n esin d e m u h a se becisi feail Bey ta ra fn d a n te k s ir ed ilm i o lan ittih a t ve Te raKKiniii bu gizli p ro g ra m A n k a ra ya v e A n k a ra n n y a ra t t b tiin in k la p la rn a ta a rru z e tm e k te o lm a sn a ra m e n m u h tev iy at itib a riy le b ir evinim te k il e d e r m a h iy e tte deiild.i. A ncak sizli o lara k y a p la n -in;, p ro g ra m e tr a fn d a g a l i lir l,omtc:-iii C e m iy d i h afiy e* .sek lin d e icray, faaliyet; t-Lnfci> kil Hassa h arite ayn gaye iie te e k k l e tm i o lan b ir k o m ite il venas- tarjfi b ir etiriim tegkil e tm e k te idi. N etek.m Cr.vit Bey de m u h a k e m e si e sn a sn d a bu p ro g ra m n k en o evim le y ap lan gizli i tm a la n a m zak ere e d ilip e k s e ri y e tle k a b u l o lu n d u u n u i t i r a f ve ittih a t ve T e ra k k in in in ti arm d an itib aren ne p a h a sn a o lu rsa o lsa n o n u te k r a r ihya ya n iy e t ed en ad a m la rn m e v c u d iy e tin i ik ra r etm iti'. H alb u k i ayan d ik k a t h d ise o la ra k C avit B eyin e v in d e

y ap lan bu gizli ifiti,m alarda b u lu n a n la rn kserisi b y le b ir p ro g ram d an ad em m al m at beyim e tm i le rd i. H a tt b u itim a d a bizzat bnu n m h u k u k u esasiy e m n a k a a la r y a p an ve hukuk, fo irta ta n iz a h la rd a - bulunan eaitl H ric iy e N a z n A h m et N e s im i,B e y d a h i m uhakencsinde bu. ilerd en m a l m a td a r o lm a d m b e y a n e tm iti. Yalnz, h a k ik a t o la n bir n o k ta b u program m evkii itib a riy le ik in ci d e re c e d e olan, ehasa: gsterilmen)i;, p ro g ra m d ah a ziy ad e sem e v e m a h dut .'Saluslarm itirak .fetti h u su si bir kom itenin m ah su l o lduu an lalm t. Bu gizli' itim alarn birinde de ttihat ve Terakkiye sa dk kalabilecek zevatn fikirleri yoklanm ve Mdafaay H u kuk: 15 - 20 nam zet gsterilm esi v e bu nam zetlerin Mda faay 'Hukuk em iyeti iinde bir ziinre halinde hareket e t m elerini tem in m asadiyle IntiM platm n 'katandnlm as iin fa a liy eti geilm esini. 'karajftagtraislardr. Y ine Tant* gazetesin in triM. 'm ektuplar serisin d e n e red ilen ve Doktor R stem B ey tarafndan esk i M aliye Nazr Cavit: B eye gnd erilen bir m ektupta B erlin e g id e n ',imgeciler den!; Hiisni Beyin; ifad esin e 'a.fefem syled ii birtakm szler den sonra: Kara Kemal tek il t ktin: ---- Nam zelerin nvavafalriyetlr-rui tem in e muvaffak- olaclklarndan, Mittin hayrl felerJe rriMjgnl cem iyetleri e lle r i n e almlar.' esn af t a zaten ellerin d e olduu tein e k seriy e ti n ken d ilerim ; m teveccih dem ektir. D iye y azdna '.iire,, K a ra K m a l ile te v ^ b iin ip -lie r h a l d e bu m e k tu p snefaduva .ero in tib ah . k a z a n a c a k la rn d a n eroin o ld u k la r. tB La^]X uc% ttihat v:- Terakki E;:k.i'ielnr- Ktifoi Mesul N ail Bey, i-nihailer,ledelc. ifadesinde o samat) h e y e ti vek ile reisi plan Rauf Beyin smail! Camhulat B eyle .Ankara'da uzun uzadya grtn ve eski ttiaieOnvm intihabat hususundaki: fikirlerini. anlayarak hmnlar 1 namna hkm ete ', .mracaat erllhnesini tavsiye eiiji.i, Mylemijl.i 1;i N ail Bevin bu t.-i'rfd ak i ifadesini yine muhr-keme esnasnda nw.nmtertlm

c i ve K a ra K em alin m u te m e tle rin d e n o lu p gizli o la ra k B er lin e g id ip o ra d a k ile rle te m a s e tti i h illh a ra . a n la ls a Httsn B eyin ifad esi de te y id e tm ek te y d i. Bu ifa d e le re n a zaran R a u f B eyin H ey eti V ekile Reisi ik e n k e n d i e tra fn d a b ir k u v v et te d a rik in e veya b ir frk a te k ilin e tev ess l e tm i o ld u u n a h k m e tm e k lzm gelird i. F ilh a k ik a R au f Bey d e o n d a n so n ra d a im a ve m tem ad iy en v cu t v erm e e alt g r n e n b ir z m re i in d e g r n r d. k in ci d ev ret in tih a b iy e d e zm it M ebusu k r ve Istan , b u l M ebusu C anbolat B e y le rin m eb u s o la b ilm e le ri R a u f Bey ta ra fn d a n s u re ti nahsu'sada ta k ip ve te m in d ilm i o lduu ta h a k k u k etm iti. M ezkr ta r ih te C avit B eyin ev in d e i tim a e tm i o lan giz li k o m ite n in nfiz b ir uzvu olan esk i z m ir V alisi R a h m i B e y in S a r E fe E d ib e yazd b ir m e k tu p ta k rii B eyi zmitten m eb u s in tih a p e ttirm e e m u v a ffak o ld u k la r ve H se y in C a h itle ttih a t S alh Cim coz B eyin de M anisadan in tih a p o lu n m a la r l z u m u n u b ild irm e si a y a n d ik k a tti. im di, bu m u k ad d em e ile siyas c e p h e n in h a ziflan n a n la ttk ta n sonra, bu siy asi h a z rlk la rn A ta t r k e suikast te e b b s hdisesi h alin d e nasl so y su zlat n a gelelim . S uikast te e b b s n h a b e r alm zdan evvel A rif Beyin ev in e u ram gttk M evsim yaz. 17 H a ziran 1926. H ava b o u cu b ir h a ld e s cak. O gn m ah k em ed e ok alm , sc a k ta n b u n a lm b ir h ale g elm itik . B iraz h av a alm ak ih tiy a c n h isse d e re k a rk a d a la rla g r t k , an k ay a c iv a rn d a o tu ra n a rk a d a m z M ara M ebusu N u re ttin B eyin k k n e g id ip o ra d a is tira h a t e tm e e ve akam y e m e in i de o ra d a .yem ee k a r a r v erd ik . lk otom obile A fyon M ebusu A li B eyle b e n , ik in c i o tom obile d e N ecip A li. R eit GaJp, R # e -M e b u s u A li B e y le r b itm i ve yola k m tk . ankaya yolu zerin d e, K a v a k ld e re de ik a m e t etlen T e ra k k ip e rv e rle rd e n , E sk ie h ir M ebusu M ira

 37
lay A rif B eyin kk nnden geerk en her n ed en se iim e yakt arkadam z olan A rif I'cye uram ak, konum ak gib i bir arzu geldi, Bt arzumu A li B eye syledim . ' y i olur. Biraz lf atarz! Dedi. Bi bunlar grp karar verin ceye kadar A y c lkabiyle m aruf M iralay A rif Beyin kkn h ayli g em i tik. Arka otom obildeki arkadalara da iaret vererek durduk. Bulunduum uz noktadan otom obillerin m anevra yaparak dnm eleri kabil olm ad iin her iki otom obil arka arkaya geri giderek A r ifin kk nne geldik. D ier arkadalar da indiler. Hep beraber - deta m ahkem e h ey e ti halinde - ban iin e g ird ik . Kke doru ilerliyorduk. Uzaktan A r if B eyin bizi g rnce, m ahkem e h ey eti halinde hepim izin bir arada y ap t mz bu vakitsiz ziyaretin m nsm anlyam am gib i pek t e llanm heyecanlanm t. T elnda, heyecannda da hakl idi. nk d eil h eyete, tek bam za dahi olsa, b yle bir ziyareti asla n e dnr, n e de bekler- vaziyette idi. B en g i sararmg. olm asna ramen: H ayrihi ve errih i m inallah tea l !... diye lfttifelere bizi karlam aya geliyordu. Kkn iersin e girm edik. nndeki ieklik te hep b e raber oturduk. Oturur oturmaz ben, h ib ir sebep olm ad halde, muhakkak bir ltife yapaym diye: -s : E y A rif Bey! im di doruyu bize syle bakalm. Son toplantnzda kim ler vard v e n elere karar verdiniz? D edim . B enim bu ltifem den A rif rker g ib i bir vaziyet alnca A li Bey sk ld ve A rif B eyi tatm in etm ek v e ona em n iy et verm ek iin: A rif Bey, K l A li sana m uziplik ediyor. Aldrma!** D edi. A li B eyin dedii doru idi. H akikaten o sz tam a m en m uziplik olsun diye sylem itim . O srada kahveler gelm iti. Ben li Beyin szne rmffi glerek ve m uziplie devam ederek:

 Sen hele su kahveyi bir tarafa brak da itimad kim ler vard, onlar syle! j Dedim ve m tem adiyen A rif B eyle l tifey e devam eti tini. Bira* sonra A rif B ey hakikaten l tife etti im i anlad iin m sterih oldu. yle grnyordu. Fakat n e fen a bir tej sadf, sonradan m uhakem e esnasnda anlyoruz ki biz Arif* in evin e uradm z o gn zmir suikastinin icrasnn ken> d il e m c e takarrr ettirild i i bir gn im i ve bunun iin bini grnce rkm esinde, heyecanlanm asnda da m eer hak l imi! im di birka satrla B eyin ehresini izeyim: A yc A rif lkabiyle m aruf Ari j

A rif Bey, Erknharp M iralay idi. Bi.r aralk Kolordtij K um andanl yapm t. Gazi M ustafa Kemal Bakumandan olunca kendisine kar itim adndan dolay on u asker ktip olarak yanna alm t. Gazi, A r if i Kolordu Kumandan, iken birka vartadan kurtarm t. Gya' Gaziye kar sadkane! bal," oinnetdar grnrd. Adeta Gazinin gznn iinj bakard. eyim i i, lt> m erep cidd bi.r askerdi, Olduka da azam etli idi. Eri byk skntlarndan biri, ism et Paa idi. smet Paay ek em ezd i

Gazinin namzedi olarak E skiehir'den m ebus seil ini ti.' Mecli'ie geldikten .sonra ism et Paa ile m cadeleyi k en d i sin e balca Tertef ittihaz etm iti. Kk ey lerle uasrd. M esel sniin birinde: cA.rif Bey, smet Pasa ile sun? Gazi sklyor!:-.niin bu kadar

u rayor

D cnitim . Hemen cebinden bi.r defter karm:

Birader nasl uram yaym ? te bak: sm et Paa Mdafan; Mil yenin a sk er arabalar ile kkne kire nak lettirm i! Bu da olur nu ya>

D iye mnsz, asl astar olmayan birtakm m eseleler karm ak ister ve one g elen e v e daha bu gibi kiiilk ey leri dedikodu rm>v/,nu yaparak naklederdi

tllllittlllllllliyilll(tlllll[lilllllltl!llllll!!l1 lll(IIIH ItM llittB III]tll!lll!ltlH I|[|li!il!!intrum m i!nlti!!nhi!im m ii)im w m im m trihH Fi

...... M ....
Bu zatn m e h u r b ir ays v a rd ve o n u h iin d e kendi;.Ayu: A ril> lk ab taklsijil. K endisi tovkit: edild ik ten soira ok rkmt. ok kor.yordu. E skiden ok adar cesur grnen adam, deta psnk bir hal alm.?;, korkusundan iren btr vaziyet takm m . Son zamana kadar Gazinin suikast iin d e de, m u h telif vartalardan kurtarlda gibi, kendisini kurtaracan zann;:Jiyo.r, ndan yardm bekliyordu. te, o boucu yaz akam,, e h re s in i u be on sa trla ,ildiini A r if in evini; u a ra y a ra k b ah esin d e h h ab erim iz utmadan d ed i im l ileler y a p tk ta n ve 'kahvesini i tik te n kaK tk, y ine hep b e ra b e r h e y e t h a lin d e N u r e ttin in i-.kiie g ittik . ,
m i-

e c e yarssi'idan so n ra gethtn h a b er A r if in evin din, a k l k ta n sonra' N u re tlin in k k n e g it tiimizi kim seye ib er verm em itik. G ecenin g e v aktine k a d ar o rada k ald k . Gece y a n sn d a n so n ra evim e geldi im zam an zavall ra h m e tli an n em b e n i k ap d a b ek liy o rd u . T e lala akam da beyi sm e t Pagann b e n i a ra tt n ve k e n d i lini:) D ahiliye V ek letin d e b e n i b e k le d i in i syledi. O gii se y a h a tte b u lu n an Gazi B a lk e sird en z m ire ha reket e d e cek lerd i. A llah gah ittir. sm et P a a n n beni eh em m iyetle a ra tm a k ta olduunu ve D ahiliy e V ek letin d e ge va kit b ek lem ek te b u lu n d u u n a h a b e r alnca, iim e fe n a p h e le r geldi. A caba Gaziye b ir hal m i o k lu? diye k o rk tu m . H em en D ahiliye V e k letin e k o tu m .. is m e t Paa V ek ilin o d a snda idi. Ve D ahiliye V ekili Cemil Bey ile b e ra b e r bize in tiz a r ediyorlard. A-i B ey de ayn e k ild e arand iin o da hem en o raya g e lm i ti A rkam zdan da N ecip A li ve R eit G alip B ey ler gelm ilerdi. sm et Paa, elnuza zm ir V alisi K zm P a a d a n g ele n > Gaziye su ik ast teebbsn b ild ire n b ir te lg ra f u zatt ve l u m e.jum su ik ast teeb b s de bu su re tle k arsm za k 1 x115 oldu. T e lg ra f sa rih ti ve p h ey e m aial y o k tu : G azinin

40 - salsnda vatann havai. ve selm etine tcvcih ed ilm i ve moun bir hadise karsnda bulunuyorduk. elim

H k m et, d e rh a l zm ire h a re k e tim iz i l z u m lu g r y o r du. O rad a, D ahiliye V ek ilin in o d asn d a, h e p b ir lik te v aziye ti te tk ik ve m ta l a , e ttik . H d isey i y e rin d e te tk ik ve ta h k i-i k a ta vaziyet e tm e k zere d e rh a l z m ire h a re k e tim iz i k a ra r- : la trd k . E sasen h k m e t d e b u n u istiy o rd u .

T am bu ra la rd a zm ird e n gele ikinci b ir te lg ra f ta j zn ir z a b tas ta ra fn d a n sil h la r ve b o m b a la riy le y a k a la n m o lan Ziya H u rid 'in o g n z m ire m u v a sa la t e d e n G a z i-; ye karg te r tip e d ile n su a ik a st h ak k n d a bizzat ik r a r ve iti -1 ra f ta b u lu n d u u b ild iriliy o rd u .

stikll Mahkemesi sratle

zmir'e gidiyor

H k m e t, zm ire h a re k e tin iz iin b ir tr e n i m ah su s h a zrla tm t. T re n in h a re k e tin d e n evvel tr e n in sa lo n u n d a a rk a d a la rla to p lan d k . V aziyeti inceled ik . Ziya H u rid in itir a f zerin e hd ise ile T e ra k k ip e rv e rle rin a lk a s ih tim a lin i teem m l e ttik . B tn T e ra k k ip e rv e r F rk a z la n n n b u lu n d u k la r y e rle rd e ve ayni sa a tte d erh a l te v k if e d ilm e le rin i ve e v le rin in biiyk itin a ile a ra n lm a sn ve kacak b t n ev ra k n z m ire g n d e rilm e sin i k a ra r a ltn a aldk. Bu k a ra r m zn e h em m iy etle ve h e m e n ta tb ik i iin icap e d e n le re l zm g e le n ta lim a t ve e m irle ri v e rd ik te n so n ra 17 H aziran 1926 da A n k a ra dan z m ire m te v ec c ih e n h a re k e t e ttik . M ahkem em iz h e y e ti z m ire m u v asalat e d e r etm ez c in a i h d ise n in esas m a h iy e ti ve fa ille ri h a k k n d a m a h a ll h k m ete b a lan m olan ta h k ik a ta el koydu. Y a p la n d ah a ilk ta h k ik a tta T e ra k k ip e rv e r e rk n n d a n sjmit M ebusu k r B eyle K ara K em al ve a rk a d a la r ta ra fn d a n ted en b eri t a sav v u r ve tasm im e d ilen b ir te r tip le 17 H aziran 1926 g n zm ire m u v asalat edecek o lan R e isic u m h u r G aziyi ld rm e k ve so n ra da c ra V e k ille ri h e y e tin i is k a t s u re tiy le b k -

 41 .
roeti ta k lip ey lem ek iin ham am ; te e b b se gam ek zer# karar alnm v e bu k a ra r n ta tb ik i i in d stanbuldan Mcem al vapuriyle Ziya H urit ite b irlik te b irta k m e r ir le r ve su ik ast m alzem esi sev k e d ilm i o ld u u ve b u te r tib in s ta n b u lda K ara K em al ve T e ra k k ip e rv e rle rd e n k r B eyle d i er b irtak m ttih a t a rk a d a la r ta ra fn d a n , ih z a r ve te r tip ed ilm i old u u sa rih o la ra k a n la ly o rd u . zm ir V alisi K zm Paann seri ve sknet)!, .hareketi ve zm ir P o lis M driyeti. K sm A d l m iri M. A li B eyin Trk p o lisin in yzn a a rta c a k s u re tte cesu ran e ta k ib i ve mahirane te r tib i n e tic e sin d e Gazinin z m ire m u v a sa la tn d a n bir gece evvel (Sah gecesi) ciirm le tle ri, ta b a n c a ve bombaIariylei b irlik te y ak ala n m olan Z iya H u rit, Lz sm ail, G r c Y usuf, opur H ilm i ism in d ek i erirler alaka en aatleri n i itira f e tm ile rd i. Suikast hainler Gazinin huzurunda Gazi' zm ire m uvasalat; e d e r etm ez Ziya Hurgitle ii e r g e rirle ri bizzat 1 huzuruna celbedip isticv ap etm i. Ziya H urgit b t n e n a a tle rin i ik r a r ve itira f e tti i zam an Gazi: Ziya H u rit) S en in le h ay li arkadalk e ttik . H a y a tm a k a ste d e c e k k a d a r ile r i g itm e n d e seb ep n ey d i? B ana acm a d n m?'t> D edii zam an yzn aa eip susm u. B ir te k k elim e cevap verem emiiGazi bu a ra lk n n d e b ir y lan g ib i k v ra n a n G rc Y u su fa: B ana atabilecek, m iydin? d iye soru n ca. .... Seni g rd k te n so n ra atam azdm ! D iye cevap v erm i. B ir a ra lk Ziya H urit Gaziye d e h a le t etm ek istem i, fa k a t Gazi b u n a cev ab en : B en ah sen m n ta k im b ir adam deilim . F a k a t i m ah k em ey e in tik a l e tm i tir. B u n u n n e tic e sin i b e k le m e k ft ara. M dahaleye h a k k m yoktur! dem i.

42 ...
Gri, Maim P alas iimind b irik e n h arka h ita p 'e d iy o r erirlerin . yakalanm as zerine hkm etin nerettii tebli uydu: jRjsicumhufua sey ah atleri, esnasnda zmir4 e latbil olucm ak zere b ir su ik a st te r tip e d ild i i k efed ilerek m rettip le r s il h la n ve b o m b a la r ve h a zrlk ta rjyle Reisicum hu-I run nm?.asa!:atmdan evvel tev k if edilm ilerdir. ! H km etin n eretti i bu beyannam e zerin e hdiseden:' h a b e rd a r olan btn m em lek et te e s s r ve h eyecan i e rsin d e i d i B ilhassa byle raegum bir su ik a stn z m ir'd e yaplm as nn kararlatrlm olm as zm irlileri galeyana getirm iti.: H alk te s k in gt; olu y o rd u . M azn u n larn zm irliler tarafndan! lin ed ilm esin d en k o rk u lu y o rd u ve h a tt tevk if e d ilip z m ire ' g etirilm ek te'o la n T e ra k k ip e rv e r riie sa s m lin tm ek irr baz teebbsler de a ln d h a b e r v e rilm iti. Gazi bu haberi aldklar vakit ikam et ettik ler i N aim Pa lasta akam sofrada bulunuyorlard. Sofralar otelin altnda holde kurulm utu. kam etghlarnn nn* halk hncahn doldurm utu. B a zevat Gazinin ik i itiini! halktan, gizle mek raksadiyls kaplar v e pencerelerin kepenk terini ka pattrm alard. Gazi bunu grnce h id d etle:, t-~- B enim m illetim d en gizli yaptm h ibir iim yok tur! H ereyi m illetim in gz nnde yaparm . D erhal ka plar anz! Diye em ir buyurdular. Kaplar alnca zm irlilerin Ga ziye kar candan ballklar, gsterd ik leri sam im tezahrat grlecek bir manzarayd. Halk k yam etler koparyordu, Gazi derhal kapnn nne k t-v e halk selam lad ve on lara hitaben: B eni ldrrlerse vatandalarm n in tik am m ala caklarndan .eminim. Ben lrsem n ecip m illetim izin bera ber yrm ekte olduum uz yoldan aslft ayrl tmyacasjfcra m ut mainim ve bununla m sterihim . H aslalarm z d nebil dikleri m enfur arelere isted ik leri kadar te v ess l etsinler.

