You are on page 1of 964

CUERPO

DEL

DERECHO CIVIL ROMANO


TOMO III

CUERPO
DEL

DERECHO CIVIL ROMANO


A DOBLE TEXTO, TRADUCIDO AL CASTELLANO DEL LATINO
PUILIOLDO POR LOS RULUIOS

KfflEEL, IIER1VtNN Y OSENBRG.EN


CON LAS VARIANTES DE LAS PRINCIPALES EDICIONES ANTIGUAS Y MODFLRMS Y CON NOTAS DE REFERENCIAS
POR

D. ILDEFONSO L1 GARCA DEL CORRAL


Llo.noiado su Dereoho Civil y Cannioo y en IUCeofia y Letra. y Abogado 4e loa ilustre. Colegio. de Barcelona y Madrid

PRIMERA PARTE

DIGESTO
TOMO III

B ROE LOA. 1897

EXPLICACIN DE LAS PRINCIPALES ABREVIATURAS


Cr..........

Rau.........

G1. ..........

Suc..........
Schr ........ .

Gcb.......... Br.......... Sp..........

Heini..........
Vulg ......... FI. nis. Flor ...... Taur . fMi.......... orig ......... corr. Fi........ ,. pi. 1. nis. P1. 2......... m.s. By.......... me. Cas.........
. . . . . . . .

me. Gi......... me. Val........

Bas.......... cd. God. Lugdunenst.s cd. Nbg........ cd. Schf ....... Pa.e.......... Char......... Con .......... uar. 1. 91. me, mme....... cd.......... Vac.......... Corr. .Krieg ..... Roehi.......... N. del T ..
. . . . . .

tituli Pandectarum et Codicis. Cum variae lectionis apparatu curavit Andr. Guil. Cramer, Kiliae 1811. S. Ausfhrliche Erlaeuterung der Pandekien, von D. Christian Friedr. von Glck, Erlangen 1797-1832, 8. xxxv Tomi. Ius civile Msstorum librorum ope ... emendatum . .. L. Russardo auctore, consilio Frane. Duareni. Lugduni apud G. Rovilliuni 1561. (Tom. I. Digesta.) Das Recht des Besitzes Y. Friedr. Carl. von Savigny. Giessen 1827. S. 5te Aufi. Tituli Digestorum de condictione ob urpem caus.ant et de getibus, ed. Eduardus Schrader, Tubingae 1819. S. Antonnii Schultingii notae ad Digesta, ed. Nicolaus Smallenburg, Lugd. Batav. 1804-1832. 8. vi' Tomi. Geir.zurei narratio de Ilenrico Brenemanno etc. (ioettingae, 1764. Brencrnanni historia Pandectaruin, e. fatum exemplaris Florentini, UItraiecti, 1722. Digestum vetus, Infortiatuni, novum, Lugduni apud Hugonem a Porta .et Antoniuni Vincentium, 1551.-Spangenberg, Einleitungin d. Rm, .Just. Rechsbuch.-Crporis iuris civilis tomus alter Imp. lustiniani, -G. A. Spangenberg, Gottingae, 1797. Basilicorum libri LX. post Annib. Fabroti, etc. edidit D. Car. Guil. Em. }leimbach. Lipsiae 1833. Lectura segn la Vulgata, texto de la escuela de Bolonia. Cdice Florentino. Edicin Taureliana, Florencia, 1555. Edicin de Haloandro, Nuremberg, 1529. Escritura original del Cdice Florentino, indicada por Brencmann. Correccin hecha, segn Brencmann, al Cdice Florentino porlos copistas. Codex bibliotheeae Universitatis Lipsiensis Paulinac. 883. Codex bibliothecae Universitatis Lipsiensis Paulinae. 884. Codex biblthecae publicae quondam Capituli Bambergensis. Codex bibliothecae Montis Casini. Codex bibliotbecae Universitatis Gottingensis. Codex. bibliotheeae Vaticanae. Basilicoruni libri LX. ed. C. A. Fabrotus. Paria. 1647. Codicis lib. IX. ad vetustissimorum exemplarium, etc. Lugduni 1551. 4. Edicin de los nueve primeros libros del Cdigo, Nuremberg. 1475. Edicin del Cdigo, llamada Schoifferiana, 1475 y 1477. Codicis Dii. Justiniani, stndio ac diligentia lul. Pacii. Genevac. 1580. Codicis Da. Justiniani, opera et diligentiaL.Charondae.Antverpiao. 1575. Codicis Dn. Justiniani, Antoni Contii, Parislis. 1562-1566-1576.-Lugduni, 1571. Corporis iuris civilis,-.cura J. L. G. Beck, Lipsiae. 1829. Lectura varia, sacada de la glosa ordinaria. Manuscrito manuscritos, Cdice Cdices. Edicin ediciones. Vaoarii liber ex universo enucleato iure exceptus. Correccin hecha en la edicin de los hermanos Kriegel. Koehleri praetermissa ad Constitutionem awxcv, Regiomonti 1781. S. Nota del traductor.
De rerborurn signficationc

INDICE DEL TOMO TERCERO


P*glnaa

Explicacin de las abreviaturas ........................

PARTE SEXTA
Titulas

LIBRO TRIGSIMO SPTIMO


7 10 10 11 22 29 37

I.'De bonorum possessionibus (De la posesin de los bienes) ......... 11.Si tabulae testamenti extabunt (De si existiere testamento) .......... 111.De bonorum posaesalone furioso, infanti, muto, surdo, caeco competente (De la posesin de los bienes que compete al furioso, al infante, al mudo, al Bordo y al ciego) IV.De bonorum poaseasione contra tabulas (De la posesin datos bienes contra el testamento) V.De legatis praestandis contra tabulas bonorum posaessione petita (De los legados que se deben dar habindose pedido la posesin de los bienes contra el testamento) . V1.De collatione (De la colacin) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VILDe dotis collatione (De la colacin de la dote) ............... r11j [LX. - De coniungendis cum emancipato liberia eius (De que se hayan de unir con el emancipado sus hijos) ......................... IX [V1I1).De ventre in poaseasionem miltendo, et curatore eius (De la posesin que Be ha de dar X.De Carboniano Edicto (Del Edicto Carboniano) .............. X1.De bonorum poaseasionibus secundum tabulas (De la posesin de los bienes con arreglo al testamento) ......................... XII.Si a parente quia manumisaus siL (De si alguno hubiera sido manumitido por su ascendiente)........................... XIII. - De bonorum possessione ex testamento militis (De la posesin de los bienes en virtud del testamento de un militar) .................... XIV.De iure patronatus (Del derecho de patronato) . . . . . . . . . . . . . . . XV.De obsequiis parentibus et patronis praestandis (De las atenciones que se les han de prestar los ascendientes y los patronos) ...............

48 56 61 63 63 68

LIBRO TRIGESIMO OCTAVO


1.De operis libertorum (De los servicios de los libertos) .......... 11.De bonislibertorurn(De los bienes de los libertos). . . . . . . . . . . . 111,De libertjs universitatum (De los libertos de universalidades) . . . . . . . . IV.De assignandis libertis (De la asignacin de los libertos) ......... V.Si quid in fraudem patroni factum sit (De si se hubiera hecho algo en fraude del patrono) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V1.Si tabulae test.amenti nulise extabunt, unde liben (De la posesin de los bienes Unde liben, si no existieren tablas de testamento) .......... VII [V11I],Unde legitimi (De la posesin de los bienes Unde legitimi) ....... VIII [IX].Unde cognati De la posesin de los bienes Unde cognatix.) ........ IX [X1.De successorio edicto (Del edicto sucesorio) .............. X [X1j.De gradibus, et affinibus, et nominibus eorum (De los grados, y de los afines y de sus nombres) ........................ XI [XIII.Unde vir et uxor (De la posesin de los bienes tUnde vm et uxor)...... XII [XIII].De "reteranorum et militum successione (De la sucesin de los veteranos y de los militares) ......................... XIII [XIV].Quibus non competit bonorum possessio (A quines no compete la posesin de los bienes) .......................... XIV [XVI.Ut ex legibus senatusve consuls bonorum possessio detur (De que se d la posesin de los bienes con arreglo las leyes y . los senadoconsultos) . . . XV JXVI].Quis ordo in possessionibus servetur (Del orden que se observar en la posesin de los bienes) ........................ XVI [XVII].De suis et legitimis heredibus (De los herederos suyos y de los legtimos) . . . 70 79 95 95 98 103 106 108 110 112 126 127 127 127 127 129

964
Ttulos

fNDIOB Pginas

XVII EXVIIIJ. ---Ad Senatusconsultum Tertullianum et Orphitianum (Sobre el Senadoconsulto Tertuliano y sobre el Orficiano) .................135

LIBRO TRIGSIMO NOVENO


1;De operis novi nuntiatione (De la denuncia de obra nueva) ..........143 11.De damno infecto et de sugrundis et protectionibus (Del dao que amenaza y de los aleros y de los voladizos) .....................152 111.De aqua, et aquae pluviae arcendae (Del agua, y de la accin para que se contengan las aguas llovedizas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 IV.De publicanis et vectigalibus et commissis (De los publicanos, de los tributos y de los comisos) ...........................184 V.De donationibus (De las donaciones) ..................191 VI.De mortis causa donationibus et capionibus (De las donaciones y adquisiciones por causa de muerte) ........................199

LIBRO CUADRAGSIMO
i.De manumissionibus (De las manumisiones) ............... 11.De manumissis vindicta (De los manumitidos con la vindicta) ......... 111.De manumissionibus, quae servia ad universitatem pertinentibus imponuntur (De las manumisiones-que se dan los esclavos pertenecientes una universidad) . . IV.De manumissis testamento (De los manumitidos en testamento) ......... V.De fideicommissariis libertatibus (De las libertades dadas por fideicomiso). . . . . VLDe ademtione libertatis (De la revocacin de la libertad)........... VII.De, statuliberis (De aquellos quienes en testamento se les dej la libertad bajo condicin)............................ VIILQui sine manumissione ad libertatem perveniunt (De los que sin la manumisin llegan a la libertad) ......................... IX.Qiii et a quibus manumissi liberi non flunt, et ad legem Aeliam Sentiam (Qu manumitidos, y por quines no se hacen libres, y comentarios la lay Elia Sencia) . X.De jure aureorum annulorum (Del derecho de anillos de oro) ......... X[.--De natalibus restituendis (De la restitucin de la condicin natal) . . . . . . . . XII.De liberal causa (De la causa sobre la libertad).............. XIII.Quibus ad liberta.tem proclamare non licet (De aquellos quienes no les es lcito reclamar la libertad) ....................... XIV.Si ingenuus case dicetur (De si se dijere que uno es ingnuo) ......... XV.Ne de statu defunctorum post quinquennium quaeratur (De que despus de un quinquenio no se cuestione sobro el estado de los fallecidos) .......... XVI.De collusione detegenda (Del descubrimiento de colusin) .......... 208
217 217

229 257
257 274

276 282 283 284


294 296

297 298

LIBRO QJJADRAGESIMO PRIMERO


1.De aequirendo rerum dominio (De la adquisicin del dominio de las cosas) . . . . 299 11. De aquiren da, vel amittenda possessione (De cmo se adquiere se pierde la posesin). 319 111.De usurpationibus et usucapionibus (De las usurpaciones y usucapiones) ..... 336 IV [V]. Pro emtore (Como comprador) .................... 349 V VI].Pro herede, vel pro possessore (Como heredero, 6 como poseedor) ....... 354 VI V111.Pro donato (Como por donacin) . . ................. 355 VII (VIll).Pro derebeto (Como cosa abandonada) ................. 356 VIII [IX].Pro legato (Como legado) ...................... 357 ....... 358 IX [X].Pro dot (Como dofe) . . . . . X CXl]. Pro suo (Como cosa propia) ..................... 359
'

LIBRO OJJADRAGESIMO SEGUNDO


1.De re iudicata eL de effectu sOntentiaruxn et de interlocutionibus(De la cosa juzgada, del efecto de las sentencias, y de las interlocutorias) ...........360

fNDIOa Ttulos

965
Pginas

11.De confessis (De los confesos).373 111.De ceasione bonorum (De la cesin de bienes) ..............374 IV.Quibus ex causis la possessionem eatur (Por qu causas se entra en posesin) . . 375 V.De rebus auctoritate iudicis poasidendis, seu vendundis (De las cosas que se han de poseer, vender, con la autoridad del juez). . . . . . . . . . . . . . . 381 VI [VIII.De separationibus (De las separaciones) . . . . . . . . . . . . . . . . . 389 VII [VIII].De curatore bonis dando (Del curador que debe darse para los bienes) . . . . . . 393 VIII [(X].Quae in fraudem creditorum faca sunt, Ui restituantur (De que sea restituido lo que se hizo en fraude de los acreedores ...................395

LIBRO CUADRAGSIMO TERCERO


1.De interdictis sive extraordinariis actionibus, quae pro his competuni (De los interdictos, de las acciones extraorditiarias, que competen por ellos) . II. Quorum bonorum (Del interdicto Quorum bonorum)......... 111.Quod legatorum (Del interdicto Quod legatorum) .......... IV.Ne vis fiat ei, qui in possessionem missus erit (Que no se haga violencia al que hubiere sido puesto en posesin) . . . . . . . . . . . . . . . . V.De tabulis exhibendis (De la exhibicin de los testamentos) ....... VI.Ne quid in loco sacro fiat (Que no se haga cosa alguna en lugar sagrado) . . VILDe locis et itineribus publicis (De los lugares y caminos pblicos) ..... VIII.Ne quid in loco publico vel itinere fiat (Que no se haga cosa alguna en lugar 6 camino publico) ..................... 1X.De loco publico fruendo (Del disfrute de un lugar pblico) . . . . . . . . X.De va publica, et si quid a ea factum case dicatur (De la va pblica, y de si se dijera que en ell& se hizo alguna cosa). . . . . . . . . . . . . XLDe via publica et itinere publico reficiendo (De la reparacin de las vas pblicas y de los caminos pblicos) ................ XII [XI).De fiuminibus, no quid in flumine publico ripave eius fiat, quo peina navigetur (De los ros, y de que no se haga en ro pblico O en su orilla cosa por la que se navegue peor) ................... XIII (XIII.Ne quid in Ilumine publico fiat, que aliter aqua fluat, atque uti prime aestate fiuxit (De que no se haga en ro pblico cosa alguna por la cual el agua corra de otro modo que como corri en el esto anterior) ....... XIV [XIII].Ut in flumine publico navigare liceat (De que sea licito navegar en ro pblico) XV [XIV].De ripa munienda (De la reparacin de la orilla) ........... XVI [XV.De vi, et de vi armata (De la fuerza, y de la fuerza armada) ....... XVII [XVI].Uti poesidetis (Del interdicto Uti possidetis) ............. XVIII [XVIII. De superfioiebus (De las superficies) ............... XIX. [XVII 1]. De itinere actuque privato (De la servidumbre privada de paso y de conduccin) XX [XIX].De aqua quotidiana et aestiva (Del agua de cada da y de la estival) . . . XXI XX.De rivis (De las acequias) ................... XXII [XXII.De fonte (De las fuentes) ................... XXIII (XXIII.De cloacis (De las cloacas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXIV [XXIII].Quod vi aut clam (De lo que se hizo violenta O clandestinamente) ..... XXV [XXIV].De remiasionibus (De las remissiones) . . . . . . . . . . . . . . . XXVI [XXVI.De precario (Del precario) ................... XXVII (XXVI.De arboribus caedendis (De la corta de rboles) ............. XXVIII IXXVII).De glande legenda (De la recoleccin de la bellota) .......... XXIX[XXVIII].De homine libero exhibendo (De la exhibicin de un hombre libre) . . . XXX [XXIX .De liberis exhibendis, item dueendis (De que se exhiban, y tambin de que se lleve uno, los hijos) ....................... xxxi [XXX.De utrubi (Del interdicto Utrubi) . . . . . . . XXXII [XXXI].De migrando (Del interdicto para mudar de habitacin). ........ . . . . . . . . xxxiii [XXXIIJ.De Salviano interdicto (Del interdicto Salviano) ........... LIBRO 404 406 4fi 409 411 413 413 413 418 419 420 420 423 424 426 434 436 438 442 448 450 451 453 465 4fi5 470 471 471 473 475 476

475

QIJADRAGSIMO CUARTO

1.De exceptionibus, praescriptionibus et praeiudieiis (De las excepciones, de las prescripciones, .y de las acciones perjudiciales) ...............477

966

iNDIGE
Pg1jia

Ttulos

11.De exceptione re iudicatae (De la excepcin de cosa juzgada) . . . . . . . . . 480 111De diversis temporalibus praescriptionibus, el de accessionibus possessionum (De las - diversas prescripciones temporales, y de las accesiones de las posesiones). 488 IV.De doli mal et metas exceptione (De la excepcin de dolo malo y de la de miedo). 492 V.Quarum rerum actio non datur (Por qu cosas no se da accin) ........ 502 V[.De litigiosis (De las cosas litigiosas) .................. 504 VILDe obligationibus et actionibus (De las obligaciones y de las acciones) ...... 505

PARTE SPTIMA
LIBRO CUADRAGSIMO QUINTO
1.De verborum obligationibus (De las obligaciones verbales) .......... 11.De duobus reis constituendis. (De la constitucin de dos obligados) ....... 111.De stipulatione servorum (De la estipulacin de los esclavos) ......... 519 561 564

LIBRO CUADRAGSIMO SEXTO


1.De fideiussoribus el mandatoribus (De los fiadores y de los mandantes) ..... 572 11.De novationibus et delegationibus (De las novaciones y de las delegaciones). 589 111.De solutionibus et liberationibus (De los pagos y de las liberaciones) ...... 595 IV.De acceptilatione (De la aceptilacin) ................. 623 V. -De stipulationibus praetors (De las estipulaciones pretorias) ......... 628 VI.Rem pupilli val adoslescentis salvam fore (De que quedarn salvo los bienes del pupilo del adolescente) ...................... 630 VILludicatum Bolvi (De que se pagar lo juzgado) .............. 682 V111.Ratam rem haber, el de ratihabitione (De que se ratificar la cosa, y de la ratificacin). 637

LIBRO CUADRAGSIMO SPTIMO 1.De privatis delictis (De los delitos privados) 644 11.De furtis (De los hurtos) ........................ 645 111.Del tigno iuneto (Del madero empotrado) ................ 675 IV. - Si la, qui testamento liber esse insaus erit, post mortem domini ante aditam hereditatem surripuisse, aut corrupisse quid dicetur (De si se dijere que el que en testamento se hubiere mandado que fuera libre hurt estrope alguna cosa despus de la muerte del dueo, antes de adida Ja herencia)............. 675 V.Furti adversas nautas, caupones, stabularios (De la accin de hurto contra los capita 678 nes de naves, los mesoneros, y los venteros) .............. V1.Si familia furturn fecisse dicetur (De si se dijere que la servidumbre cometi hurto) 679 V11,Arborum furtim caesarum (De la accin de rboles cortados furtivamente) . 680 VlIl.Vi bonorum raptorum, et de turba (De la accin de bienes arrebatados con violencia, y de la turba) ......................... 683 IX.De incendio, ruina, naufragio, rate, nave expugnata (Del incendio, de la ruina, del naufragio, y de barca nave expugnada) ............... 687 X..De iniuriis et famosis libellis (De las injurias y de los libelos infamatorios) . 691 XI.De extraordinariis crimiriibus (De los delitos extraordinarios) ......... 708 X1!.De sepulcro violato (De la violacin de un sepulcro) ............ 710 X111.De concussione (De la concusin)................... 713 XIV.De abigeis (De los cuatreros) .................... 713 XV.De praevaricatione (De la prevaricacin) ................ 714 XVI.De receptatoribus (De los encubridores)................. 715 716 XVII.De furibus b.alneariis (Da los que hurtan en los baos) ........... XVIII.De effractoribns el expilatoribus (De los que hacen fracturas y de los despojadores) 716 XIX.Expilatae hereditatis (Del delito de despojo de herencia)........... 717 XX.Stellionatus (Del estelionato) 718 XXI.De termino moto (De los mojones cambiados de lugar) ........... 718 XXII.De collegiis el corporibus (De los colegios y corporaciones) .......... 719 XXIII.De popularibus actionibus (De las acciones populares)............ 720

i1IOE

967

Titulos

LIBRO CUADRAGSIMO OCTAVO


L.De publicis iudiciis (De los juicios pblicos) ................. 11.De aceusatiombus et inacriptionibus (De las acusaciones y de las inscripciones) . 111.De custodia ci exhibitione reorum (De la custodia y exhibicin de le - reos) IV.Ad legem Iuliam maiestatis (Sobre la ley Julia relativa la majestad) ...... V.Ad legem Iuliam de adulteriis coercendis (Sobre la ley Julia para la reprez n de los adulterios) .......................... V1.Ad legem luliam de vi publica (Sobre la ley Julia relativa a la violencia publica) . . VII.Ad legem Iuliam de vi privata (Sobre la ley Julia relativa la violencia privada) . . VIII.Ad legem Corneliam de sicariis et veneficis (Sobre la ley Coriielia, relativa los sicarios y los envenenadores) .................... IX.De lege Pompeia de parricidiis (De la ley Pompeya sobre los parricidios) ..... X.De lege Cornelia de falsis, et de senatusconsulto Liboniano (Sobre la ley Cornelia relativa las falsedades, y sobre el senadoconsulio Liboniano) ........ XI.De lege lulia repetundarum (De la ley Julia sobre las concusiones) ....... XII.De lege lulia de annona (De la ley Julia sobre las provisiones) ......... XIII.A.dlegem Iuliam peculatus, et de sacrilegis, et de residuis (Sobre la ley Julia relativa al peculado, y sobre los sacrilegios, y los residuos de cuentas) ........ XIV.De lege lulia ambitus (De la ley Julia sobre la pretensin de cargos por intriga soborno)............................ XV.De lego Favia de plagiariis (De la ley Favia relativa los plagiarios) ...... XVI.Ad Senatusconsultum Turpilhianuin, et de abohitionibus eriminum (Sobre el Senadoconsulto Turpiliano, y de las aboliciones de las acusaciones criminales) . . . XVII,De requirendis vol absentibus damnandis (De las requisitorias de la condenacin de los ausentes) ........................ XVIII.De quaestionibus (Del tormento) ................... XIX.De poenis (De las penas) ...................... XX.De bonis damnatorum (De los bienes de los condenados) ........... XXI.De bonis eoruni, qui ante sententiam vol mortem sibi conscierunt, vol accusatorem corruperunt (De los bienes de los que antes de la sentencia se procuraron la muerte, corrompieron al acusador) ................... XXII.De interdictis, et relegatis, et deportatis (De aquellos . quienes se les pone interdiccin, de los relegados, y de los deportados)............... XXIII.De sententiam passis, eL restitutis (De los que sufrieron la sentencia, y de los restituidos) XXIV.De cadaveribus punitorum (De los cadveres de los penados) ......... 721 723 727 731 733 750 752 753 756 758 767 768 769 771 772 773 778 780 787 800 804 806 811 811

LIBRO CUADRAGSIMO NOVENO


1.De appellationibus et relationibus (De las apelaciones y de las relaciones) . . 11.A. quibus appellari non licet (De quines no es lcito apelar) . . . . . . . . . . 111.Quis a quo appelletur (A. quin se haya de apelar por cada cual) ........ IV.Quando appellandum siL, et intra quae tempora (De cundo se haya de apelar, y dentro de qu terminos)....................... V.De appellationibus recipiendis, ve) non (De las apelaciones que se deben, no, admitir) VI.De libellis dirnissoriis, qui apostoli dicuntur (De las letras dimisorias que se dicen apstolos) .......................... VII.Nihil innovan appellatione interposita (De que interpuesta la apelacin no se innove nada) ........................... VIII.Quae sententiae sine appellatione rescindantur (Qu sentencias se rescinden sin la apelacin) .......................... IX.An por alium causae appellationum reddi possunt (De si se pueden exponer por otro las causas de las apelaciones) ................... X.Si tutor, ve curator, magistratus creatus appellaverit (De si hubiere apelado el que fu nombrado tutor, curador, 6 magistrado) .............. XI.Eum, qui appellaverit, in provincia defendi (De que se defienda en la provincia el que hubiere apelado) ...................... XIl.Apud eum, a quo appellatur aliam causam agere compehlendum (De que uno ha de ser compelido defender otra causa ante aquel de quien se apela) ....... 812 819 819 820
823

824 824 825 826 826 827 827

968
Ttulos

NDICE

X1ll.Si pendente appellatione mora intervenerit (De si pendiente la apelacin sobreviniere la muerte) ..........................827 XEV.De jure fi50j (Del derecho del fisco) ..................828 XV.De captivis, et de postliminio, et redemtis ab hostilibus (De los cautivos, y del postliminio, y de los rescatados de los enemigos) . . . . . . . . . . . . . . . 812 XVI. De re militan (De las cosas militares) .................853 XVII.D castrensi peculio (Del peculio castrense) ...............859 XVIII.De veteranis (De los veteranos) ....................865 LIBRO QUINCUAGSIMO

1.Ad municipalem el de incolis (Sobre la ley municipal y de los habitantes) ..... 11.De decurionibus et flliis eorum (De los decuriones y de sus hijos). 111.De albo seribendo (De la inscripcin en el registro) ............ IV. De muneribus et honoribus (De los cargos y honores) ............ V.De vacatione et excusatione numerum (De la exencin y de la excusa de cargos) . VI.Da iure immunitatis (Del dereeho de inmunidad) .............. VII.De legationibus (De las legaciones) .................. VIII.De administratione rerum ad civitates pertinentium (De la administracin de los bienes pertenecientes las ciudades). IX.De decrotis ab ordine faciendis (De los decretos que se deben dar por el orden). . X.De operibus publicis (De ls obras pblicas) ............... XI,De nundinis (De las ferias) ...................... X!1.De pollicitationibus (De las promesas) ................. XIII.De extraordinariis cognitionibus, el si iudex litem suam fecisse dicetur (Del conocimiento extraordinario, y de si se dijere que el juez hizo suyo el litigio) ..... XIV.De proxeneticis (De los corretajes) .................. XV.De eonsibus (De los censos) ..................... XVI, De verborum significatione (Do la significacin de las palabras) ........ XVII.De diversis regulis iuris antiqui (De las diversas reglas del derecho antiguo). . . .

865
877

878 878 886 890 893 895 899 900 901 902 906 908 909 912

944

ID.. IUSTI1iAITI.
DI GESTORUM SEU PAN DECTARUM PARS SEXTA

PARTE SEXTA DEL DIGESTO

PANDECTAS DEL SESOR JUSTINIANO


LIBER TRIGESIMUBSEPTIMUS
TIT. 1
DE SONORUM POSSES510NIEUS 1. ULPiANUS libro XXXIX. ad Edicturn.Bonommpossessio (1) admissa commoda et incomoda hereditaria, itemque dominium rerum, quse in his bonis sunt, tribuit (2), nam hace omnia bonis sunt coniuncta 2. IDEM libro XJV. ad Edictum. - ti omnibus enim vice heredum bonorum possessores habentur. 3. IDEM libro XXXIX. ad Edictum. - Bona sutem -hio, ut plerumue solemus dicere, ita aocipienda sunt: universitatis cuiusque successionexn, qua succeditur in ma dcmortw, suscipiturque eius re commodum. et inconimodum; nam sive solvendo sunt bona, sive non sunt, sive damnum habent, sivelurum, sive in crporibus sunt sive in actionibu, in hoo loco pmoprie bona appcflabuntur.

LIBRO TRIGSIMO SPTIMO


TITULO 1 DE LA POSESIN DE LOS
BIENES

1. ULPIANO, Comentarios al Edicto, libro XXXIX. La posesin de los bienes que ha sido admitida atribuye las ventajas y los inconvenientes de la herencia, y tambin el dominio de las cosas que se hallan en estos bienes, porque todo esto est conjunto con los bienes; pues en todo son considerados los poseedores de los bienes en Ja calidad de herederos.
2. EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro XIV.

1.Hereditatis (3) autein bonorumve possesajo, ut Labeo re (4) seribit, non uti rerum possessio, aeoipienda est; est enim iuris magia, quam corpons poesessio. Denique etsi nihil cor.porale est in hereditate, attamen recte eius bonorum possessionem agnitam Labeo ait.

ie 2.Bonorum igitur possessionem ita recte demus; ius persequendi retinendique patrimonli, sive re, quae cuiusque, quum moritur1 fuit. 3.Invito autem nemjni bonorum possessio acquiritur. 4.A municipibus, ci societatibus, et decurus (5), et corporibus bonoruni possessio agnosci potest; proinde sive actor eorum nomine admittat,
(1) po1e*Mons ial. (2) trlbuitur, ial. (5) Usreditai, Vtd.

3. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XXXIX. Mas aqu bienes, como solemos decir decir de ordinario, se han d entender de este modo: la sucesin de una universalidad cualquiera, por la cual se sucede en el derecho del difunto, y se aceptan las ventajas y los inconvenientes de esta cosa; porque ya si son solventes los bienes, ya si no lo son, ya si producen dao, ya si lucro, ora si consisten en cosas corporales, ora si en acciones, en este lugar se llamarn propiamente bienes. 1.Pero la posesin de la herencia de los bienes, como escribe Labeori, no ha de ser entendida como posesin de las cosas; porque es ms bien posesin de un derecho, que de una cosa corprea. Y finalmente, aunque ninguna cosa. corprea haya en la herencia, ello no obstante dice Labeon que vlidamente se acept la posesin de los bienes de la misma. 2.As pues, de este modo definiremos convenientemente la posesin de los bienes; el derecho de perseguir y de retener el patrimonio, 6 la cosa que fu de alguno cuando muere. 3.Mas para ninguno se adquiere contra su voluntad La posesin de los bienes. 4.Se puede aceptar por los muncipes, sociedades y decurias y corporaciones 1a omo de los bienes; por lo cual, ora si la ,3
-os copisfrj., () re se consideriz aqu pal at (5) curii, Vu19. i8 FI.; 15, segn La es-

DIGESTO.LIBRO xxxvii: TfTULO i

si-ve quis alius, recte competet bonorum possessio. Sed etsi neme petat ve] agnoverit bonorum possessionem nomine municipii, habebit municipium bonorum possessionem Praetoris Edicto. 5.Dari autem bonorum possessio potest tam patrisfamilias, quam liifamilias, si modo ius testand habuit de peculio castrensi, vol quasi caStrensi. 6.Sed et eius, qui apud hostes decessitL bonorum possessicmem admitti posse, quaznvis in servitute decedat, nulla duhitatio est. 7.Acquirere quis bonorum possessionem potest ve por semet ipsum, vel por alium. Quodsi me non mandante bonorum possessio mihi petita sit, tuno competet, quum ratum habuero id, quod actum est. Denique si ante decessero, quam ratum babeam, nulla dubitatio est, quin non eompetet mihi bonorum possessio, quia noque ego ratum habui, neque heres meus ratum habere potest, quum ad eum non transeat ius bonorum possessionis (1). 8,Si causa cognita bonorum possessio detur, non alibi dabitur, quam pro tribunali, quia neque decretum de plano interponi, neque causa cognita bonorum possessio alibi, quam pro tribunal dan potest. 9.le bonorum possessione sciendum est, ius esse acerescendi; proinde si plures sint, quibts bonorum possessio competit, quorum unus admisit bonorum possessionena, ceteni non admiserunt,

nombre de ellos el agente, ora si otro cualquiera' competer vlidamente la posesin de tos bienes. Pero aunque nadie pida 6 haya aceptado en nombre de un municipio la posesin do los bienes, el municipio tendr la posesin de los bienes por el Edicto del Pretor. 5.Mas se puede dar la posesin de los bienes tanto de un padre de familia, como de un hijo de familia, si es que tuvo el derecho de testar de peculio castrense, 6 casi castrense. 6.Pero no hay duda alguna que se puede admitir la posesin de los bienes aun del que falleci en poder de los enemigos, aunque muera en esclavitud. 7.Puede uno adquirir la posesin de los bienes por s.mismo, 6 por medio de otro. Pero si no mandndolo yo se hubiera pedido para m la posesin de los bienes, me competer siempre y cuando hubiere ratificado lo que se hizo. Y finalmente, si yo hubiere fallecido antes que lo ratificara, no hay duda alguna que no me competer la posesin de los bienes, porque yo no lo ratifiqu, ni mi herederopuede ratificarlo, puesto que l no pasa el derecho de la posesin de los bienes. 8.Si la posesin de los bienes fuese dada con conocimiento de causa, no se dar en otra parte sino ante el tribunal, porque ni se puede interponer de plano un decreto, ni con conocimiento de causa se puede dar lr posesin de los bienes en otra parte que ante el tribunal. 9.Se ha de saber, que en la posesin do los bienes hay el derecho de acrecer; por lo cual, si fueran muchos aquellos . quienes compete la posesin de los bienes, y uno de ellos admiti la posesin de los bienes, y no la admitieron los dems,

vetuti quod spreverunt ius suum, ant tempore bonorum possessionis finito exciusi sunt, aut ante mortui sunt, quam petierunt bonorum poseessionem,
5. ULPiANUS libro XXXIX. ad Ediclura. - ci, qui admisit, accreseent etiam hae portiones, quae cetona .competerent, si pOtiissent bonorum possessionem.

4. (iuus libro VIII. ad legem Iuliam el Papiam.

4. G&vo; Comentarios tt la. ley Julia j Papk, libro VIII. - por ejemplo, porque despreciaron su derecho, porque pasado el trmino de la posesin de los bienes fueron excluidos, 6 porque murieron antes que hubieran pedido la posesin de los bienes,
al que la admiti le acrecern tambin las porciones que le competeran los dems, si hubiesen pedido la posesin de los bienes.
6. PAULO; 5. ULPIANO;

Coinenlarios al Edicto, libro XXXIX.

6. PAULUS libro XL). tui Edictunt. -Sed quum patrono quidem contra tabulas certae partis bonorurn possessionem Praetor polliceatur, seripto autem heredi secundum tabulas atterius partis, convenit, non esse ius accrescendi; igitur non petente sonipto secundum tabulas, alterius quoque partis nominatim patrono possessionem pollicetur, quum ceteri, quibus accrescendi ius est, semel debent agnoscere bonorum possessionem.

1.l3onorum possessionis beneficium multipiex est; nam qua am bonorum possossiones coifietunt contra voluntatem, quaedam ecundum 'rountatem defunctorum, nennon ab intestato babentibus ius legitimum, vel non habentibus propter capitis deminutionem. Quamvis enim iure civil deficiant liben, qui propter capitis derninutionem Cosierunt sui heredes osee, propter aequitatern taescindit eorum capitis deminutioneni Prae. T. 'tu quoque tuendarum causa dat bonorum

M.

Pero cuando el Pretor prometa al patrono la posesin de cierta parte de los bienes contra el testamento, y al heredero instituido la de otra parte conforme al testamento, conviene que no haya derecho de acrecer; as pues, no pidindola el 'heredero instituido con arreglo al testamento, le promete al patrono expresamente tambin la posesin de la otra parte, porque los dems, que tienen el derecho de acrecer, deben aceptar slo una vez la posesin de los bienes. 1.El beneficio de la posesin de los bienes es de muchas, clases; porque algunas posesiones de bienes competen contra la voluntad, y otras conforme la voluntad de los difuntos, y tambin abintestato los que tienen el derecho legitimo, 6 los que no lo tienen por causa de la disminucin de cabeza. Porque aunquepor derecho civil falten los hijos, que por razn de la disminucin de cabeza dejaron de ser herederos suyos, sin embargo, el Pretor rescinde por equidad la disminucin de cabeza de ellos. Y tambin por defender las leyes d la posesin de los bienes.

Comentarios al Edicto, libro XLI.

)ossesslo, va9.

DIGESTO.LIBRO XXXVII: TfTTJLO 1

2.Notis seriptae tabulae non continentur Edicto, quia notas literas non esse, Pedius libro vicesimo quinto ad Edictum scribi. 7. ULPIANUS libro 1. ad Sabinum. - Servus (1) bonorum possessionem recte admittere 2) potest, si Practor de conditione cius certus sit; nam et absenti, et non petenti dan bonorum possessio potest, si hoc ipsum Praetor non ignoret. Ergo et fereina poterit alii bonorum possessionem petere. 1.Impubes ncc honorum poaseasionem adrnittere, nec iudicium sine tutoris auctoritate accipere potest, quia tutor pupillo et pater infanti filio bonorum possessionem p.etere possunt. 2.Dies, quibus tutor aut pater, scit, cedere placet. S. PAtJL.US libro VIII. ad Plautiurn.Tutor autem bonorum posseasionem pupillo cometentem repudiare non potest, quia tutori petere pmissum est, non etiam repudiare.
9. POMPONIUS libro III. ad Sabinu,n.Si plures gradus sint possessionis admittendae, quamdiu iiicertum sit, petierit, necee, posteriori diem non procedere constal. 10. PAULUS libro II. ad Sabinum.In bonorum possessionibus iuris ignorantia non prodest, quominus dies nedat, et ideo heredi instituto et ante apertas tablas dies cedit; satis est enire, seire, mortuum cose, seque proximum cognatum fuisse, copiamque eorum, quos consueret, habuisse; scientiam enim non banc (3) accipi, qune iuris prudentibus Bit, sed eam, quam quia ant per se habeat, aut consulendo prudentiores assequi potest.

.En el Edicto no se comprenden id's testamentos escritos con cifras,porque escribe Pedio en el libro vigsimo quinto de sus Comentarios al Edicto, que las cifras no son letras. esclavo puede admitir vlidamente la posesin de los bienes, si el Pretor estuviera cierto de la condicin del mismo; porque se le puede dar la posesin de los bienes tambin al que est ausente, y al que no la pide, si esto mismo no lo ignorase el Pretor. Luego tambin la mujer podr pedir para otro la posesin de los bienes. 1.El impbero no puede admitir la posesin de los bienes, ni aceptar el juicio sin la autoridad del tutor, porque el lutor puede pedir la posesin de los bienes para el pupilo, y el padre para su hijo que no habla. 2.Est determinadoque corran los das en que lo sabe el tutor el padre.
S. PAULO; Comentarios 4 Plaucio, libro VIII. Mas el tutor no puede rechazar la posesin de los bienes que compete al pupilo, porque al tutor le est permitido pedir, no tambin rechazar. 7. ULPIANO;

Comentarios 4 Sabino, libro I. - El

9. Poi&pono; Comentarios 4 Sabino, libro III. Si hubiera muchos grados para que sea admitida laposesin, es sabido que mientras sea incierto si la haya pedido no el anterior, no corre el trmino para el posterior. 10. Pui.o; Comentarios Sabino, libro 11. -En la posesin de bienes no aprovecha la ignorancia del derecho para que no corra el trmino, y por lo tanto el trmino corre para el heredero instituido aun antes de haber sido abierto el testamento; porque es bastante que sepa que muri, y que l fi su prximo pariente, y que tuvo It quienes consultar; porque no se entiende por conocimiento el que sea propio de los jurisconsultos, sino el que uno tiene por si, el que puede adquirir consultando It otros ms instruidos.
11. GAYo; Comentarios al Edicto provincia, libro XIV. - Si el tutor hubiere pedido para el pupilo la

11. hius libro XIV. ad Edictum proeinciate. Si pupillo tutor bonrum possessionem petierit, et Plus incommodi, quam commodi hace bonorurn possessio habeat, tutor tutelae indicio tenetur.
12. ULPIANUS libro XL VIII. ad Edictunt. - Non est arebigendum, quod (4) plerumque et contra fiscum, et (5j contra Rempublicam admitti debeant quidam, utputa venter, item furiosus, item (6) is, qui captivi (7) bonorura possessionern petit.

posesin de los bienes, y esta posesin de los bienes tuviera ms desventaja que provecho, el tutor quedaobligado en el juicio de tutela, 12. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro XL VIII. No se ha de dudar, que muchs veces deben ser admitidos algunos aun contra el fisco y contra la repblica, por ejemplo, el vientre, y tambin el furioso, y asimismo el que pide la posesin de los bienes de un cautivo. 1.Siempre y cuando una ley, un senadoconsulto, una constitucin prohibe adquirir la herencia, deja de teriei- lugar tambin la posesin de los bienes.
18. AFRICANO; Cuestiones, libro V.En elEdicto del Pretor se deniega la posesin de los bienes . los que fueron condenados como reosde pena capital, y no fueron restituidos por entero. Mas se entiende condenado como reo de pena capital el que como

1.Ubicunque Lex, vel Senatus (8), ve] Conatitutio capere hereditatein prohibet, et bonorum possessio cessat.
13. AFRICANLIS libro V. Qaaestionum. - Edicto Praetoris bonorum possessio bis (9) denegatur, qui re capitalia damnati sunt, neque in integrum restituti sunt, Re autem capit.alis damnatus inteiligitur is, cii poena mors, aut aquae et ignis inter(1) ad, inserta Hal. (2) admitti, HaL (5) hanc, corisidrase aadida por antiguos copias. (4) quin, Ala ? . (5) Br.; e, considrase aadida por antiguos copistas; peto no a considera as Taur.
TOMO 111-2

(6) item, considrase aadida por antiguos copistas. (7) nomine, inserta Vulg. (8) seutuscousuItum, Hai. Vuig. (9) Taui". segun correccin de cdice Fl., lo, segn ja es critura original, Br.

'o

DIGESTO.LIBRO

xxxvii:

TTULO III

dictio sit. Quurn auteni in relegatione (1) quis cnt, ad bonoruin possessionem admittitur.

pena tenga la muerte, la interdiccin del agua del fuego. Pero cuando alguno hubiere sido condenado fi relegacin, es admitido fi la posesin de los bienes. cierto pariente acusara de falso un testamento, y lo hubiese probado despus de largo espacio de tiempo, aunque parece que corri para l el trmino para pedir la posesin, que acaso debi pedir estando cierto de la acusacin, sin embargo, como formul la acusacin con el propsito de conservar para s su propio derecho, no sin razn se considerar que acept la sucesin.
15. PAULO;

14. PPINIANLJS libro XII). Qaaetionun.Quum quidam propinquus faisum testamentum accusaret, an post longum spatium temporis probasset, lieet dies ej petendae possessionis, quam forte cer-tus accusationis petere debuit, cessisse videtur, attamen quia Iioe proposito accusationem rnstruit, ut suurn ius sibi servet, agnoviese successionem non immerjto videbitur.

14.

PAPINiANo;

Cuestiones, libro XIII. - Como

respondit, petitionem matris solam non acquisiisse fihiae (2) impuberi bonorum possessionen, nial si 18, qui eam dedit, evidenter voluit eam impuberi dare.
16. IDEM libro lii. Senlentmarum. - Quoties is, cui bonorum possessio ab altero postulata est, furere coeperil, magis probatum, ratum cura videri habuisse; rati enim habitio ad confirmationem prioFis postulati (3) pertinet.

15.

PAJJLUS

libro XI. Responsoruni. - Paulus

di, que la sola peticin de la madre no adquiri para la hija impbera la posesin de los bienes, fi no ser que el que la di haya querido evidentemente drsela fi la impbera.

Respueslas, libro X/.Paulo respon-

18. EL MISMO; Sentencias, libro LII. - Cuando aquel para quien se pidi por otro la posesin de los bien hubiere comenzado ser furioso, Be aprob como preferible que se considerase que l la ratific; porque la ratiflcacicin corresponde fi la confirmacin de la anterior peticin.
TITULO II
DE SI EXiSTiERE TESTAMENTO PAULO; Comentarios Sabino, libro 111.De ningn modo se le puede dar la posesin de los bienes al heredero cuyo nombre haya sido borrado inadvertidamente de tal suerte, que absolutamente no se pueda leer, porque parecera instituido por conjetura, no propiamente, aunque competa la posesin de los bienes, si el testamento hubiera sido borrado despus de haber sido presentado; porque tambin si al tiempo de la muerte existiere el teatamento, aunque despus hubiere perecido, competer la posesin de los bienes, porque fu verdad que exista el testamento.

TIT. II
Si TABULA.E TESTAMENTI EXTABUNT PAULUS libro III. ad Sabinum,. - Heredi, cuius nomen inconsulto ita deletum sit, ut penitus legi non possit, dan bonorum possessio minime potest, quia ex coniectura non proprie seriptus videretur, quamvis, si post prolatas tabulas deletum sit testamentum, bonorum possessio competat; nam et si mortis tempore tabulae fuerint, licet postea interierint, oompetet bonoruni possessio, quia verum fuit, tabulas extare.

TIT. 111
DE BONORUM POSSESSIONE FURiOSO, )NFANTI, MUTO, SURDO, CAECO COMPETENTE (4)

TTULO U1
DE LA POSESiN DE LOS BiENES QUE COMPETE AL FURIOSO, AL iNFANTE, AL MUDO, AL SORDO Y AL CIEGO

1. PAPLN1A1'njs libro XV. Quacation.um .Furioso Titius substitutus est; bonoruin possessionis terapus, quamdiu furiosus in eadem conditione est, neque instituto, neque substituto cedit, neo si curator furiosi nomine possessionem accipere potest, ideirco spatiuni temporis, quod scientibus praefinitum est, videbitur cedere; nam et pater infanti filio possessionem accipit, quo tamen eessante infans non exciuditur. Quid ergo, si curator accipere nolit, nonne iustius atque utihus erit, ad eundem madura proximo cuique possessionem dan, ne bona iaeeant Quo admisso substitutus cautionem prae.atare cogitur omnibus bis, quibus bona restitui debent, si forte institutus in eodem furore dccesserit, aut compos mentis effcctus ante mortera obierit, quam bereditatem agnosceret; nam et fieri potest, ut vivo furioso substitutus decedat, neo tanien fu-

substituido A un furioso; mientras el furioso est en el mismo estado, el trmino de la posesin de los bienes no corre ni para el instituido, ni para el substituto, y si bien el curador puede recibir la posesin en nombre del furioso, no por esto se considerar que corre el espacio de tiempo, que se prefij para los que lo saben; porque tambin el padre recibe la posesin para el hijo que esta en la infancia, pero dejndola de recibir l no es excluido el infante. Luego ,qu se dir, si el curador no quisiera recibirla? A.caso no ser ms justo y ms til que del mismo, modo se le d la posesin fi cualquier prximo pariente, para que no estn yacentes los bienes? Admitido esto, el substituto es obligado fi darles caucin fi todos aquellos fi quienes deben ser restituidos los bienes, si acaso el instituido fa-

1. PAPINiANO;

Cuestiones, libro XV. - Ticio fu

(1) Ha`; relegationem, el cdice FL (2) filio, Vi.ig. (2) potulationis, H&. Vulg.

COMPETENTI,

(4) Taur. segn la escritura original, c0MPETENTEE;

Segn correccin del r'dice FI., Br.

D1G1STO.LIBRO xxxvii: TTULO IV riOSUS obstet ceteris, si priUs et ipse decesserit, quam hereditatern acquireret.

11

lleciere en la misma locura, habiendo recobrado el juicio hubiere fallecido antes que aceptase la herencia; porque tambin puede suceder, que viviendo el furioso fallezca el substituto, y que sin embargo el furioso no sirva de obstculo a los dems, si tambin l hubiere fallecido antes que adquiriese la herencia.

2. ULPiANO; Comenkzrios al Edicto, libro XXXIX. 2. ULPIA.NUS libro XXXIX. ad Edictum. Mu- tus, surdus, caecus bonorum possessiunem admit- El mudo, el sordo, y el ciego pueden admitir la potoro possunt, si, quod agatur, intelligant. sesin de los bienes, si entendiesen lo que se hiciera.
TIT. Iv DE BONORTJM POSSESSIONE CONTRA TABULAS
[Cf. Cod. VI. 12.1

TITULO IV DE LA POSESIN DE LOS BIENES CONTRA EL TESTAMENTO [Vase Cd. VI. 12.] 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XXXIX. -En la posesin de los bienes contra el testamento debemos admitir los hijos ya naturales, ya adoptivos, si no fueron instituidos, ni desheredados. 1.Pero los hijos son llamados la posesin de los bienes contra el testamento con el mismo derecho y por el orden con que por derecho civil son llamados la sucesin. 2.Mas se considera que esta clusula corresponde tambin los pstumos. 3.Pero aunque por derecho de postliminio los hijos hubieren vuelto del poder de los enemigos, opina Pomponio que son ellos admitidos la posesin de los bienes contra el testamento. 4.Si de tres hijos uno hubiera sido cogido por los enemigos, los dos que se hallan en la ciudad les compete la posesin de los dos tercios de los bienes. 5.Lo mismo tambin respecto al pstumo; porque mientras se espera al pstumo, esta en el caso de que constituya parte. 6.El Pretor pone en posesin de los bienes tambin los hijos que se hicieron de propio derecho; as, pues, ora si fueron emancipados, ora si de otro modo salieron de la potestad del padre, son admitidos la posesin de los bienes; pero no puede serlo la de los del padre adoptivo, porque para que pueda ser admitido, debe ser del numero de los hijos. 7.Uno que tena un hijo, y de l tena un nieto, emancip al hijo, y lo adopt en lugar de nieto, y despus lo emancip; se pregunta, si le servir de obstculo al nieto. Y a mi me parece ms cierto, que no se excluye este nieto, ora si su padre permaneci en la adopcin como nieto, ora si fu emancipado; porque opino que aun emancipado el padre es admitido tambin el nieto junto con su padre en virtud del Edicto. 8.Uno tuvo un hijo,y de l un nieto; el hijo fu deportado habiendo sido emancipado 6 permaneciendo bajo potestad; se pregunta, si le perjudicar al nieto. Y es ms cierto, que en ambos casos ha de ser admitido el nieto, porque los deportados han de ser considerados como fallecidos. 9.Si el padre y el hijo hubieran sido deportados, y ambos fueron restituidos, diremos que se admite al hijo la posesin de los bienes. Pero aun si condenado el hijo las minas, otra pena que lo hace esclavo, hubiera sido restituido, ser, ello no obstante, admitido; y no de otro modo. 2. HERM0GENIAN0; Epitome del Derecho, libro Iii,

1. ULPIANUS libro XXXIX. ad Ediclu,n. -In. contra tabulas bonorum possessione iberos accipero debemus, sive naturales, sive adoptivos, si neque instituti, neque exheredati sunt. 1.Vocantur autem ad contra tabulas bonorum possessionem liberi eo iure, eoque ordine, quo vocantur ad suecessionem ex iure civil.

2.Hace autem clausula etiam ad poslumos videtur pertinere 3.Sed otsi ab hostibus postlirninio redierint ftlii, Pozuponius putat, ad contra tabulas bonorum possessionem coa admitti. 4.Si ex tribus flhiis unus ab hostibus captas sit, duobus, qui sunt in civitate, bessis bonorum possessio competit. 5.Idem et in postumo; nam quamdiu postumus speratur, u ea causa caL, ut partem faeiat. 6.Et sui iuris factos liberos inducit in bonorum possessionem Praetor; sive igitur emancipati sunt, sive alias exierunt de patria potestate, admittuntur ad bonoruin possessionem; sed ad (1) adoptivi patris un potest (2), uL enim admitti possit, ex Liberis case eum oportet. 7.Qui habebat fihium, habebat et nepotem ex co, fllium emancipavit, et adoptavit in locum nepotis, deinde emancipavit; quaeritur, an nepoti ohstet. Et mihi magia videtur, hunc nepotem non exoludi, sive pater ema in adoptione (3) mansisset qui 81 nepOs, sive emancipatus est; puto enim et emaneipato patre nepotem quoque cum patre suo ex Edicto admitti. 8.Filium habnit, et ex eo nepotem; filius emancipatus, ve[ in potestate manena deportatus est; quaeritur, an nepoti noceat. EL venus est, in utroque casu nepotem admittendum, deportatos enim mortuorum loco habendos. 9.Si et pater, et filius deportati sint, et ambo restituti, dicemus, ad bonorum possessiorleln admitti fllium. Sed et si filius in metallurn dainnatus, vel alia poena, quae servum efflcit, restitutus Bit, nihilominus admittetur; aliter non (4).
2. BERMOOENINUS Libro II. iuris EpUomararn. (1) HaL; ad, omitela el cdice FI.
cdice FI., Br.
(3) Taur. segn correccin del cdice

(2)pssunt, Hal.

FI., adoptionem, el

las Br., esgn Correccin del cdice FI.

(4)

Taiw. segn la escritura original; aliter non, ornar-

12

DIGESTO.LIBRO xxxvii: TiTULO IV - Y lo mismo es, tambin si el padre se hiciera esclavo de la pena, y despus fuera restituido. 3. Ucrio; Cornenlarios al Edicto, libro X.XXJI. - Mas no solamente son admitidos la posesin de los bienes los wismos emancipados, sino tambin Los que nacieron de ellos. 1.Si el que tenis dos nietos hubiere adoptado en lugar de hijo a uno de aqullos, que estaba emancipado, se ha de ver si slo ste sea admitido corno hijo. Lo que ciertamente es as procedente, silo hubiere adoptado de este modo, como padre del nietoque haba retenido; pero es mejor decir, que slo l puede llegar la posesin de los bienes. 2.Pero si este nieto hubiera sido emancipado, es Jo verdadero decir que l no es admitido como hijo; porque ste, como hijo, no est entre los descendientes, pues los derechos de la adopcin se extinguieron con la emancipacin. 3.Si teniendo un hijo, y un nieto nacido de ste, yo hubiere adoptado al nieto en el lugar de hijo, ambos sern admitidos; pero, la verdad, si el nieto hubiere sido emancipado, no ser admitido, porque le precede el padre. 4,Si el hijo que tuvo despus de la emancipacin se lo hubiere uno dado en adopcin su propio padre en el lugar de hijo, es muy justo que ste se le d lo que cualquier hijo arrogado; y por lo tanto se ha de juntar con su padre. Pero si se dijera que ste nieto fu emancipado despus de la adopcin, ser muy justo que l se abstenga; porque recobra su lugar, y no debe juntarse con su padre. 5.Si un hijo emancipado, habiendo tomado mujer no con la voluntad de su padre, hubiere tenido un hijo, y despus el nieto, muerto ya el padre, quisiera entrar en la posesin de Los bienes del abuelo, ha de ser admitido ella; porque por la rescisin no se har que no sea hijo el que es hijo legitirno, pues la rescisin se hace ms bien para que sean admitidos, que no para que no lo sean. Porque aunque el hijo hubiere tomado mujer tan ignominiosa, que sea deshonor tanto para l como para el padre, diremos que tiene tal mujer, y que el nacido de ella es admitido la posesin de los bienes del abuelo, porque poda el abuelo usar de. su derecho, y desheredarlo; y en cuanto este nieto, el que ha de conocer de la querella de testamento inoficioso tampoco estimar menos los mritos del nieto, que las culpas de su padre. 6.Si el hijo emancipado preterido se hubiere dado en adrogacin antes de haber pedido la posesin de los bienes, pierde la posesin de los bienes contra el testamento. 7.Si alguno le hubiere dado en adopcin su hijo emancipado el nieto que nacido de l haba retenido, este nieto es admitido contra el testamento la posesin de los bienes de su abuelo habiendo muerto antes su padre, porque se halla en la familia de quien tambin pudo ser admitido la posesin de los bienes contra el testamento. 8.Y lo mismo es, tambin si el emancipado le hubiere dado su padre en adopcin el hijo que haba tenido despus de la emancipacin, y hubiere fallecido; porque tambin en este caso debe ser admitido este nieto la posesin de los bienes de su padre, como si no estuviera en otra familia. 9.Si el padre de alguien hubiere entrado en (d.) admiltantur, omilela fiel.

Idemque es(, et si pater poenae (1) servus efficiatur, et postsa restituatur, 3. ULPIANUS libro XXXIX, ad EdLcurn. - Non tanturfl autem psi emancipati admittuntur ad bonoruin possessiOnem, verum etiam hi queque, qui ex his nati sunt. 1.Si duos habens nepotes, alterum emancipatum loco fui adoptaverit, videndum, an solus illa quasi fihius admittatur. Quod ita scilicet procedit, si, quasi patrem eius nepotis, quem retinuerat, sic adoptaverit; melius est autem dicere, posse eum solum ad bonorum possessionem pervenire. 2.Sed si sit hie nepos emancipatus, verum est dicere, non admitti eum quasi fllium; lic enim quasi filius non est ex liberis, quum jura adoptiQnis emancipatione finita sint. .Si fihium habens, et ex eo nepotem, in lo eum fui nepotem adoptavero, ambo admiltentur; plano si fuerit emancipatus nepos, non admittetur (2), quia (3) pater eum praecedit. 4.Si quis post emancipationem quaesitum sibi fihium patri suo in adoptionem dederit in locum fui, aequissirnum est, el praestari, quod cuivis arrogato filio; ideircoque patri suo ungendus est. Sed si emanc4atus hie nepos post adoptionem pro. ponatur, aequissimum erit, eum abstinere; recipil enim loeum suum, nec debet patri suo iungi. 5.Si emansipatus filius uxore non ex volun tate patris ducta fihium fuerit sortitus, dei nepos patre iam mortuo ad bonorum possessionem avi velit venire, admittendus est ad eam; non enim per rescissionem is, qui filius iustus est, efficietur non filius, quuin rescissio, quo magis admittan. tur (4), non quo minus, adhibeatur. Nam etsi tam ignominiosam duxerit uxorcm flhius, ut dedecori sit tam ipsi, quam patri, mulierem talem habere, dice mus, et ex ea riaturn ad bonorum possessionern ay admitti, quum possit avus jure sao uti, eumque exheredare; nec enim minus in hoc nepote is, qui de inofflcjoS Cogniturus est, merita nepotis, quam patris cias delicta perpendet.

,Si emancipatus fihius praeteritus ante peti1am bonorum possessionem arrogandum se dedent, amittit contra tabulas bonorum possessionem. 7.Si quis filio suo emancipato nepotem, quem ex eo retinuerat, dederit in adoptionem, nepos iste ad contra tabulas bonorum possessionem avi sui admittitur paIre eius ante defuncto, quia in eius est familia, qui (5) et ipse adrnitti potuit ad bonorum possessiOflem contra tabulas. 8.ldemqueest,etsi emancipatus flliuni,quem post emancipatiOflem quaesierat, patri sao in adotionem dederit, st decesserit; nam et hic nepos Pte ad bonorum possesslonern patria sui admitti debet, quasi non sit in alia (6) familia. 9.Si pater alicuius pervenerit in adoptivam
(1) HaZ. Vid.,, et, inserta el cdice FI. (3) Seicrn correccin del cdice FI.; qua, segn la escriOLra original,

(2) admtttentux, HaZ.

(6) Ial. Vulg.; quis, el cdice FI. (6) aliene, fiel. Vutg.

DIGESTO.LIBRO

xxxvii:

TTULO IV

13

faniiliam, films non, an patris sui in adoptiva familia mortui bonoruin possessionem accipere possit? Et arbitror, bunianiorem esse hanc senlentiam, ut fihius hie, quamvis non sit in eadeln familia, in qua pater, ad bonorum possessionem tamen eius admittatur. 10.Liben, qui institui heredes jure non possunt, neo contra tabulas honoruin possessionem petere possunt. Haec autem verba: inslitui non possunt, ad mortis tempus reeruntur. 11.Si quis ex liberis heres seriptus sil, ad contra tabulas bonorum possessionem vocari non debet; quum enim posait secundum tabulas habere possessionem, quo (1) bonum est ej contra tabulas dan? Plane si alius conimivat Edictum, et ipse ad contra tabulas bonorum possessionem admittetur. 12.Sed si sub conditione scriptus sil, bonoruta possessionem contra tabulas accipere non potest; el ita lulianus quoque libro vicesimo tertio Digeslorurn scnipsit.. Quid ergo, si defecerit conditio Verum est, eum contra tabulas accipere bonorum peaseasionem. 13.Si sub ea conditione filius-emaneipatus heres sil institutos, quae in ipsius potestate non est, quia scriptus heres est, bonorum possessionem secundum tabulas accipere potest, el debet, nec contra tabulas potest; et si forte defecerit conditio, tuendus erit a Praetore in &antum, quantum ferret (2), si contra tabulas bonorum possessionem accepiasel. 14.Sed etsi nepos sub huiusmodi conditione scriptus sit heres, idem eril dicendum. 15.Si quis ex liberis non Bit scriptus heres, sed servus eius acriptus sil, euinque iusserit adire hereditatem, denegar el debet bonorum possessio contra tabulas. 16.Idemque est, el si legatum relictum sibi ve servo suo.elegerit; nam et hic dicemus (3), bonorum possessionem contra tabulas debere denegari.
4. PA.UL.US libro XL!. ad Edicta,n. - Illud notandum est, quod bonorum possessio contra tabulas, quae liberia protnittitur, loeum habet, sive quis heres extiterit, sive non. El hoc est, quod diclinus, contra ipaum testamenlum liberia competere bonoruta possessionem, quod in patrono contra est.

una familia adoptiva, y no el hijo, podria recibir la posesin de los bienes de su padre fallecido en la familia adoptiva Y opino que es ms equitativo este parecer, que este hijo, aunque no est en la misma familia que el padre, sea, sin embargo, admitido a la posesin de los bienes de ste. 10.Los hijos, que por derecho no pueden ser instituidos herederos, tampoco pueden pedir la posesin de los bienes contra el testamento. Pero estas palabras: no pueden ser instituidos, se refieren al tiempo de la muerte. 11.Si alguno de los hijos hubiera sido instituido heredero, no debe ser llamado la posesin de los bienes contra el testamento; porque pudiendo tener la posesin de los bienes con arreglo al testamento, qu utilidad le resulta de que se le d contra el testamento? Pero . la verdad, si otro diera lugar al Edicto, tambin l ser admitido . la posesin de los bienes contra el testamento. 12.Pero si hubiera sido instituido bajo condicin, no puede recibir la posesin de los bienes contra el testamento; y as lo escribi tambin Juliano en el libro- vigsimo tercero del Digesto. Qu se dir, pues, si la condicin no se cumpliere? La verdad es, que l recibe la posesin de los bienes contra el testamento. 13.Si un hijo emancipado hubiera sido instituido heredero bajo una condicin, que no est en la facultad del mismo, como quiera que fu& instituido heredero, puede y debe recibir la posesin de los bienes conforme al testamento, y no puede recibirla contra el testamento; y si acaso no se hubiere cumplido la condicin, habr de ser amparado por el Pretor para tanto cuanto obtendra, si hubiese recibido la posesin de los bienes contra el testamento. 14.Pero se habr de decir lo mismo, aunque un nieto haya sido instituido heredero bajo condicin de tal naturaleza. 15.Si alguno de los hijos no hubiera sido instituido heredero, pero hubiera sido instituido su esclavo, y l le hubiera mandado que adiese la herencia, se le debe denegar la posesin de los bienes contra el testamento. 16.Y lo mismo es, tambin si hubiere elegido el legado dejado l su esclavo; porque tambin en este caso diremos que se debe denegar la posesin de los bienes contra el testamento. 4. PauLo; Comentarios al Edicto, libro XLI. Se ha de notar esto, que la posesin do los bienes contra el testamento, que se lespromete . los hijos, tiene lugar ya si hubiere algn heredero, ya si no. Y esto es lo que decimos, que les compete . los hijos la posesin de los bienes Contra el mismo testamento, lo cual es al contrario tratndose del patrn. 1.Si alguno hubiere instituido heredero, desheredado, al hijo que tuvo bajo su potestad, y hubiere preterido al nieto habido de l, no tiene lugar la posesin de los bienes, porque el nieto no habra de ser heredero suyo. Lo mismo se observa tambin en los grados siguientes. 2.-El Edicto de la posesin de los bienes contra el testamento no se refiere los testamentos de las mujeres, porque no tienen herederos suyos. 3.Si alguno hubiere preterido al que esta en el claustro materno, aun no habiendo nacido toda-

1.Si quia fihium, queru in potestate habuil, instituerit heredem, vel exheredaverit, et ex eo nepotem omiserit, bonorum poaseasioni locus non est, quia non esset nepos suus heres futurus. Eadom sunt et in sequentibus gradibus. 2.Ad testamenta feminarum Edictum contra tabulas bonorum possessionis non pertinet, quia suos heredes non habent. 3.Si quia eum, qui in ulero est, praetermisent, etiam nondum nato (4) eo, alius, qui heces in(1) quod, Ial, (2) fieret, Ial. (3) Taur. segn la escritura original diceamus; dicimus,
-

Begitn correccin del cdice FI., Br.

(4)

Taur.; dato, el cdice Fi., Br,

14

DIGESTO.LIBRO

XXXVII:

TfTULO IV

stitutus elt, bonorum possessionem contra tabulas aduiittere potest, quia iniquum est, noque quasi acriptum posse petere bonorum possessionem, quamdiu contra tabulas peti potest, nec contra tabulas, quamdiu non nascitur praeteritus ut, et si ante moriatur, bonorum possessionis beneficium ad heredem transmittat; quod maxime necessarium est in filio ernancipato soripto herede, qui nec hereditatem interim adire potest.

va ste, puede otro, que fu instituido heredero, admitir la posesin de los bienes contra el testamento, porque es injusto que no pueda pedir ni como instituido la posesin de los bienes, mientras se puede pedir contra el testamento, ni contra el testamento, mientras no nace el preterido, de suerte que, tambin si muriese antes, transmita al heredero el beneficio de la posesin de los bienes; lo que principalmente es necesario tratndose de un hijo emancipado instituido heredero, el cual no puede adir entretanto la herencia.

5. 1UUA.NLS libro XXIV. Digcslorurn. -Sed et si decesserint, antequam peterent (1) bonorum possessionem, non est iniquum, Praetorem decerriere, heredibus sorum saivum fore commodum bonorum possessionis secundum tabulas, vel contra tabulas. 8. PAUL.US libro XLI. ad Edictwil. - Si emancipatus fiLius nepotem procreaverit, et ita decessent, deinde avus ema, nepos ad avi bonorum possessionein venire potest. t.Quodsi et fihium, et nepoteni emanoipavent, vivente quidem filio nepos non veniet, post mortem autem eius ad honorum possessionem ay veniet. 2.Nepote quoque solo emancipato, et ayo mortuo, deinde patre eius, nepos praetenitus accipiet patris bonoruin possessioneLn, quia suusheres esset fulurus patri si (2) potestate avi non exiisset. 3.Filio ernancipato, si nepos retentus sit, et utnique praeteriti, utrique accipient bonorum possesione'n. 4.Si fihius emancipatus in adoptiva familia nepotem sustulerit, ne nepos quidem ad bonorum possessionem ay naturalis veniet. Sed etsi emancipatus fihius procreatis nepotibus in adoptionem se dederit, ut eurn fui sequantur, idem erit. Plane si is, qui apud adoptivum avuin procreatus est, emancipatus sit, veniet ad bonorum possessionem ay iaturalis. Adoptio tamdiu nocel, quamdiu quia in familia aliena sil. Ceteruni emancipatus ad bonorum possessi000m parenturu naturaliuni venit, sed emaneipatus vivis iis, non etiam post mortem eorum; hoc enini venus cal, post mortem eorum ernancipatuLn non admitti.

5. Jur..io; Digesto, Libro XXIV. Pero aunque hubieren fallecido antes que pidiesen la posesin de los bienes, no es injusto que el Pretor decrete que les quede salvo ti sus herederos el beneficio de la posesin de los bienes conforme al testamento, O contra el testamento.
6. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XLI. Si el hijo emancipado hubiere procreado un nieto, y as hubiere fallecido, y despus el abuelo, el nieto puede entrar en la posesin de los bienes del abuelo. 1.Pero si hubiere emancipado tanto al hijo como al nieto, la verdad, viviendo el hijo no entrar en ella el nieto, pero despus de la muerte de aqul entrar en la posesin de los bienes del abuelo. 2.Tambin habiendo sido emancipado slo el nieto, y muerto el abuelo, y despus el padre de aqul, el nieto preterido recibir la posesin de los bienes del padre, porque habra de haber sido heredero suyo del padre, si no hubiese salido de la potestad del abuelo. 3. Emancipado el hijo, si el nieto hubiera sido retenido, y ambos hubieren sido preteridos, ambos recibirn la posesin de los bienes. 4Si el hijo emancipado hubiere dado un nieto en la familia adoptiva, ciertamente que el nieto no entrar en la posesioli de los bienes de[ abuelo natural. Pero aunque el hijo emancipado, habiendo procreado nietos, se hubiere dado en adopcin, para que los hijos le sigan, ser lo mismo. Mas, la verdad, si el que fu procreado en poder del abuelo adoptivo, hubiera sido emancipado, entrar en la posesin de los bienes del abuelo natural. La adopcin pe'judiea mientras uno se halle en la familia ajena. Por Lo dems, el emancipado entra en la posesin de los bienes de sus ascendientes naturales, pero habiendo sido emancipado viviendo stos, no tambin despus de la muerte de Los mismos; porque es ms verdadero que no es admitido el emancipado despus de la muerte de aqullos. XIV. - Si el nieto hubiere sido retenido bajo po testad habiendo sido emancipado el hijo, el nieto es admitido, viviendo el abuelo, la posesin-de los bienes del padre. 8. ULPIANO; Comentarios al Edicto Libro XL. No juzg el Pretor que deban ser admitidos ti. la posesin de los bienes contra el testamento los tachados con desheredacin y excluidos, puesto que ni aun por derecho civil alteran los testamentos de los ascendientes; y, la verdad, est en su arbitrio promover, si quisieran, la querella de testamento inoficioso. 1.No basta que uno sea desheredado en alguna parte del testamento, sino que lo sea enaquel grado contra el que se pide la posesin de los bie()

7. Gsius libro XIV. ad J2oUcLurn provinciale. Si retentus fuerit in potestate nepos filio ernancipato, adrnittitur nepos vivol ayo ad patris bonoruni pOssessiOflem 8. TJLPIANUS litro U. ad Edictarn. - Non putavit Praetor exheredatione notatos el remotos ad contra tabulas bonorum possessionem admiltendos, sicuti nec jure civUl testameuta panenturn turbant; sane si velint inofficiosi querelam insti.tuere, est in ipsorum arbitrio. l.Aliqua parte tabularum exheredem seribi non sufficit, sed eo gradu, contra quem petitur bonorum possessio; unde si a primo gradu exhere(1) decsserLt
-

7. thyo; Comentarios al Edicto provincia, libro

peteret, HaL Vuig.

et si de potetste, Fiat.

DIGESTO .L1RO XXXVIR TfTULO IV

15

datus sit fihius, a secundo praeteritus, et primo gradu scripti non petierint bonoruLn possessionem, poterit contra tabulas accipere bonorum possessionem. 2.Non quaevis exheredatio summovet fihium a contra tabulas bonorum possessione, sed quae rite facta est. 3.Si ab uno ex heredibus sit filias exheredatas, Marcellus libro nono Digestorum seribit, fihium non videri exheredatum; idcirco contra tabulas bonorum possessionem peti posse contra utrumque heredem. 4.Si et (1) exheredatus sit fihius, et institutus, obtinente ea gradu, in quo institutus est, puto, coinmiaso Edicto ab alio filio contra tabulas eum bonorum possessionem petare posse.

5.-4 primo gradu praeteritus est fflius, a secundo exheredatus; si in; primo gradu seripti non sint in rabas humanis mortis tempore testatoris, dicenduni est, contra tabulas. bonorum possessionem praeteritum petare non posse; hereditas enini iri secundo graduversatur, non in primo, ex quo noque adiri hereditas, noque bonorum possessio peti potest. Sed si post mortem testatoris decesserint heredes seripti, idem Marcellus putat, contra tabulas bonorum possessionern semel natam cernpetera. Sed elsi defecerit conditio institutionis, adhue tantundem dicit, praeteritum ab eo gradu lllium contra tabulas bonorum possessionem petiturum. Idem seribit, etsi postumus, qui institutus fuit, non fuerit natas; nam adhuc contra tabulas bonorum possessionem competere filio, Marcellus alt.
6.Si quis sua mann se exheredem scripsit, an contra tabulas bonorum possessionem posait accipere, videamus. Et Marcellus libro nono Digestoruin, nocere ei hanc exheredationem alt,quia Senatus hoc pro non seripto non facit, quod contra eum (2) est. 7.-Si quia emancipatum fihiuni exheredaverit, aumque postea arrogaverit, Papinianus libro duodecimo (3) Quaestionum alt, jura naturalia in eo praevalere; ideirco exheredationem nocere. 8.Sed in extraneo (4) Marcelli sententiam probat, ub exheredatio ci arrogato postea non noceat. 9.Postliniirilo autem reverso filio, dicendum est, exheredationem ante factam nocere. 10.Si fthium ja adoptiva familia constitutum pater naturalis exhoredaverit, deinde siL films emancipatus, nocebit el (5) exheredatio. 11.En adoptionem datos fijos non suminoveri Praetor voluit, (6 modo heredes instituti sint; et hoc iustissim eum fecisse Labeo ait, nec enim in totum extranei sunt. Ergo si fuerint (7) heredes seripti, accipient contra tabulas bonorum poasossionem; sed ipsi sol non committent Edictum, nial fueritalius praeteritus ex liberia, qui solent eom(1) Segn correccin del cdice Fi., Br.; et, omtela la escritura original. (5) contractum, otros en Hal. (3) secundo, HaZ. (t) adoptato inserta HaZ,

nos; por lo cual, si el hijo hubiera sido desheredado del primer grado, y preterido del segundo, y los instituidos en eh primer grado no hubieren pedido la posesin de los bienes, podr recibir la posesin de los bienes contra e! testamento. 2.No excluye ab hijo de la posesin de los bienes contra el testamento cualquier desheredacin, sino la que se hizo conforme a derecho. 3.Si el hijo hubiera sido desheredado respecto a uno solo de los herederos, escribe Marcelo en el libro noveno del Digesto, que no se considera que el hijo fu desheredado, y que se puede, por lo tanto, pedir contra uno y otro heredero la posesin de los bienes contra el testamento. 4.Si el hijo hubiera sido desheredado, instituido, prevaleciendo el grado en que fu instituido, opino, que, habindose dado lugar al Edicto por otro hijo, puede aqul pedir la posesin de los bienes contra el testamento. 5.Un hijo fu preterido en el primer grado, y desheredado en el segundo; si los instituidos en el primer grado no estuvieran en este mundo al tiempo de la muerte del testador, se ha de decir, que el preterido no puede pedir ha posesin de los bienes contra el testamento; porque la herencia se halla en el segundo grado, no en el primero, por lo cual no se puede adir Ja herencia, ni pedir la posesin de los bienes. Pero silos herederos instituidos hubieren fallecido despus de la muerte del testador, opina el mismo Marcelo que compete, una vez adquirida, la posesin de los bienes contra el testamento. Pero aunque hubiere faltado la condicin de la institucin, todava dice lo mismo, que el hijo preterido en este grado pedir la posesin de los bienes contra el testamento. Lo mismo escribe, aunque no hubiere nacido el pstumo, que fu instituido; porque dice Marcelo,que aun le compete al hijo la posesin de los bienes contra el testamento. 6.Si alguno escribi con su propia mano su desheredacin, veamos si podr recibir la posesin de los bienes contra el testamento. Y dice Marcelo en el libro noveno del Digesto, que le perjudica esta desheredacin, porque el Senado no considera como no escrito lo que es en contra de l. 7.Si alguno hubiere desheredado It su hijo emancipado, y lo hubiere arrogado despus, dice Papiniano en el libro duodcimo de las Cuestiones, que prevalecen ea l los derechos, naturales; yque por lo tanto perjudcala desheredacin. 8.Pero respecto un extrao aprueba el parecer de Marcelo, de suerte que la desheredacin no le perjudique al que fu arrogado despus. 9.Mas habiendo vuelto el hijo por el postliminio, se ha de decir que le perjudica la deslieredacin hecha antes. 10.Si el padre natural hubiere desheredado al hijo constituido en familia adoptiva, y despus hubiera sido emancipado el hijo, le perjudicar la desheredacin. 11.El Pretor quiso que los hijos dados en adopcin no fueran excluidos, con tal que hubieran sido instituidos herederos; y dice Labeon, que, esto lo hizo muy justamente, porque no son enteramente extraos. Luego si hubieren sido instituidos herederos, recibirn la posesin de los bienes contra el testamento; pero ellos solos no darn lugar al
(5) 7'aur.; et, la escritura original segn Taur. en la nota. (6) Taur, segn la escritura original.; al, inserta la correccjn del cdce '1., Br. (7) Segn correccin del cdice FI., Br., fuerunt, Taur, segn la escritura original.

16

DiG1orro.-1LB10 xxI'fl: TTULO L\/

mittere EdiLum. Sed si ipse soriptus non sit, sed alma, quict acquirorc bereditateru potest, non est in ea causa, ut eum ad bonoruni possessioriem contra tabulas adinittamus, 12.Ui autein admittantur ad bonorum possesionern, ex lieris esse ces oportet; cctorurn si tllium dedi jo adoptione, adoptivm LD et heredem scripsiu , eornrnissu per alius EdkLo bonoruiu possessio contra tabulas ei non dabitur. 13.Datur autem (1) ci, qui in adoptiva farniha est, contra tabulas bonoruro (2) posseasio, si eo gradu bares seriptus sit, contra quern peti potest bonorum possessio. 14.Non esi novum, ut ernancipatus praeteritus plus iuris seriptis heredibus fratribus suis (3) tribuat, quam habituri essent, si soli fuisserit, quippo si fihius, qui in potestate patria est, ex duodecima. parte Loros seribatur emaneipato pi'aeterito, dimidiam partera beneficio omancipeti oecupat, qui, si eni an eipatum fratrem non ha beret, d uodccimarn partera habiturus esset. Sed (4) si ex parre mininia sit heres instilutus, noii pro ea parte, qua instiJutus cal, tuondus est comuiisso Edicto, sed amplius por bonorum possessionem habare potest. Praetori enim propositum est, quunn contra tabulas bonoruin posaessionern dat, cas partes unicuique liberorurn tribuere, quas, intestato paIre rnortuo, in hereditate habiturus esset, si in potestato (5) mansissot; el ideo sive emancipatus, sive ja, qui in potest.ate manait, sive in acloptionein datus e minirna parte heres seriptus sil, non redigitur ad eam portionein, ex qua institutus est, sed viniera accipit.

Edicto, no ser que hubiere sido preterido uno de los hijos, que suelen dar lugar al Edicto. Pero si l mismo no hubiera sido instituido, sino otro, que puede adquirir para l la herencia, no ost en el caso de que lo admitamos la posesin de los bienes contra el testamento. 12.Mas para que sean admitidos la posesin de los bienes, es necesario que ellos sean descendientes; pero si di en adopcin un hijo adoptivo, y lo institu heredero, habindose dado por otros tuar al Edicto, no se le dar l la posesin de los bienes contra el testamento. 13.Pero se da la posesin do los bienes contra el testamento al que est en familia adoptiva, si hubiera sido instituido heredero en grado contra el cual se ruede pedir' la posesin de los bienes. 14.I\o es nuevo que el emancipado preterido d sus hermanos instituidos herederos mas derecho que el que habran de haber tenido, si hubiesen sido solos, porque si el hijo, que est bajo la potestad de su padre, fuera instituido heredero, habiendo sido preterido el emancipado, en la duodcima

parle, poseo la mitad por beneficio del emancipado,

quien, si no tuviese un hermano emancipado, habra de haber teido la duodcima parto. Pero si

hubiera sido instituido de una mnima parle, no ha

tener ms por la posesin de los bienes. Porque se propuso el Pretor, cuando da la posesin de los bienes contra el testamento, conhederle cada uno de los hijos Las partes que, habiendo muerto intestado el padre, habra de haber tenido en la heren-

en la parte en que fu instituido, sino que puede

de ser amparado, habindose dado lugar al Edicto,

cia, si hubiese permanecido bajo potestad; y por esto, ya si el emancipado, ya si el que parmaneci sino que recibe una porcin viril.

bajo potestad, ya si el dacio en adopcin hubiera sido instituido heredero de una minima parte, no es reducido esta porcin, en que fu instituido

9 GAlus 1bro XIV. ad Ede1uni pro nrnalc. Utrurn autem palor adoptivus vivit, an dafuncius es(, nihil interoal; namhoc solum quacritur, anin adoptiva familia sil. 10. Ui,pius libro XL. ad Ectun, - Si post rnortem testatoris heres instjtutus fihius in adoptionem se dederil, bonoruin possessnern contra tabulas accipere potest, quia seriptis heredibus institutis (0) non solel nocere adoptio. 1.Si filius in adoptionem datus ave, materno, heres institutus sil a paIre naturali, commisao per ahium Edicto magia esi, ut bonoruin possassionem accipere possit; nao eriiva exigirnus, nl adeat herOditateru, sed sufficit, ut ei delata sit, acquirique
p05511.

9. GAvo Conwnlces'ios al Ediclo proeiaciat, libro XIV. - Mas nada'importa si vive el padre adoptivo, 6 si falleci; porque solamente se investiga si est en la familia adoptiva. 10, ULPIaNO; Comentarios al Edicto, libro XL. Si despus de la muerto del testador se hubiere dado en adopcin al hijo instituido heredero, puedo recibir la posesin de los bienes' contra el testamento, porque los instituidos por escrito herederos no les suele perjudicar la adopcin. 1.Si el lujo dado en adopcin al abuelo ma-

terno hubiera sido instituido heredero por su padre natural, habindose dado lugar por otro al Edicto, es ms cierto que puede recibir la posesin de los bienes; porque no exigimos que ada la herencia, 2.Si el dado en adopcin, hubiere sido ornan-

2.Si u adoptionem datus, posteaquarn iussu patria adoptivi hereditatom adiit, emancipatus fuevil, poteat contra tabulas bonorum possessioncnl aceipere, hereditatenique (7) ipse potiUs habebit, quam pater adoptivus. 3.Illud notandum est, quod, et si adierit hereditatem le adoptionem ,datus, contra tabulas el datur; alias autora si quia legatuin, si quis portio-

sino que basta pie le haya sido deferida y que puo-' da ser adquirida. cipado, despus que por orden del padre adoptivo

adi La herencia, puede reeibir la posesin de los


bienes contra el testamento, y ms bien tendr l la herencia que el padre adoptivo. en adopcin hubiere adido la herencia, se le da la

3.So ha de notar esto, que tambin si el dado

posesin de los bienes contra el testamnto; pero (4) Nam, al mrgea interior del cdice FI. (5) Taar.; potestatem, el cdice Ft.. Br. (6) 1-Ial. Vulg.; iii5tttuti, el crtire F'l. (7) que, conidrasc aaededa por antigao8 copistas.

dice el cdice 271.

(1) Ta.ur,; tem, cottfegara Br. por datnrnoneitumcl, qua

(2) bonoram, cOtSidr4Re airadida por antiguos copistas. (5) patria s ui,por fratribus 8uis, Viag.

DIGE S'J'O LtflO Xxxvii: TTULO lv non' sibi datam agnoverit a contra tabulas bonoruin poaseasione repel.lendus est. 4.Liben, qui contra tabulas habore non possunt, neo partem faiunt, si por alias comn'ittatur Edictum; quo (1) enim honuin ant iis favore, ut parten' faciant, nihil habiturin (2)! de otro modo, si alguno hubiere aceptado un legado, la porcin que se le di, ha de ser repelido de la posesin de los bienes contra el testamento. 4Los descendientes que no pueden tenerla contra el testamento, tampoco constituyen parto, si por otros se diera lugar al Edicto; porque qu utilidad hay en favorecer, de modo que constituyan parto, tos que nada han de tenor hijos dosheedados, as como no dan

5,Exheredati liben queniaclinodun' Edietum non cnn'mittunt, ita neo conmisso por atios Edicto num illis venient ad bonoruni poasennionam, unaque lis querela superest,. si de inofflcioso dicani. &Hi (3.), qui propter alias contra tabulas bonorum possessionern petunl, non oxpoelant, UI praeteriti bonorun' (4) possessiuriexi acoipiant, verum ipsi quoque bonorurn possessionen peUr contra tabulas possunt; 9uurn enim nernel (5) bonoido alioruin ad id beneficiuin fucrint adminsi, lani non eurant, pelad liii, neo no, bonorun' posscs'. sionem.
plionein datus sub condition riptuB alt hoie a naturali patre, alio committente contra tabulas
11. PAULIIS. libro XLI. ad Edictm. - Si jo ado-

lugar al !dicto, as tampoco, habindose dado lu11. gar al Edicto por otros, entrarn con ellos en la
posesin de los bienes y le queda una sola quorela, lado que acusen de inoficioso el testamento.

sin de los bienes contra el testamento, no esperala que los preteridos reciban la posesin de los bienes, sino que tambin ellos mismos pueden pedir la posesin de los bienes contra el testamento; porque una vez que por el bneflcio de los otros hayan sido admitidos este beneficio, ya no se cuidan de que aqullos pidan, no, la posesin de los bienes. 11. P.&ur..o; Comcnlarios al Edicto, libro XLI. Si ci dado en adopcin hubiera sido instituido bajo condicin heredero por su padre natural, dndose por otro lugar al }idicto contra el testamento, entrar tambin l; pero si hubiere faltado la condicin, es repelido de esta posesin. Lo mismo opino tambin respecto al que haya sido instituido heredero puramente, pero no con arreglo It derecho. 1.La posesin de ica bienes contra el testamento se distribuye tambin la manera que por

6.Los que por causa de otros piden la pose-

Edictum, et ipse veriict; sed si defeerit cond.itio,

repeUilur ab ea possessiorie. Idem pulo et in co, qui pura quiden, sed non iure_scriptus sit heres. 1.l?einp10 iuris legitiaii el bonorucu possessio contra tabulas distribuitur.; igitur (0) nepotes ex uno fiflo unan' partera habebunt;
12. GAIUS ( 7 ) libro XIV. ad Ecjictwn prosnojale. -Si duobus fihiis, et ex altero filio duobus nopotibus bonorum poaseasio coinptat, Ot alter CX nepol.ibus non pata, pars eius fratri acrescit. Si vero ex flliis alter non petat, tani fratri, quam no-

el dreoho civil; as!, pues, los nietos habidos de un


solo hijo tendrn una sola parte.
XIV.Si

potibusid prodest; nanicjue tuno duo sem,isses flunt, e. quibus alterum films, alterum nepotes censoquun tur. 1.Si prius lestamenlum oxtet uro faotum, que fihius exheredatun est, saqueos iuiperfectum, in que praeteritus sit films, poateriore testamento praeterilus recte petet bonorum possessioaciu, Si remoto quoque filio poliores sunt ja ea (8) hereditate posteriore testamento seripti heredes; el la ius habel, UI, quuui is, contra quern fiflus petit bo norum possessionem, amoto filio possit obtinero hereditatem, filius quoque recto vidoat.ur petare bnorurn poesessionem, si vero ille non possit ablinero horeditatem, filius quoque exciudatur.

12. GATO; Corncntatios al Edicto provincial, libro It das hijos, y dos nietos habidos de otro hijo les compeliera la posesin do los bienes, ynno do los nietos no la pidiera, su parte acrece ii su hermano. Mas si no la pidiera uno de los hijos, esto aprovecha tanto al hermano como los nietos; porque entonces se hacen tis mitades, de las que ci hijo consigue una,y los nietos la otra. 1.Si hubiera un primer testamento hecho con arreglo derecho, en el que fu desheredado el hijo, y un segundo imperfecto, en el que haya sido preterido el lujo, el preterido en el testamento posterior podir con derecha la posesin de los bienes, si separado tambin el hijo son preferidos en aqueHa herencia los herederos instituidos en el testamente posterior; y as dispone el derecho, que cuando aqul contra quien el hijo pide, la posesin de los bienes pueda obtener, separado el hijo, la herencia, se considere que tambin ol hijo pide con derecho la posesin de los bienes, pero si aqul no pudiera obtener la herencia, sea excluido tambin el hijo. 13. JuLiANo; Digesto, Libro XXIII. - Cuando el emancipado recibe la posesin de los bienes contra el testamOnta, el heredero instituido ha de ser obligado It entregarle al que pide la herencia tambin los predios y los esclavos de la herencia; porque es justo que todo derecho, que por causa hereditaria. adquiere el heredero instituido, sea transferido quien el Pretor pone en el lugar de heredero. 6 scanel, eorsidrase ailadida por antiguas oop.la. (6) igltur, co,uidra3e a'! arMa por antigao.s oopislas, Imx, ial. . (5) Tau'.; in, inserta el cdke J"L.

18. [utius libro XXII!. Di9elortm. Quuin omancipatus bonoruru possession am contra tabulas accipit, ecriptus heras ci herediLalean peteuti cogendus est et praedia el sernos hereditarios praeutare; otnne enirn iva transfert4 aeciuum 051,

quod per causan' bereditariam sariptus heres nan-

ciscitur, ad eum, quen' Praetor heredis loco constituit,


(1) qaod, tIa. (2) habiturl, lial.

(3) Taur. sda la escritura oigiial; lJ:iqu, qui, segn co, recouin del cddtc FI. Br. () bouorum oonsidrasc aadida por antiguos ropias,

Tomo UIo

18

DIGESTO.LIBRO xxxvrr TTULO IV

l.Qui duos filios, et ex altero eorum Llepotem habebat, eurn in adoptionem dcdit, et heredem instituit praeterito altero filio; quacritur, quid in lila servar debeal,, utrum in partem patris sui ad[nittatur, an virilein portionem habeat. Respondi: in adoptionem datas nepos et benes seriptus, quanidin pater elus ant in potestate, ant cinanoipatus est, non jotest contra tabulas bunorum possessionem accipere; sed et si pater elus, annquarn bonorum possessionem acciperet, dcesserit, non ad mittitur nepos ad bonorum possessionem. 2.Si pater emaneipatofllio praeterito heredes duos seripserit, fihium, quem u potestate habebat, et alterum, quem in adoptionem dederat, ex quo duos nepotes in familia reliquerat qui et.ipsi testamonto praeteniti elat, bonorum poaseasioneni pro parte tertia ernancipatus, pro parte lertia is, qui in potestate reniansit, pro parte tertia, qui in adoptionem datus est, et fUji cius sirnul habebunt, La ut sextana patri, sextans nopotibuEi codat.

1.Uno que tena dos hijos, y de uno de ellos un nioto, di sto en adopcin, y lo instituy heredoro habiendo preterido al otro hijo; se pregunta, qu se debe observar respecto. ellos, si es que ser. admitido la parte de su padre, si tendr una porcin viril. Respond; el nieto dado en adopcin institudo heredero no puede recibir la posesin de los bienes contra el testamento, mieuras su padre
est bajo potestad, emancipado; pero aunque su

3.Si pater ex duobtia fihiis alterumhabentem ilios emancipaverit, st ununi ex nepotibus, qaexn ante ema averat, in lonuin fUji adoptaverit, prasterito deinde omancipato decesserit, aoquius ant, nepoti, qui in locurn fui venerit, succurni, et iii tres partes heraditatem diduci (1), ut uuam habeat, qui in potestate reuianserit, alteram nepos adoptatus ja locum fui, tertiam emancipatus cum filio suo, qui nepotis loco fueriL Sed etsi mortuo filio alter ex nepotibus in loeum fflui adoplatus fuent, tres partes ti bonis fient, quurn sit aequius, eum, qui in boom ftlii adoptatus est, non minus habore, quam si non ex numero nepotum, sed ex-. trancus adoptatus essot.

padre hubiere fallecido antes que recibiese la posesin de los bienes, tampoco es admitido el nieto '. la posesin de los bienes. 2.Si el padre, habiendo preterido . un hijo emancipado, hubiere instituido dos herdoros, al hijo que tena bajo su potestad, y . otro que haba dado en adopcin, del dual haba dejado dos nietos en la familia, quienes tambin hubieran sido preteridos en el testamento, el emancipado tendr la posesin de una tercera parte dolos bienes, el que permaneci bajo potestad la de otra tercera parte, y el que fu dado en adopcin y sus hijos conjuntamente la de la otra terceia parte, de suerte que al padre le corresponda una sexta parte, y otra sexta parte a los nietos. 3.Si un padre hubiere emancipado de dos hijos al que tena Lijas, y hubiere adoptado en el lugar de hijo uno de los nietos, . quien antes haba emancipado, y despus hubiere fallecido habiendo preterido al emancipado, ser nnasjusto que se socorra al nieto, que viniere en el lugar de hijo,

y que la herencia se divida en tres partes, de modo

que tenga una el que hubiere permanecido bajo potestad, otra el nieto adoptado ea el lugar de hijo, y la tercera el emancipado junto con su hijo, que hubiere estado en el lugar de nieto. Pero aunque muerto el hijo hubiere sido adoptado en el lugar de hijo otro de tos nietos, se harn de los bienes tres partos, porque es ms justo que el que fu adoptado en el lugar de hijo no tenga menos que si hu-

biese sido adoptado no entre el numero de los nietos, sino como extrao
redoro, y preterido el otro, si el instituido hubiere di, sin embargo, que no poda ste pedir la posesin de los bienes, porque se atuvo la voluntad del padre; pues tampoco- el emancipado es admitido a la posesin de los bienes, si hubiere recibido un

14. A FiticaNus Ubre 1 V. QaacsUouum. - Si (2) dubus fULja emancipatis alter heras iristitutus uit, alter praetenitus, si institutus adierit, quamvis verbis Edicti parum expressum sit, tainen non posse eum petera bonorum possessionem respondit, quia iudicium patria secutus sit, neo enim eifnancipaLun, si legatum acoeperit, admiiti ad bonorum posaessionem, sive ab heradibus institutis, sive ab his, qui contra tabulas petierint., acceperil. Sed iUud observandum, ut Praetor eirni, qni heras instilutus adierit, in eatu partero, qua seriptus sit, tueri debeat, dum turnen non arnpliorem, quam habiturus esset, si bonorurn possessiGnem aecepissnt, ut haetenus deteniorem causam suarn feceril; quodst ex minore parte sit institutus, eam duntaxat retinere posait, et quod extraneis quoque legata praestare cogatur. Quodai is, qui in potestate eat, horas inatitutus si, quoniam nCCCSSaL'iUS benes fil, non aliud dio posse, quain et ipsim patere poase bonomm possessionom, si modo bereditati se non immisc.uerit; tuno enhn, quia iudiuium patria cohiprobasse videtur, e eoden loco, quo crnancipatum, haber debere.

14. AFRIcANo; CuesUones, libro IV. - Si de des lujos emancipados uno hubiera sido instituido he-

adido la herencia, aunque no se haya expresado suflcientemente en las palabras del Edicto, respon-

legado, ya si lo hubiere recibido de los herederos instituidos, ya si dolos que hubieren pedido la pusejn de los bienes contra el testamento. Pero se ha

de observar esto, que el Pretor debe amparar, al que instituido heredero hubiere adido la herencia, en aquella parte en que haya sido instituido, con tal que no sea mayor que la que hubiese do haber tenido, si hubiese recibido la posesin de los biepropia condicin; pero si hubiera sido institujdo en menor parte, podr retener solamente sta, y ser obligado pagarles los legados tambin los extrailos. Mas si hubiera sido instituido heredero
e] que est bajo potestad, corno quiera que se hace nes, de modo que hasta este punto hiciere peor su

heredero necesario, no se puede decir otra cosa, sino que tambin l puede pedir la posesin de los

bienes, si no so hubiere inmiscuido en la herencia; porque entonces, como parece que aprob la volun(1) 2'a.ar. oe9n la escrita:a orgisai; dedusi, a correccin d,l cdice FL, Br. (2) Taur. egi la es rtr1rO original; E,, a corrccic$n

t a d del padre, debe ser considerado en el mismo lugar que el emancipado.

do! cdwe FI., Br.; Si ex confetu,'a Br.

T)mESTO.XJBRO XXXVII. TITULO IV

19

flliuin sustulit, euinque post mortem patria adoptivi einancipavit; hune riepotem contra tabulas avi naturalis decreto poase petere bonorum poaseasionam respondit. Item si films ernanpatus sublato filio

i.Filius jo adoptiva familia uxore dueLa

et emsncipn.to arrogaiiduiii se duderit, et niortao

adoptivo patre deneaserit, eL contra patria, et contra avi tabulas' ex decreto hune adinilti, rninime dubilaii deboro, no alioquin al) .dmriiuiu (1) bonis exeluderetur.

en la familia adoptiva, tuvo un hijo, y lo emancip despus de la muerte do su padre adoptivo; respondi, que este nieto poda pedir la posesin de los bienes contra el testamento del abuelo natural en virtud da decreto. Asimismo, si el hijo emancipado, habindosete quitado y emancipado el hijo, se hubiere dado en arrogacin, y, muerto el padre adoptivo, hubiere fallecido, no. se debe de ningn modo dudar que aqul as admitido en virtud do decreto as contra el testamento. del padre, como contra el del abuelo, para que de otra suerte no fuese excluido de los bienes de todos. 15. Macixwo, Ieg1as. libro Y. Si preterido el hijo emancipado hubiere opuesto la excepcin de dolo 'malo al heredero de su padre, que ejercitase accin por lo que le debi al padre, estimo que no puede l pedir la posesin de los bienes contra el testamento; porque por esto mismo repudi en cierto modo la posesin de los bienes; lo que se ha de entender as, si el hijo no hubiere querido repeler al heredero que pide la deuda con esta excepcin; si no se le puede dar al hijo la posesin de los bienes contra el testamento, sino que utiliz preferentemente la excepcin de dolo. 16. Pospoioo; Corenlarios 4 Sabino, libro IV. Si un hijo emancipado le hubiese dejado la herencia, dejada en fideicomiso k cargo de un heredero extrao, . un nieto que qued bajo la potestad del abuelo, si hubiese sido librado de la potestad del abuelo, no se lelia de dar A ste la posesin de tos bienes, si el abuelo fera sospechoso as como de que consumira los bienes del nieto. 17. Un..piano; Con%enlccrios ci. Sabiao, libro XXXV. - Si el padre se hubiere dado en adopcin, y no le siguiera el hija, que antes haba sido emancipadopor l, como quiera que el padre est en una farniha, y en otra el hijo, no puede tener su lujo la posesin de tos bienes contra al testamento; y sal lo escribi Juliano. Pero dice Marcelo, que le parece injusto que ellos sean ettcbuidos dala posesin de los bienes, habindose dado en adopcin el padre; porque cuando el hija no so da en adopcin, pero se da el padre, no le asigna ningn padre al hijo; cuya opinin no asta falta de razn. 18. HERMOGENIANO; Epi.lorne del Derecho, libro 111. - Mas el desheredado bajo condicin pedir

1.Un hijo, habiendo tomado mujer estando

1. Mncrius libro V. Regularan. - Si praeteritus fihius ernancipatus exceptionem doli mal agenti heredi patria opposuerit do co, quod patri dcbi.ikt, non posas aiim contra tabulas bonorum possessionem petere existimo; nam hoc ipso quasi repudiavit bonorum possossionenl; quod ita intelligeudum est, si heredem petentein debitum noluerit fihius repeliere illa exceptione: si non contra tabulas bonoruin possessio filio dan poteat (2), sed magia dell exceptione usus est.

16. PoMroNlus libro V. ad Sabirnun.Si ornancipatus films nepoti in potestate avi relielo ab extraneo herede fideicominissam liereditatem, si liberatus avi potestatc fuisset, reliquisaet, si suspectus ayos sit, quasi consumturuli bona nepotis, non

esas ej dndacn bonorutn poaseasionem.

pater se dederit iii adoptiunern, neo sequatur

17. Ur.piaus libro XXXV. ad Sabinarn. - Si

tihus, etnancipatus ab ea antea facius, quia iii alia familia sit paLor, in alia films, boiioium poasesalonem contra tabulas non potest fihius cius habere; et ita lulianus seripait. Marcellus autem alt, iniquum sibi videri, excludi cas a bonorum possessione, quum palor se dedit iii adoptionein; ubi enim litina non datur, in adoptionein, st pater se, dat, nullum patrcm tilio assinat; quse sen-teutia non est sine ratione.
18 IIERtIoosI'rIANus libro 111. Iu,'it Eptlotnararn.

ernn

Sed sub conditione exheredatus contra tabulas bonorum poaseasionem petet, hect sub conditione hieres institutos acentra tabulas bonoruLu posaessione exciudatur; corto enni iudicio ILberi a parentum successione removeni'li sunt. 1.Ei, qui contra tabulas bonoruni poaseasioanon: accepit, tam legati, quarn fideicornmissi ex ello, sed el mortis causa donationis retentio denegatur; nen inter,est, par semet ipsos (, su por aliuni quaoratur.
19. TnYFIIONINUS libro XV. Dispualioown.

la posesin de los bienes contra el testamento, aunque sea excluido de la posesin de los bienes contra el testamento el heredero kistiiuido; porque los hijos deben ser excluidos por disposicin cierta de la sucesIn de los ascendientes. t.Al que recibi la posesin de los bienes contra el testamento se le deniega tanto lapeticin del legado, como la. del fideicomiso, y tambin la retencin de la donacin hecha por causa de muerte; y no importa que se adquiera por ellos mismos, por medio de otro. 19. 1'IUFONJNo; Disputas, libro XV.Lo que vulgarmente se dice, que 4. loa descendientes se les di la posesin de los bienes contra el testamento; se ha de entender as, que baste que haya habido testamento al tiempo de la muerte del padre, en

Quod vulgo dicitur, liberia datam bonorum poases. sionem contra lignum (4) case, sic intelligenduni osi, ul sufticiat oxtitisse tab1as mortis tempore patria, ex quibus vel adiri hereclitas, ve] seundum

1I omrdbss,IIat. 2) potuit, Haj.

(5) ipsum, fiat. Vt1g. (4) legem, ial. Vulg.

20

DiG118rO.LiH0

xxxvii: Ifruko iv virtud del cual so haya podido adir la herencia, pedir con arreglo al mismo la posesin de los bienes, aunque despus no so haya ejecutado, 6 posi todos Los inatituidos y los substitutos hubieren

cas bonoriim posacasio peti potuit, qutinivis noutrum eorurn postea secutum sit, ve aequi potuit, nam si ve animes instituti substitutiquc ante testatorem deccsserint1 ye! 15 (1) scriptns beres fuit, cum quo testamenti factio non fuit, pti contra ta-

dido q1ecutar, ninguna de estOs dos cosas, porque

bulas inane est, qae sine cifectu foret.

fallecido antes que el testador, si fu instituido heredero aquel con quien no hubo testainentifaccin, es intil que se pida contra el testamento la posesin de los bienes, que habra de quedar sin efecto.

20. IDIiM tilro XIX. Dsputaion.ani - Filiurn, quena la potestate habebat, exhredaviL, ernancipatuin praetek'iit; c1uaesiturn est, quatt3(1t1s cinancipatus bonorum possessioaeim hahitu rus sit. Dlxi, si seripti heredes extranei adierint hereditatem, repdllendtnn esse Sum, qui mansit in potestate. Quodsi hi re puctiavernit hereditatem quod facile sutit facturi, nihil laturi ex hereditate propter eum, qui contra tabulas aceepit bonopuffi. possessiomcm, fihius ab intestato patri (2) suus liares deprehendelur, emancipatus autem petena contra tabulas bonorum possessionOnl, solos habebit benorurn possessionem. Sed quurn exherodatio non adita hereditate ex testamento nullius sit moinenti, ideoque non obstare eam, neo quo minus contra tabulas liberioruni (3) patria aeeipiat bonorum possessioneiii, lulianus recto reapondit (4), me testamenturn per ninrila iiritum ad notani exheredaliomis solam profecisse videatur, redit res ad intestati exituna, ut advarsus fllium suum ex asse heredom, ab intestato patro omancipatuni Praetor in parte dimidia tueatur. Erit ergo venale benefleiuui suriph heredis extranei, mt, quum ipse jure liereditatis nihil sit coasecuturus, adeundo repellnt fihium in potestate relictum, praestetque assem ernancipato filio jure contra tabulas bonorum possessionis; si autein oniiserit bereditatem, in portionen boLlorum (5) exheredatum effectum admittct jure faetum solum suurn horedem. Sed quomadrnodum Praetor emaneipaturn tueatur, si adita non fuerit hereditas, ita neo filius, qui in potestate remanait, aditione adhibita in totutn expellendus ant, sed att hereditatis petitionem (G) adniittendus eet ex caush inoffieiosi querelae contra arnancipatum movendae,

1.Videamus tamon, Sto vaso, que ulri ciue ad bona patria veniunt, an ej coriferre debeat erna.ncipatus (7). Nam noque ex hac parte Edicti verbis Id facere cogitur, unde contra tabulas arcepU bonorum possessiouern, quae inter eos, quibus ita bonorutn posseasio dabitur, eavei'i decoilatione ab emancipato iubetiste enim, qui mansit in potest.ate, quod exheredatus noininatim fuit, non vocatus ad bonorum possessionem contra tabulas, neque ex illa parto Edicti, qua (8), intestato patre montuo emancipatus ad bonoruin posscssionem adtnissus ad oollationem conipellitur, quia et si tratar ab intestato Iteres sit, etnannipatus tainen non indo accipit (9) bonorum possessionem. Et ve-

hered al lujo que tena bajo su potestad, y pretiri al emancipado; se pregunt) en qu porcin habra de tener el emancipado la posesin de los bienes. Dije, que si los extraos instituidos herederos hubieren adido la herencia, habja de ser repelido el hijo que permaneci bajo potestad. Pero si stos hubieren repudiado la herencia,lo que es fcil que hayan de hacer) porque no han de obtener nada de la herencia causa del que recibi la posesin de los bienes contra el testamento -, el hijo ser considerado heredero suyo del padre abintestato, y slo ci emancipado que pida la posesin de los bienes contra el testamento tendr la posesin de los bienes, Mas COLflO Ja desheredacin no es de ningn valor no habindose adido la herencia en virtud del testamento, y por esto respondi eco-razn Juliano que ella no obstaba ni para que recibiese la posesin de les bienes contra los testamentos de los libertos del padre, fin de que no parezca que el testamento irrito en todo subsisti solamente para la nota de la desheredacin, la cosa se reduce al fallecimiento de un intestado, A fin de que contra su hijo, heredero de la totalidad, el Pretor ampare en la mitad al emancipado por el padre fallecido intestado. Ser, pues, vendible el beneficio del extrao instituido heredero, de suerte que, no habiendo de conseguir l nada por derecho de herencia, adindola repela.al hijo dejado bajo potestad, y lo d al hijo emancipado la totalidad por derecho de posesin de los bienes contra el Lestameno mas si hubiere prescindido de la herencia, admitir it una porcin de los bienes al que fu desheredado, hecho por el derecho nico heredero suyo. Pero as como el Pretor ampara al emancipado, si no hubiera sido adida la herencia, as tampoco habr de sor excluido por completo, hecha la adicin, el lujo que permaneci bajopotestad, sino que ha de ser admitido it la peticin de la herencia por causa de la querella de testamento inoficioso quese haya de promover contra el emancipado. 1.-Pero veamos si en este caso, en que ambos concurren para los bienes del padre, daba hacerio colacin it aqul-el emancipado. Porque no es obligado it hacer esto ni por las palabras del Edicto de aquella parte, por la cual obtiene la posesin do los bienes contra el testamento, la que manda que por el emancipado se d caucin de colacionar entre aquellos it quienes de este modo se les diera la posesin de los bienes, porque sto que permaneci bajo potestad, por cuanto fu desheredado nominalmente, no es llamado . la posesin de los bienes contra ci testamento, ni en virtud de aquella parte del Edicto, por la que, fallecido intestado el padre, es compelido it la cola-

20 EL

MISMO;

Disputas, libro XIX. - Uno des-

(t) ieapouertt ilat. (ji) [u bo"orum poBcssiGnein,


(6 pultU)nCIfl,

c Ial. Vu 1 g.Z patria, el oddice Pl, t) libertorum, ontiteta Bat.


Vafg.

i, ooss'2rau aiad.ida

por antiguos Copistas.

(a Va4j.

(i) an hE c,ucrre debeant. linancipatus namque neo ex hae parte, Ha. n a (8) TaLr. &egr. riL ura origina quta, la correccin de ddice J"L n (9) Ial VuLg. uCCei)1., el ci$liae

DIGESTO.LIBRO xxxviI: TITULO EV

21

reor, oc hactenus filio suo profuerit faotum heredis seripti non adeuntis, ut eum ad portionem adinitteret bonorurn patcrnoriirn; non eliaru eorum, qiiae emancipatus propria habult. Et lioc sit consequens illi, quod, quum ex minore parte scriptus a patre heres relictus in potescate, adinisso fratre emancipato ad contra tabulas Ijouorutn possessionem, eius beneficio plus consequatur, quamvis Edieti verbis collado inducatur, ex mente Praetons denegandam nam respondetur. Multo magia auem hujo conferri non oportet, quia et a patre exheredatus, a Praetore ad bonoruxn possessionern contra tabulas non vocatus, occasione omissae hereditatis a soripto herede nihil habituro propter delatam eniancipat.o a Praetore contra tabulas bonorum possessionem nomen sui heredia adeplus caL

2;Legata Lamen ex parte sua iste emancipatus liberia et parentibus praestare cogetur, non solida, sed deminuta in dirnidium, quod relinquitur manenti in potest.ate. Sed neo adversus eum constituendae actionis legatorum ratio caL, qui mero ( 1 ) jure intestato lieres extttit. Sed qui ancepit contra tabulas bonorum possessioiiem, etiarnsi non feit aditn hereditas a seripto, praestat legata ea parte testamenti data, contra quam bonorum poaseasio accepta est. Eril ergo melor lioc casu conditio in familia relicti fUji, quarn foret, si exherodatus non esset.

cin el emancipado que fu admitido l la posesin de Los bienes, porque, aunque el hermano sea heredero abiutestao, et emancipado no obtiene, sin embargo, por esto la posesin de los bienes. Y temo que el acto del heredero instituido, que no ade la herencia, no le aproveche su hijo, de suerte que lo admita , una porcin de los bienes paternos; no tambin de los propios que tuvo el emancipado. Y esto seria consiguiente 1 aquello de que, cuando el dejado bajo potestad instituido por el padre heredero de una parto menor consigue, habiendo sido adniitido la posesin de los bienes contra ci testamento el hermano emancipado, ms por beneficio de ste, aunque por las palabras del Edicto se induzca la colacin, se responde que debe ser esta denegada segn la intencin del Pretor. Pero con mucha ms razn no se debe hacer colacin para sEO, porque desheredado el padre, y no llamado por el Pretor la posesin de los bienes contra el testamento, alcanz el nombre de heredero suyo con ocasin de haberse prescindido de la herencia por el heredero instituido que nada habla de obtener por haberle sido deferida por el Pretor al emancipado la posesin de los bienes contra el testamento. 2.Mas esto emancipado sor. obligado . entregar de su parte los descendientes y a los ascendientes los legados, no Integres, sino disminuidos en la mitad, que se deja para el que queda bajo potestad. Pero no hay razn ni para que se d la accin de legados contra el que fu heredero por mero derecho de intestado. Mas el que recibi la posesin de los bienes contra el testamento, aunque no haya sido adida la herencia por el instituido, entrega Loa legados dados en aquella parte del tas-

tamento contra la cual se recibi la posesin de los

bienes. Luego en esto caso sera mejor la condicin del hijo dejado en la familia de lo que habra sido, si no hubiese sido desheredado.

21. MonasTiNus abro VI. Pandocarwn.. Si (2) is qui fihiurn, et ex co nepotein in potostate () habebat, fllium in adotionem dedit nepote retento in potestate, iostea hlius emancipatus a paire adoptivo deeessit extrauois heredibus intitutis, fihius hutus (4), qui in potestate avi rerriausit, contra tabulas patria sni bonorum possessionem petere potcnt, quamvis nunquam in potestate hume fuerit. Ideo nec debusse in potestate sase videtur, nam si aliter observatur, nec si emaneipatus filius fuerit, nepos ex eo, qui in poteatate ay remanait, bonornro poaseasionem Contra tabulas petare poterit. 1.Idemque iuris est, si ernaneipato filio, ncpos ex co in potestate avi remansenit, et posEen, patri suo in adoptionem dates fucrit, id esE, contra tbulas ay bonoruni poaseasionem petera poterit, quia pci- adoptionm (5) aliena familia non fucrit. '2.Sed si emancipatus fihius meus adoptaveril extraneum Iilium, is, qui adoptatus esE fihius, conEra tabulas meas bonorum possessionem petare non poterit, quia nunquam nepotis loco apud me fult.

21. MODIIST1NO; Pan.ciecas, libro VI. - Si el que tenia bajo su potestad un hijo, y de ste un nieto, di en adopcin al hijo habiendo retenido al nieto bajo su potestad, y despus el hijo, emancipado l)o1 el padre adoptivo, falleci habiendo instituido herederos extraiios, el hijo del que qued bajo la potestad del abuelo podr pedir la posesin de los bienes contra el testamento do su padre, aunque nunca haya estado baj la potestad de ste. Y, por lo tanto, parece que ni debi estar bajo potestad; porque si se observase otra cosa, ni aun si el lujo hubiere sido emancipado, podr el nioto habido ie l, que permaneci bajo la potestad del abuelo, pedir Ja posesin de los bienes contra el testamento. 1Y el mismo derecho hay, si, emancipado el hijo, hubierequedado el nieto habido de l bajo la potestad del afuelo, y despus hubiere sido dado en adopcin su propio padre, esto es, podr pedir la posesin de los bienes contra el testamento del. abuelo, porque no habr estado mediante la adopcin en una familia ajena. 2.Pero si mi hijo emancipado hubiere adoptado un hijo extrao, el hijo que fui adoptado no tamento, porque nunca estuvo en tal poder en el lugar de nieto.

podr pedir la posesin de los bienes contra mi tes-

(1) T4Lu. al mrgen inerito, en el texto. (2) 51, considrase atadida por aritigto8 copistas. (3) Vag.; potestatem eL cdice FI.

(4) huiamocii, Tia.

(5) e, insertan Hcst. VuL.

22

D1GEETO.LIBlO

xxxvii:

TTULO Y

T!T. y
D1 LEGATIS PRAESTANOIS OONriLA TABULAS 730NOfl131 POSSESSIONE PETITA

TITULO V
DS LOS LEGADOS QUE SE DEBES DAR }IAB1NDOSE PEDIDO LA POSI1N OS LOS SLE1ES CONTRA ELTEETARENTO

1. ULPiNUS libro XL d Edicturn.Hic tituus aequitatern quandaLu habet nat.uralem et ad aliquid novam (1), ut, quicia iudi (2) patris roscindunt por contra tabulas bonorutn possessionem, ex indicio eius quibusdarn personis legata et tideicommissa praostarent, boa est liberis ot parentibus, uxori nuruique dotis nomine legatum.

1 Gen eraliter autem (3) paren tes et liberes Praetor excepit, nec gradus Jiberorum parentumve enumeravit; in infinitum igitur iis praestabitur. Sed neo personas prosecutus est, utrum ex viriU sexu, an ex fetniniuo descendant (4), Qiiisquis igitur ex liberis parenbbusque l'Llerit, ad legati potitiouen admittetur, sed tu demuni, si iuia cognationis sunt inter eos.

2.Liberas autem etiaxn cos ad legatorum petitionem adrnittirnus, qui in adoptionem datE sunt vel etiam tu (5) adoptivi, dunmodo inaneant liben. 2,Postumis liberis Legata relicta utique praestabun Lar.
1UL1.NCS libro XXIII. Digestorarn. - El ideo 2. si praegr3ante uxore tiiius ernancipatus fLLerit, et bonorum poaseosionein contra tabulas acecperit, legatum nepoti praestare debobit.

1. ULPM,NO; (.'or enlarios al Edicto, LOire XL. Este titulo contiene cierta equidad natural y nueva para alguna cosa, para que los que rescinden la ltima voluntad del padre mediante la posesin de loe bienes contra el testamento,paguen por la voluntad de aqul los legados y fas fideicomisos ciertas personas, esto es, a los descendientes y los ascendientes, y lo legado la mujer y lanuera ttulo de dote. 1.Mas el Pretor exceptu en general los ascendientes y [os descendientes, y no enumar los grados de los descendientes de los ascendientes; as, pues, los pagar stos hasta lo jxiflnito. Pero tampoco determin las personas, si haban de descender de sexo viril, del femenino. Por lo tanto, cualquiera que fuere descendiente ascendiente ser adrnitido A la peticin de un legado, pero solamentesi entre ellos hay los derechos de [a cognacin. 2.Pero admitimos A la peticin de los legadosaun A aquellos descendientes que fueron dados en adopcin, tambin A los adoptivos, con tal que permanezcan siendo lujas. 3.A los descendientes pstumos se les pagaran ciertamente los legados que se es dejaron.

2. JULIANO; Digesto, libro XXIII.Y por lo tanto, si un hijo hubiere sido emancipado teniendo embarazada a su niujer, y hubiere obtenido la Po-, sesin de los hienas contra el testamento, deber pagarle al nieto el legado.
3. ULI'iANO; Coinr zrio al Edicto, libro XL. Pero si se hicieron donaciones por causa de muerte, oreo que tambin han de ser amparadas;. mas si no estn exceptuados, opino que se les han de quitar A ellos las donaciones por causa de muerte. 1.Mas el Pretor favoreci solmeute A los descendientes y A los ascendientes, y no les conservar el legado tambin al hsrwauo y A la laerinanmi. 2.Pero sutauxeute se debe el que se les dej A los mismos ascendientes, y a. los descendientes; roas si hubiere sido asignado A un esclavo de ellas, A persona sujeta A la potestad de tos mismos, no se debe, porque no investigamos para quin se adquiera, sino a quin se le haya tenido el honor. 3--Mas si se le hubiere dejado el legad conjuntamente con aquel A quien no se le entrega, se conservar solamente su porcin, 4.Asimismo, si A alguna de estas personas se le hubiera rogado que restituya A un oxtaafio lo que A ella se te dej, so ha de decir que no se ha de entregar el legado, porque no corresponde A ella el eme lumen Lo. 5.Pero si propusieras que se hizo el legado A un extrafio, y que se le rog que lo entregase A alguno de los descendientes de los ascendientes, diremos consiguientemente que se debe pagar. (LAderns de esto, si hubiera sido dejado A un extrafio da este modo, para que lo entregue a. alguno dalos descendientes, tambin ser. muy juato decir, que el Pretorno lo debe denegar la accin.
(4) ilceL; decenduut, el cdice 1'l. (6) in, considrase aqu palabra suprftua, (6) Iu1tanti, ial. (7) Taur.; conerravit, el cdice FI., Br.

3. Ui.pi&x'ajs ( 6 ) jbro XL. ad Edicam. - Sed et si mortis causa donationes collatae, credo, tuendae sunt; si auteni exeepti non suni, auerendas lis puto mortis causa donationes.

1.Liberis auteiii Laiituui el pareutibus Praotor prospexit, non etian) fratri el sorori conservabit (7) legatum. 2..Hoc autem solum debetur, quod ipsis parentibus relictum est, et Uberis; ceteruin si servo eorurn fueri,t adscriptuin, vol subiectae iuri eorum personae, non debetur, nec enim quaerimus, nui acquiratur, sed cul honor habitas sit. 3.Sed el si coniursotini ci fueril legatuin relictuni cuni eo, en non praestatur, sua tantum portio ci oousoi'vabitur, 4.Item si quis ex lis personis rogatus sil restituere extero, quod sibi relietum est, dicendum, non essc legature pruestandum, quia emolu.mntum ad cuin non respicit. 5.Sed si proponas extero legatum, rogatuLnque eum praestare hoc alicui ex liberia parentibusque, con squenter diceliL as, pruestani debero.
6.libo amphus, etsi nxtraneo re!ictum alt sub Iioc modo, ut alicui ex liberia praestet, aequissimum erit dicere, non dcbcre ci Praetorern denegare actionein.
(1) et allqiiict novum, Vul. 2) Taus'. seg.n corr ci4e d1cddiee FI.; ludido, la s.

cr Ura origina, Br.; ludielem, acertadamente Fiat. (3) aLitem, constdirase astadkia ;w antiquos copistas.

DIGESTO.LBRO xxxvll: TTULO V 7.Ea autem legata sola praestaet, qui contra tabulas bonorum possessionern accipiunt, quae uti Iier data sunt, verurnideirco non debcntur, quod filius contra tabulas bonorum possesaioneiu anCipIt,

23

7.Mas los que obtienen la posesin de los bienes contra el testamento pagan aqullos solda legados que fueron dados tilmente, pero no se deben porque el Lijo recibe la posesin de los, bienes contra el testamento, 4. Ju.iAo; Digesto, libro XXIII..-. pues las ms do las veces abandonan [a herencia los herederos jutjtuidoa, por esto, poiquo saben que el emancipado pidi, habr de pedir, la posesin de los bienes contra el testamento. 5. Uarraro; Comentarios al Edicto, libro XL. Uno instituy heredero a su hijo impbero, y le nornbi' substituto, pero preliri un hijo emancipado; despus obtuvieron ambos hijos la posesin de los bienes; adems se dejaron it cargo d81 substituto del impbero legados, no solamente para los descendientes y los ascendientes, aleo tambin para extrafios; se pregunta, si muerto el .impbero ser obligado . pagarlos el substituto. Y si verdaderaincrito fueron dejados cargo del impbero, han de ser pagados solamente it los descendientes y it los ascendientes, pero si it cargo del substituto del impdbero,es conveniente que ste los pague it todos habida, cuenta de la Ley Falcidia, it saber, de suerte que de la mitad, que de los bienes del padre le corresponde, retenga La cuarta parte, esto es, onza y media de la totalidad de la herencia. 1,Pero si el impbero hubiere sido instituido solaniente en una onza, es ms cierto que habr de pagar los legados basta la mitad de la herencia, habida cuenta de la ley Falcidia; porque aunque el impbero hubiere sido instituido en una onza, sin embargo, lo que se agreg aumentar los legados dejados . cargo del substituto. 2.Mas el Pretor quiso que se les pagasen los legados It tods los descendientes, excepto it aquellos descendientes it quienes el Pretor les di por Las causas arriba dichas, la posesin de los bienes; porque si les di la posesin de los bienes, no juzga que tengan ellos accin para reclamar los legados. Debe, pues, determinar para s, si pedir la posesin de los bienes contra el testamento, si perseguir el legado; si eligiere la posesin contra el LestaLnento, no tendr el legado, y si eligiere el legado, observarnos este derecho, que no pida la posesin de los bienes contra al testamento. 3.Si alguno hubiere obtenido la posesin de los bienes contra el testamento; y luego despus hubiere aparecido que l no era de los descendientes, que pueden obtener esta posesin de los bienes, sino que era de aquellos it quienes se les pagan los legados, prevaleci que no se le ha de denegar la peticin de los Ieados, ya si hubiere pedido Ja posesin ordinaria e los bienes, ya si la Carboniana. 4..-Mas al que recibi la posesin de Los bienes se le deniega no slo el legado, sino tambin otra cualquier cosa que recibi por la disposicin. A lo cual es consiguiente, lo que escribi Juliano, que si hubiera sido substituido it su hermano mpbero, y hubiere recibido. la posesin de los bienes contra el testamento, se le deniega la reclamacin de la herencia del hermano impbero fallecido, al cual fii substituido por el padre. 5.--Si se hubieren dejado legados It descendisn tea y It extrat'ios, aunque la prestacin de unos y de otros dara lugar it la U'akidia, y disminuira los (4) su, as5ran Mal. yait. (5) reeidercnt, las ed, citadas por Ir,

propter hoc. ( 1 ) plcrumquc seripti heredes O[flittant hereditatem quurn ecireni, ernaneipatum aut peLiisse, ant petiturum contra tabulas bonoruni possessiOfleLfl. 5. Uipi,uius libro XL. aci Edicu,n. - Fiium quia impuberern hercdern 8cripsit, cique subetituit, emancipatuin autem filium praeteriit; deinde uterque flhiiis acceperunt bonorum possessionarn; legata sunt etiain a (2) substituto impuberis reicLa, non tanturn liberis et parentibus, verum etian extraneis; quaeritur, an reortue impubore cogatur subsitutus ea praestare. EL si quidem ablrnpubere relieta sunt, solis liberia parenlibusque praestanda sunt, sin vero (a) substituto impuberis, oinnibus eum praestare oportt habita ratione legis Falcidine, scilicct ut partis dimidiae, cjuac ad eum ex boni patria pervenit, quartam, id est totius amis sescunciam, retineat.

4.

IULIANEIS

libr XXII!. Dqsornn. - riuum

1.Quodsi impubes ex uncia duntaxat institutus heres fuerit, magia est, sernissern usque legata praestitururn habita ratione legis F'alcidiae; hect enim ex uncia fucrit impubes institutus, lamen, quod aocessit, augebit legata a substituto relicia. 2.Ornriibus aute[n liberis praestari le-ata Praetor voluit, exceptis bis liberia, quibus bonoreal possessioneni Praetor dedit ex causis supra acriptis; nam, si dediL bonorum possessionem, non putal legatorum eos persecutiouem li abere. Coastituere igitur apud se dobet, utrum contra tabulas bonorum possessionem petat, se vero legatum porsequatar; si elegeril contra tabulas, non habebit legtum, si legatum elegerit, Co iurc utimur, no puta( bcmorum possessionetn contra tabuias. 3.Si quia contra tabulas bonoruin pOB8CSSiOnom acceparil, deinde postea apparuerit, cern ex lila liberia non fuiase, qui cain bonorurn posacasionoLa accipore poasunt, ex his taEnen case, quiIus legata praestantur, ohtinuit, non case ej denegandam petitionem legatorura, vivo ordinariam bonorum poasoasionom petierit, sive Carbonianam (3). 4.Non soLum autein, legatum denegatur ci, qui bonorum poaseasionem accepit, .veruin etiam si quid aliud ex volunlate accepit. Cci consequena est, quod lulianus seripait, si fratri suo impuber substilutus alt, aceoperitque contra tabulas bonorum possessionem, denegari ci persocutionem hereditatis frairis (4) lmpuberis moriul, cui a paIre substitutus est. 5.Si legata fueriut relicta liberia el extrancis licel u troru in que praestatio Falcidi ae 1 ocuin facerol, legalaque liberorum reciderot (5) tomen nunc 41) legatum,
(2) la 1. Vutj.; a, om tela el cdice FI. (3) Taw.; Carboniarnun, el eddce 't., Br.
jflsert4fl IM. .Vuig.

DIGESTO.LIBRO XXXVII TTULO V

ob hoc, quod axtraneis non praestantur, legata liberorum augentur. 6.Sed et si portio heredil,atis fuerit adscripta el,qui ex liberis parcntibusve est, an el censorvanda siL, uL solent legata 11t lulinnus saepissiuie seripsiL, in portione quoque liereditatis idem quod in legato, probanduin; cuius sententia Rescripto Divi Ni comprobata est, quum hereditates non modo honesto titulo, sed ci plonioro honore (1) tribuantur. 7.Ad eum autem moduin talibus personis suceurrendum esi, ut ampliore quidem, quum viril portione liereditatis data, usque ad virilem tueantur, in rninorem autein eateflus actiones bis tribnantur, (4IIateflUS scriptac sint. Idem observatur el circa logata fdeive cornrnissa, quae bis data fueriut, et tu mortis causa donationibus. 8.-1s autem, cui portio hereditatis conservatur, utrum omnibus, an tantuni exceptis personis legata cogatur praestare Et magia probalur, OXceptia persena sois praestanda. Neo tan'ien solius eommodo id cedil; nam s Legatis onerata si porto, tam liberorum parenturnve, quam exiraneoruni, id quod extrancis non praestatur, libris parentibusre (2) profuturum non dubitamus. Igitur ita domum, quod extraneis non pracstatur, cernmuniatur cura eo, qui contra tabulas petit, si non legatariis liberis parenUbusque dandum sit.

legados de los descendientes, sin embargo, en este naso se aumentarn los leo-ados d los descendientes,por esto, porque no se'es pagan . los extraos. 11.Pero si se le hubiere asignado una porcin de la herencia uno de los descendientes de los ascendientes se le habrn de conservar, como se suelen conservar, los legados? Y escribi muchsimas veces Juliano, que tambin respecto de una porcin de la herencia se ha de aprobar lo mismo que en cuanto un legado; cuya opinin fu confirmada por Rescripto del Divino Pb, por cuanto las herencias so conceden no por un ttulo honroso, sino aun por mayor honor. 7.Mas tales personas se les ha de socorrer de modo, que, habindoseles dado de la herencia mayor porcin que la viril, se las ampare hasta la ijiril, pero en cuanto A. una menor se les concedan acciones slo por tanto en cuanto hayau sido instituidas. Lo mismo se observa tambin respecto A. los legados A. los fideicomisos, que les hubieren sido dados, y en las donaciones por causa d muerte. 8.-.-.Pero ste quien se le conserva una porcin de la herencia, ser obligado A. darles A. todas, solamente a las personas exceptuadas, los legados'? Y ms bien se admite que Be les han de dar solamente A. las personas exceptuadas. Mas esto no redunda en utilidad de l slo; porque si la porcin hubiera sido gravada con legados, tanto de descendientes de ascendientes, como de extraflos, no cendientes A. los ascendientes lo que no se les da los extraes. As, pues, solamente lo que no se les da A. los extraos se hace comn con aquel que pidi contra el testamento, si no se les hubiera de dar A. descendientes y A. ascendientes legatarios. 8. Juul.No; Digalo, libro XXIII. - Salvio Ariaton A. Juliano, salud, Uno que tenia un. hijo ornanip&do, habindolo preterido, instituy herederos a su padre y a un extrao, y te clI un legado A. su padre; el hijo pidi la posesin de los bienes contra el testamento; pregunto, si 6 ambos, uno de ellos, ninguno hubiesen adido la herencia, se le deberla acaso al padre, y cunto A. titulo do legados? Respondi: muchas veces advert, que esta parte de[ Edicto, por la que se le manda al emancipado, habiendo obtenido la posesin de los bienes contra el testamento, que les pague los legados. A. los descendientes y a Los ascendientes, tena algunas limitaciones; porque si se hubieren legado tres cuartas partes, ha de tener mas aquel A quien se hubiere hecho el legado, que el emancipado. As, pues, se deber moderar esto por decreto, tanto para que el emancipado entregue Ja parte de la herencia de modo que el heredero instituido no tenga ms que el emancipado, como para que se modere la cuanta de los legados, de suerte que no vaya por razn de legados A. poder do nadie ms de lo que ha de quedar en poder del emancipado A. ttulo de la posesin de los bienes;
7. Tauoori'o; Dispais, Ubre XV). - porque segn la Constitucin del Divino Pie dirigida A. Tuscio Fusciano, Legado de la Numidia, se determin amparar A. la manera que en los legados hasta una porcin viril los ascendientes y A. los descendientes instituidos tambin herederos, A. fin de que en

dudamos que les habr de aprovechar los des-

Anglo luliano (3) salutem. Qui filiurn emancipatun% habebsi, praeterito co patrem anuin, et exiraneuin heredera instituil, et patri legatum dedit; lUjos contra tabulas bonoruui possessionem petiit; quaero, si aut uterque hereditatera adiisset, aut alter ex his, aut neuter, an, et quantum legatorum nomine patri debeatur. Respondit: saepe animadverLi, ha.nc partera Edicti, qua emancipatus socepta contra tabulas bonorumpossossione liberis et parentibus legata praestare Lubetur, habere nonnullas reprehensines; nam si dodrans legatus fuerit, plus habjturos est is, (4) cui legatumn eril,quam emancipatus. Decreto .itaquc ista temperan debebunt, ut et hereditat.is partem emaneipatus praosiet la, no seriptus lieres arnplius habeat, quam emancipatus, et legatorum modus teiuperaretur, ut niliil plus ex legatis ad alqu em pnrvnniat, quam apud emancipatum bonoruin pOSSeSSiOfliS nomine retnansurum est;

6. IULLMq1JS Wiro XXII!. Diqetorwn. - SaLvius

Y. Tavpnot.riwus libro XVI. Dispu.lalio:uun. namn secundum Constitutionern DivjPii ad Tusciurn Fuscianutu, Numnidiae legatum, placuiL, parentes et iberos heredes quoque institutos tueri usque ad partein virilem exemplo legatoruin, no Plus habercut ex institutione tales personae, quam
(1) Tartr.; honere, i cd&.j F. cuero, le. (2) Ta ar. s09n a oscrUura orinal; paysutibusqas, correccin del cdce PL, Br.

(5) Salvio luliano Aiisto, emrnjetara Br.; Aristo 5sIio musito, eotijetura Geb. (s) lo, roas drase ailacida por anliguus copistas.

DIGBSTO.LIU1tO xxxvii: TITULO y ad euni pervonturum essot, qui contra tabulas bonorum possessionem a000pit. virtud de esta institucin no tengan tales personas ms do lo que habri a de ir poder del que obtuvo la posesin de 1 oB bienes contra el testartiento.
1 ULPLNO; Gomenlarios al Edicto, tibo XL. Veamos cmo se haya de entender la porcin viril.

S. ULPANus (libro) (1) XL. ad Edicwn..Virilis portio quemadmodurtt accpienda sit, videamus.

Pone duos esse, qui contra tabulas bonorum posessioneui aecipiunt, urium esse ex liberia parentibusqne, virilis tertia cnt portio; sed si tres suni, qui contra tabulas acceperunt quarla cnt virilis; lioc idem et in higatis observabitur. Sed si unus siL exliboris, qui accepit contra tabulas bonorum pOSSeSSiOrlem, plures sint'qui ex liberia pareritibusque legata acceperunt, sic hoc aceipiendum est, ut filius praeteritue semissern ha.heat, coteri omnes, qui sunt ex liberia parentibusvo, semissem,
1.Si quia ex liberia parentibusque et heres institutos sit, et legatum acceperit, utrurn tantum portionern el conservamos, an vero et legatum, art a[terutrura, quod elegeritT 13t magia est, (2) uirumque conservetur, sed sic, no amplios in utroque, quam vinilem habeat. 2.S adierit hereditatem la. (3) cu virilis conaervatur, libertates competent ex necessitate per aditiorrem; veruntamen videndum est, an de dolo actione Leneatur, qui adiit (4). Et magia eat, u, si denuntiante 00, qui praeteritus aceepit contra tabulas bonorum possessionem, hio adiit boroditaem poRioent.e CO portionem virilem, alt, quod ci imputef.ur, et do dolo actione teneatur; damno enim afeit hereditatem, dom competuni libertates.

Supn que son dos los que obtienen la posesin de tercera parle; pero si ftiei'on tres los que la reci

los bienes contra el testamento, y que haya un sulo descendiente ascendiente: la porcin viril ser la bieron contra el testamento, la porcin viril ser Is, cuarta parte; y esto mismo se observar tambin

en los legados. Pero si hubiera un solo deseen-

diente, que obtuvo la posesin de los bienes contra el testamento, y varios descendientes y ascendientes que recibieron legados, esto se ha de entender. do modo, que el hijo preterido tenga la mitad do la herencia, y todos los dems descendientes y ascendientes la otra mitad. 1.Si alguno de los descendientes de los ascendientes hubiera sido instituido heredero, y hubiere recibido un legado, le conservamos sola-

mente su porcin, tambin el legado, la una

3.Si quid uxori nuruique fuerit legatuin praeter doteru, accepta contra tabulas bonorum posseaaione non praestabitur.
4.Nurus auteni appellatione et pronuruin ceterasque contineri, nulla dubitatio est. 5..Quum autein dof,is nomine legatui', non puto, ad virilem uxorein nurunive redigendam, quum mulir ita ad aca alienum veniat. 6,Non soluni autem .dotom praelcgatam (,I) Practor complectitur, veruni etiam si pro dote ah. quid fuerit relictum, utputa si dos ja robos alt, et pro rebus el quantitus relinquatur, vol contra, duro talnen hoc nominetur, quod pro dote relinquitur. 9. P&utus libro XLI. ad Edium. -Sed etai plus sit in legato, quam in dote, dabitur luis actio.

la otra cosa, que hubiere elegido? Y es ms Icierto que se le conservan ambas cosas, pero de este modo, con tal que con una y otra no tenga ms que la porcin viril. 2,..-Si hubiere adid la hernneia aquel quien se le conserva una porcin viril, competern flecosanamente las libertades mediante la adici; pero se ha de ver, si est obligado pm' la accin de dolo el que adi la herencia. Y es ms cierto, que, si anuocindolo el que habiendo sido preterido recibi la posesin de los bienes contra el testamento, ste adi la herencia prometiendo l la porcin viril, haya ago que se le impute, y que est obligado por la accin de dolo; porque perjudic la herencia, competiendo libertades. 3.Si la mujer 6 la nuera se le hubiere he-

olio un legado adems de la dote, no se le pagar

habindose obtenido la posesion de los bienes contra el testamento. 4. --Mas no hay duda alguna de que en la denominacin de nuera se comprenden tambin la mujer del nieto, y las dems. 5.Pero coando so toga ttulo de dote, no creo qu.e la mujer 6 la nuera so haya de reducir la porcin viril, porque esta mujer concurre para una deuda. 6,Mas el Pretor comprende no solamente la doto prelegada, sino tambin lo pie se hubiere de,jado por la dote, por ejemplo, si la dote consistiese en cosas, y por las cosas se le dejase una cantidad, 6 al contrario, con tal, sin embargo, que se exprese lo que se deja por la dote. 9. Paur.o; Gcwnenai'ios al Edicto, libro XL!. Pero aunque el legado importase ms que la dote, se les dar la accin. LO., ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XL. Pero opino que ka de ser amparada, aunque por la dote la hubiere instituido Ja misma heredera de alguna parte. 1.Mas exigimos que sea mujer al tiempo de la muerte. Si le hubiere, prologado la nuera la. dote, y sta estuviera casada al tiempo de lamuor(4) HaZ. Vulg.; adit, el ctldiee FI, (5) relsgatam. J,4 (a) HaZ.; exigemus, el c6dice FI.. (T) rsiegaverf 1, HaZ.

10, IJLPIANUS libo XL. ad Edictwii. Sed etal pro dote ex parte aliqua oaudein heredeni scripaent, tuendani osSe puto.
1.Esse auteni uxorem mortis tempore exigi-. mus (6). Si riurni dotem praotegaverit (7), eaque mortis tempore nupta sil, nuilum legatum est, quia
(1) B:'.; Taur. 8u.prim eR parntst& (2) Taur. segin la iscriturci original; ut, inserta (a corr&cia del cdice F(., Rr.
.()

iii, coadrase aiadtds por antiguos sopias.. 'Tei 1U

26

DIGESTO.LIBRO Xxxvii: TTuLO y te, es nulo el legado, porque todava no se debe ha dote; pero cuando se diere la accin contra los herederos del suegro aun subsistiendo el matrimonio, so ha de deeir,quo tambin se debe dar accin para pedir la dote prelegada. 2.Pero el que pidi la posesin de los bienes contra el testamento no debe pagar todos los legados que se dejaron cargo de Lodos los grados, sino aquellos solos que fueron dados en aquel grado contra el cual obtuvo la posesin de los bienes.

dos nondurn debeatir; sed quum et constante matrimox4o adversas heredes soceri dabitur actio, dicendum est, etiain praolcgatae (1). doSis petiiocern dan dobere.

2.Non omnia, qune ab omnibus gradibus rehoLa sant, hegata praestare eum oportet, qui contra tabulas peti sed ea sola, quae in eo gradu data sant, contra queni bonorum possessionem acuepit. Sed nonnunquam contra alium quidem gradum patita es[ bonorum possessio, ex alio vero legata praestanda sunt, ut ecce duo (2) gradus heredum lacit, ernancipatum praeteriit, ab utroque tarnen fradu liberis et parentibus logata adscripsit; ait ulianus, si quidcrn aliquis cx primo grada vivit, ea legata }rae5tabit, quae liberia et parentibus a primo grado data sunt, sin varo nomo vivit coruui, ea, quae a seqilenti; quodsi neque ex primo gradu, noque ex secundo quiquam in rebus fuerit tiumanis, quuni testator moritur, tujie ab intestato magis bonorum possessionarn praeterito filio competare, nec legata duiquam praestanda; quodi post inorte rn testatoris, ante aditam h eredi tatei u natituti decesserint, contra ipsos quiden' 'videri petituin (a), verunt.ainen ab lis relieta legata non esse praestarida, Sed quae a substitutis relieta sunt.

Mas veces se pidi la posesin de los bienes contra un grado, y se han de pagar los legados de otros, como por ejemplo, hace uno dos grados de herederos, pretiri un emancipado, y dej legados cargo de uno y de otrogrado para deseendientes ascendientes; dice Juliano, que si verda deramente 'vive alguno del primor grado, pagar aquellos legados, que ti. cargo del primer grado les fueron dados los descendientes y ti los ascendientes; mas si no -vive ninguno de ellos, los que cargo del segundo; pero que si cuando muere el testador no viviere ninguno del primero, ni del segundo grado, es ms cierto que entonces le competo abintestato al hijo preterido la posesin de los bienes, y que no se han de pagar legados u. nadie; mas silos instituidos hubieren fallecido despus de la muerte del testador y antes de haber sido adida la herencia, se considera. que se hizo la peticin contra ellos mismos, pero que no se han de pagar los legados dejados cargo de ellos, sino los que se dejaron ti cargo de los substitutos. 11. PAULO Comcntw'ios al Edicto, libro XL!. Mas cuando vivan el instituido y el substituto, aunque ninguno ada la herencia, decimos, sin embargo, que se deben los legados, que se dieron i cargo del instituido; 12. Ur..pii.ao; Comentarios al Edicio, libro XL--. pero ya si los instituidos hubieren prescindido de Ja herencia, ya si no hubieren prescindido de ella, se ha de decir que se han de dar los legados, que se dejaron cargo de los mismos, aunque, prescindiendo de olla stos, hubieren adido la herencia los institu4os en el segundo grado. 13. Tiuronneo; DispJ.i, libro II. - Tambin decimos que se deben los legados fr cargo do substituto, si el instituido hubiese faltado ti la condicin, que no estuvo en la poibilidad del mismo; porque si no cumpli laque estuvo en su posibilidad, ha de ser considerado como el que no quiso adir la herencia, porque no habiendo de tener ningn emolumento con razn no se sujet u. la condicin. lel. Uu'UNO; Comentarios al Edicto, libro XL. A veces tiene uno la posesin de los bienes contra el testamento por derecho de posesin de los bienes con arreglo al testamento; por ejemplo, un hijo emancipado fu instituido heredero, y otro emancipado fu preterido; el instituido obtuvo la posesin de los bienes contra eh testamento, y el preterido prescindi de ella; es evidentsirno, que es obligado ti pagarles i todos los legados, lo mismo que si no se hubiese dado lugar al Edicto; porque. la circunstancia de que un emancipado hubiese sido preterido no debe producir lucro al instituido, porque el preterido no use de su derecho,

11. PA1JLUS libro XL!. ut Ed get. M ub institutus eL substitutas vivant (4), licet nemo adeat

heroditatem, ea aman lagata deben dicinius, quae ab instituto data sunt;


12. LJip1Awus libro XL. ad Edicduin. - sivo au-

teni omiserint instituti, sive non omiserint, dicendum est, legata, quae ab ipsis relicta sunt, praestanda, quamvia secundo gradu instituti omitientibus jis adierint hereditatem.

a substituto logata deber dicimus, si inatitutus conditione defectus esset, quae in ipsius potestate non fuit; nam si eam, quan in ipsius potestate fuit, non implevil, pro eo habendus est, qui noluit adire bereditatem, guando nihil habiturus emolumenti condtioni morito mm paruerit.

13. TR'rPHONINUS abro II. Disputaioiurn.-1tem

14, ULPixNUS libro XL. ad Edictum.Nonnuuquam contra tabulas bonorum possessionem quis habet jure secundum tabulas bonorum poaseasiofis; utputa heces institutus est emancipatus ftLius, alma omancipatus praetenitus; Institutus accepit contra tabulas bonorum possessionom, praeteritus omisit; apertissimum cst, ut cogatur orn nibu parindo legata praestare, atque si commissurn F.ditum non fuisset; neo enim occasio emaiicipati praotoriti dobet inatitutum lucro afilcere, quum praeteritus jure suo non (5) utatlir.

(1) relagatM, HM. (2) Taur. 3egan Ui escritura original; duos, a correcin dii cdloe EL, Br. 5) pettaui, Bat.

(4) Taur. je pn la ec,-itura Orieirs2l vivunt, la cor-icckin del edjie FI., Br. (6) non, omtela Ial.

DIGEaTO.LIBflO XXXVII: Tf1,ULO .v

1.--Si ab uno ex fihjis herede instituto nominatim aticui ex liberis parentibusqno isgatuin daLUID sit, et acceperit honorum possessienefli contra tabulas curn allis, melius es( probare, onines, qui contra tabuIs bonorum possessionein a000porunt, coge ndos id legatui i praestare.
15. PAULUS libro XLI. ad Ec4irtum. - 15, qui in potestate est, praeteritus Iegat.a non debebit praostaro, etsi contra tabulas bonorum possessioIIeiIi petierit,quia et non petita bonorum possssione intestati hereditatem obtineret; neo enim exeeptio doli mali huic nocea.t, el absurdum est; eum cog legata praestare, quia bonorura possessioaom pelierit, quurn et sino has horeditatoni habiturus sit suc jure. Un de, si duo practeriti sunt, ernancipatus et is, qui in potestate est, quidam ncc omancipatum praes tare deber legata existirnant, quia cfTeoto (1) fratris aufert partein dbnidiam, quum, etsi his non peteret, suus solus rem habiturus essct. Quid oigo caL, ubi praeteritus sU suus venus est, quod dictum est. Ubi vero suriptus est, et voluntatein patris habet, debet tener legatsris, etiamsi omiserit bonoruin possessonerfi.

1.Si cargo de uno de Los hijos instituido heredero se hubiera dado expresamente un legado para alguno de los descendientes 6 de los ascendientes, y hubiere obtenido junto con otros la posesin de los bienes contra el testamento, es preferible admitir que todos los que recibieron la posesin de los bienes contra el testamento han de ser obhigados pagar este legado. Habiendo sido preterido el que est bajo potestad, no deber pagar los legados, aunque hubiere podido la posesin de los bienes contra el testamento, porque aun no habiendo pedido la posesin de los bienes obtendnia la herencia del intestado; pues ni la excepcin de dolo malo le perjudica ste, y es absurdo que sea l ob1igado pagarlos legados, porque haya pedido la posesin de los bienes, pues aun ain sta habra de haber tenidopor su propio derecho Ja herencia. Por lo cual, si dos fueron preteridos1 uno emancipado y otro que est bajo potestad, opinan algunos que tampoco el emancipado debe pagar los legados, porque quita, en efecto, la mitad de la parto del hermano, puesto que, aunque ste no la pidiese, slo el heredero suyo habra de tener los bienes. Luego qu sucede cuando el preterido fuera heredero suyo? Que es ms verdadero su favor la voluntad del padre, debe estar obligado los Legatarios, aunque hubiere prescindidd de la posesin de los bienes. 1.Mar, si un solo emancipado hubiera sidoinstituido heredero, y otro fuese preterido, y ambos
15. PAULO;

Corncrdatto8 al Edicto, libro XLI.

lo que se dijo. Mas cuando fu instituido, y tiene

1.Sed si unus emancipatus bares acriptus sit, alter praeteritus, et utnique contra tabulas boiiorum possesSioflaITi acccperiflt et intitutus eadem praestat, qtiae praeteritus. Sed si solu horas lostitutus contra tabulas bonorum possessioncrn accaperil, omnibus debebit legata praestare, porindo atque si adiisset hereditatein. Sed si scriptus quideu adiriL hereditatom, praeterilus autem beiinrurn possessioriem aceepenit, hie quidcm, qui ben anlim possossioneLu aceeperit, sertis personis legata debebit. De saripto autem quaenitur; el uomplu res putaiit certis personis et eum praestare dabere; quod puto venias essa, nam el Praetor hac ratione aum tuetur, quod ex liheris esi, qui contra tabulas pelero pouerunt.

el testamento, tambin el instituido paga lo mismo que el preterido. Pero si el solo heredero instituido hubiere obtenido la posesin de los bienes Contra el testamento, les deber pagar todos los legados,

hubieren obtenido la posesin de los bienes contra

lo mismo que si hubiese adido la herencia. Mas si

el intitudo hubiere ciertamente adido la herencia pero el preterido hubiere obtenido la posesin do los bienes, ste que hubiere recibido la posesin de los bienes deber los legados ciertas persona.s. Pero so pregunta respecto al instituido; y opinan muchos, que tambin l debe pagarlos ciertas personas; lo que juzgo que es mita verdadero, porque tambin el Pretor lo ampare por esta razn, porque es de los descendientes, que pudieron pedir

2.ILa autein tueadus est Ui partein dimidiam, si aut ex maicre parte, quarn dirnidia, hores institutes sit, nut ex somisse; qnodsi ex minore (2) parte, quam dimidie institutus sil, dicinius, non ex niaiore parte, quam insthutus siL, tueadurn eum esse; qua enim ratione maiorein partern habere potest, quuin nec bouorurn possessionerli, accepent (a), nec ex maiore parte institutus site 3Ei, quae dotem non habet, nul]urn legatuni debebitur, hect sub praetextu dotis legetur. 4.Si extranso herede instituto sub bac condiLione exceptae personae legatum sil, si heredi decern dedcrit,ita ej legalorum actio dabitur, si ci, qui contra tabulas bonorum possessionem eccapit, (4) dederil, non si heredi instituto, quia absurdum est, iliem comrnoda hereditatis babero, alium onera sustinere lii praestando legato; sed el si 'I'iho iussus fueril daro, non liii, sed filio dare debel, (i) sifeetus, Hal. (5) qiods1 non ex maiore Ha. (8) iIal. Valg.; sccepit, el cdi c e FI.

la posesin do los bienes contra el testamento.

la mitad, si hubiera sido instituido heredero de tad, decimos que no ha de ser amparado en parte mayor de la que haya sido instituido; pues por qu razn puedc tener mayor parte, no habiendo obtenido laposesin de los bienes, ni habie.nde sido instituido en mayor parte?

. 2.Mas ha de ser amparado de esto modo en

parte mayor que la mitad, de la mitad; pero si hubiera sido instituido en parte menor que la mi-

3.A la que no tiene dote no se le deber ningn legado, aunque se le legue so pretexto de dto.

4.Si instituido heredero un extrafio, se le hubiera hecho persona exceptuada un legado bajo esta condicin, si le diere diez al heredero, se te dar la accin do legados en este caso, si se loshubiere dado al que obtuvo la posesin de los bienes

contra el testamento, no si al heredero instituido, porque os absurdo que uno tenga las utilidades de la herencia, y que otro soporte las cargas pagando el legado; mas aunque se Le hubiere mandado que los diese Ticio, no debe drselos l, sino al hijo. (4 desam, in8t'ta Vulg.

28


ULPIANUS

ti'E$TQ.LIZRO XVIX; TITULO

proponantur esse, unus in potestate praeteritus, alma emancrpatua institulus, aljiaret conimisaum osee Edictum por eun, qui in potestate est; et si ambo petiissent contra tabulas bonoruin poasessionem, is quidem, gui in potestate niansit, quum parentibus legata; emancipatus varo nurnquid Dec ipso praostat, quia ci rem aufcrret, qui praestiturus non erat, si solus esset? Sed verms ost, vol hune saltcw debere liberie et parentibus praestare regata. Proinde si contra tabulas non accepit, dicenduni est tuendura eum in partera, el utique liberia parcutibusque legal-a praestiturum. Sed an el orunibus, dubito; tamen quia plena fruMur yoluntate, pienum et obsequiurn praestare testatoris iudicio pro sus parle debot.
reni ab intestato habeat, non praestabit Iiberis et

16.

libro 1V. Dpuzarwm. Si due

siera que hay des, niio constituido bajo potestad y preterido, otro emancipado instituido, aparece que se diO lugar al Edicto por el que est bajo potestad; y si ambos hubiesen pedida la posesin de los bienes contra el testamento, el que permaneci bajo potestad no les pagara los legados A los descendientes y A los ascendientes, porque tiene los bienes abintestato; pero mo paga acaso tampoco el emancipado, porque le quitara los bienes al que no habla de pagarlos, si hubiese sido soM Pero es ms verdadero, que lo menos tsto debe tambin pagarles los legados A los descendientes y A los ascendientes. Por consiguiente, si no recibi la posesin de los bienes contra el testamento, se ha de decir, que ha de ser l amparado en su parte, y que ciertamente habr de pagarles los legados A los descendientes y ascendientes. Pero dudo si tambin A todos; mas como disfrute de la plena volunlad del testador, debe tambin prestar por su parte pleno acatamiento A la disposicin del testador. 17 JuL[&No; Digesto, libro XXXVI. - Si preterido un hijo emancipado el padre hubiese instituido rencia hubiese perecido por dolo del heredero matituido, se deber dar contra ci emancipado, [a ac-

16.

ULPIANO;

Disputas, libro IV. -Si se supu-

Si 17. Iuu*njs libro XXXVI. D4eaorum. emancipato filio praeterito palor extraneuni heredom institulasel, el ab 130 rem Iegasset, saque adita hereditate dolo -acripti heredia periieset, adversus emancipo.tum utilis iictio dan dobobit; ei scilioet personSe, cui fi lius legata praestaro cogitur, quia Praetori propositum est, sine injuria ceteraruni personaruni bonorum possessioneni contra tabulas teslarzienti dan.
-

de ste una cosa, y habiendo sido adida esta he-

heredero A un extrao, y hubiese legado A cargo

gado el hijo pagarles los legados, porque el Pretor se propuso que se dieseis posesin de los bienes contra el testamento sin perjuicio de las dems personas. tituidos herederos un nieto, que permaneci bajo potestad, y un hijo heredero suyo; se le di un legado o.l nieto; el padre de stO, que estaba emancipado,

cin til; por supuesto, A persona la que es obli-

18. Arn.cLNus libro IV. Qa swnwi. Nepos, qui in potostate niansil, et fihius anua heredes inatituti sunt; nepoti legatum dedit; palor oms ornan- cipatus petit bonorum poasaesioneru, nepos legato contentus cal; quidain in cura sohim, qui ni potestate esgel, legati actxonem nepoti dandam responderurit, quia ei nihil auferatur, el emancipatus partera fui SUi oocupet, in gua onus legatorum non consisleret. Sed rectius dicetur, in emancipatum solum dandara actionem nepofi, et quidern non ul-

18. FR1cANo; Caesioacs, libro IV. Fueron ins-

pidi la posesin de los bienes,y el nieto se Conten-

t con el legado; algunos respondieron, que la accin del legado se le ha de dar al nieto contraaqul solo

tra quadrantcm,

que estuviese bajo potestad, porque A l nada se le quitarla, y el emancipado tomarla la parte de su hijo, sobro la cual no pesarla la-carga de los legados. Pero se dir mas bien, que la accin se le ha de dar al nieto solamente contra el emancipado, y ciertamente no por ms do la cuarta parte,

19. IDIZM ibro V. (ac4on.uei. - quia et si orn tu es petiissent bouoru ni poaseasioneni, semis nepotia mIer eum el patrom ema divideretur.

que todos hubiesen pedido la posesin de los bienes, la mitad del nieto se dividira entre l y su padre.

19. EL MisMo; Cuestio:ws, libro V.porque aun-

20. Mnc1sus libro IV. Regularwn. Si films emalicipatus contra tabulas bonorum posseasionem 'petieril, tundos quidem liberes el parentes conatat; sed si vario donatum fuerit exeeptia personis testatore mortis cause, pro rata eonferent ad viri1cm ernaricipato, sicut accidil in portionibus heroditariis et legatis. 1.Intestato antera mortuo patre super donationibus mortis causa faetis non poterit fihus queri (1), quoniam comparalio nulla legatorum oceurrit.
21. PPUq1ANUs libro XIII. Qisaestionuriz. portio hereditatis, quam excepto persona beneficio logia habere potuit, repudtetur, pro ea quoque parte fihius, gel bonorum possessionem aecepit, non

20. MAnCIANO; RcLas, libro IV. - Si un hijo emancipado hubiere pedido la posesin de los bieamparados ciertamente los descendientes y los ascendientes; peros por el testador se hubieren hecho con desigualdad donaoiones por causa de muerte A
personas exceptuadas, contribuirn A prorata para nes contra el testamento, ca sabido que deben ser

la porcin viril del emancipado, corno acontece respecto A las porciones hereditarias y A los legados.

no podr el hijo quejarse de las donaciones hechas por causa de muerte, porque no hay analoga ninguna con los legados.
repudiada la porcin de herencia, que uriaperaena

1.Pero habiendo muerte intestado el padre

21. Pn'INiANQ; Cacsl.iou.s, libro XIII. - Si fuere

allis, quam exceptis porsonis )egata praastabit.


Ra. qaaerf, el cddts Rl.

exceptuada pudo tener por beneficio de la ley, el hijo que obtuvo la posesin de los bienes pagar tambin con arreglo A esta parle los legados no A otras personas, sino A las exceptuadas.

tteETO.LTBRo XXXVII: TITULO VI

sessioue contra tabulas tostamenti praeterito emanaecepit, legala praccipua uon habebit.

22.

IDEM

Libro V. Rcponorun.Bonoruin peo-

s8SSIOnCtfl accepit, ve] jure civil contentus non

cipato filio data, acriptus heres alter filius, qui pos-

22. ELMISMO; RcpaesLa, Libro V. - Habindosele dado un hijo emancipado preterido la posesin de los bienes contra las tablas del testamento, el otro hijo instituido heredero, que obtuvo la posesin, que no la recibi por haberse contentado con lo dispuesto aen el derecho civil, no tendr privilegiados los legados. 28. HERMUOSNIANO;

rurn.Ii, quibus vel ralictum, vel virilem Divus

23.

HERMOGEWIA.WS iLbro

II. hwis EpiLorna-

Pius conservan constituit, ex servis, qui liberta-. tem propter bonorum possessionem contra tabulas aceeptam consequi non potuerunt niljit habebunt.
TRYPIION!NUS 1bro XV!. Dspuaionwn. 24. Intcrvonit illa quaestio, quando numero liberoruin case debeat ja, cui legatum datum est, uL id ferre possit a filio contra tabulas honorum poossionem aceipiente; et placel, sufficere, in ea necesaitudine tuno case, quando dies legati cedit.

JI). Aquellos para quienes e] Divino Pie determin que se conservase lo que se dej, O una porcin viril, no tendrn nada de los esclavos,que no pudieron conseguir la libertad por causa de la posesin de los bienes obtenida contra el testamento..
TIULON1NO Disputas, libro XV!. -- Sure la 24. cuestin de cuando deba estar en el nmero ie los

Epitome del Derecho, libro

descendientes aquel a quien se le di un legado, para que pueda obtenerlo del hijo que recibe la posesin de los bienes contra ci testamento; y se determina, que basta que se hale en tal condicin cuando corre el trmino del legado.

fihium ernancipaveral, et nepotem ex eo retwueiat in potestate, testamento tllium exlieredavit, nepotem ex aliqiia parte instituit hredein, el alium fihium eruancipatiim praeterlit; potest deendi, nopotem quoque boriorum possessionem contra tabulas petere posse; nam pro ea parte, qua quisque intestato suus heres easet, si paLor suus heres non esset, bonorum possessio defertur 1.-1e, cijius fihius in adoptione erat) nepOteIn, qucm films poatea procreaverat, scripsit heredem, ernaneipatum filium praeteriit; num (1) habet nepos ex Edicto bonorum possessi000m? Tuendus lamen exemplo parenlum of liberorum, quibus legata praestare coguntur, qui bonorum poesoasionem contra tabulas. acceperunt. 2.Si forte ex eodem filio ratinueral nepotein nnum pluresve,' indubitate pro ea parte tuenclus est'J ro qua parte tuetur, si ex filia napos, aut mater funeti heredes instituU essent; nam bis comparatur. TIT. VI
DE COLLT1ONE (2) [0/. coa. VI. SO.]

25.

MARCELLUS

tbro IX. Di9eoruin. - Qui

25. MancaLo; Digesto, libro IX. - Uno que haba emancipado un hijo y retenido bajo su potestad un nieto habido de l, deshered en el testamonta al hijo, instituy heredero de alguna parte al nieto, y pretiri a otro hijo emancipado; se puede defender, que tambin el nieto puede pedir it posesin de los bienes contra el testamento; porque se doliere la posesin de los bienes respecto a aquella parte en que cada uno seria heredero suyo del intestado, si el padre no fuese heredero suyo. 1.Uno, cuyo hijo estaba en adopcin, instituy heredero al nieto que el hijo hablaprocreado despus, y pretini un hijo emancipado; atiene acaso el nieto la posesin de los bienes en virtud del Edictot Ha de sor, sin embargo, amparado la manera que los ascendientes ylos dcscendientes fi quienes los que recibieron la posesin de los bienes contra el testamento son obligados t pagarles los legados. 2.Si acaso haba retenido uno mas nietos habidos del mismo hijo, ha de ser indudablemente amparado en aquella parte en que sera amparado, si hubiesen sido instituidos herederos un nieto ha.bido de una hija, la madre del difunto; porque se le compara con stos. TITULO VI DE Li.. COLACIN [Vase CcL. VI. 20. 1 1. ULPIAx0; Comentarios al Edicto, libro XL. Este titulo tiene una equad manifiesta; porque como l Pretr admite . los id emancipados fi la posesin de los bienes contra el testamento, y los hace partcipes de los bienes paternos en unin de los que estn bajo potestad, cree que es consiguiente que lleven al acervo comn tambin sus propios bienes los que solicitan los paternos. 1.Se dar la colacin entre aquellos ti. quienes se les di la posesin. 2.Pero si al menor fi otro, fi quien el Pretor suele restituir por entero, lo hubiere restituido para que pida la posesin de los bienes contra el testamento, de que habla prescindido, ciertamente le restituye tambin el beneficio de la colacin. sida clst oddioe Fi., Br.
(4) Taur. s94n a escritura original; re.stituet, a ooPr5q.

manifeatarn habot aequitatem; quum enim Praetor ad bonorum possessionem contra tabulas ernancipatos admittat, part.iciposque faciat eum his, qui sunt in potestate, honorum paternorum, censequena case credit, ut sua quoque bona in rnedium con ferant, qui appetant paterna. 1.Inter coa dabitur cotiatio, quibus possessio data est. 2.Plane si minorem vel allum, quem restituere in integrum solet Praetor, restituerit ad bonorum poaseasionein contra tabulas petndam, quam amiserat, utique eti&m collationis coEnmouna el (3) rstitult (4).
(2' BOSORUM, aiiaden Hat. Vulg.

1. ULP1ANIJS

libro XL. ad EdicfuinHIe titulus

(1)

non Vulg.

(al si, coriid.rase aadida por anuguoR COJaRlaR.

30

1DxosTo.i.rB1w xxxvii:

TITULO VI

erat lo potestate, extraucus ex quadrante, ornancipatuin aeCipieiItOII) contra tabulas pro qundnante

3.Si ex dodrante fuit unatitutus filius, qui

tantuui bona aun eollaturum Iuliauus alt, quix soJuun quadranterri fratri abstu lit. Ai'gu ro en tuui pro bac sententia afTert Pouiponius, quod fihius eniancipatus nepotibus ek se natis acIje (1) conerre

3.Si fu instituido en tres cuartas partes el hijo quo ustaba bajo potestad, y un extrao en una cuarta parte, dice Juliano que el emancipado que obtiene la posesin de los bienes contra el testamento colacionara sus propios bienes slo en la cuarta parte, porque le quit al hermano sola mente la cuarta parte. Aduce Pomponio favor de esta nietos nacidos do l, 4.Un padre instituy herederos al hijo que tena bajo su potestad, y un extrailo, y pretini al ciuiancipado; ambos hijos obtuvieron la posesin tic los bienes contra el testamento; se puede decir sin inconveniente, que el emancipado debe colacionar para su hermano, solamente si por .causa de la herencia fe hubiere quitado alguna cosa; porque al el que estaba bajo potestad hubiere sido instituido heredero en menor parte que la mitad, parecer que injustamente pide la colacin aqul por cuya causa ha de tener ms en la herencia paterna. 5,Asi, pues, tiene lugar la colacin siempre y cuando por la intervencin de mm emancipado sufre algn perjuicio el que est bajo potestad; pero si no lo est, dejar de tener lugar la colacin. 6Pero pnincipalsi mamen te no debe colacionar el emancipado cuando tambin mereci la yoluntad del padre; y no obtiene nada ms quelo que

cogitur.
4.Patar filiuto, queta ti potestate liabebal, st extraneu iii heredem sen psit, em anci patuui praoteriit; bonoruob posscssionem contra tabulas u lcrque films accepiL; poIcst noii incorninode dici, einancipaturn la demuui conferre fratri sito debere, oi aliquid ej ex causa hereditaria abstulerjt; nani si minore ex parte, quain dirnidia, is, qui in potestate eras, heres seriptus fucrit, inique videbitur ecliationein postulare ab co, proptcu quem ampilos horedilate paterna liabiturus est. .Toties igitur coliationi 1ocu cal, quoties aliquo incornunodo affoetus est la, qui in potestate est, jutorventu etinancipstli ceteruin si non ost, collado ceseabil. 6.Vcl maxime autem time einaneipatum conferre non oportel, si etiam judictum patris meruit; nec quidquain amplios nanciscitur, quarn ej paler dedil. 7.Sed et i legatis raeruil sernissem, vel tantum, quantum contra tabulas boiiorurn poaseasionem occupat, dicendum osi, non esan cogenduin ad eollationem. 8,Ibidem lulianus ai 2), si honortim poseessione accepta decesserit is, qui in potestate est, ad oollationeffl bonorum cogeuduni emancipatuin, ut tanluin heredi eme eonferat, quantum conferrat ipsi, al viverel. Quodsi ante aceeptan bonorutn possessionem dercaserit suus, beredem elus Praetor ita tueri debobit, inquit, pro ea parle, qua boros seriptus fuit is, qui ja potestate arat, non lamen ultra virilem; ad collationein auten-i non admniUit euro in huno casurn, quia bonorui-n possssio admissa non est. 9.IiibeL auteni Praetor ita flor collationern, ut recta ca.veatur; caven autem per satisdationeni oportere, Pomponius ab. An pignoribus caven posait, videamus; el Pouupouiius libro septuagesi-. mo (3) nono ad Edictum scnipsit, et reis, et pigneribas recte caveri de ecliatuone; et ita ego quoque puto. 10. --Si frater cayere non posait, curator portionis eles constilmuitur, apud quem refecta pecunia collocetur, ut tuno demum recipiat, quod redactum est, quum bona propria cDntulerit. Queda por contumaciam actiones denegatae amI, oblata poatea cautioiie recipil pristinum bis. ti. - Quamvis autem Edictum Praetoris de cautione loquatur, tamen,!etiam re poisse fieri collationem, Pomponius libro septuagesimu (4) nono ad Edictum scripsit; aul enim re, inquil, ant eauhunO facienda collatio est. Igitur duvidal, inquit,
(1) aOUa,

opinin el argumento de que el hijo emancipado es obligado . llevar colacin solamente para los

elpadre le di.

7.Pero tambin si obtuvo la mitad de la herencia en legados, tanto cuanto toma de la posesin de los bienes contra el testamento, se ha de decir que no ha de ser obligado La colacin. 8,flico ea el mismo lugar Juliano, que si obtenida la posesin de los bienes hubiere fallecidoel que est bajo potestad, ha de ser obligado el emancipado la colacin de los bienes para que colacione para su heredero tanto cuanto colacionara para el mismo, si viviese. Pero si el heredero suyo hubiere fallecido antes de haber obtenido la posesin de los bienes, dice que el Pretor deber amparar su heredero de este modo, en aquella parte en que fu institudo heredero el que est bajo potestad, pero no en ms de la porcin viril; mas en este caso no lo admite Li. la colacin, porque no fu admitida la posesin de los bienes. 9.Pero manda el Pretor, que la colacin se

haga de modo que se d conveniente caucin; unas


dice Pomponio, que se debe dar caucin mediante fianza. Pero veamos si se puede dar caucin con prendas; y escribi Pornponio en el libro septuagsimo noveno de sus Comentarios, al Edicto, que se da convenientemente caucin respecto la colacin as con fiadores, como con prendas; y as

opino yo tambin.

10.Si l hermano rio pudiera dar caucin, se constituye un curador de su porcin, en cuyo poder se ponga el dinero recogido, para que reciba lo que se recogi solamente cuando hubiera llevado colacin sus propios bienes. Pero si por conhabiendo ofrecido despus la caucin recobra su antiguo derecho.

tumacia le hubieran sido denegadas las acciones,


caucin, escribi, sin embargo, Pomponio en el libro septuagsimo noveno de sus Comentarios al Edicto, que tambin poda hacerse la colacin con

11.Mas aunque el Edicto del Pretor hable de

bienes; porque la colacin se ha de hacer, dice, (a) cxagesImo, ilal. (4) sexagesimo, BeL

so

19) Dr. oonkJ.ora att a,v.uidapoi' a cons idera ast Taur.

Hal.

anig.uos copistas; pero

DIGESTO.IJBBO

xxxvii: TfTULO VI

31

bona sua cure fratribus, et quamvis non caveat, atisfaeit Edicl.o. Sed et si qusedain dividat., de quibusdani caveat, aeque diciinus, OUOI sat.iseciSc. Sed quurn possiiit ns;e quaedare in oculto, non satis confert, qul non cavit, quarnvis divkdat. Si igitur constet inter partes, quid siL in bons ornanCpatI, StZtliciefls coltatio est divisio (i) si tren consteS, sed dicantur quaedam non esse in coraniune redacta, tunc propter incertum cautio cnt nterponenda. 12Sed etsi tantum forte in bonis paternis ernancipatus rcniittat, quanturn ex coBatione sons babero debet, dicendura est, cmancipatum satis coutulisse videri. Idem et si nomen paterili debitopis de1caverit, vcl funduin, remve aliarn dedorit I.Lo portiorio bonorum, quae conferre debuit. 13.Si, qium dUOhLLS contorne deberel, alter contulenit, alteri non, vnl quiirn cavel, vel quurn dividit, videnduni est, utruin sextantis tanturn ci auferatur (2) emolnmenturn, an vero trientis tl)tius detralii debeat. Et puto, si quidern per contumaciare non (3) eaveat, totius trientis es donegandas actiones; ncc enim videtur cavisee, qui non omnibus cavit; quodsi per inopiare, sextantis tanturn denegandas, sic Lamen, ut possit, supplere cautioneta vol collationo (4), ve! ceteris modis, quibus supr a diximus, aut curator eonstituoiur m re ci salvain facttirus; haber enim debet ratio eius, qui non por contumaciam collationern non iinplet. 14.ls clueque, qui in adoptiva familia est, conterre cogitur, lioc est, non ipse, sed is, qui CULfl habet, si malucrit contra tabulas bonoruimi poasessionem accipero. Plano si bie adoptivus pater ante bonorum possessionein petitarn em ari eipaverit eum, non cogetur ad eollationern el la Rescripto Divoruiir F'i'atrum exprsssuiii ost. Sed ita de]uum adoptiVus emanoipatus collationo fratrs privabit, si sine fraude boo facture sit. lb.-.--Nee castrense, nec quasi castrenSO peenilum fratribus confertur; iwe enim praecipaulli esse oportere, rnultis Gonstitutionibus continetur. 16.Sed an id,quod dignitatis nomine a vatre datare st vel debetur, conferre quis in comiuiune cogatur, videamus. Et alt Papinianus libro tertio decimo Quaestionum, non esse cogendum; bee enimu propter onera dignitatis praecipunn haber oportere. Sed si adhuc debeatur, hoc sic interpretandum esL ut non soles oneretur la, c1iii dignitatem mireruil, sed cominuno sit omimnium lieredume onus lioc dehiture, 17.-- Qui ab hostibus captus post mnorteta patria reddit (5), hect inoriente patre nihil imabuit, quum apud Imstes tuerit, Lamen et ad bonorum posscsSiofleili aduiittetur, et couferet scilicct ea, quae inorienle patre baberet, si ab hiostibus captus non fuisset; sed etsi redemtus ab hostibims niortis tempore patria inveniatur, aeque collatio cnt facienda.
(1) E i&iee Fl.,.Br.; divise, Taar. 4) nos, omZtekt Ial. 4) oollattouem, Ha!.

con bienes, con caucin. Divida, pues, dice, sus bienes con sus hermanos, y aunque no d caucin cumple con el Edicto,'Pero aunque divida unos, y d caucin respecto otros, decirnos igualmente que l cumpli. Mas cuando pueda haber algunos ocultos, no colaciona suficientemente el .que no da caucin, aunque divida. Si, pues, constara entre las partes cuantos sean los bienes del emancipado, es suiciento colacin la divisin; y si no constara, sino que se dijera que algunos no haban sido llevados al acervo comn, entonces se habr de interponer la caucin causa de la incertidumbre. 12.Pero aunque el emancipado renuncie en los bienes paternos acaso it tanto cuanto por la colacin debe tener el heredero suyo, so ha de decir, que se considera que el emancipado colacion lo bastante. Lo mismo tambin si hubicro delegado un crdito do un deudor del padre, hubiere dado un fundo, it otra cosa, por la porcin de bienes, que debi llevan .colacin. 13.-Si, cuando debiese colacionar para dos, hubiere colacionado para uno, y no para el otro, ora dando caucin, ore dividiendo, se ha de ver si se le quita el emolumento solamente de la sexta parla,, si se le delia quitar de todo el tercio. Y opino, cine si verdaderamente no diera caucin por contumacia, se le han de denegar las acciones de todo el tercio; porque no se considera que haya dado por falta de bienes, se le han de denegar solamente respecto it la sexta parte, poro de suerte que pueda suplir la caucin con la colacin, por los dems modos, que arriba dijimos, mi que se constituya un corador que le haya de dejar it salvo los bienes; porque se debe tener consideracin al que no cumplo
con la colacin no por contumacia. est n familia adoptiva, esto es, no l mismo, sino el que lo tiene, si hubiere preferido recibir la posesin de los bienes contra el testamento. Mas si este caucin el que no di caucin para todos; mas si

14.Tambin es obligado it colacionar el que

padre adoptivo lo hubiere emancipado antes de habersepedido la posesin de los bienes, no ser obligado it la colacin; y as se expres en el Edicto de los Divinos Hermanos. Pero el adoptivo emancipado privar de la colacin it los hermanos solamente si esto hubiera sido hecho sin fraude, ni el peculio castrense, ni el casi castrense; porque en muchas Constituciones se expresa, que este es privativo.

115.No Be lleva it colacin para los hermanos

se le di se le debe por el padre. Y dice Papiniano en el libro dcimo tercero de las Cuestiones,

111.-. Pero veamos si ser alguno obligado it llevar al acervo comn lo que it titulo de dignidad

que no ha de ser obligado; porque ea conveniente

que esto lo tenga privativo por causa de las cargas

de la dignidad. Pero si todava se debiera, esto se

ha de interpretar de modo que no sea gravado slo el que obtuvo la dignidad, sino que esta deuda sea carga comn do todos los herederos 17.Si el que aprisionado por loe enemigos regres despus de la muerte del padre, aunque nada tuvo l, al morir el padre, porque estaba en poder de los enemigos, ser, sin embargo, admitido it la posesin de loe bienes, y llevar, por supuesto, it colacin lo que Lendria, al morir el padre, si no hu-

biese sido aprisionado por los enemigos; pero aunque se hallara rescatado de los enemigos al tiempo de Ja muerte del padre, se habr4 de hacer igual-

5) edfsrimtnr, HaZ.

mente la colacin.

Valj.

(5) Has.; redit, e! cdice FI.

32

DWBSTO.LIBBO

xxxvii:

TTULO VI

18.Si ernancipato legatum fue-it quurn pater :norietur, etiaui lico conferre dubet. 19.Si ab ipso patre herede instituto filia eius fidejeorl]Jlissum fLterit relictLlnj., qnurn niorietur, ata id confarenduTkl cst, quoniam utile est hoc fidei Et eveniet, ut pro co haboatur, atque Si post iior'tem patris relietuin t'uisset; neo cogetur hie conforte, quia moriente eo (1) (ciuS) non tuiaset. 20.Elinaneipatus lilius, si dotern habeat ab uxore aceeptam, hoc muus confort, eLsi auto uxor deecsserit. 21.---Si iinpubere arrogato soundum Divi Pu ReScriptuLn quarta debetur (2), videndum eat, an, si patria naturalis bonoruni possesaionein petat, conferte quartain debeat; quacstio ja co est, an herodi eno relioquat quartae actioneru, an non; et uagis es, Ut ad herodem transferat, quia personalis actio cst. Igitur etiaui de quarta conferenda eavele euin oportolit; sed iioc ita deinuiii, si am nata esi quarlae petitio; eeterum si adhuc palor adoptivos vivat qui eum emaucipavit, dieenduiii est c&uliuuen quoque asesare; praeniatu.ra ant criin spes (3) collationis, quum adiiuc vivat is, cuius de 1)onis qn arta debetur. 22,Si is, qui hona coli atu rus est, ha.beat fihiuni peculiuin castrense habenlem, nao cogetur utique peculluin eius coiifei're; sed si Ain tuno mortuna erat fihius eius, et castrense peculinm habnit, qunni ruoritur (4) le, cuius bonoruiii possossio potanda mt, en conforre cogatur? Quum auten vindicar id patri non sil necease, dici oportcbit1 conferendom; non enim nuno acquiritur, sed non adimitur. Amphius dico, et si institutus ftierit a filio heres, cecdum adierit, habeatque substitutum, quia non fliagis mine quseritur peculium, quain nunc non alienatur, conferri debere.

.23. Contertur auteii, etiatilsi quid elus non (5) fueril, dolo malo autern factum sil, quoniini.is esset; sed hoc sic aceipisndum est, ul hoc deinum canter*tur, quod &us esse desiit dolo malo. Cetoruni si 14 egit, nc acquireret, non venit jo eollalionem; nam hie et sibi irisidiatus est. 24. -ortione5 collationuni ita cruel aciendae, ulputa duo sun! fl(ii o pocestate, unas cinaneipatus hiabens treonta, ducenta fratribus con lord (u), sibi ccntum (7); l'aeit enim lis partetn, quamvis i sit, ani conferri non solet. Quodsi duo sitil fui omancipati habentes trecenta (8), et duo in poteetate, aeque dioendurn eet, singulos singulis, qui sunt lo potestate, centena conferre, centena rotiocre, sed ipsos invicem nihil conterre. Delia queque cohlatio in eundein modum Set, ut, quicunque contert, etiain suam personam nuiiieret in par.tibus 'aciendjs.

segn la e3crlara Qrl7ltkZl.

(z) VaJc mas adekne eZ.fr . S. pa rra,fo pr. (3) spsiee, foL 4) Taur.; mortetur, el cdice FL., B. (5) mmc poi non, Ial. (ti) Segn correccin del cdice FI., Pr,, confort, Tau,,

(1) Tau,. en (e e del cdice 'L Br.

18.Si se le hubic hecho un legado un emancipado, tambin debe llevarlo colacin cuando muera el padre. 19.Si a cargo del mismo padre instituido heredero se hubiere dejado un fideicomiso para att hijo, cuando muriese, se ha de llevar esto . colacin, porque es til este fideicomiso? Y suceder., que ser considerado lo mismo que si hubiese sido dejado despus de la muerte del padre; y no ser aqul obligado . llevarlo . colacin, porque al morir sta no habra sido suyo. 20.Si el hijo emancipado tuviera la dote recibida do la to.ujer, no la lleva . colacin, aunque er hubiere fallecido antes. la mujer 21.Si arrogado un impbero se debe la cuarta parte segn el Rescripto del Divino Pio, Be ha de ver, si deber llevar . colacin la cuarta, si pidiera la posesin de los bienes del padre natural, la cuestin estriba en esto, en si la deja, no, a su heredero la accin de la cuarta; y es ms probable que la transfiera al heredero, porque es accin personal. As, pues, convendr que l d caucin de llevar colacin tambin la cuarta; pero esto as solamente, si ha nacido ya la accin para pedir la cuarta; mas si viviera todava el padre adoptivo, 2ue lo emancip, se ha de decir que tambin deja a tener lugar la caucin; porque es prematura la esperanza de la colacin, viviendo todava aqul de cuyos bienes se debe la cuarta. 22.si el que ha de llevar . colacin los bienes tuviese un hijo que tuviera peculio castrense, no ser ciertamente obligado llevar colacin el peculio de aqul; pero si ya . la sazn haba muerto su hijo, y tuvo, al morir, el peculio castrense aqul de cuyos bienes se ha de pedir la posesin, leer acaso obligado llevarlo . colacin? Mas como el padre no tiene nocosidad do reivindicarlo, se deber decir, que ha de ser llevado colacin; por9ue entonces no se adquiere, sino que se quita. Y digo ms, que aunque por el hijo hubiere sido instituido heredero, y todavia no hubiere hecho la adicin, y tuviera substituto, debe ser llevado colacin, porque entonces no se adquiere el peculio, sino que ms bien no se anajena. 23.Mas se lleva colacin, aunque alguna cosa no hubiere sido de uno, pero se hubiera hecho con dolo malo que no lo fuese; pero esto se ha de entender de incido, que se lleve colacin solamente lo que por dolo malo dej de ser de aqul. Mas silo hizo para no adquirir, no se comprende en la colacin; porque en esta caso se perjudic tambin . s mismo. 24.Las porciones de las colaciones se habrn de hacer set, por ejemplo, si hay dos hijos bajo potestad, y un emancipado tiene por valor de trescientos, llevar colacin doscientos para los hermanos y retendr ciento para si; porque hace parle para ellos, aunque l sea uno para quien no se suele llevar . colacin. Mas si fueran des los hijos OXFmftflcipados que tuvieranpor valor de trescientos y dos los que estn bajo potestad, se ha de decir igualmente que cada uno lleva colacin ciento para cada uno de los que estn bajo potestad, y retiene' otros ciento, pero que ellos mismos no llevan nada a, colacin entre s. Y del mismo modo se har tambin la colacin de la dote, de suerte que cualquiera que la lleve . colacin cuente tambin su propia persona al hacer las partes. (7) reltuebi!, aade acertadamente Ha. (6) Taur., trecent*s, La escritura original; trecena, la co,

r,'eooidn miel cdice FI., Br.

DIGESTO.LIBRO

xxxvii: TfTJLO vi

33

2 PAuLns ti/ipo XLI. ad Edi uta.-Quuni emanipati fUji nouurle nepotem jostumum post ay morteni editum dicimus bonorun possessionem accipere oporere, nccesa'iUm oiit dicere, bona sua (1) euia eonfwre, licet non Pote6t die, mortis tempGre avi bona habuisse, qui ipse nondum in rerum natura ert; igiur sive bereditatern a patr, sivc legaLutn acoeperit, lino coiifcrre ciebebit.
I.-fllud aut.ern inteligendunx est, fihinm in boriis habere, quod dedueLo acre alieno supereat. Sed si sub condiioiie debeaL, non statim id dedurcre debebit, sed id quoque coiiferie; contra au.Lern caven ci epontebit ah en, qul u poLetate est, uL existente condilione deeridaiir pro ea parte, quarn ccntulit.

2.-De illis, quae sine culpa fil emancipati post mortein patnis penierunt, quaeritur, ad euius detrirnentuin ea pertinere debeant. Et plenique putant, ea, quae sine dolo et culpa perierint, ad collationis onus (2) non perLinere; et hnci ex illis verbis intdfligendum ost, quibus Praetor viri boni arbitratu iubel conferri b&na vii' autem bonus non Bit arbitraturus, aonferendum id quod nec habet, neo doto, nec culpa deslit babero. 3.-id quoque, quod sub conditione ex stipulatu debetur, ernaucipato conferri dobet. Diversum est in legato conditionali, quia, etsi in potestate fuissit et post mortoLn patris eonditio extitiset, ipse habret actionem .4.-Ernaneipatus fiLius, si iniurarum babeL aq.dortani, nihil eonlrre debet; magis euirn vindietae, quani pecunia.e habet perseeutiouem; sed si furU habeat actionem, eonferre debebt. 5.-Si tres einanoipati, duo in potestate sint, Caius Cassius libro septiino (3) Juris civilis Lertias conferendas putat, ut ernaneipati, quia invicem non oonferunt, unius toco siaL, ncc indignari 008 oporteie, si plus confei'ant, et ininus aceipiant, quia in potestate eorun fuet'it, bonorum possessionem omitene; lulianus quoque Cassiiscntentiam Sequitur. 6.-Si ex einaucipato filio nepos caaneipaCus, mortuo patre simul et ayo, bonoruu.i possessionem litriusque acceperit, quem ntnrque norum sunni heredein reliqueril, eo modo collatio explican potcaL, aL, si verbi gratia eentrnn in bonis babuU, et patruo quinquagi rita, et fratri qui nq uaginta conferre doheat (4); fiac enim ratio facit, sive personas, sive purtiones nunieremus. 7.-Si duo nepotes ex liLio mortuo emanciaLi bonorum possessionein ay potant, utruni dimidias, en quartas patruo conferre dcboant quacnitur. EL verjas est, semiases conferre oes oportere,quia et Si ViVO ayo, quum in Cies potestate essont ducenLa, puta, aequisiissent, centuni tilius, centun duo fratres por hereditatem avi haberent.

2. PkUL.o; Goine,Uw'ios al Edco., libro XLI. Cuando decimos que el iiito pstumo nacido despus de Ja muerte del abuelo debo recibir la posesin do los bienes en nombre del lujo emancipado, ser necesario decir que l Uev.a colacin sus propios bienes, aunque no se puede decir que tuvo bienes al Licirapo de la muerte del abuelo el que no haba nacida todava; as, pues, ora si hubiere reeihdo del padre la here a, ora si un legado, deber llevarlo colacin. 1.-Mas se ha de cutcudcr que el hijo tiene uniDo bienes lo que le queda deducidas las deudas. Pero si debiera bajo cudiciu, un deber deducir etu luego, sino que lo d&ei' llevar ttuubiu a colaiui; mas, por el con ario, se le rlebci'ft dar por el que est bajo potestad caucin de (100, eunplindese la condicin, ser defendido en cuanto la parte que llev . colacin. 2.-Respecto ml las cosas que sin culpa del hijo emancipado perecieron despus de la muerte del padre, se pregunta en perjuicio de quin deban ellas redundar. Y opinan los 'ms, que las que hubieren perecido sin dolo y culpa no corresponden

la carga do la colacin; y se ha do entedor esto

co virtud de aquellas palabras con que ci Pretor


manda que se colacionen los bienes ti tirbitrio de buen varn; mas un buen varn no habr de de-

terminar que deba colacionar lo que ni tiene, ni dej de tener por dolo ni culpa. 3-Tambin se debe colacionar para el emancipado lo que bajo condicin se debe en virtud de

estipulacin. Diversa cosa es Irattidose do un legado condicional, porque aunque hubiese estado despus dala muerte del padre, l mismo ten-

bajo potestad, y se hubiese cumplido la condicin

dra la accin. 4. -El hijo emancipado, si tiene accin de in-

jurias, no debe llevar nada ti colacin; porque tiene ms bien la persecucin de la vindicta, que la de

una cantidad; pero si tuviera la accin de hurto, la deber llevar ti colacin. .-Si hubiera tres emancipados, y dos bajo potestad, opina Cayo Cassio en el libro sptimo del ceras partes, de suerte que los emancipados, como

terooLu Civil, que se han de llevar ti colacin terno colacionan entre si, estn en lugar de uno solo, y no deben ellos quejarse si colacionaran ms y re-

cibieran menos, porque en su potestad estuvo prescindir de la posesin de los bienes; y tambin Juliana sigue el parecer de Cassio. 6.-Si un nieto emancipado habido de un hijo emancipado hohiore recibido, fallecidos simult-

neamente el padre 'y el abuelo, la posesin de los

bienes de ambos,iitbiendo dejado ambos un heredero suyo, la colacin se puede explicar de modo que si, por e,jein pie, tuvo bienes por valor de ciento, deber llevar colacin cincuenta para el to

paterno, y cincuenta para el hermano; porque es


lo que da la cuenta, or-a contemos las personas, ora las porciones.

hijo al1ecido pidieran la posesin de los bienes del abuelo, se pregunta si debern llevar ti colacin para el to paterno mitades cuartas partes. Y ca mutis verdadero que deben ellos llevar colacin mitades, porque tambin si viviendo ci abuelo hubiesen adquirido, estando bajo su potestad,. por

7-Si dos nietos emancipados habidos de un

ejemplo, doscientos, el Iii3o 'tendra ciento, y ciento


los dos hermanos, por la herencia del abuelo. (5) sexto, Gal. 4) RoL; debet, el acdica 1?I.

(1)

(2) ms, Haj.

oukuIift,in4er4 VLLg.

34

DIGESTO.LIBRO xxxvii: TTULO VI

8.Siduo (1) emaneipati bonorum possessionem petieL'int, et unuS contulrit, alter non contuterit, hujus portio tantum o, qui lii potestate esi, prcdesse de bet, non etiam ernan cipato, quociam cius causa, qui in potostate est, denegantur ci actiones. D.Si per inopiarn eivanoipatus cvere non posait, non statim ab en transterenda et possessio, sed sustinendum, donee possit invenire fideiussores, ut tamen de bis, quae mora deteriora futura sunt, bis, qui in potestate sunt, actio detur, psique cavennt in medinm collaturos, si cautuin iis fuerit.

8.Si dos emancipados hubieren pedido la posesin de los bienes, y uno hubiere colacionado, y el otro no, la porcin de ste debe aprovechar solamente al que est bajo potestad, no tambin al emancipado, porque por causa del que est bajo potestad se le deniegan l las acciones. 9.Si el emancipado no pudiera por falta de bienes dar caucin, no se le ha de quitar desde luego la posesin, sino que ha de ser sostenido en ella hasta que pueda encontrar fiadores, pero de suerte que, respecto las cosas que se han de dedeteriorar con la demora, se les d accin los que estij bajo potestad, y estos mismos den caucin de llevarla colacin, si ellos se les hubiere dado caucin. 3. JULIANO; Digesto, libo XXI!]. Ph Pretor no promete la posesin de los bienes contra el tostaciento bajo la condicin de la colacin, sino que indica lo que se debe hacer habindose dado la posesin de los bienes. De otra suerte, seria grande el perjuicio del emancipado, si se entendiese que no recibira la posesin do los bienes de otro modo, sirio si hubiese dado caucin respecto ala colacin; porque si entretanto l hubiese fallecido no le dejara nada su heredero; y asimismo, si hubiese muerto su hermano, no seria admitido la posesin de los bienes. Qu se dir, pues Se ha de entender, que recibe fa posesin de los bienes aun antes de que d caucin; pero si no diere tacancin, se har de modo que toda la herencia permanezca en poder del que hubiere estado bajo potestad.. 1.Un hijo emancipado promete controversia un impbero, que dice que es hijo, y que estuvo bajo lapotestad del padre; pregunto, si el emancipado le deber llevar a colacin sus propios bienes. Paulo observa: opino que debe llevarlos colacin, habindose obtenido caucin dq que el vcneido entregar as como la herencia, tambin lo que se colacion. 2.Dice Juliano: siempre que se da la posesin de los bienes contrae testamento, deben los emancipados llevarles colacin sus propios bienes aquellos solos que hubieren estado bajo la po. testad del padre; se suele preguntar de qu modo se ejecutar esto; porque si se llevan al acervo comn los bienes dejados por el padre y los de los emancipados, y de esta suerte se hicieran las poi-ciertos viriles, suceder que les aprovechar tain. bin fi los emancipados la colacin hecha por ellos mismos. Veamos, pues, si no ser lo mas conveniente. que los emancipados tomen la cuarta parte. de los bienes paternos, y le tercera de los suyos propios. L que digo aparecer ms claro con un ejemplo; supongamos, que el padre dej cuatrocientos, y dos hijos bajo potestad, y dos emancipados, de los cuales uno tiene bienes por valor de ciento, y ci otro por el de sesenta; el que tuviere ciento tomar ciento treinta y tres y tercio, y el que hubiere llevado fi colacin sesenta ciento veinte, y as resultar, que el beneficio de la colacin corresponder . aquellos solos que hubieren por manecido bajo potestad. 3.A los emancipados se les manda que lleven SUS propios bienes fi colacin con los que estuvieron bajo potestad. 4.Por lo cual, as como el que est bajo potestad toma prviamente la doto de la mujer, as tambin debe retener el emancipado, como si Lomase prviamente.
(8) conferro, Ha. Vg.

3. 1ULLANCS libro XXIII, Dijcsorum. 1raotoi' non sub eonditioiie collationis bonorum poaseasiocern contra tabulas prorniltit, sed demonstrat, quid data bonoruni possessione fieri oporteL Atioquiri magna captio erit emanoipati, si non eULer bonoruni possessioncm accipe re n Le 1 ligaretu r, nisi cavisset de collatione; nam si interim ipso decessisset, heredi sao nihil relinqueret; item si frater eius decessissot, non adrnitteretur ad bonorurn possessionem. Quid ergo est lntelligecdum est, boriorum possessiuuetn aceipere et ant.equain caveal; sed si non eaverit, ita observabitur. nL tota hereditas apud eum, qui tu poteatate fue-(, retnaueat.

1.Emancipatus tillus controversiam facit impuberi, qui se Ilium, GL in poteatate patria fuiese dicit; quaero, si boca sua el ernancipatus conterre doboat. Paulus notat puto eonferendum esac exacta caulione, ut vietus, sicut hereditatem, ita et quae collata sunt, praeatet. 2.lulianus (2): quoties contra tabulas bonoram poaseasio datur, ernanoipati bona sua conferre debont his solis, qui in potestate patria fuerint; hee que'na'moduni expedir oporteat, quaeri solet; nam si berta a patre relicta, el emancipatorum in mediurn conferantur, et ita viriles partes samantur, eveniet, ut et ernancipatis queque collatio ab ipsis facta prosit. Videarnus ergo, no commodisaimum sit, ernancipatos quartam partem ex bonis paternis ferro (3), ex suis tertiarn. Quod dico, exeruplo manifestiiis fieL; ponarnus, patrerfi quadringenta (4) reLiquisse, et duos in potestate filies, duns emancipatos, ex quibus alteruru centum, alterum sexaginta in bonis habere; a, qui centum habebit, centum triginta tria et trientern feret, a vera, qui sexaginta eontulerit, centum viginti, atque ita evenieL, ut collationis emolumentum ad solos, qui in

potcatate remanserint, perveniat.

in poteslate fucrunt, uhentur.

3.Emaneipati bona sua conferre cuin his, qui

4.Quare sieut is, qui in potestate est, dotem uxoris praecipit, ita emancipatus quoque, quasi praecipiat, retinere debel.

(2) IuIiftflUS, O!flU.ete HL

4. (1) fratrEe, insePto Vug

(4) Tarw.;qnndrninta,et cduie Ft.,g o m ismo es a nota,

flIRST LIBRO XXXVII TTULO VI

35

S. Etuancipatus practcritus, si, dum cleliberat, caverit de lionorum collatione, ncc bonorum pOSSeSSiQflem pelierit, agente fratre ex siipulatu ipso jure Lutus.erit. Sed ci si pecuniara otintulerit, cuntlictione eam - repetil; omissa enim bonorum possessionc incipil pecunia sine causa osee apud h ered am. .Qui duna filos ti iotestate liabebat, el ex nao corurn nepotein, emancipavit filixitit, ex quo riepotem habebat, deinde eluaneipatus faetus procreavit filium, quera avus iii locura ful adoptnvit., eL vol intestatus, vol testamento facto praeterito emaflcipaLo [5iio deoaseit; queesituru es quid do bonorufli possessione, quid de collatione iuris esaet. Respond: bonorum, de quibus quaeritur, tres partes fieri delient, ex quibus una pantinct ad fihitira, qui in potestatc rcmansit;. altera ad nepotem, qui in Iocnm fui adoptatus 051; tentia ad omaneipatuLn fihium et nepotein, qui in potestate remansanil, ha ul palor sol ci conferat, eum que bonorum possessionem accipiat (1). 4. AFItiCANtJS libro-JI'. Quacstionu,n. - Filiura eivaucipaluw dotein, quairt fihiae suso nomine dedit, conferre non debore, quia non siut in matrisfamilias honis esae des intelligatur, ita el in patrie, a que sit profecta.
5i ULPI,NUS libro LXXIX. ad Edi,turn. - Si quia filium habeal su iuris, et ex so nepoteni ni potestate sus, consequenter cnt dieendum, si no"s patria sui einancipati accipial bonorum poseessonem, de corifet'eridis suis quoque honm Cavare cura debcrc, ci esee similein ci, qur adoptavil; hoc

5.Si el emancipado preterido hubiere, mientras delibera, dado caucin por la colacin de los bienes, y no hubiere pedido la posesin de los bienes, estar de derecho seguro al ejercitar su hermane la accin de lo estipulado. Pero si hubiere

llevado colacin dinero, lo reclamar por la con-

el dinero en poder del heredero. 6.Uno que lenta dos hijos .bajo su potestad, y de uno .le ellos un nieto, emancipe al hijo, de quien tena un nieto, despus el que fu emancipado procre un hijo, al que adopt el abuelo en el lugar de hijo, y falleci intestado, '6 habiendo preterido al hijo emancipado en el testamento que hizo; se pregunt, qu derecho regira en cuanto la posesin de los bienes, y cul respecto la colacin. Respond: de los bienes, de que se trata, se deben hacer tres partes, de las que una le pertenece al hijo, que permaneci bajo potestad; otra al nieto, que fti adoptado en el lugar de hijo; y la tercera al hijo emancipado y nieto, que hubiere permanecido bajo potestad, de suerte que el padre lleve colacin para aqul solo con quien reciba la posesin

sesin de los bienes, comienza estar sin causa

diccin; porque, habindose prescindido de la po-

de los bienes.

emancipado no debe llevar colacin la dote, que di nombre de su hija, porque no se entiende que como de los bienes de la madre de familia' forme la dote parte tambin de los del padre, de quien

- 4. Araicrio; Cuctones, libro IV. - El hijo

haya provenido.

5. Ut.i'iio; COMPIAtariosal Edicto, libi-oLXXJX. - Si alguno tuviera un hijo de propio derecho,

y de l un nieto bajo su potestad, se, habr de

decir consiguientemente, que, si el nieto obtuvie-

enim Divi Fratres rescripserunt, nl ad collationem avus compellatur. Plano codera Rescripto adieeturn esi sic: nisi forte avus isla lTlullum ex his bonis

ra la posesin de los bienes de su padre emancipado, deber aqul dar caucin de llevar ceta-

lumeuluru bonoruni possesaionis perveniat. Neo ideirco ea fila, quae post cmanoipatioiiem nata paLA liares exlitit, juste queri (2) poterit, inquil (3), quod co tacto cohlationis COLu modo excliid ter, quuu ayo qtiandoque defuncto ad bona eles SirnLil cura frat.re poesil venit'e. Hace jo patre adoptivo rallo reddj non potest, el tarnen el ib! den dicomus, si sine dolo malo ernancipaverit.

fructura acquircro vuil, paratusque es de potestate nepoleru diniittere, ut ad emancipatum otnne orno-

jante al que hizo una adopcin; porque esto respondieron por rescripto los Divinos Hermanos, para que el abuelo fuese compelido la colacin.

clon tambin sus propios bienes, y que es seme-

ser acaso que este abuelo no quiera adquirir nin. fruto de estos bienes, y est dispuesto sacar do su potestad al nieto, para que vaya al emanci-

Mas en el mismo rescripto so sil adi cato: no

pado todo el provecho de la posesin de los bienes. Y dice, que ni la hija, que, nacida despus
de la emancipacin, fu heredera de su padre, po-

dr quereliarse con justicia por cato, porque por


tal derecho es excluIda del beneficio de la colacin,puesto que, en cualquier tiempo que el abuelo haya tallecido, podr.-ella concurrir conjuntamente

con su hermano los bienes de aqul. No se puede


si hubiere hecho la emancipacin sin dolo malo.

dar esta razn respecto al padre adoptivo, y, sin

embargo, diremos tambin en este caso lo mismo,

1 .Slipulatio auteLn collationia tuna eommittitur, quuni interpeliatus cura aliquo epatio, quo con,erre potuit, non facil, maxime quum boni vii'i
arbjtratu collationera fien Edicto Praetoris insertum est. 2.Sive ergo iu lotum collatio facta non est,

1Mas se a lugar la estipulacin de la colacin siem pro y cuando-el requerido con algn esfacio de tiempo, dentro del cual pudo hacer la ea-

acin, no la hizo, mayormente habindose consig-

sive iii partera faeta, toeum habebit haee. supolata. 3.Et sive quia non conferat ex liac stipula(1 ) Taur. &egdM, la gsc,'tw'a original; aIplet, cida de aOdjce JJ't., Dr.

nado en el Edicto del Pretor que la colacin se haga arbitrio de hombre bueno. 2.Luego, ora si en absoluto no se hizo la colacin, era si hubiera sido hecha en parte, tendr
lugar esta estipulacin.

3.Y ya si uno no hiciera la colacin en vir(a) fieL; qiiaent, a cddlce FI. (3) In Id por lnuIt, Ha?. Vuig.

la eosi'ec-

36

DJG1STO.LrBRo xxxvii: TtTULO VI tud de seta estipulacin, ya si hubiere obrado con dolo para no hacer la colacin, ser condenado en tanta cantidad cuanta valiera la cosa,
6. CELSo; Digesto, libro X. - Se pregunta, si la dote que di el abuelo paterno deber& ser devuelta al padrc despus de la muerte del abuelo habiendo fallecido la hija durante el matrimonio. La equidad del caso consiste en que Lo que mi padre di por mi causa en nombre de mi hija sea considerado como si yo mismo lo hubiere dado, porque el deber del abuelo respecto la nieta depende del deber del padre respecto al hijo, y por la razn que el padre it la hija, debe el abuelo darle dote . la nieta por causa del hijo. Qu se dir si e) hijo fu desheredado por el padre? Opino que no absurdamente se puede defender lo mismo tambin en cuanto al hijo desheredado; y no necesita indulgenciael parecer de que it lo menos tenga de los bienes paternos lo que sedi por causa de l.

tiene, sive dolo feeei'it quominus conforat, quanti ea res cnt., in tantam pecuniam condemnabitur. 8. Csc.sus libro X. Digc&lorurn. Dotem, quaii ddit ayos paternus, an post rnortein Mi mortua in matrimonio filia patri reddi oporteat, quaeritur. Oceurrit aequitas re, ut, quod pater meiis propter me ihiae mean nomine dedit, proinde (1) sit, atque vs dedurim, quipe offlcium avi nireaneptem ex offteio patris erga.filium pendoL, el quia paterUliae, ideo nvns propter fihium nepti dotem dare debet. Quid si fiUus a patre exlieredatus est? Existimo, non (2) absurde etiani in exheredato filio idem poase defendi; neo iri5tvorabiiis sententia est, ut hoc saltem habeat ex patornis, quod propter illum datuni est.

7. Insi libro XIII. D4je.torarn. - Si nepotes jo locura f ui successerut, una n portio iis conferri debel, uti bonorum possessionis unam partem habeant; sed el ipsi la conferre debnt, quasi omnes unus esserit.
8. PAP1EIArrnS libro fil. Qaaetionam. - Nonnunquarn () Praetor vaniantem non repellit, el consilium mutantis (4) non aspernatur. Unde quidain fihinm eman-cipatam, qui de bonis conferends cayere fratribus noluit, anrliendijm postea putaverunt, si vellt oblata cautione beneficium bonorum posse55iOni5 exateere; tamets responden potest, videri eum possessionern repudiasse, qui forrriarn poeseasionle conservare noluit, Sed benignior est sententia, maxirne quurn de bonig parentis (5) inter fraf res disputotur; quem Lamen facilius admittenduni existimo, si intra tempus delatae possessionis cautionem offerat; nam post annum, quam delata esset honorum possessie, volntarjatn moram cautionis admitIere difficilius est.

sucedieron sri el lugar de un hijo, se les debe llevar colacin una sola porcin, as como Llenen una sola porte de la posesin do los bienes.; poro tambin" ellos mismos deben llevar colacin, as como si Lodos fuesen uno solo. 8. PAplmAro; Cuestiones, libro lii. - A. veces el Pretor no repele al que varia de opinin, y no desprecia al que cambia do propsito. Por Lo cual algunos opinaron que el lujo emancipado, que no quiso dar it sus hermanos cancin de llevar a colacin los bienes, ha de ser oido despus, si quisiera utilizar, habiendo ofrecido la caucin, el beneficio de la posesin de los bienes; sin embargo. se puede responder, que parece que repudi la posesin el que no quiso conservar la forma de la posesin. Pero es ms equitativa la opinin. contraria, principalmente cuando entre hermanos se dispute sobre los bienes de un ascendiente; pero opino que aqul ha de ser admitido ms facilmente, si ofreciera la caucin dentro dci trmino de deferirse la posesin; porque despus do un ao que hubiese sido deferida la posesin de los bienes, es ms dificil admitir la voluntaria demora de la caucin. 9. Ei. MISMO; Rcspue.stas. libro V. - Un emancipado recibi La posesin de los bienes de supadre intestado; el nieto habido del mismo, retenido en la familia, tendr la mitad de la herencia con el beneficio de la colacin. P1 mismo nieto, si despus recibiera la posesin de los bienes del padre intestado, ser obligado llevar it colacin sus propios bienes para el hermano nacido despus de la ornancipaciri del padre y retenida en la familia, 10. ScvoLA; Cacslioace, titeo V. - Si instituido heredero el hijo que se halla bajo potestad adiese la herencia, y pidiendo uno emancipado la posesin de los bienes contra el testamento l no la pidiera, no se ha de hacer colacin para l; y as lo dice el Iidicto. Pero yo ms bien opino, que, as como rctione en parto a herencia por la razn de derecho de que podra pedir la posesin de los bienos, as tambin se debe hacer colacin para l; la verdad, cuando sufra perjuicio por la posesin de los bienes. (5) patcrnic, Ha. (S) raur. segdsi a escritura original; Sesevola, Mserta a corr'eccn dI cdice FI., Br. (7) que et por quod, Ha.

7.

EL

mismo; Digesto, libro XIII. Si los nietos

. lorti libro V. Jlrsponsiru.m..Filius emanci1 s 1. u s 1V .iteslILi pntris lmiiuruni possessionera oece pi neis ex eudom in familia retentus semisse,m hereditatis curn emolumento collationis habebit. dem n:epos, si postea por.sessiocln intestati patrie aocipiat, fratri post emaucipalionem patrie quae-. sito et in familia retento, bona mio conferre cogetur.
10. SOEVOLA libro V. QwesUonurn. Si fijos in potestate heces institutus adeut, et emancipato potente bonorum poaseasionem coiflra tabulas ipse non petat, nec confereiidum cst ei; el ita Edictum se babel, (6) Sed roagis sentio, ut, queii-tadmodum pro parte hereditatem retinet iure ea, quod (7) hanoruni possessioneln peter possot, ita et couforri ej debeal; ulique quum iniuriam por bonorum posseasioriem patiatUr.
(1) Taur. 3eq,a t escrituraorlgLna; erIni1e, a correeon de cdwe eL, Br.

escritura original, Dr.

2) Tar. jwgn la e crtara orteina; dum, auiade a correecidn del o6dce Pl., Dr. (8) TaUC. 3egn correociisn del cedice FI.; Nunquam, a (4) mutanteln, 1-Ial.

DIGESTO .LTBRO xxxvii: TfTTILO Vfl 11, PAULLJS 1iro XI. Rcsporos'wn. Paulus respondit, ea, quae post mortein patris filio reddi debucrunt, emancipatuin Rlium, quarnvis. prius eOiiSeCilttlS Sit, quain debciefltUr fraLr, qu.i ti pometate paLris relictus Cst, enoterre non debere, quuni post mortein patris non 1am ex donatione, qualu ex causa debiti ea possidere videatur (1).

