MATERIJALI I

KOMPOZITI

Industrije koje koriste kompozitne materijale (%)

Automobilska Aeronautika Graevinarstvo Sport i rekreacija Elektrotehnika i elektronika Strojarstvo Brodogradnja Medicinska oprema eljeznice Razno

to su kompozitni materijali (kompoziti) ?

Kompozitni materijali su viefazni materijali sastavljeni iz dva ili vie razliitih vrstih materijala (zasebno dobivenih), koji su osmiljeni tako da je u njima raspodjela faza kontinuirana kako bi se poboljalo jedno ili vie svojstava osnovnom materijalu. To su obino svojstva kakva ne posjeduje niti jedan materijal sam za sebe, tj. nova svojstva to je novi materijal.

Zato koristiti kompozitne materijale?

za poveanje krutosti, vrstoe ili dimenzijske stabilnosti za poveanje udarne ilavosti za poveanje otpornosti na toplinu za smanjenje trokova za smanjenje apsorpcije vode za smanjenje toplinske ekspanzije za poboljanje otpornosti na troenje za veu korozijsku otpornost za smanjenje mase za poboljanu konstrukcijsku fleksibilnost

Vlakno

Vlana vrstoa

Vlaknom ojaan kompozit

Polimerna smola

Deformacija
Mehanika svojstva vlakna, polimera i vlaknom ojaanog kompozita s polimernom matricom

Metali

MMC
Ojaala

PMC
Polimeri

CMC
Keramike

Kompozitni materijali svi sadre ojaala.

MMC - metal matrix composite (kompoziti s metalnom matricom) PMC - polymer matrix composite (kompoziti s polimernom matricom) CMC - ceramic matrix composite (kompoziti s keramikom matricom)

+
vlakna (ojaalo) polimer (matrica) kompozit

Nastajanje i sastav kompozitnog materijala

Kompoziti su satavljeni iz najmanje dvije faze: osnovnog materijala - matrice i ojaala

Uloge matrice i ojaala Karakteristike osnovnog materijala (matrice): popustljivija od ojaala

vra od ojaala osigurava dobro povezivanje s ojaalom osigurava zatitu ojaala od utjecaja okoline osigurava prijenos optereenja s jednog na drugi djeliak ojaala uklanja posmino naprezanje kompozita

Karakteristike ojaala (dispergiran unutar matrice kao sitne

estice ili vlakna): tvri i vri nego matrica
osiguravaju kompozitu veliku tvrdou i vrstou poveavaju kompozitu udarnu ilavost, itd.

KOMPOZITI
S KERAMIKOM MATRICOM, CMC
za

S POLIMERNOM MATRICOM, PMC

koriste se na razliite naine i imaju iroku upotrebu: staklom ojaani polimerni kompoziti (GFRP) ugljinim vlaknima ojaani polimerni kompoziti (CFRPC) aramidnim vlaknima ojaani polimerni kompoziti (AFRP)

S METALNOM MATRICOM, MMC

ojaala poboljavaju

upotrebu na visokim temperaturama (avionske turbine) plinske

vrstou, krutost, otpornost na abraziju, otpornost na puzanje, toplinsku vodljivost visoke temperature nezapaljivost loe: skupi velike gustoe su i radne

smanjuju masu (manja potronja goriva) loe: vrlo su krhke

Podjela kompozita s obzirom na matricu

Kompoziti s obzirom na matricu i ojaala

Polimerna matrica Keramika matrica Metalna matrica

polimerno-polimerni polimerno-metalni polimerno-keramiki

Slika 4.

keramiko-polimerni keramiko-keramiki keramiko-metalni

metalno-metalni metalno-keramiki metalno-polimerni

Podjela kompozita s obzirom na vrstu matrice i vrstu ojaala

Sve se vie upotrebljavaju tzv. ugljik-ugljik kompoziti koji mogu izdrati vrlo viske radne temperature do 1700 C

Svojstva kompozita ovise o:

vrsti matrice i njezinim svojstvima ojaalu (svojstvima, raspodjeli, veliini i vrsti) orijentaciji ojaala unutar matrice volumnom omjeru matrice i ojaala kvaliteti povezivanja matrice i ojaala

Kontinuirana vlakna

Kratka vlakna/ viskeri

estice

Oblici ojaala u kompozitima

a)

b)

c)

Nain raspodjele ojaala unutar matrice: a) jednosmjerno poredana vlakna, b) jednosmjerna isprekidana vlakna, c) vlakna bez reda

Ojaala u obliku vlakana se s obzirom na promjer, duljinu i vrstu materijala dijele na:

viskere i vlakna

maleni monokristali koji imaju mnogo manji promjer u odnosu na duljinu, a mogu biti iz grafita (ugljika) te tvrdih tehnikih keramikih materijala: silicijevog karbida, silicijevog nitrida i aluminijevog oksida koji se dobivaju posebnim postupcima

Viskeri

vrlo

Vlakna najee staklena ili polimerna

Neki primjeri tvorniki razliito pletenih (tkanih) vlakana ojaala.