4 ..
1 *u |-'in. rn':,!t)u hfi>e. .H;reko1 !<m ) hz im nki.|iip M ein m i r :;cr d r m e z . O n larn k e n d ile rin i h sra n a , zam an zam an m ille ti stra b a d u r ed en a k lsz lk la rn a acy o ru m . H k m e ti C um hu y em izin d e m ir p e n e si ve s tik l l M ahkem ei liyesin in y e d d i a d a le ti vaziyete ta m a m e n hkim b u lu n u y o r, M uh terem h a lk a o n la rn d iln e ic ra a t n e tic e le rin e s k n e tle in tiz ar b u y u rm a la rn tav siy e ederim .

B u y u rm u lard . Bu h itap ve b u n d a n so n ra y in e z m irde y a p tk la r ik in ci b ir h ita b e d e s y le d ik le ri u szler a rtk ta rih in mal, o laca k t: C u m h u riy etim izin m ille tin ru h u n d a n m lh em p re n s ip lerim izin l)i.r v c u d u n izalesiyle h a le ld a r o lab ilece i ze h a b n da b u lu n a n la r ok h a fif d in a l b e d b a h tla rd r. Bu gibi, b e d bahtlarn; C u m h u riy e tin a d a le t ve k u d re t p e n e sin d e n m s ta h a k ' o ld u k la r .m uam eleye m aruz k a lm a k ta n b a k a nasibele r i olam a*. B enim niz. v cu d u m b ir giin e lb e t to p ra k o la ca k tr. -F akat T rk iy e C u m h u riy e ti ile le b e d p a y id a r k a la c a k tr. Ve Trle m ille ti e m n iy e t ve s a a d e tin i zam iri p r e n s ip le rle m ed en iy et y o lu n d a te re d d ts z y r m e y e devam e d ecek tir, Bu h ita b e le r d ir k i halk, b ir d e re c e y e k a d a r te s k in e t m i ve liu; h d ise sin in n n e g eilm ek iin zab taca d a ay rc a icap eden sk te d b ir le r a k im im t. stikll M ah k em eleriy le sm et Paa a ra sn d a k i b ir hdise A n k a ra dan z m ire h a re k e tim iz e sn a s n d a T e ra k k ip e rv e r F r k a e rk n n n te v k ifi h a k k n d a s tik l l M ahkem esi m d d eiu m u m isi ta ra fn d a n v erile n ta lim a t ve e m irle r g e re k s ta n b u lda ve g e re k A n k t /a 'd a h a rfiy e n ta tb ik edildi. Y alnz b u te v k ifa t e sn a sn d a B avekil snet P a sa ile s tik l l M ah k e m esi ara sn d a e h e m m iy e tli b ir h d ise c e rey an e tm iti. yle ki: Kzn K a ra b e k ir P aa d a T e ra k k ip e rv e r Frkas. Meisi sfa tiy le A n k a ra d a te v k if ed ilm i b u lu n u y o rd u . B avek il

sm et Faa lu zevatn tev k ifler i iin m ahkem enin verdim i karardan haberdard ve bu kanrn katt olduunu ve 'mal>| kem enin Byk M illet M eclisi -tarafndan v erilm i kanun salh iyetlere dayanarak ve o M eclis nam na icray kaza etti*!1 in i de biliyordu. Buna ram en m ahkem eye haber verine-! den P olis Mdrne K a m Karabekir P aann serbest bira-*': klm as iin em ir verm iti. Ankara P o lis"' Mdr D ilver Bey B avekilin bu em*i!! zerine Kzm Karabekir Paay serbest brakrn, keyfiyeti'; de hem en m ahkem e m ddeium um iliine bild irm iti. sm et ; Paann Bavekil sfa tiy le de olsa m ahkem enin verdii her- ; hangi bir karar veya em rin infazna m dahale e tm ey e kat- ; iyen salhiyeti yoktu. B ilhassa ilk Ankara stik ll Mahkeme sinin faaliyeti srasnda H in tli bir Ingiliz easusununun ida m m eselesin e m dahale etm ek stedii saman n a sl etin bir ttittkabelye' m aruz' k ald n yukarda iaret etm itim . D erhal h eyete, vaziyeti mzakere ettik. M ahkemem izin kararn infaz ettirm em ek isteyen B avekilin tev k ifi ile hak knda takibat yapmaa ve k eyfiyeti Byk M illet M eclisine arzetm eye karar verdik. Ve sm et Paann em riyle serbest braklan Kzm Karabekir Paann dier zevat m isill der hal tev k ifi hakknda h ibir gna istisna m uam ele yaplm a mas iin Ankara P olis M drne em ir verdik. Mahkeme ile B avekil arasnda tahadds ed en bu ih til f haber alan Gazi fen a halde sklm lar, izahat alm ak iin beni arm lard. zm irde N aim Palas O telinde leniiz ban yodan km vaziyette bulunan Gaziye vaziyeti arzettim . Hem en, K alem i Mahsus Mdr Hayati B eye em ir verdi. O zaman telefon olm ad iin, telgrafla m akine banda, sm et Paaya tarz hareketinin stik ll M ahkem eleri Kanununa ay kr olduuna dikkatini ek ti ve bu fen a gergin liin izalesi iin hem en zmire gelip m ahkem e h eyetiyle tem asn tavsi ye etti. sm et P aja 20 Haziran 1926 da A nkaradan, hem en, ha reketle zmir'e geldi. Gazinin gsterdii arzu zerine kendi*

sini K ary ak a ista sy o n u n d a istik b a l e d e n le r artsn d a biz de h ey et e b u lu n d u k . F a k a t m a n a m a it h i b ir ey g r m e dik. B ir Ho geldiniz! d e d ik te n so n ra m ah k em ey e dn dk. O esn ad a sta n b u l'd a , A n k a ra da te v k if e d ilip zm ire g n d erilm i o lan zm it M ebusu iik r , s ta n b u l M ebusu s m ail C an b u lat, S a ru h a n M ebusu A b id in , E sk i e h ir M eb u su M iralay A rif, E rzin c an M ebusu Sabit. Ziya H u r itin k a rd e i G iresu n M ebusu F aik, B a y ta r M iralay R asim , e sk i m eb u sla rd a n H sey in A vni, olak S a l h a ttin B ey lerle E rz u ru m M ebusu R t P a a n n , ttih a t la rn Serez fe d a ile rin d e n eski ja n d a rm a yzbas S ar E fe ism iy le ta n n a n E d ib in isticv ap lariy le m eg u l o lu y o rd u k . sm e t P aa istasy o n d a n do ru ca Gaziye g itti ve o ra d a n k a r k m az s u r e ti m a h su sa d a m ah k em e h e y e tin i ziy are te g eldi. U zun uzadya izah a t a id i. K en d isin d en akam y em e in d en so n ra m ah k em ey e g elip m e v k u flarn is tic v a p la rn d a bizzat b u lu n m a la rn ve b u n la r n ifa d e le rin i d in le m e s in i rica ettik . H a k ik a te n o ak am y e m e k ten sora geldi. T e sad f o la ra k S ab it B eyle F a ik B eyin is tic v ap lar y ap ly o rd u . Bu istic v a p la rd a bizzat h az r b u lu n d u . B zevatn if a d e le r in i d in led i. M eselen in z a n n e tti i g ib i yle aleld e b ir zabta v ak as o lm ad n ve eh em m iy etin i an lad . Bu vaziyet k a r sn d a K zm K a ra b e k ir P a a n n te v k ifi n in de y e rin d e o ld u u n u k a b u l e tti ve d e rh al A n k a ra d a k i H ey eti V ekile a rk a d a la rn da v a z iy e tten h a b e rd a r etti. A y n. zam anda m ah k em e h e y e tin e o g n u te z k e re y i yazd: stik l l M ahkem esi riy a se ti lisin e: S alh iy eti adliyenize m ev d u m ese le n in m a h iy e ti . h a k k n d a d ah a A n k a ra da iken m a l m a t a lm tm . Bu d e fa b iz zat zm ire m u v asalatm d a m ev cu t m a l m a tm n T rk iy e B yk M illet M eclisin d en h e y e ti liy en ize m evdu sa l h iy e tin istim al d e e ri o ld u u n a k a n i o ldum . im diye k a d a r her m e selei v a ta n iy e d e o ld u u gib i b u d e fa d a n e ta y ic i m e sa in i' m v ata n n ve C u m h u riy e tin se l m e t ve e m n iy e ti ve Trle

46 - ij^MHii; .'.nripr i;:jn a>'* 11 v~' iiil'nuiifi diikl olacak .tMs ticelerk ' letevVli ed<hrtij? ornrrvetim berkernal olduunu beya ederim.?! 32 H aziran 926 Bavekil litlKil
i

Bu tezkere; b ir n ev i tpzye m a h iy e tin d e id i, h d ise kapann-ji' ad dedildi. ism et P aa ynj g n z m irden ..A nkaray a dnd,.; ,, I
stikll (VtaMfeiYieBinin beyannamesi

zmir'e vardn !jz dakikadan ve hdiseye e l koyduktan ikoren geceli, j$ndK zJil yaptn i?, tahkikat v e m evkuflarn fetiuapiar.c(an edindiim iz ilk intiba, derhal, galeyan, ha--, n d e bulunan . efktir- t a u m iy e y e u- beyannam e, ile b ild ir m e k 1 m e c b u riy e tin d e 1 . i 36. Ba&iran :182( :ttNi.fe '. niH adii' aram b a gn. Im ir4 r^uvasB'l e tm e k iistere .s e y a h a tta 'b u lu n an .Gassi H az re tle rin e bix' su ik a st te r tip e d it m ahiilk . W knt.t .ta;:er .jlurnitM lzerine bu m e t n in kasdi k iray a m e m u r o la n la r sil h ve bom b alar g ib i v e sa iti d irm y e -le ri ile b irlik te m a r n ile y h h a s re tle rin in m u v asala tn d a n evvel crm iimehul: h alin d e d erd e st o lu n m u la rd r. S u ik ast fiile n ic ra y a m e m u r ed ilm i -o la n la ra -banda (cskJ L zistan .Mebusu.) Ziya ]-l.r;;it v a rd r. B unun yan ada s ta n b u ldan b e ra b e rin d e g e tird i i sabkai m k e rre re es.habm dan b irk a e r ir .ile S a r E fe d en ile n ja n d a rm a m te k a id i Kctb ve -buna m en su p b ir ka a h s 'b u la n m a k ta d r. . T e tk ik a t ve ta h k ik a t ,516 im diye k a d ar te c e lli ed en safiayu nazar ar ou te r tib a tn m lg a T e ra k k ip e rv e r F rk a m e r kezi u m u m zm ku h a ric te k il ta m em u r z m it Mebusu k r B ey de d a h il o ld u u h ald e s ta n b u ld a I tim a la r v e m zakereler n e tic e sin d e ta sa h n ve ih zar edildii., R eisicu m h u ru n . t e i r e m uvasalatlarnda ta tb ik a ta g eilm ek ite re *

Ziya. Hurit; v e riMaksiyle z m irde b u lu n a n Sar E fe ve m en suplarnn. faaliyet sahasna sev kolun d u ld a n anlalm tr. Daha evvel k 'aylarnda bu eha ta ra fn d a n su ik a stn ic ra s hususunda isim leri naln olnmg b u lu n a n k im se le rin h a n e lerin d e ilirm lar ve ra(izak breler yapM I'i v<s ia k a t esb ab m ania layl^Ietirie 'b in a e n mtsamraen fiilin ikin zam annn t e h i r . oUmdlu ve m eselenin, isim leri, zik re d ile n kr, Ziya H u r it ve S a n -'Efe liklib B ey lere ah s tas m im ve te e b b s le rin d e n ziyade giaLi kom ite halinde icray faaliyet eden b u z a ru re t siy asly en in ittihz e tti i k a r a r ve p ro g ram c m lesin den ve ayni' zam an d a ta k lib i h k m e t gaye ve m ak sa d m is tibdat ed en siyas b ir su ik a st o lduu a n la lm a k ta d r. 'Mcrimlerin te v k ifle ri esnasnda ekle ed ilm i olup bu hususta istim al a dlkfcek o lan sil h ve b o m b ala rla suifcastilerin ih tiy a c a tn n tem in eyliyecek m eb ali in s ta n b u l'd a t e d arik e<lilerek v a p u ra kadar g e tirild i i ve' su ik a st deruhte e d e n le re tev d i oltm du itiraf at v k a Cnnlcsindendir. Hals. bulmu;, istik lle ermi;, te r a k k i ve taali y o lu n a girm i otan aziz vataun h u zu r ve s k n u n u k a n la ih ll ve Reisicumhuru izaleye vo h k m e ti ta k lib e m a tu f b u lu n a n vc en dlen ih tirasa . ahsiyenin m a h su l olan bu. su ik a st ve bu itib a t m ahiyeti, maddiye ve m u n ev iy esi itib a riy le d o ru d a n doruya v a ta n n .hayat ve istik llin e ve se lm e tin e tevcih ed ilm i, bi.r hdisei elim e ve megumedir. Bk eim iytM ir M v e ' m ak sad n m u h a k e m esin e rnuvacehei. m illette balyacaz. M uhakem e safah at el k n tmum iyeyi da(ja ziyade 1 e n v k e d ecek tir, (j?J kmler M ar*' scliyor^o? &lanbuldH Cavit Beyin evinde ve h f e t reisliin d e b a z ttih a t la r!r gfeU it imalarndan ve gizli b ir p rag rarn d a n K a ra K em alin M esadet H anndaki y a zh a n esin d e k r , Ziya Hrsi.t v e sa ire n 'n yine gisli ii I m a la rm d a n .ev v elc e b ah sed ilm iti. Bu itlnia ve fa a liy e tle rin m n te h i o ld u u m esum su ik ast iinin ta tb ik a t c ih e tin i kr Beyin ele

alarak suikast lardan beri en m is oldua ve mim da Cavit

tarikiyle taklibi hkm etin daha i).k amaamuzr v e m uannit taraftan ve m uakkibi bu iin perde arkasndaki siy a s hazrlk k i | Beyin idare etm i olduu anlalyordu. |

kr Bey suikast tertibat ve tek il tm deruhte d e l bir kom itenin rkn sfa tiy le gerek Ziya Hurit, esk i Arda] han Mebusu Hilm i, Sivas Mebusu H alis T urgut gibi Terakki perver Frkaya clab.il. olan, gerek Ankara esk i valisi AbdM kadir, Kara Kem al, Cavit gibi Frkaya dahil olm yan eKa| ile daim i tem as tesis etm iti; Ziya Hurit vasta,siyle flilest| silh kullanacak olan sabkai m kerrere esbabndan ve b i | hassa igal senelerin d e stanbulda ar iinde gpegndz kendisi gibi m iisellh arkadalariyle zen gin bir kuyumeti dkknn basarak para ve m cevherat gasp ed ecek kadaij pervasz, cretkr, cinayet ikam da mahir bir erir ola n L8* sm ail'i bulm utu; onun d el letiy le de ayn c ret vte ty n e t te bulunan ve yin e m tareke sen eleri esnasnda K aradeniz dc Fransz Pake Kum panyas vapurlarndan birisini denil ortasnda ve ufak bir m otorla basarak m ilyonlarca franga karip bir m ebl gasp v e bir kati m eselesin d en dolay Batu m dan firar ederek stanbul'da bulunan Grc Y usui ve kr B eyle bu m e se le ler zerinde ted en b erl grm ve anlajn olan ve gizli, olarak Batum a gidip oradaki tti hatlardan m rekkep kom ite ile tem as ed erek tekrar m em lek ete avdet eden eski A d liye Vekili. Trabzonlu Hafz M eh m et d elletiyle de M ehmet Beyin y e en i V ehab' ve V ehabtt d elletiyle de Srm eneli kayk K ele M ehm et nm erirler tem in edilm iti. Bundan sonra artk fiiliy a ta gem ek zaman nn gelm i olduuna karar verilm iti. Fakat bunlardan K e le M ehmet bu ie asla muvafakat etm iyerek yanlarndan ayrlm . Ziya Hurit M ehm etin de behem ehal ikna ed ilm e si iin cebinden kard bin liraya yakn bir paradan V ehaba bir m iktar para v erm i ve daha da verecein i vadetmig, fakat Vehab paralar aldktan sonra gya yaplacak iin enaatinden rkerek m em lek etin e savugnsutu.

T u h a f d e il m i?. B u s u ik a st h d is e sin d e n b ir m d d e t evvel A fyon M ebusu Ali. BeyJ, d in le n m e k zere, b irk a g n iin s ta n b u la g elm i, T o k atly an O te lin d e y a ty o rd u k . B ir sabah Ziya M ursit geldi. K en d isi ile B irin c i M eclistek i a rk a dalm za istinat; e d e re k y a p t baz k k tic a r i le r iin benden yard m isted i ve B an k a sn d an k e n d isin e b in li ralk. bir h e sap a lm asn a ta v a ssu tu m u ric a e tti. A li B eyle g r t k . B yle b ir y a rd m la k e n d is in i b e lk i sla h e d e r ve tarafm za im le e d e b ilir ve z a ra rsz b ir h a le g e tire b iliriz d n cesiy le bu arz u su n u d a o gn y a p m tk . h tim a l c e b in d e g r le n b in lira b elk i de ta v a ssu tu m u z la b an k a d a n ald ite o p a ta id i' Suikastn dah a 1 evvel A n k a ra 'd a yaplmas dnlmt

Gizli, k o m ite n a m n a ' su ik a st icray a m em u r e r irle ri sevk ve id a re e d e n zm it M ebusu k r B eyin b u n la r, e p ir ve n fu zu a ltn a a la ra k m te a d d it d e fa la r ev in e d av e t ve c in a y e t p l n la rsa m icra ta rz n a d a ir k e n d ile riy le g r m e le r y a p t d ah a ilk ta h k ik a tta n sa ra h a tle a n la lm a k ta idi. e rirle r in m neviyatm . y k seltm e k iin en nafiz M eclis dla rn n k e n d ile riy le m te re k o ld u k la r, G aziyi ld rm e e m u vaffak o ld u k ta n so n ra R e isic u m h u rlu a g e tire c e k le ri zata a ff u m u m il n e ttir e r e k Gaziyi ld rd k le rin d e n d o lay k a n u n ta k ib a tta n d e rh a l v a re ste b rak lacak larn , k a tiy e tle vaad ve t m in su re tiy le k e n d ile rin i itm ve ik n a e ttik le ri, Lz sm ail le Grc, Y u su fu n y o l m a s ra fla rn v e re re k ve b u n la r b e ra b e r le rin e alarak: ilk d efa s ta n b u ld an A n k a ra ya g e ld ik le ri y in e ta h k ik a t c m le sin d e n o lara k m ey d a n a k m ak tayd, Y ine ta h k ik a t g ste riy o rd u k i Ziya H u rit siyas v aziy e t te n dolay n a zar d ik k a ti c elb e tn e n e k i in y aln z b a n a ve e rirle rd e n a y r o la ra k A n k a ra ya g elm i. L az sm ail ile G rc Y u su fu n y a ttk la r o te ld e n b a k a b ir o te ld e b ir gece k alm ve ve e rte si gn, evvelce T e ra k k ip e rv e r F rk a m e r-

 s kezl o lu p Frkaya m ensup baz m e b u sla rn ikam et ettiklefi eve naklederek Sivas M ebusu H alis T u rg u t Beyin odasnd) o n u n la b e ra b e r, s ta n b u l'd a izinli tailuna.fi F e rid u n Fikri B eyi y ata n d a kalm . O ra d a k ald m ddete Z iya Hu; it m te m a d iy e n k r ve k r Bey v astasiy le de Miraltj A rif B eyle, s u ik a st ve ta k lib i hkmet: ta tb ik a t etracmdj gayet gizli b ir su re tte grm eler y apm . )| B ir .gn T e ra k k ip e rv e r m e b u sla rd a n te d rik e t t i k l e r i duhuliye, bileti, ile ve Grc Yusuf ile Lz sm aili M ecK s|| sokarak Gazinin M eclis m zakerelerini din lem ek zere lo ca '| da b u lu n d u u sra d a ta b a n c a veya bomba ile ldrmek im k || nrn tem in iin R eisicum hur locasnn vaziyetin i te tk ik v4j bu loca ile sam iin m evkii arasndaki m esa fey i ve " a tla c a k bo m b an n te s ir sa b a sn dahi te s b it etm iler, B u n d an so n n it H eyeti V ek ilen ih topland B aveklet d a ire sin d e S aziniM i tira k e d e c e k le ri ye .herhangi b ir H ey eti V e k ile i tim a in d i! baskn icrasi dnlm ve b u n u n iin de fea etrai'm dail ay rca te tlrik a tta b u lu n u lm u , F ak a t muhafaza te r tib a t yel tek iltn n bu teeb b sleri m uvaffakiyetle, icra hususunda'.; mnia te k il' edebilece i ti teem m l ed erek 'bunun iini daha; kuvvetli b ir ete tek ili icap ed ece i n eticesin e varm lar. Daha em in ve sfilim b ir ek ild e m ak sad te m in iin GaL zini.n A n k a ra K u l b n e g e lm e si ih tim a lin i hesaba k a ta ra k mezkr k u l p le civarnda v e y in e ankaya gosesl zerindeki (o finktt ose vaziyetine g re) im en d ifer kprsn ge tikte!) m i r a NUnute Hasta&anesint cenup istikam etinde ve goseye tam am iyle hkim b ir m evkide b u lu n a n o zamanki mevcut, (im d ik i Trkoca binas n n d ek i) m ezarlk, ier sinde pusu tertib ine .m sait v e m u v afk bir y e r n e v e u t o lu p olm adn aratrm lar. Bundan ' sonra da nihayet. Gaziyi, ld r r ldrm ez en ilerir. su h u le tle f i r a r ed eb ilm eleri noktai nazarnd an. en m sa it b ir tatbik, sahas o lm ak zere E sk ie h ir M ebusu M iralay A rif B eyin te k lifi z e rin e m um aileyhin ankaya y o lu z erin d e K a v a k ld e re d e k i k k ve arazisi m evzuubahis olm u ve b u n u n zerine A rif B ey ara z i hakkn-