37

PAULO; &sptwshas, libro XL Paulo respon11. di, que aquellas cosas, que Be le debieron devolver al hijo despus de la muerte del padre, no las debe llevar colacin el lujo einaueiiiado, aunque las haya obtenido antes que se le debieran al lieriiiario que fu dejado bajo la-potestad del padre, porque se considera que despus de la muerte d& padre las posee no tanto en virtud da donacin, como por causa de deuda. -

12. ioss libro XLI. ad Ediolurn.Si praegnanlem quia uxorem rnliquei'it, et ca vontris nomine lo poSSBSSiOfla.IU missa fuord, interim oessat collato; nani antequam nascatur, non potest dici, in potestate morientis fuisee, sed nato conferetur,

12. Li, mismo; Co,ncntarios al Ediclo, lun'0 XLI. -Si alguno hubiera dejado embarazada su mujer y sta hubiere sido puesta en posesin en nombre del feto, no tiene lugar entretanto la colacin; porque antes que nazca no se puede decir que estuvo bajo la potestad del que fallece, pero se liar la colacin en naciendo. TTULO VII DE LA COLACiN DE LA DOTE 1. ULPIANO; Conic,rharios al Edicto, libro XL. Aunque el Pretor obligue la bija la colacin de la dote solamente si pidiera la posesin de los bienes, sin embargos tambin si no la pidiera, deber. colacionar aqulla, si se inmiscuyera en los bienes paternos; y el Divino Po respondi por rescripto . Ulpio Adriano esto, que tambin kaque no habiere pedido la posesin de los bienes puede ser compelida por el rbitro de la particin de La herencia . la colacin de la dote. 1.Si la dote fu comprendida en estipulacin, ya si la misma mujer estipul ya sise gestion negocio para ella ser. igualmente obligada llevarla colacin; pero si la estipulacin fu hecha para otro, se ha da decir, que deja de tener lugar la colacin; y si solamente hubiera sido prometida la dolo, se _Jar su colacin. 2.Si hubiera un nieto y una nieta habidos del mismo hijo, y la nieta hubiere sido dotada, y bubiera un hijo que no fuera el padre de ellos, la nieta ha de llevar . colacin para su solo hermano toda la dote; pero la nieta emancipada llevar . co-. ladn la dote y sus propios bienes al nieto solo, no tambin al to paterno. 3.Pero si.hubiera una nieta sola, notainhin hin nieta habido del mismo hijo,'entonces se hace colacin para el to paterno, y tambin para el alelo la nieta habidos de otro. 4.Mas tambin si hubiera dos nietas nacidas de diversos hijos, colacionarn entre si, y con el to paterno; y si del mismo padre, colacionarn solamente entre ellas. 5.Cuando se lleva colacin la dote se hace deduccin de los gastos necesarios, no de los dems. 0.Pero si ya se hizo el divorcio, y el marido no fuera solvente, no se le deber computar integra la dote la mujer, sitio lo que puede ir poder de la mujer, esto es, lo que el marido puede satisfacer. 7.Mas si eh padre un extrafio hubiere proinet.ido la dote bajo condicin, habr necesidad de caucin, para que la mujer lleve . colacin la dote cuando hubiere comenzado . estar dotada. - 8.Conviene ciertamente, que la hija, que abintestato se hace heredera del padre, lleve colacin la dote, pero es consiguiente, que en virtud

TIT. VII

DE DOTIS C0L.LA1ONE

1. ULP1ANUS libro XL. ad Edklam.Quamquarn ta, demum ad collationom dotis Prantor cogat fihiam, si petat bonorum possessionein, attainen el si non petal, conferre debebit, si modo se bonis paternis misceat; et bou i)ivus Pius Ulpio Adriano rescL'ipsit, etiam eam, quae non petierit bonorum possessionem, ad collationeiu dotis per arbitrum farniliae erciscu.n.dae posse compelli. l.Sj in stipulatum deducta siL dos, si quidem ipsa mulier stipulata sit, vol ipsi negotium gestum, arque conterre cogetur; si vera ah quaesita est stipulatio, dicendurn est, nessare collationem; eh si tantum promissa sit dos, collatio eius fiet, 2.Si SiL cepos ct neptis ex oodein filio, et dos non paler eorum,- neptis tata alt neptis, sit el liliu omnem dotem soli fratri collatura est; emanc.ipata actem neplis dotein el. bona aun sol nepoti, non etiani patruo oon!eret. 3.Sed si kit neptis sola, non - ctiain nepos ex eodom, lunc conertur patruo, iternqne nepoti vel nepti ex alio. 4.Sed el si duac neptos sin I ex diversis flhiis, eonCorent et nvkenj, et patruo; si ex codean patre, tanturn invioen conerent, i.Quum dos confertur, impensarum neceaBariaruni Rt detraetio, ceterarum non. (LQuodsi mm faetuiii divorhium est, el mar tus non ah solvendo, non debebit integra dos computan iiiulieni, sed id, quod ad mulierem potest pervenire, hoc est, quod facere maritus potest. 7.--Si sub conditione pater, vel extraneus dotern prouiiseril, cautione opus erit, ut tune conferat mulier dotem, quum dotata ense eoepenit. 8.Filiarn, quao ab intestato patri heras fit (2), conferre qudam dotem oportet, ccnsequens autem est, nl ex pollicitatione delia (8) pro parte dimidia

(1) Taar. segn la ncritura orlgtriet; vWetur, ja corre e&n de cEe J'L, Br.

(2) Ial., sil, el cdice FI. (2) dolts, n MIULa VuL'.

38

tfla18TO.Lt1fftO XXYI TfTULO Vn

fratrorn suum libere; aec1uius enim esi, jo solidum de ano ciiiiii dotataxn esse.

bonor mi possessionom accepit, Ii liatu dotatam habeat, uon debet dotem cina conlerre, quia in bonis cius nu est.

9.Si ematicipatus filius, qui contra tabulas

de la promesa de la dote libre de la mitad su hermano; porque es ms equitativo que ella est dotada por completo con lo suyo, 9.Si el hijo cinaneipado, que obtuvo la posesin de los bienes contra el testamento, tiene una hija dotada, no debe colacionar La dote de ella, porque no est comprendida en sus bienes,

2. GAtos Libro XIV. ad Ediclwu provinciale. Filia iit adoptionem data ci iteres instituta debet, sicul ernancipata, non so1un bona sua, sed et dtein, qune ad eam pertinere poterit, conferre; si adhuc pa.ter adoptivos vivit, liLa necease Imabebit confcrre (1).
fuer'it heces instituta1 ecUatione dotis non fungetur; unde si commisso ab altero Edicto necease habuent coi fra tabulas botiorum possessieiiem aceipere, dieondum est, quoniain nullam iniuriam fratri faoit, nin deboro eam dotem conl'erre; nam quod habuit ex indicio, convertitur ad contra tabulas bonortm possessionem. Planes ex minore parte f'uit hees instituta, et alia quaedam jo earn contutit contra tabulas bonorum poaseasio (2), aunta portione eius, dicendum cnt, collationis munere eatn fiingi, nii furte contenta rterit portione, ex qua instituta cal; tunc, enini dicenduni esi, ex indicio parentis eam venientein non debere ruanos collationis sustinere.

Xl V. - La hija dada en adopcin instituida he-

2. thyo; Comeniarios al i,'diclo proccru,ial, libro

redera debe, conro la emancipada, llevar colacin no solamente sus bienes, sino tambin la dote, que pudiere corresponderle; si ci padre adoptivo vive todava, tendr l necesidad de llevarla colacin.

S.

ULrIANLS

libro IV. DitpuLaorturn. -Si filia

3. Ui..rio; Disputas, Libra 1V. -Si la hija bubiere sido inat.itucla heredera, no har colacin da la dote; por lo que si habindose dado por otro lugar al Edicto hubiere tenido necesidad de recibir la posesin de los bienes contra e[ testamento, se ha de decir, que puesto que no causa ningn peejuicio al hormano, no debe ella colacionar la dote; porque Jo que tuvo en virtud del testamento so convierte en la posesin de los bienes contra el tostamonto. Mas si f'u instituida heredera en una parte menor, y La posesin de los bienes contra el testamento odi algunas otras cosas, aumentada su porcin, se habr de decir, que ella soporta la carga de la colacin, no ser acaso que se hubiere contentado con la porcin cm que tud instituida; porque entonces se ha de decir, que concurriendo ella pon voluntad del ascendiente no debe soportar Ja carga de la colacin,
II.

4. Pon'otnos libro II!. ad Quintun Muria,n. Si pato t' pro tilia dotem promiserit, deinde exheredatae,\CL etiain enianeipatae et prastenitae legatum dederit, habebit fija etiani dotern praecipuam et legatuiti. 5. 1 'APiNlANUS Libro Y. .Rcsponsorwn. - Filius ernancipatus qui possessioriern contra tabulas accipere potuit, intestati patria posscssionem accepil, atque ita filio., quae mauait inpotestate, cutu ciusdem fsrniliae fratre benes instituta, possessionem intestati patria, ernorem fratris emancipati secuta, accepit; doteni acuipto fratri conferre non cogetur, quum ea possessio frustre patita sit, et filio !ktris (3) volunlatem (4) fin virus partis retineat, id est, ut omnes triantes haboaril, et bonorum posseasio Unde libori linigatur pro contra tabulas ease
pl3iita.

dola desheredado, aun habindola emancipado y preterido, la hija tendr adems de La dote prolerente tambin el legado. emancipado, que pudo obtener la posesin contra el testamento, recibi la posesin de los bienes del neci bajo potestad, instituida heredera con un liar-

hija, y despus le hubiere dado un legado habin-

4. Posipomo; Co,ncjitarios d Quinto Muelo, Litro - Si el padre hubiere prometido la dote por la

5. Ppneo;

lcpustas, libro V.

- Un hijo

padre intestado, y de este modo la hija, que permaerror del hermano emancipado; no ser obligada llevarle it colacin la dote al hermano instituido,

mano de La misma familia, obtuvo la posesin de los bienes del padre iiitestado, habiendo seguido el

porque en vano haya sido pedida esta posesin, y retenga la hija del hermano la disposicin hasta el

lmite de la porcin viril, esto es, para que todos

1.Filia, quae soluto matrimonio dotem eouferre debuit, Inuratu collationieciL; viri beni arbitratu cogetur usuras quoque dotis conferre, quutn emalicipatus frater enirn fruetus conferat, et filia partis suae (5) fructus pereipiat.

tengan una tercera parte, y se suponga que se pidi La posesin de los bienes cUnde liberb en lugar de La, que contra el testamento. 1.La hja, que disuelto su matrimonio debi

colacionar la dote, fu morosa para la colacin; ser obligada arbitrio de hombre bueno Li. llevar

colacin tambin los intereses de la dote, puesto que el hermano emancipado tambin colaciona los
frutos, y la hija, percibe los frutos de su parte.

6. losai libro Y.t. Respoasorunt. - Pater filiem emaucipatum heredem intituit et filiem exheredoit,(use inofficiosi lite pei1ata pantein dimidiam vit, hereditatis abstulit; non esse frairom bono. propria
(3) si adhue pter adoptivus vivit, ho neeesse hahshit conferre, considrase adadidas por aetigaos coj4stas, () coiitsllt, Contra tabulas bonoi-um posasasione suela,
Vui

instituy heredero it un hijo emancipado y deshered it una hija, que habiendo promovido la quere-

6. EL MISMO; ResprLcalas, libro VI. - Un padre

lla, de inoficioso, retir la mitad de la herencia; (3) patria, al mdrgeA fnerior del cdice FI. (4) senta, inserte Hat. (5) patria sitj, Vaig.

DIGESTO.LIBRO XXXVII.- TITUL '!tI

39

conferre cogendum respondi, nani e libertates coinpeere placuit.


7. PArLeS libro XI, Responson4rn. - Nec ipsa dotem fratribus suis eonferet, quum diverso jure rratres surit heredes.

respond, que no ha de ser obligado el hermano colacionar sus propios bienes, porque se determin que competiesen tambin las libertades. 7. Pum.o; Jlespueslas, libro XI. - Y ella no les llevar colacin it sus hermanos la dote, porque los hermanos son herederos por distinto derecho.
8. PAPiNIANo; 1? ucalas, libro XLUn padre al casarse su hija le dio ademas de la dote algunas cosas, y la retuvo en la familia, y la instituy coheredera de sus hermanos bajo la condicin de que les llevase it colacin La dote y lo dems que al easarsele entreg; habindose abstenido de la herencia la hija, se determin que it sus hermanos que reivindicasen los bienes no dados en dote les obstase la excepcin do dolo porque el padre quiso que la hija tuviese una y otra cosa.

8. P4PfNIAtJS libro .XL b!cpowsorurn. - Pater nubenti filiae quasdam res preter dotern dedit, earnque le familia rednuit, ac fratribus sub condiUone, si dotem et retera, quae nubenti tradidit, contulisset coheredem adscripsit; qurn filia se bonis abstiuuisscj, fratribus res non in dotem datas vindicantibus exceptionem doli placuit obstare, quonianrpater fihiam alterutrum habere voluit.

qu:iestionis, an, si sua Lieres filia patri cuin fratribus, contenta dote abstiiieat se bonis, compellatur eam eonferre. Et Divus Marcus rescripsit, non compelli abstinonern se ab bereditate patris; ergo non tantuni dista apud maritum remanebt, sed et premissa exigotur etiatu a fratribus; et ost aeris alen loco, abseessit enitu a honis patria.

O.

T[tYPLiOiiiNtJS

libpo V. fli.pilionurt.Fuit

9. TRIFONIXO; Disputas, libro Vi. -'H u bo cuestin sobre si tiria hija heredera suya del padre seria compelida, si contenta con la dote se abstuviera de la herencia, it hoyar aqulla it colacin. Y respondi por rescripto el Divino Marco, que no es compelida la que se abstiene de la herencia del padre; luego no solamente permanecer en poder del marido ha dada, sino que se les exigir tambin it los hermanos la prometida; y est en calidad de deuda, porque so separ de los bienes del padre.
TITULO VIII [IXI
DE QUE SE HAYAN DE UNIR CON EL EMANCIPADO SUS RiJOS 1. ULPIANO; Cornenitirios al Ediclo, Libro XL. Si alguno de aquellos it quienes promete el Pretor la posesin de los bienes no hubiere estado bajo la potestad del ascendiente, cuando ste uiuera, se les da it ste y it los hijos, que tuvo en la familia del

nT. VIII (1) [1X1


D5 CONIUNO!WS CUZS EMANCIPATO

LIBER1S ama (2)

1. ULP1ANUS libro XL. ad Ediclum. Si quia ex , honorum pohli-Is quibus poaseasionem Praetor cetur, in potestat.c parentis, quum inoritur, non fuerit, el liberisque, quos iu eiusdern familia hablit, si ad eos hereditas ano nomine pertinebit, noque notam exheredations mrurunt, bonorum possessio eius parta datur, quas ad eum portine. r'et, si Le potestate permansiasel, ita ut ex ea parte dimidiam (3), reLiquam liberi eius, hisque (4) duntaxat bona sua conferat.

mismo, si en su propio nombre les perteneciere la

herencia, y no merecieron nota de desheredacin, la posesin de los bienes de la parte que le pertenecania, si hubiese permanecido bajo potestad, de la otra mitad, y lleve it colacin solamente para stos sus propios bienes. 1.Este Edicto es muy justo, para que ni concurra solo el emancipado, y excluya loe nietos que permanecen bajo la potestad, ni se opongan it su padre los nietos por el derecho ile potestad. 2.Tambin se comprende en este Edicto el hijo dado en adopcin instituido heredero, para que se le una el nieto que est bajo la potestad de su abuelo natura); mas se une el nieto it ami padre etuancipa4o, era haya sido preterido, ora instituido el padre. Y habr esta diferencia entre el dado en une de Otra suerte con el dado en adopcin, sino habiendo sido instituido y dndose lugar por otro al Edicto, pero con el emancipado, era haya sido instituido el emancipado, ora haya sido preterido.. que estaba paje potestad, y en un tercio otro emancipado, dice Juliano, que pedida la posesin de los bienes contra el testamento, el nieto preterido lo habr de quitar a su to paterno una sexta parte, y it su padre una dozava, de la herencia.
(5)

suerte que tenga da esta. parte la mitad, y sus hijos

1.---Hoc Edictuin aeqoissimum est, ut neque emaneipatus solos veniat, et exeludat nepotes 'a potostate manentos, neque nepotes jure potestatis obuciantur patri suo. 2.Et in adoptionem datos fflius, et heres jostitutus ad hoc El dictum pertinet, uL ci iungatur cepos, cjiii lii avi Sf1 naLLiraUs potestate est.; iungitur autere nepos patri silo emancpate, sive pater praeleritus sil, sive institutus. Et hace erit dift'erecua inter ) in adoptionem datum.et emaneipatuni, quod in adoptionetu quidem dato non alias iungitur, nisi instituto et ali committeute Edictuin, ernancipato autem, sive sit institutus emancipatus, sive sil praeteritus. 3.Filio in potostate ex beses, emancipato ex tiiente herede, instituto, lulianus ait, nepotem practoritiim petita contra tabulas boriorum posaesSiOne, patruo Sextantoni, patri uneiam ablaturum.

adopcin y el emancipado, que ciertamente no se

3.lnsiitudo heredero da dos tercios un hijo

(1) Tau.r. segaa correcce (c c1r F. En a escrara origis u tu este Wu.je 4epa4 deZ sseate. (2) xmus, coriolddrase aadlda por aatiyuos copias.

IPSOJ inserte IlaL (4) I&ius. Haz. (S) lustltutum, inserta Vmtig.

40

!xaisTo.LIBRo xxxvii: TITULO vTa

4.Si paor erosnoipatus exheredaus sit nopotibus ex eo praeeritis, qui eran in potestate ieetiti, Picpoes admiituritur, aburdum eniin est, qu uiii patri .prttetcrito iurigaotur, instituLo 00 YCI exheredato uon admitti, 5.Sed et si pa(iuus eoruin, qui erant (1) in ji o tei4 Late, siL praeteri ii s, iaer ex.lioredajus, debent nepotes sdnitti; nain exheredatus pater eorurn pro rflortuo liabetur. 6.---Si patev in potestate inanens oxheredatus, vol institutus sil, nepotctn ex co, sie u potestate 'naneritem, airo emaneipatum, ad bona avi noque vecen, noque vocanduni osee, Scaevola ail toties eaiin napoti consulendum est, quoties in potestate retentus est patre emaneipato. Liberos igitur in familia esee oportet, ut huid hdicto locus su, eius sci1ict familia (2), cuius bonoruni posscssio potitur. Sed et si postumus natus siL ex emancipato, ante emanoipationem couoeptus, ideni cnt dice nd u ro. 7, Liberos anteni non oinnes siinul vocaL Pracior, sed gradatiin, hoe est cus, clul sui sunt, seilicet nepotes, s su iii, si tnInLIS, ces, qui scint inforiunis gradus; iiec cas iniseebitnus; plano si siuL ex emaneipat.o nepos, et ex nepote chis alio pronopoa, dlnendLlrn cnt, utrurnqueei iungi, ambo eirini in (3) suoruro loco successerunt. 8. Si postilminio nepos redierit, dicenduin est, eum patri emarleipato coniungi. 9-SI pater ex duobus fiIiis, quos in potestate tiabuit, alterum emanciparerit, eL nepotem ex oc in Iocum fllii adoptavorit, et pi'aeterito oiiianeipato docesserit lulianus ah, nopoti ti Iocuft iliiadoptato succurri opomLere, nl quasi fihius ponlionoin habuat, quatu habaret, et si roUtanus adoptatus ceset. Sic fiet, inquit, nL filius, qui in potestate fuit, terliajn partero, nepos in locurn fuji adoptatus alia.m terha,n, einaflcipatus films curo nepote altero retonto jo potestata partiatur: neo enim minus debt forro liepos in )uculn fui adoptatus, quan si ab extranco esset adoptatus.

4. -----Si el padre emancipado hubiera sido desheredado habiendo sido preteridos los mueLas liahidos de ml, que haban sido retenidos bajo potestad, son admitidos los nietos; porque es absurdo que Juntndose con el padre preterido no sean admitidos, habiendo sido ste instituido desheredado, 5.Pero tambin deben ser admitidos los nietos, si hubiera sido preterido el to paterno de ellos, que eslal su bajo potestad, y desheredado el padre; porque desheredado su padre es considerado como fail emd o. 6.Si hubiera sido desheredado instituido el padre que pernianeod bajo potestad, dice Scdvolu que el nieto habido de l, ora si permanece bajo potes tad, ora si rim emancipado, no eS; ni debe ser llamado los bienes del abuelo; porque se ha de mirar por el nieto siempre y cundo tite retenido bajo potestad habiendo sido emancipado el padre. As,

pues, deben estar en la familia los hijos para que

haya lugar este Edicto, por supuesto, en la familia de aqul cuya posesin do bienes se pide. Paro

se habr de decirlo mismo, tambin si del emancipado hubiera nacido un pstumo, concebido antes de la- emancipacin. 7.Mas el Pretor no llama simultneamente

todos los descendientes, sino por grados, esto es,


los que son herederos suyos, saber, los nie-

tos, silos hay,'y si no, !os que son de grado inferior; y no los mezclaremos; mas si hubiera un nieto

nacido del emancipado, y otro bisnieto nacido de rederos suyos. -

su nieto, se habr de decir que se le juntan uno y otro, porque ambos sucedieron en el lugar de he S. -Si el nieto hubiere vuelto por el derecho de poslliminio, se ha do decir que es unido al padre emancipado. hubiere el padre emancipado ti uno, y hubiere

9.Si de dos hijos que tuvo bajo su potestad

adoptado en el lugar de hijo un nieto habido de

aqul, y falleciere habiendo preterido l emancipado, dice Juliano que es conveniente que se socorra al nieto adoptado en el lugar de hijo, para que hubiese sido adoptado un extrao. Y as resultar, dice, que el hijo que permaneci bajo potestad tendr la tercera parte, otra tercera parte el nieto adoptado en el lugar de hijo, y el hijo emancipado partir con el otro nioto retenido bajo potestad; porque el nieto adoptado en el lugar de hijo no debe percibir menos que si hubiese sido adoptado pos un extrao. una cuota parte de la herencia, b otra muy pequea; porque aunque sea mdica, diremos, sin embargo, que tiene lugar esta parte del Edicto. itLo, herencia se divide entre el mismo-hijo y sus descendientes, de modo que l tenga lamilad y los descendientes la otra mitad. Por lo cual, supn que hay un solo hijo emancipado, y dos nietos bajo potestad, y ni og n otro descendiente; el emancipado tendr la mitad do la herencia y la otra mitad los dos nietos, de suerte que perciban cuartas partes. Pero si adems hubiera otro hijo, suceder que el hijo de quien no hay nietos tendr la mitad de la herencia, y el otro hijo la otra mitad junto con sus hijos, de suerte que l obtendr la cuarta parte de
(,l 'aur. e$fl 4OrreCrirI del oddice FI.; emise, in.scrla la wi)ura orina1 1,. (6) ifilus, omlenLa Fiel. Valg (7) Taer. ieqe co,reccie dci cddioe FI qie dice iii 1)baros Lii liboris, a eeii rilare orisnal, Br.

como hijo tenga la porcin que tcndra aunque

10.Illud rtort interest, pinta portio heredilatis ad riepotatn pertineat, an perquamn niodica; nam et si modica sil., a-Llamen dioeiuu, locuni. esse (4) buje parti Edieti. 11.tutor ipsi.im Ulium et liberes eiue dividitur hercdit.as , ita ut ipse diiTnidium, liberi diiiiidiurn haboant. Proinde pone solum case liliurli ernancipatura (5), et nepotes jo potestate duos, nerninem praetorea ex liborie; habebit eroannipatus diiaidinin partem hereditati, el atiam diindiam duo nepotes, nL quadrantes ferant. Sed si ah praeterea ajius filias, eveniet, nl films habeat dirnidiatn partem hereditatis, ex quo nepotes non sunt, alius fllius (6) soniissem eum SIlla suis, ita ut quadrantcm liereditatis ipse froat., quadra-mis imitor liberes (7) oius
(L) flaL Vu1.; eral, et cice .1'L. (21 Tau,'. s.jr.n La ete,Lttwn oriqirn; farnilise, La cor,5ecda del Cdied j., flp. (0) hL. oinlLeW Ya). (4) Rl cOdtcc FI., Be.; esse locuin, i'au.

10.Y no importa que al nieto le pertenezca

Di(iSTO.LIBRO dividatur. Sed si ambo 11ii sint cmanoipati et habeant siriguli nepotes, eveniet, ut singuli singulos sornisees curn nepotibus suis dividant, ita ut ipsi quidero quadrantes feiant, nepotes aUteLfl residuos quadrantes. Et si aUev duos fijos, alter tres habeant, quadraus unus inter duos, alius inter tres dividitur. 12.Si quis ex nepotibus portionem suarn omiserit, everiiet, ut non ad pairem eits sed magis ad rratrem pertineat. Sed et si omnes nepotes oinittant, patruo uihil accreseet, sed soli patri; quod el si (1) pater omiserit, tuno patruo acerescel. 13.lrnancipaIus (ilius, si quidem nepotes u avi potestate non habeat, ratribus suis cont'eret; sed si siaL nepotes, voiuit eum Praetor fiuiis suis, qui surit in pot.estate, sola conferre; nierito, quia veniendo ad bonorum possessiouem ihhis solis iniuriam faeit. 14,Nunc videamus, quantum jis conferat; et quidom semper,quom fratri bus emaneipatus confort, viniera sibi detrahit. Utruin et in co casu virilom detrahat, an vero, quia dimidiam partem habeau bonorum possessionis, diinidiain partem eiam bonorum suorum eonferat7 Et puto, dimidiam tantum bonorurn jis (2) parteni conferre (3); naru otsi alius emancipatus siL fihius, alius in potestate retentus, filies omancipatus bis duobus nepotibes unara partero tactum conferet, et palmo eoruxn, qui in potestate mansit, unani parten dabit, tertiani ipse habebit; ncc quod nepotibus conforten a patrue emancipato, ipsi patri confereul; hoc enim non de bonis ay, sed propter bona postea jis accessit.

xixvu: TTULO viii

41

sus hijos. Mas si ambos hijos estuvieran emanci-

la haroneia y la otra cuarta parte se dividir entre

pados y cada uno tuviera nietos, suceder que cada uno dividir con sus nietos su respectiva mitad, de suerte que ellos se llevarn cuartas parles, y los nietos las restantes cuartas partes. Y si uno tuviera dos hijos, y otro tres, una cuarta parte se divide entre los das, y la otra entre los tres. 1.Si alguno de los nietos hubiere abandonado su parte, suceder que no La pertenecer . su padre, sino ms bien su hermano. Mas aunque todos los nietos la abandonasen, no le acrecer nada al to paterno, sino silo al padre; poro si la hubiere abandonado el padre, entonces acrecer al to paterno. 13.El hijo emancipado, si verdaderamente no tuviera nietos bajo la potestad del abuelo, llevar fi colacin con sus hermanos; pero si hubiere nietos, quiso el Pretor que l llevase colacin solamente para sus hijos, que estn bajo potestad; y con razn, porque viniendo la posesin do los bienes ellos solos les causa perjuicio. 14.Veamos ahora cunto 'es llevar colacin;y la verdad, siempre que el emancipado lleva colacin para los hermanos, retira para si una porcin viril. Deducir acaso la porcin viril tam-

bin en este caso, puesto que tiene la mitad de la posesin de los bienes llevar ti colacin tambin la mitad de sus propios bienes? Y opino que les

lleva colacin solamente la mitad de los bienes; porque aunque haya otro hijo emancipado, y otro est retenido bajo potestad, el hijo emancipado llevar colacin para estos dos nietos solamente una parte, le dar otra parte al to paterno de ellos,

que permaneci bajo potestad, y l tendr la terceal padre; porque esto no Les va ellos de los bienes

ra; y Lo que se les lleva colacin los nietos jor el 110 emancipado, no se lo llevarn ellos colacin del abuelo, sino despus por causa de los bienes. 15.Suceder, pues, que el padre emancipado,

15.Eveniet igitur, uL paLor emancipatus, si centuro jo boda habeat, quinquaginta sibi detrabat, residua quinquaginta. omnibus nepotibus, id est flhiis sois oonforat, ant si unum nepotem habeaL, et duos ex alio pronepotes, ita dividat quinquaginta, nL nepos haheatvigintiquinque, pronepotos ex alio uno (4) rigintiquinque; nata et bonorum pnssessionis ambo uuarn partem babent. 16.Si sit filies in potestate, alius ernancipatus, 1 ex dafuneto unos nepos in potestate, alius nepos ems.neipatus, eleganter Soanvola traetat, patruus emaneipatusquantura nepotibus, quanturn (5) fratri suo eouferat; eL aiL, posse die, tras eurn parLes facere 8), unem sibi, anam fratri, unam istis eollaturum, quamvis Iii mines, quam patruus ex hereditate o.vi concurrente paIre sint habituri; quaa Seatentia vera ost. 17.Sed etsi siut duo nepotes ox eodem fij, hique emancipati sunt, et ex altero oorurn prone-. pos in potestate defuncli, partem, habebit nepos unes, alia (7) nepos cuni filio sao.

si tuviera ciento en sus bienes, detraer para si cincuenta, y llevar fi colacin los otros cincuenta. para todos los nietos, esto es, para sus hijos, si
tuviera un solo nieto, y dos biznietos nacidos de otro, dividir los cincuenta de modo que el nieto dos del otro solo; porque tambin tienen ambos una sola parte de 1,1p sesin de los bienes.

tenga veinticinco, y veinticinco los biznietos naci 16.Si hubiea un hijo bajo potestad, y otro

emancipado, un solo nioto bajo potestad, nacido

del difunto, y otro nieto emancipado, examina dis-

cretamente Scvola cunto llevar el (Lo paterno

emancipado . colacin para los niotos, y cunto


para su hermane; y dice, que so puede decir que l hace tres partes para llevar ti colacin, una para

l, otra para el hermano, y otra para aqullos, auncuya opinin es verdadera,

que stos hayan de tener, concurriendo ci padre,

monos que el to paterno en la herencia del abuelo; 17.Pero aunque haya dos nietos nacidos del mismo hijo, los cuales estn emancipados, y bajo la potestad del difunto un biznieto nacido de uno de aqullos, el nieto solo tendr una parte, y la 'restante el nieto junto con su hijo. nietos habidos de otro nieto fallecido, el nico eman-

18.Sed elsi nepos, et ex alio nepote defuncio duo pronepotes, unus ex pronepotibus cmanoipatus
(1) QuodsI st, Hat. (2) sius, Ha. (2) Taus'. segn a escrtum ni gia, debere, aiia.cte a eorpeooj#Jn'd.e( c6 dice FI., Br.. (5) uiia,Hai. Yul1.

18.Mas aun cuando hubiera un nieto, ydoi biz-

(5) Fear. seun remienda del oddioe FI.; aspots tibus, a escritura origina, Br. (8) Vas. a flr,ta 3. (7) Esto es, reLbusa1iam, ful. VuIg, -

l'oxu UI-6

42

DIGETO.LIflRO

xxxvii: TITULO Vil!


ci pedo de los biznietos llevarcolacin para su solo hermano, si no hay hermano, para su solo lo paterno, no tambin para el hermano del abuelo paterno.
2. PA OLO; Corncntaio al Edicto, libro XLI. En esta parte d& Edicto no dispuso nada el Pretor para que el nioto pague, los legados Las personas
exceptuadas. Pero se pueda referir tambin este

sol! fratri .siio conferat, -vol si fr ator noii esi, sol patrUo, non etiam patruo rnaiori.
2. PAULUS ro AL]. ad Ercturn. -Nihil in bao parte Edicti cavit Praeior, ut legala excepis personis nepOs praestet. Sed potest superior Sermo

e ad huno oasum re1ori; nam absurdum Osi, pa-

treLn (juidem chis 1egaa praestare,ipoun) vero plus habore, quum udem condiione incandein partem vocanlur.

Caso la clusula anterior; porque es absurdo que el padre pegue, ciertamente los legados de aqul, y que aqul tenga ins, siendo llamados con la misma condicin la misma parte.
8. Mtacco; Dijeato, libro JX. - Uno que tenis dos bjos emancip uno de ellos, y retuvo bajo su potestad un nioto habido do l; el emancipado tuvo un hijo, y fu desheredado por el padre; pregunto, habiendo sido preterido su hermano que tambin fu binancipado, y habiendo sido instituidos por el abuelo herederos los nietos habidos del

8. M.RCELI.US libro JX. Diestorwn. Qui duos fihios habehat alteram ex 113 emaneipavil, nopotou ex co in poteslale retinuil; einaucipatus iihium (1) sustutit et a patre oxheredalus es; quaero, quula. frater ema c il5e enaiIwpatus praoteritus alt, 31 nepotes ex emaricipat filio ab 1VO heredes instituti, quid de loriorum possnssione iuris alt, et quid intersit, M eivarkcipatunI quoque, ex que nepotes erant nati, praeterituriL ease polkamus. Respondi: si ffiium t'etento ex co nepote ornancipaverit, et emancipatus procreaverit Ilhlum, et liores uterque nepos iliStituLuS fuai.it, pater Corum oxhoredatus, alius luma praetelitus, ohus hiu praeU3ritus bonorurn possessionem contra tabulas peLero potorit; exhoredatue i. in obstat filila sois post cmancipationem suseoptis. Nepoti tamon rLento lii potostato bonorum poeseasio dan dabet, quoniam si pater cius emaricipatus praetenitus essat, simul cern co bonoruni posesslonem accipare posaet propter Id capul Edieti, quod a luliano iniroduotuiu est, id est ex coya elausula (2); nec debet detenerla case condilionis, quia paLor cine exheredatus sit; idque ni praelenito quoque praeatari oportebil. Sed frati'is oiva, qui post emancipationem natus Bat, diversa condujo est; censenvanda. cet tamen et illi ad vinilem partem hereditas, sicut etiam Imperator AntoninOS in persona nopUs (3) ex fila rescripsiL

hijo emancipado, qu derecho habr respecto la posesin de los bienes, y qu diferencia habr, si supusiramos que tambin fu preterido el emancipado, del cual habian nacido los niet.os. Respond:
si hubiere, emancipado al hijo habiendo retenido al

nieto nacido de ste, y el emancipado hubiere procreado un hijo, y uno y otro nieto hubieren sido
instituidos herederos, el padre de ellos desheredado, y el otro hijo preterido, slo el hijo preterido tamento; porque el dcalici'odado es obstculo para sus propios hijos habidos despus de la emancipacin. Poro se lo debe dar la posesin de los bienes

podr pedir l posesin de los bienes contra el tes-

al nieto retenido bajo potestad, porque, si su padre eLuanci pado hubiese sido preterido, podra obtener

conjuntamente con 61 la posesin de los bienes por virtud do este capitulo riel Edicto, que fu introducido por Juliano, esto ce, por virtud de la nueva

elusula; y no debe ser de peoi condicin, porque esto se he d tambin l, preterido. Pero es distinta la condicin de su hermano, que naci despus da
haya sido dsha.redado su padre; y cnvendr que

la emancipacin; roas se le ha. de conservar .tambin l la herencia Jineta la porcin viril, segn

tonino en cuanto a la persona de la nieta habida de una hija.


4. MODESPINUS libro Vi. Pandcctcwarn.Eman-cipato quia filio retinuit ex co nepotes in potestate, filos emancipatus suscoptis postea liberia deceesil; p1auit, in avi potestatc manentes sirnul cum his, qui post emancipationem nati sunt, decreto bonorum poaseesionoin accipere, i-nanentc Co, nL, Si velil avus sibi per ziepotes acquini, bona sua conferal, aut nepotes emanoipet, ut sibi emohmentum paternac hereditatis acquirant; idquc ita Divus 7Marcus rescripsit.

respondi por rescripto tambin el eznperador An-

4. Moosno; Pand,eelaa, Libro VI. Uno, Tichiendo emancipado su hijo, retuvo bajo su potestad 108 nietos habidos de l, y despus de haber tenido otros hijos falleci el hijo emancipado; so determin, que los que permanecieron bajo [a potestad del abuelo obtienen por decreto la posesin de

los bienes juntamente con los que nacieron des-

pus de la emancipacin, sin perjuicio de que, si el abuelo quisiera que sea adquirida para l por medio de los uictc, lleve colacin sus propios bienes, emancipe los nietos, para que adquieran para si el Gn3ohlrnanto de la herencia paterna; y as lo respondi por rescripto el Divino Mareo. 5. It. MISMO; Diferencias, libro Vi. - Si el nieto desheredado hubiere sido heredero de aquel quien of abuelo lo habla hecho heredero, y despus su tuviera la posesin de los bienes contra el testa-

6. IDEal libro VI. Dj7'crentiarwn. Si nepos exheredatus heras exttterit e!, quern avus heredero focerat, deind e pator eius emanci patos teste meo o praeteritus aceipiat contra tabulas patria bonorum poasoasioniem, iungi patri seo nepos non poterit,

padre emancipado, y preterido en el testamento ob-

(1)

(2) id ost ex nova clausule, o,

5flUifl,

inera

flca.

ntao

e, fiel,

(3) napoti, al mt rgon I4lerior d8 cOe FI.

DIGESTO.LIBRO XXXVII: TTULO IX

43

sed uL extraneus exoludetur, quia noii suo nomine ayo licres extiterit.

monto de padre, el nieto no podr ser unido su padre, sino que ser excluido como un extrao, porque no habr sido heredero del abuelo en su propio nombre.
6. ScIsvoLA; Cucslio,un, libro V.Si uno, teniendo un hijo bajo su potestad, adoptara It un extraio en el lugar de nieto, corno hijo nacido de aqul, y despus emaiisipara al hijo, no ser unido este nieto al hijo emancipado, porque dej da sor de los descendientes para el emancipado.

SCARVLA ibio V. Quaestinztm. - Si quis 6. 1ium babeos inpotestate, extraneum in nepotis locum quasi cx. 00 flhium natum adoptet, rnox tiliurn emaucipet, non iungetur hie napas filio emancipaLo, quia desirt esse ernaneipato (1) ex liberis.

7. TanoNiwus Ubro XVI. (2) Dispu/atioaarn.. Si post einaricipatiouem fui suscoplus ex co fucrit nepos, cunservanda tlh erit portio; sed quanta, videanius. Finge eriim patt'uo soripto heredi colieredom dalum 1urie nepotein, patrew autem ciusdeni proeteri tu u acoepisse cori tra tabuhbs bou oro in possessionem; quod ad Edietum Practoris atIirie seost Constitutiomisses bonorum 111801; nunc vero post' neru (3) Divi PH, si cuiiservatiir iiars ieputi, utrum virilis, sri quarta debeal sorvai Nain si in ay natus potestate riii sset, con inri gebatri r in u u am partem eum patee suo. It proponemos, osso alium ex eodem nepotein (4) in familia ay; duo unairi q uartam bbi tu ri erant, patre eoruin accipiente contra Labu1a bonorum possessionenl, si fulesent in avi potestate; an ergo nono in sescunciain loendos sit, qui non in familia ret.entus est et eut abscedel pars, quac huie cessura est, patri sius tanturn, su ci patruo Ke puto, et patruo; nana et legatum eidem datum praestaret.

7. Tan'oi'ui.ro; Disputas, 4tij'o XVI. Si despus de la emancipacin do un hijo se hubiere tenido de l un nieto, se le habr de conservar una porcin; pero veamos cunta. Porque supn que este nieto fu nombrado coberedero del to paterno instituido heredero, pero que el padre del mismo, que babia sido preterido, recibi la posesin de los bienes contra el testamento; por lo que atae al Edicto del Pretor, se harn dos mitades do los bienes; pero en la actualidad despus do la Constitucin del Divino Pie, si se conserva una parte para el nieto se le deber conservar una porcin viril, la cuarts Porque si hubiese nacido bajo la. potestad del abuelo, seria unido con su propio padre para una sola parte. Y supongamos que en la familia del abuelo

hay otro nieto nacido del mismo; los dos habrian de

tener una sola cuarta, recibiendo el padre de. ellos

biesen estado bajo la potestad del abuelo; luego habr de sor amparado en una octava parte el que no fu retenido en la familia? Y II , quin se le de-. ducir la parte, que se le ha de das, di, solamente tambin al to paterno; porque tambin pagara el

la posesin los bienes contra el testamento, si hu-

Ir. u padre, tambin al to paterno?Y opino, que legado dado al mismo. TITULO IX [VIII] DE LA POSESIN gue sit ni. DE DAR AL QUE ESTA EN EL CLAUSTRO Stk'JSRNO, Y A SU CURADOR ya haban nacido, no descuid tampoco, por la es1. TJU'lANo; (ornantarios al Edicl), libro XLI. Pr.si como el Pretor cuid de los descendientes que

TIT: IX [VIII]
DE VSW laS IN P0S8ESS10NM MIrFENDOr ET CURATO RE 15105

1. ULPi&Nus libro XLI, ad Edicum. Sicuti liberorum eorum, qui iarn.in rebur, humanis sunt, curam Praetor habnit, ita atiam coa, qui nonduni nati sint, propter apem nascendi non negiexit; naru et bac parte Edicti eos tuitus cst, don ventrera miltil in possesBiOflein vice contra tabulas bonorum posscssIonls. 1.Praegnaniem esse mulierem oportel omnimodo, neo dicere se praegnantem sulfleit; quare neo toneL datio bonorutn possessioms, nisi vare praegnans fuit et mortis tempore, et co, quo rnitti in poaseasionem petit. 2.Toties auteta inittitur in possessioneLli venter, si non est exheredatus, et Id, quod in utero ant, inter suos heredes futurum erit. Sed et si joeerturn sil, aliquo tantee casu possit existere, quo, qui editor, suus futuros sit, ventreni rnittsmua aecjuius enim est, val frustra nonnunquam impond.ia fien, quam denegar aliquando alimenta ei, qui dominus bonoruin aliquo CSSU futurus est.

peranza deque nacieran, los que todavia no habian nacido; porque tambin los ampar en esta parte del Edicto, poniendo al que est en el claustro materno en posesin en lugar de darlo la posesin de los bienes contra el testamento. 1.Es de todo punto necesario que Ja mujer

est embarazado, y no hasta que ella diga que est posesin de los bienes, sino si verdaderamente estuvo embarazada tanto al tiempo de la muerte, como

embarazada; por lo cual no subsiste la dacin de la

do, y lo que hubiere un e1 claustro materno habr de ser considerado entre los herederos suyos. Mas
aunque sea incierto, con tal que en algn caso pue-

puesto en posesin siempre que no fu deshereda-

n el que pide que se La ponga en posesin. 2.Mas el que est en el claustro materno es

3.Quare et si ita exheredatio faeta sit: si


(1) qufis iiu deliL essc cInaneipatn ex liberia. ini. (5) Ln 1., oonsidrase a'adida por anguo5 copistas.

da suceder que el qua es dado It lus haya de ser heredero suyo, pondremos en posesin al que est en el claustro materno; 130VqUO es ms equitativo que alguna voz se hagan intilmente gastos, que no que en alguna ocasin se le denieguen los alimentos al. que en algn caso ha de ser duco de los bienes. 3.Por lo cual, tambin si la desheredacin hu(i) retitmittonem, ial. (4) liOpetO, Vaig.

44

DIGRSTO.LInILO xxxvii: TfTTJLO L

miii ftltu& unus naseetur, exiteres esto, quia lilia nasci potest ve plures fui, vel fihius et filia, venter jo possessionern mittetur; satius (1) est enim sub mearlo cius, qui edetur, alt eliam eum, qui exheredatus sil, quam eum, qui non sil cxheredatus, fame necari; ratumque osee debet, quod deaiinutum cal, quainvis is nascatur, qui repollitur, 4.idem ant dicendum, et si mulier, quae fujI tu posaesetone, abortum feciseel. 5.Sed el si sub conditione postumus sil exheredatus, pendenle conditione ?edii sententiarn adraittimus exislamantis, poase 'ventrem in posseasionem rnitti, quia sub mearlo utilius est, yacirem ah. 6.Si ventar ab institutis exheredatus sil, a substitutis praeteritus, Ms.rcellue negal, in poseessiOnem cuiri mittm posee 'vrventibus inslituti, quia exheredatus cut; quod verum out. 7.Par oontranium autem si ab ntituti praelentas sil venler, a substitutis exheredatus, vivs institutis mittendus est in possessionem; quodsi non vivaul, negat mnittonduin, quia ad eum gradure devoluta hereditas est, a que exheredatus est. 8.Si fihius ab hostibus eapus sit, uxor eius praegnane in possessionem soceri bonorum miltanda est; nam aliquo casu apee est, id, quod naeitur, intersuos heredes fu.turum, ulputa si pater eius apud hostes deeedat, 9.Sed el si qtzis ventrem exberedasset qui mihi mIra menees tres mortis mese natus cnt, exbares esto, vel: qul post tres menees, venter jo pOaaeSSiOtlem utique mittetur, quia aliquo casa suna harca futurus cal; el sane benigniorem esse Praetorem in hae parte oportebit, no, qui speratui-, ante vitan necetur. 1O.Rectisslme autem Praetor nusquam ux.o.ns fecit menlionem, quia fieri potest, al mortis tempere uxor non fuerit, quae se ex co praegnan. toni dicut. 11.El liam ex emancipato venter ad posses sionem adniittitur. Unde apud Iulianum libro viseelino septimo Digestoruru quacritur, si emanoipatus quis sit, uxore iam praegnante, deinde docessisset, el pater etus mnortuus Bit, an venter in posecesionein emancipati patris reitti possL El rectiasime gcripsit, ratiorieni non ese, cur venter, quem Edietum admitiit, repelli debeat; est enim aequissimum parta consuli, qui nat.us bonorum posaesalonein aceepturus cal. Sed el (2) si avus viverel, sirnililer ventrem admiltemus.

12.Si films in adoptionem datus decesaeril praegnante uxora, tunc deinde adoptator defunetus fueril, miUetur ventor in possessionem avi adoptivi. Sed an etiam in eles, qui lo adoptionein dederat filium (3), tnittetur, videamus. St si hie napea
(1) ilanatiUs. IIal. Vulg. (2) st, eomiddr&uo aadida por antiguos copistas.

des herodado, como quiera que puede nacer una hija, varios hijos, O un hijoy una hija, ser puesto en posesion lo que est en el claustro materno; porque es preferible que en la incertidumbre de lo que nacer sea alimentado tambin el que haya sido desheredado, que no que sea muerto de hambre el que no haya sido desheredado; y debe ser vlido lo que Be haya gastado, aunque nazca e) que es repelido. 4.Lo mismo se habr. de decir, tambin si hubiese abortado la mujer que estuvo en posesin. 5.Pero tambin si el pstumo hubiera sido desheredado bajo condicin, estando pendiente la condicin, admitimos la opinin de Podio que estima que puede ser puesto en posesin el que est en el claustro materno, porque en la incertidumbre es ms conveniente que sea alimentado el que est en el claustro materno. 6.Si el que est en el claustro materno bu, hiera sido desheredado entre los instituidos, ypreterido entre los substituidos, dice Marcelo que l no puede ser puesto en posesin viviendo [os institudos, porque Fu desheredado; lo que es verdad. 7.Pero al contrario, si el que est. en el claustro materno hubiera sido preterido entre los irietitudos, y desheredado entre los substituidos, ha de ser puesto en posesin viviendo los institudos; pero si no vivieran, dice que no ha de ser puesto en posesin, porque la herencia fu deferida al grado en que fu desheredado. 8.Si el hijo hubiera sido aprisionado por los enemigos, su mujer embarazada ha de ser puesta en posesin de los bienes delsuegro; porque hay 4a esperanza de que en algn caso haya de estar entre los herederos suyos lo que nace, por ejemplo, si su padre falleciera en poder de los enemigos. 9.Pero aun si alguno hubiese desheredado asi al que est en el claustro materno: sea desheredado el que me hubiere nacido dentro cia tres meses de mi fallecimiento, sel que despus de tres meses, ser ciertamente puesto en posesin el que est en el claustro materno, porque en algn caso ha de ser heredero suyo; y, . la verdad, convendr que en esta parte sea ms benigno el Pretor, para que no sea muerto antes de nacer el que esesperado. 10.Pero con muchsima razn no hizo nunca el Pretor mencin de la mujer, porque puede suceder, que al tiempo de la muerte no sea mujer de uno la que dice que de 1 est embarazada. 11.Tambin es admitido la posesin el hijo dei emancipado, que est en el claustro materno. Por lo cual se pregunta Juliano en el libro vigsimo sptimo del Digesto, si, habiendo sida uno emancipado, estando ya embarazada su mujer, despus hubiese fallecido, y su padre hubiera muerto, podra ser puesto en posesin el hijo del padre emancipado,que estuviera en el claustro materno. Y con. muchisima razn escribi, que no haba razn para, que deba ser repelido el que est en el claustro materno, al cual admite el Edicto; porque es muy equitativo que se mire por el feto, que, nacido, ha de obtener la posesin de les bienes. Pero aunque viviese el abuelo, igualmente admitiremos al que est en el claustro materno, 12.Si el hijo dado en adopcin hubiere fallecijo estando embarazada su mujer, y despus hubiere muerto el adoptante, ser puesto el que est en el claustro materno en posesin de los bienes del abuelo adoptivo. Pero 'vemos si ser, puesto tambin $) fihlus, Hal

hiera sido hecha as: si me naciere un solo hijo, sea

t1GESTO.IBRO XXXVII TTULO FX

45

postilmus heres ab ayo naturali institutus sit1 mittatur in possessiouem, quia (1) et nato ci, si nemo ex liberis alt alma, bonorum poaseasio seeundurn tabulas dan potest, ant si sint liberi praeteriti, earn contra tabulas cum ipsis potest accipere.

13..Si pater nuru praegnante fihiom emancipaverit, non in totum repelli ulerus debet; narnque natus eotet patri ex aovo Edicto iungi. Et generaliter, quibus c.asibus patri iungitur natus, sdmit-. tandas est vent,er in pO5Se$iOfl5UL 14.Si ea, quae in poaseasionem vult ira, ulor ncgtur, vel nurus, val case, vol fuise, ve! ex co prnegnans non esu conteudatur, deretum interponil Praetor(ad) cxemplum (2) Carboniani Edieti. Etita Divus Hadrianus Claudio [rooulo Praetori rescripsil, ut suEnmatiln de re cognoscerel, el, si manitasta calumnia videbitur cius, quae ventris nomine in possessiorlem (3) mitti desiderat, nihil novi deacroarat; si dubitani de re poterit, operam daret, ne (4) praciudiclum fiat ci, quod ja utero e$; sed ventrem in poaseasionem mitti opontet. Apparet itaque, nial manifesta sil calumniatrix mulier, debereeam decL'etum eligere, et iibi omnino juste diibitani poterit, an ex ea praegnana alt, decreto tuenda est, ne praeiudicium partui fiat. Idemque est, el si status Mulieri controversia fiat.

15.Et generaliter, ex quibus causis Carbonianam bonoruru possessioncm puero Praetor dare solitus cal, ex iisdein causia ventni quoque subvenire Praetorem debere ion dubilamus, co faciLius, quod favorabilior esl causa partos, quam puoni; partui euiin in hoc ravetur, ut in Iucern producatur, puero, ut iii familiam indueatur; partus enim istj alendus cal, qui el si non tanlum pared!, dina case dicitur, verum etiam Reipublicae nasoitur. 16.Si quia prima uxore praegnaute facta, rnox alixm duxenit, eamque praegnantem fecenil, diemqne simm obieril, Edietum ambobus suffieiat, videlicet quum nemo eontendi., nec calumniatricern dicit. mittitur, slet mulier curato ram ven Ini petare, solet el bonis. Sed si quidem tantum ventri curator datus sil, croditoribus pormittendum, in custodia bonoram case; si vero non tantum ventni, sed etiam bonis curator datas est, posaunt ease securi credilores, quum periculum ad euratorem pertincal. Ideirco euratorem bonis exinquisitione dandum, idoneum scilicat oportet creditores curare, ve si quia allus ant, qui non edito parto auccessionem aperet.
17.Quotios autem ventar in posaessionem

en la de los del que haba dado al hijo en adopcin. Y si este nieto pstumo hubiera sido instituido heredero por el abuelo natural, ser puesto en posesin, porque tambin , este hijo se le puede darla posesin de los bienes conforme al testamento, si no hubiera ningn descendiente. 6, si hubiera descendientes preteridos, puede obtenerjunto con los mismos tambin la posesin contra el testamento. 13.Si elpadre hubiere, estando embarazada la nuera, emancipado al hijo, el feto no debe ser reptido por completo, porque el nacido suele ser unido al padre en virtud del nuevo Edicto. Y en general, en aquellos casos en que el hijo ea unido al padre ha d ser admitido a la posesin el que est en el claustro materno. 14.Si se dijera que la que quiere entrar en posesin no es 6 no fu mujer, 6 nuera, 6 se ostuviera que no estaba embarazada del que dice, el Pretor interpone decreto it la innera del Edicto Carboniano. Y asi lo respondi por rescripto ci Divino Adriano al Pretor Claudio Prculo, para que conociese sumariamente del asunto, y, si pareciere manifiesta la calumnia de la que desea ser puesta en posesin nombre del que est. en el claustro materno, no determinase nada de nuevo; y para que, si se pudiere dudar sobre el particular, procrase que no se le perjudicara al que est en el claustro materno; sino que ste debe ser puesto en posesin. Aparece, pues, que si la mujer no fuera manifiestamente calumniadora, debe ella optan por el decreto, y que cuando con toda justicia se pudiere dudar si est embarazada del que dice, ha de ser amparada por el decreto, para que no se le causa perjuicio al feto. Y lo mismo es, tambin si it la mujer se le promoviera controversia sobre su estado. 15.Y en general, no dudamos que por las mismas causas por Las que el Pretor soli dar al impbero la posesin Carboniana de los bienes, debe auxiliar el Pretor al que esta en el elaatro materno, con tanta ms razn cuanto que es ms bero; porque al feto se la favorece para esto, para que sea dado it luz, y al impbero para que sea introducido en la familia; pues ha de ser alimentado este feto, que nace no solamente para el padre, de quien se dice que es, sino tambin para la repblica. su primer mujer, hubiere tomado inmediatamente otra, y la hubiere hecho embarazada, y falleciere, do ninguno impugne., ni dice que es calumniadora

digna de favor la causa del feto, que la del imp-

16.Si alguno, habiendo dejado embarazada

bastar para ambas el Edicto, por supuesto, cuan-

la mujer. 17.Mas siempre que el que est en el claustro materno es puesto en posesin, suele pedir la mujer un curador para l, y tambin para los bienes. Pero si el curador hubiera sido dado ciertamonte slo para el quo est en el claustro materno,

se Les ha de permitir los acreedores que custodien los bienes; mas si el curador fu nombrado no los acreedores, porque la responsabilidad le corres-

solamente para el que esta en el claustro materno, sino tambin para los bienes, pueden estar seguros ponde al curador. Por lo tanto, es conveniente que

18.Boe autem jure utimur, ut idem curator


(1) aidi, omft9la !fa. (5) x'nip1, Ial. (a) H. VuIg.; pouuiioee u &fdtie FI.

cuiden los acreedores, Ii otro cualquiera que espere la sucesin no habiendo sido dado it luz el parto, de que se de cmi virtud de informacin curador, por supuesta, abonado, para los bienes.

18.Mas observamos este derecho, que se de

(4) Triar. sgn oosraodn del oldiae FL quod, i,uoa a escritura origteal. Rr.

46

bTGESTo.Lrso XXVfl: TfTULQ IX

et bonis, et ventr( deur. Sed si creditores inslaut (1), vel qui sperat, se successurum, diligentius aLqile eircuiuspectius id eri deljebt, et plures, si desiderentur, dandi sunl.. 19.Mulier autem in posscssionein tuiasa ea soja, sine qulbus foetus sustineri (2) et ad partum usque product HOfl poasit, sumere ex honis debel; eL in hanc ren curatol oonstiuendus es, qul cibum poum, vestituin, tectuin mulieri praesLel pro facultaLibus defuneti, et pro dignitate nius atque ntuJ.ieris. bet 20.Doiitinutio antera ad hos sumtus fien de, printurn ex pecunia nunierata; si ea non fuent, ex his robus, quae patriLuonia onerare magia imperidio, quain augnt'e fructibus consueverunt, 21.Real si pericuum ost, neintei'iw ros usucapiantur, no debitores tempore Jiberentur, idem curare debet. 22.Ia igitur curam hoc quoque offlcio administrabit, quo soleut curatores atque tutores pupiliorum. 23.Eligitur autem curator aut ex his, qui tutores dati Mini puetULuo aut ex necessariis aftlnibusque, aut ex (3) substitutis, aul ex amica deluncii, aut ex creditorihmis, sed utique is, qui doncus ''idebitur; aut si de per8anig ecruin r1uaestio milo-. vealur, vir bonus eligitur. 24.Quodsi nondum alt cur5tor constitutus, quia plermpque aut non pettur, aut tardlus petitur, aut senius datur, Servios aieba,t, res hereditarias herodem inatitutum vol substitutum obsignare non debere, sed tantum pernumarare et mulieri assignare. 25.ldeiu uit, ad outodiridn ea, quae sine custodia salva case non poasunt, eustodem ab horade ponendum, utput.a pecoris; el si noridum messis vindemiave facta sit, et si fuerit controversia, quanturn deminui oporteat, arbitrum dandum. 26.Curatore aulem constituto hace omnia cess&ie puto; consorihere (4) turnen curatori clebent et vendenti, et inveutarium rerurn facienti. 27.Tamtliu n.utem venter in possessione (5) case debe, quaindiu ant panal, ant abortura facial, ant eerttim sit, eam non esse praegnantern. 28.Et si scieus prudensque, se praegnantem non esse, consurnserit, de ano eum id consumajase Labeo sil. 2 NULUS libro XL1 ad Ediclurn. - Sed et sj eum edidenit, qui rcpulsus est, discedore debet. oosrt.t'us li&ro II!. furia Epilonurrurn. 3. Suiiitus autem ab ea facti bona fide non repe. tuntur, 4. P&OLUS libro XL!. ad Edictw. - flabitatio quoqu, si domum derLmnclus non habuit, coitduce da (6) ant mulierL 1. Servia quoque mulieris, qui neceasarli surmt
La correccin del cdice FI.,

el mismo curador as para los bienes, coma para el que cs en el claustro materno. Pero si instan los acreedores, & el que espera que habr de suceder, esto se deber hacer con ms diligencia'y Circunspeccin, y se han de nombrar varios, si se pidiesen. 19.Pero la mujer que fu puesta en posesin debe tomar de los bienes solamente aquello Sin lo el feto no se podra mantener y ser llevado hasta el parto; y para esto se ha de nombrar curador, que le d' la mujer comida, bebida, vestido y habitacin con arreglo e. los bienes del difunto, y la digo idad de ste y de la mujer. 20.Mas para estos gastos se debe hacer conSumo en primer lugar del dinero contante; y si no lo hubiere, de aquellas cosas que solieron gravar el patrimonio con gastos, ms bien que aumentarlo con frutos. 21.Si hay riesgo, debe cuidar igualmente el mismo de que intretanto no sean usucapidos los bienes, ' de que no se libran por el transcurso de tiempo los deudores. 22.As, pues, administrar esta curatela con la oficiosidad con que suelan los curadores y los tutores de los pupilos. 23.Mas el curador es elegido de los que lo fueron dados como tutores al pstumos de los parientes y afines, de los substituidos, de los amigos del difunto, de los acreedores, pero siempre el que pareciere idneo; si se promoviera cuestin sobre las personas de stos, es elegido un hornbre bueno. 24.Pero si todava no se hubiera nombrado el curador, porque-las ms de las veces no se pide, se pide ms tarde, 6 se da ms tardamente, decia Servio, que el heredero instituido substituido no debe sellar los bienes de la herencia, sino nicamente recontarlos y asignrselos iii la mujer. 25.El mismo dice, que por el heredero Be debo poner un guarda para custodiar las cosas que no pueden estar salvo sin custodio, por ejemplo, los ganados; y si aun no se hubiera hecho la siega 6 la vendimia, y hubiera controversia sobre cunto so deba gastar, se ha de nombrar rbitro. 26.Pero opino que nombrado el curador debe cesar todo eslo; mas deben aqullos suscribir con el curador as al vender, como al hacer el inventario de los bienes. 27.Mas el que est en el claustr materno debe permanecer en posesin hasta tanto que para 6 aborte la mujer, hasta que sea Cierto que ella no est embarazada. 28.Y si'hubiere consumido algo sabiendo y constndole que no estaba embarazada, dice Labeon que lo consumi de lo suyo.

2. PAUL.o; (.'omerilarioa al Edicto, libro XLI. Poro tambin si hubiere dado luz uno que fu rechazado, debe ella separarse do la posesin.

8. HCRMOGSNIANO; Ep orne del Dercc/ni, libro Li. Mas no se reclaman tos gastos hechos por ella de buena fe, 4. P..ur.o; Cor,urilarios al Edicto, libro XL!. Tambin se habr de alquilar habitacin para la mujer, si el difunto no tenia casa. 1.Tambin it los esclavos do la mujer, que le (4) conacribl, lal ti Ha!, Vuig.; tu peRseasiomiem, el crEce J'l. (6) conee4enda, Ha!.

orqisfZL lustent, Tau,'.

(1)

.B.; Jnstat, a escritura

sine nIbmms as stiatlnere Vulg. (3) ex, considrase ~Na F" anm9uoa copistas.

DIG}TO.LIB'90 xxxvii: TTUL.O II ad r1inisterium Gis, secu ndum di gnitatem cibaria praestanda sunt. Curator ventris alimenta mulieri statuere debot, nec ad rem pertinet, an doteru habeat, unde sustentare se poasit, quia videnLur, quae ita praestantur, ipsi praestari, qui in uLero caL 1.Curator ventri.datus salvendi debiti rationam habere debet, dique ema, quod sub poena, aut piguoribus pretiosis debelu r.
6. ULP1ANUS libro XLI, ad Edictwn. Extraneo postumo herede instituto non alit,p,r venter in posseasionem mittitur, nisi maler aliunde se alero non possit, no forte ei, qui natus bonorum possessor lutiirus esi, denegasse alimenta videamur.

son necesarios para su servicio, so les han de prestar alimentos conforme la dignidad de ella. 5. GAyo; Comentarios al Edicto proincia1, libro XIV. - El curador del que est en el claustro ma-

5. GAius libro XIV. ad Edicurn provinciale.

terno debe fijar los alimentos para la mujer, y no hace al caso que tenga dote con la que olla pueda sustentarse, porque se considera que los que en este caso se prestan, se le prestan al nnsrno que esta en el claustro materno. I.Et curador nombrado para el que est en el claustro materno debe tener cuidado de pagar las deudas, especialmente aquellas que se deben bajo pena, mediante prendas de precio. 8. IIIP1ANo; Comentarios al Rrlieto, libro XL]. Instituido heredero un pstumo extraflo, el que est en e] ekustro materno no es puesto en posesin de otra Suerte, sino si la madre no pudiera alimentarse con otros bienes, fin de que no parezca que acaso le denegarnos los alimentos al que, nacido, ha de ser poseedor de los bienes. 7. bit mismo; Comentarios al )'dilo, libro XL Vil. - Siempre y cuando es admitido alguno abiniestaLo, es admitido tambin el que est en ci claustro materno, por supuesto, si el que est en el claustro materno fuere tal, que pudiera pedir Ja posesin de los bienes, si viviese, de suerte que cii. todas las partes del Edicto sea considerado como sobreviviente el que est en el claustro materno. 1.A veces, si hubiera quien promoviese controversia, no debe am' puesto indistintamente, sino con conocimiento de causa, en posesin el que est en el claustro materno. Mas esto se habr de referir solamente al que est en el claustro materno, que os admitido con los descendientes; pero si fuera puesto en posesin por la parte Un4o legitimi, por otra cualquiera, se ha de decir que no es necesario el conocimiento de causa; porque no OS equitativo que e] que est en el claustro materno sea alitiieatado con lo ajeno hasta el tiempo de la pubertad, por haberse diferido la controversia hasta al tiempo de la pubertad. Mas est determinado que todas las controversias, que comprenden cuestin en cierto modo sobre el estado, se difieran al tiempo de la pubertad, pero no para que est en posesin, sino sin ella, habindose diferido la contrversia sobr el estado. 2.Mas aunque al que est en al claustro materno lo ponga el Pretor en posesin junto con aquellos quienes hubiere dado la posesin, ser, sin embargo, admitido tambin solo la posesin de los bienes el que est en el claustro materno. 8. PAuto; 1)e los .4d4llcros, libro .-.-Si la mujer hubiera sido puesta en posesin en nombre del que est en el claustro materno, respondi por rescripto el Divino Adrino Calpurnio Flacco, que se ha de diferir la adusacin de adulterio, fin do que no so lo cause algn perjuicio al hijo. 9. ULPIANo, Comentarios Sabino. libro XV. Cuando el que est en el claustro materno ea puesto en posesin, se deduce como deuda lo que se gast para alimentos del que est en el claustro materno. 10. PAULO; Cucstiorws, libro Vil. - El pstumo

7. IDEM ibro XL VII. ad Edicun.Ubicunque ab intestato admittitur quis, lijo eL (1) venler admittilur, scilieet si taus I'ucrit ja, qui in utero cst, ut, si in rebus humanis esaet, bonorurn poaseasionem peLero poaset, ul in omnibus parlbus Edieti pro superstite babeatur is, qui in utero est.
1.Interdu iii non passim, sed cuni causae cogriitiorie milti venter in possessionem debet, si quia (2) siL, qui controversiani referul. Sed bco tanturn ad euiii venirem erit rererenduin, qui eum liberia adinitt.itur; ceteruni si miltatitr Lnde legitimi, val qua sita ex parte, dicendum est, nin case causae cognitionem neccssariam; neo enim acquum est, in ternpus puhertatis ventrem vosci de alieno, in tempus pubertatis dilata controversia. Sed enim p1aeet omnes controversias, quae quasi status controveraiam contiuent, in tempus puberlatis differri, sed non ul in possessiooe siL, status controversia dilata, sed sine possossione.

2.Quamvis autem Praetor ventrem in iosseasionem rnittat cura bis, quibus possessionexn dederit, attamn eLian solas ventor admittetur ad bonorum poaseasionem.
8 PAULUS libro I. de Adulteri. Si ventris nomine muller misas. siL in poasesalonem, Divus Hadrianus Calpurnio (3) F]acco, differendam acocas-.

tionem adulterii reacripait, no quod praeiudiciuni flerel. cato,


ULPIANUS libro XV. ad Sablnurn. - Quum 9. ventor inittitur in possessiouefli, quod in ventris alimenta deminutum est, detrahitur velut aes alienum.

10. PULUS

libro VIL Quac.sUonurn. - Postumus

(5 See aori'eeeidn del cdjoe FI., Br.; iu1, Taur. se4n La escritura original.

11 admfttttnr qnfs, filie t, o'1IeLa$ ,Ua.Z.

() Oslfuxulo, Vdg.

48

E1TO.LLo xxxviu TITULO 1

natus quocunque tempore, qui tamen testatoris morte couce$us 1am ant, potest agnoscane bonoru ppsacssionom; nam st venti'om Praetor ex ornnibus Edicti (partibus) miltit in posessioncm bonorum, non inissurus scilicct, si ej nato daturus non esset bono'um poaseasionem. TIT. X.
DA CARbON1tNO EDICTO

nacido en cualquier tiempo, pero que hubiere sido ya concebido la muerte del testador, puede recibir la posesin de los bienes; porque el Pretor pone en posesin de los bienes en virtud d todas las partos del Edicto tambin al que esta en el claustro materno, y no lo pondra, si l, nacido, no le hubiese de dar la posesin de los bienes. TITULO X
DEL EDICTO CARDONIANO

[Qf, od. VI. 17.1

lVase CM. VI, 171 1. ULPiANO; Comenarios al Edicto, libro XL!. Si alguno Be le promoviera controversia sobre si os del nimero de los descendientes, y fuera imp. bero, so le da la posesin con conocimiento de caesa lo mismo que si no hubiese controversia alguna sobre este punto, y se difiero con conocimiento de causa el juicio para el tiempo de la pubertad. 1.El Pretor itianda que el que promueve la controversia, si l no se le diera fianza por el pupilo, est junto-con l en posesin de sus bnos. 2..No solamente tos varones, sino tmbin las hembras descendientes por sexo viril, tendrn

libro XL! ad Edsam. -Si en controversia fiel, an inter liberes sit et impubes att, causa cognifa perinde possessio datur, se si nulla de ea re controversia essGt, et 3udlciuin in tempus pubertatis causa cognita differlur.
1. ULPIANLYS

1.Euin, qui controvsrsiam facit, si pro pupillo satis si non defur, siiiiul le poasoasionem eorurn bonoruin cose Praetor iubet, 2.Non taututu masuti, sed et feminae ex virili sexu descendentes Carbonjani eommodum h abebu u t. 3.EL guera)iter diniinus, bis demuin Carbonianurn cornpetore, quibus contra tabulas bonorum possossio cowpetit, his vero non cotupetere, qui repellunlur (1) a contra tabulas honoruiri pusseuio ce. 4Si quis non ab aiiquo hanc controvorsiam patiatur, quod inter liberas non alt, sed ab ipso patre, utputa napas, qui se retentuin n pQtestatc ay diit ab omancipato patra, eui iuugi desiderat, an rlifferri debeat? Et magia cAL, uL difloratur; parvi enirn refert, quia oi oontroversiarn faeiat, quurn, ata testator eum negaverit 5K liberia, non tarnen exheredeni scripserit, Carboniano poasit caso locus.

el beneficio del Edicto Carboniano.

3.Y en gencraidecimos, que el Edicto Carbo-.' niano compete solamente k aquellos . quienes les compete laposesin de los bienes contra ci testamen-

to, pero que no les compete los que son repelidos


da la posesin de los bienes contra 41 testamento.

sobre que no figure entre los deacondiente, promovida por otro, sino pope mismo padre,por ejempie, si un nieto, que dice que l fu retenido bajo La potestad del abuelo, la soportase promovida por el padre emancipado al cual pretende ser unido, deber ser diferida? Y es ms cierto que se difiere; porque poco importa quin le promueva la contro-

4.Si alguno no soportase esta controversia,

5.Sed el si quis non tatituin ex.liberia negeter case, veruin servila etiaiit esas dicatur, forte ex ancilla editus, Inlianus scnipsil, adhun Carboniano lo.cum case; quod et Divus PiLIS rescnipsit nam 'vsi magia con'aulendum ost bis, quibus niajus pericu.lum intenditur; nam si a[iter observetur, inventa cnt ratio, q ueinadrnodu ni audacissimus quisque (2) majare iniunia impuberem afleiat, quod el piura, et graviora &o co toentiatur. 6.Sed etsi ipse defunetus servas case dicatui, idem erit dicendurn. 7.Sed et si flacus facit impuberi controversiam, Carboriianuru EdictLlLn potest locuni babero. 8.Poniponiun libro septuagesimo nono ad Edietum acnipait, quurn filias heres ve] exheres ser tus est, Carbonianuro Edictum cessare, quamvis filius essenogetur, -quia ve[ quasi seriptus habet bonorum possessionem, etiamsi fihius non est, vol repellilur quasi exheradatus, elsi fihius esae videaur; nisi forte postumca, inquit, caL heres institutus, st natus negetur esse fUius, sed subiectus esas dicatur (3); quo case oms partis tantum danda est si bonorum posseasio, ex qua institutus esi.
(,t Seg(ui correcdnde addicF1., flr.repa1tsntur, Taar. seCi a escritu ra orit,,ai. (2) so, iiasrta ffai.

versia, pues aunque el testador hubiere dicho que l no era de los descendientes, si no obstante no lo hubiere desheredado, podra haber lugar al Edicto Carboniano. no es de los descendientes, sino que tambin se diga que es esclavo, acaso nacido de una esclava, Divino Po; porque-principalmente se ha de mirar por aquellos contra quienes se intenta mayor perjuicio; porquesise observase deotra manera, se habra hallado el medio para que cualquiera muy audaz respecto de l muchas y muy graves cosas.
t 5.Mas aunque se diga no solamente que uno

escribi Juliano que aun hay lugar.al Edicto Caybaniano; Jo que tambin respondi por rescripto el

le causara mayor perjuicio al impbero mintiendo

se dijera que el mismo difunto era esclavo.

* 6,Pero lo mismo se habr de decir, aunque 7.Mas tambin si el fisco le promueve con-

troversia al impbero puede tener lugar el Edicto Carboniano. 8.Escribi Poniponio en el libro setuagaimo noveno de sus Comentarios al Edicto, que cuando el hijo fu instituido heredero desheredado

deja de tener lugar 1 Edicto Carbcmiano, aunque se diga que l no es hijo, porque como instituido tiene la posesin de los bienes, aunque no sea hijo, como desheredado es repelido, aunque parezca que es hijo; k no ser acaso, dice, que un pstumo haya sido instituido heredero, y se diga que el nacido no es hijo, sino que se pretenda que es supuesto; en cuyo caso se le ha de dar la posesin de los bienes, solamente de la parte en que fu is&ituldo.
Rol. Vi4:

dicetur, el cdice FI.

DIGESTOLIBO XXXVII.' TfIVLO x

49

9..Idom ait, quum quidain exberedem serpBisSet fihiurn, quod diceret eurn ex adulterio conceptum, quia florete haee controversia, an nter liberes sk, ex bac parte Edicti ei bonorum posses5100cm eonpeLero, quum, si sine elogio exheres soriplus esset, non haberet bonorum posaessionem. ideinque, et si ita Bit seriptum: zquisquis est, qui flUum meuxn se csso dicit, exheros esto, quia non est filius exheredatus. 10.Si quis fflium suum heredem institucrit e% minima parte sic: ille, qui ex fila nalus est, lieres esto, non quasi fihiuni suum deinde hio contendat, patrem intestaturo deceasiase, seque ci suum beredem esse, interest, coheredes eius utrum negent eutn ffli.um , so vero eontendant (1), testamentum valer. Si testamentuni valere cootendunt, controversia non est difTerenda, et Carbonianurn eessat; quodsi llium eum negant, et ad ipsos potius quasi ad consanguneos hereditateni pertinere diount, data bonorum possessione inipuberi controversia in tempus pubertatis difertor. 11Si inatcr subiecti partus arguatur, se ferenda.ait quaest.io propter sltLtum puori, quaeritur. Et si quidem pupilli status in dubiuni dcv ocatur, diferri quaestio in tempus puhertatis debet, quum metus potest case, no niinus idonee dofendatur. Quum vero mater rea postulatur,, utique ntegra fide et maiore constantia causam dofensura recenti tempore, dubium non cal, conitionem fien opontere; et post evectum cognitioms, si suppOsitum partum (2) apparuerit, actiones hereditarias puero denegandae sunt, omniaque perind habenda, atque si herce soriptus non fuisset.

9.-.-E1 misma dice, que cuando alguno hubiese desheredado un hijo, porque dijese que ste .fu concebido de adulterio, como quiera que se le promovera esta controversia, sobre si era de los descendientes, le compete la posesin de los bienes en iese virtud de esta parte del Edicto, porque, si hub sido desheredado sin esta indicacin, no tendra la posesin do los bienes. Y o mismo, tambin si se hubiera escrito as: cualquiera que sea el que diga que l os hijo mio,sea desheredado, porque no fu desheredado el hijo. 10.Si alguno hubiere instituido . un hijo suyo heredero de una minima parte, en esta forma: sea heredero el que naci de aqulla, no corno hijo suyo, y despus ste sostuviera que el padre falleci intestado, y que l es de aqul heredero suyo, hay diferencia si sus coherederos dijeran que l no es hijo, si contendieran sobre si es vlido el (estamento. Si impugnan que sea valido el testamento, no se ha de diferir la controversia, y deja de tener lugar el Edicto Carboniano; pero si niegan que aqul sea hijo, y dicen que la herencia les pertenece ellos mismos preferentemente como consanguneos, dada al impbero la posesin de los bietea, se difiere la controversia hasta el tiempo de lapubertad.
virtud del estado del impbero. Y si verdaderamen-

te, so pregunta si se haya de diferir la cuestin por

11.Si la madre fuese acusada de partosupues-

te se pone en duda el estado del pupilo, se debe diferir la cuestin al tiempo de la pubertad, porque puede

haber el temor de que no sea defendido convenientemente. Mas cuando es demandada como reo la madre, la cual defenderria ciertamente en el tiempo inmediato la causa con integra fe y con mayor constancia, no hay dudaque se debe celebrar el
le han de denegar al impbero las. acciones de la que si no hubiese sido instituido heredero.

miento, si apareciere que el parto fu supuesto, se herencia, y ha de ser considerado todo lo mismo

conocimiento; y despus del resultado del eonoci.

2. MRCIANUS iji'o 11V. ng gitationwri. - Liet mulier, quae partum subiecisso dicitur, deesserit, (amen, si participes maleficli sint, in praesenti cognosoondum est; si autem nemo Bit, qui puniri pos. sil, quia omnes participes facinoris forte decasserint, secundum Carbonianum dictum in tempus puhertatis differenda cognitio est.

que hubiere fallecido la mujerque es acusada de haber supuesto el parto, no obstante, si hubiera cmplices del delito, se habr de conocer de presente; mas si no hubiera nadie 'que pudiera ser castigado, porque acaso hubieren fallecido todos Edicto Carboniano.

2. MARcIANo; Iristit ata, libro XIV. - Mas aun-

los cmplices del delito, se ha de diferir el conocimiento al tiempo de la pubertad conforme al El Edicto Carboniano fu aplicado la posesin de
8. Ui.rito; Comentarios al Edicto, libro XL!.

8. Uirius Uwo XLI. w Edkum, - Carbonianuni edictum aptatum est ad contra tabulas bonoruni possessionem, et intestati, quum el in secunduru tabulas (3) in quibusdani casibus possit rideri necessarium edictum, veluti si paterfamilias La inst.ituerit.: postuflius herce esto, ve]: postuma heres esto, et negetur, case verum quod i.n (estamento ecriptum caL.

los bienes contra el testamento, y la de un intestado, porque tambin en la posesin con arreglo al testamento podra parecer en algunos casos nece-

sario el Edicto, por ejemplo, si el padre de familia

1.El quum de fldeicommissis, vol de legatis quaeritur, difTek'ri potest causa in tompus pubertaus; id enim Divos Plus Claudio Hadriano resen psiL 2.-.-.-Quamvis seripte heredi non promiLti bonoram posscssionem ex Edicto Garboniano certnm sit, tamen quaestionem status in teropus pubertatis difterri, procul dubio est. Ergo si quidem de paren(1) teL; cGuteidunt, el r d ic e Fi. (2) partum, con krss ataciida por antiguos aopi4a.
Tomo rn-7

hubiere hecho as la institucin sea heredero el pstumo, , sea heredera la pstuma, y se negara que sea 'verdad lo que se escribi en el testamento.

1.Y cuando se trata de fldeicomios, de legados, so puede diferir la causa al tiempo de la pubertad; porque esto respondi por rescripto Claudio Adriano el Divino Po,

2.Aunque sea cierto que al heredero instituido no se le promete en virtud del Edicto Car.

boniano la posesin de los bienes, est, sin embargo, lejos de duda que la cuestin sobre el estado ea (2) bonorutn possesaionc, msera Vu4. .-

50

DIGESTO.LIBRO XXXVII: TITULO X

tia bnis sirnul et de statu controversia fiat, bco adictum focum Iiabebit; sin vero tantutn status, diffretur quacstio in tempus pubertatis, sed non ex Carboniano, sed ex Contitutionibus.

.Puberi, quamvis mitiori viginiquinque anCarbonianum non succurrit. Sed (si), quum asset pubes, quasi impubes obr'epserit, boiiurutnque possessionem aocepit, dicendum erit, nihil suin egiase; nam ctsi impubBs esset, mox pubes fantus, finiretur bonorum possesionis emolum entu m.
nis

4.Causae cognitio in co verlitur, ut, si maniesta calumnia apparcrot eoruni qw infant bus bonOruLn poasessionetn poterent, non daretur bonorum poaseesio. Sum.matirn ergo, quun petitur ex Carboniario honorum possessko, debet Praetor cognoscere, EL si quidem absolutax causairt invenent, evidenterque probatur, fihiuru non case, negare debet ci bonorum poaseasionem Carbouianam; si vero ainbiguam causam, bao est, vol modicum pro puero facientem, nl non videatur ovidoriter fihius non ese; dabit ei Carbonianai:n bonorum poasessionem. 5.Duao autem sunt causae cognitiones: una dandas Carbonianae possessionis, quae liabet COtflmodum iflud, nt peninde, atque si nuEain coiitroversiarn pateretur impubes, possessionom accipial; alia causae cognitio lila, utrum diffcrri deboat u tempus pubertatis cognitio, nc repraesentari. Roe autem diligentiasime Praetori examinandum est, an expedial pupillo repraesentaricognitioneni, an potius differri jo tenipus pubertatis; et naxiuie in3uirore hoc a coguatis, mabre tutoribusque pupilli bet. Finge, esse testes quosdam, qui dilata controversia aut inutabunt consili,im, aut dec@dent, ant proptor tempona intervallunk non etudem tideni habebuol; ve finge, esse anm obstetrieni, vel ancillas, quse veritatem pro partu poasunt insinuare, vol instrumenta satis idonea ad viotoriatn, vsi qraodam alia argumenta, ut magia (1) damnum patiatur pupfilus, quod differtur cognitio, quam compendium, quod non ropracsenatur; finge, pupilhun satisdare non posas, el admiasos in poasessionem, qui de hereditate coutro'versiam famnt, multa puase subtrahere, novare, moliri, aut atulti, aut iniqui Praetoris erit, reni in teiupus pubertatis differre cum summo elus incoinEnodo, cul corisultum veht. Divus etiam 1-ladrianus. ita rescripsit: Quoi in tempus pubertatis res differri solel, pupiliorum causa fil, no de statu perieliterilur, antequam se tueri poasiol; esterum si idoneos habeant, a quibus defendantur, et tani expeditam eausam, at ipaorum intersit, mature de ea iudicari, el tutores eorum ludicio eperini volunt, non debet adversus pupillos observan, quod pro ipais excogitatum sat, et pondero status ecrum, quum am poasil indubitatus esas.

6.Si mater impubenis subiecti partus rea po(1) insiuS, HaZ. Vulg.

diferida hasta el tiempo de la pubertad. Lueg si verdaderamente se promoviera Cor.troversia al mismo tiempo sobre los bienes del ascendiente y. sobre el estado, tendr lugar este Edicto; mas si solamente sobre el estado, se difiere la cuestin hasta el tiempo de la pubertad, pero no por virtud fiel Edicto Carboniano, sino por las Constituciones. 8E1 EdcW Carboniano no socorre al pbero, aunque sea menor de veinticinco afios. Pero si siendo pbero, se hubiere presentado engaosamente como impbero, y obtuvo la posesin de los bienes, se habr de decir,;ue no hizo nada vlido; aunque fuese impbero, hecho despus puhero, se extinguira el beneficio de la posesin de los bienes. 4. El conocimiento de la causa versa sobre esto, para que, si apareciese manifiesta la calumnia de tos que pidieran para infantes la posesin de los bienes, no se d la posesin de los bienes. Luego cuando se pide la posesin do los bienes en virtud del Edicto Carboniane, el Pretor debo conocer sumariamente. Y si verdaderamente eneontrare una causa cierta, y se prueba evidentemente que no es hijo, debe negarlo la posesin Carbonia. na do los bienes; pero si una causa amblo-us, esto es, favorable, aunque poco al impbero, ?e suerte que no parezca evidentemente que no es hijo, le dar la posesin Carboniana de los bienes. 5.Mas dos son los conocimientos de la causar,uno para dar la posesin Carboniana, pie tiene ia ventaja de que el impbero reciba la posesin lo misma que si di no soportase ninguna controversia; el otro conocimiento de la causa es para si se debe diferir. el conocimiento al tiempo de la pubertad, para si se debe anticipar. Mas se ha de examinar muy diligentemente por el Pretor si lo conviene al pupilo que se anticipe el conocimiento, ms bien que sea diferido al tiempo de la pubertad; y principalmente debe inquirir esto por los cognados, perla madre y los tutores del pupilo.. Supn, que hay algunos testigos, que, diferida la controversia, mudarn do parecer, fallecern, 6 no tendrn el mismo erdito por causa del intervalo do tiempo; 6 supn qtie hay una comadrona vieja, 6 esclavas que pueden insinuar la verdad favor del parto, 6 instrumentos bastante eficaces para la victoria, 6 algunos otros argumentos, de suerte que el pupilo experimente ms bien perjuicio de que se difiera el conocimiento, que ventaja de que no se antici pa; supn, que el pupilo no pueda dar fiaiiza,y que los admitidos la posesin, que promueven la cciiLroversia sobre la herencia, pueden substraer, innovar, maquinar muchas cosas; seria prpio do un Pretor ncio 6 injusto diferir el asunto hasta el tiempo de la pubertad con grandisimo perjuicio de aquel quien quera favorecer. Tambin el Divino Adriano respondi asi por rescripto: el que se suela diferir el asunto hasta ohitempo de la pubertad se hace por causa de los pupilos, fin de que no pe1 igren respecto su estado antes que puedan defenderse; paro si tuvieran personas idneas por quienes sean defendidos, y una causa tan buena que fi ellos mismos les interese que sobre ella so juzgue cuanto antes, y sus tutores quieren defenderlos en el juicio, no debe observaras en contra de [cm pupilos lo que se imagin en favor de ellos mismos, y quedar pendiente su estado, cuando ya pueda ser indudable 6.Si la madre del impbero, acusada como

DIGJFO.LJRRO XIXVIT TiTULO X


stuLata cau sain obtinuerit poterit adhuc superesse

status uaestio, utputa si dicatur, aut non case 0% ipso deluneto coriceptus, aut ex ipso quidom, sed non ex matrimonio editas. 7.Si is, qui status controversian filio faciebat, et solum se flliurn dicebat, deccsserit,ctmater el horas extiterit, si quideni earidern controversiam impuberi mater taciat,qui se ex alia natum aftirmat, quam films ema faciebat, scilicet ut neget eurn fHiuin, idcircoque ad se totam hereditatein ex persona fui sum defuneti pertinere debere, in tenipus pubertatis differri hilianus alt, quia nihil laterest, suo, an hereditario nomine eontroversiaflL [aciat. Piano si water concedat (1), hune quoque defunoti flliuin esse, ido' le. partem dijuidiani hereditatis solam sibi vindicet ox bonis paternis, non ant iudieiimi la tempus pubertatis diffrenduin; non enim de paternis, sed de fraternis bonis impuberi fit controversia.

8.Ibidein lulianus quaerit, si duo impuberes patiantur status controversiaiu, nl alter ecl-u iii pubueril, exapeotari alterius quoque pubertas debel, scilicet UI- SIC de utriuscue statu agatur, no ahquod praeiudiciuin fiat impuberi per (2) puberis personan. 9.Parvi rerert, ,utrum petitor sit impubes, an possessor, qui status controversiani patitur, nain sive posaideat, sive petal, In tempus pubertaLis differtur. 10.Si duo impuberes invicem facinnt fitatus eontrovorsiam, intereat, utrum quisque se soluni fihium diesI, an el se. Nani si se solum dical fliium, dicanduni est, debere controversiam ad utriusque pubertalem differri (3), sive petitor, sive poaseasor Bit. Si Yero altar se soluin2 alter et se dical, si (4) quidein file adoleverit, qui se solum dieat, adhuo differtur controversia propter pueritiam eius, qui aL se diolt; sed de parte, non de toto, de parte enim utique ncc (ti) Litigatur. Quede ille adolevcrit, qui et se djcjl, jite impubes alt, qui se solum dio(, non differtur controversia; ncc enim patitUr impubes status controversiani, sed facit, quum hie pubos ol se dicat, 111am non neget fihiuiu.

11.Si quis liber-et horas case jusaus status controversiani impuberi facial, qui tiliug case, EA t.cstainentum patria rupisse dicitur, lulianos alt, utraque indicio, et hereditatis, et libertatis in tempus pubertatis difforenda, neutrum enini eoruiii La explican potest, nl non conditioni cias, qui se fiuium case contendal, praeiudieetur. Ceterae que.que Lihertatis quaestiones ex testamento pandeaba la tempus pubentatis differuntur.

12.Quuni extarot impubas, qui se fihium defuncti dicerel, debitoresque negent, auni fihiurn case defuncti, et intestatihereditatem ad agnaturn,
(1) negat, otros n Ira. 12)propter, H&. VU4(. (5) Bat. Vutg.; diffsrre, el cidice FL

reo de parto supuesto, hubiere ganado la causa, podr subsistir toavia la cuestin sobre el estado, por ejemplo, si se dijese 6 que no fu concebido del mismo difunto, que ciertamente es de l, pero que no naci do matrimonio. 7. Si el, que le habla promovido ti un hijo controversia sobre su estado, y deca que slo l era hijo, hubiere fallecido, y fuere su heredera la madre, si verdaderamente Ja madre le promoviera al impbero, que afirma que naci de otra, la misma controversia que sostena su hijo, de suerte que negarea, que aqul sea hijo, y que por lo tanto debe pertenecerle ella toda la herencia por razn de la persona de su propio hija fallecido, dice Juliano que se difiere liastael tiempode la pubertad, porque nada importa que promueva la controversia en nombre propio como heredera. Mas si Ja madre concadiera que tambin ste era hijo del difunto, y por lo tanto reivindicara para si solamente la mitad de la herencia de los bienes paternos, no Be habr de diferir ci juicio para el tiempo do la pubertad; porque al impbero no se le promueva controversia sobre los bienes paternos, sino sobre los del hermano, 8.En el mismo lugar investiga Juliano, si soportando dos impberos controversia sobre su estado, y habiendo llegado uno de ellos . la pubertad se debe esperar tambin Ja pubertad del otro, saber, para que de este modo se discuta sobre ci estado de ambos, fin de que no so le cause ningn perjuicio al impbero por la personado] pbero. 9.-Poco importa que eliiupbero, que soporta la controversia sobre su estado, seademandante 6 poseedor, porque ya si posee, ya si demanda, se difiere hasta dtiempo de la pubertad. 10. -Si dos impberos se promovieran recprocamente controversia sobre su estado, importa saber si cada uno dice que slo l es hijo, si que tambin l lo es. Porque si dijera que slo 61 es hijo, se ha de decir que la controversia se debe diferir hasta la pubertad de ambos, ya sea dem*lndante, ya poseedor. pero si uno dijera que l slo lo es, y el otro que tembln l, y hubiere llagado ti. la pubertad ci que dijera que l slo lo es, tambin se difiere la controversia por razn de la impuberlad del que dice que Lambiia l lo ea; pero respecto a una parte, no respecto la totalidad, porque ciertamente no se litiga respecto k una parte. Mas si hubiere llegado la pubertad el que dice que tambin l lo es, y fuera impbero el que dice que slo l lo es, no se difiere la controversia; porque no soporta el impbero controversiasobre su estado, sino que la promueve, puesto que el pbero dice que tambin l es hijo, y no niega que lo sea el otro. liS alguno respecte del cual se dispuso que fuese libre y heredero la promoviera controversia sobre su estado ti un impbero, que se dice que es hijo, y que rompi el testamento del padre, dice Juliano, que ambos juicios, tanto sobre la herencia, nonici sobre la libertad, se deben diferir st tiempo de la pubertad; porque ninguno de ellos so puede ventilar, de suerte que no perjudique ti la condicin del que sostenga que l es hijo. Tambin se difieren hasta el tiempo de la pubertad las dems cuestiones sobre la libertad, que sean dependientes del testamento. 12Cuando hubiese un impbero que dijera que l es hijo del difunto, y los deudores dijesen que no es hijo del difunto, y que la herencia del la.

(4) Segan oinuenda Br.; is, el dLce Ft, () Esto es, altsrlus; hie por use, Ilat.

52

D!Gl5TO.LIBRO

xxxvii:

TTULO X

qui rorte tr&ns mare aberit, pertinere, nocessariuru erit puero Carbonianum El dicturn; sed et absenti ant prospioiendum, ut cautio. praestetur. 18.Missum autein ex Carboniano in possessionem student Praetores possessorem constituere; quodsi coeperit aut heredUatem petera quasi bocarum possessor Carbonianus, aut singulas res, ree,tissirne Julianus libro vieesiiuo quarto (1) Digastorum son bit, excepti one eum surnniov en du m; contentus enim esse debet hac praerogativa, quod pOBSeSSOreln eum Praetor tantisper constituit. Si igitur vult bereditatem aut siiigulas res petere, petat, inquit, directa actione cjuasi heres, ut ea peUtione iudioari possit, en quasi ex liberis heras siL, ne praosutntw Carbonianae bonoru m possessionis iniuriam adversariis afferat; quae sententia habet rationein et aoquitatom. 14.Hace aiitem possessio intra annum datur, sicuti ordinaniae quoque, quae liberis dantur, intra annum dantur. 15.Sed oportebit huno, qui se filium dioit, non soluin Carbonianam bonorum possessiouem aceipere, verum etiain ordinarlain aguoseere. 16.Currunt autem tezupora ad utramque honorum possessionom separati m, ordinari ae quidem, ex quo patrem suum deceasiase scit, e.t faeultatem bonorum possessionis petendae habuit, Carbonianao vero ex no tempore, ex quo controversiam sibi fieri cognovit.
4. 1uti&N13S libro XXIV. Diqeatorum. -Ideo si ex prima parte Edicti bonorum poaseasionom non petierit, alias poterit ex sequenti parte Edicti ad exemplurn Carboniani accipere bonorutn posaessionem, alias non poterit; nam si confestim post patrio mortem controversia ni facta fucnit, an intcr liberos bonorum posseuionem accipere possit, simul ad utriusque Edicti causan) anaus cessisse videbitur; si varo interposito tempore scierit, controversiam sibi mover, poterit etiam finito tempore, iritra quod ex prima parte bonorum posseasionem aeceperat, ex sequenti bonorum possessiopem petera; quam quum acceperit, perpetuo possessorija (2) actionibus utetur; sed si post pubertateni contra eum iudicatum fuerit, denegabuntur ej actiones.

testado le pertenece un agnado, que acaso estuviere ausento en ultramar, le ser necesario al im-. pbero el Edicto Carboniano; pero tambin se habr do miran por el ausente, de suerte que se le preste caucin. 13.Mas los Pretores cuidarn de constituir poseedor al que fu puesto en posesin en virtud del Edicto Carboniano; pero si hubiere comenzado los bienes, cosas determinadas, con muchsima razn escribe Juliano en el libro vigsimo cuarto del Digesto, que ha de ser repelido con excepcin porque debe estar contento con la prerogativa de que el Pretor lo haya constituido poseedor por algun tiempo. Si, pues, quiere pedir la herencia 6 cosas determinadas, pidalas, dice, por la accin directa como heredero, para que con esta peticin se pueda juzgar si es heredero como descendiente, Ii. fin de que la presuncin de la posesin Carboniana de los bienes no cause perjuicio . los adversarios;.-, cuyaopinin est fundada en razn y en equidad. 14. Poro esta posesin se da dentro del ao, como se dan tambin dentro del ao las ordinarias que se dan los hijos. 15.Pero convendr que el que dice que l es hijo obtenga no solamente la posesin Carboniana do los bienes, sino que acepte tambin Ja ordinaria. 16.Mas corren porseparado los trminos para una y otra posesin de los bienes, para la ordinaria, desde que sabe que falleci su padre, y tuvo facultad para pedir Ja posesin de los bienes, pero para la Carboniana desde el momento en que supo que se lo proinovia controversia.
4. JUUNO; Digesto, libro XXIV. Por lo tanto, si no hubiere pedido la posesin de los bienes en virtud de la primera parte del Edicto, podr unas veces, y otras no podr, recibir la posesin de Los bienes en fuerza de la segunda parte del Edicto la manera del Canhoniano; porque si inmediatamente despus de la muerte de padre se le hubiere promovido controversia sobre Si poda obtener Ja posesin de los bienes entre los hijos, parecer que ci ao transcurri simultneamente para la causa de uno y de otro Edicto; pero si habiendo mediado tiempo hubiere sabido que se le promova

pedir la herencia como poseedor Carboniano de

del cual habla obtenido la posesin de Los bienes en virtud de la primera parte, pedir la posesin de los bienes en fuerza de la segunda;y si la hubiere obtenido, usar perptuamente de [as accionesposesorias; mas si despus do la pubertad se hubiere
sentenciado contra l, se le denegarn las acciones.

controversia, podr, aun fluido el trmino dentro

5. ULPIANtJS libro XLI. ect Ecticttrn.Sed si is, qui coutroversiam impubeni facit, ex liberis siL, eveniet, ut, sive caveat hie, cui status fiL centro'rjeija,sive non caveat, attamen simul sit in posocasione (3).

L.Si impubes noii defendatur, ideircoque missus sit In possessionern etiam adversarius cius, actionies hereditarias qilis exernebit? Et xiii lulianus libro vicesirno quario (4) fligestoruin, euratorem constitui debere, qui omnia curet, act.iones exerceat. Denique acnibut, eain eum, qui eum impubara missus est in possessionem, actiones poese adversus curatoreni interidere, neo case prohiben.
Ci) txicestmo I*rt&o, haZ.

5. Ut.rwo; Comentarios al Edicto, libro XLI. Pero si fuera uno de los hijos el que le promuevo controversia al impbero, suceder que, ya si diera caucin aquel quien se le promueve controversia sobre su estado, ya si no la diera, ser, sin embargo, puesto juntamente en posesin. 1.Si el impCibero no fuera defendido, y por esto hubiera sido puesto en posesin tambin su adversario, Iquin ejercitar las acciones de la herencia? Y dice Juliano en el libro vigsimo cuarto del Di esto, que se debe nombrar un curador, que cuide 5e todo y que ejercite las acciones. Finalmente, escribe que tambin el que fu puesto en posesin junto con el impbero puede ejercitar las (3) pose,iouem, el cdc FI. (4) l7au la nota 1.

(2) pOsesI0r his actionibuB, IlaL

lIGrO.Li1W

xxxvii: TFrULO x

53

uullum enim per hoc praeiudieium hereditati fien, nar et adversus ipsum pupillum, si satisdedisset, recto experiretur.
Ijni;

2.Quotiea impubos satis non dat, rnittitur in possesslonem adversanius eiva1 -Bive satisdet, sive on deL. Si velit adversarina committi sibi administraLionen1 satisdare debet pupillo; ccterurn si satis non det, debet curator constitui, per qucm bona adininistretnr. Ad versan us au tein si satiadederit, res, quae tempore peniturse, ant deteriores 'uturae sint, distrahere debel; iteni a debiLoribus, qui tempore liberabuntur, exigere debe, cetera eum pupillo poasidebit. 3.-.-An autern vesceridi causa deminuere pos-

sit is, qui ex Carboniano miuus est, videamus. Et

si quidem satis impubes dedit, sive decrevit Praosea, sivo non, deminuet vescendi causa, et hoc ininuS restituet hereditatis petitori; quodsi satisdare non potuil, el autor alero se videtur non pcsse, deminueridi causa usque ad id, quod alimentis oms necessanium est, mittendus est. Neo mhum clobet videri, hereditatem propter alimenta minui ojos, quem fortasseiudicabitur fllium non case, quum omnium edietis. venter u possessionem mittatur, et alimenta mullari praestentur propter cuin, qui potest non nasci, maiorque cura debeat adhiberi (1), ce fame pereat filius, quam no ininor herecUtas ad petiLorem pervenlat, si apparuit fihiurn non esos. 4.711faxime autem puto, si misaus fuerit in posscssionem adversarius, desiderandum a Praenem suam roditoro, no inatrumenta in poasosalo gaL; ceterum (2) decipiotur pupillus, dum vol inatruitur adversarios cies (3), vel etam intorcipere Ba potest. 5.Quum autem in satisdatione ci pupillus, el adversarios. cina cessant,c.urator constituondus est, qui bona adniinistret, ci quandoque ci, qui iudicio vicerit, restituat. Quid tamen, si tutores pupilil velint administrare? Non erunt audiendi, niel aatisdederint nomi ne-pupilli, ant curatores quoque iidem ipal sint constituti, 6. PALrLUS libro XLI. ad Edictu't. -De bonis matriz an decrotm interponenduin sit, quacritur; et decretum quidem non est intcrponendurn, dilato autem longisaima danda est, quae u tempus pubertatis extrahet negotium. 1.Plaue si sirnul de paternis et de niaternis bow controversia siL, ve etiam de fratnis, el has controversias in tempus pubertatis differcnda esse, lulianos respondit.

acciones contra el curador, y que no so le ha de prohibir; porque no se causa con esto ningn perjuicio a la herencia, porque con razn se ejercitar tambin contra Cl mismo pupilo, si hubiese dado caucin. 2,Cuando el impbero no da caucin, es puesto en posesin su adversario, era d caucin, ora no la d. Si el adversario quisiera que se le encomiende l l la administracin, debe darle caucin al pupilo; peno si no diera caucin, so debe nombrar un curador, por quien sean administrados los bienes. Mas si el adversario hubiere dado caucin, debe enajenar las cosas que se hubieran de perder, do deteriorar con el tiempo; tambin debe reclamarles i los deudores que se hubieren de librar por el tiempo, y lo dems lo poseer juntaniente cori e! pupilo. 3.Mas veamos si por causa de alimentos pue. de consumir algo el que fu puesto en posesin en virtud del Edicto Carbonianu. Y si verdaderamente di caucin el impbero, consumir por causa de alimentos, ya si.lo decret el Presidente, ya si no, y esto menos le restituir al que pide la herencia; pero si no pudo dar caucin, y parece que no se puede alinieritar de otro modo, ha de sor puesto en posesin para que consuma basta lo que ca cocosano para sus alimentos. Y no debe parecer -extrafiO que se disminuya la herencia por razn de los alimentos de quien acaso se juzgar que no es hijo, porque el que est en el claustro materno ea. puesto en posesin de todos los bienes por los edictos, y la mujer se le prestan alimentos por causa del que puede no nacer, y se debe poner mayor cuidado en que no perezca de hambree! hijo, que en que no vaya disminuida la herencia al demandante, si result que no es hijo. 4.Pero principalmente opino, que, si hubiere sido puesto en posesin el adversario, se le -ha de pedir al Pretor, que no ponga los instrumentos en posesin de aqul; de otra suerte seria perjudicado el pupilo, utilizndolos su adversario, -pudiendo tambin substraerlos. 5.Mas cuando el pupilo y su adversario dejan de prestar fianza, se ha de constituir un curador, que administre los bienes, y que su tiempo los restituya al que hubiere sido vencedor en el juicio. Pero ,qu se dir, silos tutores del pupilo quisieran administrar? No habrn de ser uidos, si no hubieren [lado fianza en nombre del pupilo, O si ellos mismos no hubieran sido nombrados tam'hin curadores. 6. PAULO; Co eiici,'ios al Edicto., libro XLI. Se pregunta, si respecto Los bienes de la madre se haya de interponer decreto; y ciertamente no Be ha de interponer decreto, pero so ha do dar una dilacin muy larga,que difiera el negocio hasta ci tiempo de la pubertad. 1.Mas si al mismo tiempo hubiera controversia sobre los bienes paternos y los maternos, tambin sobre los del hermano, Juliano respondi, que tambin estas controversias han de ser diferidas al tiempo de la pubertad. 2.Poro ha lugar este Edicto, aunque abintestato vayan los descendientes la posesin de los bienes, pero la pidan en virtud de las ltimas clusulas, por la que son llamados los legitinios,puesto que son herederos suyos, o por aquella por la que se lag da los cognados. (2) Ji'sto es, celeroqlv, u) eis,IIai.

1 2.Hule autem Edicto locus est, etiamai ab intestato ad bonorum possessionem -veniant liben, tatnetsi ex inferioribus partibus petant qua lagitimi vocautur, quoniam sui sint vol ex lila, qua cognaUs datur.
(1) 1'GUr. seg n la criara o'isat; adhlbrl debeat, a corrci6a di cklice FL, Dr.

)IeITO .LTBx0 XXXVII TITULO X

3,Ita demum autem hule Edicto locus est, si status et hereditatis controversia sit; nam si tantum status, quod puta servus dicatur esse, neo ulla bonorum controversia sit hoc casu liberale mdicium statim explioandum erit. 4,Qui pupillo eontroversiam faeit, si simul cure co in possesionem miasus est, afi ex bonis deuiicti non debebit, nec quidquam do bonis deminuere, hace enim possessio pro satisdalione cedit. 5.Non solum alimenta pupillo praestari debent, sed el in studia, et jo ceteras necessarias impensas debet impendi pro modo facthtatum. 6.Post puber(atem quaer'itur, an actoris partes sustinere debeat, qui ex Carboniano rilisaus est in posacasioriere. Et responaum cal, re partes eurn sustinere debere, maxime si cavit sed el si non cavarat, si nono paratus sit envere, quasi posaensor conveniendus cal. Quodsi nune non caveat, poasessio transfortur adversario satis offerente, prinde atque si nune primum ab co petoretur hereditas.

3.Mas solamente tiene lugar este Edicto, si hubiera controversia sobre el estado y la herencia; porque si solamente sobre el estado, porque, por ejemplo, se diga que uno es esclavo, y no hubiera controversia alguna sobre los bienes, en este caso se habr de ventilar inmediatamente el juicio sobre la libertad. 4.El que le promueve controversia un pupilo, si fu puesto en posesin juntamente, no de: ber ser alimentado de los biepes del difunto, ni disminuir cosa alguna de los bienes, porque esta posesin equivale afianzamiento. 5.No so-lamente se le deben prestar alimentos al pupilo, sino que tambin se debe gastar en los estudios y en los dems gastos necesarios con arrlo la cuanta de los bienes. 6.Se pregunta, si despus de Ja pubertad debe sostener el papel de actorel que ru puesto en posesin en virtud del Edicto Carbouinno. Y se respondi, que debe sostener el papel de demandado, principalmente si di caucin; pero aunque no haya dado caucin, si entonces estuviera dispuesto It dar caucin, ha de ser demandado como poseedor. Mas si entonces no diera caucin, se transfiere la posesin al adversario que ofrece fianza, lo mismo que si entoncease pidiese por primera vez por l la herencia.

7. 1 UL)NUS libro XXIV. Digeslorwn .--Si i mpubes negetur jure adoptatus, et ideo paterpae baraditatis el controversia dat, non erit iniquurn, simile Carbouia 1.10 dccret.urn in terponi. 1.Item si impubes in adoptionem datus case dicatur, el ideo negetur naturalis patria hereditas ad euin pertinere, quia eL ben nasu quaeritur, an jure fui hereditatem obbiiere pensil, Ious Ol'it Carboniano Edicto. 2.Quum vero proponitul' exheredaba case, non est neeestaiium, contrvorsiare pubertatis differri, quia non de ipsius fui, sed de tostamenti iure quneritur. 3.Si inater chis, ciii et de libartate, et de he-. reditae paterna controversia fit, in quaestioneni libertatis vocatur, iudicium de rnatre non semper in tempus pubertatis difforondnm cnt; nam el ipai, qui subiectus case dicitur, ex causa repraesentari solet.

7. JULIANO; Dtgeso, libro XXIV. - Si se dijera que el impbero no fu adoptado con e'rogho derecho, y por esto so le promoviera controversia sobre lu herencia paterna, no ser injusto que se interponga decrete semejante al Carboniano. 1.Ademas, si se dijera que el impubero fu dado en adopin, y por esto se negara que le pertenezca la herencia del padre natural, como quiera que tambin en este caso so cuestiona si puede ob.: tener la herencia por derecho de hijo, tendr lugar
el 'Edicto Carboniano. 2.Mas cuando se dice que fu desheredado, no es necesario que se difiera Ja controversia al tiempo de la pubertad, porque no se cuestiona sobre el derecho del mismo hijo, sino sobre el del testamento. 3.Si fuera llamjda cuestin sobre sir libertad la madre de aquel It quien se le promueve controversia tanto sobre la libertad como sobre la herencia paterna, no siempre se habr de diferir al tiempo de la pubertad eh juicio sobre la madre; porque tambin respecto al misrio que se dice que os supuesto se suele anticipar en virtud de causa. 4.Siempre que se interpone el decrete Carboniano, debe ser considerado el negocio en la misma situacin en que estara, si no se le promoviese ninguna controversia al que hubiere obtenido la posesin de los bienes. 5.Mas cuando de dos hermanos puentes en posesin eii virtud de este decreto uno no defiende en cuanto su parte la herencia paterna, el otro es compelido It defenderla toda, It cederla Integra a los acreedores.

4.Quties Carbonianum deretum interpouitur, eudem loco rein haber oportel, quo esset, si nulla controversia fierel si, qui bononure poseessionem acceperit.
5.Quum antcm ex duobus fratribus ex hoc decreto cuasia alter pro parte sus patuivam liereditatem non defendil, compellitur aher totain dehondero, aut universa creditoribus cedere. &Lnferdum etiam exheredatus filias ex Canboniano decreto bonorum possessiouem accipiel, si non contra tabulas petil bonoruiu pOsseSsiOzIerfl, sed ab intestato Unde liben, quia neget tabulas testamenti patria tales cese, UI sacunduin cas bo. norum possessio dan poasit, el dicatur non case fihus. 7.Si pupillus liberti paterni bonorum posaessionom petet, negaretur autem filias patroni case, quia de paternis bonis nulla controversia ci fieret, diffcreudum lioc iudicium non est. Si vero post interpositum Carbonianum decretum hace quoque

bienes, si no pide la posesin de los bienes contra el testamento, sino abintestato la Uade liben, porque niegue que las tablas del testamento del padre

tendr por el decreto Carboniano la posesin de los

6.A veces, tambin el hijo desheredado ob-

sean tales que se pueda dar conforme

sesin de los bienes, y se diga que l no os. hijo. 7.Si el pupilo-pidiere la posesin de los bienes de un liberto del padre, pero se negase que dI sea hijo del patrono, como quiera que no se le pro-

It ellas la po-

movera ninguna controversia sobre los bienes paternos, no se ha de diferir este juicio. Mas si des.'

DLGSTO.LIBRO XXXVII, TTULO X

55

controversia rnQveretur, hoc ludielum in Id templis dilferri debet. 8.Quacsitum esi, an simul c-pupilius ex. Carboniano, et seripti heredes scoundum tabulas bonorum posasasionem haborent. Respond, si fihiu intestato bonorun poaseasionoru, simul et ipsum ex Carboniao, st seriptos heredes secunduin tabunon esaet, aul non aeoopisaet contra tabulas ve ab

pus de interpuesto el decreto Carboniano se promoviese tambin esta controversia, se debe diferir este juicio hasta aquel tiempo. 8.Se pregunt, si lendrian al mismo tiempo la posesin de los bienes el pupilo en virtud del decreto Carboniano, y los herederos instituidos con

las habituros bonorum possessionern. S.

fuese hijo, no hubiese recibido la posesin de los bienes contra el tostarnonto 6 abintestato, habrn de tener al mismo tiempo la posesin de los bienes aqul en virtud del decreto Carboniano, y los herederos instituidos con arreglo al testamento.

arreglo al testamento. Respoiidi, que si aqul no

cessit, quem ego fihiwn menin, et Ti mea potestate case dice, existitimpubes, qu eum patrernfairilias, si ad se hereditatem pertinere diesi; decretutn neoessarium esse respondit. 1.ibm emancipatus deeessit intestato, superabite filio impubere, qui se ci BUUm case dicit.; ego contando, ante emanci palionom oonceptum alque ideo in mea potostate esse, et bona emanoipati ad me pertinere; et quidem huno fthium esas constab. Sed hactenus de st.atu cina quaeritur, quod in potestate patria fucrit, neane; sententia tainen Editi proeul dubio ex Carboniano admittitur.

AFRiCANLIS

1ibF0 IV. (1) Quaestion.wn. - Ile-

8. Araictwo; Cuestiones, libro IV. Falleci uno que yo digo que era hijo mio, y que estaba bajo mi potestad; qued un impbero, que dice que aqul era padre de familia, y que l le penletiuce la herencia; respondi que era necesario el decreto. 1.Asimismo, falleci intestado un emancipado, sobrevivindole un hijo impbero, que dice que es de l heredero suyo; yo sostengo, que fu concebido antes do la emancipacin, y que por lo tant est bajo mi potestad, y que me pertenecen los bienes del emancipado; y es sabido ciertamente que ste es hijo. Pero ahora se cuestiona respecto su estado, sobro si haya estado, no, bajo la potestad del padre; pero sin duda alguna es admitido por el espirito del Edicto en virtud del Carboniano.
cribe Labeon, que siempre que se dice que es su-

NERTIUS libro VI. Membrrzna para.. - Quod 9. Labeo scribit quoties suppositus case dieltur pu-. pillu, eum quo de patria eiva hereditate controvaria ia est, curare Praotorem debore, ut is in posseasione sit, de co puto aiim veile intelligi, quipost rnortem patrisfamitiao, qui se sine liberia decedero eredidit, films eius case dicit coepit; nam cius, qui agnitus est ab co, de cuuus bonis quaerntur, iustior in ca re causa cal, quam postumi.

9. Niuuttto; Pcr9alrtinos, libro Vi. - Lnque es-

puesto el pupilo con el cual hay controversia sobre la herencia del padre, debe cuidar. el Pretor de que l sea puesto en posesin, opino que quiere que se entienda respecto de aqul que despus de la muerte del padre de familia, que crey que l falleca sin hijos, comenz decir 4U6 era hijo de ste; porque en este caso la causa del que fu reconocido por aqul, de cuyos bienes se trata, os ms justa, que la del pstumo. 10. M.&scai.o; Dqeste, Libro VH.--- Cuando defirindole el juramento el heredero hubiere jurado la mujer, que estaba embarazada, debe drsele la posesin de los bienes en virtud del Edicto Carboulano, denegrsela, si ella defiri el juramento al heredero porque la posesin se da con conocimiento de causa, fin de que la posesin de los bienes dada no le cause perjuicio al heredero, no le arrebate la denegada su derecho ordinario al pupilo.
11. Pnii.sio; Cu iones, libro XIII. - Cuando sin el benelcio del Pretor puede ser heredero el hijo que sufre la controversia, acaso porque fu instituido, no ha lugar al Edicto Carboniano; y anlogamente, cuando es cierto, que aunque sea hijo, no habr de sor, sin embargo, heredero, por ejemplo, si instituido heredero 'l'ieio se negara que el pstumo el impbero desheredado es hijo. Y no importa al caso, que el ser hijo le interese para algunas cosas, por ejemplo, por razn de los bienes de un hermano nacido de otra madre, O por los de Pechos de los libertos y de sepulcros; porque -es sabido que estos casos no estn comprendidos en el Edicto Carboniano.

10. MRCsLLUS libro VII. Djesoram. - Quum mulier deferente herede iuraverit, se praeriantsin case, bonorumposaesalo ex Edicto Carboniano dan debet, ve[ denegani; si lila heredi detulit iusuurandum, quum causa cognita delur poaseasio, no aut heredi bonorum poaseasio data faciat praeiudicium, aul denegata ius ordinarium eripiat pupillo.

11. PLP1NLtNU$ libro XIII. Qac.tionum..Quujn sine beneficio Praetonis, qui patitur controveraiam, filius heres esas potest, forte quia soriptus sal, Edicto Carboniano locus non est; ac siniiliter, quum cenluni caL, quamvis filius sit, eum tamen hcrc3dem non fore, veluti si Tibio herede instituto postumus aut irupubes exher.edatus negetur fihius. Neo ad ram pertinot, quod interest illius, in quibusdam filium cas, veluti propter fratris ex ala matre nati bona, vel iura kiberiorum et sepulcror.im; istos enim casus ad Carboniarum constat non.pertinere.

12. IDEM libro XIV. Qu eseionun.--Scriptus heras, contra quem filies impubes, qui subiectiis dieilur, ex Edicto primo bonorui-n possessionem petit

12. EL MISMO; Cuuioaes, libro XIV. - El heredero instituido, contra quien el hijo impbero, que se dice que es supuesto, pide , la manera que los

(1) .Br,;corisidro.se IV. aadida por antiguos ccpiaas, Pero no. a considera as( Taur

DW]ST. LiBRO XXXVH; TiTULO XI

ei.empLo (egitimi, seunduni tabulas inerim accipare non potest; quodsi medio tempero scrptus, vol ille, qui intestati possessionem babero potuerit, morian tui' herodi bus coruin sucxurreudu ni erit. Quid eniw, si UQfl potueruot adj re hereditatew juro ceasante, vol oh litem in dubio constituti?

legtimos la posesin de tos bienes, por el primer Edicto, no puede obtener mientras tanto la posesin con arreglo al testamento; pero si en el tiempo intermedio muriese el instituido, al que hubiere podido tener la posesin abintestato, se habr de socorrer sus herederos. Porque qu se dir s no pudieron adir la herencia por ialtarles el derecho, porque se hallaron en duda por causa del litigio

13. PAULUS libro 2(1. Iep6nsoruaz. Titia post mortem mariti sui postumam oniaest, eidem. Titiae crinen adultorii Sompronius apud Praesideni Provincjae obicmit; queero, an in tempus pubertatis qoaestjo adultcrii dfferri debeat, no praoiudiciui'n postumae fiat. Paulus rospondit, si ti pupillao, de qua quaeritur, bonourii paternoruin quaestio non inoveatur, sine causa tutores desiderare, adulterii quoc1ue quaestionem utetnpuspubertatia pupulse difierri.

18. PAULO; Respuesis, libro XI. - Ticia di k luis una pstuma despus de la muerte de su marido, y Sempronio le opuso la misma lieja ante el Presidente do la provindia la acusacin de adulteib; pregunto, si la cuestin do adulterio deber ser diferida al tiempo de la pubertad, pata que no se le cause perjuicio It la pstuma. Paulo respondi, que, si It la pupila de que se trata no se lo promoviera cuestin sobro los bienes paternos, sin causa desean loe tutores que tambin la cuestin de adulterio sea diferida al tiempo de la pubertad de la pupila.
14. ScavoLA; Eespueku, libro H.Se pregunta, si el impbero, que recibi la posesin de los biorica en virtud de( Edicto Carboniano, deber desempear Ja funcin de demandante, si se hubiera hecho pbero antes 9nO l se le hubiere transferido la posesin. Respondi, que respecto It lo que lo pidiere al poseedor le incumbe la prueba.

14. SCASVOI..A. libro II. Ropoaoi-wn. - Quaeritur, an impubes, qui boriorum possossionem ex Carboniano aucepit, si, antequani posses&io ad eum transiata furit, pubes faetus sit, petitoria partihus rungi debeat. RepoudiL, in en, quod a possessore petet, probationern ej incuinhore,

Baen bono rum .possossio, si satis datuni sitj () non tantum ad possossionem adiiscendarn, sed ad res etiam persequeedas, et debitum eslgeadum, et collationcm bonorum, et dotjs, et omuiucn, quae eoul'erii djximus,- prodest.
16. PAULUS Libro XLI. (2) ad EdjcLwn. - Sed sicuti de bonis paternia emancipato cavetur, ita do istis, quae ipse confort (a), cavondura est.

15. HER1IIOGENIANUS litf'Q III. Jars Epilomarwn.

III. Esta posesin de os bienes, si so hubiera


dado caucin, aprovecha no solamente para alcan-

15. HsaMooENrAno; Epitome del Derecho, libro

zar la posesin, sino tambin para perseguir tos dicho que se lleva

bienes, para exigir las deudas, y para la colacin de los bienes, de la dote, r de todo lo que hemos

It colacin.

18. PiuLo; Conienl,w'ios 1 E&cto, Libro XLI. Pero asi como se te da al emancipado caucin res-

pecto a los bienes paternos, sai tambin se ha de


dar caucin por los que l mismo lleva TTULO XI

It colacin.

TIT. XI
DE FjONOIUJ1 POSSESSIONIBUS SECUND1JI TABULAS

(4)

[Cf. Cod. VI. II.]

DE LA rossst& DE LOS BIENES CON AIiB.RGLO AL TE5TA1RNTO LV ase Cci.VI. 11.1

1.. ULPIANUs libro XXXIX. cid Ediclim. - Tabulas tastamonli acci pero debemus omnein materiae figiiraxn; sive igitur tabulae sint ligucue (5), sive cuiuscunque alterius materiae, sive chartae, sive membranae sint, vel si corlo al icuiva animalis, tabulae recte dicentur. 1.Non autein omnes tabulas Praetor sequitur bac parte Edieti, sed supremas, hoe est, eas, o,uao noviseinie (6) La factaa sunt, post quas nullae tactae sunt; suprcmae omm bac suri, non quse sub ipeo lulortis tempore factac surit, sed post quas un[las factae Burit, liet hae veleros sial. 2.Sufflcit autem, extare tabulas, etni non lroferantur, si certum su, cas extare. Igitur etsi aud furem sin, val aputi euai, apud quem depositas suol, dutiitari noii oportel, admitti puase bonorum

- Debemos entender por tablas del testamento las de toda clase de materia; asi, pues, ora sean do madera, ora de otra cualquier materia, ya sean de
papel, ya de pergamino, O de cuero de algn ani-

L. ULPIANO; Coin arios aEclic1o, libro XXXIX.

mal, se las Llamar debidamente tablas. 1.Mas en esta parto del Edicto no atiende o! Pretor todos los testamentos, sino al ultimo, esto

es, al que de tal modo fu hecho el ltimo, que despus de l no se hizo ninguno; porque es el ltimo no el que se hizo al mismo tiempo do Ja muerte, sino aquel despus del cual no se hizo ninguno, aunque aqul sea antiguo. .Pero basta que haya testamento, aunque no Be presente, si fuera cierto que lo hay, Asi, pues, aunque este en poder, do un ladrn, en el de aquel en quien fu depositado, no se debo dudar

(1) si satis datum Bt, csnski4ranse aadidas por a,4Yaos Copi.tas. (2) 1., CO~raso snadr.Za por antiguos copistas.

() ipel eonferiit, ,&ai.

() rossraiose, Ha. (5) lluea, otros an Ha. (5) $eg4n enmienda Br.; uovlsaimae, e odd4asFl.

.x

DIGsTo.LIBRO xxxvir 'rfTULO x1 0sseSsi000m; nec enfnk opus est aperire cas, ut Eonoruel posessio seciindtini tabulas agnoscatur.

51

3.Semel autem extitlse tabulas rnortUo testat.ore desideratur, tametsi extare desierint; quare, etsi postea interciderunt, bonorum possessio peti poteriL 4..--Sciontiam tamen exigernus, ut sciat heres, ex.t.are tabulas, cortusque siL, deJ.atam sibi bonorum pOsse$Sioflem. 5,Si quia in duobus exemplaribu fecerit testamentum, et aliud extet, aliud non extet, tabulao extare vid.entur, petique potosi bonorum posaessio, 6.Sed ef.si in duobus codicibus (1) siinul sigoatis alias aque alios heredes soripserit, et utrurflque oxtet, ex utroque quasi ex uno cornpotit bonorum poSSessiO, quia pro unis tabulis iiaben.. dum est, et supremum utrumque aceipiomus. 7.Sed Si UUULU fecerit test.aior quasi testamenturn, aliud quasi oxernplum, si quidem id extat, quod vohiit cese testainentuin, bonorum possessio petetur; si varo Id, quod exeiupium erat, bonorum possessio peti non poterit, aL Pomponius scripsit. 8.Exigit Praetor, ul is, culus bonorum posseasio datur, utroque tempore ius testamonti faciendi habucrit, et quum faoit testamentuin, et quum rnoritur. Proinde si impubes, vel furiosus, vol quia alias ex bis, qui testainentum facere non possunt, testamcntum fecerit, deinde habcns testameoti faetionern deceaserit, peti bonoruin possessio non poterit. Sed et si fihiusfamilias putans so patremfamilias, teatamentum feeerit, deinde inortis teinpore paterfamilias inveniatur, non potest bonomm poaseasio secunduni tabulas (2) peti. Sed si fihiusfamilias veteranos de castrensi faciat, deinde emancipatus, vol alias paterfamilias factus decedat, 'potest cius bonorum poeseasio peti. Sed si quis utroque tempore testamenti factionem habuerit, medio tempore non habuerit, bonorum possessio secuiidum tabulas peti poterit.

que se puede admitir la posesin de los bienes; y no hay necesidad de abrirlo para que se reconozca la posesin de los bienes con arreglo al testamento. 3.Mas se requiere que una vez haya existido el testamento despus de muerto el testador; porque, aunque luego haya perecido, se podr pedirla posesin de los bienes. 4.Pero exigimos el conocimiento, de suerte que sepa el heredero que hay testamento, y que est cierto da que le fu deferida la posesin de los bienes. b.Si alguno hubiere hecho testamento en dos ejemplares, y existiera uno, y otro no, se considera que existe el testamento, y se puede pedir la posesin de los bienes. 6.Mas aunque en dos cdices sellados al mismo tiempo hubiere instituido diversos herederos, y existan ambos, compete la posesin de los bienes por ambos como por uno solo, porque han de ser considerados como un solo testamento, y ambos los admitiremos como ltimo. 7,Pero si uno lo hubiere hecho el testador como testamento, y otro como copia, si verdaderamente existiera el que quiso que fuera testamento, se pedir la posesin de los bienes; pero si el que era copia, no se podr pedirla posesin de los bisnes, segn escribi Pomponio. 8.Exige el Pretor, que aquel de cuyos bienes se da la posesin haya tenido el derecho de hacer testamento en uno y otro tiempo, as cuando hace el testamento, como cuando muere. Por lo cual, si un impbero, un furioso, otro cualquiera de los que no pueden hacer testamento, hubiere hecho el testamento, y despus hubiere fallecido teniendo el derecho de hacer testamento, no se podr pedir la posesin da los bienes. Pero si creyndose padre de familia un hijo do familia hubiere hecho testrama siendo padre de familia, tampoco se puedo pedir la posesin de los bienes con arreglo al teStamento. Mas silo hiciera do su peculio castrense ULTI hijo de ramilla veterano, y luego falleciera emancipado 6 hecho de otro modo padre de familia, se puede pedir la posesin de sus bienes. Pero si alguno hubiere tenido en uno y otro tiempo dorecha de hacer testamento, y no lo hubiere tenido en
el tiempo intermedio, se podr pedir la posesin de los bienes con arreglo al testamento. 9.Mas si alguno hubiere hecho testamento, bienes, se puede pedir la posesin de sus bienes, tamento, y luego al tiempo de la muerte se cacen-

9.Si quis autem testarnentum fecerit, deinde amiserit testamenti factionem vel furor, ve] quod el bonis lnterdictum eet, potest cias peti bonorum poaseesio, quia iure testamentnm eius valet; et hoc generaliter de omnibus huiusmodi dicitur, qui arnittani mortis tempore testamenti factionem; sed ante factum eorum teatamentum 'valet, 10.Si linum, quo ligatae sant t.abulac, mcisum siL, si qnidem alias contra volunlatem testatoris bonorum poasessio peti potest; cjuodsl ipsc testator id fecerit, non videntur signatao, et ideo bonorum possessio peti non poteat.

y despus hubiere perdido la facultad de hacerlo por locura, porque se le puso interdiccin en sus porque en derecho es vlido su testamento; y en general se dice esto de todos los que de este modo pierdan al tiempo de La muerte la facultad de hacer testani coto; poro es valido su testamento hecho antes. 10.Si hubiera sido cortado el lino con que fueron atadas las tablas del testamento, si verdaderamente lo hubiere cortado otro contra la voluntad del testador, se puede pedir la posesin de los bienes; pero si esto lo hubiere hecho el mismo tes-

vel casa, et sic videnjur tabulac signatae, niaxime si proponas, xci uuum linum tenero. Si ter foi'te xci quater Jinuin esset circuinductuni, diceuduin

aUtor ruptum, xci vetustate putrefaotum, vel situ,

11.Si rosae sin a muribus tabulae, vol linum

tador, no se consideran selladas, y por lo tanto no se puede pedir la posesin de los bienes. 11.Si las tablas del testamento hubieran sido

roldas por ratones, y el lino hubiera sido roto dd


otro modo, podrido 6 por antigedad, por moho, por casualidad, tambin en este caso so consideran selladas las tablas, mayormente si alegaras

(1)

cualeiLlIs, H4t.

(5) Vulg.;

tabulas, omtela et odice FL

TeMO 111e

DIGESTO.LIBO

xxxvrr: TTULO xi
que.aun subsiste un solo hilo. Si acaso se hubieron dado tres 6 cuatro vueltas con el lino, se ha de decir, que subsisten selladas las tablas del testamen-: Lo, aunque haya sido cortada, 6 roida, parte del lino. El Pretor sigui un orden muy justo; porque quiso que en primer lugar les perteneciera . los hijos la posesin de los bienes.contra el testamento, y qe despus, si de este modo no hubiera sido ocupada, se haya de cumplir la disposicin del difunto. As, pues, habrn de ser esperados los hijos mientras pueden pedir la posesin de los bienes; pero si hubiere finido el trmino, 6 hubieret fallecido anea, hubieren repudiado, 6 hubieren 'perdido el derecho de pedir la posesin do los bienes, entonces la posesin de los bienes vuelvo los instituidos. 1.Si un hijo hubiera sido instituido heredero bajo condicin, opin muy justamente Juliano, que le compete, como instituido, la posesin de los bienes con arreglo al testamento, cualquiera que sea la condicin, aun si fuera esta: si la nave 'viubre de Asia; y aunque hubiere faltado la condicin, deber, sin embargo, el Pretor amparar al hijo, como si la hubiere obtenido contra el testamento; cuyo amparo es necesario para el que fu emancipado. 2.Cada uno recibir La posesin de los bienes respecto la parte en que fu instituido liaredoro, de suerte que, si no hubiera quien concurra con l, l solo tendr la posesin de los bienes; pero mientras uno de los herederos delibera si admitir, no, la posesin de ia bienes, no se defiere su coheredero su porcin de la posesin de los bienes. 3.Si el primero hubiera sido ciertamente substitudo as, si muriere dentro de los diez silos, y el segundo & depua de los diez y dentro de los catorce, si verdaderamente hubiere fallecido dentro de los diez, slo el primero ser heredero, y recibir la posesin de los bienes; mas si despus de los diez, y dentro de los catorce, slo el segundo ser heredero, y obtendr la posesin de los bienes; y no se unen, porque cada cual fu substituido para supropio caso. 4.se defiere la posesin de los bienes con arreglo al testamento a los herederos instituidos en or primer grado, y despus, no pidindola ellos, los siguientes, no solamente substitutos, sino 1amsubstitutos del substituto, y admitimos por serie los sub&tituto. Mas debemos entender Instituidos en el primer grado & todos los que fueron escritos en primer lugar; porque sai como son inmediatos para adir la herencia, as tambin lo son para recibir la posesin da lea bienes. J5.Si alguno hubiere escrito de este modo: primero sea heredero do una parte; si el primero no fuere heredero, sea heredero el segundo; el tercero sea heredero de otra mitad; si no lo fuere, sea heredero el cuarto, el primero y el tercero son invitados como primeros la posesin dolos bienes. G.Si aluno hubiere instituido sai herederos: el que de mis dos hermanos hubiere tomado por mujer Soya sea heredero mo por dos tercios, y el que no la hubiere tomado sea heredero de una cuarta parte; si verdaderamente hubiere muerto Saya, es sabido que los herederos habrn de tener partes iguales; pero que si por uno hubiere sido tomada por mujer, les competen los dos tercios y la cuarta parte, pero ninguno de los dos pedir la posesin do los bienes antes que se cumpla la condicin. (5) non omftela Pal. (4) Pal. Vu4g.; adeandum, e edtc
Fl.
2. EL MISMO;

est signatas tabulas eius extare, quarnvis vol incisa, (1)ve rosa git para lini (2).

2. iDEM libro XLI. ad Eaictwn.. Aequiasimum ordinem Praetor secutus esi; voliijt enim primo ad liberos bonorum possessionern contra tabulas portinere, mox, si inde non (3) sil ocdupata, iudicium dfuncti sequendum. Exspectaud2 igitur liben erunt, quamdiu bonorum possessionem pelero possunI; quodsi tempus t'uenil finitum, aut anta decesserint, ve repudiaverint, ve ius petendae bonoruin possessionis amiserint, tunc revertetur bonorum OSSOBSiO ad seriptos. 1.Si sub conditiono horca institutus fifluis sit, utianus peraeque putait, secunduin tabulas cernpetere oi quasiscripto bonoruni possessionem, qualisqualis conditio siL, etiom si hace: si navis ex Asia venerit; el quamvis defecerit conditio, Praetor Lamen fitium, qui admiserit secunduni tabulas, tueri debebit, ac si contra tabulas acceperil; quae tuitio el, qui emancipatus caL, neceasaria est. 2.Pro qua quisque parte heres sGriptus est, pro ea accipiel bonorum poesessionem, $ic tarnen, ut, si non sit, qui si connurrat, habeat solus bonoruin possessionem quamdiu Lamen ex heredibus unus ddiberat, utrum admiltat bonorum 1xssesaioneni, an non, portio bonorum possessionis eius coheredi non defertur. 3.Si primus quidem ita nubattutua sil, si inIra decem, secundus, si post decem, mIra quatuordenim sanos, ni quidem mIra doeom deoosserit, primus solus horca eril, el aecipiet bonorum posseasionem; si vero post decem, intra quatuordecim, secundus solus horas ant, et anaipiet bonoruni possessionem; neo sibi iunguntur, quum ad suam quisque eausam substitutus sit. 4.Defertur bonoruin posaessio seeunclum tabulas primo gradu scriptia beredibus, mox, illis non petentibus, sequentibus non solum substitutis, veruni substituti quoque aubstitutis, el pee seriem substitutos admittimua. Primo grado autem aociptos accipere debemus omnes, qui primo loco serpU sunt; nam sicuti ad adoundam (4) hereditatem proximi sunl, ita et ad bonorum possesssionem admilLen dam. quia ita soripserit: Primus ex parle bures esto; si Primos horas non erit, Secundus horca esto; Tertius ex alia parte dirnidia horas esto; si non erit, Quartus horas esto, Primus el Teruus priores ad bonorum poaseasionem invitantur. 6.Si quia ita instituenit heredes: uter ex fratribus meis Seiatn uxorem duxenit,, ex dodrant.e mliii huras esto, ube non duxonil, ex quadrante heres esto, si quidem r.nortua fucrit Sala, acquas partes habituros heredes constat; quodsi ab altano uxor ducta fuerit, dodrantem al quadranteni jis nompetere, bonoruin autem possessionsm, antequam existat eonditio, noutrum petera. vsi incisa, COfl8ldihYMi$6 aadirias poi' antiguos co-

Comentarios al Edicto, Ubre XLI.-

1)

t2) Hal; un!, d cddioe Fi.

DIGESTO .LIERO xxivii: TTULO XI 7.Si consulto sit inductum nomen heredis, 111aubitanter probatur, bonorum possessionem potoro eum non pose, quemadmodum non potest, qui horas seriptus est non consulto testatore; nam pro non seripto est quem soribi nolud. 8,Si duo amI heredes instituti, Prirnus et Secundus, Secundo Tertius substitutos, omittonte Secundo bonorum possessioncm Tertius succcdit; quodsi Tertius noluerit hereditatem adire, val bonoruni poaseasionem accipere, rec.idit bonorum poeseasio ad Primuin, neo erit ej necease pelero bonoruru possessionem, sed ipse uro si nccrescet; beredi enim soripto cut portio hereditatis, ita et bonorum p08805210 aecrescit. 9.Si servus heres sor sit, si domino defertur bonorum possessio, ad quera horeditas partinebit, ambulat enim curn dominio (1) bonorum possessio. Quare si mortis tempore Stichus heros instituitus fujI, servus Sempronii, neo Sempronius eum juasil adire, sed vol. decessit, vel etiam eum alienavit, et coepit ease Setcii, evenil, UI, si Seplicius eum iusserlt, Septicio deferatur bonorum possessio ad bune enim hereditas pertiuel; unde si por multes dominos transient servus, tres vol plures, novissiino dabimus bonorum poseessionem.

59

7.Si deliberadamente hubiera sido borrado el nombre del heredero, oe admite indudablemente que l no puede pedir la posesin de los bienes, corno tampoco puede el que fu escrito heredero sin conocimiento del testador; porque se tiene por 8.Si hubieran sido intitudos dos herederos, Primo y Segundo, y Tercero hubiera sido nhstltudu ti. Segundo, prescindiendo Segundo de la posesin de los bienes sucedo Tercero; mas si Tercero no hubiere querido adir la herencia, 6 recibir la posesin de los bienes, recae en Primo la posesin de los bienes, y no tendr l necesidad de pedir Ja posesin de los bienes, sino que de derecho le acrecer l; porque, nsj como laporcin de la herencia, as tambin le acrecer al heredero notituido la posesin de los bienes. 9,_ Si un esclavo hubiera sido instituido heredero, la posesin de los bienes se le defiere al sefior, quien le pertenecer la herencia, porque la poacsiri de los bienes acompaa al dominio. Por lo cual, si al tiempo de la muerte fu instituido heredero Stieo, esclavo de Sempronio, y Sempronio no le mand que adieso, sino que 6 muri, aun lo enajen, y aqul comenz ser de Septicio, acontece que, si bepticio le hubiera mandado que adiese, se le defiere Seticio la posesin de los bienes; porque la herencia le pertenece ste; por lo cual, si el esclavo hubiere pasado por iucbos dueos, tres 6 ms, le daremos al tiltiino la posesin de los bienes. La verdad es, que todo pstumo, que al morir el testador estuviere en el claustro materno, puede pedir la posesin de los bienes, si hubiera nacido. 4. ULPIANO; Comoiifarios al Edicno, libro XLIL. La denominacin de carta se recre as la nueva, como . la borrada; por lo cual, si alguno hubiera tostado al dorso de una carta, tambin en este caso se puede pedir la posesin de los bienes.
hiera sido instituido heredero bajo condicin, y ob3. PAULO;

no escrito el que l no quiso que fuera escrito.

omnern postumum, qui ruoriente testatore in ulero fuerit, si aat.ts sit, bonoruni. poaseasionem petera
p0850.

3. PwLus libro XLI. ad Edicun.Verurn est,

Comentarios al Edicto, libro XLI

4. ULriuus libro XLII. ad Edicwn.. Chartae appellalio et ad novani cbartam referlur, el ad delaciam; proinde et si in opistographo quia testatus sil, bine paLi potest bonorum.possessio. 5. Inam Libro 7V. puaLionu,n.Si sub conditione heres quis institutus Bit, et accepta bonorura possessione aeoundum tabulas conditio deeooriL, interduin evemi, uL res poaseasori concedeiida aiL, utputa si filina emanipatus alt (2) sub conditione heres institutus; nam si dafecerit condilio, adamen secundum tabulas bonoruru poaseasionem eum a-3cilera` lulianus ecribit. Sed et si is fucrit, qui ab intestato bonorum possessor futurus osad, tuen-. dura cese scripsit; el hoc jure utimur.

5. EL mismo- JDi.sputu, Libro IV. Si alguno hu.

seasione acoepla, rem babero videtur, eet.eri vera quasi ab intestato; et ideo fiLius liberia parenfibusque legata retida soiis praestare cogotur, cetaria non. Plane al, cui ab intestato fideicommssum re lictumest, ant praestanduin, quasi videatur hoc ipso fraudatus, quod ex testamento petita sil bonomm poaseasio.

filma quidem, quasi contra tabulas bonorum pos-

LVidendum, an legata ab lis debeantur. EL

tenida conforme al testamento la posesin de los bienes hubiera (aliado la condicin, ti veces sucede que se le ha de conceder la cosa al poseedor, por ejemplo, si bajo condicin hubiera sido instituido heredero un hijo emancipado; porque si hubiera faltado la condicin, escribe Julianoque, ello . no obstante, obtiene l la posesin de 10 bienes conforme al testamento. Pero si sto fuere fino que abintestato hubiese de ser poseedor de los bienes, escribi que tambin ha de sor amparado; y este derecho obsevamos, 1..Se ha de ver, si se debern por ellos los legados. Y, la verdad, se considera que.el hijo tiene la herencia como si hubiese obtenido la posesin de los bienes contra el testamento, pero los dems como si abintestato; y por esto el hijo ser obligado ti pagarles solamente ti , los descendientesy ti. los ascendientes, no los dems, los legados dejados. Pero fi aquel ti quin abintestato se le dej iinfldaicomiso se le habr de entregar, como si se considerara que fu defraudado por lo mismo que se pidi la posesin de los bienes en virtud del testamento. 6. EL MISMO; Disputas, libro VIII. - Solamente (2) tal. Vu2g.; alt, omt sf a el cdcilee FI. -

6. Isax libro VIII. DisputationumHi demuni


(1) domino, Hal

Valc,

60

tISTO.L!3O XXXVII: TITULO XI

sub cotiditione heredes instituti bonorum poseessionern secundum tabulas etiam pendente conditiono, necdum inipteta, petare possunt, qui utiliter sunt instituti; quodsi inutiliter qus siL institutus, ncc ad bonorum possossionem inutilis instialio profieit,

pueden pedir, estando aun pendiente y no cumplida todava la condicin, la posesin de los bienes conforme al testamento, los herederos instituidos bajo condicin, que fueron tilmente instituidos; pero si alguno hubiera sida instituido intilmente, ni para la posesin de los bienes le aprovecha la institucin intil.

tabulae tcstarnenti plurium signis ciguatan essent, et quaedam ex his non areaifl (1), sopteni tarnen signa mannant, suffleit sU :boiiorum possssionern danclam7 septem textium signa comparere, licet non omnium, qui signaverint, maneant signa.
S. IDEM

7.

IULIANUS

Libro XXIII. Di'csorwn. - Quum

7. Jtn..ixo; Digclo, libro XXIII. - Cuando las tablas del testamento hubiesen sido signadas un sellos de muchos, y no parecieran algunos de ellos, pero subsistan siete sellos, basta para que se d La posesin de los bienes que aparezcan los sellos de siete testigos, aunque no subsistan los sellos de todos los que hubieren sellado, 8. Er. mismo; Digesto, libro XX! V.Si se hubiera escrito as: esea Semprorilo heredero de la mitad; Ticio sea heredero de una tercera parte, si la nave hubiere llegado de Asia; y sea heredero el mismo Ticio de una sexta punta, si la nave no hubiere Ileado de Asia, no se dobe entender que Tioio fu instituido heredero en las das partes, sino que fu substituido it s mismo, y por lb tanto no se le considera instituido en mayor parte que en la tercera; conforme it esta cuenta, como se deja vacante una sexta parte, Ticio recibir la posesin de los bienes no solamente de la tercera parte, sino tambin de la que de la sexta le acrece al mismo. 1.El que es substituido it un hijo impbero de este modo: si muriese mi hijo antes que llegue Ii. SU tutela, sea entonces Ticio mi heredero, as como reivindica la herencia lo mismo que si no se hubiese aadido la palabra mi, as tambin puedo obtener la posesin de sus bienes; 2.Pero aun cuando se haya errado en el nombre en el sobrenombre, oblienetambin la posesin de los bienes aquel quien le pertenece la herencia. 2.Mas aquel cuyo nombre fu borrado en el testamento por voluntad del tostador, as como no

pnm siL: Sempronius ex parte dimidia heres esto; [itius si navis ex Asia venerit, ex parte tertia he. res esto; idem Titius, si na-vis ex Asia non venerit, ex parte sexta heres esto, 'l'itius non ex duabus partibus herea seriptue, sed ipse aibi substitutus inLelligi debet, ideoque non ex maiore parte, quam (2) tertia soriptus videtur; secundum hanc ralionem, quum sextane vacune relinquatur, bonorum possessionern Titius accipiet non solum tertiae parta, sed eius quoque, quae ex sextante eidemacorescit. 1.Qui filio impuberi substituitur ita: si fihius meus moriatur, priusquarn iii suam (3) tutelam veniat, tunc, Titius mihi lieres esto, sicut hereditatom vindicat,perinde ae siverbumbocmibiadieetum non esset, La bonorum quoque eme poesessionem accipere potest. 2.Sed et quum in (4) praenomine, cognomine erratum est, is, ad quena horeditas pertinet, etiarn bonrum poaseasionem accipil. 3.ls autem, cuius nomen in testamento vo1 uritate testatoris perduotum (5) eet, sieut ad adeundam hereditatein, ita ad petendam bonoruin posseasionem ecriptus non intelligitur, quamvis nomen cinc legatur. 4:Quidam testamenlum lo Labulis sibi fecit filio autem impuheri per nunnupationerri substituit; respondi, sentontiam Praetoris in danda bonorum poesessione eam esee, ut separatira patria, separatim fUji heredes aestimari dobeani; nam quemadmodum acripto filio (6) heredi separatira ab heredibus patria, ita nuneupato potest videri separatim a (7) ecriptis patrie heredibus boriorum poseessio dan. 9. PoMr'owius libro 11. ad Sabi,wo, - Ut bonomm poseescie secundum pupillares tabulas admilti posait, requirilur, an (8) patria testameritum signatum sil, hect secuudae tabulae resiguatae proferan tu r.
10. PAULUS libro VIII. ad Plauthun.--Si servcis sub conditione Vieres institutus si 1, an bonorum posseesionem accipere potest, duhutatur; et Soaeyola noster probat, posee.
11. PAPININUS

libro XXIV. Digestorum. Si ita ser-

se entiende que fu instituido para adir la herencia,

as tampoco se entiende que lo fu para pedir la posesin de los bienes, aunque se lea su nombre.

it su hijo le nombr substituto de palabra; respond, que la sentencia del Pretor, al dar la posesin do los bienes, era Ial, que doblan estimarse por separado los herederos del padre, y por separado los del hijo; porque as como se puede considerar que al hijo inLituido heredero se le da la posesin de los bienes separadamente de los herederos del padre, as so puede considerar que Be le da al designado do palabra separadamente de los herederos del padre, escritos.
9, Pozsporio; Comentarios rl. S'czbiao, libro II. Para que se pueda admitir la posesin de los bienes

4.Uno hizo en tablas testamento para s pero

conforme al testamento del pupilo, se requiere que el testamento del padre oci sellado, aunque el se-

gundo testamento sea presentado con los sellos quitados. 10. PAULo Comentarios 4 Pta ueio, libro VII!.

condicin, se duda si puede obtener- la posesin de

Si un esclavo hubiera sido instituido heredero bajo

los bienes; y prueba nuestro Scvola, que puede.

libro XI!!. Quaeetoriwn. Qui

U. P.pmiNo; fJucsortes, libro XIII. Sea Ti(fiJ jnduCtuifl, Vidg. (5) Vag.; SMI, ei cdciice Fi.; seripto herede filio, fiat. (?) a iesidra4e aadida por antiguos copistas. (8) nt [la.

(1) Segn tuestra enmienda; palent, d cdice FI. (5) suam, onzUela ial.

(2) quam, cn iddrase aiiaddaor aMiws copistas.

(4) nomIne, injera vdg.

DIGESTO.LIBRO

xxxvii: ]fTuLO lit

61

ox Jiberis meis impubea supreiiius morietur, .ei Tius boros esto; duobus (1) peregr'a defunetis si 8UbtitI1tUS ignoret, uter novissimus deoesserit, admittonda est tuliani sententia, qui propter ineerLum conditioflib, otiam prioris posee peti possessionem bonorUm rospondit. 1.Filias heros instittitus post inortem patria ab hostibus rediit; bonorum possessionem aoeipiot, t anni tempus, a quo rediit, ci compulabitur.
2,Testamento' facto Titius arrogandum se praebuit, se postea sui urja eftectus vita dceossit; .scriptus heres, si possessionem petat, exceptione doli mal summoTebitur, quia dando se u (2) arrogandum testator cuin capite fortunas quoque suas in familiam et domum alionam transferat. Plane si BUL iuris effeclus codidllie, aul aliia literis eodem testamento se rnori velle declaraverit, voluntas, quae defecerat, indicio recenti redilase intel igetur, non secos, ac si quis aliud test.amenturn feoisset, ac supremas tabulas incldisset, nL priores supremas re]inqueret. Neo putaverit quisquarn, mida volutitate constitul Lestamentum; non enim de are testamenti maxime quasritur, sed (3) viribus exceptionis, quae ti bco indicio, quamquatn actori opponatur, ex persona tainen oius qui opporiit, nestimatur.

cio heredero del ltimo de mis hijos que fallezca impbero; habiendo fallecido dos muy lejos, si el substituido ignorase cul haya fallecido el ltimo, se ha de adiniLi la opinin de Juliano, quien respondi que causa de lo incierto de la condicin se puede pedir tambin la posesin de los bienes del primero. 1.Un hijo instituido heredero regres de loe enemigos despus de la muerte de su padre; obten.' dr la posesin do los bienes, y el tiempo de un ao se le computar desde que regres. 2.Tjcjo, habiendo hecho testamento, sedi en arrogacin,y despus, habindose hacho de propio dereho2 falleci; el heredero instituido, si pidiera la posesin, ser repelido con la excepcin de dolo malo, porque el testador dndose en arrogacin transfiere juntatnente con su cabeza tambin sus bienes IL familia y Ii casa ajenas. Mas si hecho de propio derecho hubiere declarado en oodiilc, en otras cartas, que quera morir con el mismo testamento, se entender que la voluntad, que habla quedado invalidada, volvi con la reciente ltima posicin, no de otro modo que si alguno hubiese hecho otro testamento, y hubiese roto las ltimas tablas, para que las anteriores quedasen conio ltimas. Y nadie juzgar que se constituye el testamanto por la nuda voluntad; porque no se trata principalmente del derecho del testamento, sino de Ja fuerza de la excepcin, que en este juicio, aunque se le oponga al actor, es, sin embargo, estimar, da segn la persona del que la opone.
12. PAULO; Cueioaos, libro VI]. Para que el heredero instituido pueda aceptar la posesin de los bienes, opino que so ha de exigir que haya sido de-

12. PAULUS libro Vil. Quaeaion.ur'. - Ut serpLus heres agnoscere posait boriorum possessionem, exigendum puto, ut el demonstratue sk propria demonstratiorio, et portio adscripta ci inveniri possit, lieet sine parte institutus siL; nam qui sine parte beres institulus est, vacantem portionem, ve] aliuin assein occupat. Quodsi ti heres seriptus siL, uL interdum (4) exeludaiur a testamento, eo, quod non invenitur portio, ex qua institutus esi, neo honorum poaseasionem patere potest; Id evenit, si quia ita heroderu inatituat: Titius quanta ex parte priora testamento eum heredem seriptum habeo, heres esto, ve: quanta ex parte eodieillis seriptum eum babeo, heres esto, sic seriptus non inveniatur. Queda ita seripaero: Tilius, si eum riore testamento ex semiese soriptum boredem abeo, ve): si eum eodicillis ex seinisse herodom serisoro, cx, somiase heres esto, tuno aocipieL bonorum possessionem quasi sub conditione heres acriptus.

hallar la parte a l adscrita, aunque haya sido instituido sinparte; porque el que sin parte fu intiLuido heredero, ocupa la porcin vacante, u otro as. Mas si el heredero hubiera sido instituido de modo, que en algn caso sea excluido del testamento, porque no se encuentra la porcin en que fu instituido, tampoco puede pedir la posesin de los bienes; esto acantees, si alguno instituye as el lieredero: sea Ticio heredero de cuanta parto Jo tengo instituido heredero en mi anterior testamento, , sea heredero de la parte en que lo teno instituido
en mis codicilos, y no so hallara as? instituido.

signado con propia designacin, y que so pueda

Pero si yo hubiere escrito as: Ticio, si en mi anterior testamento lo tengo instituido heredero de la mitad, , si en codicilos lo hubiereyo instituido heredero de Ja mitad, sea heredero de la mitad, en este caso recibir la posesin de los bienes como si
hubiese sido intiLuido heredero bajo condicin. TITULO XII

TIT, XII
Si A PARENTS QiliS M/iNUMISSUS 81T

(6)

DE Si ALGUNO HUBESIU SIDO MANUMITIDO I'OS SU ASCENOIENTE

1. Uu'lAwus libro XLV. ad Edicun..Emancipatos a parente in ea causa est, nL in contra tabulas bonorum possessione liberti patiatur exitum; quod aequissimum Praetori visurn est, quia (6) a parente beneficium hibuit bonorum quaerendorum, quippe, si filiusfamilias esset, quodcunque sibi aciuireret, dus einolumentum patri quaererel; el ideo itum est in hes, i.it paretis exemplo pambobn5 Fiel. 11). s la, omite Hal.

El emancipado por su ascendiente se halla en el caso de soportar en la posesin de los bienes contra el testamento el resultado que el hiberto;.lo que le pareci muy justo al Pretor, porque por el aspues, si hubiese sido hijo de familia, adquirirla para su padre el emolumento de todo lo pie adquiriese
(4.) 1nerlm, Vulg. () FUSLUT, Ha. (5) Taur. a l margen; qua, en el texto. cendiente tuvo el beneficio do adquirir los bienes,

1. ULPIANO; CorAenlarios al Edicto, libro XLV.

5) de, mera VuLg.

62

DIGESTO .LIBO U1VU; TTULO XXI

troni ad. contra tabulas bonorum possessionem admittalur. 1.Enumsrantur igitur Edtto personae maoumssoi'um sic: 1N 10, QUI & PATRH AVOVI PAPSI
NO PROVOVE PATERl1 AVI PTRL

2.Nepos ab ayo manurniasus dedit se artogandum paui suo; sive manens ni potesate patris dccesserit, sive manumiasus diem enum obeat, solus admittetur avus ad sius sucossionem ex ir'terpretatiorie Idieti, quia porinde deert Prator bonorum possossionom, atque si ex servitute manurnissus esset. Porro si hoc easot, aut non esset arrogatus, quia arrogatio liberU admittenda non eat, aut si obrepserit, patroni tarnen nihilo rmous ius integrum rnaneret. 3,Si parens vel accepit pecuniam, uL manniparet, vel postea vivus in eum fflius, quantum satis est, contulit, ne iudicia eius inquictet, exceptione dol repelictur. 4.Est et alius casus, quo bonorum possessionem contra tabulas parens non accipit, si forte tilius militaro coeperit; nam Divus Pius rescripsit, patrcm ad contra tabulas bonorum possessioraam venire non posse. 6.Liberos autem mnnumissoris non venire ad contra tabulas bonorum possessionem (1) fui, constat, quamvis patroni ''eniant. O.Patrem .autem aceepta contra tabulas hanorutn possessione, et ius antiquurn, quod et sine manumiesionu liabebat, posse sibi defendere, lolianus scripsit; nec enhu ei nocere deheL quod jura patronatus habebat, quuni sit et pater. 2. GAZUS libro XV. ad Ediclwn Provinciale. Non usque adeo exaequandus est patrono parens, ut otiarn Faviana ant Calvisiana actio el detur, quia iniquum eBL, ingenuis horninibus non esas liberam rerum suarum alienationeni.
PAULUS libro VIII. M Plaud2uin. - Paco3. nius (2) ait: si turpes personas, veluti meretricem, a parente emancipatus et (3) manumissus heredes fecisset, totorum bonoruni contra tabulas possessio parenti datur, ant constilut.ae partis, si non turpis heresesset institutos.

para si; y por esto se lleg k que el ascendiente fuese admitido la manera que el patrono la posesin de los bienes contra el testamento. 1 As, puM, se enumeran en el Edicto las personas de los manumisores de este modo: respecto de aqul que por el padre, por el abuelo paterno, por el bisabuelo padre del abuelo paterno. 2. Un nieto manumitido por el abuelo se di en arrogacin it su propio padre; ya si hubiere muerto permaneciendo bajo la potestad de su padre, ya si falleciera manumitido, serit admitido slo el abuelo it su sucesin en virtud de la interpretacin del Edicto, porque el Pretor defiere la posesin de los bienes lo mismo que si hubiese sido manumitido de la esclavitud. Mas ya si fuese esto, ya si no hubiese sido arrogado, porque no se ha de admitir la arrogacin de un liberto, ya si lo hubiere hecho por sorpresa, esto no obstante le quedara ntegro su derecho al patrono. 3,Si el ascendiente recibi dinero para emancipar, si despus el hijo en vida le di cuanto es suficiente para que no contraria sus ltimas disposiciones, ser repelido con la excepcin de dolo. 4.Hay tambin otro caso en el que el ascendiente no recibe Ja posesin de ips bienes contra el testamento, si acaso el hijo comenz . ser militar; porque el Divino Po respondi por rescripto, lue el padre no puede acudir it la posesin de los bienes contra el tostaniento.. 5.Mas es sabido, que los descendientes del. manumisor no van it la posesin da los bienes contra el testamento del hijo, aunque vayan los del patrono. 6.Escribi Juliano, que el padre, obtenida la posesin de los bienes contra el testamento, puede defender para si tambin el antiguo derecho, que tena aun sin la manumisin; porque no le debe perjudicar que haya tenido los derechos de patrionato, puesto que tambin es padre.

XV. - No se ha de igualar el padre con el patrono

2. GAYO; Comen larios al Rdic(o Pro,incial, libro

hasta el punto de que se le d tambin la accin Faviana Galvisiana, porque es injusto que los hombres ingnuos no tengan libertad para enajenar sus propias cosas. 8. PAULO; Comentarios a Plaucio, -libro VIII. Dice Paconio: si el emancipado y manumitido por un ascendiente hubiese instituIdo herederas it personas torpes, por ejemplo, it una ramera, se le da al ascendiente la posesin de todos los bienes contra el testamento, 6 de la parte establecida, si no hubiese instituido heredero it una persona torpe. 1.Si el hijo emancipado hubiere preterido en su testamento it su padre, si lo hubiere instituido heredero, el padre no serit obligado it entregar los fideicomisos de la.parte que it l se le debe, aunque hubiere adido la herencia, Mas tambin si hubiera sido manumitida la hija la nieta, y el padre el abuelo preterido pidiera la posesin de los bienes; se ha de decir lo niismoque respecto al hijo. 4. MARCI*LO; .Dgesto, libro IX. -El Pretor no resuelve nada it favor del padre, que emancip it un hijo, respecto it las imposiciones que se hubieron hecho por causa de la libertad; y por lo tanto en vano el. padre estipular del hijo servicios. 5. Pu'mi.siio; Cuestiones, libro IT. -El Divino (2) san por al1 Br.; aiasn1patus et, omttastas Rul. Vmdg. (4) Interpos!ts,IMI.

1.Si .fihius emanoipatus testamento sao patreni suum praeterieril, sive horedem institnerit, fideicommissa non cogetur pater praestare ex sus partu, quae el debetur, etiamsi adierit hereditatem. Sed et si fija vol neptis manumissa sit, et pater vel avus praeteritus petat bonorum possessionem, eadem, cjuae ja filio dicenda sunt. 4. Muiczu.ns libro IX. Diqcstorwn.Patriqui fihium otuaricipavil, de bis, quae libertatis causa imposita (4) roorint, Praetor nihil edicit; et ideo frustra pater operas stipulabitur de filio.

b.

PkP1N1kNUS

libro XI. Quacstia'wm. - Divas

(1) eMMclpat1,

(2) PantoniuS, Vu.tg.

norta YiLg,

nTgpo.LIrno XXXVU TfTULO XIV


TraiaflUs ftlium, quem pater malo contra pietatem affioiebat, cogit emancipares quo postea defuncto pater, ut m&flhlml$sOF, bonorum possessionein sibi cotnpetero ieebat; sed consilio Neratii Prisci et Arist.00iS ci propter necessitatem soLvendae pietatis deneata est.
TIT. XIII
DE

63

Trajano oblig emancipar un hijo, quien el

padre maltrataba contra los deberes de piedad, y fallecido despus aqul, el padre, como rnanuniisor, dacia que le competia la posesin de los bienes; pero por consejo de Neraelo Prisco y do ArteIon le fu denegada porque por necesidad rescindi los deberes de piedad. TITULO XIII
OS LA POSESIN DE 1.05 BIENES EN ViRTUD DE1.

laojoltum POSSSSSIONE EX TESTAMENTO MLLITIS

TESTAMENTO DE (15 MILITAR ULPIANUS libro XLV. ad Edicrn..Non dubjum ost, quin debeant ratae voluntates case eoruin, qui 'o hoatico Foco (1) suprema udcia sua quoquo modo ordinassent, ibidemque diem suurn ohiissent; quamquam enim distet conditio militum ab his par.

sonis, quas Constitutionos Principales separent, tamon qui in procinclu versantur, quum eadem poricula experiantur, jura quoque eadem mec'ito sibi vindiant. Omnes igitur omnino, qui eius sunt oonditionis. ut uro militar testan non pOssint, si u bostico loco (2) derehendantur, et illio dcccdenl (3), quomodo velint, et quomodo possint, teatabuntur, sive Praeses quis sit Provinciao, cive Legatus, sive quia. ilius2 qui iure militar testan non pOteSt 1.Item navarchos el trierarchos clasalum iure militan posee testar nulla dubitatio est. In elassibus omnes remiges, el nautas milites sunt, ibm vigiles milites eunt, (4) et jure militan coa testan posee nulla dubitatio esi.

2.Si quia militum ex alio numero translatus sil in alium, quamvia et bine sit oxemtus, et illo nondurn pervenerit, tanien poterit jure militan testar; sal enini miles, quamvia in nuinenia non sil.
TIT. XIV
DE IURE PATRONATUS

ULPIANo; Coraenlarios al Edicto, libro XL V,No es dudoso que deben ser vlidas las voluntades de los que en lugar de enemigos hayan hecho de cualquier modo sus ltimas disposiciones, y all hayan fallecido; porque aunque diste la condicin de los militares de la de [as personas quienes separan lasConstituciones de les prncipes, sin embargo, los que estn en el campo dala batalla, como quiera que corren los mismos peligros, con razn reivindican para silos mismos derechos. As, pues, absolutamente todos los que son de tal condicin que no puedon testar conforme al derecho militar, si se hallaran en lugar de enemigos, y en l murieren, testarn como quieran y como puedan, ya sea l Presidente de provincia, ya sea Legado, ya otro cualquiera que no puedo testar cdnformc al derecho militar. 1.No hay duda alguna de que tambin los capitanes de naves y de trirremes de la armada pueden testar conforme al derecho militar. En la armada todos los remeros y los marineros son militares. Tambin son militares los vigilantes, y no hay ninguna duda de que pueden testar con arregle al derecho militar. 2.Si algn militar hubiera sido trasladado de un cuerpo otro, aunque de uno haya salido y todava no haya llegado al otro, podr, sin embargo, testar conforme al derecho militar; porque es militar, aunque no se halle en las filas.
TTULO XIV DEL DERECHO DE PATRONATO [Vase Cd. VI. i. 13.]

tCJ'. Cod. Vi. 4.13.1

1. ULPtA.NUS libro 1X. de 0/ficio Proaonsulis. Patronorum queretas adversus libertas. Praesides audire, et non translaticio exscqui debeol, quum,

Convitjum iis diait, etiani in exilium-tcmporalc dan debebit. Quodsi manus intulit, u metailum dandus erit. dem, et si calumniam aliquatn As iristruxit,

si ingratas libortus sil, non impune !erre eum oporteat. Sed si qnidom inofficiosus patrono, patronae, libenisve oorum siL, tautummodo castigan eum sub comminatione aliqua sevenitatis non defuturae, si rursum esusam querelae praebuonit, et dimitil oporbet. Enirnvero si contumeliam fecit, aul

vol delatoretn subornavit, vsi quam causar adversas oes ten tavit.

Los presidentes deben oir y cumplimentar sin dilaciones las querellas de los patronos contra los liberto, porque si el liberto fuera ingrato, no conviene que lo tolere impunemente. Mas si verdade; ramento fuera desatento para el patrono, la patrona, 6 sus hijos, es conveniente que sea castigado solamente con la conminacin de que no faltar severidad, si de nuevo hubiere dado motivo para querelle. Porque si le; hizo ultraje, 6 les dijo injuria, deber ser condenado hasta destierro temporal. Pero si puso la mano en ellos, habr de ser
condenado las minas. Lo mismo, Si les proiriovi

1. ULPIANO; Del cargo de Proconsul, libro IX. -

alguna calurnnia, soborn al delator, 6 intent alguna causa contra ellos. libertos no se les debe prohibir por los patronos que negocien licita.m ente.
2. El. husmo; Opiniones, libra L A los hombres,

2. Insi libro 1. Opnonirn. - Liherti homines negotiatione licita prohiberi a patronis non debont.
(1) Segu4 correccin del cdice M. Br. hoeticoto, Taur. ktig. in Iosttco, caicedo loca, Ial. (3) SegO,i correccin del cdice FI., Br.- hosticolo, Taw'. segde a escritura original; liustili ocio, tulg. u hocUeo, o?pugwdo loco, MaL -

M~

. la escritura original,* hostili loco,

(3) Taur. segn a escrituraoriginal decedant, la e.rrgcoii.in del cdice FI., Br. por (4) 11cm vigiles wiliteS sant1 oonsidra ese afmdidas 1 antiguos copulas.

66

DJ1S1'O.LIBRO XXXVXI TITULO XIV 16. ULPi&No; Comentarios ci a. ley aUn y Papia1 libro X. - Si en fraude de la ley se hubiere hecho un liberto de menor fortuna que centenario, de doreoho no soma vlido lo que se hizo, y por lo tanto el patrono tendr cabida en los bienes del liberto como si ste fuese centenario; as!, pues, cualquiera que sea la cosa que por alguna razn enajen, ea de ningn valor tal enajenacin. Mas si hubiere

16. Uj..riiwus libro X. ad leg em Ialiam et Patan,- -Si libertus minorem se centenario in fraum legis fecerit, ipso jure n on valebit id, quod factum est, et ideo quasi in centenar tiberti boni locum habobit patronus; quidquid igitur quaqua ratione alionavit, ea ahenabo nullius momenti est. Plano si qua alienaverit in fraudem patroni, adhuc temen post alienationem maior centenario romaneat, alienatio quidein vires habebit, veruutftmen por Faviaam et Calvisianam actionem revocahuntur ea, quae per fraudem sant alienata; et ita lulianus saepisaime rcribit, coque juro utimur. Diversitatis autem ea ratio est: quoties in fraudem legis (It alieoatio, non valet, quod actuni est. in raudem autem fil, quuni quia se ininorem centenario facit ad boa, ut logia praeeeptum evertat; aL quum alienatione fanta nihiloininus centenarius est, non videtr in fraudem legis factum, sed tanturn in fraudem patroni; idcirco Faviano vel Calvisiano ludido revocabitur id, quod alienatum ost.

1.Si quis pluree res alinul alienando minomm se centenario fccrit, quarum una revocata, vel omnium partibus mejor centenario efifoitur, utrum revocamus omnes, en pro rata ex singulis, ut eentenariam sum faciamusi Magisque eit, UI omnium rerum alionatio facta nullius momenti sil. 2.Si quis plano non semel (1) alienaveril, sed quasdam res ante, qoaadam postes, alien alio earum rerum,quae postes alienatae sint (2), ipso iure non revocablttir, sed priorum; in posterioribus Favianao (3) locua erit. 17. Inasi Ubre XL ad Le9ent IuUo.m el Papkun. Divi fratres in haec verba reseripaeruet: Componmus a peritioribus dubitatum aliquando, en nepos contra tabulas aviti lib erti bono mm posscssionem petere poasit, sieum Jibertum palor patria (4), quum annoium vigintiquinque essct, capitis acusasael. Et Proculum sane non levein una auctorem in hao opinione fui sae, 'Ut nepoti in huiumodi causa non putaret dandani bonorum possessionem. Cuios
sententiam nos quoque aecuti sumus, quum rosen-

pero despus de la enajenacin continuara siendo de mayor fortuna que un centenario, la enajenacin tendr ciertamente validez, pero por la accin Faviana y Calvisiana se revocar lo que fud enajenado por fraude; y as Jo escribi muchsimas veces Juliano, y este derecho observamos. Pero la razn de Ja diversidad es esta: que cuando se hace una enajenacin en fraude de la ley, no ea vlido lo que 50 IiizQ. Mas se hace en fraude, cuando alguno se hace de menor fortuna que centenario para esto, para eludir el precepto de la ley; pero cuando hecha la enajenacin es todava centenario, no se consideraque =obr en fraude de la ley, sino solamente en fraude del patrono; y por esto se revocar con la accin Faviana 6 Calvisiana lo que se enajen. 1.Si alguno se hubiere hecho de menor fortuna que centenario enajenando al mismo tiempo muchas cosas, y con la revocacin de una de ellas, 6 con la de partes da todas se hace de uAs fortuna que un centenario, las revocamos todas, 6 proata de cada una, de suerte que lo hagamos centenario? Y es lo ms cierto, que es de ningn valor la enajenacin hecha de todas las cosas. 2.Mas si uno no las hubiere enajenado al mismo tiempo, sino algunas cosas antes, y otras despus, de derecho no se revocar la enajenacin de las cosas que hayan sido enajenadas despus, sino la de las primeras; y respecto las posteriores tendr lugar fa accin Faviana.
17. EL MISMOS Comentarios cita ley ala y Papw, libro XL - Los Divinos Hermanos resolvieron por

enajenado algunas cosas en fraude del patrono,

rescripto en estos trminos: Hemos sabido que por los ms peritos so ha dudado alguna vez, si el nieto podra pedir la posesin de los bienes contra el testamento do un liberto de su abuelo, si el padre, siendo de veinticinco aos, hubiese acusado de de-

lito capital este liberto. Y que ciertamente Pi.-

plenius tractaretnua, magia visum est, nepolem noque vorbis, noque sententia Logia, aut Edicti sed et Satvii luliani, amici nostri, clarisaimi viri, heno sentontiaxu fuiese.

beremus ad libellum Caesidiae (5) Longinae. Sed el Volusius Maecianus, amicus noster, ut et luris civilis praeter veterem et bene fundatam peritiam anuo diligeos, religione Rescripti nostri duetus, sicul ecram nobis arnrtnavit (6), non arbitmatim se autor respondere deber, sed quum et ipso Maociano, el aliis amicis nostris1 iurisperitis, adhibitis

fundado conocimiento del derecho civil, llevado por


el respeto de nuestro rescripto, segn afirm ante

culo, autor de derecho de no escasa autoridad, fu de opinin, que no creta que en este caso se le hubiese de dar al nieto la posesin de los bienes. Cuya opinin seguimos tambin nosotros, cuando respondimos por rescripto al libelo de Cesidia Longina, Pero tambin Volusio Meciano, amigo nuestro, y muy amante adems del antiguo y bien.

nosotros, no crey que l deba responder de otro el nieto ni por las palabras, ni por el espritu do la

Praetoris, ex persona vol iota patria sui oxcluii a bonis aviti liborli, plurium etiam iuris auctorum,

modo; pero cuando habiendo acudido al mismo Mecieno y ti otros amigos nueatros, jurisperitos, lo tratamos ms plenamente, pareci ms cierto que Ley, dei Fdicto del Pretor, era eXcluido, por virtud de a persona de la nota do su padre, de los

bienes del liberto del abuelo, y que esta fu la opig 1.ltczn quaesitum out, si patroni fihius capiLla (1) stmul, MaL Vulg. (1) Taur. sgt.n la e.scnera origina sunt, Za correccin (tel 6duie (5) et OaIvI1anae, in5e rtginfl'aj Vulg. 14 Observa Potkicr qae se debe suprimir. esto paZabra nin tambin de muchos autores de derecho, y tambin de Salvio Juliano, amigo nuestro, varn muy esclarecido. 1.Tambin se pregunt, si, habiendo el hijo ptrLs y efectleametu., de no preseZadirse d sUs, d de no subdra con La de nepotis resultara absurda la tradueoidn.N. del Tr. (5) Cspldiae, haZ. (5) dclas st, ut comm sobis sfrinavertt, Mal.

DIGBSTO.LT.flItO xxxvii: TfrULO XIV aceusaverit libortum, an bco noceat Uberis ipsius. Ft PrOGUIUS quidem in bac fui( opirine, notam adspersam patroni filio lberis eius nocere; JuliaUB autem negavit; sed hie idem, quod lulianus,

67

orii dicndUm.

del patrono acusado de crimen capital al liberto, esto les perjudicar . los hijos del mismo, Y Prculo fu de opinin, que la nota puesta al hijo del patrono perjudicaba los hijos de ste; pero Juliano lo neg; y en este caso se habr de decir lo mismo que Juliano.

18. ScuvoI. libro IV. Responsoram, - Quaoro, an libertus prohiberi potest a patrono, jfl eadem colonia, in que pee negotiatur, idem genus cei exercere; Scaeola reapondit, non posee pro-

Cri. 19. [20.] (1) PUUis Libro I. Senj1ejzUarum. ingratus libertas est,qui patrono obsequiuin non pt'aeStftt vel res 811.19 ffliorumve tutelain adminitrare detrectat (2)1
testamento facto decadente liberto potestas datur patrono, ve1 libertatis causa imposita petere, val parta bonorum poasesaioncm, ita et quum intestato deceaserit, earum rerum electio el jr

18. SczvoLL; Repuest, libro IV.Pregunto, si por ci patrono se lo puede prohibir al liberto que hagala misma especie de negocio en le misma w. 1otia en que l mismo neocia; Sevola respondi, que no se le puede prohibir.
19, [20.] PAULO; Scnlerrcias, libro Es ingrato el liberto que no le guarda atencin al patrono,

que rehusa administrar los bienes de l la tutela de sus hijos. 20. [19.) Er. mismo; Sen tencias, libro 111. - As como muriendo el liberto habiendo hecho teata-mento se le da facultad al patrono para pedir 6 Las imposiciones hechas por causa de la libertad, 6 la posesin de una parte do los bienes, as tambin cuando hubiere fallecido intestado le queda la eleccin de estas cosas. 21. HSRMOGKmUANO; Epitome del Derecho, libro M. r- Ora sea deportado el patrono ora el liberto, si despus es restituido, se recobra el perdido derecho de patronato y el de pedir laposesin de los bienes contra el testamento; cuyo derecho e observa tambin si al patrono 6 el liberto condenado las minas fuese restituido. 1.El patrono es excluido de la posesin de lo bienes contra el testamento, tambin si el heredero fuera instituido en un dozavo, y por medio de un esclavo se puede adquirir para l por disposicin del liberto, sin condicin ni dilacin, por herencia, legado 6 fideicomiso, lo que falta para completar la porcin debida. 2.Si de dos patronos uno fu instituIdo heredero de la parte debida sin condicin ni dilacin,

20. 19.1 IDEM libro Iii. SentcntartLm, - Sicut

21. HERMOGINW4US (3) libro Iii. lurio Epiornarum. - Sive patronus, sive libertus deportelur, et

post restituatur, amiesum (4) patronatus et pelense contra tabulas bonorum posacasionia ius reci pitar; quod ea aervatur, et st lo metailum paironus voL libortus damnatus restituatur. 1.Excluditur contra tabulas bonoruni poesessione patronus, et si 0%. uncia horas instituatur, el id, quod deest ad supiendam debitam portionem, per servum indicio liberti, sine conditiona et dilatione, ci (&) hcreditate, vol logato, sive fidaieommisso quasri potest. 2.--Ex duobus patronia mine ex debita parte bares institutus sine conditione et dilatione, contra tabulas bonorum poasoasionem petare non poterit, lieet, si rumor el porfio eseet relicta, et contra tabulas bonorum pos8easionem peliisset, alia allain portio ci acerescere potuis;et. 3.Naturales liban liberti exheredati facti, al ""parte herede insLtuto, si per servum ex alia parte po.reuti suceesserint,obiictuntur patrono. 4.Lib erfi films heres institutus si bona repudiaverit, patrOnU5 non exciuditur.

no podr pedir la posesin de los bienes contra el testamento aunque, si se le hubiese dejado menor porcin, y iubieae pedido la posesin de lo. bienes contra el testamento, le hubiese podido acrecer l tambin la otra porcin. 3.Los hijos naturales del liberto que fueron desheredados, habiendo sido otro instituido heredero de una parte, son obstculo para el patrono, si por medio de un esclavo le hubieron sucedido en la otra parte su ascendiente. 4.Si el hijo deunhibertoinstituldo heredero hubiere repudiado loe bienes, no os cxluido el patrono.
22 GAYo; Casos, libro usuro. - iis bien sabido, que aunque se halle bajo la potestad de su aseendiente el hijo de la patrona, le pertenece, no obstante, por legitimo derecho la herencia. 23. TItIFON1N0; Dlspulas, libro XV. -Si el hijo hubiere dejado sin vengar la muerte de su padre, que descubri un esclavo, y ste obtuvo la libertad, dije que aqul no ha de ser tenido como hijo del pa. trono, porque es indigno. 1.Cuando en virtud de falsos codicilos, que algn tiempo fueron credos verdaderos, el heredero, que lo ignoraba, hubiese dado la libertad ii. es(e) aintul, HaL Vag. () tu, Murta Bat., ex, Murta Vulg (5) ut, eonnidtase aVa pala bra p4aa.

22. G*.is libro singular de Caibua. - Satis constat, ut (6) ellainsi in potestate s paren tis filies patronas, nihilo mines legitimo luce sU eum pertinere hereditatem.
Si llliui patria necem itniltam reliquerit, quam serTus detex.it , eL maruit libertstem, diii; non habendum pro patroni filio, quia indignes eat.
28. TRT?HON1NUS

libro XV. Disputatioiwrn. -

1.Quam-ex falsis codicillis, qui ven aliquo tempore crediti sunt, henos igriorafis quasi ex fideleommisso libertatem servia praestitisaet, rescri(2) HaL Vutg., detractat, e cdcs FI. (6) Terentlus, HaL;Nrat1us, Vrdg.
(1) Segun jg edioons iagareL

68

DGSTO.LIB0 XXXVII 1iTUL0 XV

ptum est a Divo Hadriano, liberes quidom nos case, sed aeLimationem sui praesare deberes et has hbertos manumiasoris asee recte probatur, qIia salvum est etiam in hislibertis ius patroni.

clavos como por virtud do fideicomiso, se respondi por rescripto por el Divino Adriano, que. eran ciertamente libres, pero que deban pagar su propia estirnacili; y con .razn se reconoce que stos son libertos del manumisor, porque tambin sobre estos libertos est fi salvo el derecho del patrono.

24. PAuLus Irnperiatiunt 8e?4e?iIaf'um in conion.ibus pi'olatarun, sive decrcor-um r lbr8 8CX libro 1. Camelia Pa ab Ilerinogene appellaverat, quod diceret, iudiccrn de divideuda hereditate, inter se et acheredem ion Lantum res, sed etiam libertos divisiase, nullo enim iure id eum feeisse; placuit, nullam esas Iibortorum divisionem, ahmentorum autem divisionema indice inter coheredes factam eodein modo ratam case. TT. XV
DE

24. PAULO; Oro 1. de, los seis de Sentencias imperiales dadas en ju..i'cio ecfrardwrio, sea de De-

cretos. - Camelia Pia habla apelado da Hernigenes, porque deca quecl juez .de la divisin de la herencia dividi entre l y su coheredero no solamente las cosas sino tambn los lIbertos, y porque esto lo hii.o l sin derecho. alguno; se determin, que era nula la divisin de los libertos, poro que era vlida la dvjshu de los alimentos hechit del mismo modo por el juez entre los coherederos. TTULO XV -

(1)

OBSEQUIIS PASLENTIBUS ET PATE ONIS PRAESTANDIS

[f

DE LAS ATENCIONES QUE SE LES II,N DE PftT.&R A LOS ASCIiND1ENjES 'r k LOS PATRONOS

Cod. VI. 6.]


1. ULn1tNo;

VaseCd VI. 6.]

1 ULPIANIJS C2) libro 1. Opiiaosun.Etiain militibus pietatis ratio lo parentes constare debet quare, si fihius miles in p&trem aliqiia commisii, pro modo delicti puniendus est. -

1.El t inter conlibertos, i:natrem et fhliuiii, pietatis ratio seeundum natura.rn salva cese debet. 2.Si fihius matrem ant patrem, quoa veneran oportet, contumellis affieit, val impias manus iis int'ert, Praefetus Urbis delictum ad publicm pietatein perttnens pro modo eius vindicat. 3,Indignus militia iudicandus est, qui patrem et matrem, a quibus se oducatum dixerit, maloficos appellavorit.

militares debe existir la razn de piedad hacia sus ascendientes; por lo cual, si el hijo militar conieti alguna falta contra su padre, la. de ser castigado con arreglo su delito. . 1.Aun entre colibertos, madre hijo, debe quedar salvo la razn da piedad conforme . la naturaleza. 2.Si el hijo infiere contumelia su madre fi su padre, fi quienes debe venerar, les pusiese
.. .

Opiniones, libro . Aun para los

encima sus impias Ynanos, el Prefecto de la ciudd

1a moral pblica. 3.Ha de ser juzgado indigno de la milicia l que hubiere llamado malheehores'al padre y i la

castiga segn su gravedad esto delito, que aect.a.

madre, por quienos dijere que l fu educado.


2. JULiANo; Di9eslo,
libro XI V.Se

2 JULIANOS (3) Ubre .XTV. .I3igcitorani. - Honori parontum ac patronorum tribuendum eet, ut, quamvis. per proeuratorem iudicium aceipiant, neo actio de dolo, ant iniuriarum in coa detur; hect enim verbis Edicti non habeantur infames ita condemnati, re tamen ipsa et opinione homninum non effugiunt infamias notam.
1.lnterdictum quoque Unde vi non est adversas ces reddendum. 3. MAnCELLUS libro singular RCpOaSOrWn. 'ri.tius pucrum emit, quem post multes annos verilre(4) ivasit; postes exaratus accepto ab so (5) preIle eum manumisit; quacro, sri eum fiLms et horco manuiniseoris ut ingratum acensare posail. Roepondit, posse, si nihil aliud esset impedimento; nam plurimum interesae, a eno servo quis, vel etiam ab amico cius acoeptis nuinie dederit libartatem, an ab so servo, qui, quum esset alienus, in lidem cius devenit, etenim ifle, etiamsi non tultum, beneflcium tainen praestitit, isla nihil sinplus, quam operam suam accommodare videri potest. Lumallis 2' LIEgg-

procurador, no se d contra ellos iii . la . :accin 4e

ccdcr.al honor de Los asoendientos.y de los patronos, que, aunque acepten eh juicio por medio de

Ieha.de con-

dolo, ni la de injurias; porque aunque por las paibrs del Edicto no sean considerados infames los ui condenados, .no se libran; sin embargo, de la

nota de inamia por la cosa en si y por 'la opinin dicto


Undc e.

de los hombres. . - .. 1.Tampoco se ha de dar contra ellos el inter3. MARCELO; Rc:paesla,s, libro nico.-.-Tjeio compr un impbero, y muchos silos despus mando que fuese vendido; luego, habiendo sido rogado, lo manumiti habiendo recibido de.l el precio; proacusarlo como ingrato. Respondi, que poda, si no

giinto, si el hijo y heredero del manumisor .podra hubiese ningn otro impedimento; porque hay muy
grande difrencia, si alguno le hubiere dado la Ji-

've, aun de un amigo de ste, : hablndolo recidepender de la fidelidad de ste; porque aqul, aunque no gratuiLo, prest, sin.embaro, un heneftcio, y ste se puede considerar que no presta nada ms que su propio trabajo.

beriad.habiendo recibido dinero de supropio eela-

bido del mismo esclavo, que, siendoajano, lleg a

(3) Panlna, Ial. (4). Se gn correccin del odce Fi.. Br.; 5cn a escritura orifi,zat, HM. (2) Pen1us por ab so, mal. ( 5) 01115 un az inserta a corrcooirM del cdice FI.. Dr.,' nE 01MsQu118
A LIBEIflS IT LIIiZI118 FLRIiNT.

(1) Taur. 38gifl a gcrt ura ergiia;

etc., Hal. Vuq.

vgulrl, Tau,'.

DIeETO.LIBRO

xxxvii: TLTULO xv
4.

t)

4. MA aCIANIJS libro 1. PibLiorun Judiciorw, pa,. procurWi,ein ingraum libertum posee Divus Severus et A ntoninue rescripseruat. 5 ULFIANiJS Ubro X. ad Ecgieurn. .- Parens, patronhis, parona, liberive aut par'entos patroni patronaeve1 neqilo si oh negotiuw faciendum, vel non facienduni 1:eenuiam accepiese dicen tur (1), in factuni actiune tenentur. 1.Sed nec farnosao actones advtirsus eos dantur, nec hae quidem, quae doli vel f auclis habeot mentioneni; corrupfJ agetur,
6. PAuLus

pondieron por rescnipt el Divino Severo y A.rtionijio, que el liberto puede ser acusado de ingrato por medio do procurador. 5. ULPIANO; Comenlarios al .Edicto, libro 1. El ascendiente, el patrono, la patrona, los descendientes ascendients del pirono de la patrona, ni aunque se dijera que recibieron dinero por hacer, ti no hacer, un negocio, estn obligados por la aro ion por el hecho. 1.Pero ni las acciones infamantes se dan contra ellos, ni tanipoco las que tienen mencin de dolo 6 d fraude; se ejercitar la accin de esclavo corrompido,

Macio; JUCO p.blico, libro JI. - Res-

libro XI. d Ediclum. - nec servi

6. PAULO; Comentarios al Edicto, libro Xi, ni

7. LJLPIANVS libro X. adEdietwn.. iie bifamosae non sint. 1.Et in quantum facere pcssuit, damnantur. 2,Nee exce$iones noii patiuutLw, Vol vis metusv causa, ve] inteidituiii ti nde vi .vel Quod VFpatiunt.ur. 3.Neo deferentes iusiuranduiu de calumnia iurant. 4.Nec.non eL si ventris nomine in osessionem ealumniae causa miesa dicatur patrona, libertus hoc.diepus non audietur, quia de calumnia paironi queri non debet; bis enim personis etiam in ceteris partibus Edicti hnor habobitur.

5.-1ilonor;Auern ble persinis liabebitur ipais,


BGL

to aula in srvniant, honor habebitur.

etiarn,inijvcntorjb.us eorum: et

Si

forte

ipsi

7. LJLPMNO, Comentarios al Edicto,.. libro 1. aunque no sean infamantes. 1.Y son condenados cuanto pueden hacer. 2.Y no soportan ni las excepciones de dolo, ti Las que por causa de fuerza ti miedo, el inter dicto (mdc vi, ti Quuct el. 3.Defiriendo el ,juramento tampoco juran 4e calumnia, . 4.Y si se dijera que la patrona fu putaen posesin por causa de calumnia nombre del que est en el claustro maternos tampoco-ser sido al liberto que esto diga, porque no debe querellarso da calumnia Contra el patrono; porque estas porsonas se les tendr respeto aun por las erns partes del Edicto. 5.Mas se les tendr respeto estas mismas .personas, no tambin los que por ellas intervienec; y si acaso interviniesaii ellas por otras, selea tendr respeto. -

S. PAULUS bro X. ad Edi.ctiwi - Hei es liburti omina wra integra ex.tranei honunis adveisus paLronurn e funeti habot.
9 ULPIANUS (2) libre LX VI (3) ad Edn 1am Li bort ci filio scrnper honosia et sancta persona pa iris ac paironi videri debet.

8. Pxt.a.o; omeidw'ios al Ediclo, libro 1.El he.rodeno del liberto tiene contra el patrono del difuntointegros todos los derechos de un hornbi'e extrao. 9. Ui.r'uso; Concniarios al Edicto, libro LX Vi. - Al liberto y al hijo les debe parecer siempre honesta y santa la persona del padre y del patrono. 10. TruroNiNo; Disputas, libro XVII. El padre no tiene ningn dorecho sobre el hijo emancipada or las imposiciones que L.hiso causa de la libertad,. porque nada se les suelo imponer los hijos, i nadie dijo que el hijo se obligase con juramento al padre que lo manumite, como e.l !ibenio Favor del patrono; porque los hijos deben los padres piedad, no servicios. 11. PAr1rnA1o; Respuestas, libro XII!. - La liberta no es ingrata porque ejercite su arte contra la voluntad de su patLona.

Nulium me lberiaLis causa mpositoum habet (4) ja emancipato (5) filio, quia nihil irnponi libariseolot, neo quisquarn dixit, iureiurando obligan fihiuni patri ruanuiniasori, ut tiberturn paruno; nam pietatem liben parentibus, non operas debeiih

10 TIYPEOM1McS

libro XVII.Dtspittaonum

11. PAPINiANUS libro liii. flcponsorurn. - Liberta ingj'ata non est, quod.arte sua contra patronao aoln.ntatem utitur, .

(2)

(i)" HaZ.; dlcereutu, eZ cdice PL.

idea,, BoL (3) Vi., eo,uidr'aje a ucto por antigOLcopitaS..

(4) pater, insertan Ltai, Vol. (5) B. Vulg.; mD.nclato, el cdice "1.

70

nIeEsTO.LIBIO

xxxviii: TfTULO x

LIBER TRIGESIMXJSOOTAVUS LIBRO TRIGSIMO OCTAVO


TIT. 1

TITULO 1

DE LOS SERVICIOS DE LOS LIBERTOS

DE OPERS L1DEETORU

[Cf. Cod. VI. 3.1

[Vau Cdd. VI. LJ

Operae sunt diirnum offtciuin.

1, PAULUS Ubre 8iflgulari de vars

kclonbua (1).

1. PAULO; Doctrina de autores varios, bro nico. - Servicios son el trabajo diario.

2. ULPIANUS libro XXXVIII. ad Ediotun,floc Edictum Praetor proponit coarct.andae persecutionislibertatis causa impositoruni; animadvertit ecu ram i stam, libertatis causa i mpositorum praestationein ultra excrevisso, ut premeret at.que onerarel libertinas personas.

2. ULPiANO; Comentarios al Edicto, libro XXXVIII. - El Pretor public este Edicto para restringir la reclamacin de las imoaicLonea hechas por causa de la libertad; porque observ que la prestacin de las imposiciones hechas por causa de la libertad se extendi demasiado, de suerte que
oprima y gravaba las personas libertinas. 1.As,- pues, promete el Pretor al principio cin de servicios.

operarurn daturum in libertos et libertas.

1.miLlo gitur Praetor pollicetur, so iudiciurn

que l dar contra los libertos y las libertas la ac8. POMPOIuo; Comentarlos d Sabino, litro VI. 1.Tampoco se puede pagar por horas parte

S. POMPNiOS libro VI. ad Sabinwn. - Operas atipulatus ante peractamn diem operain ema dial petare non poteSt. 1.Nec para operan por horas solvi potest, quia lii est officii diurni; itaque neo et liberto, qui sai boris duntax.at antemeridianis praesto fuiaset, liberado eius diel contini1,
nuiniasus utrique operas promniserat; altero ex hi

El que estipul servicios no puede pedir antes de transcurrido el da el servicio de este da.

y Sal, al liberto que hubiese estado disponible solamente s; horas antes del medioda, no le compete la exencin de este da. 4. EL Miasto; Comentarios Sabw, libro 1V. Uno que fu manumitido por dos les habla prometido servicios 5 ambos; habiendo fallecido uno de ellos, no hay razn alguna por la que no-se la d su hijo accin para pedir los servicios, aunque so-

de un servicio, porque este es el trabajo do un da;

4. lnast libro IV. ad Sabn.unt. - Adubus

mortuo nihil est, quare non filio ema, quamvis su perstite altero, operarum detur petitio. Nec hee quidquam commune habet cum heretlitate, ant benorum poaseasione; periodo enimoperae a libertis, ae pecunia credita petitur. Haac La Aristo acripait, cuino senientiam puto vera-Tu; nam etiam praeteritarum operarum actionem dan heredi extraneo , et vivo sine motu axcepliOni8 placet; da.biturigitur altero patrono.
5. ULPUNUS libro XV. ad Sabirusot. -Si quia operas siL atipulatus siM liberisque suis, etiam ad postumos pervenit atipulatio. 8. IDSM libro XXVI. ad Sabinunt. - Fabriles operae ceteraeque, quae quasi in pocuniae praestatiene consistunt, ad heredem (2) transeunt; ofticiales vero non tranaeunt.

breviva el otro. Y esto no tiene cosa alguna comn con la herencia con la posesin de los bienes; porque 5 los libertas se es piden los servicios lo
mismo que se pide el dinero prestado. Asi lo escri-

bi Ariston, cuya opinin juzgo verdadera; porque est establecido que al heredero extrao se te da sin temor de excepcin tambin accin por los servicios
pasados; luego se dar aun viviendo el otro patrono. 5. U L.piujo; Comentarios 4 Sabino, libro XV. Si alguno hubiera estipulado servicios para al y para sus hijos, la estipulacin alcanza tambin 1. loe pstumos.
.8. & mismo; Comentarios 4 Sabino, libro XXVI. - Los trabajos fabriles ' loe dems, que consisten en una prestacin de dinero, pasan al heredero; poro no pasan las de obsequio personal.

7. IDXII libro XX VIII. ad Sabi,sum. - Ut iurisbrandi obligatio contrahatur, libertum case opormt, qui iuret, et libertatis causa jurare.
nt, si filio ano iuraverit se decem operarum nomino praestiturum, an obligelur jurando. 1L Celsus

1.Plane qua.eritur, si quia liberto ano legave-

7. EL MISMO; ComentariosdSabino, libro XXVIII. - Para que por juramento Be contraiga obligacin, es menester que sea liberto el que jure, y que jura por causa de la libertad. 1.Mas se pregunta, si, habindole hecho alguien un legado 5 su liberto, si le hubiere jurado

luvantius (3) oblijari cuin alt, parvique referre, quam ab causani de operis libertus ium'averit; et ego Celso aequieseo.

5 su propio hijo que le satisfar diez k titulo de ser-

2.Iurare auteni debet post manumissionem, uL obligetur, et sive statiro, sive post tempus juravenit, obligatur.
(1) nelionlbus, Hai. (5 axtyaoenn, ivusria Vut.

vicios, se obligar jurndolo. Y dice Celso Juvenele que sto se obliga, y que poco importa por qu. causa haya jurado respecto los servicios el liberte; y yo asiento 5 la opinin de Celso. 2.Mas para que se obligue debe jurar despus de la manum%sin, y ya al hubiere jurado inuiediatainente, ya si despus de algn tiempo, se obliga. 8) luventilis Otiase, Hal, Vuig.

DIGESTO.LIBRO xxxviii: TITULO 1

modo probe jure licito imponuntur.

nus 50 praestitUrUfli, operas qualeacunque, quae

3lurare autem aebet, operas, donum, mu-

esI a Divo liadriano, et dom 4.Rescriptum cepe, ceasare operarum persecutionetu adversas eum, qui ex causa fideicommissi ad libertatem porductus est. 5,Dabitur et in impuborem, quum adoleverit, operaruni actio; sed interdum et quamdiu impubes ost; nam buius quoque es ministoriuin, si forte Vol jibrarius, vol nomenculator, vel calculator sit, vol lilttio, vol altorius voluptatis artifex. 6.Si her patroni ex inaequalibus partibus essent instituti, utrum pro parte dimidia, an pro hereditariis habeant operarum actionem? El t puto venus, libero pro aequalibus habitu ros actionem. 7,Parvi autem retent, in potestate fuerini liben, an vero emancipatL 8Sed si u adoptionem datum heredem senpsarit patronus, magia est, ut operas el debeantur.

9.Neo patronas liberi suinmoventur ab oporarum petitione.


8.P0MP0NIUS libro VIII. adsabinum. Si quando duobus patronis iura'venit libertus operas se daturum, Labeoni placet, et deben, et peti posas partom operae,quum semper praeterita opera, qune iam dan non poasit, patatar; quod continit, si vol "si" patronis iurotur, ve] promiltatur, vot eornrnuni eorum servo, val compiures heredes un patrono exitant

3.Pero debe jurar que l prestar los servicios, la donacin 6 ci regalo, cualesquiera que sean los servicios que con probidad so imponen por lcito derecho. 4.Se respondi por rescripto por el Divino Adriano, y por sus sucesores, que deja de tener lugar, la accin persecutoria de servicios contra el que por causa de fideicomiso obtuvo la libertad. 5.La accin do servicios se dar tambin contra el impbcr, cuando llegare Li. la pubertad; paro veces tambin mientras os impbero; porque tambin hay servicio propio de sto, por ejemplo, si fuera copista, momerieltor, calculista, 6 histrin, 6 artista de otra clase de recreo. G.Si los hijos del patrono hubiesen sido metituLdos herederos de parles desiguales, tendrn acaso laaccin de servicios por mitad, 6 con arreglo sus porciones hereditarias? Y juzgo ms verdadero, que los hijos habrn de tener la accin por partes iguales, 7,Pero poco importa, que los hijos estuvieren bajo potestad 6 emancipados, &Mas sial patrono hubiere instituido heredero al que fu dado en adopcin, es ms cierto que se le deben ida servicios. 9Y ni los hijos de la patrona sern excluidos de la peticin de los servicios. Si alguna vez hubiere jurado un liberto dos patronos que l les prestania servicios, le parece bien Labeon que se debe, y que se puede, pedir parte de un servicio, porque siempre se reclama el servicio pasado, que no se puede prestar; lo cual acontece, si se lea jurase, 6 se les prometiese fi los misinos patronos, 6 fi. un esclavo comn de ellos, 6 si hubiera muchos herederos de un solo patrono. 1.Est determinado que cualquiera pueda ser fiador del liberto que jura. 9. Ui.piariro; C~enlarioj Sabino, libro XXXIV. - Los servicios no existen en la naturaleza. 1.Pero loa que verdaderamente han de ser. de obsequio personal no se le pueden deber fi. otro cualquiera sino al patrono, porque la propiedad de ta, como en la de aquel para quien se prestan; pero los fabriles u otros son de tal naturaleza, que por cualquiera pueden ser prestados Li. cualquiera; porque, fi la verdad, si consistieran en un oficio, mandndol* ol patrono, so lo pueden prestar tam-

S. PauroNlo; Comenkrios tt Sabino, libro. VIII.

1Pro liberto urania fideiubere quexnvis posse placet. 9. tJi.puwus libro XXXIV. ad Sabinwn.Operae in rerum natura non sunt. sIji deben poasunt, quam patrono, quum propnietas earum et in edentis persona, et in eme, cui eduntun, consistit (1); fabriles autem aLlaeve eius genofis . SUni, ut a quocunque cuicunque solvi pouint;

1.Sed offieiales qudam futuras neo cuiquatn

ellos consiste tanto en la persona del que los pres-

sane entra, si tu artificio sint, iubente patrono et al edi poasunt.

bin fi. otro.

10. Pout'oiuus froXV. ad Sabiiutm. Servus patroni a liberto malo ita stipulatur: operas mihi dare spondes? Itaque patrono dan stipulandum e.t.
1.Libertos opar'arum nomine ita jurando: patrono aut Lucio Titio, solvere Lucio Tillo non potest, ut a patrono liberetur.

- Un esclavo del patrono estipula malamente del liberto de este modo: prometes darme servicios? Y sai, se ha de estipular que se le dn al patrono. 1,Jurando el liberto do este modo por razn de servicios; al patrono 6 fi Lucio Tcio, no los libre por parte del patrono.

10. Pow'oNlo; Com.nbzriog 4 Sabino, Libro XV.

puede prestar fi. Lucio Ticio, de suerte que quede

tem interest, eztraneus sil Lucius Titius, an filias, importa, que Lucio Ticio sea extrao, 6 hijo, aliao operae erunt, quae Lucio Tillo daritur. Sed si libertatis causa pecuniam promitial libertas

11. JULU.Nv5 Libro XXII. Dijestorwn. Nihil su- 12. Pow'oNius libro XV. ad Sabin am. - quia

11. JuLi&No; DigesLo, Ebro XXII. - Max nada

genti (2) patrono, aut Titio, otunimodo adiectio Tilli valel. (1) Sigitn .iuesra e mienda eonstiflt, el cUoe Fi.

12. PoMpoNlo; Comenkuios t Sabino, libro XV. porque.serfln otros servicios, los que se dan fi Lucio Ticio. Pero si por causa de la libertad el liberto prometiese dinero al patrono indigente, fi Ticio, es de todos modos vlida la adicin de Ticio. (2) agentl, 1151

DIGESTO.LIBRO

xxxvii!:

TfTULO X
PI A no;

18. ULpius libro XXXVIII. ad Edcurn. Si quis hac lege erntus sit, ut manurniUatur, et ex CotisLiutione tlivt Mar<- pei:venerit ad libertatem,
operac ej impositae nullurn efreetun habebrnt.

XXXVIII. Si alguno hibiera sido comprado con

18. U n

Conient?ircos al Edicto, libro

1.Sed neo cu bona addjcta sunt ex Constiutiono Divi Maro Iibertatum conservandaruin causa, poteiit operas petera, neque ab bis, qui directas, oe'luc ab bis, qui .[ideieornmisaaras aceeperunt, qu arnvis kkicornrnissarias libertatss qui aceeporuoL, ipsius 1iheri eflcantur; non enim sic iunt liberti, u.L sunt proprii, quos nulo xccessitatc cogente manumisinius. .iudiciuui de operis tunc baum habct,quurn operas praeterierini; praeLerire autem non pos sant, antequam incipiant cdere; eL incipiunt, pos1eaqnarn fucrint iudiotae. 3.Etiainsi uxoruni habeat libertus, non prohi hetur paLrofl us operas exigore. 4.Si impu bes sit patronas, voluntate elus videtur liberta nupta, nisi tutoris auctoritas vohintati acoesserit. 5.RaLi quoue habitio patrono obat u ptiis libertas. 14. Tsasmus CLEM1NS Sihi'o VIII. ad icqcrn Iuiam ci Pezpianz. -- Plano, quuin desierit nupta case, operas poti posse, orn nos (ere (1) oonntiunt.

la condicin deque I'uese manumitido, yliubiere 11e'ado a Ja libertad en virtud de la Constitucin derflivino Marco, no tendrn ningn efecto los servicios que se le impusieron. 1..Pero aqucl quien se le adjudicaron los bienes por virtud de Ja Constitucin del Divino Marco para conservar las libertadea no podrk pedines servicios los que recibieron- la libertad directamente, ni los que por fideicomiso, aun 110.109 que recibieron par fideicomiso la libertad se hagan libertos del rpiauio; porque de este modo no cori lilerios, domo son les propios, . los cuales ma- numitirnos sin apremiarnos ninguna necesidad. 2.La accin por servicios tiene lugar euaudo los servicios hubieren pasado; mas no pueden pasar antes que comience correr su trmino; y noinientan, despus que hubieren sdo impuostos 3.Aunque el liberto tenga mujer, no as le prohibe al patrono que le exija servicios. 4.Si el patrono mora impbero, no so considera que la liberta se cas con la voluntad dO l Ii no ser que esta voluntad le hubiere asistido laautoridad del tutor. 5.Tambin la ratificacin Le bta al patrono en las nupcias de su liberta. . aUn j Papia,:iibro T'IH,Ala verdad, casi todos convienen en que se pueden ipedir los servicios cuando hubiere deado de estar casada.
14. TERENCIO CLBNmTa;

(Jcmunlarios 4 :i ley

15, ULPLSNVS l ibro XXXVIII. ad Edciwn. Libortus, qui post indietionem operarum valetudine iuipdi.tur, quornnus praestet operas, non tenetur; ncc enini potest videri per eum atare, quorninus operas praestet. 1.-4eque prointti, neque solvi, nec deben, neo peti pro parte poterit opera, Ideo Ps.pinianus eubiicit: si non una, sed plures operne sint, eL.plures heredes existant patrono, qui operas stipulatus est, vorum est, obligationein operarum iiinero dividi. Denique Cebsus libro duodecimo acribit, si cOmmLlnia libertus patronis duobus operas mifle datun3ui se iuraverit, ant communi eorum servo promiscril, quingenas (2) potius deben, quam singularnm operaruin dimidias.

15. U ii' n.No; Comen.w-ios 'al Edicto, libro XXX 17111.El liberto que despus de la imposicin

de servicios se ve por enfermedad impedido do prestarlos servicios, no esta obligado; purquenosepuede considerar que en l consista no prestar Iosseryicios. 1.los servicios no se podrn prometer, ni prestar, ni deber, ni pedir en parte. Y por esto aiiade Papiniano: si los servicios fueran no uno sino varios, y hubiera muchos herederos del patEono'que estipul los servicios, es la verdad que la Obligacin de Ids servicios se divide por el numero de aquellos. Por ltimo, esonibe.Calso en el libre duodcimo, que si un Liberto comn hubiere jurado dos patronos que l les prestar mil servicios, si se lo hubiere prometido un esclavo comn de los mismo, se deben quinientos cada uno ms bien que La mitad de cada servicio. 16. Paui.o; Cornen.larios al Edicto, libro XL.Ei liberto deber prestar los servicios del oficio que hubiere aprendido despus de la manumiSin,,' si stos fueran de los que en algn tiempo se puedan prestar honestamente y sin peligro de la vida; mas si despus hubiere comenzado . ejercer oficios torpes, deber prestar los que:prestaba al tiempo de la mnurnisin. . 1.Al patrono se le prestan servicios .tles cuales respecto de una y de otra persona se deben estimar en razn la eilad, la dignidad, al estado de salud, la necesidad, al propsito, y t lasdms circunstancias do esta clase.

18. PAUUJS libro XL. ad Ediru#n.lius artificii, quod post rnanuinissionera didcerit libertas, operas debebit praeslare, si bac (3) siut, quae quanduque honeste el sine periculo vitae praestantur, nec semper hae, quae manum:ssionis tompore praestari debucrunt; sed si turpes operas postea exercore coepeni't, praestare debebit oas, pias mariamissionis tempere praestabat. 1.Tales patrono operae dantur, qualea ex aetate, dignitat.e, valetu di ne, necessitate, proposi-. Lo, cotenisque eius generis in uteaque persona aestiman dobont.

17. EL siiamo, Dci dcccc/zo de pafronao, libi'o 17. lni libro sia9a1w de uro patronatus.Nee audiendus est patronos, si poscit operas, quas vol rtico. Y no debe ser o do el patrono, si reclama actas recusat, vol tafirmitas corponis non pat,ia- servicios que los rechaza la edad, no iois con(1) fers, ontuertla Ial Vutg. (2) qniIUuageflss, mt. Vurg.

(s) Ilal. Vu,.; haes, et cdcce' PL.

D10E8T0.LIBRO xxxviIi: TfTULO E tur, vel quibus institutuEn vel prOpOSitUm vitae minuitur.
18. IDEM libro XL ad dwtuot. - Suo victu veatiluque operas praestare doliere libertum, Sabinos ad Edictum Praetorta Urbani libro quinto seribit; quodsi alero se non posait, praestanda ci a patrono alimenta, 19. GAWS libro XIV. ad Ed,ictu,n proinciale.-.aut corte ita exigcndae sunt ab eo operae, ni his quoque diebus, quibus operas edal, salle tempus ad quaestum faciendum, unde afl poesil, habeat..
PAULUS libro XL. ad Edic14rn. - Quod niel 20. fiat, Praetorem ipsam patrono denegaturum operarum praestationem; idque est vet'urn, quia unusquisque, quod apopondil, suo impendio dare debet, quamdiu id, quod debel, in rerum natura est.

73

siente la salud de[ cuerpo, O con los que se menoscaba el instituto el propsito de su vida.
18. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XL. - Escribe Sabino en el libro quinto de sus CenLarios al Edicto del Pretor tTrbano,que el liberto debe prestar los servicios, cuidando de su alimentacin y de su vestido; pero si l no pudiera alimentarse, so le han de prestar alimentos por el patrono,

19. GAYO; Conterdarios al Edicto provincial, i &O XIV. O, la verdad, se le han de exigir los servicios, de suerte que aun en loe dina en que preste los servicios te liga suficiente tiempo para que gane con que pueda alimentarse.
20. PAur.o; Cornen4arios al Edicto, libro XL. Si no Be hiciera esto, el Pretor le denegar al patrono la misma prestacin de los servicios; y esto es verdad, porque cada cual debe dar su costa lo que prometi, mientras esta en la naturaleza de las cosas lo que debe. 1.Dice Prculo, que el liberto debe ir de una provincia a Roma para prestar los servicios; pero que los das que hayan transcurrido mientras llega Roma se pierden para ci patrono, non tal que el patrono more en Roma, marche una provincia, corno hombro bueno y diligente padre de familia; mas si quisiera andar 'vagando por el orbe de la tierra, no se lo ha de imponer ah liberto la necesidad de que lo siga todas partes; 21.. JAVOLSN0; Doctrina de Cassio, libro Vi. porqe los servicios se deben prestar en el lugar en que mora el patrono, por supuesto, con gastos y transportes cargo del patrono. 22. GAyo; Comentarios al Edicto prooincial, libro XIV. - Cuando el patrono haya estipulado servicios, se incurre, la verdad, en la estipulacin, cuando los hubiere pedido, y el liberto no los hubiere prestado, y no importa que se hayan aliadklo estas palabras: cuando los hubiere yo podido, O que no se hayan aadido; porque una cosa es trataudose de servicios, y otra de las dems cosas. Porque no siendo la prestacin de servicios otra cosa que la prestacin do un oficio, es absurdo creer que so debe el oficio en otro dio que, en el que lo quieraaquel quien se le ha de prestar. 1.Cuando el liberto lo hubiere prometido- al patrono que le prestar servicios, y no haya aia di oy.su hijos,easbidoques losdebo.su hijos, solamente si hubieren quedado siendo herederos de su padre. Mas .Juhiano le parece, que el haber quedado loe hijos herederos de su aseendiente aprovecha para lapeticin de los servicios, solamente si no fueron heredo ros por medio de otro Y sal, si alguno, habiendo desheredado su hijo emancipado, hubiere instituido heredero un esclavo de l, y por medio de esto esclavo quedare heredero el hijo, debe ser ste repelido de la poticin de tos servicios, lo mismo que seria repelido el patrono, que no hubiese impuesto servicios, O que hubiese revendido los que impuso. 2.Mas en todos Loe servicios se ha de atender principalmente ti. quo solo dejen al Liberto los espacios de tiempo que son necesarios pera el cuidado del cuerpo.