Kompozitni materijali su anizotropni imaju bolja svojstva u smjeru vlakana.

Laminatna struktura kompozita

lamele

laminat

Lamele s razliito orijentirnim vlaknima ojaala laminat uz djelovanje tlaka

slau se i lijepe meusobno u

Razliito orijentirana vlakna u kompozitu

Vanjska ploa

Saasta struktura Ljepilo

Vanjska ploa

Gotov sendvi panel

Shematski prikaz nastajanja sendvi panela

Ojaala iz staklenih vlakana lako se dobivaju kemijski su otporna GFRP do temperature od 2000C zbog polimerne matrice Upotreba: automobilska industrija, brodogradnja, tankovi b)
Ojaala iz staklenih vlakana: a) namotaj staklene niti, b) pletena tkanina iz staklenih niti

a)

Proizvodi iz staklenim vlaknima ojaanih polimera

Prolo je vie od 50 godina od upotrebe kompozita stakloplastika. Danas je njihova primjena vrlo velika.

Staklom ojaani nezasieni poliester: a) tank za gorivo iz 1960. godine, b) trup broda

Kawasaki x-4 jet Ski - staklom ojaana plastika

Staklom ojaana plastika palube broda

Ugljina vlakna kao ojaalo u polimernoj matrici

Ugljina vlakna, CFRP: visoki specifini modul i specifina vrstoa ak i na visokim temperaturama skup postupak dobivanja iz PAN-a promjer vlakana : 4-10 m, premazan s epoksidnom smolom za osiguranje lijepljenja s matricom najvea upotreba CFRP-a: avionski dijelovi kuita raketnih motora sportski rekviziti, itd.
Namotaj ugljinih vlakana

Dijelovi automobila oznaeni zelenom bojom su iz kompozita ojaanog ugljinim vlaknima

Aramidnim vlaknima ojaan polimer (AFRP)

Aramidna vlakna (Kevlar, Nomex) plastomerni materijal visoka vlana vrstoa, slaba tlana mehaniki stabilan od 200 do 2000C netporan na jake kiseline i baze

Upotreba: zatitna odjea (pancirke) sportski rekviziti, itd.

Namotaj aramidnih vlakana

a)

b)

Dijelovi helikoptera i aviona iz kompozita: a) iz polimera ojaanog ugljinim vlaknima, b) iz polimera ojaanih staklenim i ugljinim vlaknima

Proizvodi iz staklom ojaanih polimernih kompozita

Sportski rekviziti iz staklom ojaanih polimernih kompozita

Most za pjeake iz staklom ojaane poliesterske smole. Duljna mosta je 120m a raspon 63m.

Rotorska lopatica 4.5 MW vjetroturbine

Vlak Talent na kojem su boni zidovi iz vlaknima ojaane plastike

Airbus 380 - je zbog konstrukcija iz polimernih kompozita laki nego da je potpuno izgraen iz ekvivalentnih metalnih konstrukcija i to za priblino 15 tona

Kompoziti (postotak u masi konstrukcije)

Godine Porast upotrebe kompozita u avioindustriji

34

The Jumeirah Beach Tower Hotel u Dubaiu. U svojoj konstrukciji sadri 33000 m2 staklom ojaanih sendvi panela

The Jumeirah Beach Tower Hotel u Dubaiu. U svojoj konstrukciji sadri 33000 m2 staklom ojaanih sendvi panela

Kompoziti s metalnom matricom, MMC

Matrica: super legure Al, Mg, Cu, Ti Ojaala: C, SiC, B, Al2O3 vlakna, Al2O3 estice Primjena: komponente automobilskog motora konstrukcijski dijelovi svemirskih letjelica, teleskopa - kompoziti iz B i C valkana u Al matrici turbinski motori (W vlakna u superlegurama)

Tablica 1. Primjeri kompozita iz metalne matrice i keramikih ojaala

Vrsta kemijskog spoja Boridi Keramike estice Titanov borid Molibdenov borid Kromov borid Volframov karbid Titanov karbid Molibdenov karbid Silicijev karbid Aluminijev oksid Magnezijev oksid Kromov oksid Metalna matrica Co / Ni Cr / Ni Ni Co Co ili W Co Co Co / Cr Co / Ni Cr Upotreba Najee rezni alati

Karbidi

Najee rezni alati i abrazivi

Oksidi

Vrhovi alata, dijelovi plinskih turbina

Kompoziti s keramikom matricom, CMC

za upotrebu kod velikih
naprezanja i na visokim temperaturama ( turbinski motori aviona) Prednosti velika vrstoa i modul vrlo visoka radna temperatura smanjena masa (manja potronja goriva)

Dijelovi svemirske letjelice iz keramikih kompozita