* ... s Ih m alftm at .eem ek U r b ir L ik .fm m J Tflklup<M: e r KuliVlm binas n n d e n o to m o b ilin e a la ra k k ilid in e gftliirm . E rte s i g n h e p b ir lik te ..kkn e tr a f ve c iv a rn d a k i razi ve b ilh assa o sen in d a r b ir k a v is te k il e tti i, K avaklmire ve o ra d a k i a a la rla a r a l a r ' gzden ' g e irilm i ve c i vard aki em n iy e t k a ra k o lla rn n g re b ilm e k ih tim a lle ri te t;ik edilm i, B u rad a su ik a s tta y a p lm as te k a r r u r e ttirilm i , h att A rif Buy, s u ik a st la rn p u su k u ra c a k la r n o k ray ve ;>ose ile olan m esafey i d a h i tesb.it etu i. F a k a t te c r b e li cilerd eh Ve a k ile rd e n p lan L z sm ail, k m evsim i o ld u u iin y ap a k la n d k lm olan a a la r a ra sn d a b y le b ir pusu tu tm a k inklm o lan y aca tm ve e m n iy e t d ev riy e le rin in nazar,; d ik k a tin i 1celb etleeeg in i s y liy erek b u k a ra r a itira z et mi. Bu. g r m e le rd e ve te tk ik le rd e sab ah n e rk e n s a a tin d e A riiin Idjgkne gelni: olan k r B ey d e b e ra b e r .bulum m u .. k r Bey! : . sa rh o lu k la y a p t fsa+

()

K p m ite d lik ve siy as m e s e le le ri k a n l e k ild e h a lle tm e k gibi m eside ism i ilk d e fa o la ra k g em ey en ve t t i h a t l a r a crez yjinurdan olan. k r B e y ,. ok a lk o l k u lla n a n , ab u cak 'sarh o olan ve sa rh o lu u n d a n e yaptn, v e n e s y lediini -bilm eyen :b ir ad a tn o ld u u n u k e n d is i ile y a k n d a n ,d;jp k alk an ve y y e rd e b e ra b e r y a ta n atlradaglan sy le rle r. Laz sm ail, Miva|ty A rif Bey ta ra fn d a n k k n e g t r ld gece ite iik r B eyin bu ta rz d a b ir sa rh o lu u e s n asn da y ap t baz im a la r b e ra b e r b u lu n a n S ab it B eji, p h e le n d irir. Byiik: b ir te l a ve k o rk u y a d r r. D erh al ve a lessab ah R a B ey ve A li F u a t P aa g ib i F r k a r e sa sn n n ezd ine k o ar. V aziyeti ve p h e le rin i a n la tr. Z iy a H ritl k ard ei O rdu M ebusu F a ik B eyi v aziyetin v abam etindoD ha* b e rd a r ed er. F a ik Bey bu m e u m ' cin ay etin t),ne n ^ n v it

i m hemen pitel&s ve hayecan idinde l;M gsr. i da alassabah A r ifin kkne g itti i zaman fto , A rif t) Lftt sm aili itim a h alin d e lulur: Derhal im d i d alm an ^ nz ve bu ak m bu Lz sn m il A nkaradan avdt etniM hkm ete haber veririm ! '! D iyerek takarrr ettirilen ve tatbik edilm *k iizare las o gikii suikasta m t a i olur. A vdetind e kardei Ziya H uriti grr, fak at o bu v a z| yeti tan;men inkr eder. jj Faik B ey m uhakem esi esnasnda v erd ii ifad esin d e Rauf B eyle Karaolan arsnda yryorduk. Ziya Hur gide rastladk: B yle bir i yoktur. Varsa g it hkm ete laber ver! D edi. Kabahatli adam bukadar c retle sz syHyemezdi nandm. Buna ram en A r ifin evin e .gittim. Mebus Mfralaj A r ifi, 'kr B eyle, Lz sm ail ile bir masada ay ierkei) buldum. Ne yapyorsunuz? F elkettir! dedim . N ihayet orij la n o gn iin kararlarndan vazgeirm ee m uvaffak oldum! B e on dakika sonra. kr Bey Lz sm ail ile birlikte kp gittiler. Ben de Sabit B ey e gittim . Rauf B eye de, her ikisine de, Bunlar inkr ed iyorlar, dedim . Fakat kanaatim suikast yapacaklar m erkezinde idi. D em iti. Faik B eyin bu m dahalesi sayesinde, vaziyetin bu su retle yl olm as zerinedir ki m ukarrer cin ayeti icra ya im kn ve iktidar bulam aynca kr Bey Lz sm ail ite Grc Y usufa para verm ek ve Barabellm birer tabanca hediye suretiyle ta ltif v e ilerid e zuhur ed ecek ilk frsatta tekrar hizm etlerine m racaat edilm ek vaadiyle bunlar * tanbla gnderdii anlalm t.
zm ir'deki su ikast nasl yaplacakt?

Bu hdisei cinaiyede Terakkiperverlerin n fiz dlarn dan Erzurum M ebusu R t Paa, Svan M ebusu H alis Tur gut, Saruhan Mebusu A bidin B eyler gib i k im selerin ayn f i kir ve gaye etrafnda b irleik bulunduklar, hatt H alis Tur-

s a t IBeyJ. bu cin ayeti ika i!n Iktka e d e n sil h la r fcaatiitam ak iizcre p o lis siste m in d e b ir ta b a n c a y A n k a ra d a k e n d i sine v e re c e in i A b d lk a d ir v astasiy le Z iya H u rg ld e h a b e r g nderdii, A b id in B eyin B gtli P aay a, S ar E fe n in b ir su i kast te k il t e tr a fn d a a lm a k ta o ld u u n u h d ise d e n ti ay evvel h a b e r v e rd i i te s b it ed ilm iti. A n k a ra d a k i s u ik a st te e b b s le ri a n la tt m sebeplerle* akim k alm olsa da k a r a r baki, k ald iin b u d e fa G azini s ta n b u la g elm esi ih tim a li e tra fn d a te r tib a t ve te e b b sa tla b u lu n m u la rd . H a lb u k i son a y la rd a Gazi s ta n b u la g e lm e m iti. B ilkis c e n u b a se y a h a t ed iy o rd u .. Bu a ra d a B u rsa ya da gidecei k u v v etle sylen iy o rd u . G azinin b ir B u rsa se y a h a ti ve o ra d a k i ik a m e ti su ik a st iin b u c in a y e t eb ek esin e te k ra r yeni, b ir im kn ve fr s a t ih tim a li v e rm iti: L z .sm a il, k r B eyden ald 150 lira k a d a r b ir h a r crah la vc 's e y a h a tin i gizlem ek iin (N aciye) ism in d e b ir k a dn K a n n d r... diye y an m a a la ra k B u rsaya g itm i, o rad a e tra f te tk ik e tm i, su ik ast! y a p tk ta n so n ra daa k m ak m e c b u riy e ti o laca n , b u n u n iin de a y rca uzun ap l sil h a ih tiy a o ld u u n u anlam , fa k a t m u b iti m ak sad a m u v a fk g n n iy e re k s ta n b u la d n m ... te b u s ra la rd a Gazi n in farnir se y a h a ti h av ad isi ta h a k k u k e tm i. B in a e n a le y h su ik astn en em in ve k a ti e k ild e z m ird e y a p lab ile c e i d n le re k o rad a y ap lm as v e bu m a k s a tla Ziya H u rit ve rtte k s m u zm ire h em en h a re k e tle r i ta h t te m in e aln m . C in ay etin ika: iin k r Bey ta ra fn d a n Ziya H u rid e v e r i le n sekiz yz lira d a n d rt m c e d d e t ve ki d e m sta m e l t a b an c a ile k lliy e tli m ik ta rd a fie k s a tn a ln a ra k k r B e y in s ta n b u ld a k i e v in d e h a zrla n m v e z m ire h a re k e tte n b ir gn evvel m ezk r s il h la r ve fi e k le r Lz sm a il ve G rc Y u su f ta r a fn d a n k r B eyin e v in d e n a ln a ra k k r B eyin m u v a ffa k iy e tle r te m e n n is i v e d u a la r a ra s n d a Z iya H u rit, L z sm a il ve G rc Y u su f; G lcem al v a p u riy e z m ire h a re k e t ve e rte s i g n zeval z a m a n z m ire m u v asa la t e tm iler.

.. s*).
Hm M i .'i'.lii tfiya Buri.t ..-iyot g#ma'te B \vlr 8 | tav Miralay Kasm B eyin ,im zalayp v erd ik leri bir mefkttbii da zm irde kendilerini, karlayan S a n E fe E dibe veriyorlar (Bu asim Bey, esk i k om itecilerd en v e Kara Kem alin yasl fanemde alan, yakn arkadalarndan idi. K endisi esa! seti B aytar M iralay olu p benim ve arkadam hsan Beyift yakn dostu idi. Daima yanm zda ve aramzda bulunurdu .)iil Kasin ve krii B eylerin Ziya H urite gnderdii tn | mektvpta Z iya H uridin ayan itim at olduu ve evvelce mevt| zuu bahis edilm i ve k a ra rla g tm llm 'o la n , ii (eruhde ederej zm ire gelm ekte bulunSugu ve k en d isiyle teriki, m esai edi-i lerek kararr beham ehal tatbik ed ilm esi bildiriliyordu. ji Ziya Hurit ve arkadalar zmire m uvasalat ettikte^' sonn* nazar dikkati, celbetm enbk iin Ziya, .Hurit Gaffa* zade o telin e ve Lz sm ail ile Giirei Yusu da R agppaja otelin e inm iler. Ziya H urit Gaffarzade o telin d e Sari; E fe iM grp mezkr .m&ktm, birlikte okuyarak deruule' e ttik le ri vazif enin sratle crasn .konutuktan son ra mfezMr raktibo yakm lar. Sar E fe Bdib, Z iya H urit ile burada grtkten so n ia , kendisini, arkadalarndan v e m tekait sabitlerden opur H ilm i ve kaaklkla m aruf G iritli evki ile tantrr. Hep beraber Karyakadaki iriin bahesine giderler. Orada i tim a edip musammean .suikasdin e k li ve yaplaca y er etra fn d a uzun uzadya m zakereler yaparlar. N ih a y et cinayetin ikam a en mnasip y er olm ak zc-re G a ffa m d e o te li civarn da tu h afiyeci N uri E fendinin maazas, yaknndaki y o l a m m uvafk grrler. Bu m aksat iin Sar E fe Edip evvel ce saklam ak iin verm i olduu ik i bom bay G iritli evkiden isler. Bombalar, derhal opur H ilm i vastasiyle evd en 'getir tilerek L z sm aile teslim ed ilir. Bu itim ada, Gazinin ld rlm esine muvaffak olunduktan sonra U yol azndan Yemis arsna gide yol zerinde b ek leyecek ola n otom obillerin canileri sratle karm as v e G iritli evkinin tedarik ed ecei bir m otrle Sisam veya Sakz adalarna anlm as ta-

55 ..
c a rla tn h r. F a k a i evkinin b u laca m o t r, 600 lira y a m ahiuz im i. S a ru h a n 'M ebusu Ab idin 600' lira v e re re k m o t r n hazrlan masna tem in ed er. S uikast Gciaiftin tir hissi katille! v u ku u n e tic sin d e ak m kaiiTdr. G azinin 17 H aziran . 1926 g n Izn u rc m u v a sa la t ed ece i lab cr v e t d ig l iin s u ik a st la r biit n te r tib a t o gn iin h azrlam b u lu n u y o rla rd . S ar E fe E d ip ile S aru h a n M e busu A b id in , ta m ird e k i te r tib a t .yoluna k o y d u k ta n so n ra su ikast yaplaca a n d a stanbul.da b u lu n m a k zere b ir g n ev vel zm irdeo M abm utevketp aa- v a p u riy le Is ta n b u la g e lm i ler. B u n la n r Istan bula h a re k e t ettik leri, g iin n g ecesi de Zi ya H urst, Lz sm ail, G rc Y u su f te k r a r Giritli. evkinin evin d e gizice to p la n a ra k su ik a st p l n n n s ra tle ta tb ik i ve o to m o b ille rle 'n e s il f i r a r e d ile c e i te k r a r m ta l a ed ilm i ve b id ay ette ilk k u rc u n u n Ziya H u r it ta r a ln d a n at:,),mas, so n ra da h e r b iri b ird e n atm ay ald p e y m a n etruigler. D n erek o te lle rin e g itm iler. F a k a t 17 H aziran 192# g n (ikizinin zm ire m u v asalat b e k le n irk en , e k se ri zam an o ld u u g ib i bu d efa d a Gazi bir h issi k ab lelv u k u .ile ve h e r n ed e n se B a lk e sird e n h a re k e t za m a n la rm te h ir ediyor. Bu te h ir dol ay isiyle G azinin, b e k le n dii. gn z m ir'e g elm em esi ve S a r E fe ile A b id in B eyin b ir g n evvel Istan bula h a re k e t etmii o ld u k la r iin o rta d a n k ay b o lm alar G iritli evk iyi e n d iey e d r y o r: H km et b u ten h a b e rd a r oldu. Gazi om tt iin g e l medi! Sata E fe ile A b id in o n u n iin o rta d a n k ay b o ld u lar! d iye p h e len iy o r, k o rk u y o r. K en d isin i m u h b ir v aziy e tin e so k a rak iin iin d en sy rlm a sn d n e re k m eum c in a y e tin icrasn:;; k sa b ir zam an -kalm ik en , evki ile V a li K zm P aaya k ouyor. Gaziye h ita b e n acele o lara k k u rsu n k u le m i ile yazm olduu b ir m e k tu b u te v d i e d e re k v u k u u l b a r ve Vali.ye h ik y e ediyor. Vali. Kzm P aa o K ilin Kn m Adl A m iri M eym et A li B eyin m debbir,-uc h a n M I .....

5 6

........

sayesinde Ziya Hurit G affam de Harmda, M smail | | Grc Yusuf Ragppaa otelinde, opur Hilmi is Karyaka da biraderlerinin evinde bombalar iyle, tabancalariyle basln yakalanyorlar. " | Ziya Hnridin yakalanmas u ekilde' oluyor: i Ksm Adl Amiri Mehmet Ali. Bey iri yan, gayet ces fedakr bir zabta miridir. Bu zat otelin dahil ve haricin lzragelen tertibat alm. Meer Ziya Hurit, herhalde t| ltan veya heyecandan, olacak, odasnn kapsn Jdlitlem yi unutmu, Mehmet Ali Bey birdenbire kapy ap, yatail iinde arka zeri, ellerini, yastn altnda bulunduran yatmakta cilan Ziya Huride elindeki tabancay tevcih eda rek: i Teslim ol, derhal ayaa kalk 1 Deyince birdenbire neye uradm bmiyen Ziya. Haif i,d jag im is, derhal, ellerini yukarya kaldrarak ayaa kailin ntg, yastnn altndaki tabancas ve'yatann yannda bul lman bombalan ile beraber Polis Mdriyetine getirilerek tevkif edilmi, * Yaptmz arz ve amik tahkikattan ve cereyan eden muhakeme safahatndan anlalmt ki bu mthi suikast ebekesi aylardan beri bir takm tertibat mahsusa ile her ne olursa olsun Gaziye kar.31 suikast yapmay ve bu suretle h kmeti devirerek iktidara gemeyi karar halinde aralarnda takarrr ettirmiler ve ayl&rdanberl. fikirlerinde, vicdanla rnda ileyecekleri bu cinayete karg en kk bir t&roddiit hissetmemilerdi. Terakkiperver erknndan bazlar ile ttihat ve Terak kiyi ihya ederek meydana kmakta menfaat mlhaza eden bir takm adamlarn vcude getirdikleri bo suikast halitas nn btn emellerinin iktidar elde etmek olduunda asla gek ve phe kalmamt. Muhtelif, grup ve zihniyetlerin bir letii bu acip halitann v cinayet ebekesinin ortasnda. en

_...

5 7

nyk rolleri jjkr Beyle Kar Kemal aln bulunuyorlar d. Btitiin caniler elebamz kr Beydir! demekte btrlejiyorlaj'd. Kara Kemal, bu vaziyeti sevk ve tahrik etmekte, eski Ankara Valisi Abdlkadir gibi cretli adamlar bir varlk etrafnda toplanm gstermek iin eski irketlerini ihya ve idame etmekte idi. irketlerin idamesi, iin eski Maliye Na zr Cavit Beyden nakdi yardmlar temin etmekte idi. Rt Paa, Halis Turgut, Arif ve arkadalar gibi Te rakkiperver mebuslar bu tekilt iinde, bu melun maksat iin inat ve srarla alanlardand. Miralay Arif, suikast tedbirine, hatt bizzat kendi k kn inak ur ittihaz etmi ve bunun tatbikatn temin iin bizzat almt. A rifin ilk isticvabm ben yapmtm. Bana: . t JJer bunlarn, hepsini pbuyacak birer i telkki et tim, Suikastn yaplabileceine inanmadm, diye teviliL iti raflarda bulundu. Ali Fuat ve Reiet Paalarn ise mni, olmaya almak la beraber, teebbsten haberdar olduklar .anlalmt. Fa kat bu zevatn hibiri, Rauf Bey de dahil olduu jhakle, mes uliyeti maddiye ve mneviyesi mthi olan bu musammem felket hakknda, hkmetin nazar dikkatini celbe lzum grdklerine dair hibir hareketlerine tesadf edememitik. Mahkemenin meydana kard hakikatler Mahkeme karar ile Terakkiperverlerden mebus olan zlar tevkil! edildii, gn Cafer Tayyar Paa, Feridun Fikri Beyle Refet Paaya giderek masuniyeti, teriiyeye muhalif olarak yaplan tevkif at protesto etmek istemiler. Refet Paa, Cafer Tayyar Paaya: Biz masuniyet perdesi arkasna snmayalm. Demi. Cafer Tayyar Paa, muhakeme bittikten sonra Refet Paa ile grt zaman Refet Paa: Faik Bey, Ziya Hurid'i suikastten vazgeirmek iin

M ...
gortiSttilci.cn sonra. AM Faal J:'* p y j, ftauf Beyi ve beni Itabm dar etmiti! Demi. Cafer Tayyar Paa, bunun zerine: .... Meer Reffil laa, bundan haberi olduu iin -bizirai protestomuza 'taraftar olmam;! demiti. Bunlar gznne alarak vaziyet mtala olunursa te# titie ait tnalftnalm mahdt ehas ve 'efkra mnhasr kalmal dijna, yalnz ilerinden Eririttim' Mebusu Sabit ve Faili Beylerin mdahaleleriyle Ankarada yapflma mukarrer 1 1 suij ikan nlmnls 'olduuna narialc :cai-urei hasl" olmakta idi. ;!j Kzm Karabekir Paann ve Adnan (Adva-rj Beyin n),e[j hcladen liaberdar olduklarna dair hibir delil ve emareyej! tesadf edilememi, Cafer Tayya* 1 Pagann ise bu suikast ile! yalcndan ve uzaklan hibir akas -grlfiemitt; Hattii F a l , 'J'eniltkipei'ver zas iken, bir igl imada- Miralay A..I;1 Beyin: ' ; j Ordu ile alkadar olmamz, alay kuraaidnlarm" ele almamz lzmdr! ;! Diye bir leilif. yapma.;;* illerine hayret:! dm ve; I j om (etltnerii' A rife hitaben: ... Arif Bey, sen bil ir,s ki ben Kolordu Kumandam idin).- Ben orduyu ele alarak is yapmaya kurar ' verseydin ' kolordumu elde bulandm-r ve onu emelime gre kullana- bilmek iin bandan ayrlmazdm. Biz memlekette meru bir muhalefet yapyoruz. Ben bir daha byle bir teklif .Kar snda kalrsam, derhal istifa ederim. Byle ilere gele mem. , Dehijtir. Baka bir gn de Ankarada Talan nnde Sar Efe Sdib'e rastlad zaman, i'ar; Efe, memleketin ida-' resindeki fenalklardan ve tahakkmr- bahsederek sebep olanlar m bertaraf edilmesi lzm geldiine dair baz mnal. ve imal mtalalarda bulunmu, ona da gene hiddetle: Biz milletvekiliyiz. Sylediin yolsuzluklar krs-

...

den konuurda. Sokaklarda byle konumalara iltifat eden

lerden deilim. Demi ve kendisine ytiz vcrmiyerek yrm gitmi. Cafer Tayyar Pasa gene bir gn Bablde Meserret Oteli nnde Ankara Vali.si Abdiilkadire rastlam. O da ayn an E c gibi konumak istemi, fakat Paa kendisine cevaben: Sen komiteci gibi hareket etmek istiyorsun. Halbu ki o devir oktan gemitir/ imdi fikir ve prensip zeninde almak .lazmdr! demi, ayrlm.
i(

Suikasdin belli bal millerinden olan kriinn istihls ve istikll cidalinden nuz'aiter kar, mill idarede ah sen mazhar olduu ICtu.E ve atfetleri bilmeyenler bulunabi lir. Maltadan kurtulup gelen, daha kurtarlp geti rilen kr l;5 t:\ v > memlekete getir gelmez- zmit'te mll ida renin Vilyet Meclisi Umumi Encmenine z olarak intihap ettirilm i-oradan Im ik hsn gabarot ve iltizamlarla maathar itimat' .Urak Triaon Vr.lM yaplm; - nihayet" mebus- ola rak M e d in e getidJnil.^ ite ti Belt Tr:lai>n Valiliini vc; zmit'te;)-1mt>bus karirrasn 1aui! Bey Bavekil iken iltizam etmiti, Gen;i di#*! btz art ad; ;> Ur d bilvesile ftkrll Bey lehinde, sz sylememi deillerdir. ( l kr Beyin kimler tarHindan iltizam etlnm o.l mas. nm TOihak^nte c:frrr ;;nHa tesbiti idizi ehemmiyet almusU. nk aynatmandu kr Eleyin o zaman dahi trl muzr ve mfe'irn lUiincelerle vali it ierdii, Cavit Beyin, evinde, Kara Kein.-rn'i) yar ! Tlesin :!e taklibi: bkme!; fikrini ortaya atarak giizii iti'inalar tertip ettii ve bu maksadn ''zerinde srarla tevakkuf ettii muhakeme esnasmda katiyetle tesbit edilmiti, Kr '.'tb-rm Be , 1 n Mesadet Hanndaki y haneyi zi yareti de mhimdi, hsa:!, kr Beyin muzlim fikirlerle rae-bn -olarak maceraperest bir siyasete atlmak hrs ve he vesi ile /Kara Kemal'i, kazanmaya alm olduuna yak nc) vakit.. iham Bey ifadesinde;