1.Ex provincia liberlum Rornam venire de: hora ad reddendas operas, Proculus siL; sed qni dios interea cesserint, dom Rornain venit, patrono periro, dummodo patronus tariquam vir bonus et (1) dihigena paLcrfam1iae Rornae moraretur, ve lo

m proflciscatui,; cotorum si vagan per provincia orbem terrarum velit, non cese iniungendam noceseitatein liberto, ubique eum sequi;
21. IAVOLENUS libro Vi, rs Cassio. .- operae enim (2) loco edi debent, ubi patronos moratur, umtu seilicet el vectura patrcmL

22. G.ius libro Xl V. ad Edictwn provinciule. Qnurn patronus operas atipulatus siL, (Uno soilicet committitur etipulatio, quurn poposcerit, ncc libertuS praestiterit, nec intere&t, adiecta sint hace verba: qunm poposcero, as non atoL adiecta; aliud enim est de operia, aliud de ceteris rebus. Quurn enhu operarum editio nihil ahiud. sit, quam officii praestatio, absurdum osi creciere, alio dio deben offieium, quam quo is vellet, cui praestaaduw esi.

1.Quum libertos promiserit patrono operas se daturum, neque adieconil, liberisque cius, constat, tibenis cius ita demum deber, si patri heredes extiterini. Heredes tomen .extitis3e liberes parenli ita demum prodesee ad operarurii petitionern, ]ullano placet, si non per alium heredes evtltoruni. toque si quis exheredato emancipato filio, servum etus heredem insttt.uerit, et per eum servuni heres extiterit fijos, repelli edn ab operaruin petitione debore, perinde ar, repelleretu.r patronus, qui operas non irnposuisset, vol quas imposui, revendidissht.

2.Te omnihus opone praecipue observandum est, ut temporis epatia, quae ad euram corporisnecesearia sunt, liberto relinquantur.

(1) ac, al n3.aren ui.(et'ior del cddie Pl.

Tco Uilo

(2) so insertan HaZ. Vaig,

74

DIGsTO,UBRO XX1V111 TLTULO i

28. trsLuNus (1) libro XXII. L)igcstorum.Rae oporae, quas libert.us promit, rnultum distant a fabrilibus vol pktoriia operts. flenique si libertus faber aut pictor fuerit, quamdiu Id artiflcium exercebit, has operas patrono praesture cogitur. Quare sicul fabriles operas quia potest Mbi aut Titio atipulan, la patronus a liberto operas sibi ant Smpronio recto atipulatur; et libertus obligatione solvaLer, si tales operas extraneo dederit, quales patrono praestando liboraretur. 1,Si patroni plures consulto in diversas regiones discesserint, ci liberto simul operas indixorint, potest dioi, diem oerarum cedere, sed libertuni non obligan, quia non por cura, sed per patronos starel, quominus operae dentur, sieut secidit, quurn aegrotanti liberto operae indicuritur. Quodsi diversarum civitaturn patroni Mnt, et in sus quisque moretur, conseritire debent la openi m, qi se ab so accipiendis; durum alioquin est, u liberare potest decem diebus operando, simul opens indictis, si in accipiendisnon oonsentiant, cernpsi!i ad praeatandam alter quinque operarure aestimationein.
24. IDEIs Ubre Lii. Digeslor'wiz.Quoties carta apecies operarum in stipulationem deducitur, voluti piotoriao, fabriles, peti quidom non puesunt, nial praetonitae, quia etai non verbis, st re ipaa inest obligationi tractos tempor-is,sicuti, quum Ephesi dan atipulemur, dice continetur. EL ideo muLilla est hace stipulatio: operas mas pictorias ccntum hodie daro spondes? Cedunt lamen operae ex dio interpositae stipulationis, sed operas, quas pairomis a liberto postulat, canfestim non ced.uut, quia Id agi ter oes videlur, no ante cedererit, quam indictae fuissent, scilicel quia ex eoinrnodo patrorii libertus operas edere debet; quod in fabro vol picLoro dici non oonvenit

28. JULIANo; Digesto, libro XXI). - Estos servicios, que prometi el liberto, distan mucho -de los trabajos fabriles pictricos. Mas si el liberto fuere artesano 6 pintor, sant obligado it prestarle al patrono estos arVicios mientras ejerciere este oilcia. Por lo cual, asi como cualquiera puede estipular para si para Ticio trabajos fabriles, as tambin el patrono estipula perfectamente del liberto servicios para si para Sempronio; y el liberto se

eximir de la ohIiacin, si le hubiere prestado al extrao tales servicios, que lo eximiran habindoselos prestado al patrono. 1.Si siendo muchos los patronos se hubieren marchado deliberadamente it diversas regiones, y al liberto le hubieren exigido simultneamente los servicios, se puede decir que corre el trmino para los servicios, pero que el liberto no est obligado, porque no consistira en l, sino en los patronos, que no se prestasen los servicios, como acontece cuando se lo exigen servicios it un liberto enfermo. Pero si los patronos fueran de diversas ciudades, 1. cada uno morase en la suya, deben concertarsepara exigirlo los servicios; por otra parte, ea duro que el que puede librarse trabajando diez das, por habraele exigido-a' mismo tiempo los servicios, sea compelido, si no se concertaran para recibirlos, a pagarle it otrola estimacin de cinco das de trabajo. 24. EL MiS1iO Dqeso, libro LI). Cuando se comprende en la estimacin cierta especie de trabajos, como pictricos, 6 fabriles, ciertamente que no se pueden pedir, sino siendo pasados, porque, aunque no por las palabras, es inherente it la oblilacin por la naturaleza de la cosa cierto espacio e tiempo, sai como, cuando estipulamos que se 46 en Efeso, se comprende un trmino. Y por lo tanlo, ea intil esta estipulacin: prometes prestarme hoy cien servicios tuyos de pintor? Mas se deben Jos servicios-desde el di a, en que se interpuso la estipulacin, pero los servicios que el patrono le pide al liberto no se deben inmediatamente, porque se considera que antro ellos Be convino que no se debiesen antes que as hubiesen exigido, it saber, porque el liberto debe prestar los servicios segn la conveniencia del patrono; lo que no se debo decir tratndose de un artesano 6 de un pintor.
25. EL mismo; Digesto, libro LXV. - No se ha de entender que el patrono que da en arrendamiento loe servicios de su Iiaerto, recibo inmediatamente de 61 retribucin, sino que esto se debe colegir por el gnero de los servicios, y atendiendo it la persona del patrono y del liberto. 1.Porque si alguno tuviera un liberto pantomimo 6 primer mmico, y (cera de tan modesta fortuna que no pudiera utilizar sus servicios de otro modo amo dndolos en arrendamiento, se ha de estimar que ms bien exige los servicios, que no que percibe su retribucin. 2.Asimismo, laa mita de lao veces las mdicos hacen libertes it esclavos de la misma profesin, cuyos servicios no pueden utilizar continuamente sino dndolos en arrendamiento. Lo mismo se puedo decir tambin respcto it los dems que ejercen un arte. 3.-.--Mas el que puede utilizar los servicios de su liberto, y prefiriese obtener su precio dndolos en arrendamiento, ha de ser considerado que por7. cibe retribucin por los trabajos de su liberto.

25. IDEM libro LXV. IXgestoruin. - Patronos, qui operas liherti su locat, non tatim intolligendus est mercedem ab eo capone, sed hue ex genere operarum, ex persona patroni atque liberti colligi debet.

1.Nam si quia pntomimum vel archimimum libertum habeat, et cius mediocnis patnimonii sil, uL non aliter operis Mus uli poasit, quam locaverit esa, exigere magia operas, quain mercedem espere existimandus eat. 2,item piernmque medio serves ciusdem artia libertos perducuni, quorum openis perpetuo uti non aliter posunL, quam ut cae locent. Ea et in cetona artiaeibus dici poasunt. 3.Sed qui opone libonti su] utipoteat, et locando pretium carum oonscqui mahaL, le oxiMiruandus aM mercodem ex openis hiborti su espere.
(i) Taw. Vegn correccdn del orhUoa Fe.; sorduira arig!tial, r, Isvolenus a

DIGSSTO.LIBRO xxxvrn: TITULO 1 4.._NonI'unquam autem ipsis libertis .postu lanlibus patroni operas locant., quo facto pretium magia operarurn, quam mercedem capero existirnantli sunt. 28. ALFEPWS VAROS libro Vil. Digc.,orum.'Medicus libertus, quod putaret,si liberti sui medicinam non facerent, multo plures imperantes sibi (1) habituruni, postulabath ut sequerentur se, netue opus facerent; id ius ost, nec inel Respondft, ius case, dummodo liberales (2) operas ab na exigeret, bac est, ut acquieaere oca meridiano tempore, et valetudinia el honestatis suae rationem babero sineret. 1.Item rogavi, si eas operas liberti daro nol)out , quanti oporteret aestimari. Reapondit, quanmm ex illoruni opris fructus, non quantum ex incommodo dando illis, si prohiberet coa medionam facere, conimodi patronus conseuturus esael,

75

4--Pero i veces los patronos dan en arrendamiento los servicios peticin de los mismos ilbertos, ' habindose hecho esto se ha de estimar que percibe. ms bien el precio de los servicios, que retribucin.
26. Ar.xnwo VARO; Dqjesto, libro VIL - Un 11harto mdico, estimando que sisas liberto no ejercieran la medicina tendra muchos ms que lo llamaran, poda que lo acompaasen, 'que no trabajaran: tas esto justo, no? Respondi, que era Justo, con tal que exija de ellos trabajos liberales, esto es, que los deje descansar al medioda, y cuidar de su salud y de su decoro. 1.-.-Tambin pregunt, en cunto se deberan estimar, silos libertos no quisieran prestar estos servicios. Respondi, que en cuanto producto hubiese de obtener el patrono por virtud de los trabajos de aqullos, no en cuanta utilidad hubiese de alcanzar por la molestia que les hubiese de dar, si les prohibiese ejercer la medicina. el liberto ejerciera el arte de pantomimo, es la verdad que l debe prestar gratuitos sus servicios no solamente al mismo patrno, sino tambin en los juegos de sus amigos, as como es verdad que tambin el liberto que ejerce la medicina debe curar gratuitamente por voluntad de su patrono los amigos de ste; porque no ea necesario que el patrono, para utilizar los servicios de su liberto, haga constantemente juegos, 6 est enfermo. co. - Si la liberta comn de dos ms se hubiere casado con el consentimiento de un soto patrono, le queda al otro patrono el derecho los servicios. 29. ULPiANO; Coineittx rlos al Edlo, libro LXIV, - Si se hubiere ejercitado contra el liberto la accin de servicios, y el patrono falleciere, ea conveniente que no Be le haya de hacer la transferencia . un heredero extrafio; pero al hijo, aunque no sea heredero, le compete, sin embargo, de todos modos, aun cuando no se hubiera contestado la demanda, It no ser que haya sido desheredado. 80. Csr.so; Digesto, libro XII. Si el liberto hubiere jurado que prestarla tantos servicios cuantos hubiera determinado el patrono, no habr de setvlido el arbitrio de[ patrono, de otra suerte, sino si hubiera deterniinado equitativamente. Y de ordinario la intencin do los que abmeten su persona al arbitrio de otro es que hacen esto, porque esperan que l determinar con rectitud, no porque quieran obligarse demasiado inmoderadamente. 1.-e-Contra la liberta, que se cas con el consentimiento de su patrono, se da accin por los servicios pasados antes de las nupcias. 81. Mooasnro; Reglas, libro 1. - No hablndo... seLa-impuesto servicios, el manumitido nopuedeser compelido prestar los que. no prometi, aunque por su voluntad los hubiere prestado algn tiempo. 32. EL mismo; Pandectas, libro VI.El que para gravar su libertad hubiere prometido dinero su patrono, no est, obligado, y si el patrono le hubiere exigido el dinero, no puede pedir la posesin de los bienes contra el testamento del mismo. (2) liberas, al si4rgsn Interior del dlce Pl.
27. JULIANO; Doctrino

27. Iw..i*NuS libro 1. ex Minicio. - Si flbertus artem pantomiini exerceat, Terum est, debere eum non solum psi patrono, sed etiatn amicorum ludLs gratultam operam praebere, sicut eum quoque 11bertum, qui medicinam exercet, verum eat, voluntate patroni curaturum gratis amicos ema; neque erum. oportet patronum, UI operis liberti sui utatur, ant ludos semper facere, aul aegrotare,
PAULLIS

de Minbo, libro 1. ._ Si

.Si duornm pluriumVe communis liberta unius patroni voluntate nupserit, alter patrono ius operarurn manet.

28.

libro stnjalari de Jure pab-onalus.

28.

PAuto; Del Derecho de pab-ona4o, libro ni-

29.- ULPIAUS libro LXIV. ad Ecctum.Si operaruni indicio actuin fueril eum liberto, el patronus danesacrit, corivenit, tranglationem heredi extraneo non esas dandam; filio antera, etsi horas non oxtal, etai lla conteatata non fuerat, tamen omnimodo competit, nisi exhoredatus sit.
80. Ci.sus libro XII. Digesorwn. Si libertes ita iuraverit, dare se quot operas patronos arbitratus alt, non aUtor ratum foro arbltrxum patroni, quam si aeqnum arbitratus siL Et foro ea mena est personam arbitrio eubstitucntiurn, al, quia eperent eum recte arbitralururn, id faciant, non quia vol immodice obligan velint.

1.In lbertam, quae voluntate patroni nupsit, praeteritarum ante nuptias operarum actio datur. 81. Moussrirns libro 1. Rcjularum. - Operis non impositis manurniasus, etiamsi ex sua voluntate aliquo tempore praestiteril, compelli ad praostandas, quas non promisil, non potest. 82. IDSIS libro VI. Pandeetarnrn. la, qui ecorandaa lihertatis causa pecuniaxn patrono reproiniserit, non tenetur, vel patronus, si pecuniam exegerit, bonoruin poasoasioneni contra tabulas oms non potest pelero. (1) tmplorantei se, fiel.

76
33.


IAVOLEUS

DIGESTO.LIBRO

xxxviii:

TITULO 1

operas la, ut ipso libertus se alat, non poasunt.


34.

libro VI. ex Cc&so. - Impon

33, Ltvoi.sio; J)oclrina de Cas.sio,. libro Vi. No se pueden imponer servicios do suerte que el mismo liberto se alimente. 34. POMPONIO21 Comentarios Quinto Mario, libro XXII. - Se ha do saber, que A veces las obligaciones de servicios sufren dismincin, aumento, alteracin. Porque mientras el Liberto esta enfermo se pierden para el patrono los servicios, que ya comenzaron deberse. Pero si la liberta, que prometi servicios, llegara tal dignidad, que sea inconveniente que preste los servicios al patrono, se extinguirn ellos do derecIo. 85. PAUT.O; CosnenIarios 4 a ley Julia y Papia, libro it. - La liberta mayor de cincuenta aos no es obligada A prestarle servicios al pa.trono 88. ULPIANo; Comentarios 4 la ley Julia 11 Papia, libro XI, Dice Lebeon, que es evidente, que nada vale de derecho la sociedad hecha entre el liberto y el patrono por causa de la libertad.

operae, quae 1am eedec eoeperunti pereunt. Sed si liberta, quse operas promisit ad eam dignitatem perveniat, ut (1) incou'veoicns si( praestare patrono

POMPONIUS libro XXII. ad Qnintwn Mu- Interduin et deminutionem et augmentum, el mutationein recpere oMigationes operaruni sciendurn est. Nam dura languet libertus, patrono

operas, ipso jure bao intercident.

35. PAULUS libro Li. ad qetn .Lutiam. et Papiara. Liberta maior quinquaginia annis operas praoatare patrono non cogitur. 36. ULPIANUS U/wc XL ad legem Juliwn e Papiarn.Labeo sit, libertatis causa societatem inter libertum et patronuin faetain ipso jure nihil valere, palam esse
87. PAULUS libro II. ad leg em Ialiam e Papiarn. QUI LIBKaTINUS DUOS FLURRSVE A SE GEHITOS NATASVE 1N SUA POTESTATE HABBWT, PaAETSS KUM, QUI MtTSM LUDLCRAM l'iICRRT, QUVS OPERAS SUAS, UI' CUM BSSTIIS PUONARET, LOCAVE1UT, NR QUIS SORUM OPRRAS DON1, MUNER1S, ALIUDVE QUICQUAM LLEERTAT1S CAUSA PATRONO, PATRONAR, UBEItISVE E0RTJM, DE QUIRus WR.AVERIT VEL PRO11SJOUT, OBLIGATUSVE ERIT, DARS, FACRRB, PItAF.STARE DEBSiO (2) ir Si NON EODEM TEMPORE DUO IN POTESTATE }IASUER1T, (4) VSI UNUM QUINQUENNEM, LIJIRRA31TUR OPER.ARTJM OBLIGATIONa.

1.Ammsi antea liberi ad esa operas, quae postea iinponuntur, prOSUI]t, ut Iuliaiius alt. 2.Sed et si uno amieso obliget se, deinde alter nascatur, multo magia Pomponius att, amissum huic iungi, uti liberetur. .Nihil autem interest) utrum ipsi promittat (5) patrono, an lis, qui in pottate eius sint. patronus de 4.Sed si creditori suo bertum lies legaveril, non potest idem die; solutionis enim vicern contiiiet hace delegatio. Potest Lamen die, j in Id, quod patrono proniisit, alii postea delegatus sit, p0550 eum liberan ex bao tege; nam verum est, patrono eum expromisisse, quamvis patrono nunc non .debeat, quodsi ab iriiti delegante patrono libertus promiserit, non liberan eum. 5.Non soluni futurarum, sed etiam practeritarum operanurn liberatio fiL 6.lulianus, etiam si 1am petiteo sunt Operae, tiberio sublatis absolutionem (aciendan]; sed si 1am operarum nomine condemnatus est, non potest liberan, quoniarn 1am pecuniam debere coepit. 7.Pstumu5 liberti heredes patria si non Liberal, quod profksci liberatio a liberto debet, nec quisquain post moniem liberan intelligi potest; ex lego autern nati liberi prosunt. 8.Etiaiia si iii persona liberti cellata liberatio
(1) ei, conjetura Br, por el ocOte F. que dice chteoiivoDJflET,

37, PAULO; Comentarios la ley Julia y Papa, libro H. --- El libertino que tuviere bajo su potestad dos 6 ms hijos hijas suyos, excepto el que ejerciere arte escnica, 6 el que hubiere dado en arrendamiento sus servicios para luchar con las fieras, no debe dar, hacer prestar al patrono, 6 la patrona, A los hijos da stos, servicios, donativo, regalo, ti otra cualquier cosa respecto de las que hubiere jurado 6 prometido, 6 se hubiere obligado, por causa de la libertad; y si hubiere tenido bajo su potestad los dos hijos no al mismo tiempo, tuviere slo uno de cinco aos, se librar de la sobligarin de los servicios. 1.Loshijos perdidos antes aprovechan para la exencin de los servicios que se imponen despus, como dice Juliano. 2Pero tambin si se obligara habiendo perdido uno, y deSpus le naciera otro, dice Pompoajo que es mucho ms cierto que para que l se exima se lo une A ste el que perdi. 3.Mas nada importa que Be los prometa al mismo patrono 6 A los que estn bajo su potestad. 4.Pero no se puede decir lo mismo, si el patrono hubiere delegado st Liberto A un acreedor suyo; porque estatlelegaci hace veces de pago. Mas se puede decir, que si en lo que le prometi al patrono hubiera sido delegado despus A otro, puede l eximirse en virtud de esta ley; porque es verdad que l le prometi al patrono, aunque ahora no le deba al patrono; pero si el liberto hubiere prometido delegndolo desde un principio el patrono, no se exime l. 5.Se hace la liberacin no solamente de servicios futuros, sino tambin da los pasados. 6.Dice Juliano, que tambin si ya se pidieron los servicios se ha de conceder la exencin habindose tenido hijos; pero si ya fu condenado por razn de los servicios, no puede exiinirse, porque ya comenz A deber el dinero. 7.El pstumo del liberto no exime A los hereacros de su padre, porque la exencin debe provenir del liberte, y no se puede entender que aguno se exime despus de la muerte; mas en virtud de la ley aprovechan los hijos que nacieron. 8. Aunque la liberacin haya sido concedida (3) DIJOS, Fat. Valq. (4) SED, insertan Eii. Vu. (3) promlttant, Ial. Vdg.

uleul.
(2)

f1l. VuLg.

mc+IsTo.L1BO xxxvrn: 1'fTtJLo 1 caL; ildciussores quoque liberabuntur ex sententia

7,7

legis; quodsi !ibertus expromissoroffl dederit, nihil hoc caput ci proderit.


88. CALt1STRATUS

la persona del liberto, se eximirn tambin los fiadores por el espritu de la ley; pero si el liberto hubiere dadoprometedor, para nada le aprovechar. este captulo. - Se entienden impuestos solamente aquellos sorvicios, que se pueden prestar sin, torpeza, y sin peligro de la vida; porque si hubiera sido manumitida una I'amera, no le debe prestar al patrono los mismos servicios, aunque todava haga comercio con su cuerpo, ni el &adiador manumitido debe prestar tales servicios, porque no se pueden prestar stos sin peligro de la vida. 1.Mas si el liberto ejerciera atg(iri arte, deber prestarle al patrono tambin los trabajos de aqul, aunque lo hubiere aprendido despus de la manumisin; pero si hubiere dejado de ejercer el arte, deber prestar tales servicios que no sean contrarios su dignidad, como, por ejemplo, morar con el patrono, ir con l de viaje, y administrar sus negocios.
89. PAUr.o; Jomen&zrios Plaucio, Ubro Vil. Si la estipulacin hubiera sido hecha para el patrono de este modo: si no rna dieres diez das de servicios, prometes darme veinte monedase, se ha de ver, si no se habr do dar la accin ni por las veinte monedas, como si Be hubieran prometido para gravar la libertad, ni por los servicios, que no se prometieron; se deber suponer que solamente se prometieron los servicios, a fin de que el patrono no sea excluido en absoluto? Y el Pretor entendi tambin pie solamente se prometieron los servicios. 1.Es consiguiente la duda de si deber impetrar el liberto que no se le condene mayor suma que la de las veinte monedas. 'porque parece en cierto rimodo que el patrono estim en tanto los servicios, y que por esto l no deberla excederse de la tasacin de las veinte monedas. Pero esto es injusto, y no se le debe conceder al liberto, porque no debe aprobar en parte la obligacin, y en parte quejaras de ella como injusta. 88. CAI.ISTRAT0; Del Edielo mor,torkl,

Rae demum impositae operae intelliguntur, quae sine turpitudino praestari possunt, et sine periculo vitae; neo enim, si meretrix manumissa focrit, easdem operas patrono praestare debet, quamvis adhuc corpore quaestnm 1aciat, neo arenanus maflUlfliSsus tales operas, quia istae sine permuto vitae praestari non poasunt.
quoque operas patrono praestare debebit, etsi post

Ubra Iii. Ediffi monitorii.

Libro III.

1.Si tarnen libertua artifieium exerneat, eius

nianu missionecn id didicerit; quodsi artificium exercero desierit, tales operas adere debebit, quse non contra dignitatem eius fuerint, veluti ut cuin patrono moretur, peregre proliciscatur, negotium atoe. exerceat. 89. PAulus libro VIL aci Pauium. Si ita stipulatio a (1) patrono fanta sit: st decem dieruni operas non dederis, yiginti numos dare spondes videndum esi, an neo viginti actio danda sit, quasi onerandae libertatia gratia protnisaisint, neo uperarum, quae promissae non sint; an varo operae duntaxat prmissae fing debeant, no patronus ojnnitnod excIudaLur Et bon Praetor quoque senLlL, operas duntaxal pro missas. 1 .Sequens illa quaestio est, an libertus impetrare debeat, no maioris aummac, quam viginti condemnetur, quia videtur quodammod patronus tanil operas aestimasse, ideoque(ipse) (2) non deberet egredi taxationeni vigiuti. Sed iniquurn est, neo oportet liberto hoc indulgere, quia non debe ex parte obligattonem comprobare, ex parte tanquarn de iniqua queri.
4. PAPINiANUS libra XX. Quaestionwn,. - Si bona patroni venierurit (3), operarum, quae post venditionem praoterierint, actio patrono dabitur; al si ale''e se possit, ante venditionom praeteritarum non dabitur, quoniarn ex ante gesto agit.

40. PAP1IqIAN0; Cuesiione, libro XX.Si fueron vendidos los bienes del patrono, se le daraal patro. no accin por Los servimos, que hubieren veucido despus de la venta; y si l pudiera alimentar, no se le dar accin por los vencidos antes de la ven-ta, porque reclama por hecho anterior. 41. EL mismo; Eespuelaa, libro V. - El liberto, que fud eximido de la obligacin de servicios, y que de este modo alcanz la libre facultad de testar, est, sin embargo, obligado Li guardar respeto. Diverso es el caso respecto los alimentbs, cuando la pobreza del patrono demanda al liberto por envidia. 42. EL MISMO; Respueiilas, libro IX. - Quiero que sea manumitido mi esclavo Cendon, de Suerte que le prometa servicios al heredero; el manumitido no es obligado Li prometerles, pero aunque los hubiere prometido, no se dar accin contra l; porque no pudo derogar el derecho pblico el que di la libertad por fideimiso. 48. Em. sussio;
Respuestas, libro XIX.

41. Inss libro V. Responwwn. - Lbartus, qui operarum obliaticno dimiseus est, atque ita liberana testamenti faetionoru asseutus est, nihitomicus obsequi (4) verecundixe teuetur. Alimontorum diversa causa eat, quu ni inopia patroiii per inridlara liboiluin convenit.
42. IDSSI lib,'o 1X. fleeponsornm. - Cerdoncm servum meuin rnariumitti velo, La nt operas heredi promitlat; non cogitur manumissui promittere, sed eL si promiserit, la eum actio non dabitiir; nam ion publico derogare non potuil, qui fideicommissariam Iibertatem dedil

43. 1wst libro XIX. Responsorum. - Operis


(1) a, conekl4rase aiadida por antiguos copistas.

- El que

(2) Br.; Taur. suprime el parenesie. (3) Taur. segun la eriwa origina; venirtut, a co. del cdice FI, Br.

(4) Taur. segn a escritura origina l, flr.; evrec,'ii,t del cdoe FI,

obsequio, La

78

DTasTo.LTBRo fflVfIJ: PFruLo 1

ob1igatus.mi1itiae nomen non sine iniuria patroni dabit. 44. Scvot.i libro IV. Quaesionurri.Si libertus morarn in operis fecerit, fldeiussor tonetur; mora fideiussoris nulla est7 st in hontine (1) debita fideiussor etiatu ex sus mora in obligatione rettnetur. 45. Irni libro 11. Reiponsorurn.. -. Ltbertus negotiatoris vestiarii sri eandecn negotiationem in eadem civitato ot codera Loco invito patrono exercore possitRespondit, nihil propon, cur non possil, si nullani laeaioaem ex hoc scntict pati'onus.

est obligado servicios no dar sin injuria del patrono su nombre para la milicia. 44. Sc*vo; Cuestiones, libro IV.. Si el liberto fuere morosa en la prestacin de los servicios, se obliga el fiador; no hay mora del fiador, mas si se debiera un esclavo, tambin el fiador queda retenido en la obligacin por virtud de su propia mora. 45. EL MtsMo; Respuestas, Libro 11.El liberto de un comerciante en vestidos podr ejercer el mismo comercio en la misma ciudad y en el mismo lugar eontra la voluntad del patrono?. Respondi, que nada se expona para j.1e no pueda, si ninguna lesin sufriere por ello el patrono. 46. VALENTE; Fideiconusas, libro V. -Si la liberta estuviese en concubinato con el -patrono, es sabido que, le mismo que si estuviese casada con l, no so debe dar contra ella accin para pedirle los servicios.

Liberia si iii concubinatu (3) patroni esset, perinde ita si nu?la eidem eset, operarum petitionem in eam dari non oporlero consiat.
iDEM libro VI. Fideicoinrniuoru'n. - Cam47. panes scribit, non dehere Praetorenipali, donum, munus, operas impon el, qui ex fideiconimiasi causa mauumittatur; sed si, ql.rnm sciret, pease se id recusare, obligan se passus Bit, flOfl inhibendam perarum pelitionem, quia donasee videtur.

40 V&i.as (2) libro V. Fdeicon1.mi8sorum.--

47. EL mismo; Fideicomisos, libro VI. Escribe Campano, que el Pretor no debe permitir que se impongan donativo, regalo, servicios, al que sea manumitido per causa-de fideicomiso; pero que -si sabiendo que poda rehusarlo hubiera consentido obligarse, no se ha de denegarla peticin de los servicios, porque se considera que hizo donacin de ellos,
48. HuaMonam ANO; Epitome del Derecho, libro 11. - As como el patrono, sai tambin el hijo del patrono, y el nieto, y el biznieta, que consinti las nupcias do la liberta, pierde la exaccin de los servicios; porque sta, cuyo matrimonio consinti,debe estarpara las atenciones del marido. 1.Mas si no tuvieran validez alguna las nupcias, que consinti el patrono, no se le prohibe al patrono exigir los servicios. * 2.zt Ja patrona, y la hija, nieta, 6 biznieta del patrono, que consintieron las nupcias de la Iiberta, no se les deniega la exaccin de los servicios, porque Ii ellas no se les prestan indecorosamente ni aun por la que est casada. 49. (hyo; Casos, libro nico. E! liberto de dos puede en algn caso prestarle ft cada uno diversos servicios ntegramente al mismo tiempo, por ejemplo, si fuera copista, y ti un patrono le prestare, el servicio de copiar libros, yel otro al partir de viaje con ]os suyos le hubiere exigido el servicio de guardarle la casa; porque nada impide, que, mientras custodia la casa, copie los libros; y sal lo escribi Neracio en sus libros de los Pergaminos. 50. Nsiucio; Respuestas, libro LLa prestacin de los servicios depende de la, estimacin del que los presta, porque se han de prestar los convenientes ti su dignidad, ti sus facultados, ti su costumbre, y ti su oficio. 1.No solamente ha de ser alimentado el liberto, sino tambin otro cualquiera que preste servicios, 6 se los ha de dejar el tiempo suficiente para procurarse el sustento-' en todos los casos se les ha de dejar el tiempo necesario para el cuidado de su cuerpo. 51. PAULO; Manuales, libro 11A veces subsiste (5) &gn oorreocin del ci$ dice Pl., Br,;cdncubItu, Tau'-. segn la iscrUtu'a orgina1.

48. RElueoonNlANus; libro 11. uris EpUomaru-tt. - Sicul patroiius, ita etiam patroni filias, st nepos, et pronepos, qui Iibertae iiuptiis consensit, pperaruni exactioriem aniuttit; nam base, coma matrimonio consensil, in officio mariti esee debet. 1.Si autem nuptiae quibus patronus conaensil, -nulas babeant vires, operas exiere patronus non prohibetur. 2.Patronae, itein fillae, et nepti, et pronepti patroni, quae libertae nupt.iis eonsensit, operarum exactio non denegatur, quia bis neo ab ea, quae nupta est, indecore praBstanttlr. 49. Gius libro singulari de Casibw. fluorun libertes potest aliquo casu singulis diversas operas uno tempore in solidum adoro, veluti si librarius su, el. alii. patrono libnorum acribendorum operas edal, altar vero peregre eum suis proficiseena operas custcidiae dornue si indixerit; nihil enim vetat, dum custodit dornum, libros senibere; hoc ita Neratius libris Mcmbranarum sonipait.
NEIUTIOS libro I. Responsoruin. -.- Opera50. ruin editionom pandera ex aostimatione edcntis nam dignitati, facultatibus, conuetudini, artificio abs convenientes edendas

1.Non solum au'tem libertum, sed etiam simm quemlibet operas edentem alendum, ant satis temporis ad quaestum allmentorum reliriquendum, et in orunibus tempora ad euram corporis necessariam relinquenda. 51. PAtJLUS libro 11. Manualiun. lnterdum
(1) lleet mora fldslussoris milis exietal; la homino au 1am. Ha[. (5) Psulu, Mal.

DIGESTO.LIBRO xxvm: TTULO rl

sil, al evenit in fratribus cius, cu assignatus est


fibertus, aut nepote alterius patroni, extante altorius patroni filio. TIT. II
DE BONIS LIDEH.TQRUM f Cf. God. VI. 4.J
1. ULPiLrWS 1bro XL1I. ad Edefwn.--Hoo El dietum a Praetore. propoaitum est honoris, quem liberti patronis habere debent, rnoderandi gratis. Nanijue, ul Servius acribil, anlea soliti fuerunt a libertas duriasimas res exiere, acilicet ad remunerandom tain grande benefrnium, quod in libertos confertur, quum ex servitutc ad cvitatein Romanam perducuntur. 1.lt quidem prius (1) Praetor Rutilius cclixjt, se amplias non daturuna patrono, quam ope.rarum et societatis acti000m, videlleet si hoe pepEgissot, al, nisi ei obsequiurn praestaret libortus, in soeietatocfl admittorotur patronus.

aperarUm manot petitio, etiamal tus patroni non

la peticin de los servicios, aunque no haya dore. cho de[ patrono, como acontece tratndose de los hrmanos de aquel . quien fu asignado el liberto, en cuanto al nioto de otro patrono, habiendo hijo d?otro patrono.. TTULO II
DE LOS BIENES DE LOS LIBERTOS

[Vase Cdd. VI.

2.Posteriores Praetores cortae partis bonorum pessoasionem pollicebantur; videlicol enim imago societatis induxit eiusdem parta praestatlonem, ut, quod vivus (2) aolebat societatis nomino praestaro, id post mortem praestaret.
2. POMPON1IJS (l) libro .7V. ad Sabuum. Si pa.. tronos a liberto praeteritus bonoruan posseasioneni petoro potuerit contra tabulas, et, antequacu peterel, deeosaerit, 'vol dios el bonortim poaseasionis agnoscendae praetorierit, liben eitis vol alterlue patroni petera polerunt ex lila parte Edicti, qua primis non petentibus, autetiamn nolentibus ad se pertinero, sequen libas datar, atquo si priores e 00 numero non eSseI]t.

1. ULPUNO; Comentarios al Edicto, libro XLli.Este Edicto fu publicado por el Pretor para modo Par, la consideracin que los libertos deben tener los patronos. Porque, como escribe Servio, antes se soli exigir de los libertos dursimas cosas, para remunerar, por supuesto, el beneficio tan grande que se les conilere ti los libertos, cuando de la esclavitud son llevados * la ciudadanla romana. 1.Y en efecto, el ,Pretor Rutilio fu el primero que manifest por edicto que [ no le darla al patrono ms que la accin de servicios y la de sociedad, por supuesto, si hubiese pactado que, si el liberto no le prestase el obsequio, seria admitido soeiedad el patrono. 2.Los Pretores posteriores prometan la posesin do cierta parle de los bienes; h sabor, porque el remedo de sociedad introdujo la prestacin de p la misma parte, fin de que prestase despus de la muerte lo que en vida sola prestar ti titulo de sociedad. Si el patrono preterido por el liberto hubiera podido pedir la posesin de los bienes contra el testamento, y hubiere fallecido antes que la pidiese, hubiere transcurrido el termino para que l obtuvise la posesin de los bienes, sus hijos los del otro patrono podrn pedirla en virtud de aquella parte del Edicto, por la que, no pidindola los primeros, tambin no queriendo que les pertenezca, se les da ti los siguientes, como si los anteriores no fuesen de este nmero. 1.Pero si el patrono instituido heredero hubiese fallecido en vida del liberto sobrevivindolo hijos, se pregunt si stos podran pedirla posesin de los bienes contra el testamento. Y se determin, que se debe ver al tiempo de la muerte, en que se defiere la posesin do os bienes, si no existo el patrono, para que, si existiera, no puedan sus hijos pedir en 'virtud do la primera parte del Edicto la posesin de lo!-' iones. 2.S,l hijo emancipado hubiese dejado un nieto baj1a potestad del abuelo, se le ha de dar al hijo del liberto fallecido intestado la posesin de la mitad do los bienes, aunque de derecho le pertenezca al nieto la herencia legtima, porque tambin contra el testamento de este liberto se le darla pro- ferantemonte al hijo la posesin de los bienes de la parte debida. 8, ULPaNO; Comealarios al Edicto, libro XLI. Aunque el liberto haya conseguido del Prncipe el derecho de anillos, es admitido el patrono Ja posesin de los bienes contra el testamento de aquel, como en muchos Rescriptos Be contiene; porque este viva como ingnuo, y muere coiiio liberto.
2. PoMpoNlo; Comentarios Sabino, libro 1 3'.

1.Sed si patronus horas institutus 'vivo liberto deoessjsset saperstltibus liberts, quaesitum es(, an illi contra tabulan testameuti bonorum posaessionem petere poasiul. Et en deoursum esi, nl morlis teinpus, quo defertur boeoruin poosesalo, apectani debeal, so patronas non sit, ul, si sil, ex prima parte Edicti liberi eios bonorum poaseasionona pelero ten posslnt. si Si fihius emancipatus nepotem In potestate si reliqusset, bonorum possessionem partis dimidiae daudana el filio intestati liberti, quaxnvls iure 'pse legitima hereditas -ad nepotem pertineat, quia (4) el contra tabulas oms libarli et (5) filio potius bonorum posaessio partis debitae daretur.

annuloruna consecutus sil Iibortus a Pnincipo, adversas hulus tabulas venit patronus, nl multas ltetcdPtia continotur; hie enkn vi'vit quasi 1ig nuus, montar quasi libertas.
Si 1U5

3. Uu'i.iws libro XLI. (6) ad Ediclurn.Etisrn-

prhnus, at margen nterwr de odce Ft. UnIupor vivus, PIaL (5) Paul,u, Ha,L (L Segn correcuin del odoe F4I qua, Ta. segn a cbCr4,4ra

(1)

origna4 By..

.(b el, ooastdrau a'adi4a por antigiws copisa.i. (6) L, coneidrase anacUcia por antigieoe copistas,

80

DIGESTO.LIBRO

xxxviii:

TTULO u

. 1.Plano, si natalibus redditus sit, eessat contva tabulas bonoruni possessio. 2.Idem et .si a Principe liberam testanionti factionem impetravit. 3. Sed si hac lego cmii quis, ut manumiltal, ad hario partem Edicti portinebiL 4.Si quis numos aneepit, ni manurnitteret, non habet contra tabulas bonorum possessionem (1). 5.Ut patronos contra tabulas bonorum possessionem aceipere poasit, portet hereditatoin aditani esae, aut bonorum possessionom petitaw; ufficit autem ve unurn ex heredibus adiisse bereditatom, bonorumve possossionom petiisse. 6.Patronos contra ea bna liberti omnino non adinittitur, quae iii casLrifiunt quaesita. 7..Si deportatus patro4s restitutus sil, liberti contra tabuLas bonorum possessionem accipere potest; ideinque el in liberto depor tato el rnstif.uto di cendum est. 8.Si quis filiusfamilias servum de castrensi peculio inarjumiserit, ex Cnstitutione Divi Hadriani patronus est, admiltique poteril ad contra tabulas bonorum possesswnenl, ut patronus. 9.Si capitis libertum accusaveril a, cui assignatus est, non potest is pat8re contra tabulas honorum possessionem, fratribusque suis non obstabit; sed hi contra tabulas bonorum posseesionem petent, quemadniodum poterent, si ex altero filio nepotes casen; liberlus enim, qui alter ex fihiis assignatur, non desinit alterius hlii libertus case; amplius dicendum est: etiamsi oiniserit frater. bonorum pasa essiouetn, alter frater, cui asaignatus, non potest sucoedere, st contra tabulas bonorum possessionem petere. 10.Toties ad, bonoruin posaessionem contra tabulas invitatur patronus, quoties non est heres ex-debita portione austitutus. 11.Si pa.tronus sub conditione Bit institutos, eaqu.e conditio vivo tostatore extitit, contra tabulas bonorum possessioriem aceipore non potosi. 12.Quid ergo, si 'nortis tempore pepe ndit (2), extitit Lamen, antequarn patrono deferatur bonoruin. possesaio, hoc est ante adilain hereditatom, an invitetur ex bac parte Edicli? El magia est, ul aditas hereditatis Lempus spectettir; lioe enim iure utimur. 13.Si timen in praeteritum coliata sil ornIilis, vel ad pi'aeserls, non videtur sub conditione instutus; ant enim impleta es, et puro institutu caL, ant non est, et nec boros institutus est. 14.Si libertas patronum sunin la heredem scr'ipaerit: si fihiva mees me vivo morietur paIronus heresesto, non malo videtur testatus; nam si decesserit fihius, poterit hic existente conditione acoipere bonorum poaseasionem.. 15.Si debita patrono portio legata sil, elsi seriptus heras (3) non fucrit, satis ej factum est.
(1) Todo e8t4 pi.rr'afe se considera aadido por antlgwi. -

1.Y la verdad, si hubiera sido restituido en su condicin natal, deja de tener lugar la posesin de los bienes contra el testamento.. 2.Lo mismo tambin si impetr del Prncipe la libre facultad de testar. 3.Pero si alguno lo compr con le.- condicin de manumitirlo, estar comprendido en esta parte del Edicto. 4.Si alguno recibi dinero para que lo manumitiera, no tiene la posesin de los bienes contra el testamento. 5.Para que el patrono pueda obtener la posesin de los bienes contra eL testamento, es menesterque se haya adido la herencia, pedido la posesin de los bienes;pero basta que uno solo de los herederos hap adido la herencia, - podido 1 posesin-de los bienes. 6.El patrono no ea de ningn modo admitido contra los bienes del liberto, que fueron adquiridos en los campamentos. 7.Si el padre deportado hubiera sido restituido, pued obtener la posesin de los bienes contra el testamento del liberto; y lo mismo se ha de decir Lam bin en cuanto al liberto deportado y restituido. 8.Si algn hijo de familia hubiere manumitido un esclavo de su peculio castrense, es patrono en virtud de la constitucin del Divino Adriano, y podr ser admitido . la posesin de los bienes contra el testamento, como patrono. 9.Si al liberto lo hubiere acusado de delito capital aquel quien fu asignado, no puede pedir ste la posesin de los bienes contra eltestamento, y no les obstar sus hermanos; pero stos pedirn: la posesin de Los bienes eontr el testamento, como la. pedirian si fuesen nietos habidos de otro hijo; porque el liberto, que es asignado it uno de los hijos, no deja de ser liberto del otro hijo; todava so ha de decir ms: que aunque el hermano hubiere prescindido de la posesin de los bienes, el otro hermano, al que fu asignado, no puede suceder, y pedir la posesin de los bienes contra el testamento. 10.EL patrono es invitado it la posesin de los bienes contra el testamento siempre que -no fu Instituido heredero en la porcin debida. 11,Si el patrono hubiera sido instituido bajo condicin, y esta condicin se cumpli viviendo el testador, no puedo obtener la posesin de los bienes contra el testamento. 12.,Qu se dir, pues, si estuvo pendiente al tiempo de la muerte, pero se cumpli antes que se le defiriese al patrono la posesin de los bienes, esto es, antes de haber sido adida la herencia, ser acaso invitado en virtud de esta parte del Edicto Y es mejor que se alisada al tiempo en que se adi la herencia; porque este derecho observamos. 18.Mas si la condicin hubiera sido referida al tiempo pasado, al presente, no se considera iristitituido bajo condicin; porque se cumpli, y fu instituido puramente, no se cumpli, y ni fu instituido heredero. 14.Si el liberto hubiere instituido as heredero su patrono: si mi hijo muriere viviendo yo, sea heredero ci patrono no se considera que test malamente; porque si el fiijo hubiere fallecido, podr aquel, cumplindose la condicin, obtener la posesin de los bienes. 15.Si al patrono Le hubiera odo legada la porcin debida, se le satisfizo, aunque no haya sido institu do heredero.
(5'i uesdst, viag.

oopstas.

(s lpe p.tronus, u*wa VuLg. .

DIGESTO.LIBRO

ixivIn:

rtTULo U

81

16. Sed el si institutus sit ex parte minore, quam ei debotur, residua varo para suppleta ost el logatis, sive fidcicommissis, et ita satisfactum el videtur. 17.Sed el mortis causa donationibus potoril patrono debita portio suppleri; nam mortis causa donationes ViGO legatoruni ftrnguntur. 18.Sed et si non mortis causa donavit Lib ortus patrono, eont.eniplaUone tainen dchitae portionis donata sunt, idem cnt die,endum; tune enim v& morls causa imputabuntur, vol quasi aguila repelient patronzn a contra tabulas bonorum pos-. sessione. ,U", 19.Si patrono oonditionis irnplendae causa quid datum uit, lo portionein debitam imputan dehet, si tamen (1) de bonis att liberti profectum. 20.Debitam autem partem eoruzn, quae, qn um moritur, libertas habuit, patrono damus; mortLa enim tempus spectamus. Sed elsi doto malo feeit, quominus haberet, hoc quoque voluit Praetor pro eo haberi, atque si u bonis esset.
4 Pamzs libro XLII. ad Ecjictuni. - Si neoem domini detexerit servus, Praetor atatuere solet, ut liber sit et conatat, euro quasi ex Senatuaconsulto libertalem consecutuin, nullius case libertum.

16.-.-Pero tambin si hubiera sida instituido en menor parle que la que se le debe, pero la restante se le aupli con Legados, con fideicomisos, so considera que tambin as so le satisfizo. 17.Mas tambin con donaciones por causa de muerte se lepodr. suplir al patrono la porcin debida; porque tas donaciones por causa de muerto hacen veces de legados. 18.Pero tambin se habr de decir lo mismo si el liberto no le hizo al patrono donacin por causa de muerte, pero se le hicieron donaciones en consideracin . la porcin debida; porque entonces 6 sern imputadas como por causa de muerte, como si hubieran sido admitidas repelern do la posesin de los bienes contra el testain cuto al patrono. 19.Si para cumplir la condicin se hubiera dado alguna cosa al patrono, debe ser computada en la porcin debida, con tal que haya provenido de los bienes del liberto. 20.Mas le damos al patrno la parle debida de lo que el liberto tuvo st morir; porque atendemos al tiempo de la muerte. Pero aunque con dolo malo haya hecho de modo que no tenga alguna
cosa, el Fretar quiso que tambin sta fuese con-

siderada lo mismo que si la tuviese en sus bienes, Si un esclavo hubiere, descubierto la muerte do su seor, suele determinar el Pretor que sea libre, y es sabido que ste, como por haber conseguido la libertad en virtud del Senadoconsulto, no es liberto de nadie. 1.Si el liberto aprisionado por los enemigos falleciere en poder de ellos, aunque no le alcance la denominacin de liberto, sin embargos por virtud
de la. ley Cornelia, que confirma el testamento como si hubiere fallecido en la ciudadania, se le habr de 4. P.ui.o; Comentarios al Edicto, libro Lxii. -

1.Si Ubertus captus ah ho;libus ibi deoesseritz quamvis Ilberli appellatio eum non tatigat, tamee propter' legeui Corneliam, quae testamentuni sic confirmat, atque si tu civitate deceaseril, patrono quoque bonorum possessio danda erit. 2.Si deportatus patronus Bit, filio cius competit bonorum possessio in bunis liberti, nec impedimento st el taus patronus, qui mortul loco habatur. Et dissimile est, si patronua apud hostes sil; nam propter spem postliminii obstat liberia suis. 3.Si extraneus a liberto herce institutus rogatus sil (2) filio hereditatem restiture, qnum ex enatusconsulto Trebelliano restitua horeditate heredia toco films habetur, patronus summovendas cst.
5. GAIUS libro XV. acI Edmprooinciale.Libertinus, qui patronum pa.tronique liberas habot, si patronum ex parte debita heredem instituil, libe. ros cina in eandem portionem substituore debet, ut, Iicet patronas vivo liberto mortuna fuerit, satisfacturo vdeatur liberia eius.

dar tambin al patrono la posesin de los bienes.

compete ti su hijo la posesin de los bienes en los

2.Si el patrono hubiera sido deportado, le

bienes del liberto, y no le es impedimento un patrono que se reputa como muerto. 'Y diversa cosa es, si el patrono estuviera en poder de los enemiesperanza del poalliminio. 3,Si al extrao instituido heredero por el li-

gos; porque les obsta ti sus hijos por razn de La berto se le hubiera regado que le restituyese la herencia al hijo, como por virtud del senadoconsulto Trobeliano, restituida la herencia, es tenido ci hijo por heredero, ha de ser repelido ci patrono. 5. Gayo; Comenzarios al Edicto proracia4 libro

XV. - EL libertino, que tiene patrono ti hijos del

1.Si patroni fihlurn emaneipatum, el nepotes ex co, qui in ay familia remansit, libertes haheat, filio tantum, non etiam nepoti () ,satlsfacere debebit libertas, nec ad rem pertinet, quod ad parentis bona pariter Vocantur.
6. ULPLNttS libro XLIII. ad Edictum.. - Et si ex modica parte inetjtutj sint Liben liberti, bonoruin poeseasionero contra tabulas patronus petera non potest; nam et Maroellus libro nono Diato-

patrono, si instituy al patrono heredero de la parte debida, debe substituir ti los hijos de aqul en la misma porcin, ti fin de que, aunque el patrono hubiere fallecido viviendo el liberto, se considere que se les satisfizo ti sus hijos. emancipado, y nietos habidos del que permaneci en la familia del abuelo, el liberto deber satisfacer solamente al hijo, no tambin al nieto, y no hace al caso que sean llamados juntamente ti los bienes de! ascendiente.
6. Ut.pi..uio; ornenfwios al Edicto, libro XLII!.' - Aunque 100 bljo de[ liberto hayan sido instituidos en una pequea parle, no puede pedir el patrono la posesin de los bienes contra el testamento;

1.Si el liberto tuviera un hijo del patrono,

11 tantea, Ha. CI) p&sronl, insertas

mal. Vsig.

(3 nepottba$ haZ.

Tjio IDii

82

DIGKSP.L!BRO XXXVIII: TTULO IT

rinu scrisit, quantuiacunque ex parte heredem 1 n stitutum liberti filiuni, patronum expeliere.

1.Quurn patroni Lilia heres instituta esset a liberto, falsurnque Lestamantum ditum esset, in quo seripta erat, et appellatione interposita et peaente diem suum obiisset, heredibus eius Divus Marcus suhvenit, et idem (1) haberent, quod haberet patroni Lilia, si viveret.
2.Si Lihius liherti heres ab oo institutos abstinueril, cjuamvis nomine sil heres, patronus adtniLLtur. 3.Sed el si por u integrum !eStutioem a, qui mixtus (2) est pal.ernae hereditati, vel qui adiit Ii cred 1 tateili, abstio uerit se, potorit quis patron am ad tnittere. 4.Palronus patronique liben, si secundum voluntatoni mortul liberti hereditatem adierint, legatumve aut ldaicominissum petere malucrint, ad contra tabulas. bonorum possessionem non adrnittuntur; naui absurdum videtur, ibera eidem iartim comprobare iiidiciurn doLunLi, partiru evertera.

porque tambin Marcelo escribi en el libro noveno del Digesto, que el hijo del liberto, que haya sido instituido heredero en cualquier parte pequefia,excluta al patrono. 1.Como la hija de en patrono hubiese sido instituida heredera por el liberto, y se hubiese di. che que era falso el testamento, en que habia sido instituida, y hubiese fallecido habindose interpuesto y estando pendiente la apelacin, el Divino Mareo auxili . sus herederos, para que tuviesen lo mismo que tendra La hija del patrono, si viviese. 9drO 2.Si el hijo de un liberto, instituido por ste, so hubiere abstenido de la herencia,aunque l sea de nombre heredero, es admitido el pa' 'eno. 1Pero tambin podr alguno admktiia patrono si mediante la restitucin por entero se huhiere abstenido el que se inmiscuy en la herencia paterna, el que adi la herencia. 4.El patrono y tos hijos del patrono, si hubieren adido la herencia conforme la hiberl'd del liberto fallecido, hubieren preferido p- ..&n legado fideicomiso, no son admitidos la posesin de los bienes contra el testaraeiito;
7. GAYO; Comen4aros al Edicto provincial, libro XV. - porque parece absurdo que uno mismo le

7. Gnis libro XV. ad Ec1icwn pt'oeinciale.

sea licito aprobar en- parte, y en parte impugnar,

la voluntad del difunto.

8. ULr1Nua Libro XLII . ad Edc1urn.Si vero non liabuit effcctnrn petiLlo cina, dico non impedir, quoininus adiuvetur. Quia mo et si sicadiit (3), quasi ex debita portioiio institutus, mcx apparuit, enni minornm partew, quain aperavit, accepiase, aequbssimum est, ailmitti eum ad suum auxiliutn. Sed et si testato convenisset heredein, ut sibi legatute selveretur, mol poenituisset, puto, ente possc adiuva.ri.

- Pero si no tuvo efecto su peticin, digo que esto no impide que se le favorezca. Antes bien, si adi as, como si hubiera sido instituido en La porcin debida, y despus apareci que l recibi menor parte que la que esper, es muy justo que se le conceda auxilio. Mas si hubiese demandado al heredero por testamento para que se la pagase un le-

8. ULP1.eo; Co,ntrntarios al Edicto, libro XLIiI.

1.Si patronus legatun sibi rehictum agnove nt, idque fuerit evictuin, competit el legitimum auxiliom, quia Id, quod sporvit se habiturum, non babel. Sed el si non totum evictum sit, verum ahque ininus habet, quam putavit, cnt ai sub'veni endu m 2.Si servo -vel filio eno ahiquid relictum patronus agnovorit, perinde a contra tabulas bonomm possessione repellelur, atque si agnovisset sibi relictum. 3.Sed et si mortis causa donationom agnovemit, dicendurn est, ropelhi enin a contra tabulas bonorum poeseasione, sic Lamen, si post mortem liberti agoovit. Ceterum si el vivus ilberius donavit, (4) ille aecepit, non ideimco cnt repulsus a contra tabulas bonorum possessione, quia potest dicere, aporasee, quod in testamento quoc1ue gratus circa eurn tiereL; remiltique si debet ab iis decedere, vol ca compensare la portionom pro rata, 4.Quare dicitur, ot si conditionis implendae causa quid fuer datum patrono post morteni 11borti, rpe1li eum a contra tabulas bonorura possessione, quasi agnovenit iudicium. 5.Si patronus rninor anule vigiriti quinque liberti ludielum agnoverit, in integrurn restitui
i) As coiijtura Br. a t endiendo 4 ut (4 et ('aberaul de ta escPdcrcz rtginal; iit id lulberent, sur. segn correcrjdn

gado, y despus se hubiese arrepentido, opino que puede l ser auxiliado.

1.Si el patrono hubiere aceptado el legado que se le dej, y de ste se hubiere hecho eviccin, le compete el auxiLio legal, porque no tiene lo que
esper tener. Pero tambin Be lo habr da auxiliar, si no se hubiera hecho eviein do todo, pero tiene
algo menos do lo que pens. 2.Si el patrono hubiere aceptado alguna cosa

dejad-4. su esclavo . su hijo, ser rehazado do la posesin de loe bienes contra el testamento, lo

mismo que si hubiese aceptado cosa dejada ti. l. 3.Pero si hubiere aceptado una donacin-por causa de muerte, tambin se ha de decir que l ea repelido de la posesin de los bienes contra el testamento, pero esto as, si la acept despus de le. muerte del liberto. Mas si viviendo el liberto le chazado de la posesin de loe bienes contra el tse-

hizo donacin, y l la acept, no por esto serl re-

Lamento, porque puede decir que esper que tambin se lo mostrase agradecido en el testamento; y se le debe permitir 6 que se aparte de aquellas cosas, 6 que las compense prorata para su porcin.
4.Por lo cual se dice, que tambin si para cumplir una condicin se le hubiere dado alguna cosa al

patrono despus de la muerte del liberto, es repelido l de la posesin de los bienes contra el testamento, como si hubiere aprobado la ltima voluntad. 5.Si el patrono menor de veinticinco aos hubiere .aesptado la ltima voluntad del liberto, esti-

det cdoeFI. (2 ) iismfxtu, oosijetcra Dr.

(3) HaL; ediL, el oiaice (4) Tau,-. seg4n a .saritcra original; es, inw'ta a se -. ptici,m di ehiioe Fi,, Br.,

DIGESTO.LIBRO XXXVIfl TfTULO it eum oportere existirnanlus, uti poosit contra tabulas amparo. mames que debe
9. PAuLo;

83

l ser restituido por entero, a fin de que pueda obtener la posesin contra el testamento,

9. PAULES libro XLJL ad Eclicum.Qui in servitutem 1iberum paternum petieril, neo nomine liberoruni bonorum possessioflem accipere potest. - Si ex 10. ULPIANUS libro XLIV ad Edielant. patrollis alicui satisfactuLTi non eriL1 ita ut alii amplius sua portione ex bonis liberti relinquatur, ci, oui satisfactuna non cnt, ita actio dabitiur, ut ciLla portio suppleatur ex en, quod extrafleo heredi, et q,,nod patrono supra suacn portionelTi rehetuin esti. 1adem ratio et in pluribus patronis servabitur. 1.lulianus ait, eum, di ab ayo suo exheredtus e5t a bonis libertorum orne summoveri, a patria vero sui libertiorum bonis non exciudi) quodsi a patre alt exlieredatus, ab ayo non sit, non soluni a libertorum paternorum bonis, vorum etiam ab avi quoque exelu d.i debore, quia por parem avitos libertos consequitiur; quodsi pater cina sit ab ayo exlieredatus, ipse non s, posse nepotem avitorum libertoruin contra tabulas bonorum poseensionem petere. Idem alt, si paLor me exheredavit, avus meus patrem meuna, et prior aves decesserit, ab utriusque libortis me repefli; sed si ante pater decessisset, postes aves, dieendum cnt, nihil mihi nocore patria exheredationena ad avitoruiii libertoruin bona.

El que hubiere demandado esclavitud un libotLo, de su padre, no puede obtener la posesin de los bienes ni aun en nombre de sus hij os.
10. ULPIANO;

Cononlarios al Ediclo, libro XLJJ. -

- Si no se hubiere satisfecho alguno de los patronos, d suerte que otro so le deje ms de su porcii,de los bienes del liberto, al que iiu hubiere sido satisfecho se le dar accin para que so le complete su porcin con lo que se le dej al heredero oxtraio, y. otro patrono sobre su porcin. La misma regla se observar tambin tratndose de muchos patronos. 1.Dice Juliano, que el que fu desheredado por su abuelo es repelido de los bienes de los libertos de ste, pero no es excluido de los bienes de los libertos de su padre; pero si hubiera sido desheredado por su padre, y no lo hubiera sido por el abuelo, debe ser excluido no solamente de los bienes de los libertos de su padre, sino tambin de los bienes de los del abuelo, porque por medio del padre adquiere los libertos del abuelo; pero si su padre hubiera sido desheredado por el abuelo, y l no lo hubiera sido, puede pedir el nioto la posesin de los bienes contra el testamento de los libertos U abuelo. Dice el mismo, que si mi padre me deshered, r mi abuelo deshered mi padre, y hubire fallecido primero inI alnielo, soy repelido de los

Gomcal arios al Ediclo, libro XL1 y,

bienes de los libertos de ambos; pero que si mi palos libertos de mi abuelo.

dre hubiese fallecido antes, y despus mi abuelo, se habr de decir que en nada me perjudica la desheredacin de mi padre respecto . los bienes de
11. llu.IANus

pater mees a patre sun sil exheredatus, ego neque a paire meo, noque ab ayo, mortuo quidem patre, et a.dversus avitos, et adversus paternos libertos a lo potestate iva habebo; vivonto patre.. qumdiu cius oro, non petam ctabulaa avitorum liber-. torum bonorum poasessionem, omancipatus non summovobor.

ib,o XXVI. Diestorum.Quodsi

padre hubiera sido desheredado por su padre, y yo no lo hubiera sido ni por mi padre, ni abuelo, muerto mi padre, tendr derecho tanto contra los libertos de mi abuelo, como contra los do mi padre; y viviendo mi padre, no pedir, mientras yo contra ci testamento de los libertos de mi abuelo, pero, estando emancipado, no ser repelido.

11. JuLIANo; Digesto, libro XXVI. - Pero si mi

estuviere bajo su potestad, laposesin de los bienes

12. ULPL&?'US libro LIV. ad Ediciunt, Si patronus testamento iure mililari facto Iilium silontio exheredaverit, debebit nocere ci exhoredatio; vemm est enim, huno exheredatum case (1). 1.Si quia libertuin liosuo assignavcrit, eumque exberedavcrit, admitti potest ad bonorum Iiberti poliessionem. 2.Si quia non mala mente parentis exheredatus sit, sed alia ex causa, exheredatio ipal non nocet; ut puta pone furoris causa exheredatnm cern, vel ideo, quia impubes eraL, heredeinque inttutum rogatum ej restituere bereditatom. .Si quia, quum osset exheredatus, pronuntiatus vol perperarn uit, exheredatus non esset, non repolhtur; rebus enim indicatis stanclum caL. 4.Si filitis patroni exhoredatus in partem obtinucrit de inofficioso, in partena vietus sit, viileUOpi8Ii8.

la desheredacin; porque es verdad que ste fu desheredado. 1.SI uno le hubiere asignado ""liberto su hijo, y ste lo hubiere desheredado, puede ser admitido la posesin de los bienes del liberto. 2.Si alguno hubiera sida desheredado no con mala voluntad del ascendiente, sino por otra causa,

fuero militar, hubiere desheredado su hijo no haciendo mencin de l, deber perjudicarle ste

12. ULP1e,No; Cornoitiarios al Edick, libro XLIV. -Si el patrono, habiendo hecho testamento segn

no le perjudica la desheredacin; supn, por ejemplo, que fu desheredado por causa de locura,

porque era impbero, y que al heredero instituido se le rog que le restituyera la herencia. 3,Sihabindo sido uno desheredado, se hu. hiera fallado, aunque malamente, que no estaba
desheredado, no es repelido; porque se ha de estar

la cosa juzgada. 4.Si el hijo del patrono, desheredado, hubiere ganado en parte La querelle de inoficioso, y en

(1) Todo

este pdrra/o corui4drnse aadido por antiguos

84

D1GB8TO.-'.zBRO zxxvm; TfTVLO II parle hubiera sido 'vencido, veamos si le perjudiesque es vlido el testamento en que fue desheredado. 5...Mas no les perjudica a. los hijos la desheredacten de testamento en virtud del cual ni fu

mus, an noOeat ci exlwredatio. EL nocere arbitrar, quia testamentum va1eL, a que exheredatus est 5.Ex testamento autem, ex quo neque adita hereditas est, neque petita bonoruni possessio, libens exheredatio non nocet; absurdurn est enim, ni hoc tan tum valera tostamontum, nl exherodatio vigeat, quum alias non 'raleat.
ptUs, secundo exheredatus, bujo non nocel exhe-

r la desheredacin. Y opino que le perjudica, por-

adida la herencia, ni pedida la posesin de los bie-

6.Si patroni fihius piioro gradu siL heres sen-

redatio, quum 'roluntate patria vel extiteril horco, ve) existere potuerit; neque enim debet videri pater ind.ignum existitnasse flhium bonia Iibertorum, queni ad hereditatem suam primum voeavcril. Ac no euin quideni exitimanduin est sunimoveri boi liberti, qui a primo gradu exherodatus, el dem substitutua est. Ergo la, qui instiLntu sit heras vel primo gradu, ve soquenti, val aho que gradu, licel exheres sit eodem testamento, non est

nes; porque es absurdo que el testamento sea vlido solamente para esto, para que subsista la desheredacj, no siendo vlido en Lo dems. 6.Si el hijo del patrono hubiera aido instituido heredero en el primer grado, y desheredado en el segundo, no le porjudica la desheredacin, porque perla voluntad del padre o fu heredero, habra podido serlo; y, A la verdad, no debe parecer que el padre estim indigno de los bienes de los Libertos al hijo, a quien en primer lugar lo hubiere llamado a su propia herencia. Y ciertamente que tampoco se be de considerar que est excluido de

summovendus a liberti bonis.

los bienes del liberto el que, desheredado en el primer grado, fu tambin substituido. Luego el que

7.Si patroni fihius emancipatus noluerit adire hereditatem, vel qui in potestate est, retinare,

nihilominus liberti bonorum possessionem habebit.

haya sido inatitudo heredero en el primer grado, 6 en el siguiente, 6 en otro cualquier grado, no ha de ser excluido de los bienes de! liberto, aunque est desheredado en el mismo testamento. 7.Si el hijo del. patrono, emancipado, no hubiere querido adir la herencia, retenerla el que est bajo potestad, tendr, sin embargo, la posesin de le bienes del liberto.
18. Digesto, libro XXVI. -El hijo del patrono, desheredado, aunque haya sido instituido heredero el nieto habido de l, no puede obtenerla posesin de los bienes contra el testamento de los libertos del padre; porque aunque sea heredero necesario de su padre, no es admitido la herencia

13. IuusNus Libro XX VI. D&georum. - Films patroni exheredatus, quawvrs napas ex eo horas seriptus fuerit, bonorum poaseasionem contratabulas paternorum libertorum accipere non potest; licel enim neceasarius existat patri suo, non par semal ipsum;-sed par alium ad hereditatem admittitur. Et cort oonstat, si emancipatus fUina eheredatus fucrit, et servus ama horca acniptus, et si iusserit servo (1) herectitatem adire, el ita patri suo heras extitenit, non habobil contra tabulas pater-

por si mismo, sino por medio de otro. Y ea ciertamente sabido, que si el hijo emancipado hubiere sido desheredado, instituido heredero un esclavo suyo, y le hubiere mandado al esclavo que adiase la herencia, y de este modo hubiere sido . heredero de su padre, no tendr la posesin de les bienes contra el testamento de loa libertos del padre.

norum Libertoruni bonorum poasessionom.

14. ULPIANUS Libro XLV. ait I?dioturn. - Qui, quummaior natit esset, quam viginti quinque am nis, libertum capitis aceusavenil, aut u servitutem petienit, rernovetur a contra tabulas honorum posseasione. 1.Si vero accusaveril minen, dlcendum cal, huno non exeludi, sive ipse, sive tutor elus 'vol en-

num innideret, alterum non facile impetretur. Corte si aholitione publico data repelit iamiam (3) majar, dkendum nal, hunc case removenduin; maior enim factus potult sine timore deserere abo-

rator acousaverit. 2.Sed si minar quideni instituerit aceusationem, niaior autem factus sontentiam acceperil, benigna ant dienudum, ignoaci ei debere, quia minar coepil; noque enim imputare el possumus, cur non deserucrit (2) accusationeni, vel cur abolitionern non petieril, quum alterum si Pecisael, in Turpillia-

litam accuaatioiiem.

3.ls demum videturcapitis aecusaue, qui tal! iudiio appetit, ouius peona aut aupplicium habuil, aut exilium, quod Mt 'rice deportatioma, ubi civital amiitit.1r.
(1) aervum, Hat.
(5) Sectsi la escritura oriQbasi; iss, eprfrMaado Ja re-

14. ULPuNo; Comentarios al Edicto, libro XLV. --; El que sdo mayor de veinticinco afios hubiere acusado t .liiocapital al liberto, lo hubiera reclamado esclavitud, es excluido de la posesin de los bienes contra e! testamento. 1Mas silo hubiere acusado un menor, se ha de decir que ste no es excluido, jalo hubiere acusado l mismo, ya su tutor curador. 2.Pero si siendo ciertamente menor hubiere formulado la acusacin, y hubiere obtenido la sentencia siendo ya mayor, se habr de decir por benignidad, que se le debe perdonar, porque comenz siendo menor, pues no podemos imputarle que no haya dejado desierta la acusacin, que no haya pedido la abolicin,porque si hubiese hecho lo uno, inourrinia en el senadoconsulto Turpiliano, y lo otro no lo impetrara fcilmente. Mas si dada pblicamente la abolicin repiti, siendo ya mayor, la acusacin, se ha do decir que ha de ser excluido; porque hecho mayor pudo abandonar sin temor la acusacin, abolida. 3.Se reputa que acus de delito capital solamente el que acus en juicio tal, que tuvo por pena 6 el suplicio, 6 el destierro, que sca en lugar da la deportacin, donde se pierde la ciudadana. petic51t, como .updrfiva, Taur.; rapetita km instar, La correccidn a4i cddke Pl.

(s

Mal., daeTult, et cde PL

DIGESW.LIBRO

xxxvrri: ?tTTJLC IT
4.Mas si alguno hubiere acusado al liberto d un crimen, cuya pena no es la capital, pero al juzgador le plugo aumentar la pena, esto no le obLa al hijo del patrono; porque ni la impericia, ni la severidad del juzgador debe perjudicarle al hijo del patrono, que lo acus de crimen ms leve. 5.Pero si no lo hubiere acusado, sino que prest testimonio contra la vida del liberto; indujo al acusador, opino que es excluido de la posesin de loe bienes costra el testamento. 6.Si el lIberto acus del delito de lees majestad al hijo del patrono, y el hijo del patrono pidi que aqul fuese castigado pena capital por la calumnia, no debe ser repelido poi este Edicto. Lo mismo opino, tambin si acusado por l volvi contra l la acusacin; porque se le debe perdonar, si provocado quiso vengarse. 7.Si hubiere tenido necesidad de defender la muerte de su padre, se habr de decir quiz que tambin en este caso ha de ser socorrido, si acus al liberto de su padre por esto, porque acaso haba sido mdico de su padre, camarero, u otro cualquiera que haba estado cerca de su padre Y opino que solo ha de socorrer, si impulsndole el efecto 6 el temor de perder los bienes del padre tuvo necesidad de entablar acusacin aunque calumniosa. 8.lId as decimos que acus el que imput orimenes, hizo que la causa se persiguiese basta la sentencia; pero si desisti antes, no acus, yobser. vamos este derecho. Mas si interpuesta apelacin la desampar, se dir por benignidad, que no llev trmino la acusacin. Si, pues, falleci el liberto estando pendiente La apelacin, el hijo del patrono ser admitido la posesin de los bienes, porque con la muerte se libr de la sentencia el liberto. 9.Si el hijo del patrono prest sus servicios de abogado al acusador de liberto, no ha de ser excluido; porque el abogado no acusa. 10.Si el padre hubiere dispuesto en el testamento que fuese acusado al liberto, como si le hucontra l algn otro delito, es ms cierto que se debera perdonar los hijos, los cuales no acusaron espontneamente. 11.Mas si el hijo del patrono hubiere acusado al liberto, y probado el crimen, y despus este liber-

4.Si tamen quis libertum co crimine ancusaverit, cuius poena non est capitis, veruntamon iudicanti placuit augere poenam, non obeet hoc patroni filio; neque enim impeHtia, aut severitas iudicanLis obesse debet patroni filio, qui crimen levius importaVit. 5.Sed si non aunuBaverit, sed testimonium in aput liborti dhcit aut subienit accusatorem, puto, eum a contra tabulas removori. 6.Si libertus malestatis patroni 1111am accuvii, et patroni filias calumniae eum capitis puniri desideravi, non debet repelli hoc Edicto. Idem puto, et si ab co petituS retoraiL in aum crimina; ignoscendum enim est el, si voluit se uIji provocatus. 7.Si patria mortem defendere necease habuerit, an dinendum sit, bie quoque ej succurrenduin, si libcrtum paternum propter hoc accusavit, medioum forte patria, aut cubioularium, aut quera alium, qui oirca patrein fuerat? EL puto succurrendum, si affectione et periculo paternae substantiae duceiite necease habut, accusadonem vel calumniosam instituere. 8.--Accusaase autem eum dicixnus, qui erimina obiecit, et eausam perorari usque ad sen lentiara effecit; ceterum si ante quicvit, non acousavit, et boc iure utirnur. Sed si appellatione interposita desiit, benigne dicetur, non pertuiisse accusationein. Si igitur pendente appellatione decesait Iibertus, patroni filias admittetur ad bonorum posseasionem, quia sententia (1) libertus morte subtractus est. 9.Si patroni filias advoeationem aceusatori liberti praestitit, non est repellendus; neque enim advocatus acousat. 10.Si pater testamento caverit, ut aecusarenonum sibi parasset, aut quid si ve Lar libertas, que aliud in se admisisset, magis caL, nL ignosci liberis deberet, qui non eponte accusa'verunt. 11.Sed aceusaverit Iibertum, et probaveriL crimen patroni filias, posteacjue hie libertus siL restitutus, non erit repellendus; crimen enim, quod .intendit, etiam perfecit. Idem eet.1 ii crimen quidem, quod in liberto pro batum t, meruerat capi.ts poenam, benignius autem pu nitos est libertos, veluti ta.ntum relegatus; de calumniatore enim sensit Praetor. 1.6. ULI'lANUB (2) libro XLV. ad Edictom. - la servitutem petiisc non a videtur, qui al, qui in poaseasione- rat serviLu,tis petenti se in .hbertatem contradtxii, verum is, qui ex libertato potlit (3) in servitutem. 1.Sed et si quis non totuni suum, sed pro parte, vol cisumfructum u co suum dicat, ve quid aliud, quod habere non potest neo, nial servas siL, an repeLlatur, quasi in servtutem petierit? Quod est yertos. 2.Si petierit in servitutem, et obtinuenit, mex
15. TRYPRONINUS

biese preparado un veneno, hubiese cometido

to hubiera sido restituido, no habrde ser repelido; porque llev trmino la acusacin que Intent.
mo es, tambin si & crimen que se prob contra el liberto habla merecido pena capital, pero el liberto fue castigado con ms benignidad, por ejemplo, siendo relegado solamente; porque el Pretor se refiri al calumniador.

Ubre X VIL Diapuat4onum.

15. TR1FOr.nNo; fliepalas, Libro XVI1. - Lo mis-

18. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro XLV. -No se considera que reclam uno Ii esclavitud

esclavitud al reclamar ste su libertad, sino el que del estado de libertad reclam uno para el de esclavitud. suyo en totalidad, sino en parte, que sobre l tielido, como si lo hubiere reclamado esclavitud? "1! esto es lo nis cierto.
2.-Si lo hubiere reclamado esclavitud, y lo ne el usufruto, 6 alguna otra cosa que no puede tener sobre l, como ste no sea esclavo, ser repe-

el que contradijo al que estaba en posesin de la

1.Pero si alguno dijera que el liberto no es

U) ante sententlam ial. Vdg. (1) IniIaw, HaZ.

(a) Segn nusafra etunievida; peili, el oddio FI,

nIGeTO.LIBRO XXXVUI TTULO t

cognita 'eritate passus alt in libertate moran, non debet ci 6besse, maxime si babuil iustam causan errandi. 3. Petiisse ui servitulem non videtur, qui ante litem contestatam destitit; sed et si (1) post litem Oontostatani, dicendutu est neo id nocere debere, quia non usque ad sententiaui duravit. 4.Si patroni fihius sit vel exheredatus, vel si (2) in servitutem libertum paternum petilt, val capitis accusavenit libertum, non nocel. Jioc liberis oms, qui in potestate non sunt; et hoe Divi fratreB Quintiliis (3) rescripaerunt. 5.Si quia bonorum possessionem contra tabulas liberti acceperit, ab omni liberti indicio repellitur, neo tantuni si ipsi liberto hores fuenit scriptus, verum etiam si impuberi filio substitutus; nam et lulianus acripait, si post petitam honorum possessionem adierit impuberis filil liberti hereditatem patronus, denegar el debere actionca. G.Sed et si quid codiil1is fucnit patrono relictum, vel inortis causa dunatum simiJi modo hemm quoque persecutio deiiegabitur. 7.NonnuriquaTu plano post petitarn boriorum possessioneixi dabitur patrono legad persecutio, si nihil ad eniolumentuin eis perventurum sit, quia forte rogaba est alti restituore. 8.Praeterea non tantum, quod ipais nominatim datum est, id se Praetor denegaturum alt, veruni etiam si quid proporlas ad ipsos per alios pervenlurum, utputa per subicetas personas; quod quidoin sunt habituri, non rostituturi. l.Dabimus legati petitioneni patrono, si seryo patroni dederit libertatem, pretio cina patrono praelegato. 10.El, qui substitutus cnt patrono, qui contra tabulas possessioaem petienit, actio elus parida, cuina patrono poeseasio data cnt, non datur. 11.Si patronus alt substitutus, et patronas vivo testatore deneaserit, ffliurn patroni petenteni contra tabulas bonorurn posseasionein non solius substituti partem oceupare, 'verum omnibus herodibus pro parte aliqoid auferre constat.
17. IDEM libro XLVII. ad Edietwn. - Liberto sine liberia mortuo, inprimis patronus et patrona bonoi-um posscssienem accipore poasunt, et quidern simul; sed et si patrono 01 patronse (4) proximi sunt aliqui, simul admittuntur.

redado, si reclam esclavitud al liberto de,,--t' padre, si hubiere acusado de delito capital al libertQ, esto no les perjudica . sus hijos, que no estn bajo su potestad; y esto respondieron por rescripto los Divinos hermanos & los Quiutilios. 5.Si alguno hubiere obtenido la posesin do los bienes contra el testamento del liberto, as re 0. lido de toda ultima voluntad del liberto, y no solamente si hubiere sido instituido heredero del mismo harto, sino tambin si hubiora sido substituido un hijo impuboro; porque tambin Juliano escribi, que si despus de pedida la posesin de los bienes hubiere adido el patrono la herencia del hijo impbero del liberto, se le deben denegar las acciones, 6,Mas tambin si en s le hubiere dejado alguna cosa al patra.,., donado por causa de muerte, se le denegara de igual modo la accin persecutoria de estas cosas. 7.A veces ciertamente despus de pedida la posesin de los bienes se le dar al patrono la seckm persecutoria de un legado, si ningn emolumento hubiera de pertenecerle, porque acaso se le rog que lo restituyera otro. 8Ademas dice el Pretor, que l denegar no

hubiere obtenido, y despus, conocida la 'verdad, hubiera consentido que viviese en libertad, esto no debe perjudicarle, mayormente si tuvo justa causa para errar. 3.No 80 considera que reclam a uno a esclavitud el que desisti antes de haber alilo contestada la demanda; peiosi despus de contestada la domanda, tambin se ha de decir que tampoco debe perjudicarle esto, porque no persisti hasta la sentencia. 4.Si el hijo del patrono hubiera sido deshe-

solamente lo que nominalmente se les di ellos, sino tambin lo que dijeras que por medio de otros

haba de ir * poder de los mismos, por ejemplo por, medio de personas sujetas ellos; si ciertamente

esto lo hubieran de tener ellos, y no lo hubieran.. de restituir. 9.La daremos al P',"''nno la peticin del. legado, si le hubiere dado la libertad un esclavo el patrono, habindole preloado su precio al patrono. el testamento, no se le da accin por aquella parte, cuya posesin hubiere sido dada al patrono. 11.Si el patrono fuera substituto, yel patro-

10.Al que hubiere ado substituido al patrono, que hubiere Mido la posesin de los biene contra

que el hijo del patrono, pidiendo la posesin de los bienes contra el testamento, no solamente ocupa

no hubiere fallecido viviendo el testador, es sabido la parte del substituto, sino que todos los herederos les quita algo proporcin de su parte.

17. EL MISMO; Comentarios a1Rdicto, libro XL Vil. -Habiendo fallecido 2i4 hijos el liberto, pueden obtener en primer lugar la posesin de los bienes el patrono y la patrona, y ciertamente al mismo tiempo; pero si hay algunos prximos barientea del conjuntamente.

patrono y do la patrona, tambin son admitidos

quidem liben, otiam vulgo quaesiti, accipient materni liberti bonoruin poeseasioneni, patroni aut.em non nisi jure quaesiti.

18. PAULUS

libro XLIII. ad Edicguni..Patronae

go, obtendrn la posesin de los bienes del liberto

IB. Pim.o; Uomenarioa al Edicto, libro XLIII. - Los hijos de la patrona, aunque habidos del valmaterno, peno los del patrono, solamente si hubieran sido tenidos legtimamente. 19. ULrwo;
(s) (5 Disptaa, libro 1V.

19.

IJLPIANDS

(5) libro 1V., Disp a.Cionani. -Si

Si el patrono

() 7.anr. seii a ogw oiia u, omit6kr ia correcbin de onklics F., Dr. (5) fihluu Ingtitutus vsi exheredatas in servtutem, Ha.

uliitilio, Ha. nortu1u, Insertan IaL. Vdg. Idem, Hal. Viii9.

DIGESTO.LIBRO XXXVITT TITULO

87

paironus ex minore parte, quam legitima, heres institutus falsuin tostarnectum dixissct neo obtinuiseL, non est arnbiguum contra tabulas ei non deferri Ixworum posscasionem eo, quod facto suo perdidU hereditatem, quuzn tecncre faisum dixit. LQuodsi ex: debita parte fuerit institutus, sive adi 1, sivo non, a contra tabulas bonorum posocasione repollitur, quasi (1) debitain sibi portionein acceperit; neo poterit contra tabulas bonoruni possessionem petere. 20. IuLuMus Libro .XXV. Di11eso,wn..Libertus sub aonditiona iuiurndi, quani Praetor rernittcre solet, .patronum inetituit herodem; non puto dubitandum, quia a bonoruin poseeesione suminoveatur, verum est cni,n, cuin heredem factum. 1.Si Titio legatum fuisset, eiusquo fidei commissum, ut patrono restitueret, denegatur legatorum atio Titio, si patrono pro debita parte a sonoto herede l'uerit satisfactum. 2.Libertus patronum el extraneuin coniunetim ex parte dimidia heredem scripsit; quadrans1 ex que institutus eral al patronus, Lotus ipsi imputan bebit, residuum ex debita sibi parte omnibus hedibus pro portione cutusque aufert.

instituido heredare da menor parte que la legtima hubiese acusado de falso el testamento, y no bubiose vencido, no os dudoso que no so le defiere la po. sesin de los bienes contra ci testamento, porque por un hecho suyo perdi la herencia, pues temerariamente lo acus de falso. 1,Mas si hubiere sido instituido en la parto debida, ya si adi, ya si no, es repelido de la posesin de los bienes contrae testamento, corno si hubiere obtenido la porcin que se he deba; y no podr pedir- la posesin de los bienes contra el testamento. 20, iuLtANo;DgeLo, libro XX V.IJn liberto msLituy heredero af patrono bajo condicin de juramento,-que suele remitir el Pretor; no creo que se haya de dudar que serti excluido do la posesin de los bienes, porque es verdad que L fu hecho heredero. 1.Si fi Ticio se le hubiese hecho un legado, y se hubiere encomendado fi su fidelidad que lo restituyese al patrono, se le deniega fi Ticio la accin de los legados,- si por el heredero instituido se lo hubiere satisfecho al patrono con arreglo fi la porcin debida. 2.Un liberto instituy conjuntamente horaderos de la mitad al patrono y a un extrado; toda la cuarta parte, en que habla sido instituido el patrono, se le deberfi atribuir al mismo, y lo restante de la parte que se Le debe se lo quita todos los herederos con arreglo fi [a porcin de cada ano. 3.Lo mismo convendr que se observe en el legado,que conjuntamente hubiere sido dado al patrono y fi T'cio, de suerte que laparte del legado le sea computada al patrono para La porcin debida, y de la restante parte se Le deduzca fi Ticio tanto cuanto al heredero proporcionalmente. 4.Si un libertino hubiere instituido heredero bajo condicin fi un hijo emancipado, y faltando la condicin hubiere adido la herencia el substituto, pregunto si el Pretor debOrfi auxiliar contra el substituto al patrono en cuanto fi la porcin, debida, al hijo emancipado respecte toda W herencia. Respond, que habiendo el padre instituido bajo condicin heredero al hijo en el primer Vado, si, faltando la condicin bajo la cual fu instituido hered el hijo, la herencia le pertenece al segundo grado, 6 el hijo hubiere fallecido estando todava pendiente La condicin, le compete al patrono contra el substituto la posesin de los bienes de la parle debida. Y lo mismo es, tambin si el lujo no hubiere pedido, habiendo sido excluido por I tiempo, la posesin de loa bienes, hubiere repudiado ha herencia. Pero si faltando la condicin le perteneciera al hijo la herencia, el Pretor amparara preferentemente al emancipado contra el substituto. Mas opino, que cuando el hijo ea instituido heredero bajo condicin, unas veces es necesaria la desheredacin respecto fi los substitutos, y otras es suprtlua; porque si tal fuere la clase do La condicin, que fuese potestativa para el hijo, corno: cuando hubiere hecho teslamoto, opino que aun habiendo faltado la condicin hace el hijo lugar fi loa substitutos; mas si la condicin no estuviere en la potestad del hijo, por ejempho7 si Ticio hubiere sido hecho consulx, entonces no es admitido el substituto, fi no ser que el hijo hubiere sido nominalmente desheredado con relacin fi l. 5.Si eh liberto hubiere instituido heredero fi su hijo emancipado, y hubiere encomendado fi su fidelidad que restituyese fi Sempronio toda la herencia, y el hijo, habiendo dicho que la herencia

de

3.Idem servari conveniet in legato, quod patrono ooniuuetim et TiLlo datum fiionif, nL para legati le portionem debitam patrono imput.etur, ex. rellqua parte tantum 'litio detrahatur, quantum ab herede pro rata portione. 4,Si libertinue hium emancipatum sub oonditione horedem iristituerit, et deficiente conditiona substitqtua adierit, quaero, utruni patrono adversus substitntum la partem debitam Praetor, an etnancipato filio in totam hereditatem succurrere debeat. Respondi, quum paLor fihium sub conditiono primo gradu heredem instituit, si deficiente conditione, sub qua fihius horca institut.est, ad secunduni gradum hreditas pertinet, vidbuc pendcnto conditione flhiva decesserit, patrono parlis debitae bonorum possessionem advr&us substitutum.competere. Idoinque ost, eL si fihius vel non petienitbonoruan poaseasionein tempore ex1usus, ve! repudiaverit. Si varo deficiente conditione herediLas ad fihium pertinat, emancipatum potius Luebitur Praetor ndversua subatitutum. Existimo autoni, quoties sub conditione heras films soribitun, alias necessariam case exheredationem a subotitutls, alias supervaeuam; nam si id genus conditionis fuerit, pise in potestate fui esset, veluti: quum teetamentuin feccnit, puto etiam omissa conditione fihium locura aubstitutis Lacere; si varo conditio non fuerit in potestate fui, veluti: si Titius Consul factug fuerit, tuno substitutua non admittitur, ni* flliva ab so nominatim exhorodatus fiierit,

5.Si libertus fihium emanoipatum heredem 'nstituerit, eiusque fidci commiserit, ut totam herodilatem Seinpronio restituerol, et fihus, quuni sUBpootam sibi hereditatem diceret, usan Praeto. Z) pal. !t Ha4

DI(J5TO.LLBRO XXXVIII: TfTTJLO U

ns adferij eam, et Sempronio rastitorit, non ni que patrono bonorum pasaensio partis debitae dabitur, pariride ac si non films, sed is, ciii hereditas rettuta est, liberto heres extit3saet. Itein quun fibus hereditatem liberti patria omiscrit, et cofiere oua totuus hercdtatia onus euaceperit, danda erit patrono bonorum possessio; utroque enim osan non nlio, sed extraneo para eripitur.

era sospechosa para l, la hubiere adido por orden del Pretor, y la hubiere restituido Sempronlo, no injustamente se le dar al patrono la posesin de los bienes de la parte debida, lo mismo que si hubiese 1uedado siendo heredero del liberto no el hijo, sino aquel quien le Iti restituida la herencia. Asimismo, cuando el hijo hubiere prescindido de la herencia de un liberto del padre,y su coheredero hubiere aceptado la carga de toda-4a herencia, se le habr de dar al patrono la posesin dalos bienes; porque en uno y otro caso la parte no se le quita al bjo, sino al extrao. .

21. IDKM libro XXVI. Digesloram. - Ex tribus 21. EL mismo; Digesto, libro XX V1.Dejando de patronis uno ceesante b000ru[n poeeossionern pe- pedir uno de tres patronos la posesin de los biotere, duo aequas partes habebunt, nes, tendrn loe otros dos iguales partes.

22. MAriclArlus Libro I. Intitulionum.Si ifilusfamilias miles manumittat, secundum luliani gui. dem acntcntiam, quam libro viceshno septimo (1) Digostorum probat, patrie Iiberturn faoiot, sed quamdiu,inquit, vivil, praefertur fihius jo boa ema patri; sed Divus Uadrianus Flavio Apro resoripait, suum Iibertum eum facere, non patria.
28. IUL1&NUS libro XXVII. Digeslorw. - Si. Iibertus praelerito patrono extranellilc Justituerii heredeni, el patronos, antequam cont tabulas bonorum possessionem petierit, ii adoptionem se dederit, deinde acriptus omiseril hereditatom, pa"nos totoruni bonorum liberti possessionem ut legitimus pelero pOtest.

MARCIANo; lnslitna, libro 1.-.-. Si un hijo de 22. familia, militar, manumitiese un esclavo, segun la opinin de Juliano, que aprueba en el libro vigsimo sptimo del Dgesto, lo har liberto de su padre, pero dice que, mientras vive, el hijo es preferido al padre en los bienes de aqul; mas el Divino Adriano respondi por rescripto Flavio Apra, que l lo hace liberto suyo, y no del padre.

1.$i libertos intestato deccsserit, ro1icti patroni filio, el ex altero filio duobus nepotibus, nepotes non admittentur, quamdiu films est (2), quia proximum quemque ad hereditatein liberti vocari manifestuin ost. 2.Si ulem ex duobuspatronis alter unurn fihiuni, al0 duos reliquisset, dixi, viriles mIer COS partes fien,
24: IDEM libro LXV. Digeslorum. - Communi liberto, si ex duebud patronis alter iusiurandum exegeril, nc uxorem ducal, vol vivo liberto decesserit a, qui extra hanc culpam fuerit, val supervixerit, parta utrique debitae bonorum possessionem solos habebit. 25. 10aM libro 1. ad Urseier,i Ferocem.Quamdiu patrono bonorum possessio partis debitae dan poteat, exceptio debitoribus datur adversos heredem petenlem: si non tu ea causa ak patronus, ut bonorum poaseasionem pro parte debita contra tabulas pelero poasil. 28. AFRICkNUS libro Ii. Quaexlionwn. Liberto octoginta habenti fundos quadraginta (3) legatus est; ja die cedente legati decesil extraneo herede instituto; resporidil, poaso patronum partem debi1am vindicare, nam videri defuntum mortis tinporo smpliorom habuise rem centu.m, quum beredilas eius propter computationein legati pluris voniro poasit, neque referro, heros institutus ropudiet legatum liberto relictum, nec ne; nam, et si de lego Falcidia qnaeratur, tale legatum, quamvia
t) v1eeaIo quInto, H& xxvm., v. (2) fieL; seset, el odios M.

23. Juu&wo; Digesto, libro XXVII.Si, habiendo preterido al patrono, el liberto hubiere instituido heredero un extrao, y el patrono se hubiere dado en adopcin antes que hubiere pedido la posesin de los bienes contra eJ testamento, y despus el instituido hubiere prescindido de la herencia, el patrono puede pedir como heredero legitimo la posesin de los bienes del liberto. 1.Si el liberto hubiere fallecido intestado, dejando un hijo del patrono, y de otro hijo dos niets, los niotos no sern admitidos mientras vive el hijo, porque es manifiesto que ti, la herencia del liberto es llamado el mas prximo. 2.Mas si de dos patronos uno hubiese dojd un hijo, y otro dos, dije que se hacen partes viriles entre ellos.

juramento de no tomar mujer, hubiere fallecido viviendo el liberto, el que no tuviere esta culpa, 6 los bienes de la porcin debida ti ambos.

24. EL MISMO;. Digesto, Libro LXV. - Si de dos patronos uno le hubiere exigido al liberto comn el hubiere sobrevivido, tendr l solo la posesin de 26. EL MISMO; Comentarios 4 Ursogo Ferox, Ubro 1. - Mientras so lo puede dar al patrono la posesin de los bienes de la porcin debida, contra el los bienes contra el testamento.

heredero que pide so les da ti los deudores esta excn; si el patrono no osuviera en el caso de lo!d>eir pedir en cuanto ti la parte debida la posesin

28. AFRICANO; Cuea4ores, libro 11.A un liberto que tenla ochenta se le leg un fundo que vaha
cuarenta; corriendo el trmino del legado falleci aqul habiendo instituido heredero ti un extrao; respondi, que el patrono podia reivindicar la parte debida, porque se considera que el difunto tuvo al

tiempo de la muerte una fortuna que valla ms de ciento, porque por razn de la computacin del legado su herencia podia ser vendida en ms, y no importa que el heredero instituido repudiara, 6 no, (5) quhiquaglata, Vale.

DIWsTo.LIBRo xxxviii: TTULO U rcpudiatum, in quadrantom hereditabia imputaur

89

legat.ariis.

el legado dejado al liberto; porque, tambin si se tratase de la ley Falcidia, este legado, aunque repudiado, se les computarfa. los legatarios para la

cuarta de la herencia.

IDSM libro IV. Qaae,lionunt. - Vivo filio si 27. riepos exheredatur, noebtt ei exheredatio ad bona Libertorum avitorum. FLORuNTIMUS Libro A'. lrtiluionrzm.-- Si in 28. liberlinum animadversuin ant, patronis Mus ius quod in bonis elus babituri esset, si is n qucin animadversum ept, sus monte decessisset, eripiendum non esi; sed reliquam partem bonornm, quae ad znanuinissorem iure civil non pertineat, fisco case viudicandam piacet.

27. Li. MISMO; Cuesuion.es , libr IV.Si viviendo el hijo fuera desheredado ci nieto, le perjudicara la desheredacin en cuanto i los bienes de los libertos del abuelo.

1.Eadem servanturin bonisoorum,qui melu accusalionis inortem sibi consciveriut, sut fugarint, quse in damnatoruin bonis constituta Sunt.
29. MLucI.u4us Ubre IX. Instiluionum.Qui ex causa fldeicommissi mauumittitur, est quidem tibertus inanurnissoris, el Lam contra tabulas, quam ab intestato ad bona sius veniro potest quasi iatrocus, sed operas el imponere non puteat, nec impositas ah so petera. 1.Sed si defunetus filio aun Jegavitrvum, et roavit, ut eum manumittat, ea mente, ut pIenum us patroni habeat, defendcndum est, postea (1) eum operas iure imporiere.

28. FLoriEwrINo; lnsUtuf, libro X. - Si se hubiere condenado muerte un libertino, no se lee ha de quitar sus patronos el derecho que habran de haber tenido en los bienes de l, si el que fu condenado h. muerte hubiese fallecido de muerte natural; pero esta determinado, que la restante parte de los bienes, que por derecho civil no le pertenezca al manumisor, ha de ser reivindicada para el fisco. 1.Lo mismo, que se estableci en cuanto los bienes do los condenados, se observa respecto los bienes de los que por miedo la acusacin se hubieren dado muerte, 6 huyeren.

29. MARCIANO; InsLitut, libro JA'. - El que es manumitido por causa de fideicomiso os ciertamente liberto del manumisor, y puede ste como patrono entrar en los bienes de aqul tanto contra el testamento como abintestato, pero no puede imponerle servicios, ni pedirle los impuestos. 1.Mas sial difunto leg un esclavo su hijo, y le rog que lo manumitiera, con la intencin do que tenga el pleno derecho de patrono, se ha da defender que despus le impone con arreglo derecho servicios.
80. GAYo; CorneriJarios al EdIcto del Pretor Urbano, libro Ti., titulo de Los Juicios sobre libertad, Si alguno hubiere reclamado esclavitud h. un 11-. berto de su padre, con la intencin de conservar para si la causa de eviccin, no pierdo el beneficio de la posesin do los bienes.
MARCELO; Digesto, libro X,Un liberto leg 81. al patrono el fundo ajeno que haba comprado de l, y determin el patrono que le perteneciera k l el legado; uc puede obtener la posesin do los bienes contra el testamento, aunque en nada le aprovech el legado, porque el liberto le leg una cosa ajena, pues el mismo patrono se la babia vendido al liberto.

80. G&ios libro II. ad Edilunz Praelor.s (irbani li/ulo4c liberali causa.Si quis libortum paternum in servitutem ea voluntate peUenit, ut causam cviotionis sibi conservel, non atnitUt beneflcium bonorum pssessionis. 31. MAacnr.i.us libro IX. biqcslorarn..Patrono libertus fundum, quem ab eo al ienum emeiat, le. aviL, et constduit patronus ad se pertiiiore togatum; contra tabulas bonorum possesaionem acMpero non poteat, elsi uibil proeeit ei legalurn, quia alienam ram legaverit ej libertus, quia paLrOiuS ipse eurn liberto ven diderat. 32. IDEM libro X. Digestorwn.Si libertua mons le servitutem redactus, postes ab alio liberalus cst, et ejus eoeperit asia libertes, praefertur mihi in contra tabulas bonorurn poeseesione, qui eum manumisit.
88. MODESTINUS Libro sin9uiZri de Maawnissionibus.Si patronus non alucrit libertum, lex A.elia Sentia adimit eius libertals causa imposita, tam ej, quaru ipsi, ad quern ea res pertinet; item heroditatem ipsi, el liberis eius, nisi harca institutus siL, et bonorum poaseasionem, praeterquam secundum tabulas.

32. EL MISMO; Digesto, Libro X. - Si reducido esclavitud un liberto mo, fu despus hecho libre por otro, y hubiere comenzado ser liberto suyo, es preferido m en la posesin de los bienes contra el testamento el que lo manumiti.

38. MonusviNo; De nc Manumisiones, libro n.ico. --- Si el patrono no alimentare al liberto, la ley Elia Senda priva de las imposiciones por causa de la libertad tanto l, como aquel k quien le pertenece la cosa; y asimismo de la herencia l y sus descendientes, a no ser que hubiera sido instituido heredero, y de la posesin de los bienes, salvo de la que es conforme -al testamento. 34. JAVOLENO; Doctrina de Cassio, Libro JI). Si el liberto, teniendo dospatronos, pretiri uno, y l. otro lo hizo heredero de la mitad, y . otro extra-

34. hvor.awus libro 111. &c Ca4sio.Si libertes, quum duos patronos habarel, alterum praeteriit, alterum ex semiase fecit heredem, et alteri extra1)
POSS, al

nidrges interior del cdice FI.

Toue iii -

go

DIGJCSTO.L1830 jixYlu: TfTtJLO it

neo semisgem doroliquit, scriptus qaidem patronus dobitain sibi partein imrnune1ll habet, de cetera autemparte patroni, quae supra debitum ej relieta eat, st de semiese extraneo refloto aILCI-i patrono pro rata portione satisfleri oportet.
85. IDXM libro III. Epistolczrurn.A liberto suo herede Seius usumfructum fundi Maevio legavit, is libertus Maevio herede reliotu deceesit; quaero, quum contra tabulas testaxnenti petierit filias Seii adversas Maevium, utrum deducto usuFruetu para debita el fundi restituenda siL, an solida, quia eorum bonorurn acceperit possessiouern, quae libarli, quuin rnoreretur (1, fueiunt. Reapondit: usumfruotum in causam priatinam rsstduendurn puto; optimum itaque ant, arbitrum postulare, nl arbitrio eius ususfruotus in integrum restituatur.
80. IDSSX libro VIII, Epistolarum. - Libertus, qui solvondo non erat, praeterito patrono extrarios r&iquit (2) heredes; quacro, an posait patronus patere contra tabulas bonoruin possessionem. Respondit, quum ascniptis heredibus adita est baraditas, patronas contra tabulas bunorum possessionem pebre potest, quia solvendo hereditas est, quae inveniat heredem. EL sane aburdum est, ms patroni in petenda bonorum possessione contra tabulas aliorucn computatione, non iudieio ipaius paIreni aesiimari, auorriquo patrono, quod modicum vmdioaturus est; mu[ti enim casos intorqenire possunt, quibus expodiat patrono petera bonorum posseasionem, quamvie nerja alen magnitudo, quam libertas reliqueril, facultaba patrimonii cius excedat, veluti si praedia sant aiiqua ex bonis Liberti, ja quilma maiorum patroni sepulera sint, et magni acstimat patronus bonorum possesaione (3) iura pro parle ea ad se perbiuere, vol aliquod (4) mancipinto, quod. non pretio, sed affactu sit aestiinandum. Non ergo ideo minas hahere debet os petendac bonorum possassionis, qui animo potius, quam aliorum computatione boas Liberti aOstimat, quutn co ipso sumoere patrimonium videni posait, quod el horadein habet, et bonrum poasessorem.

o le dej la otra mitad, el patrono instituido tiene ciertamente inmune la parte L debida, pero con la restante parte del patrono, que so le dej sobre lo que se le deba, y con la Lntad dejada al extrao, se le deber hacer pago prorata al otro patrono.

35. 1k mismo; EpisLolas, libro fi. - Seyo leg Mevio por medio de su liberto y heredero el usu-

fructo de un fundo, y el liberto falleci habiendo dejado heredero Mevio; pregunto, si habiendo pedido el hijo de Seyo oodira Mevio la posesin de los bienes contra el testamento, se le habr de restituir la parte debida del fundo, deducido el usufructo, porque habr obtenido la posesin de los bienes, que fueron del liberto al morir. Respondi: opino que el usufructo ha de sor restituido . su primer estado; y sai, ser lo mejer pedir rbitro pard que por su arbitrio sea restituido por entero el. usuructo. to, que no era solvento, habiendo preterido al patrono, dej herederos extraos; pregunto, si podr pedir el patrono la posesin de los bienes contra el testamento. flespondi, que habiendo sido adida la herencia por 1s herederos instituidos, puede pedir el patrono la posesin de los bienes contra el testamento, porque es solvente la herencia que halla heredero. Y la verdad, es absurdo que el derecho del patrono para pedir la posesin de los bienes contra el testamento, sea estimado por el cmputo de los otros, y no juicio del mismo patrono, y que se le quite al patrono lo poco que ha de adquirir; porque pueden ocurrir muchos casos, en los que lo convenga al patrono pedirla posesin

86. EL mismo; Episeo4s, libro VIII. - Un liber-

de los bienes, aunque el importe de las deudas, que hubiere dejado el liberto, exceda de la cuanta del patrimonio de ste, por ejemplo, si en los bienes del liberto hay algunos predios en los que estn los sepulcros de los ascendientes del patrono, y el patrono estima en mucho que por la posesin de los bienes le pertenezcan los derechos respecto esta parte, algn esclavo, que se haya de apreciar no por su precio, sino por afeccin. Luego no debe tener menos derecho pedir la posesin de los bienes el que estima los bienes del liberto ms bien por afecto que por la apreciacin de los otros, pudiendo parecer por esto mismo que el patrimonio es suaciente para que tenga heredero, y poseedor de los bienes.
libro XI. Dice Juliano,que si el patrono le hubie-

37. Uz.i'r.wus libro XI. zd legem utiant cf piani. - lullanus sil, si patronus libertatis causa imposita libertas (5) revendiderit, flhium oms a be. norurn possessione sumwoveri, seilicet quia nec contra tabulas testamenti liberti bonorum possessionem aecipiat, quoties pater ema donurn, miinus, operas liberto revendideril. Plane si patroni fUina libertatis causa imposita reven didenil, nihilominus fatniliam (ti) bonrum.possessionem contra tabulas liberti aeeipero ait, quia films revendendo libertaLis causa impoalta fratrem snuin non summovet.
1.Si libertes heredoni scripserit, isque, priusquam de familia quaestionem baberel, adieril heredit.atem, patronum ad contra tabulas bonorurn possessionemnon admulti, lulianus alt; debuitenim
( iflius, U~r an tIai. VuCg. (2 flal.; reihquit, el c&Uoe FI. tS) pouosaioiiis,:Hai. V4

87. ULPIANO; Comesfarios 4 la ley Julia y Papia,

re revendido la liberta las imposiciones hechas por causa de la libertad, su hijo es excluido de la posesin de los bienes; saber, porque no recibe Z posesin de los bienes contra el testamento del liberto, cuandp su padre le hubiere revendido al liberto el donativo, el regalo los servicios. Mas si el hijo del patrono hubiere revendido las imposiciones hechas por causa de la libertad, dice que, sin embargo, obtiene la familia, la posesin de los bienes contra el ,testamento del liberto, porque el hijo revendiendo Las imposiciones hechas por causa do la libertad no excluye su hermano. 1.Si el liberto lo hubiere instituido heredero, y ste hubiere adido la herencia antes de promover la cuestin de tormento de los esclavos, dice Juliano que ci patrono no es admitido ti. la posesin
(4)Ea. Vu49.; a liqud, el cdcUae F. (5librtO, 141. (6) eusm, al margen intSrior del cdice FI.

DI&1lsro.LIBRO xxxvni: TTULO U et patronos liberti necum vindicare; quod et la patrona erit dieenclum. Quaeiltur, un filio exheredato liana el Papiwn.. etiam nepotes ex en a bonorum possessiune liberti exciudantur. Quod utique sic dirimendum est, ut vivo filio, donee in potestate eius liberi marient non admittantur ad bonorum poosesolonem, ne, qui sun nomine a bonorum possessione sumrnoventur, per alios eam consequantur; sin autorn ornancipati a paire fucrint, vel alio modo sui juriE effecli'sine alique impedimento ab honor'um p055eSsionem admiltantur. 1.Si filius liberti omiseril patria sui heroditatem, hoe patrono proflciet.
39. IDEM 38. TERENT1US CLEMENE libro

91

de los bienes contra el testamento; porque tambin el patrono debi vengarla muerte del liberto; lo que se habr de decir tambin respecto ti la patrona. 38. TonuNcio CLEMENTE; Comenlarios 4 la ley Julio y Papia, libro IX. Se pregunta, si, habieno sido desheredado ci hijo, los nietos nacidos de l son excluidos de la posesin de [os bienes del liberto. Lo que ciertamente se ha do decidir de suerte, que, viviendo el hijo, no sean admitidos a la posesion de los bienes sus hijos mientras permanecen bajo su potestad, ti-fin de que no la consigan por medio de otros los que en su propio nombre son excluidos de la posesin do los bienes; mas si buhieren sido emancipados por el padre, de otro modo se hubieren hecho de propio derecho, sean admitidos sin impedimento alguno ti la posesin de los bienes. de^1.Si el hijo de un liberto hubiereprescindido de la herencia de su padre, esto lo aprovechar al patrono.
-

IX. al legen-, fa-

Patroni filio., si in adoptiva familia oit, ad bono. Iibertorum paternorum adrnittitur.


40. IDEM

libro X. ad legein nliarn el Papiant.

89. E rnsro; Cont ulanos la ley Julia y PaLa hija del patrono, si estuviera en pia, libro X. familia adoptiva, es admitida ti tos bienes de los IIbertos de su padre.
-

Si pater exheredato filio La eavit, ut mo in libartum (1) salvum el esool, nihil ci ad hanc ram nocet exheredatio. Si It41. PPINIANus libro XII. Quuostionwn. bertus patrono, quod ad debitam portionem attinnt, atifaiat, invito turnen aliquid extorquere coneter, quid otatuenduin est, quseriturI Quid enhn, st ex parte debita instituto decem praeterea legentur, et rogetur, servum propriuiu, qui Oit deeem vel mirioris pretii, manumitterc? Iniqunm est, et legatuin vellepercipere, el Iibortatcm servo non dure, erare do sed parte debita accepta el (2) legato temp, el libex-to.tem imponere non cogi, no servum fort se mala meritum cogatur nianumjttere. Quid orgo si solo eodem herede instituto idem libertus petieritI Si subotitutum ho.bebit, seque decreti remediuin poteril procedere, ut aceepta debita portione calera paro ad sabstitulum perveniat, ita UI, si forte servus redimi potuiasel, praestarotur libertas; cessanto vero subotitutione patronum hereditatern 11berti arnpleetentem Praetor, qui de fideicommisso cognoscit, Iihertatem servo eum imponere cogal.
-

libro XII, ad legem Iuliam. el Papiwn.

40. & MiSMO Comentarios 4 la ley Julia,y PaI, libro =. psa, Si el padre, habiendo desueradati su hijo, dispuso que ti aie le quedase salvo su derecho sobre et liberto, La desheredacin en nada le perjudica para esto.
-

41. PAPiNIANO; Cuestiones, libro Xli. Si el liberto le satisficiera al patrono lo que atafie ti la porcin debida, pero intentase arrancarle alguna cosa contra su voluntad, se pregunta qu se ha de det e rminar? Porque qu se dir si al instituido en la parte debida se lelegaran adems diez, r se le rogara que manumitiese ti un esclavo propio, que valiese dioz menor precio? Que es injusto que quiera percibir el legado, y no darle la libertad al esclavo, pero que obtenida la parte debida no es obligado ti atenerse al legado ya dar la libertad, ti Qn de que no se vea obligado a manumitir acaso ti un esclavo que no lo mereci. Luego Iqu so dir si habiendo sido instituido l, nico heredero, el IIberto hubiere pedido lo mismo? Qu si tuviere substituto, podr ser procedente igualmente el remedio del de creto, ti fin do que, percibida la porcin debida, vaya la otra parte al substituto, da suerte que si acaso hubiese podido ser comprado el esclavo, se te darla la libertad; porque un habiendo substP tucin, el Pretor que conoce del fideicomiso, obligar al patrono que acepta la herencia del liberto ti darle la libertad al esclavo
-

42. lnnu libro ILE!. Qaaestioriwn.. Filiu, qui patri heres e,Uitjt, fratrera exheredatum arrogavil, atquo La herede eo raudo defunctus col; honorum poaseseinne libcrtum patrie naturalis exherdatus non bahebil; nam eui non exheredato taus adoptio nocerct, noecre debet el () exheredato, quoniam peona, quae Legibus out Edicto irrogaretur, adaptionis remedio non oblite.raretur. Panlus notal; ei, qui alio jure venit, quam ea, quod arnisit, non nocat id, quod perdidit, sedprodest quod habel; $ic dictum ,(4) cal, patrono coderoque (5) patronae ilbarti, Vug. i Tau,', segn a ecritw'a origina; a, mita la oorecoa del e$dtoe PL Br.
(1) Iu

42. EL MISMO; Cuestiones, libro XIII Un hijo, que qued heredera de su padre, recibi en arrogacin ti su hijo desheredado, y habindolo dejado as bredero, falleci; el desheredado no tendr por la posesin de los bienes al liberto del padre natural; porque si al que no fu desheredado le porjudicariatal adopcin, le debe perjudicar tambin al que fu desheredado, pues la pena que se impone en las Leves en el Edicto no se invalida cori el remedio Ja la adopcin. Y observa Paulo; al que sucede por otro derecho distinto del que perdi, no
-

(3) fiat.; et, cnt It eta el uklice F't. (4) edktum, Jal. Vu!g. (5) eldeinnue, 1am. Vuetg.

92

DIGESTO.LIBRO xxxviii: TTULO II

filio non oJase, quod quasi patronus doliquit, si ut patronao fitius venire possit.

1.Papinianus: castrensium bonorum Titiuin libertus (1) fecit hereden', ceteroruin alium (2) adita est a Titio hereditas; magis nobis plac&ia1 nondum patronum possessiouern contra tabulas petera posse; verun lila quaestio intervenit, an omittente co, qui reliqua bona aecepit, perinde Ti. tio acerescant, se si partes eiusdern hereditatis accepissent (3). Venus mili videtur, jntestati jure dferri bona cetera. Titius igitur heres non potenit invitare (4) manumissorena, quurn Titio nihil auferatur, nec () bonie celeris, quae nondum ad causam teslamonti pertincnt. .2..-.Quum flhius liberti impubes, qui subiectus dicitur, ex prima parte bonorum. poseessionom aecipiat, an patronos deruncti posaessionem accipere posait, qaesitum est. Et sine dubio, qui sequentis gradussunt, non admittuntur interim; qnuni enim praecedit alia possessio, qui sequitur, accipere non poteat. Plane si contra euin, qui subiectus dicitur, fuerit iudicatum, data non intelligitiir. Sed et in patrono penden te controversia idem ant dicendum; plane qupd ad patroni quoque personam pertiuet, differri controversia de&ebit.

3..Si faisum liberti testamantuin ab allis ja provincia dictum, atquo ita res, por appellationom extracta esae, dofuncta medio tcmporc patroni filia, quam libertus heredem. inatitucrat, filio mulienis servavit IDivus Marcus cara partem boriorum, quam filia patroni vel jure intestati, si 'vixiasel, ha. bere potuit.

le perjudica el que perdi, sino que le aprovecha el que tiene; y por esto se dijo que al patrono y taitibin hijo do la patrona, no le perjudica lo que como pairono perdi, si pudiera suceder como hijo de la patrona. 1.Y dice Papiniano: un liberto instituy Ticio heredero de sus bienes castrenses, y . otro, de los dems; la herencia fu adida por Ticio; nosotros nos pareca mejor que el patrono no pudiese pedir todava la posesin contra el testamento; pey surge la cuestin de si renuncindolos el que obtuvo Los dems bienes, le acrecern stos Ticio lo mismo que si ellos, hubiesen obtenido partes de una misma herencia. Y me parece ms verdadero, que los dems bienes se defieren por.derecbodo intestado. As, pues, el heredero Tcio no podr invitar al manumisor, porque Ticio nada se le quita, ni en cuanto a los dems bienes, los cuales no pertenecen todava la causa del testamento, 2,Se pregunt, si, cuando el hijo impbero del liberto, que se dice que es supuesto, obtuviera la posesin de los bienes en virtud de la primera parte del Edicto, podra el patrono del difunto obtener Iti posesin. Y sin duda que los que son del siguiente grado no son admitidos entretanto; porque cuando procede otra posesin no la puede obtener el que sigue. Mas si se hubiere fallado contra el que se dice que es supuesto, no se entiende que fu dada. Mas lo mismo se hafirde decir tambin respecto al patrono estando pendiente la controversia; y la verdad, se deber diferir la controversia tambin por lo que amilo la persona del patrono. 3.Si por otros hubiese sido acusado de falso en una provincia el testamento de un liberto, y de este modo la cuestin hubiese salido do ella por virtud de la apelacin, habiendo fallecido en el tiempo intermedio la hija del patrono, la que el liberto habla instituido heredera, el Divino Marco le reserv al hijo de la mujer aquella parte de los bienes que la hija del patrono pudo tener aunque por derecho de intestado, si hubiese vivido.
48. EL stissio; Cuestionas, libro XI V, - Opina Juliano, que el patrono, que subtitutdo Ticio mt. tituldo heredero de la mitad obtuvo, estando ste deliberando, la posesin de los bienes contra el testamento, no Le quit nada al que adi la herencia, si despus no hubiere adido Tieio la herencia, no de otra suerte que si hubiese sido instituido bajo condicin; sai, -pues, estando deliberando Ticio, Ser incierto si en virtud de la substitucin la mitad se convertir en posesin, si adiendo la herencia Ticio so le quitarn la cada heredero las porciones debidas.
44, Ptui.o; Caestiones, libro V. Si al patrono lo instituyeras heredero de ]a porcin debida, y le rogases puramente que diera un fundo, y le legases otro tanto bajo condicin, el fideicomiso se sujeta la la condicin; pero tambin en este caso habr algo que haga vacilar, porque se gravar al patrono con la fianza de! fideicomiso. Mas se ha de decir, que al fideicomisario se le ha de dar caucin por aquel la cuyo cargo se le hizo el legado al patrono, la fin de que en todo caso el patrono tenga sin menoscabo su derecho, 1.El patrono instituido heredero, It quien se

48. IDEM libro Xl V. Quaesionurn. - lulianus putat,atronum, qui T(io pro parte dimidin bernde instituto subalitutus co deliberante bonorum possessionam contra tabulas accepit, si postea Titius non adierit hereditatara, nihil ci, qui adiit heroditatein, abstuliase, non magis, quam si sub conditione ruissot institutos; igitur Titio deliberante res ja incerto erit utrurnne serms ex substitutiono in possessionem eonverttitur, an Titio dcunte singulis herodibue partes debitac auferantur.
1.

44. PAUI..US libro V. Q esonwri. - Si patronum ex debita portione heredem instituas, et puro ropo furidum dare, eique sub con'ditlonc tantundem lees, in eundilionem fldeicominissiim redigitur; erit tamen et hic quod moveat, onerabitur eaim.-patronus satisdatione tideicomrnissi. Sed dicendum esi, ab eo fldeieommiasario cavendum, a que patrono legatuin est, ut undique patronos suum iuq habeat iniminuturn (6).

1.Patronusheres iastitutus tegato ci servo,


(1) libeittun, HaZ, (2) ab Intestato, sez VuZp. (i) accepisaet, JaL. Va20.
(4) evitare, fiat. Vutg.

(5) T,zup. la eScrLf.w'a "i9jn&, del oddtce Ft.; ti po' ncc, HaZ. Viii9. (5) Esto es, non nilnulom.

no, La oOIrccu$,,

LUESTO.LIBItO

xxxvuz: TITULO u

Ta

per c1uern suppleretUr debita al portio, non petet contra tabulas bonorum posseuionem, quamvis servus clausistabuila decoasit. 2.Si ex boni, quae mortis tempore fuerunt, debitam partem dedit librtus in hereditate ve] legato, servus tomen post mortem tiberti reveraus ab bostibus augeat patrimoniutfl non potest patronas propterca queri (1), quod minas habeat in serfactum ex bis bonis, quae mortis tempore fueruni. Idem est et si para legati liberto relicti ab eo, cui simul datum erat, vol heroditatis, nunc lUis abatnentibus, accrescat.

leg un esclavo para completarlo con l la porcin

vo, quarn haberet si ex debita portionc casaL institutus. idem est et in alluvione, quum bit as, tis-

debida, no pedir la posesin de los bienes contra el testamento, aunque el esclavo haya fallecido es tando todava cerrado el testamento. 2. .-Si el liberto di por herencia legado la parte debida de Los bienes que tuviere al tiempo de la muerte, pero un esclavo que volviese del poder los enemigos despus de la muerte del liberto aumentar, el patrimonio, no puede querellaras el patrono porque tenga en el esclavo menos de lo que telidriasi huliise sido instituido heredero de la porcin dehida. Lo mismo se dice tambin respecto al aluvin, cuando se haya satisfecho con los bienes que hubo al tiempo de la muerte. Lo mismo ea tambin, si la parte del legado dejado un liberto ti cargo de aquel quien al mismo tiempo le habla sido dado, si la parte de la herencia, acreciera por abstenerse ahora aqullos.
46. EL MISMO; CUMUGaC3, libro IX. - Si ci patrono hubiera sido intitudo heredero en la sexta parte y su esclavo en la restante, ni aun por Ja porcin del esclavo se debe el fideicomiso; mas si solamente fu instituido heredero el esclavo, opino que tampoco en este caso ha de ser pagado por la parte debida.

45. Iniam libj"o IX. Qaacstionuin. Si patronus ex sexta, et servus cias ex Pelkjua parte SiL lieres jstitutUS, nec ex servi pordone fideicoinmissum debetur; at si servus duntaxat heres itistitntus est, puto neo hie ex debita porl.i000 praestandum.

46. IDEM Uhio Ji!. Rcsponsorurn.. - Paulas reapoadii, patronus, qui deceptus falsuin iudiciuin t.oatatori8 secutus est, bonorum poaseasionem contra tabulas testamenti liborti petere non prohibetur. 47. leasi Ubro XI. Rimponjram. - Paulus respondit,. exheredatioaem nepotis, quae non nota gratia, sed alio consilio adiecta est, nocere ei non oportere, quominus contra tabulas libertorum ay bouoru tu possession orn petare poso. 1.Quaero, an, si Titia patroni filia itctat, Titum patreru suum, p.'iuequain moreretur, literas ad so feciase, quibus. adiiceret, per libertos suos maleflciia (2) appetitum, easque literas se (3) secutam post mortein patria lihertos accusare, an ahquid el prodease poasit hace excusatio 4). Paulus reepondtt, cani, quae e% voluntate patria accusavlt, non clebere repelli a bonorum poaseasione contra tabulas, quoniam non suum iudicium, sed alienuni ecseeuta est. 2.Patroni films epistolain Laleni liberto emisiIsSempronius Zoilo liberto suo salutem. Ob 'nerita tus., fldemque tuam, quam mihi sempor ex.bibuisti, concedo tibi tiberani test.amenti factionems.; quaero, an patroni filio sibil relinquere debeat. Paulas respendil, eum libertutn, de que quaeriter, liboraru lestamenti factonem corisecutoin non vidrj. .Paulus respondil, nepotem eliani post mor1cm ay conceptum, superatitein liberto, bonorurn ossessionem contra tabulas Uberti aviti petera poese, el ad heredit.atem legitimam eius admitii; rcspon$um enim Juliaiij lantum ad heroditatem legitimam, item bonorum possessionem ay pelenilam pertrn ere.

46. EL mismo; Respuestas, libr fiPaulo respondi, que al patrono que engaado Be atuVo ti un falso testamento del testador, no se le prohibe pedir la posesin-de los bienes contra las tablas del testamento del. liberto.
47, EL MISMO; Respuestas, libro XI. Paulo respondi, que la desheredacin del nieto, 4ue fu hecha no por razn de tacha, sino con Otro propsito, no le debe perjudicar, de suerte que no pueda pedir la posesin de tos bienes de los libertos de su abuel contra el testamento. 1.Pregunto, si, manifestando Tioia, hija del patrono, que su padre Ticio le dirigi antes de morir una carta, en la que le deca que habla sido atacado con maleficios pr sus lihetioa, y habindose ella atenido ti esta carta acusa ti los libertos despus de la muerte de su padre, le podra aprovechar a ella para algo esta excusa. Paulo respondi, que la que acus por voluntad de su padre no debe ser repelida 'de la posesin de los bienes contra el testamento, porque no se atuvo ti su propio juicio, sino al de otro. 2.Un hijo del patrono diriGI al liberto esta carta: Senipronio ti Zoilo, su liberto, salud. Por tus mritos, y por La fidelidad que siempre me mostraste, te concedo libre facultad para hacer testamento; pregunto, si no le deber dejar nada al hijo del patrono. Paulo respondi, que este liberto, de que so trata, no parece que consigui la libre facultad de hacer teetainnto, 3Paulo respondi, que tambin el nieto cocol despus de la muerte del abuelo poda, sobreviviendo al liberto, pedir la posesin de los bienes contra el testamento del liberto del abuelo, y ser admitido ti la herencia legtima de ste; porque la respuesta de Juliano se refiere solamente ti.la herencia legtima, y tambin ti la posesin que de los bienes del abuelo haya, de pedirse. 4.Paulo respondi, que aunque- los hijos preteridos por el padre militar sean considerados como

4.Paulas respondit, quamvis fui a patre milite praetariti pro exheredatis babeantur, Lamen
rr#cein del cddce F 3e, tr,.serla tal.
()

La

escritura original, Br qnaejl, l'izur. segdti cc.;

(5) se, omtela La eopriceida del cddice Ft., FJ, (4) aceustio, Vulg.

94

I)IGESTO.LIBRO

Xxxviii;

TTULO VI

noneousque iIentinm patria iis nocei'e debere, ut et a bonis libertorum a'itoruin repelli debeant Idem responsum eat etiarn de bonis tkbert.oru'il paternorum.
48. SCABVOLA

desheredados, no debe, sin embargo, prjudicanlea el silencio del padre basta, el punto, de que deban ser tambin repelidos de los bienes de los . libertos del abuelo. Lo mismo se respondi tambin respecte a los bienes de los libertos del padre.

de eu, qui Iibcrtum effracturae crimino accusavit. Respondit, si eiusmodi effranturac crimine .accuea tus sil, ex quo, si probaretur, in metailum datus esset, denegandam bonoruni possessionem. 49. Pujr.rs libro lii. Senlcnliarwn.Liberto per, obreplionem arrogato ius su um patron LiS non amiltil. 50. TaypiloNiNus libro XVII. Dispulritionum. NIti1 intoreal, ipse patronus acriptus heres ex minoro parte adierit hereditatem, an servum anum sen plu m iussorit adire hereditatem quam roti e el; nibi1oi:ninus enlin repulaus erit & contra tabuls benoru cn po2essione. 1.Si lamen, etequam .iuberet liberti bereditatem adire, servum vendiderit, ant manumiseril,, el ita ipse novus libertus, aut emtor here4e. oxtitonel, verbis Ediati non proliibetur patronus accipepe contra tabulas bonorum poaseasionem. 2,Sed nurnqutd Praetor el denegare poaseasonsa actiones debeat, si fraudem Edicto elus facero voluit, UI pret.io uberiore perqepto vol tacita pactione etiarn heroditatis ex institutiono deatae eocnrnodum, et bonorum poaseasionis contra tabulas haberet? Faefliorque suspicio, por fihium acriptum horedem, uamvis emancipatum, adeuntem, liberti hereditatem ipsuni patronum habero, quum omnia quae nostra Buril, liberis nostris ex 'voto paremus. 3.Si lamen clausis adhuo tabulis testameciti liberti, quum ignoraret. iudicium eius ,aLronus, eomm quid, quae supra seripta sunt, ciria inst.itutum suhieciurn iutl sue fecil, amota fraudis suspi-,. ciune suo uro in bonorom possessione contra tabulas utetur. 4.Si patronus ex d.abita portione.. a liberto scriplus rogatuaque hered ilatem restituere suspectam dixit, el cmpuLsus adire, quum retinere posset, restituerit, non potoril acoipere contra tabulas bonorum poaneasionem, et quia agnovil iudieium liberti, el quia aprevil el quasi damnavit eam posseasionein. 5.Longo distal ab hoc patroni filius, quern libertus arnogavit, et ex minore parle heredeni, ecripait, quuni nenlo ex familia patroni aliun e!set; qnarnquam enlm hic ipso iure, quippe suus, beres deprehendatur, si lamen se non immiscuit heredim taU ut patria, sed abstinuit quasi patroni, lamen fihius admittendus ent ad contra tabulas bonorLlm. pOaseasionOm. .Si debonti patrono certam penuniom liberationem libertos reliquissct, isque.usus est adver.. sus heredem petentem debitum doli e%coptione, aul acceptilatione libratus esl debito propter logitum, dicendum est, cura non ponse aceipere contra tabulas bouorum possessionem.

libro 12. Rcsponsorur. - Quaero

respecto del que acus al liberte del delito de fractura. Respondi, que si hubiera sido acusado de tal delito de fraotura, que, en 'virtud de l, si se probara, fuese condenado . las minas, se le ha de denegar la posesin de los bienes. liberto con engafio, el patrono no pierde su derecho.

48.. ScvoL/; Respuestas, libro H. - Pregunto

49. Paui.o; Sealencias, libro 111. Arrogado el

60. TRIFONINO; Dispulas, libro XV'JJ. Nada importa, que el mismo patrono instituido heredero de una parte menor haya adido la herencia, que haya mandado queuo esclavo suyoinstitudo ada la herencia, que retiene; porque, esto no obstantes ser rechazado de la posesin de los bienes cefi Ira el testamento. 1.Mas si antes que mandase adir.la herencia del liberto hubiere vendido, manumitido, al esclavo, y de este modo el mismo nuevo liberto el comprador hubieren quedado herederos,, no se le por la.pa!abras de! Edicto al patrono noeihin la.posesin de los bienes contra el testamento. 2.Pero deber acaso el Pretor denegarlo &'$ acciones posesorias, si quiso defraudar su Edicto, para que, habiendo percibido mayor precio, por un pacto tcito, tuviese tambin el provecho de la herencia deferida en virtud de la institucin, ye! de la posesin de los bienes contra el testamento? Y sospecho con ms facilidad, jiae el mismo patrono, que ade por medio de Su. hijo institiijdo heredero, aunque emancipado, tiene la herncia del liberto, por que todas las cosas queson nuestras las acuniujames con el deseo de.que sean pra nuestros hijos. 3.Mas si estando todava cerradas las tablas del testamento-del l.i'bert; el patrono, ignorando la ltima voluntad .ioi rnimo, hizo respecto al instituido sujeto su potestad alguna de las cosan" que arriba seescribieron, excluida la sospecha de fraude, usar. de su derecho respecto la posesin de los bienes contra & testamento. 4.Si el patrono inatitudo por el liberto en la porcin debida, y quien se le g que restituyera la herencia, dijo que era sospechosa, y compelido adirla la hubiere restituido, pudiendo retenerla, no' podr obtener la posesin de los bienes contra el testamento, tanto porque aprob la ltima. voluntad del liberto, corno porque despreci y en cierto modo conden esta posesin. * 5.Dista mucho de esto el lujo del patrono, quien arrog el liberto, y lo instituy heredero do menor parte, no habiendo otro ninguno de Ia.familis del patrono porque aunque se halle que ste es de derecho heredero, ciertamente suyo, sino obstante no se insmiacuy en la herencia, como siendo. del padre, siri,oqne se abstuvo de ella, como siendo del patrono,. el hijo ha de ser, sin embargo, admitido la posesin de Ion bienes contra el testamento.. 6.Si al patrono que le deba cierta cantidad le hubiese dejdo el liberto la liberacin, y aqul utiliz la excepcin de dolo contra el heredero que le peda Ja deuda, por razn. del legado fu eximido de la deuda por la aceptilacin,. se ha decir, que l no puede obtener fa posesin de los bienes contra el testamento; .

I11GM6i.L1Ili1O XXXVIII. TfIlJLO iv 61 LLBSO libro 1. (1) PUJanoi c Pato cptomatorunt.Si eundem libertuin et tu clapitis aeusasti, et pater tuus manurnisit, non poterit tibi eius liberti bcrnoruui possessio ex Edicto Praetoris dan.

Paulus mio contra accidet, si quem servum acusaveris, deinda is patris tu fuerit factus, et is postea cern manumisit.. TIT. III
DE LIBEIITIS UNIVERSITATUM

61.. LAasON; Dichos reropitados por Paulo,, libro 1. - Si al mismo liberto t lo acusaste de delito capital, y tu padr lo manumiti, no se te podr dar por el El dicto del Pretor la posesin de les bienes de esto liberto. Y dice Paulo; antes bien suceder lo contrario, si hubieres acusado un esclavo, y luego l hubiere sido hecho do tu padre, y ste lo manumiti despus.

TITULO III
DE LOS UBRLTOS DE UNIVERSALIDADES ULPI/tNO; Comentarios al Ediido, libro XLIX. i. los muncipes se les defierep1eno derecho sobre los bienes de los libertos, y de (as libertas, esto es, el mismo derecho, que tambin al patrono. I. Pero se duda si pueden en todo caso pedir la posesin de los bienes, pues mueve ello que no pueden consentir; mas pueden adquirir para al habiendo pedido por medio de otro la posesin de los bienes. Pero por la misma razn por la que dispuso el Senado que se les pudiera restituir ellos la herencia en virtud del senadoconsulto Trebeliano,

ULPIANIJS libro XLIX. ad Edielum. - Municipibus pkeuum jus.in bonis libertorum, Hbertarum de.. fertur, hoc esi, id ius, quod etiam patrono.

1.Sed .aii omnirio petere bonorum poslessionom pesint, d.iibitntur, movet culto, quod consentire non possunt; sed por alium poasunt pelita bonorum posseEsi000 ipsi acquirere. Sed qua ratione Sen atus eensuit, ut restitut jis ex Trebelliano ticredI tas possit, et (2) qua rationo alio Senatesnonsuho, heredibus lis institutis a liberto, aoqufrcre hereditatein permissum est, ita bonorum quoque possessionem petere dicendum est. 2.Temporaque bonorum possessionis petendee cedero municipibus oxinde, ex quo decernere do petenda potuerunt; quod et Papinianus respondit. TIT. IV
DE ASS1GNANDIS UDERTIS

y por la misma razn por la que se permiti por

OtrO senadoconsulto que, institudos ellos herederos por el liberto, adquiriesen la herencia, se ha de decir que piden tambin la posesin de los blanes. 2.Y los trminos para pedir la posesin de
los bienes corre para los niunicipes desde que pu-

dieron determinar pedirla; lo que tambin respondi Papin]ano. TITULO TV DE 1.). ASIGNACIN DE LOS LIIIERTOS

t. ULPIANEYS libro XIV. ad Sabinum. Sena(usconsulto, quod factum est Claudianis teniporibus, Velico (3) Ruco et Osterio (4) Seapula ConsuLibus, de asinandis libertis in hace verba cnetur: Si QUI bUS PLURESVE LInEROS (5) iusiis NUPIIIS QMEST0S IN FOTESTLTR :ffBERET (6), DE LIBERTO UBESTAVE SUA SiGNiFICASSET CUlOS EX L1BERIS 5038 MM LIBERTUM EAMVE LIBERTAN ESSE VELLZT, IS RAU, QUAND000L (7) 15, QUI BUM EAXVE MAN UM1S1T (8) INTER VIVOS VEL lISTMENTO, IN ClV.ITLTR ESSE DESLSSET, SOLUS El PATRONOS SOLAVE PATRONA ESSRT, PERINDE, ATOUN SI AB RO RAYE LIRERVATEM CN.SECUTCS CONSE('IJTAU ESI' (9). UTIQUE, Si EX L1DERIS QU1S JN ClviTATE RSSR IIES1SSET, NSQUE El LIBERI ULLI assuNT; CRTRR1S ElIJE UBERLS, QtJ1 MANLIMISIT (10), PER1NDE OMNIA URA SERVENTUR (11), AC 51 NUIJL DEBO UHER. ro RA.VE LIBERTA. 15 PAREES SIGNIFICASSET.

de Claudio, siendo cnsules Voleo Rufo y Osterio Sepula, sobro la asignacin de los hartos, se dispone ami estos trminos: aSi el que tuviose bajo su

Por un senadoconsulto, que se hizo en los tiempos

1, ULPIANO,, Conwnczrios Sabino, libro XIV. -

potestad dos ms hijos habidos de legtimas nup-

cias hubiese significado respecto de un liberto Iiberta suyos de cual de sus hijos quera que fuese

este liberto 6 esta liberta, cuando el que lo manu-

1.Quamvis singular sermone SnaLusconultum Eceptuin cst,tameri et pluribus liberis, et pluros libertos libertasva posse assignari, cartum est. quoque libertos, qui apud hostes est, SSaigtlarj potest. S.Assignare autem quis potesi quibuscurique erhis, vol nutu ve! testamento, vel codicillis, vol vivus. 4.&dimere assignationem etiam n'ida volun(1) 1.. omitea Fiel. {2) HaZ.. Vulq.; st, ornU,eta eZ cduio EL (1) Veflelo, IaL; Sabdillo, otros en Sal. (4) .&sturo, HaZ. flostorlo, Vu.tg.
(5)

tate poteriL

miti 6 la manumiti entre vivos por testamento hubiese dejado de tener la ciudadana., sera nico patrono nica patrona aqul 6 aqulla, lo mismo que si de l de ella hubiese conseguido uno s una la libertad. Y si alguno do los hijos hubiese djado de tener la ciudadana, y no le quedasen ningunos hijos, se les reservarn todos los derechos a tos dems hijos del que hizo la manumisin, lo mismo que si el ascendient no hubiese signifi.. eado nada respecto este liberto esta liberta. 1.Aunque el Senadoconsulto fu escrito en nmero singular, es, sin embargo, cierto que se puede hacer la asignacin as muchos hijos, como de muchos libertos libertas. 2.Tambin puede ser asignado el liberto que est en poder de los enemigos. 3.Mas cualquiera puede asignar con cualesquiera palabras, por seda, en testamento, 6 en codicilos, 6 en vida. 4.Podr revocar la asignacin aun por nuda voluntad. (1) (8) (9) iO) <II) UT 15 SAYS, Qt1U1 is, HaZ. MAw1JMIBIS5S1 HaL ESSST, UTQUE SI, Igl. Vase la nota 8. SnBYARESVUIt, FIa&

) RASEES, Yate,

x, inscrla iaL

96

DLGR8TO. LUR XXXVII[: TiTULo 1

5.-Sed et si exheredato filio Iibertum quis assignaverit, valet assignatio, nec nocet el nota exiersdationis, quantum ad ius pati'ontus. 6.-Sed el (1) si post assignationem fueril exieredaLus, non semper eheredatio adiinet assi-

gnalionem, nisi Lioc animo factasit.


7.-Sed si is, cui sasignatus cst, repudiaverit, pulo venus, quod et Marcellus ecripait, porte adinitti fratres efus, 81-Si sit ex patrono fihius unus, ex altero duo, el uni eorum libertus assignatus et, vdenduni, (UOt partes flaut tereditatis liberti, utrum tres, ut uas habeat is, cuignatus assi est, id est suam el fatria, an vero aequates partes fiant1 quoniani por assignationere aUus exeluditur. Et ulianus libro septuagesirno quinto ( 2 ) acnlpait, magia este, nl bessem Mc babeal, qui fratrem excludit quod veruin est, quamdiu frater cina vivat, val adrnitti potult ad Iegitiinam hereditatem; ceterum si fuerit capite minutus, aequales partas habebunL

5.-Mas tambin si alguno hubiere asignado un liberto un hijo desheredado, es vlida laaaignacin, y no le perjudica Ja nota do la desheredacin en cuanto al derecho de patronato. 6.-Pero si hubiere sido desheredado despus de la asignacin, la desheredacin no siempre revocar la asignacin, no ser que haya sido hecha con tal intencin. 7.-Pero si aquel quien uno fu asignado lo hubiere repudiado, opino que es ms verdadero, lo que tambin escribi Marcelo, que pueden ser admitidos sus hermanos. 8.-Si do un patrono hubiera un solo hijo, y de otro dos, y el liberto fu asignado . uno do stos, se ha de ver cuantas partes se harn de la herencia del liberto, si tres, paraque tenga dos aquel quien fu asignado, esto es, La suya y la de su hermano, si se harn partes iguales, porque por la asignacin es excluido uuo. Y escribi Juliano en el libro septuagsimo quinto, que es ms cierto que tenga dos tercios el que excluye su hermano; lo que es verdad, mientras vive su hermano, pudo ser admitido la herencia legtima; pero si hubiera sido disminuido de cabeza, tendrn partes iguales. 2. PoMpoxio; Seno4oconsulioa, 1i bo ]V. -Pero si aquel quien yo hubiese hecho la asignacin hubiese fallecido dejando un lujo y un hermano, y un hijo de otro patrono, el nieto tendr la mitad, que hubiese do haber tenido el hijo mo que vivo, si yo no hubiese asignado este liberto. 3. Ju'ujvo; Comenl,arios 4 Sabino, libro XV. Lo mismo se habr de decir, tambin si el que tenis un hijo y un nieto le hubiere asignado un liberto & nieto; ser admitido el nieto la herencia legitima, aunque haya un hijo de otro patrono. Y esto acontece en vida del to paterno; pero si ste no existiese, de nada le aprovecharla la asignacin para disminuir el derecho del hijo del otro patrono. 1.-Mas es cierto que se Le puede hacer la aslg. nacin tambin un nieto; y es sabido que al nieto del que asigna as preferido al hijo. .-Por lo cual se podr preguntar, si, teniendo un hijo y de ste un nioto, podr aplicar el derecho del senadoconsulto, GOWO SL tuviera .los dos bajo su potestad. En cuyo caso, como est admitido que se haga asignacin aun al que ha de recaer bajo potestad, por qu no Jo admitimos, puesto que no podernos negar que uno y otro estn bajo potestad? 3.-Mas se podr discutir, si podr ser admitido la herencia Legtima el que est bajo potestad; y como son muchos los casos en los que puede tener liberto tambin el que est bajo potestad, 4por qu no se habr de admitir tambin que por medio de ste sea admitido el padre al emolumento de la herencia legtima? Lo que tambin te parece bien Pornponlo; pero tienen libertos tambin los hijos de familia, por ejemplo, si alguno de ellos hubiere manumitido un esclavo del peculio castrense. ambi que tienen el beneficio del sena 4.-Yo opino doconsulto tn Loa hijos emancipados de aquel quien fu asignado el liberte, no pata que sean admitidos la herencia iegltima, sino Jo que pueden. 5.-Segn lo que, fat, icido intestado el liberto, como quiera que no pueden ser admitidos la licrencia legtima, se ha de ver si ser admitido, desuno, al ~gen interior del cddice 'L (4) 5) azu. eega,i a sorUura ortgnal, inIs, omttiki a correccidn del oddice FI.

2. POMP0NIUS libro IV. SeaausconsuUorwit.Sed si lis, cuiassignasseffl, deoossisset relicto filio, el fratre, el alterius patroni filio1 semissein babit.urum cuin nepotem, quem esBel iL1LiS meus is, quL vivit, habilurus, si ego eum (8) libertum non assigriassem.
S. Utrii.rcrs libro XV. (4) ad SaMnwn. - idem mit diceudum, et si is, qui fllium el riepotem hababat, nepoti libertuiii assignavenit, admiuetur nepos ad logithoam hereditatem, hect ah aherius patrooi films. El hoc eontlngit patrui vita; ceterum si lite non euet, nihil el prodesset asaignatio ad deiniuendurn ma alterius patroni filiE. 1.-Pouse autein el nepoti asaignari, certuni ast; el praeferri filio nepotem asaignatoris, constat. 2.-Unde quaeni poterit, an, si filium babeat, el ex eo nepotem .possit, quasi duos habeal la potestate, ius Senatusconu1ti inducore. u qua apecie, quutfl placeal, etiani ci, qui in poteslate recasurus cal, assignari, quare non admittimus, quurn utrumque asee in potestate negare non possumus 8.-.A.n autem ad legitimam hereditatem admitti possit hin, qui cal in potestate, traetari potent; el qnum rnuiti amI casus, quibus el liberluin babero, quE in potastate est, poas1t, cur non hoc queque admnittendum alt, it per eum pater ad legitimae hereditatis adinittatui' emolumectum? Quod el Potuponio recto videtur; habeni autein libertos etiam fihifamilias, ulputa si castronsem servum eorum quia () manumiserit. 4.-Emancipalos quoque lujos chis, cui assigeatus cal libertos, habere eommodum Senatuecouulti puto, non ut ad legitimaru heroditatem adrnittantur, sed ad ea, quas posaunt. 5.-Secundumquod liberto intestato deuncto, quoniam ad legitimari hereditatem admitti non poasunt, videndum, ne admiltatur filius assignato(i) Ha.- st, omtala el cdice r"1. () XX'.,VuLg. (i) Taur. eo el aclic Pl.; si, co,Vehwa Br,

DIGESTO.LIBRO,

Xxiviu: T'I(JLO IV no, el hijo del que asign, que permanece en la familia. Y yo opinara, que han de ser preferidos por el Pretorlos emancipados. 6.Mas por hijos de aquel A quien se hizo la asignacin debemos entender no solamente los LiijOB, sino tatubin Loe nietos y las nietas, y los dems descendientes. 7.Si alguien les hubiere asignado A dos un liberLo, y uno, sin hijos, hubiere dejado de tener la ciudadana, y otro no, vida, no hubiere querido que A 11 le perteneciera la herencia del liberto,
3. ULPIANO;

ns infarnilia remanens, an non. EL putem eFusocipatos per Prao lorein praeferendos. 6.Liberos autein eius, ciii asaignatus saL, ac cipere debemus non sohum flhios verum etiain nepotes et noptes, et dehicepa descendentes. 7.Si q uis duobus asaignaverit libertum, et alter la civitato case sine liberia desierit alter non,
4. Pos1roiius libro IV. Se,,aiusconuZoru,n.
Hberti par.

vel vivu (1) nohuerit ad se lieroditatem tinere,


5. ULPIANUS

4. Potvopmo; SrnadocwteuUos, Ubro 1 V. - en

portiocuul, qui in civilate naso de;iit, ve repudiavi, in fainiliam rodea, an vero ci potius accreacat, la euius persona dtirat assignatio EL lulianus libro septuagesimo quinte soripsit; aasignationem in liuuus solius persona Ioeum babero, el sohuin admittendum; quod est verum. 1.Quodsi non (2) sine liheris decesaeril, an cuuzi vivo admittantur (3) EL putaL Jadijue sulum admittonduni; deuncto sutem co liberos alterius succodere, non in faniiliam libertum redire. 2.Sed si ex duobus islis alter filios, alter nopolea reliquoril, an simul ad legitiinam hereditatem adrnittanturi Et puto, ordinem inter eos faciendum. vivas testator aum manumiserit, ad fihium Jibertus quasi assignatus pertinol, hoc La est, sivo expressum est, vol cante intellexiL, non quasi servuin 0cm legasse, sed quui libertuni assignasse.
vus lilier case iussus fuerit, et filio legalus, doinde

libro XIV. ad Sabiniun. utrum

ta porcin del que dej detener la cuudadania, del que repudi, volver acaso la familia, ms bien le acrecer A aqul en cuya persona subsiste La aaigaacin Y escribi Juliano en el libro septuagsimo quinto, que la asignacin tiene Lugar en la persona de ste solo, y que slo l ha de ser admitido; lo que os verdad. 1.Poro si no hubiere fallecido sin hijos sern admitidos juntamente con el. vivo Y opina que aun as ha de ser admitido solo; pero que, fallecido l, suceden los hijos del otro, y que ci liberto no vuelve A la familia. 2.Mas si de stos dos uno hubiere dejado hi jos, y otro nietos, sern acaso admitidos junL'amen. te A la herencia legitima? Y opino que so ha de
guardar orden entre ellos. 6. MARCINO; !astilla, libro VIL Si se hubiere mandado que un esclavo fueo libro, y hubiere

Comenlari os SabLiio, libro Xl V.--

O. M.aciaus Wro Vil. frslilulionwn.Si ser-

sido legado A un hijo y despus el testador en vida se expreso, ya si ciertamente entendi, que no lo leg
como A esclavo, sino que lo asign cmo A liberto. lo hubiero marmurniLido, el liberto le pertenece al hijo cuino si le hubiese sido asignado; y esto es as, ya si

T. Ses.voLq libro II. RefJularuni. - kssignare el tuure, et sub conditione, et por epistolam, ve testationem, ve chi.rographurn possumus, quia assignatio libec'ti aeque quasi legatumn, nequmo qulasi lideicommissum percipitur; denique nec fideloomnissO onorari potest.
8 MODESTItLJS libro Vil. Dj rcntiarwn. - Liher patroni, quamquam el ipsi inplerisqus causis manurnissoria jure censentur, lamen paternuin liberturn liberia suis assignare non potorunt (4), etiamsi jis a parente fucnit assignatus; idque et liilianas et Marceflus probani.

la asignacin puramente, bajo condicin, pr carta, ante testigos, con quirgrafo, porque la asig. nacin de un liberto no es considerada ni como ita legado, ni como un fideicomiso; y finalmente, tampoco puede sor gravada con un fideicomiso,
S. Monasiiio; Dftrermcias, libro VII - Los hijos del patrono, aunque tambin ellos sean considerados en muchos caSos con el derecho del manu-

7. SCEVOLA., Reglas, Libro 1!. - Podemos hacer

pies hijos un liberto del padre, aunque , ellos las

misor, no podrn, sin embargo, asignar sus pro; hubiere sido asignado por el ascendiente; y esto aprueban tambin Juliano y Marcelo.
9. EL anso; Pandectas, libro 121.Se suele dudar si el patrono puede asignar un liberto solauiente al hijo que tiene bajo potestad, si tambin al emancipado, si no tuviera adems menos de dos bajo potestad; y es ms cierto que puede. 10. Trninwcmo CLEMENTE; Comentarios 4 la ley Julia y Papia, libro XLIL -. Asignado un liberto bajo condicin A trmino, mientras est pendiente el trmino 6 la condicin se observar todo lo mismo que sino hubiese asignado; ynsi, muerto ste mien-

9. Inasi libro JX. Pautectarujn.Utrurn el tanLuin, qui in potestate sil, an etiain emancipato filio assigriare libertum patronus poseil, si modo non pauciores,quaza duos praeterea ja potes tate habeat, dubitani salol; el magia est, posas.

10. Taasrrmus CLSMENS libro XII. ad legem u11am el Papiain.Sub conditione vel in diem liberto sasignato, interim pendonte dio vol conditione omnia periodo obsorvabuntur, se si assignahus non saset; itat'ue mortuo so interim ad omnes libnros haredita. et bononum possessio portinebit.
del odd*ce FI. (5) non, onillela Tal.

tras tanto, la herencia y la posesin de los bienes


les pertenecern A todos los hijos. (3) admlttstur, la?.. (4j Ha, Vulg.;potaorunt, el cdice Fi.

(ti Taar% 8694n la esrril.,ra original; cutus, la correcin

Toxo W-is

98

DIG8TO.LiR0 XXXVIIt riTULO y

1.Si un puro, alli sub conditione libortus assignatu ah, eum,cui puro asaignatus sit, pondente conditione, solum patroni ius babero, daeendum caL. 11. PAPLNIANUS libro XVII. Reaponsorum. - Mimentorum causa libertos fihiis aributos flus assinatos non videri, respondi, quurn ea ratione libarta consuli patronus voluerit, quo facilius voluutatis emolumentum consequantur salvo jure comrnuni. 12. PoMPoNlus libro XII. Episioks,rurn. - Si ex duobus patronis alter oorum filio aun liberturu essignaverit, non obstal, quominus altar patrorius ma solidum suum haberet.
18. IDEM libro IV. Senotusco orwn.. Testamento potest quia et servum (1) manuinittoro, et

1,Si el liberto hubiera sido asignado uno puramente, y otro bajo condicin, se ha de decir, que slo-aqul, quien haya sido asignado puramente, tiene el derecho de patrono estando pendiente la condicin. it. Ptprwia.io; flespueakis, libro XIV. Respond, que los libertes encomendados los hijos por causa de alimentos no eran considerados como asignados los hijos, porque el patrono quiso que se mirase por los libertos por esta razn, para que ms fcilinerite consigan el beneficio de su voluntad quedando salvo el derecho comn.
12. P0M1:>ONI0; Epstolas. libro Xli, - Si do os patronos uno de ellos hubiere asignado el liberto su hijo, esto no obsta para que el otro patrono tenga ntegro su derech.

eundem ut hibertum assignare, 1.De hiberi, qui sunt in poteatate, Senatus locutus c8t; ergo de postumis nihil hoc Senatuaconsulto provisum este Magia tamen puto, etiam postuuna eont.ineri. 2.Quod iuquit Senatus: si ex liberia quia in civitate esas desiiset, eum sigriificat, qui lo porpetuum itt civitate esse desierit, non etiam si quia ab hoatlbus captus reerti posait. 3.Ex die quoque corta asaignari potest, sed usque in diem certum vii potest; nam ipse Senatus huio negotio ftnezn praeposuit. TIT. y
Si. QUID IN FRUDEM PATRONA FSCTUM SIT

18. EL snssio; Senadoconsultos, libro 1V. Cualquiera puede manumitir un esclavo en su testamento, y asignar al mismo como liberto. 1.El senadoconsulto habl de los hijos que estn bajo potestad.; luego, no se provey nada en este senadoconsulto respecto Ii los pstumost Yo, sin embargo, creo ms bien, que tambin se contienen en l los pstumos. 2.Lo que dice el senadoconsulto si alguno de los hijos hubiese dejado de ser ciudadano, se refiere al que para siempre hubier dejado de ser ciudadano, no tambin al que aprisionado por las enemigos pueda volver. 3.Tambin se puede asignar desde cierto.dla, poro difcilmente so puede hasta dia cierto; porque el 11'y mismo senadoconsulto prefij el trmino este negocio.
TITULO y DE Si SE HUBIERA hECHO ALGO EN }RUDE DEL PATRONO lVasOd. VI. 5.1 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto,: libro XLIV. - Si se dijere que se hizo alguna cosa con dolo malo del liberto, ya si el liberto hubiere fallecido habiendo hecho testamento,ya si intestado, fin de que no vaya la parte debLda de los bienes cualquiera de los que pueden obtener la posesin de los bienes contra el testamento, el Pretor conoce del asunto, y procura que esto no le defraude. 1.Sla enajenacin hubiera sido hecha con dolo malo, no investigamos si fu hecha, no, por causa de muerte, porque de todos modos es revocada; pero si no hubiera sido hecha con dolo malo sine de otra manera, entonces habr de probar e actor que la enajenacin fu hecha por causa de muerte. Porque si propusieras que la enajenacin fu hecha por causa de muerte, no investigamos si fu hecha, 6 no, con dolo malo; porque basta pro- bar que fu hecha por causa de muerte. Y no sin razn, porque las donaciones por causa do muerte e asemejan los legados; y as como en los legaO dos no investigamos, al so hayan hecho, 6 no, con dol malo, as tampoco en las donaciones por causa de muerte. 2. Mas no se revoca toque por causa de muerte fu donado al hijo;porque no se considera que el que fu libre de dejarle al hijo cuanto quisiese haya defraudado al patrono hacindole donacin. () qusin, omk4 VUZQ.

Cf. Cod. VI. 5.1

dolo malo liberti factum case dicetur, sive testamento facto, sive intestato hibertus decesserit, quo minus, quam (2) para debita bonorum ad eorum quem perveniat, qui contra tabulas bonorum posseasionera aceipere posSuni, oognoscit Praetor, et operarn dat, no ea res el fraudi sil.
1.SI alienatio dolo malo facta Bit, non quaeriratas, utrum mortis causa facta alt, an non siL, oruni enim modo revocatur; si vero non sit dolo malo facta, sed alias, tunc actor probandum erit, mortis causa factam ahienatiotem. Si enim proponas, mortis causa factam alienationem, non requirimus, utrum dolo malo fact.a alt, se non sit; suficit culin doocre, mortis causa factam. Neo immerito, mortis causa enim donationes oomparantur legatia; el sicut in Jegotis non quserimus, dolo malo factum ait, att non Bit, la neo le mortis causa donationibus.

1. ULPILNUS

libro XLIV. ad Ei4rdwn. - Si quid

2.Quod autein monis causa filio donatum est, non revocatur; nam cu liberum FujI legare filio quanlumquantum vellel, is donando non videter fraudassc patronum.
(1) aunin, huerto Velg.

D1GESTO.LJ.BRO ZXXVIIU TTULO Y

99

3.Oinne auem, quodcunqtie in fraudem patrofli gestum est, revocatur. 4.Dolum accipere nos oportet oms, qui alionvit, non cius, ciii alienatum est; ita evenit nt, qui fraudia vol d.oli conscius non fuit, carero debeat re in fraudem patroni alienata, eLsi putavit rnge-. nunni, ncc credidit Iibertinum. 5._Adversus conpatronum qui contra tabulas bonorum p045e8si000m omisit, paviana non conpetit, si non-plus sit in eo, quod donaturo est, quam paro debita patrono. Quare si mortis causa el donaturo sit, partem faciet conpatrono, quemadmodurn legatarius patronus faoit. .Utrum auteu ad ea sola rerocanda F'avia. na pertinet, quae quis libertus de bonis deminuit, en tiam ad ea, quae non acquisiit, videndum caL Et ait luLianus libro vcesimo sexto Digestorum, si bereditatetn liberLus non adierit fraudandi patroni causa, vel, legatum repulerit, Favianam ceasare; quod mihi vid.etur verum, quamvis enim legatum retro nostrum sit, nisi repudietur, attarnen quum ropudiatur, retro nostrum non fuise palam est. lii coteris qu04juO liberalitatibus, quas non adrnisit is libertus, cm quia donatum vohuit, idem cnt probandum, Faviariam (1) ceasare; su(ficit enim patro.no, si nihil de suo in necern cius libertus alienavit, non (2) si non acquiaiil. Proinde et si, quum sub conditicrnc ci legatum esiet, id egit, no conditio eiisteret, 'vel si sub conditione atipulatus fuerli, malult deficere conditionem, dicendum est, Favia. nam ceasaro.

7.Quid, si in lite vine voluit. Si quidein condomnatus est data opera, vol in jure confeasus., dicendum erit, Favinnam boom hahere; quodsi noluit obtinere, quum peteret, hic videndurn. Et puto, huno deminuiase de patrimonio; actioneni enim de (3) botija deminuit, quemadmodu.m si passus easet aclionia diem abiro. 8.Sed si puta querelam inoFflciosi, quam potuit, vol quam aliam, forte iniuriaruni vol sirnilem, instiluere noluit, non potest patronus ob eam ram Faviana experiri. 9.-.At si transegit in fraudem patroni, poterit putronus Faviana uti. 10.Sed si lbortus fliiam dta'vit, hoc ipso, quod dotavit (4), n.in videtur fraudare patronum, quia pietas patria non est repreheudenda. 11.Si pluribus u fraudem libertus donaverit, vel pluribus mortis causa, sequaliter patronus adversus omnes in partem sibi debitam sive Faviana, sive Calvisiana experietur. 12.Si quia u fraudem patronoruni rem vendi.derit, vel locaverit, vol permutavor't, quale sit arbtrium iudicis, videamus. Et in re quidem distraeta defrj conditio debel emtori, utrutn ma!it reni emtam babero justo pretio, an vero a re disce dere pretio recepto; ncquo omnimodo rcsoindcre debemus vend.itionem, quasi libertu ms 'vendendi non habuerit, no (5) fraudernus pretio emtorem,
(1) Taur.; Fabiaiiain, a eddice PL Br. (5) c,t por non, Hal, () SegM corree del cdice Pi., Br,; de omeia Tasr. 8PU 44 la esa.Mwa original.

3.Mas se revoca todo cuanto se hizo en fraude del patrono. 4.Conviene que atendamos al dolo del que enajen, no al de aquel quien se enajen; y as sucede,que el que no fu sabedor del fraude del dolo, debe ser privado de la cosa enajenada en fraude del patrono, auhque lo haya considerado iiignuo, y no lo haya credo libertino. 5.Contra el copatrono, que prescindi de la posesin de los bienes contra el testamento, no compete la accin Faviana, si lo que so don no valiera ms que la parte debida al patrono. Por lo cual, si se hubiera donado por causa do muerte, har parte con el copatrono, como la. hace el patrono legatario. 6.Pero se ha de ver si la accin Favianacorresponde para revocar solamente lo que algn liberto disminuy de los bienes, 6 tambin lo que no adquiri. Y dice Juliano en el libro vigsimo sexto del Digesto, que si el liberto no hubiere adido la herencia para defraudar al patrono, 6 httblere rechazado el legado, deja de tener lugar la accin Faviana; lo que me parece verdad, porque aunque el. legado sea nuestro desde antes, si no fuera repudiado, es, sin embargo, evidente, que cuando es repudiado no fu nuestro desde antes. Y tambin respecto las dems liberalidades, que no admiti el liberto, . quien uno quiso que se le hiciera donacin, se habr de aprobar lo mismo,que deja de tener lugar la accin Faviana; porque le basta al patrono si el liberto no enajen nada de lo suyo en perjuicio do l, no tambin si no adquiri.. Por lo cual, tambin si cuando se la bubieselegado bajo condicin hizo que no se cumpliera la condicin, 6 si habindose estipulado bajo condicin prefiri que faltara la condicin, se ha de decir que deja de tener lugar la accin Faviana. 7.&Qu se dir, si quiso ser vencido en el litigio? Si verdaderamente fu condenado procurndolo l, confes en el juicio, se habr de decir, que tiene lugar la accin Faviana; mas si no quiso vencer cuando fuese demandante, en este caso se habr de ver lo que se dir. Y opino, que ste diominuy el patrimonio; porque priv los bienes de la accin, as como si hubiese consentido que transcurriese el trmino de Ja accin. 8.Pero si, por ejemplo, no quiso entablar la querella do inoficioso, que pudo, otra cualquiera, acaso la de injurias, otra semejante, no puede el patrono 9jercitar por ello la accin Fa'viana. 9.Mas si transigi en fraude del patrono, podr utilizar el patrono la. accin Faviana. - 10.Pero si el liberto dot la hija, no parece que por el hecho de haberla dotado defraude al patrono, pues no ha ser reprendida la piedad del padre. 11.Si por fraude hubiere hecho el liberto donacin muchos, 6 hubiere donado muchos por causa de muerte, el patrono ejercitar igualmente contra todos por la parte que se le debe la accin Faviana, 6 la Calvisiana. 12.Si alguno hubiere vendido, dado en arrendamiento, permutado, una cosa en fraude de, los patronos, veamos cul sea la determinacin del juez. Y, la verdad, tratndose e cosa vendida, -se le debe dar al comprador la facultad de decir si prefiere tener por su justo precio Ja cosa comprada, 6 separarse de la cosa recibiendo el precio; porque de ningun modo debemos rescindir la (4) hoc Ipso, quod dotaylt, om.eku HaL (5 fiel. Vuig,; iiee, si cdice Fi.

Lo

DIGESTO.LIBRO

xxxviii: TTULO y
venta, como si el liberto no hubiere tenido el derucho de vender, fin de que no defraudemos en el-precio al comprador, mayormente no discutindose sobre su doto, sino sobre el dolo del liberto. 13.-Perosiel liberto hubiere comprado en fraude del patrono, se dir igualmente, que si compr por ms, ha de ser relevado en el precio el patrono, no dndosele al mismo la facultad de decir si quiere separarse de la venta, sino al vendedor La de si prefiere rebajar el precio, ms bien recobrar la cosa que vendi, devolviendo el precio; y lo mismo observaremos igualmente en la permute, en la locacin y en la conduccin. 14.-Mas si el liberto hubiere vendido una cosa verdaderamente de buena fe, y sin ningn favor, pero le don Otro el precio recibido, se habr de ver quin ser molestado con la accin Faviana, si el que compr la cosa, 6 si el que por donacin recibi el precio. Y con tazn escribi Pomponio en el libro octagsimo. tercero, que no ha do ser molestado el coniprador1-porque el fraude Be le hizo al patrono en el precio-, y que por consiguiente ha de ser demandado con la accin Faviana el que por donacin rebi el precio. 15.-Y veamos en otro caso, si, diciendo el patrono que la cosa fu ciertamente vendida en su justo precio, pero que 'e interesaba que no hubiese sido vendida, y que el fraude consista en que se hubiere vendido una posesin A la que el patrono tiene afecto por su ventajosa sItuacin, 6 por su vecindad, por su cielo, 6 porque en ella fu educado, 6 fueron enterrados sus ascendientes, deber ser oido al querer revocarla. Mas por ningn pacto deber ser odo, porque el fraude se entiende respecto al perjuicio pecuniario. 16.-Poro si acaso la cosa hubiera sido vendida por menos,y el precio fu donado A otro, ambos sern demandados con la accin Fa'viana, as el que compr por menos, como e] que por donacin recibi el dinero; pero si el que la compr profiriera restituir la cosa, no la restituir, de otra suerte, sino si recibiera el precio que entreg. Luego Aqu se dir, si delegado el comprador le pag . aquel quien el liberto hacia la donacin, esto no obstante lo recuperara? Y es ms cierto, que debe recuperarlo, aunque el precio haya ido quin no es solvente; porque tambin si el liberto hubiese disipado el precio recibido, diramos, sin embargo, que lo deba recuperar el que lo di, si quisiera se pararse de la compra. 17.-Si en fraude del patrono hubiere recibido dinero en mtuo el liberto, veamos si tendr, lugar la aocin Paviana, y qu remedio hay en este caso. Recibi dinero en mtuo; si don lo que recibi, el patrono demanda . aquel a quien l liberto hizo la donacin. Pero lo recibi y lo disip; no debo perderlo el que lo di en aituo, ni se le debe imputar porque lo haya dado. 18.-Mas si no lo recibi, y lo prometi al que Jo estipul, tendr lugar la accin Faviana. 19,-Si el liberto fu fiador en mi inters, 6 A otro le di en prenda una cosa suya en perjuicio del patrono, veamos, tendr lugar la accin FaViana, ea que con perjuicio mo no deber ser auxiliado el patrono, -porque no me don cosa alguna, si fu fiador por quin no era solvente-1 Y cate derecho observamos. As!, pues, el acreedor no podr ser demandado con la accin Faviana; pero 1.1) 'rol opponlunitstls, coa.tkkrae.,e aiiadkiai por ,qua$ QOpiStaL (4) ricipere, IaL Vaig. anti-

maxime quum de dolo eius non clispuletur, sed de dolo Iibrti. 13.-Sed si emerit in fraudom patroni libert.us , seque dioendum, si. magno4cmit, in pretio relevandum patrorrnm, conditione non ipsi delata, se valil ab eintione discedere, sed vendilori, utrum malit de preiu remittere, an potius rem, quam vendidit, recipere persuluto protio; et inpermutatiune, et, in locadone et (1) conductione similiter idem observabimus. 14.-Sed si rem quidern bona fide vendiderit, eteine ulla gratia libertus, pretium autem aeceptum a!ii donavit, videndumerit, quia 1aviana inqueietur, utrum qui rern emil, an vero la, qui preiium dono accepk. EL Pemponius libro octugesimo terLio (2) recto scripsit, emtorem non osee inquietandutn,-raus enim patrono in pretio rada saL--, cura igitur, qui pretium dono accepil, Faviana conveniendum. 15.-El alias vidoatnus, si dicat patruzius, rem quidem justo pretio veniisse, vert.intamen hoc mieresse sus, non esse vennridataiu, inque hoc case iraudetu, quod venierit possessio, in quam habel patronus alfectionem ve! opporLuntatis (8), ve vicinitalis, vel coeli, vol quod luje educatus sit,'ve parentes sepulti, an debet audiri volens revocare. Sod nullo pacto erit audiendus, Fraus enim e damno accipitur pecuniario. 16.-Sed si forte et res vilius distracta sit, et pretium alli donatum, uterque Faviano iudicio convenietur, etqui viii emit,:et qui pecuniarri accepit muflen, te tamen, qui emiL si matil rem resLitucre, non alias restituet, quam si pretium, quod nurneravit, recipiat.. Quid argo, si delegatus emior saivit ci, cui donabat libertu, in nihilorninus recupera.rete Et magia esi, ut recuperare (4) debeat, Jieet pretium ad altum pervenit, qui sotvendo non esi; nam et si aeceptum pretium Jibertus prodegisset, dkereinus nihilorninus eum, qui dediL, recipere debere, si velit ab entionediscedere.

17.-Si mutuam peeuniam libertas in frandem patroni acceperil, an Faviana locu m habeat, videsmus, et quod remedium le hoe cal. Accepit mutuam; si, quod accepit, donavit, convenil eum patronus, cnt donevit libertus. Sed accepit el prodegit; non debt. perdere, qui rnutuuin dedil, nec ej irnputari,.cur dediL. 18.-Plane si non aeepif, et apopondit stipuJanti, erit Favtanae locas. ,19.-Si fideiussit apud me libertus, val rem anam pro alio pignori dediL in necern patroni, an Faviana loeum habeat, vidoamus, eL nurnquid cuin damno meo non debeat patrono subvenir-neque enim donavit aliquid mitii, si pro aliquo intervenit, qui non fuit solvcndo- Eoquc jure utirnur. Ig'itur creditor non poleril Faviana. convenir; debitor potenit quidern, sed potest et mandati; plano si de(1) Taar, Beg)a 4 IMCMara nrecoae &l eddice P1. B-

original;

la,

in,ertct 4

(21

oetgeslmo quarto, Ial.

DIGBBTO.Lt5R0 XXX VTIt TTULO V

101

tieiat mandati echo, quia donationis causa interven, erit Favianne locus. 20.Sed et si mandator cxiLit pro aliquo libertus, dem erit probandum. 21.Quamvia autem in partem Faviana con)pelat, aturneo in his quan dividi non possUflt, in solidum cornpetit, utputa in serviLue. 22.Si servo meo, vel fihioFarnilias libertus in fraudem patroni quid dederit, en adversus me udicium Favianum coinpotat, videamus Et mihividetur suificere adversus me patremque arbitrioque iudicis contineri tam id quod iii rein versum est1 condemnand, quam id, quod in peculio. 23.Sed gi iuggu patria confraclum num filio e$t pater utique tonebitur. 24.Si eum servo la fraudem ptroni libertus contraxerit, laque fuerit manumissus,an Faviana teneatur, quaritur. Et quurn dixerimus, dolum lnntum liberti &peetandum, non etiam cius, eum quo eontraxit, potest manumlsaus ate Faviaria (1) non tener.

lo podr ser ciertamente el deudor, y tambin con la de mandato; mas si faltara la accin de mandato, porque intervino por causa do donacin, tendr lugar la accin Faviana. 20.Mas tambin se habr de aprobar lo mismo, si ci liberto fu mandante por alguno. 21.Pero aunque la accin Favana competa por una parte, compete, sin embargo, por la totalidad respecto las cosas que no se pueden dividir, PO'. ejemplo, respecto una servidumbre.

fi 22.Paro a el liberto hubiere dado alguna cosa un esclavo mio, O u un hijo de familia, en fraude del patrono, veamos si competer contra ni! 1 aviana. Y me parece que bastaque conla accin
tra mi y el padre se contenga en el arbitrio del juez la facultad de condenar tanto por lo que se invirti en provecho de la cosa, como por lo que en el M peculio.

con el hijo, estar ciertamente obligado el pudre. 24.Si en fraude del patrono hubiere el liberto contratado con un esclavo, y ste hubiere sido manumitido, se pregunta si estar obligado por la accin Faviane. Y como hemos dicho que se liada

23.Pero si por mandato del padre se contrat

25Item quaeri potest, manurnisso, vol mortuo, vol atienato servo, an intra annuin agendurn siL. 1t alt Pomponius, agend ura.
26.Ha ee actio in personam est, non ja rem, et in beredem cornpetit, eL in ceteros succcasorea, et beredi, et cetona successorlbus patroni; et non e;t hereditaria, d ast ex honla Rberti, sed prupria patrofll. 27.Si libertus iri rraueni patrorli aliquid deerit, dei demueLo patrono, vivo liberto, fihius pahroni aceeprit bonorum poaseasionem contratabulas liberti, se Faviana (2) uti posait ad revcanda, a, quae sant alienata EL est Yerufli, quod et Pomponius probah libro octagsimo tertio (3), itein [-'apirnanus libro guarto decuno (4) Quaestionum, competere el Favianain; sufflcere enlin, quod in frauilern patrnatus factum alt; magia enita frandem sei, non personas accipimus.

atender solamente al dolo del liberto, no tambin al do aquel con quien contrat, puedo este manntulLido no estar obligado por la accin Faviana.

28.in hane actionen etiam fructus venlunt, qui enut post litem contestatam porcepti.

25.Tambin se puede preguntar, si, manumuido, fallecido, enajenado el esclavo, se haya de ejercitar la accin dentro del ao. Y dice Pompomo, que se ha de ejercitar. 26.Esta accin es personal, no real, y compete contra el heredero y contra tos dems sucesores, y al heredero y los dems sucesores del patrono; y no es de la tterencia, esto es, de los bienes del li.. berto, sino propia del patrono. 27.Si el liberto hubiere dado alguna cosa en fraude del patrono, y luego, fallecido el patrono viviendo el liberto, el hijo del patrono hubiere obtenido la posesin de los bienes contra el testamento del iiheito, podr utilizar la accin Favianapara revocar las enajenaciones que se hicieron Y la verdad es, lo que tambin aprueba Pomponio en el libro octagsimo tercero del Digesto, igualmente Papiniano ea el libro dcimo cuarto de las Cuestiones, que Jo compete la accin Faviana; porque hasta que se haya obrado en fraude del patronato; pues atendernos ms bien al fraude de la cosa, que no al de la persona. 28.En esta accin se comprenden tambin

los frutos, que se percibieron dopus de conteata


da la demanda.

2. MAacIArt7s libro II. Ecqidar am. - Tri Faviana et Calvisiana actione recteldicetur, etiam preetoritos fructus venire, quatenus Praetor omnem frauden libertorum vult rescindere.
S. Uuirius libro XLI V. ad Ediclam. Si patronus heros institutus ex debita parlo adierit hereditatem, dum ignorat aliqea hibertuuk iii traudetn suam alienasse, videanius, en succurri ignorantiae eius debeat, no decipiatur liborti fraudibu Et Papinianus libro quarto decimo Qtiaestionuiii respondit, in eadem causa manare ea, quse ahenata sunt; idcircoque patronum sbi imputare debere, qui, quum poaset bonorum poaseasionem accipere con-

0. Ma.ci.wo; Regla, libro 111. - Con razn se dir que en la accin Faviana y Caivisiana se comprenden tambin los frutos pasados, porque el Pretor quiere deshacer todo fraude de los libertes. 3. lJt.pisj.,o; Comentarios al Edicto, libro XL! V. -Si el patrono iutiluido heredero en la parte defraude suyo haya enajenado ci liberto algunas epsas, veamos si se deber socorrer su ignorancia, para que no sea engaado por fraudes del liberto. Y respondi Papiniano en el libro dcimo cuarto de las Cuestiones, que las cosas que se enajenaron permanecen en el mismo estado; y que, por lo tan-

bida hubiere adido la herencia, ignoraiido que en

(1) Vdaar la nota l.pdgina 9S. (5) Vase te note aeisrlor.

(3) Vase Zrz nota ., pdgua MO. (4) iloclmo, omAeia IaL

102

IISTO.LIflRO

xvin:

TITULO V

tra tabulas propter ea, quaa alicnata, ve mortis causa donata sunt, non fecit.

1.Hace actio in perpetuurn datur, quia Iiabet rei peraecutionem. 2,Patronum ex asse herodwn inatitutum yolentem Faviana actione uti, Praetor admittal quia eraL iniquum, eicludi eum a F'aviana,qul (1) non sponte adiit horeditatem, sed quiabou . orum p08888sionem c,ontra.tabulas petm'e non potuit.
3.Si intestatus (2) libertus decasserit, alronus adeundo hereditatem eius revocat por Calvi8ianam actionem ea, quae atienata sunt dolo malo, quominus para ex testamento debita bonorum uberti ad patronum liberosve cius perveniret; idque at, sive petita sit a patrono ab intestato bonorum possesso, sive non sit. 4.Si plures sint patronae et patroni, singuli irilem tatum revocabut vel Calvisio.ria (3). 5.Si libertos intestatus deeesaerit relicta patrono debita portione, aoL aliquo amplius, aliquid etiarn alienaveriL, Papinianus libro quartodecimo Quaestionu ni scribit, nihil ebse revooandum; nam qui potuit. alieui relinquere quid testamento, si debilHm portionein patrono relinquat, praeterea donando nihil vidt.ur in fraudem lacere.
4. IDEM l i br o XLIII. ad E&cturn.Quodcunque dolo malo liberti alienatuni est, Faviana actione revocatur. , 1.-2t ii piures patrofli sint, omnes unam partem habebunt; sed si viriles non petent, portio ce tens acereset. Quod in patronis dixi, et in liboris patroni est; sed non simul venient, sed .patronis deficientibus.
5 PAULS libro XL II. ad Edictwn.. - Tonetur Faviana (4) actione tam is, qui aceepit ipse, quam qui iussit alii dan id, quod ipsi donabatur.

to, el patrono debe imputarse, si mismo, que, pudiendo obtener la posesin de tos hieues contra el testamento por razn de las cosas que fueron ouajenadas, donadas por causa de muerte, no lo haya hecho. 1.Esta accin se da perpetuidad, porque contiene la persecucin de la cosa. 2.El Pretor admite al, patrono instituido heredero de la totalidad que quiere usar de la accin Faviana, porque era injusto que fuera excluido de la accin Faviana el que no adi la herencia espontneamente, sino porque no pudo pedir la pose. aln de, los bienes contra el testamento. 3.Si el liherto hubiere fallecido intestado adiendo el patrono su herencia, revoca por la accin Calvisiaba las enajenaciones que- se hicieron con dolo malo, para que no fuese al patrono O k sus hijos la parte de los bienes del liberto debida por testamento; y esto es as, ya si hubiera sido pedida, ya si no, por el patrono, la posesin de los bie 4.Si hubiera muchos patronos y patronas, cada uno revocar solamente una porcin viril, aun por-la accin Calvisiana. 5.Si el liberto hubiere fallecido intestado habiendo dejado al patrono la porcin debida, algq ms, y hubiere enajenado tambin alguna cosa, es cribe Papiniano en el libro dcimo cuarto de las Cuestiones, que no se ha de revocar nada; porque el que pudo dejar It alguien alguna cosa por testamento, si le dejara al patrono la porcin debida, no parece que hace nada en fraude haciendo donacin de lo dems.
4. EL MISMO; Gmentarios al Edicto, libro XLII!. - Todo lo que fu enajenado con dolo malo del liberto es revocado por la accin Faviana. 1.Y si hubiera muchos patronos, todos tGflr dran una sola parte; pero si no pidieren su porcin viril, esta porcin acrecer los dems. Lo que dije respecto los patronos es aplicable tambin 1 los hijos del- patrono; pero no concurrrItn juntamente, sino faltando los patronos. nos abintestato.

1.la actione Faviana, si res non restituatur, tanti dampabitur reus, quanti actor in 111cm iu raverit.

Esta obligado por la accin Faviana tanto el niismo. que recibi la cosa, como el qu mand que se le diera otro lo que se le donaba l. 1.En virtud de la accin Faviana, si la cosa no fuese restituida, el reo ser condenado It tanto cuanto el actor hubiere jurado para el litigio. el liberto defraudar al patrono, le hubiere prestado dinero It un hijo de familia en contravencin del senadoconsulio, no se habr de denegar la accin Faviana, porque en este caso se ha de entender que el liberto don ms bien en fraude del patrono, que noque preste en contravencin del senadoconsulto, tiene lugar el senadoconsulto, deja de tenerlo Ja ac-

5. P&ui.o; G'omcalarioa al Edicto, libro XLI]. -

C. liiLaNus 1i2',!o XXVI. Diqesoruin.Si liber-' tus, quum fraudare patronuin vellet, fihiofamiRas contra Sen atuscorsultum pecu niam erediderit, non eril inhibenda actio 1?aviana, quia libertus donasse magia in huno oasum iiitelligeudus est jo fraudem patroni, quam contra Senatuaconsultum credidiase.
7. SCALEVOLI. libro V. Quaestionum. - Ergo si Senatusconsulturn loonni non habot, (5) ccssat Fa'viana, quuni exigi posait.
8. LULiANUS libro XXVL Diiasorarn. -Sed si minori, 9uam vigintiquinque annis natu fihiofami.. has erediderit, causa cognita el succurri debet.

6. JULIANO; Digesto, libro XXVI. Si queriendo

7. SCVOL&; CL4881iones, libro V. - Luego si no

cin Faviano., pudindoscoxigir.

8. JULIANO; Digesto, libro XXV). - Pero si le' hubiere prestado un hijo de familia menor de veinticinco alba, se daba socorrer a &eo .00- nacimiento de causa. (3) per Calvlslansm por val Oa1vlaiana Fa?. Vulg. (4) V'eue a nota 1., pagina 99. (5) n'n, insertan Ha.Vulg

jeto1Y Br, segn la escrie,4rg original, que dice Intmetasa.

(1) Hal.; quia, el eddice FI. Tizar. segn eorrocic$n M cdice PI.; IntoStato, non-

DIGESTO.LIBRO XXXVIII TTULO YZ

103

tus donare bono mereutibus arnieis potest, legare vero neo beco merentibus amica pote, quo (1) patrofli partem minuat. 10. AFRWNIJS libro 1. Quci,estionuin.Si id, quod a liberto in fraudcm alienatuin est, non extet, actio atroni cessat, quemadmodUfn si peouniain infranlom abiecisset, ant etiam si is, qui inortis causa a liberto aceepisset, eam rem veiididisset, .et bonae (Idel emtor camn usuoepisset. ti. Ptuxvs libro IIL ad lcgni Aeliaet Se,itiwn. Non videtm' patronus (I'audari eo, quod cousentit; sic et quod volen te patrono libertus donaverit, non potorit Faviana revocan. quum fraudaridi pstroni causa fundum Solo trade. re veliet, Seius Tttio mandavit, ut eum accipiat, ita 'it intcr Seium et Titium mandatum centrabatur; quaero, post moriem liberti patronus utrum cum Seio duntaicat, qui mandavit, actionem habeat (2), an eum Titio, qui fundum retiriet, an, eum quo velit, agere possit. Respondit, in Cmii, cui donatio quaesita est, ita amen, si ad illum res porvenerit, actio datur, quum omne negotium, quod aius voluntate gestum alt, in condemnationein ema conferatur; neo potest videri id praestiturus, quod alma posaidet, quuui actione maudati eonsequi rem poEsiL, ita ut ant ipse patrono restiloat, aul eum, cumn que mandatum eontraxit, restituero coaL Quid enim dicemus, si la, qul in re (3) interposilus est, nihil dolo fec1t Non dubitabtmus, quin ornnimodo cumn co agi non posaR. Quid enim Non potest videri dolo feciase, qui fidem suam ambo cernmodavit, qua alil, quam sibi ex libertE fraude adquisait.
12. 1AvOLXNUS libro

9. InEM libro LXIV. Di9esgorwn Vivus liber-

9. F. aiisio; Digesto, libre LXI V.Et liberto en vida puede hacer donacin los amigos que lo mereacan, pero no puede legar ni aun loe que lo merezcan, de suerte que disminuya ]aparte del patrono.
10. AFaIcAN0; Cuestiones, libro I. - Si no existiera lo que en fraude fu enajenado por el liberto, se extingue Ja accin del patronato, la manera que si en fraude hubiese tirado el dinero, lambida si el que por causa de muerte hubiese recibido del 1iboro una cosa la hubiese vendido, y el comprador do buena fe la hubiese usucapido.

se considera que es defraudado el patrono en lo que consinti; y as, tampoco se podr revocar con la accin Faviana la.douain que el liberto hubiere hecha con la voluntad del patrono.
bro fi. - No
12. .IAVOL.ENO; Eplslolas, libro M. - Queriendo un liberto dar un fundo fi. Seyo para defraudar al patrono, Seyo le mand a Ticio que lo recibiera, de suerte que entre Seyo y Ticio se celebrase mandato; pregunto, si despus de la muerte del liberto tendr el patrono accin solamente contra Seyo, que mand, si podr ejercitarla contra Ticio, que retiene el fundo, contra el que quiera. Respondi, que la accin so da contra aquel para quien fu adquirida La donacin, pero asi, si la cosa hukiioro ido liso poder, porque se comprende en su condenacin todo negocio, que haya sido hecho con su voluntad; y no se puede considerar que haya de dar lo que otro posee, porque puede conseguir la cosa con la accin de mandato, de suerte que, la restituir l mismo al patrono, obligar aquel li quien celebr el mandato restituirla. Porque

11. PAuLo;

Coincntaros la ley Elia Sencia, li-

II, Epistolarurn.-1.ihertns

qu diremos, si el que fu puesto como intermediario en el negocio no hizo nada con dolo No dudaremos que do ningn modo se podr ejercitar la accin contra l. Qu se dir, pueal Que no puede parecer que obr con doto elque te prest li un

amigo su confianza, con la cual adquiri para otro, ms bien que para s por virtud del fraude del liberto. Constilutione Divi Pfi cavtur do impuboro adoptando, nt ex bonis, quae mortis tempore illius, qui adoptavit, fuerunt, para quarta ad eum pertineat, qui adoptatus est; sed et bona ei (4), quae aciquisiit patri, restitui iussit si causa cognita emaricipatus fuerit, quartam pendiL Si quid itaque in fraudem ema alienatumn fuerit, quasi per Calvisianani vol Favianam actionem revooandum est.
13. PAur.us libro X. ad Ieqem uUam et Papian.

libro X. Se dispone por la. Constitucin del Divino Po sobre la adopcin del impbero, quo le
pertenezca al que fu adoptado la cuarta parte de

13. PAULo; Comentarios 4 la ley Julia y Papa,

los bienes, que al tiempo de la muerte fueron del que lo adopt; pero mand que se le restituyeran

tanibin los bienes, que adquiri para el

padre; si

sa, pierde la cuarta. As, pues, si en fraude suyo


hubiere sido enajanada alguna cosa, ha de ser revocada fi la manera que por la seccin Calviiana

hubiere sido emancipado con conocimiento de cau-

Faviana.

TIT. Vi
Si TABULAR TESTAMENT1 NULLA.E EXTABLJNT, IJNDE LIBERI

TITULO VI DE LA POSESIN DE LOS BIENES dUNDE LIBELU, Si NO EXISTJEaEN TABLAS DE I'ESTAMENTo [Vease Cd. VI. 24.]

[Cf. Cod. VI. U.

1. ULPIaNOS Libro XLIV. oiL Edictarn. - Patesquani Praetor locutus est de bonorum posaeBSiono ema, qui testatus est, transitum fecit ad intestatos, eumn ordjnem seco tus, quern et ex duodm tabularuni secuta est; fult enini ordinarium, ante
O) Rol, Volg.; qul, a cdioe FI. (2) Rol.; habat, el oddIc Fi,

- Despus que el Pretor habl de la posesin de

1. ULPIANO; Comenlarios al Edicto, libro XLIV.

los bienes del que test, pas a. los intestados, habiendo seguido el orden que sigui tambin la ley de las Doce Tablas; porque fu IQ ordinario hablar (a) tare por In re, Rol, (4) e* 's, aL,

104

D1GBSTQ,LIBRO

xxxviii: TTULO VI antes de Las ltimas voluntades de los que tslan, y despus de la sucesin abintestato. 1.Pero dividi en varias partes la sucesin abintestato; porque hizo varios grados, el primero el da los descendientes el segundo el de los Legitimos, el tercero el de los cognados, y. el ltimo el del marido y de la mujer. 2.Mas puede competer abintestato la posesien de los bienes, solamente si ni. conforme al testamento ni contra el testamento hubiera sido aceptada la posesin do los bienes. 3.Mas si verdaderamente duraban los trminos para pedir la posesin en virtud del testamento, pero fti repudiada la posesin de losbienes, se habr de decir, que comienza entonces:La posesin de los bienes abintestato; porque no pudiendo el que la repudi pedir la posesin do los benea despus del repudio, ser consiguiente que comience ti poder serpedida abintestato. 4.Poro aunque haya sido dadala posesin de los biener en virtud del Edicto Carboniano, es ms cierto que debernos decir ie ello no obstante puede ser pedida abintestato; porque, corno en su lugar mostramos, la posesin Carboniana de los bienes no impide la posesin de los bienes por el Edicto. 5.Pero con razn di el Pretor comienzo por los descendientes ti las sucesiones abintestato, para llamarlos tambin abintestato, as como les defiere la posesin contra el testainonto. 6.-..Mas debemos entender por descendientes, los que dijimos que deben ser admitidos ti la posesin de los bienes contra el testamento, tanto naturales, como adoptivos; pero ti los adoptivos los admitimos solamente si estuvieran bajo potestad; mas si fueran de propio derecho, no son invitados ti la posesin de los bienes, porque por la emancipacin se disolvieron los derechos de la adopcin. 7.Si alguno adopt en el lugar de nioto ti un hijo suyo emancipado, y lo emancip teniendo tambin un nieto de l, se pregunto por Marcelo, si la adopcin rescindida pona impedimento al nieto. Pero como el nieto suela ser unido al padre emancipado, quin no dir, que aunque haya sido adoptado, y corno hijo, no le obsta, sin embargo, l ti su propio hijo, porque est bajo potestad como hijo

do iudiciis testantium, dein sic (1) de successione ab intestato loqui. 1.Sed successionen ah intestato in plures partes divisit; feeit enim gradus varios, primwn liberorurn, secunduin legitin,orum, tertium cognatorum, deinde viri et uioris. 2.!ta autem ab intestato potest conipetere bonorum posegsio, si noque secuedum tabulas, noque contra tabulas bonorum poaseasio aguiLa sit. 3.Plane si tempora quidew petendae bono rum possessionis ex testamento largiobantur, veruntainen repudiata est bonorum posscosio, diconduin cnt, ab intestato bunorum poaseasionein mm incipere; quuin enim a, qui repudiavit, pctere bonorum posscssionern non potest post repudiationem, consequens eriL, ut ab intestato poase peti inipi&t. 4.Sed el si ex Carb9rIinIio Edicto bonorum pussessio data bit, magia est ut dicere debenmus, ab intestato niliilorninus posse peti; ut enim suo toco ostendimus, non impedit bonoruin poasesaloneni edictalern Caboniana bonoruin poasessio. 5.Recte autem Praetor a liberia initium recit ah intestato suceesionibus (2). ut alcuti contra tabulas palo defert, ita et ab intestato lpsos vocet. 8.Liberos autem acciperedebemus, que ad contra tabulas bonoruni possossionem admittendos diximus, tam naturales, quam adoptivos; sed adoptivos hacienus admittimus, si fuenial a potestate; ceterurn si sui luna fucrint, ad bonorum possessioneni non invitantur, quia adoptionis iura disnoluta aunt emancipatione. 7.Si quia fihiurn suum cmanoipatum iniocuin. nopotis adoptavit et emancipavil, quurn haberel (3) et nepotem ex eo, quaesitnm est apud Marceltum, so adoptio rescissa impediat nepotem. Sed quum soleal emancipato patri iungi nepos, quia non dicnt, etsi adoptatus sit el quasi filias, nihilominus filio suo eum non obstare, quia quasi itius adoptiVUS est in potestate, non quasi naturalis? 8.Si heres institutus non habeal voluntatem, vol quia incuse sunt tbulae, vol quia eancella.ta, vel quia alia ratione voluntatem testator mutavit, voluitque intestato decedere, dicendum est, ab intestato rem habitaros oes, qui bonoruni poaseasionem accoperunt. 9.Si emancipaba fihius exheres fuenit, ja sutem, qui in potestate fuerat, praeteritus, emancipaturn petentem ab intestato bonorum poascsaionem Unde liberi tueri debet Praetor usque ad partem dimidiani, periodo atque si aullas tabulas petar reliquisset. 2. [1.] (4) IuLISNUS libro XXVII. Dijestorum. Ellancipatus praetenitus, si contra tabulas bonorum iossesaionern non acceperit, et acripti heredes adierint hereditatem, sus culpa amittit paternani hereditatem; nam quamvis secunduni tabulas honorum posaesalo petita non fuenit, non lamen eum Praetor tuetur, ut bonorum poaseasionam accipiat Unde liben. Nam etpalronum praeteritum, si non
(i) sic dsin, fiat. (2) Tour. ieg4a a esortura origaa; au oemionis, g

adoptivo, no ucino natural?

5.Si el heredero instituido no tuviera iI su favor voluntad, porque fueron cortadas las tablas, porque fueron canceladas, porque por oLr razn cambi de voluntad el testador, y quiso fallecen intestado, se ha de decir, que habrn de tener abintestato la herencia los que obtuvieron la po-

sesin de los bienes.

9.Si el hijo emancipado hubiere sidO desheredado, y preterido el que habla estado bajo potestad, el Pretor debe amparar hasta en la mitad al emancipadoue q pide abintestato la posesin de los

bienes Unde

biese dejado ningn testamento.

Weri,

lo mismo que si el padre no hu-

cipado preterido, si no hubiere obtenido la posesin de los bienes contra el testamento, y los herederos

2. [1.] JULIANO; Digesto, libro XXVII.El eman-

su propia culpa la herencia paterna; porque aunque no hubiere sido pedida la posesin de los bienes conforme al testamento, no le ampara, sin embargo, al Pretor; para que obtenga la posesin de

instituidos hubieren adido la herencia, pierde por

corrcctn det codeos PL, Br,

(a) tu poteatate, tn&grtz Vnig. (4) Aqu oome,Izan otro titeio, ;ns4Ptafldo itBSiU, bis ad. cUadas por Br.

TIT. Vil. UNDE

DIOESTO.LIBRO

zzxvui: TITULO vi

105

petat contra tabulas bonorun' possesslonem ex ilia parto Fdicti, undo legitimi vocaritur, non solot tucri Praetor adversus soriptos heredes.
8. [2. [4.1 (1) UL?ihJiUS libro VIII. ad ,uun. Bonoruin possZSlO potest poti ab intestato, si certum sEt, tabulas non extaro septem tostium signis sgnataS.

los bienes Unde liben. Porque al patrono preterido, si no pidiera la posesin do los bienes contra el leslamento en virtud de aquella parte del Edicto, en la que son llamados los legitimes, tampoco suele am pararlo & Pretor contra los herederos instituidos. 3. [2. [4.] ULPNo; Comentarios Sabino, libro VI)). - Se puede pedir abintestato la posesin de los bienes, si fuera cierto que no existen tablas selladas con [os sellos de siete testigos. H. - Los descendientes y disminudos de cabeza son llamados por el Edicto del Pretor la posesin de los bienes de los ascendientes, si no fueren adoptivos; porque stos pierden despus de la emancipacin hasta el nombre de descendientes. Poro Si los naturales hubieran sido emancipados y adoptados, y emancipados de nuevo, tienen el derecho natural de los descendientes. IV. - Si alguno de aquellos, quienes el Pretor promete la posesin de los bienes, no estuviere bajo la potestad del ascendiente, de cuyos bienes se trata, cuando ste fallece, . l y los descendientes, que tuvlerc en la familia del mismo, si ellos les perteneciere en su propio nombre la herencia, y no hubieren sido nominalmente desheredados, se les testad, de suerte que tenga de esta parte la mitad, y la restante sus descendientes, y a stos solamente les lleve A colacin sus propios bienes. 5. [4.]
PoMPoNIo;

Libori et capite minuti per El dictuni Praetoris ad bonorum poesessioflem vocantur parentuin, uisi si adoptivi fuerint; Iii enim et liberorum nomen arnittunt post emancipationern. Sed si naturales einan ipati. et adoptati, iterum einancipati sint, iiabent ius naturale (3) Iiberorum.

4, [3. [3.]

(2) PAULUS

libro li. ad Sabnuin.

4. [3. [3.]

PAULo;

Co,nrntericzs ti Sabino, libro

[4. POMPONIus Ubto ]V. ad Sabinwn, -Si quia ex his, quibus bonorum possessionem Praetor pollicetur, in potestale parontis, de euius bonis agitur, quum a moritur, non fuerit, ej liberieque, quos En ciusdein familia habebit, si ad oes hereditas suo nomine pertinebil, noque nominatim exhrdes seripti erunt, bonorum possessio cies partis datur, quite ad eum pertineret, si in potestate permansisset, ita ul ex ea parte dmidiarn habeat, reliquum liben eius, hisque duntaxat bona sus confert.
1.Sed et si fihium et nepotem ex co pater ernaneipavOrit, films solus venidt ad bonorum possessionem, quamvis capitis deminut[o per Edietuin nulli obstet. Quin etiam ti (4) quoque, qui in potestate nunquain fuerunt, neo sui heredia locuni obtinuerunt, vocantur ad bonorum poaseasioneni parentum; nam si filius emancipatus reliquerlt le potosiate ay riepotem, dabitur si, qui la potestate rehelee sit, patrio emancipati bonorum poeseesio; et si post emancipntionom procreaverit, ita nato dabitur ay bonorum possossio, silicol non obstante ci patre suo. 2.Si fihius emancipatus non petionit bonorurn

Comentarios Sabino, libro

da la posesin de los bienes de la parte quele porteneceria A aqul, si hubiese permanecido bajo po-

1.Pero aunque el padre haya emancipado A un hijo y al nieto hando de ste, slo el hijo ir A
la posesin de los bienes, aunque ninguna leobs-

te por el Edicto la disminucin de cabeza. Antes bien, an los que nunca estuvieron bajo potestad, ni obtuvieron el lugar de heredero suyo, son llamados A la posesin de los bienes de.sus ascendientes; porque si el hijo emancipado hubiere dejado bajo la potestad del abuelo un nieto, se Le dar al
que haya sido dejado bajo potestad la posesin de los emancipacin hubiere procreado un hijo, al as napor supuesto, no obstndole su padre.

bienes del padre emancipado; y si despus de la idose lo dar la posesin de )o'bienes del abuelo,

atque si fihius non fuisset, ut, quod filias habiturus esset petita boiiorum poseesalone, hoc nepotibus ex en sola, non otiarii reliquia aecrescat.

possessionom, La integra sunt omnia nepotibus,

los nietos, lo mismo que si elbijo no existiese, de suerteque lo qua hubiese de haber tenido el hijo habiendo pedido la posesin de los bienes, lesacrez-

2.Si el hijo emancipado no hubiere pedido la posesin de los bienes, les quedan todos ntegros A

ca solamente A los nietos habidos de l, no tambin


los dems.

0. [5.] UL.PRNLJS libro XXXIX. ad Edidwn. Si pater ffhium emancipaverit, nepotem reCiiuorit, deinde fihius deeessenit, et rol aequitas, et causa Edicti, quo de bonorum posscssion liberis danda cavetur, sffleit, ut eius ratio habeatur, et bonorum poeseesio intestato (5) patrie detur, ut tamon bona sorori, quite neceseania horca patri extitit, conferre cogalur avus, qui por cern bonoruni poeseesionis einoluuientum aequisiturue es, nisi forte avus Sto riullum ex bis fructum aequirere vult, paratusque est de potestato nepoteiii demitt.ore, eL ad emancipatum emolumentum onino bonorum poaseasionis
(1) Sdgn ta. ediciones valOaree. (2) Trr, VI1.USDS WBEILr, lnsertnn aqu, comenzando i21 rueo ticdo, os cci. oacios p. flp

XXXIX. - Si el padre hubiere emancipado al hijo, y retenido al nieto, y luego hubiere fallecido el hijo, tanto la equidad del caso, como la autoridad del

0. [5.] ULPiANO; Corne4tarios al Edicto, libro

Edicto, en que se dispone que se haya de dar la posesin de los bienes A los ascendientes, hacen que so tenga cuenta de l, y que sed la posesin de los bienes del padre abintestato, pero te Suerteque A la hermana, que qued heredera necesaria d su padre, sea obligado it llevarle A colacin los bienes

el abuelo, que por medio de l ha de adquirir el emolumento de la posesin de los bienes, ti no ser
s) uatiaUuim, HaZ. Vulg. (4) Br. s8gtnel cidrce FI, que dice el; hl Tar (5) lnietatL, Rol. Vulg.

Toso 111-14

106

DI13$T.LTBRO XXXVItI TfTULQ VII

perveniat. Nec idciro soror, quac patri beres extitit, juste c(heri poterit, quod eo (acto a collationis commodo exeluditur, quum ayo quandoque intestato dofuneto, ad bona eius sirnul cuin (ratre possit venire.

acaso que este abuelo no quiera adquirir ningn fruto de ellos, y est dispuesto separar de su potestad al nieto, para que 'faya al emancipado todo el emolumento de la posesin de los bienes. Y ni por esto podrqnejarse con justicia la hermana, que qued heredera de su padre, de que por este hecho es excluida del beneficio de la colacit5n, por9 ne, fallecido intestado en cualquier tiempo el aUnlo, pudr ir los bienes de ste juntamente con el hermano. tando deliberando el heredero Instituido, falleci el hijo desheredado, y en esta circunstancia prescindi de la herencia el heredero instituido; el nieto habido de esto hijo ser heredero suyo del abuelo, y no parecer que fu obstculo el padre, despus do cuya muerte se defiere la herencia legitima. Y no se puede decir que el nieto ser heredero, pero no suyo,porque nunca tuvo el grado prximo, pues aunque l mismo hubiera estado bajo potestad, tampoco le habra precedido el padre en esta sucesin;" por otra parte, si no es heredero suyo, con qu derecho serti heredero el que sin duda no es agriadol Por lo dems, aunque no haya sido desheredado el nieto, podr ser adida en virtud del testamento la herencia por el heredero instituido, habiendo muerto el hijo; porque el que no obsta por derecho de intestado, se considerar que obste habiridose testado. 1.No se les debe ti los ascendientes la herencia de los descendientes al modo que ti los deseendientas l.a de los ascendientes, pues una razn de conmiseracin admite ti los ascendientes ti los bienes de los descendientes, y los descendientes el voto comn de la naturaleza y de Iow ascendientes. de familia acept como proximo cognado la posesin onsintindolo su padre; aunque or la condicin impuesta en el testamento haya. sido excluido de la herencia, porque haya permanecido bajo la

7. 16.1 PAPINLINUS libro XXIX. Quzcioaum. Senipto herede deliberante lIius exheredatus mortem obiit, atqne ita scriptus harea ornisit (1) horaditatom; nepos ex illo filio suseeptus ayo suus heras erit neque pater videbit,ur obgtitisse enius post post mortem legitima defertur hereditas. Nec dial potest, herodem, sed (2) non suum nepotem (ore, quod proxhnum gradum nunquam tenuerit, quum et ipso fucrit o potostate, no que palor eum in bac succossione praovcnerit; et alioquin, si non suus horos eat, quo jure liores orit, qui sine dubio non eat agnatus Celerum, elsi non Bit exheredatus nopos, adiri poterit ex testamento hereditas a scripto herede, filio mortuo; quare qui non obstat iure rntestati, jure testati videbitur obstitisse.

7. [6.] PAPINIANO; Cuestiones, libro XXIX. Es-

1.Non sic parentibus liberorum, ul liberia parentum dabetur hereditas, (3) paren es ad bona. Ilberorum ratio rniserationis admittit, liberos natorae simul et parentum commune votum.

milias uL proximus cogoatus patre consentiente possessionem agnovit; quainvis por conditionem testan3ento datam, quod la patris potestate mansent, ab hereditate oit exciusus, tameii utiliter possoasionem agnuviaso vidobitur, nec in Edicti sontentiam incidet, quoniam possessionem seeundum tabulas non agnovil, quum indo ram babera non potuorit (4), nec in fui potestate conditio fueit, neo facilo pator emancipare fllium cogi poterit.

8. [7.1 Inzi libro VI. Responsorum. - Fihusfa-

8. 7.J EL MisMo; RespuesJas, ll&o Vf.Un hijo

potestad del padre, se considerar, sin embargo;

que acept tilmente la posesin, y no incurrir en la pena del Edicto, porque no acept la posesin conforme al testamento, pues no habra podido tener de este modo los bienes, ni la condicin estuvo en la posibilidad del hijo, ni el padre puede ser f-

cilmente obligado a emancipar al hijo.


9. [8.1 PAULuS tibio XI. Ilsponsbrurn. - Si, posteaquam fihius eniancipatus botiorum poaseesionem patris petut, statuna suum mutavit, nihil oliosse ci, quominus id' acquisiit, retineat; quudsi prius conditionein suam mutavit, horiorum posaessionem eum petera non posse.
TIT. 'VII IVIII] (5)
lINDE LEGIT1MI (6) 10/. 'oci. VI. 15.1

que el hijo emancipado pidi la posesin de los bie-

9. (8.1 PArn.o; .Respucslas, Ubro X.l--Si despus

para retener lo que adquiri; peno si mud antes su condicin, no puede pedir l la posesin de los bienes.

nes del padre mud su estado, no le obsta nada

TTULO VII [VIII] D5 LA POSESiN DE LOS B)RNES UNDE LEO1TIMI


(Vaee Cdd VI, 15.]

1. Iuuaius bbro XX VII. (7) Di9esoruiri..-1iaeci verba Edicti; TUM QUEM El HSREDEM 5585 OPORTEKET, SI INTESTATUS MoaTuuS ESSET ,ccperu& [largo el cum catensione1 et cuna quodam temperie spatio acciphmtur (8), non ad mortis testatoris temjius
(1) Taw'.; onilsorit, el cc$dioe FI., Br. sed, omiea Vulg.
uonism, iiiw'ta HaZ.

redero de ste, si hubiese muerto Intestado, se

1. Juu&wo; Dijesto, Libro XX VII. - Estas palabras del Edicto: Entonces el que debIere ser be-.

entienden timplia y extensamente,y con cierto espacio de tiempo, y no se refieren al tiempo do la


(6) Vanse as notas Z de a pagina 105., 4. de la 04. (5) 1T UNOS AGNATI, wildria BaZ. (7) VIL, consdirase aiiadkla por a igus copis.tae. (3) eL cumasclpirnitnr, o, Ztskse a sd cUacia.por Br.,.

(5)

(4) ilaL; poterit, el cdoe 1't.

(3)

D1aO.LtflO XXXVIII: TTULO VII

101

reforuntur, sed ad Id, quo bonoruin posscssio poteretur; et ideo legitirnum heredem, si capite de, minutus essot ab hac honorum pssesione summover paLam est. 2, Ui..rIsNus libro XLVI. ad Ediciurn.Si repudiaverint sui ab intestato bonorum possessionem, adhuc dicemus, obstare ena legitimis, hoc est his quibus legitima pottzit deforri hereditas idtirco, quia repudiando quasi liberi bonorum posssessionein, huno incipiunt babere quasi !egitimL 1.-1:laee autem bonorum pssessio non tantum masoulorum defertur, verum etiam feminarum, nec tantum ingenuorurn, verum etiam tibortinorum. Gouuiuriis est igitur. pkiribus, nam et os, vol agnatos feminaa possunt vol consanguine habere; item libertini possunt patronos patronasque hahere. 2.Nec tantum masculi hanc bonoruru pos805sesainnem aceipere posstrnt, verum etiam fe.minac 3.Si quia decesserit, de que ineertum est, utrum paterfamillas, an tiliusfaniilias sit, quia pater eiva ab hostibus captus adhue vivat, vol quod alia causa suspendebat eius stature, niagis est, no posait peti bonorum cius (1) possessio, quia nondULD inteatat.urn etirn case apparet, quum incorum sn, an testar possit. Quum igiwr coeperit ccrti status ease, tuno demum petenda est bonorum possessio, non quum certum esas coeperit, intestatum esas, sed quum eertum ease coaperit, patrernfamihas esas. 4.Hace autem bonorum poaseasio omnem voeat, qui ab intestato potnit case horas, sive lex duodecam tabularum eum legitimtirn beredein faciat, sive alia Lex Senatusveeonsultum. Denique maten, guac ex Senatusconsulto venit Tertulliano, iteni qui ex Orphitiano ad legitimam hereditatem admittuntur, banc bonorum possessiooem petere .possunt.
8. E'MJLUS libro XLIII. ad Edictu,n.Generaliter igit.ur sciendum est, quotieseunque ve! Lex, vel Senutus derort bereditateni, non etiarn bonorum possessionein, ex fiar, parte earn peti oportere; qiium varo etiaiii bonorum posaessionern dan iubet, tum ex illa parle, qua ex legibus, peti debere (2); sed et ex has parte (3) poterit.

muerte del testador, sino a aquel en que se pidiese la posesin de los bienes; y por lo tanto ea man!tiesto, que si el legtimo heredero hubiese sido disminuido de cabeza, es excluido do Cata posesin de los bienes. - Si los herederos suyos hubieren repudiado la posesin de los bienes abintestato, todava diremos que ellos les obstan ti los legitimes, esto ea, t1 aquellos ti qtIbBneb pudo ser deferida la herencia legitima, por este, porque repudiando la posesin de los bienes corno descendientes, la comienzan ti tener corno legitimes. 1.Mas esta posesin de los bienes se defiere no solamente tratandose de varones, sino tambin de hembras, y no slo tratndose de ingnuos, sino tambin de libertinos. Es, pues, comn ti muchos, porque tambin las hembras pueden tener consanguneos, agnados; y tambin los libertinos puede tenor patronos Z, patronas. 2.Y no solamente pueden recibir esta posesin de los bienes los varones, sirio tambin las hembras. 3.Si hubiere fallecido alguno, respecto del cual sea incierto si es padre hijo de familia, porque vivia todava su padre aprisionado por los enemuges, porque otra causa tenIa en suspenso su estado, es ms cierto que no se puede pedir la posesin de los bienes del mismo, porque todava no aparece que l qued intestado, pol' cuanto es incierto si poda testar. As, pues, solamente cuando comenzare a ser cierto su estado se ha de pedir la posesin de los bienes, no cuando hubiere comenzado ti ser cierto que muri intestado, sino cuando hubiere comenzado ti ser cierto que era padre de familia. 4.Mas esta posesin de los bienes llama ti todo el que pudo ser heredero abintestato, ora lo haga heredero legtimo la ley de las Doce Tablas, ora otra ley senadoconsuLto. I?inafmente, pueden pedir esta posesin de los bienes la madre que acude en virtud del oenadoconsulto Tertuliano, y lambida los que son admitidos ti la herencia legtima
2. ULPIA.xO;

Comentarios al Edicto, lib,-o XLV!.

en virtud del Orficj&no.