Vaziyetin iyz byle iken, gnn brinde g

ua Trabzon Valisi tyin edillllni ve sonra da zmitte)

mebus ktn grnce hayretime pyan olmad! Demiti. kr Bey, mevcut idarenin yklmas iin d ima gizli toplantlar v e tertiplerle megul olurken zahirdi tpk dier baz zevat gibi, o da Mdafaai Hukuka, Cumhur* yet Halk Partisine mensup, hatt bir aralk zmit Frka di, re Heyeti zftla dahil grlm, Parti umdelerine ada katini, balln nutazammn taahhtnameyi uma etnekt* hi tereddt etmemi ve iki yzl bir politika ile Ankarajf aldatmakta mahzur grmemiti. j i. '1 i |

Btn bu vaziyetleri, istinat ettikleri vesaik ve delilleri* karlatrarak yakndan tetkik ettiimiz zaman anlamt! ki bu suikast baz kimselerin kafalarn uzun zamandan be# musrren igal etmi bir dnce idi. lk merhalesinden iti baren- memleketin selmetini tehdit edecek mertebede viia: ve ciayetkrane bir tertip olduu anlalan bu korkun; ve iren macerann btn perdelerini stikll Mahkemesi amak ve btn hakikatleri ortaya sermek vaziyetinde idi. Muhakeme safahatn tesbit eden ifadelerle ve Mddei umuminin iddia ve talepnamesi ve maznunlarn ifadeleri mti tala ve tetkik olunduktan sonra btti bunlar kanaati, vic dariye halinde tecelli etmekte gecikmedi. Tahkikat ve muhakeme; safahat neticesinde Terakkiperver Frkann resme teekl etmezden evvel programnn Mesadet Hannda K ari Kemal Yazhanesinde ve Cavit Eieyin glideki evinde;'ken dilerini ttihatln timsalleri addeden eglas tarafndan tertip ve ihzar edildii, bu arzu ve hrsla Kara Kemalin Ca. vidi, iikrnn ileden km olduklar, taklibi hk met ve suikasd istihdaf eden gizli itimalarda ve yaplan tertibat ve tekiltla Cavit Beyin evi ile Kara Kemalin Mefidel: Harmdaki 'mahut ve meum yazhanesinin bu gizli

cemiyetin her trl menfur faaliyetlerinin deta kaynayan bir kazam haline geldikleri anlald. Gene anlald ki, Terakkiperver ileri gelenlerinden bazlariyle ttihat ve Terakkinin yeniden mevkii iktidara gel mesi maksadiyle alan baz netameli ahslar birleerek .hep

birlikte mevkii iktidar elde etmek zere suikasde mntehi bir faaliyeti' siyasiye ebekesi te 5k.il etmilerdi. Tekil edilen bu ebekenin Kan 'Kemal, kr. Cavit, Halis Turgut, smail Canbolat, Miralay Arif, Nail. Hilmi, eski Ankara Valisi Abdlkdir Beylerin emir ve iradeleri altnda bulunduu meydana kyordu. Suikasd kararnn tatbiki Bahasnda istidad, grlen ve btn siyasi .meseleleri kan ile temizlemek prensipini gt t, daha Birinci, Byk Millet Meclisinde mebus iken ma lmumuz olan Ziya Huridin, Vali Abdlkadir vastasiyle kr Beyle .tanmi ve birlemi olduklar, Cavidin evi ile Kara Kemalin yazhanesinden gayri de bazsan gehzadebamda Direklerarasmdaki. ayhanelerin birinde Ziya Hurit, Nail, Abdiilkadirin, hazan da Tnel karsndaki sokakta k k bir lokantada Ziya,Hurit, Miralay Rasim ve kr Bey lerin toplanp aralarnda kararlar aldklar ve Ziya, Hurid'in zmire giderken teyii esnasnda Rasim Beyin Ziya Huride: Allh selmet versin!... Tehlikeli bir ie giriyorsun, fakat San Efe Edib ihtiyatl bir adamdr! Dedii tahakkuk ediyordu.
, ,

Cavit, Kara Kemal, kr, smail Canbolat Beylerin ri yaset ve idaresindeki zmre ile herhangi sebeple Gaziye veya mevcut iktidara muber vaziyete gemi dier zevatn kurulan tekilta dahil olarak taklibi hkmst gayesi pidfln bir cem iye! i hafiye seklinde al!,js^r evvel | ikinci safha olarak da Ankarada ikmal edilen muhakeme lerle kfit surette tahakkuk etmiti,

...... t

stikll Mahkemesi heyetinin mmkn olduu ktda: vatanda mahkm etmek -iin -yiik- br dikkat ve titizli hareket etmi olmasna ramen nefislerini hu cilret ve c nete kaptrm olan bedbahtlarn sabit olan crmleri k gsnda kendilerini adaleti ve inkilfbn kahhar- penet den kurtarmak' kabil deildi. Bit dvada "-'stikll Mahkeme elini vicdanna koyarak verdii kararlari-yle memlekette I falan fenala en ok' niistnit obalarn dahi kjieba& cif yctleri ve taklibi hkmet ileriyle mevkii iktidara. g a li nin artk Trkiyee muhal oMugun gSrealetln ve Tl yede iktidar mevkiine, keb& cinayetleriyle deil,.fakat. i ancak meru yoldan klabileceini gstermek istedi.

ne icabet .etmemiti. ' Eski Vali Abtllkadir ile K asi Kermi de' hali firarda idiler. Onun, 'iin Ih it' hakkudaki 'karat gyaben verilmiti. Gerek Kara Kemal, gei'ek Abdiilkadir, zabit kuvvetlejj. tarafndan ehemmiyetle aranyordu-.-;-Zabtan#- azimkr ta kibi -Kara Kemali s?k itirin iti. Nihayet ok gecikmedi; Ka ra Kemal, bir f'in. 'Aksarayda, mutemetlerinden biri m iri evinde bashrM. Polis tarafndan b a s l d m ' gftren, yakala! naniim- rlayan Kara Kemal yatanda imekte olduu si| parasn yank bir halde sigara tablasnda brakarak kendili sini baheye atm ve bahenin, bir kesindeki tavuk 3cme| sine saklanmt. Fakat memurlarn evden baheye'- - jkt'M larnt, orada aratrmaya baladklarn hissedince, tara ya-l kay ele verecei1bir srada yarmda tad Brovnig tabana csn eke.S'ek kendini 'tavuk kmesi iinde ldrmek au-l retiye cezasn bizzat kendisi verm iti |

Bir mddet sonra da Abdiilkadir, Bakrkyiinde gizlendi--] i bir dostunun evinden bir sanda .irerek kiiz arabas'] ile hududa yakn bir yere kadar tdlmi, orada and ve.j arabay terkederek lam hududu- geerken jandarmamz tara-"]

65

[iniltin ,!;iip .ent tesadfn. yakautetn, Ankara'ya ir,an edilmiti. Tekrar vicahen yap)La muhakeme netice sine! i o dR kanuni,i penesinden, kendini ktrt&ramamgt.
Z iy a ' Hurid'e gelince...

uuni ,ii.iur>tii.;r etii elebalarndan olan Ziya Hurid'in: s,a!!3 haklmda 'biraz malunat vereyim: Kiy HmjiV Imir-iye zabitlii yapm, gayet yakkl, atlgan filt Bir i:it: i Bytil; M ille tMeiHsidu! La^stan labusu ' idi."' Kendisi' 'Maceraperest grnyord. 1 Her ige, ier eye -itjura'z ve mui'a.fcfet ederdi. Btelere karg bir sentipatisi*' b ir yakul. vard Binimle dost; geinirdi. i.rijftci, iBjliyk Millet Meeli-sirde iken aranuada tgkil ettiim,ii' .yedi: seki kiilik bir grl? halinde':evlere topla nr, Heif lf: mzakjeha%ixin;'.tariimi ye: jtiSikmetiu' takviyesi: i l.iM |:il:ie:r: li'dl:;. iii: gn Van Mi&ifiit1 Hydifr Beyin' evinde, toplanmtk. Mzakerelerimiz ciimb-mdfi 21ya Hur;jit geln, bahe kapsn alyordu. Arkadalar kendisinin ikinci.gurupa: mtemayil ve onlarla, beraber hareket eder vaziyell ,jl<|tunu' ileri srerefe bu' itimaa gelmesini, arzu etmediler. Hatrmda kaldna gre, arkadamz (Doktor Opera lor Kinin Bey,-Ziya Huridin, .kapnn ipini sekip ieri ;s ;eine.si ihtimalini gsnne alarak kogtu,. kapnn arkasna dayand; Eiya'H urit b:i>yte bir muamele karsnda kalnca tie phesiz muber olarak' geri' c.ndii Bu -hdiseden son:;-;...!r ki kendisini artk tamamer ikinci gurup emrine ver~ ii;, onlarn ilk safna, gemi grdk. Ziya liiurit, .ok menfi ruhta bir delikanl idi. Mesal iia*i Sakarya'y yapm, d-imana hezimete uratm, nnzafl'er Lir (dumandan -olarak Ankara'ya gelmiti. Kemlisi Anka rada hkmet' ve halk tarafndan muazzam tezahrat ile karjilauyordu. Btn Meclis - iizlar tarasaya km, Gazi nin geiini selmlar ve o alkmlarken, Ziya Hurit, Birind M eclisin orta salonuna konulmu bir kara yaz tahtasnn zerine tebeirle:

... Bir millet, pulunu kendi yapar, kendi tapiM'h' , Cftmteiini yazyordu. Bu .cmleyi yaadftrtt gtfrJ diipm grnce hareketinden utand: Lf olsun diye yazdm! Mnsz bir yazU Dedi. Fakat bu ciimle dedii gibi manasz deildi. Onun kendisince mutlak, behemehal bir mnas, vard. Bu bir ekememezliin, hncn, hrsn, kinin ifadesi idi. Bu kin nihayet soysuzlaa soysuzlaa suikast teebbs ile neticelendi. Ziya! Huridi tahlil ettiimiz zam^n diyebiliriz ki bu adam. Gazi-! nin deta hasbetenlillh dman 'idi, Gazinin okadar d8-i mam idi ki, hatt bir gn Gaziyi Mecliste kiirside vurmay; dahi dnm, bu maksatla Meclisin at arasna km, oradan bir buda atm, bir gz yeri aarak bu delikten 1 alaca rovelvel ile muvaffak olup olamyacam tetkik et-| m ..i, hesaplam olduunu idamndan sonra yakn arkada-; Itrndan biri bana anlatmt. O kadar gcte pek, fevkalside cretkr br adamd. . ; Suikast hdisesi esnasnda zmirde Polis, Mdriyetin de kendisini Reit, Galip Bey ile birlikte isticvap ediyorduk. Mahkeme Reisi Ali Bey de hazrd, Criim letleri, bomba lar, silhlar ortada masann zerinde duruyordu. Ma sa kk ve toparlakt. Hepimiz etrafnda idik. O da ma sann kenarnda, aramzda bulunuyordu. sticvab bitmemi, leden sonra gene ayn vaziyette masann kenarnda top lanmtk. Reit. Galip usulcack kulama: Ellerine bak! Diyerek Ziya Huridin ellerini balayan kelepeyi gs terdi ve nazar dikkatimi celbetti. Kelepe sabahki vaziyet te deildi; istedii anda kolaylkla elini aabilecek derece de gevek, vurulmutu. Fakat tmn bize hissettirmemek igft etlerinin bileinden st tarafn gergin tutmu, kelepeyi germiti. Ziya Hurit! Ellerini gevet! dedim.

frnvgetiv' kelepeni# boluu sarkt, Meer prdiyailaa: w~- f k sjJayor, biraz gevgek tutunuz! tteni, ay. zamanda .kelepe vurulurken elletini dediim ta n d a )&Wtft den ak tutmu. B hareketinden ' gfiphelenmitim. Btndan, maksadnn ne olduunu, baka bir gtta kendisini yal nzca isticvap ederken, sormak aklma geldi, merak ederek ve hususi; olarak kendisinden sordum: 2iya Hrg.it! Kelepeyi gevek tutmakta maksadn ne idi? dedim. ii ltif eye vurarak: .... Biraz daha isin farknla varmam olsaydnz- niye tim, masam a ortasndaki bombalara birine .alflmp hep bir likte 'meseleyi halletmek idi! Demiti,, .Gz blcadar pek' bir adamd ve bit dediini de yapabilirdi. sticvab ve muhakemesi esnasnda, da, tidden cesur hareket etti. Hakikatleri olduu gibi sylemekten ekinme di. Ayn zamanda hakikatleri itiraf ederken dier arkada larn ele vermemeye, ottlarm rollerini ve mnasebetlerini ortaya koymamaya dikkat ediyordu. Bilhassa eski Adliye Ve kili Balz Mehmet Beyin rolleri ve mnasebeti hakknda hibir itirafta bulunmam, buna dair hibir ifade verme mi,. hep kaamakl cevaplarla iktifa etmig. Fakat nihayet Hafz Mehmede erm itiraf ettirildi. Hafz Mehmet sorgu sunda yeeni. Vehab suikast iin Ziya Hurit .ile tantrd n ve temin ettiini syledi, Hafz Mehmedin bna ait ifadesi okunduu vakit Ziya Hurit gene inanmad, onu gene <?le vermek istemedi: --- Bunu karmda yzme syler mi? Dedi. Kendisini yzletirdik, Hafz Mehmet ifadelerini tekrar edince bu sefer; Ziya Hurit fena halde kzd: ..- Bu efendi eksik sylemi, o halde ben bu adamn rollerini* temaslarn ikmal edeyim: F, : S i

tedi ;ve Hat ut. Mohmedin suikast iindeki roln fa all fer uriz ve amik anlatt.
Mahkeme h*ytlnctoB ftoaiy# bir htHasvi

Mahkeme Heyeti, henz haklarnda kanaat edinmedi! sanklar muhakeme ederken onlara kar daima nezaketle muamele etmekte idi. zmirde bu...suikast muhakemesi ,esnssj snda da Mahkeme Beisi Alf. Bey maznunlara Paga Hazre^ leri veya Beyefendi diye hitap ediyordu, Bu neyanda Kif zun Karabekir Paaya.' da muhtelif defalar ayn tarzda Pag! Hazretleri; diye hitap etmiti. Bir gn, satni arasnda bi . Uman bir A e.M u arkada,. bu tarzda hitab her nedense Paj ganin lehine te.- '.hareket -olarak tefti eder ye ayn gn baa gazete fotoraflarna roaziunlardan bazlarnn resimlerini ekmek l: 4 verilen msaadeyi de haber alnca, gider, Gaisjf ye, bir srasn getirerek Mahkeme Heyetinin zayf hareketi ettiini, m e ta n la ra kar niilyim davraid?m, hatt | tilttan menedilen Kara Vasfm gazetecilerle grmesini msaade edildiini' .syler, , j| tlaKttin byk meziyetlerinden biri de gammazla, d4 f dikodulara kymet ve ehemmiyet v erm e m es i ve byle bit harekete msamaha gstermemesi. di. Biri gelip kendisine dieri aleyhinde : az syler, dedikodu yaparsa, sylenesi} dikkatle dinleir, fakat o akgara sofrada aleyhinde syleneli zat da bulundurarak jurnalcilii yapana: \ s -... Bugn sen bu zat hakknda birgeykr sylemitin, ( i burada bir defa daha tekrar e def misin? Diyerek adam berbad ederdi. ' Gasil bu mebus avkadap da dinlenti$; o gece egmedit Gazi bir baloya davetli idi, Biz de, Mahkeme Heyeti olarak! davetliler arasnda bulunuyorduk. Balodan evvel Gazi hepf mizi akgaia. yemeine davet etti. Balo verilen donun yann! daki bir odada yemek yeniyordu. Yemekte Mir Fevzi Pal a da vard. Bir aralk Gazi, bize hitaben:

Bir arkada, ismini. 'syleniyeceim> mebus ve ya kn bir arkada, bana mahkemenin: bu dvada zayf ve m samahakr hareket ettiini, syledi. Ben de mahkeme salhi yetini. mdriktir, diye cevap verdim. Haberiniz olsun! Biye b ir 1telhihte bulundu, Bu telm ih; bizi ok mteessir etti ve sinirlendirdi. Bu kadar ar mesuliyetleri omuzlar mza aldmz ve geceli .gndzl alt 8KU hal-dei Mah keme Heyeti. hakkmla" tereddt; ,uyandri'cieak byle bir d ncenin .yaynlanmal:, istenmedi gcmze 'gitti 've. bunu Wjr mesele haline kbymakl.Tmf icap etti.

Fakat o -alpsam baloda zemin msait olmad iin, me seleni# aklanmas us ertesi, gne brakmay mnasip , gr dk.' Ancak artk byle. sinirli, bir variyette orada bulunma y ve G a z iy le alkol alm vaziyette Karlamay muvafk bulmaclk. .Ayl zainda' bahsettii( mebus' Arkada kim ise, sylediklerinin bu sureti^ mhim bir jnevz imi gibi orta ya atlmasn ,da protesto etmek fikriyle hem en: o dakikada baloyu t erkede rek. zmir'e dnmeye karar . verdik. Baloyu terketinek iin bulumlluinaz yemek odasndan kmak, sa londan gem ek'-mecburiyeti vard. Halbuki salondan geer ken GaZi bizi grecek ve ok muhtemel olarak alkoyacak, hraknr,yarakt. Onun iin kendilerine grnmeden ekilmek iin pencereden birka adm alakta olan baheye atlamak: mecburiyetinde kaldk ve derhal otomobil i.le egmeden ayrldk.
Yar yolda bir .otomobil pn yapm, tam ir ile meguld. inde, bizden evvel balodan hareket etmi olan Mir Fev zi Paa vard. Marnileyhi otomobilimize aldk, yolumu za devam ettik.

Otomobille gelirken Mir Fevzi Paa sofrada skld nm hissettiini ve Gazinin bahsettii mebusun adn syle di. Esasen tahmin etmitik. Fevzi Paa szlerine:
Bu adamlar niin i kartrrlar, bundan ne zevk alrlar? nklplar arasna girmi kt niyetli a d a m la r'

Cmlesini ilve etti. Ne tuhaf tesadftr ki, ertesi gJ n Kzm Karabekir Pagay 'isticvap ediyorduk, Kendisine; ; - Atatrke karg muhabbetle bal olduunuzu bili yorduk. Ne oldu da ii ayrla, nihayet yksek ahsiyetiniz bu irkin hdiselere kaktrmaa kadar gtrdnz? Bunu* sebebi ne idi? zah eder misiniz?:!' ] Dediimiz zaman, Paa, bir mddet tereddtten sonram ~r~ Bana sebep, sonradan aramfc giren inkilp kurt* lan olmutur, diye cevap verdi. Kzm Karabekir isim ti rh etmek istememiti. srar ettik: ' , | s fadeleriniz tarih bir vesika olacaktr. sim tasrjj) ediniz.. i Diye rica ettik. Cevaben bir iki iitin tasrihle; $ m t| | lan ilve etmiti: . , . ';j - Her inklpta olduu gibi ilk zamanlar, beraber # laganlar, sonradan,' maksat hsl olduktan, sf>nra> araya: ren bu gibi, tufeyliler yznden paralanrlar. Lozan Sur huna kadar elele .alan arkadalar arasnda o tarihten sod ra bir ittir ak balad.. lk ihtilf Rauf Bey ile smet Pa$* arasnda oldu, i>ize yle ehreler kart ki ne Gazi, n| de sm et Pagalar Hezelinde eski arkadalar eski yola -evket nek imkn kalmad. Her gn zerimize hcumlarla saldrl dr Sanki b iv. cahil kafal softalardan daha mutaassp imiifj Gazetelerde aleyhimizde yazlmadk hezeyan brakmadlar!! diyerek Kzm Karabekir Paa da Fevzi Paa gibi o mebus arkadatan ikyette bolundu. ; Bu mebus arkadamz ertesi gn Gaziye sylediklerini! Gazi tarafndan, bize bahsedildiini duymutu. Bunun iizej ne, (gimdi- hl masamn zerinde ve gzmn nnde buli itan) bana hitaben, zmir Posta, Telgraf, Telefon Bagm.| driyeti etiketli bir kda yazlm ve zarfnn Uzeriri) (ahs ve mahremdir) kayd .konulmu dikkate ayan hS mektup brakm ve muhtemelen Gazinin kendisine vld ta| siyesi zerine hemes o sabah hareket etmek iizere buluna bir yiik vapurunu binerek zmirden uzaklamt.