Se ha de saber, pues, en general, que siempre que la ley 6 un senadoconsulto defiera la herencia, poro no tambin iaposesiii de los bienes, debe pedirse sta en virtud de esta parte del Edicto; pero cuando manda que se d tambin la posesin dolos bienes, entonces se debe pedir tambin en virtud

8. PAULO; Comentarios al Edicto, Libro XLIII. -

de aquella parte por la que se permite en las leyes;


4. Juu.qno; Digesto, libro XXVII.

mas tambin se podr pedir en virtud de esta. parte.


4. 1(JLiANtJS libro X-XVII. Di9cs,torum. -Si ex duohus fratribus alter decesserit testamento jure facto, dein deliberante herede altor quoque. inteStato deceseerit, et seriptus horas omiserit hereditatom, patruus Legitimam hereditateni babebit; nain hace bonorum possessio tum qucm herederu esse oportet ad id tempus refertur, quo primum ab intestato bonorum poeseasio peti potuissct.

hermanos uno hubiere fallecido habiendo hecho le-

- Si de dos

y el heredero instituido hubiere prescindido de la herencia, tendr el to paterno la herencia legitiel que debe ser heredero, se refiero al tiempo en queprimeramente se habra podido pedir la pose-

galmente testamento, y despus, estando deliberando el heredero hubiere muerto el otro intestado,

ma; porque esta posesin de los bienes entonces

sin de los bienes.


5. MODRSTLNUS libro III. PandccLarum. - Icter agnatos et cognatos hoc interest, quod jo agnatis et cognati continentur, in cognatis non ulique et agnati, 'verbi gratia, patrie frater, id eut patruus, (1 VIUNI

5. MODESTINO; Pandectas, libro Hl. - Entre tos agnados y los cognados hay esta diferencia, que

en los agnados se comprenden tambin los cognados, y en los cognados no ciertamente tambin Los

(5) dbcrt, fIat.

omtenta Hal. Vug.

(5) psti, inserta Vu!g.

108

DIQBSTQ.L113110 XXXVIII TTULO iflU

el agnaturest, et cognatus; maIne aut.em frater, id est avunculus, cognatus est, aguatus non cst. 1.Quamcliu spes est., suurn heredem aliquem deuncto existere, tamdiu coneanguineis locus non est, puta si defuuct.i uxor praeguaas sit, aut defunati fihius apud hostes att,
6. HERMOGINI.NUS

agnados, por ejemplo, el hermano del padre, esto es, el to paterno, es agnado y cognado; mas el hermano de fa madre, esto es, eL to materno, es: cognado, poro no agnado. 1 Mientras hay espejauza de que exista algn heredero suyo del difunto, no tienen lugar los Consanguneos, por ejemplo, si la mujer del difunto estuviera embarazada, si el hijo del difunto estuviera en poder de los enemigos. - Los nacidos despuda de la muerte del padre; despus del cautiverio, 6 de la deportacin, y tambin los que estuvieron bajo potestad al tiempo en que era aprisionado deportado el padre, tienen el derecho de consanguinidad entre si, aunque no hayan sido herederos del padre, como los desheredados. TITULO Viii [EX]
D5 LA POSESIN DE LOS mENES UMDE C0ONAfl

Nati post mortnm patria, vol post oaptivitatem, sive deportationem, sed el hi, qui tempore, quo capiebatur, vel deportabatur pater, in potestate fuerunt, ms mIer se consanguinitatis liabent, etsi heredes patri non extiterint, sicuti exheredati. TIT. VIII [IX]
UNDE COONATI ICf.Coi. vi. 15.1

libro III. Iuris Epiornarwn.

6. HEiuIooENuNo; Epome del Derecho, libro 111.

[Vase Cdd, VI. 5.]

1. Urs'ius libro XLV!. ad Edicium. - Haec bonorum posaessio nudam (1) habel Praetoria indulgontiam, noque ex iure ciili originem babel; nain 008 invital ad honorurn possessionem, qul jure civil ad suc.eessionem adinit.ti non posenut, Id est, cognatos. 1.Cognati autem appellati sunt, quasi ex uno asti, aul, UI Labeo ait, quasi comruune nasoendi initium habuerint. 2.Pertinet autem h.aen lex ad cognationea non serviles; nec enini facile ulla servilis videtur osee cognatio. 3.Hace autein bcrnorurrL possessio, quae ex hac parte Edicti datur, cugnaturuni gradue sex comploctitur, et ex septinio duas personas, sobrino el sobrina natuni et natam. &Cognationein fae.it etiam adoptio; etonini quibus et agnatus lije, qui adoptatus est, iledem etiazu cognatus fiel; namubicunque decognatis agitur, ibi sic accipiemus, ut etiani adoptione cognati feti contineantur. Evenit igitur, ut la, qui lo adoptionem dafne est, tam in familia naturalis patris iura oognationisretineat, quam in familia adoptiva nanciecatur; sod eorum tantum cognationein In adoptiva familia naucisoctur, quibus lit agnatus, le naturali autem omnium retinebit.
5.Proxirnus auiem accipietur ctiam is, qui solus est, quamvis proprie proximus ex pluribus (2) dieitur. 6.Proxiniuru accipere nos oportet co tempere, quo bonorum possesso defortur. 7.Si quis igitur proximus cognatus, ilum heredes seripti deliberant, diera suum obieril, equena quasi proximus admifietur, boa cal, quicunque luerit Lum deprehensus proximnm !ocum obtinens (3). 8.Si quis proximior cognatus nasci spertur, n ea conditione est, ut die debeal, obstare sum sequentibus. Sed ubi natus non est, admiltemus curu, qui. post 'ventrem yroximus videbatur. Sed hoe ita demum ent aocipiendum, si hin, qui in ulero osee dicitur, vivo co, de ouius bonorum posses-.

t. ti iruo; Comentarios al Edicto, libro XLVI. - Esta posesin de los bienes cuenta con la sola indulgencia del Pretor, y no tiene origen en el derecho civil; porque invita la posesin de los bioflOS a. los que por derecho civil no pueden ser admitidos . [a sucesin, esto es, a loe cognados. 1.Mas se llamaron cognados, como nacidos de uno solo, , segn dice Lobeen, como si hubieren tenido comn origen al nacer. 2.Pero refirese esta ley a. los cognados no serviles; porque no es fcil que se considere que hay cognacin alguna servil. 3.Mas esta posesin de los bienes, que se da en virtud de esta parte del Edicto, comprende seis

grados de cognados, y a. dos personas del sptimo,


al hijo y

el que fu adoptado, se har tambin cognado;

porque de los mismos de quienes se har agnado

- 4.La adopcin tambin- produce cognacin;

a. la hija del sobrino y de la sobrina.

pues siempre que se trate de cognados, loentende-

remos de ruedo qu se comprendan tambin log que


por la adopcin se hicieron cognados. Resulta,

pues, 41u0 el que fu dado en adopcin retiene en

la familia del padre natural los derechos de la colcognacin solamente de aquellos de quienes se hizo agnado, mas en la natural retendr. la de todos. 5.Mas ser reputado prximo tambin el que

nacin, as como tambin los adquiero en la familia adoptiva; pero en la familia adoptiva adquirir la es solo, aunque propiamente se dice prximo al que lo es entre muchos. 6.Pero conviene que-admitamos coino.prximo al que lo es al tiempo en que se defiere la posesin de los bienes. 7.As!, pues, si hubiere fallecido algn pr-

ximo cognado mientras deliberaban los herederos instituidos, ser admitido como prximo el siguien-

te, esto es, cualquiera que se hallare entonces ocupando el prximo lugar. 8.Si se esperase que nazca un cognado ms prximo, est en tal condicin, que se deber decir que l les obsta a. los siguientes. Pero cuando no naci, admitiremos al que era considerado prximo despus del que estaba en el claustro materno. Mas esto se habr de admitir as solamente, si el que se s) oblinel, Jai.

(1) nondum, Ra.


2) piurimiS,

.wa.

iGE8PO.L1BKO XXXVIII TIT(JLO VIII

1 O

sione agiLur, fuit conceptus, nam si post mortom, noque obt&bit ah, noque ipse admittetur, quia on fuit proximUs cognatus ti, quo vivo riondum auima'c (1) fuerit. 9Si qua praegnafls decesaerit et u toro evseoto partus st ditus, in ea conditione et partus ste, ut matris suae accipere bonorum possessioUnde proxirni cognati; sed post Senaneru tusconsultuni et Undo legitimi petera 088 a Orphitianum 1 pottrit, quia mortis tempore ifl utero fuit.

ad 10..Gradatim autem admitturitur cagnati banorum possesSiOflCm, ut qui Bunt primo gradu, omnes simul aihnittantiir (2).
11.Si quia apud bostee fuerit mortis tempore eme, de culus tonorum possessiorie quseritur, di-

cendum est, bonorum possessioflem peti ab ea posee.


Hac parte Proconsul naturali aequi tate motus omnibus cognatis promittit (3) bonorum poaseesioneru, juos Banguinis ratio voeat ad hereditatem, licet jure civil dofieant. itaque etiam vulgo qusesiti lberi matra, et mater talium liberorum, tem poi (ratina nter se e% bao parte bonorum poseessionem peLero possuflt, quia sunt invieem sibi cognati; usque adeo, nl praegnans queque manumiseo. si pepererit, el is, qui natus est matni, el mater ipsi, el nter se quoque qui nascuntur, cognati sint.
2. GAlus libro XVI. ad E&ctunt proinnia1e.

dice que esta en el claustro materno, fmi concebido viviendo aquel de cuya posesin de los bienes Be trata;porque si Wconcebido despus de la muerte, ni le obstara t& otro, ni l mismo ser admitido, porque no fmi prximo cognado de aqul en vida del cual l no hubiere sido animado todava. 9.Si hubiere fallecido alguna embarazada, y abrindosela el tero se le extrajo el-feto, se halla este feto en tal condicin, que puede obtener la posesin de los bienes de su madre U,uie proa'inmi co9nat: pero despus del senadoconsulto Orficiano podr pedir tambin la Undelegitimi, porque al tiempo de la muerte estaba en el oaustro materno, U).Mas los cognados son admitidos por grados la posesin de los bienes, do suerte que todos los que estn en el primer grado sern admitidos conjuntamente. 11.Si alguno estuviere en poder de los enemigos al tiempo de la muerte de aqul de cuya posesin de bienes se trata, se ha d decir, que se puede pedir por l la posesin de Loa bienes.
2. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, libro XVI. - ICa esta parte, movido el Proconsul por la equidad natural promete la posesin de los bienes It todos los cognados, It quienes llama It [a herencia la razn de la consanguinidad, aunque no sean admitidos por el derecho civil. Y as, tambin los hijos de la madre habidos del vulgo, y la madre de tales hijos, y tambin los mismos hermanos entre si pueden pedir en virtud de esta parle la posesin do los bienes, porque son cognados entre si; y tante as, que tambin si manumitida la que est embarazada hubiere parido, el que nace es cognado de la madre, y la madre lo nade l, yios que nacen lo son tambin entro al.

3. JUIJNUS Ubr XX VII. i)ijv4orurn. Capilla deminutione perimunlur cognationes, quae por adoplionem aequisitae sunt; igitur si post mortem, verbi gratis, fratnis adoptivi intra eentesmum diem acloptivus frater capite demiliutus fuerit, bonorum poseessionem accipere non poteril, qUse proximitatis nomine fratri (4) defertur; Praetorem enim non solum mortis tempus, sed etiam id, quo bonoruin poaseasio petitur, intueri palam est.

3. Juitro Digesto, libro XX VII. - Con la disminucin de cabeza se extinguen las cognaciones, que se adquirieron por la adopcin; as, pues, 81488pus de La muerte, por ejemplo, del hermano adoptivo, su hermano adoptivo hubiere sido disminuido de cabeza dentro de los cien das, no podr obtener la posesin de los bienes, que titulo de proximidad se le dflere al hermano; porque es manifiesto que el Pretor atiendo no slo al tiempo d la muerte, sino tambin aqul en que se pide la posoun de los bienes. 4. ULPMNO; Realas, libro '1.Si un espurio hubiere fallecido intestado, su herencia no le pertenece nadie por derecho de consanguinidad de agnacin, porque los derechos de la consanguinidad y tambin de la agnacin provienen del padre; pero a titulo de proximidad puede su madre, el hermano nacido de la misma madre, pedir la posesin de los bienes de l por virtud del Edicto. 5. POPIPONiO; Comentarios a Sabino, libro IV. A los legtimos disminuidos de cabeza no se les da por derecho de heredero legitimo la posesi de los bienes, porque no es la misma la causa de stos que la de los descendientes, sino que son llamados de nuevo en el grado de los cognados. 6. Ui..P1AN0; Comentarios al Edielo, libro XLV. A. los cognados no les obsta en nada para Ja sucesin la acusacin, si hubieren acusado It sus cognados. (3) Tuar. segda la esc4twa original; permtttit, a co. prrcoiu,i del adoe Rl., Br i4 VuLg.; fratris, el cdice FI.

4. th.PIANUS llbi-o Vi. fle9ukrum. Si spurius intestato deceeseril, iure consanguinitatis ant agnationis hereditas eius ad nullum portinet, quia conaanguimt.atis itomque agnalionis jura a paIre Oriuntur; proximitatis autem nomine matar nius, aut frater eadein matre natus bonorum passesaiorlem elus ex Edicto petere potest.
& PoMPorlus libro IV. ad Sabinum.Leitimis ospite deminutia non datar bonoruin possessio jure heredie Legitinil,quia non eadem causa eorumeM, quse liberorum, sed gradu eognatorurn rursus yocantur.
8. ULPL&NUS

accusaijo nihil obsL ad successione1Tn si accusaverunt cognatos anas,

libro XLV. adEdietwn.Cognatis

(1) anImal, al margen interwr del cdice Fi.; animena, O'.jetura Br.; anima, La e. citada po Dr.
(1) Ha.; admittuntur, el cdice

110

DIGESTO.LIBRO XXXVIW TTULO D

7. Mooisni'ws libro Vi. Re9uiarum. - l, qui aliqua ratione sorvus factus esi, manunhissione nulla ralione recpit cognationom.
8. IDEM libro XIV. Responorum. Modestinus respondit, non ideo minos ad uviae maternae bona ab intestato nepotes adinitti, quod vulgo quaeeiti proponuntu r. 9. PPINIANUS libro VI. Rcsponsoruin. - Octavi grados agnato lure legitirni heredis, etsi non extfterit horas, possessio defertur, ut proxirno auteni cognato, quanivis extiterit heres non defertur.

7. Monzsrno; Reglas, libr VI, - El que por alguna razn fu hecho esclavo, por ninguna razn recobra con la manumisin la cognacin. S. EL MISMO; Respuestas, libro XIV.Modestino respondi, que no porque se diga que fueron habidos de! vulgo dejan los nietos de ser admitidos abintestato It los bienes de la abuela materna. 9. Pi'zrn.tr'ro; Icspucsa.s, libro Vi. - Al agnado de octavo grado se le defiere por derecho de heredero legitimo laposesin de los bienes, aunque no huhiero quedado heredero, de suerte que no se le defiere al cognado prximo, aunque haya sido heredero. 1.El hijo del hermano, instituido heredero de una parte, sosteniendo que su to paterno era sordo,y que por lo tanto no pudo hacer testamento, obtuvo la posesin como prximo cognado; se determin, que so tuviese cuenta desde el dia de la muerte, porque no parecia verosimil que persona tan conjunta por la sangre hubiese ignorado la enfermedad del difunto.
10. ScvoLA; ispuestcia, libro 1.Una que falleci intestada dej , su hermana Septicia nacida de otro padre, y It su madre embarazada de otro marido; pregunto, si, habiendo repudiado la madre la herencia, mientras estaba embarazada, y habiendo dado despus luz Sempronia, podra tambin Sempronia obtener la posesin de lo bienes de Ticia. Respondi, que si Ja madre fu excluida de la herencia, puede obtenerla la que, segn Be dice, naci despus.

1.Fratri8 fihius pro parte bares institutus, quum patruum surdum case contenderet, atque ideo testarnentuin facere non potuisue, posueaslocern ut proximus cognatus aocepit (1); ex die mortis temporis haber rationeifi placuit, quia verishuile non videbatur, tam coniunctum sanguino (2) defuncti valotudinem ignorasse.
10. SCAEVOL libro Ji. Eespon.sorum. Intestata reliquit sororem Septiciara diverso patre natam, et praegnanterfl matrem ex alia marRo; quaero, si matar hereditatein repudiaveril, dum adliuc praegnans cst, posteaque enixa tuerit Seniproniam, an etiam Sempronia bonorum Titiae poaseasionem acciporo possit. Reapoodit, si mater hereditate exclusa est, eam, quae, ut proponitur (3), postea nata est, aeeipere posse.

T1T. IX [X]
DE

TITULO IX [X
EDICTO

succaseoniO (4)

[Cf. Cod, VI. 16.]

DEL. EDICTO SUCESORIO

[Vaae Cdct. VI. 16.1

1. ULPLNUS libro XLIX. ad Edicluet. Suc. eeasorium Edictum ideirco propositum est, no bona hereditaria vacua sine domino diutius iaeerent, el craditoribus longior mora flerel. E re igitur Praotor (EL) putavit, praestituore tenpus, bis, quibus benorum posscssionem detulil, et dure inter 005 succeasionem, ut maturius posaint cretiitores acire, utrum habeant ourn quo congredantur, an vero bona vacan tia fLso sint delate, un potius ad possessionem bonorum procedere debeant, quabi sine successore defuneto (6).
1.Unus enini quisque suani bonorum poasessionem repudiare poteel, alienam non potest, 2.Proinde procu rator mons sinemea voluntate meam bonorum possessionem repudiare non potest. 3.--Por servum delatam bonorurn possessionem dominus repudiare potest. 4.Tutor impuberis su repudiare poasit bonoruin poesessionem, videamus. Et magia est, ne pouit; sed ib ex auetoritate tutoris repudiare potest. 5.Furiosi curator ncquaquam poterit .repudiare, quia necdum delate est. t.Qui semel noluit horioruin poaseselonem petere perdidit los ema, etsi tempora largiantur;
(i) Taur.; aceeperit, el CdiJ.Je FL, Br. snguiuei, HaL.

cantes sin dueo, y para que no soles causara ms

UI..pIANo; Comerzgari os al Edclo, libro XL1X. Se public el Edicto sucesorio para que 'los bienes de la herencia no yacieran mucho tiempo va-

1.

larga demora It los acreedores. Y por esto juzg el Pretor babor de prefijar un trmino It los que les defiri la posesin de los bienes, y. haber de dar entre ellos la sucesin, para que los acreedores pudieran saber ms pronto si tienen con quien contender, si los bienes han sido deferidos como vacantos al fisco, si preferentemente debenproceder la posesin de los bienes, como si-el deudor 1.Porque cada uno puede repudiar su propia posesin de los bienes, pero no la de otro. 2.Por lo cual, mi procurador no puede repudiar sin mi voluntad mi posesin de los bienes. 3.El seor puede repudiar la posesin de lo bienes que se le defiri por medio del esclavo
hubiere fallecido sin sucesor.

repudiar la posesin de los bienes. Y es ms cierto que no puede; pero l puede repudiarla con la autoridad del tutor. manera repudiarla, porque aun no lo fu deferida, de los bienes, perdi el derecho

4.Vemos si el tutor de un impbero podr,

5.El curador del furioso no podr de ninguna 6.El que una vez no quiso pedir la posesin

It ella, aunque dure

(2) segn nuestra enmienila; sanglihil, el cddice Fi.; eou(3) .4si1 conjcLura. Br.c4n la escritura original que dice

proponeItw proponerelur, i'aur. segn eorrecon del cidl.

ce Fi., Br,

(a) Taw. segtln correcojlj,'I del cdice Fa.; DEcuseoIuo, la ecriura orlgusal, Dr. (5) 'Praetor coneldraea a ad ida por antiguas coplslae. () dcfuncti, Hal. Vutg.

DIGESTO.LIBRO

xxxviiL; TfrULO IX

111

lb enim noIuit iam coepit ad alios pertunere bonorum possessio, aut fiscuru invitare. 7.Docretalis bonorum possessio su repudian poasit, videairius. Et quidem diebus finiri potest; sed repudian cam non puase, venus est; quia nondum delata est1 nisi quurn fuerit decreta; rursum, posteaquam decreta et, sara repudiatio est, quia quod acquisitum e5t, repudian non potest. 8.Si untra centesiiflum diem montuna sit prior, statim sequens admilti poteat. 9.Quod dicimus, untra dies centum bonorum posscssioucm peti poase, ita (1) intelligendum esi, ut st ipso dio centosimo bouorum poasesalo peti poasit, quemadmoduin mIra kalendas etiam ipsae kalendae sint. Idem est, el si in diebus eentum dicatur. 10.Quibus ex Edicto bonoruru poaseasio dan potest, si quia oorum aut dan sibi notuenit, aut in diebus statutis non admiserit, tunc ceteris bonomm poaseasio peniud.e eompetit, se si prior ex eo numero non fueril. est in potestate, delata est si bonorum poasesalo ex prima parte, unde ]iberis defertur; exlusus caL tempore aut repudiatione; (2) cetenis defertur, sed (8) ipse sibi succedat ex bac succesaeria parte? Et magia sal, ut succedat,ut Unde legitimi posad petere; et post hes suo ordine ex illa parte, unde proxiuli cognatLvocantur; et lioe jure utiniur, ut adinittatur; poterit iitur ex sequenti parte succedere ipse sibi. ltrn Le dio poterit el u secundom tabulas bonorum poaseasione, UI, si secundum tabulas non pelienit bonorum possossionem is, qui potuit et ab intestato succedere, ipse sibi sueeedat.
quoque, qui exolusus saL, admittatur; utputa fihus

11.Sed videudum est, an mIer ceteros ipse

12.Largius tempus parentibus liberisque petendae bonorum poaseasionis tnibuitur, in honorem sanguunis videlicet, quia aretandi non erant, qui paene ad propnia bona veniunt; ideoque placuit, us pr&eatitui annum, scilicet ita moderato, ut neque ipsi urgereutur ad bonortnn poaseasionis petiflo'nain, neque bona diu iaoerent., Sane nOnnunuam urgentibus crecljtorjbus interrogandi sunt in mro, an siM bonorum posaessionetn admittant, ui, si repudiare se dicant, aciant creditores, quid sibi agendum esset; si deliberare se adhuc dicant, praecipiLandi non Bunt.

el trmino; porque desde que no quiso, comenz la posesin de los bienes fi pertenecerles fi Otros, 6 fi invitar al flaco. 7,Veamu si se podr repudiar la posesin de los bienes concedida por decreto. Y verdaderamente se puede perder por el tiempo; pero es ms cierto que no puede ser repudiada porque no fu deferida sino cuando hubiere sido decretada; y por otra parte, despus que fu decretada es tardia Ja repudiacin, porque no se puede repudiarlo que se adquiri. 8.Si el ms prximo hubiera muerto dentro do los cien das, puede ser admitido inmediatamente el quesigue. 9.Lo que decimos, queso puede pedir dentro de cien das la posesin de los bienes, se ha de entender de modo, que aun en el mismo da centsimo se pueda pedir la posesin de los bienes, fi la manera que dentro de las calendas estn tambin las mismas calendas. Y lo mismo es, tambin si so dijera en cien das. 10, Si alguno de aquellos, quienes por virtud del Edicto se les puede darla posesin de los bienes, no hubiere querido que se le d fi l, 6 no la hubiere admitido en los das establecidos en este caso les compete los dems la posesin dejos bienes, lo mismo que si al anterior no hubiere sido de tal nmero. 11.Pero se ha de ver, si tambin el mismo, que fu excluido, ser admitido entre los dems; por ejemplo, un hijo est bajo potestad, so le defiri la posesin, de los bienes en virtud de la primera parte, por la cual se le defiere fi los descendientes; fu excluido por el tiempo, por repudiacin; se les defiere fi los dems; pero ,suceder tambin l en virtud de esta parte sucesoria? Y ea ms cierto que sucede, de modo que puede pe4ir la posesin Unde legm4mi; y despus de estos por su orden en virtud de aquella parte en la que son llamados los prximos cognados; y observamos este derecho, que sea admitido; podr, pues, sucederse fi si mismo en virtud de la siguiente parte. Igualmente se podr decir esto tambin en la sucesin de los bienes con. forme al testamento, de modo que si no hubiere pedido la posesin de los bienes con arreglo al testamento el que pudo suceder tambin abintestato, l se suceder fi si mismo. 12.A los ascendientes y fi los descendientes se les concede ms largo tiempo para pedir la posesin de los bienes, en eonsideraci6n, por supuesto, fi la sangre, porque no deban ser estrechados los que suceden casi en sus propios bienes; y por esto plugo que fi ellos se lea prefijara un ao, as, fi la verdad, moderadamente, para que ni ellos fuesen apremiados la peticin de fa posesin de los bieA veces ciertamente, apremiando los acreedores, han de ser interrogados en juicio sobre si admitan para si la posesin de los bienes, para que, si di. eran que la repudian, sepan los acreedores qu hayan de hacer ellos; y si dijeran que todava estn deliberando, no se les ha de precipitar. 13.Mas si alguno hubiera sido substituido por su padre fi un hijo impbero, no podr pedir la posesin de los bienes dentro de un ao, sino dentro de cien das. 14.Pero no solamente se les concede esto fi los descendientes y milos ascendientes cuando suceden en su propio nombre, sino que tambin si fu instituido heredero un esclavo de uno de los desnes, ni quedasen yacentes largo tiempo los bienes.

13,Si quia autem a paIre ano imuberi filio Bit substitutus, non mIra annum, sed mtra diem centeimum bonorum poaseasionem petere poteril, 14.Non solum autem qcum suo nomine' lberi parenteeque, hoe lis tnibuitur, verum etam si servus eius, qui ex liberia parentibusque cal, horas institutos eat, intra annum competit bo(1)

(5) nwc, mora Ha.; non, nwta Vdr.

ita aon iagc aiadia por 5flti o8 copistas.

(i) ukum. in3erte Jfal.

112

DI418TO.LiBEO

xxxviii:

TfTULO x

norum posessio persona enim ea esi, quae merult hoc beneflcium, quse potat (1). 15.ed et si pater emaneipati fui bonorum possesaionem contra tabulas accipero 'vo1it, aun tempus & oompetere conSLat. 1.Et generaliter alt lulianus, ex omnibus causis liberia paren tibusue mIra annum bonorum possessionem com petare.
2. PPJNiIINOS libro VI. Reprnorwn.Inferions gradus cognatus b.encffcium Edicti suecessorii non babuil, quuin prior ex propria parte possessionem accepisael. Nec ad reru pert.inuit, quod abatinendi facu!Iatem ab auxilium actatis prior cognatus accoperal. igitur fleco vacantia bona reate deterri (2) placuit.

condientes de los ascendientes, compete dentro de un ao la posesin de los bienes; porque la persona que lo pida es La que mereci este beneficio. l5.Pero tambin si el padre del hijo eman ipsde quisiera recibir la posesin do los bienes contra el testamento, es sabido que le compete el tiem po de un ao. 16.Y en genera' dice Juliano, que en todos Loe casos les conrpele los descendientes y los ascendientes la posesin de los bienes dentro de un ao.
2. PA.P]N1LN0; Respuestas, libro VI.Ji1 cognado de grado inferior no tuvo el beneficie del Edicto sucesorio, cuando otro anterior hubiese recibido en virtud de su propia parte la posesin. 'Y no fu del caso que el cognado precedente hubiera obtenido por beneficio de su edad la facultad de abstenerse. As, pues, con razn, se determin que como vacantes fuesen deferidos los bines aL fisco.

TIT. X 1 Xl]
DE GIFsD1US, ET FFLNLDLrS, ET NOWUBUS HORUM

TTULO X [XI]
DE LOS GRADOS, Y DE LOS AFINES, T DE SUS NOMBRES 1. GAYO; Comentarios al Edicto prortnckl, libro VII]. - Los' grados de la cognacin son nos del orden superior, otros del inferior, y otros del transversal colateral. Del orden superior son los ascendientes; del inferior los descendientes; del transversal 6 colateral los hermanos y las hermanas, y sus descendientes. 1.Pero la cognacin superior y la inferior comienzan en el primer grado; en la transversal colateral no ha! primer grado, y por ello comienza en el segundo. Y as, en al primer grado de la cognacin pueden concurrir ciertamente Los cognados M orden superior y del inferior, pero del transversal no pueda concurrir nunca nadie en este grado; mas en el segundo y en el tercero y en los dems subsiguientes pueden concurrir tambin algunos del transversal juntamente con los cognados del orden superior. 2.Poro debemos advertir, que cuando se trata U herencia de posesin de los bienes, no siempro concurren Los que son del mismo grado. 8.En el primer grado se hallan, ascendiendo, el padre r la madre; descendiendo, el hijo la hija. 4.En el segundo grado estn, ascendiendo, el abuelo y la abuela; deucendiondo, el nieto y la nieta; y en el orden transversal el hermano y la hermana. 5.En el tercergrado se hallan, ascendiendo, el bisabuelo y la bisabuela; descendiendo, el bisnieto y la biznieta; y en el orden transversal el hijo y la hija del hermano y de la hermana, y consiguientemente al Lo y la la paternos, y el to y la ta maternos. 6.En el cuarto grado estn, ascendiendo, el tatarabuelo y la tatarabuela; descendiendo, el tataranieto y la tataranieta; y en el orden transversal el nieto y la nieta del hermano y de la hermana; y consiguientemente los grandes to y ta paternos, esto es, el hermano y la hermana del abuelo, y los grandes to y tamaternos, cato es el hermano y la hermana do la abuela; adems los primos, y ial

1. GAHIS libro VIII. ad Rdiatum proouciale, Gradus cognationis alii suponerla ordinis sant, ah inferioria, alii ex transverso sve a latera. Superions ordinis sunt parentes; inferionis liben; ex transverso uve a latera fratres et sonoros liherique
eorum. 1.Sed superior quidom et inferior cognatio a primo gradu incipit, ex transverso si-ve a Latera nulius cal priinus gradus, et ideo iueipit a secundo. Itaque in primo grwju cognationis, superioris quidem el inferioris ordinis cognati possunt concurrere, ex transverso vera nunquarn ea gradu quisquam concurrere potest; al usecundo et tertio, et deineepe in ceteniS posauni etiain e (3) transverso quidam concurrere et cnm supenioris ordinis cognatis 2.Sed admonencli sumus, si quando de hereditate ' ve bcmorum poasessone quaeramus, non semper eos, qui eiusdem gradus aint, concurrere. 3.Primo gradu sant supra palor, mater, infra films, fha. 4.Secundo gradu sunt supra avus, ava; infra nepos, neptis; ex transverso frater, soror.

5.Tertio gradu sunt supra proavus, proavia; inrra pronepos, lroneptis; ex transverso fratris soronisque flhiu, filia, el cauvenienter patraus, amiLa, avunculus, matertera. 6.Quarto grada sunt supra abavus, abavia; infra abnepos, bneptis; ex transverso fratris so rorisque nes, neptis; el convenienter patruus magnas, amita magna, Id est avi .frater el .uoror, avuneulus magnus, rnatortcra magna, Id eut aviso frater et soror; item fratrcs patru&es, sorores patrueles, Id est, qui quae'vo ex duobus fratri bus proenorantur; 11am consobrini consobrinaeque (4), nl eat, qui quae've ex duabus sororibus nascuntur, quasi consororini, itein amitini, amitinae, id cst qui quae've ex fratra et sorore propagantur; sed

primas hermanas paternos, esto os, los que las

que descienden de dos hermanos; tambin los consobrinos y las consobrinas, esto es, los que 6 las

(1) prsoiia Sf153 ea itierail quas bes bnecium petal. E1a. tS) Hal.; defere, Taur. eon el odd,ce FI. que die, deConferrei Br,

) El cdice FI., Br.; ex, 7Ln. (4) eobnlnl, eob '*e, liu,.L,

DIGLTO.--LIBRO xxxvm: TfTtJLO x

'la

fere vulgus omnos istos cornrnuni appellaUone consobrinos vocat (1).

que nacen de dos hermanas, en cierto modo codeecendientes de hermanas; y adems los primos y las primas por hermano y hermana, esto es, los que 6 V11 las que nacen do hermano y de hermana; pero el
minacin comn de eonsobrinos.

lgo llama che ordinario . todos stos con la deno-

7.Quinto gradu sunt supra atavus, atavia; infra adnepos, adneptis (2); ex transverao fratris et sororis pronepos, proneptis; et convenienter propatrulis st proamita, id est proavi frater et soror, proavunaulus et promatertera, id est proavias fraer et soror; item fratris patruehs, sororis patruelis fihius, filia, et sirniliter eoasobrini consobrinae, itein amitini, amitinas fihius, filia, propior (3) sobrino, propior (4) sobrina; i.sti sunt patrul magni, amitae magnas, avunculi niagni, materterae magnas fihius, fija,

nieto y la biznieta del hermano y de la hermana; y consiguientemente los terceros to y ta paternos, del primo hermano y de la prima hermana pater-

7.En el que quinto grado se hallan, ascendiendo, los cuartos abuelo y abuela; descendiendo, los cuartos nieto y nieta; tranaversalinetite, el bisesto es, el hermano y la hermana del bisabuelo, los terceros to y ta maternos, esto es, el hermano y la hermana de la bisabuela; adems el hijo y la hija nos, y anlogamente del consobrino y do la consobrina, y tambin el hijo la hija del primo y de laprima por , hermano y hermana, ci ms prximo al sobrino, y el ms prximo . la sobrina; stos son, el hijo y la hija de los grandes Lo y ta paternos, y de los grandes to y tia maternos,

2. UL.PJANUS libro XL VI. ad Edicuni. - hoo et patria eius, de cuius cognatione quaeritur, cansbrinus, nonsubrina, sive frater patriteiie.

2. ULPIANo; Cwncrtarios al Edicto, libro XLVI. - esto es, el consbrino y la con sobrina, 6 el primo hermano paterno del padre de aqul de cuya cognacin se trata.
VIII.Son del sexto grado, ascendiendo, los quintos abuelo y abuela, y descendiendo, los quintos nieto y nieta; y transversalmente, el tataranieto y la tataranieta del hermano y de la hermana; y consiguientemente, los cuartos to y ta paternos, esto
8. GATO;

8. GAita libro. VIII. ad Edicluni prooiekz1c. Sexti grodus (5) sunt supra tritavus, trilavia (6), mfra irinepos, trineptis; ex transverso fratris et sororis aboepos, abneptM; eh convenienter abpatruas, abamita, 14 est ahavi frater el soror, absvunculus abinatertera, id est abaviae frater et soror; iien patrui magni, amitae ruagnae, avuncufl magni, materterae magnas nepos, neptis; ibm fratris patruelis, sororis patruelis, consobrini, consobrinae, amitini, amitinae nepos, neptis; propatrul, proamitae, proavunculi, promaterterae fu us, filia; item qui ox fratribus patrueLibus, aut consobrinia, aul ainitinis undiquo propagantur, qui proprie sobrini 'vocantur,

Conentw-ioe al Edicto provincial, W,ro

es, el hermano y ha hermana del tatarabuelo, los

cuartos tio y ta maternos, esto es, el hermano y la hermana de la tatarabuela; tambin el nieto y la nieta de los grandes to y tia paternos, y de los grandes to y ta maternos; tambin el nieto y la nieta del primo hermano y de la prima hermana paternos, del consobrino y de la consobrina, delprimo y de la prima por hermano y hermana; el hijo y la hija de los terceros to y ta paternos y a0 los terceros tio y ta maternos; y tembln los que descendienden de primos hermanos paternos, 6 de que propiamente se llaman sobrinos. 1.De lo que hemos dicho aparece con bastan. te claridad qu multitud de personas puede babor

consobrinos, 6 de primos por hermano y hermana,

l.lu septimo gradu.quam rnultae esas possinL personas, ex his, quas diximus, satis apparet.
2.Adinonendi tamen sumus, parentum liberorumque personas semper duplari; avun- enim el aviam, tam maternos, qunin paternos intelligemus; itein nepotes neptesqus, 1am ex filio, qua.m ex fha; quam rationem seilicet in omnibus deineeps gradi bus supra infraque sequeinur,

se duplican; porque por abuelo y por abuela entendemos tanto los maternos como los paternos; y tambin por nietos y por nietas, as los nacidos de hijo, como los de hija; cuya regla seguiremos,

en el sptimo grado. 2.Pero hemos de advertir, que las personas de los ascendientes y de los descendientes siempre

por supuesto, en todos los ulteriores grados, ascendiendo y des cendiondo,


&

. Mo.snus libro Xli. Pandec,iarwn,. - Non racile autora, quod ad nostrum ius attinel, quum de natural cognatione queeritur, septimum gradum quia excedit, quatenus (7) ultra eum faro gr-adum rerum natura cognatorum vitara coijaistere

cuanto nuestro derecho atado, nadie pasa fcil-

MoesaTiNo; Pandectas, libio XII. - Mas, en

mente del sptimo grado, cuando de la cognacin natural se trata, porque la naturaleza de las cosas
no consiente de ordinario que haya vida de cogna-

non patitur.

l.Cognat ab no dial putantur, quod quasi una communiterve nati, vi] ah odem orti progenitive SmI.
SCertl% L

das ms all de este grado.

porque son como nacidos juntamente en comn,


nacidos y engendrados de uno mismo.

1.Mas se considera que se llaman cognados,

a iiota, () Zxur.; Droprlor, el cctwe PI., Br.; propine, liaL

(1) Segn correickin ie cod ice FL, 3,.; vosant, TatLr. escritura erginaZ. (2) Tau,., abnp, sinetia, el cddice Fl.,.V lo mismo en

Tomo 111i

(1) Taur.; ploprIor, el rrli.ot PL, Br.; propias. Hal. (5) La escritura or4$nal, Br Sexto gradu, Taar, segd, correociii. del cidoe "1. (5) fIat. Vag.; trlavu, trlavia, e2cdrliceFt. (7) cuatenne, considrase aiiadlda por an(iguo8 copistas.

114

DIGESTO--MEO

xxxviii:

TfTtLO X

2.Cognationis substantia bifariam apud Romanos intel1igiur nam quaedam cognationes iure civil, quaedatn naturai connecteritur; nonnunq uam utroque iure concurrente, et naturali et civi-. Ji, copulatur coguatio. Et quidere naturatis eognatiu per se sine civli cognatione intelligibur, quae per feminain (1) dese, quae vulgo liberes peperit; civitis autem per se, quae etiarn legitima diitur, sine iure uatur 'ali cognatio consistit (2) per adoptionem. Utroque jure eonsistit cognatio, quum iust.is nuptiis contraetis copulalur. Sed naturalis quideni cognatio hoe ipso nomine appellatur; civ iIi autem cognatio lieet ipsa quoque per as pleniasime hoc nomine vocetur, proprie timen agnatio voca-. tur videlicet quae per mares coningit.

3.Sed quoniani quaedam jura inter afflnos quoque versantur, num (3) alienuni est hoo lo co de aftlnibus quoque breviter disserere Affiuea sunt viri et uxoris cognati, dicti ab eo quod duae cognationes, quae diversas inter se (4) Bunt, per riuptias copulantur, et altera ad alterius cognationis fineni accedit; narnque coniungendas affinitatis causa fit ex nuptiis, 4.Nomina vero eorum hace suut: socer, sooms, gener, nurus, noverca, vitricus, privignus, privigna. 5.Gradus autem af'flnitati nulli sunt. 6.Et quldem viri pater uxorisque socer, mater autem eorum soerus appellatur, quum apud Graecos proprie viri pater yupjs mater vero vcitetur; axoris autem pater ncvicp st mater, vocatur; filli autecn uxor nurus, huso vero 'vir gener sppellatur. Uxor liberis ex alil exore natis noverea dicitur, matris vir sx alio viro naUs vjtricus appellatur; eorum uterque natos aliunde privigeas privigriasque vocant. Potest etiam sic definiri socer, (5) uxoris meno pater, ego i11iu sum gener; soe.er magnus dicitur uxoris meae avus, ego illius siim progener; et retro pator meus uxoris meae socer est, hace illi nurus; otavus mene socer magnus est, jEja 1111 pronurus. Item prosoerus mihi uxoris meas avia est, ego illius sum progener; et retro mater mea uxoris meas sacros est, fila huic nurus; et avia mea socrus magna est, et uxor mea iii pronurus caL. Privignus est uxoris mesa fihius ex alto viro natus, ego illius (6) vitricus; et in contrariuni uxor mes 1iberi, quos ex aun uxore babeo, novaren dicitur, liben iuei iii privigLli. Viri frater levir, is apnil Graecos cc (7) appellatur, nl sal apud Homerum relatuni; etc enini Helena ad Heotorere dicit (8)
,

2.La esencia de la cognacin se entiende entre los romanos de dos modos; porque unas cognaciones entran por derecho civil, y otras por derecho natural; y veces la cognacin se liga concurriendo uno y otro derecho, as el civil como el natural. Y se entiende ciertamente que es cognacin natural por si sin cognacin civil, la que desciende por hembra, que par hijos del vulgo; puro laCognuiin civil por si, que tambin se di(e legtima, subsiste sin derecho natural, por la adopcin. La. cognacin descansa en uno y otro derecho, cuando cuando se une habindose contraido justas nupcias. Mas Ja cognacin ciertamente natural se denomi-. na con este mismo nombre; pero la cognacin civil, aunque tambin ella se llame por si muy ampliaama, sin embargo, mente con este nombre, se ll propiamente agnacin, por supuesto, la que proviene por varones. 3Mas como tambin hay algunos derechos entre los afines tes acaso ajeno k este lugar tratar aunque brevemente de los afines? Afines son los cognados del marido y de la mujer, llamados as, porque por las nupcias se unen des cogno:ciones que son entre si diversas, y la una deaproxima al fin de la otra cognacin; porque la causa de unirse la afinidad proviene de las nupcias. 4.Los nombres de ellas son estos: suero, suegra, yerno, nuera, madrastra, padrastro, hijastro, hijastra. 5.La afinitiad no tien grado alguno. 6.Y, la verdad, el padre del marido y de la mujer se llama suegro, y la madre de ellos suegra, llanindoe entre los Griegos propiamente kxup al padre del marido, y &upi la madre; pero al padre de la mujer se le llama itSpi, y wsa y k la madre; mas la mujer del hijo es llamada nuera, y el marido de la hija yerno. A. lamujer se le dice madrastra respecto los hijos nacidos de otra mujer, y el marido de la madre es llamado padrastro de los hijos de otro marido; y una y otro llaman hUastros hijastras los nacidos de otro y de otra. Se puede definir tambin as al suegro, el padre de mi mujer, y yo soy yerno de l; se dice grande suegro al abuelo de mi mujer, y de l soy yo proyerno; y volviendo atrs, mi padre es suegro de mi mujer, y ella nuera de l; y mi abuelo grande suegro, y ella pronuera de l. Asimismo, ea prosuegra ma la abuela de mi mujer, y yo soy proyemno de ella; y retrocediendo, ial madre es suegra do mi mujer, y sta nuera de ella; y in abuela es grande suera, y mi mujer pronuera de ella. Es hijastro el hijo de mi mujer, nacido de otro marido, y yo soy padrastro de l; y al contrario, mi mujer es llamada madrastra diles hijos, que tengo de otra mujer, y mis hijos son hijastros deella. El hermano del marido se llama cuado, &ujp entre los Griegos, como se halla en Hornero; porque asile dice Elena a Heotor:
.

tep 9) izTe,:eu-. C x [Leuir moi canis ontrs mali causzrcis, Iwmridcie.]


^

Callado amado nilo, de esta actora. Horrihie imprudente de desdichas, (') enLa hermana del marido se llama cuada, tre los Griegos. Las mujeres de dos hermanos se

Viti soror glos dicitur, apud Graecos (10). Duoruin fratrum uxores ianitriees (11) dicuntm',

(1) Taar.; femlnas, el cnkLie PI., j o mismo en a nota. (2) Segitn oorreooidti del adciice Fi.; constittt, Tau. segn La escritura original, Br. (5) non, IlaL. Vu. (di inter se, eotu c#4ran.e aadidas por antg nos copistas (5) Tau'-. aegcin correccin d4 ccLce PL.; el, inserta la rd ur4 original, Br. (5) Ssi cokietupaBr. eeg4n a escritura original, qi.e dice

egoillorumvitricusctvl triens; ego Illortim vitricus, Tau,-. (7) Toar.; dntl, si citce Fi., Dr. (8) Riad. VI. 344. () TO(W,; dar, si ,ddioe Fi., Dr. (10) Rol.; galos, el oiktiee Fi. (it) isullrlees, omitela Hot. (') Antigua tradnci6e de la iliada por Garcia Mato.

DIGESTO.LIBRO

xxxviii:

TTULO X

i;

(1), quod uno versu idem Ud Grae*306 vp; ome"Us sgnificat (2)

llaman concuadas, entre los Griegos eivp, segua indica el mismo Homero en un verso:

i (3) jitSc.ii, i vrp' ignwy; An a4quo ad jlorwri, w ad fratrwi'urn e1cOa4ibus pcplts indutw'urn a&Zes] itaque mier se, quod (4) afflnit.atis 7.-1108 causa parentuin liberoruinque loco habentur, matrimonio copulan nefas est. 8,Sciendum cst, noque eognationem, neque affluitaiem cesa posee, nial nuptiae non interdictae sint, ex quibus afflnitas coniungitur. 9.Libertifli libertinaeque inter se affines esse possu nt. datos, aut ernaneipatus, 10.la adoptionem quascunque cognationea affinitatesque habuit, re tinet, agriations jura perdit; sed in ea familia (5), ad quam par adoptionefli venit, tierno est illi cogestus prae Lar patrem, eosve, quibus agnasoitur; aflinis autem ei onulino in ea familia neino eet.

,Fa 4 ver de isis hermanos A una de las esposas, & a ottalquiei'a Do mis hermanas? .......(*)
7.As, pues, es nefando que se unan stos en matrimonio entre s, porque por causa de la afinidad son considerados en el lugar de ascendientes y de decendienLcs. 8.Se ha de saber, que no puede haber ni cognacin ni afinidad, no ser que no estn prohibidas las nupcias por virtud de las que se contrae la afinidad. 9.Los libertinos y las libertinas pueden ser afines entre si. 10.E1.que fu dado en adopcin, emancipado, conserva todas las cognaciones las afinidades que tuvo, y pierde los dereohos de la agnacin; pero en la familia, en que entr por la adopcin, nadie es cognado de l salvo et padre, y aquellos de quienes se hace agnado; mas nadie absolutamente ea aun de l en aquella familia. 11.Aquel quien se le puso interdiccin en el agua y el fuego, que de algn modo fu disminuido de cabeza, nsj como perdera la libertad y la ciudadana, pierde las cognaciones y todas [as afinidades que antes tuvo. . Pauto; Comenlarios 4 Plaucio, libro VI. - Si yo hubiere emancipado un hijo natural; y hubiere adoptado otro, stos no son hermanos; si muerto mi hijo yo hubiere adoptado Ticio, dice Arriano que se considera que sta fu hermano del difunto. libro V. - Escribe Labeon, que la mujer del nieto nacido de mi hija es nuera nula. 1.En la denominacin de yerno y de nuera se comprenden tambin el esposo y la esposa; y asimismo parece que en la denominacin de suegro y de suegra se comprenden tambin los padres
de los esposos. 7. Scnvoi.; Reglas, libro IV. - Es tambin hi6. ULPIANo; C'omenta,ios 4 a ley Jilia y Paptu,

11.ls, col aqua et igni interdicturn est, aut aliquo modo espite deminutus est, ita nl libertaiem el civitateEn amittcret, el cognationes, et alfinitates omnes, quas ante habuit, amittil.
5. Putns Wwo VL ad plautiurn.Si fihium unturalem emancipavero, et allum adoptavero, non case ces fratres; si filio meo mortuo Titiuin adoplavero, videri eum defuncli frairem fuiese, Arriacus alt. Labeo scribit, nepots ex filia mea nati uxorem jiuruni mihi asee. l..Generi et nurus appellationo aponsus quoque et sponsa coatinetur; item socri (6) ci socrus appeliaiione apousorum paren tos contineri (7) videntur.

8 ULPILNUS libro V. ad lcjem Iuliam et Papam.

7, Sc,iavor.i. libro IV. Reguarun. - Privignus etiam is est, qui vulgo con ceptus ex ea natus est, quite postes niihi nupsit; acque el is, qui, quum in concubinato eral matar aloe, natus ex ea esi, saque postes alil nupta. Bit.
S. POMPONIUS libro L Enehiridli.Servius recto dicebat, socri et socrus, el ganen et rrnrus appellationom etiam ex sponsalibus acquiri. 9. PAULUS libro IV. Sen arwn..jxrc [ci?t gula] cognationum directo limitein duas lrnoasseparantur, quarum ahora superior, altera inferior; grado transvcraao ex superiora autem et secundo inferior; lincae pendeni, quas omnea latiere tractatu habito in librum eingularern contex.uinius (8).

jastro el que concebido del vulgo naci de aqulla


que luego se cas conmigo; igualmente el que,

hallndose su madre en concubinato, naci do ella, y sta se cas despus con otro. Servio, que la denominacin de suegro y suegra, y de yerno y nuera, se adquira tambin por los esponsales. 8. POMpONLO; Manual, libro 1.Con razn deca

las cognaciones se separan directamente en un li-

9. PAULO; Sen;tcncias, libro IV. Las series de

mite en dos lineas, una do ellas superior,y Otra inferior; pero de la superior y ca el segundo grado penden las lineas transversales, todas las que las expusimos en un libre especial tratndolas con mas extensin.
10. EL MISMO; De os grados de paictttesco y de (3) Tizur. eegdn copreccidn del cdice F'L.; octi2, a Secri. Lura or mal, Br. (1) l aw. eezin la escritora orima.l; MWI, Inserto la Correccin del cLwe 1t, Br. (5) Rut.; conteximus, el cdice FI. () Antigua trsduceiii de la litada por Cmez.IIermosllla

10. IDEM libro singular de gradibrts, el afftrbus,


(1) rpc, otros en Ilal. (2) ftad. VI. .t7.
(8) Ta,'. La c&cruuru origina; nttys, a correocin del cdice PL., Dr.; Aa pnv, a1. [Lecirorum, at gl .
l'lWfl,

4) (8)

ai( na1.er&.rn speciosls per'llsl Hal. Taui'.; uoe, eL cdice RL, Br. Ha.; tu sam famniam, si cdice FI.

116

DIGESTO.-LID-RO XXXVIII TTULO X consulto debe conocer los grados de loe cognados de los afines, porque fu costumbre que por las leyes pasaran las herencias y las tutelas alproximo agnado; pero tambin por su Edicto da eT Pretor la posesin de los bienes al prximo cognado; adems, por la ley de los juicios pblicos no somos obligados prestar contra nuestra voluntad testimonio contra los afines y los agnados. 1.El nombre de cognacin parece que se d-riv de una voz griega; porque ellos llaman los que nosotros llamamos cognados. 2.Son cognados tambin aquellos . quienes llama agnados la ley de lai Doce Tablas; pero -stos son cognados por parte de padre, de la misma familia; mas los que se unen por medio de hembras son llamados. solamente cognados. 3.Los ms prximos de los agnados se llaman suyos. 4.As, pues, entre agnados y cognados hay la misma diferencia que entre el gnero y la especie; porque el que es agnado es tambin cognado, mas la verdad, el que es cognado no es tambin agnado; porque la una es denominacin civil, y la otra natural. 5.No excusamos estas denominaciones, esto es, las i0 los cognados, aun tratndose de esclavos;y asi decimos tambin padres .hijosy hermanos de los esclavos; pero las cognaciones de los esclavos no estn comprendidas en las leyes. 6.il origen de la cognacin proviene tambin por hembras solas; porque es hermano tambin el que naci solamente de la misma madre; pues los que tienen un mismo padre, aunque diversas madres, tambin son agnados. 7,Entre los romanos lo'5 ascendientes hasta el quinto abuelo se llaman con denominacin proqfinidad,

et fLo/ni.n,ibu eoi'un. - lurisconsultus coguatorurn gradus et affinium noaso debet, quia legibus hereditates et tutelas ad proximum quemque agnatum radiro consueruat; sed et Edicto Praetor pro.imo caique cognato dat bonorum possessionom; praeterca [ege iudicioruni publicorum contra afflnos et agnatos testimonium inviti dicere non cogimur.
1.Nomen cognationis a graeca voce dictum videtur; okxrlmzl enim liii voeant quos nos cognatos appet 1am os. 2.Cognati aun!, et quos agnat.os lex duodeeim tabulai'um appeliat; sed hi aunt per patrem cognati ex eadem familia; qui auten-i per feminas coniunguntur, cognati tantuin nominantur. 3.Proximiores ex agnatis sui dicuntur. 4.lnter (1) agnatos igitur etcognatoa hoc, interset, quod inter genus et speciem; nam qui est agnatus, el. cognatus es!, non utique autem qui cognatUS es!, et aguatu.s est; alterum enim civile, alterum naturale nomen es!. 5.Non parcimus his nominihus, Id est cognatorum, etiam in servis; ifaque parentes et fijos fratresque etiam servorum dicimus; sed ad legos serviles cognationes non pertinen!. 6.Cognationis origo et por feminas solas coritingit; frater enim est et qui ex eadem matre tantum natus set; nam qui eundem patrem habent, hect diversas matres, etiam agnati sunt. 7.Parenles usque ad tritavum apud Romanos proprio vocabulo noininantur, ulteriores, qui non habent epaciale nomen, maiores appellantur, itern liberi liben usque ad trinepotem, ultra has, posteriores vocantur. 8.Sunt st ex lateribus cognati, ut fratres sororeaque, et ex bis prognati; item patrui amitae, et au.nouJi, et materteras. l.Nam quoties quacnitur, quanto (2) gi'adu quaeque persona alt, ab so incipiendum cst, culus s. Et si ex inferioribus aut de coaiiane n quaerimu superlorlbus gradibes es!, recta unoa susum (2) versum, ve[ deorsum teudentium (4) facile invenimus gradus, si por singulos grados proximuin quemque numerarnus; nam qu el, qui mihi pruximo gradu es!, proxlmtis est, secundo gradu est mliii; similiter eniLu accedentibes singulis creseit numerus. Idem faciendum in tranaversis gradi-. bus; sic frator secundo gradu et, quoniam patrie vel matris persona, per quos comungitur, prior numeretur. 10.&radus autom dicti aunt a simi.litudine scalarum l000rumve proclivium, quos ita irigredimar, ut a proximo ja proximum, id eat in eurn, qui quasi ex eo nascitur, transealzluu. 11.Nuuc singaba gradu nurnerarnus. 12.Primo gradu cognationis sunt susum (5) versurn duo: pater et mater, deorsuin versum duo; filius et filia, qui lamen et plures cese possunt.

u de sus nombres, 1b Unico. - El juris-

ojal, son llamados mayores; y asimismo los descendientes hasta el quinto nieto, mas all del cual son llamados posteridad. 8.Hay cognados tambin de las lineas colaterales, corno loa hermanos y las hermanas, y los descendientes de stos; y tambin los tos y tas paternos, y los tos y tas maternos. cuya cognacin tratamos. Y si es de los grados inferiores de los superiores, encontramos fcilmente los grados de los que en linea recta se dirigen ha-

pia, y los ulteriores, que no tienen nombre espe-

9.Porque siempreque se busca en qu grado est una persona, se ha de comenzar por aqul de

cia arriba hacia abajo, si por cada grado contamos cada prximo pariente; porque el que es prximo

del que respecto de m est en el grado prximo, est respecto m en segundo grado; porque del mismo modo crece el nmero por cada uno que se agrega. Lo mismo se ha de hacer en los grados transversales; as, el hermano est en segundo grado, porque la persona del padre de la madre, por medio de losque se une, es contada la primera. 10.Mas se llamaron grados semejanza de las escaleras 6 de los lugares pendientes, en tos cuales entramos de modo que pasemos del inmediato al prximo, esto es, al que en cierto modo nace dib aqul. 11.Ahora enumeramos cada uno de los grados. llan hacia arriba dos personas: el padre y la madre, y hacia abajo dos: el hijo y la hija, los que, sin embargo, pueden ser tambin mudhos.
(4) to,idcndo, flaL. <) Vdase a nora 8.

12.En el primer grado de La cognacin se ha-

(1) Inter, consid.rase


(2) quoto, liaL Vag. (1) sursum, Vuig.

aadida por anilguos iopsta.

I)IG]STO.LIBRO 13.Secundo grarlu duodeoirn personae continon tu hae: avus, boc est patiis et matris palor; item avia, similiter tam paterna, quani materna; frater quoque par utrurnque pareutem aecipitur, Id est aul por matrem tantum, ant par patrem, aul per (1) uLrumque, Id est ex utrocjuc parente codcm sed hic numerum non auget, quod nihil diffei-1 tilo ab eo, qui cundeni patrem habet tan tum, nial quod is eosdem cognatos, tain paternos, quam maSerno5 hbet; et ideo ovenire solet in his, qui diversis parentbus nati sunt, ut, qui nico rratri l!rater sit, meus cognatus non sit; pone, me (2) fratreni babera ex oodem tacfltim potra, (3) illum babera ex eadem matre, illi inter se. fratres sunt, mili alter cognatus non est. Soror similitor numerater, ut frat.cr. Nepos quoque dupliciter intelligitur, ex filio ve[ fila natus; idem est et jo nepte.

ixxviiu

TTULO 1

]1'7

13.En el segundo grado se contienen estas doce personas: el abuelo, esto ea, el padre del padre y el de la madre; tambin la abuela, del mismo modo tanto la paterna, como la materna; se admite tambin como hermano al que lo es por uno y otro padre, esto es, solamente por madre, por padre, por una y otro, es decir, por unos mismos padres,pero ste no aumentar el nmero, pormismo padre, sino en que Liana los mismos cognados,, tanto paternos, como maternos; y por erto aliole suceder respecto a los que nacieron de diversos padres, que el que es hermano de mi hermano, no es cognado mo; supn, que yo tengo un hermano por parte solamente del mismo padre, y que l lo tiene por parte de la misma madre, ellos son entre s hermanos, pero uno da ellos no ea cognado mio. La hermana se cuenta anlogamente como el hermano. El nieto es considerado tambin de des maneras, nacido de hijo, de hija; y lo mismo es tambin en cuanto la nieta. 14.En el tercer grado so comprenden treinta y dos personas; el bisabuelo, que es considerado de cuatro maneras; porque es padre del abuelo paterno del materno, ytatubiu padre do la abuela-paterna, 6 de la materna. La bisabuela comprendo tambin cuatro personas; porque es madre del abuelo 6 de la abuela paternos, y tambin madre del abuelo materno, y del mismo modo do La abuela materna. El to paterno, el cual ea hermano del padre, tambin ha de ser entendi&o de dos maneras, por parte de padre, 6 de madre, Mi abuela paterna se cas con tu padre, y te pari, tu abuela paterna se cas con mi padre, y roe pari; yo soy to paterno tuyo, y t le eres mo. Acontece-esto,si do dos mujeres cada una se cas con el hijo de la otra; porque los que de ellas hubieren nacido varones, son reciprocarnente tos paternos; y las que hembras, recprocamente tas paternas; adems los varones sern anlogamente tos paternos de las hombras,y las hembras tas paternas de aqullos. S habiendo un varn y una mujer, aqul se hubiere casado con la hija de ella, y ella con el hijo de l, los que hubieren nacido del padre del adolescente llamarn hijos de hermano los nacidos da la madre do la joven, y ellos datos tos y tas paternos. El hermano de la madrees to materno con la misma significacin que dijimos tratando del Lo paterno; acontece que, si de dos varones cada uno se hubiere casado con la hija del otro, [os que de ellos hubieren nacido varones sern reciprocamente tos maternos, y las que hembras, recprocamente las maternas; y por la misma razn los varones sern tice maternos de has jvenes, y ellas tas maternas de el1os Ta paterna es la hermana del padre, la cual ha do ser considerada como arriba se ha dicho. Ta materna es la hermana de la madre, la cual se ha de entender anlogamente como antes se expuso. Se ha de notar, que as como los hermanos y las hermanas del padre y de la madre se llaman Lies y Las paternos, tos y tas maternos, los hijos y las hijas de hermano y de hermana, no tienen del mismo modo nombre especial de cognacin, sino que Be designan as: hijos liijas de hermano y de hermana; lo que ciertamente aparecer que acontece tambin respecto otros de los grados posteriores. Tambin el biznieto y la biznieta son considerados

que ste en nada difiere del que tiene solamente el

14.-.-Tertio gradu personae continentur trigunta duo: proavus, qui quadrirariter intelligitur; est enim xvi paterni, aut matarei pater, item aviae paternas, ant aviae maternae pater. Proavia quoque quatuor personas complectitur; est enim aut ay paterni, autaviae paternee matar, itcm ay matenni, etaimiliter aviae maternae maten. Patraus, is autem est patria tratar, et ipse dupliciter intelligendus est, ex paire ve matre. Avia paterno, mea nupait patri tuO, papenit te, ant avia paterna tua nupsitpatni meo, peporit me; go tihi patruus sum, et tu mihi'Id (4) evenit, si mulierca altera alterus filio riupserit (5); natn qui ex bis masculi n.ati fuerint, invicem patrui sunt; quae ferninse, jnvieem amitee; item niaseuli feminis siiniliter pa-. trul, fnniinao illis amitee. Si vir et mulier, ille fihiam eles duxerlt, lila filio ema nupserit, qni ex patre adolescentis nati erunt, ex niatre puellae natos, fratra filies, illi eos patruos et arnit.aS (() ap. pellabunt. Avunculus Ost matnis traten eadem sigaificatione, que lo patruo diximus; contigit1 si duo 'viri altor altorius liliam duxerint, qui ex hia masculi nati fuorint, invicem avunculi, quxo fominec invecm materterac crunt; et cadom i'alione masculi p.uellis avunculi, et illae illis erunt meterterae. Ainita est patria soror, sicut supra accipiendi. Matertera est matris soror, sirniliter ni supra.

Illud notandum est, non, quemadmodum patria inatrisque fra tres et snrnrea, patrul, amitae, avunr.uli, materterae dicuntur, ita fratris sororisque filias, filias nomen speciale cognationis habere, sed ita 'Jemonstrari: tratris sororisque fijos, filias; quod .quid am et in aula accidere ex poslenionibus apparebit (7). Pronepos quoque et proneptis quadrifariter Intel-. (1) ver, consiciram aadida por afuoscopias.
(I)

(2) mc, considrase ciadida por antijuo3 copistas. (5) frutrsm, ase-te tal. Idem, Ial

(5) aupsrht, l?ai. (e) illas ces patruos, ilLi am amita, Vulq. () Tau,', al indr'eii; n pparult, en ci tevto -

118

DIGESTO.LIMBO

xixvm:

!rITULO X

Iguntur;aut eiim ex nepote ex filio, aut ex nepote ex lilia desccndunt, ant ex nepte ex filio, aut ex nepte ex filie propagantur (1). 15.Quarto gradu peraonae continentur octoginta; abavus, cuiva intellectus in octo personas porrigitur; est enim proavi paterni aut materni pater, quos siognlos duplici modo intdlligandos diximus aut proaviae paternae ant niaternae pater, quae et ipsae singulae dupliciter accipiuntur. Abavis, et ha-es ostias numeratur; est enim proavi paterni aut materni, item proaviae paternae ant maternas mater. Patruus magnus eat tratar avi; qul avus, item frater cern duobus media intelliguntur; quateor personas hoe nomen amplestitur, ut sit avi paterni ve materni frator, qui vel codern patro, id est proavo, val tantum matro eadom, id eat proavia nates est; qui autem mihi patruus magnus e&t, e patri meo ve[ matri meas patruus est. Amita magna est ay soror; avus auf.ern, item soror, ut supra diximus, dupliciter intelliguntur, et ideo bis quoqu e quatuor personas intelligim us; similiter qiian patria me ve inatris meas ainita est, mihi erit amita magna. Avmcu1us magnus est aviae frater; quatuor personas hule noinini sadem ratione subiectae sunt, mihique is est avunculus magnus, qui patri meo vel matri meae avunu1us nat. Matertera magna est avise soror; quatuor modie et base ob eandem causan' intelligitur; ea, quae patri meo vsi mal, meae matertera eat, mihi matertera magna vocatiir.

Eodem gradu sunt ci illi, qui vocantur fratres patrueles, item sorores patruoles, (amitini, amiticae,) consobrini, sonsobrinse; hi autem sunt, qui ex fratribus ve[ sororibue nascuntur; quod (2) quidani ita distinxerunt, ut eos quidem, qui ex fratribus nali sunt, fratres patrueles, item eas, qune ex fratribus natae sunt, sorores patrueles, ex fratre auteni et sorore, arnitinos, amitinas, coa varo et qui quanve ex sororibus nati nataeve sunt, consobrinos, consobrinas, quasi consororinos; sed ea` plerique hes mnea consobrinos vosant, sisut Trebatius. Sub bao appellatione nornirium (3) paraonao cadunt sedecim, has: patroi fihius, item fha bifariam, sisut supra, numerantur, nam patria mal frater easo poteat val ex patre solo (4), ve] etis.m ex matre sola. Arnitae filius, tem tILia. AvunuLi films, item fha. Materteras fihius, item filia; amita, avunculo, matertera acceptis duplici intelleotu secundum eandem ration sin (5).

Fratris sororisque cepos ac neptis sodem gradu sint. Sed el frater, 11cm soror neposve et neptie dupliciter acoepti cantinebu nt personas sedesim, sic: fratris eodem patre nat,i nepos ex filio, cepos ex fila; fratris eadeiu matre, alio patre nati, cepos ex filio, nepos ex fila; fratris eodezn patre nati ne-

de cuatro maneras; porque descienden de nieto habido de hijo, do nieto habido de hija, provienen de nieta nacida de hijo, de nieta nacida de hija. 15.En el cuarto grado se contienen ochenta personas; el tatarabuelo, cuya denominacin se extiende ocho personas; porque l es el padre del bisabuelo pahei'no del materno, cada uno de los que hemos dicho que lis de ser entendido de dos modos; ea el padre de la bisabuela paterna 6 de la materna, cada una de las cuates es considerada tambin de dos modos. La tatarabuela, y tambin sta se cuenta ocho veces; porque es la madre del bisabuelo paterno del materno, y tambin de la bisabuela paterna 6 de la materna. El grande to paterno es el hermano del abuelo; al cual abuelo y tambin su hermano se entienden de das modos; este nombre comprendo cuatro parsocas, de modo que sea hermano del abuelo paterno del materno, el cual naci 6 del mismo padre, cato es, do! bisabuelo, 6 solamente dala misma madre, esto es, de la bisabuela; mas el que es grande to paterno mo, es to paterno de mi padre 6 de mi madre. La grande la paterna es la hermana dl ahueio;inas el abuelo, y tambin la hermana, se entienden de dos modos, como antes hemos dicho, y por esto entendemos que tambin aqu hay cuatro personas; y anlogamente, la que es la paterna de mi padre de mi madr, ser mi grande ta paterna. El grande to materno es el hermano dala abuela; y por la misma razn se comprenden con. este nombre cuatro personas, y es grande to materno mio el que es to materno de mi padre 6 de mi mdra. La grande ta materna es la hermana de la abuela; y por la misma causa tambin sta es entendida de cuatro modos; la que es ta materna de mi padre 6 de mi madre es llamada grande ta ma terna rule. En el mismo grado estn tambin tos que se llaman primos y prims, por hermanos, (primos y primas por hermano y hermana), consobrinos y consobrinas; ms stos son Los que nacen de hermanos O de hermanas; . los que algunos tos distinguieron de suerte, que llamaron primos y primas, por hoymanos, los que las que nacieron de hermanos; primos y primas, por hermana y hermana, Los que 6 las que de hermano y hermana, y Ii los que 6 li lasque nacieron de hermanas conaobrinos y consohrinas, as como codescendientes de hermanas; pero los ms Llaman consobrinos it todos stos, como Trebacio. Bajo esta denominacin de nombres se comprenden estas dieciseis parsenas: el hijo y Ja hija del to paterno, -los euales, como arriba, se cuentan dobles, porque el hermano de mi padre puede serlo 6 por parte de padre slo, 6 solamente por la de madre. El hijo y la bija do la ta paterna. El hijo y La hija del to materno. El hijo y la hija do la ta materna; entendindose por la misma razn con doble extensin la ta paterna, y el to y la ta maternos. En el mismo grado estn el nieto y la nieta del hermano y de la hermana. Mas contndose duplicados el hermano yia hermana, 6 el nieto y la nieta, comprendern dieciseis personas, saber: el nieto de hijo, y el nieto de hija, del hermano nacido de un mismo padre; el nieto de hijo, yeI nieto de hija, (8) Tau.; non minas, Conjeturo flr, segn si C)dio FI,, que dIce nonmtnnm. (4) 7'aur. segn ci eidice VI. que dice soro: eodom por solo, Tau, al mdi'gen.

(11 En este prrafo 14. y en os siguientes, hasta el 18. in-. en nada aUeran ns La uweraci6n ni el I&vlo, pa,a facLt_ y a confronte riJn de ambos tSrtOs. tar la omagirw.cu$n cp N. del Tr. (2) quOs, al ,nar&s'I interina' del cdice FI.
ne, nos hemos permitido hacer al9 unas divisiones, que

(6) &mttae, avuncuto, watsrterac SOCePtIS duplici liiteLlentn rallo eet eervanda seCunduni patrui nomen. Yrtria, fiat.

DIGESTO,LTBRO xxxviii: TITULO x

119

ptis ex filio, neptis ex filie; fratris alio patre, eadem inatre nati neps e,^ litio, neptis ex lilia. Eadernque causa oto ptn'sonaa efflcienL, ut aliae octe secodant ex sorore natoruni nepotes neptesque; CI liter nuinerantur a nobis. Fratris autem mci nepos neptisque me patrtium inagnurn appellant; sororum fratrurnque meorum nepotes neptesque, itona nac inter se consobrini sunt.

kbncpos, abneptis; Iii sunt pronepotia, proneptis fihius, filia, nepotis neptlsve nepos, neptis; flu fihiaove pronepos, proneptia (1); nepote vel ex filio nato, vol ex tilia, nepte ve! e% filio nata vel ex tilia acceptia, ut ad singulas personas gradu descendamus, sic: fihius, De os, ronopos, abnepos; filius, napea, pronepos, abnept$; fihius, nopos, proneptis, abnepos; (lilius, no os,proneptis, abneptis; filies, neptis,pronepos, abnepos; films, neptia, pronepos, abnepIs; litina, nejcmtis, proneptia, abnopos; filies, neptis, proneptis,) abnoptis. binmihiter hao personao enumerabuntur proposita filia, el $ic fleni sedecim. 16.Quinto gradu personae continentur centum octoginta quatuor (2). Atavus seilicel el atavia; atavus est abavi ve! (3) abaviae. pater, proavi ve] proavia aus, avi aviseque proaxtis, patria ve] matriz abavus. Huius appellatio personas compleetitur eedecim, enumeratione facta 1am per mares, quam perfeminas, ut sic ad singulasperveniamus: pater, ayos, proavus, abavus, atavus; pater, avus, proavus, abavia, atavus; pator, avus, proavia, abavus, atavus; pater, aves, proavia (4), abavia, atavus; pater, avia, proavus, abavus (5), atavus; pater, avia, proavus, abavia (6), atavus; pater, avia (7), proavia, abava, atavus; pater, avis, proavia, absves (81 atavus; similiter matris persona proposita euumeratio (9) flet. Ata'via totidem personas conti. nel endem ratione numeratas, id est sedceim

Patrona maior est proavi frai.er , patria vol matris patruus magaus; sub hoc nomine erunl perso. nae octo, et se enumerabuntur: pater, avus, proa. ves, abavus, frater proavi; pater, arus, proavus, abavia, frater proavi; pate?, avia, proavus, abavus, trater proavi; pator, avia, proavus, abavia, frater proavL Totidem erunt matris persona et proavo cius prQpositis, Ideo autem fratrem proavi onumerantes ante abavum pontmus, quod, ut supra significavimus, non autor venietur (10) ad eum, de que quaeHtur, nisi por ces iranaitum cnt, ex quibus nascitur. Ayuneulus (11) maior;is est proaviae frater,. patria vel matra avunculus magnos; eadem dirrnnieratjone (12) Inc quoque Octe personas COfl).putabirnus, hoe tantum immu tato, ut is frater proavLae (13) ponatur. Amita maior; ea est proavi sor,,p, patria vel matnis amita magna; quod ad nu'nerum et expositionom personarum eadcm erunt,
(2) cantwn flonagintas ivae la ed. SepJi. (5) voL, cOMWrase aadida por antguom eop uta& (t avia, proavus Ha. ( abavia, IQI,

del hermano nacido de la misma madre y de otro padre; la nieta de hijo, y la nieta de hija, del hermaimo nacido dl mismo padre; la nieta de hijo, y la nieta de hija, del hermano nacido de otro padre y de la misma madre. Y por la misma causa harn estas ocho personas, que se agreguen otras ocho, nietos y nietas habidos do los hijos de la hermana; yaniogamenle son enumeradas por nosotros. Mas el nieto y la nieta de mi hermano me llaman grande to paterno; y los nietos y las nietas do mis hermanaay de mis hermanos, y tambin la mos, son entre si consobrinos. El tataranieto y la tataranieta, stos son el hijo y la hija del bisnieto y de la biznieta; nieto y nieta del nieto de la nieta; biznieto y biznieta del hijo de la hija; entendindose el nieto nido de hijo de hija, y la nieta nacida de hijo 6 de hija, para que por grado descendamos . cada persona de este modo: hijo, nieto, biznieto, tataranieto; hijo, mielo, biznieto, tataranieta; hijo, nieto, biznieta, tataranieto; (hijo, nieto, biznieta tataranieta; hijo, nieta, biznieto, tataranieto; hijo, nieta, biznieto, tataranieta; hijo, nieta, biznieta, tataranieto; hijo, nieta, biznieta,) tataranieta. De la misma manera se enumerarn estas personas partiendo de una hija, y as sern diocisois. 16,En l quinto grado so contienen ciento ochentay cuatro personas. Loa cuartos abuelo y abuela; el cuarto abuelo es padre del tatarabuelo de la tatarabuela, abuelo del bisabuelo 6 de la bisabuela, bisabuelo del abuelo y de la abuela, tatarabuelo del padre 6 de la madre. La denominacin de ste comprende dieciseis personas, hecha la enumeracin tanto por varones, como por hembras, para que de este modo lleguemos cada una; padre, abuelo, bisabuelo, tatarabuelo, cuarto abuelo; padre, abuelo, bisabuelo, tatarabuela, cuarto abuelo; padre, abuelo, bisabuela, tatarabuelo, cuarto abuelo; padre, abuelo, bisabuela, tatarabuela, cuarto abuelo; padre, abuela, bisabuelo, tatarabuelo, cuarto abuelo; padre, abuela, bisabuelo, tatarabuela, cuarto abuelo; padre, abuela, bisabuela, tatarabuela, cuarto abuelo; padre, abuela, bisabuela, tatarabuelo, cuarto abuelo; y anlogamente se har la enumeracin partielido do la persona de la madre. La cuarta abuela comprende otras tantas personas, enumeradas de la misma manera, esto es, diceiseis. JI to paterno mayor es hermano del bisabuelo, grande to paterno del padre 6 de la madre; con este nombre habr ocho personas, y se enumerarnas; padre, abuelo, bisabuelo, tatarabuelo, hermano del bisabuelo, padre, abuelo, bisabuelo, tatarabuela, hermano del bisabuelo; padre, abuela, bisabuelo, tatarabuelo, hermano del bisabuelo; padre, abuela, bisabuelo, tatarabuela, hermano del bisabuelo. Y habr otras tantas partiendo de la persona de l madre y de su bisabuelo. Mas al enumerar los hermanos del bisabuelo ponemos antes al tatarabuelo por esto, porque, como arriba hemos indicado, no se llegar de otra suerte aquel de quien se trata, sino si se hubiere pasado por aquellos de quienes nace. El to materno mayor; ste es hermano de la bisabuela, grande to materno del padre de la madre; con la misma enumeracin contaremos tambin aqu ocho personas, cambin(8) n.bavia, Hal. (9) El edUoe FI., Ar.; ninEeratio, Tau,'. (is; pprveiletiir, al ir4rgen interior del addice Fi. (11) .1 amir.; Abavimculua, el eddae EL, Br. (is) HaZ.; denumeratione, el cdice FI. (15) pro fratre proavi, Vu41.; ut bis frater proavlao prasponatur, Ha,

(1) perons Colitinebuot sodeelm, inserla fal

(6 proavin, abavus, Mal, (7) avna, I2U.

120

DIGR1OL1BRO

xxxviii:

TfrIJLO X

immutato hoo, ut proavi soror ad extremum ponatur. MaLetera maior; hace, est soror proaviae,patris vel matris niatertera magna; numerus personarum. idem es(, nt in novissimoponaur proaviao soror. los ornees a patruo rnaiore (1), quos rofiulimus c1uidaui appellant ita: propatruus, proavunculus, proamit.a, proinatertera; quos tamon ego La nomino, illi contra tratris vol sororis prcmepotem me. deinonstrant.

Patrul rnegni ifhius, filia;. lii sunt ay fratris fihius, filia; proavi ant proaviae nepos, neptis ex filio filia; (2) patria vel matris consebrinus, consobrina. Ocio personas et Me compuiabimus, quod ayas et fratcr, ut 1am dictum est dupliciter aocipiuntur; el ideo patrul reagni fijos quatuor impiet, totidein filia. Atnitae magose fl]ius, lilia; hi sunt ay sororis fihius, fila; proavi proavias napea, notis ex tilia; patria vol matris consobrinus, onsobrina; numerus personartiru dem, qui supra. Avunculi magni fihius, filia- hi sunt avise tratris fihius, filia; proavi aut proavise uepos, neptis ex filo; patris ve, ututris eonsobiinus aut consobrina; numerus idem. Materterse magriae tiRos, filia; hi SuLit aviso serena tUina, filia; proavi prcaviae nepas, neptia ex filia; patria ve! matris consobrinus, consobrina; computatio eadem. Pei'sonae, quas enonieravimus a patrui magni filio, ci, do ouius cognatiene quaeritur, propius sobrinis (3) vocantur; nam, ut Massunius alt, quein quia appsllat propio. rein sobrino (4), qui e5t patria matnisve (5) consobrinus out consobrinu, ab eo consobiinj censobninaeve lijes, filia nominatur.

dose solamente esto, que este hermano sea puesto como de la bisabuela. La ta paterna mayor; sta es hermana del bisabuelo, grande ta paterna del padre de la madre; y en cuanto al nmero y exposicin de las personas ser lo uiisino, cambindose estoque se ponga al extremo ha hermana del bisabuela. La ta materna mayor; sta es hermana de la bisabuela, grande tia materna del padre 6 de la madre; el nmero do las personas es el mismo, con tal que en ltimo lugar se ponga la hermana de la bisabuela. A todos stos, que partiendo del ti. paterno mayor hemos relacionado, los llaman algunos as: proto paterno, proto materno, prota paterna, protia materna; pero aquellos qUir]es yo los nombro as, me llamean por el contrario bisnieto del hermane fi da a hermana. EL hijo y la hija del grande to paterno; stos son hijo fi hija del hermano del abuelo;- nieto y nieta de hijo del bisabuelo fi de la bisabuela; consobrino y consobrina del padre fi do la madre. Tambin aqu computaremos ocho personas, porque elabuelo y el hermano se entienden, segn ya se ha dicho, duplicados; y por esto el hijo del grande to paterno comprende a cuatro, y otros tan.os la hija. El hijo y la hija de la grande ta paterna; stos son hijo fi hija de la hermana del abuelo; nieto y nieta de hija del bisabuelo y de Ja bisabuela, consobrino
de las personas es el mismo que ms arriba, 1l hijo y la hija del grande to materno; son datos hijo

y consobrina del padre fi de la madre; el nmero


fi hija del berro ano de la abuela; nieto y nieta de hijo, del bisabuelo fi de la bisabuela; oousobniiio

consobrina del padre de la madre; su nmero es el mismo El hija y la hija de la grande ita mater-

na; stos son hijo hija de la hermana de la abuemadre; la computacin es la misma. Las personas que hemos enumerado partiendo del hijo d] : gran-

la; nieto y nieta de hija del bisabuelo fi de la bis-

abuela; consobrino eoctsobrina del padre de la de to paterno se llaman ms prximos Ii. los sobrinos de aqul de cuya cognacin se trata; porque,

como dice Masaurio, aquel quien uno llama ms prximo al sobrino, ol cual os conobnino 6 censo-

Patrui nepos, neptis; hi suni ay paterni val aviae paterriae proriepos, proneptis ex nepote vol ex nepto filio natis; consobrini,.consobrinae tilius, filia. Octo personas oontinebunt: quatuor nepos, quatuor neptis, quia el patruus dup!iciler accipitur, et nopos ve] rieptis sub siugulis patruoruw persunis duplicatur. Amitae nepos "ini noptis; hi sunt ay paterni vel aviae paiernae pronepos, proneptis ex nepote vel nepie tilia natis; consobrini, consobrinao fihius, filia; nurnerus idem cal. Ayunen!l nopos, neptis; lii sant avi rniiterni ve] oviae malrnae pronepos, proneptis (6); cotona cadern, quae in patrui nepote vl neple. (Matorterne nepos, neptis; hi aun ay materni, ve avise maternae pr000pos, prooptis ex nepote, ve! nepte lilia natia; personarum numerus idem), lila omnibus,quos ad (7) patrui nepetem (8) proposuimus, ja, de ecius cognatiene quaeritur, propios sobrino est; nam patria vel rnatris eorum consobrinus est.
(1) Ilosomnes natruos inaloreg, Vshq. (2) fUe, se considera aqu4 palabra j}ftLUi. (5) Taur. seqitn la esciuta original; sohitnl, a correecin del e'idi.ce Fi. compidati esern jersona.rn1n, quae onumarn.virnus. Petrui magni Cites el, do cutos cognatlone cuseritul, propine sobrino vocator, !it, (d.) sobrinum, VuLq. (5) vel maIne cuse, Vulg.

bnina del padre de la madre, os llamado por ste hijo hija del consobrino 4 de la consobrina. El nieto y la nieta del to paterno; estos son bisnieto 6 biznieta, de nieto nieta nacidos de hijo, del abuelo paterno 8 de la abuela paterna; hijo fi hija del consobrino fi de Ja consobrina. Comprendern ocho personas: cuatro el nieto, y cuatro ha

nieta, porque tambin el to paterno es considerada por duplicado, y el nieto la nieta se duplica

bajo cada una de las personas do los tos paternos. EL nieto fi la nieta de la ta paterna; stos son bis-

nieto biznieta, de nieto fi nieta nacidos tiC, hija, del abuelo paterno fi de la abuela paterna; hijo fi hija del dorisobnino y de la consobrina; el dmero es el mismo. El nieto y la nieta del to materno; datos son biznieto y biznieta del abuelo materno fi de

la abuela materna; lo dems lo mismo que tratn-

dose del nioto 6 de la nieta del to paterno. (El nieto 'y la nieta de la tia materna; stos son biznieto y biznieta, do nieto fi nieta nacidos de hija, del

abuelo materno de la abuela materna; el nmero

stos, que hemos expuesto partiendg del nieto del

de las personas es el mismo). Este, de cuya cognanin se trata, es ms prximo al r.obrino de todos to paterno; porque es consobnino del padre fi de la niadi'o de ellos. (0) ex nepote vol ex nepte filio natie, adioie,a Ial. (1) a, al znrqea interior del odtcs FI. (5) nepote, al m4rgeii &erior del octice FI.

DIGBTO.LIBRO XXXVIII: TfTULO X

121

I?ratri5 proflepos, proneptis; coutinebunt hi personas stdeoim, frati'e dupieiter et pronepote et pronepte singulis quadrifariam, ut supra detnonstravimus, acceptis. Sororis pronepos, pronepta similiter sedecim persons.a continent. Adnepos, adneptis hi son abnepotia vol abnepUs fUina, tilia;pronepotis Vel proneptis nepol, nopLis nepOtis ve! nepts pronepos, pronoptis; fuji vol fihiae abnepos, abneptis. Numerabuntur sub liad appellatione trignla duo personan, quia abnepos sedecim babet, et tolidem abneptis.

El biznieto y la biznieta del tiermano, stos comprendern dieciseis personas, contndose dos veces el hermano, y cuatro cada biznieto y biznieta, segn antes hemos demostrado. EL biznieto y la
biznieta dala hermana comprenden del mismo modo dieciseis personas.

EL cuarto nieto y lacuarta nieta; stos son hijo hija del tataranieto de la tataranieta; nieto y MeLa'del bisnieto de la biznieta; biznieto y biznieta del nieto tI de la nieta; cuarto nieto y cuarta nieta del hijo de la hija. Bajo esta denominacin se contarn treinta y dos personas, porque el cuarto nieto comprende diaciseis, yotras tantas la cuarta nieta. 17.Sexto grado continentur persona.e qua17.En el sexto grado se contienen estas cuadringentae quadraginta (11 neto, hae; tritavus; est trocientas, cuarenta y ocho personas: el quinto autem tritavus patria et matriz atavus, ay vol avise abuelo; mas ni quinto abuelo 08 cuarto abuelo del abavus, proavi, proaviae proavus (2), abavi vel padre y do la madre, tatarabuelo del abuelo de la abaviao avus, atavi vel ataviae paler, dictus quasi abuela, bisabuelo del bisabuelo y de la bisabuela, terthis aus (3d; personas autem compleetitur tri- abuelo del tatarabuelo tI de la tatarabuela, padre ginta. duo, g&ninetur enim necease cut numerus, del cuarto abuelo 6 de la cuarta abuela, llamado qui in atavo fuiL, iramutatione per singulas perso- sol como si fuera abuelo en tercera vez; compren. nas propter ataviam (4) faeta, nL sedecios truavus de treinta y dos personas, porque as necesario que atavi pater, eL toLlos ataviae. TriLavia se duplique el nmero, que resulte en el cuarto inte11igtur, sirnililer numerata faciet personas triginta duo. abuelo, hacindose alteracin por cada persona por causa de la cuarta abuela., do suerte que el padre del cuarto abuelo sea considerado dieciseta veces quinto abuelo, y otras !anta el de Ja cuarta abuela. La quinta abuela, contada de anloga manera, har treinta y dos personas. Patruus maxirnus, is est abavi rater, atavi et El to paterno mximo, es hermano del tataraataviae fihius, patria vel matriz patruus maior, per- buelo, hijo del cuarto abuelo y de la cuarta abuela, sonas oontinbit, sedecim, sic paLor, avus, proa- to paterno mayor del padre 6 de la madre, y com.vus, abavus, atavus, abavi frater; pater, avus, prender dieciseis personas, de este modo: padre, proavus, abavus, atavia, frater abavi; pater, avus, abuelo, bisabuelo, tatarabuelo, cuarto abuelo, herproavia, abavus, atavus, frater abavi; pater, avus (5), mano del tatarabuelo; padre, abuelo, bisabuelo, taproa'tia, abavus, atavia (6), frater abavi; pater, tarabuelo, cuarta abuela, hermano del tatarabuelo; avia, proavus, abavus, atavus (7), frater abavi; pa- padre, abuelo, bisabuela, tatarabuelo, cuarto abueter, avia, proavus (8), abavus, atavia (), frater lo, hermano del tatarabuelo; padre, abuelo, bisabavi lO); (pater, avia (11), proavia, abavus, ata- abuela, tatarabuelo, cuarta abuela, hermano de! tavus (12), frater ahavi); paLor, avia, praavia,abavus, tarabuelo; padre, abuela, bisabuelo, tatarabuelo, at.avia, frater abavi; totidem eruni matris appolla- cuarto abuelo, hermano del tatarabuelo; padre tione proposita. Avunculus rnaximus; id ost aba- abuela, bisabuelo, tatarabuelo, cuarta abuela, ber'dan frater, patria ve[ matriz avunculus ,naior; ot ma-no del tatarabuelo; (padre, abuela, bisabuela, tanurnerua idem, eL personarum expositio eadeni, tarabuelo, cuarto abuelo, hermano del tatarabuequae supra, boc duntaxat immutato, uL pro aba- lo); padre, abuela, bisabuela, tatarabuelo, cuarta vi fratre abnviae frairem ponas. Amita maxiina; abuela, hermano del tatarabuelo; y sern otros tan(ca) (1) est abavi soror, patria vol matr.is aniita tos partiendo de la denominacin de la madre. El rltaior; estora, uL in patruo maximo, immutato hoc to materno mximo; ste es hermano de la tataratantum, uL, ubi est abavi frater, ponatur abavi so- buela, to materno mayor del padre de la madre; ror. Matert.era maxima, ea est abaviae soror, patria y su nmero es el mismo, y La exposicin de las ve matris inatrtera rnaior; estera nL supra, ad personas la misma, que se halla ms arriba, con extremuru dunLxat pro abaviae fratre proposita solo este carnbio, con que pongas hermano de la abaviae aurero. Hes omnes, juos a patruo maximo tatarabuela en. lugar de hermano del tatarabuelo. posuirnus, qudam his nominihusdeaignant: abpa- La tia paterna mxima; sta es hermana del tatatru us, ebavuncu 1 us, abatnita, abmator.tera. Ita-que rabuelo, ta paterna mayor del padre 6 de la maet nos indifferenter Ibas ponemus;quos ego autem dre; lo dems, como en el Lo paterno mximo, con appllo abpatruos, abayuncaba, abamitas, abma- esta sola aLteracin que donde est el hermano del torteras, illi me dcrnonstrant fratris sororisque ab- tatarabuelo se ponga la hermana del tatarabuelo. nepotem. La La materna mxima; sta ca hermana de la tatarabuela, ta materna mayor del padre tI de la madre; lo dems, como arriba, poniendo solamente 4 lo ltimo hermana de la tatarabuela en lugar de (1) 7aur. eg.t correccin del ohfrLi.re Pl., R,'.; quadrina e,'Uura originaL hermano de la tatarabuela. A todos stos, que he(2) *VI2 aWtadamef1te HaZ. mes expuesto partiendo del to paterno miimo, (3) tertft nvl avu, utros en -Ial. los designan algunos con estos nombres: hermano (4.1 propter ativuin 1am faeta, HaZ. (S) UVIN Ha(. del tatarabuelo, hermano de la tatarabuela, her(8) atavus, )Ts1. mana del tatarabuelo, hermana de la tatarabuela. (7) aLw1a, Ha Y as, tambin nosotros los pondremos indiferente(8) prouv, Ial. 9) itavus, ]la. mente; mas aquellos quienes yo llamo hermanos (10) atavi, & cdice Fi., Dr. M tatarabuelo, hermanos de la tatarabuela, her(i) 5vn2,JJaj. manas del tatarabuelo y hermanas de la tatarabuela, (15) steipta, Tal. (13) Br.;Taar. sqJri,ns e(p.raZes.is. me llaman tataranieto de! hermano y de la bermana, Tono Ifli
.

122

D1GES1O.LIBRO XXXVJU TTULO](

Patrui naioris fihius, filia; hi sunt proavi fratris fihius, Bija, abavi, abaviae per proavum cepos, ne ptis ex filio; persouao sub hoc erunt sedeoim, onumeratione sic duela, UI in quinto gradu, quum paLruum maiurem dciii onstraremus, fecimus, adieto duntaxat filio, Bija, quia fihius patrui ruaioris totidem necesee c,sL personas coTiplectatur quot patrutis maior, id et ocLo; totdeai ox ffliao persona computatis-is numerus effleietur, quein supra posuimus. Ainitae maloris films, filia; hL sual proavi sororis fihius, fila, abavi, abaviae per proavum cepos, neptis ex filia; et hie eadem ratione personas dinumerabimus totidern. Avunculi matoris fihius, Bija, lii sunt proavi (1) proaviac fratris filius, fija, abavi, abaviae por proaviam nepos, ceptis ex filio.; sadem hic drnumeratio facienda est, quae in patrni maioris filio Bija. Matertorae maions filius, Bija; hi sunt proaviae sororis fijos, fili a, abavi, abaviae por proaviam nepos, nepis ex lilia (2); cirea numerum peroonarum et cxpositionem ut supra. Ei omnes, quos proposuimus a patrui maioris filio, ave, aviae esae (3) eius, de culus cognatione qnaeritur, fratribus et soronibus eoru m oonsobrini, consobrinaeve sunt; st patri matrique eiusdem, rratribsque et sororibus utrius eoruin propius sobriuis.

EL hijo y la hija del to paterno mayor; stos son hijo hija del hermano del bisabuelo, nieto y nieta, de hijo por bisabuelo, del tatarabuelo y de la tatarabuela; bajo l habr dieciseis personas, hacindose la enumeracin como la bicimos en el quinto grado, cuando designamos al to paterno mayor, afadiendo solamente hijo, hija, porque es necesario que eh hijo del to paterno mayor comprenda tantas personas como el to paterno ma? yor, esto es, ocho; y computadas otras tantas procede ntes de la persona de la hija se formara el nmero, que arriba pusimos. El hijo ' Ja hija de la ta paterna mayor; stos son hijo hija de la hermana del bisabuelo, nieto y nieta, de hija por bisabuelo, del tatarabuelo y do la tatarabuela; y aqu contaremos por la misma razn otras tantas personas. Eh hijo y la. hija del to materno mayor; stos son hijo "hija del hermano do la bisabuela, nieto y nieta, de hijo por bisabuela, del tatarabuelo y de la tatarabuela; debindose hacer aqu la misma enumeracin, que al tratar del hijo y de la hija del to paterno mayor. El hijo y la hija de la ta mater ca mayor, stos son hijo hija de la hermana de Ja bisaluela, nieto y nieta, de hija por bisabuela, del tatarabuelo y de la tatarabuela; y respecto al arriba. Todos stos, que liemos expuesto partiendo del hijo del to paterno mayor, son consobrinos corisobrinas del abuelo y de la abuela de aqul de cuya cognacin so trata, y do los hermanos y 4e
las hermanas de ellos; pero son ms prximos ft tos numero de las personas y la exposicin, como

Patrui magni nepos vel neptis, ainitae magaao nepos 'vol neptis, avincuti magni cepos 'vol neptis, matertcrae magnao cepos vol neptis. }Iaec singula nomina contirient personas sexaginta quatuor; nam quum patrui magni, verbi gratia, persona quadrifariain iritelhigatur, nepotis birariaun, geminatur le numerus nepote duntaxal adnumerato, et qundruplatur ha, qui gerninatus erat; duplicatur etiam cepie computata, et taritum unius dinun erationem C) proponitnus exempli gratis: pater, avus, proavus, frater 9,vi, qui estpalrUus iBagnus, fihius Mus, nopos eiusdem ex filio, item neptis; patr, avus, proavis, frater ay, qtii est patruos magnus, filitis ema, nepos Mus (5) cx filio, ibm neptis; (paLor, avus, proavus, frater ay, qui est patruus magaus, filia Mus, cepos eiusdem ex Bija, item neptis); pater, avu8, proavia, frater avi, qul cst- patruus magulle, filia oms, cepos eiusdem ex flap itecn neptis; toti-. dom et eadem ratione exponuntur matris nomine anteposito, id est, ut avi materni fratris (6) nepotes et neptes computernus; item in amita magna, ia ost ati sororis nepotes nepteeque enumerabimus; idenique in avunculo magno, id est avine fratris; cadein ratione in (7) materterae magnae, id est avino sororis; ex quibus universus nuinerus completur sexagintaquatuor. Ui omnes proavi aut proaviae ema, de cuius cognatione quacritur, pronepotes et proneptes; eiusdem avi aviaeve fratris sororisve (8) nepotes nepbosve; et contra, eorum eiusdem avus, avia (9 ) patruus magnus, afnita magna, avuncuhus magnus, materbera magna; erunt autem pater mnaterve eiusdrin fratresque, el soro(1) prosvi, se considera uqni palabra 514.pr.Jlue, y d4 <ilia es preJlllflJ4 en a h'adUOlCJU. 2) Tau,'.; tUle el cdice FL Br. (3) 8880, onudrsu a 4 palcmbrn eompso/wea, 5' 88 clscle de eUa ea a tradiwcdn. (t) Seg n nuestra m:niencfa; deuufteiatioliem, se Lee ea rl cdice FI.

sobrinos del padre y do la madre del mismo, y de los hermanos y ladre hermanas de cado uno de ellos. El nieto la nieta del grande ho paterno, el nieto la nieta do la grande ta paterna, el nieto 6 la

nieta del grande to materno, el nieto 6 la nieta do la grande ta. materna. Cada uno de estos notabree comprende sesenta y cuatro personas; porque como, por ejemplo, la persona del grande Lo pa-

terno so entiendo de cuatro amaneras, y de dos la -

dl nieto, se dupliea este nmero con soto contar el nieto, y secuadruplica el que se haba duplicado; tambin se duplica contndose la nieta; expondremos la enumeracin de uno sol por va de ejem-

plo: padre, abuelo, bisabuelo, hermano del abuelo, el cual es grande Lo paterno, hijo de ste, nieto del mismo, habido de hijo, y tambin nieta; padre, abuelo, bisabuela, hermano del abuelo, el -cual es

rande to paterno, hijo de sto, nieto del mismo, cabido de hijo, y tambin nieta;. (padre, abuelo, blabuelo, hermano, del abuelo, el cual es grande to paterno, hija de sto, nieto del mismo, habido de

hija, y tambin nieta); padre, abuelo, bisabuela, hermano del abuelo, el cual es grande to paterno,. hija de ste, nioto del mismo, habido de hija, y tambin nieta; otros tantos se exponen tambinpor la'
misma razn anteponindose el nombre de la ma-

dre, esto es, de modo que computemos los nietos y las nietas del hermano del abuelo materno; asimismo tratndose de la grande ta paterna, esto es,

que enumeraremos los nietos y las nietas de la her.


ana del abuelo; Jo mismo en cuanto al grande to materno, esto es, los nietos y las nietas del hermano do la abuela; y en la misma forma los de la gran; de ta materna, esbQ es, de la hermana de la abue-

5) sus, se Ou nswera rderpoia.da aqu1 por antiggcs co pistes. (6) Taur.; fratrcs, el cdice FI. (7) u, omt eta ial. (8) Tau,.; fratres sororseve. el cdice F., Dr. (o) et eoutr& lkoruul ii.vus, avts ctdcm ptrus, se les en ial, -

IISO.LIBRO XXXVIIII. TTULO X

1.23

res utrius, eorum propius sobrini (1); ipse bis (2) sobrinus est-et invicem buje uit aobrini.

la; con los que se completa el nmero total de se-

Patrui proflepOs, patrui proneptis, continent per. sonasOctO nain LlLriusque sexus (3)fiunt sedeclin, sic: pater, aves, patruus, fflius patrui, nepos eiusdem ox filio, pronepos eiusdem ex nepote filio nato, tem proneptiS pater, avia, patruus, films patrui, nepos eiusdem ex filio, pronepos ex nepote filio nato (4), itemproneptis; pater, aves, patruus, tilia patrui, nepos (5) eiusdem ex fflia, pronepos ex nepote fiha nato (6), tem proneptis; pater, avia, patruus, tilia patrui, nepos eiasdem ex filia, pronopos ex nepote filia nato, item proneptiaj pater, avus, struus, ftlius patrui, noptis oiusdem ex filio, pronapas ax nepte filia nata, item pronotis; paLor, avia (7), patreus, fihius (8) patrui, neptis eiusdem ex filio (9), pr9ncpos ex nepte filio (10) nata, tem proneptis; pater, av1s (11), paLmes, fiha patrui, neptis eiusdea ex filia, pronepos ex nepte filia nata, itere (proneptis; pat.er , avia, patrnus, filia patrui, neptis eluadem ex filia, pronepos ex nepte filia nata, itean) (12) proneptis. Amitae pronepos, proneptis; totidern personas eadem ratione et is continet(13), tanture pro patruoamitaauruta. 11am avunecli pronopos, proneptis; iten.i pro patruo avunculo posito. .Mate rterae pronepos, proneptis; et hic, ubi patruus positus est, matertera enumerata eundem numerum personarum inveniereus. Hl omnes eius, do cuius cognatione quaeritur, corisohrinorum nepotes noptesve sunt.

Fratra sororisqLle abnepos, abneptis; efficiunt personas sexaginta quatuor, uL ex suprasemiptis apparere potest.

Trinepos, trineptis, hk sunt fihi lihaeve acinepos, adneptis, nepotis, neptis abnepos, abueptis, pronepotis proneptisve pronepos, proneptis, abneptis aboeptisve nepos iteptisve, adnepotis, adneptis Illius, filia. Rae appellationes demonstrant personas sexaginta quatuor; nam. triginta no trmepos complet, totidero trineptis; ab nepote enim numerus quadruplatus te se etlcit triginta don, ipso nepote duas significante, pronepote quatuo, abnepote octe, aduepote sedeoim; his acoedunt trinepos, trineptis, una ex adaepote nati, altera ex adnepte (14); par singulos auem grades ideo geminatio tt, quia maribus adiieiuntur feininao, ex quibus Oxjraus quisque progenitur; et riumerabuntur sic: ma, nepos, pronepos, aboepos, adnepos, trinepos, itere. trinoptis; fila, nepos, pronepos, abnepos, adnepos, trinepos, item trinoptis; fihius, neptis,

senta y cuatro. Todos stos son biznietos y biznietas del bisabuelo de la bisabuela de aqul de uya cognacin se trata; nietos nietas del hermano de la hermana del abuelo de la abuela del mismo; y por el contrario, el abuelo y la abuela de) mismo son grande to paterno, grande tapaterna, grande to materno y grande ta materna de ellos; y el padre ti la madre del mismo y los hermanos y las hermanas de uno ti otra, sern ms prximos ti los sobrinos de ellos; l mismo-es sobrino de stos, y ellos son recprocamente sobrinos de l. El biznieto y la biznieta del to paterno comprenden ocho personas; porque las de uno y otro sexo hacen dieciseis, de este modo; padre, abuelo, to paterno, hijo de to paterno, nieto del mismo de hijo, biznieto y biznieta del mismo de nieto nacido de hijo; padre, abuela, to paterno, hijo e topaterna, nieto Mmismo de hijo, biznieto y biznieta de nieto nacido de lujo; padre, abuelo, to paterno, hija de to paterno, nieto del mismo de hija, biznieto y biznieta de nieto nacido de hija; padre, abuela, to paterno, hija de to paterno, nieto del mismo do hija, biznieto y biznieta do nieto nacido de hija; padre, abuelo, to paterno, hijo de to paterno, nieta del mismo de hijo, biznieto y biznieta do nieta nacida de hija; padre, abuela, to paterno, lujo de to paterno, nieta del mismo de hijo, biznieto y biznieta de nieta nacida de hijo; padre, abuelo to paterno,hija de to paterno, nieta del mismo de hija, biznieto y biznieta de nieta nacida de hija; pad re, abuela, to paterno, hija de to paterno, nieta el mismo de hija, biznieto y biznieta de nieta nacida de hija. El biznieto y La biznieta de la ta paterna; tainbii ste comprende por La misma razn otras tantas personas, con solo tomar en lugar del to E la ta paterna. Asimismo el biznieto y la biznieta del tio materno; poniendo tambin to materno en lugar de to paterno. EL biznieto y la biznieta de la ta materna; tambin aqu hallaremos ci mismo nmero de personas contando la ta materna donde so ha puesto el Lo paterno. Todos stos son nietos nietas de los conobriuoi de aqul de cuya cognacin se trata. El tataranieto y la tataranieta del hermano y de Ja hermana; hacen sesenta y cuatro personas, como puede verse por lo antes dicho. El quinto nieto y la quinta nieta; stos son cuartos nieto y nieta del hijo 6 de la hija, tataranieto y tataranieta del nieto de la nieta, biznieto y biznietadel biznieto 6 de la biznieta, nieto nieta del tataranieto 6 de la tataranieta, hijo hija de los cuartos nieto 6 nieta. Estas tlenoiainaciones denotan sesenta y cuatro personas; porque el quinto nieto comprende treinta y dos, y otras tantas la quinta nieta; porque cuadruplicado el nmero do nietos bae treinta y doe, significando das el mismo nieto, cuatro el biznieto, ocho el tataranieto, y diecisois el cuarto nieto; It stos se afiaden el quinto nieto y la quinta nieta, nacidos unos del cuarto nieto, y otros de la cuarta nieta; mas se hace en cada grado la duplicacin, porque ti los varones so les agregan las hembras, de.las cuales naco cada prximo cognado; y so contarn as; hijo, nieto,
(7) 7'aur.; avus, el cdice FI., 23,'. (8) Taur.; filia, st cdice FI., Br, (9) Taur.; fi la., mt cdice FI., Br. (lo) 'J'aur. filie, el cdice FI... Dr. (11) Taur., avia, el cdice M. Dr. (iS) Br.; 'iur. suprime el pare ntesis. (13) st U couthiciit, Ial.

j)) aurseadn a escritura orginai; le, (a 1iOrreJUJfl


(3) Taur. segdn , el cdice FI. metuxtutruB(lueimnit, Br. (4 Taur. segn la csarils.ra origina ex nepte filio nata, a oorrgccton del cdice PL, Br. (5) Taur.; iieptts, si cdice FI., Dr. (6) Taar.; ex rmepte filio nata La ejirritura nrlnal; ex Repte filia nata, a oorrcidn tlsl cdice FI., Br.

iGbrints, ilaf.

(14) uni ex aduepote, alter ex adneptc asti, ilal.

124

D1GR5TOLIflO XXXVIII TITULO X

pronepos, abnepos, adeepos, trinepos, Kem trinenepos, adoepos, trtnepos,itent trinept; filia, nepos, proneptis, abnepos, adeepos, trinepos, item trinepus; Blius, neptis, proneplis, abnepos, adnepos, tri nepos, item trineptis; fila, neptis, proneptis, abnep0, ad11epoS1 trinepoa, item t.rtt:ieptis; gilius, nepos, pronepos, abueptis, adriepos, trinepos, item trinepUs; tilia, nepos, proncpos abneptis, adnepos, trinepos, item trifieptIs fihius, nepos (1), proneptis (2), abnaptis, adoepos, trinepos, item trnptis; filia, nepos (3), proneptls(4), abneptis, acinepos, trineP, itein rineptis; filius, neptis (5, pronepos (6)1 abneptis, aduepos, trinepos, item trineptis; fila, neptis (7), proflepos (8), abnepiz, adaepos, trinepos, item triaeptlS fihius, neplis, proneptis, abneptis, adnepos, trliiepos, itero trineptis; tilia, neptis, proneptis, abneptis, adnepos, trinepos, Item trinoptis; filias, llepos, proflepoS, abeepos, adoeptis, trinepos, iteifl trinepus; filia, nepos, pronepos, abnepos, adnePti, trinepos, itern trineptis; fihius, neptis, pronepos, abriepos, adepLis, trinepos, item trineptis; fitia, neptis, prorieos, aboepos, adnapsis, trinepos, item trineptis; fiLius, cepos, pronepUs, ainepos, adneptis, trinepos, itetu trineptis; filia, nepos, pronaptis, abnepos, adneptis, trinepos, itero trinepti8 filius, rieptis P), prorteptis (10), al,nepos(11), adaeptis, Irinopos, item trineptis; -filia, (12), proneptis (13), abuepos (14), adaeptis, trinepOs, iteifi trineplis; fihius, pos (16), ahoeptiS (L7), adaeptis, trinepos, itein trineptis; lilia, nepos(L8), pronepos(19), ahneptis(20), adrieptis, trinepos, itero trineptis: Illius, nepo (21), proneptis (22), abaeptis, adcieptis, trinopos, item trineptis; tUia, nepos (23), pr000ptis (24) abaepils adrieptis, tririepos, itein trineptis; fihius, neptis (25), proclepos (26), abneptis, s4neptie, triflepos item. trineptis; Lilia, neplis (27), pronepos (28), abueptis, adneptis, trinpOS, tela trineptis; fihius, neptis, proneptis,. abneptis, adneptis, trinepos, item trineptis; filia, neptis, proneptis, abneptis, adnoptis, trinepos, itero trineplis,

pila; Lilia, neptis, pronepos, abnepos, adnepos, tLiiiepos, jeJi tririepLis; lItios, nepos, prolieptia, ab-

18._Seplio gradu porsonae conUnentur miLle vigintiquatuoC, hae: tritavi, itemque tritaviae pater, matee; personas eflleiunt Centain viginti octo; tritavi enini patres tol amI, quot ipsius tritavi itero eiusdem niatres lotidem; bunt ae%aginla qualuor; idem numerus tritavian patria inatrisque. Atavi atavlae frater sororve; bi $001 trilaw'i filius, filia; abavi, abaviaeve patruus, avunculus, amita, matertera; proavi, proaviae patruus magnus, avunculus magnUS, aniita magna, malerLera magna;
(1) (2) (5) (t) (5) (6) (7) (5) (9) v (11) (12) (UI) (14) npt1s, !I.zL pronepOL Hzl. cepita, saZ. roneP0s. H(L. 110pB, ff2i, prouePtl' Mal. ,iePOS, Ial. proitepttsi HM. cepos, Mal. pr,nepoS. HM, baePi ilepul, Ial. pronePos. RbIL{Pt, L '

biznieto, tataranieto, cuarto nieto, quinto nieto quinta nieta; bija, nieto, biznieto, tataranieto, cJaite nieto, quint.o nieto y quinta nieta; hijo, nieta, biznieto, tataranieto, cuarto nieto, quinto nieto y quinta nieta; hija, nieta, biznieto, tataranieto, cuai te nieto, quinto nieto y quinta nieta; hijo, nieto, biznieta, tataranieto, Cuarto nieto, quinto nieto y quinta nieta; hija, nieto, biznieta, tataranieto, cuarto nioto, quinto nieto y quinta nieta; hijo, nieta, biznieta, tataranieto, cuarto nieto, quinto nioto y quinta nieta; hija, nieta, biznieta, tataranieto, cuarto nieto, quinto nieto y quinta nieta; hijo, nieto, biznieto, tataranieta, cuarto nieto, quinto nieto y quinta nieta; hija, nieto, biznieto, tataranieta, cuarto nieto, quinto nieto y quinta nieta; hijo, nieto, bisnieta, tataranieta, cuarto nieto, quinto nieto y quinta nieta; hija, nieto, biznieta, tataranieta, cuarto nieto, quinto nieto y quinta nieta; hijo, nieta, biznieto, tataranieta, cuarto nieto, quinto nieta y quinta nieta; hija, nieta, biznieto, tataranieta, earLo nieto, quinto nieto y quinta nieta; hijo, nieta, biznieta, tataranieta, cuarto nieto, quinto nieto y quinta nieta; hija, nieta, biznieta, tataranieta, cuarto nieto, quinto nieto y quinta nieta; hijo, nieto, biznieto, tataranieto, cuarta nieta, quinto niclo.y quinta nieta; bija, nieto, biznieto, tataranieto, cuarta nieta, quinto nieto y quinta nieta; hijo, nieta, biznieto, tataranieto, cuarta nieta, quinto nieto y quinta nieta; hija, nieta, biznieto, tataranieto, cuarta nieta, quinto nieto -y quinta nieta; hijo, nieto, biznieta, tataranieto, cuarta nieta, quinto nieto y quinta nieta; hija, nieto, -biznieta, tataranieto, cuar. La nieta, quinto nieto y quinta nieta; hijo, nieta biznieta, tataranieto, cuarta nieta, quinto nieto y quinta nieta; hija, nieta, biznieta, tataranieto, cuarLa nieta, quinto nieto y quinta nieta; hijo; nieto, biznieto, tataranieta; cuarta nieta, quinto nieto y quinta nieta; hija, nieto, biznieto, tataranieta, cuarta nieta, quinto nieto y quinta nieta; hijo, nieto, biznieta, tataranieta, cuarta nieta, quinto melo y quinta nieta; hija, nieto, biznieta, tataranieta, cuarta nieta, quinto nieto y quinta nieta; hijo, nieta,, biznieto, tataranieta, cuarta nieta, quinte nieto y quinta nieta; hija, nieta, biznieto, tataranieta, cuarta nieta, quinto nieto y quinta nieta; hijo, niota,1 biznieta, tataranieta, cuarta nieta, quinto nieto y quinta nieta; hija, nieta, bisnieta, tataranieta, cuarta nieta, quinto nieto y quinta nieta. 18.En el sptimo grado se contienen estas rail veinticuatro personas: el padre y Ja madre, del quinto abuelo y de la quinta abuela; lineen lento, veintiocho personas; porque los padres del'quinta. abuelo son tantos como las personas del mismo quinto abuelo, y adems otras tantas las madres del mismo; hacen sesenta y cuatro; el mismo nmero de padre y madre de La quinta abuela. El hermano 6 la hermana del cuarto abuelo 6 de la cuarta abuela; stos son hijo iS bija del quinto abuelo; to paterno 6 materno, tia paterna 6 ma-terna del tatarabuelo 6 de la tatarabuela; grande
(111) (16) 17) i$) (19) (ao) (It) (12) (22) (11) (26) (25) tal) (98) naptla, Hal. protieptte, al. abncpo. tal. neptis, tal. pr(lloptIs Iizl. abnepos, tlat. cepita, Mal, pr.iiapos, Ha(. neptie, Hil. pronepos, 114/.. ILUjJOS, HaZ. pronoptis , ial, JiOpOS faZ. pioiicptts IIaJ.

blG18TO.LEBRO XXXVIII: TITULO X

1 25

ay avkieve propatruUs, proavunculus, proamita, promatertera. Patria 'vel matris abpatruus, abavunculuS, abatnits, abrnatertera (1); fiunt pareonae atavi fratria triginta duo; nam sedecim, quas atavus explel, accedant totidem propter fratris duplicem personarn, necesse est; nam sedecim fratres atavi ex paIre compatelltilr, et (2) sedecim ex matre; similit.er atavi sorores trlginta duo, fiunt sexaginla qualuor, el totidem ataviae frairis, item soro rl s.

to paterno materno, grande tia paterna materna del bisabuelo da la bisabuela; lo palerno materno mayor, tia paterna 6 materna mayor del abuelo de la abuela. El mximo to paterno m&torno, O La mxima ta paterna materna del padre de la madre; hacen treinta y dos personas de hermano del cuarto abuelo; porque es necesario que las dieciseis que eoiistiiuya el cuarto abuelo se agreguen otras tantas por razn de la doble por-

Patrui maximi filius, filie; iii sunt atavi nepos, neptis ex tillo, abavi fratris alius, tilia. Amitae maxiLrIae fihius, lilia; Iii suni alavi nepo, neptis ex lilia, abavi sororis fihius, filia. Avuncuh maximi filius, liLia; hi suut atavi nepos, neptis ex (lijo, abaviae rratris lilius, filia. MaLertera maximee filius,

tilia; hi sunt atavi .nepns, neptis ex filia, abavias aororis fihius, filia. Hae omnes porsonac. quas a patrui iacimi filio euurneraverimus, proavi prOaviaeque cina, de culus cugoatione quaeritut', consobrinse (3) sunI ay aviaeque eiusdem propios sobrinis (4). Singulae appettationes cont.inent personas sedeciin (5), quia, quum patruua jaximus scdecim eficiat, fihius ema eandern habel enuinerationem, totidemque filia; et fit a.x mnibus his, quas a patrui I!jaxiui filio comprehendimus, duntia par octe sedocies, centum viginti ocio.

PatLui maioris nepos personas continel sedeeim; esi eiiim abavi, abaviae pronopos, el quum abavus octies riumeretur, nepotes bis octis computati suprascriptum nurnerum efflciunt. Patrui maiorms neptis item; avunculi maloris napas, neptis oadem ratione personas COmpLBbUUt triginta duo; amicae inaloris napea, neptis eadem ratione ibm; matarterae maloria nepos, neptis 1am; el sic ex omnibus colliguntur eentutn viginli eoLo, lis personis avus, avia eme, de ouius cognatiotie quaeritur, vropius sobrinis gLInI: pater, mater, sobrinus, sobrina; ja, de cuina cognatione quaeritiir, sobrino natus esb; hie proximo nomino definRur parentis sui (8) sobrinus, ut Trebatius ait; rationemque (7) nominis hane reddit, quod ultirni eoguationum gradus sobrinoruin fluni; itaque sobrini fihtum recto proximuin nomen; ab no ipso huiug sobrini films dicetur; el ideo 005, qui OX sobrinis nati snt, mIer se proximum nomem appelLare; bus enim nullum pro-. prium babero nomon, que nter se vocentur.

Patrui magni.proncpos, proneptis; avunculi magni pronepos, prorieptis; aniitae niagnae pronepos, proneplis; matertero manae pronepos, proneptis; ex bis omnibus centum 'nginti ocIO personae efflCiantur, qua (8) singulae appellationes aedeekn
(1) Pars - abmatartera, omttetas Ha!. (2) el, coniderase anadida por antiguos eopitas. (2) 6o1sCbrinj, fIat. 110 propior sobrjjius sobrios,, Vu4.
(5) senas tIeiui, Rol.

aoa del hermano; pues se computaran dieciseis hermanos del cuarte abuelo por parto de padre, y dieciseis por parte de madres y del mismo modo las treinta y dos hermanas del cuarto abuelo hacen sesenta y cuatro, y otros tantos del hermano y de la hermana de la cuarta abuela. El hijo y la hija del to paterna mximo; stos son nieto y nieta, do hijo, del cuat'Lo abuelo, hijo hija del hermano del tatarabuelo. El hijo y la hija de la liii paterna mxima; stos son nieto y nieta, de hija, del cuarto abuelo, hijo O hija de la hOrmana del tatarabuelo. J1 hijo y la hija del t10 materno mximo; stos son nieto y nieta, de hijo, del cuarto abuelo, hijo hija del hermano de la tatarabuela. El hijo y la jade la ta materna mxima; stos son nieto y nieta, de hija 'del cuarto abuelo, hijo O hija de la hermana. de la tatarabtiela. Todas estos personas, que liemos enumerado partiendo del hijo dci to paterno mximo, son consobrinas del bisabuelo y de la bisabuela de aqul de cuya cognacin se trata: y ms prximas 4 los sobrinos del abuelo y de la abuela del mismo. Cada denonninaclOn comprende dieciseis personas, porque, haciendo dieciseta el Un paterno mximo, su hijo comprende el mismo nmero, y otro igual la bija; y de todas las' que liemos comprendido, partiendo del tio paterno mximo, resultan, multiplicando dieciseis por ocho, ciento veintiocho. El nieto del to paterno mayor comprende dieciseispersonas; porque es biznieto del tatarabuelo y de La tatarabuela, y como se cuenta ocho veces el tatarabuelo, computados dos veces ocho los nietos hacen el susodicho nmero. Lo mismo la nieta del to paterno mayor; el nieto y la nieta del to palorno mayor completarn 1ior Ls. misma razn treinta y dos personas; el aleto y la nieta de la ta paterna mayor lo mismo por la misma razn; y lo mismo el nieto y la nieta de la ha materna mayor; y as resultan de todos ciento veintiocho. De estas personas son ms prximos los sobrinos el abuelo y la abuela de aqul de cuya cognacin se trata; el padre y la maare son sobrino y sobrina; aqul, de cuya cognacin se trata, naci del sobrino; ste con la denominacin de prximo es definido, segn dice 'Irebacio, sobrino de su padre O madre; y da esta razn de la denominacin, que los ltimos grados de la cognacin son los de los sobrinos; y as, el de hijo de sobrino es con razn el nombre prximo; y por l mismo ser llamado hijo de este sobrino; y por lo tanto, los que nacieron de los sobrinos se llaman entre si con el nombre prximo; porque stos no tienen ningn nombre propio, con que Ilamarsa entre si. El biznieto y la biznieta del grande to paterno; el biznieto y la biznieta del grande to materno; el biznieto y la biznieta de la grande ta paterna; el biznieto y la biznieta de la grande La materna; de todos stos resultan ciento veintiocho personas, por() Taur. segiin la eerUura et ghzat; parenti suo, la co. rrecciu del edalt FL. Dr. (7) El cddicd FC,, Br.; ratlonern qusoque, Taur. (5) quia, al ln#rqea in.!erjor del rddke FI.

126

lGesTO,LIE1 xXXVlII

TITULO XI

compleni; nam quum exempli gratis patruus magous quadriariam intelligitur (1), ad singulorum patruum magciorum (2) personas quadruplioatus pronepos, item proneptis, triginta duo personas rcddct, totque quater numeratae 111am, quae pro. posita est, summam efticiunt. Eorum patres matresque el, de euius cognatione quaeritur, sobrini sobtinaeque sunt, ipsae autem lisdeni sobrino sobrinave natus. Patrui abuepos, abeeptis; avunculi abnepos, abneptis; amitae aboepos, abneptis; materlorne abnepos, abnoptis; haca singuEn vocabula senas donas continent personas; vcrbi enim gratia patrui abnepos sic enuinerabitur, ut bifariam patrue accepto quater prodepos, toties proneptis ducatur, el sic ad eorum filies veniatur sedecies .eomputatos; eadem ratione ad flliam, item in ceteros; el por boa ex oil! iii'bus etficietur numerus personarum con Eum viginti octe; Lii sunt vi, de cuius cognatione quaeritur, congobrinorum prone.potes proneptesque; eorum (3), de culos cognationo quaeritur, patrui maximi,avuneuli maximi, amitae maximae, materteraernaxiivae flIius, tilia; item proavi, proaviae co nsobi'i n us..

Fratra sororisque adaepos, adoeptis (4); personas continent centum viginti octo Trinepotis liLius, item filia; Irineptis ffliva, item fha; hl cenlum viginti octo iunt, quod, quum tdiiepos triFleptisque, nt supra demonstravimus, sexagintaquatuoriiupleatit, fhius eorum eadem cnnmeratione totidemque [lila, compulabitur. TIT. XI [XIII
UNDS

que cada denominacin comprende diecisois; pues como., por ejemplo, el grande lo paterno es considerado de cuatro modos, cuadruplicado el biznieto, y tambin la biznieta, por la persona de cada grande to paterno, dar treinta y dos personas, y contadas ellas cuatro veces hacen la suma, que se ha expuesto. Los padres y las madres de stos son sobrinos y sobrinas de aqul de cuya cognacin se trata, y l para ellos es hijo de sobrino de sobrina. EL tataranieto y la tataranieta del 'to paterno; el tataranieto y la tataranieta del to materno; el tataranieto y la tataranieta do la ta paterna; el tataranieto y la tataranieta de la la materna; cada una de estas denominaciones comprende dieciseis parsonas; porque, por ejemplo, el tataranieto de to paterno ser contado de modo, que, coneidrado de dos maneras el to paterno, se cuente cuatro veces el biznieto, y otras tantas la biznieta, y as e llegar tener computados dieciseis veces los hijos de ellos; y con la misma cuenta respecto l hija, y tambin respecto a Los dems; y de este modo se formar con todos el nmero de ciento veintiocho personas; stos son biznietos y biznietas de Los consobrinos de aqul de cuya cognacin se trata; y sto, de cuya cognacin se trata, hijo hija de los mximos tos paterno y materno, y de las mximas Usa paorna y materna de ellos; y tambin consobririo del bisabuelo 6 de la bisabuela. El cuarto nieto y la cuarta nieta del hermano y de la hermana; comprenden ciento veintiocho personas. El hijo y la hija del quinto nieto; el hijo .y la hija de la quinta nieta; stos hacen cient<y veintiocho, porque, como 61 quinto nieto y la quinta nieta comprenden, segn antes hemos demostrado, sesenta y cuatro, el hijo de ellos ser computado con el mismo nmero, y en otro igual la hija. TITULO XI (XII]
DE LA POSSSIN DE LOS SIENES UNOS ViS ST UXORS

[Cf. Cee. VI. 18.1

vra

ST

uxoa

[Vase C&l. VI. 18.1


ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro XL 'JI. Para que se pueda pedir la posesin de los bienes Un*oit' et axor es menester que el matrimonio sea legitimo; mas si el matrimonio fuere legtimo",no se podr pedir de ninguna manera laposesin de los bienes, as como no se puede adir ha herencia en 'virtud del, testamento, ni pedir La posesin do los bienes con arreglo al testamento; porque nada se puede adquirir por causa de matrimonio ilegtimo. 1Mas para que esta posesin de los bienes tenga lugar, es necesario que la mujer est casada al tiempo de la muerte; mas si verdaderamente se huhiora seguido divorcio, pero subsiste de derecho el matrimonio, no tiene lugar esta sucesin. Mas esto sucedo en casos de esta naturaleza: una liberta so divorci de su patrono contra la voluntad de ste; la ley Julia, sobre la manera de casarse los individuos de cada orden, la retiene sta en el

Uarius l4bro XL Vil. ad Ediclwn. - Ut bonorum posaesalo poti poasit Unde vir st uxor, iustum case matriinoniurn Qportet eeterum si iniustum fuerit matrimoniurn, nequaquam bonorum poseessic peti poterit, quemadmodumn neo ex testamento adiri hereditas 'ud secundum tabulas peti bonoruui possessio potest; nihil enim cap propter inlustumn rnatrimnium potest. 1.---Tlt autemhaoc bonorum poaseasio locum habeat,. uxorem eme oportet mortis tempere; sed si divortium quidem ocuttim sit, veruntamen lure duratmatrimoniurrm, hace sueceasio locum non haprocedit: la bel. Hoc autem te huiusmodi apeciebus de maliberta ab invito patrono divortit; lex lu ritandis ordinibus retinet istam in matrimonio, dum cam prohibel (5) atii nubore invito patrono; ibm Tulia de adulterile, nisi corto modo divortium factum sit, pro infecto habet.

matrimonio, en cuanto le prohibe jtme se case con

otro contra la voluntad del patrono; adems, la ley Julia sobro los adulterios tiene por no hecho el divorcio, si no se hubiera hecho de cierto modo.
(4) Abnepos, abnepti, JaL (5) Ha?.; prohiberet, el cd di ce PL

(1) Et cddice Fi.. Ar.; iittoIltgatir, () malorum, ial. (3) bil file pr eorum, Ial.

DIGESTO.LIBRO

xxxvux: TftuLo xv

127

TIT. XII [XIII]


DE VEsRANOaUM E? 10LLTUM SUCCIS910NE

TTULO XII [XIII]


DE LA SUCESIN DE I.OSVETERANOS Y DE LOS MILLTAtIRS 1. MAcEE; De os USU4SOS militares, libro 11.E acriben Paulo y Menandro, que al militar, que mereci ser condenado 9 muerte, se le ha de conceder que haga testamento; y que sus bienes, muerto intestado, pertenecen, si hubiera sido condenado, sus cognados, con tal que haya sido condenad prde1ilo militar, no por uno cnmin.

- Militi, qui 1. MACaR libro II. de re mugari. capita punir meruit, testamentum facore concedendum Pauus et Menander scribunt; eiusqLie bona intestati, si punitus sit, ad cognatos eius pertinere, si tamen ex militan delicto, non ex cern-

muni punitus est.

rnilitis intestati (1) detuncti eagtrensia fisco vindicantur, quum henos legitimus ad finem quinti gradus extiliit, aut proXimUs cognatus eiusdem grana intra (2) ternpus pOssosSiOflem acceperil.
DDn

2. PpiiMws libro XVI. ReaponsoruI.. - Bona

nes castrenses del militare falleci intestado no son reivindicados para el fisco, cuando qued heredero legitimo dentro del limite del quinto grado, un prximo cognado del mismo grado hubiere recibido dentro del trmino la posesin. TTULO XIII [XIV)
A QUINES NO COMPETE LA

2.

PAPiNIANo;

!espaesas, libro XVI, Los bie-

TIT, XIII LXIV] QUIBUS NON COMPKTIT I3ONOIWM P05555510


IUL1tWS libro XX VII .bigesorum..Servo meo herede instituto dolo feo, ne testamentum mutarei.ir, eumque postea manumisi; iaeitum cal., an actiones ci deneandae essent. Respondi hio casus verbis Edieti non continetur, sed acquuxn est, si dominus dolo ecorit, no testanientum mutarelun, gua servus cluis Ieres sc,riptus erat, quam vis manumissus adierit hereditatem, ci denegar, quum etlam emancipato filio denegetur (3), si pater dolo feeerit, no testamentum inutaretur.

POSESIN DE LOS BIENES

JULIANO; Digesto, libro XXVIII. - Habiendo sido instituido heredero mi esclavo, hice con dolo que no se cambiase el testamento, y despus lo manumiti; se pregunt, si se habran de denegar las acciones. Respond: esto caso no esta comprendido en las palabras del Edicto, pero es equitativo que so le denieguen, si el sefior hubiere hecho con dolo que no se cambiase el testamento, aunque el manumitido hubiere adido la herencia, porque tambin se le deniega al -hijo emancipado, ti el padre hubiere hecho con dolo que no se cambiase el testamento.

TIT. XIV [XV] liv


SX LEG1BIYS SENATUSVE CONSTJLTLS BONOIUJM P05555510 DTUR

TTULO XIV [XV]


DE qus SE D LA POSEStoN DE LOS BIENES CON ARREGLO

A LAS LEYES Y A LOS SIN.&DOCONSiILTOS

Uu'lANUs libro XLIX. ad Edicum..Praetor ait (YTI Sf5 QUAQIJE 1.505, SENTUSCONSULTO (1) RONORUM 1OSSESSIONEM DARE OPORTRB1T, iTA DARO.

1.Nunquam bonorurn possessio, quas ex ala parte 1dieti agnita est, impedit istam bonorum possessionorn. 2.Quum ex 1ee duodecim tabularum quia habothcr'oditatern, bine non petil, sed indo.- TUM (5) QtIESt 51 IIEREDEM ESSE OPOR.TET, quippe quum non alias hinccompetat bonorum possossio, quam si lev apecialiter deferat bonorum possessionem.

ULPIANO; Coinenl,arios al i'diclo, libro XLIX. Dice el Pretor: Como cnviniere que por cualquier ley, 6 cnadoconsulto, d yo la posesin de los bienes, as la dar; 1.La posesin da los bienes, que fu obtenida en virtud de otra parte del Edicto, no impide esta posesin de los bienes. 2.Cuando alguno tiene la posesin de los bienes en virtud de la ley de las Doce Tablas, no pide en virtud de esta parte, sino de aquella: entonces el que debe ser heredero de ], porque en virtud de esta parte Do coinpefe la poaesih de los bienes en otro caso, sino cuando una ley defiere especialmente la posesin de los bienes. TITULO XV [XVI] DEL ORDEN QUE SR OBSERVAR EN LA P05ES1N D5 LOS BIENES lVasi Cd. VI. 9.16.1 1. MonasviNo; Pandectas, libro Vi. - Abintestato son llamados estos grados: primeramente loa herederos suyos, en segundo lugar los legtimos, en tercero los prximos cognados, y despus el marido y la mujer. 1.Ora no haya tablas de testamento, ora las haya, si nadie recibi con arreglo ellas, 6 contra (4) SSNATDSVE CONSULTO, Hal. (5) TANTUS, vtag. (6) RONORVM, ins,rtwi ial. Vulg.

TIT XV [XV!]
Q(JIS ORDO IN -

(6) POSSESSiONIBUS SEI1.VETUR


Cf. Cod. VI. 9. iGJ

1 MODFT1NUS libro Vi. Pandcctarwn. - Intestati hi gradus vocantur: priinum sui heredes, secundo Iegttim, iertio proximi cognati, deinde vm el uxor.

1.Sive tabulae testamenti non extent, sive extenI, si se.ounduin cas, vI contra cas bonorum
(1) lutoatato,jraz.

() nfra, Ral. (5) denegentur, fiel.

128

DIGESTO. LIBRO XXXVIII. TITULO XV

posscssionrn nemo aooepit, intestaLi detur bonorun possessio. 2IntestaLi patris liberis bonorum possessio datur1 nn tantum his, qui in potestate (1) parentis usque in mortis telTipus fuerunt, sed et (2) ernancipatis.
2.
Ur.P1ANUS

ellas, la posesin de los bienes, se dar la posesin de los bienes abintestato. 2.La posesin de los, bienes del padre que falleci intestado se les da ti. los hijos, no solamente los que estuvieron bajo la potestad de su eceudiente hasta el tiempo de la muerte, sino tambin los emancipados 2. ULPIANO; Conientar i oj al Edicto, libro XLII. - Hay tiempo til para admitir la posesin de los. bienes. Mas el tiempo es til cuando en l sean tiles todos los das, esto es, cuando cada da hubiere uno sabido que la poda admitir, y hubiere podido admitirla; pero no hay duda alguna que si algn da no lo hubiere sabido, 6 no-hubiere podido, este da no corre para l. Pero puede suceder, que el que en un principio hubiere sabido que la poda admitir, hubiere podido admitir la posesin de los bienes, comience ti. ignorarlo, no poder admitirla; It saber, si habiendo sabido al principio que uno falleci intestado, despus, como por haber llegado noticia ms cierta, hubiera menzado It dudar, si aqul falleci intestado, si vive, porque despus se haba esparcido este rumor. Tambiripor el contrario se puede admitir, que el que lo ignor al principio, comience It saberlo despus. 1.Es manifiesto que los das para pedir la posesin de los bienes son tiles; poro no so contarn Los de audiencia, si la posesin de los bienes fuera tal, que se pudo pedir de plano. Qu se dir, si es tal que requiere couociimente de causa ante el tribunal, 6 que exige decretal Que se nos han de computar los das en que tiene audiencia el Pretor, y en los que no consisti en l que no se diese la posesin de los bienes.

tempus cst bonorum possessionu ni ad iniendarum. Ita auteni utilo tenus set, ut siuguli dice in co utiles sint, scilicot nL por singu tos dies et acierit, etpotuerit adinittere, etorun quacuoque die nescierit, ant non putuerit, nulla dubitatio est, quin dies ci non cedat. Fier autem potest uL, qui initio scierit, ve] poluerit bonorurn poaseasionen adwitLere, lijo incipiat nescire, val non posee admittere; soilicet si, quurn inicio aognoVisaet, eum intestatum deceasiase, postoa quasi certiore nuntio alisto dubitare coeperit, numquid testatus dccesserit, vel numquk vivat, quia he rumor postea perrepserat. idem et in con trarium aeepi potest, ut, qui ignoravit initio, postea sciro inaiptat.

tLbro XLIX. ad Ediciu,n. UIie

1.Dios bonorum poBsessionis utiles 0556 pa1am ost; sed non seesionuni numerabuntur, si modo ea sit bonorum possessio, quae de plano peti potuit. Quid (3), si ea, quae causae cognitionein pro tribunal desiderat, vol quae decretum exposcil? Seasiones erunt nobis computandae, quibue sedit a, quibusqueper ipeuiu Praetorem factuin non t, quoinus daret bonorum possessioncm. es m 2.tu bonorum poaseasione, quse pro tribun.li dawr, illud quaeritur, si sedit (4) quidem Praetor pro trbunali, sed postulationibus non declit; potest dici, tempus ad bonorum possessinem non cedere, quum Praesea aliis reims, aut niilitaribua, aut custodiis, aut cognitioni bus fueril occu patus. 3.Si Praoses provinciae e proxima fult clvitate, aceedere debet ad utilitateni temporis ratio (5) itineYis, scilicet numeratione viginti muilium pas-. suma facta (6); Dec enixn exspeetare debemus, ut Praeses provinciae veniaL ad euin, qui bonorum possossionem petiturus set. 4.Si ventar lii possessionem miasus siL, benorum poeseasionis tempus non cedere sequentibus, nequaquam ambigendum caL, nec tantum. latra centesimum diem, verum etiarn qtiamdiu nasal possit; nam et si natus fuerit, ante ci deferri bonorum possessionem sciendum caL. 5.Sciontiam sam observandam Pomponius sit, non (7)quno cadit u iuris prudentes, sed quarn quia aut par se, antper alba assequi potult, cilicel consulendu prudentiores, ut diligentiorern patrenifamilias consulere dignum Bit.
8. P&ULUS libro XLIV. ad &Ucua. - Circa tempora bononum possessionis patria ecientia ignoranti (8) filio non nocet.

da en el tribunal se pregunta, si el Pretor asisti ciertamente al tribunal, pero no provey las poticiobes; se puede decir, que no corre el trmino para la posesin da los bienes, cuando el Presidente hubiere estado ocuptdo en otras cosas, 6 en las mi-.
litares, 6 en asuntos de crceles, jurisdicelonales. la ciudad prxima, se debe aadir al tiempo til la

2.Respecto ti. la posesin de los bienes que se

3.Si el Presidente de la provincia estaba en

cuenta del camino, hacindose, por supuesto, ci


cmputo por cada veinte mil pasos; porque no devaya It donde est el que ha de pedir la posesin de los bienes.

bemos esperar que el Presidente de la provincia 4.Si el que csUt en el claustro materno hubiera sido puesto en posesin, de ningn modo se ha de
dudar que el trmino para la posesin de los bienes los cien das, sino aun hasta que pueda nacer; por-

no corre para los siguientes, no solamente durante que aunque hubiere nacido, se ha de saber que tambin se le doliere antes la posesin de los bienes. 5.Dice Pomponio, que se ha de atender no It aquel conocimiento que es propio do un jurisconsulto, sino al que cada cual pudo obtener por si, por medio de otros, consultando, por supuesto, personas ms instruidas, como ce digno que consulte un ms diligente padre de familia. 8. P&ULO; Comenkxrios al Edi cto , libro XLI V. Respecto al trmino para la posesin de los bieiies al conocimiento del padre no le perjudica al hijo que lo ignora. (8) Taus'., fa*tumpasea, el cdice Fi., Br. T) non, cosildrase ai adida por antiguos copistas. (8) Taus'. s#an a escritura original;patri cientia, giioraiit1s litio la correccin del codlce Fl.,Br.

(i) Taus'. segin la escruura original; usd, la correo cuSn del cdice Fi., Br.

(1) Ha. Vcag.; potstatcw1 el odwe Fi. (5) Ha.; el, omteLa el cdice Fe.

(4) Los cdices citados por Br.; e l se dadit el cdice FI. (5) Taur. segn. La e orili.ra original; estto, la correoVida del dice RL, Br.; spatiun, Ha.

DIQgTOLIWaO

xixviu: TITULO XVI

129

leredi tuo subtitutUS fuisses, et bonoram uetn acceperis, guando (1) coheres LuUs constituent, ndlle petere bonorum possessioneal, tibi data (Z tota intcUigitur, coheros tuu5 amplius potendae bonoI'Um possessionis facultatem non liabe bit. 1.Filius non solum, si tanquaiu flhua, sed et si tanquam agnatus vol tanquam cognatus ad boorum possossionem vocatur, annuuin spatiurn habet; sicut si (3) paLor flhium manumisiasetk quam. vio ut manumissor bonorum possessionem aecipiat, tamen ad bonornm possessionein acoipiendam ennuum spatiuru habet. fihiotamilias bonorum possessio delate est, dies, quibus certiorare patrem non peLe, ut vol iubeat agp0soj bonorum possessionem, ve ratam baboat agnitiooctn boriorum possessionis, non cedunt. Fingamus, statim primo dio, quo fuerit delata, agnovissc eum bonorum posecesionera, certiorare patrem, ut eornprobet, non posse; non cedent cies esutum, ineipieni autem cedero, quum certior fien potuit;praeteritis autero centuca dicbu3 frustre rs.tum habebit. 1 .Quaeri poleat, si, quum posset filius petera bonorum possessionei:n, patre La al,sente, ut certiorare eum non possit, viii etiam furente, petera neglexerit, art peti amplius non poasit. Sed (4) quid noccat, non petitaca bonorum possessioriem, quae si patita esset, tomen non ante acquireretur, quam paLor oomprobasset 2.Si servus alienua hores institutus venusset, quacnitur, an posteriori domino dios bonorum poeseesionis petendae imputan oportoret, et placet, quantum priori domino superfuerit, si imputan. TIT. XVI [XVIII
05 SU1S ET LZGITIMIS EXPL11DIBUS 5. MaCJff.LUS

libro XXVIII. Diesorurn. -Si co4. Iu1,1kNU5

4. JULIANO, DigesLo, libro XXVIII.Si hubieses sido substituido ti tu coheredero, y hubieres recibido la posesin de los bienes, cuando tu coheredero hubiere determinadono querer pedirla, se entiende que se te di toda, y tu coheredero no Lendr ya facultad para pedir la posesin de los bienes. 1.E1 hijo tiene el espacio de un ao, no solamente si como hijo os llamado la posesin do los hicues, sino tambin si como agnado, 6 como cognado; asi como, si el padre hubiese manumitido al hijo, aunque como manumisor reciba la posesin de los bienes, tiene, sin embargo, ci espacio de un aiio para recibir la posesin de los bienes.
5. MARcat.O; Diyrrio, libro IX. - Cuando la posesion de los bienes fu deferida ti un hijo de famuja, no corren los (Has en que no puede hacrselo saber al padre, O para que mande que se acepte la posesin de los bienes, para que tonga por ratificada la aceptacin de la posesin de los bienes. Supongamos, que inmediatamente, en el primer da, en que le hubiere sido deferida, acept l Ja posesin de los bienes, pero que no puedo hacrselo sa-

libro IX, Dijesioruin. - Quun

ben para que lo apruebe; no corronan los cien das,

sino que empezarn ti correr, cuando haya podido ser hecho sabedor; mas transcurridos los cien das, en vano har la ratificacin. 1.Se puede preguntar, si, pudiendo el hijo

pedir la posesin de los bienes hubiere desuida4o

pedirla, por estar ausente su padre de modo que no pudiera Liacrselo saber, aun por estar loco, no podr.la ya pedirla. Mas crno le perjudicar no hahubiese eid pedida, no sera, sin embargo, adquirida antes que el padre lo hubiese aprobado!

ber pedido la posesin de los bienes, que, aunque

biese sido vendido, se pregunta, si se le deberan imputar al dueio posterior los das para pedir la pose-

fl 2.Si el esclavo ajeno instituido heredero hu-

sion de los bienes; y se dotermin, que es le conLasen ti l cuantos lo hubieron restado al ctuoio anterior. TITULO XVI [XVII] DE LOS HEREDEROS SUYOS Y D5 LOS LEGiTIMOS [Via.qe ca. VI. 55. (54J.58. (57.)]

[W. Cod, Vi. 51(54.) 58. (57.)J 1. Unsiiwus tb,o XII. ad Sabinain. - 1ntetati proprie appellantur, qui, quum possent testauientum lacere, testati non sunt. Sed et a, qui testementum fecit, si eius liereditas adita non est, vel ruptum, vol irritum set testamentum, intestatus non improprie dicotur decesaisse. Plane qui testan non potult, proprio non set intestatus, puta irnpubes, furiosos, vol col bonis irtterdicturn set; sed hes quoque pro intostatis accipere debemus. Eum queque, qui ab hostibus captus et, quoniarn per logem Corneliam succeasio bis defertur, quibus deferretur, si in civitate decesaisset, nava el elus heredilas fuiso cred.itur;
eomntissa libertato moram passa est, con ceptus st natus si, an sune patri existat. 1t quurn placeal, eum ingenuum nasci, ut est a Divis Mareo et Yero el hnperatore nostro Antonino Augusto rosenptum, cur non in tolum pro manun)issa hace habeatur, nL uxor ducta suum panaL? Neo miruca sit, ex serva ingenumu nasci, quum et ex captiva
(1) quandoque, al mrgen interior del cdice Pl.
Se

1. ULPIANo; Comentarios 4 Sabino, libro XII. llama propiamente intestados ti los que pudiendo hacer testamento no testaron. Pero tambin se
dir, no sin propiedad que falleci intestado el que

hizo testamento, si no fu adida su herencia, O si

se rompi O invalid el testamento. A. la verdad, el

que no pudo testar no es propiamente intestado, por ejemplo, el impbero, el furioso, 6 aquel ti quien se le puso interdiccin en sus bienes; pero tambin Ii. stos los debemos considerar como intestados. Tambin al que fu aprisionado por los enemigos,
porque por la ley Cornelia se los defiere La sucesin ti quines se les deferira, si hubiese fallecido en la ciudadana porque tambin se cree que la

l.Quaeri poteril, si ex ea, quae in fldei-

herencia fu de l. 1.Se podr preguntar, si el que fu concebido y naci de la que sufri mora en la libertad que se le dej por fideicomiso queda heredero suyo de su

padre. Y como est determinado que ste nace ingnuo, segn se resolvi en rescripto por los Divi-

nos Marco y Vero y por nuestro emperador Antonino Augusto, Ipor qu no habr de ser tenida sta como manumitida por completo, de suerte que Lo(5) Vatg.' si omitela ci cdice FI. gai. t'u/g.jut, inserte el cdtee FI. (

(2) delata, ha. Vulg.


Tja

U1s

130

DTGBSTO.LIBRO XXXVIII: TITULO' XVI

rescriptum sit, ingenuunl nasci. Quare ausim dicero, elsi pater huius pueri eiusdem sortia fuerit, euius mater moram passa in libortate fideicomrnis.
Sa, ipsaque irioram passus est, suum eum patri os-

aci exemplo captivorun parenlum, eum quibus rediit. Ergo sive postea pater eius post moraru manumitatur, rocipict eum in potestate, sive ante decasscrit, definiendum cnt, suum exiterc.

2.Suos heredes accipere debemus lUjos, filias, sive naturales, sive adoptivos. 3.Tnterdum etiam fihius suus llores exciudittir fisco praelato, ut puta si pevduellionis fuerit dumnatus pater post mortem guam; hoc quo (1) ITt neo, jura sepulerorum hie filiva habeal. 4.Si fihius suus heres (2) case desiit, in eiusdem partem succeduot omnes nepotes neptosque ex co nati, qui in potestate sunt; quod natural sequitate contirigit. Films autem snos herea esas desinit, si capitis deminu tiene vol magna, Vol minore exilt de potestate. Queda fihius apud hostos sit, quanidin vivit, nepotes non sueoedunt, proinde eLsi fucrit redemtus, nondum suoeedunt ante luitionem; sed si interim decesserit, quum placeat, enni statu recepto ilecessisse, nepotibus obstabit. 5.Sed si quia non desiit case u petestate, sed

inada por mujer para heredero suyo Y o se- extrae que de una esclava nazca un ingnuo, porque se resolvi por rescripto que tambin de una cautiva nace un ingnue. Por lo cual yo me atreverla decir,.quo aunque el padre de este impbero fuere de la misma condicin que la madre, que sufri mora en la libertad que se le dej por fideicomiso, y l mismo haya sufrido mora, aqul nace beredero suyo de su padre, la maneraque el de padres cautivos, con los cuales regres. Luego si, posteriormente fuera manumitido despu de la mora su padre, lo recobrar bajo su potestad, y si hubiere fallecido, antes, se habr de decidir que queda siendo heredero suyo. 2.Debemos entender que son herederos suyos los hijos y las hijas, ya naturales, ya adoptivos. 3A veces es excluido aun el hijo heredero suyo, siendo preferido el fisco, corno, por ejemplo, si el padre hubiera sido condenado despus de su muerte corno reo de lasa majestad; y esto por qul Porque ni el derecho de sepulcros tiene este hijo. 4.Si el hijo dej de ser heredero suyo, suceden en la parte del mismo todos los nietos y las nietas nacidos de l, que estn bajo potestad; lo que tiene lugar por equidad natural. Mas el hijo deja de ser heredero Buyo si por la disminucin de cabeza, grande menor, sali de la potestad. Poro si. el hijo estuviera en poder de los enemigos, no suceden los nietos, mientras vive, por lo cual, aunque hubiere sido rescatado, no suceden todava antes del pago del rescate; paro si hubiere fallecido mientras tanto, como est determinado que l falleci habiendo recobrado su estado, les obstar los nietos. sino que nunca comenz estar en ella, pr ejemplo, si un hijo mo fu aprisionado, viviendo mi padre, por los enemios, y-luego hubiere fallecido en poder do ellos habieil sido yo hecho padre de familia, los nietos sucedern en el lugar de l. 6.Mas no de otra suerte que los nietos, suceden las nietas en el lugar, de sus padres. 7.A veces, aunque el padre de alguno no haya dejado de estar bajo potestad, sino que no haya comenzado estar en ella, decimos, sin embargo, que los hijos que he suceden son herederos suyos; por ejemplo, arrogu uno, cuyo hijo estaba aprisionado por los enemigos, pero cuyo nieto estaba en la ciudadana; muerto el hijo arrogado, y fallo-

meo ab hostibus captus est, mox ibi me patrefamillas facto decesserit, nepotes in cius locum sueeedent.

nunquam 000pil, utputa si films meus vivo

patre

5.Si alguno no dej de estar bajo potestad,

f.Non minus autem neptes, quam nepotes sucedent in Iocum pareifluni. 7.lnterdum licet parena alieuius in potastate case non desierit, sed neo eoeperil tainen dicimug, succedentes ej liberos suos existere, utputa errogavi cuni, ou.ius fihius ab hostibus eral captus, nopos autem in civitate, mortuo filio arrogato, mortuo el (3) captivo apud hostos, pronepos isla suus heres inihi eril. 8.Sciendum Bat autem, nepotes et deinceps intordum, etiam si pareotes eos mortis tempore praeeosserurit, lamen p0550 suos heredes existere, quamvia sucoessio in suis heredibus non sil; quod ita procedil, si patorfamilias testamento facto decesaenil exheredato filio, mox deliberante hiorodo instituto fihius decessit, postea deinde ropudiavit llores institutus; nepos potenil suua heras esas, ut m neo el Marellus libro declino acripait, quonia delata est filio hreditas. Idem erit dieendum, et si filies ex sase sub coiiditione, quae fuit in arbitrio ipsius, vol nepos sub onini (4) institutos, non impleta nonditione decesserint (5); nam diceriium ant, suos posas succedere, si modo mortis testatons tempere vol inrebus humanis, -vol saltem concepti fuerint; idque et Juliano et Marcello placel.
(1) Queque, Hat.. VUg. (5) parentio, i nserta Has.
(j

(4) conditiane J)01 oimii H, fi) deeierIt, Hai. Vul!g1

ot considrase a4dtda por aA t gum COp$.

nido tambin el aprisionado en poder de los enemigos, este biznieto me ser heredero suyo. 8.Pero se ha da saber, que . veces los nietos y los dems descendientes, aunque les hayan precedido los ascendientes al tiempo de la muerta, pueden, sin embargo, ser herederos suyos, por ms que no haya sucesin en los herederos suyos; lo que acontece as, si, hecho tes...enLo, hubiere fallecido ci padre do familia habiendo desheredado al hijo, y luego, estando deliberando el heredero instituido, falleci el hijo, y despus repudi la herencia el heredero instituido; el nieto podr ser heredero suyo, como tambin escribi Marcelo en el libro dcimo, porque no se le defiri la herencia al lujo. Lo uuisiuu se habr de decir, tambin si el lujo instituido heredero de la totalidad bajo una condicin, que estaba en su arbitrio, 6 el nieto instituido bajo cualquiera, hubieren fallecido sin haberse cumplido la condicin; porquese deber de- vi cir que pueden suceder los herederos suy'os, si vieren, al menos hubieren sido concebidos, al tiempo de la muerte del testador; y esto lea parece bien Juliano y Marcelo.

DIGSTO.LIBRO

xxxvlu: IITULO XVI

131

9,post suos staUm eonsanguinei vocantur. _ConsangUlfle0S autem Cassius deflnit eos, qii sanguino icitur se conflexi sunt. Et cOs, etiam si sui heredes non s esse onsangUin extiterufltpatri, utputa exlieredatos; sed et si pater eorurn deportatus fuerit, nihilominus sos iner se 0955 ConsaflgUifleOS, lieet patri 1) sui heredes non extitiBieflt t qui nunquafli in potestate fuerut, erunt sibi cOnsaflgUitlei utputa qui post capUvtalem patria naseuntur, vel qui post niortem.

11.Non soluin autem naturales, verum etiam adoptivi quoqiie ura consanguipitatis habebunt eum bis, qui sunt in farniha, vol in uLero, vol post mortem patria nati,
2. IDEM libo XIII. aci Sabinwn.Post consanguineos admittuntur agnati, si consanguinsi non

9.Inmediatamente despus de los horodoros suyos son llamados los consanguneos. 10.Mas Ca.ssio define que son consanguneos los que entre si estn unidos por la sangre. Y es verdad que stos son consanguineos, aunque no hayan quedado siendo herederos suyos de[ padre, por ejemplo, si hubieran sido desheredados; mas tambin si hubiere sido deportado su padre, son ellos, sin embargo, consanguneos entre si, aunque no hubiesen quedado siendo herederos suyos du su padre; aun los que no estuvieron nunca bajo potestad sern consanguneos de l, por ejemplo2 los que nacen despus de la cautividad del padre, despus de su muerte. 11.Pero no solamente los naturales, sino tambin los adoptivos tendrn derechos de consanguinidad con los que estn en la familia, en el claustro materno, con los que nacieron dospus do la muerte del padre. - Despus de los consanguneos son admitidos 10 agnados, si no hay consanguneos; y con razn, porque si hay consanguneos, aunque no hayan adido la herencia, no se los defiere los legtimos. Pero esto se habr do entender as!, si no se espera que los haya; pero si pueda nacer un consamigu!neo, 6 volver uno del cautiverio, les sirve de impedimento ti los agnados. 1Mas son agnados los cognados de srxo viril nacidos de uno mismo; porque inmediatamente despus de los herederos suyos y de los censanguineos es prximo mo el hijo de mi consanguneo, y yo lo soy de l; tambin lo es el hermano del padre, que se llama to paterno; y los dems descendientes,ai hayalgunos, nacidosdel hasta lo infinito. 2.Esta herencia se le defiere al agnado prximo, esto es, (i, aquel ti quien nadie le precede, y si hubiera muchos .el mismo grado, ti todos, por supuesto, por cabezs; por ejemplo, tuvo dos hermanos, 6 dos tos paternos, y uno do ellos dej un solo hijo, y otro dos; mi herencia so dividir en tres partes. 3.Mas poco importa que este agnado haya sido tenido por nacimiento, por adopcin; porque el que es adoptado se hace agnado de las mismos de quienes lo fu su padre, y tendr La herencia legtimna de ellos, 6 ellos la de l. 4.La herencia legtima so defiere solamente al prximo; y no importa que sea un solo, el primero de dos 6 ms, 6 que haya dos 6 ms provenientes del mismogrado, que, 6 precedan ti los dems, 6 que sean solos, porque es prximo aquel ti quien nadie le precede, y es ltimo aquel ti quien nadie sigue, y a veces es primero y ltimo el mis. mo que acudo solo. 5.A voces admitimos ti un agnado ms remoto, por ejemplo, hizo alguien testamento, teniendo to paterno y un hijo do este to; mientras deliberaba el heredero instituido, falleci el lopaterno, y despus el hereder instituido repudi la herencia; ser admitido el hijo del do paterno; luego tambin puede pedir la posesin de los bienes, 6.No buscamos al que fu prximo cuando muri el padre de familia, sino al que lo fu cuando fu cierto que falleci intestado. Segn lo que, aunque fuera heredero suyo 6 eonsangiiineo, el que precedia, si ninguno de ellos vive cuando os repudiada la herencia, consideramos prtiximo al que es el primero cuando es repudiada la herencia. 5) Iii espita acilicol,
omtenlab Hc4. Vtd.
2. EL MISMO;

Corncatkirios d Sabino, libro XIII.

sunt; merto, nain si sunt consangUiiiei, licel non adieriul liereditatetu, legilirnis non defertur. Sed hoo sic erit accipiendiim, si nec speranlur esas; elerUifl si vol .. : : rnsanguirIeus, vel de capti'vitate reverti potest, agnati impediwitur.

1.Anati autem sunt cognati virilis sexus ab eodem orti; nam post suos et consanguineos atatim mihi proximus est consanguinsi insi fihius, et ego si; patria quoque frater, qui palruus appella-. tur; dcncepsquc ceteri si qui anal, hinu orti (2) in inflnitum. 2,Raen hereditas proximo agnato, id est el, quem nemo anteeedit, defertur el, si plures sial eiusdem gradus, omnibus, in capita scilicet (3); utput.a duos fratres habni, vol duos pMruos, unus ex bis unuru fihium, alma duos reliquil; hereditas mes in tres partos dvidotur. 3,Parvi aulem refert, agsatus bie nativifaie, an adoptiono sil quaesitus; nam qui adoptatur, iisdem fil agnatus, quilma pator ipsius fuil, et legitimam eorum hered.itatem habebit,-vol ipsi ama. 4.Lagitima hereditas tanlum proximo defertur; neo interest, unus solus alt, aii ex duobus pior pluribusve, an duo pluresve ab eodem gradu 'venientes, qui vol ceteros antecdant, vol sol Sint, quia, is est proUcnus, quern nemo antecedit, et is ultimus, quem nemo sequitur, et nterdum idem primus postromusque, qui solus oceurrit. 5.Intordu.ru uftcriorem agnatuin admittlmus, ut.puta fecil quia testamenlum, quum haberet patruunl, el patrui filium; deliberante herede acripto patruus deoesait, mox horca institutus repudiavit hereditatem; patrui Libias admittetur; ergo et benoruni possessionem patere potest. ti.Proximurn non eum quaeriinus, qui tuno ftiit, quum moreretur paterfamilias, sed eum, qui tucic fuji, quuw intestalum decesaisas eertum esi. Scenudum quas, sIal suus eral, qiil praecedehat, vol consanguineus, si ucino oorum quum repudiatur hereditas, vivit; proximum eum aceipimus, qui tunc, quum repudiatur hereditas, primua est.
(1) Vatris, Bat,
o rtis
(2) faur, saq4n la

Iil. Vitt.

8sorura oi1lat; 1nrti P' hliic

132

DIESTO.LIRliO XXXVIII: TITULO XVI

7.Unae belle (1) quacri potest, an etiam post repudiationein adhuc dernus suceessionem; propone, heredem seriptum rogatum rostituere hereditatein, repadiasse earn, quum nihulorninus comeIIi potuit adire herediLatein et rosLituere, ut Divos Piis resripsiL; fiige eum supervixisse centuni diebus verbi gratia, et interim proxiwum deeessisse, mox et eum, qui erat rogatus restituere: dicendum, posteriorem admitti eum onere fideieommissi.

7.Por lo cual, con razn se puede preguntar si tambin despus de la repudiacin aun daremos la sucesin; supn que el heredero instituido, quien se le rog que restituyese la herencia, la repudi, habiendo podido, ello no obstante, ser compelido ti adir la herencia y ti restituirla, segn respondi por rescripto el Divino Po, supn que l sobrevivi, por ejemplo, cien das, y que mientras tanto falleci el prximo agnado, y despus aquel quien se le rog que restituyera la herencia; se ha de decir, que es admitido el posterior con la carp del fideicomiso. La verdad es, que habiendo fallecido intestado un liberto la herencia se les defiere primeramente los herederos suyos; y si no los hubiere, al patrono. 1.Debemos entender por liberto aquel ti quien alguno lo llev de la esclavitud ti la ciudadana romana, ya espontneamente, ya por.necesidad, por. que se le reg que Jo manumitiera; pues es admitido tambin ti la herencia legitima de ste. 2.Tambin si uno manumiti ti un esclavo de la dote es tenido l como patrono, y admitido ti la herencia legitima. 3.A la verdad, el que yo compr con la condicin de manumitirlo, aunque haya llegado la libertad por virtud de la Constitucin dI Divino Marco, es, sin embargo, segn se expres en la misma Constitucin, liberto mo, y se me deferir su herencia legtima. 4.Si alguno descubri la muerte de su seor, y hubiere obtenido la libertad en virtud del senadoconsufto, si 'verdaderamente design el Pretor de quin haya do ser liberto, lo ser, sin duda, de sto, y ti l se lo deferir la herencia legtima; pero si no lo asign, se har ciertamente ciudadano romano, pero ser liberto da aquel do quien ltimamonte hubiere sido esclavo, y ste ser admitido ti la herencia legtima, ti no ser que en algn caso se le hubiere de denegar la herencia como ti indigno. 5.Si alguno constrifi con juramento ti su liberta paraque no se casara lcitamente, no debe
incurrir en la pena de la ley Ella Sencia. Pero si
3. EL MISMO;

8. liniM libro XIV, ad Sabnarn. - Intestato liberto mortuo prirnuin suis deferri hereditatem verum est; si hi non fucrint, tunc patrono.
1.Libertum accipere debeinus eum (2), quem rn perduxit quis ex servituto .ad oivitatem Roanam sive sponte, sive neeessitate, quoniani rogatus Fuji eum manumittere; nam et ad huius logtrnam hereditatem adrnitiitur. 2.Et si (3) dotalem quis servum manumisit, ipse patronus liabetur, et ad lcgitirnam hercditateni admittitur (4). 3.ls plane, qusin hac Jege cm, ut manunilttain, et si ex Constitutione Divi Marci pervenerit ad libertatem, tamen, ut eadein Constitutione expressuin est, meus libertus est, et legitima Bilis hereditag inihi deferetur (5). 4.Qui (6) si neeem domini dete,dL, et ex Senatuaconsulto libertatein meruerit, sI quidem SSBignavit Praetor, euius libertus sit, sine dubio eius erit, et oi legitima horoditas deferetur; quodsi noii addidit :7), et'ficietur quidem civis (8) Romanas, sed cine cnt libertus, euiue proxime fuerit servus, et ad legitimam hereditatem ipso admittetur, nisi slcub quasi indigno deneganda 4writ her&litas, 5. Si quis libertam sic iureiurando adogit, no illicite nubal, non debere incidere in legem Aeliam SentiaIti. Sed si iura certum tempusne ducaL, nove aliann, quam de qua patronus eonsenscrit, vel non nisi conliberta.m, aut patroni cognatam, dicendom est, incidre mini in legem Aeliam Senttarn, nec ad Jegitimam heneditatern admitti.
C.Si municipes servuni manumiseriut, admittentur ad legitimani hereditatein in bonis liherti vel libertae iniestatorum. 7.MiLos manumiLtendo servum peculiarem, uuin faciet libcrturn, et ad legitimani. hereditatem eit's aclmittetur (0). 8.Principem ad boaa liberiorum suorum admitti, p1118 quam manifestaru oit, 9Utiquc et ex lege duodeim tabularum ad legitirnam hereditatem is, qui in uLero fuit, adrnittilur, si fuerit editus. lude solel reinorari insequetiLes sibi agiiatos, quibus praefertur, si fuerit editus, Indo et partem facit bis, qui lani gi'adu suni, utputa frater unus est, et uterus, val patrui fitius unus natus, et qui in utoro est.
(1) Taw'. aeV an la escritura origina; vello, la correccd,i del iddice FI.; linde vol, Ilal.
(2) eum, oonsderase aadida por @itU3 OPi3IS.
(5) Ilal doferstw, el c diee FI. (5) Q1111. al nt'LrJ en inteyk' del rdina FI.

Comentarios Sabino, libro Xl V.

fu para que el liberto no se casara dentro de ciert tiempo, con ninguna, sino con la que consintiere el patrono, con una coliberta, con una cognada del patrono, se ha de decir que l incurre en la ley Ella Sencia, y que no es admitido ti la herencia legtima. 6.Si los mnunlcipes hubieren manumitido un esclavo, sern admitidos la herencia legtima en los bienes del liberto de la liberta fallecidos intestados. 7.El militar, manumitiendo un esclavo de su
peculio, lo har liberto suyo, y ser admitido ti la

herencia legitima do ste. 8.Ea ms que evidente, que el prncipe es admitido ti los bienes de sus libertos. 9.Ciertamente que tambin por la ley de las Doce Tablas es admitido la herencia legtima el J estaba en el' claustro materno, si hubiere sido dado ti luz. Por Lo cual les suele hacer esperar los agnados que lesiguen, ti los cuales es preferido, si fuere dado ti luz. De aqu tambin que hace parte con los que estn en igual grado, por ejempIo,hay que est en el claustro materno.
un solo hermano, y el que est en el claustro materno, 6 un solo hijo nacido del Ijo paterno, y el

() Br. segn el cdice FI., que dice lh &l; SI, 7'au. L) conjetu.ra flr alrnittetn', el ciee FI.

(ji) alBlgnavit, Jal. (8) Tatu'.; cluos, cl cddicd FI., Rr. (9)- (Tal. Vu.tg.; aduillitiir, el ocUoe FI.

DIGESTO .LIBRO xxxvin: tfTuIo XVI

3:3

,_Li el autem traetatum, pro qua (1) partem faciat quia ex uno utero plures nasci possunt. Et placuit, si in rerum natura certum sit, hace, quae se dioit praegnantCITI, non esee; ex asae lani esee heredein hunc, qui iarn natos cut, quoniam etignomce lieres fit; quare (2) si medio tempere docesrit, integram hereditatem ad heredeni suum tranSmitit. 11.Post decem menees monis natos non aijmjttelur ad legitimam hereditatein. 12.De eo autem, qui centesimo octogesimo secundo dio natos est, Jlippocratea ecripait, et DiVOS Pitia pontificibus reseripsit, justo tempere videri natuin, nec videri in servitule (3) conceptum, quurfl mater ipsius ante centesimum octogesim orn secundum diem eseet manumiesa, 4. Pow'otuus libro IV. ad Sab,wm. Rl, queruin pareus espite minutos est, legitimae hereditatis 1U8 et iii ceteris personis, et nter se retinent el all adversos eos.
5. ULPIArUS Ubro XLVI. ad Edictam..Si quis, quumhaberct fratroiii el patruum, deeesserit testamento facto, deinde pendente conditione herodom acriptorum, frater intestato deeesserit, mox condujo defecerit, patruum posee utriu2que adire legitirnam heredilateni, constat.

parto, porque pueden nacer muchos de un solo parto. Y se determin, que si fuera cierto en realidad que la que se dice embarazada no lo estaba, fuese ya heredero de Ja totalidad el que ya habla nacido, porque se hace heredero aun ignorndolo, por lo cual, si hubiere fallecido en el tiempo intermedio, transmite ntegra la herencia a. su propio heredero. 11.El nacido despus do diez meses de la muerte no ser admitido a. la herencia legtima. 12.Mas respecto al que naci a los ciento Ochenta y dos das, escribi Hipcrates, y respondi por rescripto a. los pontfices el Divino L'to, que se considera que naci en tiempo legitimo, y que no se considera que fu concebido en esclavitud, porque su madre hubiese sido manumitida antes de [os ciento ochenta y dos das. 4. Posn'oro; Conteakwioa Sa.bino, libro 1V. Aquellos cuyo ascendiente fu disminuido da cabeza, retienen el derecho a. la herencia legtima, tanto entre las dems personas, corno entre si, y los otros contra ellos. - Si alguno, teniendo hermano y to paterno, buhiere fallecido habiendo hecho testamento, y luego, estando pendiente la condicin de los herederos intituidos hubiere fallecido intestado el herdiano, y despus hubiere faltado la condicin, es sabido que puede el to paterno adir la herencia legttima de ambos-.
6. JULIA.No; Digesto, libro LIX.Ticio, habiendo desheredado a. su hijo, islituy heredero bajo condicin a. un extrao; se pregunt, si cuando despus de la muerte del padre, estando pendiente la condicin, se hubiere casado el hijo, y hubiese tenido un hijo, y hubiese fallecido, y luego hubiese fallado la condicin del heredero instituido, le per. teneceria a. este nieto pstumo La. herencia legtima M abuelo. Respondi el que es concebido despus de la muerte de su abuelo no puede obtener ni la herencia legtima de ste como heredero suyo, ni la posesin de los bienes como cognado, porque la ley de las Doce Tablas llama 1, , la herenciaal que existiere al morir aqul de cuyos bienes se trata;
5. ULPIANO;

1O.Mas se discuti de qu cuanta har la

Contntaris al Edicto, libr'o XLVI.

6. h]L1.Nus libro L1X. Digeskrurn. - Titius eiberedato filio extraneom heredem sub coriditiorje iostituit; quaesiturn est, si post mortem patri e pendente conditione films uxorern duxisset, et fllium procreasset, etdecessisset, deinde conditio instituti ieredis defeciesel, an ad hune postumum nepotem legitima ( 4 ) hereditas ay penlineret. Respoodt: ui post ixiortem avi sui concipitur, is neque legi. timam hereditatoin eius tanquam suus heres, noque bonorum poaseasionein tanquam cognatus secipero potest, quia lex duodcioim tbularum eum vocat ad hereditatem, qui morionte () eo, de cufus bonie quacritur, in rerum natura fuenit;

7. Csr..sus libro XXVIII. Digeslorum. - vol si 7. GaLso; Digesto, libro XXVIII. si viviendo vivo eo conceptos est, quia conceptos quodammodo ste fu concebido, porque se estima que el eonesin rerum natura case existirnatur. bido existe en cierto modo. ter Edicto suo proximitatis nomine bonoruin possessioiiem pollicetur hi, qui defuncto (ti) mortis tempere cognati fuerint. Nam quod in (7) consuetudine nepotes cognati appellantur etiam eorum, post quorum mortem concepti sunt., non proprie, sedper abusionem, vol potius b,opx& [per relalio-

8. IUL]ANVS libro LIX. Digeslorwn.ltem Prae-

nernj accidit.

1.Si quis praegnant.om uxorem reliquieset, et matrera et sororem, si viva uxore mater mortua fuisset, delude uxor mortuum peperisset, ad sororom solam legitima bereditas pertlnet,, quia eerttim esl(8), rnafrem co tempere deceasisee, quo Jegitima hereditas ad eam non pertinebat.
(1) Splasr p*rte. (2) et por quere, fieL (3) BeL Vut.; seivjtutem, e cdice F(. (4 Taur.; legit.imam, st ccirce rol., Dr. (8) l'aur.. morienlem, etddIae FI., Pr.

bienes a. titulo de proximidad a. los que hubieren sido cognados del difunto al tiempo de la muerte de ste. Porque esto de que por la costumbre los nietos se llamen cognados aun de aqullos, despus de cuya muerte fueron concebidos, no se hace con propiedad, sino pon abusb, ms bien por relacin. 1.Si alguno hubie dejado su mujer embarazada, y a. su madre y una hermana, y viviendo
la mujer hbieso muerto la madre, y luego hubiese parido la mujer un hijo muerto, la herencia legti-

tambin promete en su Edicto la posesin de los

S. hJLlAJ'1O; fliyesLo, libro LIX. - El Pretor

ma le pertenece a sola la hermana, porque es cierto que la madre falleci al tiempo en que no lo portenecia a. ella la herencia legitima.
(8) Taur. ssgttit dat cddnce 1.1,; dsfuiietl, ( ura origna4 Br. 7) ex, Ilat. (8) Vulg.; eset, at cddiee 1.

--

es-

134

iosTo.I4i110 x1xvir riTuLo xvi

9. M&RCINUS fibro V. la aaionum. -Si ex. pluribus 1eitiinis heredibus quidarn omiserint adi-

rint, acCrescit iliorum portio, et hect deoesserint, antequarn aecresoeret, hoo ius ad heredes eorurn pertinct. Alia causa est instituti heredia, et coheredi.s ( 1 ) subsiituti; huic enini vivo defertur ex substitutione hereditas, non etiam, si decesserit, heredeni chis sequitur. 10. MODEST1NUS bro Vi. D/jercniaruni. -Si ad patrem manumissorem ilii intestati legitima hereditas pervenlat, vol non manumissori bonoruin possessio coinpetat, mater defunati summovetur.
11. Po3tPoNIus (2) libro X. ad Qainturn Mucivat. .Capitis minutiorie (3) pereunt legitimae hereditates, quae ex lege duodeeim tabularum veniurit, sive vivo a!iquo, sive, aritequain adestur hereditas chis, capitis minutio intereessit, quoniam desinit 5uu8 heres vel agnatus recte dici; quae autem ex Legibus novia, aut ex. Senatusconsultis, non utique (4).

re liereditaem, vel morte, vel qua alia ratione unpediti fuerint, quominus adeant, reliqui, qui adie-

9. Macuo; I4sitlla, IIbFO V. - Si 4e varios herederos legtimos, algunos hubieren dejado de adir Ja herencia se hubieren visto impedidos de adirta por la muerte 6 por otra cualquier razn, la porcin de ellos acrece a los dems que la hubieren adido, y aunque hubieren fallecido antes que les acreciera, les pertenece esto derecho sus herederos. Otra cosa os tratan done del heredero instituido r del substituto del coheredero; porque ste aoJo defiere en 'vidala herencia por virtud de la substitucin, pero si hubiere falleido no pasa tambin i su heredero.
10. MODESTINO. Diferencias, libro VI. - Si-la herencia Legtima del hijo que falleci instestado fuera fi. su padre, que lo manumiti, si la poaesin de los bienes compeliese al que no lo manumiti, ser excluida Ja madre del difunto.

11. PuM romo; C'ornentarioa d Quinto Mucio, libro X. - Con la disminucin de cabeza Be pierden las herencias legitimas,que provienen de la ley de has Doce Tablas, ya si sobrevino la disminucin de cabeza en 'vida de alguno, ya si antes que sea adida su herencia, porque dej de llamarse debidamente heredero suyo 6 agnado; mas no ciertamente las que son deferidas poi las nuevas leyes por loe senadoconsultos. XIX. - El hijo es prximo agnado del padre.
12. EL

Films patri aguatus proxirnus est.


13. GMos libro X.

12. lisia libro XXX. al Quiutu:n Muciuni. ad bqern Iuliam el Papiwn.

sasaso; Conieatarios 4 Quinto Mucio, libro

NulIa fernina aut habet suos heredes, aut desinere habere potest propter capitis deminutinnem.
14. IDEM

13. GAYO; Uomeatarios 4 ta ley Julia y Papia, libro X. - Ninguna mujer puede tener herederos suyos, dejar de tenerlos, por causa de la disminucin de cabeza. 14. Ex.. MISMO; Comentarios 4 La lep Julia y Papn, libro XIII. -. Tratndose de herederos suyos, no es necesaria la adicin, porque inmediatamente son de derecho herederos. 15. PAPINIANO; Cuct4ioncs, libro XXIX. - Si el padre muriese en poder de los enemigos, creemos que su hijo, que ya haba fallecido en la ciudadana, muri siendo padre de familia, aunque mientras haya vivido no haya estado plenamente libre de la patria potestad; y as ha do ser tenido ste como heredero no habiendo, regresado el padre. Pera. si el padre hubiere vuelto por el poetliminio habien-

In suis horedihus adujo non est nocessaria, quia statim ipso jure heredes existunt.
15. PApINI.J'rus

libro XIII. ad tegern. .luliam c Papiam.

patee apud hostes moriatur, defunetuin 1am in Civitate fihium (5) credimus patreinfamulias decossisse, quainvis patria. potestate, qt.tamdiu vixeril, non fueiit in pienum liberatus; itaque heredeni habiturus est isLe non reverso patre. Sed si (6) post1junio redicrit pater lam deiuiicto filio, quidquid medio tempore par eum quaesiturn est, habebit; el non est mirurn, si peculiuni quoque defuneti pri-. dem fihi defertur patri, quum ex co natus potestatis ipsius fiat per suspensi iuris constitutionem.

libro XXIX. Qaucstionurn. - Si

do ya fallecido el hijo, tendr todo lo que en e) tiempo intermedio se adquiri por medio de ste; y no es de extrafar, si tambin se le defiere al padre el ste se hace de la potestad deL mismo por virtucide la constitucin del derecho que estaba en suspenso.

peculio del hijo fallecido antes, porque el nacido de

[DSM libro XII. Rcsponsorurn.. - Pater in16. strumento dotali cornprehondit, ffliarn Ra dotem aeeepisse, no quid aliud ex hereditate patria aperaret; eam seripturam ius suceessionis non mutasse constitil (7), privatorum enim cautionem (8) legum () auctoritate non ceiseri.

16. EL sisMo; Respsealcu libro X11. Un padre consign en el instrumento dota], que ha hija haba recibido la dote para que no esperase ninguna otra cosa de la herencia del padre; es lo cierto, que esta escritura no alter el derecho do la sucesin, porque la convencin de los particulares no es consierada con la autoridad le las leyes.

(i) LtaI.. Vulg.; coherodi, e3 &Zie FI. (5) (3) Segt oc re cind..n c.d.iceFl. Br.; &nilnutioiie, Taur. segun a escrW.L"a orQiruz, que dice ijemlnutlono. (4) amlttuiituv, adw,ona Valg. (8) deituieto [am 111 elvitate filio, Ha!.. Valg.

(5) Sed etsi, Ha!.. (7) eonst&t, Hal. Vuig. (8) Tan'. ugn la .&craura original; eauUonls1 la correccidn el cdice Fi,. Br.; cautiones, loe cdices e"ros poi' Br.; cantIobe legum authoritafi no noesri. Tal. (tfl Tau,.; legein, el cci.(ce FI.. .Bi'.

DIGXS1O.-41BBO XXXVIIR TITTJLO xvii

195

TIT. XVII (XVIIIJ


AD SENATUSCONSULTUM TEWICLL).ANUM ET OgPRITIANUM

TITULO XVII [XVIII]


SOBRE El.. SSNADOCONSULTO TERTULIANO Y SOBRE

EL ORFJC1ANO

r.zi

cod. VI. 56. iS.)7. (56.)59,

CI. EGO.)]

[Vase (od. Vi. 51. (51) 57. '5C.) 59.

Ci. (GO.)

1. ULPIANUS Ubro XII. ad Sabnum. - Sivo ingenua, sive libertina meter est, adinitti possunt liben ad hereditatem allis (X Senatusconsulto Orphitiario. 1.Si ea sit maler, de cuius statu dubitatur, utruin inateramilias Bit, an fihiaamilas, utputa. quoniam pater eius ab hostibus captus alt, si cerbm esas coepenit, matremfamilias esee, liben adnjttentur. Unde tractarL potest, se medio tempere, dum status pondet, succurri iis por Praetorom debeat, no', si medio tempore decesserint, nihil ad heredem transmittant. Et magia est, ut subveniatur, ut in multis easibtis plscuit.

2.Sed et vulgo quaesiti admittuntur ad m.&tris legilimam hereditatem. 3.Interdutn et in servitute quacaito ant concedenda hereditas legitima veluti si post moram fideicommissariae libertati matnia anac factam na, tus Bit. Corte si post inanumissionem matris fuerit natus, licet in servitute conceptus, ad legitimam eius hereditatem admittetur. Sed et si apud hostos coneeptus, a captiva proereatus, cuin ea rediit, seeundum Reacriptum imperatoria nostri et Divi pa. tris ama ad Ovinium TertulLum (1) poterit ex hoc Ssnatiisconsulto admitti, quasi vulgo qu aesitus.

4.Filio, qui mortis tempore matris civis Ronanas fuit, si ante aditam heredilatem in ser'itu1am deducatur, legitima hereditas non defertur, nec si postea libar factus SitJ nisi forte sorvus posnao (2) effectus beneficio Principis alt restitutus. Sed si rnatnia execto ventre films editus sit, magia dicendum est, hunc quoque ad legitiniam hereditatem admitti; nam et institutos secundum tabulas, el ab intestato Unde cognati, et multo magia Unde legitimi bonorum poaseasionem petera potuit argumento cal, quod ventor in possossionem ex oinni parte Edicti niittitur.

6.Qui operas suas, ut cuni bestiis pugnaret, locavit, quive rei capitalis damnatus, noque restitutes esi, ex Senatuscorisulto Orpliitiano ad -usina hcreditatern non adraitiebatur; sed humana jetenprctationeplael]it, eum admltti. dem ant dicenduin, et si Mc fijius in oms sit potestale, qui in causa seprascnipta sit, posse eum ex Orphitiano adro itti. 7.Sed si mter testamento facto fihtum herodein seripacrit unum ub oonditiono, quum pluros habert, si conditione pendente bonorum (3) poeseasionem petierit, el poatea conditio defecit, sequum eet, cetaria etiam flliis legitimam heredita11) lun Vttg. d lum Tertylllaoum, (2) pocnae, onstUrase aeUpor anti guos ooptsas.

1. ULPIANO, Comentarios Sahino, libro Xii. Ya si es ingnua, ya si libertina, ha madre, pueden ser admitidos su herencia los hijos en virtud del senadoconsulto Orficiano. 1.Si la madre es una respecto cuyo estado se duda si es madre de familia hija de camilla, por ejemplo, porque su padre estuviera aprisionado por los enemigos, si comenzare ser cierto que es madre de familia, sern admitidos los hijos. Por lo cual se puede discutir si deber socorrrseles por el Pretor en el tiempo intermedio mientras est pendiente el estado, de suerte que, si fallecieren en el tiempo intermedio, no transmitan nada al heredero. Y es ms cierto. que se les socorre, como se determin en muchos casos. 2.Pero tambin son admitidos la herencia legtima de la madre los habidos del vulgo, 3.A .veces se habr de conceder la herencia legtima aun al tenido en la esclavitud, por ejemplo, si.hubiera nacido despus de habrsele causado nora su madre respecto . la libertad que se le dej por fideicomiso. Y ciertamente que si hubiere nacido despus de la manumisin de la madre, aunque hubiere sido concebido en la esIavitud, ser admitido la herencia legtima de ella. Paro tambin si concebido en poder de los enernigos, y procreado de una cautive, volvi con sta, segn un rescripto de nuestro emperador y de su divino padre, dirigido Ovinio Tirtu1o, ser admitido en virtud de este senadoconsulto, como si hubiera sido habido del vulgo. A. Al hijo, que al tiempo de la muerte de su madre era ciudadano romano, si antes de haber adido la herencia fuese reducido esclavitud, no se le defiere la herencia legtima, ni aunque despus haya sido hecho libre, no ser acaso que hecho esclavo de la pena haya sido reintegrado por beneficio del principe. 1 5.Pero si el hijo hubiera sido dado luz habindosele abierto el vientre la madre, se ha de decir preferentemente que tambin ste es admitido la herencia legtima; porque tambin habiendo sido instituido puede pedir la posesin de los bienes con arreglo al testamento, y abintestato la UIlde cogna, y mucho mejor la Urzdc le,qitini; y la razn es, porque el que est en el claustro materno es puesto en posesin en fuerza de todas las partes del Edicto. 6.El que di en arrendamiento sus servicios para luchar con las fieras, el que fu condenado pena capital y no fu restituido, no era admitido la herencia de su madre por el senadoconsulto Orficiano; pero se determin por humana interpretacin que fuese admitido, Lo mismo se habr de decir, tambin si este hijo se hallare bajo-la potestad de quien se encuentre en el susodicho estado, que puede l ser admitido en virtud del senadoconsulto Orficiano. 7,Pero si en el testamento que hizo la madre hubiere instituido heredero bajo condicin un solo hijo, teniendo muchos, y pendiente la condicin hubiera l pedido Ja posesin de loa bienes, y despus falt la condicin, es equitativo que no se les

(31 bonortun, eo,zsid4rsse a,adida por antiguos copiaras

136

DIGE1'o.LIuo xxxvui: TfwLo XVII

tem non aijferri; quod et Papinianus libro sexiodecima Quaestionum scripaL.


8.Capilla minutio salvo statu eonlingens tiheris nihil nocet ad legitit-nam hereditatom; nam votus sola hereditas, quae lego duodecini tabularum defertur, capilla minutione perimitur; novae vol ex lego, vol ex SenatusconsuLtis (1) delatae, non perimuntur capitis deminutione. Proinde sive quia ante delatam2 sive (post) delatam (2) capite minuatur, ad legilimam horoditatore admiltetur, riisi magna capitia dcmim.itio intorvoniat, qune ve eivitatem adimil, utputa si deportetur.

9.Si NEMO Fll.IORUM, EORUMVE (3, QUiEtrs SiMUL LEGT1MA BERED1TAS DEFERTUR, VOLST AD SE EM I1IErnTATEM PERTIrIERE, jhs ANTIQUUM ESTO (4). IIoc ideo dicitur, ul, quaindiu vol unus fflius vuli legitimam hereditatem ad se pertinere, ius vetus locure non habeat, Uaque s ex duobus alter adierit, alter repudiaverit hereditatem, ei portio accreseet, ot si forte alt filius eh patronus, repudiante filio, patrono defertur. 10.Si quia adita matris her'editate per in integrum restitutioneun fuerit absf.enius, an us antiquum possit locum habere? Verba admittunt, ut possit (5) volet ad se, inquit, sam hereditatem pertincre; nam st hic non vult, et.si aliquando yomil; ch dice, poase tus antiquum Locure babero. 11.Ulrum autom oi defortur suoceasio, qui tuno Legitimus deprohendilur, an vero ei, qui tuno fuit cuum filio defertur? Utputa proponamus, faisse delunotae ounsanguineLlrn, ciusque fihium; deliberante 6110 defunotae consanguineum obiisse, mox fflium rcudiasse matriz beredilatem, an censanguinei films admitti poasit'! Et lulianus reato putal circa Tertullianuin, locum case succedenti agnato. 12.Quod alt Senatus: QUAE IUDICA,TA, -B-.&45A.CTt, F1NITAV8 SUNT, RATA MANt&NT, ita intelligendum est, at iudicata acoipere debeamus ab eo, cui iudieandi ius fujI, transaeta, scilicet boca fide, ut valeat transaetio, finita, vol conensu, vol longo silentio sopita,

quite tampoco los dernit hijos la herencia legtinia; lo que escribi tambin "apiniano en el 1ibr deuirno sexto de las Cuestiones. 8La disminucin de cabeza que sobreviene dejando k salvo el estado, en nada les perjudica los hijos para la herencia legitima; porque por la disminucin de cabeza se pierde solamente la autigus herencia, que se defiere por la ley de las Doe Tablas; poro las nuevas que han sido deferidas por la ley, por los senadoconsultos'no sepierden por la disminucin de cabeza. Por lo cual, ya si uno fu disminuido de cabeza antes do haber sido deferida la herencia, ya si despus, ser admitido la herencia Legitima, no ser que modista grande disminucin de cabeza, que priva de la cmdadania, como, por ejemplo, si uno fuese deportado. 9.Si ninguno de loa hijos, de aquellos quienes juntamente se les defiere la herencia legihima, quisiera que l le pertenezca esta herencia, obsrvese el derecho antiguo. Se dice esto, para que, mientras por Lo menos un hijo quiereque l le pertenezca la herencia legtima, no tenga liigar el antiguo derecho, y as!, si de dos uno hubiere adido, y otro repudiado, la herencia, la acrecer aqul la porcin, y si acaso hubiere un hijo y un patrono, repudindola el hijo, se le defiereal patrono. 10.Si alguno, habiendo adido la herencia de su madre, so hubiere abstenido por la restitucin por entero, ,,podr tener acaso lugar el derecho antiguo? Las palabras admiten, que puede: quisiera, dice, que l le pertenezca la herencia; porque tampoco ste quiere, aunque alguna vez quiso; y digo, que puede tener lugar el derecho antiguo. 11.Mas solo defiero acaso la sucesin alque entonces se halla que es legitimo, 6 al. que lo fu cuando se le defiere al hijo? Supongamos, por ejemplo, que haba un consanguneo de la difunta, y un hijo de la misma; estando deliberando el hijo falleci el consanguneo de la difunta, y luego el hijo repudi la herencia de la madre; tpodria ser admitido el hijo del consanguneo? Y con razn opina Juliano respecto al senadoconsulto Tertuliano, que ha lugar al agnado subsiguiente. l.Lo que dice el.senad000nsulto: lo que fu juzgado, transigido, terminado, subsiala hrrne, se ha de entender de modo, que debamos admitir lo juzgado, por quien tuvo el derecho de juzgarque valga la transaccin, y como terminado, lo que qued apaciguado por el consentimiento, 6 por largo silencio.
2. EL MISMO; ComenUr ios 6 Sabiito, Libro X111, Ya si la madre fuera ingnus, ya si libertina, tenlo, lo transigido, por supuesto, de buena fe, para

nua sit mater, sive libertina, habebit Tertullisnum


commod.urn.

2. loasi libro XIII. ad Sabuum. - Sive inge-

1.Filium autem vel fihiam accipere debemus, stve iuste sint procreati, vol vulgo quaesiti; idque ja vulgo quaesitis eh lulianus libro quinquagesimo
nono (6) Digesloruni scripsit.

dr el beneficio del senadoconsulto Tertuliano. 1.Mas debemos entender por hijo hija, tanto los que hayan sido procreados legtimamente,
cuino los que hayan sido habidos del vulgo; y esto escribi tambin Juliano en el libro quincuagsimo noveno del Digesto respecto los habidos del vulgo.

s; idque eh lulianug seripait, el oontituhum ost

2,Sed si fihius vol filia libertini Bint elTecti, matar legitimare hereditatem vindicare non poterit, quoniam mater case hulusmodi fitiorum de-

2.Pero si el hijo la hija hubieran sido hechos libertinos, la madre no podr reivindindicar la herencia legtima, porque dej de ser madre de tales
hijos; y esto escribi tambin Juliano, y fu esta-

ab Imperatore nostro; 3.Sed si jo servitute concepit filiure, el manumiasa edideril, ad legitimani eius heredibatem
(1) Sonatuseuusulto, fiat. V(g. (2) Ta5sr. segn Corracaun de c6dce FL, II,'.; slvs dois. tamn. orntelas la ecrttui'a ortgiu.i. (8) zoauY, Ha(.

blecido por nuestro emperador.

3.Mas si una concibi. en la esclavitud un

hijo, y (o hubiere dado Luz estando manumitida,


(1) as'r, Ha. (5) i, inserta Hal. (6) qu1nquageIizo octavo, HOI.

DIGIfl$TO.LIBRO xxxviii; TITULO XVII

13'l

admittetur. Idewque cfi si serva poenae oonoepit, at restituta edidit. Hoc idem, et si libera oonccpit, edidit serva poenae rnox restituta eat. Sed et si libera eone.optt, eL in servitiitem redacta edidit, mox manuniissa esfi, ad legitimara hereditatem cius adnittotur. item si adhuc praegnane manumisas est, dicendum cnt prodesse EL in servitute ediU fUji ad legiti.mam hereditatem matar admittetur, uLputa si post morani Factam In fidsicornmissa Livel si redemta edidit.

bertate peperit1 vol apud hostes1 et cum eo rediit,

4.Si muher alt ramosa, ad legitimam hereditatem liberorum admittetur. 5.-1mpuberem cal pater secundas tabulas fecit, tuno eerlum as intestatum deocssisee, quum emisenint substitut.i liereditatem cias. Quare, et si impobea arrogatus alt, dicandum caL, mat.rem ad bona ema admifiti, quae haberefi, si intestatus deessist. 6,Uberi defuacti su quidem obstabunt matri eius, tani virilis sexus, quam feminini, Lam naturales, quam adoptivi, matremque ex.eludunt; bo-. norum posaesaeros vero efliam non sui (1), et quidem sol naturales. Adoptivi auteni liberi post smancipationem ita admittuntur, si ex liberia eaturalibus fuerint, utputa nepos naluralia ab ayo adoptat,us; nam hect sU ernancipaflus, bonorurn possessione accepta, matri obst.abit

ser admitida fi su herencia legitima. Y lo mismo tambin, silo concibi siendo esclava deis pena,y lo di fi luz habiendo sido restituida. Esto mismo, tambin silo concibi siendo libre, lo pari siendo escLava de la pena, y despus fu restituida. Mas si lo concibi siendo libre, y lo pari reducida a esclavitud, y luego fu manumitida, tambin ser admitida 4 su herencia legtima. Si fub manumitida estando todava embarazada, tambin se habr d decir que esto le aprovecha. La madre ser admitida ala herencia legtima aun del hijo nacido en la esclavitud, por ejemplo, si lo hubiere parido despus de habrsele causado mora respecto fi la libertad que se [e dej por fideicomiso, 6 silo di fi luz en poder de los enemigos y regres con l, habiendo do sido rescatado. 4Si la mujer fuera infamo, ser admitida fi la legitima herencia de sus hijos. 5.Es cierto que muri intestado el impbero para quien su padre hizo segundo testamento, cuando hubieren prescindido de su herencia los substilutos. Por lo cual, Lambi a se ha de decir, que si el impbero hubiera sido arrogado, la madre os admitida fi los bienes de l, que habra tenido, si hubiese Fallecido intestado. 6.Los descendientes del difunto, que son herederos suyos, le obstarn 4 la madre de ste, tanto si son del sexo masculino como del femenino, tantos son naturales como adoptivos, y excluyen fi la. madre; pero los poseedores de los bienes, aunque no sean herederos suyos, y sean solamente hijos naturales. Mas los descendientes adoptivos son admitidos despus de la emancipacin, si fueren descendientes naturales, por ejemplo, un nieto natural adoptado por el abuelo; porque aunque haya

sido emancipado, habiendo admitido la posesin de

7.Si varo apud hoates est filius, val nasi speratur, pendoL ius matria, donec redienit, ve! nacatur. 8.Sed si sint sai heredes, verum heredtas ad coa non pertineat, videamus, an matar adrnittatur ufipuLa abtinuit se horeditate Africanus et Puilieius tentant diosne, in caaum (2), qua se abstineni sai, matrem venire, et tuno el obetcnt, quofes ram haberent, ne nudum nomon sui heredia noceat matni; quae sententia aequior os!. 9.Sed si quia decessisset raUda filia, quaiu in adoptionoin legitime dederat, relicta et matre, Divas Pius decrevit, ceseare Senafluseorisulflum Tertufltanum, ci simul asee admitiendas ad bonoruin poaseasionem Und.e proximi conati matrera et fluiam. Sed quod dem lulianus senipsit, matrera .ex SenatuaeDnsult.o non poase admitti, si fUla lii bonorum poaseasione petenda cesaavenit, veruni non ant, suceedit enim filian; et ideo dicendura ant,, inatrem, dones filia bonorum poaseasionem Patere potest, bonorum poaseasionem aecipere non posa, quoniam saccedere quasi legitima aporaretur, 10.Si bonorum posseasione accepta filias emandlpatus abstinuenit se hereditate par in miogrum reetitutjonem veruru est, Senatusconsultuin pose locum habere; sed si fucrit rursus iminixtus, rtsrsus abeL niater abstinere. pstrslnque sr.eludent bosorum pos esione etisin non

los bienes, le obstar fi la madre. 7.Pero si el hijo est en poder de los enemigos, se espera que nazca, queda pendiente el derecho de la madre hasta que volviere, nazca. les perteneciera la herencia, veamos si ser admitida Ja madre, por ejemplo, si el heredero se abs-

8.Mas sI hubiera herederos suyos, pero no

tuvo de la herencia. Africano y Publicio intentan decir, que en el caso enque se abstienen los herederos suyos, entra la madre, y que le obstan siempre y cuando tengan ellos la herencia, fi fin de que no lo perjudique fi la madre el simple titulo de heredero suyo; cuya opinin es ms equitativa. 9.Pero si alguno hubiese fallecido clejan4o una hija, fi la que legitiinaweale la haba dado en

adopcin, y dejando tambin fi su madre, decret el Divino Pio que deja de tener lugar el senado-

admitidas juntamente fi la posesin 'do los bienes que corresponde fi los prximos cognados. Pero no ser verdad lo que escribi el mismo Juliano, que la madre no poda ser admitida. en virtud del senadoconsulto, si,i hija hubiere dejado do pedir laposesin de los bienes, porque lo sucede fi la hija; y

consulto Tertuliano, y que madre hija han de ser

por esto se habr de decir, que mientras la hija puede pedir la posesin de los bienes, no puede la madre obtener la posesin de los bienes, porquese espera que suceda como legttima. 10.Si habiendo obtenido la posesin de lo bienes el hijo emancipado se hubiere abstenido de
herencia por virtud de la restitucin por entero, es

verdad que pueda tener lugar el senadoconsulto; pero si se hubiere inmiscuido de nuevo, debe abstenerse otra vez la madre. (5) Casu, Hai. Vulg.

Toico 111 18

138

flXGESTO.LIBBO XXXVUI TfTISLO XVII

11.-1 quia ex 1iberis dum cst iii utero, in possessionam miasus alt, rnox natus sil, et ante nem acccptam deceasert, an bonorum possessio matri noeeat, videndum, quasi bonorum possessor; el puto, non nocere, si non suus patri agnascitur; noque enim surficit mitti hk possessionem, nii natus quoque acoeporil bonorum poaseasionem. Igitur et si furioso decreto petita Bit esseaso, et, priusquam ipse mentis compos fctus bonorum pos. seasionem petierit, decesserit., matri non obstabil.

11.Si alguno de los hijos hubiera sido puesto en posesin mientras estaba en el claustro materno, y despus naci, y hubiere fallecido antes de haber obtenido la posesin de los bienes, se ha de ver si le perjudicar la madre como poseedor de (os bienes; y opino que no le perjudica, si no nace heredero suyo del padre; porque no basta que sea puesto en posesin, si habiendo nacido no hubiere aceptado tambin la posesin de los bienes. As, pues, si se hubiera pedido por decreto la pose-

12.Sed si quia, quum status controversiam pateretur, Garbonianam solam acceperil, su noeeat matri bonorum poaseasio, quaesitum quidem ost; sed quum baec (1) tempore [miatur, dicendum est, matri post tempus non nocere, aut si impubes deeesserit, matrein poaso admitti.

recobrado el juicio hubiere l mismo pedido la psesin de los bienes, tampoco lo obstar la madre. 12.Mas si alguno, cuando sufriese controversia sobre su estado, hubiere obtenido la sola posesin Carboniana, sepregunt si le perjudicar la madre la posesin de los bienes; pero como sta se extingue por el tiempo, se ha do decir que no le porjudice la madre despus del trmino, que si hubiere fallecido impbero, puede ser admitida la madre. 13.Pero si por el tutor hubiera sido pedida la posesin para el que est en la infancia, se habr de decir, que, aunque hubiere fallecido inmediatamente, le obst la madre; porque no es anloga ti la que se le da al furioso. 14.Pero la madre ser excluida del beneficio del senadoconsulto, solamente si el hijo adi la herencia legtima; pero si hubiere prescindido de Ja herencia legtima, la madre ser admitida en virtud del senadoconsulto Tertuliano. Mas si este hijo no fuera el nico heredero legitimo, sino que hubiera otros que fuesen admitidos con l, la madre no habr de ser llamada por el senadoconsulto ni la parte de ellos. 15.El padre le obsta ti. la madre en los bienes de uno y de otra, tanto del hijo corno de la hija ora sea heredero, era poseedor de los bienes. Mes ni el abuelo ni el bisabuelo le perjudican la madre respecto al senadoconsulto Tertuliano, aunque hayan contrado fiducia. Mas le perjudicar la madre solamente el padre natural, no tambin el adoptivo; porque ea ms cierto que .cundo hubiere dejado de ser padre es excluido l por la madre, pero cuando hubiere dejado de ser padre no es admitido l ni laposesin de los bienes contra el testamento. 16.Mas de cualquier manera que el padre natural haya obtenido la posesin de los bienes, ya. como heredero legitime, ya contra el testamentd, excluye de cualquier parte la madre.
tural que estuviese en familia adoptiva, y tambin madre, admitimos la madre, porque el agnado
excluy al padre. 17.Si hubiera agnado del difunto, y padre na-

sin para un furioso, y hubiere fallecido antes que

13.Sed si infanti par tutorem patita sit possoasio, lioet ataam deceaserit, dioendum erit, inatri obsttisse; non eniru smilis est el, quae furioso datur.
14.Ita demum autem mator Senatusconsulti beneficio exeludetur, si fIlIUS adilt legitimam heroditatem; ceterum, si omiserit legitimam hereditateni, !atar ex. Senatusconsullo Tertulliario ad-. miltetur. Sed si non sit solus late filina legitirnus heres, sed smI, qui cum 60 admittantur, nec in partem eorum mater ex Senatusconsulto cnt yocauda. 15.Obcitur matri ?ater in utriusque bonis, tam fui, quam filme, sive bares, sive bonorum possessor existat. Sed noque avus, noque proavus in Tertulliano matri nooent, quaruvis fiduciani oontraxerint. Patar autern tantuin naturalis, non etiam adoptivus matri noeeat; venus cal euim, quurn pater case dosienit, a matre eum exoludi, sed nec ad bonorum poaseasionem contra tabulas eum adinilti, quum palor esas desierit. 16.Undecunque autem aeceperit bonorum poeaeuionem pater n&turalis, sive legitiicius, sive contra tabulas, ex quavia parte exeludit tnatrem 17.Si sil agnatus defuneti, et naturalis palor aLt in adoptiva familia, sil (2) el matar, admittimus matrem, qoniam patrem agriatus oxciusil. 18.Si sil consangunea soror defuneti, sil (3) et mater, sil et pator adoptatus, vol emancipatus, si coasanguinea velit habere hereditatern, matrem ex Senatusconsulto una cura ea venire, patrem excludi placel; si consanguinea repudiet, matrem ex Senatusconsulto propter patrem n venire, et quamvis alias non soleal meter exepectare consanguineam, velil, necee adire heneditetem, nunc Lamen exapectaturam; consanguinea enim est '(4), quse patrem exciudil. Repudiante igitur censanguinea bonorum poaseasionem habobit matar eum patre, quasi cognta; sed el in bao moram palieter, neo ante aeoipict ben omm possessionem, quam

18.Si hubiera hermana consangunea del difunto, y la madre, y el padre, adoptado 6 emancipado, si la consangunea quisiera tener la herencia, esta determinado que por virtud del senadoconsulto la madre concurre juntamente con olla, 1que es excluido el padre; que si la consangunea a repudiara, no concurre por virtud del senadoconsulto la madre ti causa del padre, y que aunque
en otro caso no suela la madre esperar L, que la sin embargo, esperar en el presento; porque es la

consangunea quiera no adir la herencia, debe,

consangunea la que excluye al padre. As, pues, repudindola la consangunea, tendr la madre la

(5) 7aur. seg4n Za e8eritwa OPi9flai; rreccfl del odtce FI., Br.

hoz, Iu4.

sil,

oniLSela La

o-

(3) 2'aur. segn a M OMara oigi,iaZ, alt, oi*lIela a 00. rreacMn del etkuee FI., Br. ('1 nnnc timen exspctatsr, sn consuu1nee

MGE8TO.LIBRO XXXVZII TTULO XVII

19

patar petierit1 quoniam oixiittente eo potest ex Senatuseoflsulto sucoedere, 19.Sed et si ipsa matar eadem st et soror 0onsngWfl, utputa quoniam pater matris cepoam sUUffl ex filia adoptavit,'sit praeterea el pater naturalis hace matar, si quidom quasi consanguinea venial, exeludol patrem; si ius consanguineae repudiavit, val capitis deniinutione amiait, ex SenatuscoasultO venire propter patrem non potest; repudiante vero patre rursum ex Senatuaconsulto potest 'venire. 20,Si mat.er hereditatem fui flliaeve non adierit ex Senstusconsulto Tertulliano, in bonis eoruin (1).antiquum ius servaudum esI; quuxn enim esset (2) praelatio, matra omiU.eute Senatusconguki benelicium ius succedil vetus. 21.Sed si matar repudiaveiit bonorum posaesa!onem, de adeunda auteni hereditate deliberet, diondum ant, agnatum non succedere, quoniam nondum vorum est, non adiisse matrem. 22.Quod auteni dixirnus, tus antiquum servari matre non adeunto, eui personas deferatur bereditaa, -jidendum, utrum si, quae auno proxima invenitur, quuai matar ropudint, an ci, quae fuil, quum intestato deeessisse oertum ost (3); utputa fuit patruus, quum intestato decederel, et patrui fijos, quum maf.er repudia.ssct, patreo nondom delatani boredilateni (4), alque ideo, defuocto co maIne deliberante, patrui fihium vocari. 23.Si meter non petierit tutores idoneos filila su, vsi prioribus excusatis reicetisve non confeatim aliorum nomina ediderit, ius non babeL vi.. dicandoruni sibi bonoruni nitestatoruni fihiorurn; et quideni, si non pctiit, () incidit; Sil enlm: val. N0( PRTER* (6). Sed a quo non petere? Loquitur quidein de Praetore Constitutio, sed puto, el a provinciis locuni babera, etiamsi a rnagistratibus municipali bus non potal, quoniam el rnagietratibus muniopalibus dandi necoasitas iniungitur.

posesin de los bienes juntamente con el padre, corno agnado; pero tambin en este caso esperar, y no recibir la posesin do los bienes antes que el

24.Quid ergo, si petiit, sed admonila vel a libartis, 'vel a coguatis, an ineidal u Senatuseonsultum? EL puto, eam incidere, si compulsa fecil, non si, quum patere non cunclaretur, admonila cal. 25.Quid, si paCer Ha pci! prohibuerat lutorem quontam pee inatrem rem eorum administran voluitT Inciclet, si neo petat, neo Legitime tutelani administrat. 26.Quodsi penitus egenis lliis non petil, ignoscendum est si, 27. Sed si forte absens a liber lis praeveuts

est vol ab atila, diecndum caL, eam non exciudi, msi forte, .quurn frustraretur, id contigit.. 28.Fila autem non pelando punilur, utique
Has. Vei. (3) Tar. u 4nia e,urqorignaI;esit, a or,eec
(2) e3t, i'L, r.

W la hubiere pedido, porque, dejandola de pedir sta, sucede en virtud del senadoconsulto. 19.Pero si la misma madre fuera tambin hermana consangunea, por ejemplo, porque el padre de la madre adopt un nieto suyo habido da' una hija, y adems existiera el padre natural, esta madre, si acudiese ciertamen como consangunea, excluir, al padre; si repudi el derecho do consangunea, lo perdi por la disminucin de cabeza, no pue acudir en fuerza det senadoconsulto causa .d elpadre; pero repudindola el padre, puede acudir de nuevo por virtud del senadoconsulto 20.Si Ia madre no hubiere adido la herencia del hijo 6 de la hija en fuerza del senadoconsulto Tertuliano, se ha de observar respecto los bienes de ellos el antiguo derecho; porque habiendo dejando de aceptar la madre el beneficio del senadoconsulto, sucede el antiguo derecho. 21.Mas si la madre hubiere repudiado la posesin de los bienes, pero deliberase sobre adir la herencia, se babr de decir que no sucedo el agua. do, porque todava no es verdad, que no haya adido la madre. 22.Mas como hemos dicho, que no adiendo la madre se observa el antiguo derecho, se ha de ver fi qu persona so le deferir la herencia, si laque se halla que es prxima cuando I madre repudia, la que lo fu cuando es cierto que el difunto falleci intestado; por ejemplo, habla un to paterno cuando falleci intestado, y un hijo del tO paterno, cuando repudio la madre; al to paterno no se te defiri todava la hereuca, ypor lo tanto, fallecido l mientras delibe la madre, es llamaraba do el hijo del to paterno. 23.Si la madre no hubiere pedido tutores Idneos para sus hijos, habindose excusado habiendo sido rechazados los primeros no hubiere presentado inmediatamente los nombres de otros, no tiene derecho para reivindicar para s los bienes de sus hijos intestados; y verdaderamente, si no los pidi, incurre en la pena, porque dice: 6 no los pidiere. Pero si no los pidiere quin? La Cena. titucin habla ciertamente del Pretor, pero opino que tambin tiene lugar en las provincias, aunque sea los magistrados municipales . quienes no los pida, porque tambin . los magistrados municipales lea est impuesta la necesidad de darlos. 24.&Qu se dir, pues, si los pidi, pero requerida por los libertos los cognados? Incurrir acaso en el senadoeonsulto'f Y yo opino que ella incurre, si obr compelida, y no, si porque no se apresuraba . pedirles fu advertida. 25.Qu se dir si el padre habla prohibido que se pidiera tutor para ellos, porque quiso que los bienes de stos fueran administrados por la madre? Incurrir si no los pidiera, y no administrar legi.. tiniamente la tutela. 26.Pero si no los pidi para Loa hijos absolutamente pobres, se le ha de dispensar. 27, Pero si estando acaso ausente so le anticiparon los libertos otros, se ha do decir que ella no es excluida, fi no ser acaso que esto haya sucedido, porque se tratase de engaiia.r. 28.7-Mas es castigada no pidindoles para los

(1) la bonorem poaseok'no, Vulg.

(4) Sdpia.se ea$e; delala hraditMe, Ial. (5) lii Uonstilution.oi, intert4 lial, (5) PKTrgarT, Ha.

140

Tff(RSTI.LTO

X11vfl1 rfTuLo XVII

el ffliabus. Quid, si nepoLibus' Similiter non petondo punillir. 29.Quid, si curatores non petiit Verba lic-

soripti deflciunt; sed dicend.uni est, si quidcm inipuberibus curatores non petiit, eandoni case rallonern, si iam puberibus, ceseare debere. 30.Quid si, quum praegnans esiet, bonis non petilt curatorem? Dico, tu sententiam incidere; nam et si apiid hosles habult iIJ]puberem, dem cnt dteendum. 31.Quid, si furioso tutorem, vol curatorem (1) non petilt? Magia est, ut incidat. 32.Non so1m autem quae non petiit, corectur, sed el qune defunctorie potiit, nl Rescripto declaratur, vol privilegio munitum, vol oneratum tribus, puta, tutelis; sed ita demum, si data opera hon fecil. 33.Quid ergo, si talos potiit, et susceperunt nihilominus, vol detenti sunt? Exctisata erit matar. 34.Quid, si indignos, id est (2) minus habiles, ad tutelain petierit, gucrilam sciebat, Praetorem eos non daturum? Quid lamen, si dedil coa Praetor matriz petitionem seontus? 1am quidem Praetoris delieium est, sed el tnatris punimus consilium. 35..Igitur si forte excusati 8h11 iii, vel improbati, debet matar alba sine mora petere. 36.Ergo sive non petierit, sive irloneos non ptierit, punietur, etta.mei dad fueLint minus idonei Praetore errante. 37..Idcmoos autem utrum facultatibus, an el moribus petera debeat, dubitationis osee potest. Puto autem, facile el ignosci, si locupletes smt Iii, quos petiit. 38.Sed el si prioribus excusatis reieetisve non confestim aliorum nomina diderit, punitur. 39.Quid creo, si non fuerint omnes exeusati, vol non omnes reiecti? Videnduin, en si imputetur, cur bu loourn exeusati non petiit; el puto hnputandum. 40.Quid, si decesserint quidam? Puto, hect verba deficiant, sententiam Constit.utionis locum Laboro, 41.sed quod diximus reiectis, utrum sic aecipitnus, a Praetore non dati, un el si suspecti fuenint remoti, vol ob negligentiam, ve] ignaviam repulsi? Etiam has quia reiectos recto dicet. Ergo et si latitent; sed !ongum ost; nam neo hon ci imputetur, cur suspeolos non feeit, alioquin, et si latitarent.,potuil Edicto dosiderare, ut coa Praetor adesee iuberet, el suspectos cos removorot (3), si desesent.

hijos, y tambin para las hijas. Qu se dir, si no los pidi para los nietos? Que es castigada del mismo modo no pidindolo. 29.Qu, si no pidi curadores? Nada dicen la palabras del rescripto; poro se ha de decir, que si verdaderamente no pidi curadores para loe impberos, hay la misma razn, y que si para los ya pberos, debe dejar de haberla. fi 30.Qu se dir, si estando embarazada n pidi curadorpara ls bienes? Digo que incurre en el espritu de la Constitucin; porque tambin se habr de decir lo mismo, si ella 4ena el impbero

42.Quid, si non compulil eos 'miscere se tutelae? El quurn pienum officium a rntre desideremus (4), et hace ci curanda sunt, nc in hereditate ei obstent.
(1) vei eiratoiem, considranse atadidas por aguo oopi' .

en poder de los enemigos. 31.7tQu, si no pidi tutor curador para el furioso? Es ms cierto que incurre en la pena. 32.Mas no solamente es castigada la que no los pidi, sino tambin la que los pidi sin InLancia, como se declara en el rescripto, pidi al que estaba amparado por privilegio, gravado, por ejemplo, con tres tutelas; pero esto as, solamente si lo hizo de intento. 33.Luego qu se dir si pidi tales personas, y ollas, sin embargo, aceptaron el cargo, 6 fueron retenidos en l? Que estar excusada la madre. 34. Qu, si hubiere pedido para la tutela perzonas indignas, esto es, no hbiles, porque saba que el Pretor no las nombrara? Y qu, si el Protor las nombr atenindose la peticin de la madre] La falta es ciertamente del Pretor, pero castigamos tambin el designio de la madre. 35.Y as, si acaso se excusaron ellos fueron desaprobados, debe la madre pedir otros sin demore. 30.Luego, ya si no los hubiere pedido, ya si no hubiere pedido personas idneas, ser castigada, aunque por error del Pretor hubieren sido nom. bradas personas no idneas. 37.Mas puede haber duda si debe pedir personas idneas por sus bienes, si tambin por sus costumbres. Y opino que fcilmente Se la perdona, si fueran ricas las que pidi. 38 -Pero tambin ea castigada, si bebindose excusado los primeros habiendo sido rechazados no hubiere presentado inmediatamente los nombres de otros. 29.Luego qu se dir si no se hubieron excusado todos, 6 no hubieren sido rechazado. todos? Se ha de ver si se le imputar que no haya pedido otro en lugar del que so excus; y opino que se le ha de imputar. 40.Qu, si hubieren fallecido alguos? Opino, que aunque no lo expresan las palabras, tiene lugar el espritu de la ContiLucin. 41.Pero lo que decirnos de los que fueron drechazados lo-entendernos acaso de los que no fueron nombrados por el Pretor, tambin de los que hubieren sido removidos como sospechosos, 6 repelidos por su negligencia 6 su desidia? Cualquiera dir, con razn, que tambin stos fueron rechazados. Luego tambin se dir lo mismo si se ocultaran; mas esto requiere larga discusin; porque no se le imputan. que no los haya acusado como sospechosos, pues de otra suerte, tambin si se ocultasen pudo pretender por el Edicto que el Pretor mandare que ellos se presentasen, y que los removiese como sospechosos, si faltasen. 42.,Qu se dir, sino los compeli inmiscuirse en la tu tela! Y puesto que requerimos de la madre pleno cumplimiento, tambin se ha de cuidar de esto por ella, para que no le obste en la herencia,
(1) 11a1 Vulg. removet, el ctidxcc FI. ,- sean la eserlUira original; dasIderImo, la (5) Tau. correccin 4e1 cdice FI., Br.

(y) vol por 14 st, HaL. Vulg,

DIGESTO.LIBBO lxxviii TfTULO XVII 43._iCoflfestim nutem sic erit aocipiendum, ubi primum potult, id est, Praetoris coptam habuit

141

huir, re sedentis (1), nisi forte infirmitate impedita est, vel ulla magna causa, quae etiam mandare eanl ad petcdOS tutores Inipedirel, ia lamen, ut nullo modo annale texnpus ec.cederet; si enlin mortalitate fiUi praevonta est,nihil matri imput;etur. 44.Tractari bella poteat, si pupillo amplurn legatum sub condilione sit reIictuin si tutores non habuerit, et propterea ci matar non petierkt, nc conditione deticeretur, un Constitutio cessct. Et puto ceasare, si damnum niinus Bit cumulo legati; quod et in magstratibus inunicipalibus tractatur apud Teriullianum; et putat dandam u esa aetionew, piatenus plus essct in damno, quamu a legajo, nisi forte quia putet, conditionem hano quasi utilitati pub cae oppugnantem remittendam, tit alias plepasque; aut verba ca'uillatus imputaverit inatri, cur curatorea non petieriL Finge autem pIenius conditioncm oonscriptam, nomine erit matri ignoacendum aut heo imputatur matr, cur non desideravit a Principe eonditionom remittif Et non case imputandum.

45.Ego, etlamsi mater ei, qui solvendo non eril, non petiit tutorem, puto ignoscenduni; consuluit enim el, nl zuinus inquietetnr, quasi jadefensus. 46..Et si forte quis uxorem communis fu matrom heredem scripsit, rogavitque remiasa etiam satisdatione, ut filio puberi (2) facto restituerat hedita.tem, neo mater si petiit tutores, debet die, cessare Constitutionem, quum patrie VOLI]ntatem secutu sU, et nihil habenti filio tutores non petierit. Quodsi ci remiesa salisdatio non fucrit, contra cnt, quoniam vel propter hoc debuit tutores babero; sed si forte impubes post mairia cessationem fuent arrogatus, et impubes obieHt, diocndum erit, matri adversus arrogatorem non compete re ex sUpulatu actionem. 47.Vidcndum est, matre prohibita tus auum vindicare, utrum esteros adrnittamus, atque si matar non eseel, un ipsam heredem dicamus () fiar, vol aliud comen sueceasionis induere (4). Sed deneganmus ci actiones; et invenimus Rescriptuin ab Imperatore nostro,Antonino Augnito, et Divo patre eius Mammiae Maximinao (5) pridie Idus Aprilee (6), Plautiano iterum Consule, matre remota eos admuitli, qui venirent, si maten non fuisset; ergo et agnati ceterique suceedeni, ant, si tierno sit, bna vaeahunt.

43.La palabra inmediatamente se habr de entender de este modo, tan pronto como haya podido, esto es, que haya podido presentarse al Pretor que conoce de este asunto, A no ser acaso que haya estado impedida por enfermedad por otra causa grave, que le impidiere basta mandar d. pedir los tutores, pero esto as, con tal que de fin gua modo se eccoda del trmino de un aflo; porque si fu sorprendida por La muerte del hijo, nada se le imputar A la madre. 44.Se puede muy bien discutir, si, habindosote dejado al pupilo un grande legado bajo esta condicin: taj no tuviere tutores, y no habindolos pedido para l la madre por esto, para que no SO faltase A la condicin, dejaria de tener aplicacin la Constitucin. Y opino que deja.de tenerla, si el perjuicio fuera menor que el importe del, legado; lo que se discute por Tertuliano tambin respecto A los magistrados municipales; y opina, que se ha de dar accin contra ellos, en cuanto importase roAs el perjuicio que el legado, A no ser acaso que alguno creyere que esta condicin ha de ser dispensada, cual otras muchas, como contraria A la utilidad pblica; (r que sofisticando sobre las palabras le nlputaro la madre el no haber pedido los curadores. Pero supn, que la condicin tu escrita ms plenamente; no se lo habr, acaso, de dispensar A la madre, se le imputar quiz A la madre, que no haya solicitado del prncipe que se remitiera la condicin Y opino, que no se le ha de imputar. 45,Yo opino, que aunque la madre no hAya pedido tutor para quien no fuere solvente, se le ha do dispensar; porque mir por l, para que se le molestase menos, corno indefenso. 46.Y si acaso alguno instituy heredera A la mujer, madre de un hijo comn, y le rog, habindolo dispensado tambin la fianza, que le restituyese la herencia al hijo Juego que fuese pbero, y la madre no pidi para l tutores, se debo decir que vo A la voluntad del padre, y no pidi tutores para un hijo que nada tenia. Pero lo contrario ser, si no se le hubiere dispensado la confianza, porque precisamente por esto debi tener tutores, mas si acaso

deja de tenor lugar la Constitucin, porque se atu-

el impbero hubiere sido arrogado despus de cometida la falta de la madre, y el irriptiboro hubiere

fallecido, se habr de decir, que no le compete A la madre contra el arrogador accin por lo estipulado. 47.Se ha de ver, si habindosele prohibido A la madre que reivindique su propio derecho, admitiremos acaso A los dems, como si la madre no existiese, si diremos que ella misma se hace heredera, adquiere otro ttulo de sucesin. Pero le denegamos las acciones; y hallamos que por roseripto se respondi por nuestro emperador, Anto-

Maxiniina A uno de los Idus de Abril, bajo el segundo consulado de Plauciano, que, xcluda la madre, son admitidos los que sucederan, si no hu-

nino Augusto, y por su Divino padre A Mammia biese habido la madre; luego tambin sucedern
los agnados y los dems,. , si no hubiera nadie,

quedarn vacantes los bienes.


3. MODESTiNUS libro VIII. Reu1arum.Patrem adoptivum matri non obesas, plarique probant.
4. IDEM libro IX. Reqularum. - Matris inteetatao defunctae hereditatein ad omnes eius liberes

miten que el padre adoptivo no le obsta A la madre.

8. MoaasTiwo; Reglas, Ubre VIII.Los ms ad-

4. EL MISMO; Regias, Ubre IX. Es lo derecho, que la herencia de la madre fallecida intestada por(4) tnduoere1 Ial. VuLti. (5) Mammae Maxlmae. Ral.. (5) prldis Idibue Aprlllbu3, ial.

(1) so dantis, haZ. 2) pubere, HaZ. Vuig. (3) HaLi dLchus, el Wdw o FI.

142

DtG8TO.LIURO IXXVtLL: TLTTJLO xvii

pertinore, etiarnsi ex diversis matrimonii nati fuorint, iuris est. b. FA.ULUS Ubre 8ngu1ai ad ScncUuscotsuUwn TerLullianwn. - equssimum visum est, omnes fiLios matri praefe.rr11 mtiam5i par adoptonein in familiam (1) reticti ossent. 1.Sed et nepos ex adoptivo filio natus ex verbis Sanatusconaulti inatri obstabit. 2.Si ex filio nepotem avus manumiserit, isque patre, et av, et matre superstitibus de~sant, potest quaeri, quia potior esse debeat, nam si matar exoluserit avum manumiasorein, qui patri anteponitur, Edicto Pra&;oris inducetur pater detuncti quo admiaso dosinit Senau,onenIto locut esse, et rursus avus vocabitur. Itaqtie rectius est, ao me suum conservare, qui et contra sonptos heredes bonorum possessionem acipare solct.

tenece todos sus hijos, aunque hubieren nacido de diversos matrimonios. 5. Ptui.o; C menarios al Senadoconsulto Tertuliano, libro nico. - Pareci muy justo que todos los hijos fuesen preferidos la madre, aunque por adopcin hubiesen quedado en la familia. 1.Pero tambin el nieto nacido do un hijo adoptivo le obstar la madre en virtud de las paJabras del senadoconsulto. 2.Si el abuelo hubiere manumitido k ur nieto, habido de su hijo, y ste hubiere fallecido so-. brevivindole su padre, su abuelo, y su madre, se puede preguntar quin daba sor preterente; porque si a madre hubiere excluido al abuelo manumisor, que 88 antepuesto al padre, por e! Edicto del Pretor ser introducido el padre del difunto, y admitido ste deja de tener lugar el senadoconsulto, y ser llamado de nuevo el abuelo. Y a$, es masjus te que se te conserve su derecho aL abuelo, el cual suele obtener la posesin de los biens aun contra os herederos constituidos.
6. EL MISLw, Com.enlarws al Senadoconsulto Orfleiano, Libro UIUCO. - Por virtud de este senadoconsulto es admitida la madre la herencia del hijo, aunque est bajo ajena potestad. 1.So ha de ver si el hijo, que dijo que no quera adir la herencia de su madre, puede, habiendo cambiado de voluntad, adida antes que la haya adido un consanguneo 6 un agnado, en virtud de estas palabras: si ninguno de los hijos quisiera aceptar la herencia, porque son extensivas; y puesto qu son extensivas las palabras, se ha de admitir su arrepentimiento hasta dentro del ao, porque tambin es de un ao la misma posesin de los bienes del hijo.

8. liii Ubrc a ingtiari ad SivlalueorialLutn O,phiianum. - Fiji matar ex hoc Sonatusconulto etamsi in aliena potoet.ate uit, ad hereditatem adrnitlitur. 1,Filius, qui se nolle adire hereditatem matriz dixit, an potest muLata voluntate adire, antequarn consatiguineus Ve! agnatus adierit, videndum2 propter haec verba: SI !ISMO FIL1OIUJM 'JOLET IiSRSD1TLTUX suscu'sas, quia extensiva sunt; et quurn verba extensiva sint, poeriiteutia eius usque ad annum admittenda est, quuiu et ipsa liii bonoruin possessio annalis esI.

7. Inum libro singular ad SenalusccnzsuUurn Terlallia.nuni ol Ophiiwus,n. - Si quis intestatus decesserit relicta iatr, et fratre consanguineo, ve sorore, civamvis por arrogaoneLn quaestis, eadem jura iii persona matris servantLw, quno et naturalibua ext.antibus liberis.
Terlullianum.Iu suspenso est ius matris, si filius defuacti emaneipatus deliberet de bonorum posaessione petenda. 9, iDam Wu-o ngulwi ad S atujeotsaltwr O,.phtarnsn.Sacratissimi Pr'incipis no5tri Oratione carctur, uL matris iritestatae beu'editas ad liberos, taznetai in aliona potostate erunt, pertineat. Si fihiusfamilias miles non mt testatus de his, quse in castris aequisierit, an ea ad matrem pertineant, videndum caL Sed non puto; maffis enim judicio militum bou beneficiuni ooncessum eat, non ..ut omnimodo quasi patresfamiliarum u ea re sint. 1.Quando in pendenti est, su quaedam porsonao possint obstare matri, et casus tulenit, ut non jnducerentur, inatnis (2) ius integrum ant, quod medio tempore appendenit 3), veluti si filio intestato mortuo postumus el fihius potueril nasci, ne
I) familia, Ha, Vulg. (5) EL cddoe FL. J matri, Taur.

biera fallecido intestado dejando madre, y hermano consanguneo, 6 hermana, aunque tenidos por arrogacin, se observan ce cuanto . las personas de a madre los mismos derechos que cuando quedan hijos naturales. 8. GAyo; Comentarios alSenadoconsvlio Tertuliano, libro nico. - El derecho de La madre est en suspenso, si el hijo del difunto emancipado, deliberase para pedir la posesin e los bienes.

7. En.. MiSMO; Comentarios al Senadoconsulto Ter. iuliano y 1 Orficiano, libio nico. - Si alguno hu-

S. (hius Libro siizqularc ad SenaLusconsaltwn

9. EL MISMO; Contentaras tI Senadoconsulto Or-. ficiano, Libro nico. Se dispone en una Oracin de nuestro sacratisiino principe, que la herencia de la madre intestada los pertenezca It sus hijos, aunqus. estuvieren bajo ajena potestad. 10. Posn'ouio; Senadoconsultos, libro II. - Si el hijo de familia, militar, no hubiera testado de lo que hubiere adquirido en el campamento, se ha de ver si esto le porte nacer. A. la madre. Pero no lo creo; porque este beneficio fu concedido ms bien It la lti mas voluntades de los militares, no para que de todos modos sean en esto como padres de familia. 1.Cuando est en suspenso si pueden obstarlo a la madre algunas personas, y el caso hiciere que no fueran puestas en posesin, quedar. integro el derecho de la madre, que hubiere quedado pendiente en el tiempo Intermedio, por ejemplo, si (5) apprehendsdt, IIL. VaLg.

10. POMPONIUS Libro II. SonalaseonsuUorurn,

DIGESTO .LIBRO XXXIX. TITULO 1

143

natus sit, aut mortuus editus, vel quod ctiam lIlius (1), qui in Iioatium potestte eraL, postlicninio non siL reversUs.

al hijo que hubiere fallecido intestado le pudiere nacer un hijo pstumo, y no hubiera nacido, 6 naci muerto, yporque tambin el hijo, que estuviera en poder de los enemigos, no hubiese vuelto por el pOBLULIliniO.

LIBE1t TRIGESIMUSNON1JS
TIT. 1
1E Ol'tERIS NOVI NUNTIATIONE

LIBRO TRIGSIMO NOVENO


TITULO 1
DE LA DENUNCIA DE OBRA MUEVA

(Cf. Cod. ViZL 10. 11.3

[Vase CM. VIII. 20. 1.1.1

1. Ui.pius libro LII. ad Edictwn.Hoc edicto prniittitar (2), ut sive iure, sive inhria opus fo-

roL, por nuutiationem inhiberetur, deindo remitteretur protiibitio hactonus, quatemis prohibendi ius u,-qui nuntlauet, non haberet. 1.Hoc autem Edictum, remedlumque operis no'vi rnrntiationis adversus futura opera inductum est, non adversus praeterlta, bac est adverus ea, quae nondum facta sunt, no fiant; nam si quili opens fuerit factuin, quod fien non debuit, cossat Edietum do operia novi nunt.iatione, et erit transeundum att inlendictum, Quod vi aut clam (3) factum erit, ut restituatur, el Quod u loco sacro religiosove, et Quod in ilumine publico ripave publica factumenit; nam bis interdictis rostiluelur, si quid illicite factum OBI. 2.Nuntiatio ex hoc Edicto non babet necessariam Praetoris aditionem; potest enim nuntiare quia, etsi eum non adierit. 3.ltem nuntiattonem et nostro, et alieno nomine facere poasumus. 4.hern nuntiatio oxnnibus diebus fierl potest. 5.EL (4) adveraus abaentes etiam, et invites, el Ignorantes operis novi nuntiatio procedil. 8.la openis autem novi nuntiatione possesaorem adversarjum facimus. 7.Sed si is, cul opus novum nuntiatum cal, ante rmissionem sedificavent, doinde coeperit agero, ma sibi eisa ita aedi&atum habere, Prastor actionem el negare debot., et interdietum in eum de opero reatitundo reddere.

1. ULPIANO; Ofl2fltO40 al Edicto, libro LII. Se promete por este Edicto que se impedir mediante denuncia una obra, ya se haga con derecho, ya sin l, y que despus se levantar, la prohibicin en tanto cuanto no tenga derecho para prohibirla el que la hubiese denunciado. 1.Mas`se estableci este Edicto y este, remedio de la denuncia de obra nueva contra las obras futuras, no contra las hechas, esto ea, contra las que aun no se hicieron, para que no se hagas; porque si se hubiere hecho alguna obra, que no Be debi hacer, deja de tener lugar el Edicto de denuncia de obra nueva, y se habr de recurrir al interdicto de lo que se hubiere hecho violenta clandestinamente, para que se vuelva al anterior estado, 6 al do lo queso hubiere hecho en lugar sagrado 6 religioso, 6 al de lo que en ro pblico, den ribera publica; porque con estos interdictos se repondr en su estado lo que se haya hecho iliclamente. 2.La denuncia 9UC se hace por esto Edicto no implica corno condicin necesaria que se recurra al Pretor; porque cualquiera puede hacer la denuncia aunque no hubiere acudido l. en nuestro nombre, como en el de otro.

3.Tambin podemos hacer Ja denuncia tanto

cer la denuncia, 5.Y tambin es procedente la denuncia de obra nueva contra auSenteS, contra los que no la quieran, y contra los qu lo ignoren. 6.Mas en la denuncia de obra nueva hacemos poseedor al adversario. 7.Pero si aquel quien so le denunci una obra nueva hubiere edificado antes de la dispensa, y despus hubiere comenzado so atener que tenis derecho para tenerlo edificado sal, el Pretor debe dicto para que vuelva 8. su estado la obra. 8.Mas puede cualquiera denunciar aunque ignore qu obra se esta haciendo. 9..? despus de ladenunciade una obra nueva 10.Por lo cual se pregunta Celso en el libro duodcimo del Digesto, si, despus de denunciada la obra nueva te conviniste con el adversario para Jue hicieras la obra, se habr de dar la excepcin o la convencin. Y dice Celso, que se ha de dar,

4.Asimismo, en todos los dias se puede ha-

denegarlo la accin, y despachar contra l inter-

8.Potestaulem quia nuntiare etiarn ignorane, quid (5) opus fieret. 9.EL pt'st operisuovi nuntiationem committunt se litigatores praetorise lurisdictioni. 10.Inde quaeritur epud Celsum (6) libro due deciino Digeatorum, al post opus novum nunhatum eonveniat tibi cum adversario, nt opus fueres (7), an danda Bit conventionis exceptio. Et SiL Celsu, dandani, nec euo periculum, ne pactio privatorum IuBiui Praetoris anteposita videatur; quid enim
(5 perin*Utur, H& Vulg.

se someten los litigantes 8. la jurisdiccin del Pretor.

y que no hay peligro do que parezca que se antepo(Ii) Esto es, quale; quod, la. (5) Maeelium. Va2. ('?) icaret,Ha(. Vu.

(1 vol etlam quod films etas, ila&

(5 quod ohm, nserla Vug (5) Taer.a#g4n la eocrUura.o gina1It. omtiela (a co$Cclj( 4i cd4oc j'L, ar.

144

DIGESTO.I-IBRO xxxix: TTULO 1

aliud agebt Praetor, quam lioc, ut controversias eorum dirirnerct, a quibus si apunte recesserunt, debehit id ratum habere 11.Opus novum facere videtur, qui aut aedificando, aul detrahendo aliquid pristinam faciem operis mutat. 12,Hoc autem Edictum non omnia opera complocttur, sed ca sola, quae solo coniuncta aunt, quorum aedifieatio, ve demolitio videtur opus novum oontincrc. Ideirco placuit, si quia measem faciat, arborem succidat, vineam putot, quarnquam opus faciat, Lamen ad hoc Edictum non pertincro, quia ad ea opera, quae n solo fient, pertinet hoc F1dictum. 13.Si quia aediflcium vetus fulciat, an opus novuin nuntiare el possuuius, videainus. Et magis est, no poasimus; lije eniiit non opus novum' facit, sed voterl sustinendo remedium adhibet. 14.Sive autem intra oppida, sive extra oppi.da in villis vol agria opus novum fiat, nuntiatio ex hoe Edicto locum habet, sive in privato, sive iii publico opus fiat. 15,Nunc videamus (1), quibus ex causis fiat nuntiatio, et quae peraonae nuntient, quibusque nuntietur, et in quibus ocio fiat nuntiatio, et quia cifectus sit nuntiationia. 16.Nuntiatio fit aut iuris nostri conservandi causa, aut damni depellendi, aut publici iuris tuendi gratia. 17.Nuntiamus auteifi, quia las aliquid (2) prohibendi habenius, vol ut danini .infeeti caveatur nobis ab no, qui forte in publico, vel in privato quid motiLar, aut si quid contra leges Edictave Principum, quae ad rnodum aodificiorum facta sunI fiet, ve] in sacro, vol in loco religioso, vol in publico, ripavefiuminis, qiiibus ex canija interdicta propon untur (3). 18,Qu9dsi qul in mar (4) vel in litore sedifleel, licet la suo non aedificet, jure tomen gentium suuni facit. Si quia igitur velit ibi aedificaiflem prohibere, iiiillo jure prohibe; noque opus novum nuntiare, nial ex una causa potest, si forte damni infeti velit sibi caven. 1..Iunis nostri conaervandi, aut damni depellendi causa opus novum riuntiare potest is, ad quem res pertinet. 20.Usufructuarias autem opus novum nonare suo nomine non potest1 sed procuratorio nomine nuntiare poterit, ant vindicare usumfructum abeo, qul opus.novum faciaL; quae viodicatio praestabit ci, quod eius interfuit, opus novum factum non esae. 2. IULIAXuJs libro XLIX. Djarum.Si autem domino praedii nuntiavenit, inutilis cnt nuntiatio; neque enim, sicut adversas viiinuai, ita adversas dominuin agere poteat, ma al non esae invito 'se alfius aediflcare; sed (si) hoe facto ususfructus deterior fiet, petare (5) usnmfruetum debebit.

porque qu otra cosa hacia el Pretor qu dirimir

no un pacto do particulards al mandato del Pretor; las controversias de ellos, lo que deba tenerlo por ratificado si de ellas se apartaron eapontnemente? 11.Se considera que hace una obra nueva el que edificando, demoliendo algo, muda el primi-

tivo aspecto de la obra.

12.Mas este Edicto no comprende todas las Obras, sino aquellas solas que egtn unidas al suelo, cuya edificacin, 6 demolicin parece que comprende una obra nueva. Y por lo tanto se determin,que si alguno hiciera siega, cortara un arbol, podara una via, aunque hace una obra, nose comprende, sin embargo, en este Edicto, porque este Edicto Be refiere fi las obrasque se hacen en el suelo. 13.Si alguno apuntala un edificio antiguo, veamos si podemos denunciarle la obra nueva. Y es ms cierto, que no podemos; porque ste no hace obra nueva, sino que aplica un remedio para sostener la antigua. 14. Maa ya si la obra nueva se hace dentrode las ciudades, O fuera de las ciudades en granjas en campos, tiene lugar la denuncia por virtud de este edicto, ora si la obra se hiciera en lugar prvado, era si en otro pblico. 15.Vekmos ahora por qu causas se hace la denuncia, qu personas denuncian, quines Be hace la denuncia, en qu lugares se hace la denuncia, y cul sea el efecto de la denuncia. 16.La denuncia se hace, para conservar un derecho nuestro, 6 para alejar un perjuicio, 6 para defender un derecho pblico. 17.Pero denunciamos, porque tenemos algn derecho para prohibir, 6 para que por el daflo que amenaza se nos d caucin por el que acaso en un lugar pblico 6 en otro privado emprende alguna obra, 6 si se hiciere alguna cosa contra las leyes 6 los edictos de los prncipes, que se dieron respecto fi la forma de los cditioios, 6 en lugar sagrado, 6 religioso, 6 pblico, 6 en la ribera de un ro, por cuyas causas se dan tambin los interdictos. 18.Pero si alguno edificara en el mar en la orilla, aunque no edifique en lo suyo, lo hace, sin embargo, suyo por el derecho de gentes. Mi pues, si alguno quisiera prohibirlo que edifique all, no se lo prohibe con derecho alguno; y no puede denunciar la obra nueva sino por una sola causa, si acaso quisiera que se le diese caucin por dallo que le amenace. 19.Puede denunciar una obra nueva para conservar nuestro derecho, para alejar un peligro aquel fi quien le pertenece la cosa. 20.Mas el usufructuario no puede denunciar en su propio nombre una obra nueva, pero podr denunciarla fi titulo de procurador, 6 reivindicar el usufructo, del que hace la obra nueva; cura reivindicacin le dar lo e le import que no se ti biese hecho la nueva obra.
2. JULIANO; Digesto, libro XLIX. - Mas si hubiere hecho la denuncia al dueo del predio, ser intil la denuncia; porque no puede ejercitar accin contra el dueo fi la manera que contra el vecino, porque no tenga derecho rara edificar ms alto contra su voluntad, pero si habiendo hecho esto se hubiere perjudicado el usufructo, deber pedir ci usufructo.

3.

Ui.Pi,&r<u9

libro LII. d Edicttum.ln provin-

8. ULPIANo; Cotnenktrios al Seudo, Ubre Lii. (5) prouuncIiitur, Viag. (L) Hal. VuLg.; maro, ci cdioe Fi. 5) to%um, insw'ta el oddtou citado por Geb.

dice nunquidcnus, Br. 2) silquod, Hal.

(i) Hai. Viag.; vidomus, Tww. 8egdn ci adicc Pl., que

DIOESTO,LIBRO XXXIX TITULO 1

145

iali etiam praedio si quid fiat, operia novi nuntiatio locum habebit. 1.Si in loco eonnnuni quid fiat, nuntiatio locurn habebit adversus vieinum. Plane si unes nosLruzn in comniuni loco faoiat, non poasum ego socius opus novuni ej nuntiare, sed eiin prohibobo cornmuni diyidundo ludido, -val por Praetorern, 2.Quodsi socius mees in communi nsula Opus novum faciat, al ego propriam haboam, cui nocetur, an opus novutn nuntiare ej posaim? EL putat Labeo, non poase nuntiare, quia possurn euin alia ratione. prohibere aediflcare, hoc nat val par Praolorem, vel per arbit.rum communi dividundo; quao seritentia vera es(. 3.Si ego superficiarius sim, el opus novuin fiat a vicino,. an poasim nunLiare Movet, quod quasi inquilinus sum. Sed Praetor mihi utilem in ruin actioneru dat, el ideo el servitutum causa echo juibi dabitur, et opone novi nuntiatio debet (1) mihi coueedh 4.Si in publico aliquid fiat, omnes cives opus novum nuntiare poseufl;
4. P.ULUS libro XLVIII. ad Ediclum,. - nam reipublieae interest, quamplurimos ad defendendain suam causam admittere.
5. CLPiA.NUS libro MI. ecL Edielum.De pupillo quaesitum est, et utianus libro duodecimo Dige-. storum seripait, pupillo non case operis novi nuntiat.ionis evecutionem dandam, nisi ad ipsius privaLurn commodum res pertinsat, voluli si luminibus eius offlciatur, autprospectui obsit (2), non aliter autem pupilli rata babebitur nuntiatio, quam lo-. teredent.e tutore auctore

Tambin si se hiciera algo en un predio provincial tendr lugar la denuncie de obra nueva. 1.Si se hiciera algo en un legar comn, la denuncia tendr lugar contra el 'vecino. Pero si uno de los conscios hiciera la obra en un lugar comn, yo como socio no puedo denunciarle la obra nueva, pero se la prohibir con la accin de divisin do cosa comn, por medio del Pretor. 2.Mag si un socio mo hiciera una obra nueva en una casa comn, y yo tuviera otra propia, la cual se perjudicara, gpodr denunciarlo la obra nueva? Y opina Labeon, que no puedo denunciarsala, porque puedo prohibirle cia otra manera que edifique, esto es, por medio del Pretor, por medio del rbitro de divisin de cosa comn; cuya opiniones verdadera. 3.Si yo fuera superficiario, y por el vecino se hiciera una obra nueva,podra yo denunciarla? Se duda, porque yo soy como inquilino. Pero el Pctor me da accin til contra la cosa, y por lo tanto se me dar accin tambin por causa de las servidumbres, y se me debe conceder la denuncie de obra nueva. 4.Si se hiciera alguna en un lugar pblico, todos los ciudadanos pueden denunciar la obra nueva; 4. PAULO: Comentarios al Edcfo, libro XLVIII. - porque le importa la repblica admitir muchisimos para defender su causa. 5. ULPiuo; Comentarios al Mielo, libio LXI. Se pregunt respecto alpupilo; y escribi Juliano en el libro duodcimo del Digesto, que no se [e deba dar al pupilo, la ejecucin de la denuncia de obra nueva, no ser que la cosa perteneciera al particular inters del mismo, por ejemplo, si se perjudicase sus luces, se le impidiese la vista; pero no se considerar vlida la denuncia del pupilo do otra suerte, sino interviniendo la autoridad del tutor. 1,Puro un esclavo se le puede denunciar la obra nueva; mas l no puede denunciarla, ni ]a denuncie tiene efecto alguno. 2.Mas convendr recordar que la denuncie se ha de hacer enpresencia de la cosa, esto ea, en el lugar en que se hace la obra, ya sea que uno edifique, ya que comience edificar. b 3.Mas no es necesario ciertamente que la denuncia so haga al dueo; porque basta que en presencia de la cosa se haga la denuncia AL que estuviere en dicha cosa, de tal manera que se puede denunciar la obra nueva tambin . los operrios, los artfices, que en aquel lugar trabajan. Y en general, se le puede denunciar la obra nueva al que est en la misma cosa ttulo de dueo de operario; y no importa quin sea ste, de qu condicin el que estaba en la cosa; porque servIlda la denuncia aun si se hiciera un esclavo, 6 una mujer, un muchacho, 6 una muchacha; porque basta que la denuncia de obra nueva haya sido hecha en presencia de la cosa, de modo que pueda ser puesta en conocimiento del dueo. 4.Si acaso alguno le denuncie al deiio estando enel foro la obra nueva, es muy sabido que esta denuncia es de ningn valor; porque la denuncia Be ha de hacer en presencia de la cosa, casi dira que en la misma obra, esto es, en la misma cosa; lo que se estableci para esto, para que inmediatamente se abstenga uno de la obra por me. (3) iii, Worian Has. Vii4.

1,Servo autern opus novum riuntiani potest; iee vero nuntiare non potest, neque nuntiatio ulum elfeetum habot. 2.Nuntiationem autem in re praesenti faciendam menunisee oportebit, id est co loci, ubE opus fiat, sive quia aediflcet, sive inchoet aediflcare. 3.Nuntiari autem non dique domino oporLot; suffloit enim in re pracsentt nuritiari ei, qui in re praesenti fuerit, usque adeo, ut etiam fabnia vel opificibue, qui co loci operantur, opus novum nuntiari posait. Et generaliter el nuntiari opus novum potest, qui in re praesonti fuil domini operisve nomine; neue ret'ert, quis Sil. iste, vol culus conditionis, qul in re praeseriti fuit; nam et si servo nuntietur, val mulieri, vol puero, vel puellae, tenot nuntiatio; sufflcit enim, in re praesenti operis novi nuntiationem factam sic, nt domino posait rsfl U fltittri.

4.Si quia forte in foro domino opus novum nuntial, heno nuntiationem nullius asee morxienti eaploratissimum est in re enim preosonti nL, paene dixerini, (3) ipso opere, boa cal. in re pea, nuntiaho facionda es!; quod ideirco recepturn es(, ul confestim per nuntiationem ab opere discedatur. Ccterum si alibi fiat nuntiatio, illud incommodi se(1) Hai.; ilobeat, el 15d dice FI.

(5) Obstetur, Viig. Tomo 111la

146

DtGE8TO.LXO

xxxrx: riruLo

quitur, qiod, dum venitur ad opus, si quid fueril operia por ignorantiam factun, evenit, ut contra Jdicturn Pracloris sit factura.

el un nuntietur recte facta nuntiatio est, omnibusque dominio videtur ctenuritialum.. Sed si unus aediflcaverii post operis novi nunt.iationem, ah, c1ui non aedificaverint, non t.enebuntur; neque enun debet pocero factum alterius ci, qui nihil fecil.

5.Si pluriuin res sil, in qua opus novum

dio de la denuncia.. Ma si la denuncia se hiciera en otra parte, se siue el inconveniente, qe acontece que, si por ignorancia se hubiere hecho algo do la obra mientras se llega sta, se habra hecho contra el Edicto del Pretor. - 5.Si fuera de muchos la cosa cii la que se que se les denunci Ii todos los duefios. Pero si solo uno edificare despus de la denuncia de obra nueva, no estarn obligados Los otros, que no hubieren edificado; porque el hecho de urjo no debe perjudicar al que nada hizo. 6.Si la obra perjudicara fi cosa de muihos dueos,bastar acaso la denuncia de uno solo de los condueos, debern iaoer todos La denuncia? Y es mes verdadero, que la denuncia de uno solo no les basta fi todos, sino que cada uno tiene necesidad de hacer la denuncia, porque tambin puede suceder que uno de los denunciantes tonga, y otro no tenga derecho para impedir la obra. 7.i alguno quisiera denunciarle una obra nueva al mismo Pretor, debe atestiguar que mientras lo es no puede l hacer la denuncia; y si la denunci despus, se habr de destruir lo que antes se hubiere edificado, como si. se hubiera hecho la denuncia en el dia antes mencionado. 8.-Pero tambin si alguno introdujera algo en edificio nuestro, 6 edificara en lugar nuestro, es equitativo que conservemos para nosotros nuestro derecho con la denuncia de obra nueva. 9.Y muy bien defini Sexto Podio, que eran tres Las causas de la denuncia de obra nueva, natural, publica) impuesta; natural, cuando en un edificio nuestro se introduce alguna cosa, cuando se edifica en lo nuestro; causa pblica, ci.rando con la denuncia de obra nueva defendemos las leyes los senad000nultos y las constituciones de los principes; impuesta, cuando alguno, despus que diminuy su derecho, aument ci de otro, esto es, cuando, despus que impuso una servidumbre fi un edificio suyo, obr contra la servidumbre. 10Mas convendr tener presente que siempre que alguno quiere edificar en lo nuestro, 6 introducir en ello alguno cosa, hacer, que sobre ello proyecte lo que edifica, es mejor prohibirselo por medio del Pretor, con la mano, esto es, amo,1ando una piedra, que no con la denuncia de obra nueva. Pero con la denuncia de obra nueva haremes poseedor fi aquel a quien le denunciemos. Mas si hiciera en lo suyo alguna coas, que nos perjudi. que, entonces ser necesaria la denuncia de obra nueva. Y si acaso persiste alguno en hacer algo en lo nuestro, ser. muy justo utilizar contra l el interdicto de lo que por violencia 6 clandestinamente, el do como poseeis. 11.Si alguno quisiera reparar 6 limpiar canales cloacas, con razn se prohibir la denuncie de obra nueva, porcjueleimprta fila salud y fi laseguridad pblicas que se limpien las cloacas ylos canales. 12.Adems de esto, el Pretor exceptu en general tambin las dems obras, cuya demora ha de causar algn peligro; porque juzg que tambin en ellas se debia rechazar la denuncie ae obra nueva: pues quin duda que es mucho mejor que se
(7) lur. eeC4 a e$0rCara or47M4l; AL, Ca orrectda del cddice Fi-., Br. (8) ripe.s, otras en Mal. (2) La correcoidn del oddice FI.; alocas, Ca escrilnra engffial. Br. (lo) La cerren,idn del ccidice FL; dccci c cecritara un

hace la obra nueva, y se denunciara fi uno soto, la denueda Ic hecha debidamente, y se considera

6.St plurinrn dominorum re opus noceat, utrum Bufficiat (1) unius ex soclis nuntiatio, an vero omnes nuntiare debeanti Et est venus, ui-us nuntiationem omoibus non sufftcere, sed case singulis nunliare necease,quia et fien potest, et auntiatorurn alter habeal, alter non hs.beat ius prohibendi. 7.Si quia ipai Practori velil opus novum nuntiare, dobet (2), ut interim testetur, non posee se nuntiare; et si nuntiavit postea, el quod retro aedifieaturn cnt, destruendum erit, quaai ropelito die nuntiatione lacta, J 8.Sed el si in aedos nostras quia immit.at (3), aut in Loco sostro nedifleel, aequuni cal, nos operis nov'l nuntiallono ius nostrum cobla conservare. 9.EL bello (4) Sextus Pedius delhiiit, triplicern easo oausam operis novi nuntiationis, aut na. turalem, ant publicam, aut impositiciam, natura. cm, quum in nostras aedes quid irninittitur, ant aedilleatur in nostro; publicara causam, quoties Legos, aul Sonalusconsulta Constitutionesque Prinoipm por openis novi nuntiationem tuernur; impositiciam, quum quia, postcaquam ius suurn deminuitalterius auxit, hoc OBI, postaaquam-servitutem nedibus suis irnposuit, contra servitulem feoit. 10,Meminiase antera oprtebit, quotiesquia ja nostro aediflcare, 'Ve ja nostrum immittere, vel proiicbre vult, melius case, cura per Praotorem, val por manum, id est lapilli ictum (5) prohibere qiiarn operia no-vi nntiatlone (6). Ceterurn operis novi nuntiatione possessorem eum faciemus, ca nuntiaverimus. Aut (7) si in ano quid facial, quod nobis neceat, tuno openis novi denuntiatio erit aa. ceasaria. El si forte la nostro aliquid lacere quia persaverat, aoquisaimum erit, interdicto adverus eum Quod vi aut elam, aul TJIi posaidetis uti,

11.Si qi.s vivos (8) val cloacas (9) velit rflcere, ve purgare, Operia novi nuntiatio morito prohibetur, quum publicae salulis et securitatis intersil, el cloacas (lO) el rivos purgan. 12.Prueterea generaliter Praetor calera quoque opera excepil, quoriim mora periculum aliquod allalura ost; nam la bis quoque contemnondrn puLavt operia novi nunttatioaem; quia enim dubital, multo m&ius esse, omitti operis novi nuntiatio(2) sic umicinre, inserta Vaig. (s VuJg.; tmmltttt, el cdtce FC. 4) conSerYsre YeUc. Sextos, %1a. Vulg. (5) laeCuin, Valg. (s) 2bur. s.gtn Ca e8OrCrJ'a QPiQifla, ni*utistioiioizi a d.l cdd.re FC. Rr,
(1) Hai. Vulg.; Elututet, cC CuicicCe F.

a"'

DIGisTo.LIBRO nom, quatn impediri operis necessari urgentem o.tructiOflCm Toties autein haec pare lonuru habet, quolies dilaLio perienitim aI!attira est. 13.Proinde si quia, qoum opus hoc mora poriculurn allaturum esset, nuntiaverit Opus novum, ve si in ciloacis, vol .ripa reficiendis aliquid fieret, dicemus, apud iudicem quaeri debere, un talia opefuerin, ul contemni nuntialio deberet. Nam si

xxxix: TITULO i

14'7

ra

apparuel'il ve in cloaca, rivove, cay, enius mora periculuin allatura esset, dicendum cst, non osee
vereridum, no hace nuntiatio noocret.

14.Qui opus novum nuntiat, iurai debet, floVUfli nuntiare. 1-loe iusiurandum auctore Praetore defertur; idcirco non exigitur, uL luret is ante, qui. iusiurandun exigat.
non nalumulaB esrnsa Opus 15.-.Qui nuntiat, necease habeat demonstraro, in que loco opus novum nuntiat, ecituro eo, en nuntiatom est, ubi possit aedificara ubi interim abstinondum esL 1 oties auLem demonstratio fare, sed lioc ipsuin dicere

oienda esi, quoties in nartem fit nuntiatio; ceteruru si jo lotum opus fiat, non est necoese demonstra-

16 ,Si in pluribus locis opus fiat, utrtnn una nLrnttatio su(tciat, an vera p}ures sint neceasariao Et ait luliauus Libro quadragesirno nono Digestorum, quia jo ro praeseuti fit nuntiatio, plures oua-

tiationes esse necessarius, eL consequenter pluma remiasiones. 17.Si is, cu renuntiatum(1) eriL, ex operis

novi o u nliatione satiadederit, reprotniscritve, au t por eum non fieL, quominus boni viri arbitratu sutisdt, ropromittatve, periodo est, se si operis novt nuntiatio omiasa eseet. Habel autem hoc remedium utihtatein, nam remittit vexationem ad Praetoreni veniendi, et desiderandi, uL miasa fierel nunliatio. 18.Qui procuratorio nomino nunliavorit, si non satisdabil, eam rem dominum ratam habitoruin, nunliatio oroni modo remittitur, etiamsi ve 19.-.-Qui reniasionem absentis nomine desiderat, sive ad privatum, sive ad publicum ius ea remiaslo pertinet, satisdare cogitar, sustinet enim partes detenaoria; sed baec satisdatio non perlinet ad ratihabitionem, sed ad operis novi nuntiationem, 20.Si procurator autem opus novum niibi nuntiaveril, et satis accoperit, deinde interdicto

rus alt procurator.

prescinda de la denuncia de obra nueva, que no que se impida la urgente ejecucin de una obra necesaria Mas esta parte tiene lugar siempre y cuando la dilacin ha de causar perjuicio. 13.Por consiguiente, si alguno hubiere denunciado una obra nueva, cuando esta obra hubiese de causar perjuicio con su demore, 6 se hiciera alguna cosa para reparar cloacas 6 ribera, diremos que se debe investigar ante el juez si las obras son tales que se deba prescindir de la denuncia. Por.que si apareciere que se hace en cloaca, o en arroyo, 6 donde la demora hubiese de causar perjuicio, se ha de decir, que no se debo temer que perjudique. esta denuncia. 14.EL que denuncia una obra nueva debo jurar que no denuncie la obra nueva por causa de calumnia. Este juramento se defiere con la autoridad de[ Pretor; por Lo tanto, no so exige que jure uno antes que 61 exija el juramento. -15.El que denuncia tiene necesidad de determinar en qu lugar denuncia la obra nueva, para que sepaa, aquel ti quien se le hizo la denuncia donde puede eaf1car y donde se debe abstener entro tanto. Mas esta determinacin se ha de hacer siempre y cuando se hace la denuncia respecto ti una parte; pero si se hiciera respecto toda la obra, no hay necesidad de hacer determinacin, sino de decir esto mismo. 16.Si la obra se hiciera en muchos Lugares bastar acaso. una sola denuncie, 6 sern necesarias muchas? Y dice Juliano en el libro cuadrag6simo noveno del Digesto, que como la denuncie se hace en presencia de la obra, son necesarias muchas denuncias, y consiguiecteipente muchas dispensas. 17.Si aquel, ti quien se hubiere hecho la denuncia, hubiere dado caucin por la denuncia de obra nueva, 6 hubiere prometido, 6 si en l no conSistiere no dar fianza ti arbitrio de hombre bueno, no prometer, el caso es igual que si se hubiese prescindido de la denuncia de obra nueva. Mas este remedio tiene utilidad, porque dispensa de la molestia de recurrir al Pretor y de solicitar que se d por remitida la denuncie. 18,Si el que hubiere denunciado ti titulo de procurador, no hubiere dado fianza de que el dueo tendr por ratificada la cosa, se prescinde en todo cazo de la denuncia, aunque sea verdadero procurador.

19.El que pretende la remisin ti nombre de un ausente, ya si esta remisin se refiere fi doreello privado, ya si al pblico, es obligado ti dar fianza, porque hace veces de defensor; pero esta fianza no se refiere ti la ratificacin, sino ti la denuncla de obra nueva.

adersus eum utar, no vim mili faciaL (2), quorninus aedificom, ex interdicto eum OportBt ludiestum solvi satisdare, quia partes sustinet defensoris;
6. IULwiJS

20.Mas si un procurador me hubiere denunciado una obra nueva, y hubiere recibido fianza, y despus utilizare yo contra l interdicto ti fin de que no me haga violencia para quo yo no edifique, es necesario que por virtud del interdicto d l fianza de
pagar lo juzgado, prque hace las veces de defensor;

noque exceptiones procuratoriae opponi ci debent, ncc satisdare dogendus esi, rat.am rem dominum habituruin;
7. ULPINUS

(3) ebro XLI. bgestorum. et ideo

C. JULIANO; Digesto, libro XLI. - y por lo tanto, ni se le deben oponer las excepciones relativas al procurador, ni ha de ser obligado dar fianza de que el dueo ratificar la cosa,
y, si no diere fianza, habr de ser privado de la
(i) Paulas, lfal. (4) Tacu eetir& el cdice PL; qulnquadrsgeinio eecuii do, Br.

satisdationeni non dabit, surnmovcndus cnt ab exc(1) Taur. &igin La escrit.ira a.rL'iriL; nutitlitum, La co-

libro LI1. (4) ad Ediclum. - eL, si

7. ULPLtNO; Comentarios al Edicto, libro LII.

rreccin dei cdice APL, &. (2) ue vio mihi at, Vu1g

148

DIGESTO.LORO

mix: TTULO .1 ejecucin de obra nueva; y se le deben denegar las acciones que intentase nombre del dueo. 1.El tutor y el curador denuncian vlidamente una obra nueva.
8. PAULO; Comentarios 4 Sahino, libro XL VIII. - Yo podr denunciar la obra nueva, no solamente al vecino inmediato, sino tambin otro de ms arriba que haga la obra; porque tambin pueda haber algunas servidumbres mediando lugares pblicos 6 privados. 1.El 'que dentincia una obra nuevaai ya se hubiere hecho algo de la obra, debe conalgns,nlo en un atestado, para que aparezca qu ea lo que se hayabo0ho dcspus. 2.Si, cuando yo pudiera prohibrtela con derecho, yo te hubiere denunciado una obra nueva, no tendrs derecho para edificar de otra suerte, sino si hubieres dado fianza. 3.Pero si yo te hubiere denunciado para que no hagas algo contra las leyes en un lugar pblico, debers prometer, porque respecto de esta obra litigo por derecho ajeno, no por el mo, y debo contentarme con la promesa, como demandante de derecho ajeno. 4.Se ha de saber, que hecha La denuncia de obra nueva, debe abstenerse de obrar aquel quien se le denunci, hasta que d accin O hasta que se hagaa, remisin de la denuncia; porque entonces edificar convenientemente, si tiene derecho para edificar. 5.Mas para que se pueda probar qu ce lo que so haya edificado despus, el que hace la denuncia debe tomar medidas; y el Pretor suele decretar que se tomen y se comprueben.. 6..La denuncia se extingue con la muerte del que denunci, as como por la enajenacin, porque de estos modos se extingue el derecho de prohibir. 7.Pero si hubiere fallecido aquel quien se le lLabla denunciado la obra nueva,, O si hubiere enajenado el edificio, no se extingue la denuncia de obra nueva; y esto aparece da que en fa estipulacin, que se interpone por esta causa, se hace meucln tambin del heredero.

cutione operis novi et actiones, quas doniini nomine intendit, dobent el denegari. 1.Et tutor, et curator opus novuin recte nuntiant (1).
S. PAULUS libro XLVIII. ad EdicIzwz. - Non solumproximo vicino, sed otiam superiori opus facionti nuntiare opus novum 'otero; nam et servitutes quaedam intervenientibus modus locis, vol publicis vel privatis, case possun t.

% 1.Qui opus novura nuntiat, si quid operis iarn factum erit, in testationem refcrre debet, ut appareat, quid postea factum Mt. 2.Si, quum poasem te iure prohibere, nuntiavero tibi opus novurn, non alias aedificandi ma babebis, quam si satisdeders. 3,Quodsiuuntiavero tibi, iie quid contra logas in loco publico facias, proumittere (2) debebis, quoniarn de eo opere alieno jure contando, non nico, et tanquani alieni tune petitor repremiesione conteritus esse debeo.
4.Seiendutn alt, facta oponis novi nuntianono, cui nuntiatum est, abstinere oportere, donec caveat, vel donso reuiissio nuntiationis fiat; tune enim, si as aedificandi habet, recto aedificabit.

&.Sed ut probar posait, quid postea aodilloatum alt, inodulos suLuere debet is, qui nantiat; qui ut sumantur ooneranturque, Praetor decernere gobI. 6.Marte eius, qui nunliavit., extinguilur nuntiatio, sicul alienatione, quia lila media finitur ius proltibendi. 7.Quodsi 19, cul opus novo ni nuntiatutu erat, decesserit, vel aedos aLienavenil, non extinguutur operis novi nuntiatio; idque ex co apparel, quod in stipulatione, guao ex hao causa interponitur, et am beredis mentio fiL. 9. Gs ad Edietar4 urbicain (a), tittglo de operi noei nunaltone.Greditori, en pignoris nomi-

ne praediurn tenotur, permiltendum est, de iure, id cut de servitute, opus novum nuntiare, nam ej vindioatio servitutis datur. W. ULPxrUs libro XLV. ad Sabinai'n..Openis novi nuntiatio o rem fiL, non ja personam; el ideo furioso et infanti fieri potest, nec tutoris auclonitas in ea nuntiatiofle exigitur; 11. PAULUS libro Xl. ad Sobinum. - 'cuilibet onjrn inteJlienti, veluti fabro, nuntiatuni infantem et funiosum tenet.
12. IDEM libro 2W!. ad Sabinwn. - Ex oponis novi nuntiationO si caveatur, tanti etipulatio comrnittitur, quanti ludieatum alt. 18. IULIAMIs (4)

9. Gayo; Comentarios al Edicto Urbano, titulo de la denuncia de obra nueva.Al acreedor, cuyo favor est obligado un predio i tituLp de prenda, se le ha de permitir que denuncie unaobra nueva. respecto audereho, esto es, respecto ii la servidumbre, porque se le da la reivindicacin de La servidumbre.

10. Uxnio; Comeniarios . Sabino, libro XL V. - La denuncie de obra nueva se hace contra la cosa, no contra la persona; y por lo tanto se le puede hacer al furioso y al que est en la infancia, y no se exige para esta denuncia la autoridad del tutor; 11. PAULO; Comentarios Sabino, libro XI. porque hecha la denuncia cualquiera que entienda, por ejemplo, un operario, obliga al que est en la infancia y ab furioso. 12. EL MISMO Comentarios 4 Sabino, libro XIII. -Sise diera caucin en virtud 'de denuncia de una obra nueva., se comprende en la estipulacin tanto-cuanto so haya juzgado. 13, Jvwi40;
Digesto, libro XLI.

libro XLI. Dqestorum.Quum

- Cuando un

(1) Et tutor, ','el soten, yl curatori opus noYnin recte nuntiatur. JJal. repromlttere Vul,

t Galus ad praetoria urbalU, eL cdice citado por Geb. 4) Idem, Ua.. Vu.g.

DIGESTO.LIBRO xri: TfTuLo

149

procurator opus novurn nuntiat, et satisdat rem ratain ilominum haljiturum, et remiaslo in domini personam conertur. * 1.-Si dominus opus novum nnntiaverit intra diem, quae stipulatione e operis novi nuntiatione inteYposita comprebensa easet. oommittitur stipulatio; si praeterita ea dio domiuus nuntiaverit (1), non committLtur. Nam et ipsi domino, quum semel nuntlaverit, non permUtitur iterum nunt.iare, quarndiu stipulailo ex operis noi nuntiatione tonel (2). 2.Si le remissionO a parte ema, qui opus novum nuntiaverat, procurator interveniat, id agere Praetorem oportet., no falsus procurator absenti noceat, quum alt indignum, quolibet interveniente benofici um Praet.oris amitti.
14. Ioar,i bro XLIX. Digrstorwn. - Qui viam babeL, si opus novum nuntiaverit adversus eum, qW in via aedificat, nibil agit sed servitutem 'vmdicare non prohibetur,

procurador denuncia una obra nueva, da tlanra de que el dueo ratificar [a cosa, y Ja remisin se confiere favor de la persona del dueo. 1.Si el dueo hubiere denunciado una obra nueva dentro del termino que se hubiese comprendido en la estipulacin celebrada por virtud de la denuncia de obra nueva, so incurre en la estipulacin; y no se incurro, si el dueo la hubiere dedunciado transcurrido este trmino. Porque ni aun al mismo dueo se le permite, cuando una voz hubiere lincho la denuncia, denunciar otra vez, mientras subsiste la estipulacin por virtud de la denuncia de obra nueva. 2.Si en la remisin interviniera un procurador por parte del que libia denunciado la obra nueva, es eonveniente que e! Pretor haga que un falso procurador no perjudilue un ausente, porque es indigno que por intervenir cualquiera so pierda el beneficio del Pretor. 14, EL MiSMO; Diglo, libro XLII. El que tiene la servidumbre do vis, si hubiere denunciado una obra nueva contra el que edifica en la va, no hace cosa vlida, pero no se le prohibe que reivindique la servidumbre.
AFRICANO; Cucs,ione, libro 1X.Si antes que 15. se hubiese edificado, se ejercitare accin porque el vecino no tenla derecho para levantar ms su casa, y la cues?.in no fuese defendida por di, dice que la funcin del juez no debi ser otra que la de mandar que diese caucin aquel contra quien so ejercitase la accin, de que no edificar antes que voluutariaiuonte hubiese demostrado que lenta el derecho de levantar ms alto. Y el mismo' por ci contrario dice, que cuando alguno quiera probar que tiene derecho para levantar ms alto contra la voluntad de su adversario, no defendindose ste igualmente, se contendr en el ministerio del juez mandar que el adversario d caucin de que no denu ociar dE la obra nueva, ni har violencia al que edifica. Y de este modo ser castigado el que no defendiese a cues-. tin, fin de que tenga necesidad de probar su derecho; porque esto es sostener el papel de demandante.

lb. AIEtICANUS libro IX. Quaes/,ionwn. - Si, priusquam aodUleatum esset, ageretur, ma vicino non case sedes alius tollere, neo res ab eo defenderetur, partes iudieis non alias futuras fuiase (3) att, quam ul eum, cum que ageretur, cayere iuberet, non prius se aedifieaturum, quam ultro egisset, ius sibi ceso altius tollere. Jdemque e contrario, si (4), quuin quis agere vellot, ius sibi case invito adversario altius tollere, co non dofendente similiter, inquit, officio ludicis continebitur, nL cayere adversarium tuberet, nec opus novum se nuntiaturuin, neo aedificanti vim facturum. Baque rationo hactenus is, qui rem non dofenderet, punietui-, nL (5) jure suo probare necease liaberet; Id enim cose, petitoria partes sustinere.

18.. ULPIaNUS libro Xli!. ad .hdictan. Si opus novuru Practor luserit nuntiari, deinde prohibuit, ex priore nuntiatione (6) agi non potest, quasi adversus dictum (7) cius factum, sEt.
17. PAULUS libro LVII. ad Ediclwn.Si procurator opus novum facientern prohibuerit, domino competit Quod vi aut clam interdictum. 18. PPN1ANU5 libro III. Qaaea4ion.um . - Aedibus communibus si ob opus novum nuntiatio un fiat, si quidem ex voluntate omniuni opus fiat, omnes nuntiatio tenebit; si vero quidam ignOreflt, in solidum obligabitur, qui contra Edictum Praetoris feceril.

Si el Pretor hubiere mandado que Be denuncie una obra nueva, y despus lo prohibi, no se puede ejercitar accin por virtud de la primera denuncia, como si se hubiera obrado contra su decisin. un procurador se hubiere opuesto al que hacia una obra nueva, le compete ti su principal el interdicto de lo que se hizo con violencia clandestinamente. dose de una casa comn se le hiciera ti uno solo do los condueos la denuncia por razn de una obra nueva, la denuncia obligar ti todos, si verdaderamente se hiciera la obra por voluntad de Lodos; pero si algunos lo ignorasen, se obligar por la totalidad el que hubiere obrado contra el Edicto del Pretor. 1.Y no hace al caso saber de quin sea el 18. PAPiNIANo; Cuestiones, libro 1]'. Si tratn1. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LVIISi

16. Utpu.o; Comenl.arioe al Edicto, libro XIII.

1.Nec ad.rem pertinet (8), culus soluni Bit, in quo opus fiat, sed quis eius solpossessor inveniatur, modo si oms nomine opus fiat.
Taur. al mrgen; nuutlsret, en el lealo. () ial. Vu(g.; teceret eL dic FI. (5) OaESIuS, tnserta Vulg.; Ini., inserta el Ud ice citado por Gb. (4) si,.omUela Jal.
(1)
1.

suelo en que se hace la obra, sino quin se halla siendo poseedor de aquel suelo, si es que la obra se hiciera en su nombre.
(5) de, is.sertea la. Vv.lq. (S) 'faar. al mr9RnronuntiatIone, en el f.erlo. (7) cletuin, al margen interior del cilce FI. (8) cci TaiLr, segn la escritura original; i, nierta a corre n del cudice FI., Br.

DIGESTO .LBRO xxzt:

TTULO 1

19. P&ULUS libro Qa wwrn. Scienduni et denegata exascuUcrne operis novi, fihikilominuS integras lojitimas actiones manero, sicut in his quoque causas manont, in quibus ab initio operis novi denuntiat.ionem (1) Praetor denegat.
br ai(: QUESI IN LOCL'M NUNTIATUN EST, NE QUID OPEius rovI (2) FIERET, QUA D5 RE AGITUR, QUOD IN ZO LOCO, ANTEQUADI rUNT1ATIO MISSA FIERET (3), MIT tN 1.Int.erdietum Iioc proponitur ex buiusmodi causis: Edicto expressum est, no post operis novi nuntiationem quidqunm opera fiat, anteqilam vol nunLitia miasa fIat (4), ve] viro nuntiationis missas satisdatio de opere restituendo fueril intorposita. Qui igitu.r facit, obsi ius faciendi habuit, tainen contra inlea'dictum (5) Praetoris facere videtur, et ideo hoc destruere cogitur.
EA CAUSA ESSET, IIT REM1TT1 DEBKRET, FACTUM EST ID RESTITUS.

19. PAULO; cuestione, i1ro... . .Se h de saber, que denegada la ejecucin de una obra nueva,subsisten sin embargo integras las acciones legitimas, sai como subsisten tambin en aquellos casos en que el Pretor deniega desde el principio la denuncia de una abra nueva, 20. Uu]ANo Coincnarios al Edicto, Ubo LXXL - Dice & Pretor: En el lugar en que se denunci que no se hiciese ninguna obra nueva, por lo que se reclama, repondrs Lo que en aquel lugar se hizo antes que se remitiese la denuncia, se hallase en estado de que se debiese remitir. 1.Se da este interdicto por las siguientes causas: se expres en el Edicto, que despus de la danuncia de una obra nueva HO se hiciese cosa alguna de la obra, antes que sehubiese remitido la denuncia, se hubiere interpuesto fianza de reponer la obra en lugar de haber sido remitida Iadennncio. As,pues, el que obra, aunque haya tenido el derecho Cobrar, es sin embargo considerado que obra contra el interdicto del Pretor, y es por lo tanto obligada e. destruir lo hecho. 2,Mas ya si fuera ve.cuo el lugar en que se

20. ULPLA.wus abro LXXI. d Edicui,Pra-

3.Ait Praetor quod fa1um cut, restituas; quod factuni est, iubet restitui, neque interest iure factum su, an non sive iure facturn est, sive DO iure factuin est, interdictum locuin haljcbit.

esb, sive aodificatus, aeque hule (5) interdicto locus cnt.

2.Sivc autem vacune locus sib, ubi nuntiaturn

4.Quidquul aubein Sute remissionem fiL, vol fund, quod loco remissiunis habetur, pro co habendum est, atque al nulto iure racLum esaeL
5.Si quiaparatus fuerit sabisdare, deinde actor atipulari nolit, in ea causa est, ut rernbti deWat; nam quum par actoreLuelel (7), apparet, in

hizo la denuncia, ya si estuviera edificado, habr igualmente lugar e. este interdicto. 3.Dice e Pretor: Repondrs lo que se hizo; manda que se reponga te que so hizo, y no importa que so haya hecho con derecho, 4 sin l; y ya si se hIZO con derecho, ya si se hizo sin l, tendr lugar el interdicto. 4.Ma5 todo lo que se hizo antes de la remi-

sin, de lo que es tenido en lugar do remisin, ha de ser considerado lo mismo que si hubiese sido hecho sin ningn derecho. fianza, y despus el actor no quisira estipular, la denuncia est en e) caso de que deba ser remitida;

5.Si alguno hubiere estado dispuesto L dar

ea causa esse, nL rcrnitti debeat.

porque corno consiste en el actor, es claro que .est

6.Hoe interdictuin perpetuo datur, et lieredi eor.erisque succeesoribus Compebib. 7.Aciversusipsum quoque, qui opus fecit, vel factum ratuni habuit, interdicto locus cnt. 8.Plane si quacratur, as in boredetn ema, qui opus feciL, ntorditum liar,competal, sclendurn est, Laboonem existimasse, in id, quod ad eurn pervenit duntaxat dan oportere, vol si quid dolo maloipsius facture siL, quorninus perveniret. Nori nulli putant, 1am (8) in factum esse dandarn, quam interdictutu; quod verum esi. 9Deinde siL Praetor: Qrjrsm IN LOCUN PUNT1-

pete al heredero 1 e. tos dems sucesores. 7.El interdicto tendr lugar tambin contra el mismo que hizo la obra, ratific lo queso hizo. 8.Mas si se preguntara si compete este interdicto contra el heredero del que hizo la obra, se ha de saber, que Laben opin que se debe dar solamente por lo que fu e.su poder, por lo que con dolo malo del mismo se hubiera hechoque no fuese e. su
poder. Algunos opinan que se ha do dar tanto la accin por el hecho,como el interdicto; toque es verdad. 9.Despus dice el Pretor: Si en el lugar en prohibo, respecto

en el caso de que deba ser remitida. 6.Este Interdicto se da . perpetuidad, y com-

TIJM uST, NE QUID OPERIS NOV1 FIERET, QUA DE RS AolTUR, SI DE EA RE ST1SDTUM EST QUOD zius (9) CIJTUM SIT, AUT PER TE SIAl' (10), QUO SUNUS SATISDETUR, QUO M1NUS 1LU IN RO LOCO OPUS FCERE LICEAT, VJI FIErtI VETO.

que se denunci que no se hiciese ninguna obra nueva, se di fianza por la cosa de que se trata, cin, respecto de lo que ecli consiste que no se d (iauaa, que se haga vilencia para que no le sea licito e. uno hacer la obra en aquel lugar. 10.Este interd4cto es ju-olilbitonio, para que no prohiba nadie que obre, si quiere, el que di fianza; porque importa al ornato de las ciudades que no se abandonen los edificios. 1l.Y no importa nada que uno edifique con denunci la obranueva,despus queso ledi caucin. 12.Mas esto interdicto le compete al que di fianza.
Hal. V19.; hoe, el c4s FI. (7) Vat.; iet, et c.d.ws Fi. (8) RoL; tem o'nUsta el odd$.re FL. 9) soiin, nseiLu. Vulg. 110, ALW 01 P511 TE P1'ST, Ecl. (6

e. aquello por lo que se di cau-

10.Hoo interdictni'e prohibitonium est, un quia prohibent facere volentetu eum, qui satisdedit; eteoirn pertinet ad decus unbium, aediftcia non dcrelinqui. 1L--Nec quidquam interest, jure quis aedificet, an non jure aedificel, quuin sil securus is, qui OPUS novuin nuntiavit, posteaquam el cautum est. 12.Hoc auteni interdictun1 oornpetit el, qui satiededit.

derecho, 6 que edifique sin l, estando seguro el que

1) (5) (,3) () (1)

nuntjaUouem, Ial, VUIF. RS QTJOD oros sovua, ff41. REMrSSA FURIUT, Volg. remisEa Bit, Yutj. Iidktum, 61 cdice citado por Geb.

DIGESTO.LIBRO

xxxix: TITULO 1

151

13,Adiicitur et illud: ant per te stat ( 1 ), quo minas satisdetur proinde si satis datum non est, sed reprOmi8aUW interdicto hijic locas non ert neque enim permittendum fult, in publico gedificare, priusqua'fl appareat, quo jure quis aedilcet. 14Et si satisdalurn Bit, cantum tarnen non perseeret, interdictum ocssat. 15.Si aliquando stetit per nuntiaorern, quominas satisdelur, nunO non stat, intcrdictutn cossat. 16,loe interdictum etiarn (2) post annum, eL lieredi ceterisque successoribus coi.npetit. 21. IDEM libro LXXX. ccL Editan - SLipulalio de operis novi nunliatione interponi. solet1 quoties vicinus dicit, ms sibi cese, prohibore vicinurn, opus novum invito se facere.
1.Si quis aulem vuIL post opus nc.vum nuntiaturn impune aedfficaro, off-erre debet satis nurl tiatori. Quod si fooerit, utrique eonsultum esi, 1am ei, qui nuntiavit, quoniam cautum habet de opere restituendo, quamei, eui nuntio.tuln est, quia molitio eius non impeilitur; antequain enim caveat, quidquid aedi fl.caverit, interdicto restitutorio deatruere compellitur.
uL te denium committatur, si iudicatum fuera,

l.Se a(i Lde tambin esto: 6 en ti consiste que no se d tia usa; por lo cual, si no se di finesa, sino que se hizo promesa, no habr lugar este interdicto; porque no so ha de permitir, que edifique en sitio publico, antes que aparezca con qu denealio edifica uno. 14.'! si se hubiera dado fianza, pero no subsiste la fianza, deja de tener lugar el interdicto. 15.Si en algn tiempo consisti en el denunciante, que no se diera fianza, y ahora no consiste, deia de tener lugar ci interdicto. 16.Este interdicto compete tambin despus del ao, y al lioredoro y los dems sucesores.

2.Habet autoui ata stipulatia conditionem,

sive ante rem iudieatam causa quae aceideril, seque res defendatur, et de dolo malo subileltur clansula. 8.Opus autem factum accipirnus, non si unum vel alterum eaementum fuit impositum (3), sed si proponatur instar quoddam operis, et quasi facies quaedarn facla (4) opone. 4.Sive aitem res iudieetur, sive res non defendetur, stipulatio le id committitur, ut res 'viri boni arbitratu restituatur. Quodsi ita restitutum non erit, quanti ea res erit, tantucn pecunialu dabit, si hoc petitori placueriL orines cayere debeant. Et ait Labeo, uuuw envero debere, quia restitutio opera fien pro parte non poasit. 6.Idem ait, et.si plures nuntient eurandum 0550, ut un caveatur, si nter eec eonveniat; plane si non conveaiat, et singulis erit cavendum.
e.0

5.Quaesitum est, si plures doinini aedifieent,

7.Idem diolt, adiiciendum case in stipulatioce, ut tantum praestetur, quanti uniuscuiasque iiitersit, si hoc maluerint;ceterum si ita fucrit, incjuIt, cautun: quanti ea res erit, dubilabitur, utruin ad totius corporis asatimationem hace, verba referantur (fi), an vero ad (7) quod eius iritereat, qui atipulatur. Ego puto, eL si sic tueril un cautuin: quanti ea res eril, defeudi posse, stipulationem sufficere; ad operis anhivvqLlantitatem ea refertur.
22. MARCEL.US libr XV. fiiUeslorum.. - Cri opus novum nuutiatum est, ante remiseam nuntiationem opere tacto deccssit; dobet heres cias pa(1) AT5TPER TE STF. Mal. (2)cssat por eliam, v(41. (2) poitum, Vulg. (4) facU, vas. -

la driuncia'de obra nueva, siempre que el vecino dice que l tiene dcrneho para prohibir al vecino que contra su voluntad haga una obra nueva. 1,Mas si alguno quiere despus de denunciada una obra nueva edifinarla impunemente, debe ofrecerle fianza al denunciante. Y si hubiere hecho esto, se habr atendido al inters de ambos, tanto del que hizo la denuncie., porque tiene la caucin do que ser repuesta la obra, como de aquel quien se hizo la denuncie.,-porque no se le impide su propsito; porque antes de que d caucin, es obligado por el interdicto restitutorio destruir todo lo que hubiere edificado. 2.Pero esta estipulacin contiene la condicin de que solaniento so incurra en ella si Be hubiere juzgado, si antes de uzgado el negocio hubiere surgido una cuestin, y no se defendiera el asunto, y se aade la clusula de dolo malo. 3.Mas entendemos por obra hecha, no si se coloc algn que otro material, sino si se dijera que hay cierta semejanza do obra, y hecha como alguna apariencia de la obra. 4.Pero ya si el negocio fuera juzgado, ya si no fuese dofondido, se incurre en la estipulacin para esto, para que sea repuesta la cosa arbitrio de buen varn. Pero si as no hubiere sido repuesta, dar tanto dinero cuanto importare la cosa, SI esto le pluguiere al demandante. 5.Se pregunt, si, cuando edificaran muchos dueos, debern dar todos caucin. Y dice Labeon, que slo uno debe darla, porque la reposicin de la obra no se puede hacer en parte. 6.Dice el mismo, que aunque sean muchos los que denuncien, se ha de cuidar de que se le d caucin uno solo, si entre ellos se conviniera; pero que si no se conviniera, se te habr de dar caucin cada uno. 7.Et mismo dice, que Be ha de aadir en la estipulacin queso pagar Lacto cuanto le interese cada uno, si as lo hubieren preferido; mas si se hubiere dado caucin, dice, de este modo: cuanto valiere la cosa, se dudar, si estas palabras se referirn . la estimacin de todo el cuerpo, 4 & lo que le interesa al que estipula. Yo opino, que aunque se hubiere dado caucin uno solo de esta manera: cuanto valiere la cosa, se puede defender cue es suficiente la estipulacin; porque ella se reitere al importe da la obra. 22. MARCELo; Di9eslo, libro XV. Uno, quien se le denunci una obra nueva, falleci habiendo hecho la obra antes que se le hubiese remitido la
(ti)

21. EL MISMO; Gomcnarios al Edicto, libro LXXX. - Se suele interponer estipulacin sobre

nnumquenque, os cdices citados por Taur. , Geb. (6) Ha. Vitg.; rs(enint&t, s cdice PL () Id, inserto acerti4aments Vulg.

152

DIOESTO LIBRO XXXIX TTULO rl

tientiam destruendi operis adversario praestare; nam et in restituendo liujugmodi opere eius qui contra Edietum fecit poena ersatur, porro auteru in poonam hereis non suocedit.
23. lvo.avs libro VII. Epistclaraz. - Is, eui Opus novum nuntaturn eral, vendidit pracdium, emtor aedificavit; cmtorem, an veudjtorem tener putas quod adversus Edictum factum sit Ftespondii, quum operis novi nuntiatio fanta est, si quid aedilicatum est, emor, id est dominus praedioruru, tenetur, quia nuntiatio operis, non persoiiae fi; et is demuru obligatus ost, qui eurn locuta possidet, in quena opus novuin riuntiatuni est.

denuncia; su heredero debe prestarle al adversariu, su consentimiento para que destruya la obra; porque la pena de[ que obr contra al Edicto consiste
en la reposicin de tal obra, pero, la verdad, ci

heredero no le sucede en la pena.

23. JAvoLavo; Epintola.s, litro Vii. - Uno, quien se le haba denunciado una obra nueva, vendi el predio, y el comprador edific; opinas que est obligado el comprador ci vendedor, porque se haya obrado contra el Edicto? Respondi, que habindose hecho la denuncia de obra nueva, si se edific alguna cosa, est obligado el cornpradoi esto es, el dueo de los predios, porque la denuncia se hace por la obra, no la persona; y solamente queda obligado el que posee el lugar en que fu denunciada la obra nueva.

TIT. II
DIC DjUIMO INSTQ ET DESUGRUWD!S ST PROTECTIONBOS (2)

TTIJLO 11 (1)
DEL DAO QUE AMENAZA Y D5 LOS ALItROS Y DE LOS VOLADIZOS

1. ULPIANUS libro 1. ad Ediclwn. Quum res damni infecti oeleritatern dcsidort, ot porkuloaa dilatio Praelori videtur, si ex han causa sibi iurisdic Lionein reservaret, magistrati bus m uni cipalibus dLegandum lioe recte putavit (a).

1, Ur..pio; Comentarios al Edicto, libro 1. Cuando la cosa requiere celeridad por el dao que amenaza, y al Pretor le parece peligrosa la dilacin, si por esta causa se reservase para s jurisdiccin, con razn crey que esto deba delegarlo L los magistrados municipales.. 2. GAYo; Cormenlarios al Edielo prootncial, libro XX Vii!, - Dao que amenaza es dao aun no hecho, que tememos que sobrevendr. 3. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XLVII. - tao y condenacin se llamaron as de n4cnUio (privacin), y como disminucin del patrimonio.
4. Uu'iawo; Comentarios al Edicto, libro 1. - Si finiere el trmino establecido para la caucin, ser de cargo del Pretor del Presidente hacrselo saber en virtud de causa al reo, prorogarloy si esto exige investigacin local, encomendrselo los magistrados municipales. 1.Si no se diera la caucin dentro del trmino que se haya establecido por el Pretor, ha de ser uno puesto en posesin de la cosa; y de la cosa entindelo de esta manera, ya sea toda la cosa, ya parte de una cosa. 2.Pero el que no admite al que fu puesto en posesin ser acaso constreido por los magistrados tambin medianteprendas? No lo creo, pero estar obligado por la accin por el hecho; porque tambin se ha de usar de la misma accin, si no fuese admitido el que fu puesto en posesin por el Pretor. 3.Luego el Pretor el Presidente encomend dos cosas los magistrados municipales, la caucin y la posesin, y lo dems lo reserv para su propia jurisdiccin. 4.Si acaso se persistiese en no dar caucin, habrn de permitir no los duunviros, sino el Pretor 6 el Presidente, que sea licito poseer; lo que se suele hacer con conocimiento de causa; y lo mismo para que uno so separe de la posesin en virtud de causa. 5.Dice el Pretor: mandar que al que estu-

2. GATOS libro XX Viii. ad Ediclwa provinciale. Damnum infectum est damnum nondum ractum, quod futuruin veremur.
3. PAULUS libro XL Vil. ad Edietam. Damnum et damnatio ab adennione et quasi deminutione patrimonhi dieta sunt.

praestitutus si finietur, Praetoris vol Praesidis oflcium erit, ex causa ve] reurn notare (1), val proLelaro eum (5) et si hoo localeni exigit inquisitionem, ad magistratue municipales iioe remittore. 1.-Si intra dieni a Praetore consiitendum non caveatur, la possessioncm eius rei mittendus es; eius rei sic accipe (6), sive tota res sil., sive pare Mt rei. 2./u Lamen is, gui non admittit, etiam pignoribus a niagistratibus coerceatur't Non puto, sed in ract;im actione tenebtur; nani ci si a Praetora misaus non admultatur, eadem actione utendumesi. 3.Duas ergo res magistratibus municipalibus Praetor ve( Praeses iuiuuxt, cautionem (7) etpos. sessjo neni, cebra a ixae i u risdictioni reservavit. 4.Si forte dureiur non caven, uL posside-. ro (8) liceat,quod causa cognita fien solet, non duumviros, sed Praetoreni vol Praesidem permissuros; itera nl ex causa decedatur de posscssione. .5.Praetor Mt:
(t ) vI, L al
(2 DB i'liOTsOXe.

4. ULPA.NUS

libro 1. ad Edictum. Diez cauttont

DUM Si, Qt71 ABERIT

(a), PRIUS

mii'gen inlei'Lnr el ddce FI.


Vug.

(3) Vulg.; putahit, S o&tirs FI. t; renovare por reu notare, Ha, Val. ui. ae4n la eso,'ttra origlga(, Bp. sam, la cod81 4Lce PL, Hal.

(5) Taus'. segn la csas'ita"a original; seelpitur, a correccin del cdice FI., Br. T) aciionem, Vu (5) pMsr,Ha. (5) &nraarr, Vaig

pIaE'ro.J4BRo XXXIX, TTULO


DOJ4UM DmwNTIAaI 1uEAM;

fl

153

abesse autem videtur, et qui in juro non osL; quod et Pomponius probat. Verecundo autem Praetorem denuntiari iubcre, non extrahi do domo sua. Sed domum, in qua (1) degit denuntiari sic accipere dobemus, ut, etsi in siena domo habitet, fbi si denuntietur. Quodsi neo habitatioriem habent, ad ipsum praedium erit deountiandum ve procuratori eius, vol corte inquilinis. 6.-.-.Toties autani Praetorem exigere denuntiatiene" intelligenduin est, si sit, cui denunLicur; ecterum si non sit, ycluti quod hereditaria insula et, needuin hereditas adita, ve] si heres non extet, ncc inhabitetur, cessat hace pare Edieti. Est Lamen tutius, libellum ad ipsae aedes proponcre; leri enim potest, ut la monitus defensor existat, 7.In eum, qui quid eorum, quas supra sonpta Sunt, non curavorit, quanti ea res est, culus damni infeoti nomino enutum non erit, iudicium datur; quod non ad quantitatem refertur, sed ad id, quod interesi, et ad utilitatem venit, non ad poenani. 8.Roe autem iudicium eertam conditionom habet, s postulatum cal; ceterum qul non postulaviL, experiri non putest. Postulare autern propnie hoe dicimus, pro tribunal petere, non alibi. 9.Si tam vieloum urbi munieipium sit, nL inagistratu se non interponente potuerit Praetor ve] Praeses adiri (2), potest dici, ceesare hano setionem adversus magistratus, quasi nihil intersit, quum in tu& potestate fucrit, a Praetore ve Praesido desiderare in poasoasionem mitti.
10.Haec autem actio, quum rei habat per.ecutionem, eL heredi, el in heredein, et perpetuo dabitur.

viere ausente se lo haga la denueda primeramente en en casas; pero se considera queest ausente tambin el que no est en eljincio; lo que aprueba tambin Poniponio. Mas con razn manda el Pretor que se haga [a denuncia, no que sea uno extrado de su casa. Pero que se haga la denuncia en la casa en que vive, debemos entenderlo, de modo, que aunque uno habite en casa ajena se le haga en ella la denuncia. Mas si no tuviera habitacin, se habr de hacer la denuncia al mismo predio, . su procurador, ciertamente los inquilinos. 6.Mas se ha de entender que el Pretor exige la denuncie., si hubiera quien se pueda denunciar; pero si no hubiera, por ejemplo, porque la cesa es de la herencia, y la herencia no fu adida todava, si no hubiera heredero, ni se habitara en ella, deja de tener lugar esta parte del Edicto. Es, sin embargo, ms seguro fijar la denuncia en la misma casa; porque puede suceder, que advertido de este modo haya defensor. 7.Contra el que no hubiere observado alguna de las cosas que antes se han escrito, se da accin por cuanto vale la cosa por razn de la cual no se hubiere dado la caucin del dao que amenaza; lo que se refiere no una cantidad, sino lo que importa, y sirve do utilidad y no de pena. 8.Mas esta accin contiene la condicin cierta de que haya sido pedida; mas si alguno no la pidi, no puede ejercitarla. Mas decimos propiamente que la pide el qu la pide ante el tribunal, no en otra parte. 9,Si el municipio estuviera tan prximo la ciudad, que no interponindose ci rnagiBtrado hubiere podido uno dirigiese al Pretor al Presidente, so puede decir que deja de tenor lugar esta accin contra los magistrados, como si nada importara, porque estuvo en tu potestad pretender que por el Pretor el Presidente fueras puesto enposesin, 10.Mas esta accin, como contiene la persecucin de la cosa, se dar al heredero y contra el heredero, y perpetuidad.
6. PAULO; Comentarios al Edicto, libro I. - Es de cargo del Pretor, que el que fu puesto en posesin pueda adquirirla tambin para su domini3por el espacio de largo tiempo. 1Si hubiera muchos dueos, que deben dar caucin, y alguno no la diera, sera uno puesto en posesin de la parte de ste; Y por el contrario, si hubiera algunos, que pretenden que ellos se les d caucin, y uno tuviera casa de ms valor, y otro de menos, si varios tuvieran desiguales partes de una sola casa, todos, sin ecnbargo, sern puestos en posesin igualmente, y no cada uno segn la extensin de su dominio. "2,-8i pretendieran que se les d caucin del dao que amenaza, as el dueo de la propiedad; como.el usufructuario, ambos han de ser odos; porque el que promete no sufrir por ello perjuicio, no habiendo de dar cada uno ms de lo que Jo importa.
8. Gayo; Ccmmdarios ca Edicto pronincial, Ubre I.Acontece, que veces no nos compete ninguna accin por el dao causado, -no habindose interpuesto antes caucin, por ejemplo, si la casa ruinosa del vecino hubiere caldo sobro mi casa; de tal modo, que muchos les pareci bien que no pudiera ciertamente ser obligado aqul quitar los escozi,bros, si considerase como cosa abandonadatodo lo que estuviere cado.

5. P.urr.us libre j. zd 'Edick4m. Praeit,onis ofilclum cst, ut miesus in possessionern etiam ean per bug temporis spatium in suum dominfum capero possLt. 1,Si plures sint domirii, qui cayere debent, et aliquis non caveat, lii portionem eius mittetur. Et contra,. si aliquot sint, qui caveri sibi dosiderant, et alius protiosiores, alius viliorca habeat aedes, .siv unius domus plures habeant dispares parLes, tamen non rnagnitudine dominii 4uisque, sed aequaliter mittentur bronca in possessionem.
2.Si ci dominus proprietalis, et fructuarius desideret sbi caveri damul infecti, uterque andendus Bat; neo enim iniuniarn senliet promissor, non plus enique praestiturus, quam quod cius

8. GAlos libro 1. att Edicuni proeincate.-.-Evoit, ut nonnunquam damno dato nulla nobis cernpetal actio, non Lntnposita antes.. cautione, veluti si vicini aede.rujnosae e meas aedos eediderint; adeo ui plerisqueplacuerit, neo cogi quidem eum Posee, ni rudera toltat, si modo omnia, quae iaceant,
pro dereliclg habeaL.

(1) VaZQ.; fu quam, el cdice )'i iii qua degit, omLte-

nl ma.glstratus so noii interponoro potugriti Praetor ve! Praesea adir! potucrit, Vulg.

TOMO 111-20

154
7.


ULIINUS

DiGSTO.LIHRO xxxix: TTULO II

ait: AMNI JNFECTI 5130 NOMINE raOMiTfl-, ALiENO SATISOAFU (1) iUDBLO El, QUI U)R&VE1T, NON CALUMNIAD
LUS ID SE POSTULARE, IUMVII, CUITJS NOMINE AGET, POSTUL.A.TURUM FUiSSE, LN RAM DIEM, QUAM CAUSA COONJTA STAflJNRO. Si CONTROVERSIA ERIT, DOM1NFJS SIT,

libro Liii. ad Edwtuin. - Praetor

NEC NE, QUI GAVEDIT, SUB EXCEPTIONE SATISDARI lUDEDO. DE RO OPER.R, QUOLJ JN FLUMII4R PUBLICO RIPAVR EIIJS F!FT, jR ANNOS DECEM SATISDAIU 1111315130. EUM, CDI ITA NON CAVEBITtrn, 1W POSSESSIONEM ElUS '151,

CU1US NOMINE, UT CAVEATUR, POSIIJLArnTUR, laS, ST, CUM IUSTA CAUSA (2) ESSE VIDEI3IT(JR, ETIAM P0551DELIE 1UBEuO IN 5DM, QTM 11EQUE CAVER1T, NEQUE IN
POSSESSIONR ENSE, NEQUE POSSIDZRE PASSUS DRIT, 113-

DIOIUM DADO, UT TANTUM PRESTET, QUANTW1 PAAESTARE 5DM OPOB.TEIIET, Si DE RA RE EX DECRETO MEO, DIUSVE, CUIUS DE DA RE IIJRISD1CTIO TUIT, QUAE lIRA (3)

EST, CAUTU11 FUISSET. Eius n.m NOMINE, IN cuius ros-

SDSSIONEM MISERO, 51 AB SO, QUI 1W POSSESS1ONE IIR1T, DIdSNI INFECTI NOI1NJc (NON) SATISDAB]TUR, 5CM, cm NON SATISDAB1TUR., SIMUL. IR FOSSESSIOIW ESSE 11355110,

Dice el Pretor: En el dia en que yo determinare con conocimiento de causa, mandar que se prometa en propio nombro por el dao que aninaza,y que en nombre do otro so d fianza, al que hubiere jurado que esto no lo pido por causa de calumnia, que no lo habra de haber pedido aquel en cuyo nombre ejercitare la accin. Si hubiere controversia sobres es no dueoel que diere la caucin, riiaridar que se d fianza bajo excep- . cin. Por Ja obra que .0 hiciere en ro pblico en su ribera, mandar que se d fianza por diez aos. Mandar que aquel quien no se le diere de este modo caucin entre en posesin de acosa por razn de la que se pidiere que se d caucin, y cuando pareciere que hay justa causa, mandar tainbin que Be posea. Contra aquel que ni hubie. re dado caucin, ni hubiere consentido que otro estuviese en posesin ni poseyere, dar accin para que pague tanto cuanto l deberla pagar, si sobre el particular se hubiere decidido por deereto mio, de aquel de quien fu sobre esto negocio
!a jurisdiccin, que os ma. Si por razn de la

7.

TJipIAr.ro ;

Comentar/os al Edicto, libro LIII..-.

1.Hoc Edictum prospiclit damno nondum faoto, quum ceterse actiones ad damna, quae contigerunt, sarcienda pertineant, ut in legis Aquiliae actione, et aiis; de damno vero facto nihil Edicto cavetur; quuxn enim aulinalia, quae noxam commiserunl, non ultra nos solent onerare, quam ut noxae ea dedainus, multo magia ea, quae anima earent, ultra nos non debent (4) onerare, praesertun quum res quidem animales, quae damnum dederint,ipsae extent, aedos autem, si ruina sua damu wn dederunt, desierini extare. 2.-.-Unde quaeritur,si, antequam caveretur, aedes decideruut, neque dominus rudera velit egoropo (5), eaque derelinquat, an alt aliqua adversas cual actio. Et lulianus consultus, si, priusquam damni infecti atipulatio interporieretur, acdes vitiosae corruissent, quid facero dobcret is, in cuius aodes rudera decidissent, ul damriuin sarciretur, respondit, si dominus aedium, quan rucrunt, veliet tollero, non alitr permittenduin, quam ut omnia, id ost el quae inutilia essent, auferret, neo solum de utnro, sed el de praelerito damno cayere euiu debore; quodsi dominus aedium, quae deciderunt, nihil l'aeit, interdielum reddendum ej in cujus sedes rudera decidissent; por quod vicinus cernpelLetur aut (ollero, aut toLas aedos pro derelicto nahora;

cosa, en cuya posesin yo hubiera puesto uno, no se diere fianza titulo del dao que amenaza por el que estuviere en posesin, mandar que est en posesin juntamente aquel quien no se le diere fianza. 1.Este Edicto mira al dao aun no causado, en tanto que las dems acciones, como la accin de la ley Aquilin, y otras, se refieren al resarcimiento de los daos que sobrevinieron; mas respecto al dao causado nada so dispone en el Edic-

to; porque como los animales que hicieron dao no suelen gravarnos en msque darlos por el dao,

casas, si con su ruina causaron dao, habrn dejado de existir.

las cosas que carecen de alma, principalmente porque las cosas animadas, que hubieren causado el dao, existen ciertamente ellas mismas, pero las 2.Por lo cual se pregunta, si, habindoie caldo una casa antes que se diese caucin,y no
biendo sido consultado Juliano sobre qu deberla

con mucha ms razn no deben gravarnos en ms

queriendo el dueo retirar los escombros, y aban-

donndolos, habr contra l alguna accin. .Y hahacer aqul sobro cuya casa hubiesen cado los escombros, para que se le resarciese el dao, si la

casa ruinosa se hubiese caldo antes que se inter-

dar caucin por el dao futuro, sino tambin por el pasado; poro que si el dueo de la casa que se cay, no hizo nada, se le ha de conceder aquel sobre cuya casa hubiesen cado los escombros interdicto, por el cual sera compelido el vecino . quitarlos, 6 ti tener por abandonada toda la casa;

pusiera la estipulacin de dao que amenaza, respondi, que si el dueo de la casa que se arruin Liuisiera recogerlos escombros, no se le ha de permitir de otra suerte sino si lo retirase todo, esto es, hasta lo que fuese intil, y que no solamente debe

8. tlrA1US ad Eciiotum Praetoris urbcvu titulo de aarrzo infecto. - quod forte tuno recto dicetur, quum non ipalus negligentia, sed propter aliquod impedimentum'sibi non prospexil.

S. Gxyo; Comerdarios al Edicto del Pretor urbano, titulo del daito que anlena-ra. - lo que acaso se dir con razn siempre y cuando no mir por s, no por negligencia del mismo, sino por algn impedimento. 9. Uu'i&No; Comentarios al EcUeto, libro MIL
(3) IJAE 111 RA R] DST, Vulp. (t) Y. Vu41. dbereut, s cdl FI, (5) ieger, flli

9.

ULPLtNUS

Ubre Liii. act Edm, IIoc amc&usj

(1) STIEDARE, IaL (2) ?OSTTLABrrR RECTE UU 11DM, CULTa IUSTA RASE VIDIBmJR, BeL. Valg.

DIa'STO.-LIBRO XXXIX TTULO II

155

plius Julianus, pos80 dio, compollendum euai, ut etiam de praeterito damrio cavoret; quod enim re integra cu8tOditur, hoc non icique etiam post minain aed[urn praestabitur. Integra autor, ro unusquisque cogitur aut de damno infecto cayere, aul 3edibuS carere, quas non defendit. Denique, inquit, siquis propter angustias temporis, aut quia (1) republicae causa aberat, non potuerit darnni infecti tipuIari, non inique Praetorem curatururn, ut dominus vitiosarum aedium aut datunum sarciat, aut aedibuS nareat; sententiaru luliani utilitas nomprolftt. 1,De bis autoin, quae vi fi urninis importata sunt, en interdiotuin dan possit, quaer'itur.. Trebatiufi refert, quum Tiberis abundasset (2), et res multas inultorum in aliena aedificia dtulisset, interdictuin a Praetore datum, no vis fieret dominis, quominus sua tolierent, auferrent, si modo damni infeoti repromittent. 2.Alfenus queque seribit, si ex fundo tuo crusta lapsa, sit in meum fundum, eamque petas, dandum in te iudicium de damno iam facto (3); idque Labeo probat., nam arbitrio iudieis, apud quem res prolapsae petentur, dainnum, quod ante seusi, non contineri, non aliter daiidain actionen, quam UI omnia toilantur, guac sunt prolapsa. Ita dernum autem emustam vindican posse idem Alfenus alt, si non coaluerit, neo unitatern eum Lerra inca fecerit. Ncc arbor potest vindican a te, quae transInts in agruin meum cum torra mes coaluit. Sed neo ego potero tenum agere, ius tibi (4) non case, ita erustam habere, si iam cum terra- mea coaluit, quia mes faeta esL 3.Neratius atitein scnjbjt, si rats in agrum inoum vi fiuminis delata sit, non aliter tibi potestatem tallen di facieodam, quam si de praetorito quo. que damno mihi caviases. 4.Quaesitum est, si solum siL altenius, superficies alterius, suporaciarius utrum reprornittere damni infecti, un satindare deheat. EL Julianos seribit, quoties suporlciania insula vitiosa est, dominum et de sol, et de aediflcii vitio ropromittere, a-ui etim, ad quem superficies pectinet, de utroque satlsdare; quodsi uterque cesset, v-icinurn in poSsessioriem iniuendum. 5.Celsus corte scribit, si aediurn tuarum ususfructus Titiae est, .darnniiufeeti aut dominum repromitiero, aut Titiam satisdare debere; quodsi in possessionem missus fuerit is, cul damni infecti ca'vendum fuit, Titiam uti fmi prhibebit. Idem ait, eum quoque fructuariuin, qui non refleit, a domino uti frui prohibendum; ergo et si do damno infecto non cavet, dominusque compulsus caL repromitiere, prohberi debet frui.

'In

Adems da esto, aade Juliano, que se puede decir que l debe ser compelido dar caucin tambin por el dao pasado; porque lo que se observa estando ntegra La cosa, se hart no sin justicia tambin despus de la ruina de lo. casa. Mas estando ntegra la cosa, os obligado cada cual dar canwn por el dao que amenaza, quedar privado do la casa, que no defendi. Finalmente, dice, si alguno no hubiere podido estipular por el dao que amenaza causa de lo corto del tiempo, 6 porque estaba ausente por causa de la repblica, no sin justicia habr de cuidar el Prelor do que el dueo de la casa ruinosa ci resarza el dao, uede privado de Ja casa, y la utilidad convalida la opinin de Juliano. 1.Pero se pregunta, si se podr dar el interdicto por las cosas que fueron arrastradaspor la fuerza de un ro. Trebacio refiere, que habiendo tenido una crecida el Tiber, y habindose llevado muchas cosas de muchos . edificios de otros, se di interdicto por el Pretor, fi fin de que no so les hiciera violencia fi los dueos para que no recogiey se llevasen lo suyo, si prometieran respecto al dao que amenazase. 2.Tambin escribe Alfeno, que si de tu fundo hubiera cado una ca-pa de tierra sobre un fundo

porque no se comprende en el arbitrio de-juez, ante el cual se pidieren las cosas cadas, el datio que antes experiment, ni se ha de dar accin de, otro modo, sino para que se recoja todo lo que se cay. Pero dice el mismo Alfana, que la capa de tierra puede ser reivindicada solamente si no se hubiere juntado ni unido con mi tierra. Tampoco se puede reivindicar por ti el arbol, que fu trasladado fi mi campo, cuando hech ratees en mi tierra. Pero yo tampoco podr Sostener contra ti que no tienes derecho para tener la capa de tierra, si ya sta se mezcl con mi tierra, porque se hizo ma. 3.Pero escribe Neranio, que si por la fuerza del ro hubiera sido llevada una barca fi un campo mo, no so te ha do dar facultad para llevrtela, de otra suerte, sino si me hubieses dado caucin tambin por el dao pasado. la superficie de otro, deber el superficiario prometer, ci dar fianza, por el dao que amenaza. Y esciaria est ruinosa, debe el dueo prometer por el

mo, y la pidieras, se ha de dar contra ti accin por el dao ya causado; 'y esto aprueba Labeon,

4..Se pregunt, si, siendo el suelo de uno, y

cribe Juliano, que siempre que una casa superfificio; pero que si uno y otro dejasen de darla, ha de ser puesto en posesin el vecino.

vicio tanto del suelo, como del edificio, dar fianza por ambas cosas aquel fi quien te pertenece el edi 5.Con verdad escribe Celso, que si es de Tic& el usufructo d una casa tuya, el dueo debe

prometer por el dao que amenaza, ci Ticia dar fianza; pero si hubiera sido puesto en posesin aquel quien se le debi dar caucin por el dao

que amenazaba, prohibir que 1'lcio la usufructe. Dice ol mismo, que tambin al usufructuario, que no la repara, so le ha de prohibir por el dueo que la usufructe; luego tambin, si no da caucin por el dao que amenaza, y el dueo fu compelido fi
prometer, se le debo prohibir que la usufructe.

10. PAULUS 5) libro XLVIII, ad Ediclwn. Quamvis aWenus ususfructus sil, dominum promit(2) inuadasat, Vu41. (sI inreeto por 1am act.o, ira. Vag.
(1) Ha. Vag., qus, el cdue Fi.

10. PAulo; Cornen-tarws al Edicto, libro XL Vii L Dice Cassio, que aunque el usufructo sea de otro,
(4) Vulg., mliii, oonskUrala palabra sospechosa el cddics FI. (5) Catas, Jil.

156

D1ESO.LIBEG XXXIX.- TITULO II


08

tere (1) oportere Cassius sit. Nisi proprietarUs lii totum repromittat, 'vol fructuarius satisdet (2), miW oportet in possessionem eum, cu non caveatur. Sed nisi proprietario reprornitterzdi fructuarius caveat, denegandam ej fructus petitionem lulianus seribit. Sed si fracLuarius de sol 'vitio quid praesUterit, les domiril (8) ad eum transferri oportet.

puesto en posesin aquel quien no se le diere caucin. Mas si el usufructuario no le diera caucin. alpropietario que promete, escribe Juliano que se le ha de denegar la peticin do los frutos. Pero si el usufructuario hubiere dado algo por vicio del suelo, es conveniente que se le transfiera l el derecho del daeo. 11. ULPIANO; Comei-ztcuios al Edicto, libro Liii. - Qu diremos del acreedor que recibi prenda Deber acaso prometer, porque defiende su derecho, 6 dar tianza, porque no es dueo Cuya cuestin es discutida por Marcelo bajo el aspecto contrario, sobre si al acreedor pignoraticio se le deber dar caucin por el dao que amenace; y dice Marcelo, que intilmente se le da caucin; y que lo mismo se ha de decidir respecto del que compr do quien no era dueo, porque ni aun respecto la persona de ste se incurre en Ja estipulacin; pero considero muy justo que se haya de atender sto, es decir, al acreedor, mediante la estipulacin.
12. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XLVIII. - Aquel A quien no se le da caucin por el dao que amenaza, es preferente ti los que recibieron la cosa en prenda, si posee, y Be le hubiere permitido adquirir la cosa por el transcurso d largo tiempo.

conveniente que prometa el dueo. Si el propietariO no prometiera por la totalidad, 6 no diere fianza el usufructuario, es conveniente que sea

11. Uriius libio Liii. ad Edicwn. - Quid de creditore dicemus, qui pignus accepit, utrum repromittere, quia enum ius tuotur, an satisdare, quia dominus non est, debebitT Quso apecies ost in contrario latero apud Mareellum agitata, an ereditori pignoraticio (4) damni infecti caveri debeat; et ait Marcellus, nutiliter ej caven; idemque etiam de co cavenduin, qui non a domino () emit, nam, neo in huius persona oomitti atipulationeziz; aequis sirnuni temen puto, huir, prospicienduru, id estereditori, por stipulationem.
U1t'o XL VIiI. ad Edictum. His,

pignOri rom acceperuot, potior est is, CUI dammi infecti non envetur, si poasidere, et per iongum tempus rem capero ci permissum fuenit.
qui

12, PAIJLTJS

18. Ur.pbi'ius iro Liii, ad E&ctwn.Qui bona fide a non domino emit, videuduni est numquid repronzittat,, non etiarn satisdet. Quod quibusdam videtur; habet autem rationein, ut magis repromittal, quam (6) satiedet, auto enirn nomine 4 facit.

- Se ha de ver, si el que de buena fe compr de quien no era dueo, prometer, y su no dar tambin fianza. Esto les parece ti algunos; pero tiene porque esto lo hace en su propio nombre. 1.Ya si diera caucin por el dao que ameno-za el dueo de la cosa, ya si tambin el que llene un derecho, por ejemplo, una servidumbre, opino que ste debe prometer, y no dar fianza, porque esto lo hace en su propio nombre, no en el de otro. otra casa no ruinosa, so ha de ver si Itt slo me debers dar caucin, 6 si tambin aqul cuyas casas no acm ruinosas, si slo l, 6 ambos; y es ms cierto que ambos deben dar caucin, porque puede suceder que la casa ruinosa al caer sobre la casa no ruinosa me cause dao, por ms que alguno
2.Cuando entre mi casa y la tuya hubiere razn para prometer izis bien que para dar fianza,

18. ULPiANo; Comentarios al Edicto, libro Liii.

1.Sivo corporis dontinus, sive et (7), qui ius habot, utpuia servituterri, de damno infecto caveat, puto oum repromiiterc debere, non satisdare, quia suo nomine id facil, non alieno. 2.Quum mIer aedes meas el tuas sint almo aedes'non vitiosae, videridum esI, utrum tu solus mihi cayere debeas, arz varo el is, euius aedos viLiosae non sunt, arz jHs solus, arz ambo (8); et magis est, ut ambo ca vero debeant, quia fiar POtest, nl andes vitiosae in aedes noii vitiosas incidentes damnum mihi dent, quamvia posail quia dicere, non vitio incolumium aedium hoc factuni, si alise in cas incidente daxnni causam praebuerunt; sed uum prospicere sibi potuerit U) da.mni infeoti cautionem, non (10) prospexerit, morito con-venietur. 3.Qui dazxini infeoti caven sibi postulat, prius de calumnie iurare debet. Quisquis igitur iuravcnt de calumnie, admittitur ad atipulationemi el non inquiretur, utruni intersit eius, se non, viciusa aedos habeat, an non habeal; totum Ini-non lioc uriadictionzi praetoniae subiiciendum, cut cavendum sil, eui u-un. LCetorum noque el, qui in meo deambu}et, neque el, qui in meo lavel, vel in mea taberna dovertat, caveri debet. 5.Vicinis plane inquilinisque eorum (11), et
(1) ropramltteie1 Vu4j. E.l. Vulg.; ntLsdst, el cdice F. (5) dorntnhl, Hc4. Viag. (4) pIguorattcia HaL; 84plaee: iudiio Br ,
(5) a non domino,
(II) non eMam por q,uam,

pueda decir que ste no fu causado por vicio de la

casa no ruinosa, si cayendo otra sobre ella dio causa para el dao; pero si pudiendo mirar por si con
la caucin del dao que amenaza, no hubiere mirado, con razn ser demandado. 3.El que pide que se d caucin por dao que amenaza, debe jurar antes do calumnia. As, pues, el que hubiere jurado de calumnia es admi no inters, si tienc no casa vecina; pero todo este,

tido ti la estipulacin; y no se investigar si tiene respecto A quien se le haya de dar caucin, y ti quien no, se ha de sujetar a la jurisdiccin del Pretor.
4--Por [o dems, no se le debe dar caucin ni al que se posee en lo mo, ni al que lava en lo mo, ni al que se alberga en mi hospedera.

5Dice Labeon, que ciertamente se les ha de

Hai.

el oddie citado por Geb.

(7) Seg4.n la escrtiwa oriQlnal, Br.; la por et, Taur, scorrcocw'i del cdice FI. (8) as ambo, om(eCaa fiel. (9) per, inserta Hal. (LO) neeEHeL. (11) sorum, omltela el cdice atado por Gel'.

DIGRSTO.LIBRO

xxxix: TfTULO ir

157

inquilinorum uxoribus cavendum esse, ait Labeo; itein his, qui eum his morenLur. 6..De filo quaeritur, an inquilinis sois domioua aedium caverc poasit; et Sabinus ait, incjuiRrns non essc csvendum; aut enirn ab iniio vitiosas sedes conduxerunt, et habent, quod sibi irnputent, ant in vitiuni aedes inciderunt, et possunt ex conduoo experiri; quae senlentia verior est, 7.Si quis luxta monnmentum aedifieaverit, vel iuxta aediflcium suum monumentum fieri passus sit, de darnno infecto ei postes cavendum non erit, quia rem illicitani admisit; alias autem, al monumento aedifieium noceat, in quo nihil sil, quod imputari poas1t ni, ad quom ius monumenti pertinet, cavendum es ei, ad quem iva monumonti pertinet. 8.Superficiarium et fructuarius damni infecli utiliter stipulari hodie constal. 9,--Sei el, qui bona fide a non domino emit, damni infeeti s;ipu]ationern non competere Marcellos alt. 10.Si quia opus novuin ziuntiaverit, as nihilomkws damni inIcti ci caven debeat, luilianus traetat; et magia probat, caven oportere; nam et (1) ei, qui egerit, ius adversarionon esse sitios tollere aedificiuni, averi debere. Dom eurn, adveisus quern interdictuni Quod vi ant clam compotit, eavero debere Julianus sil, quia non est cautuin noque de vitio aodium, noque de damno operis.

dar caucin a los vecinos y sus inquilinos, y las mujeres de los inquilinos; y tambin los que con stos moran, 6.Se pregunta, si el dueo de una casa podr dar caucin sus propios inquilinos; y dice Sabicin; 6 porque desde un principio tomaron en arrendamiento casas ruinosas, y tienen esto que imputarse si mismos, las casas se hicieron ruinosas, y pueden ejercitar la accin de conduccin; cuya opinin es ms verdadera. 7.Si alguno hubiere edificado junto un monumento, hubiera consentido que se haga un monumento junto un edificio suyo, no se habr de ""'despus caucin por el dao que amenaza, porque hizo una cosa lcita; mas por el contrario, si el edificio lo perjudicara, al monumento, y en esto no hubiera nada que so pueda imputar aquel quien lo pertenece el derecho del monumento, se le ha de dar la caucin aquel a quien le pertenece el derecho. del monumento. 8.Hoy es sabido que el superficiario y el usufructuario estipulan tilmente por el dao que amenaza. 9,Pero dice Marcelo, que al que de buena fe compr de quien no era dueo,, no le compete la estipulacin del dado que amenaza. 10.Si alguno hubiere denunciado una obra nueva, discutejuliano, si, esto no obstante, se fe deber dar caucin por el dao que amenaza; y ms bien admite que se debe dar caucin; porque tambin so lo debo dar caucin alque hubiere sostenido que su adversario no Lenta derecho para levantar ms un edificio. Y tambin dice Juliano que debe dar caucin aquel contra quien compete el interdicto de lo que se hizo con violencia 6 clandestinamente, porque no se di caucin ni por vicio de la casa, ni por dao de una obra. 11,Si alguno hubiere sido puesto en posesin de una casa porque no se Le daba caucin, y despus aquel de quien fueron las ca8as pretendiera, porque adems tuviese otras casas, que por el que tu puesto en posesin se le diese caucin del dao que amenaza por razn de las casas de que fu puesto en posesin, veamos si haya de ser odo. Y escribo Juliano; el que hubiere hecho cesin da casas ruinosas, si hubiere retenido Las que estaban bien, exige acaso sin razn caucin del que comenz poseer las casas ruinosas, porque hubiera perdido la poesiit' precisamente porque l no habla dado fianza pon el dao que amenazaba? Y la verdad, con poca probidad pretende que por 1 se le d caucin con motivo de aquellas casas por las cuales l mismo dej de dar caucin. 12.Si el que habla de estipular jurare, y no hubiere estipulado, veamos si se haya de jurar despus al querer l estipular; y opino que se ha de jurar da nuevo, porque podra suceder que, entonces, ahora, calumniae 13.Si yo pidiera que en nombre do otro se me diese caucin por el dao que amenaza, debo jurar que no habra do haber podido esto por causa de calumnia aquel en cuyo nombre pido la caucin. 14.Mas si yo pidiera en nombre do quien, si l mismo pidiese, no seria compelido jurar, por ejemplo, un patrono, 6 un ascendiente, se ha de decir, que no ha lugar al juramento; porque por lo que l no jurarla, tampoco debe jurar en esta estipulacin el que pide en su lugar. no, que . los inquilinos no se les ha de dar cau-

11.Si quia, quia sihi non cavebatur, u possoasionetu acdium miasus fuerit, deinde a, cuius sedes fuerunt, quum praeterea alias aedos haberel, desiderat ab eo, qui in possessionem misaus est, ul sibi darnrii infecti baruni sedium nomine, quarum in possessionem iniasus est, caveret, as sil audiendu, videanius. Et lulianus seribil: ja, qui vitiosia sodibus cesacrit, si integras retinuenit, numquid improbe ab co, qui vitiosas aedes cocpit poseidere, cautionem oxigil, quum ideo poaseesiocern amiserit, quia ipse damni infeeli satis non dedoral? Et sane parum probo postu Ial ab co caven ibi earum aedium nomine, quaruin ipse cayera Buporsedil; quae sententia vera cal. 12..Si quia atipulaturus iuraverit, nec fuerit atipulatus, an postea ej stipulari voleriti iurandum sil, videamus; el puto it.erum innandum, quia posalt fien, nl aul tunc, aul modo calumnietur. 13.Si alieno nomine caveri mihi damni infecli postulen, iurare debeo, non caluniniae causa id eum, culus nomine cauturn postulo, fuiaso poStularum. 14.Sed si Bius nomine postulem, qui, si ipse postularet, iurare non compelleretur, veluli paIrosus Nel parcus, dioeudum est, loum iuniiurando UOfl naso; de IIUQ. enim. ille non iuraret, neo, qui vice etus poatulat, a bac alipulatione dehetiurare.
a esrsra orgia4 et, omteia a do

PPeeci<Jn di

(1) Tau.r, gr

cdice Fi, Br.

DIGSTO.LIBRO XXXIX.- TITULO .II

15.Huio stipulationi debet dies cse irisertus, intra quern, si quid damni contigerit, cautio locum babel; neque enim in inlinitum obligatiis esas debeL atipulalione. Ipse igitur Praetor diem dabit stipulationi, aestiivalione habita ex causa el ex quaIjiate cina damni, quod coiitingere aperatur.

15.En esta estipulacin debe estar incluido el trmino dentro del cual tiene lugar La caucin, si sobreviniere algn dao; porque no debo estar obligado perpetuidad por esta estipulacin. As, pues, el Pretor dar trmino para esta'estipulacin, hecha estimacin de la causa y del dao que se espera que sobrevenga. 14. PAULO; Comenkwioa al E&cto, libro XL VIII. En el conocimiento de la causa se ha de atender tambin k la extensin del suelo y la magnitud de la obra. lb. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LIII. Si hubiera transcurrido el termino fijado en la caucin, se habr de dar caucin de nuevo k arbitrio del Pretor. 1.Mas si se hubiere interputo estipulacin sin indicacin de trmino, si verdaderamente se hubiere incurrido alguna vez en ella por virtud e convencin, se ejdroita la accin de lo estipulado;' mas si por error, es preferible decir, que transcurrido el trminopara. el que se suele dar en otro caso caucin, se ha de solicitar del Pretor que declare que se est. libre. 2.Despus dice el Pretor: 'aPor la obra que se hiciere en rio pblico en su ribera, mandar que se d fianza por diez aos. Exige, pues, en este caso fianza y prefij tiempo para la estipulacin por esto, porque se obra en lugar pblico; mas cuando se obra en lbgar ajeno, el Pretor impone la fianza. . 3.Se ha de observar, que se da caucin no tambin por vicio del lugar, sin solamente por vicie de la obra, aunque, si se hiciera en lugar privado, se darla caucin, tanto por vicio del lugar corno por el de la obra; pero siendo Lugar pblico, no tendr, necesidad el que all hace la obra de dar fianza del daflo que amenaza por otro vicio que por 4.Si, pues, aconteciere algn dao dentro de los diez aos, ser* comprendido en la. estlpulaei6n. 5.Y lo que dice el Pretor por la obra, en- tindelo de este modo: por el dao que resultare de la obra. 6.Si so hiciera alga na en vis pblica, se ha de dar caucin porque se hace en lugar ajeno. 7.Mas el Pretor determinar., con conocimiento de causa, el tiempo segn la condicin da la obra. 8.Mas ya si alguno reparase una va, ya si

sae coguitione etiam longiiiquitas soli (1), eL operis magnitudo spectanda est.

14. PAULVS libro- XL VIII. ad Edktwn.In cau-

15, tJi.rtus tbro LUI. cid Edicunz.Si finita siL dies atatuta in cautiono, iteruni arbitratu Praeturia ex integro cnt ea''endmn.
l.$ vero sine adientione die atipulatio fuerit1interposita, si quidem ex conventione quandoque fucrit coumissa, ex atipulatu agitur; si vero per errorem, magia cal illud dic.enduin, finito die, in quen alioquin caveri solet; desiderandum case a Praetore, ut liberetur. 2.Deinde siL Praetor DE 50 OPERE, QUOD fl FLUMINE PUBLICO RIP&VE BIUS FIET, 111 AMNOS DECEM SATISDA.R1 JUBSBO. FIlo igitur satisdatio, et tempus

atipulationi pracetituit ideirco, quia in publico fiL; qntim auteni in alieno fiat, satiadationem Praetor iniungit. 3.Notandum, quod non etiam de boj vitio, sed de openis tactuni cavetur, quamvis, si iri privato fiat7 et de bol, et de operis vitio caveatur; sed qum bocus publicus sil, non eril (2) necease, ibidem opus facionti de alio vitio, quani openis, satiadare damni infecti. 4.Si quid igitur damni mIra decem aunes aociderit, id atipulatione continetur. 5.EL quod ait Praetor de eo opere, sic aecipe: do co damno, quod ex opere fiet. 6.Siquid in vta publica fiat, quia in alieno fi l, satisdandum est. 7.Sed Praetor causa cognita tempus pro conditione operis deterixiinabit. 8.Sive autem quia muniat (3) viam, sive quid aliud in via publica faoiat, debebit cautio locurn habere, ne por hoc damno privati contingantur (4). 9De cetonia lois publicis nihil specialiter cavetur; verum el gerierali sermone, quasi in alieno fiat, satisdani debebit damni infeeti. 10.Si. publicus locuis publice reficiatur, rectissiine Labeo acribit, coque iure utiinur, de damn,o intecto non case cavendum. Si quid vitio loci aut operis fiat, corte legem dandam operis talem, no quid xioceat vicinis, damnive d.etur. 11.Sx hoe Edicto, si non caveatur, miltitur in possessionem a Praetore in sani partem, quse ruinosa case videtur, 12.An vero in Lotas sedes miasio locum habeat, videamus. Et extat Sabini Bententia, ja Lotas
(2) VuIg., srt, el cdice F.
leal, al mirri interior da ddioe FI

el de la obra.

hiciera alguna otra cosa en la va pblica, deber tener lugar la caucin, . fin de que por ello no se
le origine dao los particulares. 9.Respecto los dems lugares pblicos, no

se dispone nada especialmente; pero en virtud de que amenaza, como si se obrara en lugar ajeno.
10.Con muchsima razn escribe Labeon, y

la clusula general, deber darse fianza por el dao

reparase un lugar publico, no se ha de dar caucin por el dao que amenaza. Si e hiciera algo por vi-

este derecho observamos, que si pblicamente se

cio del lugar de la obra, se ha de imponer ciertamente . la obra cierta condicin, fin de que nada les perjudique . los vecinos 6 les cause dao.
11.En virtud de este Edicto, si no se. diera caucin, es puesto uno en posesin por el Pretor

de aquella parte que parece que est. ruinosa. 12.Pero veamos si tendr lugar la puesta en (a) mitmat, Bal. () n boa daino p; tv41 eonttegant. hoZ.

posesin de toda una casa. Y hay la opinin de Sa.

DIGESTO.LIBRO xxxix; TfTLO II

19

aedes mittendum, alloquin si ex superficie, inquit damnum .timeatur, non habebit res exituni; nec profuturum in poaseasionem eiue re miUl, quam quis possidere non possit., aut el flora expediat; et verior est Sabini sen tontia. 13.Sed si in plures partes divisa domus sit urum in partem, an jo totam domuin possidendam rnitti quis debeat, videamus. Si tam ampia domus it, ut et spatia inter vitiosam partern interoedant et eam, quae v(Liurn non facit, dicenduni, in caro solam partem milti, si vero unita (1) stt contextu aedifieiorum, In totam. Ilaque et in spatiosis domibus melius dicetur, in eam partem doinus inittendiii, quae vitiosae parti unila est. Ceterum si modica portiuneula (2) aedium amplissimarum vitiur.n faceret, quale erit 3) dicere, totasaedes ubendum possidere eum, ciii damni infecti non caveretur, quum sint amplissimae? 14.Item quid dicemus, si inn1a adiacena do-

an vero in tOtius domus poeseesioneru mittendumsiL? Et magia oit, ut non in domu& possessionem, sed in insulas miltatur. 15.Si plures sunt, qui postulen, ut caveatur, unimos (4) mitti ira possessi000m solenL Idemque

mui vitium factat, utrumiii insulae possessionern,

Labeo probat, et si priva quia ira possessioneni miasus alt, et alius mitti desideret; nam non apeetabimus ordinem, sed habebunt ambo possessio.nem. Qiiodsi iam prior posaldere usan; alt, et alius damni infecti caveri desideret, tuno (5), nisi cavetur, niittetur, in possessionem posterior. 16.Julianus seribit, oum, qui in possessionem damni infeoti nomine mittitur, non prius Incipere por loagum tetnpus dominlum espere, quam secundo decreto a Praetore dorninus constituatur. 17.Si ante bco decretum alis quoque jo posseasionem miasus fuent, aequaliter ambo aedium
fiunt domini, sciliest quurn nasi furint poasidere. Si vero iani cnstituto domino eo, qui primos in

possessionem masus est, Titius dama infecti sibi cavari deaiderabit, ceasante primo cayere, solus Titius erit in posseasione. 18.Qunm autem pitares mittuntur lo poseessIonem, aequaliter mittuntur, non pro rata dama, quod unumquemque contingeret (6); et merite, nani et quum unos mittitur, an pro portione damni mittitur, sed in totum; p.ium igitur plures mitturiCur, aequaliter omnes quasi in totum misa coricursu partes habebunt. 19.Sed si quia eorum misaus lo posseuionem suxutum fecerit, deinde iubeatwr possidere, an sumtum consequi poasit la, qui fecit, eLque iudiio? Et piacet, communi divdundo indicio (7) consoqui su poase. -. 20.Si quis sutem lo possessionem misaus noriduni pssidere lusaus siL, an dominus decedere
(1) funets, Mal. Vu9. t2) parthmcul&, Vuiir. (5) RoL- erat, # oddw Fi. (4) simn, inurca Hat. /

bino, .segn la que se ha de poner en posesin de toda la casa, porque de otra suerte, dice, si de la superficie se temiese dao, la cosa no tendr efecto; y no aprovechar ser puesto en posesin de una cosa, que uno no pueda poseer, que no le convenga; y es ms verdadera la opinin de Sabino. 13.Pero si la casa estuviera dividida en, varias partes, veamos si uno deber sor puesto en pososin de una parte, de toda la casa. Si la casa fuera tan grande, que mediaran espacios entre la parte defectuosa y la que no tiene defecto, se ha de decir que se pone en posesin de aquella sola parte; pero si estuviera unida por, la trabazn de los edificios, de toda. Y as ser mejor decir, aun respecto fi las casas espaciosas, que se ha de poner en posesin de aquella parte de la casa que est unida fi la parto defectuosa. Pero si se resintiera de vicio una pequea parte de una casa muy grande, cmo se podr decir que se ha de mandar que posea toda la casa, Merado grandsima, aquel fi quien no se le diese caucin por el dao que amenaza? 14.Asimismo qu diremos si se resintiese de defecto un edificio aislado adyacente fi una casa? Se habr do poner acaso en posesin del edificio aislado, 6 en posesin de toda la casa' Y es ms cierto que no se pondr en posesin de la esa, sino del edificio aislado. 15.Si son muchos los que piden que se les d caucin, todos suelen ser puestos en posesin. Y lo mismo aprueba Labeon, aunque uno haya sido primeramente puesto en posesin, y otro preterida ser puesto; porque no atenderemos al orden, sino que ambos tendrn la posesin. Pero si ya se hubiera mandadoque poseyera el primero, y otro pretendiera que seis diese caucin por dsiio que amenaza, entonces, si no se le diera, ser puesto en posesin el posterior. 16.Escribe Juliano, que el que es puesto en posesin fi titulo de dao que amenaza, no comiera. za fi adquirir el dominio por el transcurso de larlo tiempo ntes que con segundo decreto sea constituido dueo por el Pretor. 17.Si antes de este decreto hubiere sido puesto tambin otro en posesin, ambos se hacen igualmente dueos do la casa,por supuesto, cuando se les hubiere mandado que la posean. Mas si, cns tituldo ya como dueo el que primero fu puesto en posesin, pretendiere Tiio que fi l se le diese caucin por el dao que arnenaa, dejando de dar la caucin el primero, slo Ticio estar en posesin. 18.Mas cuando muchos son puestos en posesln,sonpuestos por igual, no fi proporcin del dao que. fi cada uno amenazase; y con razn, porque tambin cuando amo solo es puesto en posesin, no se la pone en proporcin del dao, sino de la totalidad; as, pues, cuando muchos son puestos en posesin, todos tendrn iguales partes, como si en concurso hubieran. sido puestos en posesin de la totalidad. % 19.Pero si alguno de ellos, puesto en posesin, hubiere hecho gastos, y despus so le mandara que poseyera, podra obtener el gasto el que lo hizo, y en qu juicio? Y est determinado que puede l conseguirlo con la accin de divisin de cosa comn. J.20.MAS si puesto alguno ea posesin no se le hubiera mandado todava que posea, veamos si el
(5) Taur. segase a escritura oriqina(, correccl,a del dUe F(., Br. 151 eontlgerlt, Vug. (7) utIli, inserta Vrsj.

enhe, mw-la (a

160

D1GSTO.LIBBO XXXIX: TfTULO

possessione debeat, videamus. Et ait Labeo, non decedere, sicuti nec quum creditores, vel legatarii mittuntur; idque est venus. 21.Non autem statiin, ubi niisit Praetr in .possessionem, etio.m posaidere iubet, sed tuno demum, quum justa causa videbitur. Ergo intervalluin aliquod dobebit interceden, quod aut pro derelicto aedes tongo silentio donnnus videatur habuiase, aut irnmisso (1) in possessionem1 et aliquamdiu iinmorato neme caveat.

aut ex alia justa causa, aut in ea lit aetate, cul subveniri solet, probandum est non debere Praetorem festinare ad decernendum, uL lubeat poasidere. Sed
etsi decreverit, neme dubitat, in integrum restitutionem indulturum. 23.Uh autem cjuis posaidere iussus est, doninus deiiciendus erii poaseasione. 24.Si qua sint iur, debita his,qui potuerunt de damno infecto satisdare, denoganda enit eorum persecutio adversus euro, qui u possossionem missus est et ita Labo probat. 2:-1tem quaeritur ja pignoraticio oreditore, an pignoris persecutio denegetur adveraus eum, qui iusaus siL posaidere. Et magia est, ut, si noque de bitor repromislt, noque creditor satisdedit, piguoris persecutio denegetur; quod et la fructuario recte Celsus scribit. 26.Si de vectigalibus aedibus (2) non cavestur, mittendum in poaseasionem dicemus, neo iubendum posaidere; nec enim dorniniom espere (3) possidendo potest, sed decernendum, uL eodetn iure esset, quo foret is, qui non caverat; post quod deeretu!n vectigali actione uti poterit.
non caverint, dicendum es(, doniiuium per longuin

22.Si forte ilominus reipublicae causa abeat,

dueo deber separaras de la posesin. .Y dice La. beon, que no se separa, as como tampoco se separa cuando los acreedores los legatarios son puestos en posesin; y esto es-ms verdadero. 21,Mas no manda e! Pretor que tambin uno posea tan pronto COmO lo puso en posesin, sino solamente cuando apareciere justa causa. Luego deber mediar algn intervalo para que parezca que el dueo tuvo oon su largo silencio por abandonada la casa, 6 para que nadie le d caucin al que fu puesto en posesin y permaneci en ella algn tiempo. 22.Si el dueo estuviera acaso ausente por causa de la repblica, 6 por otra justa causa, 6 se haliara en edad la que se le suele auxiliar, se ha de aprobar que el Pretor no debe apresurarse decretar mandando que otro posea. Pero aunque lo hubiere decretado, nadie duda que habr de conceder la restitucin por entero. 23.Mas luego que se mand que alguno posea, deber ser lanzado de la posesin el dueo. 24.Si hubiera algunos derechos debidos los que pudieron dar fianza por el dao que amenaza-

27.Sed in vectigali praedio, si municipes (4

tempus acquiri.

28.Eleganter quaerltur, si, duiu Praetor de danda atipulatione deliberat, darnnum contlgerit, su sarciri poasit. Et miasio quidem eessabit, Praetor Lamen decernere debet, quidquid dainni coatigorit, ut de ea quoque esveatur, aoL, si putat, quod utiliter actionem dato rus siL, decernat. 29.Si pupillus Lutorom non habeat, quo suotore damni infeoti promLttat, quasi non defendatur, iniasio la possessionem looum babbit. 30.Si 9uis damni itifecti iii possessionom missus siL, fulcire eurn et raficere insulam debere, anaL, qui putent, ~queulpam praestare exema, qul pignori accepit; sd alio urs utimur; pie simi quum enim ob hoe tantum miases siL, u vice cautionis in pogsessione alt, nihil el imputan, si non refecerit 31,Item videamus, si ej cautio offeratur, posteaquam misaus est, an non prius. decedere debeat, quam si ci caveatur etiam de ea damno, quod contigit, poateaquam misaus est in possessioriem. Quod quidem magia probatur; repetita igitur die promit(t Conjeiw'a Dr.; emluo, si dddioe Fi.; SUS stiam mi8so, .uai. (2) sedlbus, omitsla Vt4.

ba, se habr de denegar la persecucin de los mismos contra el que fu puesto en posesin; y sai lo aprueba Labeon, 25.Tambin se pregunta respecto un acreedor pignoraticio, si se denegar la persecucin de laprenda contra aquel quien se le hubiera mandado poseer. Y es ms cierto, que, si ni el deudor prometi, ni el acreedor di fianza, se denegar la persecucin de la prenda; lo que con razn escribe Celso tambin en cuanto al usufructuario. 26.Si no se diera caucin por una caza tributaria, diremos que ha da ser uno puesto en posesin, y que no se ha de mandar que la posea; porque poseyndola no puede adquirir su dominio; pero se ha do decretar que tenga el mismo derecho que tendra el que no haba dado la caucin; despus de cuyo decreto podr usar de la accin tributaria, 27.Mas si tratndose de un predio tributario no hubieren dadaucin los muncipes, se ha de decir que se adquiere el dominio por el transcurso de largo tiempo. 2&Discretamente se pregunta, si, habiendo sobrevenido algn dao mientras el Pretor delibera sobre si se ha de dar estipulacin, se podr re. sarcir. Y ciertamente dejar de ponerse en posesin, pero el Pretor debe decretar, que, cualquiera que sea el dao que hubiere sobrevenido, so d caucin tambin respecto l, 6, si juzga que debe dar accin tll, lo decretar. 29.Si el pupilo no tuviera tutor con cuya autoridad promete por el dao que amenaza, tendr
lugar apuesta en posesin, como si no se defendiera. por dao que amenaza, hay quienes opinan que

30 Si alguno hubiera sido Cuesto en posesin

debe l apuntalar y reparar la casa, y que responde de la culpa, la manera que el que recibi una prenda; pero observamos otro derecho; porque habiendo sido puesto en posesin solamente por esto, para que tenga la posesin en lugar de la caucin, no se le imputa nada, sino la hubiere reparado.
31.Veamos tambin, si, ofrecindoselo la caucin despus que fu puesto en posesin, no detambin por el dao, que sobrevino despus que

ber separarse de sta antes que se le d caucin

fu puesto en posesin. Lo que ciertamente es ms


(5) quis, Maarta HaZ. 4) manelpes conjeturan ofro en ar.

DIG!TO.LtERO Zxxix: 1rf1tTL0 TI lendum (1) erit; hoc amplius de impensis quoque, si quas fecerit, cnt o cavendum. 32.-Itiud quaeritur, ex quo tompore damni (2) ratio habealur, utrum ex quo in possossionem venLum est, an vero ex que Praetor decrevit, ut ealur o possessionem. Labeo: ex quo decretum est; Sa-

161

binus: ex quo venlum esi in possessionezfl; ego puto, causa cognita modo haiic, modo 111am sontcntiam probaridaiu, plerumcple ennx subvenitur

de admitir; as, pues, se habr de prometer con fecha anterior; adems de esto se habr de dar caucin tambin por los gastos, si hubiere hecho algunos. 32.-Se pregunta desde qu tiempo se tendr cuenta del dao, si desde que se entr en posesin, desde que el Pretor decret que se entrase en posesin. Labeon dice, que desde que se decret, y Sabino, desde que se entr en posesin; yo opino, que con conocimiento de causa se debe aprobar ya

etiam ci, qui misstis 10 possessioflCm aliqus ex

una, ya otra opinin, porque las mas de las veces

causa ant non veriit, aut tardius venil in poseessioneni. 33.-Posteaquaro auteni quis possidere jure dominhi a Praetore iussus est, nequaquam locus cnt cautionis oblationi; et ita Labeo. Ceterum miltus, inquit, flois re invenietur; et est hoc veriesimum, seposito eo, quod quibusdam ve actate, vel qua alia justa causa subvenitur.

34.-Si am ruerunt aedes, an in possessionem ruinae vel arena mittendus sit nihLlo uiinus is, cui eautum non est, videarnus; el magis est, ut milti cicbet; et ita. Labeo, sed adiieit, si, posteaqtram decreveril Praetor euin in possessionein mittendum, tuno sedes deciderint; t puto Labeonis sententiam veram. Proinde el si refecit aliquid, erit probandum, non prius eum discessurum, quam si ea sarciatur, et de praeterito (3) caveatur. Potest autem el o factum actione recuperare 'hoo, quod ixnpendii, sed non amplius, quam quod boni viri arbitrutu factum sit. Idem est, et si alius iussu rogutuve meo eorurn quid sine dolo malo feceril, et eo nomine condemnatus sim, ant dederimsinc dolo malo.

35.-Si quia motu ruinae decesserit possessione, si quidem, quun adiuvare reni non posset, id ioeit, Labeo acribit, intcgrum ma cuni babero, pormdc ac si u possessione perseveraesel; quodsi, quuni pos-set succurrere, maiuil rolinquere, anisieso euiu Praetoris benefioium, neque, si postea succurri sibi velil, audiendum cuni. Cassius autem ait, si meto ruinas recesaenil, non hoc animo, ut acdificia derelinqueret, restituendum in ni nem; euzn tamen, qui missus la posaessionem non aecesserit, si aediflcia ruerint, beneficiuin Praetons smissse seribit. Hoc ita aceipiendum erit, si venire in poaseasioneni neglexit, non si, dom veUit, rucrunt. 36.-Si quia ex boc Edicto a Praetore in possessionern miseus non est admiasus, in factum actione uti poterit, ut tanturn praesletur ei, quantum praestar'i i oporteret, si de ea re cautum fuisset; extenditur enini actio ir' Id tempus, quo datIinum committitnr. 16. PAULUS1i6PO LX, (4) ad Edictwn. - Antequam damnum: detur, impunitum est factum eius, qui noque propisit, noque admisitin possessioaem; Si lamen ante danunum datum vel cavit, ve posseaslone cpssit.
(1) repromltteudurn, V4. (Sj pretio, inrts Vulg.;
(5) Infsctl, inserta HU.

se -auxilia tambin al que puesto en posesin . no entr en ella por alguna causa, entr en posesin tardamente. . 33.-.Mas despus que se mand por e! Pretor que alguno poseyera con derecho de dominio, no habr de ningn modo lugar it la oferta de la caucin; y as lo dice Labeon. De otra suerte, dice, no se halLara trmino alguno it la cosa; y esto es muy verdad, exceptundose el caso en que .algunos se les auxilia por razn de la edad, por alguna otra causa justa. 34.-Si ya la casa se desplom, veamos si, ello no obstante, haya de ser puesto en posesin de la ruinas del solar aquel it quien no se le di la caucin; y es ms cierto que deber ser puesto en po-. sesin; y sal lo dice Labeon, pero aade, que esto se entiende si la casa se hubiere cado despus que el pretor hubiere decretado que aqul deba ser puesto en posesin; y juzgo verdadera la opinin de Labeon. Por lo cual, tambin si repar'alguna cosa se habr do admitir que no debe l separarse de la posesin antes que so le rasarza, j que so le d caucin por lo pasado. Mas puede recuperar lo que gast tambin mediante la accinpor el hecho, pero no ms de lo que se haya hecho it arbirio de hombre bueno. Lo mismo es, tambin si otro hubiere hecho sin dolo malo alguna de estas cosas por mandato ruego mo, y yo hubiera sido condenado por este concepto, O hubiere pagado sin dolo malo. 35.-Si alguno 58 hubiere salido de La posesin por-miedo it la ruina, escribe Labeon, que si esto lo hizo verdaderamente porque no pudiera reparar la cosa, conserva l ntegro su derecho lo ulismo que si hubiese perseverado en la posesin; poro que si pudiendo repararla prefiri abandonarla, perdi el beneficio del Pretor, y no ha de ser odo si despus quisiera que se le auxiliara. Pero dice Cassio, que si se hubiere salido por miedo it la ruina, no con la intencin de abandonarlos edificios, ha de ser restituido en la posesin; pero escribe, que el que puesto en posesin no hubiere entrado en ella, perdi el beneficio del Pretor, si se hubieren arruinado los edificios. Esto se habr de entender as, si fu negligente en entrar en la posesin, no si se arruinaron mientras iba it entrar. 36,-Si, puesto alguno en posesin por el Pretor en virtud de este Edicto, no fu admitido en ella, podr usar de la accin por. el hecho, para que se le pague tanto cuanto se le debera pagar, si por esto se hubiese dado caucin; porque la accin se extiende it aquel tiempo en que se causa el dao. 16. PAULO; Coment arios al Edicto, libro LX. Antes que se cause el dao queda impune el hecho del que ni prometi, ni admiti it otro en la pos,> sin; con tal que haya dado caucin, 6 cedido la posesin, antes que se haya causado el dao. (4) quadragenalmo octavo, al niclrgea interior da cdClWeFl.

Tomo IIi-s

-.

IIGESTO.LIflO

TTULO U

161

endum (1) erit; lico amplius de iinpensis quoque, si quas fecerit, erit ci cavendum. 32.JIlud quaeritur, ex que tempore damni (2) ratio habeatur, uLruul ex que in posBessiOflem ventum est, en vero ex que Praetor dacrevit, ut aatur in peaseasionem. Labeo: ex que decretum cst; Sabinus: ex que ventum est in possessionem; ego puto, causa cogoita modo haito, modo illam sententiam probaridain, p1erurnqe enim snbvenitu.r etiain ci qui rflisSUs in posscssiofleili aliqua ex causa aut non vemt, aut tardius venit in poasessien orn 33.Posteaquain autem quis posaidere jure doLninli a Praetore iussus est, nequaquam locue erit cautionis oblationi; et ita Labeo. Ceterurn nullus, inquit, finis re invenietur; et est hoc verissimum, seposito eo, quod quibusdarn vel aetate, vol qua alia justa causa subvenitur. 34.Si 1am ri.ierunt aedos, an iri possessionem ruinae vol areae niittendus siL nihUo ininus is, cut eautum non est, videamua; et magis cut, Ut mitti debeat; et ita Labeo, sed adiicit, si, posteaquam decreverit Praetor eum in possessionern mittendom, tuno sedes deoiderint; et puto Labeonis sententiam veram. Proinde et si refecit aliquid, etit probandum, non prius eum disoessurum, quam si ci sarciatur, el de praeterito (3) ca'reatur. Potest autem et in factum actione recuperare Ihoc, quod impendit, sed non amplius, quam quod boni viri arbitratu factum Bit. Idem est, et si alius iussu rog*ituve meo eorum quid sine dolo malo feeril, et eo nomine condemnatus sim, aut dederirn sine dolo malo.

de admitir; as, pues, se habr de prometer con fecha anterior; adems de esto se habr de dar cauci o tambin por los gastos, si hubiere hecho algunos. 32.Se pregunta desde qu tiempo se tendr cuenta del dao, si desde que se entr en posesin, 6 desde que el Pretor decret que se entrase en posesin. Labeon dice, que desde que se decret, y Sabino, desde que se entr en posesin; yo opino, que con conocimiento de causa se debe aprobar ya una, ya otra opinin, porque las ms de las veces seauxilia tambin al que puesto en posesin 6 no entr en ella por alguna causa, 6 entr en posesin tardiamente, 33.Mas despus que so mand por el Pretor que alguno poseyera con derecho de dominio, no. habr, de ningn modo lugar . la oferta de la caucin;asi lo dice Labeon. De otra suerte, dice, no Be hallara trmino alguno . la cosa; y esto es muy verdad, oxcoptu.ndose el caso en que 6. algunos se les auxilia 6 por razn de la edad, 6 por alguna otra causa justa. 34.Si ya la casa se desplom, veamos si, ello no obstante, haya de ser puesto en posesin de las ruinas del solar aquel 6. quien no se le di la caucin; y es ms cierto que deber ser puesto en posesin; y as lo dice Labeon, pero ai'iade, que sato se entiende si la casa se hubiere cado despus que el L>retor hubiere decretado que aqul deba ser puesto en posesin; y juzgo verdadera la opinin de Labeon. Por lo cual, tambin si repar alguna cosa se habr de admitir que no debe l separarse de la posesin antes que so le rasarza, y que Be le d caucin por lo pasado. Mas puede recuperar lo que gast tambin mediante la accin por el heotro hubiere hecho sin dolo malo alguna de estas cosas por mandato 6 ruego mio, y yo hubiera sido condenado por este concepto, 6 hubiere pagado

cho, pero no ms de loe se haya hecho 6. arbitrio de hombre bueno. Lo mismo es, tambin si sin dolo malo.

35.Si quis metu ruina.e deceaserit possessiono, si quidem, 9uum adiuvare rem non posset, id rccit, Labeo seribit, intogrum ius eum habere, porjode se si in possessione perseverasset; quodsi, quuLn posset succurrere, maluit rolinquere, amisiase eum Praetoris beaefloium, noque, si postea suceurri sibi veLit, audiendum cuni. (.,assius autem ait, si metu ruinae reeesserit, non hoc animo, nL aodiftoia derelinqueret, restituendum in posseasioneni; euin timen, qui masus iii possession.em non accesserit, si aedifi.cia ruerint., beneulciuin Praetons amisiase svibit. IIoc ita accipiendum erit, si venire in poaseasioneni neglexit, flan si, dum veoit, rucrunt. 2&Si quia ex hoe Edicto a Praetore in possessionein missus non est admissns, in factum actione uti poterit, ut tanturn praestetur ei, quantum praestari el oporteret, si de ea re eautum fuisset; extenditur enhm actio in id tempus, que da-amum eommittitiir.
16. PAULCS brO LX. (4) ad Edkurii. - Antequam damnum: detur, impuniturn est factum eiu.s, qui noque prornsit, noque admisit lo poaseasionem; i tamen ante daninum datum vel cavit, vel possessione cssit.

35.Si alguno se hubiere salido de la posesin ror miedo . la ruina, escribe Labeon, que si esto la cosa, conserva l ntegro su derecho lo ulismo que si hubiese perseverado en la posesin; poro que si pudiendo repararla prefiri abandonarla, perdi el beneficio del Pretor, y no ha de ser odo si despus quisiera que se le auxiliara. Pero dice Cansio, que si se hubiere salidopor miedo 6. la ruina, no con la intencin de abandonar los edificios, ha de ser restituido en la posesin; cero escribe, que el que puesto en posesin no hubiere entrado

o hizo verdaderamente porque no pudiera reparar

en ella, perdi el beneficio del Pretor, si se hubieron arruinado los edificios. Esto se habr de entender as, si fu negligente en entrar en la posesin, no si se arruinaron mientras iba 6. entrar.

% 31.Si, puesto alguno en posesin por el Pretor en virtud de este Edicto, no fu admitido en
ella, podr usar de la accin por el hecho, para que se lo pague tanto cuanto se le debera pagar, s por esto se hubiese dado caucin; porque la accin se extiende . aquel tiempo en que se causa el dao.

18. PAULO; Coinerdarlos al EieLo, libro LX. Antes que se cause el dao queda impune el hecho

del que ni prometi, ni admiti 1 otro en la posesin; con tal que 6 haya dado caucin, 6 cedido la posesin, antes que se haya causado el dao. (4) qua&aentmo octavo, a2 margen jnw. j. -

(1) repiomlttenlum, V1g, (2) hifecti, inger Hat. (3) Preti.u, a.rta Vu.

diee Fi.

Tomo

162

ntGJTO.LIsRO

XxxXx: TfrVLO u
17. ULPIAO; Conen&ios al Edicto, libro Liii. - Si alguno, estando bajo la potestad de otro, no hubiere admitido al que fu puesto en posesin, opinan los mas, que compete por este motivo la accin noxal. 1.Qu se dir, si un procuradorse hubiere opuesto La daremos acaso contra l mismo, contra su principal Pero es ms verdadero que se ha

17. Ut.pAius libro LIII. ad Edicm. - Si quis misum in possessionem, qunni esset in aliei:ia potestate, non admiserit, plerique putant, noxalem

actionem eo (1) nomine compeere.

1.Quid deinde, si procurator prohibueriL, utrum in ipsum, an in dominum dabimusJ Sed verius est, in ipauni dandam, actora municipum, tutore, ceteriaque, qui pro allis interveniunt, dem cnt dicendum. 3.Actio ata-,quae in faetuni es, ( perpetuo dabitur, et heredi, et (u heredera, ceicrasque, itemque ceteris personis.
2.Sed et in

4.-.-Iudox, qui de darnno infecto cognoscit, etiam alienato praedio ab ea, eum quo actum fuent, damnum nostimare solet omne, quodeunque ante iudieium contigit.
18. PATYLtYS libro XL VIII. ad Edietam.Damni infecti stipulalia competit non tantum s, cuius in bonis res caL, sed etiam euius pericuto res est.

2.Pero se habr de decir Jo mismo, tambin respecto al agente de los muncipes, al tutor, y los dems que intervienen por otros. 3.Esta accin, que es por el hecho, se dar perpetuidad, as al heredero, como contra el heredero, y tambin contra las dems y ti las dems personas. 4.El juez que conoce del dalle que amenaza suele, aunque haya sido enajenado el predio por aquel con quien as hubiere litigado, estimar 'todo el darlo que haya sobrevenido antes del juicio. 18. P.&ui.o; Comcnarios al Edicto, libro XLVIII. - La estipulacin del dao que amenaza compete no solamente aquel entre cuyos bienes est la cosa, sino tambin ti aquel ti cuyo riesgo esta la cosa. LMas dice Pomponio que el promitente que habiendo hecho una obra aquini aiuna cosa con la usucapin de] dominio, no cat obligado por tal motivo, porque la consigui no por vicio del lugar, ni de la obra, sino por e] derecho pblico. le debo dar caucin por 'vicio de la misma casa, aunque tenga otra vecina, porque tiene la facultad de repararla; pues & que debe usar arbitrio de hombre bueno, obtiene tambin la facultad de reparar. Luego tampoco debe ser ohio el propietario, si quisiera que por el usufructuario se le diera caucin por razn de la casa, que tenga vecina ti la del usufructuario, porque tiene accin contra el usufructuario, para que la usufructe ti arbitrio de hombre bueno. 3.Pero ti mi inquilino, si tuviera una casa veizia, le deber dar por razn de esta casa caucin por el dao que amenaza. 4.Al que construy un edificio sobre suelo tomado en arrendamiento no le deber dar caucin el dueo del suelo porque haya de sobrevenir dao por vicio del suelo, ni al dueo del suelo ci auperficiario, porque tienen recprocamente las acciones de conduccin y de locacin, en cuyas acciones no se comprende, sin embargo, nada adems de la culpa; pero en la estipulacin del dao que amenaza se comprende ms, )a -verdad, lo que se dice que es vicio de la cosa. 5.Si el que tania una sola casa hubiere estipulado, y despus hubiere comprado la vecina, se pregunt, si obligarla al prometedor tambin por razn de la que hubiese comprado despus de interpuesta la estipulacin. Juliano escribe, que se ha de ver si haya dado caucin solamente por razn de aquella respecto la que se hubiere convenido en un principio entre l y el prometedor. A lo cual puedo dos conscios estipulan respecto ti una casa comn, se considere que se da caucin nicamente
por el dao que it cada socio se le hubiere causado de parecer que es consiguiente, que tambin cuan 2.Al que tiene el usufructo de una casa no $o

de dar contra l mismo.

nomine Pomporiiva ait, quia nec loei, ncc openis vitio, sed publico jure Id conseeutus sil. 2.Ei, euius ususfructus aedium est, de vitio earu.ndem aedium ea-veri non oportct, etsi (5) alias vicinas habeal, quia relciendi habet facultatem; nam qui viri boni arbitratu uti clebet (6, reIlciondi quoque potestatem consequitur. Ergo nec
proprietarius audiri debet, si velit sibi caven a

mmii cepione (4) promiasor, non tener eum ea

1.Sed (8) quod opere facto consecutus Bit do-

fructuario aedium nomine, quas vicinas fructuario (7) habeat, quia habet cuni fructuario actionem, nt viri beni arbitratu bis (8) fruatur. cayere debebo damni infeeti propter eas aedes,
3.Sed inquilina meo, si vicinas aedos habeat,

4El, qui in conducto solo superficiom imposmt, domintis soli, quod vitio sol damnum futurum alt, cayere non debebit, neo sol domino superficiarius, quia iri'vicem ex conducto et beato haboni acLiones quas Lamen actiones ultra cuipam nibu -Vena; plus auteni ustipulationem 9) 'venit da111quod quidem vitium cina esse dieitur. inni infeeti, 5.Si ja, qui unas sedes babebat, stipulatus fueril, delude vicinas comparaverit, su earum queque nomine, quas post interpositani stipulationetu oomparasaet, promissorem obhgaret, quaesttuni est. lulianus seribit, videndum, ne earum duntaxat nomine cautnm habeat, de quibus inter eum et promissorem mulo actum fuenil; Cul consequena videni posas, ut et quum aedium oommunium nomine duo 50011 stipulentur, de ea duntaxal damo cavcri 'videatur, quod in parte aedium cuique socio datuni fuerit; Sive ergo redemenit alteram partem quis ex bis, sivo adiudicata fuerit (10), non augeni
(1) slus, flal. Taur. ug, la esoritwa original; In, inserta la rorr.coidii del cdaioe FI., Br. (5) Sed, oonedrac aadida por antiguos copistas. Vu2g. (4 domiitumusan

(o)

tr (6) 04 131, caen

ICr'

(6) Ha.; deberet, el cdwe FI. (fl frutusriu, al mdrgen interior dci cdice FI. (8) Sest oarrwin del rdtc Fi., Br.; la, Taur. s egan la escrit ura Ori9inai, (0) stlpulatione Hal. Vulg. (10) adtudlcatae fueriut, Hal.

DIGESTO.LIBRO XXXIX.' TTULO II

163

promiesiOfliS obligationem. Poxnponius relata luliani soriptura dicit, non Be improbare. 6.Si aute!n res aliquas post stipulationerri in-

terpositam in domo (1) babero eoeperit stipulator, qu'ae ex ruina vicinarum aedium perierint, agere cx stipulatu potest Iieet tunc, quum stipularetr, hae res (2) non fuerint.

7.Emtor praedii, si ante traditionem sUpuIa tus sit, cautum habebit de eo damno, quod post traditionem factuin erit. 8.Venditorem autem aediuin, priusquam possession&fl trada, stipulari oportet, quia huius queque rei culpam praestat. 19 .Se quid fiet, si venditor sine culpa atipular non potuerit, et ob hoc erntor atipulatus furit, nonne damnurn patituti an hoc damnum in aliena re accidit (3), revolvitur autem ad emtorem, quia actionem ex emto non habeL Sed nihil in hac causa proficit slipulatio, nisi lo Id, quod post traditioriem accidit, quia duni venditonis custodia est, is stipulari debet, oinnemque diligentiain emtori praestare; et quod alia a.etione. quacri potest, Id in stipulationeni damni infeeti omnino non deducitur. 10.Sed si venditor interposuerit stipulationem, etiam id damnum coritinebit, quod post tradilioriem exntori conttgerit, quod esse iniquissimurn. Aristo alt, quoniam, si erntor quoque damni infoeti stipnlatus esset, duobus proinissor eiusdem nomine obligaretur, nisi forte id contra se habeat, quia jo hoc fit stipulatio, quanti ea res enit, el p0ssit videri, nihil iriteresse am venditoris etipulatione damni infecti interposita.

si, dum aediflcatur, intra diem. stipulatione (4)

11.Sabini sententia vera est, exisUmantis, ut,

comprehensura supra parietem meuni domus deciderit, oumque vitiaverlt, lieet post diem stipulationis paries.decidat (5), possirn agere, quia damnum iain tuno acceperiln, quum panes vitiosas factus Bit; nec quidquam obstare, quominus etiam, antequam decidat, agi poasit; et si ita concussus sit parles, ut nulla ratione recipi (6) possit, ideoque deponendus sit (7), non minoris litem aestimandam, quam si deoid.isset. 12.Si vicinas aedes habeamus, et invicem desideremus damni infeeti caven, nihil obstahit, quominus et ego lo tearum aedium possessionein miLLar, et tu in mearum. 13.Si pupillus prohibuit ir ja possessioriem d&uini infecti, placet, in eum non iniusto competere hane in factum actionem. 14.Si unandatu meo auca prohibuerit, in me hace actio competit. 15.Non -sblum autem eum punit Praetor, qui m poaseasione eese (8), sed etiam eum, qui possi-

en su parte de casa; luego ya si uno de ellos hubiera comprado la otra parte, ya si le hubiere sido ad. judicada, no se aumenta la obligacin de la promesa. Pomponio dice, habiendo referido lo escrito por Juliano, que l no lo desaprueba. 6.Mas si el estipulante hubiere comenzado tener en la casa despus de haberse interpuesto la estipulacin algunas cosas, que hubieren perecido por virtud de la ruina de la casa vecina, puede ejercitar la accin de (o estipulado, aunque estas copas zio existieren cuando se estipulase. 1.Si el comprador de un predio hubiera estipulado antes de la entrega, tendr caucin por el dao que se hubiere causado despus de la entrega. 8.Mas es conveniente que el vendedor de una casa estipule antes que entregue la posesin, porque responde tambin de la culpa en este negocio. 9.Poroqu suceder si sin culpa no hubiere podido estipular el vendedor, y por esto hubiere estipulado el compradorTPor ventura sufre el dao? O es que este dai'o recae sobre cosa ajena, pero se dirijo al comprador, porque no tiene la accin de compra? Mas en este caso para nada aprovecha la estipulacin, sino para lo que acontece despus de la entrega, porque mientras la custodia le corresponde al vendedor, ste debe estipu lar y responderle de toda diligencia al comprador; y lo que se puede obtener con otra accin no se comprende de ningn modo en la estipulacin del dao que amenaza. 10.Pero si el vendedor hubiere inteipuesto estipulacin, esta comprender tambin el dao que sobreviniere al comprador despus de Ja entrega; lo que dice Arieton que es muy injusto, porque, si el comprador hubiese estipulado tambin por el dado que amenaza, el que promete se obligarla dos por razn de una misma cosa, no ser acaso que tenga en contra suya esto, porque la estipulacin se hace por tanto cuanto valiere la cosa, de suerte que puedaparecer que nada le interesa ya al vendedor cuando se interpuso la estipulacin del dao que amenaza. 11.Es verdadera la opinin de Sabino, que estima, que si mientras se edifica hubiere oazdo

dentro del trmino comprendido en la estipulacin

una casa sobre mi pared, y la hubiere viciado, puedo yo i'eclamar, aunque la pared se caiga despus del trmino de la estipulacin, porque yo habria ya

recibido el dao, cuando se vici la pared; y que


en nada obsta que tambin se haya podido recia-

mar antes que se cayera; y si la pared se hubiera se hubiese cado. 12...Si tuviramos casas vecinas, y recproca-

quebrantado de modo que de ninguna manera se

pudiera reparar, y por ello hubiera de ser demol da, no se ha de estimar el litigio en menos que si mente pretendiramos que se diera caucin por dado que amenaza, nada obstar para que yo sea puesto en posesin de tu casa, y t de la mis. 13.Si un pupilo impidi que se entrase en po-

sesin por dao que amenaza, est determinado que


mo, compete contra ml esta accin. 15.Mas el Pretor castiga no solamente al que no hubiere consentido que uno est en posesin,

no sin justicia compete contra l esta accin por

el hecho. 14.Si otro lo hubiere impedido por mandato

(S) S.egn.correacidn del oddwe Fi., Br.; decid.t, Tesar, S8gn La eacrltara original.

- (1) doinln1lc, Hal. (2) lilius, inserla Nal. (5) HaL ncclderlt, el a6dce FI. (4) Ral. Vu.; tIpulattenl, el edioe FI.

(8) relici, ifni. Vulg. - . (1) fiel.; est, el ccce Fi. (8) in pc8seliionein et, ifal.

IM

DIGESTO.LLBU0

xx.xt:

TfTULO U

dore passus non fuerh, quum aliociuin, si &, qui Fissa Praetoris coeperat poseidere, et poseidendo dominium espere, out non admissus, aut eieeti.I jede fuerit, utile interdtcturn Unde vi, 'e1 Publicianam antionexu habere potest. Sed si in factum actioneegerit, his acionibus elperiri non potest

quu Praetor id. agat, no damnum facia.t (1) actor, non ut in lucro vereetur. 16.Si procurator neus damni infeeti etipulatus sit, causa cognita mihi ex ea stipulatione actio competit.
19. tiuus ad Edictwn Praetcris urbatii, HUade datnno infecto. - Eorum, qui bona fue absunt, in stipulatione damni infeeti ms non corrumpitur,

sino tambin al queno lubiera permitido que ste posea, porque de otra suerte, si el que por mandato del Pretor haba comenzado poseer, y k adquirir poseyendo el doxmuio, no hubiere sido adinii hubiere sido echado de olla, puede tener 01 interdicto til Donde con violencia, la accin Publiejana, Mas si hubiere ejercitado la accin por el hecho, no puedo ejercitar estas acciones, porc&u el Pretor hace esto para qu el actor no $Uira Sailo, no para que realice lucro. 16.Si mi procurador hubiera estipulado por el dano que amenaza, me compete con conocimiento de causa la accin derivada de esta estipulacin. 1aciin del dao que amenaza no se menoscaba el derecho de los que estn ausentes de buena fe, si los que volvieron se les da facultad para prestar caucin, conforme lo bueno y lo equitativo, ya sean dueos, ya tengan algn derecho sobre aquella cosa, como seria el acreedor, el usufructuario y el superficianio. 1.Ya si por vicio de la casa, ya si por el de la obra que se hiciera en la casa, en lugar urbano ci rstico, privado 6 pblico, hubiera de sobrevenir algn dao, el Pretor cuida de que se le d caucin al que tiene el dao..
20. EL MISMO; Comentarios al Edicto provincial, libro XIX.Entre el usufructuario y el dueo de la
19. GAYO; Comen tarjes al Edicto del Pretor Urbano, Uulo del dao que amenaza. - En la estipu-

si (2) royerais caven di e bono et aequo potestas datur, sve domini sint, sive alLquod (3) in ea re ius habeant, qualis est ereditor, et fructuarius, et superfic.iarius.

1 .Sive aedium vitto sive opone, quod vol in aedibus, vel in loco urbano, aut rustico, privato, publicove fiat, damni aliqiiid futurum Bit, curat Praetor, eL timenti damnum eavetur.
20. IDEM libro XIX. ad R4curiz proiiwiale Inter fructuaribm et dominum proprietatis ita da-

mni infecti canijo locum habet, si fructuarius quidom de soli vitio caveri sibi desiderei, dominus vero proprietatis de opone 'vitio, si quid fruetuarius aedifieet; nam de ruina aodium tienten ab altero cautionem desiderare potos, fructuarius ideo, quia refectio aedium ad eius ipeine once non (4) pertinet, proprietanius ideo, quia ueilata etipulalio, qua de re restituenda fructuarius cavet, ad hune quoque casum porrigilur.
21. .PULIIS libro VIII. ad Pautium.Si filmsfamilias inquilinus siL, videamus, an damni infeeti nomine in pouessionem aedium vicinarum mitten. dus siL; quaeritur enim, su fihiusfainulias non vi. deatur (5) damnum pati, si res peculiares sint, el paLor posit stipulari, si quid ci damni fiat. EL piaeet, utrunique coruin in possessionein mitti, fui sic fihius eonduxerat, ut eius periculo aedos essent; tunc enim, quia solas tenetur ex boato, recte dicetur, ipoum mittendum in possessionem, nisi ci caveatur.

propiedad tiene lugar la caucin por dao que amenaza, si el usufructuario pretendiera queso le diese caucin por vicio del suelo, y el dueo de la propiedad por vicio de la obra, si alguna edificara el usufructuario; porque por )a ruina de la casa ninguno de los dos puede pedirle caucin al otro, el usufructuario, por esto, porque la reparacin de Ja casa no va cargo del mismo, y el propietario, porque la estipulacin acostumbrada, con la cual el usufructuario da caucin de restituir la cosa, se extiende tambin - este caso. 21. PAULO; Comennrios a Plaucio, libro VIII. Si el inquilino fuera hijo de familia, veamos si haya de ser puesto en posesin de la casa vecina por razn de dao que amenaza; porque se pregunta, si no se considerar que el hijo de familia no sufre dao, si las cosas pertenecieran 9. su peculio, y pudiera estipular el padre, si algn dado Be le causara 9. ste. Y se determina, que ambos sean puestos en posesin, no ser que el hijo haya tomado el arrendamiento de modo que la casa vaya riesgo suyo; porque entonces, como l slo esta obligado por la locacin, se dir con razn que l halr de sor puesto en posesin, si no se le diese caucin. 22. Et. mismo; Comentarios ci Plaurio. libro X. Si el propietario hubiese prometido por razn del dao que amenaza, si acaso hubiese entregado alguna cosa, si por el contrario, la entreg el usufructuario, es injusto que el otro use de la casa, tenga la casa, sin dao; y si el propietario hubiere ofrecido alguna cosa, no se le ha de permitir al usufructuario que uso, si no aportare 9. colacin; y lo mismo se he ha conceder al usufructuario, de suerte que el propietario sea obligado 9. llevarle 9. colacin. Luego el usufructuario retendr tambin el
(5) noii omtela VuLg. (5) HcuL Vcsig., videtur, el c$ttke F.

22. IDEM libro X. ad Pkuiunz. - Si proprietarius de damno infecto repromisisset, vol forte ahquid praestitisset, ant contra fruet.uarius aliquid praestitit, iniquum est, alterum sine damno uti se dibus, aut aedos habere; eL si obtulerit proprietrius aliquid, non est fructuario permittendum uti, niel contulerit; idenique fructuario praestandum caL, ut proprietarius cogatur el conferre. Ergo et sulum retinebit fructuarius, si sedes ceciderint, donee praestetur ci damnum, UI, quod haberet viduns miasus in possessionem, id fruotuarius ha(1) istLtur, otros su Hai. (2) sed, HaL. (1) Vug.; aUquid, el oddice FZ.

DIO$TO.LIBBO XXXIX TITULO .11

16

bat, qui damnum vicino sarelit; eadom erunt, et

si mionnum darnaum detur. i.PJauius: si ab co, quein dorninum nene

non esset, satisdari, ab co vero, quem dominum cose dieerem, pnrerepromitti, constitiL, non debere me impetrare, sed debere me eligere, a quo vehm mibi caven.

nogarem, veliem ub bac exceptione, si dominus

suelo, si se hubiere cado la casa, hasta que se le pague el dao, de modoque el usufructuario, que he resarci el dao al vecino, tenga lo que tendra el vecino que fu puesto en posesin; y Jo mismo ser aunque se cause pequesimo dao. 1.Y dice Plau ele: Si yo quisiera que por aquel que yo negaba que fuese dueo se diese fianza bajo esta excepcin, si no fuese dueo, y que por elque yo dijese que era dueo se prometiese puramente, es sabido que no debo yo impetrarlo, sino que debo elegir por quin quiera yo que se me d caucin. 23. ULPIARO; Comentarios al Edicto, libro LX!)), En la estipulacin del dao que amenaza, que se interpone por razn de una casa, sino se hubiere dado caucin por la totalidad, se pondr en posesin. 24. EL MIS si o; Coinenlarios al Edicto, libro LXXII. - liI uso de los ros pblicos es comn, as como el de las vas pblicas y el de las riberas. As, pues, cualquiera le es licito edificar y destruir pblicamente en estos lugares, con tal, sin embargo, que esto lo haga sin perjuicio de cualquiera. Por lo cual se da caucin con fianza solamente por razn de la obra, y no se da caucin alguna por vicio del lugar, esto es, de la obra que uno hace; pero si se temiera dao por vicio del lugar, de ninguna manera se hado decir que se debe interponer estipulacin por ci dao que amenaza. Porque quin duda que no hay nadie de quien estipular, puesto que no haciendo nadie nada el mismo lugar pblico causara dao por su naturaleza? As, pues, la estipulacin se refiere las obras que se hagan privadamente. Luego qu se dir si la obra se hiciera en publico? Qu haremos respecto su 'vicio? Y a la verdad, 6 se ha de recurrir al prncipe, 6, si se hiciera en una provincia, al presidente de la provincia. Pero lo que se ha dicho respecto al vicio de la obra, se ha de entender de este modo, aunque supongas que sobrevino no solamente al tiempo en que so hace la obra, sino tambin si despus; porque qu se dir. si se arruin, porque se haba edifloado mal? 1.Se aade en esta estipulacin tambin el nombre de los herederos, 6 da los sucesores, y el de aquellos quienes pertenece la cosa; pero en estas palabras se comprenden no solamente los sucesores, que suceden en todos los bienes, sino tambin los que hubieren sucedido nicamente en el dotninio de la cosa. 2.Mas para que no se cause algn dao por vicio de un edificio, de un lugar, de una obra, se interpone respecto l estipulacin sin fianza; la cual se refiere no slo fi todo el edificio, sino tambin fi parte dl edificio. Pero dice Labeon, que es vicio del edificio 6 del lugar el que sobreviniendo extrinsecamente los hace menos firmes; y ciertamente que ninguno dijo que por razn de un lugar pantanoso 6 arenoso se incurra en la estipulacin, como si fuera vicioso, porque el vicio es natural; y por lo (auto, ni se interpone esta estipulacin, ni interpuesta, se incurrir en ella. 3.Esta estipulacin comprender acaso solo el dao que se causa con injusticia, 6 quiz todo dao, que sobrevenga extrinsseamente? Y escribe ciertamente Labeon, que no se puede ejercitar accin por el dao causado, si acaso hubiere sobrevenido alguno por terremoto, 6 por violencia de ro, 6 por algn otro caso fortuito. () Taur. eg.n la escriwa origuialtn por quid, correccin del od di en FI., Dr.

28 ULP1Ar4uS libro Lxii!. ad Rdctum.In stipuiat.ione damni infecti, quae aedium nomine interponitur, nial in solidum fuerit oautum, mittetur in possessionem.
24, iDEM libro LXXXL ad Rd(CUm. - Fluminum publicorum COLflflkUflS est USUS, sicuti viarum publicarum et litoruni, in hin igitur pubhie Jicet cuilibet aodificare et destruere, dum tamen hoo sine incommodo cuiusquam fiat. Propter quod opera duntaxat nomino eum satisdatione cavetur, de vitio boj nihil cavetur, hoc est operis, quod quis faeit; ceterum s ex bel vitio damnum timeatur, n'iinime diccndum est, damni infecti stipulationein interpon oportere. Quis enim dubitat, nemiriem case, ajuo Lipuletur, quum nemine nihil faiente ( 1 ) locas ipee publicus damnum infcrat sui natura? Ad ea igitur opera stipulatio pertinet, quaecunque privatiru fiant. Quid ergo, si publice (2) opus fiat, de vitio eius quid faciemus? Et plano ve! prineeps adeundus est, ve], si in provincia fiat, Praeses provinciae. Sed quod dictum es, operis vitio, sic accipieridum eSt, etiamsi proponas non tantum () tempore, que opus fit, sed etiam si postea contingat; quid enlin, si ideo, quia male aodiflcatum eraL, corruit?

1.Adiicitur in bao stipulatione et heredum noinen, ve sueoessorum, eoruinque, ad quos ea res perlinet; succensores auteni non soluin, qui in universa bona succedunt, sed et hi, qui in re antum -dominlum suecessenint, bis verbis continentur. 2.Sed ut un quid (4) aedium, loci operisve vitio damnum fatum alt, &tipulatio interponitur de no sine satisdatione; quae non solurn ad tetas andes, sed etiam ad partem aedium pertinel. Vitiurn autem aedium et loci nene Labeo alt, quod accidens extninsecus infirmiores cae faoit; denique neme dixit, palustnis loci vol arenosi nomine, quasi vitiosi, eornmitt.i stipulationein, quia naturabe vitiurn ent-; et ideo nec ea stipulatio interponLur, neque interposita eommittetur. 3.Uaec stipulatio utrum Id solum damnum continoat, quodiniuria fit, aii vera omne damnuin, quod extrinsecu contingat2 El Labeo quidem senbit, de daimio dato non poseo agi, si quid forte terrae mote, ant vi fiuminis, ahoye que casu fortuito accidenit.
(1) Tsur.; favento el cdi4e FL, y e miento en a nota. (2) In publtee, T'ug. (e) tanto teinpore, que opus Mt, d cddie eitaio por Geb.

166

I,IGESTO.LIBaO

xxxix:

TTULO U

4.Srvius quoque putat, si ex acdibus promiasoris vento tegulas deieclae damnum vicino dederuit, La eum teneri, si aediflii vitio id acciderit, non si violentia ventorum, vol qua alia ratione, quae vim habet divinam. Labeo et rationem adiicit, que (1) si hoc non adniittatur, inicluum erit; quo (2) enim tain lirmuni aedificiuni e, ut flumini, aut maris, aut tempestatis, aiit ruinae, mocodii, aut terrae motus vim sustinere possit? 5.Idem Sorvius putat, si controversia aquae insulam subverterit, deinde stipuatoris aediflcia ceciderint, nihil eum ex atipulatu conseouturum, quia id neo operis, neo loci vitio factum est. Si sutem aqun vitiet fundamenta, et sic aedificiuin ruissot, oommitti etipulationem ait; multum enim interesas, quod erat alioquin flrmum, vi fluminia Iapaum sit protinus1 an vero ante sit vitiatum, deinde sic deciderit. Et ita Labeo probat; etenim multum intereese, quod ad Aquiliain pertinet, sanum quia hominem oceidat, an vero factum imbecilliorem. 6.Quamqiiam autem silpulatio oommittilur, quum vitio operis damnum -factum sit, tamen, si opus factura est ab oo, quem promiasor prohibore non potuit, 8tipulatio non cominiltctur; plane si prohibere potuit, eommittetur. Sed si quia promissoria nomine fecerit, ve ema, pro que promissuni esi, aut sbus, qui prohiberi potuerit, stipulatio ista committetur. 7.Praeterea si furni nomine damni infecti fuenit cauturn, deinde furnanil culpa dainnum datum fuerit, non venire in hano stipulationem pierisque videtur. 8,Cassiva quoque acnibit, quod contra ea damnum datum est, cui nu.11a ope occurni poterit, atipulationein non tenere. 9.Item apud Vivianum relatum est, si ex agro vicini arbores 'vi tempestatis confractae in meum agruju decldonint, seque facto vitibus meis vol segetibus noceant (3), vsI aedificia demoliantur (4), stipulationem isLam, in qua hace compre henduntur: si quid arborum locive vitio aeciddr. nt, non esse uttlom,qum non arborum vitio, sed vi venlorum damnum mihi datuin est. Plane si v0tustate arboruin boa fiebat, posaumus dicere, vitic arborum damnum mihi darL 10.Idem ait, si damni infecti aediurn rum nomine Libi promisero, deinde hae aedes vi tempestatis in tua aedificia ceciderint, saque diruerixmt, nihil ex ea stipulatione praestari, quia nulIum damnum vitio rnearum aed,ium tibi (5) contingit, nisi forte La vitiosae meae aedos fuerint, UI qualibet val tuinima tempeatate rucrint; baec omnia vera sunt. 11.Sed st quod Labeo putat, verum est, reforre, ulrum impulSu fiuminis ruit aedificium, an deterius ante factum postea cseiderit. 12.Item 'videamus, quando damnum dan vi(1)
5)

4.Tambin opina Servio, que si tejai arrojadas por el viento de la casa del que prometi le hubieren causado dao. al vecino, aqul est obligado, si esto hubiere acontecido por vicio de[ edifici, no si por la violencia del viento, por alguna otra razn, que tiene fuerza divina. Labeon aclade tambin la razn de que si no se admitiera esto, seria injusto; porque Aqu edificio hay tan firme que pueda resistir la fuerza do un rio, dl mar, O de una tempestad, O de una ruina, incendio O terremoto? del 5.El mismo Servio opina, que si el impet agua hubiere hundido una casa, y despus se hubieren caldo los edilicios del que estipul, ste no consiguir nada por virtud de lo estipulado, porque esto no sucedi por vicio ni de la obra, ni del lugar. Mas si el agua viciara los fundamentos, y por esto se hubiese arruinado el edificio, dice que se incurre en la estipulacin; porque es muy diferente que por la fuerza del ro haya sido derribado de pronto lo que antes estaba firme, que esto estuviera viciado antes, y que as se hubiere cado despus. Y as lo aprueba Labeon; porque hay mucha diferencia, por lo qe la ley kquilis se refiere, entre que uno mate un hombre sano, O al que se halla ms quebrantado. 6.Mas aunque se incurre en la estipulacin cuando se haya causado dao por vicio de la obra; sin embargo, si la obra se hizo por aquel quien el que promete no se la pudo prohibir, no se incurrir en la estipulacin; pero se incurrir, si se la pudo prohibir. Mas si algno la hubiere hecho nombro del que prometi, O de aquel por quien se prometi, si la hubiere hecho otro, que hubiere podido prohibirla, se incurrir en esta estipulacin. 7.Adems, si se hubiere dado caucin de dao que amenaza por razn de un horno, y despus se hubiere causado dao por culpa del hornero, les parece los ms, que no viene comprendido en esta estipulacin. S. Tambin escribe Casio, que el dao que se caus en contra de esto, y que no se pudiere evitar con ningn auxilio, no lo comprende la estipulacin. 9.Tambin se dijo por Viviano, que si los rboles del campo del vecino, quebrados por la fuerza de la tempestad, hubieren caldo en mi campo, y por este hecho se perjudicara mis vides mieses, se derribasen edificios, no era til esta estipulaoteo, en la que se comprende esta clusula: si algo hubiere ocurrido por vicio de los rboles O del lugar, porque el dao se me caus no por vicio de los rboles, sino por la fuerza del viento. Mas si esto aconteca por la vejez de los Lrbole4, podemos decir, que el dao Be me causa por vicio de los rboles. 10.El mismo dice, que si yo te hubiere prometido con motivo de una casa mia por daflo que amenazare., y luego esta casa hubiere caldo sobre tus edificios por fuerza de la tempestad, y stos se hubieren derrumbado, no se responde de nada por virtud de esta estipulacin, porque no te sobrevino ningn dao por vicio de mi casa, no ser acaso que la casa estuviere de tal modo quebrantada, que se cayere con cualquier tempestad, aunque pequea; todo lo cual es verdadero. 11.Pero tambin es verdad lo que opina Labeon, que hay diferencia entre que un edificio se caiga por mpetu de un ro, que deteriorado an tease cayere despus. 12.Veamos tambin cuando parecer que se
(4) Ha.; demoUwit al cd dios FI. (55 Tau,.; mIbt el cdice Ft., y Le mismo en la nota.

(5) HaL.; noesnt,

qnod,.Hai. VuIg.

quod, Hi2. Vuig. st cdLce FI.

DIGESTO.LIBBO lxxix: YFIuL0 u

181

doator; stipulatlO enim hoc coxitinet, quod vitio aedium, loci, operis, damnum fit (1); utputa in domo mea puteum apeno, que aperto venas putei praceisne aun, an tenear Ait Trelatius, non teneri me damni infecti; neque enim existiman, opera mci vitio damnum tibi ilani in ea re, in qua jure meo usus sum. Si tamen tam alto fodiam in meo, ut parles tuus atare non poasit, damni infecti silpulatio cornmittOIUr.

causa dao; porque la estipulacin comprende el dao que se causa por vicio del edificio, del lugar, de la obra; por ejemplo, abro en mi casa un pozo, y por haberse abierto ste se cortaron los manantiales de tu pozo; estar yo obligado? Dice Trebaefe, que no estoy yo obligado por el daio que amenaza; porque no se estima que se te causa dao por vicio de obra ma en una cosa, en la que us de mi derecho. Mas si jo cavare tan profundamente en lo mo, que no pudiera sostenerse tu pared, se incurrir en la estipulacin de dao que amenaza,

25. P U L G; Cornentarim al Edicto, libro 25 P/.uLus libro LXX Viii. ad Edictum.Tre- batius ait, etiam eurn accipere damnum, cuius se- LXXVIIL Dice Trebacio, que tambin recibe darlo aquel quien se le perjudica en las luces de su casa. diuin luminibus officiatur.
28. ULPIANUS (2 libro LXXXI. ad Ediclum. Proculus alt, quum quia jure quid in zuo faceret, quamvis promisisset dainni infect.i vicino, non tamen eum tener ea stipulatione; veluti si iuz.t.a mea acdificia habeas sedificia, saque jure tao aRius toll.s, aut si in vicio tuo agro cuniculo vel foasa acuam anoam avoces; quamvis enim et hie aquam mi)ii abducas, et illie luminibus officias, tamen ex ea atipulatione actionem mhi non competere, acilicetquia non debeat videni is damnum facere, qui so veluti lucro, quo adbuc utebatur, prohibetur, multumque intereses, utrum damnum quia faciat, an lucro, quod adhuc faeiebat, oil prohibeatur; mihi videtur vera (case) (3) Proculi sententia.

26. U L P i & W o; Coinenarios al Edi4to, libro LXXXI. - Dice Prculo, que cuando uno hiciera

alguna cosa en lo suyo, aunque hubiese prometido

plo, si junto mis edificios tuvieras edificios, y los alzaras ms alto en uso de tu derecho, 6 si llevases

al vecino por dao que le amenaza, no est l, sin embargo, obligado por esta estipulacin; Por ejem un campo vecino tuyo agua mis con un conducto subterrneo 6 con un canal; porque aunque en este caso me quites el agua, y en el otro perjudiques mis luces, no me compete, sin embargo, accin por virtud de esta estipulacin, saber, porque no debe parecer que sufre dao aquel quien se le impido, por ejemplo, un lucro del que basta ahora - disfrutaba, y hay mucha diferencia entre que uno sufra dao, 6 se le prohiba disfrutar del lucro que hasta ahora tenis; y me parece que ea verdadera la opinin-de Prculo.
27. P . u r. o; Comenw'ios al Edicto, libro LXXVIII. - Si fueran muchos los dueos de una esas., cada uno debe estipular sin expreaioni de parte, porque cada cual estpula por su propio dao; antes bien, habindose expresado parte, esta aig-. nifiar. una parte de su parte. Por el contrario, si muchos fueran duefios de una misma casa ruinosa, cada uno debe prometer por su respectiva parte, . fin de que cada uno no se obligue por la totalidad. 28. U LP i A N o; Comentarios al Edicto, libro LXXYI.-.-.En esta estipulacin viene comprendido cuanto valiere la casa. Y por lo tanto escribe Cuajo, que el que estipul por dao que amenaza, si por temor la ruina apuntal loa edificios por razn de los que se procur caucin, puede conseguir los gastas de esto por virtud de lo estipulado. Y el mismo derecho hay, cuando por vicio de una pared eomCiu apuntal sus edificios el que Be procur caucin de dao que amenaza, para sostener las cargas que gravitan sobre su pard. En el mismo caso est tambin el detrimento que por justo miedo se sufri por causa del desocupo de los inquilinas. Mas no sin razn aade Aristn, que, como en este caso exige Cauto, si un justo miedo hubiere dado motivo para el desocupo, debi decir Cassio lo mismo respecto , la persona del que apuntal, si se vi precisado apuntalar por justo miedo . La ruina. 29. CAYo; Comentarios al Edicto provincial, libro XXVIII. Pero lo mismo se habr dedeciTr, tambin si nadie quisiera tomar en arrendamiento un albergue por causa de vicio del edificio. (4) dem, Ial. (5) si, omitia Hal. Taur.; mlgranU, si ocSdice Fi., Br.

PAULUS (4) Libro LXX Viii. ad Edicluin. 27. Piares earundem aediurn domini singuli .stipulari dobont sine adiectione partis, quia de aun quisque damno stiulatur; quia imo para adiecta parti8 parteni faciet. Contra si plurca domini sint vitiosarum aedium, pro sus quisque parte promittere dobet, no singuli in solidum obligenlur.

ULPIANUS libro LXXII ad Edictum. - In 28. kac stipulationo venit, quanti ea res cnt. Et ideo Casaina snibit, eum, qui dainni infecti stipulatus eat, si propter inetum rurnae ea aedifieia, quorum nomine siM oavit, fu)sit, impensaEk ema re ex atipulatu consoqui posse. ldemnque iuris esos, quurn propter vitium commums panietis,qui cavit sibi damni fafeeti onerumn eorum relevandoruni gratis, quae in parieteni inumbunt, aedificia sus fulsit. In eademn causa caL detrimentuin quoque propter emigraticmegi inquilinorum, quod ex justo motu factum est. Aristo autem non male adiicit, sicuti bio exigft Cassius, ut, si (5) instes metus migrandi (8) causam praebuerit, ita fa eius personam, qui lulsit, eadem Cassium dicere debuiase, j justo nietu ruinas fulcire coactus caL.

29. GAJUS llbi'-o XI VIII. ad Edictunm. prooinciafe.Sed et si eonuoere hositium nemo velit propiar vitium aedium, idem eril dicendum. (1) 3L*, Ha. (II) Idem, Hal. () W., 2aur. supfra4 epaj'dn.

188

DIGESTO.LIfflW xXXII TfTcrLo Ij

30. ULPIANUS libro LXXXL ad Lakeam. - Damci infecti stipulatic pertinet, eiiam si quid cias operis, quod la fundo meo aquae duoendae causa fiL (1), viti0 damnum mihi contigerit, solel enim opus in alieno fier], quum iure servitutis, quam quia habet alieno agro impositam, opus in alieno faciat, 1.Utrum autem de koo opere proznittere, an satiadare debeat, iideamu. Mo'vet, quod in alieno faci; qui autem de alieno cavet, satisdare debsi, qui jde sao, rep%onlittere. Unde Labeo putabal, eum, qili modulorum ant rivi faciendi causa opus faceret, etiani satisdare debere, quia (2) et (3) in alieno solo faceret; sed quum de opere, quod faciel, exigatur stipulatio, consequena eril dicere, sufifeere repronlissionem; quodainmudo enim de re SU& cavet. 2,Quod dictum est aquae ducendan causa, exempli gratia scriptum est; eeterum ad omnia opera atipulatio accommodabitur.
31. PAULUS libro LXX VII!. ad Edictum. - Qui vias publicas muniunt., sine damno vicinorunl id facere debent. 1.Si controversia sit, dominus sit, neo no, ja, a que cautio exigitar, sub exceptione sa.tisdare iubetur.

80. U L Pi A N o; Cm'epliirios al Edicto, libro LXXX). - La estipacin del dao que amenaza

es procedente, tambin si rae sobreviniere algn dao por vicio de la obra, que se hace en un fundo ma para conducir agua; porque se suele hacer en lo ajeno, cuando por el derecho de la servidumbre, que uno tiene impuesta en un campo ajeno, hiciera obra en Jo ajeno. 1.Pero veamos si deber uno prometer por esta obra, dar fianza. Hace vacilar, que se obra en Jo ajeno; mas el que da caucin por lo ajeno, debe dar fianza, yprometer ol que por lo suyo. Por lo cual opi naba Labeon, que el que hiciera obra para hacer acueductos arroyos, debe dar tambin fianza, porque tambin la baria en suelo de otro; mas corno Be exige estipulacin por la obra que hiciere, ser consiguiente decir, que basta lapromesa; pues en cierto modo da caucin por cosa suya. 2.Lo que se ha dicho para conducir agua, se ha escrito por va de ejemplo; por lo dems la estipulacin se acomodar toda clase de obra.
81. PAULO, Cor4entaroe al Edicto, libro LXXVIII. - Los que reparan vas pblicas deben hacerlo sin perjuicio de loo vecinos. 1.Si hubiera controversia sobre si es 6 no dueo aquel 6. quien so le exige la caucin, se mandar que d fianza bajo excepcin.

32. GAms libro XXVIII. ad Edctuoi provinciaU.S aedibus meis proximae sint aedes meae et tuae, quaeritur, an, si hae vitium mibi faciant (4), cayere mibi debeas pro damno propriarnm mearam aeilium, cilieet pro qua parte dominus cxiates; et hoc plerisque. placeL. Sed movet me, quod ipse meas aedos reficere posaim, et impensas pro socio, ant communi dividundo iudicio pro parte eonsequi. Nam et si unas aedes oommu nos tecum haba, eacque 'vitmm faciant, el circa refeotionem earum ceasare videaris, nostri praeceptorea negant, cayere te debere, quia ipse reficere poasim, recepturus pro parte, quod. impenderim, iudicio societa%is, aut commnni dividundo; ideo el interposi1am cautionem rnious utilem futuram,quia alia ratione damnum milil posael aarciri. Et caL plano nostrorum praeceptorum hace sententia, UI eradamus, inutilem esas damni infecti stipulationem, quo casa dainnum alia actione sare&ri possit; quod et in superioro casu inloltigendum est.

ra una casa mis y tuya, se pregunta, si, causndo. me sta dao, me debers dar caucin por el dao de mi propia casa, por supuesto, con arreglo fi la parte de que fueres dueo; y esto es lo que les parece bien 6. los ms. Pero me hace dudar, que yo mismo puedo reparar mi casa y obtener con arreglo 6. mi parte los gastos con la accin de sociedad 6 do divisin de cosa comn. Porque tambin si tuve una sola casa en comn contigo, ella sufriera quebranto, y pareciera que dejabaade hacer su reparacin, dicen nuestros maestros que ti:i no debes dar caucin, porque yo mismo podra repararla, habiendo de recobrar con arreglo 6. mi parte los gastos, que hubiere hecho, con la accin de sociedad de divisin de cosa comn; y que por esto, aunque se hubiere interpuesto caucin, no habra de ser til,porque se me podria resarcir el dao de otro modo. Y es ciertamente opinin de nuestros preceptores; que creamos que es intil la estipulacin del dao que amenaza, en el caso en que el dao pueda ser resarcido con otra accin; lo que tambin se ha de entender en el caso anterior. 33. Ur.rio; Comentarios d Sabino, libro XLII. - Al inquilino no se le da la accin del dao que amenaza, porque podnia ejercitar la de conduccin, si el dueo Le impidiese desalojar; 34. PAULO; Cosnerzl.arios l Sabino, libro X.con tal que haya estado dispuesto satisfacer la pensin vencida; de otra suerte parecera que tiene el ducio justa retencin de prenda. Poro aunque hubiere retenido una cosa como en prenda, y sta hubiere perecido por ruina de la casa vecina, se puede decir que tambin el arrendador est obligado por la accin de prenda, si podia trasladar las cosas 6. lugar ms seguro.

32. GATo; Comentarios al Edicto prorincuzl, libro XX VII).-.- Si prxima fi una casa mia estuvie-

83. ULPtANUS libro XLII. ad Edicturn.Iaquilino non datar damni infecti actio, quia possil ex conducto agere, si dominus eum migrare prohiberel; 34. PAULVS libro X. ad Sabiuunz - utique si pro praeterita pensione satis ocre paratus fu ji; alioquin justa retentio pignoris domino fien videretar. Sed et si quasi pignora retinucrit, et ca interiermt ruina vieja arum aedium, potest die, ctiam pignoraticia actione locatorexu tener, si poterat saz res in locum tutiorem transferre.

(1) Mal.; fit, OPifteia el cdice M. () Ttzur. al maigen; qua, en el teo z) Taur. segn 14 e8criur.ortgnai; el, omUeta 14 co,'recc;dn del cdice FI., Dr.

(4) an, el vltlum coinmunea sedes teeerlut, V4.

DIGESTO.LIBBO
85. ULPIANUS

xxxix: TTULO II

169

cornmunis demolitione ea quaeri oportel, satis aptus fucrit onorilDus ferendis, an non fuent aptus.
r'ietis
PAULUS libro X. cid Sabiru&m. - Sed ita ido86. ne.urn esse plerique dixerunt ut (1) utrarumque aedium onera, quan modo jure imporiantur, oomniunis panes sustinere possit; ULPEM.iUS libro XLII. ad Edican. - nam 37. si non fuit, utiqila demollre (2) eujn (3) oportuit; neo debet, si quid dainni ex bac causa attigit (4), i, qui demolitus est, teileri, nisi sumtuose, ant paruin bonus novus parles sil restitutus. Quodsi fiJent idonaus panes, qui demoRtus est, in actionein damni infecti vcnit id, quant interfuil actoris, eum parietem stare; merito, nam si non debuit deinolini, restituere eum debet proprio sumtu. Sed et si qui reditus ob demolitionem amiasus ost, consequenter restituj eum Sabinus voiuit. Si forte habitatores rxngraverunt, aul non tam commode habitare possunt, mputari id aedifieatori potest.

libro XLII. cid un-I. - I n

35. ULPIANO; Comentarios 4 Sa.bino, libro XU1. - Tratndose de la demolicin de una pared comn, se debe investigar, si era, no, bastante slida para soportar las cargas.
86. PAULo; Comentarios 4 Sabino, libro X. Pero los ms dijeron que una pared comn es slida cuando pueda sostener las cargas de unay otra casa, que se impongan en la medida legal;

87. ULPIAJo; Coiuintarios al Edicto, libro XLII. - porque si no lo era, debi ciertamente ser demolida; y si algn dao sobrevino por esta causa, no debe estar obligado el que la demoli, no ser que haya sido repuesta costosamente, hacindose una nueva pared poco slida. Pero si hubiere sido slida la pared que fu demolida, se comprende en la accin de dao causado cuanto le haya importado al actor que subsistiera aquella pared; y con razn, porque si no debi ser demolida, debe l rapo. nenia Ii su propia costa. Pero tambin si se perdi alguna renta por causa de la demolicin, quiso Sanoque consiguientemente fuera restituida. Si acaso la desalojaron los que la habitaban, si no pueden habitarla tan cmodamente, se le puede imputar esto al que la edific. 38. PAULo; Conteri2arioi 4 Sabino, libro X. - El comprador de una casa estipula intilmente antes que se le haya entregado la posesin, porque el vendedor debo responderla de toda diligencia; y la verdad, estipula tilmente cuando el vendedor estuviere exento de toda culpa, por ejemplo, si le permiti al compradora en precario estuviese en aquella casa, y habindose de ausentar le encomend su custodia. 1.--Si no se diera caucin con motivo de un campo, se ha de poner en posesin de aquella parte del campo, por La que se tema dad.o; y la razn de esto es, que en los edificios las restantes partes son arrastradas tambin por la parte viciosa; mas en los campos no es lo mismo, sino que se ha de decir que, como tambin en las casas mayores, debe determinar veces el Pretor con conocimiento de causa en posesin de qu parte deba ser puesto aquel quien no se le diera caucin. 2.Se debo estimar lo que haya de ms, deducido eL precio de la pared vieja; y si de la antigua se hubiera aplicado algo la nueva, se debe deducir d.c la estipulacin. 89. PoilpoNlo; Comentar i os 4 Sabino, libro XXI. - Entre aquellos para quienes es comn una pared; se suele estipular por dao que amenaza por razn de los edificios que cada uno tiene como pro. pios. Pero esta caucin es necesaria, cuando lino solo edifica, y de la obra ha de resultar vicio, cuando el otro tiene edificios de ms precio, y habra de sufrir ms dao al caerse la pared; de otra suerte, si el riesgo es igual, cada cual consigue del vecino tanto cuanto le da al mismo. 1.Si la casa estuviera en litigio, se ha de decir que la carga del dao que amenaza es del po.. asador, porque podra poner cargo del dueo del predio lo que hubiere pagado. Mas si no diera caucin, transfieran la posesin al demandante, que

38. PALILUS lili,'o X. ad Sabozum.. - El xutor asdiuxu ante traditam sibi possessionem ideo inutiliter atipulatur, quia vendilor omuem diligenam ci praestare debel; tuno corte utiliter stipulatur, quum omnia culpa a venditoro berit, veluti si precario einloni in lis aedibus case permisl, custodiainque ci abiuturus Iradidit. 1.Si agri nomine non cavoatur, in eam parte-u agri mittendum est, ex qua periuluui timeatui'; eiusque rei ratio hace cal, quod in aedifleiis partes quoque rdhquae a vitiosa parte (5) t.raherentui'; at in agrio nonidem est, sed dicenduin cal, ut indamibus quoque malorihus interdum causa cognita Praetor atatuere debeat, in culus partis posseasioneni is, ciii non caveatur, mitti debeat. 2.Dedueto veteris panietis pretio, si quid amplius sil, sestimani debe; et si quid ex veter in novum coniectum sil, deduci ex aestimatione (6) oportet. 89. Posn'oxnus libro XXI. cui Sabinn. mier quos panes commiinis est, aediticiorum nomine, quae quisque propnia habet, alipulari damni infecti solot. Sed tuno ea cautio necessarii cal, quum aut alter solus aedificat, et vitiuni ex opere futurum esi, aul alter pretiosiora aodificia babel, el plus danni soiisurus sil deciden Le paree; alioquin, si aequalc penicutum est, quantum quia vicino praesta, tantum ab so consequilur. 1.Si domus (7) xi controversia sil, dicendum est, damni infeeti onus poaseasoris case, quurn id, quod praestiterit, imputare domino praedii posail. Quodsi non eaveat, poaseasionem ad petit.orem, qui cavare damni infeti sibi volit, transferant (8);
(1) st por it, IIZ. Vutg. (E dsnoliri, Hal. Vulg. (3) te, in serta Hal. (4) soutigit, Hai. (5) ad vitioeam partem, Vu2g.; vitiosim partem trahereul

ej cdice citado por Geb.

(o) daduci seatimationem, Ha. Vulg. (1) donihius, Vulg. (5) transferst, Viag.; transferandam, fiel, *

Toso U1-2a

170

DIGIx8TO.LIBRO

xxxix: TfT1:JLO u
quisiera que ti l se le dfera caucin por el dao que amenaza; porque es injusto que el que estpula sea compelido, habiendo dejado el predio, por virtud del que se teme el dao, perseguir al dueo. 2.La estipulacn del dao que amenaza se extiende ms; y por lo tanto es til esta estipulacin tambin al que tiene como superficiario una casa, si se hubiei's causado alri dao en la superficie; y no obstante, es til tambin al dueo del suelo, si se hubiere causado dao en el suelo, desuerte que se destruyese toda la superficie; porque ser defraudado el dueflo del suelo en la percepcin de la pensin. 3.Es licito estipular en nombre de otro,' do suerte que se comprenda el dao que se haya causado al dueo; pero el que estipulare deher dar caucin de cjue el dueo ratificar la cosa, y se habr de incluir en la estipulacin la excepcin procuratoria, cmo en la estipulacin de los legados; pero si no se le diere caucin, el procurador ha de ser puesto de todos modos en posesin, para que no leperjudique la excepcin procuratoria. 4.Al hacer la estimacin de una pared nueva se debe tener cuenta del gasto de la misma, que no exceda de la cuanta admisible, y, en la antigua, de su adorno, que no la aumente.
-No es conveniente que por virtud de la estipu-

nam Iiqum est stipulatorern compefli roldo praedio, ex quo damnum vereatur, dominum quaerere.

2.-.-Damni infecti stiuJatio latius patet; et ideo et ei, qui superficiariam insulam habet, utilis est ea stipula.tio, si quid jo superficie damnum datum fuerit; et nihilominus et sol domino utilis est, si
solo damnum datum fueril, ut (1) tota superficies

tolleretur; fraudabitur enim dominus sol in pensione percipienda.

3.Alieno nomine stipulari ita ]icet, ut, quod damnum domino datum sit, comprehendatur; cavere autem debebit is, qui stipulabitur, dominum ratam. ram habiturum, exceptioque procuratoria etipulationi inserenda erit, sicut jo atipuiatione legatorum; quodel ei non cavebitur, mittandus estin possesstonem procurator omnimodo, ut ej exceptio procuratoria non noccat. 4,In aestimaudo novo parietn ratio haber debet eius impensae, quae moduin probabilem non excedet (2), in vetare eius cultas, (3) qui non aggravet. 40. UI.PiANUS libro XLIII. ad Sabinunx. - Ex damni irifecti stipulationo non oportet infinitam vol ixnmoderatam aestimationem fien, titputa ob tectoria st ob picturas; licet enim in baec mauna erogatio fanta est, altamen ex damni infecti stlpula. tione moderatam aestixxiationem faeiendam, quia honestus modus gervandus est, non immoderata cuiusquo luxunia subsequenda. 1.Quoties communis panietis vitio quid accid.it, socios socio nihil praestare debet, quum cernmunis re vitio contigerit. Quodsi, quia altar eum presserat vel onaraverat, idcirco damnum oontigit, coaseq,uens est dicere, detriinentum hoc, quod beneficio (4) elus contingit, ipsum sarcire debere quodai aequaliter utriusque oneribus presaus deciit, rectiasime Sabinus scripsit, parem (5) utriusque can sam cose, sed si alter plures, vel pretiosiores res amiserit, melius est dicere, quia ambo onera imposuerunt, neutri adversus alterum competere actionem. 2..Quoties ex damni infeeti (fi) plures aunt, quia lo eadem re damnum pasa suni, id est in aedibus, non debet unusquisque eorum jo solidrnn agero, sed in partem experiri; neque enim damnurn, quod plunibus datum esi, unicuique in seet ideo uniduique in partem compotera actionem lulianus scripsit. 3,Item si pluriuni siaL sedes, quite damnose imminent, utrum adversus u numqu ernque doninomm jo solidum eompetit, su in partem Et acripsit lulianus, quod et Sabinus probat, pro dominicis partibus convoriiri 008 oportere. 4.Si plures domini sint aedium, qui damni
(1) sI inserta Ha.

40. ULPIANO; Comen t arios 4 Sab,zo, libro XLIII.

lacin de dao que amenaza se haga una estimacin excesiva 6 inmoderada, por ejemplo, . causa del estucado y de las pinturas;porque aunque en estas cosas se haya hecho grande gasto, se ha de hacer, sin embargo, una moderada estimacin por virtud de La estipulacin de dao que amenaza, porque se ha de observar una honesta medida, y no
so ha de seguir el inmoderado lujo de cualquiera.

1.Siempro que por vicio de una pared comn sucede-algo, un condueo no debe responderlo de

vicio de una pared comn. Pero si sobrevino el dao porque uno de aquellos la haba violentado cargado, es consiguiente decir que l mismo debe resarcir este detrimento, que sobrevino por beneficio suyo; mas si se cay gravada por igual con cargas de uno
y de otro, con muchsima razn escribi Sabino, que

nada otro condueo, porque habr sucedido por

era igual la condicin de ambos, pero que si uno hubiere perdido muchas cosas, 6 de ms valor, es
mejor decir, que, como ambos echaron sobre ella

cargas, no le compete ninguno de tos dos accin contra el otro. 2.Cuando muchos ejercitan la accin de dao que amenaza, porque sufrieron dao en la misma intentarla por la totalidad, sino ejercitarla por una sideraquese les caus en parte; y por esto escribi J uliano,que cada uno le compete accin por suparte.
cosa, esto es, en una casa, no debe cada uno de ellos parte; porque el dao que se les caus muchos, no se lia causpor entero cada uno, sino que se con 3.Asimismo, si fuera de muchos la casa que

lidum datum est, sed in partem datum esse videtur;

arneuaza con dao, caja por la totalidad, por

una parte contra cada uno de los dueose Y eucribi Juliano, y tambin lo aprueba Sabino, que ellos deben ser demandados por la parte de que cada uno es dueo. 4.Si fueran muchos los dueos de un edificio, (1) vltio por bBneSolo, los eddiiies citados por Br. (5) Los c&lices citados por Dr., wletein, coastdraia paabra sospechosa Tar. segn el oc$dice Pl.; paris.tsm, conjelura T,2ur. en la nota(8) ofipalaticue, inserta VuLg.

) 7nw. seg.n. La esoiura origtnal; excedit. La correoci$n del c(Jdle '1., Br. (5) Ial.; flO] nserla sL cdice FI.; SuLtem, qui, Ra.; en. tu, al ,ndrge ingerlor del cdice FI.

DIGESTO.LIBRO

xxxix: TTULO II

1'71

infecti gibE prospicere volunt, nec quiBqUam iis damni ifecti caveat, mittendi omnes in possessionen' erunt, et quidein aeqiialibus parlibus, quanivis diversas portiones doiinii habuerint; et ita Pomponius acrE bit. POMPONIUS libro XXI. ad Sabi,iun. - In re41.
flejando cominuni pariete ej potius facultas aedificandi praestatur, qui magia idonee refleere parEetern velit. ldcmquc que dicendum est, et si de 00 j(inere, ri'rove reficiendo hitar duos val plures quaeratu r.
42.

que quieren que se les garantice por dao que amenaza,y nadie les diera caucin del dao que amenaza, todos debern serpuestos en posesin, y ciertamente por partas iguales, aunque tuvieran diversas porciones de dominio; y as lo escribe Pomponio. Para reparar llfl5 pared comn se le concede la facultad de edificarla preferentemente al que ms convenientemente quiera reparar la pared. Y lo mismo se ha de decir, si entre dos ms se contendiese para reparar un mismo CanhilLo arroyo.

41. PoMpomo; Comanicr.ros ti Sabino, libro XXI.

vus cornmunis damni infecti stipuatus fuisaet, perinde habelur, ae si ipsi domini sua voce pro partibus stipularentur.
A.LFENUS VAR.US ibro Ji. JJLgesorum. - Da43. mci infectE quidain vieira reprorniserat ex cius aedificio tegiilae yanto deieetae cecidarant in vtcini taulas, casque fregeraul; quaesitum est, an aHquid praestari oportet Respondit, si vitio aedifieii et infirmitate factura esset, dcibere praestari; sed si tanta vis vonti fuisset, ut, quarnvis firma, cadificia convelleret, non debere; et quod in stipulatione est, sive quid ibi ruet, non 'vidori sibi (1) mere, quod aut vento, aut omnino aliqua vi cictrinsecus admota caderet, sed quod ipsum por so coricidcret.

1ULIANUS libro LVIII. Digestonun. Si sor-

42. Juu&so; Die.,Lo, libro L V111.Si un esclavo comn hubiese estipulado por dao que amenaza, el caso ser considerado lo mismo que si los mismos dueos estipulasen de propia voz por sus partes.
43. ALFENO VARO; Digesto, Libro I.Uno le haba prometido su vecino por dao que amenazaba; de su edificio haban caldo sobre las tejas del vecino tejas arrancadas por el viento, y las hablan roto; se pregunt, ira le debe responder de algo? Respondi, que si esto sucedi por vicio y poca resistencia del edificio, se le debe responder; pero que si tanta hubiese sido la fuerza del viento, que quebrantase los edificios, aunque estuvieran firmes, no se le debia; y que en cuanto lo que se halla en la estipulacin, si alguna cosa so arruinare all, no se considera que se arruina para l lo que se cayese 'por el viento, por alguna otra fuerza en absoluto movida de fuera, sino lo que cayese por s mismo. 1.Queriendo uno edificar una pared comn con su vecino, antes de demoler la antigua le prometi al vecinopor el dao que amenazaba, y su

1.Qunin pariotem cornmunem aediflcare quia eum vicino veliet, priusquam veterem demoliret (2), damni inecti vEcino roprornisit, aleoque restipulatus () cat; posteaquam panes sublatus esset, hah(atores ex vicinis coenaculis emigrasseLit, vicinus ab so mercedem, quam habitatores non redderent, petare vult; quaesitum est, an recte petetY ResFondit, non oportuiseo cos, quum eommunem parietem aediticarent, int.er se reproznittere, noque ullo modo alt.erum ab altero cogE potuiase; sed (4) al maxime repromitterent, (amen non oportuiase amplius, quam partis d,imidiae; quo amplies nc extraro quidem quisquatn, quum parietem ecrnmunem aedi ficaret, reprurnittere deberet, sed quoniam iam En totum repromisissent (), ornee, quod detrituenti ex mercede vicinus fecisset, praestitururn. 2.idem consulebat, possetne, quod ab eam ram dedisset, rursus repetere, quoniam restipula.tus eset a vicino, si quid ob eam ram, quod Ebi aedifiaturn (6) esset, sil,i damnum datum esset, id reddi, quum et ipsam hane pacuniam, quam daret, proptor illud opus perdoret. Respondit, son poase, propterea, quia non operis vitio, sed ex stipulatione id ainitteret. 44. Ai-aicius Libro IX. Quriesfionurn. Quurn poslulassem, ut ruihi damni infeoti promitteres, noluisti; et priusqnatn Praelor adiretur, sedes tuse corruerunt, el damnum miM dederunt; potius egse (7) alt, ut nIiil novE Praetor constituere debeat, et mea cIa damnum sim passus, qui tardius expeniri ooeparim. At si, quum Praetor, 9t pronhitLares, decrevisset, et te non prorniUente ira me in
(1) id poribI, BeL (2) dmoiiretur. Hal.

vez estipul por lo mismo; despus que fu levan-

tada la pared se mudaron los moradores de las habitaciones vecinas, ye1 vecino quiere reclamarle el

alquiler que no pagaban los. morad ares; se pregun-

t, l pedir con razn? Respondi, que, edificando una pared comn, no debieron ellos prometerse entre s, y que de ningn modo pudo el uno ser

obligado por el otro; pero que aunque se prometie-

sen, no debieron, sin embargo, prometerse ms que por la mitad; porque tampoco un extrao le debera ciertamente prometer uno ms al edificar una
pared comn; pero que como ya se prometieron por la totalidad, deberla pagar todo el quebranto

que el vecino hubiese sufrido por los alquileres. .Consultaba el mismo, si podra acaso repe-

tir otra vez lo que hubiese dado por virtud de esto, porque haba estipulado recprocamente del vecino, to que por causa de aquella obra perdera tambin este mismo dinero que diese. Respondi, que no po-

que si porque se hubiese edificado all algo se le hubiese causado algn dao, fuera ste reparado,puesdia, por esto) porque lo perderla no 'por vicio de la obra, sino por virtud de la estipulacin.
44. Ai'aicaro;
Cuestiones, Libro IX,

Cuando te

ped que me prometieses por dao que amenazaba,'no


quisiste; y antes que Be recurriera al Pretor, se cay

tu casa, y me caus dao; dice que es preferible que


ejercitar la accin. Mas si habiendo decretado el

el Pretor no daba determinar nada nuevo, y que por

mi culpa sufr el dao yo, que comenc tardamente Pretor que prometieras, y no prometiendo t bu(5) rcpromidssct,' Ial. Valg. (R) Taur. segn la esorititrS or'ii vial; correccin del ,idioe Fi., Dr. (7) Pi.ediva por potiva esie, Vulg

(5) (4)

idewque tIpu1Mu8, Vutj. st, nieia Hal.