Hdiseden yllarca sonra renilen

hakikatler

Suikast hdisesi zerinden yllar getikten sonra idi .ki, bir gn, mahkemenin hkmlerinde ne kadar isabet ettii ni gsteren ve teebbsn mahiyeti ile iyzne ait ok: dik kate deer vaziyetleri meydana seren bir zat beni bularak birok malmat verdi. Bu zatn ad da suikast iine kar m ve kendisi de arkadatan gibi muhakeme edilmi, fakat neticede beraet etmiti, Kendisi itimada sayan id i Anlattk lar, hdisenin iyzne teallk eden son mphem noktalar da aydnlatarak verdiimiz hkmlerle vardmz kanaat leri tamamen takviye ediyordu. Tarih bit* vakay, aydnlatmas itibariyle imdi bu sz ne inanlr satn tasvir ettii vaziyeti nakledeyim: Bu. zata gre, Gaziye bir suikast, tertibinden Rauf, Ad nan, Sabit Beylerle Ali Fuat, 'Refet, hatt Kzm -Karabekir Paa da haberdar miler. Sabit Beyin, Ankarada ilk defa yaplmas tasmim edilen suikast haber alnca derhal hare kete geerek arkadalar olan Ali Fuat ve Refet Paalarla Rauf ve Adnan Beyleri laberdar etmesi, o anda korkma sndan, haleti nahiyesinin birdenbire sarslmasndan ve veh min tesiri ile akln bana toplayarak neticenin ne derece valim olabileceini kavramasndan ileri gelmi. Neticeyi lznne getirerek kibetinden ekindii iin imi, Yoksa, suikast iinden evvelden haberdar imi. Bu esnada u hdise cereyan etmi: Arkadalar bu ha beri alr almaz ok tellanmlar. Bu tel ile Rauf Bey kalkm, Faik Beyin evine gitmi. Ziya Hurgidin kardei Ordu Mebusu Faik Bey uykuda imi. Rauf Bey henz uyku da bulunan Faik Beyi vaziyetten haberdar ederek: A rifin kkne adam getirmiler. Bugn Gaziye suikast yapacaklarm. Hemen git. Bu ie mni ol! Demi ve ok tel gstermi. Buna kar Faik Bey:
.- Ben byle ilerle ne megulm, ne de alkadar olu

ram. Bu ii kim tertip etmi ise ona syleyiniz, O gitsin ha) letsin. Gryorsunuz ki ben uykudaym. Benim alkam yo3| Diye cevap verince o zaman Rauf Bey mecbur kalariti O halde alkadar olan senin kardein Ziya Hu| iftir! 'Ii Demi ve bunun zerine de Faik Bey yataktan frlamtjj Rauf Beyle birlikte sokaa karak evvel kr Beyi avjji allar. O anda kr Beyi evinde bulamamlar. kr Be$j bulamaynca, Riit Paay .aratmlar. O da evinde yokm| Rauf Bey bu aramalar esnasnda fazlaca telta imi. Mt| madiyen Faik Beye: ' Vakit geiyor!. abuk git! Yeti! 1 . ::j Diye rica ediyor ve Faik Bey de: in iyzn anlamadan gidemem! Diye srar e< | : yormu. O aralk Rti,! Paann evinden dnerken ve Kap olandan geerken, Ziya Huride rastlamlar; Faik Bey S! ya Hridten byle bir i olup olmadn sormu. Z Hurit: . '" S Se bu szler iin mi bu vakit uykudan uyandj: Byle foi.r i varsa hkmete haber versinler! :; Demi. Faik Bey, Ziya Huridin gsterdii bu soukk llj.k, bu aldr etmemezlik, bu emniyet, karsnda birfl sknet bulur gibi olmu. Fakat horhaid birgeyler karit malar ihtimalini de gznne alarak bir kere de Arif Beyti kkne komu. Faik Beyin tarlalar arasndan kke dofi tella geldiini, gren Arif, Lz smaile: , bozuldu' Gelen Ziya Huridin kardeidir. efi grmesin. Gel seni saklyaym! Demi. Tam bu esnada da Faik Bey kkten ieriye giij mi bulamyormu. Orada yalnz A rife rastlyacam sanij ken karsnda kr Beyi bulmu. A rifin nerede olduu| sormu. kr Bey de cevaben: ,| .... Ban belletiyor, Ameleye bakmak il gitti, jjinj di geljr,*

~~ 71 'Diye cevap vermi. Bu cevap zerine Faik Bey fna aldi hiddetlenerek: ve hrslanm bir tavr taknarak:
.... Sarho ka&lar jn karariyle memleket atee verile

mez. Bu herifler nerede ise derhal datacaksn. Hkmetin oz gk- ise arkada lan nerede ise tevkife- balar! Diye tehdit edere}; o gnk msamnem teebbsn nne gemi, oradan doruca kendisini toplu olarak ke uali tehalkle Mebliste bekleyen Ali Fuat' Refet Paalarla .Sabit, Adnat ve Rauf Beylerin yanna girerek iin vahame tini ve vaziyet* okluu gibi anlatm ve: e- 'Gizli bir komitenin byle caniyan bir teebbse i:i vmf-sl bir 1'rka olarak bize istinat ederek cret almasndan leri geliyor. Ytjfcsa byle bir i yapmaya cesaret edemez ler. Onun iin size derhal Frkann feshini ve bu suikast iinden . hkmeti' haberdar etmek: iit teebbse gemenizi leklif ederim. D ^m ii; Faik Beyi bu cidd mdahalesi ve srar kars"ida bu zevat dnmler, Bir haftaya kadar istediini yapacaz diye 'vadet niler. Faile Bey banmla kalmam, orada bulunan Sabit Beyi .le bir kenara ekerek: .... Kardeimin de alkadar olduu byle mhim vafcai biliyorsun da daima beraber olduumuz halde imdiye kadar niin bana haber vermedin? - Demi ve Sabit Bey de: *... Ben seni bu ie dahil fa m d e re k haber vermee i'otuu grmedim.::Demi. Bu hftSfsfcoin iterinden bir hayli zaman geer, fakat Tenkiperver frka erknnn o tell gnde Faik Beye yaptkl.n vaade rajm en ne hkmete haber verilir, ne de Frka nn feshi yoluna gidilir. * Bu zevat, Gaziye bir suikast yaplacan iittikleri hal de, niin hkmeti haberdar etmediler? Niin Frkann hp-

n*n o tarihte. Faik Bey vattiklori gibi fc.hi eitoM anif ut*medi1 t Bu sevat, evvelden veya sonradan, herhalde sabittir M suikastten haberdar idiler veya oldular. Haber alnca d i suikasde mni olmaa dali altlar, Yakardaki ifade !at| Beyin Ankarada suikast icrasnn tasmin edildii gn he yecanla vki mdahalelerine phe brakmamaktadr. RaUj Bey ve dier zeval: suikast nlemek iin ' 6 gn her taraf.| bavurmulardr. Ancak bir suikast nlemenin en ksa yolu hkmet. haber vermek olduuna gre, acaba niin bu yola gitmedij ler? B bir suali mukadderdir ki cevabn bulmak zaruridj imdi, hdisenin tasfiyesinden yllarla Sonra, akla ihtimal gelmektedir: i Bir suikast itibariyle hkmeti ayaklandrp Frkalarn ve nihayet uzaktan yakndan kendilerinin de. malmatdalt olduklar vaz.iyetle.rin meydana serpilmesine frsat vererel ahslarn thmet ve mesuliyet: altnda brakmaktan kaaj maki Halbuki bizce eer hakikaten bu endie ile hareli geilmedi, ve hknete haber verilmedi ise - tamamen' y siz. bir dnce le, kt bir teebbs nlenmemi, fakat va iyot bsbtn vahim bir hale getirilmitir. Zira elebala) ve erirlsr yakalanarak suikast daha o tarihte, daha baglari gta derimi tasfiye edilebilecek: iken bu ihmal yznden # beke alttan alta daha da geniletilmi ve suikastn gn* birinde tatbiki ile muvaffak olmas ihtimaline, velev istemi) yerek dahi olsa, ak bir kap, bir gedik braklmak gidilmitir ki, bunu tasvip etmek kabil deildir. Suikast teebbs hdisesinin tasfiyesi ittihatlarn ikinci grupu ile den bir ksmn suikastn evvel elebalar Birinci Byk Millet Meclisini! birlegerek teekkl eden Terakkiperveri da aralarna alarak suikast tertip ettikteki Ankarada yaplmasn tasarladktan, mttt

akiben bu tasarlamay muhtelif dncelerle terkederek Bursay tercih ve bandan da vazgetikten sonra,, anlatt mz gibi, zmiri mnasip yer olarak tesbit etmiler ve ora da harekete gemilerdi. Gazinin Balkesirden hareketinin gecikmesi ve bu esnada Sar Efe ile Abidinin eiayet esna snda 'stanbulda bulunmak zere kurnazlk ederek, - herjeyi. hazrladktan sonra - zmirden hareketleri Giritli evkiyi, pheye drm ve bunun Liderine Muhbir vaziye time geerek kurtulaym!' dncesiyle bir. kt parasna yazd birka satrla suikast mahall hkmete haber ver miti.:

Bunun zerine bir taraftan zmirde yakalanan Ziya lurit ve maiyetindeki erirlerle dier . taraftan muhtelif yerlrde tevkil! edilen bir ksm Terakkiperverlerle ttihat larn mulfakemesi sonunda hdisenin ussun zamandan beri iyice :dnlp tanlm ve etraflca plnlastnlnu; oldu unda bip phe kalmad ve mahkeme elde ettii, kati ve musi bet deliller ve bizzat .mcrimlerin ifadelerine istinat eden ha kikatler karsnda elini vicdanna koyarak ve Byk Millet Meclisi adna icray kaza eden bir inkilp mahkemesi olarak hkmn vermiti. Bu hkmler neticesinde nusammem sui kast hdisesinde alkadar olanlar crmlerine gre derece derece tecziye edildi., zmirde verilen bu hkmler bir taraf tan .infaz edilirken, dier taraftan hkmete bildirildi. B a vekilden mahkemenin tebliine cevaben gelen mektup syle id'-:
stikll Mahkemesi Heyeti lyesne:

'Tdisrafnamenizi Reisicumhur Gazi Hazretleriyle bera ber okuduk. Cumhuriyetin ve onun istinat ettii yksek mefkuremizin siyaneti ve tarsini urunda vicdanperverane ve adilne ve Cumhurjyetperver olduu btn tezahrat ile sabit bulunan . necip Trk milletinin' vicdann tatmin eden ve Trk tarihinin olduu gibi cihan tarihinin sayfal rraa da ibret verici dersleri muhtevi sayfalara geecek olm adilne ve aklne hkmlerinizi takdirle karladk, ISmi

yelle mali uhuvvet ve muhabbetimizi izhar iin bu tarihi va ziferizin hsn ifa edilmi olduu haberini vesile ittih t ettik. Muhabbetle cmlenizin gzlerinden per, itiyakla anm salatm aza intizar ederim. 15. 7. 1.926 , Bavekil
smet

Muhakemenin Ankaradaki ikinci safahatndan sonra $ yins Bavekil smet Paa Frka grupunda unlar syledi:' Samim olarak Parti huzurunda ve iki gn sonra d Meclis huzurunda syliyeeej.m ki Byk Meclisin stikl Mahkemelerine intihap etmi olduu arkadalar, her trlC tesirden zade olarak, yalnz byk ve aziz mefk releriniz ve kendilerine memleketin ve inklbn mdafaas iin Bti yk Meclisin emanet ettii hakk kazay istimal etmek m susunda yerinde ve lzm olduu kadar hsn dikkat, sarfet miglerdir. Kendilerini buurunuzda tebrik ve teekkr et met bir vazife telkki ederim. smet Paann beyanatndan sonra Bursa, Mebusu Re fet Bey 3 Terinisani 1928 tarihinde Meclise bir takrir ve rerek stikll Mahkemesi heyetinin Cumhuriyetin mdafaa s hususundaki faaliyetlerinin takdir edilmesini teklif et mi ve mezkr teklif Milletveldllerince kabul edilmek su retiyle- Byk Millet Meclisi de verdiimiz hkmleri tasrif etmi bulunuyordu. d r Umumiyetle inkilplar, mensuplarnn vicdanlarnda yle derin bir ak ve heyecan, o mertebe metin ve sarslmaa bir itikat ve iman yaratrlar ki, inklplar bu heyecann h.ziyie hibir tehlikeye ehemmiyet vermezler, hibir feda krlktan ekinmezler. Vatan, millet, memleket, istikll ad na, hatt ecelin zerine atlma, dnyada bedelsiz vazife ve eref telkki ederler.

b H ttH ttm m h in m M

fekler, Mill Mcadelede olduu gibi, hainlere, casusla ra, bozgunculara, memleketi, iten ve dtan ykmak .iin su ikast; ve cinayet yoliyle ldrerek onun tesis ettii Cumhu riyet nizamm ve inkilp sistemini tahrip etmek ve memle keti yeniden, dman iin kolay yutulabilecek bir lokma ha line getirmek, iin en megum plnlan tasarlam ve tatbik etmek zere bulunmu olan crm erbabna kar, Byk Millet Meclisinin uhdemize emanet ettii mukaddes vazifeyi, bu rnill heyecandan aldmz kuvvet ve imar ile baardk. Yllarla arkadalk ettiimiz insanlar muhakeme etti imi* zaman, onlarla sregelmi mnasebetlerimizin tesirle ri altnda kalmamaa altk, ve kalmadk. Dardan da, kimseden, ne Gaziden, ne hkmetten, ne Meclisten; hibir yerden ne emir, ne de ilham almadk. Hatt hkmlerimizi vermeden evvel, uzaktan yakndan en rnasm imalar bile nlemek in, denilebilir ki, dar ile temasmz bile mm kn olduu kadar az alttk. Bu vaziyet sanld kadar kolay deildi. Mahkeme, Mec lisin iinden terekkp etmiti ve sanklar otuz yldanberi devlet' ilerinde, ordu banda, Mecliste derece derece vazi fe alm kimselerdi Bunlara kar, Meclisi temsil eden yce bir mahkeme olarak, dil olmak ve ilerinden memlekete kastedenleri - kim olurlarsa olsunlar, hatt mesel Miralay Arif Bey gibi, Saruhan Mebusu Abidin Bey gibi, Miralay Rasim Bey gibi yakn arkadalarmz dahi olsalar - hibir his si tesire ve mlhazaya kaplmadan ve gz krpmadan cecalandrmak vazife ve mecburiyetinde idik. Mahkeme heyetinin zerine ald vazife, birok ba kmdan, ok ard ve bu arl hafifleten tek mhim nok ta gzlerimiz nnde yalnz ve yalnz memleket menfaatinin stnde hibir dnce ve kuvvetin mevzuubahis olamyaca nlhaaasiydi. Bu. mnasebetle u noktay da belirtmek yarinde olur kanaatindeyim: Zaman gatikten sonra hdie*lr haJrkjla, 9 Kdiselerin b i t t e ssbsplerini, delillerini etrafl bil' tetkik

Ve muhakemeye tftbi tutmadan, geliigzel mtalalara tbi utmak mutlaka hatadr. Onun iin zmir m ta s tn ait' hn liselerin tahlilinde de, suikast hazrlayanlar tahrik eden hlet ruhiyeleri. ve memleketin o gnk mumt artlann; gzne almak gerekir. Bir frka programnn iinde ya zl itikadat diniyeye traetkrdr cmlesinin yllair getikten sonra mcerred olarak ok btiyk bir mna ifade etmemesi muhtemeldir. Fakat bu frka programnn bir inkilp hareketinin ertesi gn bu madde ile ortaya atld dnlr ye programn ilnndan sonra, tahrik edilen prog ramclarn tesiri altnda eyh ve dervi kyafetinde birta km rehberleri nlerine katan bir kalabaln isyan ederek Diyanbakr igal ve Elzize doru at koturduklar, gk-j nne getirilirse ve bu hdise bu suretle o maddenin netice! si olarak birbirine balanrsa o gnn vaziyeti hakknda ela-*; ha sahih bir b.iikm ve mlhazaya varmal: kabil oabIir. |

GAZNN! M D A H A L E

E T T BR T E V K F

KARARI

Sakarya Harbi esnasnda idi. (1) numaral Ankara stik ll; Mahkemesinde hkimiz,. Bir sabah hsan Beyle mahke meye gidiyoruz. Raraolan arsnda Tahana yaklat mz sralarda cepheye1 sevkedilen bir asker kafilesine rastla dk, Ayaklarnda., kirli, birer idonu, srtlarnda rengrenk yrtk prtk birer mintan, balarnda kimisinde birer ekil siz sade kalpak, kimisinde de rengi' atm yal psklsiiz birer fes. Bollerinde iplerle balanpug birer kasatura, GrnUge bu askerlerin dermansz, hatt ekserisinin hasta ol duklar zann hasl nlmujtu. Mdafaai Milliye Vekili Refet Paa, Mtttear da Byanbakrh Miralay Kzm Bey idi. Bu manzara kargsnda hsan Beyle nteessirane yle konumutuk: Ne yapalm? Geri kalmz. Sanatta, servette, hereyde geri ve fakir bir milletiz. Vatanmz, istikllimizi mdafaa iin yalnz silhmz, lopumuzu, tfeimizi deil, giyecek elbisemizi de hariten tedarik zorundayz. Harile rabtamz yok, byk devletlerle miinasebatn dostane olma d byle bir zamanda bu hal tabidir diy or, birbirimizi -te selli. ediyorduk. Akam, mahkemeden gktk. Ayn yoldan evlerimize gi diyorduk. Karaolan arcsnda muhallebicinin zerindeki Frka Kumandanlarndan Miralay Hulusi Beyin evinin nn de gayet temiz giyinmi, st ba muntazam, shhati yerin de din bir asker, balta ile evin nnde ylm olan odun lar. kryor. Belli .ki bu asker Frka Kumandannn hizmet eriydi. Byle hereyi tam, shhati, kuvveti yerinde din bir mf<?r hizm et rUi iin gerilerde alkonuluyor,

Rahleyim grdmz gibi, hergeyleri noksan, kimisinin kyit-' fetleri, perian, Meriyet itibariyle hasta, ihtimal ki kiran?! siz olanlar cepheye sevkolunuyordu. Bu nasl olurdu? Tekrar mahkemeye dnmtk. Variyeti mahkemede yeni batan mtala ve mnakaa ettik. Merkez Kumandan*! Miralay evki Beye (Paa) Frka Kumandam Hulusi Beyim, tevkifi ile mahkememize evkine dair bir tezkere yazlma sna karar verdik. Yazdk, derhal gnderdik. nk Hulu si Beyin bu hareketi mahkememizi alkadar eden crm lerden birisi idi. Mahkemede Hulsi Beyin gelmesini bekliyorduk. evki Bey telefonla Frka Kumandan Hulusi. Beyin tevkifine M-: daaai Maliye Miisien Kzm Bey tarafndan mmanaat; (kiiMii bildirdi. Bunun zerine Merkez Kumandanna der-, hal. Kzn Beyin de mahkeme' kararna muhalefetten dolay: taht -muhakemeye iilmrnas iein hemen tevkifi ile mahkeme ye evki emrini verdik.
Kaan Beyin bu hareketi de istikll Mahkemeleri Kanu nuna gre bi- crm idi. O kanuna gre, mahkemenin emir lerini infaz etmeyen her ki.m olursa olsun ayn mahkeme ta rafndan tevkif ve muhakeme olunabilirdi. Merkez Kumandan evki Beye verdiimiz bu em ir ve karar herhangi bir yerde, herhangi bir kimse tarafrndan mmanaata urarsa, meseleyi Byk Millet Meclisine arzedecek, icap ederse stikll Mahkemesinden istifa edecek tik.

Az sonra, Jthsan ile beni, Mustafa Kemal Pags, istasyon daki ikametghna ard. Paa, karar ve hareketimizi, salhiyetimizin harici bir takalk addetmi, ok hiddetli .idi, Bizden sordu: .... Frka Kumandanm, onu takiben de Mstear K zm Beyi hodhehod tevki ve muhakeme altna almak sal
hiyetini nereden aldnz? Cevap verdik: Kendi husus evimin iini, hizmetini ordununkinden

ileri tutanlar elinde, bir trl ihzar edilemiyen orduyu, m i nen ve maddeten tarsin ve takviye etniye alyoruz. Ka rar ve hareketimizde Bylt Millet Meclisinin mahkememi ze verdii kanun ve yksek galibiyete istinat etmekteyiz. Bu cevabmz zerine Paann emriyle stikll Mahke meleri Kanunu getirildi. Birlikte mtala ve tetkik olundu. Biz ..hakl idik ve kararmz kanuna uygundu... Mustafa Ke mal asab vaziyetini deitirdi: 1 : Ben gikye'c ettiiniz bu halin nleneceini vazedi yorum. Bu tezkerenizi geri alarak : bu seferlik bu kararmrda srar etmemeniz mmkn mdr? Dedi. hsan Beyle dndk: Maksadmz ordu mensuplariyle Meclis arasnda bir hdise karmak deil, orduda muzaffer' olmak gayesine matuf bir tckayyt ve intizamn tesirini grmektir. dedik, Pis'a, bu son. diignce ve karruadMi tiemnun olndugtu. flsin' ile bana 'inzali ve'- y a n l birer fotoraflarn vere rek memnuniyetlerini bu suretle de izhar ettiler.
ngilizlerin Ankara'ya gnderdikten easus Mustafa $a$ir

vakas Haric ve dahili birtakm gaileler arasnda o zaman ef kr umumiyeyi sinirlendiren ve bizi megul eden bir de Mustafa Sar hdisesi zuhur etmiti. stanbulda gizli alan mill gruplardan biri telgrafla, Hint Hilfet Cemiyeti azasndan Mustafa Sar isminde birinin Anadoluya, Hint Hilfet Komitesinin muavenetiyle ve deta Hindistan Ms lmanlarn i Anadoluda temsil etmek iin izam edildii bil dirilmiti. Dahiliye Vekleti ilk nazarda bu malmat mhim ve mevsuk addettiinden Mustafa Sagr hakknda hrmet ve ko laylk gsterilmesi iin neboluya emir vermiti. Bir mddet sonra neboluya kan Mustafa Sagre s;< v rek ehali, gerek hkmet, tarafndan samim istikbal mera simi yaplm, kendisi misafir olarak izaz edilmi Vc onul

m *

baz nutuklar da vermiti. Kastamonuya geldii zaman ne boluya nazaran merasim daha eksik olmug, bundan mtees sir olan:,:: hkmete telgrafla ikyet dahi etmi, hatt bu ikyet zerine Vali biraz da tabile edilmiti. Mustafa Sngr zerindeki, bu fena tesiri izale maksadiy3e olacak ki. Ankaraya yaklat zaman Gazi Paa beni bizzat istikbale gndermiti. Ankarann ankrkaps dn da. karlatm zaman arabasnda Kemalettin Sami Paa ile beraber bulunuyordu. Gazinin selm ve muhabbetlerini ib l ettiin ve. onun namna ho geldiniz dedim. Ayn ara baya binerek kendisini. Millet Meclisi binasna getirdim. Orada hemen Gaziye mlki oldu. Grme yarm saat kadar bile devam etmedi. Mustafa Sagr, Gazinin yanndan kt ve ikametine tahsis adilen (Hrriyet) Oteline gtrld. Mustafa Sagr ktktan sonra Gazinin yanna 'girmi tim. Gazi. Mustafa Sagrt'n g# tarzndan M<; te menimin grnmyordu. Adam hakkndaki intihalarn sorduum za man: < - Dikkatli olmal! Mkemmel bir casustur! Demilerdi. O zaman Dahiliye Vekili Adnan (Advar) Beydi. O da daha ilk temasnda Mustafa Sagrir casuslu* undan phe etmi, Hind Hilfet Cemiyeti murahhags ola rak Ankaraya gelmi.i? olan bir adamn birok ziyaretler ka bul ettii ve bir sakm insanlarla grt halde sk te mas ve mnasebet tesis etmesi zmgelen hkmetten uzak bulunmasn tercih etmesi vc yapt temaslarda ngiliderden batosetmiyerek daima Ruslarn aleyhinde bulunma s nazar dikkati celbetmi ve pheyi, arttrmt. i mey dana karmak iin isabetli tedbirlerle iyi bir hareket yolu takip etmiti. Bu sayede de gnn birinde stanbuldaki mehur Nelson a gnderilmek zere ecza ile byk, bir kt zerin s yazlm ancak iki satrlk mektubu elde edil mi, zerine dklen amonyak ile meydana km olan muh teviyat pheli grlerek kendisi tevkif edilmi, yaplan isticvap ve tahkikattan sonra yakay ele veren bu yaman ca-

ilU u lu iH lu m ln lu U u m a m lU U L L im iJu .m .,,.,

sus, szsmdan bulunduum (!) Mahkemesine tevdi edilmiti,. Bu dan itibaren yalnz Trkiye iin lde mhim olan bir hdiseye el

numaral Atk.im UllkIM suretle mahkem^nn.' m t* deil, d lem n;n < < l koymu bulumnmu