VLL.

factiim,

Inserta le

172

DIGESTO.LIBRO XXXIX TTULO U

poseessionem iussisset, et priusquam eo venissem, oorruerunt, periiide omnia servanda esse existimevit, atquo si postcaquam o possessionem venissem, damnum datum esset. 1 .Damni iufecti nomine in posseszionem missus possidendo dominium cepit, deindo creditor cas aedos pignori sibi obligatas persequi vult (1); non sine ratione dicetur, nisi impensas, quas iri refectionem fecerlm, mhi praestare sit paratus, nhibendam adversus inc persecutionem. Cur ergo non emtori quoque id tribuandum est, si forte quia insulam pignoratam emerit Non recte baee inter se comparabuntur, quando is, qui emit, sus volun-. tate negotium gerat, ideoque diligentins a venditore sibi cayere et poasit, et debeat; quod non aeque et de eo, col damni infecti non proinittatur, dici potest.

biese mandado que jo entrara en posesin, y antes que yo hubiese enti'ado en ella se cay, eatiin que todo se ha de observar lo mismo que si el dao hubiese sido causado despus que yo hubiese entrado en posesiun. 1.Uno que fu puesto en posesin, por razn de dao que amenaza, adquiri, poseyendo, el dominio, y despus el acreedor quiere perseguir aquella casa que le estaba obligada . titulo de prenda, no sin razn se dir, que no ser que estuviera dispuesto a pagarme los gastos, que yo hubiere hecho Para la reparacin, se ha de denegar la persecucin contra mi. Luegoporqu no se le ha de conceder esto tambin al comprador, si acaso alguno comprare una casa dada en prendO No se compararn bien estas cosas entre si, porque el que compra hace el negocio por su propia voluntad, y por esto puede y debe l procurarse con ms diligencia caucin por parte del vendedor; lo que no se puedo decir igualmente tambin de aquel . quien no se le prometa por dao que amenaza.

fundus petetur, si reni nolit 2). A.edifloatum bebes; ego, tibi ius non esse habere; non defeodis, ad roe poaseasio transferenda est, non quidem ut protinus destruatur opus,iniquum enim est, demolitionem protinus fien, sed ut id fiat, nisi intra eertum tempue egeris, ius tibi esse aedificatum habere.

45. SCEVOLA

libro XII. Qnacsliotutn. - a quo

45. Sciivor.; Cuestiones, libro XII.. quien se le pedir el fundo, si no quisiera La cosa. Tienes algo edificado; ejercito la accin de que no tienes derecho para tenerlo; no te defiendes;-se me ha de transferir la posesin, no ciertamente para que al punto sea destruida la obra, porque es injusto que la demolicin se haga inmediatamente, sino para que se haga esto, si dentro de cierto tiempo no ejercitares la accin de que tienes derecho tener lo edificado.
dueos Be levanten las casas derrudas. 1.La repblica vende con derecho la casa edificada con fondos pblicos, si el dueo no hubiere querido restituir su tiempo con los intereses el dinero gastado.
cargo dl curador de la repblica hacer que por sus

a dominis exatruantur. 1.Domum sumtu publico exstructam, si domiaus ad tempus pecurnam impensam cuin usuris restituere nolucrit, iure eam respublica distrahil.
47. NHaATIUS

40. PULUS lib,u 1. Senlenliarum.Ad curatons reipubticae officium epectat, ut dirutae domus

46. PAULO; Sentencias, libro 1.Correspondo al

conclave binarum aedium () dominus ex allis aedibus in aliarum usum convertit, non solum si contignatio, qua id. sustinebitur, orietur ex parte causum conversum cnt, ruinaedium, uarum nq earum tiet; sed etiam si transversa contignatio tota in aliarum (4) aedium parietibus sedebil. Sed et Labeo jo hbris Posterioruni acribit, binarum aedium dominuin utnisque (5) porticum superposuisse, jaque eam aditu ex alteris aedibus dato alteras sedes, servitute oneris porticus aervandae imposita, vendidiase; totam porticuni earum aediurn case, quas retinulsaet, quum por loogitudinem utriusque domus extensa euet trausversao contgnationi (6), quse ab utraque parte parietibus domus, quae veniisset, sustinereti.w. Nec, tainen censequena est, ut superior para aediflcii, qnae nulU eoniuncta sit, neque aditure aliunde habeat, alterius sit, quam ouius esi id, cui superposita esi.

libro VI. Mernbrwiarwn. Quod

que el dueo de das casas aplic de una uso dala otra, se har de sta, no solamente si las vigas en que se sostuviere arrancasen de una parte de la casa. ti. cuyo uso hubiere sido destinada, sino tambin si todas las vigas son transversales y se. apoyasen en las paredes de la otra casa. Pero tambin escribe dueo do dos casas carg sobro ambas un prtico, y habindole dado entrada por la otra casa vendi casa que hubiese retenido, porque se hallaba exLabeon en los libros de los Posteriores, que si el

47. Nna&co; Pergaminos, libro VI.La cmara

la otra casa con la servidumbre impuesta de conservar la carga del prtico, todo el prtico es de la tendido por la longitud de ambas casas sobre vigas

transversales que por una y otra parte se sostuviesen en las paredes de la casa, que hubiese sido vendida. Pero no es consiguiente que la parte superior del edificio, que no est unida ti. ninguna, y no tenga entrada por otra parte, sea de otro sino de aquel de quien es aquello sobre lo que est asentada. alguno hubiere sido convicto de haber vendido una casa parte de una casa para que fuese demolid por causa de hacer negocio, se determin que el
48. Macxsiio; De es Delatores, libro nico.Si

48. M4aci&wus (7) libro singular de Daorbus. - Si quia ad demoliondum nogotiandi causa vendidisse domum parteinve domus fueril conviotus. ut emtor et venditor sioguli pretium, que domus distraeta, est, praeatent, constitutum est; ad
(1) Taur. seg4n La escritura originai,qu dcevulit; velit, a correccin dci cdice FL, B r. u (2 a que funduc petetur, si ram noHi, consi4rane aquL palabras euprfivas; A que funane petatur, ei ab filo 1% tatum, H,z. Vat.

comprador y el vendedor pagasen cada uno el precio (3) blnarlum por binarum aeium, Ha. (t) silsnsrum, VuLg. (5 Tar.; utriusque, el cdice FI. 16) transversa centlgn&tione, Vulg. 1' Idem, Ha.

DIGESTO.LIBRO XXXII TTULO III Opus autem publicum si transerat uarmora, ve columnas, licito jure facit. T!T. III
DE AgUA, ET

173

en que fu vendida la casa; pero si trasladase los mrmoles las columnas una obra pblica, lo hace con licito derecho. TITULO Iii
DEL AGUA, Y DE LA ACCIN FALLA, QUE SS CONTENGAN LAS AGUAS LLOYSOIZAS

(1)

AQUAE FLUVIAE A.ICRNDAE

arcendae avertetur aqua. Aquam pluviaru dicirnus, guao de coelo cadit, atque imbre excrcscit, sive por se hace agua coelestis noeeat, it Tubero (2) ait, sive eum alia mixta sit. 1.Haec autem actio locum babet in damno nondum facto, opere tamen iarn facto, hoc est de oc opere, ex quo damnum timetur; t.oiesque Ioeurn babeL, quoties mano facto opere ogro aqua nociura est, id est, quum quis manu qecerit, quo ahter flueret, quam natura soleret, si forte immitt,endo eam aut matorem fecerit, aut ctatiorem, aut vehemectiorem, aut si comprirnendo redundare sifeciL Quodsi natura aqua noeeret, ea actione neo caotinetur (3). 2.Neratius seribit: opus, quod quia fccit, ut aquam exoluderet, quae exu ndo.nte palude in agrmn cias refluere solet, si ea palus aqua pluvia ampliatur, saque aqua repulsa ea opere agria vicia noceat, aquae pluviae (4) actione cogetur tollere. 3.De co opere, quod agri colendi causa aratro factum Bit, Quintus Mucius ait, non competere hane actionem; Trobatius autem, non quod agri, sed quod frumenti dunlaxat quaerendi causa aratro factuin, solum oxcepit. 4.Sed et fossas agrorum siccandorum causa factas Munius ait fundi colendi causa flor, non tamen oportere corrivandae (&) aquae causa fiar; enim debere quem meliorem agrun suuin faCOre, ne ViCiLIi deteriorem faciat. 5.Sed etsi quis arare et serere possit etiam sine aulcis aqnariis, tener e'um, si quid ex bis, licet agni colendi causa, videatur feeisse; quodsi autor serere nonpossit, nial suEcos aquarios fecent, non tener. Ofihius aiitem siL, sulcos agri colendi causa directos ita, nt in unam porgant (6) partem, jus esse facere. 6,Sed apud Serv auctores (7) relatum est, si quis salicta posucnit, et ob lioc aqua restagnaret, aquae pluviae arcendae agi posas, si ea aqua vici-

cci 1. Ur.itus libro LIII. ad Edicluin. -Si aque pluvia daunum dabit, actione aquae pluviae

1. Uu'IANO; C'ornentcwios al Edicto, libro Liii. Si alguno le causare dao el agua llovediza, ser desviada el agua mediante la accin para que se contenga el agua llovediza. Decimos agua llovediza la que cae del cielo, y aumenta con la lluvia, ya si esta agua del cielo perjudica por si, como dice Tuberon, ya si estuviera mezclada con otra. .1.Mas esta accin tiene lugar por el dao aun no causado, pero por obra ya hecha, esto es, por la obra de la que se teme el dao; y tiene lugar siempre y cuando por obra hecha mano el agua ha de perjudicar . un campo, esto es, cuando alguno hubiere hecho 'inano que corra de Otra manera que como naturalmente solfa, si acaso introducindola la hiciere ms abundante, ms rpida ms veliemente, si cumprienndola la hizo rebosar. Pero si el agua perjudicase naturalmente, no Catana comprendida en esta accin. 2.Escribe Neraeio: la obra que uno hizo para contener el agua, que al rebosar una laguna solia extenderse por su campo, ser obligado destruirla mediante la accin de agua llovediza, si aquella laguna creciera con el agua de lluvia, y esta agua, rechazada por aquella obra, perjudicara los campos del vecino.

3.Dice Quinto Mucio, que esta accin no compete por la Obra que se haya hecho can el arado para cultivar un campo; pero Trebacio excepta solamente la que se hizo no por causa del campo,
sino con el arado para coger trigo. hechas para desecar los campos se hicieron para cul-

4.Pero dice Muelo, que tambin las fosas

tivar el fundo, pero que no deben hacerse para dirigir las aguas otro punto; porque uno debe mejorar su campo de suerte que no haga peor el del vecino. 5.Mas tambin si uno pudiera arar y sembrar aun sin surcos de desecacin, est obligado, si pareciera que hizo algo de esto, aunque para cultivar el campo; pero si de otra manera no pudiera sembrar, sino si hiciere surcos de desecacion, no queda obligado. Pero dice Ofihio, que para cultivar un campo
hay derecho para hacer surcos de tal modo rectos, que se dirijan d. una sola parte. si alguno hubiere plantado sauces, ypor esto Inun-

6.Pero so dijo por los discpulos de Servio, que

no nocerel.
7.Labeo etiani soribit, ea, quaecunque frugum fructuumque recipiendorum causa fiunt, extra hano esas cansare, rieque referre, quorum fmctuum percipiendorum causa id opus fiat. 8.Item Sabinus, Cassius, opus manufactura in bane actionem venire alunt, nial si quid agri colendi causa fiat. (8) appel 9.Sulcos tamen aquarios, qui lantur, si quia faciaL, aquae pluviae (9) actione eum tener alt.
erctrwa origina, Br. (2) Libeo. el cdice ctlizdo por B

as contenga el agua llovediza, si esta agua le perjudicara al vecino. 7.Escribe tambin Labeon, que todo lo que
se hace para recoger frutos y frutas queda fuera de este caso, y que no importa cules sean los frutos para cuya percepcion se haga esta obra.
8.Tambin dicen Sabino y Cassio, que se com-

dase el agua, so puede ejercitar la accin para que

prende en esta accin la obra hecha mano, no ser

que se haga alguna para cultivar un campo. 9.Mas si alguno hiciera surcos para el agua, que se llaman dice que queda l obligado por

la accin de agua llovediza.

(fl

7auz4 segrivr correccin ctel cdice Fi.; AQLTET, la ea-

(5) Ial. Vi1g coitiesntur, el cdice FI. (4) arcandas, inserta Vulg. (5) darivandas, iia. V4g.

(6) vergant, Flal. (7) Taur. segn la escritura original auditores, la correccin del cdice FI., Br. 18) qul graeco plcici, Ial 9) Vase La nota 1.

114

1)I(EsSTO.L51LO

Xxxix: TTULO III


10.D Icen los mim6s, que si el agua corriese naturalmente, deja de tener lugar la accin para que se contenga el agua llovediza; pero que si con una obra hecha el agua es repelida la parte superior, 6 dcrLvadft i la inferior, compete la accin para que se contenga el agua llovediza. 11.Dicen los mismos, que todos tienen derecho para retener en lo suyo el agua llovediza, para derivar del fundo del vecino al siyo la sobrante, con tal que no Be haga obra en lo ajenu,porque no se prohibe que cada cual se aproveche, mientras no perjudique otro, y que nadie est, obligado por tal motivo, 12.Finalmente, escribe Marcelo, que ninguna accin, ni aun la de dolo, se puede ejercitar contra el que cavando en lo suyo desvi la fuente del vecino; y verdaderamente no debe tenerla sto, si aquel no lo hizo con nimo de perjudicar al vecino, sino para mejorar su propio campo. 18.Tambin se ha de sabor, que esta accin le compete al superior contra el inferior, para que no impida con obra que haya hecho que el agua, que corra naturalmente, pase por su campo; ya inferior contra el superior, para que no le enve el agua de otra manera que como naturalmente suele correr. 14.A esto se ha de agregar tambin, que nunca compete esta accin, cuando sea la naturaleza del mismo lugar la que perjudica; porque, como con ms verdad dira cualquiera, no perjudica el agua, sino la naturaleza del lugar. 15.En suma, opino, que la accin para que se contenga el agua llovediza tiene lugar solamente si el agua llovediza, la que crece con Ja lluvia, perjudicara no naturalmente, sinopor obra hecha, no ser que esta haya sido hecha para cultivar un campo. 16,Mas crece con la lluvia el agua que muda de color, que aumenta. 17.Tambin se ha de saber, que esta accin no tiene lugar de otra suerte, sino si el agua hoyodiza lo perjudicara . un campo. Pero si le perjudicara . un edificio 6 a un castillo, deja de tener lugar esta accin; pero se podr ejercitar la de que no-tiene uno derecho para echar estiLicidio, 6 canales. Y por esto dicen Labeon y Cascelio, que la accin para que se contenga el agua llovediza es especia!, y que la de canales y estilicidios es general,y que esta es licito ejercitarla en' cualquier parte. Y asi, el agua que perjudica . un campo ser desviada mediante Ja accin para que se contenga el agua llovediza. 18.Y no investigaremos de dnde nazca; porque tambin si naciendo de un ]u-ar pblico, sagrado, descendiera por un fundo oel vecino, y ste la echara mi fundo con obra que hubiera hecho, dice Labeon que l queda obligado por la accin para que se contenga el agua llovediza. 19.Tambin escribe Cassio, que si el agua de un edificio urbano porjudica . un campo, 6 un edificio rstico, e ha de ejercitar la accin de canalea y de estilicidios. 20.Pero hallo que dice Labeon, que si el agua que corre de mi campo perjudicara un lugar, que est dentro de los suburbios, esto es, un edificio, no se me puede demandar con la accin para que se contenga el agua llovediza; peno si dimanando de los suburbios corriera sobre mi campo, y le perjudicara, hay accin para que se contenga el agua llovediza.
(4) Toar. sefl a escritura original, seftOcia, La correccin ctei cctice Ft., Br; cuB$lnentis sedilicla, omiietdo hoc est, Vulg.

10.Idem aiu.nt, si aqua naturaliter decurrat, aquao pluviae arcendae actionein cessare; queda opere facto aqua aut in superiorem partem reppel litur, aut in inferiorem deri'atur, aquae pluviae arcendae actionem competere. 11.lidem aiuut, aquam pluviana lo suo retiflore, vel superflcientem (1) ex vicini in suum derivara, dum opus In alieno non fiat, omnibua ius case,prodesse enim sibi unusquisque, duna alil non noeet, non probibetur,nec quemcuani Iioc nomino tener. 12.Denique Marcdllus scribi, eum eo, qui in suo fodiens vicini fontem avertit, nihil posee agi, neo do dolo actionem; et sane non debet babere, si non animo vicino nocendi, sed sunna agrum meliorem faciendi in focit. 13.Item sciendum est, hane actionem vol superior adverus in feriorem competere, no aquam, qune natura fluat, opere facto inbibeat per suum agrum decurrere; et infenioni adversus superioreni, no autor aquam mittat, quam lucre natura aolet 14.Huie illud etiam applicandum, nunquam cornpatere hane actionem, qnum ipsins le, natura noeet; nam, ut venus quis dixenit, non aqua, sed bol natura noc6t 15.-1n SULrnDa puto, ita demum aqiiae plu'viae aroendae locuni actioneni babero, si aqua pluvia, vol quae pluvia erescit, noeat non nturaliter, sed opere facto, nisi si agri colondi causa id factuin Bit. 16.lmbre autem erescere eam aquam, quae colorem inutal, ve increscil. 17.ltem sciendum est (2), hanc actionena non alias locum hahere, qualu si aqua pluvia agro noceat. Ceterurn si nedificio ve oppido noceat, cessat actio ista: agi autem ita poterit, ma non esse atillicidia, flumtna immittere. Et ideo Labeo et CascelLius (3) aiunt, aquae quidern pluviae arcendae actionena apecialeni esse, de flominibus et tilliidha goneralem, et ubique agi ea licero. Raque aqua, quae agro noet, per aquae pluviae arcendae actionem corcebitur. 18.Nec illud quaerainus, unde oriatur; et si publico oriena ye! ex loco sacro per fundum vicirn descendat, isqui opere facto in meum fundum eam avertat. aquao pluviac arcendae tener eum Labeo ait. 19. Camina quoque seribit, si acjua ex aedificio urbano noceat vsi agro, ve aedificio rustico, agendum de fluminibus et stillicidiis. 20. Apud Labeonem a.uteui invenio relatum, si ex agro meo aqua fluens rioceat loco, qui est inIra continentia, hoc ost aedifieio (1), non posse ne aquae pluviae arecndac conveniri; quodal ex continentibus profluena iii meum agrum dofluat, cique rioceat, aquae plus'iae arcendae esse actionoin.
(i) guperfluefltsm, HaL Vuig; (3) ~tus, viag.

(2) Taur. segn a escritura original; est omtela la oi' de cvd0 Fe., Br.

00-

DIGEgTO.LmRO

xxxix: TfTULQ 111


21.Mas as como se comprende en esta accin la obra heeha para que me perjudique el agua llovediza, asi por el contrario se pregunta si se podra ejercitar la accin para que se contenga el agua llovediza, si el vecino hubiere hecho la obra para que el agua, que corriendo de otro modo le aprovechaba mi campo, no le aproveche , ste. Y opinan Olilio y Labeon, que no se puede ejercitar, aunque me interese que el agua llegue m; porjue esta accin LiCflO lugar, si perjudicara el agua Iioyedjza, no si aprovechase. 22.Pero aunque el vecino destruya una obra, y, destruida sta, el agua llegando naturalmente un campo inferior le perjudique, opina Labeon, que no se puede ejercitar la accin para que se contenga el agua llovediza; porque es siempre servidumbre de os predios inferiores que recojan el agua que corro naturalmente. Mas si por haber sido destrud la obra el agua corriese con ms vehemencia se dirigiese sobre un solo punto, confiesa tambin Labeon, que se puede ejercitar la accin para que se contenga el agua llovediza. * 23.ina1mente dice, que hay establecidas ciertas leyes para las condiciones de los campos, de suerte que en los campos en que haya grandes corrientes me sea licito tener diques.0 hoyas, por supuesto, en tu campo, si, no obstante, no se hubiera establecido para el campo la condicin de que se haya de conservar la naturaleza del campo, y de que siempre el inferior le preste servid urribre al superior. Y esta incomodidad debe sufrirla naturalmente del superior el campo inferior, y componsarla con otra comodidad; porque as como l Corre toda la substancia de la tierra, as tambin corre l La incomodidad del agua; pero si no se hallara condicin establecida para el campo, la antigedad hace veces de ley. Porque verdaderamente seguimos esto mismo tambin en las servidumbres, de suerte que donde no se halla servidumbre impuesta, el que us de una servidumbre por largo tiempo, y no con violencia, ni en precario, ni clandestinamente, se considera que tuvo la servidumbre impuesta por larga costumbre, 6 en virtud de derecho. Luego no obligaremos al vecino reparar los diques, sino que los repararemos en su campo, y ser esta una como servidumbre; para cuya cosa tenemos la accin til, el interdicto. 2. PAULO; Conieivarios al Edieo, Libro XLIX. -

21. Sicut autem opus faeLum, ut aqua pluvia mihi noceat, in hano actionein venit, ita per contrariulTi quacritur, an possit (1) aquae pluviae srcendae agi, si vicinus opus fecerit, no aqua, quao aRoquin decurreus agro meo proderat, huic prosit. Ofihius jgitur et Labeo putant, agi non poseo, etiamsi!ntersit mea ad me aquam pervenire, heno enim actionem locum habere, si aqua pluvia nocoat, non si non prosiL 22.Sed et si viOinu5 opus tollat, et sublato eo aqua naluraiiter ad ineriorew agrum perveniens rioneat, Laboo existimat, aquae pluviae arcendae agi non pose; scniper enim hane esse servitutein iriferioruni praediorum, ut natura prefluenteni aquarn exoipiant. Plano si propter id opus sublatum vehernentior aqua profluat vel corrivetur (l) aquae pluviae arccndae actione agi poase etiaiil Labeo conflietur. 23.Deoique ait, (3) conditionibus agrorurn quasdam leges naso dictas, ut, quihus agria magna sint Ilumina, liceat mihi acilicec in agro tuo aggeres vel foasas habere, si tamen lex non alt agro dieta, agri naturam esue ervandam, et semer inferioren superiori servire. Atque (4) hoe iGommoduin naturalitcr paLi iuferiorem agrurn a superiore, compensareque debere eum alo coznmodo; sicut enini omnis pinguitudo terrae ad eurn decurnt, ita etiam aquae ncommodum ad eum defluere; si turnen [ox agni non inveniatur, vetustatem vicern legis Lenere. Sane enim et la servitutibus boO idem sequirnur, ut, ubi servilus non invenitur imposita, qui (5) diu usus est servitute, neque vi, neque precario, neue clam, habuisue longa cansastudine, val ex () jure irnpositam s.ervitutem videatur. Non ergo cogernus vicinum aggeres muniro, sed nos in ema agro murilamus, eritque isla quasi servitus in quarn rem utilem actionem habemus, vel interdictum.

2. PAULUS libro XLIX. ad Edicum,-1n summa tria suol, per quae inferior 1ous superiori servit: lex, natura loci, vetustas, quae seinper pro lege habetur, miuuendarum seiliet litium causa.
1.Apud Labeonem proponitur fossa velus

En suma, tres cosas hay por las cuales el lugar inferior presta servidumbre al superior; la ley, la naturaleza del lugar, y la antigedad, que es coiisiderada siempre como ley, para disminuir, por guo foso para desecar los campos, y que no haba memoria de cttaudo fu hecho; el vecino inferior no lolimpiaba;y as resultaba, que por virtud de su estancamiento su agua perjudicaba nuestro fundo; ga el agua llovediza, para que dI mismo !o limpie, te consienta que lo pongas en su primitivo estado.
dice ea su consecuencia Labeon, que se puede ejercitar contra el inferior la accin para que se conten 2.Adems,si el foso estuviera en la linde, y

ese agrorum sieeandorum causa, neo tneinoria(n oxtare, quando faeta est; huno inferior vicinus non purgabat; sic fiebat, uL ex rest.aguationc eius aque fundo nastro noceret; dkitigitur Labeo, aquae pluviae arcendae eum inferiore agi posee, ut aut ipse purgaret, ant te pateretur in pristinum statum eam redigere.
2.Praeterea si in confinjo foesa sit, neque purgan vicinus latintur eam partem, quae tibi accedat, poase te magia agere (7) aquae pluvise areendae Labeo alt.
(J) Ial. Vulg. posset, el cJdioe FI,

supuesto, los litigios. 1.Se supone por Labeon, que haba un anti-

el vecino no consintiera que se limpiase la parte


que esta contigua A ti, dice Labeon, que puedes ejer-

citar con ms razn la accin para que se contenga el agua llovediza,


(5) quam, Ilal. (5) Tau. 584, la escritara original; uL por ex, la corrsccidri del cddic. FI., Br. (7) Ha. Vulg.i agere, cml Lela el cdice FI. -

(S) derivetur, frl (3) de, insefla Va

(4) Te r. al mdrgen; Al, en el ieo,

176

DIGE8TO. - LIBEO XXXIX TTULO 111

3.Casius autem seribit, si qua opera aquae rnittendae causa publica auctoritate fanta sint., in aquae pluviae arcendae actionem non Veflire in cadeEnqile causa esas ea, quoruin rnemoriam vetustas excedil. 4.Apud Ateium (1) vero relatum cst, eam osaai, ex qua ad inferiorem fundum aqua doscendit, coendum esse vicinum purgare, sic extet fosase memoria, sive non ex.tet; quod et ipse puto prot)andurn. 5.ILam Varus ait. aggcrcm, qui in fundo vicmi eral, vis nquae deieeit per quod effactuu est, ut aqua pluvia mihi noceret; Varus ait, si naturalis agger Iuit, non posee me vieinum cogere aquae pluviae srcondae actione, ut eum reponat, val repon airaL. ldemque putat, et si manu Cactus fult, neque memoria ama extat (2); quod si extet, putat aquae pluviae areendue actione eum tener. Labo autora, si manu feotus sit agger, etianisi memoria eius non exiat, agi poase, ut reponatur; nam bac actione neminem cogi posas, UI VOflO prosit, Sed iie rioceal, aut interpellet facientem, quod jure tcere posait. Quamquam lamen deficiat aquae pluviae aicendae actio (3), attamen opinor, utilem actionem ve interdictum miii competere adversus VlCinuLfl, si velim aggaram restituere in agro eius, qui faetus mihi quidem prodesse potest, ipsi vero (4) nihil nociturus est; hace sequitas suggerit, etsi jure (5) deficiamur.

3.Pero escribe Casio, que si con la autoridad publica se hubieran hecho algunas obras para introducir agua, no vienen comprendidas en la accin para que se contenga el agua llovediza, y que en al mismo caso estn aquellas cuya,antigedad excede A. su memoria. 4.. Mas se halla expuesto por Ateyo, que el vecino ha de ser obligado A. limpiar el foso de que baja agua al fundo inferior, era haya, era no, memoria del foso; lo que tambin yo creo que se debe admitir. . 5.Tambin dice Varo: la fuerza del agua rompi el dique, que habla en el fundo del vecino, por lo cual resulto que meperjudicaba el agua llovediza; dice Varo, que si el dique era natural, yo con la accin para que se contenga el agua llovediza no puedo obligar al vecino A. repararlo, que deje que sea reparado. Y lo mismo opina, tambin si hubiera sido hecho A. mano, y no hubiera memoria de l;pero si la hubiera, opina que l esta obligado por la accin para que se contenga el agua llovediza. Pero dice Labeon, que si el dique hubiera sido hecho A. mano, aunque no haya memoria de l, se pueda ejercitar accin para que sea reparado; porque con esta accin nadie puede ser obligado A..beneflciar al vecino, sino A. noperjudicarle, A. no impedirle que haga lo que pueda hacer con derecho. Mas aunque falte la accin para que se contenga el agua llovediza, opino, sin embarbe, que rus compete contra el vecino la accin til
el interdicto, si yo quisiera reparar en su campo

i.Apud Namusara relatuin cst, si aqua fiusus ter suum atercore obstruxerit, et ex restagnatione superior agro noceat, posse eum inferiore agi, ut sinat pur'gari, hanc enim actionem non tantum de operibus esse utilem manu factis, verum etiam in omnibus, quae non seeundum voluntatem amI. Labeo contra Namusam probat; ait enini, naturam agri ipsam a se muts.ri posee, si ideo, quiim per se natura agri fuerit mutata, aequo animo unumquemque forre debere, sive melior, sive deterior cius condujo facta sit, ideirco et si terrae motu, aut tempestatis magnitudine sol causa niutata sil, nenhinetn cogi posee, ut sinat a pristinam bel conditionem redigi; sed nos etiam in huno oasumaequitatem admisimus.

el dique, que, hecho, me puede ser ciertamente provechoso, y A. Al en nada le ha de perjudicar; y esto es lo que sugiere la equidad, aunque carezcamos de derecho positivo. 6.Se dice por Namusa, que s el agua corriente obstruyere su cauce con estiercol, y por virtud del estancamienlo perjudicase al campo superior, se puede ejercitar accin contra el dueiio de[ inferior para que deje que se limpie; porque esta ne-cin es til no solamente respecto A. las obras hechas A. mano, sino tambin en cuanto A. todas, que no dependan de la voluntad. Labeon argumenta contra Nainusa; porque dice, que la misma naturaleza de un campo puede cambiaras por si misma, y que por esto, cuando la naturaleza del carupo se hubiere cambiado por si misma, cada cual debe soportarlo con animo tranquilo, ya si se hubiera hecho mejor, ya si peor, su condicin, y por suelo, nadie poda ser obligado A. dejan que se restableciera la primitiva condicin del lugar; pero

Jo tanto, que aunque por terremoto, por violencia de tempestad se hubiere cambiado el estado del nosotros admitimos tambin en este caso la equidad. 7.Dice el mismo Labeon, que si la corriente de las aguas excav en tu campo un lugar, no se

7.Idem Labeo ait, si iii agro tao aquarum coneursus locura oxcavavit, aquac pluviae arcandas actiono agi non poase tenum a vicinis; plane si foasam iure factam, aut (6) cuius memoria non extat, ai tecum posse aquae pluviae arcendae, ut rolicias. 8.Idem Labeo ait, quum qnaeritur, an mona extet lacto opere, non diem et Consulem ad liquidum exquirendum, sed sufflcere, si quia acial factum (7), 1100 est, si factum esas non ambigatur; nec utique necease esse, superesee, qui memino-

poda ejercitar contra ti por los vecinos la accin para que se contenga el agua llovediza; pero si la

hoya fu hecha con derecho, 6 de ella no hubiera raemoria, se puede ejercitar contra ti la accin para que se contenga el agua llovediza, a fin de que pares. 8,El mismo Labeon dice, que cuando se investiga si hay memoria de que haya sido hecha la ,aro obra, no se ha de averiguar A. punto fijo el da y el consul, sino que basta si alguno sabe que se hizo, esto es, si no se duda que se liso; y no es cierta-

correccIn **1 clice FL. Br.

(1) Alfenum, Valg. (5) Ha!..; extaret, el edoe PL. () directa, inserta Valg. () Taur. a eg4n a &icrLhra original; vero, orni!.8.la la

(5) etricto, inserta Ha!.. (a) si bssa luce facta sil, cujus, Vulg. (7) Taur.T eet, insertas!. cddie FI.; cese, !.asCPta VaLg.

DIGESTO.-LIBRO rint, veruin eiain si qui audierint ces, qui (1) memoria tenucrint. 9.Idem Labeo alt, si vicijus fumen, torrenten (2) averterit, un aqua ad euni pereniat, et hoc modo sit efl'octuEu, ut vicino noceatur, ai num 00 aquae piuviae arcendae non posse; aquam enim arcare boa case, curare, no inftuut; quae sententia verior est, si modo nn hoc animo fecit, ul tibi izoceat, sed ne sibi nocoal.. 10.---1JIud otiam verum puto, quod Ofihius senbu, si fundus tuus vierno serviat, et propterea aquam recipiat, cessare aquae pluviae arcendae actionero, sic tamon, si non ultra modum noceat. Gui consequens ese, quod Laboo putal, si quis vicino cesserit, ius ej case aquam immittere, aquac pluviae arcendae eum agere non posee.

xixx: TiTLO HL

177

mente necesario que sobrevivan losqe se acordaron, sino sia1guno hubieren odo . los que hubioron tenido memora de ello. 9.Dice el mismo Labeon, que si el vecino hubiere desviado una corriente un torrente L fin de que el agua no fuese l, y esto hubiera sido hecho de mudo que se le perjudicara al vecino, no se puede ejercitar contra l la accin para que se contenla el agua llovediza; porque contener el agua llo-

vediza es cuidar de que no invada; cuya opinin es

ms verdadera, si esto no lo hizo con intencin de perjudicarte, sino para noo-perjudinarse l. 10.Tambin considero verdadero lo que escribe Olio, que si un fundo tuyo le prestara servidumbre al vecino, y por esto recibiera el agua, deja do tener lugar la accin para que se contenga el agua llovediza, pero esto as, si no te perudicara desinesu radamente. A. lo cual es consiguiente lo que opina Labeon que si alguno le hiibjcrc concedido al vecino que tenga el derecho de introducirlo el agua, no puede l ejercitar la accin para que se contenga el agua llovediza. Se refiri por Trebacio, que uno, en cuyo fundo nace agua, estableci lavaderos junto a la fuente,. ir que de ellos comenz introducir el agua en el

Trehatium ralatum est, eum, in ciitis fundo aqua orilur, fullonicas circe I'ontem instituiase, et ex lis aquam vicini () lii fundum vicini irnmittare eoepiase. Ait ergo, non tener eum aquae pluviae arcondes actione, si Lamen aquam conrivat, vol si spurcam (4) quia immittat; posas euai impedir pierisque placuit. 1 .Idem Trebatius putat, eum, cci aquae fluen. tea calidao nGceant, aquac pluvinc arcendae cura enim aquae calidae aquae ptuviae sunt.

3.

ULPiANus

libro Liii. ad Ediwn. - Apud

3. ULPIANO; Conientariog

al Edicto, libro Liii.

t]ndo del vecino. Y dice, que ste no esta obligado por la accin para que se contenga el agua 1lovei as; que se le podra impedir.

pero si alguno dirigiese sobre un punto el agua, si la introdujera sucia, les pareci bien a los ms 1.Opina el mismo Trebacio, que aquel quien le perjudiquen las aguas termales corrientes, puede ejercitar contra su vecino la accin para que se contenga el agua llovadiza; lo que no es verdad,

vicino agora poase; quod vorum non est, nequo


2.Si vicinusi qui arvum (5) solebalcerto tempore anni rigare, pratum ilIic feceril, eoeperitque assidua iri'igatione vicino nocere, ait Ofllius, neque damni infecti, neque aquae pluviae arceiidae actione eum tener, nial locurn complaiiavit, noque facto itatior aque ad vininum perveniro coepit. 3.Aquae pluvise areendae non nial eum tenoii, quilo suo opus faciat, receptum e11 coque iure utimur. Quare si quis in publico opus faciat, hace actio cesat, sibique imputare dobat se, qui danini infeoti cautiorie sibi non prospoxit;.si tamen u privato opus factuni alt, et publicum intervefiat, de teto agi posee aquae pluviae arcendae, Labeo ait.

porque las aguas termales no son aguas llovedizas.

2.Si el vecino, que sola regar en cierta poca del ao un campo, hubiere hecho en l un prado, y hubiere comenzado fi perjudicarle con el continuado riego al vecino, dice Ofihio, que no esta l

obligado ni por la accin de dao que amenaza, ni por la accin para que se contenga el agua llovediza, si no allan el terreno, y por este hecho comenz fi ir el agua ms rpida al vecino.

3.Se admiti que no estuviera obligado con la accin para que se contenga el agua llovediza sino el que hiciera obra en lo suyo;y este derecho observamos. Por lo cual, si alguno hiciera obra en sitio pblico, deja detener ligar esta accin, y debe imputrselo fi si mismo el que no mir por si con la

4.Noque fructuarius, neque eum co aquae pluviae areeadae agi potest.


4. 1DSM U/wc L111.Quamquaru autem.cum domino openis tantum aquae pluviae areendae actio St, lamen Labeo scribit si quii sepulerum aedificavenit, ex quo aqus nacesi, etiatnsL openia doniioua case degerit4oao facto religioso, attamen magia, probandum ost, inqoit, aquae pluviae areendae eum tener; fuit enim dominua, quum opus faoeret; el

caucin de dao que amenaza; pero si la obra hubiera sido hecha en sitio privado, y mediase otro pblico, dice Labeon que se puede ejercitar por la totalidad la accin para que se contenga el agua llovediza. 4.Ni el usufructuario puede ejercitar la accin para que se contenga el agua llovediza, ni

puede ser ejercitada contra l.


para que se contenga el agua llovediza se tenga so-

4. EL MISMO; libro MILMas aunque la accin

lamente contra el duel'io de la obra, escribe no obstante Labeori, que si alguno hubiere edificado un sepulcro, por virtud del cual perjudique el agua, aunque haya dejado de ser dueo de la obra por
haberse hecho religioso el lugar, dice que, sin em-

(1) inemtnerhi, VeruIn etlftn% si qul aUdierteL eoa, qui, consmdranae aiiadkias por aUguo. eopsItas. (5) Sumen torreus, HaL. (i) viclal, eoagiira.ee aqu palabra superflua.
Tomo 111-15

(4) Ta(Lr.SegIin el ccldioeFL. quedicecoanlvatuelllDnrcam. (5) Taur. segwi a escritura origin al, hortum, a correenon del cdice PL., Br. -

1'8

DIGESTOLIBU0

Xxxix:

rf1'uLo III

si iussu iudieis compulsus opus (1; restituerit, non esse sepuicri violati actionem. 1.lulianus quoque soribit, si post iudicium aquae pluviae arcendas susceptum firndum aliena verit is, cum quo actum esset de praeterito damno et de opere retituendo, id statuere iudioem debere, quod iudicarL si uulla alienalio facta esaet; nain et fundo alienato nihilominus udiciuni manere, et damni rationem venire etiam oms, quod alienatione (2) contingit. 2.idem lulianus seritet, aquae pluviae arenadae aetionern non nisi cura domino case. ldcireoque si colonus ignorante domino opus fecerit, dominuru fundi nihil amplius, quam paticnuiam praestare dehere; colon cm autem interdicto Quod vi ant clam impensam (juoque restiluendi operis, ci daranum, si quod ex co datum fuerit, praestare cogendum. Si tamen dominus desiderel caveri sibi damni infeeti ab eo, ex cuius praedio ) noce, aequissimum cnt, caven (4) oportere.

bargo, se ha de admitir ris bien 'que est' l. oblifado por la accin para que se:cont.enga el agua llovediza; porque fu dueo cuando hacia la. obra;

3.Item si non ego, sed procurator meus tale opus fecerit, ut aqua pluvia noceat vicino, adversus me haetenus enit &etiQ, q [late nus adversus coboom; ipse auteni procurator interdicto Quod vi SuL clam convenir poterit, scoundum luliani sententiarn, etiam post opus restitutum.

to1,1 la obra, no hay La accin de sepulcro violado. Y 1.Escribe tambin Juliano, que si despus de. haberse aceptado el juicio para que se contenga el agua llovediza hubiere enajenado el fundo aquel contra quien se hubiese ejercitad<>' accin por el dao pasado y para que se repusiera la obra, debe determinar el juez lo mismo que juzgara si no se hubiese hecho ninguna enajenacin; porque aun despus de enajenado el fundo subsisto todava el juicio, y comprende tambin la cucrita del dao que sobrevino con la enajenacin. 2,El mismo Juliano escribe, que la accin para que se contenga el agua llovediza no se da sino contra el dueo. Y por esto, si ignorndolo el duefio hubiere hecho el colono la obra, el dueo del fundo no debe hacer nada rnt.s que permitir su dei-nolicin; mas el colono ha de. sor obligado por. al interdicto de lo que se hizo con violencia elandotinameute pagar tambin el gasto de la reposicin de la obra y el dao, si alguno se hubiere causado en ella. Mas si el dueo pretendiese que por el dao pie amenaza se le diera caucin por aquel con cuyo predio se le perjudica, ser muy justo que se le deba dar caucin. 3.Asimismo, si no.yo, sino ml procurador hubiere hecho una obra tal, que el agua llovediza 1e perjudique al vecino, se dar contra mi la accin en tanto que contra el colono; mas el mismo procurador podr ser demandado con el interdicto do lo que se hizo con violencia clandestinamente, segn la opinin de Juliano, aun despus de repuesta la obra. . Pxui.o; Conwnlarios al Edicio,. Ulr'o XLIX. Si sin saberlo el dueo hubiere hecho un colono una obra, por virtud de la que el agua le perjudicara al vecino, respondi Labeori, que el colono Qstaba obligado por el interdicto de lo que se hizo con violencia clandesUnamente; y el dueo del fundo, con la accin para que se contenga el agua llovediza,porque slo l puede demoler la obra; pero que l debe prestar solamente su consentimiento, si se le diera caucin con Ja estipulacin de dao que amenasa, yque si hubiere hecho algn gasto en lailemolicin de la obra lo obtendr del colono con la accin de locacin, a no ser que alguno no lo estime as, porque no hubiere sido necesario demolerla; mas silo hubiese hecho por mandato del dueo,. tambin queda obligado el dueo por el interdicto, 6 ULPIANo; Com'ncnzrio3 al Edicto, libro 1.11!. Si un tercer vecino hubiere hecho una obra, por virtud do la cual me perjudique el agua que corre por elfundo de m primer vecino, dice Sabino, que puedo yo ejercitar la accin contra el primero, contra el tercero, prescindiendo del primero; cuya opinin es verdadera. 1. perjudicara el agua, que corre de un fundo que es de muchos, 6 si se le causara dao itfundo que es de muchos, se determin, y este derecho observamos, que, si el fundo fuera do muchos, cada rico ejercite la accin por su parte, y la condena se har por una parto, y si se ejercitara Ja accin contra muchos, cada uno ser demi.ndado por su parte, y la condena se har por cada parte. (t) Taar. segn La enrUara orminal, el, ineerta La correccin del cdice FI., Br.

compelido por mandato del juez hubiere repues-

5. PAULUS libro XLIX. ad Edicn. - Si colerius inscIente domino opus fecerit, ex que aqua vicino noceat, Labeo respondit, colonum interdicto Quod vi ant elam tener; dominuni vero fundi aquae pbuviae areende aCtione, quia is solus restitere opuspotest; sed patientiaru duataat eum praestare debere, si ej damni infeti stipulatione caveatur, el si quarri irnpensam in restitutione opera iecerit, consecuturum a colono locati aclione, nisi si quis ideo non putet, quoniam non fuerit necease ipsuLn restituere; sed si iussu domini fecisset, etiam interdicto dominum teneri.

8. ULP1Nus libro LUI. ad Edicfun%.Si tertius vicinus opus feceril, unde decurrens aqua por fue. dum priini vicini inei rnihi noceat, Sabinos ail, posas me val com primo, vol eum tertio, omisso primo, agero; quas sontentia vera set. 1.Si ex plurium fundo decurrene aqua noceat, vol si pluniura fundo noceatur, plaeuit, seque jure utimur, UI, sive plurium fundes alt, singuli in partem experiantur, et condemnatio in parlein fiat, sive eum pluribus agatur, singuli in partem converiiantur, st. iii partem fiat condemnatio.
(1) qais sein1erI, inatrta Ifni. () Sewt oo4jcUua Dr.; alisustionem, el cdice t".; post alienationem, Hat.; anta alteuatiouem, el cddue citado por TOLW.

(3) aqua, inserta Vtg.

tiGESTO.LIBRO

xxxix

TfTUT,Q

nl

11, 79

2.inde quaeritur, si eornmurn agro meo ex (1) proprio. agro loo aqua noceat, an agi possit aquae pluviae aroendae. Et putem agendum, sic tsnien u.t pars damni praestetur. 3.Versa quoque vine, si co"imunis ager sU, qui nocet proprio, poteril ac1ue p[uviae arcendan agi, u quia damnum consequatur, sed in parten. 4.Si quia, priusquam aquae pluviae arcendae agal, dowinium ad aliuni transtulerit fundi, desinit hahere aquae piuviae areeridae actionem, eaque ad eum trasibit, ouius ager esso coepil; quum enim datnnum (2) fulururn contineat, ad eum, qui dominus cnt, incipiel actio pertinere, quarnvis, quum allenius dominiuni esset, opus avicino factum sit. 5.Aquae pluviae arcendae acttoneni, aciandum cal, non ja rem, sed personalem esse. 6..Ofllciuni autem ludicis Iioc erit, ut, al quldern a vicina opus faclum sil, eum iubeat restituere, damnurnque sareire, si quid post litem contestatam contigit; quodsi aiie litein contestataifi damnum contigit, tantum OpUS rc3StitUere debebi& damnuru non sarciel. 7.Calsus scribit, si quid ipse fea, quo libi aqua pluvia noeeat, mes impensa tullere mo cogenduni; si quid alius, qui ad me non pertinet, sufficere, ut patiar.te tolero. Sed si servus meus feceril, aul ja, cui heres sum, lioc fecil, servuin quidem noxae dedere debeo; quod autem is, cui.hcres sum, ecit, perinde est, alque si ipse feoissem. 8.Aeatimationem auteni iudex faeiet ex re vetitate, hc est cias damni, quod apparuerit datum. 7. PAOLUS lib XV!!1. ad dictain. Is, cum quo aquae pluviae areudae agitur, quod opus teoit, Iicet cedere loco paratus sil, cogitur aceipero iudicium, quoniani. el (3) suo nomine convertitur, ni opus tollat.. 1.Aliud est in bonae fidei emtore; hic enlin tantum patientiani praestat; igilur si et fundo cedat,.audiendus es, plus enirfl praestat. S. I.rLpLANUS libro LIII. ad Rdicm.!n cantedando jure aquae ducendae non tantum eorum, in quorum loco aqua oritun, verum eorum et'ratn, (4) ad quos ems aquae usus pertinel, volunt.as .ecquiritur, id est Jeoruca, qutbus servitus aquae debebatur; nec immerito, quum enim ,IninUitt]I' ius eoruiti, conseqileus Fuji exquiri, an consentiant. El generaliler, sive incorpore, sive u. jure bel, ubi agua oritur, vel in psa MUS habeat quia los, yoluatateni cius case spectandain placet.
9. PA.ULUS libro XLIX. ad Ediclitin. la diem addiuto praed.io et emtonis, el venditoris voluntas

2Por lo cual se pregunta, si, perjudicndole .un campo mocomn contigo el agua de otro campo tuyo propio, se podra ejercitar la. accin para que se contenga el agua llovediza. Y yo opinara que 60 puede ejercitar, pero de modo que se satisfaga parle del dao. 3.Y tambin viceversa, sifuera comn el campo, que perjudicara otro propio, se podr ejercitar la accin para que se contenga el agua llovediza, fin de que uno consiga la indemnizacin 101 dailo, pero en parte. 4.Si alguno, untes de ejercitara accin para que se contenga el agua llovediza, hubiere transferido ii otro el domtnio del fundo, dej de tener la accin para que se contenga el agua llovediza, y ella pasar aquel de quien cmeI?z ser el am. po; porque como comprende el dao futuro, la accin comenzar pertenecer aquel que fuero dueo, aunque la obra haya sido hecha por el vecino cuando el dominio era de otro. 5.Ss ha de saber, que la accin para que se contenga el agua llovediza no es real, sino personal. 6.Mas el ministerio del juez ser este, que, si La obra hubiera sido hecha ieriamentc por el vecino, le mande que la deshaga, y resarza el dafio, E, alouno sobrevino despus de contestada la dea; pero si el dao aconteci antes de contestada la demanda, solamente deber deshacer la

obra,y no resarcir el dao. 7.liseribe Celso, que si yo mismo hice alguna cosa por virtud de la cual te perjudique el agua llovediza, he de ser obligado destruirla mi cesta; y que si la hizo otro, que no me pertenece, bata que yo consienta que hl la deshagas. Peros la hubiere hechoun esclavo.mo, la hizo aquel de quien soy heredero, debo ciertamente entregar el esclavo por el dao; mas si la hizoaqueldequien soy heredero, es igual que si yo mismo la hubiese hecho. 8. -!-Mas el juez har la estimacin conforme ti la verdad de la cosa, esto es, del daiLo que apareciere causado. 7. PALO Comen4arios al Edicto, libro XVIII. Aquel contra quien se ejercita la accin para que so contenga el agua llovqdiza, porque hizo una obra,

aunque estuviera dispuesto ceder el lugar, es obligado a aceptar el juicio, porque ea demandado tambin en su propio nombre, para quedeslruya laobra. 1.Otra cosa es tratndose de un comprador do. buena fe; porque ste solamente presta su con.

sentimiento; as, pues, si tambin cediera el fundo ha dp ser odo, porque da ms.

quiere la voluntad no solamente de aquellos en cuyo lugar nace el agua, sino tambin de aquellos

Para conceder el derecha de conducir agua se rei quienes les pertenece el uso de esta agua, esto es, de aquellos ti quienes se les deba la servidumbre de agua; y no sin razn, porque disminuyndose el de. recho de stos, fu consiguiente que se requiriera
que lo consientan. Y en general, ya si una tuviera

8. Um,rio; Comen tari os al Edicto, libro Liii.

derecho sobre el fundo, sobre un derecho del lugar donde nace eL agua, ya si sobre la misma agua, est determinado que se haya de atender su voluntad.

9. P.ui.o; Co,rzcntarios al Edicto, libro XLIX. Tratndose de predio vendido trmino, se ha d


(3) ex por el, Jal. (4) etkfti osuUrase aaUda por antiguos copWas

proprio Ra1. Vutj (2) datum, nera

(1) Segn i+uestra cotjetwa et, e cdice Fe..; meo el Lo Jal.

180

DIOESTO.LORO

xxxix: TfTLJLO III


vendedor, de modo que sea cierto, ya si quedare en poder del comprador, ya si volviere de el, que Ja cesin de sgua se hizo por voluntad del dueo. 1Mas se elige la voluntad, para que ignorndolo el dueo no reciba dao injusto; porque. no puede parecer que recibe ningn dao injusto que una vez quiso. 2.Pero en la cesin de agua Bie exige IavoIunlad no slo de aquel quien 1e perteneciere el derecho del agua, sino tambin la del dueo de los lugares, aunque el duefi no pueda usar de aqulla agua, porque puede volver L el derecho ntegro. 10. T.Ji..niaao; Gomenarias al Edicto, libro Liii. - Mas si fueran muchos los dueos del mismo logar de donde se conduce el agua, no se duda que ke ha de seguir la voluntad de todos; porque pareci injusto, que la voluntad de uno solo, acaso por una pequea porcin de dominio, causara perjuicio los conduenos. 1.Mas veamos si la voluntad pueda manifestae despus; y est determinado quenada importa que la voluntad preceda siga la conduccin del agua, porque el Pretor debe amparar tambin la voluntad posterior, 2.Si el ro fuera navegable; dice Labeon que no conviene que el Pretor concoda que de l se haga conduccin, que haga menos navegable al ro. Y lo mismo es, si tambin por esto se hiciera navegable otro ro.
requerir la vol untad'asi del comprador como de[

exquirenda est, UI, sive remanseril penes eintorem, sive reeeaserit, certum sit, voluotate domini factam aquae cezaionorn. iguorana iniuriam accipiat; in ullam enhin potest videri iniuriam acoipere, qui sernel voluit.
1.ideo autem voluntas exigitar, no dominus

2.Non autem solios eius, ad quem los aquae porlinebil, vokntas exigitur in aquae cessione, sed etiam domini locorum,. etsi doininus uti ea aqua non possit, quia recidere ius solidum ad eum potesL
10. ULPuius libro LIII. ad Edicuin. - Si autora, plures smk eiusdeni loci domini unde aqua ducitur, Omniuruvolunthltem esae sequendain, non ambigitur; iniquum enim visum esi, voluntateru unius ex modioa forte portiuneula (1) dotninii (2) praeiudicium sociis facere.

1.An tamBa subsequi voluntas possit, videamus; el plaeet, nihil interease, utrum praecedal voluntas aquae duct.ionem, an subsequatur, quia et Posteriorem voluntatem Praetor tOen debet. 2.Si fiunien navigabilo Bit, non oportere Praetorem concedero, ductionem ex eo lien, La beo alt, quae fumen miaus navigabile etficiat. Idemque est, Jet si par hoc aliud fiumen fiat navigabile. 11. PAIILUS libro XLIX. ad F4ictum. - Supra ter alienum arcos aquaa dueendao causa non iure fiat; neo is, eui ter, actus debetur, poutem (3), qua posait re agere, inre exgtruet; at si apecus, non cumoulum, sub rivo aget, aqua corrumpetur, quia

11. Pu.ur.o; Comentarios al Edicto, Libro XLIX. Sobre paso ajeno no se har con derecho un arco para conducir agua; ni aquel i quien se le debe la servidumbre de paso de conduccin, construir con derecho un puente por el que pueda pasar 6 conducir; mas si debajo de un canal hiciere una suffosso eo aqua manabit, el rivus siecatur. excavacin, no glerla cubierta; se perder el agua, porque el agua manar aquel socavn, - y so secar el canal. 1 Dice Caasio, que si perjudicara el agua ya 1.Cazgius sit, sive ex cominuni fundo, sive de un fundo comn, ya un fundo comn, puede communi aqua noceat, vol unum eum uno agere ejeNutar la accin uno solo contra uno solo, uno posse, vel unum separatim eurn singulis, vol sepaseparadamente contra los dems, 6 separadamente ratim singulos eum uno, vel.sirigulos cum'singulia. cada uno contra uno solo, 6 cada uno contra cada Si unus egerit, et restitutio operis htisque aestimauno. Si uno solo la ejercitare, y se hubieran hecho tio facta alt, ceterorum actionem evaneseere; item si eum uno actum Sit, et Si praebtiterit, caleros Ii- la reposicin de la obra y la estimacin del litigio, e tlatum alt, se extingue la accin de los domas; asimismo si se berari.; idque, quod sociurum nomin hubiera ejercitado la accin contra uno solo, y ste por arbitrimi comtnuni dividundo recuperan poase; el ex sociis (4) non utique eum co agendum, qui hubiere pagado, se libran los dems; y lo que se hubiera dado Li nombre de los condueos, puede opus fecerit; neo minus eum quoque damnum reser recuperado por medio del rbitro de divisin de stituere debere, qui auctor opera fuit. cosa comn; y entre condueos no se ha de ejercitar.ciertamente la accin Contra el que hubiere heho la obra; ni tampoco est menos obligado restituir el dao 'el que fu autor de la obra. 2.Dice Prculo, citado por Ferox, que si se 2.Apud Ferocem ProcuLus alt, si eum uno domiriorum actum sit, qui opus non feoenit, debere hubiera ejercitado la accin contra uno de los dueeum opus reetituere sus impensa, quia eommuni. os, que no hubiere hecho la obra, debe l deshacer, a su costa la obra, porque tiene la accin de didividundo actionein habet; sed sibi magia placero, patientiani dunlaxat eum praestare oportere, qia viain de cosa comn; pero que Li l le parece mesua culpa 'actor id patiatur, qui non agit eum eo, a jor, que solamente debe prestar su consentimiento, quo opus factum alt; et est iniquum, eum, qui non porque por su propia culpa sufrir esto el actor 7 que fecil, id rest.ituere oportere quoniam commurii di- no ejercita la accin contra aquel por quien taya vidiindo agere potest; quid enim fiel, si socios eius sido hecha la obra; y es injusto que el que' no la hizo deba deshacerla, porque puede ejercitar la acsolvendo non fucrit? cin de diviSin de cosa comn; pues qu se har., si su consocio no fuere slvente
(i) !P*rtiCu1a Vialg. (1) wjstwaBr.; don4nl, el eddioe F.

(a) faciet, sed ponlem, insertan otros en Jial. (4) posas ex accHa; non uUqus, Hal.

Dt(.USTO.LIBRO 3.Ofioium sutem indicis inter duos accepti quaie futurual sit, dubitare se lulianus ait, si forte unius fundus fuerit, cui aqua noceat; si vero (1) jo quo opus factum, sit pluriorn,etcum uno eorurn agatur, utrum et eme damni nomine, quod post litem contestatam daLuni git, et <>perla non restituli in solidum condomnatio fiar debeat, quemadmodum, quum servi communis nomine noxali iuquoniani quod praestiterit, potest a socio- rocipere an vero is, cum que agitur, pro parle ana et damni dati, et opone non restituti nomine damnandus alt, ul in ac.tione damniinfenti fiat, quum eius praedil, ex quo damnum metuatur, piares domini sint,et cern uno eorum agatur, licet opus, ex quo damnum futurum alt, individuuin sit, et ipsae aedes, soluinque eaium non potes (2) pro parte duntaxat damnurn dre; nibilo minus eum, cern qio ue exiaitur, pro sua parte condemnani. Magisq atirnat, id servanduin in aquae pluviae arcendae actione, quod la actione damni infeeti, quia utrubique non de praeterito, sed de futuro dainno agitur.

xxxix: TITULO III.

381

dicio eum uno agitur, cozidemnauo ia solidum fiet,

3.Mas dice Juliano, que l duda cual haya de ser el deber del j uez admitido por das, si acaso fuere de uno solo el fundo al cual perjudica el agua; Si es que, si (uera de muchos aquel en que se hizo la obra, y se litigara contraunu solo de ellos, se deber hacer la condenacin integramente por, razn tanto de) dafio que se hubiere causado despus de contestada la demanda, como de la obra no deshecha, la manera que cuand contra uno solo se ejercita la accin noxal por razn de un esclavo comn, se har la condenacin por el todo, porque lo que l hubiere pagado pueda recobrarlo do su consocio, siaquel contra quien se ejercita la accin habr de ser condenado con arreglo su parte por razn asi del dao causado, corno de la obra no deshecha, como sucede en la accin del dao que amenaza, que cuando son muchos los dueos del predio de que se teme el dao, y so ejercita la accin contra uno solo de ellos, aunque sea indivisible la obra de que haya de sobrevenir el dao, y la misma casa y su solar no puedan causar el dao solamente en parte; es, sin embargo, condenado con arreglo su parte aquel contra quien de observar en la accin para que se contenga el agua Llovediza lo que en la accin de dao que amenaza, porqim5n una y en otra se trata no de l dao pasado, sino del futuro. 4.Paro si fuera.de muchos el fundo , que perjudica el agua llovediza, pueda ciertamente cada uno ejercitar la accin, pero del dao que se hubie-

se ejercita la accin. Y estima que ms bien se ha

4.Quodsi ja fundos, cut aqua pluxia nocet, plurium alt, agare quldem val singutos posee, sed damni, quod postiitent contestalam datum siL, ion amplius parte sua ccrnsecuturum; tem si opus reattutuni non fuerit, non amplius, quam quod pro parte eorum intarfuenil opus restitu, condemnationem fien oportere. 5,Si ex privato agro in agrum oommunem agua immittatur, Olilius ait, socium cern co age 6.Trabatiu8 existimat, si de coopero agatur, quod manu factum Bit, omnmodo restituendixn id esse ab so, eum quo agitur; si vera vi fiuminis agar deletus Bit, aut glarea-iniecta, aut fosas limo repteta, tunc pattentlam duntaxat praestandain.

ra causado despus d conteetada la demanda, no

habr de conseguir mas que su parte; y asimismo, si la obra no hubiere sido deshecha, la condenacin debe hacerse por no ms que por lo que con arreglo la parte de ellos les hubiere. interesado

que se deshiciera la obra.

5.Si de un campo privado se introdujera el agua en un campo comn, dice Ofilio, que puede el

re posse.

condueo ejercitar contra su condueo la accin.

obra que hubiera sido hecha- mano, ha do ser en

6. Estima Trebacio, que si se tratara de una

todo caso deshecha por aquel contra quien se ejercitala accin; pero que si por la fuerza del ro hubiera sido roto un dique, se hubiera introducido cascajo, el foso se htibiera llenado de limo, en este

caso solamente se ha de prestar el consentimiento. 12. FL MisMo; Comentarios tt Sabino, libro XVI.

12. IDEK ibro XVI. cid Sabinum. - Emtor, nisi ahnulata venditio est, ceteripie sueceesorea val restituere, si velint (3), opus factucu, ve[ patientiatu praestare debent; nam actor moram suarn nocere debere man4estum cst. In endom causa osi etiatn SOCiOS CUS, (Ui opus fecit, si ipsc aucton non fuiL; demque jo donato fundo legatove est;

- El comprador y los dems sucesores deben, si la venta no fu simulada, deshacer la obra hecha, si quisieran, 6 prestar para ello su consentimiento; porque es evidente que a] actor le debe perjudicar su morosidad. En el mismo caso est tain-

bin el consocio del que hizo la obra, si l mismo no la hizo; y lo mismo es en cuanto un fundo donad 6 legado;

13. Giius cid Edi,cticrn Praeoris urbw, tiuto ie aquaplueiac arcniIae. - sed vonditor autdonator interdicto Quod vi aut clam de damno et impensis ab actore factis tene.bitur.

e] interdicto de lo que con violencia 6 clandestina-

13. GAYO; Co,ncnicinos cii Edicto del Pretor w'bauio, Utztto de que se conena el agua Uooedu'a.. pero el vendedor 6 el donante estar obligado pot-

mente en cuanto st dao y los gastos hechos. por al actor. 14. Prn.o; Corn.entw-ios al Edicto, libro XLIX. - Dice Ateyo, que s el que hubiere hecho la obra
hubiere vendido el predio una persona ms po-

14. Pun.ns libro XLIX. cid Edietum.kteius (4) ait, si is, qui pus fenerit,potentiori. vendiderit praedium, kuatenus desienit case, agen-.

ru_

(1) (5)

el forte tus tu (nado, euius aqusnoea, sIvin quo, Has.


poUft, ffa. Valg.

(a) si veJjnt, omtletas ci c&Ue ollado por Geb. (4) Ha. Vug. Antseus, el oddice FI.

182

DIGETO.LIBRO XXXIX: TITULO In

dura cum.eo Quod vi aut clam (1); quodsi arnus praeterierit, de, dolo iudieium dandum. 1.Quum agilur aquae phviae arcendae'de facto, quod aocet, uaeritur; ideaque si vitio toei pare aliquia sol st;hsedit, quamvia por eam cauaarn aqua pluvia inferitri noceat, nulla eompetit actio. Idem fortasas dicitur, si ir' agro manu tactm al~ quid subsederit.

2.In hoc iudjciutn, sicut in damni infecti, futurum daninum-venit, uum reliquis foro omnibus iudiciis praeteritum prastotur. 3.De eo, quod ante datuin est Quod vi aul elam agendum est, de en, i.uod post seritentiam ja-. dicis futurum et, damni irLecti cayere oportet, vel ita opus restituendun es!, ut nullum pertciilum dammi supersit. 4.De co opere, quod post litrrri contestatam factum est, novo iudicio agenduni est.
15. IDEM libro XVI. ad Sabnwn. - Sed interdum opus et quod post litem eontestataLn factum est, tolletur, si id, quod antecessit, tolli sine co

derosa, por cuanto dej ser dueo se ejercitar contra ti el interdicto de lo que con violencia clandesiinamente; pero Si hubiere transcurrido el alIo, se dar la accin de dolo. .Cuando se ejercita la accin para que se contenga el agua llovediza) so trata de un hecho, que pera udiea; y por lo tanta, si por vicio del lugar sehundi, parte del suelo, aunque por esta causa lo perjudique al inferior el agua llovediza, no onipets ninguna accin. Acaso se dice lo mismo, si en el campo se hubiere hundido alguna cosa hecha t mano. 2.En esta accin so comprende, como en la de dafio que amenaza, el dao futuro, cuando en casi todas las dems acciones se responde del pasad. 3.Respecto si que se caus antes, se ha de ejercitar el interdicto de lo que violenta 6 clandestinamente, y respecto al. que haya de sobrevenir despus de la sentencia del juez conviene que se dla caucin del dao que amedaza,- seha de deshacer la obra de modo, que no quede ningn peligro de dao. 4.En cuanto la obra que se hizo despus de contestada la demanda, se ha de ejercitar una nueva accin. 15. EL MISMO; Cornenarios d Snbsio, Ubr XVI. - Pero veces se deshar tambin la obra que se hizo despus de contestada la demanda, si sin ello no se puede quitar la que se hizo antes. 10 POMP0Nr0; Coinento,ios 4 Sabino, libro XX. El dao que despus de la venta y de la entrega se haya causado al fundo, respecto al que se haya aceptado antes al juicio para que se contenga el agua llovediza, puede obtenerlo, no obstante, el vendedor en este juicio, no porque se le haya causado el dalle al vendedor, sino la cosa;. y esto debe el rostituiraelo al comprador. Pero si aquel rontra quien se ejeroitara la accin hubiese vendido antes que se causara el dao, se ha de ejercitar inmediatamente accin contra el comprador, dentro del ao contra el que hubiere vendido, si esto lo hubiere bocho para evitar el juicio. 17. PAnio; Comcntw'ios 4 Plaucio, libro XV. Si antes se me hubiere concedido servidumbre para con ucir agua por la noche, y luego despus se me hullero concedido por otra cesin la conduccin de agua tambin por el da, y yo hubiere usadoduranle el tiempo establecido solamente del agua por la noche, pierdo la servidumbre de[ anua del dha, r' ue en este caso hay varias servidumbres de Ivrzas causas. 1.Con razn se determin, que no se pueda coriucir el agua por acuediicto de piedra, sino si eslo se hubiera consignado al constituirse la:servidumbre; porque no es costumbre que el que tiene La servidumbre de agua conduzca sta por canal empedrado. Mas se puede hacer lo quede ordinario suele ser costumbre, de modo que se conduzca el agua por caeras, aunque nadase haya expresado. al constituir la servidumbre, pero de suerte que con ellas no se le cause dao alguno al dueo del fundo. 2.Se determin que se puede constituir' la servidumbre de tomar agua aun mediando va pblica; y es verdad, pero no solamente si mediana va pblica, sino tambin si ro pblico; y del mismo modo que mediando-ro pblico se puede impo. (6) SeiM enmierda Br.; RECto, el cdice F1. (o) Tau,'. al nI4v'gd4; statuim, enM tacto. () )Ublc, ilat.

non potest.

16. POMP0NIu8 Ubre XX. cid Sabinam. - Post veaditionem et traditionein c1uod uocituin sit al undo, de quo ante indiciunf anneptum sit aque pluviae arcendae, nihilo minus eo ludicio vonditoreal posas coflsequi, nn quia venditori, sed quod rei .darnnum. datum Mt; idque eum emtori restitue-. re debere. Sed si, antequam noceatur (2), la, cuni quo actum si!, vendat, statim agenduru eum emtore, vol intra annum eum co, qui vondidorit, si iudicii evitandi causa id feorit.

17.: PAULUS Ubre XV. ad PiauJa,n. - Si prius nocturnas aquae srvitus mili cesas (3) fuerit, dornde postes alta ceaslone diurnas cuoque ductus aquae concesBus mlhi fuerit, et per (4) constituj.ijin tempus nocturna da ntaxat aqus usus .fuerlm, auiitto jervitutem aquae diurnae, quia hoc casu plures sunt servitutes diversarum causarum.

1.Recte (5) placui.t, non alias por laidem aquam duci poase, nisi hoe lo servi tu Le constituen da comprehensum si!; non eniin consuetudinis es!, ut,q.ci aquam habea!, por lapidem stratuni (6) ducat. lila autem quae fere in consuetudine esse so-. len!, ut por fistulas aqua ducatur, etiamsi 'nihil Mt comprebensuni in servitute constituenda, fieri posaun!, ita tamen, ut nullum darnnum domino fundi ex bis detur. 2.Va publica intercedente haustus servitutom constitui poese placuit; et est verum, sed non solum si vis publica interveniat, sed et si flamen publicum; eodem casu, quo uterveniento Ilumine publico (7) vise, itineris, actas aerfitiIS ilflpOfli po!(1) letra nimiun sitieni, 1flMPIa Vug. (2) noceat, Rat. lfuIg, (5) concessa [la. Vui (41 post, Eta.

DIGESTO.LIBEO XXIX TfTULO Hl

183

est, id est (1) si non Mt impedimento l.ranseunti magniludo flumnis. 3.Sic e (2) si non proximo meo praedio ser vitut&n vicints debeat, sed ulterior!, agere potero ius case mihi ira agere ad ilIum fundum superiorem, quatnvis servitutem ipse por fundum naum non babean, sicut irit.erveniente viapublio, ve! flumine, quod vado (3) transiri potest. Sed loco sacro vel religioso, vel sancto interveniente, quo fas non Mt nL!, nulLa eorum (4) servitus impon poterit. 4.Sed si fundus medius altrius nter me et Le interoedit, haustus servitutem fundo tuo imponere potero, si mihi medius dominus ter ad traesciindum cesserit, quemadmodum si ex fhimine publico perenni haustu velim uti, cui flumini ager tune proximus Mt, iter mihi ad Llumen cedi potest. 18. ILVOLENUS libro X. ex Cassio.Si in publico opus factum eat, qua (b) aqua pluvia noeeret, agi non potest; interveniente Loco publico agi poterit; causa eius re hace est, quod ea actiope non tonetur MM dominus solus. 1.Sino permiasu PrLncipis aqua por viam p11blioam duci non potest.,
POMPONIUS libro XIV- ad Quirlturn Mucum. 19. Labeo ait, si patiente vicino OpUS faciam, ex quo ej aqi.ia pluvia noceat, non tener me actione aquae pluviae arcendae

uer la servidumbre d&va, de paso, de conduccin, esto es, si la magnitud de! ro no fuera hope. dimen Lo para el que pase. 3.As tambin, si el vecino debierala servidumbre no i un predio vecino mo, sino iitro ms Lejano, podr ejercitar accin do que tengo derecho para pasar y conducir aquel fundo superior, aunque yo no tenga servidumbre por medio de mi fundo, la manera que mdiando va pblica, ro, que se puede pasar por vado. Pero mediando lugar sagrado religioso, santo, del cual no sea licito usar, no se podr imponer ninguna servidum 4.Pero M entre t y yo hay un fundo inermedio de otro, podr imponerle . tu fundo La servidumbre de tomar agua, si el dueo intermedIo ne concediere camino para pasar, . la manera que si yo quisiera usar de la servidumbre de tomar a..ua de ro publico perenne, cuyo ro estuviere prximo tu campo, so me puede conceder ci paso hasta .1 rio.
18. JvoLsNo; Doctru'la do Casso, libro X. - Si en sitio pblico se hizo una obra por la cual causa perjuicio el agua llovediza, no se puede ejercilar la accin, se podr ejercitar mediando lugar plilico; la causa de esto es, que por esta accin no est obligado sino slo el dueflo. 1.Sin permiso del prncipe no se puede conducir agua por va pblica.
bre de estas.

19. PoaipoNio; Conteriiarios d Quihto MNCiO, libro XIV.Dice Labeon, que si consintindolo el veci no yo hiciera obra por la cual le perjudicara el agua llovediza, no estoy yo obligado por la accion para que se contenga el agua llovediza; 20. EL MISMO; Comentarios Sabino, libro XXXI Y. -pero esto as, sino hubiere sido engaado pr error 6 impericia; porque es nula la voluntad del que yerra. 21. El- MISMO, Comentarios Quinto Mucio, libro XXXI!. -Si. en el mio brotase el agua que tiene sus manantiales en tu fundo,.y cortaras estos manatitiates, ypor ello hubiere dejado de llegar el agua . mi fundo, no se considera que hayas obrado con violencia, si no se me debiere ninguna servidumbre por tal motivo, ni estars obligado por el interdicto de lo que se hizo con violencia 6 clandestinamente. 22. EL mismo; Doctrina de autores eargos, libro X. Si se hubiere legado el usufructo de un fundo, la accin para que se contenga el agua llovediza compete al heredero y contra el heredero de quien fuere el predio; pero si el usufructuario sufre alguna molestia por alguna obra, podr ejercitar ciertamente algunas veces aun el interdicto de Lo que se hizo con violencia clandestinamente. Mas si no le competiere, se ha de ver si se le deber dar como dueo La accin til para que se contenga el agua llovediza, si tambin sostendr que tiene derecho para usufructuar; pero es ms cierto que se lo concede inaccin til para que so contenga el agua llovediza. 1.-..No se considera que el que hizo la obra la deshizo, sino si contuviera el agua. 2.Pero tambin si el usufructuario hubiere (a) quo, al rnrpt lnlrior del cdice FI. (6) vlm, Rol. ag. (7) MUR, inwtan Ha. Vu19. (B) Ia&; accoininoare, el cddse FL

20. IDEM libro XXXIV. ad Sabinant. sed hoc ita, si non par errorem aut iinperitiani tieceptus fuerit; nulla eriim voluntas errantis est.
21. iDEM W.ro XXXII. ad Quinum Muciwn. Si in meo aqua erumpat, quae ex tuo fundo venas habeal, si cae venas incideris, et ob id desienit ad me aqua pervenire, tu non videris vi (6) feisse, si culis servitus mihi o nomino debita fuerit, neo interdicto Quod vi aut elam toneris.

22. IDEM libro X. ex variis Lectioni bus. - Si ususfructus fundi legatus fucrit, aquae pluviae nrueiidac actio heredi et cum herede (7) cM, cuius praedium uerit; quodsi ex opere incommodurn alquod patitur fructuarius, poterit quidam interduin vel interdicto experiri Quod vi aut clam. Quod si el non eornpetet, quaerendum cM, an utilis el quasi domino actio aquae pluviae arcendae dan debeat, an vero etiam contendat, ius sibi ess uti fmi; sed magia est, utilem aquae pluviae arcendae ci actiocern aocomrnodari (8). 1.Non aliter restituisse rem viletur is, qul Opus feit, quarn sicoiirceat. aquam 2.Sed el si fructuarios opus "cenit, por quod
(1) potest. Idem el, Ial. (2) faar. segu,, aescritura originas; LIceL, la eorrecc5 r del cdlc PL, Jr.

(3) velpote, lerta l'ulO. (4) sarum, IfnI. VaIg.

184

DIGESTO.L1B1O XX1X TfTULO IT

aciva pluvia alicui noceat, erit quidem actio legitima eum domino proprietalis.; an vero etiam utilis in fructuarium aculo aquae pluviae arcendae danda
sit, quaeiLurn est; et magia est, ut detur.

hecho una obra por la cul le perjudicara a alguno el agua llovediza, habr ciertamente la-accin legtima contra el dueo de la propiedad; pero se pregunt si se habr de dar contra el usufructuario tambin la accin til para que se contenga el agua .

llovediza; y es ms cierto que seda.


28. PAULtIS 1 ibpa XV!, ad Sabinwn. - Quod Principia aul Senatus iussu, ant ab bis, qui pr'inii agros constiu.ierunt, opus factuni fuerit, in hoc iu-

diciurn non venit. 1.Haen actio etiam in vectigalibus agria locuro habet.

2.Aggeres iuxta Ilumina in privato faeti.in m arbitrium aquan pluviae arceudao vcniunt, etiasi trana flumen noceant; ita, si memoria eorum cxtet, et si fteri non debuerunt.
24.
ALi'.SNUS

No se comprende en esta accin id bra que hubiere sido hecha por mandato del prncipe del Senado, por los primeros que establecieron los campos. 1.Esta accin tiene lugar tambin en cuanto los campos tributarios. 21Los diques hechos junto a los ros en ter'reno privado vienen comprendidos en la decisin arbitral para que se contenga el agua llovediza, aunque causen perjuicio al otro lado del ro; y esto as, si hubiera memoria des los, ysi no sedebieron hacer. 24. ALFSNO, fli.qc,Io compendiado por Paulo, libro V.El vecino de un fundo superior araba un prado de manera que por los surcos y tambin por los desages iba el agua a otro inferior; se pregunt, si por medio del rbitro para que se contenga el agua llovediza se le podra obligar que arase hacia otra parte, de modo que los surcos no se dirijan su campo. Respondi, que ste no poda hacer que el vecino no are-su campo del modo que quiera. 1.Pero si hiciera algunos surcos transversales de desage, por los cuales corriese el agua al campo de ste, puede ser obligado cerrarlos por el rbitro para que se contenga al agua llovediza. .Poro tambin si hubiese hecho fosos por virtud de los que pudiersporjudioar el agua llovediza, si se viera que babia de suceder que perjudicase el agua llovediza, debe obligarle el rbitro it rellenar los fosos, y, si no, lo hiciera, condenarlo, aunque antes que juzgase nunca hubiese corrido el agua por los fosos. 3.Cuando Lo lagos crecen 6 menguan no les es 1iito it los vecinos hacer nunca en ellos aumento, disminueln. Aquel, cuyo fundo se le dobla la servidumbre de vta, puede ejercitar por razn de su fundo la accin para que se contenga el agua llovediza, porque deteriorada la va se le perjudica al fundorespondi, que los que presiden para la declaracin del derecho suelan amparar aquellos acueductos it
los que la antigedad les d autoridad, aunque no 26. ScvoLA; Respuestas, libro 1V. - Scvola 25. luu1ufo; Doe fina de Miaucio, libro y.

23. P.&uLo; Cornenarios a Sabino, libra XVf.--.

rpiratorwn. - Vie!nus bol supenioris pratuni La

(1) libro IV. Dqeztorwn a Paulo

arabat, ut per sulcos, itemque (2) porcati aqua ad rnferiorem vernret; quaesltum est, an por arbitrum (3) aquae pluviae arcendae poasit cogi, ut in altoram partem araret no sulel la eius sgrum spe etar'ent. Reapondit, non ponse eum facere, quominos agrum vicinus, quemadmodum veilel, araret.
eeret, per quos in chis agrum aqua defluerel, hosco
Lit

1.Sed si quos sulcos transversos aquarios fa-

operi r'et (4),' por arbitrurn aquae pl u vine amendan posee cogere. 2.Sed et si fossas fecisset, ex quibus aqua pluvia posset nocere, arbitrum, si appareat fritumm, ut aqua pluvia noocret, cogere oportere foasas eum explore, et niel faceret, condemnare, tametsI antequam adiudicaret (5), aqna por fossas nunquam fluxisset.

3.Lacus quum aut creseerent, ant decrescerent, nunqusin neque accessionein, neque decessionem in ces vicinis facere Iicnt.
25,' lULIANOS. libro V ex Mimtnio. - 18, CUiL1S fundo via debetur, aquae pluviae arendae agere potest fundi su nomine, quoniam deteriore via facta fundo nocetur. 26.
SOAEVOLA

tuori duelus aquae, quibus auctoritatem vetustas daret, taaletsl tus non probaretur.
TIT. iv DE PUBLICA.NIS WI' VECTIOSL1BUS ET COMMISSIS 1W. Co d. VI, 61. 62.

la respondit, solera cae, qui iuri clicundo praesunt,

Ubre IV. Rosponsorum--Scaevo-

se pruebe su derecho.

TITULO 1V 05 LOS PUBLICANOS, DE LOS TRIBUTOS Y DE LOS COMISOS

[Vase Cd. 1V. R. 62.

1. ULPlkNus libro LV. ad Rdilaol.Praetor alt:


QUOL. PUBLIC&NUS aius (6) PUBUCANI (7) NOMtN& Vi

ADEMSRIT, QIJODVE FAMILIA. ?ISBL.ICkNORUM, ST 10 anSTITUTUM NON. ERIT, IN DUPLUM, AUT Si POST NN1JM AGETUR, IN S1MPLUSI IUDICIUM DABO. (Tui Si DAMNUM t?tUaIA., FLTRTUMVa FACTUM' ESSE DICETUR, IIJDICIIJM

Dice el Pretor: Por lo que un publicano, alguien en nombre de un publicano, 6 uno de la familia de Ios publicanos hubiere quitado con violencia, dar,
si no hubiere sido restituido, accin en el duplo, 6

1. ULPIANo; Gomeutarwe al Edicto, libro LV.

si se reclamare despus del sito, en el simple im(11) iudicaret, Vulg

l) Taur. saqn a e,oritura original: Varus, aada a correcoOIri del cdice FI.. Br.: Ulpisnus, Vubg. (21 LnterqIc acertadamente IJal. (8) arbItrisTa, Ha. (4) tteflueret, eumqnc operiret, arbitrio aquan, ial.

un arcaisnto, en (tgaeobtentuIud5Ll; SLU Ar]t7$, Vulg- San Quis por sume, Ial. Vase &huiting VI- .p. 188(7) PuaInicz, Conjetura Cuyaoio.

DIGETO.LTBflO xxxlX: TTVLO iv


DABO. Si

185

HISEDITUR

1Up1CLUM DIiBO;

i (1), A.D QUOS E& RES PftTINEB1T NON RX(2), IN DOM1Z4OS (3) SINE NOXAE DED1TONB

1.lic titulus ad publicanos pertinet. Publican autem sunt, qui publico fruuntur; nam indo nomen habent, sivo fisco vectigal pendant, val tributuni coasequantur; et omnes, qui quid (4) a fisco conducunt, recto appellantur publicani. 2.Dixerit allquis: quid utique hoc Edietum proposftum esi, quasi non et alib Praetor provident furtis, damnis, vi raptis Sed e re (5) putavit, et specialtar adversus publicanos Ediotum proponero, - 3.Quod quidern Edictum in aliqua parte miUus est, quippe quum (6) in duplum datur, quum vi b000rum raptornm in quadri.plum sit, et furti manifesti aeque in quadrnplum. 4.El t restituendi facul4s publicano vi abreptum datur; quodsi feearit, on3ni one'e exuitur, et pocuali actione ex bao parte Idioti Liberattir. linde quaeritur, si quia velil cum publicano non ex hoc Edicto, sed ex general vi bonorum raptorum, dama iniuriae, vsi furti agere, a poasit. El plaoet, posee; idque Pomponius quoque icribil; csL enim absurdum, meliorem esse publicanorur oausaxn, quam neteror.um effectani. opinan. 5.Familiae numen hio non tantum ad serves pu blicanoru ni refereujus, veruru el ad sos (7), qui in numero familiarium (8) aunt publicani. Sive igitur liben sint, sivo servi alieni, qui publicanis in oc vectigali ministrant, hoc Edicto continebuntur. Pi'oide et si servus publican rapult, non lamen in ea familia 000atitutus, quae publico vectigali ministrat, lioc Edictum cessabit.

porte. Tambin dar accin, si so dijere que inJustamente se caus dao, se cometi hurto. Si no fuere exhibido aquel esclavo quienes les porteneeiere la cosa, dar accin contra los dueos sin la entrega por el daflo. 1,Este titulo se refiere los publicanos. Mas aoii publicanos los que disfrutan de tributos pbli-

cos; porque de esto reciben el nombre, ya paguen

el tributo al fisco, ya perciban para al el tributo; y todos los que tornan del fisco alguna cosa en arrendamiento se llaman con razn publioano. 2.Alguien dir: qu se propuso este Edicto? Acaso no provey en otra parte el Pretor-sobre los hurtos, los daos y los robos? Pero en realidad consider conveniente publicar tambin especialmente un Edicto contra los publicanos. 3.Cuyo Edicto es ciertamente ms moderado en alguna parte, porque se da por el duplo, en tanto que la accin de bienes arrebatados con violencia es pon el cudruplo, igualmente por el cudruplo la de hurto manifiesto. 4.Y al pubicano se le da la facultad de restituir Jo arrebatado con violencia; pero si lo hiciere,. es exonerado de toda carga, y librado de la accin penal en virtud de esta parte del Edicto. Por lo cual se pregunta, si alguno podra, si quisieraojercitar contra un publicano no la accin do este Edicto, sino le. general de cosas arrebatadas con .violene&, la de dao con injuria, 6 la de hurto. Y est. doterminado que puede; y esto escribe tambin Pomponio; porque es absurdo opinar que se haya hecho mejor la causa de los publicanos, que la de los dems. 5.Mas el nombre de familia lo aplicaremos sino tambin los que estn en el nmero de los
aqu un solamente Li los esclavos de los publicanos, familiares del publicano. As, pues, ya si fueran personas libres, ya si esclavos ajenos, los que auxi-

lian Li los publicanos en la exaccin de este tributo, estarn comprendidos en este Edicto. Por lo cual, si cometi rapiiia el esclavo de un publicano, pero que no formaba parte de la familia que administra el tributo pblico, tambin dejar de tener lugar
este Edicto..

6.Quod novisaime Praetor sil: si hi non exhiJebuntur, in dominos (9) sino noxae deditione iudioium dabo, hoc proprium es huius Edicti, quod, si non exhibeantur servi, competit iudicium sine noxae deditione, sive habe ant oca in potestate, sive non, sive possint exhibere, sive non poasint; 2. GAJUS libro XX)'. ad Edicumprocci ale (10) - neo liceat (11) domino absentem defendere,

6.Y en cuanto Li lo que ltimamente dice el Pretor: si no fueren exhibidos ellos, dar oauoin contra los dueos sin la entrega por el dao, es

propio de este Edicto, que, si no se exhibieran los

esclavos, compete accin sin la entrega por el daflo, ya los tengan, ya no, bajo potestad, ora puedan, ora no puedan exhibirlos;

2. Gyo; Comentarios al Edito proeincial, Ubre XXI. -y no le ser licito al dueo defender al

ausente,

exhibuisaent, noxali iudicio convenirentur. Ideirco autem 1am dura conditio oorum effecta eat, quia debent bonos serves ad hoo ministerium eligere. 1 .Quod ait in dominos. (12), sic aceipien- dum est, in socios vectigalis, bol domini non smI. 2.Ante atftem actorem dicere oportet, quem,
(2) BxsIBsnuxvua, Vul,q.

3., Urius lib,'o LV. ad Edictant. - quum, &

porque si los hubiesen exhibido, serian demandados con la accin coxal. Mas se hizo tan dura la condicin de ellos por esto, porque deben elegir
para este servicio buenos esclavos. 1.Lo que dice: contra los dueos, se ha de

3. tJr..piANo; Com enario al Edicto, Ubre LV. -

entender de este modo, contra los eonsoios de la recaudacin del tributo, aunque no sean duefios.

2.Mas antes debe decir el actor cul 6 cules

It)

U,

Vuig.

U) boMis%JM, Hat. (4) Ial. Vag.; quod, el cddke FI. (b) Toar. ssg.o a sscn;tua origill4i;
'PoJkifl

(6) quod, Ra?.

dL cdice FI.. Br.

Sed reputavlt, a

() IIa. Vu4.; s sos, ontele 1 cdd icc FI.

(8) ial.; fR.miliarnin, e cdice FI. (9) *1 non Sibibebitur, in dominum, Hal (iGl ad Bdicluin provinei&le, ooneidralos Br. a,iadide8 por antiguos copistas, pero no Tau,. (11) Toar. 3sgii a escritora original; Ucbtt, La Mn del cdice FI. Br.

(12) douiinura, kaz.

Too4fl1 24

186

DIGBSTO.LIBRO

ITTTT:

TtTULO rY

vel quos desideret exhiben, ut, si non exhibeantur, hino agatur. Sed si dicatur: exhibe (1) omnes, ut posskn diguoscere quia Bit, puto audiendum. 3.Si plures servi id furtum ve) damnum admiseniiit, hoc debet servan, ut, si tantum praestetur, quantum si unus liber fecisset, absolutio (2) fiat. 4 PAULUS Libro LII. ad Editw. - Si publicanus, qui vi adomit, deoossarit, Labeo ait, u horacm eius, quo (3) locupletior factus si!, dandam actionem. 1.De rebus, pias in usus advehendas sibi mandant Praesides, Divus Hadrianus Praesidibus scripsit, ut, quoUes quis in usus aut eorum, qui provinciis exercitibusve praesurit, su! Procuratorurn suorurn, (4) vous sui causa mittet quendam emturum, signiloet libelo manu ana subscripto eurnqne adpubtieanw:n mtttat, ut, si quid amplius, quam mandatum eSt, transferrot (5), id munificium (6) Bit. 2.In omuibus vecUgalibus foro eonsuetudo spectari solet, idque etiam Priucipalibue Constitutlonibus cavetur.

desea que sean exhibids, para que, si no fueran exhibidos, se ejercite esta accin. Mas si se dijera: exhibelos todos, para que yo pueda conocer quin es, opino que se ha de oir. 8.Si muchos esclavos hubieren hecho el hurto el dafio, se debe observar esto, que se conceda la absolucin si se. entregara tanto cuanto se entregara si lo hubiese hecho un got,ohombre libre.
4. P.ut.o; Comentarios al Edido, libro LII. - Si hubiere fallecido el publicano que quit algo con violencia, dice Labeon que se debe dar la accin con-

tra su heredero por cuanto se haya bocho ms rico 1.Respecto las cosas que los presidentes mandan que se les lleven para su uso, escribi o! Divino Adriano los presidentes, que siempre que alguno enviare alguien para que compre cosas para su propio uso, de los que gobiernan las provincias, los ejrcitos, de sus procuradores, lo manifieste en escrite firmado de su mano, y lo dirija al publicano, para que si se transportare alguna cosa ms de lo quese mand, no est exenta de tributo. 2,En casi todos los tributos se suele atender la costumbre, y esto se dispone tambin en las constituciones de los prncipes.
5. GAyo; Comsnlarios al Edicto del Pretor urbano, Lliulo de los publicanos.Se hacepor este Edic-

5. Guus ad Edicuni, Praeors urbani, iLulo de pi4bcani4.Hoo Edicto efficitur, ut ante acceptutn quidem iudiciurn restituta re actio evaneseat, post aceeptum varo udiciuni nihiloininus poena duret; sed ~en absolvendus est etiam, qui post acce$um iudieium reatituere paratus est.
1.Qunerentibus autem nobis, utrum duplurn totum OCfl5 sit, e! praeteros re sit persecutio, en in duplo siL o! rei persecutio, ut poena simpli si!, magia placuit, ut res in duplo siL.

to, que, restituida la cosa antes de haber sido aceptado el juicio, se extinga la accin, pero que despus de aceptado el juicio, subsiste, no obstante, la pena; pero) sin embargo, debe ser abiuelto tambin el que. est dispuesto restituir despus de aceptado el juicio. 1.Mas preguntando nosotros si la pena seria de todo el duplo, y habra adems la persecucin de la cosa, si en el duplo catana la persecucin de la cosa, de suerte que la pena sea l simple iraponto, se determin como preferible, que la cosa esto comprendida en el duplo.
6. MoDssTIuo; De las penas, libro 11.Si fueran muchos los publicanos que lcitamente exigieron una cosa, no se multiplica Ja accin del duplo, sino

6. MODASTINUS libro II. de Poens. -.Si mujti pu. blicani sin!, qni illicite quid exegerunt, non multiplicatur dupli actio, sed omnes partes praestabunt; et quod ab alio praestari non potes!, ab altero exgetur, sicut Divus Severos et Antoninus reseripserunt; nam inter criminis reos et fraudis participes multum osee (7) oonstituerunt. 7. Papiajus lrssrus (8) libro 11, de Constitutoni.. bus. - Imperatores Antoninus e! Verus (9) rescripserunt, in vectigalibus pea praedia, non personas conveniri, et ideo possesso res etiati' praeteriti temporis vectigal solvere debere (10), coque e-acmpb 11) actiorem, s ignoraverin!, habituros.
1.Item rescripserunt, pupillo remittere ae poonam commissi, si intra diemtrigesimum veetigal intulisoet.
8. Pariiiaxus libro XIII. flesponsorum. Eran11) exhlboto, Vuig.
2) abolltto Vuig. 8) qul, ila. Vu(g.

que todos respondern de su parte; y lo que por uno no puede ser entregado, le ser exigido otro, segn respondieron por rescripto el Divino Severo y Antonino; porque establecieron que habla mucha diferencia entre los reos de un crimen y los participes de un fraude.

7. P.trxaio JUSTO; De las Consliluciones, libro Ji. - Respondieron por rescripto los emperadores Antonino y Vero, que tratndose del pago de tributos, son demandados los mismos predios, no las personas, y que por lo tanto, los poseedores deben pagar el tributo tambin del tiempo pasado, y que por este motivo habrn de tener accin, si hubieren ignorado la falta de pago. 1 Tambin respondieron por. rescripto, que al pupil.o le reinitian ellos la pena del comiso, si dentro de los treinta dias hubiese pagado el importe del tributo. 8. PAn1NINo; Rcspue.stas, libro XIII. El delito (1) inteesge. Rol. Vu4j. (8) PapinisnuS, IloL. Vulg. (5) Savoru, Vuig. (10) debeie, considrase "jiadda por antiguos copistas. (11)eo.que ex emto, Cujacio, d nuestro juicio con ro4d5. N. ts Tr.

5) Teur. segn La escritura original; trauferet, La coroldn d9 M~ FI., Br. (e) muuiiicum, VuLg,

sol nssra Rol.

D1GETo.LIBRO X1XTT !rfTULo

tv

187

dati voet.igalis crimen ad heredem eius qui fraudeni contraxit7 commisai ratione transmittitur. 1.Sed si unas' ex pluribus beredibus reni coinmunem (1) causa vectigalis surrlpiat, portiones ceteris non auferuntur. 9. Ptur.us libro V.. Se e7zia,rem. - Locatio veetigaliurn, quae calor (2) licitants ultra modum soiitae conductionis inflavit, ita demum acbrnttenda est, si fldeiussores idoneos et cautionein le. qui ueitaf,ione vierit, ciferre paratus alt.

de defraudacin de tributo se transmite por razn del comiso al heredero del que cometi el fraude. 1.Pero si de varios herederos substrajese uno solo por causa de tributo una cosa comn, no se lee quitan los dems sus porciones.

1.Ad condueenduni vecligal invitus. nenio compel1iir, et ideo impleto tempere conductionis elocanda (3) sunt, 2.Reliquatoree (4) vectigalium ad iterandani conductionom, antequam superiori cond uctioni eatisfacian t, admittcndi non sunt. 3. Debitoresfisci, itcmque Reipublicae vectigalia condueere proliibentur, no ex alia causa eoruiu debite onerentur, nial forte tales fldei.useures obtuIernt, qui debit.is eorutn eatisfacere parati sint. 4.Socil vectigatium, si separatiin partes administrent, alter ab altero mInus idoneu in se portionern transferre lurS desiderat. 5.Quod licito, publice priatimque exactuni est, eum altero tacto paseis iniuriam exsolvitur, per virn vero extcrtum eum peona tripli restituitur, amplius extra ordinem pleetntur; alterum eniin utilitas privatorum, alterum vigor publiese diecipbnae postulat. 6.Earuni ierun1 vectigal quarurn nunqusin praestitum est, praestari non potest; quodsi praestari consuetum induligentia (5) publican omiserat, alius exereere non prohibetor.
7.Res exercitui paratas praestatiom vectigalium subiici non plaeuit. 8.Fiseus ab oninium vectigaiiurn praestationibu8 inimunis est, mercatores autei, quide fundis Ilsealibus mercari consuerurit, nulIam immunitateru solvendi publici vecligalis usurpare poasunt.
10. HSRMOGEMILNUS libro V. Ep ,naiui, - Vecligalia sine lmperatorum praecepto neque Praesidi, neque curatori, neque curiae constituere, ncc praeeeclentia reformare, et bis vsi addere ve] demimiere iket. 1.Non solutis vectigaLium pensionibus pchere 6) conductores, necdum etiain tempore conduitionis completo, vol ab his usuras ex mora (7) exigere permittitur.
11. PAIJLUS br V. Sencrstwjum. - Cot.em ferro subigendo rieceesariam hostibus quoque venundan, ut ferrum1 et frumentum, et salas, non sine periculo capiLislicet. 1.Agri publici, qui in perpetuum locantut, a

9; P.ur..o; Sentencias, Ubre V.E1 arrendamiento de los tributos, que el acaloramiento del licitador hizo subir ms de la cuaMia del arrendamiento- acostumbrado, ha de ser admitido solamente si el que hubiere vencido en la licitacin estuviera dispuesto ofrecer fiadores abonados y caucin. 1.Nadie es compelid contra su voluntad tomar en arrendamiento los tributos, y por esto deben ser arrendados de nuevo cumplido el tiempo del arrendamiento. 2.Los deudores de atrasos no han de ser admitidos renovar el arrendamiento de loe tributos, antes que satisfagan lo debido por el primer arrendamiento. 3..-A los deudores dei fisco, y tambin los -de la repblica, se les prohibe tomar en arrenda-. miento los impuestos, fin de que por otra causa no se recarguen sus deudas, . no ser acaso que. ofrecieren tales fiadores, que estuvieran dispuestos . satisfacer sus deudas. 4.Si los conscios de la cobranza de tributos administrasen partes por separado, con derecho pretende uno que por otro menos idneo se le transfiera su porcin. 5.---Lo que ifieitamente se cobr en pblico y en privado, se les paga con otro tanto los que sufrieron la injusticia, mas lo que se arranc con violencia es restituido-con la pena del triplo, adems de lo que son castigados con pena extraordinaria sus autores; porque una cosa exige la utilidad de los particulares, y otra el vigor de la disciplina pblica. 8.No se puede pagar tributo de aquellas cosas por las que nunca se pag; pero si por falta de diligencia de no publicano se habla dejado de pagar un tributo acostumbrado, no se prohibe que otro lo exija. 7.No plugo que estuvieran sujetas la prestacin de tributos las cosas destinadas al ejrcito. 8.El fisco estt exento de las presfaciones de todos los tributos, pero los mercaderes, que acos-. tumbraron comerciar con los fundos fiscales, . no pueden usurpar ninguna inmunidad para no pagar el tributo pblico.
10. HER5LOOzNLNO; EpUones, librO V. -Sin orden de los emperadores no es licito ni al presidente, ni al curador, ni la curia, establecer tributos, ni reformar los anteriores, y aumentarlos 6 disminuirlos. 1.No habindose pagado las pensiones de los tributos, es permitido expulsar . los arrendatarios,

aun no bebindose cumplido todavia el tiempo del arrendamiento, 6 exigirles intereses por la mora.

11. PAULO; Sentencias, libro V.No ea licito ven-' dorIas Ii los enemigos, sin riesgo de la vida, la piedra necesaria para afilar el hierro, como tampoco hierro, trigo, ni sal. 1.Loe campos p(iblicos que se dan en arren-

(1) lIa. Vulg.; munrn, 81 odioe FI, Veaie Srhutaag F1. - () Taur. segn Za eritura origi.aat, calore, la orrecs del dIe FL, Br.; aloroInflatur RaL (3) Taur. la eecritw'a orgtr4 ea locanda., ta corpeocjdn del cdice Pl., Br,; conductionto ll6ltatores siloquanili snt. ifal.

() I4eltstoreL 11,4. (6) induigeutia, el ctise oitodc por Geb. (5) val, repeliere, fiat. () mora, Ha.

;-

188

DISTO.LIBEO Xii1: TfTULO IV

curatore ( 1 ) sine auctoritate principal revocan non poasunt. 2.-Doiniuus cavia si illicito ahquid xi nave vol ipse, ve! vectores (2) imposuerint, navis queque fisco vindicatur. Quodsi absonte domino id a magistro, vol gubernatore (3) aut proreta nautave aliquo id (41 factum sit, poi quidem capite puniuntur eommissis morcibus,. navis autem domino featituitur. 3.-Illicltarum mercium perseculio heredem quoque affligit (5). 4.-Eam rem, quae comrnisso vindicata (6) ost, dominus emere non prohibetur vel per se, (7) 'vol per alios, quibus hoc mandaverit. 5.-Qui maximos fructus ex redemtlono vectigaliurn consequuntur1 si postes tacto (8) locari non possunt, psi ea prioribus pensionibus suseipere compelluntur. 12. Ur..prA1rns libr .XXVI11. ad Edictupz. Qiantae audacise, quantae temeritatis sint publicanorum factiones, nemo est, qui nesciat; ideirc Praetor ad compescendain eorum audaciam hoc Edictum proposuit.-

damiento perptuo no pueden ser quitados por el curador sin la autoridad del prncipe. 2.-Si el mismo dueo de una nave,' los pasageros hubieren cargado lcitamente en ella alguna cosa, se confisca tambin La nave. Pero si hallndose ausente el dueo esto hubiera sido hecho por el capitn, por el piloto, por algn viga marinero, stos son evidentemente castigados ji pena capital, siendo decomisadas las mercancas, pero la nave es restituida su dueo. 3.-La persecucin de las mercancas ilcitas amenaza tambin al heredero. 4.-Al dueo no se le prohibe que compre ya por st, ya por Otros quienes se lo hubiere encomendado, Ja cosa que fu4 decomisada. 5.-Los que consiguen muy grandes frutos por virtud del arrendamiento de los tributos, si despus stos no pueden ser arrendados en tanto, son compelidos . tomarlos su cargo con las anteriores pensiones. 12. U L r 7 A N o; Conteruaru,s al Edicto, libro XXV V-111. - No hay nadie que no sepa de cuanta audacia, de cunta temeridad sean las maneras de los publicanos; y por esto public el Pretor este Edicto para refrenar la audacia de los mismos. 1.-eSi se dijere que la familia de los publicanos cometi un hurto, y tambin si hubiere hecho dao con injuria, y el esclavo no fuere exhibido ti. aquellos quienes les pertenece Ja cosa, dar acoin contra eF dueo sin la entrega por el dao. 2.-Mas se ha de saber, que en la denominacin do familia se comprende aqu la familia de esclavos. Poro tambin si un esclavo ajeno le sirviera de buena fe un publicano, estar igualmente comprendido, y acaso tambin si de mala fe; poraun por los que lo saben esclavos vagos y fugitivos. Luego tambin tiene lugar este Edicto si sirviera como esclavo un hombre libre. tomados en arrendamiento los tributos pblicos.

2.-Familiae autem appeflatione hie servilem familiam contineri isciendum esL Sed et si bona fide publicano alienus servus servit, seque continebitur, fortasais et mala fide; plcrurnque enim vagi servi et fugitivi in huiusrnodi opone etiam a c'tentibus l-iabeotur. Ergo et si horno tibet serviat, hoc Edictum locum habet, S.-.Publicani autem dicuntur, qui publica vetigalia habent conducta. sed el bi'qui salinas (13), et cretifodinas, et metalla (14) habenl, publicanorum loco sunt. 1.-Praeterea et si quia vectigal eondutum a republica ouiusdani municipii habet, hoc Edictum locum habet. 2.-Sive autem vendidit servum, 'vol manumisil, vol etiam fugit servus, tenebitur servi nomine, qui tam factiosam faniiliam habuit. .-Quid temen, si scrvus deecsserit? Viciendum, an publicanus teneatur quasi facti sui nomine; sed puto, quia l'acultatem non babel exhibendi, neo dolus eius intercessit, debere eum liberan. 4.-llano actionem perpetuam dabimus et hered ceteriaque succeasonibus.
14. ULPMNUS

1.-91701) (9) FAMILIA PITL1CANORUM FURTUM FECISSE.DICETTIR, ITEM SI 1)LMNUM INRIR (10) FECERIT, ST ID (11), AD QUOS EA RES PERTINET, NON sxiiisaTUS (12), IN DOMINUM SINO NOXAE DED1TIONE 7111)1CRIS! DADO.

que muchas veces son tenidos en tales servicios

S.-Pero se llaman publicanos los que tienen 13. Gtvo; Comentarios al Edicto provincial, li-

13. pLius libro Xiii. ad Edietumprooinciale.-

bro Xlii. - Mas tambin estn en Ja clase de pude metales. 1.-Adems, tambin tiene lugar este Edicto, si alguno tiene tomados en arreodalnienlo los tributos de la repblica de cualquier municipio.
blicanos los que tienen salinas, minas de greda, y

numiti, ya tambin si huy el esclavo, estar obligado en nombre del esclavo el que tuvo fami-

2.-Mas ya si 'vendi el esclavo, ya si lo ma-

esclavo Se ha de ver si el publicano estar obligado como por razn de un hecho propio; pero opino, dolo suyo, debe l quedar libre. 4.-Daremos esta accin perptua al heredero

lia tan perturbadora. 3.Pero qu se dir,, si hubiere fallecido el

que, como no tuvo facultad de exhibir]o, ni medi y ti. los dems sucesores.

libro Viii. Dispuaiionum.-Com-

14. Ui.PIAs'o; Disputas, libro Viii. - El decomi-

citado por Geb. (4) iliqal Id, Tcsur. Ugdft el cdice Fi.; aliquid, loe cdos por Br. 018 j sfdcIt, al m4!9eii mterior del cdice FI. d1u1s, Hal. VuIg. (

(1)- retpubl-Iiess, lnssrta fiat. ti) v1 conductores -; ant aoiiductore, jiisera el edcltoe rilado p01 Geb. (3)- ve conductores-; set conductora, inMrta el cdice

(I) ve] per snos, flurta Eai. (8) tantt, Ha?. (9) si, Inserta Mal. (lo) Pan INIUnIII, Valg. (it) fl-sxiimzuwrtni, Vaq. (22) EXHFBEBITLIII, fiat. (13) et enarisi, inserta IaL; st arenas, inrta Vatg. (14) conducta, teserca Vuig.

EsTo.uO nissa voctigalium nomine etian ad heredem transmittuntur; nam quod comrnissum est statim desinit eius esse, qui. crimen contraxit dominiumque ra vectigali (1) acquiritur; ea propter commiasi pareecutio, sicut adversus quemhbet possessorem, sic et adversus hereden tornpetit. Censor (3), quum insulae Cret.ae cetarias Iocaret, legem ita 4hxerat no quis praeter redenitorem pi,n Martias cotern ex insua Creta fodito, neve ex.imito, nove avehito (4); cuiusdam navs LJnusta cotibus ante idus Martias ex porlu Cretas proteeta venta relata in portum eraL; deiride ilerum posL idus Martias profeca eraL; conaulebatur, num contra legen post idus Martias ex. insula Creta cates exiisse viderentur. Respondit, tametsi portus queque, qui insulae (5) essent, omnes eius insulae esan viderentur, tainen eum, qui ante idus Martias profectus ex portu csset, el relatos tempestato in insulam dedactus easet, si inde exiisset, non videri contra legem feciese, propt.erea (6), quod iam initio e'uectae cates viderentur, quum et ex portu navia profecta osaet.
15. ALFENUS Vavs

xxxix: TLTTILO Iv

189

so fi titulo do tributos se transmite tambin al heredero; porque lo. que fu decomisado dej al punto de ser del que contrajo el crimen, y su dominio se adquiere para los. tributos pblicos; por esto la porseeuiin del comso compete, asteonto contra cualquier poseedor, tambin contra el heredero. sor, al dar en arrendamiento en la isla de Creta cantoras de piedras de afilar, haba cstableoido esta ley: ninguno, salvo el arrendatario, arranque, ni extraiga, ni transporte piedras de afilar de la isla de Creta despus de los Idus da Marzo; la nava de uno, que cargada de piedras de afilar habla salido del puerto de Creta antes de los Idus de Marzo, babia sido vuelta por el viento al puerto; luego haba partido otra vez despus do loe idus do Marzo; se consultaba, si se considerara ahora que las piedras de afilar haban salido de la isla de Creta despus do los Idu& de Marzo. Respondi, que aunque se considerase que tambin todos los puertos, que hubiese en la ah, eran de esta isla, sin embargo, no parece que obr couira la ley el que hubiese salido deun puerto antes de los Idus de Marzo, y rechazado por una tempestad hubiese sido llevado la isla, al de ella hubiese salido, porque ya desde un principio se consideraran transportasalido del puerto.
1. ALFSNO

(2) libro VIl. Digeorurn.

Vao; Digesto, libro VII. -EL Cen-

das las piedras de aliJar, cuando la nave hubiese

Interduni ncc vendendus est is ervus, qui iii cernmiasuin cedidit, sed pro ea aestimatio a domino danda eat (7); Divi entui Severus et Antoninus rescripserunt, quurn e servus, qui actum domini geselase diceretur, in commissum cecidisset, venire non debuiese, sed pro eo vir boni arbitratu sestirnationem oportuisse dan.

16.

MARCINUS

libro sinpslaii de Delaloribus.

1.lidem autein eadem epist.ola rescripserunt:. si quis improfeseus servus fuenit, et probabitur (8) in comxniesum cecidisee, et aut uxorem corrupise dornini dicatur, ant aliud quid Fravius admisisse7 ut cognoscat procurator; et si tu bis causia eses ompertus mit, aestimetur, el ad poenarn domino tradatur. 2.Jidem Divi Severus et Antoninus rescripserunt,..rnannipiis cornrnissis res peculiares non cese in eadern causa, nisi hoc, quod proprio noni'ne in eaugam commissi kcidit. 3.Quoties quia man cipia invecta profeasus non ferit, sive venalia, sive usualia, peona cernmisal est; si tamen novicia mancipia fuernt, non etiam veterana. Sunt autem veterana, quae anno continuo in ukbc servierint; novicia autem maccipia rntelliguntur, quae annum nondum servierint. 4.Servi, ui in fuga sunt, in cornmissum non cadunt, quum sine voluntate domini fines egresst (9) sunI; el ita principalibus Constitutionibus cavetur, sicut Divus quoque Pius saepisaime resc!ipsit, no, inquit, in potestate servorum alt, in-

18. Mutcio; Do los Delatores, libro unico. A veces, tampoco se ha de vender el esclavo, que cay en comiso, sino que en su Lugar se ha de dar por el dueo su estimacin; porque los Divinos Severo y Antonino respondieron por rescripto, que cuando hubiese caldo en comiso el esclavo que se dijera que llevaba la administracin de su seor, no debla ser vendido, sino que en lugar de di se deba dar su estimacin fi arbitrio de hombre bueno. 1.Mas los misos respondieron por reacrip.te. en la misma carta; que, si algn esclavo no hubiere sido declarado, y se probare que cay en comiso, y se dijera que corrompi la mujer do su seor, que cometi algn otro delito ms grave, conozca de ello el procurador; y que si fuera hallado en uno de estos casos, fuese estimado, y entregado su sefior para su castigo. 2.Respondieren por rescripto los mismos Severo y Antonino, que, cados en comiso los esclavos. no estn en el mismo caso los bienes del peculio, no ser lo que determinadamente cay en comiso. 3.Cuando uno no hubiere declarado los esclavos introducidos, ya sea para venderlos, ya para su uso, hay la pena del comiso; pero esto, si los esclavos fueren novicios, no tambin si veteranos. Mas son veteranos los que en la ciudad hubieren servido un ao continuo; poro son esclavos novicios los que aun no hubieren servido un ao. 4.Los esclavos que andan fugitivos no caen en comiso, porque se salieron de los confines sin la voluntad de su seor; y as se dispone en las Conatituciones de los pritcipes, corno tambin respondi muchisiinas veces por rescripto el Divino Pb, fi fin

(5) 8eg, Cvr(JeUTa Sc14u1ng Vi. p. 191,; Caesar, 0 dice FI. (4) Segdn ccrijetura Pe4ro pwoeo; o4zse SchuWsg Vi. . 191; avellito, el c641oe Fi.

(1) Rite ei, reipubIice; vctig&li, fiel. Vulgv. (2) Ulpiaiiue, Jet.

(8) T4-r. eegs la cc,itara origin4 le miela, a o r,e,ein tel ocUoe FI., Br. (6) Val. - Vca9.; praeterea, it cdice -Fi. (7) ipsi einiorj. u,eerta o c dice o(t.acjo por Gab. (8) prodetur, lIal. (9) iizgreui, conjetura tuaoio (ibis. XIV. 5.

190

DIGESTO .LLRRO 111lX T1?TJLO IV

vitis vol ignorantibus dominis fugfte so trudendo, potea Lat (1) dominorum se subtrabero. 5.Licet quis se gnoraaso dicat, nihilominus

nus constiiuit. 6.Divi quoque Marcus et Commodiis rescripseruxit, non imputan publicano, quod non instrunL transgredientem, sed illud custodieridum, no decipiat protteri volentes (2). 7.Species pertinentes ad vectigat:. cinnamomum, pipar longum, piper albura, folium pentasphacrum, folium barbaricum, costum, coatamomum, nardi stachys, caasia Tyriana (1, xytocassia, sznyrna, amomutu, zingiberi, nialabathrum, aroma Indicuin, ehalbane, laser, alga Lyc3ia (4), sarcocolla 5), onyx Arabicus, cardamomuru, xyocinriamornum, opus b)rssicum (8), pellas Babylonieae, pollos Partbicae, abur, ferrum Indicum, carpasum (7), lapis universus, margarita, sardoiiyx, cerauaium, hyacinthus, smaragdus, adamas, saphirinus (8), callaintis, beryllus, cheloniae (9), opia (10) Indica, vela serta (11), metala, 'vests serica val subserica, vela tineta 12), carbasea, nema serioum, spadones, Indici leones, leaonae, pardi, leopardi, pantherae, purpure, item arborum (13) lana, fuu, capilLi Indici (14). 8.Si propter neceuitatem ad'vsrsac LampeStatia expositum onus fuerit, non debere hoc eomrnisso vindican, Divi fraLrs rescripsernnt. 9.Divus quoque Plus resenipait, quum quidain intra legitimamaetatem case dieebat (15), eL usus causa maneipia duxiaset, et in sola pro(essionc errasset, ignoseenduin case ej. 10.Divi quoque fratras i'eseripserunt, quum qudam non por fraudem, sed por errorem in rau-

euui in poeuam vectigalis incidero Divas Fladria-

sani oommisa. incidisaet, ut duplo 'vectiga.li contnti pubuaani servoi restituant.


11.Magnus (16) Antoninns reacripsit, si cokmus, vol servi domini praedii ferrum (17) illicite in praedio fecenint ignorante domino nulla poena dominum tener. 12.Si qute profesaus apud publicanum foorit, non tarnen vectigal solvenit, hoc concedente publicano, uL soleiit facere, Divi Severus et Antoninus rescnipserunt, res in commissum non cadere; quum euim, inquiunt, profeasionos recitantur, oommssum cesaat, quum potenit satisfieri fieo ex bonis publicanorum vol fideiussorum. 13.Poenae ab heredibus peti non poasunt, si
(1) HaL ; potestate, el crid4ee FL. (2) Segn correccin del cdice Fi., Br.; voIentI, 7'a,p. segn a ertura orzgltuzL (5) Segneonjetura Or. turiana el dwe F. (5) Segun nuestra oonjd ura; aLeheluea, consui4raia pakibrasopechosaeI cdice FI .: acaso debo leeree alces Lycla; ga1Iochu Hal. (6) Ha,l.; sargogalia, acddce F. (8) byaMnum Hal. (7) carb&euin Ha. (8) nahtrii, llal. (5) Segn iicielra enmienda; chelynise, eL cdce FI.; che.lydonise, Hai.; borytluo cyllndrus, Vulg. Segn correceLdn de cdice FL, Br.; hopt*i, coneid-

le ha de perdonar. 10.Tambin rasolvieron por rescripto los Di,vinos hermanos, que, cuando alguno hubiese incurrido en causa de comiso no por fraude, sino por error, restituyan los publicanos los esclavos contentndose con el duplo del tributo. 11.Resolvi por rescripto kntonnoel Grande,

y solamente hubiese errado en la declaracin, se

do que, dijo, no est en [a potestad de los esclavos substraerse ii la potestad de sus dueos, dndose . la fuga contra la voluntad de [os dueos ignorndolo stos. 5.Aunque alguno dila que lo inor, determin, sin embargo, el Divino Adriano, cine l incurre en la pna del tributo. 8,Tambin respondieron por rescripto los Divinos Marco y Cmrnodo, que nOse le imputa un publicano que no haya instruido al, transgfesor, pero se ha de cuidar de que no engae . los que quieran declarar. 7.Especies sujetas Ii tributo: el cinamamo, la pimienta larga, la pimienta blanca, la hoja postasfera, la hoja barbrica, el costo, el costamomo, la vera de nardo, la casia tiriania, la jilocasia, la miira, el amonio, el gengibre, el malabatro, el aroma de la india, el gJbano, el benju, el alga. de Lieja, la sarcocola, el nice de Arabia, 'el cardamomo, el jilocinamomo, los tejidos de finisimo lino de Acaya, las pieles de Babilonia, las pieles de la Partia, el uirffl, el hierro de la India, el carpaso, toda clase de piedra preciosa, la margarita, el sardnice, el ceraunio, el jacinto, la esmeralda, el diamante, el zflro la callais, el berilo, la quelonia, el pio de la india, toldos tejidos, seda cruda, vestidos de seda de media seda, toldos teidos, el lino carbaseo, los hitados de seda, los eunucos, Los leonos do la India, las leonas, los pardos, los leopardos, las panteras, la prpura, y tambin el-algodn, Ja tinture de prpura, y pelos de la India. 8.Si la carga hubiere sido descargada por haber obligado , ello una tempestad, respondieron por rescripto los Divinos hermanos, que no deba ser ella decomisada. 9.Tambin respondi por rescripto el Divino Po, que cuando alguno deca que era de menor edad, y hubiese introducido esclavos para su uso,

ue, si un colono, 6 los esclavos del dueo del preNio hubieren fundido ilcitamente hierro en un predio ignorndolo el dueo, no esta sujeto el dueo
ninguna pena. ante un publicano,pero no hubiere pagado el tri-

12.-8i alguno hubiere hecho la declaracin

buto, respondieron los Divinos Severo y Antonino,

que, concedindoselo esto el pblicano, como suelen hacerlo, no caen las cosas en comiso; porque, ha-

cindose, dicen, las declaracione, dejado haber lugar al comiso,porque so le podr satisfacer al flaco con tos bienes de los publicanos de los fiadores,
13.No se les pueden pedir las penas los he-

pata palabra sospechosa Taur, segn a escrilu;ra origiiui; opera, Vu4j.; omula. Ial. (11) Seae nu,str ennuenda; vol aderta, el cdice FI.; vela Sarmatica HaZ. (12) Segn correccki,i del crkilce FI.; velattluota, Taur. ,i#itn la eserilura original, Br. (is) Segn nuestra oonjeiurcz; Item niarocorum, la coiisl. diera palabras sospechosas ci cdice Fl. iLein A pecorum V'ulg.; marocoriun. o,niCeia Ha, (14) el celare., ad4ciona Mal.

('o)

(15)dlenrstur, HaZ. (is) Mareas, fiel. (17) fiirtum, Hal

DIOSTO.LIM XXXIX TfTULO y non est quaestio mota vivo ea, qul dellquit; et hoc siout in ceteris poenis, ita et in vectigatibus est. 14.Siquid autem indebituni per errorem canus aceepit, retro eum restituesolventis publi
ro oportete, Di-vi Severus et Antoninus resci4pserunt. TIT. y
Dli IONATION1BUS.

191

rederos, si la cuestin no fu promovida viviendo el que delinqui; y esto es lo mismo tratndose de tributos que respecto las dems penas. 14.Mas si un publicano recibi alguna cosa indebida por error del que la pag, respondieron debla restituirla.
por rescripto los Divinos Severo y Antonino,

que l

TITULO V
DE LAS DONA.OIONES

[Cf. Cod.III.29. V.1. VIIJ.S4S.1

[Vase C6d. III. &. V. 16.

vil].

54-56.3

1. IULM-NUS (1) libro XVII. Agetorum.. Donatione8 complures siint. Dat aliquis ea mente, ut statim velit aceipientis fien, neo uflo casu ad se reverti; et propter iiullain aliam causan tacit, quam ul liberalitatem et rnunificentiam exerceat; haec proprie donatio appellatur. Dat aliquis, ut tunc, demuin acoipientis tiat, quum alquid secutum fuerit; non propr e donatio appeilabitur, sed totum hoc donatio sub Qonditione est. Item quum 9uis (2) ea mente dat, Ui statrn, quidem faciat aceipienUs; si lamen &iquid factum fuerit, aul non fuerit, velit ad so re'vcrti, non proprie donatio dieitur, sed lotum hoc donatio esi, quac sub conditiono solvatur, qualis est (3) mortis causa donatio.

l.Igitur quum dicimus; inter sponsum ci sponsam donationem valere,. propnia nppellatione utimur, et factum demonstramus, quod ab ea proficiscitur, quE liberalitatis gratia aliquid dat, ut confestim faeiat aceipientis, nec unquam al lo pacto '(4) ad se revert velit. Quum vero dicimus, si bac mente donat sponsus spansae, ut nuptiis non seculis res auferatur, posas repeti, non contr&nium priori dicimus, sed coneedimus, inter esa versenas fieri donationem eam, quae sub conditione soFvatur.
2. Tesis libro LX. Digesloruni..Si, quum filmsfaniiliaspecuniam donare veliet, patris luasu eam promisit, valel donatio,.perinde so si fldeiussonem dcdisset. 1.Si vera palor donaturus Titio pecuniam iusaerlt flliurn suum eam promittere (5), poterit dici, interease, debitor filias patri ano fucrit, nec ne; nam si tantundem filius patri debuil, quantum promisit, valore donatio intelligitur, perinde se si quemnlibet simm debitorem pater insaisset peconiam promittere.

1. JtJLWW; DigCaIO, libro XVJJ. - Hay muchas clases de donaciones. Da uno con tal intencin, que quiere que al punto se haga la cosa del que la recibe, y que en ningn caso vuelva l; y no lo hace por ninguna otra causa, sino para ejecutar acto de liberalidad y de munificencia; esta es la que proriamente se llama donacin. Da alguien para que a cosa se haga del que la recibe soramente cuando se hubiere 'verificado algi:in suceso; esta no se llamar propiamente donacin, sino que todo esto es una donacin bajo condicin. Asimismo, cuando alguno da con la intencin de que la cosa- se haga al punto dei que la recibe; si, no obstante, quisiera que vuelva . l, si Be hubiere realizado, no, algn suceso esta no se llama propiamente donacin, BiflO quo tolo esto es una donacin, que se disuelve bajo condicin, cual es la donacin por causa de muerte.

donacin ente el esposo y la esposa, empleamos la denominacin propia, indicamos el hecho que emana del que por causa de liberalidad da alguna cosa para hacerla inmediatamente del que la recibe, y no quiere que por virtud de pacto alguno vuelva ti l. Mas cuando decimos, que, si el esposo dona ti la esposa con la intenCin de que no vercficndose donacin, que se disuelve bajo condicin.

1.As, pues, cuando decimos que es vlida la

las nupcias se quite la cosa, se puedo repetir esta, no decimos algo contrario lo anterior, sino que concedemos que entre estas personas se haca la

mismo que si hubiese dado fiador.

2. EL MISMO; Digesto, libro LX. - Si queriendo un hijo de familia donar una cantidad la prometi por orden de su padre, es vlida la donacin, lo 1.Mas si el padre que quena donar una can-

tidad Ticio le hubiere mandado ti su hijo que se

la prometa, se podr decir que importa saber si el hijo era, no, deudor de su propio padre; porque si
el hijo le deba al padre tanto cuanto prometi, se

entiende que es vlida la donacin, lo mismo que

si el padre le hubiese mandado ti otro cualquier

2.Quum vero ego Titio pecuriiam donaturus te, qui rnihi tantuidem donare volebas, iugsero Titio promittere, inter omnes personas donatio perfecta cal. * 3.Aliad iuris erit, si pecuiam, Juana me tibi dobere existimabam, jasan timo apoponderim ei, cu donare volebas; exceptioce enim do mal tueri me potero; et praeterea incerti condictione stipu. latorem compellam, ut mihi acceptum (6) facial stipulationeiu. 4.ltem si ei, quemu creditorem tuum putabas,
del cr$dwe Fi,i (5) Taus-. segn correccin le cdice FI.; et, La escrit ura original, B'
f) Ulpianus, Vulg. (2) Taur, seNun la esrltartz origtftai; lpse, a correccin

deudorque pronmetiese la cantidad. 2.Pero cuando yo, que quera donar una cantidad ti Ticio, te hubiere mandado ti ti, que queras donarme otra tanta cantidad, que se la prometas a Ticio, la donacin se perfeccion entre todos 3.Otro ser el derecho, si por orden tuya le
hubiere yo prometido, quien t quenas dontirselo, el dinero que yo crea que t me debas; porque me podr defender con la excepcin do doto malo; y adems compeler por la oondiecin de cosa. in cierta al estipulante ti que me d por cumplida la estipulacin. 4.Asimismo, si por orden tuya hubiere yo

(4) Segn conjetura Br./faeto l cdice FI. 5) reproniittere, el cdice citado por Dr.' 6) soceptani, Vulg.

192

DIGESTO.LIMO =TM TtTULO T


.

iussu tuopecuaiaru, quarn me tibi debere existimabam, promisero, peteniem doli malecepione summovebo; et amplius ifloerfi agendo cum sLipu latione consequar, ut mihi acceptuin (1) faciat stipulationem. 5.Si pecuniarn mihi Titius dederit absque ulla stipulatione,ea timen condiUone, ut tunc demtun mes fieret, quum Soma Conani faotus esset, sive furente (2) co, sive mortuo Sojas cousiIatum adoptus fuerit, mes fiet. 6.Sed si quia donaturus mihi peeuniam dederit alicui, ut ad me perferret, et ante mortuus (3) erit, quam ad me perferat, non fl.eri pecuniam doniinii niel coustat. 7.Titio decem donavi ea eondiione, ut indo Sticburn sibi emeret; quaero, quum horno, antequam Omeretur, mortuus su, su aliqua actione decem recipiam. Reapondit: faeti roagis, quarn luna qusestio est; nam. si deeem Titio in boa dad, ut Stichum emoret, aliter non daturus, mortuo Sticho condictione repetam; si 'vero alias quoque donaturus Titio decem, quia interim Stichum emere pro?Osuerat (4), dixcrim, in boa me (5) daro, ut Stichum emeret, causa magia donationis, quaru conditio daudae pecuaiae existimarl debebit, et monIno Sticho pecunia apud Titium remanebit.

prometido, quien t crolas que era acreedor tuyo, el dinero que yo creaque yo te deba, rechazar con la excepcin de dolo malo al demandante; y adems, ejercitando la accin de cosa incierta conseguir con la estipulacin, que me d por cumplida la estipulacin. 5.S Ticio me hubiere dado dinero sin ninguna estipulacin, pero con la condicin de que solamente se haga mo cuando Sayo, haya sido hecho consul, so har mo, ora si Sayo hubiere alcanzado el consulado habindose vuelto loco aqul, ora si habiendo fallecido. 6.Pero si el que me haba de donar dinerbse lo hubiere dado otro para que me lo llevase, y hubiere fallecido antes de Llevrmelo, es sabido que el dinero no-se hace de mi dominio. 7.Le hice Ticio donacin de diez para que con ellos comprase para si Stico; pregunto, si, habiendo fallecido el esclavo antes que fuese comprado, recibir por alguna razn los diez. Respondi la cuestin ea ms bien de hecho que de derecho; porque si le di Ticio los diez con objeto de que, comprase Stico, y no se los hubiera de haber dado de otro modo, muerto Stioo, los repetir por la condiccin; pero si tambin en otro caso le hubiera de haber donado Ticio los diez, y porque l se hubiera propuesto entretanto comprar Stico, yo hubiere dicho que los daba para esto, para que comprase SLic.o, se deber estimar ms bien la causa de la donacin que no una condicin para dar e) dinero, y muerto Silco, quedar el dinero en poder de Ticio.
8. Utpio; Comen tarlos cii Edicto, libro LXX VI. Y en general, sri las donaciones se ha de determinar esto, que hay mucha diferencia entre si hubo causa para donar, 6 condicin; si hubo causa, deja de tener lugar la repeticin, y si condicin, habr de haber lugar la. repeticin.

3. Ur..piuus libro LXXVI. cid EcLicum. - Et generaliter boc in ( 6 ) don ationibus definiendum est, multum interesas, causa donandi fuit, an conditio; si causa bit, ceasare ropetitionem, si conditio, ropetitioni looum fore. 4. POMPONIIJS ( 7 ) Ubre XVI). cid Sabnum. Etiam per interpositaru personam donatio eonsumman potest. 6. ULPZLNUS (8) libro XXXJ1. ad Sabiruirn. kffectionis gratia neque honestae, neque inhoneatan donatiories sant prohibitae; honestae erga bene mererites ambos vel neceasanios, inhonestae circa meretrices, 6. 1nai libro XLII. cid Sabicium. - Quia mihi oximore de suo permisit donationis causa; Mathn, quum lapis exemius est, mona fit, neque prohibendo me evetiere efticit, nt meus ease desinat, quia quodarnrnodo traditione meus factus est; plane si inercenanius mons exernit, mibi exemit. Sed si la, qui a me emerat, sive mercede conduxerat, uit paterer, eurn albi jure eimere, si, antequam eximat, me poenituenil, incas lapis durat; si postea, ipsius factuin avocare non possurn, quasi traditio enim faeta videtur, quum eximitur domini voluntate. Quod ja saxo caL, idem cnt etiam, si in arhor caesa, vel demta acoiderit.

4. Porpono; Cora.entarioi i Sabino, libro X VIJ. Tambin se puede consumar la donacifl mediante interpuesta persona. . ULPIANO; Comentarios l Sabino, libro )IXXII. No estn prohibidas las donaciones por causa de un afecto honesto ni deshonesto; de un afecto honesto, li favor de amigos que las merecen, de los parientes; de uno deshonesto, favor dalas meretrices.
6 EL MISMO; Comrnlarioa d Sabino, libro XLII. Uno me permiti, por causa de donacin, sacar piedra de su fundo; la piedra so hace ma al punto que fu extraida, y no hace que deje di ser mm probibindome que la transporte, porque en cierto modo se hizo ma mediante entrega; y, Ii. la verdad, si un mercenario mo la extrajo, la extrajo para ini. Pero si la extrajo el que habla comprado de m, arrendado mediante retribucin, que yo consintiese que 61 [a extrajera para si con derecho, la piedra permanece siendo Mis, si yo me hubiere arrepentido antes que la oxtraj oso; y si despus, no puedo revocar lo hecho por el mismo, porque se considera hecha una especie de entrega, puesto ue se hace la extraccin por la. voluntad VI T112150. Y lo que sucede respecto Ja piedra, suceder tambin si el caso aconteciere tratndose de arbol cortado quitado.

del oddioe Fi., Br. 161 Taur. sea La ecriu'a rginai; el, La nrecn (6) de oddioe FI., Dr.
rl'dOOiie

(1) eeceptsnl VLiLg. ( vute, kat, viag. (5) donator, uiurta e ccdce o.tado por Br. (41 Twir. segn la esf Uera oiiga; propouedt, La co-

hls,inuriaVuig.

(1) Tau,'. al mreJL; PauIu., ea el le.io; L'tpII1ue, el codice citado por Br. (8) PowIionIu, el cdice ollado por Geb.

DIGNhLIJRO XIXTX TfTtTLO Y 7. ID]&w libro XLIV. ad Sab&ugm.. Filiusfamihas donare non potest neque si hiberarn pecul adninistratiOflemhabeat non enim ad boc ci conceditur libera pcculii administratio, ut perdat. ergo, si iusta ratione inotus donet, 1.Quid numquid posait die, locum osee donationi? Quod Lnags probabitur. 2.-.-Iteni videarnus, si quis fihiofamilias liboram
?.

193
XLIV.

peculli adminisrationem conoesserit ut nonna-

El hijo de familia no puede hacer donacin, ni aunque tenga La libre administracin de su peculio; porque no se le concede la libre administracin de su peculio para que lo pierda. 1.Luego, si hiciera donacin movido por justo motivo, podr decir acaso que tiene lugar la donacin? Y esto es lo que preferentemente se admite. 2.Veamos tambin, si, habindole concedido

EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro

tini adiicoret, sic se ci c.oncedero, ui donare queque possit, an locum habeat donatio. Et non dubito, donare quoque eum p0550, S.Nonnunquam etiain ex persona poterit hoc colligi; pone enim, filiuim case senatoriae, vel cuius alterjus dignitatia; quare non dicas, videri patrem nisi ej apecialiter donandi facultatem ademit, hoc quoque conceseisee, dum liberam dat peculii adminisirationem? 4.Pari autem ratione, qua donare filiusfamihas prohibetur, etiam mortis causa donare prohibebitur; quamvis eniru ex patria voluntato mortis quoque causa donare poasit, atiamen, ubi cessat voluutaa, iuhibebitur hace quoque donatio. 5.Sed enim mcminisse oportebit, si cui donare quoque porrnissum est, nisi speeialiler etiam mortis causa donare fuerit periniesum, non possc mortis causa donare. 8.Hace omnia locum habebunt in paganis ceterom qui habent castrense peculium, ve) quasi castrense, lii ea conditione sunt, ut donare et morlis causa, el non mortis causa possint, quum tostamenti factionem habeant.
8. Pwi.rj abro XV. ad Sab'unt, Quae libenti (1) imposita libertatis causa praestant, ea non donantur; res enim pro bis intercessit.

uno . un hijo de familia la Libre administracin de

su- peculio, de suerLe que afladiese expresamente que l se la concedia de modo que tambin pudiera hacer donacin, tendr lugar fa donacin. Y no dudo, que tambin ste puede donar. LA veces tambin se podr colegir esto por razn de la persona; porque supn,qie ea hijo de una senatorial, de otra de alguna dignidad; porqu no dirs que parece que al padre, si espacialmente no Jo quit la facultad de hacer donacin, se la concedi tambin al darle la libre administracin de su peculio? 4.Por la misma razn por la que se le prohibe al hijo hacer donacin, se le prohibir. tambin que haga donacin' por causa de muerte; porque aunque con la voluntad del padre pueda donar tambin por causa de muerto, sin embargo, cuando deja de haber esta voluntad se prohibir tambin esta donacin. 5.-Pero convendr tener presente, que si alguno se lepermiti tambin hacer donacin1 no puede hacer donacin por causa de muerte, si especialmente no se le hubiere permitido tambin hacer donacin por causa de muerte. 6.Todo esto tendr lugar tratndose de paisanos; pero los que tienen peculio Castrense, 6 casi castrense, son de tal condicin que pueden donar por causa de muerte, y tambin por 'causa que no sea de muerte, puesto que tienen facultad para hacer testamento. 8. PAULo; Comentarios 4 Sabino, libro XV. Las prestaciones que hacen los libertos, impuestas por causa de su libertad, no son donaciones; porque medi algo para ellas. Se considera donacin el habitar gratuitamente en casa ajena; porque se considera que el que la habita adquiere por lo mismo que no paga retribucinpor la habitacin. Tambin puede ser vlida una donacin sin la donacin de una cosa corprea, por ejemplo, si por causa de donacin pactare yo con un deudor mio, que no (e reclamar antes de cierto tiempo. 1.El fruto percibido de las cosas donadas no se computo en la cuenta de la donaein;pero si yo te donase no el fundo sino la percepcin de los frutos, los frutos percibidos vendrn comprendidos en el cmputo de la donacin. 2.Lo que un hijo de familia don por orden con la voluntad de su padre, es Lo mismo que si lo hubiere donado el mismo padre, 6 que si con mi voluntad t le donaras en tu nombre . Ticio una cosa mis.. 2.No se puede donar sino lo que se hace de aquel quien se le dona. 10. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro XV. Se (4) receplt-computantur, VeQ, (5) fruetuum, Vulg
9. PopoNic; Conierdartos 4 Sabiso, libro XXXIII.

9. POMPONiUS libro XXXIII. (2) ad Sabinzwn. In aedibus alienis habitare gratis, donatio videt.ur; id enini ipsum capero videtur, qui habitat, quod mereetlem pro habitatione non soFqit. Potest enitn el citra cor peris donationem (3) valore donatio, vlutj si donationis causa cum debitore meo pacisear, no ante certurn tempus ab co petam. 1.Ex rebus donatis fructus percaplus (4) in rationeni donalionis non coinputatur; si vero non fundum sed fructus (5) perceptionem tibi donem, frucitus percepti ven ien,t in eomputationem donatic nis. - 2.Quod fthusfamiRas patria usan aut voluntate donavit, perinde cal, nc si petar ipse donavent, aul si mee voluntate rem meam tu nomine tuo Filio dones. 3.Donaridon potest, nisi quod eius fit, cul donatur.
10. PATJL*S libro XV. ad Sa.biaum, Absenti,

(t) nae Statu llbci% Vui9:


(2) (5

II., ,onsicLrcue a,tacUcta pr anty sos HoJ. dationem, aieria

POMO m-ss

194

DGBrO.L1BBO xxxix: TfTVLO y

uve nittasui ferat, sive quod ipse babea, sibi babere eum iubeas, donan recte potest; sed si neseil, rem, quae apud se est, sihi esas donatam, vol misam sibi non acceperit, donatas re dorninus non fit, etiamsi per servuin eius, cui donabatur, missa fuenit, nigj ea mente servo eius data fueri,

ut statim ema fiat.

le puede hacen vlidamene donacin un ausente, oca le enves quien se la lleve, ore niandndole que tenga para si Jo que l mismo tena; pero si no supieraque le haba sido donada la cosa que esta en su poder, O si habindosele enviado no ,la hubiere recibido, no so hace dueflo de la cosa donada, aunque sta haya sido enviada por medio de un esclavo de aquol4 quien se Le donaba, a no ser que haya sido duda su esclavo con la intencin de que al punto se haga de l.
11. GATO; Comentarios c Edicto del Pretor urbano, Ubre lii. de ca egados. - Cuando se duda sobre la cuantia de la donacin, se considera que no se hizo donacin alguna ni por razn de parto, ni de frutos, ni de pensiones, ni de retribuciones. 12 UnruNo; Di.spu&ts,libro hLEl que se oblig por virtud de una donacin, es demandado en virtud de rescripto del Divino Po por cuanto puedo hacer; porque se habr de deducir lo que Be les debe sus acreedores; pero no deber deducir aquello quo uno se oblig por la misma causa.

11. G*ws Ubre III. de egatia ad Ectictum Praetena urbani. - Qunni de modo donationis (1) quaenitur, noque partos nomine, aeque fructuum, noque pensionuni, neque merceduni ulla donatie facta case videtur.
12. ULPLINUS libro II. Diaputatioaum.-.- Qui ex donatione ese obtigavit, ex Rescripto Divi Pu, in quantum facere potest, convenitur; sed enim id, quod creditoribus debetur, erit detrabenduni; hace Yero 'de quibus ex oadem causa quis obatrictus est, non debebit detrahere.

18. 1au libro VII. Disputaonum. - Qui mihi donatum volebat, servo communi tuso et Titii rem tradidit, servus 'vol sic accepit, quasi socio acquisiturus, val sic, quasi mibi et socio; quaorebatur, quid agere? El placet, quamvis serus hac mente acceperit, ut socio meo, vsi mihi el socio acuirat, mihi tamen (2) acquini; nam ata procuratort meo hoo animo rem tradider]t, ut mihi acquirat, ifle quasi sibi acquisiturus aeceperit, nihil agit (3) in aun persona, sed mihi acquiit.

18. Et salaste; Disputes, libro VII. -Uno que me quera donar una cosa, la entreg A un esclavo comn, mo y de Ticio, y el esclavo la recibi O como si la hubiera de adquirir para el consocio, O como si para mi y para mi consocio; se preguntaba qu se deberla hacer? Y est determinado, que aunque el esclavo la hubiere recibido con la atencin de adquirirla para mi consocio, O para mi y para mi consocio, es adquirida, no obstante, para m; porque aunque uno hubiere entregado la cosa a mi procurador non la intencin de que la adquiera para mi, y l Ja hubiere recibido como para adquirirla para si, ste no hace nada respecto k su persona, sirio que adquiere para mi. 14. JULIANo; Digesto, libro XVJI. - Elque por causa de donacin cultiva un fundo ajeno, no har retencin alguna por razn de los gastos, porque al momento hace del ducho las cosas introducidas
all por l.

14. IDL1AN!JS (4) libro IVIL Digestorurn. - Qui alienum fundum donationis causa excolit, nullam retentionem propter impensas faie1, quia domini ros ab co iniectas continuo effleit.

15. Mgcu.rus libro III. Inititutionum. - Post contraetum capitale crimen donat.iories factae non valent ex Constitutione Divorum Severi et Antonini, si () condemnatio seouta alt. 16. UiiAnrs libro 11. Reapon.sorun, - Ex bao ucriptura: sciant heredes me, me vestem universa=, so res cataras quascunque in diem mortis meas mecu.m habui, illi et illi libertis meis vivuin clonauesb, dominiom ad libertos benigna iut.erpretalione pertinere.
17. 105k libro LVIfl. ad Edjctwri. - Si e stipulat.um iudicatum novatioriju causa deduitum alt, et atipulatio donationis causa accepto Jata, dicendum set, locum liberationem habano.

y Antonino las donaciones hechas despus de come-

das en virtud de Constitucin de los Divinos Severo


16. ULPIANO; Respuestas, libro 11. - En virtud

15. M&aCIANO; Instituta, Libro 111.No son vli-

tido un delito capital, sise hubiera seguido condena. de esta escritura: sepan mis herederos que yo en vida don ste y ti aqul, libertos mos, lodos mis pertenece los libertos por benigna interpretacin.

vestidos, y las dems cosas, cualesquiera que yo tuviere el da de mi fallecimiento, el dominio les 17. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LVLt1.

- Si por causa de novacin se hubiera comprendido en una estipulacin Jo juzgado, y por causa de donacin se hubiera dado, por cumplida la estipulacin, se ha de decir que tiene lugar la liberacin.
1$. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LXXI. Dice Aristn, que cuando con la donacin se hubiera mezclado un negocio, no se contrae obligacin en este caso, en el que hay donacin; y dice Pomponio que t mbin l lo estima as. (4 Gama, flal.; Pauiva, Vu.kj, 5 AJa&; nf1, Ozpido conndrarLcz palabra sospechosa, el ccSdcc Ft.

18. IDF.t libro LIX!, ad Edictwn. - Aristo ait, quum mixtum sit negotium eum donatione, obligationem non contralti ea casu, quo donado st; et ita et Pomponius eum existimare refert.

(a) de donatione, Has. Vaj, 1) $ntum, Vu. (s IjursenIr1tur, Vtd1.

DIGICSTO.LTBRO

m:

TTULO Y

1.Denique refert, Aristonein putero, si servum tibi tradidero ad beo, ul cuin post quinqaenniuin manumittas, non posas ante quinqLletlnium &gi, uia donatio aliqua mease 'videt.ur. Aliter stque inquit, si ob lioc tibi tradidissem, it continuo nanumitta hio enim neo donationi lcurn esse, et ideo esse obligationem. Sed et superiore casu, quid acti sit, inapiciendum Pomponiu alt; potest enim quinquenniuni non ad hoe esas positum, ut aliquid douetur, 2.Idein Aneto ait, si dorititionia causa in hoc tradatur setvus, ut post qninquennium manumittatur, sil autem atienus, poseo dubitari, su usucapiatur, quia aliquid donationis intveniret. Et boc genus quaestionis in mortis causa donationibus versar Pomponius alt, et magia putat, ul si ita donetur, al post quiiiquenuium manuinittatur, posee die, usueapionem sequi. 3.Labeo alt, si quia mihi rem alienaia doneveril, inque eam sumtus magnos fecero, el sic (1) evine&tllr, nullam mihi actionem contra donatorem competere; plano de dolo posas me adversus eum babero actionem, si dolo fecit.

1.Refiere finalmente, que opina Aristn, que si yo te hubiere entregado un esclavo para cato, para que lo manumitas despus da un quinquenio, no se puede ejercitar accin antes del quinquenio, porque se considera que hay aqu alguna donacin. Otra cosa seria, dice, si yo te lo hubiere entregado para que inmediatamente lo manumitas; porque en este caso no tiene lugar la donacin, y hay por lo tanto obligacin. Pero aun en el caso anterior dice

Pomponio que se ha de ver qu es lo que se haya

hecho; porque se puede haber serlalado el quinquenio npera hacer alguna donacin. 2.Dice el mismo Aristn, que si por causa de donacin se entregara un esclavo para que fuese manumitido despus de un quinquenio, pero el clavo fuera de otro, se poda dudar si seria usucapido, porque habra mediado una especie de donacin. Y dice Pomponio, que este gnero de duda tiene lugar en las donaciones por causa de muerte, y juzga mas cierto, que si se hiciera la donacin para que sea manumitido despus de un quinquenio, se puede decir que se verifica la usucapin 3.Dice Labeon, que si alguno me hubiere donado una cosa ajena, y habiendo hecho yo en ella grandes gastos se me hiciera eviccin de la misma, no me compete ninguna accin contra el donante;pero que silo hizo con dolo, puedo tener contra l la accin de dolo. 10. E L 5115 M o; Comentrios al Edicto, libro LXX Vi. Observamos este derecho, que respecto cosas pblicas, cuando se trata e donacin, se atienda solamente . esto, si alguno promete ofrece la repblica por alguna justa causa, no por justa causa; de suerte que, si prometiera por algn honor, quede obligado, y al no, no. 1.Escribe Labeon, que estn fuera de la condicin de las donaciones las retribuciones de algunos oficios, por ejemplo, si yo te hubiere asistido, si por ti hubiere dado fianza, si e algn asunto te hubieres utilizado de trabajo de favor mo. 2.No se puede adquirir liberalidad para el que no la quiere 3.Si alguno le hubiere dado . Ticio dinero en mtuo, para que se lo entregue ii Seyo al que quera hacerle donacin, y se dijera que despus Ticio, fallecido el donante, se lo di Seyo ser consiguiente decir que el dinero se hace de Seyo, ya si supo, ya si ignor el que lo daba que aqul haba muerto, porque el dinero era del que [o daba; pero si verdaderamente ignor que habla fallecido, quedar libre, si recibi en mtuo el dinero, para entregrselo *. Ser Mas si yo te hubiere encomondado que le des dinero . Ticio, al cual quena yo hacerle donacin, y t lo hubieres hecho ignorando que yo haba fIlecido, tendrs contra mis herederos la accin de mandato, y no la tendrs, si lo sabias. 4.Si alguno le hubiere prestado dinero . un esclavo, y despus ste, hecho libre, lo hubiere prometido, esto no ser donacin, sino pago de unadei.ida. Y lo mismo se ha de decir respecto del pupilo, que debiere una cantidad sin la autoridad del tutor, si despus la prometiera con la autoridad del tutor. 5.Pero tampoco contienen donacin las estipulaciones que se hacen en virtud de causa. 6.Finalmente, opinaba Pegaso, que si yo te hubiere prometido ciento con esta condicin, si JU-

19. inasi libro LXXV1. ad Ediciwn.Hoc jure utimur, ut in rebus publicis, quurn de donatiano quaeritur, illud sulum apectetur, utrum ob causam aliquam iustam reipublicae promittat quia, val poiliceatur, an non; ut, si ob horiorem aliquem promittat, teneatur, si minus, non.
1.Labeo scnibit, extra esusam donatiunnin essc talium offieiorum mercedes, utputa si tibi alio ero, si satis pro te dedero, si qualibet la re opera ve] gratis me& usus tueris. 2.Non potest liboralita.s nolenti acquiri. 3.Si quis dederil pecuniam mutuam Titio, reddendam Seio. ciii donatum volebat, deinde Ti tius, marIno dnatore, Sela dedisse proponatur, cnt consequeris dicere, pecuniara Seii flor, sive mortuum scivit, sive iguoravit is, qui dabat, quia pecunia fuit dantis; sed si quidem ignoravit mortuum, erit liberatus, si sic mutuam pecuniam aceepU solvendaxn Seto. Si autem man clavero tibi, nl (2) eouniam Titio des, cnt donare volebam, et ut ignorana me mortuum hoc feceria, habebis adversas heredes meca mandati actionem, si scieng, non habebis. 4.Si quia servo pecuniam eredidenit, deinde la liber factus sam expromiaenit, non cnt donatio, sed debiti solutio. Idem in pupillo, qui sine tutoris auctoritate debueril, dicendum est, si postea tutore auctore promittat. 5.Sed e& has stipu1atione, qnae ob causam fiunt, non babent donationeru. 6.Denique' Pegasus putabal, si tibi centum spoponderoi hac conditione, si iurasses, te nomen
(1) Taur. segn la e3criIitra original; mIIit iaerta a correcoI4 del cdioe FI., Dr.

(2) tUMfl, MerZa Vulg.

196

DIeEsTO.LIBEO

XYT

TfTULO y

meum laturuin, non esse clonationem, quia ob rem rases que llevarlas ml nombre) no haba condicin porque se hizo por una causa, que se verifico facta est, ts lecuta est.
20. MtRCaLLUS l,'o XXII. Digesoium. - Si patronus ex chite parte beres instituatur, ctlibertus fidei cius commisit, ut quid daret, et hor, atipulanti fldeicommisaario promiserit, non erit cogenu& solvere, ne pare ex legibus verecundiae patron ah debjta xninuatur.

1.De illo dubitari potes, qui, quod per Facidliam retinere poterat 'voluntatem Lestatoris secutus spopondit, se daturum; sed magis set, ut non possit suae confeesioni obviare; quemadmodum enirn, si solviaset, fidem testatori sao adimplease videbatur, et nulta ci repetitio conceua fuerat, ita et etipulatione procedente (1), contra fidein testatoris, quaru agnovit, venienti ej merite occurrotur. 21. CeLsus libro XXVIII. Digeslorwn. - Ut mihi donares, creditori meo delegante me promisisti factum valet, ille enlin suum recepit. 1.Sed si debitorem meum tibi donationis.linmodicae () causa promitiere inssi, art summovens donationis (3) exeeptione, neene, traetabitur. Et nieus quidem debitor exeeptione te agentem repeliere non potest, quia perinde anta (4), quasi exactam a debitore meo summam tibi donaverim, et tu illam ci credidenis. Sed ego, si quidem pecunias a debitoro meo nondum solutae ami, habeo adversus debitorern monta rcecissoriam in id, quod supra legis rnodum tibi promisit, ita ut in retiquum Lantummodo tibi maneat obligatus; sin auteta pecunias a debitore meo exegisti, in hoc, quod modum legis exoedit, habeo contra te condictioneta. 22. MonssTxrus libro VIII. DWerenl&aruin. Eum, qui donationis causa pecuniam, ve] quid aliad promisit, de mora aolutionis peeuniae usuras non otero, summae aequitatia est, maxime quum in bonse fide contractibus donationis peeies non deputetur.
23. Iei& libro XV. Respon.wrwn. Modestinua reapondit, ereditorem futuri temporis usuras et remitiere, et minuere pacto posee, neo in ea donatione ex summa quantitatis aliquid vitil incurrere.

20, MARCELO; Digesto, libro XXII.Si e] patrono fuera-instituido heredero de la parte debida, y el liberto encomend su fidelidad, que diese alguna cosa, y se la hubiere prometido al fideicomisario que la estipulaba, no habr de ser obligado pagarla, It fin de que no se disminuya la parte debida en virtud de las leyes la consideracin del patrono. 1.Se puede dudar respecto al que prometi, secundando la voluntad del testador, que l darla lo que poda retener por la ley F'uloidia; pero es ms cierto que no puede ir contra su manil'eatacin; porque as corno silo hubiese entregado parecera que cumpli con la confianza de su testador, y no se le habra concedido accin alguna para repetirlo, as tambin verificndose estipulacin, con razn se le hara oposicin al ir l contra la voluntad del testador, que acat.
21. CELSo; Digezlo, libro XXVIII.'Para hacerme una donacin prometiste por delegacin ma ii un acreedor mo; es vlido lo hecho, porque l recibe lo suyo. 1.Pero si yo le mand It un deudor'mo que te prometiera por causa da donacin inmoderada, se discutir si sers, no, repelido con la excepcin de la donacin. Y ciertamente que mi ciendor no puede repelerte con la excepcin al ejercitar t la accin, porque yo soy considerado lo mismo que si te hubiere donado la suma cobrada de mi deudor, y t se la hubieres prestado. Pero si verdaderamente aun no hubieran sido pagadas las cantidades por mi deudor, tengo contra mi deudor la accin rescisoria por lo que te promet sobre la tasa de la ley, de suerte que te quede obligado solamente por lo dems; mas si cobraste de mi deudor las cantidades, tango contra ti la condiccin por lo que excedi de la lasa de la ley.

22. Monasi mo; Diferencias, libro Viii. - Es de suma equidad, que el que por causa de donacin prometi dinero otra cualquiera cosa, no debe intereses por la mora de la entrega del dinero, principalmente porque esta especie de donacin no es considerada entre los contratos de buena fe. 23. EL MISMO; Respuestas, libro XV. - Respondi Modestino, que el acreedor poda dispensar y disminuir por pacto los intereses del tiempo futuro, y que en esta donacin no se incurre en vicio alguno por el importe de la cantidad. 1.Modestino respondi, que el mentecato no pode hacer donacin. 24. JAVOLENO; Do&i.na do Cassio, libro XIV. Al fiador del que por causa de donacin prometi una cantidad sobre la Lasa de la ley, se le debe dar excepcin aun contra la voluntad del deudor, It fin de que, si el deudor no fuere solvente, no pierda el fiador la cantidad. 25. EL wiswo; Epstolas, litro Vi. Si yo le hubiere dado una cosa paraque en mi nombre. se La donases It Ticio, y t se la hubieres dado en tu nombre lopicars acaso que se hizo de l? Respondi; si yo le hubiere dado la cosa para que en mi nombre se la donases It Ticio, y t se la hubieres (1) lmmodiae, nserta Ea.. Vug.
(4) em, Va!g.

1..Modestinus respondit, mente oaptum donare non poase. 24. I&voLuNus libro Xl V. ex Cassio. - Fidaius. sori ama, qui don ationis causa pecuniam supra moduta legis promisit, exceptio dar debet etiarn invito reo, ne, si forte reas solvendo non fuerit, peeuniam fldeiussor amil-tat.
25. new libro VI. Epislolarun. - Si tibi dede-. rita neta, ut Titio meo nomine donares, et tu tuo nomine cern ci dederis, an factam cina put.es Reapondit; si rem tibi dederim, ut Titio meo nomine donares, eamque tu tilo nomine ci dederis, quantum ad iuris subtilitatern, aceipientis facta non caL,
(1) prucadente, aoevtadanene Ha!. Vulg. (a) tmmod1ce, omitele Ha!.

DIGESTOLIBRO IXXIX: ThIJLO y

9,7

et tu furti obligeris, sed benignius est, si agam contra eum, qui rem accepit, exeeptione doli mal me e utnnioverL

leza del derecho no se hizo ella del que la recibi, y t estars obligado por la accin de hurto; pero es ms equitativo, que, si yo ejercitara accion contra el que recibi la cosa, me repelas con la excepcin de dolo malo. 26. PoNroslo; Comentarios 4 Qutno Muoio, libro IV. - Una simple cuenta no constituye nadie deudor; por ejemplo, lo que queremos donar un hombre libre, aunque consignemos en nuestras cuentas que se lo debemos, no se entiende,, sin embargo, que es una donacin. Ho Rgulo, el joven, escribi as! al retrico Nicostrato: puesto que siempre estuviste con mi padre, y me hiciste mejor con tu elocuencia y diligencia, te dono y te permito que habites en aquel censenlo, y que uses de l; fallecido Rgulo, soportaba Nicostrato controversia sobre la habitacin; y habindome consultado sobre el particular, dije, que se poda defender que esta no era una incra donacin, sino que Rgulo remuner con cierta retribucin el cargo de maestro, y que por lo tanto no pareca que fuese nula la donacin por el siguiente tiempo; pero que si expulsado Nicostrato recurriese al juez, se habr de defender la manera que por ci interdicto que se te d al usufructuario, como constituido en lugar de un poseedor, que acet el uso de un cenculo.
le don su hija, constituida de propio derecho, la

dado en tu nombre, por lo que se refiera la suti-

28. PoMPorms libro 1V. ad Quniim Mucium. Nuda ratio non facit aliqucm debitorein; utpua quod donare libero hornini volumus, hect referamus in rationes nostras, debere nos. t.amen nulla donatio iritelligitur.
PAP1NIANUS libro XXIX. Quae3tiozlum. 27. Aquilius (1) Regulus luvenis ad NicostraLum rhetorem (2) ita scripsil: quoniam et cuxn patre meo semper fuisti, et me eloquentia et diligentia tua meliorem reddiditi, dono et permitto tibi (3) habitare in ilto coenaculo coque uti; defuneto Regulo controversiam habitationis patichatup Nicoetratue; i quum de ea re mecum contuLisset, dixi posee defendi, non rneram donationeni case, veruin officium magistri quadam mercede remuneratum Regulum, ideoque non videri donationem sequentis temporis i rrttam asee; quodsi expulsus N icostratus veniaL ad iudicem, ad exernplum interdicti, quod fructuario proponitur, defendendus ant, quasi loco poaseesoris constiutus, qui uaum coenaculi accepit.

27. PApuno; Cuesliones, libro XXIX. - Aqul.

IDEM libro 111. Reiponsorum.Hereditatem 28. pater sibi rolictam fihiae sui iuris effectae donavit; ereditoribus hreditariis filia satisfacere debet, vel si boe juinime faciaL, et creditores contra patrem veniant, cogendam eam per actionem praescriptis verbis patreo adversua eos defeodere.

28. EL

MISMO;

Respuestas, libro lii. -Un padre

herencia que l se le haba dejado; la hija debe pagar los acreedores de la herencia, 45, si no hiciera esto,y los acreedores se dirigieran contra el padre, ha de ser ella obligada por la accin de las palabras prescritas defender su padre con Ira ellos. 29. EL MISMO; F?eapuestas, libro XLI. Se considera que se dona lo que se concede sin que ello obligue ningn derecho. 1.[80.} Uno, interrogado en juicio, respondi que nada le deban los herederos de su tutor; respondi que en derecho perdi l la accin; porcin, sino que estas palabras son de donacin, sin embargo, el que confes en juicio no pueda invali-

29. Ineat libro XII. (4) Eesponsorutri. - Donan videtur, quod nullo jure cogente conceditur (5). 1.-- (30.] () Quidam in jure iuterrogatus nihil sibi debere tutoris heredes raspondit; eum actionem jure atnistsse respondit (7); licet enim non transactionem (8), sed donationis haee verba esee que aceipiat, attameo eum, qui in jure confesaus est, suam confessionem infirmare non poese. 2.Donatiouem quidem partis bonorum prox.iao cognatas viventis nulla fuisso conetabat, vem in mm el, qui donavit, ac postea juro praetorio successiL, quoniam adversus bonos mores at ius gentiuni festinasaet, actiones hereditarias in Lotum donegandas respondit; 30. 31.] MRCIA.NUS libro si nquiari de Delatorbu8. - nam ej ut indigno aufertur hereditas. 31. [32 PAFINIANUS libro XII. ReponMorwn. (9) - Donationes in concubinam collatas non posee revouri convenit, neo si matrimoniam inter eosdem pastea fucrit tontractum, ad irrituni recidere,
(I) AttilinR, Vulg.
pero oo esi Tea,.

que aunque alguno entienda que no hay transac-

dar su confesin.

2.Era sabido que era ciertamente nula La donacin de parte de los bienes de una prxima cognada quevive, pero respondi, que al que hizo La donacin y despus sucedi por derecho pretorio, se le deban de negar por completo las acciones de
la herencia, porque se haba apresurado contra las buenas costumbres y el derecho de gentes;

co. pies se le quita la herencia como indigno.

30. [81.] MARcIANo; be tos Delatores, libro ni-

31. [32.] PAPINIANO; Respuestas, libro XfI. Es conveniente que no se puedan revocar las donacio-

nes hechas una concubina, y ni si despus se hubiere contrado matrimonio entre los mismos, no

(2) paeeeporem, Va g. (1) Br. considera tbi .&iadi.da por aittguos copistas, (4) declmo, al rnarge, interior del e.diee FI. (e) Donari. videtur, qtaod nullo iure cogente conceditur,

coaiuUranso aizdptas por atUiuos copitas.

(6) Idem, rnesrtan lial. VsIg., comenzando aqu wi nueno fragmento. ('fl El 0lico FL. segdn La escritura arigirsal, Br,; respondi Tau,'. segn Oorrecouin del cdice Fi. (8) tranuctlonb, VeIg. (e) yse Fragni. Vatic 252. 25. 255. rS?. -

198

DIGESTO.LIBRO

xxxix: TfTULO y
se invalida lo que antes'fu vlido en dercho; pero sobre si precedieron antes la consideracin y el afecto de marido, respond que se debia hacer examen comparando las personas y considerando la unin de su vida; porque no son los instrumentos los que constituyen el matrimonio. 1. -Respond, que las cosas entregadas fuera de la dote por la madre al matido en nombre de la hija, se consideran que fueron donadas la hija, que estuvo presente, y que por eLla fueron entregadas al marido; y que ofendida la madre, no tiene accin para repetirlas para reivindicarlas con razn, porque el marido hubiese dado caucin de que le habian sido entregadas fuera de la dote para los usos de su mujer, porque con esta manifestacin no se declara un modo de donacin, ni el uso se separa de lapropiedad, sino que se distinguirla el peculio de la dote de la mujer; pero que el juez liabr de estimar si ofendida la madre contra la hija quera revocarlas con derecho, y proferir sentencia adecuada al respeto debido la madre, y conforme arbitrio de hombre bueno. 2.El padre que don esclavos una hija que tuvo bajo su potestad, y que no le quit emancipada el peculio, parece que perfeccion con un hecho posterior la donacin. 3.Respond, que, depositada en una casa un ares con Ja condicin do que Ja tomase slo el que la deposite, , despus de la muerte del duefio, hijo Sperato, no se consideraba celebrada una donacin. 4.Las donaciones no pueden ser vlidas des-

quod ante jure valuit; xii autem maritalis honor et affectio pridem praecesserit, personis comparatis, vitae coniunctione considerata perpondendum sase respondi; noque enim tabulas facere niatrimonium l,Species extra dotem a matre fihiae nomine viro traditas, fihiae, quae praesens fuit, donat.as, et ab ea viro traditas videri respondii neo matrem offensaw, repetitionem (1) babero, ve] oes (2) recta vindicare, quod vir cavisaet, extra dotein usibus puellae sibi traditas, quum ea signifloatione non modus donationis declaretur, neo ab usu propriotas separef,ur, sed peculium a dote pueltae diatingueretur; iudicem tamen aestiinaturum, si matar jure contra fihiain olTensa (3) eas revocare velit, et verecundiae maternae congruam, bonique viii arbitrio coalpaten tem ferre scntentiam.

2.Pater, qui filias, quam habnit in potestate, manopia donavit, et pecu]ium emancipatae non adecnit, ex postfacto donationem videbatur perfeeisse. LEiusmodi [eje depositu. (4) in aedo arca, ci eam ipso solus, qui deposuil, to!]eret, aut post mortem domini Aeltus Speratua, non videri calobratam donationem respondi, 4.Ratae (b) donationes ssaa non posaunt post. crimen perduellionis contractum, quum haredciii quoque teneal, et si nondurn postulatus vila d eceuseri t. 82. t33.1 Scvot ibro V. Rssponsorwn. L'icius Titius epistolam talem misft.: Elle 1111 salutem. Hospicio filo, quamdiu volueris, utaris, ( 6 ) suporioribus cllaetis (7) ornnibus gratuito, idque te ex voluntate mes facere, hac episto]a notum tibi fa. cio; quaero, an heredes ema habitationem (8) prohiboro poasuni? Reapondit, secundum ea,quae proponerentur, heredes ama pouse mutare voluntatem.

pus de cometido crimea de lesa majestad, porque ste obliga tambin al heredero aunque hubiere fallecido no habiendo sido acusado todava. Ticio envi esta carta: Este aqul, salud. Usa gratuitamente en aquella hospedera, mientras qul-

82. 133.1 ScvuL&; RspuesLas, libro V. Lucio

ajeros, de todas las habitaciones superiores, y te

hago saber por esta carta que esto lo hagas por mi voluntad; pregunto, pueden sus herederos prohi..bir esta habitacin? Respondi, que segn lo que se exponla, sus herederos pueden cambiar la voluntad.
libro Vi. - El que so oblig O. pagar lo que haba

88. [84.1 HnnriooaNiANus Libro VI. iuris EtiLomcwam. - Qui Id, quod ex causa donationis atipulauti apoponderat, solvi constituit, actione constitutee pecuniae non in solidum, sed ja quantum facere potest, convenitur; causam enim et eriginem const.itutae pecunias, non udicii potestatem praevalere plaouit.; sed et conderunatus ex causa donationis in actione indicati non frustra desiderat, in quantum facere potest, conveniri,

33. [34.] IiEnMoGENiANo;

Epome del Derecho,

prometido al que estipul por causa de donacin, es demandado con la accin del dinero constituido, no por la totalidad, sino por cuanto puede pagar; por-

que se determin que la causay el origen de la

za del juicio; pero tambin el condenado por causa de donaciun pretende no intilmente con la accin
de cosa juzgada que sea demandado por lo que puede pagar.

constitucin del dinero no prevalecieran O. la fuer-

1.Ea lego, donationia causa, pecunia Titio numerata, uL statim donatori mutuo detur, non impeditur domunul tranalatio, se propterea iisdenn numis donatori creditis novum dominium in his quacritur. 2.Mutua et surdus donare non prohibeitur 3.Si, quum Primus tibi donare vellel, et tu douandi Secundo voluntatem haberes, Primus Secundo ex voluntato tea stipulanti. promiserit, porOcitur donatio; et quia nihil Prhnus Secundo, a quo
e re pettonem (aL (2) roe, ins e rta Ha4. (3) offeniam, HaI. (4) Taur.; depo.itam, L odce FI., Br., ,iepooita millo de 1"

pide la traslacin del dominio, y por lo tanto, habindosele prestado al donante las mismas monedas, se adquiere sobre ellas un nuevo dominio. 2.Id mudo y al sordo no se los prohibo que donen. 3.Si queriendo Primo hacerte una donacin, ' teniendo t voluntad de hacer otra donacin O.
Segundo, Primo le hubiere prometido con tu ve-

de donacin dinero con la condicin de que inmediatamente se lo d en mtuo al donante, no se im-

1.Habindosele entregado O. Ticio por causa

imitad Segundo, que estipul, se perfecciona la (5) perfectas, (aL (61 La. inw(4 (al. (Y) et ho, insera Vu1g.

aros,utaaipe,Jia. Vulg.

($ Tar. &gae a esorUw'a Ca correccin deC cdice FL, Br.

original; babitatione eum,

DIGTo.IQ

xxxix: Tf'ruLo vi

199

convenitur, donavij, et quidem in solidum, non u id, quod facera potest, condemnatur. Idque custoditur, et si delegante co, qui donationem erat aecepturlis, creditori eus donaor promiserit; et hoc enini OSBU creditor suum negotium gerit.
84. 185.1 PULUS libro V. Sen4eniarum.. (1) Si palor emancipati fllii nomine ionatlonis animo pecuniam.tbeneravit earnque Llius atipulatus est (2), el ipso jure perfeet.am donationem, ambigi non potest. * 1.Si quis aliquem a lutrunculis vol bostibus eripuil, el aliquid pro co ab ipso sccipiat, hace donatio irrevocabilis cal; non (3) merces eximii labora appellanda et, quod conternplat.ione salutis certo modo aesLimari non placuit.

donacin; y como Primo no le don nada Segundo, por quien es demandado, es condenado ciertamente ti la totalidad, y no . lo que puede pegar. Y lo mismo se observa, tambin si delegando el que haba de recibir la donacin, le hubiere prometido el donante su acreedor; porque tambin en este caso el acreedor es gestor de su propio negocio. intencin de hacer donacin hubiere el padre prestado dinero inters en nombre del hijo emancipado,.y el hijo estipul aquel dinero, no se puede dudar que de derecho es perfecta la donacin. 1.Si uno arrebato otro del poder de ladrones de enemigos, y por esto recibiera de l alguna cosa, esta donacin es irrevocable; y no se ha de llamar retribucin de muy miritorio trabajo, porque no plugo en consideracin ti la salvacin que fuere estimado en cierta cantidad.
85. 36.]
SCEV0LA;

84. 135.] PAULO; Sentencias, libro V. - Si con

Ad eum, quem manumiserat, epistolam mi. it in haec verba: Titua Sticho, liberto suo, salutem. Quum te manumiserhn, peculitim quoque toum omne, quidquid habes tam in nonlinibue, nam in rebus moveutibus, sive in numerato, me tibi concedere, han epiatola manu mea scripta notum tibi fado; eundem libortum testamento ex besae acripait heredem, Sempronuum ex trienIo, ncc peculiuni SUche Jegavil, nec actiones praeslari iusSil; quaesitum esI) utruin in assem Sticho actio detur eorundem nominum, quae in peculio habuit, an utrisque hered-ibus pro portionibus bereditariis. Reapoudit, secunduni ea, quae proponerenhur, uwisrjne heredi bu .s pro hereditariis porhionibus competere. t.Lucius Titius fundum Maeviae (5) donavil, el ante traditionem eundem fanduni post dies paucos Salo pignori obligavit, et mIra dies triginta Ma.eviam (6) in vaeuam possessionem eiusdem fund induxit; quaero, su donatio perfecta sit. Reapondit, secundum ea, quae proponerentur, parfectam, verum ereditorem firinam pigrioris obligationem habere. 2.Avia sub nomine Labeonis, nepotis su, mutuam peouniarn dedit, el usuras sem por cepit, et instrumenta debitorum a Labeone (7) recepil, quae in hereditate elus inventa sunt; quaero,- an donatio perfecta case vidoatur. Reapondit, quum debitor Labeoni obligatus est, perfectam donalionem esas.
run

85. [86.] SCAEVOL& Ubre XXXI. (4) Diqest-

que uno haba manumitido le envi una epstola en estos trminos: Ticio ti Stieo, su liberto, salud. Te bago saber por esta carta escrita de Ini mano, que al manumitirte te he concedido tambin todo tu peculio, todo lo que tienes tanto en crditos, como en bienes muebles, en numerario; al mismo liberto Jo inStituy en su testamento hredero de dos tercios, y ti Sempronio de una tercera parte, y no le leg el peculio Stieo, ni mand quese le cediesen las acciones; se pregunt, si se le dar Stico accin por la totalidad de los mismos crditos que tena en su peculio, ti ambos herederos con arreglo ti sus porciones de herencia. Respondi, que, segn lo que se expona, les compete ti ambos herederos con arreglo ti SUS porciones de herencia. 1.Lucio Ticio le don un fundo ti Mevia, y antes de la entrega le oblig pocos das despus el mismo fundo en prenda ti Seyo, y dentro de treinta das puso ti Mevia en la vcua posesin del mismo fundo; pregunto, si se habr perfeccionado la dose perfeccion, peroque ci acreedor tena firme la obligacin de la prenda. 2.Una abuela di dinero en mtuo ti nombre de Labeon, su nieto, y percibi siempre los intereses, y recibi de Labeon los instrumentos de los dbitos, que se hallaron en su herencia; pregunto, si se considerar que es perfecta la donacin. Respondi, que, habindose obligado el deudor ti favor
de Labeon, se perfeccion la donacin. TTULO VI DE LAS DONACIONES Y ADQUISiCiONES POR CAUSA DE MUERTE
[Vase C4. VII!. (51) $7.1

Digesto, Libro XXXI. - Al

nacin. Respondi, que, segun lo que se expona,

TIT. VI
DE MORTIS CAUSA DONATfONIBUS ET CAPIONUIUS (8)

(Cf. Cot. VIII. (36.) 57.1

1. MARCIkJ4US libro Y. Jnsutionum. - Mortis causa donatio est, quum quia habere se volt (9), quam eum, ciii donat, niagisque eum, cui donat, quam heredem suum. 1.Sic et apvd Homenum Telemaehus donal Piraeo (lo).
(1) (2) 1) (4) (6

por causa de muerte cuando alguno quiere tener la cosa ms bien que no que la tenga aquel ti quien la duna, y que la tenga ste ti quien la dona ms bien que su heredero.

1. Maaciax.o; IntiSuta, libro X.Hay donacin

1.As nona tambin en Homero Telmaco ti Pireo.

4aee Pauli genIl. reee. V. 11. 6. HaZ.; esE, emlteta el eddi.e FI. 5am, al marqen interwr del cnjdioe FI. 1., oonsidtraee afi.adida por ariniguos copista.. Maule, fiat.

() Miisvluni, ilal. (7) ad Labeonam, Hal. Vu.Zg, (5 eAPTIONIBuS, fial. Vulg. (9) mavull, Vulg.; vult, el -d<iiee FL; viilt magis, Hal. (10) Yase la sil. H.7.11. -

210

DIOaSTO.LISRO mxx: rfruiio vi


gesto, que hay tres especies de donaciones por causa de muerte; una, cuando uno dona no aterrado

oua libro septimodecimo lDigestorum tres cese species niorUe causa donationum, alt; unam, quhim quia nuDo praesent.is pericuLi metu conterritus, sed sola cogitatione mortalitatis doiiat; aliam esas apeciem mortis causa donationuni ait, quum quia imminenle periculo cointnotus ita donat, ut atatim fiat aceipientis; Lertium genus case donaonis ait, Si quia periculo iutu (1) HOfl sic del, nt statiin faciat accipientis, sed tunc demum, quum mora fue nt insecuta.

2. ULPIANUS libro XXXII. ad Sabinnm, - lelia-

2. ULP1A.No; Corncnta'rios ci Sabino1 libro XXXII. - Juliano dice en el libro dcimo sptimo del Di-

por temor alguno de presente peligro; sino por la sola osiderain de la muerte; dice que hay otra especie de donacin por causa de muerte, cuando alguno impresionado por inminente peligro dona de suerte que la cosa se haga inmediatamente del que la recibe; y dice que la tercera especie de donacin es, cuando alguno impulsado por un peligro no la da de modo que al punto se haga del que la recibe, sino solamente cuando se hubiere seguido la muerte. licito donar por causa de muerte, no solamente con motivo de enfermedad, sino tambin con motivo de peligro de muerte prxima, ya por causa de enemigo, ya por la do ladrones, ya por crueldad odio de una persona poderosa, 6 por haber de emprender una navegacin, por lugares peligrosos,
8. P.uLo; Comeniarios 4 Sabino, libro VIL Es

3. P.UTLUS libro VII. ad Sabinum.Mortis auea donare [icet, non tantum infirmae valetudinis causa, sed periculi etiam propinquae monis, vel ab hoste, vel a praedonibue, ve] ab bominis petentis crudehtate ant odio, aut navigationia ineundae 4. GAIUS libro 1. Reruin quolidZanarw, sise Aa- reo~. - ant per insidiosa loca turna,
6: ULPIANUS libro 11. Ir4slit4tionarn, aut aetate fesaus;

4. Givo; Diario libro 1-6 por haber de pasar

5. ULFiA.NO; inaitata, libro II, por estar agobiado por la edad;

omnia instana periculum detnonstrant.

6.

IAULUS

libro VII. ad Sabinain. hace enim

que todas estas cosas denotan un peligro inminente.

8.

PAULO;

Comentarios 4 Sabino libro Vi). por-

7. ULPIANUS libro IX H. ad Sabinam.Si ahquis mortis causa donaverit, el poena fuerit capuje sifeetus, removetur donatio ut imperfecta, quamvia esteras donationes sine suspicione poense faetae valeani.
8. IDSM libro Vii a4 Sabinuin. - Qui protio nocepto hereditatem praetermisit, sive ad aubatitutum perventura sil hereditaa,aive ab co ab intestato suocesauros (2), mortis-causa espera videtur; nam quidq.uiil propter alicuiva mortem obienil, mortis causa espitar; quani sententiam et IuLiam.is probat; et hoc iure utimur. Nam $ quod a atatulibero conditionis implendae causa capitur, vol a legatario, mortis causa accipitur; et quod pater dedit propter mortero R1 ve cognati, mortis causa cap Tulianusscripsit.

7. ULPIANO; Comentarios ci Sabino, libro XXX)!. Si alguno hubiere donado por causa de muerte, y hubiere sido condenado a pena capital, la donacin ser rechazada como no perfeccionada, aunque sean vlidas las dems donaciones hechas sin sospecha de la pena. 8. EL mismo; Comenlario3 4 Sabino libro VIL El que por precio recibido prescindi de la herencia parece que adquiere por causa do muerte, ya si la herencia hubiera de ir al substituto, ya si ste hubieran de sucederle abintestato; porque cualquier cosa que va uno por virtud de la muerte de otro se adquiere por causa de muerte; cuya opinin aprueba tambin Juliano; y observamos este derecho. Porque tambin se adquiere por causa de muerte lo que para cumplir la condicin se adquiere por el instituido libre bajo condicin, por el legatario; y lo que el padre di por causa de la muerte de un hijo de un cognado, escribi Juliano, que se adquinla por causa de muerte. 1.Y finalmente dice, que tambin se puede donar de modo que si llegare uno convalecer se recobre. 9. P&ur.o; Comentarios 4Sabino, libro ili.Se lee permite adquirir por causa de muerte todos los que, por supuesto, pueden recibir tambin legados. 10. Ui,riricr; Comentarios Sabino,libro XXIV. Fa sabido que al que se le hizo donacin por causa de muerte se le puede nombrar substituto, de modo que si l no pudiera adquirir la cosa se la promete otro, bajo otra condicin. 11. EL ansgo; Corncnfrwiost Sabino, libro XXX1I1. (5) Melcomnftis*. inserta fiat. (4) Br. oortdera adSabiaum a adidas por auoe copistas, paro no as Taur.

Valu1.Denique et sic posee donan alt, nt, si concrit, recipiatur. 9. Pusujs libro ti. ar Sabinurn.. - Omriibus reortis causa capone permittitur, qui scilicet (3) et le-gata aceipere poasunt. 10. Uu'isiws libro XXIV. ad Sabinum.El i,.cui substitu eonstat in hune modum, nl promittat alieni, si ipae espere non poesil, ve! sub alia conditione,
inortis causa donatum esi, pozos

11, lnai libro IXXJJI. ad Sabinum (4). - Mor(1) moniS Vi4g. (2) Segdn n.,l,a 00 Vstura, SuC0eiirns, !ve hsrodltas ad inbstitutum pervaliotura sIS ab so, sive ab 11ite3taI0 aueCaaaUruS, HaL; siva s subtltutum perventura sit, aivs Pb Intestato SueCSSBurUm, VUt9.

DXGEgTO.LZBR0 XZXII TfrULO vi tie causa filii sui pater recte donare. poterit, etiam cori&iante rnatrimonrn [lii.
12. IDEM libro XLIV. 4 Sabinwn. - Si mulier ventris nomine per calumuiam, ut in possessionem mit.ti desideret, pecwiiain accepi, forte dim substituto patrDcinatur, ilt instituturn aliqua raijone excludat, mortis causa eam espere lulianus saepius seribit.

201

Por causa de la muerte de su hijo podr el padre donar viidamonte, aun durante el matrimonio del hijo. 12. EL MISMO; Co,nentariosdSabino, libro XLI V. - Si mediante calumnia la mujer recibi, nombre de& que estaba en el claustro materno, dinero para que pretendiese ser puesta en posesin, acaso mientras patrocinas.) substituto para que por alguna razn excluya al instituido, escribe muchas veces- Juliano que ella adquiere por, causa de muerte. 13. Juiio; Digesto, libro IVJI. --- Si yo hubiere donado por causa de muerte una cosa ajena, 37 sta hubiere sido usucapida, no puede reclamarla por la condiccin el verdadero dueo, sino yo, si hubiere convalecido. 1,Nota Marcelo: en las donaciones por causa de muerte hay tambin cuestiones de bocho; porque se puede donar tambin de manera que, fallecido de aquella enfermedad el donante, no so devuelva de ningn modo la cosa, y para que se devuelva aunque el donante hubiere fallecido el primero de La misma enfermedad, si, cambiada ya la voluntad, hubiere querido que se le restituya t l. Pero tambin se puede hacer donacin de niodo que no se devuelva la cosa de otra suerte, sino si el que la hubiere recibido hubiere fallecido el primero. Y tambin se puede donar por causa de muerte de modo que en ningn caso haya la repeticin de la cosa, esto es, ni aun si verdaderamente hubiera convalecido el donante. do fu donado por causa de muerte, y en l se hubieran hecho gastos necesarios y tiles, los que reivindiquen el fundo sern repelidos con la excepcin de dolo malo, si no restituyeran el importe de aqullos. 15. EL MISMO; Digeslo, libro XXVII. - Observa 14. EL MISMO; Digesto, libro X17111.Si un fun-

18. hri*.ns libro 1171!. Digestorizm Si alenain rern mortis causa donavero, eaque usucapta fuerit, verus dominus cani condicere non potest, sed ego, si cunvaluero. 1.Marcellus notat: in monis causa donatiocibus etam facti quaestiones sunt; nam et sic potest donan, u oninirnodo ex ea va11udine donatore mortuo res non reddatur, eL ut, rddatur, chamal prior ex eadern valeludine dontor decesserit, si iam mutata voluntate restitni sbi volucrit. Sed et
sic donar potest, nt non aliter reddatur, quam si

prior ille, qui aucepenit, decesserit. Sic quoque potest donan morts causa, ul. nullo casu sil eius repetitio, Id es (1 , neo si convatuenil quidem donator (2).

causa donatus fundua set, el in eum impensae cecessaniso sique utiles faetao sirit, fundum vindicantes dell mali exeeptione summoventur, nisi protium sarum restituant.
15. IDEM (3)

14. IDSM libro XVIII. Digeslorunt. -Si monis

colina notat: qunni testamento relinquendi, -col reliot, adepti sint flhiifamilias milites liberam faeultatem, credi potest, ea etiam remiesa, quae docationes mortis causa fiar proliibent (4); Paulu notat: hoeet constitutum caL, et ad- exempluni legatorum mortis causa donationes revocatae sunt.
18. 115.1 IDEM () libro XXIX. .btje4orum. t, an conMortis causa donatio, ehiani dom pende vatoscere poasil donator, revocar potest.

libro XXVII. Digeslorum. - Mar.-

Marcelo: como los hijos de familia militares han adquirido libre facultad para dejar por testamento l quienes quieran, se puede creer que se les dispensaron tam biu las disposiciones que prohiben que se hagan donaciones por causa de muerte; y nota Paulo: esto se determin, y las donaciones por causa de muerte fueron asemejadas los legados. donacin por causa de muerte puede ser revocada tambin mientras est en duda al al donante puede convalecer.
16. [16.] EL mismo; Digesto, libro XXIX. - La

17. 116.1 IDEM libro XLVII. Diqestarun. - Etsi dehitor consillum creditorum fraudandorum non habuiaeet, avelli res mortis causa ab co donata de-. beL; nam q u u m legata ex testamento elus, qui solvendo non fult, oznnirnodo mutua amI, posunL videri etiani donationea mortis causa factae rasel udi debere, quia legatorum instar obtiDent.

que el deudor no haya tenido intencin de defraudar it sus acreedores, debe ser quitada La cosa donada por l por causa de muerte; porque siendo absolutamente nulos los legados hechos en el tealamento de quien no, fu solvente, puede parecer que tambin deben ser rescindidas las donaciones hechas por causa de muerte, porque tienen semejanza de legados.

17. [18.] EL mismo; Digesto, libro XL VII .Aun-

18. [17.] IDEM Ul.iro LX. D4jestorwn. - Mortis causa capimus non tunc solum, quuw quia 505$ mortis causa nobis donat, sed et si pI'opter alterius
(1) Ist ideo

18. [17.) EL mismo; Digesto,libro LX. - Adquirimos por causa de muerte, no solamente cuando alguno nos dona por causa de muerte, sino am(4) os sttam permises, quse tu onstionibus morets eausa tleni debenh, Haz . (1) La correccin de eddke Fi., Br.; IuU..nu, Taur. se-

(1) tem, la!., ta!rido esto fragmar&4o con el a!.erwr, a!.teraado numeracin de os sigui.iues. Tomo fiII

por id set, Ha!.. (2) revoesbltur, adletonr Ha!.

9w' !a escritura original.

202

DIQETO.L1BBO IXx1X TfTULO VI

mortem id facia', veluti si quis filio vel fratre seo moriente donct Maevio ea conditioue, ut si convaluerit altei'uter eorum, reddatur sibi res, si decesserit, maneaL apud Maevium. 1.Si donaturus rnihi.mortis causa debitorem tuum credtori meo dolegaverie, omnimodo capero videbor tantam pecuniasn, quanta (1) a creditore meo liberatus fuero. Queda ab eodem ego stipulatus fuero, eatenus capero existimandus oro, quatenus debitor solvendo fucrit; nam etsi convaluisset ereditor ldemque donator, condictione (2) aut u factum actione debitoris obligatoriem duntaxat recipert. 2.TiLia chirographa debitorum suoruxu, Septicii et Maevii, donatura iBis Agariae dediL, el rogavit eam, ut ca, si decessissel, illis daret, si convaluisset, sibi redderet; inerte secuta Maevia, Titiae filia, heres eztitit Ageria auteni, ul regata eral, chirographa Septiio et Maevio suprascriptis dedit quaeritur. si Maevia heres sumrnam, quae debebatur, ex chirogrphis suprascriptis petat, ve ipsa chirographa, su exceptione exciudi posait. tespodit, Maeviam vol pacti conventi, vel do[ mal exceptione summo'reri pssu. 3.Qui hominem nxae nomine, volalias obligatum mortis causa accoperil, tanturn cepiese intelligendus est, quanti is horno venire potuisset. idem in fundo, qui obligatus est, observar poteril, UI pretium excutiatur. 19. [18.] 10951 libro LXXX. Xgestorunt. - Si fihiofainilias res mortis causa data fueril, et convaluisset donator, actionein de peculio eum paIre habeL. At si paterfamilias, quum mortis causa donationeni accopisset, in adoptionem se dederit, res ipea-a donatore repetitur. Neo huie sirnilis est is, qui rem, quam mortis causa acceperat, alii porro dederit; nam donator huio non ram, sed pretium elus oondioerot (3). -

bin si esto lo hiciera por causa de la muerte e otro, como si alguno al estarse muriendo su hijo su hermano le hiciera donacin a Mevio con la condicin de que si convaleciere uno de aqullos se le devuelva A lis cosa, y si hubi.sra fallecido, permanezca en podar de Mevio. 1.Si para hacerme donacin por causa de muerte hubieres delegado un deudor tuyo A. un acreedor mo, se considerar que 'de todos modos adquiero tanto dinero cuanto sea el importe de aquello de que yo hubiere quedado libre de ini acreedor. Pero si yo lo hubiere estipulado del mismo, se considerar& que adquiero en tanto cuanto el deudor fuere solvente; porque aunque hubiese convalecido el mismo acreedor y donante, recobrara por la condiccin 8 por la accin por el hecho solamente la obligacin del deudor. 2.Tiaia le di Ageria Tos quirgrafos de sus deudores, Soplido y Mevio, para hacerles donacin ellos, y fe rog que si falleciese se los diese ella, y que si co jiveciese al se los devolviera; sobre. venida la muerte, qued heredera Mevia, hija de Ticia, pero Ageria di, como se le haba rogado, .ks quirgral'os los susodichos Septicio y Me'vio; se pregunta, si al pedir la heredera Movia la suma que se deba en virtud de los susodichos quirgrafas, los mismos quirgrafos, podra ser repelida con excepcin. Respondi, que Mevia podra ser exelufda con la excepcin del pacto convenido, con la de dolo malo. 8..-.--Se ha de entender, que el que por causa -de muerte hubiere recibido un esclavo, que estaba obligado por razn de noxa, de otra suerte, recibi tanto cuanto fu el importe en que aquel esclavo pudo ser vendido. Lo mismo se podr observar tratndose de un fundo, que esta obligado, para que se exija el precio. un hijo de familia sol hubiere dado una cosa por causa de inuerte,y el donante hubiese convalecido. tiene la accin de peculio contra el padre. Mas si un padre de familia, hablando recibldouna donacin por causa de muerta, se hubiere dado en adopcin, la misma cosa es reclamada por el donante. Y no es sexnej ante . esto el que luego le hubiere

19. [18.] EL mismo; Otgeso, libro LXX.X. - Si

de muerte; porque el donante no le reclamara A. ste por la condiccin la cosa, sino 111 precio.

dado a otro la cosa que habla recibido por causa 20. [19. EL MISMO; Comeniarios Urseyo Feraa?, libro 1. - be leg un fundo al que no poda adqui-

20. [19.1 IDEM libro I. xd Urseim Ferocern, Ei, qui non amplius parte capero poteral, .Iegatus est fundus, si denem dedisset-heredi; non totam summarn is daro debel, ut partem fundi haberet, sed parteili dunt.axat pro rata, qua legatuin corisequitur. Euro, qui,. ut adiret hereditatom, pecuniam accepiesel, plerique, ni quibus Priscus quoque, responderuat, mortis causa ente capero. -

rir ms que una parte, si le hubiese dado diez al heredero; ste no debe dar toda la suma para tenor la parte del fundo, sino soiamemte la parte A prorata de aquella en que obtiene el legado.

21. 120.1 1uzs libro ZL adUrscium Ferocem.

Libro II. Los ms, entre los que se halla tambin Prisco, respondieron que el que hubiese recibido dinero para adir la herencia, adquira por causa

21. 1 20.1 EL MISMO; Contonarios d Urseo 4ro,

de muerte.

22. (21.] APRICNU8 libro 1. Qaacslionuo. -. In mortis causa donationibiis non tempus donationis, sed mortis intuendum.est, e.0 quis capero posail.
28. 122.1 IDEM libro 17. Quaegionwn.Si filio
Ci) iii quantum, Has.

donaciones por causa de muerto para saber si uno puede adquirir se ha de atender al tiempo de la do-

22. [21.1 AraINo; Guesiones, libro 1. En las

nacin, no al de la muerte.

23. [22.1 EL MISMO Cueziones, libro 1.Si por


(5) eoiidtcat, fiat. Vu.

(e) Ral.; conilicione, .1 cdtce FC.

DTGESTO.LIVIIO XIV!' TITIrLO VI

203

t.miLias mortis causa donalum alt, et vivo donatore moriatur fUina. palor vivat, quaesitum est, quid jung Bit. Respondil, morte filii condicttonein corn. pelero, si modo ipsi (1) potius filio, quam patri donaturus declenit; alioquin si quasi ministerio ema
pater usus sil, isius patria mortem spectaudaLn
-

case; idque iuris fore, et si de persona servi quaei'ftfiur. 24. 123.1 lDB1 Ubre !X. Quaslionwn. - Quod debitori acceptum factum esset mortis causa, si convaluerit donator, etiam tempore liberato ci potest condici; namque acceptilationo interveniente abitum ab jure pristinae obligationis, earnquc in huius oondictioms (2) transfusa.m. 25. 124.] MAaciwus libro 1X. Jn.1ilutionrun.. Tain la, qul testamootum acil, quarn qui non facit, mortis causa donare () potest. 1,Filiusfamifias, qui non potest facere tostanlnturfl, neo voluutate patria, lamen mortis causa donare paIre permitte ate Potest.
28. [25.]. IDSM libro II, Regalw'um. - Si, qui invieem sibi mortis causa donaverurit, pariter deeesscrunt, neutrius heres repetet, quia neuter altor supervixit. Idem iuris est, si paritor inaritus el uxor sibi donaveruot

causa de muerte se le hubiera hecho una-donacin un hijo de familia, y en vida del donante muriese el hijo, y viviera su padre, se pregunt cul seria el derecho. Respondi, que la muerte del hijo compete la condiccin, si uno hubiere dado la cosa para hacer donacin ms bien al hijo que al padre; de otra suerte, si el padre se hubiera valido del ministerio de aqul, se ha de atender A la muerte del mismo padre; y este ser el derecho, tambin si se tratara de la persona de un esclavo. que por causa de muerte se hubiese dado por recibido del deudor se le puede reclamar por la condiccin, aunque hubiese quedado libro por el transcurso de tiempo, si hubiere convalecido el donante; pues mediante la .aeeptilaoin hubo apartamiento M derecho de la primitiva obligacin,, y sta se convirti en la de tal condicin.
25. [24.] MARCIANO; instiluta, libro IX. - Puede donar por causa de muerte tanto el que hace testamento como el que no l hace. 1.El hijo de familia, que no puede hacer testamento ni aun con la-voluntad del padre, puede, sin embargo, donar por causa de muerte permitindoselo el padre. - -

24.

[23,] EL MISMO;

Cuestiones, libro 1X. - Lo

recprocamente se hubiesen hecho donacin por

26. (25.]. EL

5flSMO

Reglas, libro lI.Silos que

causa do muerte murieron al mismo tiempo, no la ro1amar el heredero de ninguno do los dos, porque ninguno de los dos sobrevivi al otro. El mismo derecho hay, si al mismo tiempo se hicieron donacin el marido y la mujer. 27. [26.1 FL isuo; Reglas, libro V. - Cuando se hace donacin por causa de muerte, de modo que en ningtin caso sea revocada, hay ms bieii una causa de donar que una donacin por causa da muerte; y por lo tanto debe ser considerada lo mismo que otra cua)cjuinra donacin entre vivos; y por esto no es vlida entre marido y mujer; y por ello tampoco tiene lugar la Falcidia, como en la donacin por causa de muerte. 28. [27.] MARCELO Respuestas, libro nico. Uno, para donarlo..por causa de muerte su to materno lo que ste le deba escribi as: son nulas, donde quiera que se halen, todas, las escrituras los quirgrafos, y no debe l pagarlas; pmgunto,si, al pedirle los herederos el dinero al to materno del difunto, podra ampararas con la excepcin de dolo malo. Marcelo respondi, que poda; porque verdaderamente le pedia el heredero contra la voluntad del tilfunle. 2. [28.] ULPIA.NO ; Comentarios al Edicto, libro XVJ].Si una cosa fu donada por causa de muer-

donatur mortis causa, uI nullo casu revoctur, causa donandi magia cal, quam iuortis causa donatio; el ideo perinde haberi debet, alque alia cuaevis inter vivos donatio; ideoque inter viros et uxores non valet; el ideo (4) neo Falcidia loenm habet, quasi in mortis causa donatione.

27. [26.]

IDxhl

libro V. Requtarurrt. - Ubi ita

28. [27.] MiaCLLUS libra sin q?ilari Responsoram. Avuoculo suo, debitoni, mortis causa donaturus, quae debehal, La senipail: tabulas (5) vol ebirographurn lot, ubicunque aun, inanes case (6)1 neque eum solvere debere; qusero, an, heredes si pecuniam ab avunculo defuacti pelant, exeeptione doli mal lueri se poasit (7). Marcellus respondit, loase; nknirum enini. contra voluntatem defuncti eras petit ab no.
29. [28.1 ULPIANCS. libro XVII. ad E&ctwn..

Si mortis causa res donata sal, el eorrvaluit,qi donavil, videndum, an habeat in mm aetonem. El si quidem quia sic donavit, nl, si mora contigisset, tono haberet, cui donatum est, sine dubio donator poteril ram vindicare, mortuo co tuno ja, cu donatum cal. Si vcrp sic, ut am nune haberot, (8) reddoret, si convMuisset, vol de proelio vel perogre rediisaet, potest defendi, o reni competere done.Ion, si quid horuin contigisset; interim autem e',
(1 Vidg.; i1*e, Z edia Fi.

te, y convaleci el que la don, se ha de ver si tendr accin real. Y si verdaderamente uno don de suerte, que, si le sobreviniese la muerte, la tenga aquel . quien se le-don, sin duda podr el donante reivindicar la cosa, y,-muerto ste, aquel quien so le don. Pero si la. don de modo que la tuviese desde luego, y la devolviese si hubiese convalecido, si hubiese vuelto de )a guerra de un viaje, se (5) Segn (as Bas.: tabulan, el eddie Fi. (6) veis, inserta Vulg. (7) Segn (as Bas.;posstnt, el cd ice Fe., $) 55(1, irerta Valg.

(a) te hulusniodi condilloneni, Ha.

(3) non, insarta el dddic miado por G. (4) tu e por Ideo, Hat. -

IeE8To.-14020 xrtr: TITuLo TI

cui donatum esi. Sed elsi inorte praeventus alt is, puede defender cine le compete al donante la acui donatum eat, adhuc quia dabit (1) in ram do- cin real, si hubiese acontecido alguna de estas natori (2). cosas; pero mientras tanto, a. aquel a. quien se hizo la donacin. Mas tambin al hubira sido sorprendido por la muerte aquel a. quien se don, aun le dar alguno la accin real al donan Ve.

30. 120.1 IDEM libro XXI. ad EdiL,tu,n. - Qui mortis causa dona.vit, ipse ex poenilentia con detionem, vol utilecn actionom (3) labet.
31 [30.] GAlOS libro VIII. ad Edicunt proeinciale.Mortis causa capitur, quunl propter iuortern alieuius capiendi occasio obenit, exceptis his caplendi liguria, quae proprio nomine appellantur; carta anim et qui hereditario, ant legati, aut fidelcomnuasi iure capit, ex inorte alterius nanciacitur capiendi occasionem; sed quia proprio nomine hao species capiendi appellantur, ideo ab bac definfliono separantur. 1.luliano pla.cet, licet solvendo non Bit debitor, cui acceptuin (4) latum sil, videri ej mortis causa donatum. 2.Sine donatione autem capitur, velad pecunia, quam statuliber, aut Leatariva alkui conditionis Itnplendae gratia numerat, sive extraneus alt, qui accipit (), sivo horca. Eodcm numero est pecunia, quam quia in hoc accipit, ut val &deat he. reditatein, vel non adeat, quque in hoc accipil pacuniam, nt legatuni omittat. Sed et dos, quam quia in mortem mulieiis a manto silpulatur, c8itur sane mortis causa; cujasgenena dotes reeeptzciae vocantur. Rursus id, quod mortis causa donatur, ant in periouLiim (d) mortis datur, aol cogitationem (7) mortalitatis, quod nos quandoque inoriluros intelligimus. 3.Si iusseris mortis causa debitorem tnum mihi, ant credilori meo expromittera decem, quid iuris eset, quaenitur, si iste dbitur solvendo non alt. Et alt lulianus, si ego stipulaus fuenicn, tan1am pecuniam vidori me oeplsse, in quantum debitor solvendo luisset; nam et.si convaluisaet, inquit, donator, obligationein duntaxal debUoris recipere debet; si vera croditor meus stipulatus fuerit, tan 1am 'ideni me pecuniam accepiase, in quantum a creditorc meo liberatus esaem. ' 4..-.Per aceepti quoque lationom egena debitor lilieratus Lotam em pecuniam, qua Jiberatus cal, copiase vidotur.

bro XXI.El que don por causa do muerte tiene,

30. 29.1 Ei. mismo; Co,ienta,'ios al Mido, li-

si se arrepiente, la condiccin, la accin til.

ocasin de adquirir, exceptundose aquellas maneras de adquirir, que se denominan con nombre propio;porque eiertauieutc tambin el que adquiere por derecho de herencia, 6 de legado, 6 de ldeicomiso, obtiene la ocasin de adquirir por virtud de la muerte de otro; pero como estas maneras de adquirir se denominan con nombre propio, Be excluyen de esta definicin. 1.A Juliano le parece bien, que, aunque no sea solvente el deudor a. quien se le di por cobrado, se considere que se le bino donacin por causa de muerte. 2.Mu se adquiere sin donacin por ejempie, el dinero que aquel a. quien se le 41ej6 la libertad bajo condicin, el legatario, entrega a. alguno para cumplir la condici, ya sea extrao, ya heredero, el que lo recibe. En la misma condicin esta el dinero que alguno recibe para adir la herencia, para no "ra, y el que recibe dinero para prescindir de un legado. Pero tambin la dote, que alguno estipula del marido para el caso do muerte de la mujer, se adquiero verdaderamente por causa de muerte; las dotes de cuya especie se llaman recepticias. Adems, lo que se dona por causa de muerto es dado 6 por pehio de le muerte, por pensamiento de la mortalidad, porque entendemos que alguna vez hemos de morir. 3.Si por causa de muerto hubieres dispuesto que tu deudor prometa diez a. mi 6 a. mi acreedor, se pregunta cual seria el derecho, si este deudor no fuera solvente. Y dice Juliano, que si yo hubiere estipulado, se considera que yo recib tanto dinero, por cuanto el deudor hubiese aldQ solvente; porque aunque el donante hubiese convalecido, dice, deberla recuperar solamente la obligacin del deudor; pero si hubiere estipulado mi acreedor, se considera que yo recib tanto dinero por cuanto yo hubiese quedado libre respecto a. mi acreedor. 4.Tambin el deudor nccesit.do que qued libre por la aceptilacin parece que adquiri toda aquella cantidad de dinero, de que qued libre. 32.[81.1 IJU'IANOg Corne,ntarws al Edicto, libro - No se considera perfeccionada la donacin hecha por causa de muerte antes que sobrevenga la muerto.
LXXVL

81. (80.J GATO; Comerikzrios al Edicio provancml, libro VIll.Se adquiere por causa de muerte cuando por causa de la muerte de alguno llega la

32. [3L] IJLPIauUS libro LXIV!. ad Edictum (S). Non videtur perfecta donado monis causa facta, antequam more inaequatuir.
38. [32.] Pun.us libro IV. ad Plawiura. - Qui alienani rem mortis causa traditam uSuCopit. non ab eo videretur cepiase, ewus res fuisset, sed ab eo, qui occasionem usueapionis pracattiasel.

38. [82.] PAULO; Comentarios 4 Plaucio, libro 1 V. - El que usucapi una cosa ajena entregada por causa de muerte, no se considerar quela a!1. quinA de acuel de quien hubiese, sido la cosa, sino del qu hubiese dado ocasin para la uiucapin.

(5) eomDetere, adciona fiat. (3) ta rom por aetlnem HaZ. aeaspto, HaZ. Vag. (5) JIa.; secaplt, el oddIie A.
(1.)

(1) diabttst, Vdg.

(6) pedeao, HaZ. () cogltstione, H& (8) ar. eorwkiera ad dtetun afiadida. par arllIglios co. pstas,pero so as Tasr.

DIOT.LIflO XXXIX TTULO VI

205

Mortis causa donatio etam sic constitul potest, ut quia (1) stipuletur lii annos singulos, quosd viveret, scilieet ni post inorteui. proniissoris inoipiat exactio.

84. 83.I M*RCmLLUS Libro XXVJJL bigetto-

'84. [38.] M.acsLo; Digeo, Libro XX VIII.Se puede hacer la donaein'por causa de muerte tambinde manera que uno estipule para cada aio, mientras viva, por supuesto, de modo que la cxac cin comience despus de la muerta del que prometi. 85. 134-1 PuLo; Comentarios d la ley Jujgi y Papia, Libro VI. - Determin el Senado, que pare. ojera bien que las donaciones hechas por causa de muerte aquellos quienes la ley les prohibe adquirir, fuesen consideradas en la misma condicin en que estaran Las cosas que por testamento hubiesen sido legadas . aquellos a quienes no leo fuese licito por la ley adquirir. En virtud de este senadoconsuRo Be discuten muchas y diversas cuestiucies, respecto de las que diremos pocas palabras. 1.Donacin ru llamada de don, como coso dada en don, habiendo sido tomada del griego porque stos dicen sapo y pm.se (don y donar). 2,Pero la donacion por causa de muerte di.flore mucho de la verdadera y absoluta donacin,

Papiom. Sen atus censuit, placero mortis casa donatones factas in eos, quos lex prohibet capero, ueadem causa haber, o qua essent, quae testamonto his legala essent, quibus capere pci' legem non Ilearet. Ex hoc Senatusconsuho multaa vailaeque quaeationee agi.anLur, de quibus pauca referamus,

36. 34.1 PAUUJS Libro VI. ad Leiem. IuUom ti

1.Donatio dieta est a dono, quasi dono datum (2) capta (3) a Graeco; naru, hi dicuptl a" T5xt (donum el donare]. 2.Sed. monis causa donatio Jonge differt ab illa vera et absoluta donatiore, qua.e ita protciscitur, ui nullo casu rovocetur; et ibi, qui donat, illum potius, quam se habere mavut; st is, qui monis causa donat, se cogitat., atque (4) amare vitae recepiase potius, quam dedisse mavuLt. Et hoc est, quare vulgo dicatur; se potius habere vult, quam cuin, eni dunal, illuzn deinde potius, quam heredem suum.

que se hace- de modo que en ningn caso sea re-

3.Ergo qui mortis causa donat, qua parte se eogitat, negotium gerit, sdilicet ui, quurn convaluerit, reddatur sibi. Nec dubitaverunt Cassiani, quin condietione repet posalt, quasi re non secuta, propter hanc rationeni, quod ea, quse dantur, aut ita dantur, ut alipiid facias, ant ui ego aliquid faeiam, aut nL Lucius Titius, ant ut all4uid obtingat (a); ej in istis condiejio (6) sequitur. 4.'Mortis causa donatio fit multis media; alias extra suspicionem ullius periculi a sano et in bona valetudine pasito, et cui ex humana serte mot'tis cogitatio est; alias et metu mortis, ant ex praesenti perioulo ant ex futuro, si quidem terra manque, latu in pace, quam in bello, et 1am domi, quam militiae multis gencribus mortis peniculum rnetui potest. Nam et sic paleaL donar, ni omnmodo ex ea valetudine donatore inortuo res non reddatur, et ut reddatur, etiamsi prior ex eadcm valetudine deceaaerit, si lamen mutata volutate restitui sibi voluerit. EL sic donan potest, ut non aliler reddatur, quam si prior lila, qul accepil, decesserit. Sic quoque potest donan mortis causa, uL millo casu sil repetitio, id est, ne si convaluenit quidein d.onator.

vocada; y en la que el que dona prefiere que tenga la cosa otro mas bien que no l; mas al que dona por causa do muerte piensa en si, y por amor la vida prefiere recuperar mas bien que haber dado. Y por esto es por lo que vulgarmente se dice; que l prefiere tener ms bien queaquel quien dona, y que despus tenga ste ms bien que su heredero. 3.Luego el que dona por causa de muelle, en

ber, para que se le devuelva, [a cosa cuando l bubiere convalecido. Los Casaisnos no dudaron que se poda reclamar la cosa por la condiccin, como si nose hubiera verificado el caso, por larazri de lo que ie da, 6 de lo que se da para que hagas algo, para

cuanto-piensa en si, hace su propio negocio, sa-

que' yo, 'Lucio Ticio hagamos algo, para que suceda algo; yen estos casos tiene lugar la condiecin.

4.La donacin por causa de muerte Be hace de muchos modos; unas veces sin sospecha de poligro alguno por el que so halla sano y en buena salud, y tiene el pensamiento de la muerte por virmanera, en la tierra y en el mar, tanto en paz

tud de la oondiein humana; otras pon temor de la. muerte, 6 de algn peligro presente, 8 futuro, porque se puede temer peligro de muerte de muchas como en guerra, .j. tanto en casa como en la milioa. Porque tambin se puede hacer donacin de

suerte, que de ningn modo 'se devuelva la cosa

habiendo fallecido de aquella enfermedad el donan-

fallecido de aquella enfermedad el primero, si no obtante hubiere querido que se le restituya par haber.cambiado de voluntad. Y se puede hacer do-

te, y de manera que se devuelva aunque hubiere

nacin de manera, que no sea restituida de otra suerte, sino si hubiere fallecido el primero el que la recibi. Y tambin se puede donar por causa de
muerte de modo, que en ningn caso haya recIamacin, esto os ni an si verdaderamente hubiere

5.Si quia societatem per donationern mortis causa inierit, dicendum sat, nultani societatemn esas. 6.Si duobus debitonibus'mortis causa donaturus creditor uhi aepeptum tulit, ci convaluerit, aligere potest,.utni eorum condjciat.

coilvalecido el donante. 5.Si alguno hubiere celebrado sociedad mediante donacin por causa de muerte, Be ha de decir que es nula la sociedad. 6.Si el acreedor que quena hacer donacin
por causa de muerte dos deudores le dio por cocul de ellos le reclamar por la condiccin.

brado , uno, y hubiere convalecido, puede elegir

i) HaL Ycdg.; quid, i oddle. F. ,5 datio,, HaL Vulg. (5) Seg4i naeatra ~rada; rapta, el oddioe Fi.; bracta, Ha. Vul.

(4) it4Imi ea, Hal. (5) uontlngat, Vulg. (6) Tau; cojcdlcrlo, el o&4cm A.

26

Dn*ro.LIBB

xxxii: TfTTJLO vi
l'.Pero el que por' causa de muerte estipul cierta cantidad 'paia cada afio no es semejante ' aquel a quien se lo log'para cada ao; porque aunque haya muchos legados, es sin embargo una sola la estipulacin, y la condicin de aquel quien se le prometi ha de ser considerada una sola vez.

7.Sedqui mortis causa inannos sitigulos pecuniam stipulattis ost, non est similis si, eni in annos sinulo& legatum est nam Iicet multa essent legata, stipulatio tamen una est, et conditio cius , cu expromisaum cut, aeine intuenda cst. -. 36. j8.]
ULPIANUS

tur, linet non ex bonis mortui profciscitur, capero tamen supra modum non poterit is, cui certum moduni ad capiendum Lex eoncessit. Corte quod a aLatulibero conditionis impendae causa datur, ndubltate tnodo legati eoneesso imputatur, sic tarnen, si mortis tempore in, peculio id habuil; ceterum am post morteni, vol etiam si alius pro co dedit, quia non fuit ex bis bonis, quan mortis tempore, testalor habuit, in edem erunt causa, in que sunt, quae a Iegatariis dant,ur.

ct papiwn.- Quod cnditionis implendas causa da-

libro VIII. ad legem luliam

36. 185.] ULPIANO; Comenkrioa a la ley. Julia y Papia, libro VIII. Aquel, quan la Ley concedi cierta medida para adquirir, no podr adquirir sobre-esta tasa lo que se da para cumplir una cornilcin, aunque ello no provenga de los bienes del difunto. A la 'verdad, lo que para cumplir la condicin se da por aquel quien se le di la librtad bajo condicin se impute indudablemente la cuanta permitida para, un legado, pero esto sai, si aquello lo tuvo en su peculio al tiempo de la muerte; pero si despus de la muerte, 6 tambin si otro lo di por 1, como no perteneci Ii. los bienes, que tuvo el testador al tiempo de la muerto, estar en la misma condicin en que estn las cosas que se dan por los legatarios.
37. [88.] EL MlSao; Comenfarios d la ley .Taliay Papia, libro XV. - Convendr tenor presente en general, que las donaciones hechas por causa de muerte estn equiparadas los legados; as!, pues, lo que ea de derecho en los legados habr de ser admitido en las donaciones por causa de muerta. 1.Dice Julian, que si alguno hubiere vendido un esclavo que se l don por causa de muerte, y estoIQ hubiere hecho en vida del donante, el donante tendr la condiccin del precio, si hubiese convalecido, y el donante Jo hubiere preferido; en otro caso se compele A restituir el mismo esclavo.
.38. [37] MARCSLO; Comenkrios d la ley Julia rY Papla, libro 1. - Entre la donacin por causa de muerte y Lodo lo que uno adquiriere por causa de muerte hay esta diferencia; que por causa de muerte se dona lo que el que est presente da otro que est presente,, mas por causa de muerte se entiendeque se adquiere tambin lo que no cae dentro de la especie de donacin. Porque cuando alguno dispuso en su testamento que fuese libre Pnfilo, su esclavo, si me hubiere dado diez, no parecer que me don nada; y, sin embargo, si yo hubiere recibido del esclavo los diez, es lo conveniente que yo los haya recibido por causa de muerte. Lo mismo acontece cuan'o alguno hubiera sido instituido heredero, si me 'hubiere dado diez; porque roelbindolos del que fu insttuldo heredero, con objeto de cumplir su condicin, adquiero por causa de muerte. 89. [884 P&ui.o; Comentarios 4 Plaucio, libro 2Vfl. - Si aquel, A quien.por causa de muerte se

37. [38} Inasi libro XV. adleqemiuliani.e4Papiwn. - Illud gerieraliter menhiriisse oportebit, donationes mortis causa factas legatta comparatas; quodcunque igitur in legatis luna est, id in mortis causa doiationibus erit accipiendum. 1.Iu llanua ait, si quia sorvum monis causa sjbi ' donaturn vendiderit, et hoc vivo donatore focerit, pretii condictionem donator habebit, si con.'jalulaset, et boc donater clegetit; alioquin et ipsum servuin reatituere compellitur.
88. [37.J MacxLLus libro 1. ad lepern Iuliam el Papuzm.. - Iriter .mortis causa donationem, et omnia, quae mortis causa quia eperiL, est earum reruxn dlfTerentia; nam mortis causa donatur, quod, (1) praesons praesenti dat, al (2) mortis causa capi intelligitur el quod non eadit lo speciem donationis. Etenim quum testamento quia ano Pamphilum, servuni sUum, liberum osas iussit, si.rnihi decetn deilerit, nihil mihi doasae videbitur; et lamen si accepero a servo 'decem, monis causa accepisee me convn[t. Idem accidit, quod quia ait henos institutus, si mihi decem dederil; nato accipiendo ab eo1 .qui heres institutos est, conditionis explendae eius causa, mortis causa capio.

Si is, cui mortis causa servus donatus est, euin manurnisit, tenetur condicione in pretium servi, quoniamn scit, posea sibi condici, si convaluerit donstor.

39.

[384 PAULUS

libro XVII. adPlaatium.

le don un esclavo, lo manumiti, est obligado por la condiccin al precio del esclavo, porque sabe que se le puede reclamar por la condiccin, si hubiere convalecido el donante. 40 [30.) PAPINIMIO; Cuestiones,, libro XXZX. Si entre marido y mujer hubiera sido hecha donacin por causa de muerte, sobrevenida la muerte la donacin se retrotrae altiempo en que hubiese sido hecha. 41. [40.1 EL.Mlssrn; Respuestas, libro II. -Lo (2) Hal.; a por st, Tasi'. 8eg4n la .ioritw'a origina; a, omlt14 la oorr,00$s dl Odiu FL, Pr.

Si mortis causa inter virum el uxorein donatio acta sil, mono secuta reducitur att. id tempus donalio, que interposita Fuisat.

40.[39.]

PAPINWWs

libro XXIX, Quacslionam.

41. 140.1 IDSJ& libro II. Respon&run. - Quod


(1) Segn oorr&'atn del cktke Fi,, Br.; quo, Taur, segn la ,,e, j,ura twiuiaL .

DIGETO.LIBRO XXXIL TtFULO

vi

207

ipso dalum intelligatur.

st.atuliber un ex heredibus de peculio dedit ci, qui aceepit in .Falcidiae rationem veniL, et in hereditatis petilionem (1); dom ex Trebelliano restituiwr. Ex peculio auteni videtur dan, quod statulber ilonatum accepit, el dedil; el quod ab alio, nomine ipsius, eo praesenle datur, prope est, ut ab

que aquel quien se fe dej la libertad bajo condicin di de su peculio i'i uno de los herederos, se le computa en la cuenta de la Falcidia y en la peticin de la herencia al que lo recibi; y es tambin restituido en virtud del senadocoisulto Trebeliano. Poro so considera que se da del peculio lo que aquel quien se le dej la libertad bajo condicin recibi por donacin y Jo di; y lo que en nombre del mismo estando l presente se da por otro, casi $e entiende dado por el mismo. 42.. [41.1 Er. MISMO; Respuesw, Ii&F XIII. Soya, habiendo cedido sus bienes, hechas las entregas, por causa do donacin su cognado Ticio, se reserv el usufructo, y convino, que, SL Ticio hubiese fallecido antes que ella, volviese ella la propiedad, y que si ella hubiese muerte despus sobreviviendo hijos de Ticio, en este caso les pertenecieran stos los bienes; as, pues, si los herederos de Lucio Ticio reivindicaran cada uno de los bienes, no se les opondr intilmente la excepcin de dolo; mas siendo de buena fe la accin, se preguntaba, si la mujer deba prometer que olla restituirla, cuando muniese los bienes los hijo de Ticio. Surga la duda de si no se deba exigir una donacin, que aun no haba tenido comienzo respecto la persona de los hijos. Pero si habindose interpuesto caucin se mantiene por virtud de la condicin puesta en un principio la primera donacin, que ya se perfeccion habind9s transferido el dominio, no se premete acaso la segunda? Fu acaso una donacin de condicin cierta, donacin que tena motivo y nombre por causa de muerte? Mas no se puede negar que parece hechapor causa de muerle; sguese de aqu, que di suelta la primera donacin, porque Seya sobrevivi A Ticio, so consideraque se exige la segunda; y finalmente, habiendo fallecido despus La mujer, los hijos de Ticio si con el consentimiento de la mujer hubieren recibido caucin, estarn sujetos por razn de su persona contribucin por causa
de la Falcidia. .

42. {41.J InaM libro XIII. Rr8ponsorutnSeia, quuni bonis suis traditionibus factis, Titio cognat.o donationia causa ceuisset, usumfructum sibi recepit, el convenit, ut, si Titius ante ipsam vila decessisset,propriotas ad cani (2) rediret, si postea superatitibus liberia TiUi mortua futaset, tunc ad ces bonapertinerent; igitur si res singulas heredes Lucii Titii vindicent, dcli non nutiliter opponetur exceptio; bonae ftdei autem indicio constituto quacrebatur, an mulier promittere debeal, se bona, luum moreretur, fillis Titii restituturam, Incurreat haesitatio ion extorquendae donationis, quae nondum in personam filiorum initium aceeperat. Sed numuid interposita cautione prior donatio, quae dominio transiato pridem perfecta est, propter legem in exordio datam relinetur, non secunda promittitur (3) utrum ergo certae con ditionis donatio (uit, so quae iiortis consilium ac titulum haboret? Sed denegar non potest, mortis causa factam .videri; se9uitur, ut soluta priore donatione, quiam on Seis "1 itio superstes fult, saqueos extorqueri vi deatur; mullere denique postea diem funeta liben Titii, si cautionem ex corisensu mulionis aecaperint, contrihutioni propter Falcidiam ex persona sus tenebuntur.

1 .Quum pater lo extremis vitae contitutus emancipato filio quaedam sine ulla cohditione redhibendi donasset, se fratres et coheredes ema bonis oontribui donationce FaLcidiae causa vollent, ius anliqium servandum esse respondi; non enim ad alia Constitutionem pertinere, quam quae lago corta donarentur, et norte inseeuta qnodammodo benEs auferrentur ape (4) retinendi peremta, eum auteni, qui absolute donaret, non 1am monis causa, quam morientein donare.

1.Como alindose un padre en las postrimeras de su vida hubiese donado un hijo emancipado algunos bienes sin ninguna condicin de real!tuirlos, y quisieran sus hermanos y coherederos que las donaciones se llevaran contribucin con los bienes por-causa de la Falcidia, respond, que se deba observar el antiguo derecho; porque la Cons-

se donasen con cierta condicin, y habiendo sobrevenido la muerte, se quitaran ea cierto modo de los bienes extinguida la esperanza de retenerlos; pero el que los donase en absoluto no los donaba tanto por causa de muerte como al morir...
48. [42.] NERAclo; Respuestas, libro 1. - Decia Fulcinio, que entre marido y mujer se hace dona-

titucin no se refera . otros bienes que ls que

48. [42.] Nza&nus libro 1. Rcaponsorwn;Fulcinius, nter virum el uxorem mortis causa don ationem ita flor, si donator iustissiutum mortis metum habeal; Noratius, sufflere existimationem donantjs lano osee, ut moniturum se putel, quam juste, nec no susceperit, non quaerendum; quod magia tuendum est. 44. [48.] PAulus li bre 1. Maaaaliwn. Si ser-

cin por causa de muerte en el caso de que el donante tonga justsimo temor de la muerte; y Neracje, que bastaba que fuese tal la creencia del donante que pensase que se haba de morir, y que no se haba de investigar si la habla tenido no con justo motivo; lo que preferentemente se ha de admitir.

Yo mortis causa donatum alt, videainus, cuius more

i!lspici deeat, utsit locos condictioni, dumini, su ipaina sarvi. Sed magia cina inspicienda est, col
(1) lEal. Vig.; petitloae;*i
()

44. (48.] Ps.trLo; Maiuw4es, Ubre 1.Si por causa de muerte se le hubiera donado un esclavo, veamos la muerte de quin se debe atender para que tonga lugar la condiccin, si ti la del seor, (5) datampriwetur, dum eciuids perintttitur. Ha. Vut*. (t) ss.u&ffal.

eun, lEaL

cdice FE.

DIGESTOLIBRO XL: TTULO 1

donatum osaet; sed Lamen post mortem ante aper la del mismo esclavo. Paro se ha de atender protar, tabulas testamenti manumissuzn Iiaec donatio fereciternente It la de aquel a quien se le hubiese non sequitur. . hecho la donacin.; pero no obstante no se verifica esta donacin habiendo sido manumitido aespus de la muorte'y antes de babersido abierto el testamento.

LIBER QUAJYRAGESIMUS
.TIT. 1
DE MANUMISSIONIBUS

LIBRO CUADRAGSIMO
TITULO 1
DE LAS MNIJMISIONES

- Cf. Cod. 'VII. 5.J 1. ULPIANU5 Libro. VI. ad Sabinuni. - Placuit, eum, qui kalendia lanuarlis natus post sextam noctis pridie katendas quasi annum vicesimum cernijieveril, powe rnanuniitere; non enim majori vigini aunis (1) perrnitti manumittere, sed minorem manimitter vetan; iarnautem minor non est, qui diem suprecnum agit anni vicesimi.
2. IDEM Ubre XVII. ad Sabinudn. - Si (2) lieres deliberante legatario servum legaturn manumisont, ruo. legatarius repudiaverit, macumissum ubcrurn faro placol. 8. PMJLIS libra XXXIX. e4 Edictun't. - Servus (3) pignori datus, etiatnsi debitor locuplos, manumitti non potest.

[YeaseC*L. VII, 15.3 1. ULPIANO; Comentarios 4 Sabi.no, libro VI.Se determin, que el que naci ea las calendas de Enero despus de Ja hora sexta de La noche de la vspera de las calendas, puede, como si hubiere cumplido Los veinte aos, manumitir; porque al mayor de veinte alias no se Le permite manumitir,

pero se veda que manumita el menor; mas no es

menor el que llega al ulLio da del afio vigsimo.

2. EL MisMo; Coinenlaries 4' Sabino, Libro XVJ]. -Si mientras delibera el legatario hubiere el heredero manumitido al esclavo legado, y despus lo repudiare el legatario, esta determinado que el manumitido haya do ser libro. 8. PAULo; Comcritemios al Edicto, Ubre XXX1X. El esclavo dado en prenda no puede ser manumitido aunque el deudor sea rico.
4. Uxriar.co; Dispaa.s, libro VI. El que es comprado con su propio dinero es colocado por la eps-

4. IJLPIANUS Libro VI. DispuLaLknurn. - Is, qui suis nhimis emitur, epistola Divorum fratrum ad Urbiucu Maxirnum in aam nonditionem redigitur, uL liberlatein adipiseatur. 1.Ft primo quidem fluime sis non proprio videturemtus dici, quuI'n suos numos servus haboro non possit; verum con niventibus oculis credendum set, suis nuinis eum redemtum, quum non numis cius, qui eum redeiriit, comparetur 4). Proinde sive ex peculio;quod ad venditorecu pertinet, sive ex adventicio lucro, sive etiam amici beneficio, ve! liheralitate, vol prorogante en, vol repromittente (5), vol se delegante, ve! u se recipiente debitucu redeaitus alt, credenduni cst, sua numis eum redemtum; satis est enim, quod is, qui emtioni suum numen accommodaverit, niljil de suo impendit 2.Si ab ignoto erutus sit, postes autem pretium suum obtulerit, dicendum erit, non cese audiendum; ab initio enim boe agi debet, nL imaginaria fierci ecutio, et por fidem contractus inter ecutorem, etservum agatur.. 3.Sive igitur non hoe ab initio eseot actum, uL sui numis redimeretur, aire hoc acto numos servus non dediL, cee.sabit libertas. 4.Unde quaeri potarit, si, quam hoc ab nicorreccin del cd4ce FI., Dr. (1) Vase Fagit. Vaiw,
(1) Taur. segsa a escritura orlgiaa1; vigiuti, nerk, a

tola de los Divinos Hermanos dirigida Urbio Mximo en tal condicin, que adquiere la libertad.
1.Y en primer Jugar, ciertamente que no parece que con propiedad se dice que fu comprado con su propio dinero, porque el esclavo no puede tener dinero propio; pec cerrando los ojos se ha
do creer que l fu comprado con su dinero, porpeculio, que pertenece al vendedor, ya con un lti

que no'es comprado con dinero del que lo compr. lor lo cual, ya si hubiera sido comprada con su
cro adventicio, ya si tambin con beneficio libomudad de un amigo, 6 anticipItndale ste el precio, 6 prometindolo, 6 delegndose para l, 6 asucomprado con dinero propio; porque es bastante que el que prestare su nombre para la compra no haya gastado nada de lo suyo. 2,- Si hubiera sido comprado por un desconocido, pero.despus hubiere ofrecido su propio precio, se ha de decir que no ha de ser oldo; porque esto se debe hacer al principio, paraque 'se verifique una compra imaginaria, y se celebre un contrato confidencial entre el comprador y el esclavo.. &Aa, pues, ya si no se hubiese tratado en
miendo sobro si la deuda, se ha de creer que l fu

un principio que seria comprado con su propio dinero, ya si habindose tratado esto al esclavo no. di el dinero, dejara de tener lugar la libertad. 4.Por lo cual se podr preguntar, si habin() eneoi&ltter, mora el odloe ,sado por Geb. 4) Ral. VaLg.; eir, el cde Pl.

(5) pomltisnte,Fuig Cr.

DIGRTO.LIRO XL TITULO 1

209

tione uti possiL EL puto, posse.

tio esaet actum, emtor featinavh, et pretiuin nurneravit (1), an postea ei saisfaoLo servus Constitu 5.Proincle et si ej numos prorogavit (2) emtor, quurn si pariaverit (3), poterit ad libertatoin pervefli re. 6.Sive autem exprimatur (4 in contractu, velut in erntione, hoc, ut nianumittatni, sive non oxprimatur, veriva est, flbertatem competere. 7.Ergo et si forte .quis sic comparaverit suis numis, no eum rnanumittat, benigna e8t opinio dicentium, hunc ad libertatem pervenire, quum et nomen enitionis imaginarius jato emtor accommodet, et praeterea nihil ei absiL

8.Nihil autem iniereat, a quo quia siis numis ematur, a fisco, vol civitate, vol a privato, caiusque sit soxus is, qui emit. Sed et si xninor sit viginti anuis, qui vondulit, interveniel Contitutio. Nec comparantis quidem actas speetatur; nam et si pupillus ernst, aoquum est, eurn fidem implere, quum sine damno eius hoc sit futuruni; ider, el si gervUs est. 9.In iliis sane servia non intervenjt Constitutio, qui in totum perduci id libertatem non possunt, utputa si exporIandu, vol bao lego venierit, vol testamento hano conditionem scooperit (5), no unquam marruinitteretur. 10.Suis autem nuinis redemtus, etal totum pretium con numeravit, ex operis timen ipsiUS accesserit aliquid, ut repleri pretium posail, ve si quid sun morito acquisierit, diceudum est, libertatem conipetere. 11.Quodai partem su numis redetnerlt (6), quum partem servi haberet, id Constitutionem non pertinebit, non magia, quam qui, quum proprieta. tem haberet, usumfructum redemit. 12..Sed quid (7), quum fruetuarius esset, el(8) proprietatem rederoit In ea conditiorie et, ut adConstilutionem pertinoret. 13.Sed et si duo servum redenierint, alter propriin numis, altar numis serv, dicendum erit, Constitationem c,sssare, nisi forte ja, qui proprila numis redemit, manumittere fuerit par'atus. 14.Sed et si part.em quia redemil, para altera ex causa lucrativa aceesserit, dicendum erit, Constitutionem Iocum habere.
5. MLRcTA.NLIS (9) libro II. 1ngttutiona,n.Si quia dicat go sois nu mis emtuin, potest consistere eum domino suo, cujus in fideni confugit, et queri quod abeo non man umittatur, Romae qn idem apud Pr.aefectum urbia(10),in provineila vero apud Praesides ex sacris Constitutionibus Divoruni fatrum; sub ea tam.en denuntation, ut is servas, ui 1IQO iiiten derit, neo im1everit, in opus metalh detur, nial

dose apresurado el comprador y habiendo entrelado el precio, cuando aquello se hubiese tratado desde un principio, podra el esclavo valerse de la Constitucin habindole satisfecho despus aqul. Y opino que puede. 5.----Por lo tanto, tambin si el comprador le anticip el dinero podr, cuando se lo hubiere pagado, llegar la libertad. . 6.Mas ya si su expresa en el contrato en la compra la condicin de que sea manumitido, ya si no se expresa es lo ms cierto que compete la libertad. 7.Luego tambin si acaso alguno lo hubiere compradocon su dinero para no manumitirlo, es equitativa la opinin de lo que dicen que l llega . la libertad, porque este comprador imaginario presta su nombra para la compra, y porque adems l nada le falta. .Mas nada importa por quin sea comprado uno con su propio dinero, si por el fisco, por una ciudad, 6 por un particular, ni de qu sexo sea el que lo compr. Pero aun si fuera menor de veinte silos el que lo vendi, intervendr la Constitucin. Y no se atiende ciertamente la edad del comprador; porque tambin si lo comprara un pupilo, es justo que l cumpla con la fe del contrate, puesto que ello se ha de hacer sin perjuicio de l; y Lo misin tambin si l es esclavo. . aquellos esclavosque en absoluto no pueden ser llevados . la libertad, por ejemplo, Si hubiere d ser exportado hubiere sido vendido con esta condicin, en testamento hubiera recibido Ja condicin de que nunca sea manumitido. 10.MM al que fu comprado con su dinero, aunque no haya pagado todo el precio, si no obstante hubiere agregado algo con su trabajo para
que se pueda completar elprecio, 6 si hubiere adque le compete la libertad. 9.Mas la Constitucin no interviene respecto

quirido algo por su propio mrito, se ha de decir 11.Pero si teniendo uno parte de un esclavo hubiere comprado la otra parte con dinero de l, no estar incluido en la Constitucin, no de otra suerte que si tenfendounolapropiedad compr el usufructo. 12.Pero qu se dir cuando siendo usufructuario compr tambin la. propiedad? Que Be halla en el caso de estar comprendido en la Constitucin. 12.Pero tambin si dos hubieren comprado un esclavo, uno con dinero propio, y otro con
dinero del esclavo, se habr. de decir, que deja de que lo compr con dinero propio estuviera dispuesto . manumitirlo. de decir que tambin tlena lugar la Constitucin.

tener lugar l Constitucin, no ser acaso que el 14.Pero si alguno compr, una parte, y la otra parte hubiere ido Ii l por causa lucrativa, se habr

5. Miaci*o; InetiuSa, libro II. Si alguno dijera que l fu comprado con su propio dinero, pue-

de comparecer en juicio ontra su seor, cuya fidelidad se acogi, y querellarse de que no es macto de. la numitido por l, en Boina anta el Prefe Ciudad, y en las provincias ante los Presidentes,
en virtud de las sacras Constituciones de los Divinos Hermanos; pero bajo la prevencin de que el

1) ut prefwnnm.riret, Vg, t2) it niusmos pr.erogaverlt, Vjtg.

cegan la earIura orgj maL (b) Mal. V.: oeaeperat, el cddie FI (8) (Jal. VIq.; redimeret, I cdtice PC.

(4 1 Segazi ccrreoeun de iclkeFL, r.;ezpr1nie$ur, Taur.

12 parurIt, MI. VaSg.

rreocId, del sdio. FT., Br. (0 Mareillus, Sal. (*0) El cddioe PL, Br.;

('1) Taur. eout a escritura ortgina2; qui, Ch cooecide el addke FI., Dr. (5) rizar. ugn La dscrtCsra origino.t; et ormllcia la .obl, Taur.

TOMO fl1$7

210

IMGKSTO.LIERO XL: TITULO 1

orto domiflus reddi euni ibi malucrit, 'utique non maiorem ex ea causa poenani constituturus. 1.Sed et si rationibus reddUis libar case iussus fucrit, arbiler in servum et dor!iinum, id est beroclem, datur e rationibus ex.cutiendi.

probado, ser condenado al trabajo de las minas, no sor acaso que su dueflo prefiriese que se le entregue, por supuesto, no habindole de imponer por esta causa una pena mayor. 1.Pero tambin si se hubiere dispuesto que uno sea libre habiendo rendido cuentas, se nombra rbitro para que examine las puenas entre el esclavo y su seor, esto es, y el hredero.
8. ALFENO Vuto; Digesto, libro 1V.Un esclavo haba pactado cierta cantidad de dinero por su libertad, y la. haba entregado su seor; el seor haba fallecido antes de manumitirlo, y habla dispuesto en el testamento que fuese libre, y le baha legado RU peculio; se consultaba si los herederos del patrono daberian no devolverle la cantidad de dineroy que por la libertad le hubiese dado su sedar. Respondi, que si despus que la recibi el serior comprendi esta cantidad de dinero en la. cuenta de su propio dinero, al punto dej ella de ser del peculio de aqul; pero si mientras lo manumita se la hubiese dado por recibida al esclavo, se consideraba que era del peculio, y que los herederos deban devolverle este dinero al manumitido.

esclavo que hubiereintentado esto y no lo hubiere

6. ALFENUS VAnus libro IV. DesLonim. Serves pecuniaxu ob lilertatem (1) pactes erat, et cani.

domino dederat; dominus, priusuam eum manuniitteret, inortues erat testamentoque liberum essc iusacrat, et ej peeulium suum legaverat; consulebat (2), quam peouniarn domino dedisset ob liberIatem, an eam sibi heredes patroci reddere deberent, ncc nc. Respondit, s earn pecuniam dominus, posteaquarn aeeepisset, iii suan pecuniae rationem habuisset, statirn desi!ase, eius peculii case; sed si interea, dum eurn nianinnitteret, acceptum servo retulieset, videri pecuLu faisse, et debere heredes eam pecuniam manumnisso redder'e.

7. Inzist libro VI]. Oigesrun.---Duo fihiifamilias peeuliarea servas separatim uerqua habebant; ex his alter servuluni suum pecuiiarem vivo patre manuinisit; palor utrique testamontopeculiumu praelegaverat; quacrebatur, serves ate utruni amboruto, su etos, a quo mantiminsus eral, libertus eset. Reapondit, si prius testamentum pater fecisset, quam iflius eum liberum case iussisset, unius cese Libortuin ideo, quod eum quoque in peculio legaese videretur; se1ai postea testamentum pater feoisset, non videri eam mentem eius fiiisse, el cern, qui manumiasus esael, legaret, eumque servam, quoniam praelegatus non esset, mortuo paire amborun& servuni futese.

7. Pt. MISMO; Digeslo, libro Vil. - Dos hijos de familia tenan separadamente cada uno esclavos en su peculio; uno de ellos manumiti en vida de dre les haba prelegado uno y a otro en su testa-

su padre un esclavo pequeo de su peculio; el paneo Lo su peculio; se preguntaba, si este esclavo lo


seria de ambos, O liberto de aquel por quien haba

sido manumitido. Respondi, que si el padre hubie-

se hecho el testamento antes que el hijo hubiese dispuesto que aqul fuera Libre, era liberto de 'uno slo, porque se considerara que lo leg tambin en el peculio; poro que si el padre hubiese hecb despus el testamento, no parece que fu su. inten-

cin legar al que haba aido.manumitido, yque este esclavo, como quiera que no haba sido prelegado,
fu esclavo de ambos la muerte del padre.

Qui poenae servi efflciunter, indubitate nianumit-

S. MjacLJws (3) libro XLII. Insituio uzni., -

Lera non poasUnt, quia el ipi se rvi sunt. 1.Sed nec re capitalium crirninum manumittere serios snos poasunt, nL et Senatus ceu5uit.

hacen esclavos dela pena no pueden indudablemente manumitir, porque Lambido ellos son esclavos. 1' , Pero tampoco pueden manumitir sus esclavo los reos de crmenes papitales,. como tambin

8. Macao; mititalo, libro XIII. - Los que se

2.Divus quoque Pius Calpurnio reserlpsit, libertates ab co, qui iam lego Cornelia damnatus esael, vol quum futurum prospiceret, ut damnareter, servia datas non compotere. pervenire Divus Hadrianus reseripsit, qui ideo mangmissi sunl, ut crimini aubtrakzereniur,

Lo dispuso el Senado. 2.Tambin el Divino Po respondi por rescripto Caipurnio, que no lea compete los esclahabla de suceder que seria condenado. de un e crimen.

vos la libertad dada por el que ya hubiese sido condenado por la ley Cornelia, por el que viese que 8.Pero el Divino Adriano respondi por rescripto, que tampoco llegan ti la libertad legitinia los que fueron manumitidos para substraerlos ti la pena

.Sed nc quidemu los ad kistam libertatorn

9. PAULeS Libro singulari Reguiarn. - Servus hac lage venditu, ne manumittatur, vel testamento probibltuB mannmitti, vel a Praefecto, vel a Praeside prohibitus ob aliquod delictumn (4) mariamitti, ad libertateni perduci non potest.
LO. IDEM

9. PAULO; Reglas, libro anteo. - El esclavo vendido con la condicin de que no sea manumitido, 6 ra manumitido, 6 por el Prefecto, O por el Presidente se prohibi por causa de algn delito que fuese manumitido, no puede ser constituido en libertad. 10. EL MISMO; libro II. de los sois de las sontonrespecto ilel que se prohibi en testamento que fue-

Imperialiurn sMenLiarumin eo9tuozzi-

serta o eeor;Iora origteai, Br, (2) Taur. aegi a ecrttara original, correccin del Cudice FI., .8,':

(1) Toar. segn COrrdCaIdlZ del cdice Fl.; aeesptus, in-

eoneu1obtur, a

(fl) Marcellus, V4g. 14) erluien, FMI.

DIGESTO.LIBEO 1L TITULO 1

211

bts pro arutn ex ibris sex libro II. Aelianue (1), debitor fiscala, Euemei4am anciLlam ante anuos multas emerat tino lego, ut manumitterel, camque manumiserat; procurator, quum bona debitoris non guffieientia quaereret, etiam Euemeriae status quaestionem faciebat; placuit, non esse iuri fiscali Ioeurn, que omnia bona debitorum jure pignoris tenerentur, quia ea lege eruta est, (2) et, si non manumitterelur, ex Constitutiooe Divi Mira ad libertatem porvornret.

cias imperiales dadas en juicio extraordinario. -

Eliano, deudor del fisco, haba comprado muchos aos antes la esclava Euemeria con la condicin de manumitirla, y la habla manumitido; el procurador, no hallando suficientes [os bienes del deudor, promova cuestin tambin sobre el estado de Enemeria; se determin, que no habla lugar al derecho del fisco, porque lodos los bienes de los deudores les estuviesen obligados por derecho de pr'enda, pues aquella fu comprada con dicha condicin, y, si no fuese manumitida, llegania la libertad en virtud de la Constitucin del Divino Mareo. - Al esclavo, que fu legado bajo condicin, no lo hace libre el heredero manumiti;dolo entretanto.
11. EL MISMO;

qui sub conditione legales est, interim heres manumitIendo liberun' non fait.

11. lDEI

libro LX!V. ad Edielum. - Servuin,

Coziwnfw'ios al Edicto, libro LX1 V.

12. IDEM Ubro L. ad Edietwn. - Lego Favia prohibtur servus, qui plagium admiait, pro quo domines poenam intuit, intra decem annos manuj:nitti; in hoe lamen non testamenti facI tempus, sed monis intuebiinur (3).

12. EL MISMO; Oo,neiarios al Edicfo, Ubre L. Por la ley Favia se prohibe que el esclavo que cometi plagio, por el cual su dueo pag la pena, sea manumitido dentro de diez anos; pero respecto esto no atenderemos al tiempo en que fu hecho el testamento, sino al de la muerte,

18. P0M?oNIus Libro 1. ex Plautio. - Serves furiosi ab agneto curatore manumilti non potest, quia in administratione patrimonii manumiesin non est.. Si autein ex fldeicommisi causa deberet tibertalem furiosus, dubitations lollendae causa ab agnato tradendtim servum, ul ab co, cui traditus esact, man umittatur, Octavenus att.

13. PoMPoNIo; Doctrina Le Plaucio, libro 1. El esclavo de un loco no puede ser manumitido por un agnadu que sea curador, porque la manumisin no esta comprendida en la administracin del patrimonio. Mas si por causa del fideicomiso jdebiese el lco la libertad, dice Octaverio, que para quitar duda debe ser entregado el esclavo por el agnado, fin de que sea manumitido por aquel quien bu.-

biese sido entregado.

eum, cu par lmperium est, manumitIere non posaumus; sed Praetor apud Cousulem manumitiere pOtest. 1.Imperator, quum servum rnanumitttt, non vindictam imponil, sed.quum voluit, fit liber la, qui manuniittitur, ex lega Augusta. 15. Msncar.tus Libro XXIII. Digeslorant.Morlis causa servum manumitti p0550, non est dubitandum. Quod non !la tibi intelligendum es, it la libar case lubeatur; ut (4), si eonvaluerit dominus, non fiat liber, sed, quemadrnodurn si vindicta eum liberaret absolute, scilicet quia meriturum se putel, mora ema exspectabitur; similiter et in bar speeie in exiremum tempus manumissoris vitae confertur libertas, durante seiticet propter mortis causa ( 5 ) tacitam conditionem voluntate inanumiasoris; quomad.modum quum rem ita tradiderit, ut moriente eo Fieret aceipientia, quae ita demuin alienatur, si donator jo eadem permanserit yoluntate. 18. Monss,wus libro I. Rgularunz. - Si consentiente paIre filius minor anulo vigiiiti serv un ema inanumiserit, patria faciot libertum; el yacal cauaae probatiQ (6) ob patria eonsoneum.
17. IDEM

14.

PAUU.rs

libro .XVJ. ad PLauLiart. - Apud

No podemos manumitir anje aqul que tiene igual jurisdiccin: pero el Pretor puede manumitir ante el Consul.

14. PAULO; Conwnlarios d. Pkzucio, Libro XVI. -

1.El Emperador, cuando manumite un esclavo, no le impone Ja vindicta, sino que cuando l lo quiso se hace libre, en virtud de la ley de Au-

gusto, el que os manumitido.

15. MacaLo; Digesto, libro XXIII. - No se ha de dudar que un esclavo puede ser manumitido por causa de muerte. Lo que no has de entender de

modo que se disponga que sea libre, de suerte que,


de morir, se esperar su muerte; del mismo ruedo

si convaleciere el seor, no se haga libre, sino que la manera que si en absoluto lo hiciera libre por

la vindicta, saber, porque creyera que l se habla

tambin en este caso se confiere la libertad para el

ltimo momento de la vida del manumisor, subsistiendo, por supuesto, la voluntad del manumisor

por razn de la condicin tcita por causa de muerte; . la manera que cuando alguno hubiere entreganante hubiere permanecido en la misma voluntad.

do una cosa de modo que al morir l se haga del que la recibe, cuya cosa se enajena solamente si el do-

18. M0DESTIN0; Reglas, libro 1. Si consintindolo el padre un hijo menor de veinte aos hubiere manumitido un esclavo suyo, lo har liberto del padre; y huelga la prueba de la causa por
virtud del consentimiento del padre.

libro VI. Jeqularum. - Servi, quos

17. EL maslo; Reglas, libro VI. Lo esclavos, 5) Hal.; sdpkue donationia; casase, sI cchiice FI.; eauaam tcdta condiCione cx voluatate, Vslg. (5) st vslet manumiasto, Insana Vul.

It) Il&uus, Vug. (!) ul, ies.rki HaL (5) intuebitur


(4)

et por ntJiai

212

DffiTO.LIBaO XL TITULO 1

*ilivalamffias in castris quaesiit, non in patria ramilla (1) compuiabuntur; nec enim pater talos lUli servos manumittere poterit. 18. thius libro XII. ad lcgent Ialiam. et Papiam. Eum, qui venierit1 vonditor, et promissor, et (2) quem promiserit, xnaniimittere poszuflL.
19. PAPINIANUS Ubro XXX. Quaeslionum.
-

que un hijo de familia adquiri en los campamentos, no sern. computados entre los esclavos del padre; porque tampoco el padre podr manumitir A tales esclavos del hijo. 18. hvo; comenkwios d la, ley a1it y ?p, libro Xli. - El vendedor y el prometedor pueden manumitir al que por aqul hubiere sido vendido y al que ste hubiere prometido. 19. Papuuo; Cuestiones, Libro XXX. - Si uno hubiere recibido dinero de otro para que manumito A un esclavo suyo, se le puede arrancar la libertad aun contra su voluntad aunque las ms de las veces se le haya entregao dinero de l mismo, magormen te si el dinero lo JI un hermano el p&dre natural; porque ste parecer semejante al que fu comprado con su propio dinero.
20. EL MISMO; Respuestas, Libro X. - El menor de veinte aos, que por donacin recibi un cada'yo para manumitirlo, tiene suficientemente probada la causa despus de la carta del Divino Marco A Aufidio Viotorino; porque si no lo hubiere manumitido, el esclavo llegar Ala libertad 1.No hay el mismo derecho tratndose de la libertad dejada por fideicomiso, cuya causa debe. probar el menor; porque no compete la libertad sino habiendo sido sal manumitido. 2.Uno vendi una nia esclava con la condicin de que fuese manumitida por el comprador despus de un ao; pero si no la manumitiese, se convino que le echara mano, 6 que el comprador diese diez ureos; respondi, que, no habindose guardado fidelidad, se hacia, no obstante, libre en virtud del espritu de la Constitucin, porque la clusula de echar mano se incluye las ms de las veces para prestar auxilio; y as, ni se pedir el dinero, porque el beneficio de la ley secund la voluntad de[ vendedor. 3.Al tiempo de la enajenacin se convino que el esclavo entregado por causa de la libertad fuese manuniitido despus de cinco aos cumplidos, y que mientras. tanto pagase cierta merced mensual; respondi, que las mercedes no constituan condicin para la libertad, sino que se estableci medida

quia ab alio numos acceperit ut servum anum manurnittat, etiatn ab invito libertas extorqueri pOtOBL lieet plerumque pecunia eius numerata siL, maximc si frater ve! pater naturalis pecuniam dedit; videbitur enm oimilis ci, qui suis numis redemtus est.

Si

20. iiu libro X. Responsorwn. - Causam mEnor viginti anula, qui servum donatom manumitlendi gratia accepit, ex abundanti probat post Divi Marci literas ad Auftdium Victorinum; etenim si non rnanummerit, ad libertatem servus perveniet. 1.Non dem in fideioommissaria libertate unir. esi, cuius causam minOn debet probare; nam libertas, nisi la inanumiaso, non eompotit. 2.Pucllam ea lego vendidit, ut post annum ab erutore manumltteretur; quodsi non rnanuxnisisset, convenit, uti manurn iniiceret, aut decem surcos cintor daret; non servata fide nihilominus liberam ex. sententia Constitutionis fieri respondit, quoniam manas Inlectio plerumque aux.ilui ferendi causa intervenit; itaque neo pecunia petetur, quum emolutnentum legis voluntatem () venditoris secutum Bit. 3.Tempore alienationis convonit., at horno libertatis causa traditus post quintum annum impietum manumitteretur, et nL certarn mercedem intensa menstruam praeherct; conditionein libentati mercedes non facere, sed obsequio temporanne sarvitutis modum praestitutum esse respondi; neqtie enim in omnibus libertatis causa iraditum comparari atatulibero (4). 21. IDEM libro XIII. ftesponsorum, - Servum dotalern vir, qui solvendo est, constante matrimonio manumittere potest; si autern solvendo non est, licet alios oreditores non habeat, libertas servi .impedietur, ut constante matrimonio deben dos intelligatur. 22. IDEM libro 11. Deflnitioswa.Ncpos ex filio ohintate avi, ut films voluntate patrio, potest manurnittere, sed manunusaus patria vel avi libertus ost.
23. IDg (5) Libro XV. Responsorum. - Catus Seius Pamphilam bac le'e enut, ut intra annum manumitteretur; delude mira annum Scius servus pronuntiatus eat; quacro, en ex lege venditionis

para la prestacin de la servidumbre temporal; por-

que el que fu entregado por causa de la libertad no se equipara en todo A aquel A quien se le dej la libertad bajo condiciri rido, que es solvente, puede manumitir durante el matrimonio, A un esclavo de la dote; mas si no es solvente, aunque tenga otros acreedores, Be impedir la libertad del esclavo, de suerte que se entienda que durante el matrimonio se debe la dote.

21. EL MISMO, Respuestas, libro IIIL - El ma-

22. -EL MISMO; Definiciones, Libro fi. - El nieto habido de un hijo puede manumitir con la voluntad del abuelo, como el hijo con la voluntad del padre, pero el manumitido es liberto del padre 6 del abuelo.

finito auno Pamphila libertatem conaecuta sil.


8e4n oorreaidn d.i odioe FL;p lsfs.mjlfae, Taur. a 2c'itua or'igiraL, MLpUMdO6 servis. (2) s1, eo,isddrair aquipa4abra uprfiuz,

compr . Pnfila con la condicin de que fuese ma'numilida dentro de un ao; despus, dentro del ao, fu 5cyo declarado esclavo; preguntosi por

28, EL MISMO; Respuestas, libra XV.Cayo Seyo

la ley de la venta Pnfila habr conseguido la Ji(2) ~~ fiat. (4) Tau". 5t&tuUberuEl, #1 cdice PI., Ru'. (5) Pa~, IaL

D[GB8T0,LrBR XL: TfTULO U

23

Paizius reapondit, eum ea conditione ancillain emtam domino acqiiiBitaID, eum qua conditione veniisse proponeretUr. Lego una Petronia (l) si dissonantes pares ludicum existant sententlae, pro libertate pronuntiari iugsuin (2). i..Sed etsi testes non dispari numero tam pro libertate, quam contra libertatem dixerint, pro liberLatepronUflhiafldUm esse, saepe constitutum. out. ratio efficit, ut infantibus quoque competat libertas.
25. GAles
24. HaRMoGrniANUS

bertad finido el ao. Paulo respondi, que la esclava comprada con esta condicin fu adquirida para el seiior con la condicin con que se dijese que fu vendida, 24. HsaEocaxI&rIo; Epitome del Derecho, libro 1. - Por la ley Junia Pretonia se dispuso, que si fuefalla ren iguales los pareceres discordes do IQS jueces, se favor de la libertad. 1.Pero aunque Loa testigos hubieren declarada, en nmero no desigual, tanto favor de la libertad, como contra la libertad, se determin muchas veces que se deba de fallar favor de la libertad. zn deL derecho hace que tambin los que aun no hablan les compota la libertad.
26. JAV0LENO; Doctrina de las Obras pstumas de Lobeen, libro, VI. Opina Lbeon; que el esclavo furioso puede ser llevado la libertad, manumitido de cualquier modo.

libro 1. Iuris Epitornarum.

Ubre 1. de Manvmissionibus. - Iuris

25. Giro; Da las Manumisiones, libro 1.La ra-

26. IAV0LENUS libro IV. ex Poeterioribus LabeonisSer'vum furiosum omni genere manumissum ad libertatern perduci putal poase Labeo. TtT. U
DE MN'UIUSSIS

TITULO LE
DE LOS h1ANUMTlDOS CON LA ViNDICTA.
!.]

vwme'rA [Cf. Cod. VII.

[Vlzu Cdd. VII. 1.1

1. PO1PoNWS libro 1. ad Sabiaum.-Apud Praotorein, eundemque tutorem poare pupillum ipso suetore manumittere constat.

1. PoMpceao; Comentarios Sabino, .tibro 1. Es sabido, que el pupilo puede manumitir ante e.l Pro- tor,.que tambin sea tutor, con la autoridad de ste mismo. -Si el usufructuario fuera menor de veinte silos, kpodrprestar su consentimiento para la libertad? opino, que prestando su consentimiento podr llevar la libertad; 3. Er mismo; Disputas, libro JV.Si 61 heredero manumitiera un esclavo legado, y luego el legata. rio repudiara el legado, compete la libertad retroactivamente. Y lo mismo as tambin si un esclavo fuese legado puramente dos, y despus de la. manumisin del uno lo repudiare el otro; porque tambin en esto caso compete retroactivamente la libertad. 4. JuLiANo; Digesto, libro XLII. - Si un padre le hubiere permitido . su lujo manumitir un esclavo, y mientras tanto hubiere fallecido intestado, y despus, ignorando el hijo que su padre habla fallecido, Je hubiere dado la libertad, por favor la libertad le corresponde la libertad al esclavo, no apareciendo que fu cambiada la voluntad del dueo. Mas si ignorndolo.el hijo, el padre lo hubiese prohibido por medio de niensagaro, y el hijo, antes que fuese hecho sabedr de ello, hubiese manumitido al esclavo, ste no se hace libre, porque para que manumitindolo el hijo llegue el esclavo Ja libertad es necesario que subeista la voluntad del. padre,. pues si hubiere sido cambiada, no ser verdad que el hijo manumiti con la voluntad del padre. LCuando el dueo manumite un esclavo, aunque estime que l es de otro, es, no obstante, verdad que el esclavo fu manumitido con la voluntad de su seor; y por lo tanto ser libre. Y por el contrario, si Stico no creyese que l era del que lo manumitia, alcana, sin embargo, la libertad; 2. ULPIANO;

2. Uu'uiws libro XVJH. a4 S4zbnum. Si miflor sit annis viginti fructuarius, an censen tire libertati poasit Et puto, consentiendo poase ad Jibertatem perducere. 3. IDEM libro IV. Di.sputaionum.Si heres servum legatum man umittat, mex repudiet legatarius, retro coznpetit libertas. Hemque est, et si duobus pu re Bervus legetur, et post alterius manumiasionem alter repudiaverit; nam et hie retro libertas eompetit

Comentarios d Sabino, libro XVIII.

filio permiserit servum manumittore, et interim decesserlt intestato, delude fUius ignorans patrem auum mortuum, libartatem iuiposuerit, libertas serve lavoro liberlatis contingit, quum non appareat n autem ignorante mutata asie domini vlunt&5. Si filio vetuiasel pater par nuntium et, antequam filius certior fieret, servum manumisisaet, liber non lii; nam ut filio inanumittente servus ad llbertatem pervenlat, durare oportet patrio 'voluntatern; nam si mutata fuerit, non erit veruxn, volente patre fihium manumitisse. 1.Quoties4ominus servum manumittat,qua.mvis existimet, aienum case eum, nibilominus vemm est, voluntate domini servum nanuniissuni et ideo libor erit. Et ex contrario, si se Stichus non putaret maiiumittentis case, nihilominus libertatem contingere; plus enizn in re eat, quam in existinia(1) Otros en Ha.; Patresla, el cdice .

4.

JULLaNUS

libr XL!). I)igesorum, - Si pater

(2) vlism Hat.

214

DIGESTO--LIBRO XL: TfTLO fi

tiene, et utroque casu verum est, Stichum voluntate domini manurnissnm case. Idemque iuris est, et si dominus et servus fu so orrore essent, ut noque le se dominum, nec hio se sarvum eius putaret. 2.Minor viginti annis dominus neo communem quidem servun sine eonaiRo recte manuiujttit. Paulus notal: seda pignori obligatuzu. sibi minot viginti anie manumitti patiatur, recta manumittitur, quia non tam xnanumittere le, quam non unpediro manumittentem Intelligitur.

porque hay ms en a ralidad que en fa opinin, y en uno y en otro caso esverdad que Stico fu manumi.icto con a voluntad de su seor. Y el mismo derecho hay, tambin si el seor y el esclavo estaviesen en este error, de modo que ni,aqul se cre-

yese dueo, ni ste esclavo suyo. 2.El seor menor de veinte aos no manumite vlidamente sin consejo ni aun al esclavo comun. Y nota Paulo: pero si el mn.or de veinte aos consintiera que fuese manumitid el que le estuvie-, ra obligado en prenda, es manumitido vlidamente, porque se entiende no tanto que ste manumite, como que no pone impedimento al que hae la manumisin.

5. Iuuai.ius (1) eodeni. Ubre. - kn apud se manumitiere posait is, qui consillum praebeal, saepe quaesiturn caL; ego, quum mominissew, Iavolenum, praeceptorem meum, et in Africa, et lii Syria servos suos manumisiese, quum nonaiJium praeberet, eieinplum eius secutus et in Praetura, el C.ensulatu meo quosdaux ex servia meis vindicta libera.vi , et quibusdaai Praetoribus consulentibus me idem suasi. 8. mxii libro 11. ad Urseitg,z Ferocern.Servus communis quin a minoribus vigiati annis domini posail apucL consilium manumitti, quamvis unus ex sociis causam (2) approbaverit, dubium non set.

5. JULI&No; en el mismo libro. - Muchas veces se pregunt, si ante si mismo podia manumitir el que presta consejo; yo, recordando que Javolene, mi preceptor, manumiti esclavos suyos as en Africa como en Siria, aunque prestaba consejo, habiendo seguido su ejemplo di con la vindicta la libertad algunos de mis esclavos, tanto desempeando la Pretura como durante mi Consulado, y les aconsejlo infamo halgunos Pretores queme consultaron..

8. EL MISMO; Comentarios tt Ursego Ferox, libro 11.No hay duda que un esclavo comu n puede ser manumitido ante el consejo por sus dueos menores de veinte aos, aunque slo uno de los condueos hubiere probado la causa.
7, G.vo; Diario, libro I. - No ea absolutamente necesario hacer la manumisin anta el tribunal; y as, muchas veces suelen ser manumitidos los esclavos al paso, cuando el Pretor, el Proconsul, el legado del Csar saliere para ir bailaras, . pasearse, para asistir os juegos.

7. Gius W,ro 1. Rerton qaoti ianarunt sive Aureorum, - Non est omnino necease pro tribunal manurnitere, itaque plerumque lo transitu servi rnanumitti solont, quum aol lavandi, out gestandi, ant ludorum gratis prod.ierit Praetor, saL Proconsul legatusve Caesari.
S. ULPLLKTJS Libro V. ad Ediclura (3). - Ego, quunl in villa cum Praetore fujssem, passus sum apud eum manumilti, etsi tetona praesentia non essot. 9. MaacuNus libro XIII. JnstEtUionwfl. - Insta causa manumiasiolliS cal, si pericuto vitae Infamiaeve dominum SerVUB 1iberavenit. 1 .Sciendum est, qusliseunque causa probata sit et recepta, libertatem tnibuere oportere; nam Divus. Plus resoripsit, causas probatas revocan non oportere (4), dum oc alienum servum posail quia manuinittere; nam causae probationis (5) contradicen dum, non etiain causa am probata retraetanda eat.
10. IDEM libro .111. Rgularzem. Siirdi v el muti patriix !ilius iussu eius manumittere potest; furias vero lilius non potest ruanunlittere.

8. ULp1o; Comentarios al Edicto, libro V.Yo, estando en una casa de campo con el Pretor, consenil que se manumitiera ante l, aun sin la presencia del lictor. 9. Maacuwo; Instituta, libro XIII. - Es justa causa de manumisin si el esclavo hubiere librado su dueo de peligro de la vida de la infamia. 1 ..Se ha de saber, que una causa cualquiera que haya sido robuba y admitida debe dar la libertad; porque respondi por rescripto el Divino Po, que no deban ser revocadas las causas aprobadas, con tal que uno no pueda manumitir un esclavo ajeno; porque se ha de contradecir la prueba de la causa, y no se ha de revocar la causa ya aprobada. 10 EL MisMo; Reglas, libro 111. El hijo de un padre sordo 6 mudo puede manumitir por orden de ste; pero el hijo de un loco no puede manumitir. 11. ULPIANO; Del CW'JO de Procons.ul, U'ro VI. Si el menor de veinte aos manumite, se suelen admitir causas de manumisin de esta naturaleza, si fuera hijo hija, hermano hermana natural, 12. EL MISMO; Cornernarios d la Ley Elia Sencia, libro Ji. 6 si esta unido por vi nOUio de la sangre; porque se tiene cuenta de la cognacin.

Si mirior annis viginti manuinittit, huismodi soleni causas manumissionis recipi, si fihius fihiave, frater sororve naturalis sit,

11.

ULPIANUS

libro VI. de G,(flcio Proccnulis.

12. lusis libro fi. ad Leget 4.e1iwn Sentiaoi. val si sanguine eum contingil; habctiir enim rabio cognationis.
(1) Br. considera Inlisnus atiadtdaocr antiguos copie. as pero no ah Taur.; PsaIus HaL. Vi4 (5) non, inserIas Has. Vui'

(1) Taur. seQztn a e rwa origtnal; prailtoria, inserte a orri(pjri d O(iid* FL Br.

oportcdnm. (5) probstloni, (aL.

(d,> Taur. eg4n s4 cddice 1"4, m el cual se halla eicrilo

DIGESTO.LIJRO W. TITTJLO II 18 IDEM libro de fficio Proeonsu(is. Si eolIaetaneus, si educator, si paedagogus ipsius, si nutrix, vol filias ifijave cuino eorum, vel aluninus, vol capsaiius, id ost qui porle.l libros, vol si in hoc manumitiatur, ut procurator sil, dummodo non minor anna decem ooto (1) st; praelerea et illud exigitur, ut non utique unum ser\'um habeat, qui rnanumittit. Item si matrimonil causa virgo vel muher nianumittatur, exacto prius iureiurando, ut mira sex menses uxorem oam duo oporteat; ita enim Senatuseenuuit.

21

13. EL MISMO; Del car90 de Proi'onsal, libro.....Si fu su hermano de leche, su ayo, su pedagogo, si fu su nodriza, hijo hija de uno de stos, 6 alumno, 6 acompaante, esto es, que Je -llevaba lbs libros, 6 si fuera manumitido para esto para UC ea procurador, con tal que no sea menor de dieciocho a5os; adems se exige tambin esto, que no tenga ciertamente un solo esclavo el que manumite. Asimismo, si fuera manumitida una doncella o una mujer por causa de matrimonio, habindose exigido antes juramento, fin de que deba ser Lomada por mujer dentro de seis meses porque as lo dispuso el Senado.
'14. MARCIANO; Re,qlczs, libro 1VA las mujeres les as ms conveniente manumitir Io que alimentaron; pero tambin se admiti respecto los varones, y es bastante que se permita que sea manurti-, do aquel quien por haberlo alimentado hubieren inclinado su nimo. 1.Hay quienes opinan que tambin las mujeres pueden manumitir por causa de matrimonio, pero esto es as, si es que una lo fu legado con este objeto un coesclavo suyo. Y si el espadn quisiera manumitir por causa de matrimonio, puede hacerlo; lo cual no es lo mismo tratndose de un castrado.

14. MRCINUS libro IV. Reularum.AIumnos magis mulieribus conveniens est mannmittere; sed et iii viris receptuin est, satisque est, permitti eum man umitti, in quo nutriendo propensiorem aziimum foocrint.

1.Sunt qui putant, etiazn feminaspoase matrim.onii causa manumitIere, aoci ita, si forte conservus suus in hoc ci legutus est. El si upado veht inatrimonii causa manumittere, potest; non idem et in castrato.
15. PLULUS

Ftiam conditionis implendae causa minori viginti anula rnanumittere permittendum est, veluti si quis ita heres institutus sil, (si) servum ad libertatem perduxerlt. 1Ex praeterito tempore plures estiMe case possunt, veluti quod dominum in proelio (2) adiuvaverit, contra latrones tuitus sit, quod oegrum (3) sanaveril, quod insidias detexerit.; el loogum ast, si exequi voluerimus, quia multa monta incidere possunt, quibus honcstum siL libertatem cum decreto praestare; quas nestimare dobebil is, apud quem de ea re agatur.

libro 1. cid legem. AeUam Scntiam.

2.Plures vindicta pariter man umitti poas unt, el suff!cit praesentia servorum, ul vel plures manuinitti posaint. 3.Absens quoque causam probare por procuratorem poteril. 4.Si duo matriniouii causa manuniittent, redpi causa non debat,. 5.Hi, qui u Italia vol alia provincia, domicilium habent, apud altcrius proviueiae Praesidem conuilio adbibito manumitIere poasunt. 18. Ui.pujws libro 11. ad leem (4) AeUan SeLtiain.ILlud in cauzis probandis ineminisse iudicea oporlot, ul non ci luxuria, sed ex allectu deseenden tea causas probent; neque enim deliciis, sed fuatis affectionibua dediase iustam lihertatem legem Aeliam Sentiam eredendum.
1.Si quia minori viginti annis bao lego servum dederit ant pretio accepto, vol donationis causa, UI eum liberucu facial, potest file esusam mauumissionis illius iustius probare (5), hoe ipaum allegana, legn1 datam, elperducere ad libert.aiecn; argo hic debet betendere, hoc inter ipsos actum, UI

15. PAULO; Coinci'ilarios 4. a ley Elia Sevicia, libro 1. - Al menor de veinte aos se le ha de permitir que manumita tambin paraque cumpla una condicin, por ejemplo, si alguno hubiera sido instituido heredero, si hubiere dado la libertad un esclavo. 1Muchas pueden ser las causas relativas al tiempo pasado, por ejemplo, por haber ayudado al seor en la guerra, por haberlo amparado contra ladrones, por haberlo curado estando enfermo, por haberle descubierto acechanzas; y sera prolijo, al quisiramos enumerarlas todas, porque puede haber muchos mritos por los que sea honrado conceder con decreto la libertad; euyas.causas deber estimar aquel ante quien se trate de este asunto. 2.Muchos pueden ser manumitidos al mismo

esclavos para que muchos puedan ser manumitidos.

tiempo con la vindicta, y basta la presencia de los

por medio de procurador. 4.Si dos manumitieren por causa de matrimonio, no se debe admitir la causa.. 5.Los que tienen su domicilio en Italia en
otra provincia, pueden manumitir, obtenido consejo, ante el Presidente de otra provincia.

3.Tambin el ausente podr probar la causa

al aprobar las causas, que no deben aprobar cau-

libro 1.. Conviene que los jueces tengan presente

1. Ug.i'isio; Comeriaiios 4. La ley Elia Sencia,

sas que provengan de ostentacin, sino de afecto; porque no se ha de creer que la ley Elia Sencia concedi la libertad legal para placer, sino por afecciones legtimas. 1.Si alguno le hubiere dado, 6 por precio recibido, 6 por causa de donacin, un esclavo It un menor de veinte afios, con la condicin de 'que lo
haga libre, puede l probar con ms justicia la causa de esta manumisin alegando esto mismo, la condicin impuesta, y darle la libertad; as, pues,

( leptein, fiat. VaLe. (5) Tt-w.r. iagn correccin de cddice FI; proelis, a escnt ura original. Br. (3) Taiw.eegn a esorura original; eum, la correccin del cdice Fi., Dr.

(5) Toar. segn el cdice Fi. mainimiustonibusilliustivaprolilbere ; msnamllllon2i iittui i.pprobsre, fol. VsIg.

la eserLtw'a onlglndI, Br.

(4) Taur. segn eoPneeoirl 41 cdice FI; Iuliam, iviierta

216

D1G8TO.LIBRO XL TITULO II

proindevel ex lege donationis, 'el ex affectione eius, qui dedil, res acstimetur.
17. PAULUS libro L. ad Edictun. - Apud Proconaulem, postquam urberu egreasus est, vindicta niarnimiLtere poseumu. 1.Sed et apud legatum eis manumittere pcssuxnns (1).

l debe probar que esto fu convenido entro ellos, fin de que de esto moda se aprecie el caso, o por virtud de la condicin de la donacin, por virtud del afecto del que la di. .
17. PAULO; Comen1artos al Rdicto, libro L.Ante el Pi-oconsul, despus que ha salido de la ciudad, podemos manumitir con la vindicta.. 1.Pero tambin podemos manumitir ante su legado. .18. EL wssm; Comenaros 4 Plaucio, libro XVI. Se puede manumitir ante un hijo de familia matrado, aunque l como hijo de familia no puede. manumitir. 1.El Pretor no puede manumitir ante su colega. 2.Un hijo podr manumitir tambin ante su padre con la vuluritad de su padre.

18. IDEM ibra XV!. ad Plcutiurn.Apud filium.ami1ias mugistratum manumitti (2) pcteet, otiamsi ipsc fiuiusfamilias manumittere non potest. l.Apud co1egam iuum Praetor manumitIere non (3) potest. 2.Filiu5 quopie voluntate patria apud patrem manumittere potent (4). 19. CEISUS libro XXIX. b orum.Si minor aonia (5) spud consilium matrimonii causa prasgnantern maeumiserit, eaque interim pepereril, in pendenti erit servus an liber sil, quem ea peperjt. 20. ULPU.NUS libro II. dr Officio Consali. - Si rog atusailminor viginbquinus (6) anuis mannmitterc par fideiconmissuxn, incunotanter debel i pormilti, nis i si proprium servum rogatus fuit manumittere; hio enim con ferenda erit quau titas ornoJumenti, quas ad eum pervenil ex indicio eius qui rogavit, eum pretio eorum, quos rogatus est manuznittere. 1.Sed et si bac 1ge ci servus fuerildonatus, ut manurn.ittatur, permittendurn erit manumittere, no Constitutio Divi. Marc superveniena cunctationem Conauiis dirimat. 2Matrimonij causa manumitIere si quia veuI, et a sil, qui non indigne hulusmodi conditionis uorern sortiturus sil, erit ai eonccdendum. 3.Mulierl quoque volonli suum fihiizm naturalem, ve[ quem ex supraacriptie man mnittere, perrniUend u m esse Marcell us son bit. 4. Conaul apud se potest man urniltere, etiamsi evenerit, ul minor annie viginti.sit. 21. MODESTINUS libro 1. Pan4ucarurn, - Apud Praeiectum Aegypti poasum servurn manumitiere ex Constitutione Divi Augusti, 22. PAULUS libro XII. Quaesionunt Pater ex provincia ad fihium sciens Romas agentem episto.. (am fecit, quae (7) pmisit el, quom veliet ex servia,quos in ministerio secuin hic babebal, vindicta liberare; postquazn tilius Stichum inaraumisit apud Praetorem; quaero, an feoerit liberum. Respondi quare non hoc ooncoasum credainus patri, ut permitIere poasit filio, ex bis, quos in ministerio h113eret manumiltere? solam enim electionem filio concessit, ceterum ipse manumittit.

19. Csiso; Dijrro, libro XXIX. - Si un menor de edad hubiere manumitido ante el consejo por causa de matrimonio una que estaba embarazada, y ella hubiere parido entretanto, estar en suspenso si es esclavo libre el que ella hubiere parido.
20, Ui.piso; Del cargo de Consul, libro 11. - Si it un menor do veinticinco silos se le hubiera ro-

gado por fideicomiso que manumitiese, se le debe permitir inmediatamente, it no ser-que se le . haya rogado que manumita it su propio esclavo; porque en este caso se habr de comparar la cuanta del emolumento, que fu poder de l en virtud de la tiltima voluntad de quien le rog, con el precio de
aquellos que se les rogque los manumitiera. 1.Pero tambin si le hubiere sido donado un

esclavo con la condicin de que sea manumitido, se le habr de permitir que lo manumita, Iz. fin de que no interviniendo la Constitucin del Divino

Marco corrija la tardanza del Consul. 2.Si alguno quisiera manumitir por causa de indignidad hubiera matrimonio, y fuera tal que sin u de tomar mujer de tal condicin, se Le habr de permitir.

3.Escribe Marcelo, que tambin it la mujer que quiere manumitir it un hijo suyo natural, alguno de los susodichos, se le ha de permitir. 4. El Consul puede manumitir ante si, aunque acuntecipre que sea menor de veinte aos.
21. MbDESTINO, Pandcclae. libro 7. - En virtud de La Constitucin del Divino Augusto puedo manumitir ante el Prefecto de Egipto. 22. . PAULO; Cuestiones, libro XII. - Un padre, sabiendo que su hijo viva en Roma le escribi desde una provincia una carta, por la que le permiti que diese con la vindicta, la libertad al que l quisiera de los esclavos que all tena consigo it Bu ser-

vicio; y despus el hijo manumiti it Stico ante el

Pretor; pregunto, silo habr hecho libre. Respond: aporqu ,no creeremos que Be lo concedi al padre que pueda permitirle al hijo que d la libertad it uno de los que tuviera su servicio? Porque al hijo le concedi la sola eleccin, pero l mismo hizo la manumisin.

(3) non, omeLa el cdice citado par Oeb. (4) Tar. s.gdn correcct, del cdice FI.; wnnwLttore liOfl pote5t. la eecritra orig;na, Br.

(3) (5)

ex juO

pater mannmttere, Mal. Vttg.

pro vluei..zn ingreusue eet. d4oionanII41. Vutg.


(3) vlgiuti, Muerta 'elij. 6) quluqite, omilenia HaL. Vwg. (7) que, ial. Vulg.

1!

DIBTO.-LIBZO XL: TfT7Lo Iv

4 vi
Epitome del Derecho, ibr 1.

Manumiasio per lictores hodie domino tacente expedir solel, et verba solennia, licel, non dicautur, ut dieta aceipiuntur.

23.

HE1U00ENANUS

libro]. luris Epitomarum.-

--Hoy da se suele verificar la manumisin por medio de los Lictores quedando callado el sefior, y las palabras solemnes, aunque no se digan, se tienen por dichas.
24. Pkw..o; Cornerarios d Reracio, Libro 11.-El

23.

HERis0GENTANO;

24. P.ui.us libro II. ad Neraiiuin. (1).- Pupillas, qui infaris non est, apud consili.um recto maSnumittit. Paulus: scilicet tutore auctore, la t.amen, nl pocultum eum non sequatur.

pupilo, que ya no est en la infancia, manumite vlidamente ante el consejo. Y dice Paulo: por suque no le siga el peculio.
25. GAYO; De las Manumisiones, libro 1.-Si un pupilo manumitiera esclavo para tener ttor, dice Fufidio que estneo causa plausible. Nerva, el hijo, opina lo contrario; toque es ms verdadero; porque es mu.y absurdo que para elegir tutor se considere que es firme el juicio del pupilo, en todas cuyas cosas es regido corno dbil su juicio por la autoridad del tutor.

puesto con la autoridad del tutor, pero de suerte

25. GLIUS Libro 1. de Manurniujoniiius. - Si tutone habendi causa pupillus manumittat, probationie cese esusam FuFidius (2) nit. Nerva Llius conira senlit; quod venus est; namque perabsurduni est, in etigendo tutore firmum videri cese iudicium pupilli, cuius in omnibus rebus ut infirmum iudicum tutore auctore regitur.

TIT. III
DE MANUMISS10N1US, QUAD SERVIS LO UNIVERSITTKM

TTULO Hl
DE LAS MANUMISIONES QUE SE DAN k LOS ESCLAVOS PHaTENECRNTES A UNA rn41VERSD'D

PER.T1NEt4TiDtS IMPONUNTUR

[0/. CocZ. VII. 9.1

[Vase CkL VIL 9.]

1. ULPINUS libro V. ad Sabnu,n.-Divua Marcus omnibus collegiis, quibus coundi ius sat, manumiltendi potestatem dedit;
2. IDEM libro XIV. ad Sabinrun.-quari hi quoque legitimam heredit.atem libenti vindicabunt.
3. PAPINILNUS (3) libro XI V. Responsorurn.Servus elvitatis jure manumisaus non adamtuin peeulium retinet; ideoque debitor ei solvendo 11beratur.

1, ULPIANo; Comentarios d Sabino, libro V. - El Divino Marco les concedi todoa los colegios, que tenian derecho para reunirse, facultad para manumitir; por lo que tambin ellos reivindicarn la herencia
legtima del liberto.

2. EL MISMO; Comentarios Sabino, libro XIV

vo de una ciudad legalmente manumitido retiene


el peculio de que no se le privo; y por lo tanto, pa-

3. PAPINIANO; Respuestas, Libro 11V.- EL escla-

gndole, se libra el deudor.

TIT. IV
DE MANUMISSIS TESTAMENTO

TITULO IV DE LOS MANUMITIDOS EM TESTAMENTO [Vase Cd4. VIL -2.3.3 1. Uu'io; Comentarios Sabino, libro 1V. Cuando muchas veces se le da b un esclavo la libertad, est determinado que valga por favor aque-

[Of. Cod. VII. 2. 3.1


1. ULPiANUS Libro 1V. ad Sabinum.-Quum saepius datur ser.vo.libertas, pincel, eam lavoro valore, ex qua pervenil ad libartatem.

lla por la cual lleg Ls la libertad.

2. IDEM libro V. cid Sc.binain.-.Si quis ita here.dom instituerit: Titius bres esto; si Titius hres non rit, Stichus heras esto; Stichus liber (4) esto, non cese Stichurn hberum, Aristo alt, TiLlo herede existente. Mihi videtur posse die, Jiberum foro, quasi non utique alio gradu aeceperit libertateni, sed dupliciter; quo jure utimur.

2. EL MISM Comentarios 4 Satino, Libro V. Si alguno hubiere instituido heredero de este modo: Sea heredero Ticio; si Ticio no fuere heredero,

sea heredero Stico; y Stico sea libre, dice Aristn,

que Stico no es heredero, quedando heredero Tiio. A mime parece que se puede decir, que habr de ser

libre, como si no hubiere recibido la libertad en otro


grado, sino las dos veces; cuyo derecho observamos.

3. I?oespoxzus libro I. ad Sabisun. Neo militi miuori annis viginli permittitur, poase testamento sUo servutfl malIUEnittere.
scripserit: Sti chus libar esto, eiqu&herea (6) meus decem dato, mitin dubitatio est, quin deheantur

Ni aun al militar menor de veinte aiios se-le permiSi alguno hubiere escrito as: Sea libre Stieo, y

3. Poim'owto; Comentarios 4 Sabino, libro 1. -

te que pueda manumitir por testamento Ls un esclavo. 4. EL MISMO; c(%nenearios 4 Sabino, libro Ji. -

4. Inui () Vibro-11. cid Sabinum. - Si quis ita

dle diez mi heredero', no hay duda algunaquese (A) iaeresIiiPe, ZnSsrtO Vlag. (6) Pa1ns Ial. Valg. (e) IaL Vu1g.;hereLoInfteLa eL cddiee FI..

(1) libro XIX. ad Plautiu, Ha.


(2) Avfldins, Has. Vulg. (3 Pu1ti Vslg, 1Oi*o Lii -28

218

flIGTO.LaEO XL: TfTULO IT

el (1), etikmsi eum paterfamilias vi'vus inanumiserlt. 1.Sed et si sic; Stichus liber esto, sive etatim,sive post tempus, eique quum tibor erit, herea meus decena dato, idem dicendum est, 2..-Illud oonstabit, si libertate dala si fuerit legaum: cique, si eum vindicta liberavero, horca meus decem dato.. Lico 1 ex nimia sublilitato sepa

le deben, aunque e! .padre do familia Lo hubiere manumitido en vida 1.Pero si hubiere escrito asi: sea libre Stieo, bin se ha de decir lo mismo.

o inmediatamente, despus de cierto tiempo, y cuando fuere libre dle diez mi heredero, tam 2.Lo mismo ser si habindose dado la libertad se hubiere legado de este mcxlo: y ste, ben, la vindicta, si yo le hubiere dado la libe dle diez mi heredero.. Aunque en estricto, rigor 0610 Sea diverso dolo hecho por testamento, valdr, sin embargo, Cor consideracin do humanidad el legado, silo hubiere manumitido en vida. En las manumisiones se' ha de atender la escritura ms llevadera, de suerte que, si hubiera muchas, se entienda que es ms llevadera aquella por la cual sea mS fcil la manumisin. Pero tratandose de libertad dejada por fideicomiso, se atiende (i la ltima escritura.
6. ULPIANo; Comemtarios 4 Sabuzo, Libro XVI1l. -Si el duerno de la propiedad hubiere instituido heredero al usufructuario, y al esclavo se Le hubiera dado bajo condicin la libertad, como quiera que mientras tanto es del heredero, hecha la confusin del usufructo, llegar la libertad si se hubiere cumplido la condicin.
7. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro XIX. Escribe Neracio, qub nacido un pstumo se impide la libertad de aquel quien se le diO de este modo la libertad: si yo no tuviere ningn hijo cuando muera, sea libre Stico; pero mientras se espera que nazca, decimos que permanece en esclavitud, 5. EL MISMO;

ratum es( a testamento, attatne huinanitatis intuitu valebit legatum, si vivus eum manumiserit.

S. Imni libro III. ad Sabinum. - In libertatibus levisaima acriptura apectanda est, ut, si plures smI, quae (2) manumiaso facillor sil, ea Levisaima intelligatur. Sed in fideicommisiariis libartatibus noviseirna scriptura spectatur.

C'onientarios 4 Sabino, libro 111. -

8. ULPIAr4US libro XVIII. ad Sabinwn.Si fmotuarium dominus proprietatie heredem soripeeril, el servo sub conditione sit Libertas dala, quoniam interim sil (3) heredis, confusione facta uusfructus, si extiteril conditio, perveniet ad libertatem.

'7. Ioss libro XIX. ad Sabinum,.Neratius ser!bit, eius, cui libertas sic dala est: si mihi nullus filias erit, quum moriar, Stihus liber esto, impedin hbertatom posturno nato; sed dum aperatur paso!, utrum in servitute (4) remanare dieimus, an vero ex postfaoto rospondemus retro liberum fuisse, nullo filio nato? Quod magia arbitror probandum.

6 responderernos.que por virtud do un 'hecho posterior se hizo retroactivamenlelibre, no habiendo. nacido ningn hijo?. Y esto es lo que considero que preferentemente se ha de aprobar.
Si se hubiera escrito sal: si se viere que Stico llev con diligencia las cuentas, sea libre, se ha de la diligencia que le fuere til al seor, no la que al esclavo, junta con la buena fe y tambin con la entrega de los sobrantes. exigir - Si aluno hubiera sido legado do modo que sea manumitido, y se dispuso que si no hubiere sido manumitido fuese libre, y se le hiciera un legado, se respondi muchas veces que le compete la Libertad y que se le debe el legado. 1.Lo queso estableci que no podia' ser ma9. Ui.r'ixo; Coinonkwios 4Sabino, libro XXIV. 8. PoaspoNio;' Corn.enlarios 4 Sabino, libro V. -

S. POMPONIDS libro V. ad Sabinum. - Si ita Sil scriplum: Stichus, si rationes diligenter tractasse videbitur, liber esto, diligentlam deslderanL dam (5), quas domino, non quae servo er.it utilis, coniuneta fidei bonae, et in reliquia quoque reddandis.

9. Ui.pi.trus Libro XX1 Y. a4 Sabinum.Si quia la legatus sil, uL rnanumittatur, et (6) si manumissus non fueril, liber case iussuiest, cique legetur, el libortatem competere, el legatum, deben, saepe reaponsum (7) cal.
1.Quod constitiitum est, vetitum in testamento ad Iibertatem perduci, non posan manumitti, hoc ad sos partinere puto, qul matalona fuerunt val heredia; servo entm alieno id irrogarl non poterit.

numitido aqul respecto al cual se proliibiii en les-' Lamento que fuera constituido en libertad, opino que se refiere aquellos que fueron del testador O del heredero; porque esto no se le podr atribuir
un esclavo ajeno. 10. PAuzo; Comentarios 4 Sabino, libro 1 V. - Si

10. PAULUS libro IV. ad Sabtnum.Si peoulium praelegatum est, el vicanius liber case iussus sil, liberuni eum eue consta(; multum enim inlereat mIer genus el Bpeciem; speoiom enim eximi de

so prolog el peculio, y Be hubiera mandado que fuera libre un esclavo vicario, os sabido que ste es libre; porque hay mucha diferencia entre el g-

rrerOn cs icUoe FL Br. (s Z'aw,egn a ecriiira orgznaL; qua, di cdwa PL, Br. (1) IJai. 1'(aQ. 64 e oddio F.

(1) Taw. 8694n a ss,rUura orig&na: el, omtela a co

carremin

(4) Taar. servtstsm, e cdd4ce FL., Br. 15) dfltgentikeonhlderftnda, HaL. (6) HaL Vu(g.; nl, a esortara oiigna( dgl cdi Fe.; nl, or*e(a Taur. 8a',in a er eocM dt cddce F Dr. (7) rescrtptnm, Vug.

DIO3STO.LIBRO XL: Tf.TULQ iv

219

genere pLact; quod est in peoulio legato et vicario man uifliSSO. 1.Si servus legatus liber case masus est, libar es; sed si prius ti-bar enso iussus1 potea legatus ait, si uidem evidena voluntas sit .test.atoris, quod ademit libertatem, quum placeat hodic etiam Iiberatem adimi posse, legato eum cadera puto; quodsi in obscuro sit tuno favorebiltus respondetur, liberum foro. -

nero y la especie; porque est& determinado que la especie sea deducida del gnero; lo que sucede hahiendo sido legado el peculio y manumitido un esclavo vicario. 1;.Si se dispuso que un esclavo legad oruese IIbre, es libre; pero si primeramente se mand que fese libre, y despus hubiera sido legado, si verdaderamente fuera evidente la voluntad del testador, porque revoc la libertad,- como quiera que hoy est admitido que tambin se puede revocar la 11-. hartad, opino que l queda sujeto al Legado;. pero si estuviera dudoso, en este caso se responde ms favorablemente, que debe ser libre. 11. POMPONIO; Comentarios 4 Sabino, libro VIL Si un esclavo legado se le dej por fideicomiso la Libertad, es obligado el heredero el legatario . manumitirlo. 1.Si StIco y Pnfilo hubieren-dado diez, sean libres; puede uno ser libre dando cinco, aunque el otro no loo. diere. 2.Cuando en testamento se dispuso que fuese libre un esclavo, -ea libre inmediatamente adiendo la herencia tan solo uno de los varios herederos instituidos.
IJLPILNO; Comentarios al Edicto, libro L. 12. Si alguno hubiere dejado la libertad bajo condicin de juramento, no tendr lupr el Edicto del Pretor para que so remita la condicin del juramento; y con razn, porque si alguno remitiere la condicin de la libertad, impide La misma libertad, pues no puede competer de otro modo, sino si- se hubiere obedecido . la condicin. 1.Por consiguiente, -tambin si uno hubiere recibido con la libertad un legado, no tendr de otra suerte el legado, sirio si hubiere obedecido ti. la condicin del juramente. 2.Pero si hubiere recibido la libertad puramente, y un legado bajo condicin de juramento, opina Juliano en el libro trigsimo primero del Digesto, que se le remite la condicin del juramonto 3Opino que se ha de decir Lo mismo, tambin si para la libertad so hubiera impuesto una condicin,pero 1 testador lo hubiere manumitido en vida; porque tambin en este caso se remitir la condicin del legado.

11. PoMFoNns libro VII. ad Sabinunt.Si legato corvo fideicommissa libertas relicta esl, ve] bares, val legatarius auia cogilur manumittere.
1.Si Stichus et Pamhilus decem dederit, liber aunto; potest alter qurnque dando liberesse, quainvis alter non dedertt. 2.Quutn testamento sorvus liber ceso iussus est, val uno ex plunibus herodibus itiatitutis adeunte hereditatem statim libar est.

12.. Uu'INUS libro L. ad Edietum. - Si quia iibertatem sub iuriauirandi conditione reliquerit.. Edicto Praetoris Locus non erit, ut iursiurandi cnditio rernittatur; aL morito, nam si quis remisent conditionam libertatis, ipsam libertatem impedit, dum competere aLiter non potest, quam si panitum uerit conditioni.
1,Proinde ata legatuin quia cum libertate acceporit, non aliter legatum habobit, nisi conditioni iurisiurandi paruerit.

2.Sed si pure.libertatem accepenit, legatum sub iurisiuraudi conditione, putat lulianus libro trigesimo primo (1) Digestorum remitti ei conditionem iurisiurandl 3.Idem puto dicendum, et si libertati (2) quoque inleeta conditio alt, sed (3) testator eum -vivus manumisenit nam eS hle (4) conditio legal remitietur.
18. loBsi libro 1'. Disputaonwn. - Si ita fuorit nervio duorbus libertas data, si insulam aedif}averiut, val si: statuam posuerint, dividi hace conditio

non poterit; sLummodo iUud babebit dubit.ationom, an altero faciente atisfactum voluntati videatur, ideoque ad Libertatem perveniat. Quod magis est, nisi aliud expressit testator; faciendo tomen sibi conditionem implevit, alter non; quin imo extinguitur eiconditio, nec enim amplias parere- condiditionipoteat, quumsernel explet.a alt.

1.idem quseri potest, et si fabris duobus vol pictoribus, si mambrum (5) depinxiuent, ve i fabnicassorit navem, quid adecriptum sit; nam yointatis ant Sqacatio, num alteni alterius facti conditionem iunxi4t. Quae res efifoil, ut, quoad (6) alter ceasat, alter quoque, cfui Lacere paratuR oit, conditio deficiat. Quodsi ex hi, quae scripsit vol.
1)

18. EL MisMo; Disputas, libro V. - Si ti. dos esclavos se les hubiera dado la libertad, si hubieren edificado una casa, 6 si hubieren levan Lado una attua, no so podr dividir esta condicin; solamente implicar& duda esto, si haciendo uno aquello se considerar haberse cumplido la voluntad, y por lo tanto llegar - la libertad. Lo que es ms cierto, si otra cosa no dispuso el testador; pero obrando ste cumpli para s la cotidicin, no -pana el otro; antes bien se extingue Ja condicin para ste, porque no puede cumplir ya una condicin, que una -vez haya SIdo cumplida. . LLo mismo se puede preguntar, tambin si doe artifices 6 pintores se les hubiera asignado
alguna cosa, si hubiesen pintado parte de una-casa 6 construido una nave;porque la cuestin se retenirti. ti la voluntad, sobre si habr impuesto al uno la condicin del hecho de otro. Lo cual hace, que dejando do obrar el uno, falte la condicin tambin
(5) baec, Ial. Vul; (b) tepluw, VU.19. (e) Taar. .eg4n . add .. Fi.,.,i .1 qu ,#@ ie quod ad,.

i(5 Mal. ValQ.' libertase e c&iieaF. ( al, llal. Vuig.

primo, omUeislisl.

220

LGES'rO.U)&O XL: TI=LO ti para el otro que est dispuesto obrar. Pero si por lo que escribi dijo se demostrare que el testador se content con que lo menos obre uno, el caso ser expedito; porque obrando uno, liar cosa provechosa para si y para su socio, tI solamente 114para si, segn apareciere que lo quiso el testador. 2.Disctese tambin esta cuestin cuando alguno hubiere dado La libertad . dos esclavos, si hubieren rendido las cuentas; porque Juliano examina, si, estando uno dispuesto rendirlas, -y otro no, se le causar al uno impedimento por el otro. Y con muchsima razn dice, que si verdad Bramante hubieren llevado las cuentas por separado, le basta al uno para alcanzar la libertad haber rendido sus cuentas; poro que si juntamnte, no se considera que uno cumpli, sino si hubiere entregado Los residuos de uno y de otro. .Debemos comprender en los residuos tambin la obligacin de que se devuelvan los mismos libros de las cuentas. 3.Pero si se hubiera mandado que una esclava fuese libre juntamente con sus hijos, tambin ser libre aunque no tenga. ninuno; y si verdaderamente los tuviera, pero sus hijos, no pudieran llegar (a libertad, se habr de decir' lo mismo; y si ella misma no pudiera ser libre, llegarn; sin embargo, la libertad sus hijos. Porque esta adiCin:

dixit, stenditur contentus case testator, vel alterum facere res cnt expedita; iiaw alter facieudo aut et sibi et socio pruderit1 aut sibi tantum, prout voluissetestatorem apparuerit. 2.Haec quaestio et in en tractatur, si quis liboptatem dederit servia duobus, si rationes reddiderint; lulianus enim tractat, si alter reddere alt paratus, alter non sit, an altar per alteum hnpediatur. t roctiasinle ait, si quidem separatim raLlones geaserunt, sufU.eerc ad libertatem adipicendam ei, qui susa rationes reddit; si vera sirnl, non alias videni alterum paruisae, nisi utriusque rehqua exsolvenit. in. reliquia accipere debemus, ut et pea volumina rationum reddantui. 3.Sed et si ancua eum flhiis libera esse iussa Bit, etsi nulios habeat, erit libera, vel si habeat quidern, fui autem elus ad Iibertatem pertinere (1) non poasint,. idem ant dieendum; et si pisa libere case non poasit, fui tamen cina pervenient ad 11bertatem. Nam hace adieclio: eum Bilis, non fae oonditionem, nial niihi propones, alianu sententiaxu teatatOrie fuiase; tune enizn pro conditione erunt hace verba aceipienda. Gonditionem autem non facere, argumento est eL Edictum Praetoria, quo ita cavetur; vENTRLM CUM LIBER1S IN p08555510NEla 5555 iunaao; placct enim, cisi nulli l.iberi (2) sint, ventrem temen ex Edicto in poaseasionem init.teudum. -

juntamente con sus hijos, neonatituye una con-

dicin, no ser que me digas que fu otra lainteuojn del testador; porque entonces estas palabras habrn de ser consideradas como condicin. Mas

prueba que no constituyen condicin el Edicto del que aunque no haya ningunos hijos, hade ser, sin

Pretor, en el.que Be dispone asi:nmandarque est en posesin el que est en el claustro materno jmtatnente con los hijos; porque est determinado, embargo, puesto en posesin en virtud del Edicto el que est en el claustro materno.

14. IDEM - libro Viii. Dispufrzlionuin. - Quum servus pura liber acribitur, si heras sub di tione, pl acet, defeicute conditione habere eugt 1!bertatem

14. Et. mismo; Dispulas, lit'ro V111.Cuando un 'esclavo es instituido libre puramente, y heredero
bajo condicin, est determinado, que faltando la

condicin tiene l la libertad.

15. .hruANus (3) libro Xliii. Di9esorum. Stichum Senipronio do lego; si Sempronius Stichum intra annum non inanumiasnit, idem Stichus liber esto; quaeaitum e5t, quid luna sit. Respondit, hoc nodo libertate dala: si Sempronius non m, narjumiserit, Stichus Iil.er esto, Semproniu nial ma iainiaeait, nihil iuris in Stichum habitomm, sed libemum eum futuruin;
IDEM libro XX VI. Digestorum. - Si ita 16. seriptum fuerit: quurn Titius annorum tniginta cnt, Stichus libar esto, eique bares meus fundum dato, e! Titius, antequam ad annuni tnigesimum pervoniret, deeesserit, Sticho libertas eompetet, sed legatum non dehehitur; nam favore libartatis recoptum cst, u! morLuo Titio tempus superesee 'sideretur, quo impleto libertas eontingeret circa legatum defeoisse conditio visa est.

15. JULIANO Digesto, Ulo XXXI1.Doy y lego Stico 5. Sempronio; si Sempronio no hubiere ma mo Stico; se pregunt, cul seria el derecho. Resnumitido Stien dentro de un ao, sea libre al mispondi, que, daifa la libertad de este modo: si Stioo, Sempronio no tendr ningn derecho sobre Stico, si no lo hubiere manumitido, sino, que ste habr de ser libre. hiere escrito as: cuando Ticio fuere de treinta

empronIo. no lo . hubiere manumitido, sea libre

16. Ei.naio; Digeslo, libra XXXVLSi se

aos sea libre Sti'eo, y dle un fundo nil heredero, y Ticio hubiere fallecido antes de llegar los treinta aos, le competer la libertad 5. $iieo, pero no se deber el legado; porqu en favor de la libertad se admiti, que aun muerto Ticio se considerase que con Linaba el trmino, hasta que cumplido ste comeIiese la libertad; pero respecto al legado se consider que falt la condicin. 17, EL MISMO; Digeago, libro XLII. La libertad que se confiere para el (iltiio momento de la vida,
por ejemplo: Stico sea libre, cuando Al muriere,

1. bsai libro XLII. Digeslorisn. - Libertas, quae 'u ultimuni vitae tempus confertur, veluti: Stichus, qunan morietur, liber esto, nullius noman ti oxistimazida est.
(1)uerveadre, IIai. Vuig. aur.; deben La sw'U ura origrns1; de Iibere La co. (* rra4's4 cddtoe Ft; liberIa, a 000adsic6dos IrL., Br.

hade er estimada de ningn valor.

(5) Taw.; Idulisnus, eL oddLec Pi., Br.

DIGESTO.LIBRO XL TTULO t

221

1 .Haec autein scriptura: Stichus, si Capitolium non ascenderit, liber esto, ta, azipienda est, um non ascen-Capitoli si, rit; quum primum poinerit, do isto enim modo perveniet Stichus ad libertaem, si facultate date. ascendendi CapiLolium abstinnerit. 2.Han seriptura testamenti: Parinph1lu.s liber esto, ita ut llliis meis rationes (1) redda, an sub conditione Libertas tinta 'videretur, quaestum est. Respondi, pure quidem datam libertatein, et illarn adiectionem; ita ut rationes reddat, conditionem ad -rationcs reddendas.

1.Mas esta clusula: sea libre SLieo, si no subiere al Capitolio, ha de ser entendida as!, si no hubiere subido al Capitolio tan pronto oornq hubio're podido; porque de este modo llegar- Stico la ilbertad, si teniendo posibilidad de subir al Capitolio se hubiere abstenido. 2.Se pregunt, si con esta clusula de un testamento: sea libre Pnfilo, de suerte que rinda las,

cuentas mis hijos, se considerara dada bajo con-

libertati non iniicere, tamen, quia manifesta yoJuntas testaptis exprimretur - ( a), cogendum eum

3.Post anuos indistiocte tibor easeiussus post bienniumliber cnt; idque et favor libertatis exit, et verba patiuntur, nisi si aliud sensiese .patremfamillas manifestissimis rationibus is, a quo libertas relicta est, probaverit.
18. IDEM libro II. ad Urseium Feroceni. - Qui duos heredes instituebat, post alterius moriem servum liberare Base iusserat; ls ex cuius morte libertaspendebat, vivo testatore decesserat; Sabinus respondit, liberum futurum.

dicin la libertad. Respond, que la libertad fu, la verdad, dada puramente, y que aquella adicin: de suerte que rinda las cuentas, no impona una condicin para la libertad, poro que, como se expresaba clara la voluntad del testador, deba -sor obligado aquel li rendir las cuentas, 3.El que insud que fuese libre indeterminadamente despus de aos ser libre despus de un bienio; y esto exige el favor de la libertad, y consienten las palabras, no ser que con evidentisimas razones hubiere probado aqul, cuyo cargo se dej la libertad, que otra cosa enteudi el padre de familia. - mandado que un esclavo fuese libre despus de la muerte del uno; aqul, de cuya muerte dependa la libertad, babia fallecido en vida del testador; Sabino respondi, que el esclavo habr de ser libre. - 1.ta condicin: Cuando yo muriere, sea libre, comprende el tiempo de la vida, y por esto se considera que es intil; pero es mejor que las palabras sean interpretadas con ms benignidad, de suerte que se considere que el testador le dej la libertad para despus de su propia muerte. 2.Pero con mucha ms razn, esta clusula: sea libre al ao, se puede entender de este modo:. sea libre despus de un ao que yo muera; y aunque se entienda de este modo: despus de un ao, que hubiere sido hecho este testamento, sea libr, si aconteciere que el testador falleciere dentro del ao, no ser. intil. 19. EL MISMO; Comentarios a Urseyo Ferox, libro III -Uno le haba rogado SU heredero, que manumitiese un esclavo; luego.babia dispuesto, que si el heredero no lo hubiere manumitido, fuese Libro, y le habla hecho un legado; el heredero no lo manumiti; opinan los ms, que ste consigue la libertad en virtud del testamento; segun lo que, tambin se le debe l legado;
18. EL MISMO; Comentarios 4 Urseyo !1'eron, libro II. tino, que institua dos por herederos, -haba

1.Hace, conditioi quum moriar, liben esto, vitae tempus complectitur, et idciroo inutilis case videtur; sed nielius est, verba benignius interpretan, ut post mortem anam videatur testator el Jibertaaem reliquiase. 2.Sed multo magia hace. ad annum liben esto, vel ita accipi potest: post annum, quam moniar, liben esto et liat hoc modo nocipiatur: post.annum, quam boc testamenluin -factum erit, liben esto, sievenenit, ut letra annum teslator deeeilenet (3), inutilis non cnt.
19. IDEM Libro III. ad Urse.ium. Feroeem.. - Qi u.daru heredoni suum rogaverat, ut servum mannmitteret; deinde si heres eum non man umiserit, liberum case iusaerat, cique legaverat; benes sum manumisit (4); p[er'iqua eistimant, huno ex testamento libertatem eonsequi; secundum. (&) hoc legawm quoque ci debetur.
20. AFRECANIJS libro 1. Quciesonum. - Servos lega.vit, et cavlt ita: rogo, sitepromeruerunt (6), dignos coa libertate existimes; Praetoris has parsi quid tes sunt, ut cogat libertatem praestani, Uds Iii servi admisenint, uL indigni isint,n'151 que libentatem consequantur, non etiam, ut taita oflicta ab bis exigantur, pro quibus Iibertatem mercri deben 1. &rbitrium Lamen Bine cnt, qui rogatus sit, que tempore quereque velit manumittere, ita ut si vivus non manumisisaet, benes elus statim liberiatem ptaestare cogatur.

20. Aniuco; Cuestiones, Libro -1. -Uno leg unos esclavos, y dispuso as: te ruego, que, si [o hubieren merecido de LI, los estimes dignos -de la libertad; ser de la atribucin del Pretor obligar que se d la libertad, no ser que estos esclavos hubieren hecho una cosa tal, que sean indignos ae que consigan la libertad, sin que tambin de elles se exijan tales servicios que por ellos debau merecer Ja libertad. Mas estar a[ arbitrio de - aquel, quien se le hubiere rogado, el tiempo en que quiera manumitir cada uno, de suerte que, si en vida no lo hubiese manumitido, sea obligado su heredero . darle inmediatamente la Libertad. 21. EL MISMO Cuestiones, libro IV. - Sea libre (4) leg. Licet enlm hUras ema non inanumiserit, fiat. (S) sed par t emudura, tal. (6) val te pro me usi (senint, isserLa el cddwe sitado ,porlzeb. - ----------

21. IDEM libro 1V. Quczestiona,n.--'aStiohus, imo


(1) Mal. Vulg; ralioneni, el cdlo FL (5) Taar. en oorreccidn dl &4ee FI.; axprlmetur, la escrtwa origfra4. Br. t, el cdice Fi. tal.,.
1

222

tIGESTO.LiaRO XL: TITULO

rv

Pamphulua liber esto; Pamphilum liberiim futurum reapondit; quodaminodo enkn emendasse er rorem suum testatorern; idemque iuris fore, etiam i La acriptum fuerit: Siichus liber esto, me Pam.pbilua liber esto.
22. IDSM bPO. X. Quo.e8onnUr(L - Qui fiium impuberem heredem instituit, Stichurn rationo argeuti, quod sub cura eius csset, reddita, liberum esee iuseerat; is servus, parte argenti subtraet.a, cum tutore divisit, alque ita tutor ej parew rationem adacripail; consultus an Stichus liber esset, respondit, non osee liberum. Naru quod alioquin placeat, si atatuliber pecuniam dare iussus. tutor deL, vol por tutorem stet, quomrnus conditioni pareatar, porvenire eum ad libertatern, La accipien4am, et bona fide et eltra frandem atatuliberi el tutoris id fiat, sicut et iii alienationibus rerum pupillarium servattir. Itaque eL si offerente attuIibero pecuniam tutor (1) u fraudem pupilli accipere nolit, non autor libortatem contingere, quam si servus fraude careat; eadomque et de curatore dicenda. Item quaestem est, rationem argenti reddoro ivaaus, jo quom modum intelligondus sit conditioni paruiase, id ost, an, si quaedam vaso sine culpa etus perierint, atque ita reliqua vasa borodi bona fide asoignaveril, perveniat ad libertatem. Repondit, perventurum; nam sufficere, si ex aeque et bono rationem reddat, den ique quam ratio-

Stino, por mejor decir, 'Pnfilo; respondi, que Pnfilo haba de ser libre; porque en cierto modo. el testador enmend su error; y el mismo derecho. habr de haber, tambin si se hubiere escrito as: sea libre Stieo, por mejor decir, sea libre Pnfilo.
22. EL MISMO; Cuestiones libra IX. - Uno que instituy heredero su hijo impbero, haba dispuesto que Stieo fuese libre, habiendo dado cuenta de la plata que esttviese k su cuidado; esto esclavo, habiendo substrado parte de, la plata, la dividi

nern bunus paterfamilias reoiperet, ea beredi reddita impletam conditiocem videri.

con el tutor, y de osLo modo el tutor le d.i por buena la cuenta; habiendo sid consultado sobre si Stieo seria libre, respondi, que no era libre. Porque lo que en otro caso est admitido, que si aquel quien se le di en testamento Ja libertad bajo condicin se le hubiese mandado, que le diera dinero al tutor, y lo diese, en el tutor consistiera que no se cumpla la condicin, llegue l la libertad, so ha de entender de modo que esto se haga de buena fe y siii fraude de aquel. A quien se le dej la libertad bajo condicin, ni del tutor, segn se observa tambin en las enajenaciones de los bienes pupilares. Y as!, aunque ofreciendo el dinero aquel 'quien se le dej la hbertad bajo condicin no lo quisiera recibir el tutor en frnde del pupilo, no obtiene La libertad de otro modo, sino si el esclavo estuviera exento de fraude; 3r-lo mismo se ha de decir tambin respect al curador. Tambin s pregunt, de qu modo se ha de entender que cumpli la condicin aquel quien se le mand dar cuenta 4e la plata, esto es, si llegar la libertad, si se hubieren perdido algunos vasos sin culpa suya, y de este modo le hubiere entregado de buena fe al heredero los restantes vasos. Respondi, que haba de llegar; porque bastaba si conforme lo bueno y lo equitativo diera cuenta; y finalmente, que se considera cumplida la condicin, dada al heredero aquella cuenta que atimitina un buen padre de familia.
MARCIANO; Instilukz, tibro I. - l manumi23. tido por testamento se hace libre solamente si fuera vlido el testamento, y en virtud de l hubiera sido adida la herencia, si alguno, habiendo prescindido de la causa del testamento, poseyera la herencia abintestato. 1.Compete la libertad dada por testamento, habiendO sido dada puramente, desde Juego que hubiere sido adida la herenea aunque por uno solo de los herederos; mas si la libertad fu dada . trmino, bajo condicin, compete la libertad aleore y cuando hubiere llegado el trmino, se hubiere cumplido la condicin.

monto manumiasu la demum fit.liber, si testamentuin valeal, et ex co adita sit hereditas, vel si quia osilasa causa teatamonti ab intestato possideat hereditatem.
1.Testamento dala libertas eompetit, pura quidam data attim, qunin adita fuerit hereditas val ab uno ex heredihus; si in diem autem libertas data eat, ve sub conditicrna, tunc competit libertas, quum dios venerit, ve] con ditte exttterit.

23.

MARCIANUS libro 1. nitutionum. - Testa-

Aure-un.Nomin&tim videntur lberi osee iussi, ui vel ex. artificio, vol offieio ve] quolibet alio modo evidenter de.notati easent, veluti: dispensabr meus, cellarius Meus, coquas (2) mano, Pamphili servi me filius, 25. ULPMNUS libro IV. Regukwum - Testamento libar esse iussus tum Iii liber, quum adita fucrit bereditas quallbet ex parte, si modo ab eo gt'adu, que [Iber case luasus est, adita fuerit, et pura quia mauumssus Bit. 26. MAacuwus libro 1. Rnqularu&.Divus Plus (i) Tsr. ieg4n a srdura origMal; tutor!, a correc. ijn 4Z CdiOI Fi., Br.

24; (uus libro 3. Rerwn qaotuhanarum, aire

24, (Lvo; Diario, libro L Se considera que se mand nominalmente que fueran libres los que evidentemente hubieren sido designados 6 por su arte, 6 por su oficio, 6 de otro cualquier modo, por ejemplo: mi administrador, mi despensero, mi coomero, el hijo de mi esclavo Pnfilo. 25. TJ.PiANo; Reglas, litro IV. El que ea testamento ie dispuso que fuese libre se hace libre siempre y cuando la herencia hubiere sido adida por cualquiera parte, con tal que haya sido adida por aquel grado en- que se mand que fuese libre, y uno hubiera sido manumitido puramente. 26. MkRcIxo; Rerlas, libro 1. - JlI Divino Po (5) awiuz, Viz(g.

DIGKTO.LTHO XL TfTULO iv

et Divi tratres favoraliliter resripserunt, pium servo mm libertate substituto legatum erat, si heros non esset, non adseript Hbertate, perinde haber, atque si adscripta eseel et libertas.

y los Divinos hermanos respondieron favorablemente por rescripto, quo cuando se habla hecho un legado. un esclavo substitudo con la librtsd, g no fuese heredero, no habindosele asignado la Libertad, se consideraba el caso lo mismo que si hubiese sido asignada tambin la libertad. 27. Puiro; Comenlarias la ley Elkz Seseia, libro 1.Los 9ue.manumitiendo ante el consejo pudieren constituir uno en libertad, pueden metituir tambin heredero necesario, fin de que esta misma necesidad haga justificable la manumisin.
28. EL mismo; Dci derecho de los codicilos, libr wuco. sSea libre Stico, si en codicilos yo no bu. hiere vedado quo sea libre; es lo mismo que si dijese: Sea libre Stico, si yo no hubiere subido al Capitolio; porque de este modo se puedo instituir tambin heredero.

Qui potuerint apud consilium manumitiendo ad ljbertatem perdueere, possunt oUam neeeszanium beredem toore, ut haec ipea necessita.s probabibm faeiat manumiesionem.

27.

PAULUS

libro I. ad legem Acliam Senwn.

Stichus, si codicillis eum non vetuero Iib.erum case, liber esto; sic est, atue si diceret:cStichus, si in Capitolium non ascendero, liber esto; nam et benes sic institui poteit.

28. Inai libro singulari de ]aro oodiWoram.

rempraognantem repudiaverat, et aliam duxerat; prior enixa ftlium exposuit; hic sublatus ah: alio educatus est, nomine patria vcitatus; usque ad vitae tempus patria, tarO ab eo, quam a matre, an vivoruni numero essot, ignorabatur; mortuo patee testamentoque oms, quo filius neque exheredatus, noque herce institutus Bit, recitato, fihius el a matre, et ab avia paterna aguiLas hereditatem patria ab in (estto quasi begitimus possidet;quaesitum est, hi, qui testamento libertatem acceperunt, utrum liben, an servi siut. Respondit, tiuium quidem nihil praeiudicii paseam fuisse, si pat.er sum ignoravit, et ideo quum in potestate et ignorantis patria esset, testamentum non valore; servi autem inanumisal si pee quinquenniu ii in libertate morati sunt, semel datain libertatem infi rman, contranium atudiurn favori (1). libertatis est.

29. Scavor.A libro XXIII. Digezorum. Ux.o-

habiendoparido le primera expuso el hijo; recogido ste fu educado por Otro, siendo llamado con el nombre del padre; hasta el trmino de la vida del padre se ignor tanto por ste, como por la madre, si se hallaba en el nmero de los vivos; muerto el y ledo su testamento, en el que ni habla sido desheredado, ni instituido heredero el hijo, roenocido el hijo, tanto por la madre como por la abuela paterna, posee abintestato la herencia del padre, como legitimo; se pregunt, si serian libres esclavos los que por el testamento recibieron la libertad. ftespondi, que el hijo ciertamente no sufri ningn perjuicio si el padre no supo de l, y que, r lo tanto, habiendo estado bajo la -potestad de su padre aunque ignorndolo ste, no era vlido el testamento; pero si los esclavos manumitidos permanecieron en libertad durante un quinquenio, seria empeo contrario al favor debido la libertad que se invalidase la Libertad una vea dada.

repudiado su mujer embarazada, y tomado otra;

29. Scvi..a; Di9eSIO, libro XXIII. Uno habla

80.. ULINUS libro XIX. .ad Ediotam. - Si sorvi, qui apud bostas sunt, liberi case iussi sunt, ad libertatem perveniunt, quam vis noque tastamoni, neque mortis tempore teetantia, sed hostium fuerunt.
31. PAULUS (2) libro XXVI. ad iclum.Quum ex pluribus eodein nomine servis unas lber iussus, non appareat, qui alt, nullus libar est.

80. LtLniiio; Comentarios al Edicto, libro XIX. Si se mandque fuesen libres los esclavos que estn en poder de los enemigos, llegan la libertad , aunque ni al tiempo del testamento ni al de la muerte hayan sido del testador, sino de los enemigos. 81. Puno; Coiru'atarios al Edicto, libro. XXVI. Cuando se mand que de muchos esclavos de mismo nombre uno solo fuera libre, y no apareciera quin sea, ninguno es libre. 32. 184.1 Cu-Miso; Comentarios al Edicto, libro. LXV.Se ha de saber, que habiendo heredero necesario, aunque se abstenga de la herencia, competen sin embargo las libertades, con tale no hayan sido dadas en fraude de la ley Elia rancia.
88. (32.] PAuto; Cuestiones, libro XTL - La libertad no se puede dar por tiempo;

Sciendum et, necessario heredo existente, quamvis se abetinoat, Lamen libertates compoLore, si modo non n fraudecu logia AeIiae Sentas datas fucrint,

32. 134,1 ULP1AItus () libro LXV. cii Edictum..

88. (82.] PAULUS libro XII. Quaesttoaant. Libertas ad ternpus dan non potest;
34. [33.1 IDRM (4) libro TXX1 V. tul Edi,tum. - deoque si ita seriptum siL: Stichus usqus ad anuos decem liller esto, temporis adiectio super-vacua est.

34. [33.1 EL iso; Comenj,arios al Edictos libro LXXIV. - y por lo tanto si se hubiera escrito asi: sea -libre Steo pon diez altos, es suprflua la agregacin del tiempo. 86. Et MmMO; Comentarios al Edicto, libro L.
fragmentos atendiendo a la aaeritura orgina; pa Taur. a. atien. a una antigua ourreoc*Sn. (& mPtauus, fiat.

86. mss, libro L. ad Edictura. Servina exist(1) IaL. VtQ., favor*, (5) Idem, IaL
Ql

cdwe !'1

(5) Paulas, Hcgi., .1 osL altera el ordqn d~ 244 otros

224

DIGET).LIERO XL: TrULo Y

mabat, iis (1) poseo servis dan testamento directam


libertatem, qui utro que tempore, et quo testamen
Luna fil, el que moritur, iestatoris fuerurit; quse sententia vera est.

Opinaba Servio; que se les poda dar en testamento la libertad directa klos esclavos, quc.fueron del testador en uno y en otro tiempo, as en el. que se opinin es verdadera.

hace el testamento, cuino en el que fallece; cuya

36. IDEM libro VIL ad Pknium. - Servum te. elamento ita manumisi: si iura'vrit, se Cornelio, filio meo, decem, operarum (2) daturum, libor esto; quaeritur, quid iuris Mt. El sciendum ant, jurando servum conditionem impere, sed non. teneri operarum nomine, quia, nisi post manumissionem mre, non obIigatur. 87. Ioaig libro IX. ad Plce4eni. -. Norninatim codicilLjs manuinisnus videtur servus, cuius nomen testamento continetur.
88. iDEM libro XII. ad Plaut4im.. - Libertas testamento corvo ita dan potest: quum por legas licebit, liber esto. 39. [Dzm libro XVI. ad Pla.u.tum. - sStichus, servus mene, si eum heres alienaverit, libar esto; inutiliter libertas datur, quia in id tem pus cocfertur, quo alienus futurus sit; nec contrarium as, quod sttuljber, etiamsi venierit, ei testamento li bertatein consequitur, quippe (3) utiliter libertas data tacto heredia non perimitur. A.ui (4). quid in legato eo modo dato dicemus? diversuin enim nulla ratione dicetur; nam -mier Iibentatem et legatum, quanlum ad hanc causara, nihil distat. Igitur nec sic (5) directo dabitur libertas si heredis mei caso desieril, liber esto, quia nullum cusum utibm habet,

36. Et MISMO; Comertlarios ct Piando, libro VIL Manumit en testamento ni esclavo de este modo: al hubiere jurado que le dar & Cornelio, mi hijo, diez das de servicios, sea libre; se pregunta, qu derecho habra. Y se ha de saber, que jurando el esclavo cumple la condicin, pero que no queda obligado por razn de los servicios, porque noseobligasino si jurase despus de la manumisin. 87. EL: MISMO, Comentarios 4Piaucto, libro EX. Se ansidera manumitido nominalmente en los codicilos el esclavo cuyo nombre se contiene en el testamento. . 88. EL MISMO; Comenlarws ti Plaicia, libro XII, - En testamento se le puede dar -un esclavo la libertad de este modo: como fuere lcito por las leyes, sea libra 30. EL MISMO; Comentarios a Plaucio, libro XVI. Sea libre SLico, mi esclavo, si el heredero lo enajenare; Ja libertad se da intilmente, porque se confiere para un tiempo en que el esclavo habr de ser de otro; y no es contrario . esto, que aquel quien se le dej la libertad bajo condicin consigue la libertad en virtud del testamento, aunque hubiere sido vendido, porque la libertad dada tilmente no se extingue por un hecho de] heredero. Mas qu diremos respecto al legado dado de este modo? Por ninguna razn diremos lo contrario; porque ninguna diferencia hay entre la libertad y un legaclo en cuanto ti este particular. As, pues, no se

dar directamente la libertad de este modo: si hubiere dejado de ser de mi heredero, sea libre, porque no contiene ningn caso lil, Dice Juliano, que cuando un mismo esclavo sea dado por fideicomiso alguno, y se mande que-sea libre, el heredero debe darle la libertad; porque no se obligar, dice, satisfacer por causa del fideicomiso el precio, pues habr dado la libertad debida. 1.Pero tambin cuando bajo condicin se le mismo fuese dado en aquel da, no se obligar 40. PoMpoazo; Doctriruz de Plaucio, Libro V;

40. PoMpoNlus libro Y. ez Plaulio. - 1uliauu ai(, qeum idem horno et por fideicominissuin detur alicui, et liber esse iubeaur, heredein libertatem praestare debere; non enim cogetur, iequit, ex catisa fideicommissi sestimationem sifflcere, (6) quum debitam Ilbertatero reddiderit. 1.Sed et quum sub conditione servo libertas per fideicommisgum detur, et ipse praenenti dio daretur, non aliter tradere euin cogetur, quam ut caveatur, existente conditione libertati eum restitutum ni; nam in omnibus foro cauMe fideicommiasas libertates pro directo datis babeadas. Sed Ofihius aiebat, si adiinendi legati causa fldeioommissatn libertatem testator dediseel, ea vera case, si vero onerari heredein a testaore legatarius ostenderit, aeztimationem nihilo minas legatario praestandaTri.

d un esclavo la libertad por fideicomiso, y l ntregarbo de otro modo, sino si se diera caucin de que ser constituido en libertad cumplindose la

condicin; porque casi en todos los casos han le ser consideradas las libertados dejadas por fideicomiso corno dadas directamente. Pero Ofihlo de-

ca, que si el testador hubiese dado la libertad por

dad, pero que si el legatario probare que el heredero fu gravado por el testador, deba pagarse Li
pesar de ello la estimacin al legatario. 41. EL MiSMO Doctrina de Plaucio, libro VII. Si se hubiere dejado la libertad de tiste modo: sea

fideicomiso para revocar el legado, esto seria ver-

41. IDaM libro VII. w Pku,tio. - Silla fueril libertas relicta: Stichus, servus rneus, anno duodocimo, postquam ego inortuus oro, liber esto, venisimilo est, principio duodecimi anni euro liberumoeso; nam hoc mortuum sensiase, et inter (7)
(1) Taur. s'us a ae,ritw'a original; his, la correciidn del cdice FI., Br. - (2)oerss, Bel. Vnlg. MM U ' Iiiir. eeg4n (a eecrUura origina4 cer- le La corr.ocii' del odtoe Fi., Br.

libro Silco, mi esclavo, el duodcimo ao despus

que yo hubiere muerto, ea verosmil que l sea

libre al principio del ao duodcimo; porque esto


(4) At Bel. Vulg. (5) El cddic eitado por Geb.; si, el cdice PI. (5) sufferrs, al,inrgen *iericr del cdice Pl. (7) Tdw. al in4rgei; lo si si testo.

DIGESTO.LIBRO XL: TTULO IV

bes sermones: duodecimo auno, el: post duodacim annos, multum interest el ita Ioqui solemus: duodecimus annus est, quum quantulumiibet ex duodocitxio anuo v&iisset, aut praeteriisset; el qui duodecimo auno libar case iubetur, omnibus anni diebus tibor seso iusatis set. 1.Sed si ita Bit soriptum in testamento: Stichus, servus meu, heredi meo milla numos auno, biennio, triennio, postquam ego morluue oro, si solverit, satisve fecorit, liber esto, non potest s sorvus, nisi trieniiio praeterito, liber cese, nisi praesentem enni pecuniam solvat, ant satisfaciat; compensanda etenim col heredi libertatis ooeritas praernaturae pecuniarum solutloni (1). 2.Labeo scribit, si sic libertas relicta sil: Stichus iritra annum, postquaiu (2) mortuus evo, libar esto, atatim eum liberum esas; nam et si ita gt: si intra annum denimum (3) heredi meo dederit, lilier esto, statirn solvendo so liberum case sine mora fulurum.
42. MAROaI.LUS libro XVI. D toiwn,Si quia ita Scripserit; illum jume )ibertum esse volo, et servus libcrtatem petere potest, el he, ut habeat libertum.

entendi el difunto, y entre estas expresiones: el

duodcimo ao, y despus de doce aos, hay mucha diferencia; y as solemos decir: el ao duodcimo, cuando del ao duodcimo hubiese llegado transcurrido una parte cualquiera; y respecto del que se mand que fuese libre el afio duodcimo, se mand que fuese libre todos los das del ao. 1.Pero si se hubiera escrito as en el testamento: sea libre Blico, mi esclavo, si le hubiere pagado satisfecho mi heredero mil monedas al ao, los dos aos, loe tres, despus que yo hubiere muerto>, este esclavo no puede ser libre, sino transcurrido el trienio, A no ser que pague satisfaga de presente la cantidad; orque al heredero se le ha de compensar la anticipacin de la libertad con el pago anticipado del dinero. 2.Escribe Labeon, que si se hubiera dejado as la libertad: sea libre Stico dentro del afo despus que yo hubiere muerto, l ha de ser libretomediatamente; porque tambin si lo hubiera sido asi: sea libre, si le hubiere dado a. mi heredero dentro del dcimo alio, pagando l inmediatamente, habr de ser libro sin demora. hubiere escrito as: quiero que aqul sea liberto de aqul, el esclavo puede pedir la libertad, y el otro tenerlo por liberto.
42. MAR.CELO; Digesto,

libro XVI. -Si alguno

ni bus .- Libertates directas et testamentos et codi-

43.

MODSSTINiJS

libro singular de Mani&n2i.so-

ciHis testamento confirmatis recte dantur, fldeicornmisaae et ah intestato, et codieffiis non confirmatis relinqui poesunl.

43. Monssrio; De as Manumisiones, Libro nico.Las libertades directas se dan vlidamente as por testamento, corno por codicilos confirmados por testamento, y las dadas por fideicomiso se pueden dejar tanto abintestato, como por codicilos no confirmados. 44. EL Misein; Respuestas, libro X. .- Al morir Mevia les dej sus esclavos, llamados Sa.cco, Entiqma, irene, la libertad bajo condicin, con estas palabras: Sacco, mi esclavo, y Eutijuia Irene, mis esclavas, sean todos ellos libres bajo esta condicin, que en meses alternados enciendan la lmpara de mi monumento, y celebren las solemnidades fnebres; pregunto, no asistiendo asiduamente al monumento de Mcviii Sacco, Eutquia [reno, pueden ser libres? Modestino respondi, que ni el contexto de las palabras de toda la escritura, ni la intencin de la testadora era, que la libertad estuviera en suspenso bajo condicin, puesto que quiso que ellos asistiesen libres su monumento; pero que es del cargo del juez compelerlos a. acatar la disposicin de La tostadora. 45. Etmismo; Pwuleclas, libro..... Lo que vulgarmente se dice, que dada la libertad bajo varias condiciones se ha de atender A la condicin ms llevadera, es verdad de este modo, si las condiciones hubieran sido fijadas por separado; pero si fueron fijadas conjuntamente, no ser libre si no las hubiere cumplido todas.
46. Poatpowio; Doctrina de autores varios, ibro VIL Aristn respondi A Neracio Apiano, que al

44. Ioss libro X. Jesponorun .- Maevia decodeng servs suis, nomine Sacco (4) el Eut.ychiac st Irene, sub conditiono libertatem reliquit bis verbis: Saecus (5), servus meus, el Futychia el Irene, aneiilae meas, omnes sub hac conditione liben sunto, Ut monumento meo aRernis Lrlensibus tucernam accendant, el solennia mortis peragant; luasro, quum assidue (6) monumento Maeviae accus, et Eutychia et Irene non adsint, an liban eses possunt Modeatinus respondit, neque contextum verborum totius scripturae, noque menieni testatricia eam esas, ut libertas sub conditione suspensa sit, quum liberes cas monumento adesse veluit offieio tanien iudics eos asee oompelleiidos, testatrieis iussioni panero.
45. IDSM libro Pandectarwn.Quod vulgo dicitur, sub pluribus conditionibus data libertate levissimam conditionem opectandani case, ita verum est, si sepanatim conditiones amI titee; quodsi comunctim datae sunt, nial omxiibus paruerit, liber non erit.

40. PoMPoNius libro VI). ar swiis Loclion4 bus. Ariete Neratio Appiano rescripeil, testamento liber esse iussus, quum annoruzn triginta eseel, antequam ad enin aetatem perveniret1 si in metallum damnatus sil, so poetea revocetur, sine dubitatione curn libertate legatum ad eum pertinere, -L (1) pracuiatura poeunlsrnm solutiono, Ha). (3) quam Ha). (3) deoem, Q. Vtg.
(4) Tour. seg e norre,czdvz dl tdice FI., que dice coo-; Sacel, 4 eacruraorlgiial,Br..

el que se dispuso en testamento que fuera libre, cuando fuese de treinta aos, hubiera sido condenado t las minas antes que llegase A esta edad, y despus fuera llamado de ellas, le pertenece sin

sae-

(s) Taut. Saccys, el cdice FL, Br. (6) tal. lYuig.; asiduo, el oddic6 Fi.

Tolio III-

226

DiQESTO.LIDRO XL: TfTULO IT

neque ietal.lorum poena ius elus mutan. Ne aliud, al leres euet sub conditione institutus; futurttm enini sum etiam neeessarium.
PAPINUNUS (1) libro Vi Quaesiosum. 47. Qunm ea falsis codicillis per orrorem libertas, lieet non debita, praestita tamen ab herede fuisset, viginli solidos a singulis hDrninibus inferendos Case beredi) Princeps constituit (2). 1.Sed esi conditionis implendas gratia servum inst,itutus manurniserit, se postea films de inoffieioso agencio tenueril (8) ve[ testainentum falsum fuerit pronuntiatum consequene ant, idem in bac speoie feri, quod in falmia codicillis constitutum est.

duda el legado juntamente con la libertad, y no altera su derecho la pena de las minas. Tampoco ser otra cosa, Si hubiese sido insLitudo heredero bajo condicin; porque tambin habr de ser l heredero necesario. 47. P&piu.o; Cuestiones, libro VI.Cuando en virtud de falsos codicilos hubiase sido dada por error la libertad por el heredero; aunque no ddbida, determin el pninoipe que por cada esclavo se le hablan de pagar veinte sueldos al heredero. 1.Pero aunque el inalituido hubiere man unudo al esclavo para umplir una condicin, y luego el hijo hubiere ganado interponiendo la querella,de inoficioso, hubiere sido declarado falso el testamento, ser consiguiente que en este caso se haga lo mismo que se estableci tratndose de codicilos falsos.
48. EL MISMO; Cuestiones, libro X. - Si un condueo hubiere dado por testamento la libertad de este modo: sea libre Pnfilo, si mi condueo lo manumitiere, respondi Servio, que manumitindolo ci condueo, se -hace liberto comn de la familia del testador y de la del manumisor; porque no ea cosa nueva mgnorada, que por diverso derecho llegue la libertad un esclavo comn.

48. IDEM libro X. Quaesionurn. - Si socius testamento hbertatem ita dedenit: Pamphilus, si eum socius manumiserit, liber esto, Servius roapondit, socio manumittente communem flor libortum familiae testatoris (4) atque manumiesoria; neque anlin novum aut ineoguitum eat, vario jure communi maucipio libertatcm obtingere.

ivasi, directam libertatein iure mulitiae cepisae placuit. 50. IDEM libro IX. Responorum. - Quod Divo Marco pro Iibortatibus eonser'vsndis placuit, loeum habet irrito testamento facto, si bona venitura (5) sint; alioquin vacantibus (6) fisco vindicatis non habere Goustitutionem looum, aporte cavetur. 1.Ser-vos autem testamento manumiseos, ul bona suscipiant (7), jure eautionem ido noam offerre non minus, quam caLeros defuneti libertos (8), aut extranios, dedaravit. Quod beziefiiu tu minanbus anula heredihus scripts auxilium honis praestitutum (9) more solito desiderantibus non sufertur (10). 51. IDEM libro XIV. Responsorum.--Testaznento centunio servos suos venire pro Ebuit, so petiit (11), prout quisque meruisael, coa manumitti; libeutates utiliter datas, reapondit, quum, si nemo servortim offeud.erit, omnes ad libentatem pervenire possunt; quibusdaxn par offensam exelusis, residui in libertatem perveniunt.

mutis ita manumlssam: Samiam in libartate esie

49. Issi libro VI. Responsorum.. Testamento

49. Ei.. mismo; Respaeatos, libro VI, - Se determin, que la manumitida asE en el testamento de un militar: mand que Samia estuviese en libertad, recibi por derecho militar la libertad directa.
50. EL MISMO; Respuestas, libro 11.Lo que para conservar la libertad le plugo al Divino Marco, tiene lugar habindose invalidado el testamento, si se hubieran de vender los bienes; en otro caso, claramente so dispone que, reivindicados por el fisco como vacantes, no tiene lugar la Constitucin. 1.Pero declar, que los esclavos manumitidos por testamento deben ofrecer en derecho, para recibir los bienes, caucin idnea, no de otra suerte que los dems libertos del difunto, que los extralos. Cuyo beneficio no se les quita h. los menores de edad, instituidos herederos, que pretendiesen en la forma acostumbrada el auxilio establecido para los bienes.

turin prohibi en su testamento que sus esclavos fueran vendidos, y pidi que fueran manumitidos
segn cada uno lo hubiere merecido; respondi, que

51. EL mismo; Repuestas, libro XIV. - Un cen-

se dieron tilmente las libertades, porque si ninden llegar todos la libertad; y excluidos algunos por causa de ofensa, llegan los restantes 1 alibentad. 1.Cuando en un testamento se hubiese escrito as: sean libres los esclavos que estuvieren exentos de ofensa, se determin que se considerasepuesta una condicin; cuya interpretacin se ha de hacer de modo, que no se considere que para
honor de servirle, del cargo de adminlitrarle un negocio. guno de los esclavos hubiere inferido ofensa, pue-

1.Quum ita testamento adscriptum esset: ser-vi, qui sine offensa fuennnt, liberi sunto, coriditionem adscriptam videni placutt; culos interpretationem talem faciendam, ut de bis in libertate danda oogitasse non videatur, quos poena eoreuit, aut ab honore ministrandi, vel ad.ministrandae rei negotio removit.

que se les diera la libertad pens en aquellos quia-

nos corrigi con una pena, tu quienes removi del

(1)

eg 2. C. dcJcew. lib. (VII. 4.) ($J obtftrnerit, lot. Vtag. (4) Vatg.; tstatorli, omtela el oddice Ft. (5) venu iturs, Hii.
(5} boaji, nsirto Bat.

(5) Vase efr. 23. 1. D. de i. paron. (XXXVII. 14.); y

Psuiu, Vslg.

(7) IUC1P15DtUr, Ha. (8) liberos, Hai (9) praeatitnm, Vulg. (10) Br. ug.iu ci cddne EL, que dice &nfertur; eufereSur, Taw'. (11) Bat, Vsig., petJl, el cdice Fi.

DIGESTO.LIBRO XL TTULO IV

227

52. PAULUS bro XII. (1) Quaeionwtt. - Imperatores (2) Missenio (3) Frontoni. Testamento. militis his verbis adscripta libertate: Stephanuni, servum meum, liberuin case volo vel iubeo adita hereditate libertas competil; el ideo ea, quae posteS adiecta guit: sic tamen, ut cum herede meo alt, quousque (4) iuvenis siL; quod si noluerit, aut contemse1t, iure servitutis teneatur, ad re-

vocandam liberiatem, qnae competiit (5) non suit eficacia. dem et in paganoruxn testamentis observatur.

2. PAULO; Cuestiones, libro 171 Los Empera. dores Misaenio Frontn. Habindose dejado en el testamento de un militar la libertad en estos trminos: quiero o mando que Stefano, mi esclavo, sea libre, compete la libertad habiendo sido adida la herencia; y por lo tanto, esto que despus se aadi: pero de suerte que est con mi heredero hasta que sea joven; y si no quisiere esto, lo menospreciare, sea retenido por deecLio de esclavitud, no es eficaz para revocar la libertad, que competi. Lo mismo se observa tambin en los testa-mentos de los paisanos. -

58. iDEM libro XV. Respon8orum. - Lucius Titius servo libertatein dectit, si rationern actas sui ex fide dcdisset Caio Seio, filio auo; qunni annos Eubertatis egreasus fuisset Caius Seius, a curatorius ciusdetri conventus servus etiazn apud iudieern omnibus satisfecit; exacta cautione a curatoribus ronuntiatum est, Liberuni eum esse; nune Caius eius, films testatoris, negat curatoribus anis recte peduuiam illatani; quaero, an jure soluta sil quantitas. Paulas respondit, curatoribus quidem adolescentis reliquarii rationem, ut condujo testamento adscripta.impleatur, non iure exsolutam videri; sed si praesente adolescente pecunia illata est, ve u rationibus ema relata, impleLam conditionem videri, Se si ipsi soluta fuisaet.

58. EL MISMO; Respuestas, libro XV.Lucio Ticio le di un esclavo la libertad, si con fidelidad le hubiese dado Cayo Seyo, su hijo, cuenta do su administracin; habiendo Balido Cayo Seyo de la edad de la pubertad, demandado el esclavo por los curadores del mismo, les satisfizo todos ante el juez; exigido recibo de los curadores, se fall que l era libre; ahora Cayo eyo, hijo del testador, dice que no fud entregado bien el dinero . sus curadores; pregunto, silhabr sido pagada con arreglo derecho la cantidad. Paulo respondi, que no parece ciertamente que haya sido pagado con arreglo derecho el remanente de las cuentas los acreedores del adolescente, para que se haya cumplido la condicin escrita en el testamento; pero que si el dinero fu pagado estando presente el adolscente, fu incluido en las cuentas de ste, se consideraba cumplida la condicin, como si l mismo le hubiese sido pagado.
54. Scvor..s; Respuestas, libro IV. - Uno, que tenia un esclavo llamado Cratisto, dispuso as en su testamento: sea libre mi esclavo Cratino; pregunto, si podra llegar i la libertad al esclavo Cratieto, no teniendo el testador esclavo llamado Cratino, sino este solo Cratisto. Respondi, que nada obstaha que hubiese errado en una slaba. 1.Los herederos instituidos en el testamento pactaron con los acreedores antes de adida la herencia, que se contentasen con la mitad; y as, habindose interpuesto decreto por el Pretor, adieron la herencia; pregunto, competieron las libertades dadas en este testamento? Respondi, que si el testador no hubiese tenido el designio de defraudar, competan las libertades. 55. Maciao; Fideicomisos, libro H. - Dada la libertad bajo condicin, esta ya determinado en este caso, que si en aquel quien en testamento se le di la libertad bajo condicin no consistiera que no se cumliera la condicin, llegue, sin embargo, aqul lap libertad, aunque tampoco ciertamente consista en el heredero. Lo que creo que se debe responder, tambin si por fideicomiso se Lee hubiere dado la libertad esclavos de la herencis 1.No absurdamente so dir lo mismo tambin tratandose de esclavos del heredero. - 2.Mas respecto los que tuviere que comprar no ddamos con razn; porque en este caso ser injusto que el heredero debe ser compelido comprarlos lo mismo que si hubiese sido cumplida la condicin; porque acaso ci seor prohibirla que cumpliera la condicin para que percibiese el procia y no rogase respecto i la condicin.
(6) Taur. segdn el c$dice Fi., en Ci que se ce competernnt Br. (7) non Inteste, Ial. Vulg. Taur. segn la e crmtura original; st, omltela ti cdice (9) neo coadltlonem prorogaret, Ral.

54. ScAxvoLA libro IV Respotcotunt. Qui habebat sorvutn Cratiatum, testamento la eavit: serTus meus Cratinue Liber esto; quaero, su servus Cratistus ad libertateni pervenire posait, quum testator servum Cratinum non habebat, sed hunc solum Cratistum. Reapondit, nihil obseso, quod in syllaba errasset. 1 .Scripti testamento heredes ante aditani hereditatem pact sunt cum cred itoribus, ut larte dimidia contenti essent; et i. decreto a Praetorie interposito hereditatem adicrunt; quaero, att lbertajes in co testamento datae competierunt (6) Respondit, si testator fraiudandi consilium non habuisset, competere libertates.
55. MABCIANUS

Libertate sub conditione data huo iam decursum est, ni, si per statuliberum non Btet, quominus conditioni pareat, qtiamvs no per heredem quidem stet, tomen ad libertatem pervcniat. Quod credo responderi oportere, et si per fldeicommisaum utique heredttariis servis libertas data fucrit. 1.Non absurdo et de heredia sorvis idem dicetur. 2.De bis autem, quos redimendos habebit, non inste (7) dubltamus siquidem so casu iniquum erit, heredem perinde compelli debere redmero sos, atq.ue si conditio impleta esset; quod forte dominas prohibe,ret conditioni parere, ut et (8) pretium perciperet, et in conditionem non rogarct (9). (1) II., considrase a&eclkic por antiguos cqpistds. (2) 13*y*rus et ntoninu5 insertan ofros en Hal. (3) MesenIo. Las Bai. quead() Br. segds Z 6dee Fi., que dice qtiodueqne nsqss, Taur. (5) Ial.; coinpetft, el cddtce FI.
-,

libro 11. Ficieieoawtissorura.

228

DaroLxlio XL; TULO V


PAULO; Fid4curniss, abro 1. - Si alguno le 56. hubiere dado por testamento l un esclavo la libertad directamente, y por fideicomiso, est en la facultad del esclavo preferir llegar la libertad directamente, por el fideicomiso; y as lo respondi por rescripto el emperador Mareo.

servo testamento dederit libertatem et directo, et por fideicommissum, in potestate servi cut, utrum Telit ex directo, an ex fideicominiaso ad tibertatem pervonire; et ita Marcus Imperator rescripsit 57. GAiUS libro 111. d e Manuinissioaibus. Si koupies egenti heres extiterit, videamus, an ea res testamento datis libertatibus proficiat, ut cred itores fraudari (non) videantur. Et sane sunt quidam, in, quuiu heres 1ocupes existeret, tale esas crederunt, quale si ipse testalor adauclis postea facultatibue decessisset; sed Lnihi traditum est, hoc juro nos uti, ut ad rem non pertineat., locuples, an egena heres exttterit (1), sed quartim facuttatum testator decesserit. Quam senteritiam Julianas adeo sequitur, ut ecistimet, nc eu quidern Iibertatem s, qui solvendo non esset, onsecuturum, quem i rn ita liberum 085$ iussisset: quuxn aca alienum solutum ant, Stichus liben esto. Sed non hoc est consequens Sabini et Cassii snntentiae, quam et Ipse sequi videtur, qui existiinat (2), eons.ilium quemque manumittentis spectare debere; nam qui sub ea uonditione servum suutn liberum ease iubet, ut apertissimo curare vidoatur, nc creditores sui fraudaren tun.

56. PLUT..us libro 1. Fidecommso,urn.Si qais

57. ti!vo; De las Manwnisione, libro III. - Si un rico hubiere quedado heredero de un pobre, veamos si esta circunstancia aprovechar para las libertades dadas en el testamento, de suerte que no parezca que se defrauda los acreedores. Y la verdad, hay algunos,que creyeron, que cuando. el heredero fuese rico, el casoera igual que si el mismo testador hubiese fallecido habiendo aumentado despus los bienes; pero a mi se me dijo, que nosotros observamos como derecho, que no hace al caso que el heredero sea rico pobre, sino con qu bienes haya fallecido el testador. Cuya opinin sigue de tal modo Juliano, que cree que ciertamente no habr de obtener la libertad el que ano, que no fuese solvente, hubiese mandado de este modo que fuese libre: cuando hayan sido pagadas las deudas, sea libre Silco. Pero esto no es conforme la opinin de Sabino y de Cassio, que tambin l mismo parece seguir, los cuates estiman, que cada cual debe atender la intencin del que manumite; porque elque manda que su esclavo sea libre bajo esta condicin, de tal modo manda sin propsito de fraude que sea libre, que parece que evideulsirnamentecuida de que no sean defraudados sus acreedores.
58. MEclAwo; Fide omisos, libro III. - Es verdad que el que se hubiese mandado que fuese libre, si enajenado por el testador se hiciera otra vez de la herencia antes de haber sido adida Ja herencia, %despus fuese adida la herencia, llega . la liberta 59. Scvota; Dqe.so, libro XXIII. - Ticia di la libertad directa nominalmente algunos esclavos y esclavas, y despus escribi as: y quiero que sean libres todas las acompaantes cuyos nombres se hallan escritos en mis libros; se pregunt, si Eutiquia., que siendo de las acompaiiantes haba recibido la libertad al tiempo da linearas el testamento, pero que al tiempo de la muerte se hallaba dada en contubernio un esclavo agente, podra conseguir la libertad por virtud de la clusula general relativa a las acompaantes. Respondi, que en nada se impeda la libertad de la acompaante, porque dej de ser acompaante solamente al tiempo de la muerte 1.Stico habla recibido la libertad pura y directa en el testamento de su seor, y es acusado de haber quitado por fraude muchas cosas de la herencia; se pregunt, si no deber proclamaras en libertad antes que les restituyese los herederos las cosas que se pudiere probar que quit de la herencia. Respondi, que, segun lo que se expona, era libre ste de quien se trataba. Y dice Claudio: parece que absolvi tambin de esto de que se trata, porque suficientemente se atendi k los herederos con el Edicto sobre hurtos. 2.Lucio Ticio dispuso as en su testamento: Onesiforo, no seas libro, si no hubieres rendido diligentemente las cuentas; pregunto, si Onesifero podra reivindicar para s la libertad en virtud de (4) contnbernJum, Valg. (3) non. omm1a Hal. (3) probar potntrft ab hcredibu, rsstttuerft. Has.

58. MARCiANOS (3) libro III. Fideicominissoruoi. - Verum esi, eum, qui liber esas iussus esset, alienatuin a testatore, i ante aditam sius hereditatam rursus horeditarius lieret, mox adiretur heredilas, ad libertatem porvenire. 59 SCAEVOL& libro Xxiii. Digestor~. Titia ser'is quibusdam et aneiflis nominatim directas libe rtates dedit, deinde ita seripsil et pediesequas omnes, quarum nmina in rationibus meis scripta sunt, liberas esas volo; quaesitum esi, an Eutyehia, quae testamenti facti tempore mIer pedisequas libertatem acceperat, mortis autem tempore inveniatur actori in contubernio (4) tradita, ex general! espite pedissequar.um libertatom consequi posset. Reapondit, nihil impedir libertatem pedisaequae, quod mortis deLnum tempore pedissequa eisa desiit.

1 .Purani el directu.m doinini sui testamento libertatem Stichus acoeperat, et exhereditate multa per fraudem amovisse dicitur; quaesitum est, un non (5) ante ja libertatem proclamare debeat, quam ea, quae ex heroditate amovisse probari potant, lieredibus restitucret (6). Respondil, SaGuadum ea, quae proponerentur, eum, de quo quaererolur, liberum esas. Claiidius: videtur absolvisse et id, de quo uaeritur, nam heredibus satis Consu!tum est Edicto de furtis. 2.Lucius Titius testamento suo ita eavit: Onesiphore, nial diligonter rationem excusaeris, libar no esto; quaero, an Onesiphorus ex bis verbis libortatom sibi vindicare poasit. Reapondit, ver(1) Hs. Vulg. axtitorat, el odde FI. (2) BxsttLnant. Hal. (3) MrceIlu, VUIQ , Maretanus as Das.

rnGsrO:tIBRO XL: T1'tILO y

229

quarn dan.

bis, q.uae proponerentur, libertatem adimi potius,


80. iDEM tibro XXIV. Digr'torum. Testamenr.uy VO/4(T EU ovt l o l o,^t ct t 7IeL a b i-.. i4 &n (c,

estas palabras. Respondi, que con las palabras que se exponan se quita mM bien que se da la libertad. 60. EL MISMO; Digesto, libro XXIV. Uno dio puso as en su testamento; quiero que It Eudon se le den mil sueldos, porque fu el primero que naci
-

to ita cavit:

iirit

Voto, ut udor dezztur niUe soUdi, cc quod prtno s genitas, poseaqwtm mater rius ad li bert a tefltCfVCni4; (1) quaero, su, si Eudo non probet, se postnlanumissionem matris suao natuni, posait his verbis testamenti Iibertatem consequi. Respondi, non oportere ciusinodi eonsultationem (2) praeiudiciurn parare.
Scio, 61. Poapoiius libro XL EpisSokirum. quosdain eL6cerc volantes (3), tic servi aui (1) unquam ad !ibertatem perveniaut, hatenus sribere
-

despus que su madre lleg It la libertad; pregun-

to, Si, no probando Eridon que l naci despus de la rnanuuusin de su madre, podra conseguir la libertad en virtud de estas palabras del tesr.amenLo. Respondi, que tal consulta no deba originar prejuicio. 81. POMP0N10; Epistolas, libro XL S que algunos, queriendo hacer que sus esclavos no llegasen nunca It la libertad, acostumbraron It escribir de esta modo: sea libre Stico, cuando l muriere; pero tambin Juliano dice, que la libertad que se confiera para el ltimo instante de la vida es de ningu valor, porque se entiende que el testador escribi sai ms bien para impedir que para dar la libertad. Y por lo tanto, tambin si se hubiera esente de este modo sea libre Stico, si no subiere al Capitolio, ser esto de ningn valor, si aparece que el testador quiso que se confiriese la libertad para el ltimo momento de la vida, y no ha lugar It la caucin Muciana. 1.Y si se hubiere escrito as en el testamento: sea libre Stico, si fuere It CItpuas., no qs libr de otro modo, sino si hubiere ido It Cpua. 2.Adems de esto deca Octavono, que si alguno, habindole dado en su testamento la libertad It un esclavo bajo cualquier condicin, hubiese escrito as: no quiero que antes de la condicin sea l bocho libre por el heredero, no era vlida para nada esta adicin.
-

solitos: Stihus, quum morietur (o), liber esto; sed et lulianus alt, libertatem, quae in ultimurn vi-

teatator impediendae magia, quam dandae liberiatis gratia ita scripsisse iiiiefligitur. EL ideo atiam,

tae tenpus conferatur, iiullius mornenti

esse, quuin

si ita sit scriptum: Sticlius, si in Capitolium non ascenderil, liben esto, nullius momenti hoc case, si apparnl, in ultitnae ( 6 ) vitae tempus conrerri Iibertatem testatorem voluisse, nec Mueianae cautini Iocum esse,

1.EL si ita jo testamento acriptum fuerit: Stichus, si Capuarn lerit, liber esto, aliter liberum non case, quain si Capuam ierit. 2.loe arnplius Octavenus aiebat, si quia in testamento sub qualibet conditione libertate servo dala ita scripsisaet: ante conditionem noto euin ab herede liberuin lien, nihil valcrc hane adieetionem.
TIT, y
DE r1nsICOaMsSAan8 LILISKTATJBUS

TTULO Y
DE LAS LIBERTADES DADAS YOR FIDEICOMISO (Vase Cd. VII. 4.) 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XIV. Si estuvieran presentes algunos de los que deben
-

Cf Cod. VII. LI
1. ULPIAJU5 libro XIV. ad Edicim.Si quidam ex his, qui fideicommissam hbertatem debearit, praesentes sint, alii ex justa causa absint, atii latitent, proinde (7) is, cui fideicommiasania libertas relicta cal (8), libor erit, atque si sol, qui adessent, et qui ex justa causa abeasent, rogati essent; pare ergo lafitantis (9) his proficit.

la libertad dejada por fideicomiso, otros estuvieran ausentes por justa causa, y otros se ocultaran, aquel It quien se le dej por fideicomiso la libertad ser libre, lo mismo que si solos hubiesen sido roados los que estuviesen presentes y los que por justa causa estuvieran ausentes; en su consecuencia It stos les aprovecha la parto del que se oculta. 2. EL MISMO; Comentarios at EC1etO, libro LX. Si alguno al morir intestado di libertades en codicilos,y no hubiera sido adida la herencia abintesLato, debe tener lugar tambin en este caso el beneficio de la Constitucin del Divino Marco; la cual dispone que le compota al esclavo Ja libertad, y le sean adjudicados les bienes, si les diera caucin idnea los acreedores de pagarles ntegramente lo que It cada uno se le debe;
-

2. IDEM libro LX. u1 Ediitarn..Sl quia intestatus decedena codicillis dedit libertates, neque adita sil ab intestato hereditas, favor Conatitutionis Divi Mate (10) deba locum liabere et hoc casu; quae iubet libertatem competere servo, et bona el addici, si idonee ereclitoribus caveril de solido, quod euicjue debetur, solvendo;

8. mmi libro LXV. ad Edictam (11).in quem etiam utiles actiones plerumque creditoribus cernpetunt.
(1) Versin vulgar. (2) Taar. .eg.a a cr* ura original; coau1tatlone, la oorrecciia del cdice FI., Br. (i) Tau,.; nolenteS, el edwe FI., Dr. (L) Taur. seqtn la SePU tira original sal, om4tela a copreccj)n de cdice PL, Br. (6) HaL; inoreretur, el erlice FI. I ulthnum, Hal,

S. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LXV.


-

contra el cual tambin les competen las mIta de las VBCBS It los acreedores las acciones utiles.
(1) pertride, al nutrgea sU4rtor del cdcllee FL (81 Dr. considera est afadJ4a por antiguos copulas, pero
,

C9 )atttanMuni, aceriadamen4. Vulg. IMitase, Ha. (10) maL II. II. 1. (1 .,d Edictum, ooriaideranse a.'iadmdas por antiguos copistas. Vase la nota X.

no as Taur

230

DLGE$To.. LIBRO XL TfTULO

4. IDI lib ro LX. ad Rdicurn. Ergo quamdiu inoertum sit, utrum existat suecoseor, ari non, cessabit Constitutio (1) quum eertum osee coeperit tunc cnt Constitutioni locus.
1.Si is qui in ntegrum restiLiii potest, abstinueril se hereditate, su quarndiu potest u hitegrum restitui, existirnarnusGonst.tutionem cessare, quia non est certum, ab intestato neminem suncessorem exstare Est tanien venus, admittendam Constitutionem. 2.Quid ergo, si post addictioneiu Iibertatum conservsndarum causa facts.m in integrnm sit reatftutus? Utique non erit dieendum, revocan libertates, quse *emei competierunt (2).

3.lllud 'videamus, utrum praesentes esee debent (a), qui libertateni aeceperunt, an vero non? Et quum invitis iRis posunt bona propter libertatem addei, uRque etiain absentibus (4).
4......Quid ergo, si quidam praesentes Smi, quidam absentes? Videau3us, an etiani absentibus competat libertas; et potest die, exemplo aditae hereditatis conipetere !ibertatem ei.iam abseritibus.

5.Si ex die dala ah libertas, an dios caspeciandus alt? Et puto exapecianduni; ante ergo non addicentur. Quid deinde, si sub coaditione data sit liberas? Et si qudem aliquae purae (5), aIiq'ae sub conditione, utique addici statim possuut. Si omnes sub conditiene,.quid consequene erit dicer'e, utrum axapeetanduin, ut conditio eiistat, an vero Btatim addicimus, tune demuin competitura libertato, si exstiiorit conditio? Quod magia erit probandum. Addiclis itaqus bonis directae Libertates purae (6) datae statiiu competuct; ex dio, quum dios venerit; oonditionales, quum conditio extiterit. Nec cnt ab re, existimare, etiam pendente oanditione Iibertatum, hect omnes sub conditione dat.ae siut, Consiitutionem Ioum babero; ubi enim Iibertaiis apee est, ib dicendum caL, vol modica data oecasione, quod sine damuo creditorum futurum caL, addictionem admittendam.

4. Ei. MISMO; Coneniltrios al Edicto, tbro LX. Luego mientras sea incierto si habr 6 no sucesor, dejar de tener lugar la Constitucin; y habr lugar a la Constitucin cuando hubiere comenzado ser cierto. 1.Si el que puede ser restituido por entero se hubiere abstenido de Ja herencia, ,estimamos que deja de tener lugar la Constitucin mientras puede ser restituido por entero, porque he es cierto que no haya ningn sucesor abintestato? Pero es ms verdadero que se debe admitir la Constitucin. 2.Luego qu se dir, si despus de hecha la adjudicacin para conservar las libertades hubiera sido restituido por entero? Ciertamente no se habr de decir que se revocan las libertados, que ya una vez competieron. 3.Vemos si debern acaso estar presentes, 6 no, os que recibieron la libertad? Y corno los biepueden ser adjudicados por causa de la libernes contra tad 1; 'voluntad do ellos, tambin pueden serlo ciertamente estando ausentes. 4.Luego Aqu se dir, si algunos estuieran presentes, y otros ausentes? Vemos si tambin los ausentes 108 competer la libertad; y se puede decir, que la manera de la herencia que fu adida les compete la libertad tambiti los ausentes. .Si la libertad hubiera sido dada desde un da, t,se habr de esperar el da? Y opino que se ha de esperar; luego antes no se adjudicaran los bienes. Y qu se dir, si la libertad hubiera sido dada bajo condicin? Que si verdaderamente algunas lo fueron puramente, y otras bajo condicin, pueden ser adjudicados ciertamente desde Luego. Si todas lo fueron bajo condicin, qu ser consiguiente decir, acaso que se ha de esperar que se cumpla la condicin, 6 los adjudicamos desde luego, debiendo competer la libertad solamente cuando se hubiere cumplido la condicin? Y esto ea lo que preferentemente so ha de admitir. Y as, adjudicados los bienes competen desde luego las libertadas directas dadas puramente; las que desde un da, cuando eh da hubiere llegado; y las condicionaba, cuando se hubiere cumplido la condicin. Y no ser fuera de propsito estimar, que aun pendiente la condicin de las libertades tiene lugar la Constitucin, aunque todas hayan sido dadas bajo condicin; porque donde hay la esperanza de la libertad, all se ha de decir que se ha de admitir la adjudicacin por leve que sea la ocasin ofrecida, porque ha do
ser sin perjuicio de los acreedores. 6. Si la libertad hubiera sido dada bajo la condicin do que se haban 410 dar diez, ya si se le hubiera mandado al que recibi la libertad que los diese al heredero, ya si no se hubiera dicho quin, se puede preguntar, si, dndolos a aquel . quien se hayan de adjudicar los bienes, llegar la libertad. Y es ms cierto que deba drselos . aquel quien hayan sido adjudicados los bienes, como si se considerara transferida la condicin; y la verdad, si se le hubiera mandado que los diera , otro que al heredero, se los dar al mismo d. quien se le mand. 7.Si algunos recibieron Ja libertad por fideicomiso, no son libres tan pronto como fuetori adjudicados los bienes, pero pueden conseguir la libertad dada por fideicomiso, esto es, que han de ser manumitidos por aquel quien se le adjudicaron los bienes.
(4) qulbusdam poterunt addlel adiclo,ta 1141 (5) pura, Ial. 'ii:vg.

6.Si sub conditione dandorum decem libertas data sit, sive heredi daro insana sit, qui hibertatein aeoepit, vivo non Sit dictum, col, an dando ei, ciii bona addiecnda sunt, perveniat ad libertatem, quaeri potest. EL magia ea4, ut si daro (7) debeat, eui botia addicta sint, quasi translata conditio videatur; corte si al, quam heredi, daro insana sil, ipsi, cu juseus eet, dabit.

7.Si qui fldeieominissam Iibertatem aceopo runti non stathn, ubi addicta bona sunt, liben sunt, sed fideicommissam libertatem poasunt consnqui, hoe est, manumittendi s.unt ab eo, cui adleta bona sunt.
(1) V&ise ,fr. 2. de este titulo. (2) Taur. seQun correccin de cdice FI.; competerunt, la esorUara origl,w.Z, Dr. (8) debenut, aeertadanirnte Ha. Vu4g.

DIGESTO.LIBRO XL: TiTULO y

231

8.Addici ita demum bona voluit, si idonee creditoribus cautum fuerit de solido, quod cuique debetur; ergo cavendum est idonce. Quid es idoneo? Satisdatio uti9ue, ant pignoribus datis; sed si ej fides habita fucrit promittendi sine satisdationc iclonee cautum videtur (1). 9.--Credit.oribus caven quemadmodum debet, utrum singutis, an 'vero omnium nomine un ab pas creato? Et oportet oftleio iudicis constitui, convenire creditores, unumque creare, cui caveatur omnium nomine. 10.Illud videndum: ante caveri debet creditoribus, et sic addici bona, an vero sub ouditione hace aun addicenda, si fuerit etutum? Et puto, sic comprehendendum decreto, si omnia ex iLuCont tione Divi Marci facto. sint. 11.De solido utique sic accipiemus: do serte et usunis debiti. 12,Hi, qui ad Iibertatem pervenerunt, queruin libenti fiant, Conetitutio ostendit, ut qui directam libertatem (2), oreini crunt liberti, ntsi forte la, qui addici sibi bona desiderat tu velil addici, uL etiam hi,qui directam libertatem acceperunt peine liborti fian 1. 13.Qui autem vulunt ipsius liberti fien, utruni manuniittondi sint ab eo, so vero ipsa addictione hoc comprehendendum,bac conditione sibi addjci bona, ut hi eti qn! directain libertatem acceperuot, ipsius flant liberti? Et puto, hoc eses probandum, uL ipsa addictione hoc comprehendatur; idque verba quoque Constitutionis admittunt. 14.Quum autem servus libertatom naetus es(, utique etiatn tutelam eius habebit le, oni bona addicta sunt. 15.Si alienos servos rogaverat heredem rnanumittere, utrura diclina Constitutioriein beni babera, un vero cessabit Constitutio? Magiaque caL, ul locos si Constitutioni; addicitis enicn bonis redumere etpraestarelibertatemcogitur a Praetore. I6.Si non herea, sed legatarius rogatus fuent manumittere, numquid cesset Constitutio, quod legatia non debitis neo libert,ates possunt deben? Mugisque caL, ut idem favor siL; oxunibus onu generafiter volult Iiberf.atem praestar'i (3), quibue coxnpeteret, si horeditas edita fuisset. 17.Eadem Constitutio prospexit, uL, si fiscu boria adwiserit, seque lihertates competant; ergo sive iaceant (4) bona fisco apernente, sive agnovent, Constitutio Iocum haht; ecterum si sus ratione agnoscat, apparet, ceuare debere Constitntionem; quare et si caducis (5) legionis bona delate Mnt, idem enit probandum. 18.Item alminor viginti annis dedit libertatem, dicemue non compotere, nial si fideicommis(1) La esc ritura orgiaaZ: vldebiLur, Taw. segn co-reeCLIJfl cUl Cdice FI., Ir. (2) accepsrunt, inwlan acertadamente FlaL. Vu(g.

8.Quiso que los bienes fueran adjudicados solamente, si los acreedores se les hubire dado caucin idnea por todo lo que cada cual se le debe; fuego se ha de dar caucin idnea. Qu es esto de idnea? Ciertamente habindose prestado fianza, habndoae dado prendas; pero si sin fianza se hubiere tenido fe en el que promete, se considera que se di caucin idnea. qu modo se les debe dar caucin a los 9.iDe ,. acreedores?caso cada uno, en nombrede todos

uno solo nombrado por ellos mismos? Y es conveniente que por ministerio del ,juei se determina que se convengan los acreedores, y que elijan uno al cual se le d caucin en nombre do todos. 10.Se ha de. ver esto: se les debe dar caucin los acreedores antes, y deben ser de este modo adjudicados los bienes, por el contrario han de ser stos adjudicados bajo la condicin, de si se hubiere dado la caucin? Y opino, que as se ha de comprender en el decreto, si Lodo se hubiera hecho con arreglo k la Constitucin del Divino Marco. 111.-.-Por la totalidad, lo entenderemos ciertamente sai: por el capital y los intereses debidos, 12.La Constitucin muestra de quines se hacen libertos los que llegan la libertad, de suerte que los que obtuvieron la libertad directa sern liberto orcirios, no ser acaso que el que pretende que se le adjudiquen los bienes quiera que se le adjudiquen de modo que se hagan libertos de l mismo tambin los que recibieron la libertad directa. 13.Pero Los que quieren hacerse libertos de l mismo, Iban de ser manumitidos por l) 6 se ha da comprender en la misma adjudieacin que l se le adjudican los bienes con la condicin de que se bagan ]hartos de l mismo tambin los que obtuvieron la libertad directa? Y opino que se ha de admitir que se comprenda esto en la misma adjudicacin; y cato admiten tambin las palabras de la Constitucin. 14.Mas cuando un esclavo alcanz la libertad, tendr ciertamente tambin su tutela aquel . quien se le adjudicaron los bienes. 15,Si uno le hubiera rogado su heredero que manumitiera esclavos ajenos, &diremos acaso que tiene lugar la Constitucin, que dejar de ser aplicable la Constitucin? Y es ms cierto que haya lugar la Constitucin; porque, adjudicados los bienes, es obligado por el Pretor comprarlos y darles la libertad. 16.Sise le hubiere rogado, no al heredero, sino al legatario, que manumita, dejar acaso de tener lugar la Constitucin, porque no debindose los legados tampoco se pueden deber las libertades? Y ea ms cierto que hay el mismo favor;porque quiso que en general se les diese la libertad todos aquellos quienes competera, SL la herencia hubiese sido adida. 17.Previ la misma Constitucin, que si el fisco hubiere aceptado los bienes, competiesen igualmente las libertades; luego ya si desprecindolos el fisco estuvieran yacentes los bienes, ya si los hubiera aceptado, tiene lugar- la. Constitucin; pero si los aceptara por otra razn, aparece que debe dejar
de tener lugar la Constitucin; por lo cual tambin

se habr de admitir lo mismo, silos bienes liubieran sido deferidos los caducos de una legion. 18.Asimismo si el menor de veinte aos di la libertad, diremos que esta no compete, sino si
(3) Hal. Valg., praeetare, el cdICe FI. (4) HaL, iacent, el codice FI.; vaent, Vwig.

(5) si qua ducia, (Jal.

232

DIGESTO.LIBRO XL: TfrULO Y

sam; hace, enim compolerel, si modo poluil causarn probare minor viginti annis, si vivus manumiU.eret. 19.i in fraudern creditorum libertas dala sil ab no, qui mortis tempore solvendo non est, an competat? El si quidem fiscus bona non agnoverit, tone cornpetet liberta*, quia solidum creditoribus offertur. .&tquin si adita hereditas fuisael, non competet (1), certe si fiscos agnovit hereditatem, facilius probabitur, cessare libcrtatem, nisi si quis verba Constitutionis secutus dixerit, ipsum sibi imputare deberes qni addici sibi bac conditione bonaoluil, ut libertates competant. Si quia autem exemplum aditae hereditatis fuerit secutus, direclac libertates non compctent, si consiliurn et e ventus fuerit fraudandorum creditorum; nec fidelcommissae praestabuntur1 si eventu fraudentur creditorea.

20.Si bona fucrint a fisco non agnita, eaque addicta libertatis conservandae gratia, en poasit fiscns poslea agnoscere? El magia est, na posail. Plane si non certioratis Praefectis aerario bona fuerunt libortatis conservandae causa addieta, videndum est, an Constitutioni locus sil. Et si quldem taita foarunt, ut agnosci deberent, addiitio cessat,si vero non fuerunl, addietioni locus est. 21.-- la autem, cui bona addidtasunt, bonorum poseesaeri assimilari debel, el secundum boc el aura sepulororum potorit babero. 22.lteni videamus, an conveniri a creditoribus posait hcredilariis actionibus, an Yero non nisi ex cautione, quani interposuit. Magi9ue es[, UI non aliter conveniatur, quam ex ea cautione, quam inlerposui 1. 23.Si duobus pluribusve addidla fuerlol bona, el communern rete, et eomrnunes libertos habebunt, el secum familiae ercisoundae indicio experientur. 5. PAuLeS libro L VIL ad Edictiwt. - in fidejcommissarjis libertatibus si absente herede Praetor pronuntiasset, Iibertatem deben, est el liber, el defuncti libertus, si et servus eius fuit, aul heredig, si servus heredia sil; imo el si sine successore heres decesserit, conservandam nasa tibertatem, Senatus (2) Hadriani tomporibus censuil.

fu dada por fideicomiso;' porque ella competera, si el menor de veinte aos, manumitiendo en vida, pudo justificar la causa. 19.Si la libertad hubiera sido dada en fraude por quien Iii) ea solvente al tiempo de ta muerte, cumpe1er acaso?? si verdaderamente el fisco no hubiere acoplado los bienes, quiz competer la libertad, porque se les ofrece todo a los acreedores. Mas si Li herencia hubiese sido adIda, no campeter, y ii la verdad, si el fisco accpt. la herencia, se admitir ms fcilmente que deja de tener lugar la libertad, a no ser que alguno, atenindose a las palabras de la ConatiLuoln, dijere que se lo debe tmputar i s uisino el que quiso que se le adjudicaran los bienes con la condicin de que competan las libertades. Mas si alguno hubiere seguido el ejemplo del caso en que fu adida la herencia, no competern las libertades directas, si hubiere habido el designio y el resultado de defraudar los acreedores; se darn las dejadas por fideicomiso, si de lecho hecho fueran defraudados los acreedores. 20,Si los bienes no hubieren sido aceptados por el fisco, y hubieran sido adjudicados para conservar la libertad, los podr aceptar despus el fis. co? Y es ms cierto que no podr. Pero si los bienes fueron adjudicados para conservar la libertad sin haber tenido conocimiento los Prerectos del erario, se ha de ver si habr lugar la Constitucin. Y si verdaderamente fueron tales, que debieran ser aceptados, deja de tener lugar la adjudicacin, y si no lo fueron, ha lugar a la adjudicacin. 21,Mas aquel quien se le adjudicaron las bienes debo ser asimilado un poseedor da los bienes, y segn esto podr tener tambin el derecho de sepulcros. 22.-.-Veainos tarniiu, si podr ser demandado por los acreedores con las acciones do la herencia, .' si solamente en virtud de la caucin que interpuso. Y es ms cierto que no Lo puede ser de otro modo, sino en virtud de la caucin que interpuso. 23.Si los bienes hubieren sido adjudicados dos 6 ms, tendrn en comn los bienes y en comn los libertos, y ejercitarn entre s la accin de particin de herencia. 5. Paw.o; Cern entarios al Edirio, libro LVII. Tratndose de libertades dadas por fideicomiso, si, ausente el heredero, el Pretor hubiese declarado que se debe la libertad, es libre el esclavo, y liberto del difunto, si fu esclavo de ste, del heredero, si fu esclavo del heredero; y aun si el heredero hubiere fallecido sin sucesor, dispuso el Senado en tiempos de A.d.riauo, que se haba do conservar la libertad. 6. EL 3frsMo; Comentarios al Edicto, Libro LX. Se Legaron diez, y se le rog al legatario que comprase y manumitiese Stico; media la Falcidia, y el esclavo no puede ser comprado en menor precio; opinan algunos, que el legatario debe recibir los tres cuartos, y que no ha de ser compelido . comprarlo. Opinan los mismos, que aun si se le hubiera rogado que manumita Li un esclavo suyo, y hubiere recibido los tres cuartos del legado, no ha de ser compelido Li manumitirlo. Veamos si ciertamente en este caso no se haya de decir otra cosa; peroen el anterior, hay quienes opinan que el legatario ha de ser obligado Li comprar el esclavo, y que l se so(4) 7'aur. sog4n el cd;. FI., que dide Idem -; Item, Ial. (I HaZ ; seelpft, al oddwe Pl.

sunt, et rogatus eat legatarius SILOItUm creer e el manumitiere; Falcidia interveuit, et Leinoris erni servus non potest; quidam putaul, doclrantem accipere defiere (3) legatarium, rice omere compallendum. lidem (4) pulant, etiam si suum servum rogalus sit manuwiltere, el dodrantem ex legato acceperil, non ease cern pollead ma ni anu miltere. Videarnus, no utique lo hac apecie aliud deendum sil; sed in superiore iBunt, qni putant, cogendum legatarium redimere servum, et se oneri subleois. se, cm accepit (5) ve! dodrantem. Sed si paratus sil retro restituere, quod accepit, en audiendus sil,
(1) mal, eompeteret, et oddio. F.
(2) dlvi, nsera VuZii. (8) debere, onteia fl'aL

e.

IDEM

libro LX. ad Edicuni.

O-

Decem Jegata

DGBO.LIBEO XL: Ti~ y

videndum. Sed cogen dus heres tota decem pra.estare, perinde atque si adiecisset testator, ut ntegra praestentur.

meti al gravmen al recibir, por lo menos, los tres cuartos. Pero se ha de ver, si, estando dispuesto restituir lo que recibi, haya de ser oido. Mas el heredero ha de ser obligado pagar ntegros los diez, lo mismo que si el testador hubiese expresado que se pagasen ntegros. 7. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXJIL .Si a. uno se le hubieran legado cien monedas para que compre un esclavo ajeno ylo manumita, y vendidos los bienes del heredero 'obtuviera parte, no la re totalidad, no debe obtener el legado de otra suerte, sino si diere caucin de que har la manumisin; pero esto solamente, si la porcin que recibi bastase para el precio del osclavo, y el duefio estuviera dispuesto venderlo por aquel tanto; en otro caso, el legatario deber ser repelido con la excepcin de dolo. Es sabido, que aquel quien se le hubiesen legado [fil monedas, si se le hubiese rogado que manumitiera un esclavo que valiese veinte, no es obligado dar la libertad dejada por fideicomiso, si no recibiese el legado. 9. MxacaLo; E)iqesto, Ubre XV. - Cuando uno encomend la fidelidad del heredero que el esclavo no soporto esclavitud ajena, puede ejercitar accin, tan pronto como hubiere sido enajenado, para pedir la Libertad. Mas cuando la enajenacin no es
8. PoMpoNlo; Doctrina fe Plaucio, libro VIL -

legata sint centum ita, ut servum alienum redimat el rnanumittat, et boriis heredia venditis partem, non totum persequatur, non alias debet eonsncui Jegat.um, quam si caverit, so nianumissurum; sed hes tunc denium, si largiatur porlio, quam aocepit, ad servi pretium,paratusque sit dominus tanti eum vendere; alioquin exeeptione dol debebit legatarius repelli. 8. POMPONIUS libro VIL ex P1aaio. Eum, cui mille numi legati fulasent, si rogatus fuisset viginti servum manumitiere, non cog deicommissam Iibertatem praeslare, si legaturn non caperet, consi*t. 9. MARCSLLUS (1) libro XV. Dijestoruni. -.Quum fidei berodis commisit, ce servus alienam servitutom patiatur, experiri potest confetini, ut fueril alienatus, petere libertalem. Sed ubi alienatio non est voluntaria, sed neceasitas a.Jienandi ex causa tostatoris pendeat, prope est, ni nondum debeat praestari fideicommissum, quod potest videri defunctus nihil sensisas de huiusmodi casu alienationis. 10. IDBM Libro XVI. Dige.sterwa. - Quidam in testamento scripserat: iltum et illun, serves mees, venire eolo; si ideo eos nolult venundari, ut, si veneani, ad Iibertatem perveni&nt, praestanda erit libertas; nam et iUi videtur libertas reheti, da que ita soriptum est nolo al, quam tibi serviat. Seeundum hace igEtur, si quoquo modo vendare tentaverit servum, confesiim peti potcrit libertas, neo, quornirius praestet Iibertatem, proderil beredi, si eum redemerit, quia sernel extitit condtio. 1.ls, cui libertas debebatur, veniit; si vult ab heredo inanumitti, non cnt interveniendum el, q%lum (2j bares praeseus erit, emtor latitabit (8), quoniam poterit (4) uti Senatuseonsulto (5), nL qiasi ex testamento ad Libartatem pervenlat. 2.ls, cui ex fldeicommisso libertas dehebatur, ab eo, qui solvendo non eral, paasus est, se bonae fidel (6) emtori tradi; existimas (7), in manumissum constituendam actionem exemplo ama, pu liber bominis eintorem gimulata sorvitute deospit? Egoquoque addueor, UI puteru, recto advorsus venditos (8) actionnm competere, et magia similes (9) videri statulibero, qui pridie quam ex teste-

7.

ULI'iNUS

Libro =II. ad Edicgum, -Si eui

voluntaria, sino que la necesidad de enajenar dede esta enajenacin.

pende de causa del tetdor, es probable que no se deba pagar el fideicomiso, porque puede parecer

que el difunto no tuvo para nada en cuenta el caso

escrito eri su testamento: no quiero que aqul, nl

10. EL MISMO; Digesto, libro XVI. Uno habla

aqul, esclavos mos, sean, vendidos; si no quiso que fueran vendidos, de tal modo que si fueran vendidos llegasen la libertad, se les habr de dar la libertad; porque parece que se le dej la libertad

tambin aqul respecto del cual se escribi as:

no quiero que le presto servidumbre otro, sino . ti. As!, pues, segn esto, si de algn modo hubiere intentado vender al esclavo, Be podr pedir inmediatamente la libertad, y para no darle la li-

bertad no le aprovechar al bcrederoelhaberlocomprado, porque ya una vez se cumpli la condicin. vendido; si quiero ser manumitido por el heredero, no le servir de obstculo, estando presente el heredero, que se oculte el comprador, porque podr valerse del senadoconsulto para llegar la libertad

1.Aquel quien se le dable la libertad fu

as como por virtud del testamento. 2.Uno, Ii quien se le deba la libertad pon fideicomiso, consinti que por quien no era solvente fuese l entregado un comprador de buena fe; .estimas que se ha de establecer accin contra el

rnanurpitido . la manera que contra aqul que habiendo simulado esclavitud engaii al oniprador de un hombre libre? Yo tambin me inclino creer, que con razn compete accin contra los vendidos,

(9) La corron cUn del ddeaFt., Er.; tul, Taur. eegtlt La escri4rwa original. (5) 8ias anmieinda Br. 1stit.v1, e cdice FL. (4) La ciirrecciJn del ijddjce potert, Taui. 8e'4t a escritura origina. (6) Vas.e eLJ'r. J. de este tkio.

(1) Martisua. IaL.

(5) bona Me, Ha!.. VuLg. (7) Taur. aegdit a eacrLara original; exIi1m..n, La correci$n de e,digFL,. Br. (8) veiulitorem, Ha!. Vui.. (a) Segc5n ftueCra enmienda; siiutLem, eL cdias FI.;; sb i_ le, Ha&

Toas mso

234

DIGESTO.LIBBO XL TITULO

mento ad Iffiertatem pervoniret, idem ficri passus est.


11. MODSrINUS libro 1. Dfferenarurn.Ex causa fideicorninjssj servo ljbertatem dare sine tutoris aucLoriate pupillus non potest.

y que ms bien parecen iemej antes a. aquel a. quien en testamento se le dej la libertad bajo condicin, que, antes de llegar a. la libertad en virtud del testamento, consinti que se hiciera lo mismo. 11. Moossniio; .Df'erencias, libro L - El pupilo no puede sin la autoridad del tutor darle la libertad L un esclavo por causa de fideicomiso. - Habiendo Firmo legado a. Ticiano tres trgicos, y habiendo aadido: Los que Le recomiendo para ue no presten servidumbre a. otro, el emperador ntonino, habiendo sido confiscados los bienes de Ticiano, respondi por rescripto que aqullos debian ser manumitidos pblicamente. 1.Tambin al legatario se le puede rogar, no menos que al heredero, que manumita a. un esc]ayo; y si hubiere fallecido antes de la manumisin, deben manumitirlo sus sucesores. 2.Respondieron por rescripto el Divino Antonino y Pertinax, que, reivindicada para el fisco la herencia, porque alguno se le haba rogado tcitamente que restituyese la herencia a. quien no poda adquirirla, se deban las libertades dadas tanto directamente, como por fideicomiso.

Imperator Antoninus, quuin l'irmus (1) Titiano (2j tvagoedos tres legasset, et ndiecisset: quos tibi commendo, nc eui all serviant, publicatis bonis Titiani resoripsit, debere nos publico manumitt.i.

12. IDEM libro inquar de Manumwons.

12; EL

MiSMO;

De las Manumisiones, libro nico.

1.Et Iegalarius non minas quam bares rogaii potest servum manumittere; et si ante ivauirnissionem decessrit, successores elus debent manuiijittere. 2.Divus Antoninus et Pertinai reseripserunt, Iereditate fisco vinclicata, quoniam (3) tacite quis rogatus eraL ei, qui capere non poterat, restituero hereditatem,et directo, et per fideicommissum datas libertates deber.
18. IDEM libro IX. Regulw wn. Si praegnaris anoLlia moram non sudio manumiasoris, sed fortuito patiatur, no rnauumilteretur, liberum quidem non pariet, sed cogetur qui manimittere debuit, naltim matri traJere, al per eain perveniat ad Iibertaiern. 14. IDEM libro X. Reaponsorurn. Lucius Titius testamento facto Seiam, uxorem su am, tern Titiam, fihiem coinmunem, aequis portionibus (4) scripsit heredes; itOm alio espite: Erotem, servum nieum, qui et Psyllus vocatur, liberum eses yole, si uxori mese placeat; quum it.aque Sola, uxor Lucil Titii, abstinuerit ab eadem hereditate, eL ex substitutione portio eius ad l'itiani fihiam pervenent, q uacro, an Eroti, qui el Payllus voestur, ex his verbis suprascniptis libertas competit? Modeetinus; Eroti, quod uxor testatonis hereditate se abatinult, non obesee respondi. Item quaero, an Seia uxor, quae se hereditate abstinuit, petenti Eroti libertateru luste contradicera posait. Modestinus respondit, Sela dissensum nullius cese momenti.

13. EL MISMO; Reglas, libro 11.Si una esclava embarazada sufriera demora para ser manumitida no con intencin del manumisor, sino fortuitamente, no parir ciertamente un hijo libre, pero-el que debi manumitirla ser obligado a. entregarle a. la madre el hijo nacido, a. fin de que por medio de ella llegue a. la libertad. 14. EL MISMO; Respuestas, libro X.Lucio Ticio, habiendo hecho testamento, Instituy herederas por partes iguales a. Saya, su mujer, y tambien a. Teja, hija comn; adems en otra clusula dijo: quiero que Eros, mi esclavo, que tambin se llama Psilo, sea libro, si le pluguiera mi mujer; y as, habindose abstenido de la misma herencia Soya, mujer de Lucio Ticio, y habiendo ido su porcin a. su hija Ticia en virtud de la substitucin, pregunto, le compete a. Eros, que tambin se llama Pailo, la libertad en virtud de las susodichas palabras? Y dice Modestino; respond que a. Eras no le obstaque la mujer del testador se haya abs.

tenido de Ja herencia. Tambin pregunto, si Soy, la mujer, pie se abstuvo de la herencia, podr oponerse con justicia a. Eros al pedir la libertad. Modestino respondi, que el disentimiento de 5eya no
era de algn valor.

ex causa 6deioommissi manumiesurus est, aullo modo d.cteriorem eius servi cond.itioriem (acere potest; ideoque nec vendere sum interdum alii potest, at ab no, cui traditus est, manumiUatur; el si tradiderit, redmere illum cogitar et inanumiltere; intereel Bnim nonnunqnam, a sane potius manumitti, quam a iuvene.
16. Liamus RUFINUS libro V. Regularwn. - Li-

15. IDEM

libro 111. Pandecliwwn. - le, qui (5)

causa de fideicomiso ha de manumitir a. otro no puede de ningn modo hacer peor la condicin de este esclavo; y por ello tampoco puede venderlo mientras tanto a. otro, para que por ste, a. quien es entregado, sea manumitido; y silo hubiere entregado, es obligado

15. Et MTSMO; Pandectas, libro IH. El que por

porque a. veces interesa ms ser manumitido por un anciano, que por un joven,
16. LiciNio RUF1NO; Reglas, libro V. -Las 11-

a. rescatarlo y manumitirlo;

bertates etiam per fideieornmissum dari poseunt, bertados se pueden dar tambin por fideicomiso, y, et quidem largius, quam directo; nam non t*ntum a. la verdad, con ms amplitud que directamente;
(1) Pirmfus, HaL VuLg. (1) MuI1no Vulg. Pug. (3)

cidn si oddwe Fi., Br.

(4) rau?'. on la s8'rltura oPig*n54 ~bus, La corree-

() La oorrecod,'4 de cddoe fi., Br.; st qut, la escritura

bTG8TO.UBUO XL: TITULO Y propris, sed et aienis servia per ideicomnissum libertas dan potest ita tamen, ut vulgaribus 'verbis, et uibus evidenter voluntas tetatoris expri. mi posait.

MI

porque no solamente los propios, sino tembln lOs esclavos ajenos, se lea puede dar la libertad por fideicomiso, pero con tal que sea con palabras vulgares, y con las que evidentemente se pueda expresar la voluntad del testador.
- 17. CLAUDIO; Digeeto de Sc,ola, Libro XXT.Con estas palabras: cuando te hubiere parecido manumitirlo, se da vlidamente la libertad por fideicomiso.

CLAUDIUS:

Quum tibi visum fuerit manumittere, utiliter datur fideicommissa libertas.

17. Ea, libro XXII. (1.) Dieoram Scaeokte

rationibus mola, liber esto; quaesitum est, quurn manente eodem testamento post aliq,uot amias decesserit, nec ulli (3) querelae )ocus de Pamphilo circa rationea patr'oni alt, an ex testamento hbertatem siL consecutus. Reapondit, nihil proponi, ciar non sit consecutus.
19. IDEM libro XXIV. Digealorwz. Horade instituto manto per fideicommiasum libcrtatem servis dedit, in quibus et Sticho, actor mariti; quaesitum est, quum abaente domino isti (4) Praesidem provinciacadierini, ni libertas sibi praestaretur, quasi ex iusta causa heres nbessel, et Praeses provinciae pronuntiaverit, Ilbertatem deben, an aj cum Sticho posait, utrationem actus a se admimstrafl reddere compeHatur. Reapondit, non posse.

18. ScAEvoI.i. libro XXIII. Dgesorum.Testamonto La cavit: PamphUus si bene se geaserit (2)

18. ScEvot.L; Digesto, libro XXIII. Uno dispuso as en su testamento: sea libre Pnfilo, si se hubiere conducido bien llevando mis cuentas; se pregunt, si, habiendo fallecido despus de alurios afios subsistiendo el mismo testamento, y no habiendo lugar queja alguna contra Pnfilo respecto las cuentas, habr conseguido ]a libertad en virtud del testamento. Respondi, que nada se expaula para que no la haya conseguido.

1,Uxori dotem et alias res plures legavit, el cina fidci commisit, uL Aquilinuna servutn proprium inulieria, apud consilium manumitLeret; id negat se facere dabere, quod ipsius proprius esael; qusero, an libertas el debeatur. Respondit, uxoram, si ex testamento non solum dotem, sed otiam cetera legata praestari sibi (5) veliet, compellendam ex causa fldeicommissi Aquilinum manutnittere, eumque, quum liben eril, petitilrum ea, quas sibi legata sunt. 20. Posu'oNlus libro VIL Epistolarum. - Apud Iulianum ita seriptum est: si bares roatus servum nianuinittere, ex Trebeltiano Senatuaconsulto hereditatem restituerit, cogi debebit manumitiere; et si latitabit, ve! si insta ex causa abrit, Praetor causa cogrlita scoundum Senatusconsulta ad eas causas pertineutia pronuntiare.debebil; si vero servum susceperit la, cu hereditas restituta fuerit, ipsum competit (6) manumittere; el eadem in personam (7) ema observar eonveniet, quae circa emtores cuatodiri solent; sn haec vera putos? nam ego diseandi cupiditate, quam solam vivendi rationem optimam in oetavum et saptoageslmum annum aetatis duxi, memor sum eius sententiae, ui (8) dixiase fortur (9): elii rbv po-s i r wp BeWssime Aristo et Octavenus piitabant, huno servum, de quo quaereretur, fldeicommiasae hereditati non eMe, quia testator rogando heredem, ut aiim manmitteret, non videtur de eo reStituen(1) lllwo VI., MaL la, uan Ha. VaZg. Mal. Vulg ~, conaidrala palabraso8pfohoea . segn el cd lee FI. (5) domino tteadltt, Ial. (6) ulbI, o&eIa Mal,

19. EL i.uSMO; Digoslo, libro XXIV. - Una, habiendo instituido heredero Li su marido, di por fideicomiso la libertad Li los esclavos, entre ellos tambin a Stico agente de su marido; como hallndose ausente el sefior hubieren ellos recurrido al Presidente de la provincia, para que se les diese la libertad, como si el heredero estuviese ausente por justa causa, y el Presidente de la provincia hubiere declarado que se les debla la libertad, se pegnnto, si se podra ejercitar accin contra Stieo, para que fuese compelido Li rendir cuenta de los negocios administrados por l. Respondi que no se podia. 1.Uno leg Li su mujer la dote y otras muchas cosas, y encomend Li su fidelidad que manumitiese ante el consejo Li Aquilino, esclavo propio de su mujer, ella dice que no deba hacer esto, porque era propio de ella misma; pregunto, si se le deber. la libertad. Respondi, que la mujer, si quisiera que por virtud del testamento se le diese Li ella no solamente la dote, sino tambin los dems Legados, habr de ser compelida Li manumitir por causa del fideicomiso Li Aquilino, y que ste, cuando
fuere libre, habla de pedir las cosas que se e legaron.

[Etsi alterurn pcdcnt ni mulo haberom, adhc wnen diecere quid vellera] (10).

20. PoispoNlo; EstoLas, Libro VII. - Se halla escrito en Juliano: si el heredero Li quien se lo rog que manumitiese Li un esclavo hubiste restituido la herencia en virtud del senadoconsulto Trebelisno, deber ser obligado Li manumitido; y si se ocultare, 6 si estuviere ausente por justa causa, el Pretor deber determinar conforme Li los senadoconsultos pertenecientes Li estas causas; pero si hubiere recibido el esclavo aquel Li quien se le hubiere restituido la herencia, lo compete al mismo manumitirlo; y convendr que respecto la persona de sta se observe lo mismo que suele observarse en cuanto Li Iris compradores; y crees que esto es verdad? Porque yo en mi deseo de aprender, la nica razn ptima de vivir que he tenido hasta los setenta y ocho aos de mi vida, me acuerdo de la sentencia de aquel que se refiere que dijo: Aunque tenga un pie en la sepultura, todava, sin embargo, querra aprender alguna cosa. Con muchsima ran opinaban Aristn y Octaveno, que este esclavo, de quien se trata, no era de la herencia dejada por

2),

(6) convenit, 7la. Vu4g. Cl persona, Mal. Vurg. (8) Se i'eft ere a Solon- quam, (9) Inhlumis, inserte frt. (10) Verele melgar.

IaL Valg.

236

DTGB1OL1BEO xi: TfTUL0 Y

do sensiss; si tamen per errorem ab herede datos fucrit, ea dicenda sunt, quae lulianus soribit.

fideicomiso, porque el testador, rogando al h,redero que lo manumitiera, no parece que entendi que fuese restituido; pero si por error hubiere sido dado por el heredero, se ha de decir lo que escribe Juliano.
PAP1NINO; Cuestiones, libro XIX. - Ruego 21. que Sticu no experimente la esclavitud de otro; le plugo al Prncipe, que se entendiese dada por fimteicomiso la libertad; porque, ,qu cosa hay tan contraria la esclavitud como la libertad Pero no se considerar como dada despus de la muerte de! heredero; Lo que tiene por objeto, que si en vida. [o hubiere enajenado, se pedir inmediatamente la libertad,y para impedir la peticin de la libertad no aprovechar que hubiere vuelto comprar aqul respecto del cual se cumpli una vez la condicin. Lo mismo se ha de admitir, tambin si no fu voluntaria la enajenacin hecha por el heredero; y no se objetar, que la enajenacin no fu hecha por l mismo; porque ste fu como aquel quien en testamento se le dej la libertad bajo condicin, y respecto del que se cumpli de algn modo la condicin.

21. PAP1NINU5 libro XIX. QuaeaLionwn.iRogo, se SUchus alterius servitutem experiatur; intelligi daLani ftdeicommissam libertatem, placuit Princip; quid enim tam contrariwn ast servituti, quam libertas? Nec tamen quasi post niortern heradio data videbitur; quod so pertinet, ut, si vivuS sum alienaverit, eonfest.ini libertas petatur, non prosit ad iinpediendaLn libertatis petitionern, si redemerit eurn, cuins semel conditio extitit. Idem probandum es, et, si non voluntaria alienatio ab herede faot.a est; neo refragabitur, quod non per ipsurn alienatio facta est; fuit enini quaaistatuliber, et quacunque ratione conditio iapleta set.

22. 1nai Ubre XXIL Quaeaionum.Si legatario tundi decem pretil nornne relicta sint in hoc, (ut) servurn suum znanumitt.at , quarnvis fundi legatuin agnoverit, s tamen pecuniae propter interventum FsJcidiae non agnoverit, coendu.s est et pecunain accipere habita legis Falcidiae ratione, et servo fideioornmissariam libertatem praestare, qucin sernel fundi legatum agnovit. 1.& duobus heredibua, qui tres servos habebat, petiit (1), ul duos ex bis, quos voluiasent, maaunuttant; altero heredum latitaute alter deciarat, quos velit rnanumittere; potest dici, fieri liberos, ut periude libertas competat, ae si praesene solus nianumiltere potuisset. Quoilsi ex ser'vis unus decesserit, sive justa ex causa absit. hores, sive tan non posalt, a que petituin esi, decernente Praetore duos, qui supersilut, fien liberas (2) convenit. 2.Quum is qui fideicommissani libertateni praestare debe, insta ex causa abeat, auL latitat, aut quidam praesentes sunt, alit ex justa causa absnt, nonnulli frutraii Ii (3) gratia ftdeicouimiesi copiam sui non factunt, aut si, qui llbertatem debuit, heres non exticit, ant suus heras hereditate se abstinuit, Praetor proriun Liare debet, ex testamente Lucii Tit fideieommissam libertatem conipetere; idque Senatuscousulto demonstratum est; quo Senatusconsulto comprehansom est, ne dubiuni et obacuruni eseL, onius libertus fieret, PraeLoreru pronuntiare debere, qui ex iusta causa, et qui detractandan liberttis gratia absit. 23. IDEM Ubre IX. Responaorum. - Fideicommiasania libertas praetex.tu eornpilatae (4) hereditatis, aut rationiS gestas differtur. 1.Fidcioomrnissariam libertatern ah herede non praestitain cogondus est beredis herce, qui restituit ex Trcbelliano Senatusconsulto horeditatem, praestare, si cius personam eligat, qui manumittendus est.

22. EL MISMO; Curslioncs, libro XXII. - Si al legatario de un fundo se le hubieran dejado por razn de precio la suma de diez para que manumite su esclavo, aunque hubiere aceptado el legado del fundo, si, no obstante, no hubiere admitido la cantidad por razn de la aplicacin de la Falcidia, ha de ser obligado, habida cuenta de la ley Falcidia, tanto recibir la cantidad, como darle al esclavo la libertad dejada por fideicomiso, puesto que ya una vez acept el legado. 1.Uno que tena tres esclavos, lee pidi dos herederos que manumitiesen de ellos los dos que quisieran; estando oculto uno de los herederos declara el otro quienes quena manumitir; se puede decir que se hacen libres, de modo que les compete la libertad lo mismo que si slo el que est presente hubiese podido manuiniLirlos Pero si hubiere fallecido uno de los esclavos, ya si estuviera ausente por justa causa, ya si aun no pudiera hablar, el heredero, a quien se le rog, ea conveniente que decretndolo el Pretor, se hagan libres los que sobreviven. 2.Cuando el que debe dar la libertad dejada por fideicomiso est ausente por justa. causa, se oculta, unoa estn presentes, y otrcs ausentes por justa causa, y algunos no se presentan para frustrar el fidaicouuso, d no hubo heredero del que debi la libertad, el heredero suyo se abstuvo de la herencia, el Pretor debe declarar que en virtud deL testamento de Lucio Ticio compete la libertad dejada por fideicomiso; y as se determin en el senadoconsulto; en cuyo senadoconsulto se consign, para que no fuese dudosoobscuro de quin se habe declarar quin est ra liberto, que el Pretor de ausente por justa causa, y quin para defraudar la libertad.

28. EL MISMO; lespueskzs, Ubre IX. - No se difiere so pretexto de haber sido despojada la herencia, de haberse llevado una administracin, la libertad dejada por fideicomiso. 1.El heredero del heredero, que restituy la herencia en virtud del senadoconsulto Traboliano, ha de ser obligado darla libertad dejadapor fideicomiso no dada por el heredero, si el que ha de ser manumitido eligiera la persona de aqul. (1) frandeadi, HaL. Vaig expilateo, Ra&

i) Tasr. al i*4r9^ libertes, en el tavto.

i) Ha pettt, s addiee FL

DIGESTO.LISIO XL: TfTULO

237

coxnmissi verbis a legitimis fihiis heredibus liberan vouit, fihiiim militetu, vel qui mititavit, si patria

2.Servuni peculii castren ala, quom patear fidel-

horas extitit, manumittere cugendum respondi, quoniaifl prOpriutfl manhlmisis8e defiinctus post donationem in fihium co1Ietarn ex.isimavit, portionem enim a fratre domino fratrem eundernqiie coheredetn citra daninum voluntatis redimere cien co gendum, neo ob eundetn errorem cetera, quse pater in inilitiam (1) profeeturo filio donavit, 'natri, qui manait in potastate, conferenda, quum peculiu'n castrense ftlius etiarn inter legitimes heredes praecipuum retincat. 3.Etiam fideicommissaria. libertas a filio post cerLam aetatem ama data, si ad eam puer non pervenit, ab herede fUji praestitut.a die reddatur; quarn sententiain lara singular receptam ad. oeteratideicommissa relicta porrigi non placuit. 4.-..-Servum afilio post quinque anuos, si co tempere mercedem diurnain filio praestitisaet, maumitti voluit; biennio proximo vagatus non praostiterat; conditione defectue videbatur; si t.amen horas films, aut tutores eius rninisteriurn servi pr bicnnium elegiseenl (2), eam rein ex praeterito (3), quod por heredem stetisset, impedimento residue conditioni non case eon&titit.

2.Respondi, que el hijo militar, que fu militar, ha de ser obligado, si fu heredero de su padre, manumitir al esclavo del peculio castrense, que el padre quiso con palabras de fideicomiso que fuese hecho libre por sus hijos, herederos legitimas, porque el difunto estim que manumiti un esclavo propio despus de la donaciOn hoeha a su hijo; pues el hermano y coheredero no ha der ser obligado por el hermano dueflo rescatar go porcin en perjuicio de la voluntad, y ni por causa del mismo error se le han de llevar a colacin al hermano que permaneci bajo potestad las dems cosas, que el padre le don al hijo al marchar la milicia, puesto que el hijo retiene como privilegiado el peculio castrense aun entre los he roderos legtimos. 3.La libertad dada por fideicomiso cargo de un hijo para despus de cierta edad de ste, si el impbero no lleg . tal edad, ser dada La.tnbi por el heredero, del hijo en el da prefijado; cuya decisin, admitida por derecho singular, no plugo que se extendiera a los dems fideicomisos dejados. 4.Uno quiso que por su hijo fuese manumitido despus de cinco aos un esclavo, si durante este tiempo le hubiese entregado al hijo el salario diario; habiendo andado vagando los dos aios inmediatos, no Jo 1abia entreado; pareca que falt la condicin; pero si el hijo heredero, sus tutores, hubiesen preferido el servicio de aquel esclavo en los des aos, es sabido que esta circunstancia, que respecto al tiempo pasado hubiese consistido en el heredero, no sirve de impedimento para lo restante de la condicin.
24. ULPLSNO; Fidoicor,usos, 1.ro V. .L En general diremos, que pueden dejar por fideicomiso le.li. bertad los que pueden dejar dinero por fideicomiso.

24. 1Jrpijts libro V. Fideuorrimisgoru.ez. Generaliter dicemus, eos posse fideicomrnissariam Ubcniatem adseribere, qui fldeiconimissum peconiariunijossunt relinquere. 1.Et Principis ser-ro, vol municipli, et cuine alterius, fideiommissa lUerIas adscripta valet. 2..Hoatium servo si fldeicommissaria libertas fuoril adscripta, potest traetari, an non Bit inefficax, EL fortaseis quia dixrit, indignum case, civem romannm fien hostium servure; sed si in casum (4) relinquatur, jo quem noster esas incipit, quid prohibe diecre, libertatem valore (5)? 3.Si bomini libero fuerit libertas per fidelcommiasam adscripta, et is in servitutein redactes proponatur, petera potest Tibertatem, si modo mortis tempore, val conditionis existentis inveniatur ser-rus. 4.Servo eius, qui nondum In rebus humanis est, libertas recto per fldeicommissum relinquitur. i.Si servus in metallum fuerit dainnatus, Iibertatem aperare non poterit. Quid orgo, si fidelcommissaria libertas ci (0) relicta siL, et peona inetalli indulgentia Principia it iberatuS? EL est reacriptum ab [tnperatore nostro (7), hune in dominium pelarla domini non restitul; cuica tainen Bit, non adiicitur; carte quum fisni efilciatur, aperare potest fideicommissaniam libertatem. 8.Ex daninata le metailum concepto et nato fldeieommissaria libertas dan poterit; quid miruin, quum etiani venundari eum posea quejo servum Uivus PiusreBcripait
(1) Hat. 'Vslg.; Xa tlitu, .1 cUee FI. (1) Has.; elegiseat, el 06Uee FI. (3) excepto por ex praeteifto, Vdg. 4) su. H.. Vag.

1.Es vlida la libertad dejada por fideicomiso un esclavo del Principe, de un municipio, y de otro cualquiera. 2.Si un esclavo de los enemigos se le hubiere asignado por Fideicomiso la libertad, se puede discutir sino ser ineficaz. Yquiz diga alguno, que es indigno que se haga ciudadano romano un esclavo de los enemigos; pero si fuese dejada para el caso en que comience ser nuestro, qu impide decir que es vlida la libertad? 3.Si un hombre libre le hubiere sido asignada por fideicomiso la libertad, y se dijera que fu reducido esclavitud, puede pedir la libertad, si es que al tiempo de la muerte, de cumplirse la condicin, se hallase siendo esclavo. 4.Al esclavo del que aun no existe se le deja vlidamente la libertad por fideicomiso. 5.Si un esclavo hubiere sido condenado las minas, no podr esperar la libertad. Luego qu se dir, si se le hubiera dejado la libertad por lictoicomiso, y hubiera sido librado de la pena de las minas por indulgencia del Prncipe? Y se respondi por rescripto por nuestro Emperador, que ste no es restituido al dominio de su primer dueo; pero no se aade de quin sea; mas la verdad, como se hace esclavo del fisco, puede esperar la libertad dejada por fideicomiso. 6.Al concebido y nacido de la que fu condenada las minas se le pueda dan la libertad por fideicomiso; qu hay de extraar, puesto que ci Divino Po respondi por rescripto que tambin l podia ser vendido como esclavo?
(5)

(5)

(7) Ve.au afr. 8.1 1. D de p~ XLVIII. 19.

SIsare valere, ostit.(as Ha, Tasr. al maresi et, en e texto.

2.38

nTGxsTo.trsso

XL: TITULO Y

tem datam videri; nata qui hoc petit, no postea servial, 'idetur petere, ut libertas ei praestetur.

7.Si petitum a testatore fueril, no postes. Stichus gerviret, placuit, fkleicommissariam liberta-

8.Sed et si ita scripeit: ne eum alienes, no eum vendas, idem cnt dicendum, si modo bee animo fuerit adscriptum, quod voEuerit eum testalcr ad libertatem perduci; nelorum si alia mente id

sci'ipsit, utputa quia con8ilium dabat heredi, retinere talem servim, vol quia corcere voluil sernm et cruciare, no ineliorem dcpmnum experia1w', ve] alia (1) mente, non tribuendae libertatis animo, dicendum est, cessare lihertatis praestationeta; et ita Celaus libro vicesimo tertio Digestoruni scribit. Non tantuni enim verba fideicommissi, sed et mona testatoris tribuere solet libertatem fideieommissariam. Sed quum ex praesumtLone libertas raestita esse vIdetur, heredia est, contrariam veunlatem teatatoris probare.

9,Si quia tutorem ideo seripaerit,quia liberum pulavit, certisaimiim est, neque libertatem peti posee, noque tutelam libertatis praestationi patrocinari; el ita et Marcellus libro quinto decimo Digestorum, el Imperator noxter eum patre rescripsit. 10.Si quia servo pignorato directam liberta1cm dederit, hect videtur mro subtili inutiliter reliquiaso, alternen, quasi el tldeieommissaria libertate retida, servus petere potest, ut ex ftdeicommisso liber fiat; favor enim libertatJs enadet, nl interpreteniur, et nd libertatis petitionem pronedere testament verba, quasi ex fideicommisao fuenit () servus liber case iussus; nec enim ignotum eat, quod multa contra iuris rigoreni pro libert.ate sint constiluta.

7.Si por el testador se hubiere pedido que en lo sucesivo no prestase servidumbre Stico, se determin que se considerase dada por fideicomiso la libertad; porque el que pide que en lo - sucesivo no ?reste servidumbre, parece que pide' que se le d la libertad. 8.Pero tambin si escribi de este modo: no lo enajenes, ni lo vendas, se habr de decir lo mismo, si esto hubiere sido escrito con tal intencin, porque el testador haya querido que aqul sea constitado en libertad; pero si lo escribi con otro designio, por ejemplo, porque le daba heredero consejo para que retuviera 6. tal esclavo, porque quiso corregir y castigar al esclavo, para que no experimentase 6. un dueo mejor, con otra intencin, no con nimo de queso le haya de conceder la libertad, se ha de decir que deja de tener lugar la prestacin de la libertad; y sal lo escribe Celso en el libro vigsimo tercero del Diesto. Porque no solamente las palabras del fideicomiso, sino tambin la mente del testador, suelen dar la libertad por fideicomiso. Pero cuando por presuncin parece que se di la libertad, al heredero le incumbe probar la voluntad contraria del testador. 9.Si alguno hubiere nombrado A. otro como tutor, porque lo crey libre, ea muy cierto que ni se puede pedir la libertad, ni la tutela favorece para la prestacin de la libertad; y as! Lo dice Marcelo en el libro dcimo quinto del Digesto, y lo res-

al

11.Ex testamento, quod agnatione postumae ruptuin este constitit, noque directas ]ibertates competere, noque fideicominissarias deber!, si (3) cLuas non a legitimis quoque heredibus paterfamihas reliquerit, anUa constat. 12,Si quia alionum, vel suum servum rogatus sit manumittere, el minus Bit (4) in co, quod accepit iudioio testatonis, plus Bit in pretio sorvi, an cogatur vol alienuta redimare, vol suum manumittere, videndum est. Et Marcelli.is scripsit, quam ceperlt legatum, cogendum omnimodo suum manutailtere; et sane hoc jure utimur, nl wultum iiitersit, suum quisque regates sil manumittere, an alienum; si suiim, cogeirir manumitIere, etimsi modicurn aceepil; quedai alienum, non alias cnt cogendus, quam si tanti possit redirnere, quantum ex udicio testatoriS conseeutus Sil.

. 13.Proinde consequenter Marcellus alt, eum quoque, qai heres institutus est, si quidem ahiquid nd eum dedunto acre alieno pervenil, cogendum
(1) HGL V4g.; aliqus, el cddie Fi. (2) HeZ. Vii; fuer&t, el c6dice Fi

pendi por rescripto nuestro Emperador juntamente con su padre. 10.Si alguien le hubiere dado ia llberta.d directa un esclavo pignorado, aunque en estricto derecho parece que se la dej intilmente, sin embargo, el esclavo puede pedir, como si se le hubiere dejado La libertad tambin por fideicomiso, que se le haga libre en virtud del fideicomiso; porque el favor de la libertad aconseja que interpretemos, que laspalabras del testamento son pertinentes tambin para la peticin de la libertad, como si poi fideicomiso se hubiere mandado que el esclavo sea libre; porque no es cosa ignorada que en favor de la libertad se establecieron muchas dispoKicio nos contra el rigor del derecho. 11.Ea bastante sabido, que en virtud del testamento, que se sabe que se rompi por el nacimiento de una pstuma, ni competen has libertades directas, ni se deben las dejadas por fideicomiso, si algunas hubiere dejado e) padre de familia aun 6. cargo do los herederos legitimas. 12.Si A. alguno se le hubiera rogado que manumita k un esclavo ajeno, 6 suyo propio, A impontara menos lo que recibi por la ltima ii.:osiein dl testador, y mAs el precio del esclavo, se ha de ver si ser obligado k comprar al ajeno, 6 6. manumitir al suyo. Y escribe Marcelo, que, habiendo aceptado el legado, ha de ser obligado de todos modos A. manumitir al suyo; y verdaderamente observamos esta derecho, de suerte que hay mucha diferencia entre que 6. uno se le haya rogado que manumita al suyo, que al ajeno; si al suyo, ser obligado manumitirlo, aunque haya recibido mdica cosa; pero si al ajeno, no ser obligado de otro modo, sino si pudiera comprarlo por tanto cuanto haya obtenido por la ltima disposicin del testador. 13. - Consiguientemente dice Marcelo, que tambin el que fu instituido heredero ha de ser obligado A manumitir al suyo, si verdaderamente

(2) Taur. sigtn e scrfra original; .1, omit4ie la o. rrecnn itei eddiod Fi., Br.

(4) consecutue, inserte Rai.

D1GTO.LIflRO XL.- TITULO Y

239

case sium manumitiere; si 'vero nihil pervenit, non essc oogendum. 14.Plane si forte minus relictum est aLicui, verum creYit legatum ex aliqua causa, aequissimurn eril, tanti eum cogi redimere,quantum ad eum pervenit; nec causan dabere, quod miaus illi reliclum sit, quum creverit sus Jegatlim par testamenhi oocasionem; nam etsi ex mora fruetus usuraeve fideicommisso accessissent dicenduin est, libcrtatem praestandam. 15.Proinde etsi sorvi pretium decrevit, dioondum est, redimere cogen dum 16.Quodsi !egatum sit imminutum, viden-. dum, an cogatur servum manumittcre, qui spera'viL (1) legatum ubrius (2) cousecuturum. Et putem, si legatum' refundere siL paratus, non case cogendum; idcreo, quia sus contoniplatione aguovit legatum, quod ex mopinsto deinhmtum est. Parato Igitur e! (3) a legato recadero, conceden~ duna (4) cnt, nial forte residuurn legatum ad pretium sufficit.
17.Quid ergo, si plures () serves rogatus sit inanumiltero, et ad quorusdam pretium suffieiat id, quod reliotum est, ad omnium non sufflciat, so cogendus sis quosdam manumitterel Et putero, debere eum cogi, ve! aus, quoruru pretium patitur, manuinittere. Quia argo etatuet, qui potius manumiltitur (6), utrumne ipse legatarius eligat, quos uianumlttat, an heras esL Et fortasais quis recto dixerit, ordinem seripturse snquendum; queda ordo tion pareat, ant sortiri coa ojortebit, no silquam ambitionis vel gratiae suspiaionem Praetor subeat, ant merihi.s cuiusque allegatis arbitran ces oportet.

fu alguna cosa su poder deducidas las deudas; poro si nada fu . su poder, no ha de ser obligado. 14.Mas si acaso se le dej alguno menos, pero el legado creci por alguna causa, ser. muy justo, qu l sea obligado comprarlo por tanto
cuan Lo fu poder de l; y no debe excusarse por-

que se le haya dejado menos, habiendo crecido su legado con ocasin del testamento; porque aunque por causa de mora se le hubiesen agregado al fideicomiso frutos intereses, se ha de decir que se debe dar la libertad. 15.Por lo tanto, tambin si disminuy el ereojo del esclavo, se ha de decir que ha de ser obligado comprarlo. 16.Pero si el legado se hubiera disminuido, se ha de ver si ser obligado manumitir al esclavo el que esper obtener un legado mspinge. Y yo opinara, que si estuviera dispuesto devolver el legado no ha de ser obligado; por esto, porque acept por otra consideracin el legado, que inopinadamente se disminuy. As, pues, al que est dispuesto separarse del legado se le habr de permitir, . no ser acaso que lo restante del legado baste para el precio. 17.,Luego qu se dir, si . uno se le hubiera rogado que manumita varios esclavos, y lo que

se dej baste para el precio de algunos, y no basto

para el de todos? Habr de ser acaso obligado manumitir a algunos? Y yo opinara, que l. debe

ser obligado manumitir por lo menos aquellos

cuyo precio lo consiente. Mas quin determinar el que preferentemente haya de ser manumitido? Acaso elegir el mismo legatario aquellos quienes haya de manumitir, 6 el heredero? Y quiz alguno dir con razn que se ha de seguir !i orden e la escritura; pero si no apareciera el orden, convendr sortearlos, fin de que sobre e! Pretor no recaiga sospecha alguna de intriga de favor, 6 convendr elegirlos por los mritos, de cada uno,

18.Simili modo dicendum eat, dei redimere iUSSU5 St, liberiatemque praestare, nec pccunia quse legata est, sufficiat ad redemtionem omniwm quibs libertas data esi; nam, et bic idem erit, quod supra prohavimus. 19.Si cul legatum alt relitum, isque regates st servum propnium manumittere, eque 7), quod legatuni est, praestare, sn fideicomnuasaria libertas praestanda alt? Quosdam mayal, quia, si fueril coactus ad Iiberlatem praestandam, ex neceasitate ad fideiconimisal quoque praestationem cnt cogendes; et sunt (8), qui putant, non cese eogendum. Nam et si mihi legatum fuieset reliotum, et id rogatus casero Titio restituere confestim, et praeterea fideicommissam libertatem servo meo praest.are, sine dubio diceremus, non esee me cogendum ad libertatis praestationem, quia nihil pretil nomine videor accepisee. Plano si forte post tempus fuerit rogatus res tituere sibi legatum reietum, dial potest, propter medii temporis frutum cogenduni eum mauumittere. 20.Si rogatus quis al fundum, quam morietur, ah eentum praestaro, si tantum ex fructi(1) Taw. igd'i a it,aiz ungtsaA e, w&rta a coree,, ds eddee FZ., Br. (5) Taur. R,aus eorreroit det e'doc FI.; verlos, a &critura orIgInal, r. (8) so, fiat. Vuig. (ti cogendus, 'PuIg.

que se hayan alegado,

18Del mismo modo se ha de decir, aunque fi uno se le hubiera mandado comprarlos y darles la libertad, y el dinero que se leg no bastara para la compra de todos aquellos fi quienes se les di la libertad; porque tambin en este caso ser lo mismo

que en el anterior hemos admitido.

y fi l se le hubiera rogado que manumite. fi un esclavo propio, y darle lo que se leg, se habr de dar la libertad dejada por fideicomiao'f Esto inclina
fi algunos, porque, si hubiere sido obligado fi dar La

19.Si uno se te hubiera dejado un legado,

libertad, por necesidad habr de ser obligado tambin fi la entrega del fideicomiso; y hay quienes opinan, que no ha de ser obligado. Porque tambin si se me hubiese dejado un legado, y se me hubiese rogado que lo restituyera inmediatamente Ticio, y adems que le diera fi un esclavo mo la libertad por fideicomiso, sin duda diramos, 9ue yo no haba dozer obligado la prestacin de la libertad, porque no parece que recib cosa alguna ttulo de precio. Mas si acaso se le hubiere rogado fi uno que restitu-

ya despus de algn tiempo el legado que se le dej, se puede decir, que ha de ser obligado fi manmitirio por razn de los frutos del tiempo intermedio. O.Si alguien se le hubiere rogado que, cuando muera le d & uno un fundo, y Ii otro la cannlurleenova, l c.dio,e FI., Br. manumltiantur, Ha. Vu4. Segdn correooiJn del o~ FI., Br.; el d pos' elqne, T27`1 seg ita a eecritura orIginal. CO) 2')ur. a rnrg.n; atei por st sunt, dti el t*O.
.Tau".;

240

teBS'ro.LLBO XL: TTULO Y

bus tundi.perceperit, quantum sal in fideicorniniaso, cogendum eurn praestare, sic fIt UI sil in pendecti fideicommissutn pecuniari um, el fideicommissae Iihertat.is praestatio. 21.Quotjes autem fideiconiniissaria libertas relinquitur efficaciter, in ea causa est, nl naque ahenatione, neque usucapione extingui posail; ad quemeunque enim pervenerit is servus, eui deLcommisaa libertas muda cal, cogi eurn nianumiltere; ci jis et saopisaime constitutuin. Cogetur igitur is, ad queni servus pervenerit, fldeicommissam libertatem praestare, si bac maluil is, qui rogatus est; latius enim acceptum est, ut et. si sub condilione fuji el libertas relicta, el pendente conditione alianatus sil, attarneii eum sua causa susnetur (1). Quodsi iiolit ab co manumilti, sed potius ab eo velil ad iibertatexn perduci, qui eral rogatus eum manumitIere, audiri eum oportere, Divus Hadrianus el Divus Pita reacripserunt; quin ima et si iam manumissus est, velit tainen potius ema Iibertus fien, qui eral rogatus eum manumittere, audionduin cuin Divus Pius rescripsit. Sed elsi ex persona manumiasoris, vel ex quacunque causa manumisaus ostendere potest, ma suum laedi manumiesione, ve] etiam laesum (2), suceurri si ex bis Conatitutionibus oportct, nc contra volunlatem defunoti durior eius conditio constituatur. Plano si ea sil defunoti volunf,as, nl vel a quocunque (3) tnanumitti volueril, diceuduni cst, Constitutiones supra scriptas cesaare.

tidad de ciento, ha de ser l obligado darlos, si de los frutos del fundo-hubiere percibido tanto cuanto importa el fideicomiso; resulta de aqu, que estarn en suspenso el fideicomiso pecuniario, y la prestacin de la libertad dejadapor fideiconliso. 21.Mas cuando la libertad dada por, fideicomiso se deja eficazmente, es de tal condicin, que no puede extinguirse ni por la enajenacin, ni por la usucapin; porque cualquiera cuyo poder hubiere ido este esclavo, al cual se le dej por fideicomiso la 1ibrtad, ea obligado manumitirto; y as se determino muchsimas veces. En su virtud, aquel cuyo poder hubiere ido el esclavo ser obligado darle la libertad dejada por fideicomiso, si esto prefiri aquel quien se le rog; porque se admiti adems, que tambin si bajo condicin se le dej la libertad, y pendiente la condicin hubiera sido enajenado, sea sin embargo enajenado con su propia condicin. Pero sino quisiera ser manumitido por ste, sino que quisiera ms bien ser cenatituido en libertad por aquel quien se le haba rogado que Jo manumitiera, respondieron por rescripto el Divino Adriano y el Divino P10, que debe ser oido; y aun ms, tambin si ya ft manumitido, pero quisiera preferentemente hacerse liberto de aquel ti quien so le haba rogado que lo mannnTiitiera, resolvi por rescripto el Divino Po que ha de ser odo. Pero tambin si el manumitido puede demostrar que por razn de la persona del manumisor, p01' otra causa cualquiera, se lesiona su derecho con la manumisin, tambin que fu lesionado, conviene que se le socorra en virtud de estas Constitutiones, ti fin de que no se haga ms dura su condicin contra la -voluntad del difunto. Mas si la voluntad del difunto fuera tal, que hubiere querido que por cualquiera fuese manumitido, se ha de decir, que dejan le tener lugar las susodichas Constituciones. 25. PAULO; Fideicomisos, libro 111.Si el heredero que vendi un esclavo hubire fallecido sin sucesor, pero viviera el comprador, y el esclavo quisiera ser liberto del difunto, no del comprador, escribi Valente, que l no ha de ser odo, ti fin de que el comprador ]no pierda el precio y el liberto. 20. ULPIANO; Fideicomisos, libre V.Mas cuando aquel ti quien se le rog que manumitiera ti un esclavo ajeno, entreg el esclavo ti otro por necesidad de muerte, por la confiscacin de los bienes, opino que es rutie cierto que tienen lugar las Constituciones, ti fin de que fose haga peor la condicin de la libertad dejada por fideicomiso. Porque tambin cuando ti alguno se le hubiese rogado que al.morir manumitiera ti un esclavo, y di hubiese fallecido sin haberle dado la libertad al esclavo, se estableci que ste haba de ser considerado como si por l hubiese sido puesto en libertad; porque puede darle la libertad en este testamento, y ciertamente directa. Resulta de aqu, que siempre que alguno recibi por fideicomiso Ja libertad, tiene, si fuera manumitido por otro que por aquel ti quien Be le habla rogado, el auxilio de las Constituciones, y es considerado lo mismo que si hubise sido manumitido por aqul, porque se les concede favor ti las libertades dejadas por fideicomiso, y no suele perecer la libertad que se dej por fideicomiso; pues aquel ti quien se hizo donacin de ella parece que mientras tanto est en posesin de la libertad. (6)7aur.8e9a la escritura original, sil. a cGrreOes del sdica FI. Br.; utlue quuln dtetuam alt. nl, Ha. Vwlq. (?) Jal, d.; poueu!onem, el cdIce FI.