Sagr kimdi.- nasl gelmiti? ngiliz Hariciye Nezaretinin t genliinden heri .l mIi ne itina ve ihtimam ederek, bi-lhassa ark iin yeliyhf((|> anlalan bit adam mthi bir casus olmakla beraber o k. dar* zeki deildi, O esnalarda Ankarada -bj.ua bulmak hayli rolalld biiyk bir gayret ve mkltla bir mtekait /.bi tin evi kiralanm, mahkememi* bu evde faaliyete aeife. bulunuyordu. Evin sl; katnda merdivenden knca dar bir salon, bu salopu sanda mzakere salonu ve ktiplerin al,sna odalar vard. Muhakemeler bu dar salonda yaplr d. Salonun siyah perdeli iki dar penceresi, nnde at nal eklinde kk bir heyeti hkime krss ve heyeti hkiinenin oturduu yerin arkasnda ve tam iki pencere arasn da ygil bir levha zerine siyah ile yazlm: <(1) numaral stikll Mahkemesi heyeti, mcadelesinde Allahtan baka hibir kimseden korkmaz yazs vard. Sa lon heySti urauniyesJyto heybetli idi, Mustafa Sagrin ilk isticvabn burada, alen muhakemesini ise Arceza mahke mesinin byk salonunda yapnulk. Mustafa Sagr mahkememizin salonuna getirildii vakit gzne arpan heyeti hkime arkasndaki asl levhann onu ok rktt ve ok heyecana getirdii grlrd, sinirli bir ialdeydi. Hi durmadan heyecanla mtemadiyen etraf ve heyeti hkimeyj tetkik ediyordu, isminin Mustafa, babasnn isminin Zekeriya okluunu syleyen bu Hintli, otuz yandan biraz fazlaca idi. Ayanda reyye pantolon, srtnda redingot, banda kpkrmz bir fes vard. Kt-n K . :

boylu ve imand; irin gibi sapsan bir rengi vard. Daha ilk isticvabnda rendiimize gre, bu adam o gne kadar ngilizler hesabna neler yapmamt ki! Bu melun Ankaraya geli tarznda da cidden byk bir maharet gstermiti, ik temastan ve dostluklar stanbula geldii zaman kendisini saf, mtevaz, kalbi milletimize muhabbetle, rnsman dnyasnn urad c e fa ' ile arpan bir dinda olarak tantmt. Mill hareketi mizle samim alkasn gstererek, her naslsa erknharp binbalarndan Filibeli Ali Hza Beyle (General Ali Rza Artunkal) -mnasebet tesis etmi ve bu zatn dalsa ilk gn lerde emnjyetini elde etmiti. Ali .Rza Beyin, delletiyle s vari kaymakamlndan mtekait Aziz Beyle temasa gelmig, ilk grme Filibeli Ali. Rza Beyin evinin kargsnda Mus tafa Sagrin oturduu evde vaki olmu. Mustafa Sagr, Hind Hilfet Cemiyetinin murahhas olarak kendini tantm. Bu ilk grmeden sonra Filibeli Ali Rza Bey Aziz Beye gel m i: Mteferrik almak olmaz, stanbulda Trk - Hind Muhadenet Cemiyeti namiyle bir cemiyet tekil edelim, m adamn lemi slm hakknda calibi dikkat tetkikleri var dr. Bu sayede lemi islm ile mnasebet tesis delin de mi. Aziz Bey de bunu kabul etmi. Bir gn sonra Filibeli AH Rza Bey bir nizamname msveddesi getirmi; Aziz Bey msveddeyi gzden geirmi: Zararl birey deil, bu ms vedde zerinde grelim demi. Fakat gn sonra Mus tafa Sagirin evinde toplandklar vakit, Filibeli Ali Rz Bey tarafndan tesvid edilen. nizamnameyi tabedilmi ola rak bulmu. Aziz Bey Nizamnamenin Filibeli Ali Rza Bey tarafndan istical edilerek tabettirilmek suretiyle bir emrivaki yaptn dan sinirlenmekle beraber bunu hibir vehile mahzurlu gr medii iin re d de etmemi. Yalnz byle bir cemiyet kur mak iin Mutala Sagirin elinde vesikas olup olmadn

sormu^ Buna Ali Rza Bey cevap vererk Hind Hilfet emiyeti Reisi. Mehmet Ali Handan mektup var. O mektuplar ben grdm. Pasaportunun arkasnda da Hind Hilfet Cemi yetine dahil olduuna dair resm vesika var, onu da grdm demi. Bunun zerine Aziz Filibeli Ali Rza, Bahriye Mek tebi Mdr Hamit Naci, erkanharp binbas Mfit ve Harnit Naci Beyin damadndan mrekkep olarak Filibeli Ali R za Beyjin istedii cemiyet kurulmu ve riyasete Aziz Bey seilrijj. Hatt nizamnameleri mucibince: reise (100, zaya (40) lira maa dahi tahsis edilmi.
Em niyet telkin eden hdia

timalardan bir gn sonra Dveli tilfiye memuriniy le stanbul Merkez Kumandanlndan baz zabitler Mustafa Sagr m evini basmlar. Mustafa Sagr biraz evvel darya ifctm olduu iin bulamamlar. : Evini taharri etmiler, bai evrak almlar. Ayto amanda Filibeli Ali Rza. Beyle di er arkadalarn tevkil ederek merkez kumandanlna g 8 tnrgJer. B ir mddet sonra Mustafa Saglr Merkez Kuman danlna gelmi, celdetle: < * Siz nasl milletsiniz? Biz uzak yerlerden geliyor, size hizmet etmek istiyoruz. Sizde zerre kadar kan yok mu, ne yapyorsunuz? diye barm. Bunun zerine Merkez Kuman dan kendisine tarziye vererek tevkif ettikleri zevat serbest brakm. Bunun zerine artk Filibeli Ali Rza Beyi ve arkada larn dncesiyle Mustafa Sagr'in stanbul'dan uzakla mas ve Ankaraya gitmesi mnasip grlm. Esasen gya Mustafa Sagr Mehmet Ali Handan Anadoluya gidip Kuvay Milliye ile dorudan doruya temas etmesi iin emir alml. Aziz Bey vastasiyle btn hareket hazrlklar yaplm, mo tor tutulmu. Tam hareket edecei srada Filibeli Ali Rza Bey gelmi: Motr paras fazla tutuyor, motrte gftnesi mkl olacak, onu Bulgaristan tarikiyle gndereceim. Fi-

iboye urar orada yardm gftrr, is daha kolay 1ur 4*8

ni.

.'

Mustafa Sagr Bulgaristan'a' hareketten sonra yolda tm-[ lalefeti havadan neadaya dm, orada Yunanllar yakalat! yp Atinaya gtrmler. Bilhare ngilizlerin miidahales| zerine oradan kurtulmu, tekrar stanbula gelerek F ilib eli Ali Rza Beyin kargsndaki eski evine yerlemi. Esefle kaydetmeli ki. bu zevat hl bu adamn safiyetine inanm! lar ve.- hareket lfzndan hi de. phe etmiyerek, hatt eliiiS Sayam itimattn* diye bir de 'vesika vererek Ankaraya gn?' dermilerdi. Sonradan anlald ki Mustafa Sagr bu zevatla! olan btn 'temaslarm ve yaptklar ileri gn gnne n-j

gilizlere haber veriyordu.

Mustafa Sagrin mazisi'

!'
!'

Mustafa Sagirin yaptmz isticvabndan ve alen m .u*ii hakemesinden aldmz neticeler g idi: ngilizler Hindis tann muhtelif semtlerinde; her beg' sonede bir, rnteadditj Hintli, eocuk tefrik eder, bunlar tahsil ve terbiye edj.lmekj zere hkmet hesabna ngiltereye gnderirlermi. Musta-J fa Sagri de hu meyanda henz on yanda iken intihap edip! kendisini Londra'ya gndermiler, bir kasabada husus bir1 mektepte okutmular. Edinburg da bir sene alarak Oks-j ford -imtihanlarn hazrlam. Oksford daki. Linkin ko-i lejine girmi. Burada drt sene tahsilden sonra diplomas-j m alarak Hindistana gitmi. ngilizler tarafndan kendisine:! Ingiltereye sadk kalacana, Kral ve mparatorun ta ve taht tehlikeye maruz bulunduu takdirde bu hususta hayatn bile fedadan ekinmiyeeeine dair Kuram Kerim zeri ne yemin ettirilmi;.
lk vazife olarak 1910 senesinde Mustafa Sagr Msra gnderilerek orada Msr milliyetperverlerinin ahval ve hare* ktn tetkike memur edilmi. Kendine, oraya Arapa tahsili ne gelmi bir Hindli sfat vererek bir takm eeli ve safya*

nei tavrlar taknarak, stanbul'da yapt gibi, Msr'da da milliyetperverleri arasna Rrnmj&e muvaffak olmu 've hat ifi reisleri Ali Fehm i Kmil" ile de dostluk peyda ederek b u n lara btn i yzlerini, ve gayelerini, anlayp raporla n giliz hkmetine bildirmi.

.1.911 de Povta* Valisi, bir Hintli anarist tarafndan atlan bomba ile ldrld .zaman, firara muvaffak olan fe da hakknda yaplan tahkikat neticesinde, bunun Alman darlfnunlarnda tahsil etmi Mark Behar namnda bir gen olduu anlalnca, ngiliz'ler Almanyada tahsilde bulu nan Hini; talebelerinden rkmeye balamlar, bunlarn ah val ve harektn tecesss- ettirmek iin Mustafa Sagri der hal Almanyaya gndermiler. Orada da: kendisine tahsile gel mie bir talebe ss vererek Haydelbrg* Darlfnununa girip, mevcut Hintli, talebelerin, ahvalini- yakadan takip ettik ten .sonra Hansrac ve; Mahadevsi* isminde iki gen Hintli
anarsfetin btn Vaziyetlerini tetkik etmi ve orsdan felse

fe doktoru unvann alarak ngiltereye avdet eylemi. ngi1izler bu olgun casuslarna dnyay gstermek iin Mustafa Sagri 1 9 1 3 -de bir harp gemisi ile ay devam eden bir devrilem seyahatine de karmlar. Bu seyahatten avdetin de Hindistan nezareti kendisini Trkiye ran ve ksmen de Afganistan ahvali ile megul olmak zere umuru arkiye dairesine tayin ediyor, Harbi Umumde Hindistann vaziyeti ehemmiyet kesbettii zaman oraya gnderilen bu melun adam Valii Umuminin maiyetinde bir mddet altktan sonra Hindistan Nezareti umuru maliye mdr umumisi Lord Radstok un tavsiye siyle Erkn Harbiyei Umumiye istihbarat ubesine memur ediliyor ve Londraya geliyor. Bu adamn isticvabnda Harbi Umumi iinde gole mhim roller oynam ve muhtelif mem leketlerin casusluk ve propaganda tekiltiyle uram ol duu grld. Bilhassa svireye memur edildii zaman ora da btn harp mddetince Hind istiklli iin alan Hintli b.i.r vatanperver ss verdiini, bir ok Trk ve Almanlar

M ifale muvaffak olarak onlarn felketine sebep olduuttij anlamtk. ,;| Bu mel'un casus bize o zaman randa kan ItavetUlf halk gazetesinin neri iin ngilizlerin, ngiliz taraftan olaij rant heyetine para verdiklerini, Kggar airetlerinin isyan mm, (Muhammere) eyhine ngilizlerin para verdiini ve bunaj nasl kullandn, sfahandaki ngiliz adamlarnn nasl a*1 lgtkl&m, (Yehad) gazetesine verilen paralarla neler yajprj lrdklarn, Harbi Umumide Iran ahn nasl elde ettiklerini,! Badatta haf tekilta memur Muhammed alm Bankta hududunda Rauf Beyle (Eski Bavekil) msademe eden ai retleri nasl tevik ettiini ve buna benzer daha bir ok gey-i leri anlatmt. Bir aralk da Afganistana gnderilmi, orada ngiltere; aleyhindeki faaliyetleri tetkik etmi. Afganistan aleyhini? 1 alarak ika edilen suikastlara kanam. Afganistan'da ngH liderden ald elli bin liray sarfederek elde ettii Afgan* liarla teriki mesai etmi, nihayet Haydar* isminde b ir Afganlya Afganistan Emirini ldrtm, Afgan hkmeti kendisini phe zerine tevkif etmi fakat ngilizlerin nfuz; ve tesiriyle yalnz hudut haricine karlmakla yakay kur tarmaya muvaffak olmu. Bundan sonra tek rar ngiliz hri ciyesinin umuru arkiye ubesindeki vazifesine dnm. , Mahkemede anlattklarna gre Sagr. casusluu ofcj mthiti, mhim bir Ingiliz casusu idi.. Casuslukta mhim b ir maharet gstermi ve muvaffak olmu olan Mustafa Sagri ngiliz hriciyesi bu defa da va zifelerin en mhimmine, Anadoluda mill harekt akamete uratmak iin almaa ve elinden gelebilecek su ik astta* i t e r etmee ve yaptrmaya gndermiti.
A n k a r a 'y a ne yapm aya g e ito ig fi? :

Hint Mslmanlarnn murahhas olarak, onlar* ver dikleri bir. buuk milyon altn ile Anadoluda mektepler yap tracam, mill ordunun nevataraiB ikmaline alacan.

 87

syliyea, kendisini saf ve temiz bjr dinda gibi gsteren ve byle bir tavr taknm olan, b yaman cass alttan alta Ga zinin hayatn -tetkikten ve ona bir suikast tertibi iin hazr lklar yapmaktan da ekinmemiti yi tetkikler yapm. Ga zinin agg ve vekilharcnn bahi alr takmndan olmadk larn, Gaziye sadk ve bal' olduklar iin onlar elde edip vastalariyle yemeklerine zehir koydurarak -ldrtmenin im knsz] iini anlam, ata veya otomobile binerken yaverleri ve yanMa bulunan, sadk arkadalar derhal'ata veya otomo bile btarrJeyip oun binmesini beklerler ve bminceye kadar da etraf tarassut ederlermi. Bamn iin de Gaziye kolay .kolay silh atlp ldrlemezmi. Trk 'zabtas' bu hain casusun' messif bir hdise karmasna meydan, vermeden btn plnlarn altst edip meydana karmaya muvaffak olmutu. Bu. suretle birok memleketlerde maharet ve muvaffa kiyetle i giSrca, bu resm Ingiliz casusunun, onu, emir, tali mat ve para vermek suretiyle harekete getiren Trkiyedeki ngiliz casu$ ebekesinin ve ngiliz hriciyesinin btn gizli faaliyet vfe hazrlklarm meydana karm olan Dahiliye Vekili Adnaf Beyi tebrik etmemek kabil deildi. Memleketimize kar kasdi ne idi, bu hiyaneti nasl ya pabilecekti, bir slm olarak bu vazifeyi nasl kabul etmi ti? Bunlar sorduumuz zaman: Bu memleketin evldndan deilim, hiyaneti vata niye ile maznun olamam. Ben Trk nimeti ile perverde al madm. Beni ngiliz yetitirdi. Siz yetitirmi olsaydnz ste de ayn vazifeyi yapardm demi ve: Hayat tuhaf ey. dam. Fakat korkmuyorum. zzeti nefis mahvolduktan sonra, hayatin kymeti yoktur. slmda merhamet vardr. Siy. merhamet ederseniz size daha ok n giliz esrarn syliyeceim ve yazacam... Biliyordum. Tr kiyede iki trl kalabilirim: Merhamet ederseniz yerin s tnde, etmezseniz yeri altnda szlerini ilve etmiti. Gnlerce devam eden muhakemesi neticesinde mulu

nun memleketim izdeki casusluu ve hiyaneti tahakkuk et-i mi kendisi adaletin penesinden kurtulamyarak idam edU-j misti. Bunun idamnn Ingilizleri zerimize Saldrtacam; dnenler vard. Fakat bu dnceler yersiz, mnaszd;!nk bukadar aleni ifaat ngilizler zerlerine al&cak f c a - .j dar tecrbesi?, ve saf deillerdi.' <

'! AH kr Bey hdisesi ve Topal Osman vakas

Mill. Mcadele esnasnda Osman Aa- ile Miralay Os man Bey ayn ayn ve fakat bal basma birer tipti. Biri To-, pal Osman, dieri de Kasap Osman ismiyle anlrlard. i; Osman Aa, aslen Giresunlu olup Giresundan topla-j! m olduu mill kyafetli, olduka kuvvetli bit mfreze ile: Ankaraya gelerek mill Mcadeleye ve bilhara bu mUfme-j; den .Girenin Alay tekil edilerek kendi kumandas altondaj Sakarya Harbine de igtirak etmiti. '! O zamanlar vaziyeti harbiye icab cepheden geriye herhangi, bir kuvvet ekmek doru grlmedii iin Giresun:5 Alayndan tefrik edilen bir Lz mfrezesi Gazi Paann" nala; hafazasma memur edni-ti. Kkte ve gittikleri yerlerde! Gazinin muhafazasndan bu mfreze mesuld. Mfreze vazi fesini kemali sadakatle ifa ediyordu. O kark gnlerde .Ga zi geli: iersinde bir tarafa giderse, gittii .yollardan miihim noktalarla gittii ve oturduu yerin etraf bu nfteze mra::! fnda taht emniyete alnrd. Mfreze zspt rapt ve vazife i itibariyi" Bayaverin emrinde bulunurdu. ') Osman Aa, okur yazar deildi. Mill duyguJai'la <;ok: mtehassis, sureta halim ve selim grnr, fakat rlan pek; hadid ve edid, ok h ain b i r ' adamd, Hissiyatn hi belli: etmez, aklna h e r g elen i y a p a r ve yapabilir k a r a k te r d i :? l Ayandan geirmi olduu bir kazadan dolay aksar bir vaziyette olduundan kendisine Topal Osman lkab veril miti. ;

Giresun Alay tekil edildii gaman ona asker kaym a* 1

H __ kam.uk payesi Askeri iinifom ay giyorek litd* hastan, sr>,a:n:i aiiifi'e;:e efradndan bir iki adam iiu gu halde- ar pazar dolamaktan ok zevk alrd, fencls. Saiuupazmnda kiralad bir evin st katnda emniyetli bir iki adam ile birlikte ikamet ederdi. Gazinin muhafazasna memur edilmi Lz mfrezesi ise ankaya civarnda, Ayran cda Papazn Bafr denmekle maruf olan badaki k*kte blnrd. Messif hdise nasl olmutu?
29 Mart 2923 Perembe gn Ankarada kulaktan kula ca fsldanan ve tiirlii trl kt tefsirleri yaplmakta olan messif bir hdiseden haberdr olmu bulunuyorduk. Tralon Mel>usin li. giikrii Bey Sah akamndan beri ortada yokmu}, Sal akam ardaki kahvelerden birinde otrdgu grlm. Ondan-sonra meydana kmamas ailesi ni meraka drm, hkmete mracaat edilmi. Hkmet derhal iddetli bir tahkikat ve ta k M ta girimi... , Ali kr Beyin muhalefette faal bir rol oynamakta ol masndan dolay gaybubetine trl trl mnalar veriliyordu. Kulaktan kulaa fsldanan bu hdise ayn gn Meclise intikal ettirilmiti. I * Hakikaten S a h : gnnden i ibaren Ali kr Beyin mey danda olmad anlatlyordu.

Meclsi heyecan O sabah Meclise girdiim zaman manzara pek hazin idi, Heyeti umumiyede biiyiik bir heyecan vard. Mebuslar bu gaybubeti siyas bir ekilde tasvir ederek Ali kr Beyin imdiye kadar bulunamamandan dolay, bir yandan iddet le hkmeti tenkid ediyorlar, dier yandan da, Bu gaybu bet siyas ise, demek ki bu memlekette herhangi bir fikrin
serdar lecektir? diye imal beyanatta bulunuyorlar:

 90 * Biz masuniyet istiyoruz, m cadele. etmet.iyJa> D'iy- b&gmyGrkr ve ceHidel 1.gtteteiy.oritr. Patot ak olarak .sarih ve mtsbet* bir itilamda bulunamyorl^rd. Allah rahmet etsin, Krehir Mebusa Yahya Galip Bey, arti.lt byle mphem, ve imal lflara ve ilhamlara dayanamyarai: ayaa kalkt. Hatibin birine: aa camn. A:k syle de anlayalm. Byle mpem simlerden kimse bir ey anlayamaz ve, hi kimse de bunu ka bul etmez. D iye' barmaya mecbur olmutu. Buna: - A k sylyoruz. Mliphem deildir. Susrmyaeaz. Diye eevap verenler hl msbet ve: sarili birey syle miyor, inini! soderirie devam ediyorlard, Ali ykrtt Beyin gaybubetinden dolay Mecliste gayet saminu lurak iten ac du;,anlar oktu. fer* Vekilleri R e isi, Rauf Bey, bu arkadalarn btn heyecanlarm, tees srlerini teskin iirt Meclisin itimadna jmaahar olan h kmetin hr adliye ile polis ve jandarmann her, tesirden uak bulundurularak' vadesini yapacan ve bu hususta iodiden faaliyete gemi oldupu, bu birka gn iinde biili) hakikatin te;:alr edeceini temin ediyor ve Adli ye Vekili Eifat Bey de bunu tekid ediyordu. ayan hayrettir ki hatipler li r taraftar ae a c ' bara
rak : > i... Miteebbiplar kim olursa oh.:, meydana karlsn,

tecziye edilsin!
Derlerken bir aralk Osman Aa, samiin locasnda bu

manzaray seyreder ve hatipleri dinlerken .gzme iliti, f a kat hibir gey hatr ve hayalime gelmemlgti. Hatt Meclis tatil edildii ama bahede Osman . Aaya rastladm: *-... Hayrola Aa. He var nt- yok i s. dedim. Bana hibir ey sylemedi. Bilkis o benden Llrey&r sormak, istiyordu. Yaln.in her zamanki gibi dei.1, biraz heyecanl idi. Bu heyecann sebebini de i meydana ktktan sonra farketIBtM.

.........................m .

Osman Aadan nasl phelenildi? Hkmet, gi bizzat eline alm, adlyeyi ve zabta kuv vetlerini harekete geirmiti. Geceli gndzl yaplan id detli takipler, tarassutlar ve tahkikat neticesinde, gaybube ti akgam, Ali kr Beyin Karaosman arsndaki Kuyulu Kahvede oturdu ve bilhare Osman Aa mfrezesinden Mustafa' Kaptanla Beraber kalkarak kolkola yrdkleri tesbit edilmfetl. Ayrca yaplan dier tahkikatta ise kr Be yin gaybubeti, a k n Osman Asnn Samanpazarmdaki evin den ac. ac birtakm sesler i it ild iin i, hatt evin st katn da otural dier kiraclarn korkarak evden komuya katk larn, Osman Aa ertesi sabah bu kiraclarn katklarn iittii zaman kendilerine: Neden korkup katnz? Bizim mfrezeden iki ne le r tinasfibetsiz hareketler yapmt da onlar iyice bir dvdili!1 Diye kadnlara verdii lzumsuz izahat v e ' sabahn e r ken saatinde Osman Aann kapsna eya nakli bahanesiyle bir arabann getirilmi olduunu tesbit ediyordu. Bunlardan phelenen adliye, Osmb Aa ile Mustafa Kapfan haklarnda tevkif mzekkeresi kesmiti. Mustafa Kaptan derhal tevkif edilmi, fakat Osman Aa ortada bu lunmad ve gaybubet ettii iin tevkif mzekkeresi infaz

edilememiti. Ayn zamanda, Ankara ehri haricinde de takibat yap lyordu. Hariteki taharriyat ve takibat yapan jandarma m lzm Kemal, o aman bana da anlattna gre, her taraf aram, taram, izleri takip etmi ve mitsiz olarak tam eh re avdet edecei anda dier bir iz dikkatini celbetmi. Bul duu ve takibe balad bu izlerin sonunda taze bir toprak kmesi zerinde sineklerin uutuunu grnce kmeyi a trm ve hemen orada, sathta .adr besine sarlm bir ceset km ve bu cesedin Ali iikrii Beye ait, olduu feshi*,
^dilmi,

Bunu zerine katlin Osman Aa tarafndan yapld! kanaati kuvvetlenerek, Osman Aann aranlmasna ve tevj kiline bir kat daha ehemmiyet- verilmiti. Nihayet kendisi-i nin Ayranc balarnda Papam kknde bulundua, antyy glmt. Fakat bu cinayeti ileyen Osman Aann -Syle kij lay kolay teslim olmyaca da nazar dikkate almyordu.
Gabinin teessr ve strab

Cinayeti, haber alan Gazi ok mteessirdi. nkilp tarihi isin bir leke tekil eden hdiseden ve Ali kr Beyin bu suretle fec bir kibete uram olmasndan znt ve st rap duydua aka belliydi. Ayni zamanda emniyet ettii | ve haytn muhafazasna brakt bir mfreze kumandan-,' mn bi kimseye haber vermeksizin' ken. efkrna uyarak ve ahs hissiyatna kaplarak byle bir cinayet irtikp et- ini olmas, bu ahlkta bir adamn gnn birinde dhil nele re cret edebilmek istidadnda olduunu da meydana koy duu iin Gazi ayrca muzdarip olmaktayd. Osman Aa aleyhine deliller kuvvetlendii utuu Gazi; Pasa, Seryaver Salih Beyle (Bozok) Merkez Kumandam Bin ba Rauf Beyi bizzat; Osman Aann nezdine gndererek hu igi kendisinin yapp yapmadm drst olarak, sylemesini istemiti. Buna kar Osman Aa kemali ciddiyetle ve kati yetle cinayeti inkr etmi ve kendisinin byle bireyi yaptmyacam temin etmiti. Osman Aann, delillerin kuvvetine ramen bu kat in kr yoluna sapmas Gaziyi daha ziyade iiphey dgrmgt. Gazi. Osman Aann kolay kolay teslim olmryacan da dnyordu. Halbuki kendisinin behemehal tevki edilip adliyeye teslimi de elzemdi. Gazi, smail Hakk Beye (Teke), Topal Osman' mutlaka elde etmesi iin emir verdi. smail Hakk Bey de ktasn alarak Aann tahassun ettii evin etrafn sard. Osman Aaya teslim olmasn teklif tti. Os man, teslim teklifini kabul etmedi, msademe balad,

Yarm saat kadar sren msademe neticesinde Osman Aa yaralanarak elde edilmi ve yirmi dakika sonra da nak ledilirken ald yarann tesiriyle, sedye iinde lmt. Bu msademe esnasnda Giresunlulardan mrekkep Gi resun mfrezesinden on ki l, mteaddit , yaral, asker ktaattan da bir l ile bir iki yaral vard. Bu hdisede asl ackl olan noktalardan biri uydu: Giresun nftTrezesinden len ve yaral olanlarn ksm azami, asker ktann isyan ederek kke hcum ettiklerini zannet miler, silhlarn kaparak kk civarna komular, orada kk muhafaza dncesiyle msademeye itirak etmiler. Mfrezenin efradndan dierlerinin de ayn dnce ile m sademe etmi olduklarn sonradan sa kalanlardan anla mtk. Bu vaziyeti duyunca Gazi ok mteessir olmutu. Gazi. Paa, smail, Hakk Beye emirlerini, verdikten son ra. kkte kalmay tehlikeli ve lzumsuz grdkleri iin Lti fe Hanmla birlikte yaknlarnda bulunan Fethi Beyi ye aile sini de beraberlerine alarak istasyona, kalemi mahsus bina sna gelmiler ve dizleri de oraya armlard, Rauf Bey de orada bulunuyorlar 've msademeye ait vaziyeti Gazi ile birlikte takip ediyorlard. Msademeden sonra Gazi, Recep Zltii Beye etnir ver di, Vaziyeti yerinde grerek tafsilt getirmesi iin vaka ma halline gnderdi. Eeeep Zhtii oraya hareket ettii zaman hl ate kesilmemi, tek tk devam edip duruyordu. Biz is tasyondaki binadan faslal silh seslerini iitiyorduk. Muhaliflerden ekserisi hl bu msademeyi bir muva zaa zannediyorlar v e , Osman Aa aleyhine yaplan byle bir harekete ihtimal '.ermiyorlard. Nihayet Krehir Mebusu M fit Hoca ile Ankara Mebusu Had. Bayram Veli eyhi emse!:lin Efendi bir ara bu;,;; binerek vaka malalline ltuitjHr ve hdiseyi gzleriyle- grmek ideroislmli. Bu <";r;dn K.tM 'cp

Ziiht Beyden de vaziyet hakknda izahat almglar, Osmac Aann l olarak tenkil edilr-i. olmasna hayret etmilar ' I i ; l Meclis, Hkmet, Reisi Rauf Beyin yapt beyanat i cinayet faillerinin meydana ktn ve Osman Aann tev kif emrini dinlemiyerek msademe neticesinde l olarak! ele getiini renince tekrar heyecana ve galeyana geldii]Hatipler hararetli nutuklar sylediler. Nihayet Van Mebus Haydar Beyin bir teklifi zerine Osman Aann cesedinin1 ; Meclisin karsnda aslmasna karar verdiler. Ve Ali kr Beyin Trabzona nakledilecek cenazesine Meclis namna! Trabzon .Mebusu Nebizade Hamdi Beyle Ziya Hurgidi me mur ettiler. ! Cenaze merasim ile Ankaradan Trabzona nakil ve ora~! ya defnedilmiti i Ali kr Bey kimdi v bir htra !

Ali kr Bey merhumum gaybubeti sralarnda ve bilhara Osman Aa tarafndan bodurulmak suretiyle ldr-; tlm olmasnn tahakkuk etmesinden sonra Meclisteki bi rinci grnp mensuplarndan baslarnn krsde yapm ol duklar beyanlarda ve bunlardan bir ksmnn kulaklara f sldadklar dedikodularda dillerinin altnda sylemek iste- dikleri birgey vard. Fakat bunu aa vurmaa cesaret, ede miyorlard. iinkii bu imal beyanlarnn delilleri olmayan birtakm dedikodulardan ibaret olduunu kendileri de bil miyor deillerdi. Onlarn ima etmek istedikleri nokta u idi: Rvvke de iarel edildii gibi Yunan ordusu Eskie hir - Afyon hattna ekilmi;, Sakaryadan sonra, arada bir seneye yakn bir znan taarruz iin hazrlk devri geirmi

... 95 ti. ite bu sralarda ikinci grup arasnda bir dedikodu ba lamt: Bu memleketin mevcut ordudan daha kuvvetlisini karmaya artk kudreti yoktur. Bu mevcut kuvvetle de Mus tafa Kemal dogmam atamyacaktr. Millet bu orduyu, bu y k daha.ne kadar tayacaktr, Binaenaleyh bir yol bulmal ki b mesele halledilmi olsun! Diyen baz mebuslar vard. Maalesef Ali .kr Bey gibi vatansever bilinen bir zat daj bu kt zihniyetin nrevvileri aram da idi. H a tt . bu zihniyeti mdafaa maksadyla Ali kr Beyin bir gn krsden ngiliz 'mparatorluunun evket ve , kudretinden ve donanmasnn azametinden bah sederek ve bas ngiliz mecmualarnn yazdklarn okuya rak Kedisin maneviyatna -fena tesirler yaptm gren hsan (Topu) Beyin: Gttsi! .kr olayd da onlar okumaz olaydn! Domesi, .ii o Kaman dvmeye taidar gtrmt.
Ali kr .Bey ile hsan Bey arasnda bu hdisenin vu kua geldii gnn akam, Gazi Faa Keirendeki evime geltnlgler ve akam yemeim arkadalar ile beraber, blade yemilerdi. Bir yaz gn oldua iin sofra bahede kurulmu, ak ta oturuyorduk. Konu komu etraftan gelerek balar in de, candan sevdikleri. Gaziyi yakndan seyretmek iin bah enin etrafna toplanmlard. Sofrada daima olduu gibi ak ve samim hasbhallerde bulunuluyordu. Yemek - imek arasnda bir at grmeler, O ' jjttn hsan Bey ile Ali kr Bey arasnda ge$n Meclis teki dayak hdisesine intikal etti. Hazr bulunan mebus ar kadalar, Ali kr Beyin krsde kt bir zihniyetin mah sul olan ve heyeti umumiyenin maneviyatn kran, beya natm bahis konusu edecek hsan Beyin hakl olduunu tebarifcse a k tla r, Ali kr Beyin bu beyanatn dinle dikten sonra li de H-gemeniti. Hatt ok mteessir ola rak:

96 .... Arkad^glar. byle beyanat# bulunan danar ddM) dftimeye lyk adamlardr t

Diye teessrlerini izhar e tm eler ve hu m ra i zerindi uzun uzadya dmujlartih. :j Btn bu grmeler, Gaziyi seyir iin etrafa toplananj kotu komunun, sofradaki arkadalarn nnde cereyan edi yordu. te baz muhalif mebus arkadalarn dilleri altnda sakladklar nokta bu idi. Gya Gazinin, Cidden dlmeye lyk adamlardr! sz onun ldrlmesi iin verile bir direktif imi glbiL Bunlar kulaklara fsldyorlar, hdisenin durmadan dedikodusunu yapyorlard. Bu dedikodu, Adliye cihaz zerin: de bile tesir yapm olmal ki., tahkikat Gaziye kadar .gtr mlerdi. Hatt stinaf Mddeiumumisi An karal braliri Bey ile Ankara Polis Mdr erkez Neet Bey kke gide rek bu hususla Gazinin de ifadelerini almlard, Ancak bu nokta zerinde srarla yaptklar tahkikata ramen meselenin dedikodu mahiyetinde olduu anlalnca, hatta sofrada Jazr bulunanlardan hibirinin ne ifadesine, ne de ahadetine lzum grmemilerdi. Mecliste muhalefeti o derece ileri .g trm, yle ele avuca smayan mebuslar vard d, Ali kr Bey onlarn yannda bin defa zemzemle ykanm bir ldrlmesinde bir siyas adamd. Onun iin merhumun kast mevauubahia olamazd. Notekim hdisede methaldar olanlarn yaplan muhakemesi neticesinde de vakann ma hiyeti daha iyi akland ve Osman Aann eriim orta olan Mustafa Kaptan be sene kalebendlie malktm edildi. Btn bu hdise baklandaki tahkikat ve takibat Rauf Beyin nezareti altnda yaplmt. Rauf Bey ise esasen bu gi bi , vaziyetlerde hkmet otoritesini muhafazada titiz olmak vasfndan baka o zamanlar muhalif zmreye daha yak bir vaziyet alm grnyordu. Tahkikata memr Polis Mdr Neet Bey ise muhalif lere az ok mtemayil bir memurdu.

Fikir hrriyeti, Halil By ve Mustafa Kn>l

Fikir hrriyeti, istikll hareketi, mcadele., mt .o. fiusta Kemalia balca mmeyyi vasflarndm bir. > Onun ocukluu edan beri blain mektep, hususi ve < " bayatnn her safhasn ayr ayr tetkik edersek bu v.n 111 > bariz olarak hejr noktasnda bulabiliriz. Tenlddlerden. ln i-rdan. muhalefetten., hoslanir, bunlardan istifade iijidi. Mesai arkadalarna da daima kendisi gibi nlmlm -.
. r/siye' ederdi

Hi unutmam; bir gn smet Paa ile Eecep .1Vl.er M Trke, merhum Mentee Membusu Halil Beyden un w ,, Kiyei.ediyorlard, Hei-kcse malm olduu zere HUI t"' t>lc, vatanperver bir zatt. Dncelerini, fikirler i i, nU .iu .t zalarttu 'rkmeden, <;eki,meden, olduu gibi, ak ler l. ;.a1 l.a istifade ederek ltiirsUy.e'i kar sylerdi. Eecep Peke.r Atatrke: , ' < ... Hkmetin getirdii bir i, Meclisten kacak in- hangi, bir siyas mesele yoktur ki Halil Beyden zorlu t nih mein! leri, daima tav ika alnyor! Dedi ve smet Pasa da: i Bize Mecliste ot yolduruyor! Diye Eecep Pekeri tasdik ve teyit etmiti. Atatrk -her ikisine hayretle baktktan sonra: Dvalarnz, yapacanz ileri Mecliste miklalua edeuyecek vaziyette misiniz ki Halil. Beyin itirazlardan bana ikyet ediyorsunuz? .Byle zihniyeti brakn efendim!, Hor Vekil, hepiniz elinize bir dosya alr, cebinize birka mek tup koyarak bana gelir., hergeyi gllk giilstanlk gslr irs in iz! Mecliste byle doruyu syleyen ve yolsuzluklar telffuz eden birka arkada da olmazsa ben sylediklerini sun hakikatini nasl anlyay-m? Diye cevap vermiti. Billara Meclis feshedilerek yeni intihaba girildii e,n

98

terde idi d Halil Bey Atatrke bir m ek tu p . yazarak 1$ etmi, ayn zamanda krsde dalna hkmete m u ar;.a rttnen iam.it Mebusa Srr Bey de ayn, tarzda bir veda jj|

tuhu gndermiti. Atatrk tam stanbula hareketleri zail)) riida aldklar bu mektuplar ayak seriude okumu ve | tibi umumleri Haan Rza Beye: Halil Beye telefon ediniz. Kendilerinin Meclis mesaisinden ok memnunum. Behemehal yine aramzda. J Umacaklar ve kymetli mtalalarndan, istifade edeceiijf Demi ve Srr Beye' de ayn suretle cevap vermedi fakat ona telefon etmeye lzum olmayp grd zanjH sylemesin i emretmiti. Bu misali vermekteki maksadm, Atatrkn muhaIe)S| 've muarzlara ne kadar kymet verdiklerini' tebarz ettiriri) iindir. Byle bir zihniyet ve karakter tayan bir gef baka trl dnmek hakszlkt.

Gazi, tethi politikasnn hibir zaman hibir devlejj ve hibir ahsn kudretini, kuvvetini tahkim edememi < t duunu, bilkis devletin ve galslarn mevcudiyetini tahifi) ettiini ok iyi bildikleri iin terrden tevahhii etmi btn hayatnda siyas keba cinayetlerinin dairna aley ta n olarak kalmlard. Binaenaleyh Topal Osman Aay, Ali kr Beyi ldtiji meye u veya bu ekilde sarfettii herhangi hir szle teyi ettii yolunda Meclis koridorlarnda baz 'muhaliflerin kij laktan kulaa fsldadklar szler, dedikodular tamamen t rs, bajtan baa yaland.

Halledilmemi bir muamma

Ali kr Bey, mnevver, vatanperver bir zat olm a na ramen ruha menfi yaradll, din bir taassup sahil? idi. Kardei evket Beyle Mara cephesinde dostluumu!

dolay isiyle beni severdi. Ve bu sebeple kendisi ile Mecliste sk sk ter/as ederdim. L!a:dden horlanmadn bilirdim. Gazinin iretini dedi kodu mevzuu yapanlardan biri de o idi. Osnn Aa, k Ankaraya geldii zaman Ali kr Bey Onun iddetle aleyhinde bulunur, yapt cinayetleri sayar dkerdi. Hatt bu katil vakasndan sonra Mustafa Kaptan muhakemesi esnasnda Ali krti. Beyle Osman Aann aralarncla eskiden devan edip gelen -'ahs bir husumetin mev cudiyetinden dahi; bahsetmiti. Fakat Sakarya Muharebe;; i ti den sora Ali kr' Beyin, birdenbire Aann lehine dn dn ve beraber gezdiini grdk. Bu defa da Meclislerde, he? yerde kr Bey. Aann kahramanlklarndan; m l hizmetlerinden sitayile bahseder dururdu. Aralan o ka dar. iyilemiti ti. Aann cephedeki kumanda ettii <iiwsun Alaynn bir' aralk noksan levazm ve tehizatnn ikma li 'iin Mdaai Milliye ney,dinde alm ve alaya mini vesair levazm gndertmeye de muvaffak olmutu. Cephe den geldii vakit Aa,' iikrii Beyi., kr Bey Agn>~- m\ar beraber oturur ve gezerlerdi. Dostluk mnasebat. bukadar ilerlemiken bu lalvr ikisi vki oldu? Bu nokta benim iin halledkincini:> m Kusanma olarak kalmtr. Yalnz kanaatime, mie.ss '.al tfan sonraki iittiklerimi de ilave ederek Ali krli l'.-y u menf d arak yaradlna ve taassubuna Osman Atiam r Gaziye ve memlekete olan ballna kurban itn.;; ollullatna ihtimal veriyorum. nk, Aann lmnden sonra, Mustafa Kaptann lan . arkadalarndan olup msademede sa kalanlardan Iv i cakay bana yle hikye etmiti: Ali kr Bey, bir gn sokakta Mustafa Kaplana r.Nl. nu. Bir hemehri ve Aann bir dostu sfatiyle onu -M Adliye Vekleti altnda, kendisinin de alkadar oldn;';t i' n matbaasna gtrm. Orada gya Mustafa Kaptana <iittli.ni iretinden artk tahamml edilemiyeeek bir mle l *i

dn, Padiah atp kendisi yerine geeceinden, daha baj z. geyerden bahsetmi ve memleketi bunun elinden ve dji mandan kurtarmann tek aresi, bu adamn, yani Gazinin v cudunun kalkmas ile kabil olacan sylemi. Mustafa Kaptan, kendisini gayet soukkanllkla, fakat fena bir hisliti d in lem i, k r Deyin bu sylediklerini gidip Osnlan Aaya haber vemig. Bundan fena halde asabiyete kaplan Osman Aa hid detlenmi: tgiikr Bey bu fikirde ise gnn birinde beheme hal Gaziye bir fenalk yapabilirler. Onlarn yapacaklarna mey dan verniyeyim, ben onlar tepeliyeyim demi ve belki, bu kararna Mustafa Kaptann muhakemesi srasnda syledi i gibi, aralarnda - eskidenberi mevcut husumet hissi, de te sir yapm, ve igyecei cinayeti kafasnda tasarlam}, en itimat ettii iki adamn odasnn darsnda gizli bir yere saklam, Mustafa Kaptana da, Sana syledikleri eyleri grmek iin ikr. Beyi bana gnder demi. Kendisi cK hastalk bahanesiyle karyolasna yatm. Karyolasnn kar sna bir sandalye koydurmu. Ali kr Bey gelmi}, S kary Zaferinden sonra aralarnda yi bir dostluk balam olduu iin Mustafa Kaptana sylediklerini Osman Aaya da ayne tekrar etmekte bir mahzur grmemi!-;. kr B ej tam lfm bitirecei sralarda darda gizli olarak emrine intizar eden iki adamna iaretini vermi, evvelce tertipledi i vehile bunlar da ellerindeki .ipi kr Beyin boazn; atarak ekiniler ve zavall kr Beyi bomular. Sonradan yine Aann emriyle bir araba getirtip cesed bir adr bezine sarmlar y e kapya yanatrdklar arabay koyarak ehirden uzaklatrmlar, gtrp Ankara civarn daki Mhiye kynn kenarna gmmler, ite Birinci Bii yk Millet Meclisi srasnda Mebus Ali kr Beyin Topa. Osman Aa tarafndan katli hdisesinin mahiyeti, i, yz geirdii safhalar, o tarihte ve o tarihten sonra rendikle rimize gre, bundan ibarettir.

101 . . . Osman Aa vakasndan sonra Giresun mfrezesi lve dilin i, 'kabn efrat; datlm. Ve Gazinin muhafazas o gn den .itibaren smail Hakin Beyin kumandasndaki tabrna tev di. edilmiti. Bu tabur bilhara yine smail Hakk Beyin ku mandasnda olarak alay haline kalbedilmi ve (Muhafz Ala y) .hamn almt.

M R A LA Y

K A S A P OSMAN V A K A SI

Miralay Osman Bey, Mcadelei Milliyenirt emektarlanndand. Nevi ahsna mahsus 1iplerden biriydi. Pos 'byk l. yaz ehreli, olduka irice, hi glmez, sert, , hiddetli, hain bir adamd. Mcadelei Milliyenin balangcnda mem lekette yer yer ba gsteren isyanlarn bastrlmasnda hiz metler grm. Fakat bu hizmetleri yaparken icraatnda' ok edit ve insafszca hareket etmi olduu iin kendisi (Kasap Osman) namiyle anlrd. Bu lkabndan, hizmetlerin-; den ok gururlanrd, olduka da marmt. Hkmet otoritesini hi te sevmezdi. B ir gii Konya d-; varnda bir istasyonda tren beklerken, tren biraz gecikmi.; Bundan hiddetlenen Osman Bey tesadfen o istasyona tefti, iin gelmi bulunan Devlet Demir Yollar Umum Mdr-; nn servis vagonunu kestirmi, mevcut, lokomotife balat m, kestirdii servis vagonuna binerek ve imendifer ilet me kaidelerini teperek cebren tirene yol verdirmek gibi un arklklarn ok ilerletin iti. Asker olmasna ramen,; memleketi muntazam ordudan ziyade mill mfrezelerin, ya-, ni eteciliin kurtaracana dair acaip fikirleri vard. Dahi, acaibi de udur ki: Fikrine inanr ve inandrmak da isterdi,; Ordu tekil edilip mill mfrezeler lvedildikten , sonra b i zim Osman Bey deta denizden km bala benzeniti; Fena halde mteessir idi. O, daima dahil isyanlar ksn,: onlar bastrmaya kosun. Gittii yerde arkada, dost tani-| madan eline geeni assn, Bu gibi hareketlerden cidden ho-j lanrd. Kendisi, benim ve hsan Beyin ahsi arkadamz oldu-; u iin Ankaraya her geliinde bizi ziyaret eder: nklp

......

10

- ...

bitmedi, daha yapacamz ok eyler yar diye dertlerini ve"'fikirlerini sylerdi.. Bir giin 'dayanamadm: Yahu, Os man Bey, hangi ink ilp bitmedi ve bitmek iin e yapmal? dediim .zaman: Bitmedi; nk daha sen de Basn ben de. Heniiz .birbirimizi asmaa sra gelmedi demesi bizi hayre te drmt. Ne yazk ki bunun cevabm jimdi aada anlatacam bi.r vaka zerine tevldf edilerek mahkememize tevdi edildii; sralarda kendisiyle grrken hana: Kl Ali beni ne yapacak s? dedii vakit M de istlttyereli:: nklp kanunlarn tatbik etmek zaman gel di; unu istemiyor muydun? diye verdiim cevaptan te
kadar mteessir olm uum . Osman Bey, ordu tekil edildikten sonra Milli Mfre zelerin .lv 'zerine kendisi asker hizmete alnm Boli ve: havalisi kumandanlna tyin edilmiti. Om, Pasa, Bakumandan intihap olunduktan sonra Mec lis Mtidafaai. Milliyet, Encmeni zlarn .mfetti olarak sa

raya buraya, gnderirlerdi.. Bu neyanda beni de Mtidafaai Milliye Encmeni, zs. sfatiyle Kocaeli grupu ile Bolu ve havalisi kumandanlnn baz muamelelerini: teftie gn dermilerdi. Kocaeli grupundaki vasifemi yapp Boluya ha reket edeceim sralarda hareketimi Osman Beye telgrafla bildirmitim. Betji t Piizceden vasta gndererek aldrtt ve! Boluda birka gn de misafir etti.. Misafiri bulunduum bu sralarda kendisi ok meyustu. Neesiz bir hakle idi. Yapt hizmetlerden sonra bir kenara atlm olmasn dan dolay teessrlerini, ve ikyetlerini gizliyemiyor, mte madiyen arlatyordu. Atlm telkki ettii vazifenin, bal basma byiik salhiyeti! bir asker makam olduunu, bilkis bu vazifeye tyininden dolay memnun olmas icap ettiini syliyerek kendisini hayli teskine altm. Fakat nasihat ianrnn, szlerimin tesir etmediini anlyordum. Grlyor du ki. disiplin onu ok skyor ve ona hayli strap veriyordu. Bir mddet getikten sonra Osman Beyin Bolu havalisi kumandanlndan Brsadaki Heyeti Mahsusa Reisliine t-

yin edildiini itilmitik. Bu heyeti mahsusa, orda tekil e dikten sonra teekkl etmiti. Vazifesi Mitli Mcadeleye rak edip etmiyenleri tefrik edecek, clniyenlerin nisbeti keriyesiti kesecek vsi salhiyeti haizdi. Bize oradan yazd mektupta, bu vazifeyi dahi k gryor, sinirleniyor ve makara sahipleri iin azna gel sylemekten ekinmiyordu. Byle mhim bir vazife an sayan itimat olanlara verilebilir. Bu mhim vazifeyi, tevdi etmi olanlara bilkis mteekkir olarak memnu inalsn., diye cevaplarla kendisini teskine alrdk. F kal bu almalarn oun zerinde tesir etmediini de an elik. Nihayet, Osman Bey askerlikten ckaiicl edilmiti, hu tekaiidliik onu artk ileden karm, deta tehlikeli b vaziyete sokmutu. Her yerde azna geleni syler. Etrafna birtakm ay takmlarn toplayp gizli bir kuvvet yapmaya alnrken ger taraftan da kahvelerde, arda, pazarda nii.e gelen kor arkadalar ile menfi grneJer, birtakm kii te ler yapt iitiliyordu. Akimca hkmet aleyhine bir h kete gemek istedii anlalyordu. Osman Beyin hatt hareketi eeibeti. Nihayet gnn birinde almak iin birtakm arkadalar no tevkif edilecek mahkememize hkmetin nazar dikkat aklnca bir komplo k ile yapt bir i;1 hva U*erjjf tevdi edildi..

Mahkemeye geldii gn ok bitkindi. Palavra! gnijr meler yerine tazallm hal vard. Hkmet, Osman mal; kemeye verdikten sonra Adliye Vekleti de ayn zamanda Arceza mahkemesinde derdesti riyet, Osmana ait. bir cK ayet dvasn muhakemenin tevhiden yaplmas ii bize tevdi etmiti. Bu dosya, Osmann Yemande iken evleni;! stanbula getirdii ve b ilha ra boad kadna nafaka o'Ir'J rak mahkeme karariyle balanm olan (30) lira kadar bjr paray demek klfetinden kurtulmak, iin zavall kadneaizi maiyetindeki egkiya etelerinden birine emir vere.eV

...... 105 Ftil civarnda bir yangn yerinde ldiirtp kuyuya attr m olduuna dair bir muhakeme safhalarndan ibaretti. Yaplan muhakemesi neticesinde taklibi hkmet hu susundaki faaliyeti teebbs sahasnda kald anlatlarak bu cihetten beraet ettirilmi, dier tanttan i.se mutallakasn sel bir tarzda ldrtp kuyuya attrd sabit olduun dara kendisi eriki crm ile birlikte .idama mahkm edil 'initi. Hkm infaz olundu. ! Ati hittn Paa hidSMi Sakarya zaferinden- sonra ordu Eskiehir - Afyon battnda illen bir de Ali hsan, Pfjga meselesi, tahadds etmlg v bn. mesele Meclis koridorlarnda hayli, 'dedikodulara ve birHakini tefsirlere sebep olmutu. Ali hsam Paa, ntalftm olduu zere^ordumussun degerli kumandanlarndan biri idi. Mtarekeden sonra ngilizler tarafndan Maltaya nefyedilrnisti. Paa- bilhara Malta'dan kaarak 5 Terinievvel 1921 aramba gn akam saat 7JO da Ankaraya gelmiti.. Kendini karlayanlar arasnda ben d e ,Vard m ve Ali htm Paay ilk defa orada gryor dum. Belli idi ki menfa hayat onu img, salarm beyanSatmt. Buna ramen dimdik, halinde canllk vard. Ba. kumandan Gazi Paa da kendisini karlamak ikere istasyon da bulunuyordu. Ali hsan, Paa trenden iner nmez, Gazi onu gayet sanimt 'surette kucaklad, Gazi Paa, ciddi ve iyi bir kumandan bildii bir arkadann .'kendisine iltihak etmi imasndan ok memnundu. Esasen Ali. Ihsan Paann 'kak tn ve talya topraklarna ayak bastn duyunca mem nuniyetlerini izhar etmiler ve kendisi vatana ayak bast za man ordu kumandanlarna mahsus merasimin yaplmas ipin icap edenlere em ir vermilerdi. Ali hsan Paa, geldik ten ksa bir zaman sonra Garp Cephesinde Birinci Ordu Ku mandanlna tyin edildi.

C zaman salhiyetti kumandanlardan iittiimize gre, Ali isan P a a ,. smet Paadan iki stnaf- evvel olduundan emir ve kumandasna girmeyi kendisi iin kiiiik gorajj, fakat bi aslfer itaatiyle vazifeyi kabule mecbur olmt$. Bununla bep ber kumanday deruhte ettikten sonra ismet Paay ler' vesile ile tenkide balam. Fakat bu tenkidi*rini, mtala ve itirazlarn, ald emirleri, bir kumandan sfat iyle ifa- etlikten sonra yaparm. Tabi bu .arada smet Paay: bir Utlum zorluklara- ufratmg. Bu sebeple Cephe .Kumandan ile aralarnda olduka aklk peyda' olmu; Niha yet smet. Paa a harekete tahamml edememi ve Ali h san Paay verdii emirlere itaat etmediinden v e ' madunu mafevk aleyhine tahrik ettiinden vesaireden ikyet ede rek kendisinin stikll Blahir?meine tevdi, edilerek nuihakeme ve tecziyesini istemiti. Dman karsnda her an byk >lr taarruza' maruz l> ie ordu kurnandatiiiriif' mafevl: kumandanna kar taknd serkeane tavr ve hareketin ordu em ir ve inzibatn ihll ve netice itibariyle ordunun zaafn mucip olacan, d nen. Bakumandan d erh alAU hsan Paay kumandadan e kerek yerine Nurettin Paay, tyin etmi ve suu da stikll Mahkemelerinin- salhiyeti dahilinde grld iin meseleyi benim de. zsndan bulunduum (1) numaral Ankara stik ll Mahkemesine tevdi etmiti. Cephe Kumandannn mahkememize tevdi, edecei dos yann nrtalasiyle icabna gre -hareket edilmesini, lzum la ve zarur addediyordu, Bit vaziyet zerine Birinci. Orduya tyin edilen Nurel:; .tin Paa Uc birlikte '.hsan; Cevdet zrab (*) Hseyin Beyler le benden mrekkep olan mahkememiz Ankaradan hare ket ile Bier istasyonundan sonra Ordunun- gnderdii oto mobillerle* Sivrihisar ve Aziziyeye geldik. Burada Ali Hikmet Paann kararghnda bir iki gn
(*) amifC*. K L isesi MiMrlrfen mg-kli.

ak J miicI l' , -.-i'. Paa vaziyetinin iyzn teti' ' . toplamay faydal grdk. Bt i j j j - ' i y l o u , - 1 s tahkikat, iraf etmeliyim M, ipsan r. r . . -kyordu. Hatt jbi birka gnn tpjjri::!Bec<;i,|. Paa kararghnda mahkememiz i2ip4(Ti'!i lift l .st. Kolordunun, tirka kumandanH<;.;i(ii. r: luz alay kumandanlai^le' civar fl. i'.ji,: i; ;i| i iir.'intan bazilan da bu zlyafejtte ire .ton IfiM l.|l11 p li;| i 'it Uaraerede. bizimle beraber bulunuyorj. lh ' j ,; :i . a son ra : ok scydilj Kolordu.' Eu-, rnjjjjiita im lj; , (cMvalettin Sami; Passa (Berlin Sefiri olan) b^|,ii|;|tii||:i);'|, i| .,; ,;..i,M n!!n ald. Koluma .girdl ;|id.nn. arkasnd n l f i j | ! 1 .f .y ezinti .yaptk^ fisnfivsnifift-.Pasa .j,l& A li IL-n | d !' ( i;: ,|;ki gerginlii.v sebeplerini ve igyzttnii uiniti i|^i hm i ,1 l rll.i, burua i^fl)ie';iAU' A sarr Paff, tecziye |!.|t|i ,, K/rarn hib|ui ,afli|liM ;..M |lki edileni|||!||:<| r .,1 : ;j|M!ii'l. .< i!)iginiz zaman., Cephe Kjuraj&itdan. smet t>alt|S||;iilH lt m > t-l. samim surette 'istikbal. etti.K ararg h n a ' jijOi'al. srtk. Sonra da:!bize taJste;.edilen eve: gel il ' i;kaea Ali hsan Paa hakfcndaki noktai na dya izal ettikten sonra bize olduka kaln m i, w .-< I< : vdi etti ve szlerine guniar lve etti: i ;.fl n; didine mkemmel bir ordu 'yaptk. Neden soje !f3wv.,.v, iihak elmi olan Paa- Hasretlerine buyurunsr;basm .:eginiz dedik. Teslim ettik. imdi o bizi yere vurriils: istiyor. Buna msaade edemeyiz. Bilhassa etmemeli' ,dniui)un emir ve inzibat tehlikededir. Bu noktai na zardan ie ehemmiyet vermenizi rica ediyor ve kendisinin tecftyfjtini talep ediyorum. Mahkeme heyeti Cephe 'Kumandannniddiasn dinle di. Tevdi ettii dosyay batan aa, kl krk yararcasna tetkik ett.i. Bu zengin' dosya , Irsinde . Ordu Kumandam aleyhindi' medan itham olacak hibir noktaya tesadf etme-

.. '106

O zaman salhiyeti! kumandanlardan iittiimize - 'greil Ali ihsan Paja, ismet' Paadan iki sinil evvel olduundan! 1 ! emir ye kumandasna girmeyi, kendisi iin kk grm^li; fakat' bir asker itaatiyle vaaifey-i kabule jnecbur olm;:; Bunu::)ln beraber kumanday,- deruhte ettikten, ortta smet: Paay her vesile ile tenkide balam. Fakat bu tenkldle-*,' rini, mtala -ve iralarnn, ald- emirleri, bir kumandan stfatiyle ifa- .ellikten sonra yaparm. Tabi bu arada sm et' Paay birtakm zorluIcl,;1 ra uratsru;. Bu sebeple Cephe:-Ku ma dani, ile aralariiida o cu k a aklk peyda1 olmu. Niha yet smet Fa,a ni harekete tahamml edememi ve Ali h san Pagay verdimi emirlere itaat etmediinden v e 1 madunu mafevk- -ale'ylUnp tahrik, ettiinden 'vesaireden. ikyet ed^' rek kendisinin- stikll Rphk-enesine tevdi edilerek; muha keme ve 'l;eT,i.yesin.i istemiti. ,
' Dim-te krsiiint her sin.- Kytfk bir taarruza n&rus. M ordu kurnftndainr.if mafevk Kumandanna- kar, tuk ld serke'iane avr -ve hareketin ordu emir ve inzibatm ihll;: ve netice itibariyle ordunun zaafn mupijp. olaagji d nen Baffkutjnaifiafi derhal -'Ali hsan Paay.- .kunm-rtdada 'e k s e k yerine Nurettin Paay tyin etmi; ve suu da tikll Mahkemelerinin salhiyeti dahilinde riilduii iin meseleyi benirn ?.e 'tes3ndan bulunduum (1) numaral Ankara stikl.l Mahkejnesine tevdi 'etmiti, Cephe Kumanda i n mahkememize tevdi edecei, dos yann mtalasiyle icbna gre hareket edilmesini lzum lu ve zarur addediyordu. Bw- vuKiyet serine Bininci Orduya tyin edilen Nuret-tin Paa ile birlikte Ihsan, Cevdet ferah (*) Hseyin Beyler le benden mrekkep olan mahkememi?. Ankaradan .hare ke". ile Birer istasyonundan sn ra Ordunun gnderdii oto mobillerle Sivrihisar ve Aaiaiyieye geldik. Burada -Ali Hikmet Paann -kararghnda bir iki gn
("t a m lc a Kist !.,:* (VluKiffg'iimftn e m ek li.

.... 107 ~ .~ (atorak smet Paa - li hsan Pjp. vaklyktin'in iyzn tet~ lfj ! t: :etme|i vc baz malmat toplamay. faydal grdk, Btitiilin, sylentiler ve yaptmz tahkikat, il.i.rai: etmeliyim ki, .%li hsan Pagann lehinde elaypi'dt,, l;jatt 'bu birka gn ijiH s*; gecesinde Ali Hikmet Pasa kararghnda, mahkememiz Sitefine bir davet yaplmt,, Kfilopdtatn . frlt kumandan lar,. erkmharbiyesi ve ba'za alay, itunardanariylfl civar kolordn kumandanlarndan bsilasr.da. bu ziy afette ve >u iz a f e t i takip eden m sa^ ty ^ b i& re le beraber bulnmyorl | r * . ; ; i .i,!' '

-v" Yemekten kalktkta,i. sonra .pk sevdiim Kolordu Ku-; m^Ka/,' merhum. Kejnalgttin Sat. Paa (-Berlin Sefiri olan) lfraif yneic adrndan alda., Kaknc girplj. adrn arkasm* dftfe duzlilkte hayli gezinti: ysipt&- Bana smet Pa U A li hsan 'aa arasndaki, ,geiglnlliiiiji sebeplerini, 'Ve - iyzn uw) u/.dya zah 4 1 i-h$h Kaa, tepiye e-ihbvnk olursa, k aram . Mpip- iianan-, adiltte telk fe.tfdile: m J>Wci? ni anlatt,. :,.. :; AKp'dire geldi,imz zamsin, Cephe KUiMin'dam sm et P.aia,::. 'bizi gayet - sanurtsii. - surette-" M M ki . etti. -KatatgAhna gitti;i. Orada grtk. So.tsra dsr->bbie tahsis -etiilen ev- gel di. Orada da bakaca Ali,, hsan P a p ha; landaki noktar. Ha rarn uzan -uzadya izah ettiktim sonra bwo olduka kalr dosya tevdi etti ve szleri,he unlar ilve e tti:'' : l | Didire dilline mkemmel bir ordu yaptk.,. Neden sonra dvaya iltihak etmi elan l aa Hasretlerine buyururil?,. bana geitm dedik. Teslim ettik. imdi o bizi, yere vurmak istiyor. Buna msaade d-eKieyi?. Bilhassa etmemeli sini?. Ordunun emir ve inzibat tehlikededir. Bu noktai na zardan ie ehemmiyet vermenizi rica ediyor ve kendisinin .tecziyesini talep ediyorum. , Mahkeme heyeti Ceph Kumandannn, iddiasn dinle di. Tevdi ettii dosyay batan aa, kl krk yararcasna tenkil: etti. Bu zengin' dosya , iere inde Ordu Kumandan aleyhinde- medar itham olacak hibir noktaya tesadf etme

- 108

dik. Ve derhal dvann mahkememize' aidiyeti olany'aca j beyan ile dosyann iadesine karar verdik ve ertesi gn An karaya dndk. Dier taraftan biz Ankaradan, Ali. hsan Paay muha keme etmek iizere yola ktmz zaman Ali Ihsan Paann mahkm edileceinden korkan ve smet Paay istem iyen baz muhalif mebuslar, Meclis koridorlarnda sylenmee balyarak bu dvay muhakemeye, mahkememizin kazat mantk bakmndan selhiyetli olniad dedikodusu da ayr bir fasl tekil ediyordu; Ancak: bt mebuslar beklediklerinin Lam aksi, olarak Ali. hsan Paann mesuliyetinin; bahis konu su edile miyacei hkmn verdiimizi duyunca memnu]' ol mular, avdetimizde bizi her biri, ayr ayr tebrik Itogtrtt^ 1ard. BUhara Ali hsan Paann Bornovada Galip Paa (ei'kji Afganistan Sefiri) Divanharbine verildiini ve Divanharba davet edilen salahiyetli asker makam sahiplerinin mesele nin bir incir ekirdei doldurmayaca halikndaki ahadet lerine ramen tekade sevkedildiini 'iittiimiz vakit, cid den hayrete diimii ve teessr duymutu}:.

t !
M l k