25. PAULUS libro 111. Fidicornrniaaorurn - Si heres, qui vendidit servum, sine succeasore deceseril, enator autem extel et veht servus defuneti libertus seso, non etotoris, non case eum audienduui Yalens scripsit, no emtor el pretium, el libentum perdal. 28. U L ri A N va libro Y. Fi4cicornrni.88orurn. Quum vero is, qui rogatus non (4) est alienum servuin manumitiere, morlalitalis neceasitate, vel bonorum publkatioiie, ad alium servum perduxit, magia opinor, Consiitutionibus eses locuni, nc detenor condujo fldeicomrnissae liberlatis fIat. Ns-ui el qtmm qnklatn rogatus esset, quum moreretur, servum man urn i Uere, isque deeesaissot libertate servo non datas perinde nuin habeudum ooiistitutum est, atque si ad lihortatem ab eo perduetus osad; potest euirn eo testamento dare libertatem, utique directarn (5). Sic (6) fit, nl, quoties quis libertatem eccepil fideicomrnissariatn, si ab alio, uam qui eral rogatus, manumittatur, auxlium otistitulion um habeat, perindeque habotu r, atque si ab co inanumiasus fuiase!, quoniarn fldeiogmmiasis libertatibus favor exhibetur, ncc interoidere solel destinata fideicommissa libertas; qui enim ea donatus est, in possessione (7) Jibertatis interim case 'ndetur.

(1) Jal.; alienstur, al cdice FI. (2) me saum manumIslone esas 1aeum4 Jal. (3) Jal. Vulq.; quacunque, el eddico FI. (4) non, considrase ajii palabra supbftu.4. (5) 1'aur.; directum, el addice FI., B.

D1STOLflRO XL TfTULO y 1 .Apparet igitur, subventum fideicommissis libertatibus, ul in re (1) mora faeta esae bis videatur; el ex dic quidem, quo libertas peti potuit, rnatri tradentur () manumittendi causa, ex die varo, quo petita est, ingenui nascantur. Plerumqae en -par ignaviuin, vel per timiditatem eorum, q ci bus relinquitu rji bertas fideieommissa, val ignor&ntiam iuris 8111, val pm' auctoritatem et ignitabm eorum, a quibus relicta est, vel serius petitur, vel in totum non petitur fldeieommissa libertas; quae res obease Jibertati non debet. Quod igitur defendinius, ita deterrninandum est, ut ingenui quidem. eiinde naaeantur, ex quo mora libortati facta est; manuniitti autem partum dio debeat, ex uo petE libertas potuit, quamvis non sit patita. erte minoribus viginti quinque annis et in boa trihuendurn est auxiiium, ut videatur in re mora case; nam qua ratione decretum, et a Divo Severo (8) constitutuni est, in re moram esae circa pecuniaria tideieo,iirniesa, quae minoribus relicta sun, multo magia debet etiaru in libertatibus boa idem admitti.

24!

2.Quum quidam Caecilius aneillam, quam pignorE obligavorat, dimiaso creditore par fldeiuomnjssiJin manumitti voluisset, el heredibus creditorem non liberantibus, infantes, qui posten erant editi, veniissent a creditore, Imperator noster eum patre reseripait, secundum ea, quac Divo Pio plaeuerint, ne pueri ingenuitate destinata fraudarontur, pretio enitori restitubo perinde eos ingenuos fore, ae si mater eorum suo tempere manurnissa fuisset.

1.Se ve, pues, que se auxili las libertadas dejadas por fideicomiso, de suerte que so considere que en realidad se incurri en mora respecto ellas; y desde el da en que Be pudo pedir la libertad se le entregarn los hijos la madre para que tos manumita, pero desde el da en que fu pedida aqullos nacen ingnuos. Porque muchas veces por desidia, por timidez de aquellos quienes se les deja la libertad por fideicomiso, por ignorancia de su derecho, por la autoridad y la dignidad de aquellos, * cuyo cargo fu dejada, es pedida lardiamente, 6 en absoluto no es pedida fa libertad dejada por fideicomiso; lo cual no debe perjudicarJe la libertad. As, pues, lo que defendemos se ha de determinar do modo que nazcan ciertamente ingnuos desde que se caus mora para la libertad; pero se debe decirque el parto es manumitido desde que se pudo pedirla libertad, aunque no haya Sido pedida. Ciertamente que 4. los menores de veinticinco aflos se les ha de auxiliar tambin en esto, de modo que se considere que se incurre en mora; porque con mucha ms razn que por la que se decret y se estableci por el Divino Severo, que se estaba en mora respecto l los fideicomisos pecuniarios, que se les dejaron a los menores, se debe admitir esto mismo respecto las libertades. 2.Como quiera que un tal Cecilio hubiese qu.erido, que, pagado el acreedor, fuese rnanumitida por fideicomiso una esclava, que habla obligado en prenda, y no pagando los herederos al acreedor hubiesen sido vendidos por el acreedor los hijos que despus haban nacido, resolvi por rescripto nuestro Emperador juntamente con su padre, conforme lo que le habla parecido bien al Divino Pb, que, fin de que los hijos no fuesen defraudados en la ingenuidad que se les haba atribudo, hubieran de ser ingnuos, restituido el precio al comprador, lo mismo que si su madre hubiese &ido manumitida su tiempo.

3.Idem Imperator noster eum patre rescripsit, si post quinquennium mortis testatoris tabulae tostamenti upertae sasent, val codicilll, et partus medio tempore editus Sil, ne fortuita mora servitutem partui irrogaverit, matri partum tradendum, ul ab ea ad libertatem perducatur.

3.Nuestro mismo Emperador resolvi por rescripto juntamente ron su padre, que, si las tablas del testamento, 6 del codicilo, hubiesen sido abiertas despus de un quinquenio de la muerta del testador, y en el tiempo intermedio se hubiera dado ti luz el parto, ti fin de que la morosidad for-

tuita no le impusiere la esclavitud al nacido, se le baha de entregar el nacido ti la madre,- para que

4.Apparet igitur ex boa Rescripto, itero co, quod a Divo Pio reseriptum diximus, noIuise eos, moram libertatis (4) tituitam nocere edito (5) ex ea, cul fideicoromiasa libertas data eat. 5.Non tarnen si a substituto impuberis fideleonmigsa libertas data alt anciliae, (6) quae vivo inpubcre partum ediderit, vol si post tempus, vel sub conditione libertatem aoceperit, et ante diem vel conditionem partum edideril, ad libortat.cm partus perducetur, quia horum elia conditio est; non enim moram fortuitam, sed ex voltintate testantis passi sunt. 6.Si pro non soripto habitus sit servus alicui legarus, cui senvo per fldeicommissiim libertas adsoripta eat, quaeationis est, num fldeicommiasa libertas debeat intercidere; et an, si servas petat fldeicommssam libertatersi ab eo, penes quam reti) ram, mal, Valg. (2) I1a1. Vu1g_ tradersntur, el e4dMe b'L (5) Merco Ial. (t) IJaL 'u19.; ilbertati, t eddioe Fi. ToMo 111-t

por ella fuera constituido en libertad. * 4,Aparece, pues, de este resripLo, y tambin del que dijimos que fu dado por el Divino Po, que no quisieran ellos que la morosidad fortuita de la libertad le perjudicara al que naci de aquella k quien se le di por fideicomiso la libertad. 5.Pero si ti caigo del substituto de un impbero fu dada por fideicomiso la libertad ti una esclava, que hubiere dado ti luz un parto en 'vida del impbero, 6 si hubiere recibido la libertad despus
de algn tiempo, 6 bajo condicin, y antes del da parto no ser constituido en libertad, porque es diversa la condicin de stos; pues no sufrieron mora fortuita, sino por voluntad de] testador. 0.Si hubiera sido considerado como noescri-

6 de la condicin hubiere dado ti lus el parto, el

te el legado que ti uno se le dej de un esclavo, ti la libertad, hay la cuestin de si deber extinguirse la libertad dejada por fideicomiso; y si, pidincuyo esclavo se le habla asignado por fideicomiso

(S) edita, acertadamente Ial. VitLg. () Tato-. segn a escritsra original Os, viserta a co. rrecid* del c$ttce Ft., Ir.; esque por qusa, fiat. Vag.

242

DIO ESTO, LIBRO XL TTULO Y

ioansisset, pro non seripto habito legato, quod erat re1itum ei, qui euni rogatus fuerat manumittere, veL si ipse servus, ut supra dictum est, fuit legatus, an libertas non debeal intercidere. Et putem, debern dici, fideieowmissam libertatem sal'vam case, lic.cL ad euin nihil pervenoriL, qui eum rugatus erat manu rnittere; cogetur igitur libertatern praestare is, ad quem pervenit Jegatuu, quia libertas fideicomwissa nullum impedimentum pati debet.

7.Subventum libertatibus est Senatusconsulto, quod factum est temporibus Divi Traiani sub (1) Rubrio Gallo et Caelio Hispoe (2) Consulibus, jo baco verha SI fil, A. QU5US LIBaIITATEM PRLESTAR1 OPORTZT (3), EV9CATI A PftABTORE ADESSE
!OLt1ISSET, SI CAUSA COGNLTA PRAETOR. PftORUNTIASSET, LIIIERTATEM BIS DEB5RI, BODEM ZULlE STATUM SER-

VAJII, &C Si DlR.CT0BA.NUMISSi ESSENT.

dele el esclavo la libertad dejada por fideicomiso, aquel en cuyo poder hubiese quedado, considerado conio no escrito el legado que se le babia dejado aquel quien se te habrn regado que lo manumitiera, habiendo sido legado el mismo esclavo, segn arriba se dijo, no deber etinguire Ja libertad. Y yo opinarna, que se debe decir que queda salvo la libertad dejada por fideicomiso, aunque nada haya ido poder de aquel . quien se le haba rogado que lo manumitiera; as, pues, ser obligado a darle la libertad aquel a quien fu el legado, porque la libertad dejada por fideicomiso no debe sufrir impedimento alguno. 7.Por un senadoconsulto, que se hizo en tiempos del Divino Trajano bajo el consulado de Rubrio Galo y do Celio Hispn, se auxili las libertades en estos trminos: Si atuellos por quienes se debe dar la libertad no hubiesen querido cernparecer llamados por el Pretor, y el Pretor hubiese fallado con conocimiento de causa que se debe la libertad algunos, obsrvese lo establecido con el mismo derecho que si directamente hubiesen

qinbus ex causa eioolnmissi libertas (4) debebaLur (5) Proiude si libertas non deberetur, obre-

8. mc Senatuaeousultum ad eos pertinel,

sido estos manumitidos.

ptu iii tamen Praetori est d' libertate, pronuntiaturntue, ex boc ScnatuseonaulLo libertas non cern-. petit; et ita Imperator noster eum patre suo resen psit. O..Evocar e.utem a Praetore oportet eos, qui fldeicommissam libertatern debent, eeterum rnsi fucrint evocati, cessat Rubrianum Senatusconsultum; proinde denuntiationibus et edictis litcrisque evocan di sunt. 10.Hoc Senatuzconsultum ad omnes pertinet ILi tan Les, q uos lid eicommissam libertatem praestare oportet. Proiiide sive heres rogatus, sive quia alius, Senainsconsulto locus sal; omites enm omnino, qui debereni fldeieornmissam Iibertatern praestare, ja ea causa sunt, ut ad Seoatuscocsultum pertinearit. 11.Quare si horca quidein latitet, lealarius sutom vol fldeicommisaarius, qui rogatus sit libert,atem praeslare, praesena sil, Senntuseon9ultum deficit, et nihilo minus iinpedietur libertas (6); proponamus enim, Iegatarium noodum dominium servi natum case; 27. PAUI.us libro lii. Fitjcieornmssorum. - itaque hoe casu Princeps adeundus est, ut et in hoc casu libertati prospiciatur. 28. ULPIANUS libro V. Fideicorimiuorarn. - Si euin sorviim, cal erat fldeicommissa libertas relioLa, distraxerit ja, qui erat rogatus, et emtor qui. dem latitet, a autem, qui rogatus erat, praesens alt, su Rubriano Senatusconsulto (7) locus siL! Et alt Marcellus, Rubrianum Iocum habere, quia.absat, quem manumitIere oportot. 1.Haec autem verba: adesse noIuissentiI, non utique exigunt, nt latitet la, qui libertatem

8.Este senadoconsulto se refiere aquellos quienes por causa de fideicomiso se les deba la libertad. Por consiguiente, si no se debiese la libertad, poro se erigai al Pretor respecto la libertad, y se tall, no compete la libertad en virtud de este senadoconsulto; y as lo resolvi por rescripto nuestro Emperador juntamente con su padre. 9.Mas se debe llamar por el Pretor a los que deben Ja libertad dejada por fideicomiso, pero sino hubieren sido llamados, deja de tener lugar el se-

ser llamados con denunciaciones, edictos y cartas. 10.Este senadoconsulto se refiere todos lo que se ocultan, que deben dar la libertad dejada por fideicomiso. Por lo tanto, ya si fuera un heredero rogado, ya si Otro cualquiera, tiene lugar el senadoconsulto; porque absolutamente Lodos lo que debiesen dar la libertad dejada por fideicomiso se hallan en el caso de estar comprendidos en

nadoconsulto Rubriano; por consiguiente,

deben

el senadoconsulto. 11.Por lo cual, si ciertamente se ocultara el heredero, pero estuviera presente el legatario el fideicomisario, quien 80 le hubiera rogado que d la libertad, deja de tener lugar el & enadoeonsub te, y se impedir, sin embargo, la libertad; porque minio del esclavo; -

supongamos que el legatario aun no alcanz el do-

27. PAuLO; Fideicomisos, libro 111.-3, as, en este eseo se ha de recurrir al Prncipe, para que tambin en este caso se provea favor de la libertad.
28. ULPIA.NO; Fideicomisos, libro V. -. Si aquel quien se le haba rogado hubiere vendido el esclavo, al cual se le haba dejado la libertad por fideicomiso, y el comprador, se ocultara, pero estu-

viera presente aquel fi quien se le haba rogado, thahr lugar al senadoconsulto Rubriano! Y dice Marcelo, que tiene lugar el senadoconsulto Ru-

briano, porque est ausente el que debe manumitir. 1.Mas estas palabras; no hubiesen querido

comparecer, no exigen, ciertamente, que est

(1) Et cdice FI., Dr.; sub, omeeSa Taur.


ci((e Fl.,r.
43) oPOErRiiT, Ial. (4 ) Tar. segn c(>rrercin

(u lYianc, Vt&tj.

del c6dice FI.; libertam, el

ttr,

(5) Segdn les Bes.; clebestur, La eicritora origieat; debe.

(0) libertas, co'siUrase ario40a por aUguos copistas. (T) jUfr,26. 17.de este ttulo.

La ,,orreccu$a dl Ci.U55 Fi., R.

trGETO.LIWRO XL TTULO V

243

praestare debebit; nam etsi non latitet, eoriteuinat utem venire, Senatusconsultum Iocum habebit. 2.tdem observatur, etiam si plures heredes constituti fideicornmissam libertatem praest.are rogati, non insta ex causa abcsse pronuntiatuin uerit. 3.Eorum, qui justa ex causa abessent, et eoruin, qui praesentes fldeicoicmissae libortati moram non facient, perind.e libertus erit, atquc si sol rogati ad iustam hbeitatem perduxisscnt. 4.Si quia serviun non hercditarium rogatus manumittere latitet, factum est Senatusconsuttuni, Aeinilio (1) lunco et lulio Severo Consulibus, in hace verba: PLCEuE, SI QUIS EX 1115, QI.11 RIELCOM-

MISSAM LIBSRTATEM EX QUACUMQUE C#dJSA. DERER.ENT SEnVO, QUI MORTIS TEMPORE ElES, QUI ROGAVIT, NON FUEIUT, ISQUE (2) ADESSE NEG10ITU1%, PRAETOR (3) cocNosc&T; ET Si IN EA CAUSA 5555 V1DRDTUR., UT, SI FRAESENS ESSET, MANUM1TTERII COGI DUrIERET, ID (4) ITA ESSE PRONWTIET. CUMQUE ITA PItONUNTSASSET, iDEM IURIS ERIT 5), QUOD ZSSET, Si iTA, ET EX FIDBICOMiIISSO MANUM1TTI DZBU1SSET, MNUMISSUS ESSRT.

5.Ex iut2, causa abease ces demum dicendum est, qui non habent iniustani causam absentine, quum sufflciat, quod non in fraudetn Jibert.at.is absint, quo magia videantur ex justa causa abesse; ceteruni non est necease, ut Reipublieae causa absint. Proixide si alibi domicilium quia habeat ahbi potatur fldeicommissaria libertas, dicendum est, non esse necease evocan eum, qui fldeicominissani libenlatem debere dicitur, quia eiiam absente co, si constiterit, hbertatem deben, pronuntia.ni potest,iusta de causa cuni abesse, nec Jibertum perdit; namque eos, qui apud sedes (6) suas et domicilium suum sunt, nemo dubitabit, ex justa cause. abease.
29. PAULUS libro lii. Fideicommisso"um. - Si quis, posteaquam in ea causa osas eoeperit, ut ex tideicommiaso manurnitti deberet, alienatus Sit, la quidem, cuina interim servus cnt, manurnittere cogetur; sed lije non distiaguitur, justa, an non justa causa absit, omimodoenim libertas ci servatur.

oculto el que debiere dar la libertad; porque auique no est oculto, con tal que rehuse comparecer, tendr lugar el senadoconsulto. 2.Lo mismo se observa, tambin si liabindosetes rogado muchos herederos instituidos que den la libertad dejada por fideicomiso, se hubiere declarado que no estn ausentes por Justa causa. 3.Uno ser liberto de los que estuviesen ausentes por justa causa, y de los que estando presentes no causaren mora para la libertad dejada por fideicomiso, lo mismo que si ellos solos se les hubiera rogado que lo constituyesen en legtima libertad. 4.Si se ocultara alguno quien se le hubiera rogado que manumitiese a un esclavo que no era de la herencia, se dio lugar al senadoconsulto hecho bajo el consulado de Emilio Junco y Julio Severo en estos trminos: Est determinado, que si alguno de los que por cualquier causa debiesen por fideicomiso la libertad un esclavo, que al tiempo de la muerte no hubiere sido del que rog, y l se negare comparecer, conozca de ello el Pretor; y si se viere que si estuviese presente se hallarla en el caso de que debera ser obligado hacer la manumisin, declare que esto es as. Y cuando as lo hubiese declarado, se observar el mismo derecho que se observara, si hubiese sido manumitido del modo que hubiese debido ser manumit.ido en virtud del fideicomiso. 5.Se ha de decir que estn ausentes por justa causa solamente los que no tienen injusta causa para su ausencia, pues basta que no estn aLIsent-es en fraude de la libertad, para que ms bien se considere que estn ausentes por justa causa; pero no es necesario que estn ausentes por causa de la repblica.. Por consiguiente, si alguno tuviera el domicilio en tina parte, y en otra se pidiera la libertad dejada por fideicomiso, se ha de decir que no es necesario llamar al que se dice que debe la libertad dejada por fideicomiso, porque, aun celando l ausente, se puede declarar, si constare que se debe la libertad, que est ausente pon justa causa, r no pierde el derecho sobre el liberto; porque nadie dudar que los que se hallan en su residencia y domicilio estn ausentes por justa causa. 29. PAIJLO; Ftdaicomi.5o5, libro III. - Si alguno hubiera sido enajenado despus que hubiere comenzado estar en el caso de que debiese ser manumitido en virtud de fideicomiso, Sena ciertamente obliado . manumitirlo aquel de quien mientras tanto lucre esclavo; pero en este caso no se distingue si est ausente por causa justa no justa, porque de todos modos se le reserva aqul la libertad. 80. ULPIANO; Fideicomisos, libro V. - Habindose interpuesto, como si uno estuviera ausente, decreto en virtud del cual l se hallaba ausente por justa causa, pero habiendo fallecido ya l, resolvi por rescripto nuestro Etuperador, que se deba transferir el decreto La persona del heredero, y que sobre este particular su derecho era igual que si hubiese declarado que l mismo estaba ausente por la misma causa. 1.Si entre los que deben hacer la manumisin hubiera alguno en la infancia, decret el Senado, que, cuando la edad de uno slo lo impidiere, fuesen libres aquellos y aquellas quienes se les debe dar la libertad por causa de fideicomiso. (4) ID omUeta Vu.lg. (&) FOSE. IJZ. (60 asiles, fiat. Viag.

Quiim quasi abssnte quodain decretum fuisset iiiterposituin, ex iusta causa eum abease, la ant-em mortuus iain esset, imperator noster veacripait, in heredia personam tranaferendum decretum, coque loco ma eius cese, quasi hunc ipsuin ex eadam causa abease pronuntiasset. 1.Si infais sit inter coa, qui manumittere debent, Senalus censuit, quurn unius setas inipedierit, ut liber liberaeque sint hi, quibusllbent.aLes ex causa fideieominissi praestari oportet.

80.

UL.PIANUS

libro V. Fcenirn.iawru,n.

(1; Msnillio, las Las. 15QUE omtela Hal. i) sri, inserta fiat

244

t)EGESI.I.IBRO XL TITULO V

2.Hoc dem erit diesedum, et si solus alt heres institutus, qui fari non potest. 8.Si vero pupillus tutorern babeL, isque nolit ad libertatem praestandam auctor case, adeo non d.cbet impedimento esse neue pujiLto, ut libertos non habeat, noque libertati, uL Divi fratres reseripacrint (1), ex causa fideicornmissi libertatem praeatari debere servo, perinde atque si ab ipso pupilo tutore auctoro manumiasus esset. 4.Quiaunque igitur casos inciderit, quo is, quifari non potest, tideicommissae libertati subiactus. est, accommodabiinus menteni Senatuseonsulti, quas etiam ad horedein infantem rogati (2) trahenda est. 5.Adeundus est autein etiam ex han causa Praetor, praesertim quum Rescripto Divi IPA offectuin est, ul, si quidam ex rogalis praesentes sint (3), alii latitent, alii ex (4) causa absint, intercederite infantis persona, non omuium libertus efflcialiir, sed lantum infantis et eorum, qui ex iusta causa absunt, vel etiam praesentium. 6.SI plures heredes sunt instituti, et inter coa (5), qui fari non potest, sed non ipse rogatus it sorvum manumitiere, non oportere intereidere libertatem ab hoc, quod eohcredibua anis vendare eui ifans non poasil. Et extat quidem Senatusconsultum Vitrasianum (6), sed et Divus Plus Cassio Dextro rescripsit, ita rem explican, ul partes servorum, qui bus par fldeicomuiissum libertas data est, iusto pretio aeaimeutur, alque ita servus ab his, qui rugati sunt, InanuLnittatur. Hl autem, qui eos' manumiserunt, pretil nomine perinde fratribus et coheredibus suis obligati erunt, stquesi ab earn rem ex iudieati causa eum his agi posait.

7ln furiosi persona Divus Plus rescripsit, fideicommissam libertatcm non impedir sub conditione seriptiberedis, quem compotem ments non ease afflrmatar; igitur si constiterit, si recto datam per fideicommiasurn libertatern, decretuni interponetur, que (7) id ipsuui complectatur. 8.Ad exetnplum infantia erga et in muto, et in surdo aubvenietur. 9.Sed et si quis sine herede, val alio successore decesserit, qui fldeicommissam libertatem praestare debebat, adito Praetore iibertatem praeatandatu case, censuit Senatus. 10.Sed et si anua bares se abatinnerit, libartati fldeicommiasae por Sonatusconsultum subventum est, tametsi non cal sine herede, qui suuxn lieredem habet, Iicet abstinentem se. 11.Idem dicenduni, et si minor viginti qutuque annis adierit hereditatem sius, qui libertatem ftdeicoinmissam debebat, et tu iiitegruin alt resl.itutus abstineudi causa. 1.QuaerencIum est autem, ecius libertus

2.Esto mismo se habr de decir, tambin si hubiera un solo heredero instituido, que todava no puede hablar. 3.Mas si el pupilo tiene tutor, yfste no quisiera autorizar la dacin de la libertad, no debe por ello servir de impedimento ni al pupilo para que tenga los libertas, n la libertad, begun resolvieron por rescripto los Divinos hermanos, que por causa de lideicojuiso se le debe dar la libertad a un esclavo, lo mismo que si hubiese sido manumitido por el mismo pupilo con la autoridad del tutor. 4.As, pues, cualquiera que sea el caso en que aconteciere que esta obligado la libertad dejada por fideicomiso el que todava no puede hablar, aplicaremos el espritu del senadoconsulto, que se ha de extender tambin al heredero, que aun no puedo hablar, del que fi rogado 5.Mas tambin se ha de recurrir al Pretor en virtud de esta causa, mayormente, porque en el rescripto del Divino Po se determin, que si algunos dolos rogados estuvieran presentes, otros se ocultaran, y otros estuvieran ausentes con causa, mediando la persona de uno que todava no habla, el esclavo no se haca liberto de todos, sino solamente del que todava no habla y de los que estn ausentes por justa causa, y tambin de los presentes. 6.Si fueron instituidos varios herederos, y entre ellos alguno que todava no puede hablar, pero ste no se hubiera rogado que manumita al esclavo, no se debo extinguir la libertad porque el que est.en la infancia no pueda venderlo . sus coherederos. Y hay ciertamente el senadoconsulto Vitrasiano pero tambin el Divino Po respondi por rescripto Cassio Dextro, que el caso se resuelve de manera, que se estimen en su justo precio las porciones de los esclavos quienes se les di por fideicomiso la libertad, y que de este modo sea manumitido el esclavo por aquellos quienes se les rog. Mas los que los manumitieron se habrn obligado por razn del precio Li sus hermanos y coherederos, lo mismo que por si virtud de esto se pudiera ejercitar contra ellos accin por causa de cosa juzgada. 7.Respecto la persona del furioso, respondi por rescripto el Divino Po, que la libertad dejada pon fideicomiso no se impide por la condicin del heredero instituido, que se afirma que no est en su cabal juicio as!, pues, si constare que debidamente le fu dada Li uno por flileicoinisu la libertad, se interpondr decreto en el que se comprender esto mismo. 8.Luego, Li la manera que s.l que est en la infancia, se le auxiliar al mudo, y tambin a! sordo. 9.Pero tambin si alguno hubiere fallecido sin heredero, 6 sin otro sucesor, que deba dar la libertad dejada por fideicomiso, decreto el Sanado que recurrindose al Pretor se deba dar la libertad. 10.Mas si Be hubiere abstenido do la herencia un heredero suyo, se auxili tambin por el senadoconsulto Li la libertad dejada por fideidomiso, aunque no est sin heredero el que tiene heredero suyo, por ms que ste se abstenga. 11.Lo mismo se ha de decir, tambin si un menor de veintiCiaco aos hubiere adido la lierencia del que deba la libertad dejada por fideicomiso, y hubiera sido restituido por entero para abstenerse. 12.Pero se ha de preguntar de quin ste se

(1) Taur.; r crrp.erwit, si cddce Fe., Er. (2) rogatiiixi, HaL. Vu. (3) ilai.; sunt, si cc$dice FI.
(1 ) justa, usei'ta

Vu4.

si cdioe FI.,Br. (6) Thraslsuum, Vul. (7) quod, Ha4 Val9.

(5) Taur. ep,i a escritura originar; la,

to correccin

1MGESTO.LIBRO XL: PtTtJLO y

24

iSte fl (1); ex Constitutione enhrn servo libertas (2) periMe compctit, atque si ex testamento libertateru consecutus easet; eriL igitur libertus orcitius, DOC us, qui fideicornmissam libertatem debebat. 13..Si aher sine suceessoro decessont altor ex justa causa absit, extat Reseriptum (.) I)ivorutn Marci et Ven (4), perinrle clicontium, eum ad Iiberlatem porventururn, se si ab co, qui sino saocessore decesit, et ab eo, qui ex justa causa ahesset, ad Jibertatem, ut oportuit, perductus esset. 14Eleganten quaeri potest, quum heres sine successore decedit, utrum exapeotari debeat (5), donen eertum sil, haredem vel bonorurn possessorem non extiturum, an yero etiam dum incerturn est, forte deliberante herede scripto, poasit ad Iibertatem pervenire. Et melius est, exspeetari aportere, c1uoad eertunosse eoeperit, successoreui non extiturum. 1.Imperator - nosher Antoninus rescripsit, eum, cal fldeicommissa libertas debetur, sine Ubertate aliquid ex testamento heredia aceipere (ci) posse. 1.Di-'tus etiam Marcus reseripait, fideicoinuussas libertates neque aetate, eque conditiono, iieque mora non praestaniiuni tardiusve reddontium corrumpi, aut in deteriurein atatum perduci. 17.QuamqnaLn ex irritiS cadicills libertates non debeantur, attamen si heres hes codiciltos ratos (7) habait, et ex bis quaedsm praestitit, et serves praestandae fideicommiasae hibertatia gratis jo libertate morari voluit, ad iustam libertatem son perveniase, Rescripto Imperatoria nos tri et bivi patris us declaratur.

hace liberto; porque en virtud de la Constitucin al esclavo le compete la libertad lo mismo que si hubiese conseguido la libertad por virtud del testamento; sena, pues, liberto orcino, y no del que deba la libertad dejada por fideicomiso. 13,Pero si uno hubiere fallecido sin sucesor, y otro estuviera ausente con justa causa, hay un rescripto de los Lljyunos Mareo y Vero, que dicen que el esclavo habr do llegar la libertad lo mismo que si hubiese sido constituido en libertad, como se debi, por el que falleci sin sucesor, y por el que estuviese ausente con justa causa. 14.Con razn se puede preguntar,- cuando el heredero fallece sin sucesor, s se debe esperar hasta que sea cierto que no habr heredero po. seedor de los bienes, si tambin puede el esclavo llegar la libertad mientras sea incierto, acaso por estar deliberando el heredero instituido. Y es mejor que se haya de esperar hasta que comenzare ser cierto que no habr sucesor. 15.Respondi por rescripto nuestro Emperador Antoninu, que aquel quien se le debe la libertad por fideicomiso puede adquirir por virtud do testamento del heredero alguna cosa sin la libertad. 16..--Tariibin respondi por rescripto el Divino Marco, que las libertades dejadas por fideicomiso no son alteradas reducidas 5. peor condicin ni por la edad, ni por la condicin, ni por morosidad de los que no las dan de los que las dan tardamente. 17.Aunque no se deba la libertad en virtud de codicilos nulos, sin embargo, si el heredero tuvo treg algunas cosas, y quiso, para darles la libertad dejada por fideicomiso, que los esclavos vivie-

por vlidos estos codicilos, y en virtud de ellos en-

sen en libertad, se declara en un rescripto de nues-

tro Emperador y de su Divino padre, que aqullos llegaron la libertad legtima.

si Lamen eme alt, cum quo testanienti faetio est.

no servo dar potest por fldeicomniissum libertas,

81.

PULUS

Ub,o lii. Fdcicontnzisso,um.Alie-

1.Quum intestato muoriturus fidel ful commnisisset, ut servum manumitteret, el postunius el natus fuisset, Divi fratresi'eacripserunt, quia dividi non potest, ab utl'oquo praestandum. 2.Qui lideicommissariam libertatem debet, etiam eo tempere, que alienare prohibitus erit, man umittere poterit, 3.Si patronus contra tabulas bonoruni posseasionem aceeperit, quia eumn praotorierit libartus, non cogetur -rendere servum proprium, quem rogatus erat a liberto suo maiiumittere. 4.Si Ls, coma serves es, nolit eum vendere, ut manumitteretur, nuUae Praetoris partes siint. Idem esi, et siplunis insto vendere velit. Sin suteni corto quidem pratio, quod non prima facie videtur esse iniquuni, dorninus servum vendare paratas est, Ls vero, qui rogatus sal inanurnittere, immdicum id esas nititur, Praetoris partes erunt intrponendae, uf, insto preto volenti domino dato libertas ab cmtore praestotur. Quodai et dominus vendore paratus sil, et servus velit inanumitti, cogendus eqt heres redimere et manumitIere, nisi
(1) alt, Hat Vuhg

si, no obstante, fuera de uno con quin hay teslamentifaccidu.

81. Ptui.o; Fideico,mmiws, libro 111.A un esclayo ajeno se le puede dar por fideicomiso la libertad,

1.Cuando el que hubiese de morir intestado hubiese encomendado 5. la fidelidad de su hijo que manumitiera 5. un esclavo, y le hubiese nacido un

pstumo, resolvieron por rescripto los Divtnos.her 2.El que debe la libertad dejada por fideico-

manos, que, como no se puede dividir, haba de darse por ambos la libertad. miso podr manumitir aun en aquel tiempo en que

lo estuviere prohibido enajenar. 3.Si el patrono hubiere recibido la posesin

de los bienes contra el testamento, porque el liberto lo hubiere preterido, no ser. obligado 5. vender su propio esclavo, que por. su liberto se le habla ro-

gado que lo manumitiera. 4.Si aqul, de quien es un esclavo, no qul-.

siera venderlo para que sea manumitido, el Pretor

no tiene intervencin alguna. Lo mismo es, tambin si quisiera venderlo por roSs de lo justo. Mas
si el dueo esta dispuesto 5. vender el esclavo por

ciertopecio, que 5. primera -vista no parece que es injusto, y aquel 5.-quien se lo rog que lo manumitiera se enipea en que ea inmoderado, se habrn de interponer los oficios del Pretor, para que, dado ci justo precio al dueo ,que lo quiere vender, se le d por el comprador la lib ertad. Mas tambin si el (4) Savsrt, Ha. ij am mine, de as Ras, segn Fabrot, (5) fieL V&clg.; mtcbet, el cdice FI. (5) non, lamerla,, Ha. Vulg. (1) tractos, fiel.

favor lIbsrtat1spor (2) Taw. egmtda sicriUu'acn'idnal: servo libertas, a correccin del dice l'L, fr. (5) adietan', Vuhg.

DTSiO.LTRR0 XF TITULO y

dominus velit servum rnariumjttere, ut actio sibi pretil in heredem detur. Idque faciendiin est, otiam si heres latitat; el ita Imperator Atitoninus re scI'ipsit.

quisiera ser manumitido, ha de ser obligado el heredero a. comprarlo y manumitirlo, no ser que el dueo quiera manumitir al esclavo, para que l se le d contra el heredero la accin por el precio. Y esto se ha de hacer, tambin si se ocultara el heredero; y lo resolvi, por rescripto eL Emperador Antonino.

dueo estuviera dispuesto venderlo, y el esclavo

asi

ru,n.Sed si allenaro quidem sit paratus, non ante (amen id velit facer; quam sibi inpretium satisfiat, non erit manurnittere cotupellendus, no et servum manumittat, et interdum (2) nihil, an; minus consequatur, si forte is, qui rogatus est marnnnittere, solvendo non sit. 1.Invito lamen servo neque al, neque domino earn rem persequi concedendurn est, quia non tale sit hoc fideieommissuin, ex que domino quid acquiratur, alioquin ipsi datuLu videietnr. Quod potest contingere, si lestator p]uris eum servurn, quam quanti eet, redirni se manumilti votuil; nam tuno el domino erit fidcieomniissi perseculio, culus lutereat, praetor verum pretium id, quod plus ci iussus est daca, consequi, et servi, ut (3) ad libertatem pervenial. 2.Quod eveniet, et si rem alienam carta pecunia redirnere, alque al praestaro heras vel legatai'ius intelligerentur; narnque ti.iuc el domino, rei, et (4) cul eadem praestari (5) deberet, perseeutionem case; utriusque enim interesse, et doniini, nl praetor pretium aceipiat, que pluris eam teetator redirni iussit, el eius, cui calida est, uti eam habeat.

32. M

CIAtOs

( 1 ) Ubro XV. Fide(co,nrniso-.

32. MRCIANO; Fiickornisos, libro XV. - Pero si ciertamente estuviera dispuesto a enajenarlo, mas no quisiera hacerlo antes que se le satisficiera el precio, no habr de ser compelido manumitido, no sea que manumita al esclavo y no obtenga nada, obtenga menos, si por ventura fuese insolvente aquel quien se le rog que lo manumitiera. 1.Mas contra la voluntad del esclavo no se de conceder ni a. otro, ni al dueo, que lleve la cosa ejecucin, porque este fideicomiso no es ta', que por l se adquiera algo para el seor; de otra suerte, parecera que ea le di l mismo. Lo que puede acontecer, si el testador quisoque el esclavo fuese comprado en ms de lo que vale, y que fuera manumitido; porque entonces tendr accin para perseguir el fideicomiso tambin el seor, quien le interesa conseguir, adems del verdadero precio, lo que se mand que se le diera de ms, y al esclavo, llegar la libertad. 2.Esto acontecer Lau1birl si se encomendase al heredero al legatario que comprara una cosa ajena con cierta cantidad, y que se la. entregase otro; porque entonces tienen la accin persecutoria as el dueo de la cosa como aquel quien la misma debiese ser entregada; porque ambos les interesa, al dueo, recibir adems del precio aquello en que por ms dispno el testador que fuera compradala cosa, y ste, u. quien le fu dejada, tenerla.

Aa

88. PAIILUS libro 111. Fidcicommissortrn. - Si fihius defunti rogatus fucrit servum sui patria manumiUere, diccndum est, posse eum etiam contra tabulas habere, et operas iznponere; lino enim potnisst, etiamei directani Iiljartatem accepiaBet, qua. si patroni filies.
1.Erit Rubriano Senatuseonsulto (fi) locos, etiamsi sub eonditione libertas dala sil, si modo par ipsum servum non fiel, quominus conditioni pareat; neo rofert, in dando, an in faciendo an u aliquo casu nonditio corisistat. imo etiam amiltit Libertum heres, si eouditioni impediinentum feosnl, etsi films defuneti Rit, quamvis alio juro habiturne sil libertum; nonnullam enim el hic poenam patttur, nain el Si in servitutem petierit, aut capitis aceusavecl, perdit bonorum possessionen contra Lah'ilas. % 2.Si a, cu servus legatus est, rogatus fuerat, el eum manumitteret, el nolit cern accipere, compeilendus est, (7) actiones suas ci praestare, (col) (8) servus velit, ne intercidat libertas.
84. P0MPOIIIUS

33. P.uto; Fidcjcoifliso3, ibro lii. -Si al hijo del difunto se le hubiere rogado que manumitiera Ii un esclavo de su padre, se hade decir que l puede tener la posesin de los bienes aun contra el testamento, imponerle servicios; porque esto habra podido como hijo del patrono, aunque hubiese recibido la libertad directa. 1.Habr lugar al senadoconsulto Rubriano, aunque la libertad haya sido dada bajo condicin, si por el mismo esclavo no se hiciere de modo que no se cumpla la condicin; y no importa que la condicin consista en dar en hacer, en algn accidente. Aun ms, el heredero pierde el liberto, si hubiere causado impedimento para la condicin aunque sea hijo del difunto, por ms que hubiera de tener por otro derecho al liberto; porque tambin en este caso sufre alguna pena, pues tambin si lo hubiere reclamado A esclavitud, lo hubiere acusado de delito capital, pierde la posesin de los bienes contra e! testamento. 2.Si . aquel quien se log un esclavo se le hubiera rogado que lo manumitiese, y no quisiera recibirlo, ha de ser compelido cederle las acciones quin el esclavo quiera, para que no se invalide la libertad. 84. Posiroiro; Fi4eicor,zisos, libro fiL Aquel quien se le dej por fideicotniso la libertad no ha de ser contra su voluntad entregado , otro, para que
() Tar.; praestare, e cdice Fi.

invitus is, coL fideicommisso libertas relicta es, non esi tradendus ah, al ab en manumiltatur, el
(1) MarceUo, Ial. Valg. (2) ii4erim. Ial. (2) ooiuqot iit servn aI. Fiat. spua la carreecin del cdoe FI., que dice et el ; et, Omfi0a La icrltura orfgmal. -Rr.

libro fil. Fidrirootmissorum.

(5) Etfr.26.a?,deeitewaio. () Ial.; ant, inerta el cdice FI. (811 el por Gui, Vulg.

DnjRST0. LIBRO XL: TITULO y

247

ilal alterius libertus, quam (1) qui rogatus est ma-. nu [nittore. 1.Campanus ait, si mino' annis viginti rogaveril horedern al propriarn servum xnauumittat, praestandaru ei libertatera, quia liic lex Aelia Sontia locum non habet. 2.Servas legatus eral Calpurnio Flacen, isque rogatus era' cura manumittero; et si non manurnisisset, idem sarviis TUio legatus erat, el is aeque rogatus eral, ut eiim manurnitlerel; (2) si non manumisisset, liber ease iussus eral; Sabinas dicil, inutiliter legatum fore, et ex testamento eum continuo ljberuui futurum. 35. Maciuus (3) libro XV. Fideirornrniuor'u,n. Caii Casii non est receptasenteotia existinantis, ci heredi, st legatario remiltendam interdum propril scrvi manumittendi neceszitatem, si val usus 1am neceasarius esset, ut eo carero non expediret veluti dispensatoris paedagogive liberorum, vol tantum delictuni est, ut ullio retaitienda non esset; visum est enim ipsos in sua potestate habuisse, nam potuissent discedre a causa teatamenti; qua non ornissa, debere voluntati defuncli ebsequi.

por ste sea manumitido, y se haga liberto de otro que de aquel quien so le rog que lo manumitiese. 1.Dice Campano, que si un menor de veinte aos le hubiere rogado su heredero, que manumita un esclavo propio, se le ha de dar ste la libertad, porque en este caso no tiene lugar Ja ley E ha .Sencia. 2.Se le haba legado un esclavo Calpurnio Flacco, y se le habfa rogado ste que lo manumitiera; y si no lo hubiese manumitido, fu legado el mismo esclavo Ticio, y ste se le rog igualmente que lo manumitiera; si no lo hubiese manurnido, se dispuso que fuera libre; dice Sabino, que se habr hecho el legado intilmente, y qu squl habr de ser libre inmediatamente en virtud del testamento. 35. Macro; Ficirieonisos. libro XV. - No fu admitida la opinin de Cayo Cassio que estimaba que al heredero y al legatario se leo haba de dispensar veces la necesidad de manumitir un esclavo propio, ya si su servicio les fuese tan necesario que no les conviniera carecer de l, como si

fuera mayordomo ) pedagogo de los hijos, ya s hay un delito tan grave, que no se les haya de remitir el castigo; porque so consider que los tuvieron la causa del testamento; ms no prescindiendo de ella, deben cumplir la voluntad del difunto.. 86. EL MISMO;
Fideicomisos, libio XVI.

bajo su potestad, pues habran, podido separarse de

36. IDEM libro XVI. Fideicornmissorwn. - No que infantes, noque furiosi, neque ab hostibus capU, neque hi, quos reIigio aut honeslior causa, ve) calamitas aliqua, vol maior res (4) fainiliaris, ant capitis farnaeve perinulum, aul siniilis causa moretur, 1ubriano Senatusconsulto (5) continentur; ac no pupilli quidem, qui tutores non habeijt, aul eos liaheant, quoa earum quae (6) causa detinet. Sed ncc si hi dala opera su potestatem non faciunt, puto pupillis libertos eripi, quia et iniquum est, fado tutoris, qui forsitan solvendo non oit, pupiilum damno affici; et Senatusconsulto non continotur alias quia (7),quam qui ex causa Udeieommissi debot praestare Tlibertatm. Quid ergo este Dasumiano (8) Senatusconsulto subvenitur his, quo caetum sat de bis, qui justa ex causa abesaent, ut nec libertas iropediatur, neo libertas eripiatur his, qui fraude careant.

sionados por los enemigos, ni aquellos quienes

que ostn en la infancia, ni los furiosos, ni los apriretiene la religin, 6 una causa ms honesta, 6 al-

-- Ni los

guna calamidad, grave negocio de familia, el

peligro de su vida 6 de su rama,, fi otra causa semejante, estn comprendidos en e) senadoconsulto

Rubriano; ni tampoco los pupilos que no tienen tu -

del tutor, que acaso no sea solvente, se le cause dao al pupilo; y en el senadoconsulto no se comprende otro cualquiera, sino el que por causa de fideicomiso debe dar Ja libertad. IQu se dir, pues Que stos se les auxilia con el senadoconsulto estuviesen ausentes por justa causa, que ni se imestn exentos de fraude. 1.Si alguno se defendiera por medio de pro-

tares, que tienen aquellos a. quienes detiene alguna causa de stas. Poro si de intento no se presentan stos, opino que no se les arrebatan los libertos los pupilos, porque es injusto que por hecho

Dasumiano, en el cual sedispuso, respecto los que

pida Ja libertad, ni se prive de un liberto los que curador, se dice siempre que est ausente por II-

1.SI per procuratorem quia deferidatur, sera. par justa ex causa abeose dicitur, nec libertus ej e ripi tur. 2.Nihil faeit, ad interpellandam iurisdintionem eiuo, qui delideicoznmissalibertate cognoscil, privilegium oniusque val civittio, vol corporis, ve[ olficit, in quo quisque col, ve] conditio porsonarum. 87. Ur.pujus libro VI. Fkleicornrnjssorunt. .- Si puro data sit fideicommissa libertas, el is servus raliones administrasse dicatur, Divas Marcus rescripsit, moram iihortaU non case facieudani, ex continenti lamed arbitrum dandum esos, qui cernputationem ineat. Verba Rascripti ita Se habent; kequius videtur, Trophixno (9) ex causa- fideicom(1) ci, inserte VIag. (5) Taer. es gn a escritura original; el, rreccion del cdice Fi. Br. (3) ModcBtinu., Ifa].. Vuig. (4) insloris rci, os cdica.a iitadoe por Br. (5) ELjr. i. 7. de este titulo.

ta causa, y no se le priva del liberto. 2.Para impedir la jurisdiccin del que conoca de la libertad dejada por fideicomiso, nada importe el privilegio de cualquiera, 6 el de La ciudad, 6 corporacin, oficio en que se halle alguno, 6 la

condicin de las personas.


37. ULPIANO;

trado cuentas, respondipar rescripto el Divino

ra sido dada puramente la libertad dejada por fideicomiso, y se dijera que el esclavo haba adminis-

Fideicomisos, libro VI.

Si hubie-

Marco, que no se hba de demorar la libertad, sino que inmediatamente se haba de nombrar rbitro, que examine las cuentas. Dicen as las pala(6) Esto as, aliqun; quseqxe, HaZ.; eorum cjuoque1 Val. (7) Ta U^ sage la escritura- original; alli, qui debeiiL, a corrsooiLiu de cddiie Fi.. Br. (8) Dasumalano, faZ.; Damasi.ano, Vulg. Vgse el fr. 51.

inera a co.

I) Tripbouio,

e.u.a LII ato.

Vuig.

248

DIGESTO.-LIBRO XL: TiTULO y

nissi praestari libertatem, quam sine coiiditione reddendarum rationum datam esse constat; noque (1) humanum fucrit ob rel pecunlariae quae.stionain libertati moram fon; qua tamea ropraesentata eonfestim arbiter a Pr'aetore erit dandus, aud queril rationem, quniri adrninistrasse eum dat. red Tautu apparuit, ex fide iniitur rationes reddere cogetur; sed an el reliqua restituere deboat, nihil adiieitur (2); nec puto cogendum; nam do co, quod in servitute gessit, post liberlateni con veniri non potest. Corpora plane. rationum1 et si quas res vol pecunias ex he dotinel, cogendus est per Praetoreni restituere, ibm de singulis instruere.

que se sabe se di sin la condicin de rendir cuentas; y no seria humano que por una cuestin pecuniaria se causase mora para la libertad; pero, anticipada sta, so habr de nombrar inmediatamente por el Pretor rbitro ante el cual rinda con fidelidad la cuenta, que se haya visto 4uc administr. As, pues, ser obligado solamente 8. rendir las cuentas; pero nada se afLade sobre si deber restituir tambin los sobrantes; y no creo que haya de ser obligado; porque despus de obtenida la Libertad no puede ser demandado por lo que hizo durantela esclavitud. Pero ha de sor obligado por el Pretor 8. restituir lus documentos de las cuentas, y las cosas las cantidades que de ellas retiene, y tambin dar explicaciones sobre cada cosa.
P&ULO; Decretos, Libro .U. - En un testa38. monto, que no so babia perfeccionado, le di uno 8. su alumna la libertad y fideicomisos; habindose hecho todo como en un abintestato, pregunt el Emperador, si aquella habra sido manumitida como por causa de ftdoioo[niso. Y provey interlocutoriamente, que aunque-el padre no habla podido nada abintestato, debieron, sin -embargo, los hijos por piedad manumitir a la que el padre haba querido; al, pues, declar que ella fu bien manumitida, y que por lo tanto se le deban dar tambin los fideicomisos.

benz del rescripto: Parece ms equitativo, que por causa de fideicomiso se le d Trofimo la libertad,

PAULUS Libro III. Decr'atoruin. - tu testa38. monto, quod perrectuin non oral, alurnnae suae libortateiii et fideicommiesa dedit; quum oiania tI ab intestato (3) egissent, quaesiit Imperator, an iimiissi manumisea fuiseel. Et ut ex causa fideico interlocutus ost, etiamsi nihil ab intestato, palor petiisset, pies Laiieri filies debuisee manuxnkttere eam, quam pater diLexisel, pronuntavit igitur, recte eam manumissaui et ideo fideicornrnissa etiam ej praestanda.

39. 10aM Libro XIII. Reponorum. - Paulu& respondit, etsi ahenue inveniatul servus, queiu ut soum testator ab uno ex heredlibus voluerit nanumilti, tamen eogendurn cuni, qui rogatue est, rerftmere eum, etinanuniittere, quoniam non putavit similem osee causam libertatis el fideicotnmissi pecu niarii.

L-paulas rospondit, lis verbis: i 'TI val Xtpa4k CrOL

UNreJeretfihis meas

pienam volunlatem (8) defuneti contineri circa benefaeiendum couiunotis personis et (7) ZQiIU; qui si servi sint, nih.il tam (S) gratuni bis praestani posee, juam libertatem; ideoque Praesiden debere sequt vutuntatem defuiiuti.
40. IDEM (9) libro XV. Responsorwn. - Lucius Tilles Septiciae, fi liae suso nalurali, Conoordiarn, anciflam suani, donavit; idem postes testanciuto fihiae suae eum allis quibusdaru ancillani suprascriptam legavil, UI manumrtteretur; quaero, ari Septicia, tilia naturalis, anniltam eupraseriptam manumiltero ooi possit. Paulus raspondit, si vivo patre natui'ah doriatio anoillao fujI, neque patris naturalis ludielum u cetona legatis filia agaovit, non posee cam compelli, ancillam propriarn ex causa fideicommissi manumitIere.

Credo mihi, ZoiLo, jrakas , gia.lis, UNeL fLtis as/, (5) Mar

II ru Mp? i1

(4),

39. EL NISMO; Respuestas, libro Xlii. - Paulo respondi, que aunque se hallara que es ajeno l esclavo, que el testador hubiere querido que cuino suyo fuese manumitido Ir uno de los herederos ha de set, no obstante, obligado 8. courarlo y 8. manumitirlo aquel 8. quien se le rog, porque no crey que fuese igual la condicin de la libertad 8. la de un fideicomiso pecuniario. 1.-Paulo respondi, que en estos trminos: Crrne, Zoito,umi hijo Marcial te dar'8. gracias 8.ti y 8. tus hijos, esta comprendida la plena voluntad del difunto de hacer bien 8. Zoilo y 8. las personas conjuntas; 8. quienes si fueran esclavos nada so les puede dar tan grato corno la libertad; y que por esto deba el Presidente atenerse a la voluntad del difunto.

1.-Lucius Titiva Stiohuin ser-<uta Maevi legavit, el petilt (10), ut noque ab co, neque ab herede eme unquam ruanumilterelur. Paulus raspandil, testatoretn potuisee postea huno servuiii ad libertateni perducere, quia non sibi legem dixisset, sed legatario. (11 mICC enlin, acerlaciaminte Vutg. Taw', al mdrgen- d1iItur, e el 3) 551, l#sen LIIL VLIQ. (4) Mp,J.o, Ilaf. Vericin vugar. (

40. Er. mismo; Rrspaestas, Libro XV.-Lucia Tico le don 8. Septicia, hija natural suya, su esclava Concordia; el mismo le leg despus en su testamento L su hija con algunas otras cosas la susodicha esclava, para que fuese manumitida; pregunto, si Septicia, hija natural, podra ser obligada 8. manumitir 8. la susodicha esclava. Paulo respondi, que si la donacin de la esclava se hizo viviendo ci padre natural, y la bija no acept respecto 8. . los dems legados la ltima voluntad de su padre natural, no poda ella ser compelida 8. manumitir 8. su propia esclava por causa del fideicomiso. 1.-Lucio Ticio le leg a Mevio su esclavo Stico, y le pidi que nunca fuese manumitido ni por l, ni por su heredero. Paulo respondi, que e] tostador pudo constituir despus 8. este esclavo en libertad, porque no se impuso 8. si mismo condicin, sino que se la impuso al legatario. (e) fr' ten vo]untste, HaL Vulg. Milice cdtC Pl (1 IkZI. Vulg.; et, o,Mtela W (5) IaL; est por tm, el cdice Fl. (e) Vlpisnue ial. (lo) Ial. Yulg.; petIl, el cdice '1.

tf o.

DO.LiLQ L 41. ScavoLA i.fro IV. Responaorum. Thais, aneilla mee, quum heredi meo servierit en nos .decern, velo sit mee liberta, quaeritur, quum hber1am suan Case volucrjt, neo id boros facoro potuo nl, neo directa pure dala sil libertas, en otiam post decem anuos in servtute (1) remaneret. ILespondit, nihil propon, cur non Thaidi libertas debeatur. 1.Luciris Titius ita cavit: Maevi, fui carissime, te rogo, UI, si Stiebus el Damas (2) el Pamphi lus te promertierin t ( aere alieno 11 borato (4), no altenus quam tuarn servitatem epeniantur; quaero, an, si por heredera steterit, quominus aes alienum exsolveretur, ex causa fldeicornmisai libertalem eonsequi poasint. Respondil, non quideni imputandul!i heredi, si pro eommoditatibus re suae administrandee aes alienum tardius exsolvenl, verurn si manifeste otudiuni non solventis si re paratum, ut libertatibus mora ficret, probaretur, ropraesentandas libertatos. 2.Tutoris, quem et ipsum testamento tiberio dederat, fidei eotnniisjt de nianumiltendio servio ipsiuo tutoris; sed is a tutela excusatus fucrat; quaero, en iisdem servis Iibertatem praestare debereul tutores, qui iii locum excusati dati tutelam adrninistrarent. Respondil, secundum ea, quae proponerentor, libertates et ab horeclibus serptis videri datas. 3.-.Seio suri libras tres (5), et Stichum notarium, quem peto nianumiltas; Serna eodem testamento tutor datus a tutela se excusavit quseritur, en nihilominus fideieornznjssa libertas debeatur. Respondit, nihil propon; cur non debeatur, 4.Sorore sus herede notituta de servio ita cavit: 7u1r-i, j.wu JII, i
Y.5l
zY,

249

r$tzrcv

LCU,

[Voto etrogo, dukisairna meo soror, in commendatione te Aabere Sic/ram et Darnain, negotiat oreo mees, quo3 ego non manwnisi, dance rationes rrstuorent; si autem tibi placuerint, oignflcavi i& mentern meam) (6); quaero, si paratis actoribus rationes reddere, horas libertatem non praostet dicendo, eos non placero sibi, an audionda esset. Etespondil, non spetandum, quod heredibus di&pliceret, sed id, quod viro bono pooset plecere, ut iibertatem conseuantur. 5.Luca Titia heredum fidet commisit, uti Pamphilam, ancillam Seiae, eum filiio oms redimerent el manumitterent, et jurdicos, quanti singuli eesent redimondi aestimavit; medio tempere Parnphila, autequain pecunia solverotur, peperil; quaero, id, quod natum col ex Pamphila, utrum ad heredes Seise, an ad herodem Titiae pertineat. Respondis, id, quod nat.urn ost ex Parnphila, etus quidem ene, euius ea fuerat tunc, quam pareret, verum horedein, si meram ideicominissae libartati l'eeit, compellenduiii partuni quoque ad libertatem perducere.
8.Lucios' tites ita testamento oavit medces tihi comniendo lilum el illrnn; in tuo indicio cnt, ut habeas bonos libertos et medicas; quodal ego libertatm jis dedissem, varitus sum, quod so(1 Mal. V'4: sorvituteni, st cd&cs Fi. 2I Dama, ial. Vtg. (3) Pamphi1ndemeruerLnt( Vuig.

8 znJe &pinriiac, M~CE trat

O'L 1II.tpc.)ts,

lxp

r&

flpoi

xsTeqvqcty

i4.

41. Scvoi.i; Respuestas, Ubre IV. - Quiero que Tato, mi esclava, sea liberta ma cuando le hubiere servido diez aos 4 mi heredero; se pregunte, si habiendo querido que fuese su liberte, y no habiendo podido hacer esto el heredero, y no habiendo sido dada puramente la libertad directa, permanecera en esclavitud aun despus de los diez silos. Respondi, que necia se expona para que no se le deba [a libertad 4 Tais. 1.Lucio Ticio dispuso as: Meno, queridsi'no hijo, te ruego que si Stico y Damas y Pnfilo lo merecieren de ti, los libres cia deudas, de suerte que no experimenten la esclavitud de otro sino la tuya; pregunto, si habiendo consistido en el heredero que no se pagasen las deudas, podran conseguir la libertad por causa del fideicomiso. Respondi, que ciertamente no se le. ha de imputar al heheredero, que por las conveniencias de la administracin de sus 'bienes haya pagado ms tardo las deudas, pero que si evidentemente Be probase su empedo decidido de no pagar las deudas para demorar las libertades, se habrn do dar antes las libertades. 2.Uno encomend 4 Ia fidelidad del mismo tutor, que en su testamento habla dado 4 sus hijos, que manumitiera 4 esclavos del mismo tutor; pero ste 86 haba excusado de la tutela; pregunto, si deberan darles los mismos esclavos la libertad los tutores que administraron la tutela en lugar del nombrado que se excus. Respondi, que, sgn Jo que se expona, se consideraban dadas las libertades tambin 4 cargo de loo herederos instituidos. 3.scA ti, Seyo, tres libras de oro, y el notario Stioo, que te pido lo manumitas; nombrado Sayo tutor en el mismo testamento se excus de la tutela; se pregunta, si, no obstante, se deber la libertad dejada por fideicomiso. Respondi, que nada se expona para que no se deba. 4.Habiendo ano instituido heredera 4 su hermana, dispuso as respecto . los esclavos: quiero y te ruego, cariossima hormana ma, que tengas como recomendados Stieo y Dama, negociantes mos, 4 quienes yo no manumit, hasta que rindieran cuentas; pero si te hubieren complacido, te he significado rin intencin; pregunto, si estando diopuestos los agentes 4 rendir las cuentas, habra de ser oda la heredera, si no les diese la libertad, diciendo que no la complacan. Respondi, que para que consigan la libertad no se ha de atender lo que desagrade 4 los herederos, sino 4 lo que podra agradar 4 un hombre bueno.
5.Luca Ticia encomendo 4 la fidelidad de los herederos, que oomprasen y manumitiesen 4 Pnfila, esclava de Saya, juntamente con sus hijos, y el junid.ee estim en cunto habra de ser comprado cada uno de ellos; pari Pnfila en el tiempo intermedio, antes que se pagase el dinero; pregunto, si pertenecer 4 loa herederos de Soya al heredero de Ticia loque naci de Pnfila. Respondi, que lo que naci de Pnfila era ciertamente de aquel de quien ella era cuando pari, poro que si el heredero caus mora para [a libertad dejada por fideicomiso, habr de ser compelido 4 constituir tambin en libertad al parto. 6.Lucio Ticio dispuso sai en su testamento: ento: te recomiendo los mdicos tal y tal; 4 tu juicio quedar que tensas buenos libertos y mdicos; por. que si yo les hubiese dado la libertad, habra temido (4) Hbaro Vulg. (5) mIlis, Puig. (6) Viratn oulgen.

TOMO 111 -

2i10

b18T0.-141BR0 XL: TITULO Y

rori zneae canissiraae fecorunt medic, serv eius, manumissi ab ea, qui salario exploto reliquerunt eam; quaero an tideieommissa. libertas suprascniptis competere potest? Respondit, seeundum ca quae proponcrentur, non necessitatom heredibus impositam, sed arbitrium perrnissum. 7.Titius Sticho, servo suc, Iibertatern dodit, si rationes suas (1) dederit: quaero, an ratio per eum gesta tu puari (2) debeat, ut damna, quae casa contigerunt, ad onus reliuorum non pertineanL Respundit (a), in negotio, quod voluntate domini adminislrasse proponatur, ea anan, quae casu ita aneiderint) ut servo nihil posit imputan, non pertinere ad rel4uorum onus. .-1tem quaero, quum orane peculium reddere iussus alt, nc ita peeulium computari debeat, ut d solum pecufli esse videatur, quod quaque ex causa domino debeat superesee. Respondit, in ea specie, de qua qusereretur, non debere deducE ex peculio, quod (4) domino debeatur. 9.ltem quaero, an, si ex reliquis in peculio () aliquid eonverterit, deduci hoc ex peculio reddendo debeat. Reapondit., qi id, quod ex causa, quae proponcretur, in peen Iiuin versum est, relinomine desolutum (6) est, lien satis conditioni, si id, quod reliquum est peculii, solvatur. tO.Libertatein ita testamento dedit: Cupitum, servum meurn, quum Marcianos, filias meus, sedecim anuos impleverit, rationibus reddiva liberuin case velo; post mortem testatoris tutores Cepito ex.actionem cominiseruiat, isque nomos redatos expeiisavit iladem tutoribus; deiride fihiu impubes deeessit, cui mater benes extitil, et'tutorem tutelae iudiio filio (7) condemnatum habuit; Cupitus. ad libertatem proela!nat en tempore, quo, si viveret Marcianus, anuos sed ecim actatis habiturus esset, offerens rationes unius anni in diem (8). mortis testatoris, quod (9) ceterse subscriptae fueruol; quaesituni est, so cas quoque rationes, quas tutores periculo suo egerunt, Cupitus reddere cernpelli debeat. Reapondit, eum, de que quaeritur, onditioni rationia reddendae ita videri paruiase, si omne ex so, quod geasit,. (et) recta desiderani potest, reddidenit; nam alteram eonditionem bumaniore interpretatione ita accipi poase, ut defunte pupillo tempus, quo, si vivret, sedeeim nonos impleret, exspectare satis rusrit.

lo que le hicieron a mi ilueridairna. hermana, mdicos, esclavos suyos, manumitidos por ella, los cuales, cumplido el tiempo de su servicio, la abandona-. ron; pregunto, puede competerles por fideicomiso la Jibertad los susodichosY Respondi, que, segn lo que se expona no se les impuso . los herederos la ncceidad, sino que se les permiti su arbitrio. 7.Ticio le di su esclavo Stico Ja libertad, si hubiere rendido sus cuentas; pregunto, si la cuenta llevada por l deber ser juzgada de modo que no se comprendan en el cargo de los remanen tea los quebrantos que casualmente sobrevinieron. Respondi, que en el negocio, que se diga que administr por voluntad de su seor, no corresponden al cargo de los inmanentes los perjuicios que casualmente hayan sobrevenido, de modo que nada se le pueda imputar al esclavo. 8.Tambin pregunto, si, habindole mandado uno que entregue todo el peculio, se deber computar el peculio de modo que se considere que es del peculio slo lo que por cual lujen causa deba quedarle a] seor. Respondi, que en el caso de que se trata no se debe deducir del peculio lo que se le
daba al seor.

9.Tambin pregunte, si, habindo aplicado algo de los remanentes al peculio, deber deducirse esto al devolver el peculio. Respondi, que si lo que por la causa que se expona se aplic al peculio fu pagado titulo de remanentes, se sattafaria la condicin si se pagara lo que es remanente del peculio. 10.Uno di as) la libertad en su testamento: quiero que Cpito, m esclavo, sea libre, habiendo rendido las cuentas, cuando Marciano, mi hijo, hubiere cumplido dieciseis aos; despus de la muerte del testador los tutores le encomendaron . tutores el dinero recaudado; despus falleci im-

Cpito la cobranza, y di les entreg los mismos pbero el hijo, de quien qued heredera la madre, y logr que el tutor fuese condenado favor del hijo en el juicio de tutela; Cpito se proclama en libertad al tiempo en que, si viviese Marciano, habria tenido los dieciseis aos de edad, ofreciendo las cuentas 'de un solo ao hasta el din de la muerte del testador, porque las dems hablan sido firmadas; se pregunt, si deber ser compelido Cupito

rendir tambin aquellas cuentas, que los tutores

obligacin de rendir las cuentas, siles hubiere rt'ublemente se puede desear; porque la otra condicin puede ser entendida con ms benigna interpreta-

admitieron su propio riesgo- Respondi;que ste, de quien se trata, parece que cumpli as con la dido de todo lo que administr y de lo que razonacin, de suerte que haya sido bastante "parar, faviviese, cumllecido el pupilo, al tiempo en que, si es plira los dieiseis anos. 11.eSed libres Stico y Damas, esclavos mos, si bubireis rendido las cuentas; se pregunto, si para que lleguen la libertad debern darse poiellos no solamente las cuentas, sino tambin alguna cosa que so haya quitado por consejo y fraude de ellos. Respondi, que en la condicin de rendir las cuentas se comprende todo lo que de alguna manera Be refiera a la administracin y Li la fidelidad del esclavo. 12,No cumplieron dentro de cierto trmino (7) Tasr segun la eariLmwa origina4 5111, la correeoii, del cdme FL, Br. (8) dE1 fiat. Val a) quo,UaL. V iO) Damna,Ilal. (11) Rel.; conditioni, el sdlee FI.

11.Sticbus et Damas (10), servi mci, si rstienes reddideritis, Uher catate; quaesitum est, an non soluni rationes, verum si qua alia consilio et fraude eorum ainota sunt, praestari ab bis debeant, uL ad Iibertatern pervenlant. Rospoiidit, ral,ionum reddendarum conditione (11) contineri omne, quod quoquo genere servi actum fidemque respieeret. 12.Intra carta tenipora conditioni reddenda(1) segn lag Bal., SIC por SUM, eL sddtoe Fi.

(2) computan, HaL, reaponili, 1 cdsCc. PL. t) Ta'.r. segn la merara original; &, la, r,eooida d1 cdice F, Pr. (5) pecalluvn fiel. Vul. (8 solutum, Velg.

inserta la so-

DIGESTO.LIBRO XL: TfTULO Y

251

rum rationum non parucrunt, postea paruti erant;


quaebitLllfl est, al) perveniant ad libertatcm. Respondit, si per ipSOS stetisset, quotninus mIra tern-

pora praesoripta conditioni parerent1 non idoirco liberes fore, quod postea rationes velint reddere. 13.Ab tieredibus meis peto, fideique eoruni oommittO, cpium fflins meus sedeeiiii ( 1 ) anuos im pieverit, Stchurn rationihua redditia manu rn it tant; quacro, an eundem servum testator in diem usque pubortatis fui sui actum agere voluerit. Respondit, manifestum esso, testatorem huius queque actas rationem a Sticho reddi voluiase. 14. Stihus, servus meus, iubeo, ut det, praestet (2) fluiae et uxori rneae, heredibus ineis, sine ulla controversia tot aureos; et ut ipsum manuxniUant, fidei eorum committo; quaesitum est, quum uxor ab hereditate abstinuerit, utrum duobus (3), an fihiae praestare dobeat. flespondit, fihiae, guae bares ex asse exitisse proporieretur, prosolido dandum. 15.Herede filio suo ex asse instituto, Iibertatem dedit in hace verba: leember, dispensater mepa, Severus villicus et Victorina villica, Seven contubernalis, in annos octo liben sunto; quos iii ministerio fui mei case yole; de (4) te autem, (5) fiLi cariasime, peto, uli Decembrem et Severu m comineo datos habeas, quibus praesenteni libertatem non dedi, ut idoriea ministorta haberes, quos spero te et libertos idoneos habilurum; quaero, quurn eo tempore, quo Titius testamenturn aciebat, fihius natus annoruin fuerat novena, et Titius post bienulun et sex meases deeesserit, anni oCte, in qus libertas eral dilate., ex testamenti facti tempore, an vero ex mortis numerar debeant. RespondIt, posse videri, testatorem eus annos octe dilatae libertatis comprehendiasa, qui computandi sunt a die testamenti facti, nisi aliud voluisse testatorem probaretur.

la condicin de rendir las cuentas, y despus etabao dispuestos ello; se pregunt, si llegarn la libertad. Respondi, que si en ellos hubiese con-. sistido no haber cumplido la condicin dentro del trmino establecido, no habrn de ser libres porque despus quieran rendir las cuentas. su fidelidad, que, cuando mi hijo hubiere cumplido diecseis aos, manumitan k Stino, habiendo
13.Les pido mis herederos, y encomiendo

testador que el mismo esclavo desempee la administracin basta el din de la pubertad de su hijo. Respondi, que era niani6esto que el testador quiso que por Stico s rindieran las cuentas tambin dei esta administracin. 14.Mando que Stico, mi csclavo, d entregue sin ninguna controversia mi hija y mi mujer, herederas rujas, tantos ureos; y encomiendo su fidelidad que lo manumitan; se pregunt, si, habindose abstenido de la herencia la mujer, los deber entregar las dos, la hija. Respondi, que se le hablan de dar ntegramente la hija, que se dice qued heredera de la totalidad. 15.Uno, habiendo instituido heredero de la totalidad su hijo, di la libertad en estos trminos: Sean libros dentro de ocho aos Diciembre, ini administrador, el mayordomo Severo y la mayordoma Vicuorina, contubernal de Severo; los cuales quiero que estn al servicio de mi hijo; mas tepido, queridsimo hijo, que tengas como recomendados Diciembre y Severo; quienes no les di de presente la libertad, para que tuvieras buenos servidores, Loe que espero que habrs de tener tambin como buenos libertos; pregunto, si, siendo de nueve aos de edad el hijo al tiempo en que Ticio hade des aflos y seis meses, se debern contar los ocho aos, por los que habla sido ap azada la libertad, desde el tiempo en que se hizo el testamento, desde el da de la muerte. Respondi, que poda parecer que el testador fij estos diez aos para aplazar Ja libertad, los cuales se han de computar desde el da en que Be hizo el testamento, no ser que se pruebo que quiso otra cosa el testador. % 16.Sea libre Spondoforo, cuando mi hija so hubiere casado en la familia, si mi hija le hubiere rendido bien las cuentas administradas; la hija, siendo todava pbera, falleci en vida de su padre, y en virtud de substitucin qued heredero Seyo; pregunto, si no habiendo administrado Spendoforo las cuentas de Ja pupila, y habiendo dejado de ad-

rendido las cuentas; pregunto, si habr querido el

cia testamento, y habiendo fallecido Ticio despus

1&--SpendopIiorus (6), quum filiamee. in familia (7) nupserit, si rationes dones fihiae meae adniinistratas reddiderit, liber esto; fija, quum adbua pubes (8) esant, vivo patre decessit, el ex substitutione Soma heres extitit; quaero. quum Spendophorus (9) rationes pupiilae non adrninistraverit, et vivo patrefamilias desierit ipsius ratiories administrare, et, si viveret TiLia, annos haberet amplias duodeeun, an ex testamento lber sit. Reapondit, si nullas rationes administrasset, quin reddere hnredi deberet, secundum ea, quae proponerentur, liberunu case. 17Stiohum rationibus redditis manumitti 'volo; Stichus arcarius probante domino nomina feuit, et rationes a domino soriptas exhibet, neo postea nomen ulluin fecit; quacro, an, si qui minus solvendo fuerint debitores, quibus ah exactores erant applieati, nondum videatur condtt.ioni satisfaetum. Reapondit, secundum ea, quae proponerentur, non pertinre ad onus reddendarum rationum, quod solvendo non essent debitores.
(s) et, Ms6rta HaZ. (I Osabas, R4 vnag. Ssgdn conFet ura Br.; vase elfr. 57. 2. A XXXVII.; de, omUe(a st cdice FI. (5) Vtg.; Severe, iMErkh el cdice FI,
(1)u1ndeclm, Hal

ministrar en vida del padre de familia las cuentas

de ste, y habiendo de tener Ticia, si viviese, ms de doce aos, seria libre en virtud del testamento. Respondi, que, si no hubiese administrado ningunas cuentas, que le debiese rendir al heredero, sera libre, segun lo que se expona.

do rendido las cuentas; Stico, cajero, hizo prstamos con la aprobacin de su seor, y exhibe las

17..eQuioro que Stieo sea manumitido habien-

cuentas escritas por su seor, y despus no hizo ningn prstamo; pregunto, si, no siendo solventes

algunos deudores, para los cuales haban sido des-

tinados otros cobradores, se considerar que no se cumpli todava la condicin. Respondi, que, segn lo que se expona, no correspondia al cargo de

haber de rendir las cuentas la circunstancia de que no fuesen solventes los deudores. (8) Spondophorui, fiat. T) fila In f&miUa mes. Jal. (8) El odios FI., Br., r as &x&; Impubes, Teur.
(9) Vase ta nota 8.

262
42.

D1GETO.ttftO u; rf1uLo 'y MAgcI&Ius (1) libro VII. Fideicommiuo-

rw. - Antoninus Augustus Pius (2) nosler, quo inilituru suorum por omnia rata esset VOfuntaB suprema, quum et institutug, et subaitutus in continenti, priusquaii adiront hereditatein, decesaissent, eos, quibus ab bis et libertas, et horedi{as a

militeper fldeicommiasum data esset, perinde liberos et heredes esse iussit, ac si utrumque directo aecepissent; eorum autem, qui a pagano 1ibcrtteni et hereditatem per fldeicornmissuxn aeceperant, quuzn seque in continenti el institutu, et substitutus decessiaset, satis ha.buit libertatemeonflrmare.

Antonino Augusto Pie, k fin do que en todo fuese vlida Ja ltima voluntad de sus soldados, dispuso que cuando as el instituido como el substituido hubiesen fallecido inmediatamente, antes que adieman la herencia, fuesen libres y heredros aquellos quienes cargo de ellos se lea hubiese dado n fideicomiso por un militar la libertad y la herencia, lo mismo.que si hubiesen recibido directamente la una y la otra; mas respecto los que por Meleemiso haban recibido de un paisano la libertad y la herencia, cuando igualmente hubiesen fallecido inmediatamente el institufdo y el substitudo, consider suficiente confirmarles la libertad. 43. P&uw; Comn.ealarios Sabtno, libro [V.La libertad dejada por fideicomiso no se le debe aquel quien su sefior puso despus en prisin.

42.

MBcJArIo;

Fideicomisos, libro VII. Nuestro

43. PJULUS (3) libro 2V. ad Sabiiiwn. - Fideicommissa libertas non debetur oi, quem postes vinxit dominas.

44. Posuotius libro Vil. ad Sabinwn. - De libertate Meicommissaria praestanda sar''us eum domino recto eontendit.
ULPI&NUS libro V. Dispulalionw. - Si de45. bitor rogatus Bit a creditore, ancitlam suam pigiio. ratam manumittere, defendendum (4}est,fideieotnmissarism libertstem utiliter relictam a debi'tore. Quid enim inlercat, certa quantitas ab co rehnquatur, an fideicommissaria libertas? et () sjve plus Mt tu preo, sive minas, cogitur libertatemn praeatare, si modo semel agnovit voluritatem creditoris. Agnovzsse autem sic accipinius, si forte, quum conveniretur ab herede, usos e8t exceptione, vel alias voluntatem anam ostendit; nana si convenia.tur debitor ab herede oreditoris, do exceptione uti potest in id, quod lutererit debitoris, anoillarn suam habere,

44. Poaporno; Comenlarios it Sabino, libro VII. - El esclavo litiga vlidamente con su seor para que le d la libertad dejada por fideicomiso.
ULPL1NO, Disputes, libro V. - Si al deudor 45. se le hubiera rogado por el acreedor que manumitiera la esclava suya dada en prenda, se ha de defender que se dej vtlidamente por el deudr la libertad en fideicomiso. Porque qu importa que por l se deje cierta cantidad, la libertad en fideicomisor Y ya si importara ms el precio, ya si menos, es obligado darle la libertad, una vez que haya aceptado la voluntad del acreedor. Mas entendemes que la acept, si acaso al ser demandado por el heredero us de la excepcin, 6 demostr de otro modo su voluntad, porque si el deudor fuera demandado por el heredero del acreedor, puede usar de la excepcin de dolo por cuanto le interesase al deudor tener su propia esclava. 1.Tratndose de la libertad dejada por fideicomiso, aunque alguno haya obtenido un legado pequeoI tiene necesidad de manumitir su propio esclavo; porque ni se hubiere dividido un fideicomiso pecuniario, infiere bastante ms injuria la libertad que al fideicomisario; as, pues, es mejor que sea grabado el que acept el legado, que no que se extinga la libertad. 2.Siempre que por fideicomiso se le deja la libertad . un esclavo 6 una esclava, se hallan en el caso de ser de condicin servil hasta que sean manumitidos; y verdaderamente, si no caus mora alguna para dar la libertad el pie debe darla, no nc cambia nada del estado de ellos; y por esto ea subido, que pueden ser ellos legados entretanto, pero con su propia condicin.

bet aervum suum manumittere; pecuniariulu enim fldeioommissum si divinum fuerit, satis (8) iniuriam facit (7) libertati, quam fideicommissario; satius (8) est iitur, eum, qui agnovit legatum, onorari, qliani hbertatem intercidere.

1.in fideicommiasaria libertate, quanivin quis modicum legatum fueril corisecutus, necease ha-

2.Qtioties servo ve] anoillae fideicommissaria libertas relinquitur, in ea conditione est, ut uoad manumittatur, servilis conditionis Mt; et qmdem, al nullato moram praoslandae libertati qui praestare debct, fecil, nihil de statu coruni mutatur; ideoque ces interim legan posse, sed eum ana causa, constat.

48. mus libro VI. Dispuealionum. Fideicommisna libertas ita potest dan: heres, si volueris, fidei tuso committo, nl Stichum manumittas, quamvis nihil aliud in testamento (9) potest 'valore ex nutu heredia.
1.Plano el si (10) ita: si Stichus votuerit, potest ci libertas adscribi. 2,Sed et si ita adscniptuxn sil: si Sojas velucnit, Stihum liborum case voto, mihi vidotur
(1) Msrtlanu, Mal. Vzdg. (5) Plus ugusIu, fiel. () QaIu, fiel. (4) Taw'. eqn la escritura origina; disendum, a correccin dei odiwe (5) Segn a correccin del cdic. Fi., Ar.; st, orMiela Zar. sgrt a sscrUera origina.

48. EL MISMO; Disputas, libro Vi. - Por fideicomiso se puede dar la libertad de este modo: heredero, si quisieres, encomiendo tu fidelidad, que manumitas a Stieo, aunque ninguna otra cosa puede ser vlida en un testamento segn la voluntad del heredero. 1.Ciertamente tambin si de este modo: si Stieo hubiere querido, so le puede dejar la libertad. 2.MM tambin si so hubiera escrito sal: si Seyo quisiere, quiero que sea libre Stico, me parece (5) sane,HaI.. (7) tam, insertan fiel, Valg. (8) sanetltu, fiat. (9) alt, zsiecrta Vulg.

(10) Tazw. segn a escritura original' rreoci,i del cdice FI., Br.

al, oreitela la co-

IGESTO.LtBO XL TfFULO y posse die, vaere Iihertatrnu, quia conditio potius

258

est,quemadmodum si mihi legatum csset, si Titius Capitoliu'XL aacenderLb. ita seriptum sit: esi heres voluerit, 3.-Quodsi non valebit, sed ita demurn,si lotum in voluntate fori heredis, si ej 1iluerit. Ceteruni si arbitriuin Jibert.as debeatur; nato el eutn libertatein deben jilaouit: si tibE videbitur, peto (1) manurniUas; 1a enim hoc accipiendum, si tibi quasi viro bono videbitur. Nam et ita relietuin: si voluntatem meani probaveris, puto deben, quemadinodum: si te denierueril (2) quasi virum bonurn, ve!: si te non offenderit quasi virum bonum, vol: si comprobaverEs, vol: si non reprobaveris, vol: si dignurn putaveris. Nato et quum quidam graecis verbis ita 1ldeicommigsum dedioset: ,ktvt v aG LIi (a),
w /1W, si proaeeri.s, libortatem dan eolo), (4) a Divo Severo rescriptum est,

fli quasi viro bono dedil, non duhitabimus, quin

tldeicornmissum peti pOase.

que se puede decir que es valida la libertad, porque mas bien osuna condicin, la manera que si se me hubiese legado sai, si Ticio subiere al Capitolio. 3.-Pero si se hubiera escrito as: si quisiere el heredero, no ser vlido, pero solamente, si todo lo dej la voluntad del heredero, si ste le pluguiere. Mas si lo dej . su arbitrio, como . hombre bueno, no dudaremos que se deber la libertad; porque plugo que tambin se debiese esta libertad: si te pareciere, te pido que manumitas; porque nato se ha de entender, si te pareciere como hombre bueno. Pues tambin lo que se dej as: si aprobares mi voluntad, opino que se debe, la manera que si lo hubiere merecido de ti como de hombre bueno, 6, si no te hubiere ofendido como hombre bueno, , si lo aprobares, 6, si no lo desaprobares, O, si lo juzgaros digno. Porque tambin cuando alguno hubiese dado con palabras griegas un fideicomiso de este modo: quiero que, si lo aprobares, se le d . aqul la libertad, se respondi en rescripto por el Divino Severo, que se
poda pedir el fideicomiso.

4.-Quamquam. autem in heredis arbitrium confarri, aia debeatur, non pesatt, quando lamen debeatur, conferri potest. 5..-Quidam, quum tres serves legasael, fidel horedi sui cominisit, ut ex bis duos, quos reliet, manurnittret; fideicommissa libertas valebit, el quos ex bis vel!oi, bores manumittet; quam si coa vindicaret legatarius, quos horas vuil manumittere, exceptione doli repdUetu.
47. IULIANUS libro XLII, 1Wgea0ruin.r-Si palor duos filias heredes instituerit, et aguatione poatumi ruptum testameuturn fucnit, quamvis hereditas pro duabus partibus ad coa periineat, tamen fldoicommissae lihertates praestari non debent, sicuti no legata qu.Idem ant deicommissa praestare coguntur.

4.-Mas aunque no se pueda dejar al arbitrio del heredero si se deber, so puede, sin embargo, del dejar cundo se deber. 'ar haldendo legado tres esclavos, encomend . la fidelidad de su heredero, que de ellos manumitiera* los dos que quisiera; valdr la libertad dejada por fideicomiso, y el heredero manumitir de ellos loo que quiera; por lo cual, si el logatari reivindicase tos que el heredero quiero manumitir, ser& repelido con la excepcin de dolo. 47. JuLi.o; Diqeso, libro XL)!. - Si un padre

hubiere instituido heredero dos hijos, y por el nacimiento de un pstumo se hubiere rolo el testamento, aunque en dos partes les pertenezca la herencia, no se deben, sin embargo, dar las liber-

1.-Si, qauni alienum servum henos rogaius mannmittere, item communem, vel .euzn, te que usugfructus alEen no col, latitet, non inique Senatuseonsulto libertatibus auoourrotur.
Bit

2,-Si Sticho libertas por fideicomrnissum data fueril sub conditione, si rationes redlidiset, el is absente herede paratus sil relkiva solvere, PradorEs offlcio continetur, ut viruto bonum eligal, cuius arbitrio raliones computentur; el pecuniam, .quae ex computatione coUigitur, deponat; at.que ita pronuntiet, Iibertatem ex causa ftdoicommissi deben. Haec autem fieri convenid, si horas ex insta causa aberil; nam si latitab'it (), satis cnt, liqu era Praetor, per sarvum non atare, quominus conditioni pareat; atque ita pronuntiare de libertate oportebit. 3.-Quum sub conditione legato servo libertas datur, non autor fideicommissanio tradi debel, quam nl caveatur, existente conditione traclitum iri eum. 4.-Quaedam quum in extrema esset valetudino, praesentibus honestis vino compluribus, el matre gua, ad quam legitima (6) hereditas ohio pertinebat, ita locuta est: ancillas meas, Mao.viarn et Seiam, liberas case velo, el int.estala de(5) Tase.; ilszu&, st iiddias F.

tados dejadas por fideicomiso, como tampoco ciertamente son obligados dar ni los legados ni los fideicomisos. 1.-Si, cuando al heredero se le hubiera regado que manumita un esclavo ajeno, uno comn, 6 aqul sobre el cual el usufruto es de otro, se ocultase, no injustamente se auxiliar las libertades en virtud del senadoconsulto, 2.-Si Stico se le hubiere dado por fideicomisola libertad bajo la condicin de si hubiese rendido

las cuentas, y l estuviera dispuesto entregar en ausencia del heredero los remanentes, es de careo del Pretor elegir un hombre bueno, cuyo arbitrio se haga el cmputo de las cuentas; y depositar si

dinero que se recoja pon virtud de la computacin; y declarar de este modo que se debe la libertad por causa del fideicomiso. Mas convendr que se haga esto, si el heredero estuviere ausente por justa causa; porque si se ocultare, ser suficiente que le conste al Pretor que no consiste en el esclavo el no claracin respecto la libertad.

cumplir la condicin; y as convendr que haga deun esclavo legado, no debe ser entregado al fideicomisario de otro modo, sino si se diera caucin de que habr de ser entregado cumplindose la condicin.

g 3.-Cuando bajo condicin se le da la libertad a

rencia legitima: quiero que mis esclavas, Mova y


Saya, sean libres, y talleci Intestada; pregunto, (4) Versin vulgar. (6) Segn enmiasda DI,.; iMileylt, el odies FI. (6) IaL Vutg.; legtt1msm el cddio FI.

ha'bl as en presencia de muchos hombres honrados, y de su madre, . quien le perteneca su he-

4.-Una, hallndose en su ltima enfermedad,

(o) VuZ9.; 51 te .noraenit, el oddice F&

(1) lat, inser t arl haZ. Vag.

DIGFTO.LIBRO XL: TTTJLQ y

cenit; qiiacro, si mater ex Senatusconsulto !eitimam hereditatem cius non vindieasset, et bereditas
ad proxilnum cognaturn pertinuisset, an firleiommissa libertas deberetur. Respondi, deber; nam

si, no habiendo reivindicado la madre era virtud del snadoi'onsulto su herencia legtima, y habindole correspondido la herencia al prximo cognado, se
debera la Jibertad dejada por fideicomiso. Respon-

eain, quae in extremis dix.isset: ancifias meas, 111am et illaru, liberas esse yola, videri ab omnibus, qui legitimi heredes ant bonoruni poaseasores futuri essent, etiisse, ut hoc f]eri possit. testamento scriptum est: Stichum Titio lego, vel: boros mees dato ita, ut eutn Titius rnanumittat, dixi, potenti legatario Stichum exooptionem doli mali obstituram, nisi caverit, se libertatem secund u ca voluntatem defu ncti pracstiturum.

d que se deba; porque Be considera que la que en sus pestrimerias hubiese dicho; quiero que sean libres aqulla y aqulla, esclavas mas, les pidi todos, los que hubiesen de ser heederos legitimas poseedores de los bienes, que se pudiera haceresto. 48. ELmismo; Digesto. Libro LXILHabindose escrito en un testamento: le doy y le'o Ticio el esclavo Stico, dlo mi heredero, lln de que lo manumita Tioio, dije que la excepcin de dolo malo lo habr de obstar al legatario que reclame tt Stico, no ser que diere caucin de que 61 darla libertad conforme la voluntad del difunto. 49. Aitxc&t.io; Cuesto~ libro IX. - Si aquel quien se le leg UI) esclavo, rogndosele que lo manumitiera, se ocultara, respondi que el esclavo se hace liberto aromo, y que lo mismo habra de ser tambin si esto hubiese sido encomendado la fidelidad no del legatario, sino del heredero; mas tambin si no hubiese sido encomendado k la fidelidad de todos, sino de algunos herederos, se habr de decir igualmente que se hace orcino; pero que contra los que Be ocultaren se les debe dar los coboredores, por quienes se hubiesen de comprar las partos, la aceten til por este concepto, habrn de ejercitar con razn la accin de particin de herencia.
1

48. IDiam Libro LXII. DiqesLoram. - Quum in

AFRIC.&NUS libro IX. Quacstionrtn, - Si is, 49. cui servus legatus est, tOgatuS manurnittere latitet, orcinum fleri libertum, respondit, idem fore, et si non legataril, sed heredis Idei comrnissum esset; sed et si non ornnium, sed qnorundam heredum fidel eorrnnissum siL, xeque dicendum, arninum fien; in eos autem, qui latitaverint; coheredibus, a quibus redimendae partes essent, utilem actionem eo nomine dar debere, ve! etiam familiae crciscundae indicio recto coa acturos.

- 50. MARcLuus libro VIL Insliufionum. - Si servus legatus, el per adeicommissum manumissus sil, Cervidius (1) Scaevola consultes putabat, novisImam seripturam valere, sve libertas sit, sive legatum, quia, quora libertatem datala postea pLaceat adimi, et per (2) legatum c,onstat posse adimi. Sed si in obscuro siL, qua mente post liberiatem legavit eundem servum, En obscuro libertatem praevalere; quae sententia mihi quoque verior case videtur. 51 IDaM libro LX. 'n,atiLuLionun. - Non tantuin ipse, qui rogatus st man umittere, ad libertatem perducore potest, sed et successores eius, sive emllano, sive quo alio modo successerint. Sed etai neme sueeessor extiterit, ad fiseum ita trausii, ut libertas ab eo praestetur. 1.Ir, auteni, qni regates est manumittere, ettam eo tempere, que alienare prohibetur, potest manumittere. 2.Si alienuin servum quis regatos fuerit manuniitLere,qUUm si pecunia corta legata esset, nl ernst eum, et manumittat, et domines nolit eum vendere, legatuin retinet ex 'voluntate defunti. 3.Cui por fideicommissum libertas clebetur, liberi quodaminodo loco est, et statuliberi locum obtinet, vol ea magia, quod neo in alium transferendus est, ut ant libertas oms impediatur, ant tira patronorum graviora experiattir. 4.Senatusconsulto Dasumiano (3) cautuni est, ut, si ex justa causa absit, qui fiu1eicommisaam libertatem debet, et hoc pronuntiatum fuerit, por11) Berbidlua, Has.
(5)

50. MARCIANO; Inslilutri,libro VH.Si un esclavo hubiera sido legado, y manmitido por fideicomiso, consultado Curvidio Scvola opinaba, que era vlida la ltima escritura, ya si se refiriese la libertad, ya si al legado, porque estando admitido que la libertad dada se quite despus, es evidente que tambin puede ser quitada por medio de un legado. Pero si no estuviera claro con que intencin leg despus de la libertad al mismo esclava, en la duda prevalece la libertad; cuya opinin tambin ni me parece ms verdadera. 51, itt. mismo; IastL ata, libro IX.No solamente puede constituir en libertad aquel quien se le rog que manumitiera, sino tambin sus sucesores, ora hubieren sucedido por compra, era de otro cualquier modo. Pero aunque no hubiere quedado ningn sucesor, pasa al fisco pira esto, para que por l se d la libertad. 1.Mas aquel quien se le rog que manumiLa'puede manumitir tambin en el tiempo en que se le prohibe enajenar. 2.Si alguno se le hubiere rogado que manumita un. esclavo ajeno, habindosele legado cierta cantidad de dinero para que lo compre y lo manumita, y el dueo no quisiera venderlo, retiene el legado en virtud de la voluntad del difunto. - 3.Aquel . quien por fideicomiso se le debe la libertad est en cierto modo en calidad de libre, y tiene la calidad de aquel quien en testamento se le dej la libertad bajo condicin, aun ms, porque no puede ser transferido otro, de modo que 6 se impida su libertad, experlrnente ms gravosos derechos de patronos. 4.Se dispuso en el senadoconsulto Dasumiano, que si con justa causa estuviera ausente el que debe la libertad dejada por fideicomiso, y Be hubie(3)
V8aee efr.

er, omuaa VuLg

86. de este ttulo, sola 8., pdguaa W.

DGESTO.i..IBRO XL: T!TIILO y

jede libertas competat, atque si, ut opOrtot, ex causa fideiconmissi manuituasus esscf.

5.Abesse autem la intelligitur, qui a tribunali abeat. .Et quia de (1) heredibus tanlum cautum eras, adiectum est eolem Scnal.useonsulto, tU, quiquacunque causa pronuntiaturn fuerit, eum cosve abease, perin.de habeatur, atque si, ut oportet ex causa fideicommissi manumiesus esset. 7.Sed Artiou1eano (3) Senatusconsulto cavetur, ul uprovincns Praesides provincias cognoscant, licel lierea non sil eius provincias.

cunque fideicotnmissam Iibertatern debet (2) ex

8.Sed el (4) si non Iereditarium servum quis rogatus fuerit nanumiltere, sed proprium, ex SenatucouuIto lunciano (5) post pronuntiationexn (6) pervenil ad libertatem. 9.Sive justa ex causa abeal, sive latitet, sive praesens non vuil manumitIere, pro absente eum haberi Divus Plus rescripsit.

10.Emtor quoque ul manurniltal, eodern Senalusconsulto expressum oct. 11.EL praesona coberos perinde rnanumittat, atque si traditum a coherede nccepisset. Quod et in ]mpuberi5 persona coheredis, qui non eral rogatus mannmittore, eundem Principern reseripsisse relatum eat. 12.Sed si matrirnonii causa quia manutnittere rogatus cal, non est cogendus cam uxorern decere, sed sufficit fideicommissa libertas.
52. ULPILNUS libro 1. Rcsponsoram. - Posteaquam a creditore alienati sunt servi, quibus tideicommissa libertas adscripta est, non nial ex justa causa adversos heredem subvenii'i iis posas.
58. MARC1AMUS libro IV. Rrulwwn. -Si quia rogatus anciltam manumiltere, morara fecerit, si intorea onixa fucril, constitut.um est, huiusmodi partum liberum nasci, el quidem ingenuum; sed aunt Constitutiones, quibus cavetur, statim, ex quo libertas deberi eoeperit, ingeouum (7) nasci; el hoc magia est sine dubio sequendum, quatenus libertas non privata, sed publica res es, ut ultro a, qui eam debel, olTcrre dabeat.

re declarado esto, compota la libertad lo mismo que si, como se debe, hubiese sido manumitido por causa do fideicomiso. 5.Mas se entiende que est ausente el que no comparece ante 1 tribunal, 6.Y corno se haba dispuesto solamente respecto los herederos, se aadi en el mismo senadoconsulto, que cualquiera que sea ci que debe la libertad dejada por fldeicouiiso, sea cual fuere la oausa'por fa que se hubiere declarado que l ellos es'taban ausentes el esclavo sea considerado lo mismo que si, como se debe, hubiese sido manumitido por causa del fideicomiso. 7.Pero se dispone en el senadoconsulto Articuleyano, que en las provincias conozcan de esto los Presidentes de la provincia, aunque el heredero no sea deesta provincia. 8.Pero tambin si uno se le hubiere rogado que manumita un esclavo que no fuese do la herencia, sino propio, llega la libertad despus de la declaracin en virtud del senadoconsulto Junciana. 9.Ya si uno est ausente con causa, ya si se ocultara, ya si esiando presente no quiere manumitir, respondi por rescripto el Divino Po, que debe l ser considerado como ausente. 11En el mismo senadoconsulto se expres que tambin manumita el comprador. 11.Y manumtalo el coheredero que at presente, lo mismo que si lo hubiese recibido, .entregado por su coheredero. Lo que se dijo que respondi por rescripto el mismo Prncipe tambin respecto fi la persona de un coheredero impbero, .

quien no se le haba rogado que lo manumitiera. 12.Pero si fi uno se le hubiera rogado que

manumite, por causa de matrimonio, no ha de sor obligado a tomar por mujer fi la esclava, sino que basta que se le d la libertad dejada por fideicomiso. por el acreedor fueron enajenados los esclavos . quienes se les asign la libertad por fideicomiso, no se les puede auxiliar contra el heredero sino en
52. ULP1NO; Respuestas, libro L --Despus que

virtud de justa causa.

quien se le rog que manumitiera fi una esclava


hubiere incurrido en mora, se determin, que, si y aun iagouo; pero hay Constituciones en las que se dispone que nazca ingnuo inmediatamente despus que se hubiere comenzado fi deber la libertad;

58. MARCIANO; Reglas, libro 1V. - Si aquel

entretanto hubiere parido, nazca libre este parto,

1Sed et( si noudum debita libortate fideicomiriissa ancil la pepenil, studo temen heredis fuerit effectum, ut nondum liberLa deberetur, tUique (9) quod tardius adiit hereditatem, ut, qui nati smI ex aneilla, servi ama flanl, placel masamnittendos, sed tradi matri opoi'tere, ut ab ea rnanurnitterentur (10), el liberti potius matrLs fient; nam quos iridignus cal heres servas habere, ne quidem libertos habebit.
(1) U. Z414.; de, orniieia el ciw FI. (5) Vu4 debet. omiteta el cdice FI.. (3) ArtificiiI*auo, Vitg. (4.) Ha. Vu.: et, onUIa ci cdice FI. (6) Li fr. Zd. 9 4. de este tulo. Vinetano, Valg. (a) iiuntationem. (al. (7) sed eunt Ooustitutlonea,quibue cavetur, etatini, ex quo libertas deber eoepsrit, tngenuum, ooeeLderanu wiadw.as por wiguoe eopelas.

y esto es lo que preferentemente se ha de seguir sin duda, por cuanto la libertad no es cosa privada, sino pblica, de suerte que debe ofrecerla voluntariamente el que la debe.
esclava, mas por ardd del heredero se hubiere hecho que aun no se debiese la libertad, por ejemplo, porque adi uLrdiamente la herencia, de suerte qun los que hayan nacido de la esclava se hagan escla-

libertad dejada por fideicomiso hubiere parido la

1.Pero tambin si aun no siendo debida la

vos de l, est determinado que han de ser manu-

para que por olla sean manumitidos, y Be hagan preferentemente libertos de su madre; porque el
heredero que es indigno de tener ciertos esclavos, no los tendr. ciertamente como libertas. (8) Vase la ftota 4

mitidos, peroque deben sor entregados la madre

(9) Taur. se" la ecritura original; veluti, Lz correecin del cdice PL, Br. (lo) Segn correccin del cdice FI.; m.nuislttentur, Vi escritura original. Br,

256

DIGTO.LIBIO XL: TfTULO.V

54. MARCiANUS (1) libro XVI. Ficeieommiuorwn. -Si mater, postquam fitium aecepisset, ve] qui in mus locum suceeesit, praestare noluit libertatem, compellondi aun. kmplius si matar ant noliot sibi fil mm tradi, aul in rerum natura esge desiissot, non ab re est Iere, nihilorninus ita natis ab herede Iibertatein*aestari.

54. MaciNo; Fideicomisos, libro XVI. - Si la madre, despus que hubiese recibido al hijo, el que sucedi en su lugar, no quiso darle la libertad, han de ser compelidos ello. Adems, si la madre no quisera que se le entregue el hijo, hubiese dejado do existir, no os fuera de propsito decir, que, esto no obstante, se les da los sai nacidos la libertad por el heredero.

55. Maciws (2) libro 1 V. Reusiwurn. - Sed etsi non date opera tardius adierit; sed duni de adeunda hereditate deliberat, idem dietuin est; et si postea cogaovit, se heredern institutum, quam anoilla peperit, placet, hoe quoque casu subveniendum esse; hoc temen casuip3e rnanumittere debebit, non matri Lradere. 1.Sed si directo Libertas data fuerit ancillae, et horum aliquid everierit, quemadmodum natis subvenietur7 nam ib1 uidem petitur fkleieommissa libertas, et Praetor parvulis subvcriit, quurn vero directo libertas datur, non petitur. Sed etiam hoc caen puto nato subveniendum case, ut aditus Praeter ja rem matri decernat actionem exeinplo fideioomrnissariae liberlatis, Sic deciique et Marcellus libro sexto deciino Digestorum scripsit, et ante aditain hereditatem usucaptis, qni testamento manumiso sunt, subvenieuduni caso, ut lis libertas couservetur, utique per Praetorem, quamvis bis et (3) imputan ossit, quare usucapti sunt; in parvulis autora nulla deprehenditur culpa.

55. Maicio; Regas, libro IV. - Pero aunque hubiere adido tardamente la herencia, no de intonto, sino mientras delibera para adir la herencia, se ha de decir lo mismo; y si supo que l haba sido instituido heredero despus que la esclava hubiere parido, est determinado que tambin en este caso se ha de prestar auxilio; pero en este caso l mismo deber manumitirlo, y no entrean10 la madre. 1.Mas si la esclava le Subiere sido dada directamente la libertad, y aconteciere alguna de estas cosas, de qu modo se auxiliar Ii. los hijoS Pm'que cuando se pide ciertamente la libertad de. jada por fideicomiso, el Pretor auxilia los pequehuelas, pero cuando se da directamente la libertad, no se pide. Pero opino que tambin cii este caso se le ha de auxiliar al que naci, do suerte que recurrindose al Pretor le conceda la madre Ja accin real a la manera que cuando se dej la libertad por fideicomiso. As finalmente escribi tambin Marcelo en el libro dcimo sexto del Digesto, que se ha de auxiliar los usucapidos aun antes de haber sido adida la herencia, que fueron manumitidas en testamento, , fin de que se les conserve la libertad, ciertamente por el Pretor, aunque ellos se les pueda imputar que hayan sido usucapidos; pero en los prvulos no se halla ninguna culpa.
56. MARCELO; Respueitaa, Libro nico. - Lucio Ticio dispuso as en su testamento: si yo dejare

58. M41%aLLUS (4) libro singalari Responsoruin. - Lucius Titius testamento ita oavit: si quos codioiUos reliquero, valere velo; si quis mili ex Paula, quae uxor inea fuil, intra deceni menses natus natave erli, ex seinisse heredes sunto (5); Cama Selus ex scmisse heras esto; Stichum et Pampbilum, servos mees, et Erotein et Diphilum peto, et fidei heredum committo, uL, quurn ad pubertatem liberi mei pervenenint, inanurnittarit; ileinde noviesima parte ita eavit: quodai mliii Jiberi nati non erunt, aut mira puboitatem docesserint, tuu heredes ex paribus partibus sunto Mucius et Maevius, legata., quse priora testamen. lo, quo litios et Soium (6), reliqul, praestari voto, hoc est (7) et aseqoentibus heredibus; deinde codicillis ita cavit: Lucius Titiui heredibus primis et substilutis salut.em; peto, ut ea, quae testamento

algunos codicilos, quiero que valgan; si de Paula, que fu mi mujer, me hubiere nacido dentro de diez meses algn hijo hija, sean herederos de la initad; Cayo Sayo sea heredero de la otra mitad; pido y encomiendo la fidelidad de los herederos,

que cuando mis hijos hubieren llegado la pubertad manumitan Stico y Pnfilo, esclavos mies,

y Broa y Difilo; despus, en la ltima parle ren fallecido dentro de la pubertad, sean entonces

dispuso as: pero si no me nacieren hijos hubieherederos por partos iguales Mucio y Mevio; quie-

ro que se paguen los legados, que dej en el primer


testamento, en que institu mis hijos y Seyo,

ca-<i, legavi, el ea, quae codicillis ea.vero, legavero, praetetis; quaero, quuui liberi Lucio Titio nati

non sint, an SUche et Pamphilo el Erod el Diphilo servs confestim fideicommissa libertas praestari. debeal. Marcellus respondit, eonditionem, quae libertad eorum, de quibus quaereretur, si fui heredes extitissent, apposita assot, repetitam non viden, ideoque confostim libertatem praest.andam asee et a primis, et a substitutis horodibus. Nam, ut supra soniptuin est, peliit, ut, quae testamento cavisset, praestarentur; eavit autein de libertate coruin servoriim, atquin Sub conditione cavil, et si alteniusgeneris comitio esset, sispectanda esael; sed non est verisimile, ut hoc in isLa conditione
(1) Id@ui, Vuig.; Mareellus, Hal. (8) Taur.agn carrccldn del c6die FL; Maeclanus, a eso ritera oig&aZ, Br, (8) ci bis, tal.

esto es, tambin por los herederos siguientes; finalmente dispuso as en codicilos: Lucio Ticio a sus primeros herederos y . los substitutos, salud; os pido que entreguis lo que en el testamento dispuse y legiim, y lo que en codicilos hubiere dispues-

to y legado; pregunto, si, no habindole nacido hijos Lucio Ticio, se les deber dar inmediata-

mente ti SLio y a Pnfilo y ti Eros y ti Difilo la libertad dejada por fideicomiso. Marcelo respondi, qOe la condicin, si hubiesen quedado herederos los
hijos, que se puso para la libertad de aquellos de quienes se trataba, no se consideraba repetida, y libertad, as por los primeros herederos, como por pidi que se entregase lo que hubiese dispuesto en (4) Mareisilus, VuLg. (S) baerea sato, ao.rtadamee Vulg. (5) initttu!, suer(an Bel. VuLg. (7) boceat, omUetese fiel.

que por lo tanto se ha do dar inmediatamente la 108 substituidos. Porque, como arriba se escribi,

DtO1STOL1BRO XL: TITULO VII nogi averit, qn ucn ttdi su bstitutoru m aomittcrt qui (1) adinitti ad horedit em non possent, s ita-

2'7

iereur condiUo.

ci testamento; pero dispuso respecto la libertad de estos esclavos, mas dispuso bujo condicin y si si la condicin fuese de otro gnero, se habra debido esperar ella; pero no es verosmil -que tratndose de esta condicin haya pensado en esto al encomendar tal encargo la fidelidad do los sustituLo, los cuales no podrian ser admitidos la herencia, si se cumpliese la condicin. TITULO Vi DE LA REVOCAC1 DE LA U.ER.TAD

TIT. VI
DE AP5MTI0N UB5RT&38 TEaENI'ltrs CJistaNS libro XVIII.. cid ejesn laliain el Prpiatn._Quum libertas tege adirnalur, ant

pro non data haberi debeat, aut corte perinda observan, an si (2) a testatore ademta esset. TIT. Vil
E &TTULIBERIS

Pcipia, libro XVIII. - Cuando la libertad sequite

Tanaiscio CLEMENTE; covneflkLrio3 la ley Julia y

por la ley, se deber considerar como no dada, 6 se deber observar ciertamente lo mismo que si hubiese sido revocada por el testador. TITULO VII
DE AQUSLLOS JI QmSNES EN TSSTAMENTO Sa LES DE6 LA LIBERTAD BAJO CONDIC1614 1. PAULO; Co,nei'4ario9 Sabina, libro V. - Es sta.tulibcr el que tiene la libertad estatuida y desti-

1. PAuLus libro V. adSabinurn.Stau1iberest, qui statutam et detinatam in ternpus ve coaditionem libertateii babel. 1.I'iunt autem s.tatuliberi vel conditione exprussa, vol vi ipsa. Conditione expressa quid est (3), rx]anifeatum est; vi ipsa, quurn ci-editoria (4) fraudandi causa ivanuflit(untur; nam dom incertun an craditor jure sue utatur, interim statuhbeii sunt, .quoniam fraus eum affcetu, (5) in lege Aek Sentia accipitur.
2. ULFIANUS l.bro IV. cid Sabciuun. - Qui statuliburi eausam apprebendit, in ea coedilione est, ut, sive tradatur (B), salva spe iibertatis alienetur, sive usneapiatur, cuin sua causa usuapiatur, sive manmittatur, non perdat spern oraini .libertL Sed statuliberi causarn non prius serus n&nciscitur, nisi adka vel ab uno ct instilut.is hereditate. Celeruin ante adtionem sive tradetur, siva naucapietur, sive manutnittetnr, apes atablas (7) libertatis jutercidit,

nada tiempo 6 bajo condicin. 1.Se hacen sau1ibei 6 por condicin expresa, por la fuerza misma de las cosas. Ja manifiesto qu sea por condicion expresa; por la fuerza misma de las cosas, cuando son manumitidos para defraudar . un acreedor; pues mientras es incierto si el acreedor usar de su derecho, son entretanto slataUberi, porque el fraude se entiende su la ley Ella Sencia seguido de efecto.
2. ULPiANO;

El que adquiere la condicin d staalber, se halla en el caso de que, si es entregado, sea enajenado quedando salvo la esperanza de la libertad; si es

Coeeatarioa 4 Sabino, libro IV.

usucapido, sea usucapido con su propia condicin, y si es manumitido, nopierdala esperanza de ser li-

berto orcino. Pero el esclavo no alcanza la condirancia por lo menos por uno de los intituIdo. Mas

cin de statuliber antes que haya sido a ida la he-

1.Sed el (8) si iuipuberis tabulis libertas servo sil adscripta, an vivo pupillo, post aditioneat videlicet heieditaLis patrie, statulibur sW? Caseina nogal, lulianus contra existimat; quae sententia variar habetuc. 2,Plus scripsil Julianus, el si legatus sil servus ab herede patria, liben esse iussna in pupillaribus tabtilis, pruevalere libertada dationem. 1-81 priinis tabulis sub coriditione servus eum lilyertate ex parte diinidia lieres siL institutus, an satuJiberi c.ausarn ohtirLeat, nL adeunte coherede eum sua causa. usucapiatuil Quinn a acmet ipso accepenit Iibertatern, non potest statuliberi causam oblinere. Plane,al conditio hereditatis deficial, que casu senundum lulianuin vol (9) liberbatam adipis&t!lr, dieendum i'st, statiliberi causam oblinere,
(2: pote, ift.rl4n IaL Viq. Uri OPIQ('aI (5) Taar. segn e del cdice PL, Br.
(4.) (1

si fuere entregado, 6 usucapido, 6 manumitido anta$ de la adicin, se extingue la esperanza de la 11bertad statulda,
un esclavo en el testamento de un impbero, sera
1.Pero si se le hubiera asignado Ja libertad acaso sa1uiiber en vida del pupilo, por supuesto, despus de la adicin de la herencia del padre Cassio dice, que no, y Juliano opina lo contrario;

cuya opinin es tenida por ms verdadera. 2.Juliano escribi adems, que si esclavo hubiera sido legado . cargo del heredero del padre ,y en el testamento del pupilo se mand que fuese libre, prevalece ladaeln de la libertad.

3.Si en el primer testamento el esclavo hubiera sido instituido heredero de la mitad con la libertad bajo condicin, obtendr la condicin de tatulibcr, de suerte que, adiendo la herencia el coheredero, sea usucapido con su propia condicin? obtener la condicin de s tataliber. Pero si faltara la condicin de la herencia, en cuyo caso adquiere, () Segn correccuifi del cdice .i'L, tradetur, la escritura cre qenaL (7) Tau,'. al margiit; e tatas, en el te.ulo. (8) ilaL.; et, oraiieia Taw'. (9) vol, omil celo Hal. Mg.
Habiendo recibido de s mismo la libertad, no puede

tal. Vuig-: et por qui, el cdice FI.

alt, a Correccin

cred.itore, Hzl. (5) EIa&, efteeto, el cdice FL

Todo W-33

28

DIGTO.LXBBO XL: TITULO VIl

eo, quod non a semet ipso, sed a coherede accepisso libertatem crediur. 4.Quocunque gradu pupillo sorvue eum ubortate subsitutus ait, necesarii causam obtiuct; quae scntenlia iitilitat.is causa recepta est, eta nobis probatur. Celsus quoque put.at libro quinto dedm0 (1), cum libertate substitutum statuliberi causara obtinere.
3. IDEM 1b/o XXVII. ad Sabinwi. Statuliberos condiioni parere oportet, si nemo oes impediat, et sit conditio possibilis. 1.Sed si in heredis persona ivasus sflparero conditioni, quid die debeat' Si quidom paruit condijioni, statim tibor est, etiam invito herede; quedo non patitur liores paren, puta offert (2) decem, quae1arc iussus erat, procul dubio liber e quia por licredem Mare videtur, quominus nonditionem irnpleat. Et prvi refert, de peculio ci offcrat, an ab ali accept.a; recetum est enim, ut servus peculiares quoque numos dando perveniat ad libertaten), si ve ipse heredi, sive alii dare luasus est.

segn Juliano,, por lo menos Ja libertad, se ha de decir que adquiere la condicin do i1,atu4ber, porque se cree que no recibi de si mismo la libertad, sino de su coheredero. 4.En cualquier grado, en que el seLaVO haya sido eubtituido con la libertad 8 un pupilo, obtiene la condicin de heredero necesario; 'cuya opinin fud admitida por causa de utilidad y es aprobada por nosotros. Tambin Celso opina en el libro dcimo quinto, que el substituido con la libertad obtiene la condicin de ztatuliber. S. Et. MISMO; Comentarios Sabino, libro XXVII. Los sauWeri deben cumplir la condicin, si nadiese lo inipidiera, ysi la condicin fuese posible. 1.Pero qu se deber decir si se lo hubiera mandado que cumpla la condicin respecto 8 Ja persona del heredero Si 'verdaderamente cumpli Ja condicin, es libro inmediatamente, aun contra la voluntad del heredero; pero si el heredero no consiente que se cumpla, por ejemplo, ofrece los diez que se le habla mandado dar, es libre sin duda alguna, porque se considera que consiste en el heredero que no cumpla la condicin. Y poco importa que se los ofrezca del peculio, recibidos de otros; porque est permitido que el esclavo llegue a la libertad aun dando dinero daLpoculio, ya si se le cnnnd que el mismo lo diera al heredero, ya si 01ro. 2.Por lo cual se pregunta, si acaso se le debiera dinero a este esclavo por el heredero, porque habla gastado mas por cuenta de su seor, por un extraiio, y el heredero no quisiera ciernandar al deudor, pagarle el dinero al sta.tuttber,deber llegar 8 la libertad, como si sufriese mora por causa del heredero Y esto sauUber se le leg, no, el peculio; si se le leg el peculio, escribe Servio que l sufri mora para la libertad por esto mismo, porque se le deba alguna cosa de las cuentas de su seor, y no se le pagaba por el heredero; cuya opi.nin aprueba tawbi Labeou. Lo mismo aprueba Servio, tambin si el heredero causara la mora porque no quisiera reclamarles a los deudores; pues dice que habr de llegar 8. la libertad; y mi tambin me paree verdadero lo que dice Servio. As, pues, considerando nosotros verdadera la opinin de Servio, veamos si se deber decir lo mismo, aunque no se le hubiere prelegado el peculio al esclavo; porque os eabido, que & ataia.liber puede dar de su peculio lo que se lo mand, al mismo here4er, otro; y si se le impidiera darlo, el atatuliber llegar la libertad. Finalmente, tambin so le concede en calidad de remedio al sefior d[ statuliber, que le prohiba dar un extrao lo que se le mand, a fin de que no pierda el dinero y el statuLLber: por lo cual se puede defender, que aunque no quiera reclamar, pagar 61 mismo, para que el esclavo tenga con qu cumplir la condicin, compete la libertad; y sai Jo escribe tambin Causio. 3.Mas el statuber llega la libertad no solamente si seis prohibiera dar lo que se le mand, sino tambin si se le vedara subir al Capitolio habindoselo mandado que suba; tambin, si se le prohibiera ir 8 C8pua habindosele mandado que diese en Cpua, porque ea ha de entender que el que prohibe que el esclavo parta quiere ms bien impedirle la libertad, que utilizar los servicios del esclavo. 4.Pero tambin si habindosele mandado que d 8 un coheredero no consintiera uno de los 'he-

.Inde quaeritur, si forte debeatur pecunia huic servo vot ab herede, quod in domini rationem plus erogaverat, vel ab extraneo, nec vo1it horas dobitorom convenire, vol atatulibero solvere pecuuiam, an debeat ad libertatein pervenire, quasi inoram per heredem patiaturl Et ant legatum huio statulibero fuji peculium, aul non; si legatum peculiuiii fuit (3), Servius soribit, moram eum libertatis passum ob hoc ipsum, quod el aliquid e ratione dominica deberotur, ncc si ah herede praesiaretur; quam sontentiam el Labeo probat. Idem Servius prolat, et si in eo moram facial heres, quod nolit exigere a debitoribus; nam perventurum ad libertatem ait; mihi quoque videtur verum, quod Servius ait. Quum igitur veram .putemus sententiam Servil, videarnus, an, etsi non fuerit praeleatum peculium servo, idem deber die; conatat enim, statuliberum de peculio posan dare ve] psi heredi (4) iussum, vel ah; el si eum dare impediat, pervoniet etatuiiber ad libertatem. Denique etiarn remedii loco hoc monstratur domino statuliben, ul eum oxtraneo inasum dare probibeal, no et aumos perdat eum atatulibero; proinde defendi potest,etai non vuil exigere, vel ipee solvere, ut bie habeat, unde conditioni pareat, libertatem competere; et la Cassius quoque seribit,

3.Non solum autem si dare iussum dare prohibeat 8tatU.liber ad libertatem pervenit, verum etiam si ascendere Capitoliuin iussum aseendere vetot; tem si Capuae dare iussu.m Capuam ire prohih.eat; nam qui probibet servum prchcisci, intelhgeodus est impedire magis velle libert.atem, quam operis servi uti. 4.Sed et si iussum coheredi dure non patia. tur unus ex heredibus dare, aeque liber erit; sed
(1) li1ro VesS1nIO, i-Iat. (2) oIrerri sibi, I'a., (1)peeulium, set s non legslum fusilt pooullum, 5er. vms, iaL

5) dar,

anert4 la.

DITO .LIE1O It TfTULO 'VII

59

ja, eui iussus erat dare et liber ease, familiae eroisoundae iudicio ab eo qui impediit (1), consoquetur, quod sua intrerat, prohibiurn staLuliberum ion essC. 5.Si decem ivasus daro et liber esse quinque dut, (non) pervenit ad libertatem nisi totum deL; interirn igitur vindicare quinque nuinos dominus eoruiu potest; sed si residuum fucrit solutuni, tunc eliam id alienatuin, cujas ante dorniniuru non eral translatum; La pendebit praecedeutis summae alie-. natio, Sic tamen, ut flO)k retro nurni flaut accipientis, sed tunc, quum residuii. summa fuerit exaoluta. 6,Si plus, quam insaus eraL, dederit statuliher, puta decem LISSUS daro viginti dediL, sive numeravit, sive u sacculo dediL, pervenit ad libertatem, et superfluum potest repetere. 7,Si quia servum iussum decem daro, et Iiberura csse, vendiderit sine peculio, utrunt statim hber sit, quasi prohibilus videatur de peculio dar, hoc ipso, quod sine peculio diatractus est (2), an varo, quuiu fuerit prohibitus pecu!iuin tangere? Et puto, tunc dernum liberum. fore, quum volone daro prohibeatur, non etatim ubi veniit. 8.Si quis servum iussuai deeom daro el'. liberuin esas, operan prohibeat, vel si, quod ex operis suis mePEIt (t), abatulerit e! bares, ve si, quod ex mercedibus mis ootgit, heredi dedorit, no ad libertatem perveniat? Et puto, si quidein ex operis dedorit, vel undecunque dederit,' ad libertatem porventurum; quodsi prohbeatur operan, non faro liberu, m quia operan domino debet. Plane si el ablata (4) fuer!t pecunia ex operia colleota, libe-. rum foro arbitrar, quia de' peculio dare prohibetui'; sane s tesiator, ve! ex operis uL deL, iussit, prohibitum operan, ad libertatemin perventurum non dubito. 9.Sed et ai argento subtraeto vel reims allis diatractis numos eorrasoa dederit, porvenid ad li. bertateni, quamvis, si numos snbtraetos dedisset, ad Libertatam non perveniret; nec enim videtur dedisge, sed magia reddidiase. Sed neo si allis surrpuerit numos, et heredi dederit, ad hbertatem perveniet, quia avelli numi ni, qui accepit, possunt; plane si sic consumti fuerint, ut nullo casu avelli posaint (5), eompetet libertas. O.Non solum autem si herce moram faeit libertati, sed eL si tutor ve! curator, vel procurator, vol aliusquivis, in cuius persona conditioni parenducu est, libertatem competere dicernus; et sane IIOc jure utihiur o statulibero, nt sufliciat, por eum non atare, quominus eonditionl pareat. 11.Si quia heredi iii diebus trigintaproxhnis mortis testatoris dare iussus fuerit, deinde heras tardius adorit, Trebatius et Labeo, si sine dolo
(1) Segn ,&ue8fra enmteida Impedit, W ecdie. FI, (2) est. constdra.e aadida por antiguos copistas. (3) ineretur, ilat.

roderos que le diera, ser igualmente libre; roas aqul, para quien se le haba mandado que diera, conseguir del que lo impidi, con la accin de particin de herencia, que tambin sea libre, porque elle interesaba que no se le hubiese hecho prohibicin st satuiibe,.

.B.Si aquel quien so le mand que diese diez y que fuera libre, diera cinco, no llega Ja libertad si no diera la totalidad; as, pues, puede reivindicar mientras tanto las cinco monedas el dueo do dllas; pero si se hubiere pagado el resto, entonces tambin se habr enajenado aquello cuyo dominio no habla sido antostransferido; y de este modo estar pendiente la enajenacin de la suma anterior, pero da suerte que los dineros no se hsgau retroactivamente del que los recibe, sino criando se hubiere pagado la restante suma. 6.Si el statraiber hubiere dado ms de lo que se lo habia mandado, por ejemplo, di veinte habindosele mandado que diese diez, llega it la libertad, ya si los cont, ya si los diii en una bolsa, y puede reclamar el sobrante. 7.---Si alguno hubiere vendido sin el peculio esclavo, al cual se le mand que diera diez y que fuese libre, ser acaso inmediatamente libre, como si se c-nsiderara que se le prohibi que los diera del peculio, por esto, porque'fu vendido sin el peculio, por el contrario, cuando se le hubiere prohibido tocar al penuliot Y opino, que liabr de ser libre solamente cuando al querer darlos se lo proJuba, no inmediatamente que fu vendido. 8.Si alguno prohibiera que trabaje el esclavo, al cual se le mand que diera diez y que fuese litrabajo, si le diere al heredero lo que percibi de sus salarios, allegar la libertad? Y opino, que, si los hubiere dado de su trabajo, los diere de otra cualquier procedencia, habr de llegar lia libertad; pero que si se le prohibiera trabajar, no habr de ser libre, porque debe trabajar para su seor. Mas si se la hubiere quitado ti dinero percibido por su trabajo, juzgo que habr de ser libre, porque se le prohibe que los d de su peculio; per si el testador dispuso que los diera aun do su trabajo, no dudo que hbindosele prohibido que trabaje habr de llegar la libertad. 9.Mas sT hubiere dado dinero recogido de plata substraida de otras cosas vendidas, llegar (t la libertad, aunque, si hubiere dado dineros substrados, no llegara la libertad; porque no se considera que los di, sino ms bien que los devolvi. Paro si otros les hubiere substrado el dinero, y 10 hubiere dado al heredro, tampoco llegar la libertad, porque el dinero le puede ser quitado al que lo recibi; mas si hubiere sido consumido de modo que en ningn caso pueda ser quitado, competer la libertad. 10.Mas no solamente si el heredero causa mora para la libertad, sino tambin si la causa el tutor el curador, el procurador, otro cualquiera, respecto cuya persona se ha de cumplir la condicin., diremos que compete la libertad; y la verdad, respecto al statutibnr observarnos este derecho, que basta que en l no consista que no cumpla la condicin. 11.Si alguno se le hubiere mandado que le d alguna cosa al heredero en Loa treinta dis inmediatos la muerte del' testador, y luego el hero(4) alista, RaL

bre, s el heredero le quitare lo que gana con su

(3) Mal. Vatg.; postit, e! cdics FI.

2&I

DIGSTO.LLO XL: TiruLo Vil-

malo tardius adierit, dantem suin intra dies triginta aditae heredita;e ad libertatem pervonire; quae sententia vera esi. Sed quid, si date opera traxi, an ob id. statim, (uL) (1) adta est hereditas, ad Libertatem perveniat Quid eniin, si tune habnit, post aditam hebered.esiit Sed et hicexp1eLa videtur concUtio, juouiam por sum non steterit, qunrninus impleatur.

12.Si quia sic acceperit liberlatem; qnum decem dare poterit, liber esto, Trebatius ait, hect habuerit decem, vel idoneus Yuerit ad acquirendum et conservaudum peculium, taineri non alias ad hibertatem perventnrum, nisi dedorit, aut per sum non iteteri!, quominus det; quae sententia vera est. 13.Stichus, annua, bima, trima din denos urcos heredi si dederit, liber esae iussus est; si prima pensione stetit par heredem, quomicus seciperet decem, exspeetandum osee trimara (2) ponsionem, placet, quia et tempus adiectum est, et adbuc supersunt duae pensiones. Sed si eadcm decem sola habeal; quae obtulit ad prirnam ponsionem, an etiam ad sequentcm quoque prosit, si offerat, et an et ad tertiam, si sequens pensio non alt acceptaY Et puto, suficere hace eadom, et poenitentiae heredi 3) locum non case; quod et Poinponius probat. 14.Quid, si servas, qui aunas, bima, rima die iussus caL dona daro, tota simul offerat heredi non exepeotata die, val decem primo anuo dati. secundo auno viginti obtuliti Benignius est, eum in Iibortatern pervenire, quum utrinsue providenha inertur, eh srvi, quatonus inaturiun in libartatem perveniat, et heredis, quatonus dilatione interemta lUco accipiat, quod post tempus consequl poterit. 15.Si ita siL libertas servo data, si quinquenmo heredi servierit, deinde eum liarais manumisant, statim liben fiL, quasi por eum SIL effeetum, quominus ej serviat, quamvis, si non pateretur, eum sibi servire, non statim perveniret, quam si (4) quinquennium praeteniisset. Ratio hojas rei evideu9 caL; manumisaus enim amplius servire non potest, st is, quem quia non patitur sibi servre, postes pali potost intra quitiquennii tempus; atquin iam quinquennio ci servire non potest, sed ve! miaus potes!. 16.Itern lulianus libro sexto decimo Digesto-. rim seripait, si Arethusas (5) libertas itasit ata, si tres servos pepererit, eh par heredeni steterit, quominus pepererit, puta quod si inedicameutum dedisset, no conoiperet, statirn liberam futurarji (6) ceso; quid enim eupoctamusl ldemqae et si egisset horas, ut abortum faceret, quia et uno atoro potuit tres adoro. 17.Dom si herodi servir iusaum etatuhibedita. Br, (9) iCi1fli1&ifl, Vafg.

daro hubiere adido ms tarde la herencia, dicen Trebacio y Labeon, que si la hubiere adido mas tarde sin dolo malo, llega la libertad el que da la cosa dentro de los treinta dina de adida la herencia cuya Opinin es verdadera. Peroqu, se dir, si de intento lo demoro Acaso llegara por esta causa la libertad inmediatamente que tu adida la herencia? Porque qu so dira, si entonces tuvo La cosa, y dej de tenerla despus de adida la hereneiat Mas tambin en esto caso se considera cumplida la coudicidu, porque en di no consisti que no se cumpliera. 12.Si alguno hubiere recibido as la libetad: cuando hubiere podido dar die; sea libre, dice Trebacio, que aunque hubiere tenido los diez, 6 fuere idneo para adquirir y conservar el peculio, no habr de llegar, sin erntngo, la Libertad de otra suerte, sino si los hubiere dado, 6 en 61 no hubiere consistido que no los diera; cuya opinin os verdadera. 13.Se dispuso que Stico fuese libre, si le hubiere dado al heredero dirz ureos por uno, dos, y tres aos; si en la primera pensin consisti en el heredero, que no recibiese los diez, esta determinado que se ha de esperar . la tercera pensin, porque se aadi un trmino, y quedan todava dos pensiones. Pero si solamente tuviera los mismos diez que ofreci para la primera pensin, aprovechara tambin para la siguiente, si la ofreciera, y acaso tambin para la tercera, si la segunda pensin mismos diez, y que no ha lugar al arrepentkmientu del heredero; lo que aprueba tambin Pornponio. 14.Qu se ira, si el esclavo L quien se he mand que diera diez el primero, el segundo, y el tercer ao, se tos ofreciera todos al mismo tiempo al heredero sin haber esperado el da, , habiendo dado diez en el primer nilo, ofreci veinte en el segundo? Es mas equitativo que l llegue i la liberas! a la del esclavo, en cuanto llega ms pronto no hubiera sido aceptada? Y opino que bastan estos

tad, porque se provee . la conveniencia de ambos,

la libertad, como a la del heredero, porque prescindiendo de dilacin recibe al punto Lo que podra conseguir despus de cierto tiempo. bertad de este modo, si le hubiera servido un quinquenio al heredero, y despus lo hubiere manumitido el heredero, se hace inmediatamente libre, como si en l hubiera consistido que no le sirviera, aunque, si no consintiese que l le sirviera, no llegara inmediatamente il la libertad, sino si hubiese transcurrido el quinquenio. La razn de esto es evidente; porque el manumitido no puede servir ya
mas, mas el que no consiente que uno le sirva, puenio; mas ya no puede servirle un quinquenio, pero puede servirle menos. 15.Si a un esclavo se le hubiera dado la li-

de consentirlo despus en el espacio del quinque-

sido Jada la libertad, -si hubiere parido tres esclavos, y en el heredero hubiere consistido que no tos pariese, por ejemplo, porque le hubiese dado un medicamento para que no concibiese, habr de ser inmediatamente libre; porque jqu esperamos? Y lo mismo tambin si el heredero hubiese hecho que abortara, porque tambin pudo dar Luz tres en
un solo parto. 17.Asimismo, si el heredero vendi y entreg (iquasi por quam id, 114a.V'uig. (5) Arescuaae, (aL iaL Vutg.; futuruin1 el cc$d,loa Rl.

mo sexto del Digesto, jue si fi Aretuaa le hubiera

16.Escribi tambin Juliano en el libro dci-

(1) Taur. sege4 e c&iloe Fe., que dice anobisetatima-

e)

heredia, iaL Vulg.

DIGE1OLIBlW XL: TITULO VIL

261

ruta horas vendidit et tradidit, credo, statim ad Iibertatem pervenire. 4. Pu.us Wiro V. ad S&)inm. - Quurn beres reipLIbI]caO causa abcssel, et pecuniam statuliber Iiaberet, vol expecai'e (1) eLim doliere, donee reIeat is, Cui dare debet, ve! deponere u aedem poCLI ni am co risignatara oport.et; quo su hsecuto StaLIIrL ad libertateta prvenit.G

el slataliber, st cual se te mand que sirviera al heredero, creo que llega nmediataiucnte la libertad,
4. P.uw; Comen-larios 4 Sabino, libro 1'. Cuan-

do ol heredero estuviese ausente por causa de la repblica, y el statulibcr tuviese el dinero, es converiiezit.e que ste haya do esperar hasta que reglose aquel a quien debe darlo, que deposito sellado el dinero en un lugar pb1ieo; hecho lo cual, llega inmediatamente a la libertad. INori est statulibor, cui libertas in tam Ion LNo es statuliber aquel A quien, se le confiri gula tcmpus collata eat, ut so tempore la, qu mala libertad para un tiempo tan remoto, que en di no nuinisaUs est, vivero non posait; aut si 1am dificipueda vivir el que fud manumitido; si uno le hu1cm, imo paerie impossibilem conditionem adiecorit, biere impuesto una condicin tan dificil, an ms, ut aliunde ea libertas obtingere non poasit, .velut casiimposible, que no pueda obtener do algn si Ijeredi millo (2) dedisset, ant, quum moreretur, modo esta libertad, por ejemplo, si le hubiese dado liberum esso iussissel; sic enim libertas inutititer mil al heredero, si hubiese dispuesto que sea libre cuando muera; porque seise da intilmente la. datur; et La Iulianus.scribit, quia neo aniiuus dandas libertatis st. libertad; y as lo escribe Juliano, porque no hay ni la intencin de dar la libertad. 2.Servire Titio auno, et libar esse iussus, 2.Aquel Ii quien se le mand que sirviese . Titio mortuo non statim tibor let, sed quuin anrius Ticio un ao, y que fuese libre, no se har libre trausierit, quod videtur non tautum sub e.onditioinmediatamente que haya muerto Ticio, sino cuando hubiere transcurrido el ao, .porque se consideno, sed etiam ex tempero daLa libertas; etenirfi absurdum est, maturius eum liberuin fiar, qum ra que la libertad fu dada no solamente bajo conconditionein non implct, quam 3) futurus toret, dicin, sino tambin desde cierto tiempo; porque os si eam expleret. absurdo, que, no cumpliendo fa condicin, l se haga libre ms pronto que lo habra de ser, si la cumpliese. 3.Si duohus decem datis tibor osee iussus sit, 3.Si se hubiera dispuesto que uno fuera libre et unus quirique accipere nolueril, inelius cst dihabiendo dado diez dos,o y un no quisiere recibir cere, posse eum eadem quinque alter offerentem sus cinco, es mejor decir que l puede llegar la ad Iibertatem pervenire. libertad ofreciendo los mismos cinco al otro. 4.Stichus si Titio por trienriium servierit, 4.Sea libre Stico, si le hubiere servido O Tivol si illi eentum operas dederit, libar esto; condo tras aos, si lo hubiere dado cien das de trastat, hoc modo libertatein utiliter dan posee; riatil bajo; es sabido que de este modo se puede dar vet alienas sorvus servire nobis potest, sicuti liber, lidamente la libertad; porque tambin nos puede el multo magia operas dare, olsi testator servitutis servir un esclavo ajeno, como un hombre libr, y appelltione dominium magis, quam operam intelmucho ms darnos das de trabajo, no ser que el lexit; ideoque, si prohibe horca Titio servire, pertestador iiaya entendido con la palabra servidumvenit ad (ibertateta. bre ms bien el dominio, que los das de trabajo; y por este, si el-heredero lo prohibe que sirva Piojo, llega Ii la libertad. 5.Stiehus, si heredi meo anuo servierit, 5.Sea libre Stico, si le sirviere un alio O mi tibor esto. quaerendam est, annus quomodo accipi heredero; se ha de ver, cmo deba entenderse el debeat, an qui ex continuis (4) diehus trecentis ao, si el que conste de trescientos sesenta y cinco sexaginta cjUinqLle coristet, an () quibuslibet. Sed dOte continuos, 6 de otros cualesquiera. Pero escrisuperius magis intelligendum Pomponius scribit. be Pomponio, que preferentemente se ha de entenSed et si quibusdan:i diehus aut valetudo, ant alia der del primer moo. Mas aunque en algunos das justa causa impedimento fuerit, quominus serviut, una enfermedad O otra justa causa hubiere serviet lii enrio imputandi sunt; servire enhin nobis do de impedimento para que no le sirva, se han de intelliguntur eUam hi, quos curamus segros, qui computar tambin aquellos en el ao; porque so encupientes servire propter adversain valeludinem tiende que nos sirven tambin aquellos O quienes impediuntur. cuidarnos enfermos, los cuales deseando servirnos se haIan impedidos por su mala salud. 6.Item si decem heredi daro iussus fuerit, 6.Asinnismo, si O uno se le hubiere mandado beres etiain por partes aceipere, favore libertatis que le d diez al heredero, el heredero ha de ser cogondus est. obligado en favor O la libertad . recibirlos tambin porpartes. 7.Ita libm', case iussus: si Tilius Capitoliuru 7.Habindose mandado que uno fuere libre asconderit si Titius nolit ascendere, hnpedietur de eSte modo: si Ticio hubiere subido al Capitolio, libertas; idemque aria est in similibus causis et se impedir la libertad, si Ticio no quisiera subir; conditionibus. y el mismo derecho se observa en anlogos casos y condiciones &Item Cassius ait, ei, qui servre insana est 8.Tambin dice Cassio, que A. aquel O quien se anno, illud tempus, quo tu fuga sit vel in controle mand que sirviera un alio no le aprovecha para versia, pro libortate non procedere. la libertad el tiempoque estuviese fugitivo en litigio.

5. Posdoous libro VIII. ad SabtnwnStatuli(1) ial. Vulg.; eiupectani, el cddn,e FI. He.L 'elg., ini11, e ,,ddzce PL t Tau,. en a eiwitura a ~4 lber1 inseita a correcCtd de xJdw FI., Jr.

5. lsipomo; Comentarios tt Sabino, libro VIII. (t) contlnuatls, Ha. VteLg. (S) qul non, mssrta Ial.; su ant bis sexto, por su qialbustibet, Vsig.

262

DIGESTO.LIBI(L) XL: TTULO Yli

gotii hiiiusmodi.

ber ratonein reddere iussus reiiquum, quod apparet, solvit, de co, quod obacurius cst, satisdara paratus est; Neratius el Aristo recte pulant, liberum fore, ne multi ad libertatem pervenire non posaint, incerta causa ralionis (1), et genere ne1.SatuIiber, qui non rationes reddere, sed eouniam inesus est dare, numerare debet, non e IIdOiIIaBOrem dare.

Un stlulibcr, a quien se le mand rendir cuentos, entreg el remanente que aparece, y respecto lo que esta ms oscuro se halla dispuesto 5. dar fianza; con razn opinan Neracio y Arist, que habr de sor libre, no sea que muchos no puedan llegar la libertad por una causa incierta relativa 1,. las cuentas, y por una especie de negocio de tal ndole. 1.El ato 1utiber 5. quin se l& mand, no que rindiera cuentas, sino que diese dinero, debe entregarlo, y no dar fiador. O. ULPLNO; Conzeittapios d Sabino, Libro SX'l(Jl. - Si una statslibera hubiera sido hecha esclava de la pena, y despus de la condenacin se hubiere euinplido la condicin de la libertad estatuida, aunque en nada le aproveche 5. la misma statuW.icra, debe aprovecharle, sin embargo, al parto, da suerte que nazca libre le mismo que Si la madre no hubiese sido condenada. 1.Pero qu se dina, si alguna hubiere concebido en la esclavitud, y aprisionada luego por enemigos pariere en poder de ellos despus decoromientras tantoesolavo de Los enemigos; pero es ms verdadero que l se hace libre por el postilminio, porque, si la madre estuviese en la ciudad, enemigos, y lo hubiese dado luz despus de cumcompete el postlirninio, y que l es libre. -

8. ULPIANUS libro xxvii: ad Sabinu,n.Si statutibera serva poense tacta oit, et post damnationem sttutae libertatis condito extitorit, quarivis ipsi statuliberae nibil proflcat. partui tamen profkere oportel (2), ut perinde libar nascatur, atqne si mater daninata non esset.

1.Quid tamen, si qua 000ceperitin servitute, deinde ab hostibus capta peperit ibi post existentein conditione-rn; en liberum pariatl 1L interiin qrndem quin servus hostium sil, nequaquani nbiun est, sed venus est, poatliminio eurn liberufa fien, quia, si rnater la civitate esset, liber

plida la condicin? Parir un hijo libre? Y ciertamente que de ninguna manera es dodso que ea

nasceretur.
2.Plane si apud bostas num eoncejnaset, et post existentem conditionem edidisael, benignius dicetur, competere ci potliminium, el liberum eum case. 3.Statuliber parendo conditioni in persona emIoris pervenit ad libertatero; et sciendum, hoc ad statuliberos omnis, sexus pertinare. Non solum autem si venerit (3) lateo conditio, ad curo transil, quiemit, veriim eliam ad oijines, quicunque queque luna deminlum in statuUbero nacti suiit. Sive igitur legatus alt tihi ab herede statuliber, sive adindicatus, sive usueaptus a te, sive traditus, ve alique iurc Luna factus, sine dubio dicenius, parere 4) conditioni in persona Lea posee; sed et jo he-

nacera libre. 2.Mas silo hubiese concebido en poder de lo

plida la condicin, se dir con ms equidad que le

3.El sat.u1iber, cumpliendo a condicin respecto 5. la persona del comprador, llega la libertad; y se ha de saber, que esto se refiere 5. los sLatalibri de ambos sexos. Mas esta condicin, si se

cho adquirieron dominio sobre el s tatuliber. As, pues, ya si el statutiber te hubiera sido legado 5. cargo del heredero, ya si te fu adjudicado, fu por ti

pr, sino tambin todos los que con algn dere-

hubiere impuesto, pasa no solamente al que lo com-

redeinemtoris idem dicitur.

usucapido, te fu entregado, por algn derecho se hizo tuyo, diremos sin duda que puede cumplir la condicin nepecto 5. tu persona) pero lo mismo se
dice tambin en cuanto al heredero del comprador.

4.Si flujusfamilias heres sit institutu, cl atatnliher filio dare iussus sai, et liber esas, sive filio, sive patri dando pervenit ad libertatem, quia et ad patnem hereditatis emolumentum pervenit. Sed et si post mort.em 11111 patri dador, quasi heredia hered, libar cnt; naro et si quis extraneo dare iussus si(, et liber case, deinde hie heredi heres extiterit, non quasi in extranel persona, sed quasi in heredia conditioni parebit.

4.Si hubiera sido instituido heredero un hijo de familia,y se mand que un statuliber le dieran hijo, y que fnese libre, ste llega 5. la libertad dndole al hijo, 6 al padre, porque el emolumento de la herencia va tambin 5. poder de1 padre. Pero si su hijo, como al heredero del heredero, tambin ser libre; porque tambin si se rqand que alguno' le diera 5. un extrao y que fuese libre, y despus aqul hubiere quedado heredero del heredero, cumplir la condicin no como respecto 5. la persona M extrao, sino en cuanto 5. la del heredero. 5.El statuhber 5. quien se le mand que diera diez, y que fuese libre, si hubiera sido vendido habiendo dado cinco, le dar los cinco restantes al comprador. un esclavo Luyo hubiere comprado 5. un stataliber, se te da lo que se le mand que les diera
5. los herederos; pero tambin silo hubiere dado 5. le hubiere dado al padre despus do la muerte de

5.Statulibcr decem daro iussus, etliber esse, si quinque dat.is distraetus sit, residua quinque emtori dabil. 6.Si servas taus siatuliberuro einerit, tihi datur, quod heredibus dare iussus est; sed et si tuo servo dederit, si iiiodo is euro peculiar nomine omit, noque ei tu peeulium adeuiisli, puto liborum foro, scitieet ut eo modo tibi dediase intelligatur, perinde atque si tua voluntate cuivis ah tuorum servorum dedisset.
(1) causa ratione, Pa l. verlt, te. orrect't dL

tu esclavo, si es que ste lo compr en nombre de att peculio, y t no le quitaste ci peculio, opino que ha de ser libre, puesto que se entiende que de este modo te lo di 5. t, lo mismo que si con tu voluntad lo hubiese dado 5. otro cualquiera de tus esclavos, (5) paren, ff51.

Vuti.; oporteat, et c&Uee PI. (s) I1a. Taur. segrinia escrUwa or(ta, qe dice (3)

0~ FI.. Br.

veiiierlt--;

DGESTO.LLORO XI.
7.Si quia non dare decem, (1) sed ralionibus redditis liber case iussus Bit, aii ad enitorem baec conditio transeat, videanus. EL alias scieudurn esi, cae demum conditions ad enitorem transire, quae sunt in dando; eeterum (2).quae sunt in faciendo, non transsunt, utputa si fihium eius literas edocuent; hae enim personje eorum cobaerent, quibus

H.

263

adscribantur. Rationurn autem reddendarum conditio, quod ad reliqua quidern attinel, in danda

pecunia consistit; quod (3) autem ad ipsa volumina rationuni tradenda, percontandasque el examinandas rationes, et in (4) diapunendas atque excutiendas, factum babel. Numquid ergo reiqua quldem et emtori dando pervonlat ad libertatem,octera le persona heredia conaist.ant? Puto igitur, et ad emtorein reliqnorum solo tionem transmitti; sic fiel, ut dividatur conditio; et La Pamportius -libro octavo (5) ex Sabina (6) seripeiL.

veamos si esta condicin pasar al comprador. Y se ha de saber tambir, que;pasan al comprador solamente aquellas condiciones, que consisten cii dar; pero que no pasan las que consisten en hacer, por ejemplo, si hubiere enseado t leer su hijo; porque estas son inherentes la persona de aqullos para quienes se escriben. Poro la condicin de habQr de rendir cuentas, por lo que ciertamente atae loe remanentes, consiste en dar el dinero; mas lolque so refiere . la entrega de los mismos- libros de las cuentas, y al repaso y examen de las cuentas, y su puntualizacin y discusin, contiene un hecho. Luego llegar acaso a la libertad dndole ciertamente al comprador los remanentas, y se referir lo dems la persona del herederot Yo opino que el paso de los remanentes se transmite tambin al comprador;.y as suceder que se dividir la condicten; y asilo escribi Pomponio en el libro octavo de Sabino.
7. PAULO; ConicUarios . Sabino, libro V. - La enajenacin del usufruolo no lleva consigo la con-

7.Si se hubiera mandado, no que uno diese diez, 81120 que fuese libre habiendo rendido cuentas,

7. Pun.uslibro V. ad Satiinum. - Usuafruc tus alienalio eonditionem staluibcri soeum non trahit. 8. Poxroriius libro Viii. ad Sabirzwn..Ita libor eue iussus: si decem dederit, liber esto lieredi daro debet; nam qui non habel, cui deL, heredi dando ad Iibert.atern pervenit. i.Si partes suas quisque heredum diversis emeritibus vendidorit, quas :portioncs heredibus dare atatuliber debuit, madera dabit nmtoribus. Labeo aulem alt, stnomina duntaxat heredum in testamento posita sint, viriles partes iis dandas, si vero La: si bercilibus dedit, hereditarias.

dicin del statuliber.


- El que de este modo se dispuso que fuese libre sea libre, si hubiera dado diez, debe relos al heredero; porque el que no tiene quien darle llega la libertad dndole al heredero. 1.Si cada uno de los herederos hubiere vendido sus partes diversos compradores, el eZatuliber Les dar O. los compradores las mismas porciones que debi darles los herederos. Poro dice Labeon, que si en el testamento Be hubieran puesto solamente los nombres de los herederos, se les han de dar porciones viriles; pero que si se. hublrB escrito asi; si les di los herederos, las porciones hereditarias. 9. ULFIANO;Comenlizrios 4 Sabino, libro XXVIII. - No hay nadie que deba ignorar que el stataliber es eslavo del heredero en el tiempo intermedio; podr ser,por lo tanto, dado por noxa; pero el entregad podr esperar todava la libertad, porque la entrega no Jo quita laesperanza de la libertad. 1,Si el heredero vende al stata.libcr no con su misma codicin, queda inmutable la condicin de ste, y se puede redimir del comprador del mismo modo que del heredero. Mas si hubiere ornitido la condicin del citnber, queda ciertamente obhado por la accin de cotpra; pues los ms grandes jurisconsultos atribuyen aun el crimen de estebonato al que sabiendas lo hubiere vendido simplemente, habiendo disimulado la condicin de la libertad estatuida. 2.Se discuti, silo alcanzar la liberacin al que hubiere dado al staZuLber por la noxa. Y Octaveno opinaba, que se liberaba; y lo mismo deca, tambin si en virtud de lo estipulado debiese Stico, y entregase O. este s&.tuliber; pues aunque hubiese llegado la libertad antes del pago, se xtinguiris toda la obligacin; porque en la obligacin se comprenden las cosas que con dinero se pueden pagar y entregar, mas la libertad no se pueda pagar con dinero, ni se puede rescatar; cuya opinin me parece verdadera. -

S. Poipuxuo; Comentarios 4 Sabino, libro VII!.

9. ULPiaIUS libro Xlviii. ad Sabinuni. Statuliberurn medio tempere servum heredia ease, nemo est, qui ignorare debeat, ea propter noxae dedi poterit; sed deditus aperare adhuc libertatein poterit, neo enim deditio apem IIIi adimit libertatis. 1.Si statuliberum non eadem cond.itione heres vendat, causa elus immutabilie oet, et luere se ab ea potest simili modo, ut ab herede. Si Lamen suppresserit condjtionern statuliberi, al ex emto quidem tonetur; graviores autem ctiam stollioMtus crimen liTiportaet ci, qui aciene diasim ulaLa coiiditioe statu tae.liberta$is simpliciter eum vendiderit.

2.IlIud Iractatum sat, an liberatio contingat ei, qui iioxae dederit statutiberum. Et Octavenus putabat liberan; et dem dieebat, el si ex- etipulatu Stichum deberet, eumque &tatuliherum solviasel; nam (7) et si ante solutionem ad libertatem perveniesot, extingueretur obligatio tota; ea enim u obligatione eoaaiatere, quae pecunia lui praestarique poasunt, librtas autem pecunia lui non potest, neo reparan paLeaL; quso sontontia mihi ridetur vera.
Ha. Vu2g., libar esas, uzurta el cdice Ft, (5) Taur. ssgdn a saerit ura origina l ; has, i#.sera ,Za oorrgccktn deZ ctUce FL, Br.
(1)

13) )i'Z cdcUe FI, Br.; q, Taur. (4) tu, cOn$idrae aqal palabra RuprAna.

(7) Taur. ea a escritura originat iiam, omLtek a correccin del cdduw FI., Br,

(5) cono, HaZ. (5) lit Sabirns, Vidg.

264.

DLGErO.LIBRO XL TTTSLO VII

3.StatuliberI coriditio ita demum immutabilis esi, si adita hereditas fueril; ceterum ante aditam hereditatem in propriam usucapitur servituteifi, libertatisque upes infringitur; sed adita postea hereditate spes libertatis favore sui redintegrabitur.
10. PAUL.US libro . V. ad Sabinum. -S decem dare iussum horas vendiderit et tradideril, dixeritque adacriptum libertati, si viginli dedisset, o erntu cnt aclio eum venditore; ant si dupla premiosa est, ob evictionem duntaxat duplac repetiitio cnt, ex empto ob mendacium.

3.La condicin del 8ki.tatiber es inmutable solamente si hubiere sido adida la herencia; peroantos de adida la herencia es usucapido para la propia esclavitud, y se extingue la esperanza de la libertad; pero, adida despuos la herencia, se reintegrar la esperanza de la libertad por favor de ella misma. tO. PAULO; Comentarios Sabino, libro V. Si el heredero hubiere vendido y entregado aquel quien se le mand que diese diez, y hubiere dicho que fu destinado la libertad, si hubiese dado veinte, habr la accin de compra contra el vendedor; si se prometi al duplo, habr la repeticin solamente del duplo por causa de la eviccin,, y la accin do compra por el engao.

11. POMP0NIO; Co,nennrios Sabino, libro XIV. 11. Poan'o.uus 1bro XIV. ad Sabinum. - Si he- res pecuuiarn donas" statulibero, ul sibi eam da- Si el heredero le hubiese donado dinero al staturet, el liber esset, non fieri liberum Ansio ait, sed. Uber para que se lo diese, y fuese libre, dice Ariasi in plenum ej donasset, leri liberum. ton, queno se hace libre, pero que si se lo hubiese donado plenamente, se hace libre.
12. IULIANUS llbro VIL Digcstorarn. - Si quia testamento libertatem accepenil sub conditione, si ratioriem (1) dederit, debet pro hereditaria parte herodibus reliqua advere, etiamsi nomina quorundam herodum sint in condtione posiLa, 18. IDSM Ubre XLIII. Diatorum. - Si quis ita libertatem dedieset: eSlichus, si euin herce meus testamento suo non manurniserit, liber esto, secundum 'voluntatern defuucti hoc significan videtur: si testamento ano horca non adseripserit ej libertatem; quare si quidemberes libentatem servo testamento ano dedenit, defeetus cundilione videbitur, si non dederit, impleta condilione ultimo vitae tempore heredia ad libertatem perveniet.

12. Jur.ikNo; Diyisto, libro VII. - Si alguno hubiere recibido por testamento la libertad bajo la condicin de que hubiere dado las cuentas, les debe entregar los herederos los remanentes con arreglo su parte de herencia, aunque se hayan expresado en la condicin los nombres de algunos herederos. 13. EL hUSMO; Digesto, libro XLIII, - Si alguno hubiese dado as la libertad: sea libre Siico, si mi heredero no lo manumitiere- en su testamento, parece que segn la voluntad del difunto se sinitica esto: si en su testamento no le hubiere adjudicado el heredero la libertad; porque si verdaderamente el heredero le hubiere dado en su testamento la libertad al esclavo,.se considerar que falt la condicin, y si no se la hubiere dado, lloar la libertad habindose cumplido la condicin en el ltimo momento de la vida del heredero. . 1.El esclavo comn que se mand-que fuese libre de este modo: si hubiere dado diez, puede darlos del peculio, que hubiere adquirido de cualquier modo; y no importa que ste, se hallare en poder del heredero de su consocio, y que se le hubiera mandado que los diera al heredero, un extrao;porque se aplica por completo la causa del statuliber, el cual para cutaplir la condicin puedo entregar dineros del peculio. 2Si se hubiere mandado, que dos esclavos -fuesen libres liabiendo rendido cuentas, y hubieren Ilevao por separado las cuentas, sin duda que podrn cumplir la condicin tambin separadamente. Pero si llevada en comn su administracin se hallara de-Ial modo mezclada, que no se pudiere separar, dejando uno de darlas impedir necesariamente la libertad del otro; y fose considerar cumplida la condicin respecto la persona del otro, sino si ambos, 6 uno, hubieren pegado la totalidad de lo que fuere remanente, hecha la computacin de las cuentas. 3.--El que se mand que fuese libre de esto modo: si jurare que l subir al Capitolio, ser libre tan pronto como hubiere jurado, aunque no subiere al Capitolio. 4.El esclavo de un heredero, 'al cual se lo mand que diera una cosa del mismo heredero, y que fuese libre, llegar la libertad, porque el tea1 ador puede mandar que sea manumitid un esclavo ]el hredero, aun sin ninguna condicin de dar. (h) Ha 1. VuCq; poteniet, el 06dice FI. (4) mLitus, lulg.

LServus coinmunis liber esse iussus ita: si decem dederiti., ex peculio dare pOLOSL, quod quecunque modo scquisitum habuerit; neo referi, apud heredem id, su apud soolum fueril, el }jeredi, an extronco dare iussus alt; nain por omnia causae etatuliberi applicatur (2), qui conditionig implendac gratia alienare peculiares nurnos potest. 2.Si duo servi rationi bus. redditis libori esse usa fuerint, el separalini raiioiies geaseniul, non dubie sepuratim quoque conditioiii parare pulorunt (3). Sed si actitia eorum eommuniter gestus La immixtus (4) fuerit, ut separari non poasit, neceasario alter ceasando alterius Iibertetem impediet; neo videbitur conditio in alteriva persona implela, nial id, quod eomputaione rationum hahita rehquum fuerit, aut uterque, aut alter totuin solverit. 3.-.-Qui ita tibor iussus est: si iuraverit se Capiliurn aseen suru ni, eonfestim ut luravenil, quanivis Capitolium non ascenderit, liben erit. ,4.Servus heredis rem ipaius heredis are luasus, et liber case, ad libertatein perveniel, quia. potest teslator el sine ulla dandi conditione heredi servur.0 maiiumutti iubere.
(1) Ta.,,..' r,.tjone, el cddwe FI., Dr. (5) Ha. V&4.; appttantur, el cdice FI.

DIGESTO.LI3RO XL:

TITULO VII

265

5.Hace seriptura: Stiehus, quum erit annoruin triginta liber esto; Sticlius, si decem non dederit, liber nc esto, hano vn habet: Stichu si decem dederit, el ad annos triginta pervenerit} liber esto; namque adcrntio libertahe vol legali sub conditione fasta incipil contrariarn conditionem le-

gato vel libertati, qae prius daLa erat, iniecinse.

5.Esta clusula: sea libre Stico, cuando tuviere treinta afios; no sea libre Stico, si no hubiere dado diez, tiene este valor: que si SUco hubiere dado los diez y hubiere llegado los treinta silos, sea libre; porque la revocacin de la libertad de un legado hecha bajo condicin comienza . aadir una condicin contraria al legado la libertad, que haba sido dada antes.
14. LFf.4O Vs.o; Digoso, Libro JV.Un esclavo, respecto del que se haba dispuesto en el testamento de su sedor que fuese libre, cuando hubiese dado diez al heredero, eolia entregarle al heredero el salario de su propio trabajo; cuando F heredero hubo recibido de os salarios ms de los diez, deca el esclavo que l era libre; se consultaba sobre el particular. Respondi, que no pareca que fuese libre; porque este dinero lo Cli no por La libertad, sino por el trabajo, y quepor tal motivo no era libre con mas razn que si hubiese Lomado de su seor un fundo en arrendamiento, y hubiese dado dinero por los frutos del fundo. 1.So habla dispuesto que un esclavo fuese ubre cuando le hubiese dado al heredero siete aos de jornales; esto esclavo haba huIdo, y baha pasado un ao fugitivo; habiendo transcurrido los siete a5os, respondi que no era Libre, porque estando fugitivo no le di los dias de trabajo su seor; por lo cual no habr de ser libre, si no le hubiese servido otros tantos das como hubiese estado ausente. Pero tambin si se hubiese escrito as, que (Liase libre siempre y cuando hubiese servido siete aos, pudo ser libre, si habiendo regresado de su fuga hubiese servido, este tiempo.

14. ALFE.ItJS (1) Vaus Oro 1V. Dgosorwn. Servus, qui testamento domini, quutn decem heredi dedieset, liber esse iussus erat, heredi mer-

mercado horca amplius decem recepisset, servus se (2) liberum esse alebat; la ea re consulebatur. Respondil, non videri liberum esse; non enim pro tibertate, sed pro operia eam pecuuiam dediase,

cedem referre pro opone suis solebal; quum ex

neo magia ob eam rom liberuin esse, quam si furidum a domino conduxieset, el pro fructu fundi pocuniain dcdisct.

1.Servus, quum heredi annrum septem operas dedisset, Iibe.r case iuuus erat; is aerus fugo-

rat, eL annum jo fuga feoerat; quum septem anni

praeteriissent, rcspondit, non case ilberum, non enim fugitivum operas domino ledisse; quare nisi totidom dios, quot abfuisset (3), servisset, non fore liberum. Sed et si ha seriptum esset, ut tum liber esset quun septem annis ssrvisset, potuisse liberuin case, si (4) teinpus fugae reversus aervisseL

tuo herede, si atatuliber loeupletiorem hereditatem Ganta pecunia, quantam daro sit inasue, (scerit, veluti creditoribus solvendo, cibaria familiae dando, stathn eum ad libertatern cese vcnturum existirnavit.

15. ApaIcAt.flis Libro IX. Quaegt i onum, - Mor-

1.Heres, quurn statuliberum decem dare iussum venderet, eouditiunem pronuntiavit, el traditioni legem dixit, ut sibipotius, quam cintori eadein dee.em darentur; quacrebatur, utri eorum atatulibar peeuniam dando libertateni consequeretur. Re-

spondit, eutn (5) heredi daro debere, Sed et (EJ) si t.alem legem dixiaset, uL extraneo alicui etatuliber peeuniatn darel, reapondit, eL hor, caso conventionern valore, quia heredi videtur solvere, qui 'veluntato olus ab solvit.

el heredero, el slatuliber hubiere enriquecido la herencia en tanta cantidad cuanta se le hubiera mandado que d, por ejemplo, pagando acreedores, dando alimentos . la familia, estim que inmediatamente habr de llegar l la libertad. 1.Un heredero, al vender un slo,IuLiber, al cual se le haba mandado que diera diez, declar la condicin, impuso como ley para la entrega, que estosdiez se le diesen kl iu bien que al comprador; se preguntaba, si el statuUber conseguira la libertad dando el dinero cualquiera do ellos. Respondi, que di se lo debe dar al heredero. Pero

15. Apaicxo; Cuestiones, libro IX. Si, muerto

tambin si hubiese impuesto la condicin deque el statuLiber diese el dinero k algn extrao, respon-

di, que aun este caso era vlida la convencin, porque se considera que le paga a heredero el que con la voluntad de sto le paga It otro. 16. ULPIANO; Reglas, libro IV.Lo que bnbire parido una statulibera es esclavo del heredero. que uno fuese libre, si le hubiese dado diez al heredero; tiene los diez, y le debe otros tantos It su seor; dando estos diez no se har libre; porque

16. UL.I'IANUS (7) Libro IV. Regalarwn. Statu- libera quidquid peperit, hoc ser'vum heredis est.
cern heredi dedisse iussus est liben esse; decem habet, el tantuudem iloiiiino debet; dando haec deculio ano dare explendae conditionia causa conces-

17. NERATIUS libro III. MrrnbroncwwLSi do-

17. Nacio;

Perramuws, Libro lii.

Se mand

cem non liberabitur; rain quod statulibero ex pe-

sum est, ita interpretar debernus, u non etiam ex co dare posait, qiiod extra peculium est. Neo me praeterit, hos numos peculiares posee dic.i, quami5, si nihil praetersa servus habeal, pceulium mil(1) T.MpIsiluS, Ha. Vug. (2) taL; so, omieta el codwr Fi. 13) aufugisset, Vuig. (t) et si post tompus, ML. (5; ..qn correccin del dloe FI., ir.; eum, ontieia Toso UIas

esto de que al stwulibcr se le concedi que diese de su peculio para cumplir la condicin, lo debemos interpretar de modo que no pueda dar tambin de lo que est fuera de su peculio. Y no me pasa desapercibido que se pueda decir que estos dineros son

Tau.. reg,i a e critar,z o,'guiaI.

s Segn correccidn dei c$ciice Fi., Br.; et, omiiel4 l'uur. la escritwa original. (1) L'MiluS, 141

266

DIG ESTO .LIERO XW TITULO VII

lum sit; sed dubitari non oportet, quin hae mena fuerit Id constttuentiurn, ut quasi ex patrimonio suo dandi co Ilomine servo potest" essel, quia id maxime sine inturia dominarum concedi videbatur; queda ultra quis progrediatur, non multum abcnt, quin etiam eos mimos, quos domino surripuent, dando, alatuliberum cnditioni satisFaeturuni existimol. -

del peculio, aunque, si el esclavo no tuviera nada ms, el peculio sera nulo; pero no se debe dudar que la mente de los que establecieron esto fu que esclavo tuviese facultad para dar por este motivo como de su patrimonio, porque pareca que se conceda esto p'nineipalmenle sin injuria de sus dueos; pero si alguno fuere ms all., no distar mucho de estimar que el stataliber cumplir la condicin aun dando aquellos dineros, que le hubiere substrado su seor. 18. PuiLo; De tos casos en que debe darse la liberkrd, Libro nico. - Si aquel . quien se le mand que diese diez tres aos, hubiere ofrecido veinte en el primer ao, no recibindolos el heredero, no se haca libre inmediatamente, pues aunque Los hubiese recibido el heredero, todava no seria libro. - Si se hubiera dispuesto que un esclavo fuese libre, y se le hubiese dado un lgado, si el hito cumpliere catorce aos, y el hijo hubiere fallecido antes, competer por favor la libertad al vencer el trmino, pero falta la condicin del legado. Si se te hubiera legado el peculio un esclavo, al que se le mand que diera diez otro, y que sai fuese libre, y el heredero le hubiere rohtbido que los d, y doapuos de manumitido pidiera el peculio por causa del legado, doto el heredero deducir por la excepcin de dolo la suma, que habra de dar,
19. ULPiAro;

dandis. Si triennio de na dare ivasus, primo auno vti obtulerit, non accipionte herede non statim lber est, quia elsi accepisset horas, nondum liber
esael (2).

18. PAulus (1) Oro singular de 1ibetatbiu

19. Uinius libro Xl V. ad Edjcu,n. - Si servus tibor esee iussus sit, et [egatum ci datum, si fihus quartuin decimuin annum comp]everit, eL fflius ante deeesserit, libertas favcre ootnpetet die veniente, legati autem conditio defleit,
20. PAULUS libro XVI. ad Plauliurii. Si pecuLium servo leatum alt, qui iussus aat sRi daro decem, el sic liber esse, et heres eum prohibuenit dare, deinde manumisaus peculium potat ex causa legati, en por dcli cxceptionem esni summam, quam daturus esaet, deducere heces poasit, ut ipsi prosil, non manumisso, quod ea pecunia data non es, an vero indignus sil horas, qui contra voluntaLem defuncti tecit, ea.in pecnniam luerariT El quum servo nihil abait, et libertas ci competat (3), invidiosum est, heredem fraudari.

Conwntaros al Iidicto, bro XIV.

20. PAULO; Comentarios Plaucio, Libro XVI.

para que le aproveche l mismo, no al manumitido, que aquel dinero no haya sido dado, 6 ser in-

1.De filo quacrilur, si invito herede del, aut nesciente, an faciat numos accipientis. EL lulianus vera ecistimat, ex bac causa eoncessam videri atatuliberis alienationem numorum etiam invito herede, et ideo facere eos accipientis pecuniam.,

digno de lucrarse con este dinero el heredero que obr contra la voluntad del difunto? Y puesto que al esclavo riada Jo taita y le compete la libertad, es odioso que sea defraudado el heredero.

1.Se pregunta, si har uno del que lo recibe el dinero, si Jo hubiere dado contra la voluntad del
heredero 6 ignorndolo ste. Y opina con vendad Juliano, que por esta causa se consideraba concedida . los statuliberi la enajenacin del dinero, aun contra La voluntad del heredero, y que por esto hacan ellos del que lo reciba -el dinero.

2,Quodsi heredi daro iussus cal decem, et cana suminam heres debeat servo, si velit servus eatnpecuniam compensare, eril libar. 3.Is, cu servas pecuniam ciare iussus est, nl Libbr esset (4), decessit; Sabinus, si decem habuisset parata, Iiberum fore, quia non staret per eum, quominus dares. luliarjus autem ait, farore libertatis constituto jure hunc ad libeptatem pci'venturum, etiamal postes habere coeperit decew. Adeo autem oonstituto potius Jure, quam ex testamento ad libertatem pervenit, ut di eidem et togatum sit mortuo Be, en dare iussus cal, ad 1ibeztatem quidam pervenit, non autem et Legatucn habiturus est; idque el lulianus putat, UI la hoe ecteria legatariis simula sil. Diversa causa gat cina, quem heres proinbet conditioni parere) hie enirn ex testamento ad libcrtatem per'renit.

clavo, si el esclavo quisiera compensar esta cantidad, ser libre. dice Sabino, que si hubiese tenido preparados los

2.Pero si so le mand que le diera diez al heredero, y el -heredero le debiera esta suma al es-

3.Falleci aquel quien se dispuso que el esclavo le diese una cantidad para que fuese libre; diez, habr de ser libre, porque no consistira en l, que no los diera. Pero dice Juliano, que -por derecho establecido en favor de la libertad habr de llegar ste * la libertad, aunque despus hubiere comenzado Ii tener los diez. Mas de tal modo llega . la 'virtud del testamento, que si al mismo se le hubiera hecho tambin un legado, muerto aqul, quien se le mand que lo diera, llega ciertamente la libertad, mas no ha do tener tambin el legado; y esto opina tambin Juliano, do suerte que en ello es semejante los dems legatarios. Diversa ea la situacin de aquel 3. quien el heredero lo prohibe que cumpla la condicin; porque ste llega la libertad en virtud del testamento. 4.Mas respundi por rescripto el Divino Adriano, que el esclavo quien se le mand que le
Taur. ugii la eecrUure ori inal; st rrecein del ciduje FI., Rr.

libertad ms bien por el derecho establecido que en

4.Heredi autem iussuni dare, eUarn heredis heredi daro poase Divas Hadrianus reseripait; et
Hal. Tinto. (5) Tanr'.; libeisuel, el cdice FI., Br. (5) fiel. Vi4g.; competlt, el sdice FI.
(1) IJiplanas,

(4

tibor ame, la co

DIGEWr .LtEflO 1L TfTULO VI! si hoe sensit testator, etiam in legatario idem dicendum set. 5.Quaedam conditiones natura su neo possunt endem tempore implen, sed necessariam habent Lernporis divisionem, velut quuLn decem operaruni (1) iussus est daro, quia operas per sin gutos dies dantur; igitur et si sirigulos aureos del statutibor, potest din, eum implesse eonditonern. Alia causa et operarum, quia hae necessario singulae edendae sunt. Sed et si heces accipero rio1uenit non statim liber erit sed quuln tempiis transierit, por quod oporaruni quantitas consumatur (2). Idem dicenduni est, si iussum Capuam ira, et liberum osee, beros prohiboal re; tuno enini ant libar, quumpervenire Capuam potuiesel; inesee enim videtur tempus 1am eperarum praestationi, quam lImen.

267

l.Si ita quia aoeepenit libertatem: Stichus, si heres eum non manumiserit, Liber esto, poterit ab herede manumitti; non contra voluntn.tem test.atonis adimitur ei liberLus (3). Sed non tam continuum tempue exigendum est, UI praecipitari cogatur hores, vol ex perogrinatione celerius revert ad manumittendum vel administrationem rerum neceasariarun intermittere neo rursus t.am ion gum, ut, quamdiu vivat, protrabatur manumiasio, sed modium, quo primum posansine magno incommodo suo heres manumitIere; quodsi tempus adiectum fuerit, illud ipectabttur.
21. P0MPONIUS (4) litro VII. ex P1auio. - Labeo libro (5) Posteriorum ita refert: Calenus, disponsator mons, si rationes diligenter trac.tasse videbitur, liber esto, suaque omnia, et centum (6) habeto; diligentiam doside raro sam debemus, quac domino, nonquae servo fuenil utilis; erit autem ci ditigentiae coniuneta fides bona non solum in rationibus ordinandis, sed etiam u reliquo reddendo. ht quod ita soniptum est videbitur, pro ho acdpi debal: videni poterit; sic el verba legis duodedm Ts.bularum veteres interpretati sunt: si kQrJA i't.uvia NOCET, Id est, si nocere poteril. Et si quaereretur, cui eam diligentiam probar oporteat, heredum arbitratum Viti beni more agentium sequl debebimui (7), veluti S Ls, qui certam pecuniam dedieset, liber eese iuuus est non adscripto so, cui; si dediasel, eo modo potenil libar 0556, quo poSsel, si ita fuissct acriptum: si heredi dediasel.

del heredero; y tambin se ha de decir lo mismo respecto al legatario, si as lo entendio el testador. 5.Algunas condiciones no se pueden cumplir al mismo tiempo por su propia naturaleza, sino que contienen necesaria divisin de tiempo, como cuando se le mand uno que diese diez das de trabajo, porque los jornales se dan de da en da; as, pues, si el skiJulibcr da uno uno tos ureos, tanibiri se puedo deLr que cumpli la condicin. Otra es la condicin de los jornales, porque stos se han de dar necesariamente uno uno. Mas si el lieredero no los hubiere querido recibir, no ser libre inmediatamente, sino cuando hubiere transcurrido el tiempo durante el cual se complete la cantidad de los jornales. Lo mismo se ha de decir, si habindosele mandado que vaya Cpua, y que sea libre, el heredero le prohibiera que fuese; porque en este caso ser libre cuando hubiese podido ir Cpas; porque se considera que el tiempo es inherente tanto para la prestacin de los das de trabajo, como para hacer el viaje. 6.Si alguno hubiere recibido as! la libertad: sea libre Stico, st el heredero no lo hubiere manumitida, podr ser manumitido por el heredero, porque contra la voluntad del testador no Be le quita la libertad. Pero no so ha de exigir un tiempo tan inmediato, que al heredero se le obligue . procipitarse, 4 volver ms pronto de un viaje para her ac la manumisin, interrumpir la administracin de negocios necesarios; ni por el contrario, tan largo, que la manumisin se difiera mientras viva, sino el moderado en que primeramente pueda el heredero hacer la manumisin sin grande incomodidad suya; pero si se hubiere expresado Ibmpo, se aten d.er ste. Labeon dice as en el libro de los Posteriores: sea libre Caleno, mi administrador, y tenga todo lo suyo, y la suma de ciento, si se viere que Hev diligentemente las cuentos; debemos desear aquella diligencia que fuere til al seilor, no La que al esclavo; mas ir unida esta diligencia la buena fe no solamente en la ordenacin deIas cuentas, sino tambin en la devolucin de los remanentes. Y lo que se escribi as: se viere, debo ser entendido de esta suerte: se pudiere ver; de este modo interpretaron los antiguos tambin las palabras de la ley de las Doce Tablas:.si perjudicare el agua llovediza, esto es, si pudiere perjudicar. Y si se preguntara por quin deba ser aprobada esta diligencia, diremos que debemos seguir el arbitrio de los herederos, que obren segn La costumbre de hombre bueno, como si se mand que fuese libre el que hubiese dado cierta cantidad, sin haberse expresado It quin; si la hubiese dado, ser libre del modo en que podra, si se hubiese escrito as: si la hubiese dado al heredero. 1.Deca Pactumeyo Clemente, que si se hubiera dejado as un fideicomiso: ate ruego que lo restituyas al que de ellos quisieras, determin el Emperador Antonino, que si no hubiese elegido ninguno It quin resUturselo,se lo debe restituir todos.
22. P.uuLo; Conzentcniog . Vitelio, libro 111. 21. POMPONI0; DecIrme de Plaucio, libro VII. -

diese al heredero, poda darle tambin al heredero

1..Pactumeiu5 Clemens aiebat, si ita sit fidelcornrnissum relictum: cui eorum volea, rogo restituas, si nulirim elegisset, oui rostitucret, omnibus deber, Imperatorem Antoninum constituisse.
22. PAUUJS libro 111. ad VitcUiun.Qui peen-

niam daro iussus esi, nisi adiectum sit, cu del, Aquel It quien se le mand que diese una cantidad, heredibus daro debet pro partibus hereditarlis; pro si no se hubiera aadido It quin la deber dar, debe
(1) operas, Ral. Vug. (5) eonsnimatIir Vulg. (3) Taur. eeg4s la escritura original; libertes, la eori'ec-

CUiYi de cdice FI., Br. (4) Fiipiutanue, ra.

(5) lLbrle, acertadantenle Hal.; libro segundo, l7uig. (5 ilbi por el centum, Hal. (1) srbitratui, en bout viril nwrem agentitun ee.qnl debe. hfinue. jal.

268

t1GrO.LIBRO XL 141'15L0 Vil

ea cnirn parte quisque aecpere debot, pro qua do-

minlis est.

1.Si quidarn ex heredibus, (quibus) dare debeat, nominati (1) sint, dabit bis pro hereditarlis portionibus. 2,Si heredibus nominatis etiarn extraoeus iuntus sit, extraneo viruta, cetona hereditariae dan debent. Et si non soIu!n Titium, sed etiam altos adieeisset, hos virileni partem (2) habituros, coheredes autem hereditarias, lutianus soribit.

drsela It los herederos con arreglo It las porciones en la herencia; porque cada uno debe recibir con arreglo A. la parte de que es dueo. 1.Si se hubieran nombrado algunos de los herederos, a quienes debe darles, les darla con arrelo A. sus porciones en la herencia. .Si los herederos nombrados hubiera sido unido tambin un extrao, al extrao se le deber. dar una porcin viril, y a los domas sus porciones en la herencia. Y si no hubiese aadido solamente A. Ticio, sino tambin a otros, escribe Juliano que stos habrn de tener una porcin viril, pena loa coherederos las sealadas en La herencia.
28. CEI.SO; Digesto, libro XI1T.eSea libre Stico, si hubiere dado ciento dentro do un quinquenio; no se los dar despus del quinquenio ni a Ticio, ni al heredero, ni al com1,uJor. 1.EL heredero no consiente que el que se mand que uese libre, si hubiese rendido las cuentas, los remanentes habiendo vendido los bienes del peculio; es, por lo tanto, libre, como si hubiere cumplido a condicin.

23. Ctsus libro IXT1. (3) Digeator'in. - Si irira quinquennium Stichus centum dederit, liber esto; neo Tio, vel heredi, ve] eintoni post quinqueuuium dabit. 1.-.-Si iaiones reddidisset, Iiberutn case iussum, non patitur heres, rebus peculianibus venditis reliqua solvere; penincle liber est, quasi conditioni
par uerit.
24. MkaCaLLUS

chus, si heredi meo decem protnisert, vel operas daturum se juraverit, liber esto; potest exleni condujo, si 'prorniserit; nam spopcndisse aliqus sjnificatione dici potest, etiatusi non sit secuta obligalio. tuliberos '.enundari posse, legos duodeci Tabularum put,averunt; duna autein conditionibus lo venditione mnimo onorandi aunt, eluti no jo(4) loca serviani, neve unquam manumittant.ur. tra 26. IDEM libro IX. Reqularuin.Lihertate servo sub conditiona rationis redditae testamento data, harca non solum scriptam (5) rationem exigit, voruin etiam quae sine seniptura ab eo adminisIrata eat. l.Servus iussus reddita ratione ad Iibertatem perveniro, licet nuflam administraverd raUonem, nihilominus eril libr.
27. IDEM libro L Pandrr'laruin. Si is, cul dare inasus est, redemerit statuibernm, cnmque rursus al vendidorit, novisaimo onitori dabit; am cobo qnum apud (0) eum, oui daro iussus est, dominiuni quoque serv pervenil, si eum alienet, condtionem quoque ab ea ad omtorem trausire, luliano placuil. 28. IVOLENU5 libro VI. ex Cassio. - Si hereditas eius, qui servuto intra diez triginta mortis suae, ti rationos reddidisaet, liberum case iusaerat, (7) post diez tnigirtta adita out, jure quideta stricto ita manumissus liber case non potest, quoniani coditiono deficitur; sed favor Itbcrtatis ea reza (8) porduxit, ut reapondeatur, capletani con ditionem, si por eum, oni dala esset, non ataret, quominus expleretur.
(t) Taur., nomlna.thn u cddj,e F., Dr. 5) vire es portionefi, Ifu1r. (6) II. oonsrase oitadda por antiguos copistas. () curte, inserta HaL ) scrlpurae, Jal.

libro IV!. Digna

Stico, si It mi heredero le hubiere prometido diez, hubiere jurado que l le dar das de trabajo; puede estar cumplida la condicin, si hubiere prometido; porque en algitn sentido so puede decir que prometi, aunque no se haya seguido obligacin.
25. MODESTINO; Diferencias, libro JI. - Juzgaron las leyes de las Done Tablas, que los stalu.Uberi ejemplo, que no sirvan en ciertos lugares, que nunca sean manumitidos.

24. M&aciILo; Digesto, libro XV.!. - Sea libre

25.

MODKSTIIUS libro JI. Differentiwl4m. Sta..

podan ser vendidos; pero de ningan modo han de ser gravados en la venta con condiciones duras, por

26. Ex. MISMO; Reglas, libro 11. - Liabindosele dado por testamento . un esclavo la libertad bajo la

condicin do haber rendido cuentas, el heredero exgirA. no solamente las cuentaa escritas, sino tambin las que por aqul fueron llevadas sin ser escritas.
1.E] eaclavo que se mand que llegase A. la libertad habiendo rendido las cuentas, aunque no

hubiere administrado ningunas cuentas, ser., sin embargo, libre.

27. EL MISMO; Pandectas, libro 1. - Si aquel It quien se mand que el esclavo le diera alguna cosa, hubiere comprado el staluliber y lobuWere vendido de nuevo It otro, el esclavo la dar. a! ltimo com-

prador; porque habiendo ido ya tambin el dominio del esclavo It poder de aqul para quien se mand que la diera, le pareci bien It Juliano, que si ]o enajenara, pasaba tambin de l la condicin al comprador.
28. JivoLETo; Doctrina de Ca,ssio, libro VI. Si la herencia del que haba mandado que un esclavo fuese libre dentro de los, treinta das de su muerte, si hubiese rendido las cuentas, f0 adida despus de los treinta das, ciertamente que por.estrieto de-

recho no puede ser libre el manumitido de este

quien hubiese sido dada, que no fuese cumplida.


(6) id, .Ual. Vu41. (7) forte, tnsertan IaL Vulg.

iiodo, porque se falta Ala condicin; pero el favor debido It la libertad llev It que se respondiera que se cumpli la condicin, si no consistiese en aqul para

(8) Ta ar. .Mgn la eser(o'a oripinak ecriun pop.CO rem, a corr!cclon cje! cd(ice Fe., Dr.

bIGESTO.LTBBO xi: TFrULO VI[


1.Satutiber, antequam condUjo libertatis obtigerit, si quid coinparasset, peculio legato non cessurtim, 'n libris Cali Casii soriptum est, nisi id egatum in tempus libertatis coLlatum esset; videamus, no, quum peeulium et accessionem, et decessionem habeat, augmentum quoque oms peeulii, si modo ab herede ei ablatum non sit, legato cessusurum sil; el magis hoe loro utimur.

269

1.Se halla escrito en los libros de Cayo Cassio, que si el elaemi4iber hubiese comprado alguna cosa antes que se verificare la condicin de la libertad, no habr de ceder ella favor del peculio legado, Li. no ser que este legado hubiese sido conferido para el tiempo de la libertad; veamos si teniendo el peculio aumento y disminucin, habr de ceder a favor del- egado tambin el aumento de este pecu. ho, si no se le hubiera quitado por el heredero; y preferentemente observarnos este derecho. 29. PoPoNIo; Conrenarmos 1 Qaiio Mucw, libro XVII!. - Los slau/.iberi no se diferencian en

29. Pon'ozius libro XVIII. ad Quin.tum Muciwn.. - Siatuliberi a eetris servis nostris nihilo

paene differunt; el ideo quod ad actiones vol ex deliet.o venientes, vol ex negotio gesto, ve ex (1) contractu pertinel, eiusdem conditionis sunt. statutibor], euius coteri. EL ideo in publicis quoque iu.dieiis easdem poenas patiantur, quas cetori servi. 1.Quintos Mucius acribit: paterfamiliasin testamento scripserst: si Andronius, serves meus, hcredi meo dederil decem, libar esto; deinde de lila bonis cee peral controversia cese; qui se lago heredera aichat case, is eam horeditatem ad se portinere dicebat, alter, qui hereditatem possidebat aiebat, testamento se heredem esse; secnndum eum senteritia dieta erat, qui testamento aiebat, se heredem cese; deinde Andronicus quaerebat, si ipsi -viginti (2) dedisset, quoniam secuAdum, euni sententia dieta est, futurusne esset libar, an nihil videatur sententia, qua vicil, ad eam rem valore; quapropter si viginti (3) horedi acripto dediasel, et res contra psaessorem indicata essst, illum in servitute foro. Labeo hoc, quod Quintus Mucius acribil, La putat vorum 0550, si royera lege ab intestato horca fuit ja, qui vieit; nam si iniuria iudicis viCtOS esset script.ue verus herce ex testamento, conditioni ej dando, el nihilo mines eum paruiase liberum foro. Sed yerissimum est, quod el AnsIo Csiso rescripait, poase dan peeuniam heredi ab intestato, secunduin quem senlentia dicta es, quoniam lex duodecim Tabularuin eintionis verbo omnem aIienationen complexa videretur, neo (4) interesset'quo genere quisque dominus cies floral; et ideo huno quoque ea lego coritineri, semindtim quem sententia dieta est, et liberum futurum eum, qui ej dedisset pecuniam; huno autera, id est posseasorem hereditati, cul dala esset summa, si vicies saset hereditatis petitione, cum cetsrs eam (5) quoque pecuziiam vitoni retituere debere.

casi nada de nuestros dems esclavos; y por esto en te que se refiere las acciones provenientes de un delito, de negocio administrado, de contrato, los se1aliberi son de la misma condicin que los dem. Y por lo tanto, tambin sufren en los juicios pblicos las mismas penas que los dems esclavos. 1.Escribe Quinto iMucio: un padre do familia haba escrito en su testamento: sea libre Andrnico, mi esclavo, si le hubiere dado diez mi heredero; despus habla comenzado a haber controversia sobre estos bienes; uno que deca que l era hcrodoro por la ley, pretenda que Ii L le perteneca esta herencia; otro, que posea la herencia, deca que l era heredero por el testamento; se habla pronunciado sentencia . favor del que deca que era heredero segn el testamento; despua preguntaba Andruioo, si, habindote dado ste veinte, puesto que su favor se pronunci la sentencia, habra de ser libre, si se considerara que la sentencia con que gan no valdra nada.para esto; por lo cual, si le hubiese dado los veinte al heredero instituido, y el negocio hubiese sido fallado contra e] poseedor, aqul habra de permanecer en la esclavitud. La-beso opina, que es verdad lo que escribe Quinto Muio, si en realidad fu heredero abintestato por la ley el que venci; porque si por injusticia del juez hubiese sido vencido el verdadero heredero iustitu;jido en el testamento, esto no obsLauto, dndole ste cumpli aqul la condicin, y habr de ser libre. Pero es lo ms verdadero, lo que tambin Aristn respondi . Celso, que se le puedo dar el dinero al heredero abintestato, cuyo favor fu pronunciada la sentencia, porque se con sidera que la ley de las Doce Tablas comprendi con la palabra compra toda clase de enajenacin, y no importara de qu modo so habra hecho cada cual dueo de aqul; y que por esto se comprende tambin en esta ley aqul cuyo favor se pronunci la sentencia, y ha do ser libre el que le hubiese dado el dinero; pero que ste, esto es, el poseedor de la herencia, quien se le hubiese dado la suma, si hubiese sido vencido en la peticin de la herencia, deba restituirle al vencedor tambin este dinero junto con las dems cosas. 30. EL SftSMO; Doctrina de autores cerios, libro VII. - Si de este modo se hubiera mandado que

IDEM libro VII. ex crzrs Lectioriil,as. - Si 30. ita tibor case iussus sil: Stichus, si eum herce non alienaverit, libar esto, etiam si statuliber est, alienari-tamen poterit.

uno fuese libre: sea libre Stico, si el heredero no lo hubiere enajenado, aunque es staahbcr, podr, no obstante, ser enajenado.

31. (hjus (6) libro XIII. ad legem Iuliar,t e Papiarr. - Si servo sub conditiono rationurn editaruin (7) legatum alt, por eam conditiouom eum
11) Vulg.;val e, o,Ltela el ~Ce FI. (2) 6eeui, HczI. Vulg. (3) deoem. H&. Vu. (5) Vug.; noIi, el cdice Pl.

81. Givo; Comentarios c la ley Julia y .Papia, libro Xiii. - Si . un esclavo se le hubiera hecho

un legado bajo la condicin de haber exhibido las

(5) Tav.; an el cdice Fl. Br. (R) Panius, Hai. (7) ratioluim baoradit3rlarum reddeudarum, Vu2p.

270

DIGES?O.LIBRO XL TITULO VII

inssum ese legatum accipare, ni pecuniam reli-

quorurn reddat, non dubitatur.

1.Et ideo quurn quaesitum est: tstiebug, quum rationos deiIori, oum contubernali ana liber esto, en mortuo Sticho ante eonditionem contubernalia eius liberaease poastt, lulianus d.ixit, quaestionem cose in hao apecie, quae aL in legatia agitatur: jili eum illo do (1 ) an altero deficiente alter ad legatum admiltatur; quod magia sibi placere,, perinde, ar, s la acriptum esset: ilh et tui. Aham etiam case quaestiotem su coniubernali quoque conditio iuncta sil; quod magia esas. Itaue si nulla reliqua Stachus babueril, statiai earn liberam cose, si habuerit reliqua, debere eam (2) numerare pecuniam; nec temen Iicitnrnm ex suo peculio dare, quia id lilia permissum siL, qui prin-. .cpaliter pro sus libertate pecuniarn daro iuhentur.

cuentas, no se duda que mediante esta condicin se le mand que aceptase el legado, para que devuelva el importe de los remanentes. 1.Y por esto, habindote pregiwt&do, si, habindose dispuesto sea libre Stieo con su contubernal, cuando hubiere rendido las cuentas, Podra ser libre su contubernal habiendo fallecido Stiao antes de cumplida Ja condicin, dijo Juliano, que en este caso la cirestin era la que tambin se discute enloslegados, le doy ste junto con aqul, sobre si faltando uno ser el otro admitido al legado; que era lo que l le pareca mejor, 1cm mismo que si se hubiese escrito as: ste y aqul. Hay tambin otra cuestin, si la condicin habr sido impuesta tambin la contubernal; Jo que es ms cierto. Y asi, si Stiao no hubiere ten do ningunos sobrantes, ella es libre inmediatamente, y si hubiere tenido sobrantes, debe ella entregar el dinero; pero no le habr de ser licito darlo de su peculio, porque esto les est permitido aqullos, quienes en lo principal se leo manda que dn dinero por su libertad. 32. LiciNio RUFINO; Reglas, libro .1, Si habiendo sido instituidos des - herederos se hubiera disPuesto que el esclavo fuese libre, si les hubiere dado diez los herederos, y hubiere sido vendido y entregado por uno de los herederos, ser libre dndole con arreglo su parte el dinero al otro heredero, por quien no hubiere sido vendido. 88. PApiNiallo; Cuealioees, libro LNo se pueden hacer ms gravosos por al heredero los derechos de los ata gulibes'i. 84. EL MISMO; Cuestiones, 1ibo XXI. .- Se mand que un esclavo fuese libre, si le hubiere dado diez al heredero; el heredero manumiti este atatmAber, y falleci despus; no se lo ha de dar el dinero al heredero del heredero; porque Jo que se determin, que se deba dar al heredero del herede. ro, tn presente que tiene lugar siempre y cuando el primer heredero haya de laber recibido el dinero como dueo. Cuya circunstancia hace ambulatoria, por decirlo as, la condicin; porque son dos las causas por las que se cumple la condicin ea la persona del primer heredero, la razn dci dominio, y tambin la designacin de la persona; Ja primera causa pasa todo sucesor . quien fuere el stataUber mediante la continuacin del dominio transferido, y la segunda es inherente solamente lapersona dal que fu designado. 1.Respondi por rescripto el lilmperador A.ntonino, que aquel quien se le mand que rindiera cuentas, y que fuese libre, si el heredero se excusara do recibir las cuentas, habr de ser, no obstante, libre. Cuyo rescripto debe ser entendido de modo, que, si no arrastrara atrasos, sea libre, pero, si os arrastrase, solamente si ofreci aquella cantidad que debi ser reintegrada, con fiel sujecin la verdad; porque para la libertad no basta que ci heredero haya estado en mora, si por el itatmiber no se hiciera lo que, prescindindose de Ja mora, le darla acceso la Libertad. Porque qu se dir, si se manumiti as!: sea libre Dama, si habiendo ido Espaa el ao prximo hubiere recogido los frutos, y el heredero lo retuviera en Roma, y no consintiese que partiera'l Habremos de decir acaso, <4',- nee, el cddie Fi. (5) Taur,; liber, el cdaioe FI., Dr. (6) fas. Vitg.; quod, el eddiee 5.

dubus heredibus inatitutis servus libor esso insana sil, si decem herodibus dederit, ab altero ex heredibus (1)y el traditus fuerit, pro parte alten ex heredibus, a quo non venierit, dando pecuniam liber erit.
33. Piwuwus libro II. Quuealionuni. - Sta-

32.

LICINiDS RUPINUS

libro 1. Regularan. - Si

tiiliberorum ura par beredem uieri non poasunt duriora,

34. Jeasi libro XXI. Qaaes4ionwn. - Sefvua, si heredi docom dadenit, liber esas iussus est; sttuliherum herea eum manumisit, ac postes defunclus est; heredia heredi pecunia danda non est; quod cniin placuit, heredia horedi dan oportere, tuno (4) mernineris lccum habere, quum prior heres domitn fuit. Quae causa facit nus accepturue peounia ambulatoniam, ul la dixerim, conditionen]; duae sunt eiiim eausao, por quas in primi heredia persona conditio impletur, dominii ratio, itern paraonao dernonstratio; prior causa transit in omneni successorem, ad quern perveneriI atatuliber por (lom mil translati continnalionem, sequena personas dunlaxat cina, qui dm.onstratus est, adhaeret,

1,Imperator Antouinus reseripait, ivaaum rallones reddere, et llberurn 5) esae, si bares osusabitur accipere rationes, nihilo minus liberum fore. Quod Rescripttim ita accipi dobet, ut, si reli-. qus noii Irahat, liber sit, quodsi trahal, la demum, si obtulit eam quantitatem, quae refundi debuit1 ex fide veritatis; non enicn libertati sufflcit herodom tu mora fu ase, si non Id fiat par statuliberum, quod remota mora libertati aditum daret. Quid enim, si ita. manumissum: Dama, si in Hispaniara profoctus anuo proximo fructus eoegerit, liber esto, Romae retineat heres, noque proficiaci patiatur, uumquid dicturi sumus, statim ante fructus coato liberum fore? Nam el quum Reman atipulatio concipitur ita: ceutum in Hispania dare spondes inoese tomnpus atipulationi, que (6) poasit
(1) Ieo, inmertin HaL Vtag. (1) Taur. am mdrgen; eum, en er teaj. ) quinque dstta, insertan Ml. Vatg.

GK5TO.LIBO it: TITULO

vn

2'ul

in Hispaniam pervenire, ncc ante iuro egi placnit. Sed si horas acepLis raionibus et rehquis computetis donare se eas statulibero non habenti, quod irifora, proscribat, aut etiam lteris ad aum miesis palam aoiat conditio libertatis impleta vidobitur. Quid ero, sigct ne se rcliqua traxissa (1), atque ideo, quia por heredem steterit, ut accipiat ratio~ 1108, liberum factuni, heree autem noque se teciaso nioram, et reliqua debere statuliberum, contendat? Apud eum, qui de Iibertat,c cognoseat, an conditio sit impleta, constabit; cuius oflicio coctinebitur, de mora considerare, neo minus computare rationes, et si reliqua ttahi compererit, non case liberum, pronuntiare. Sed si nunqnam negavit, reliqua deere, quum autem conveniret heredem, et rationes offerre profeasus alt, reusurum, quidquid in reliquia esse coiistiterit, et eius pecuniae roum nunieraro paratum idoneurn obtulit, .et heres in mora fuit, sentezitia pro libertate dcetur.

que inmediatamente habr de ser libre, antes de recogidos los frutos' Porque tambin cuando en Roma so formula as la estipulacin: prometes dar ciento en Espaa, hay inherente a la estipulacin un tiempo en el que pueda llegar fi. Espaa, y se determino que antes no se ejercitaba accin en derecho. Pero si el heredero, recibidas las cuentes y computados los atrasos, dijese pblicamente, 6 tambin lo hiciese manifiesto en carta dirigida ste, que se los donaba al slauber que no tena lo que haba de reintegrar, se cunsiderr cumplida la condicin de la libertad. Luego qu se dir, si negaraque 41 haya tenido atrasos, y que por esto, porque en el heredero consisti el recibir las cuentas, se hizo libre, pero el heredero sostuviera que l no caus mora, y que el slatid4ber debe atrasos Que ante el que conozca de la libertad se har constar si se habr cumplido la condicin; cuyo ministerio corresponder considerar respecto la mora, y tambin computar las cuentas, y, si viere que so arrastran atrasos, declarar que no ea libr8. Pero si nunca neg que debiera atrasos, sino que al demandar al heredero manifest que ofreca las cuentas para reintegrar lo que constare que haba de atrasos, y ofreci de este dinero fiador abonado dispuesto fi. pasarlo, y el heredero incurri en mora, se pronunciar, sentencia . favor de la libertad
35. EL MISMO; Respueslas libro IX.No se considerar que no consiste en el statuliber que no se cumpla la condicin de la libertad, si el esclavo no pudiera ofrecer del peculio, que tuvo estando en poder del vendedor, el dinero de la condicin; porque la voluntad del difunto no pudo extenderse al peculio ajeno. Lo mismo ser., tambin si el cada-

35. IDEM libro IX. Responsorurn. Non viclebitur por statuliberum non (2) stare, quominus conditio libertatia existat, si de peculio, quod apud venditorem servus habuit, pecuniam conditionis offerro non possit; ad atienum ccliii peeulium yoJuntas defunoti porrigi non potuit. Idem cnt, et si cuin peculio aervus venierit, et venditor fide rapta peculium retinuenit; quamquaui enim ex erntO sit aotio, tamen apud etutorem peculium servus non habuit.

yo hubiere sido vendido eon el peculio, y el vende-

dor quebrantando la fidelidad, hubiere retenido el peculio; porqtie aunque haya la accin de compra, sin embargo, el esclavo no tuvo peculio en poder del comprador. 86. EL iiSMO; Definiciones, libro U. Los juiisconsultos ampararon con el derecho de statuliber al esclavo que babindosele dado la libertad fu substituido un hijo en el segundo testamento; la utilidad admiti esto, saber, para que fuese enajenado con su propia causa, A fin de que el hijo
impbero no invalidase el testamento del padre; cuya disposicin de derecho fucatendidasin distin-

38. IDEM libro fi. Defin1tonuni. le tabulia secundis filio servum (3) data libertate subatitutum Jure atatuliberi prudentes munierunt; quod utitilas recipit, scilicet ut eum sun causa alienaretur, no patria testamentum puer fihius reaeindat; quas iiins auctonitas cura dolootum (4) ondinis nd socundum quoque vel tertium substilutum porrecta est,

cin de orden tambin al segundo fi tecer susbtituto.


87. G-AmS libro singular do Cabus, - Si ita scriptum alt: SLioliuisi Ttio do, ut eurn manumiltat; si non manumiserit, liber esto, statim Stichum liberum sase.
38. PAiJLUS libro 1. ad Neratium. - Non ornee ab heredis persona interveniens impedimenturn statulibero pro exleta conditione ccdit, sed id duntaxat, quod impodiendae libertutis (5) factum est.

$7. G&vo; Casos ,libro nico.Si se hubiera escrito asi: doy Stico A Tielo para que lo manumita; si no lo manumitiere, sea libre, Sticho es libre desde luego.

38. PAULO; Comentarios Neracso, libro 1.No todo impedimento que medie pi,r la persona del heredero le favorece al statuliber para que so tonga por cumplida la condicin, sino solamente el que
se caus para impedir la libertad.

39. L&voia'iu libro IV. ex Posterioribus Labeoniz.eStkhirn Attio (6) do, lego; et si is ci nuITIOS centum dederit, liber esto; si aervus ex testamento nurnos Attio (7) dedisset, cosrepetere heredem ndn poase, Labeo existiwat, quia Attius (8) (1) contraxiuc gal. Vu!g.
(4) Tau,'.;

39. JvoLENo;Doc(,rj7ia de tas obras pstumas de Labeon, libro IV. - Le doy Stico fi. Aojo; y si l le

hubiere dado cien monedas, sea libre; si el esclavo le hubfose dado en virtud del testamento las monedas a, Acio, estima Labe.on que no puede re(6) esuas befo, i,i.eertaa Ial. Valg. (6) I'ltio, Vag. (7) Titio, Vv4g. (S) Titius, Vtag.

(2) non es costs&Le,ada palabra

() Taw., lLium Serve, el o6doe FL, Br.

sospechosa.

dilectuin, el cdccs FI., B.

212

DiGE8TO.LIBIO XL: TfTULO vn

cosa servo suo acceperit, non ab heredia servo; eum autem statuliberum esse, Quintos Muciva, GaJius, et ipse Labeo putant; Servius, Ofilius, non esae; superiorem sententiam probo (1), ita tameri, ut is servus heredis non 1egaarii alt, utpate quum legatuin staulibertate (2) toLlatur. 1.Stie1ius ilber esto, quando nes alienum meum solutum, creijitoribusve meis satisfactum eril; quamvis boros locuples extitisset, tamon non prius Stichum liberum futurum, quam oreditores pecuniam, aut sals accepissent, aiove quo modo sibi cavisseut, Labeo, 011ius rasponderuol. 2.Si heres servo peouniam ad nogotiandum dedisset, statuliberum eam ipsam numerando liberari ex testamento non posee, Labeo, Trebatius responderunt, quia reddere eam magis, quam daro videretur; ego puto, si peculiares uumi fuerunt, ex tetamenLo eutn jiberum futurum. 3.Dama servus, quum heredE neo annorum (septem) operas solverit, libar esto; el la servus intra septem annos in indicio publico esset, et (8) septimus annus praeteriisset, Servius alt, eim non liberan debere, Labeo, et si postea solvisset annorum septom operas, liberum tutiirum; quod verum est. 4.Si Stichus Atti (4) mille numos dede-. nt, libar esto; Atlia (5) vivo tetatore decessit; non posee Stichum liberurn esse, Labeo, Ofihius reaponderunt; Trebatius, si ante testamentum faclum Attia (6) decessisset, idem si postea, eum liberum futurum; Labeonis et 011111 seutentia re.tionem quidem habet, sed hoc jure utimur, ni ja servus ex testamento liber sil. 5.Si servus operas extraneo daro IUBSUS esset, nullus nomine servi anas operas dando liberare servura potest; quod in pecunia aliter observatur, utpote quum extran.eus, pro eo servo dando peeuiiam, servum liberaret. 40. ScAEvoL4 libro XXJV. Di9estorum.ticho libertas dala ost ab heredibus meis peto, lideique eorwn eommitto, nl rationibus reddilis Stichum manumittant; quaesituin cal, quum ampla pecunia exacta post mortm tesiatoris sibi eorninissa r&iquetur (7), et quasdam summas a colonia exactas (8) rationibus non inlulerit, hereditatemque spoliavenit aportEs clam horreis, sublatisque supelloctili et vasta (9), et apothecis exhaustis, an non pnius el fideiccnnmissa libertas debeatur, quam ea, quae mala ratione re iquatus set, el (10). quse furatus eat, reposuerit. Respondit, non prius ej fldei-. cominisaam libetatem praestandam, quam et railqua, el omnia, quae por eum abeasent, restituisael. 1..cPamphilus liber esto, peculio suo heredEbus vero dato; quaesitum cal, qtrum plus domino debeal, quam in peculio habeat, et omnes res, quas in peculio habebat, boca fide hored.ibus doderal,
(a) non e'sa superiorem sentantlam pro bandam VILIII. (2) sttuta IIbertLa, Ial. Vrig. (3) HaZ. 1"a49.- e, omUeta e cdice Fi. l3ItIac. Vutg (5) Titia, Vulg. (8) PitIa, 1'iZg.

clamarlas el heredero, porque Aojo las recibi de su propio esclavo, no de un esclavo del heredero; Pero Quinto Mucio, Galo, ye! mismo Labeon opinan que aqul es tczlu1iber; Servio y Ofihio1 que no lo os; apruebo la primera opinin, pero con tal que este esclavo lo sea del heredero, no del legatario, pueste que con la calidad da s e.tulibcr se quita el legado. 1.rSea libra Stico cuando se hubieren pagado mis deudas, se hubiere satifeho ti mis acreedores; respondieron Labeon y Otilo, que aunque hubiese quedado un heredero rico, no habr de ser sin embargo libre Stico antes que lo acreedores hubiesen recibido el dinero 4 fianza, 4 hubiesen obtenido cancin de otro cualquier modo. 2.Si ci heredero hubiese dado ti un esclavo dinero para negociar, respondieron Labeon y Trebacio, que el stauUber no poda ser libre en virtud del testamento entregando este mismo dinero, porque se considerara que lo devuelve ms bien que no que lo cia; yo opino, que, si los dineros fueron del peculio, 61 111 de ser hbre en virtud del testamento. 3.Sea libre el esclavo Dama, cuando le huhiero pagarlo ti mi heredero los das de trabajo de siete aos; este esclavo fu sometido ti juicio publico dentro de los siete aos, y transcurri el sptimo ao; dice Servio, que l no debe ser Libre, y Lahen, que habr de ser libre, aunque despus hubiese pagado los dias de trabajo de los siete aos;
loque es verdad.

4.--Sea libre Stico, si le hubiere dado ti Ada mil monedas; Aia falleci en vida del testador; ser libre; Trebacio, que l habr de ser libre, si Acia hubiese fallecido antes de haberse hecho el testamento, - lo mismo si despus; la opinin de Labeon y de Ofilio tiene ciertamente fundamento, pero observamos este derecho, que este esclavo sea
libre so virtud del testamento. 5.Si ti un esclavo se le hubiese mandado que respondieron Labeon y Ofihio, que Stico no poda

le diese das de trabajo ti un extrao, ninguno ptiede hacer libre al esclavo dando sus dina de trabajo en nombre del esclavo; lo que tratndose da dinero

se practica de otro nodo, puesto que un extrao, dando el dinero por esto esclavo, hace librea esclavo. e.a. Stico la libertad: les pido a mis herederos, y

40. ScvoL.; Diqesto, libro XXIV. - Se le di

encomiendo ti su fidelidad, que manumitan ti Stico habiendo rendido las cuentas; so pregunt, adeu-

dando considerables cantidades, cobradas despus de la muerte del testador, que le hablan sido enco-

mendadas, y no habiendo incluido en las cuentas algunas sumas cobradas de los colonos, y habiendo despojado la herencia abriendo clandestinamente las, graneros, y habiendo substrado el ajuar y los vestidos, y habiendo vaciado las despensas, si no se

le deber dar la libertad dejada por fideicomiso an-

tes que haya reintegrado lo que qued debiendo por su mala administracin, y lo que hurt. Respondi, que no se le ha de dar la libertad dejada por fideicomiso antes que hubiese restituido los atrasos, y todo lo que por causa de l faltase. derameutelos herederos su peculio; se pregunt,

1.Sea libre Pnfilo habindoles dado verda-

si, debindole ti su seor ms do lo que tena en el


(7) Tatw. seg n (a escritura original; rslinqnetur, la cotrercn del cdSe FL Br. (8) HaL. Vi4j.; exactis, st cdice FC. (9) et vtslS, !n.qer(a Vulg. (10) Jis.L.; UI, oinitela el cdiceP'i.

peculio, y habindoles dado de buena fe ti los hero-

DIGO.L1BZ0 XL: TfTVLO VII ai libertas ex testamento competat Reapondit, nihil propon, cur non competeret. 2.Pamphilo liberte, quem horedem ex parte instituerat, Stictrnm servum praelegaverat, et ei libertatem his verbja dederat: ita ut si tibi ex die monis meae por annos continuos quinque menstruos sexagenos doderit, tuno eum manumitta; doras todos los bienes que tena en el peculio, le competer la libertad en virtud del testamento. Reapon di,que nada se expona para que no le competiese. .Uno le habla prelegado al liberto Pnfilo, al cual habla instituido heredero de una parte, el esclavo Stico, y te haba dado e ste La libertad en estos trminos. de Suerte que si desde el da de mi muerto te hubiere dado por espacio de cinco

Pamphilus auto quinquennium moriena, heredibus institutis filio et uxore, de co dom Sticho ita navit: St.ichus servus, qui mihi testamento patronii mel corta conditione relictus est, iubeo det praestet filio et uxori meae sine ulla eontrversja, et eum tempere peracto man umittant; quaesitum est, (si) Stichus sexagenos nomos (1) menstruos non praestiterit, an irnpeto quinquiennio ftdeicommissa 11bertas ej debea.tur. Respondit, nial praestitisset, fldeicommissam libertatem non deben.

quinquenio, habiendo instituido herederos , su hijo y su mujer, dispuso as respecto al mismo Stico: mando que el heredero Stioo, que bajo cierta condicin me fu dejado en el testamento de mi patrono, d y pague mi hijo y mi mujer sin ninguna controversia, y transcurrido el trmino lo manumitan; se pregunt, si, no habiendo entregado Stico las sesenta monedas mensuales, se le deber, transcurrido el quinquenio, la -libertad dejada por fideicomiso. Respondi, que si no Ial hubiese entregado, no se le debia la libertad dejada por fideicomiso. S. Servus testamento ita manumiasus est: 3.Un esclavo fu manumitido as por testaStichus, sorvue meas actor, si rationem omncm mento: sea libre Stico, mi esclavo agente, silo huactos su heredi meo reddiderit, coque nomine sabiere dado . mi heredero todas las cuentas de su Lisfecerit (2), liber esto; eique, quurn liber erit, dan administracin, y le hubiere satisfecho por tal movelo viginti, et peculium suuin; quaesitum eet, an, tivo; y quiero que cuando fuere libre se te den veinsi rationes, quas egit por multos aniios, sine mbte y su peculio; se pregunt, si, e&tando dispuesto acniptione testatoris heredi reddere paratus su, entregarle al heredero, sin la firma del testador, liber ex testamento ftat, .quum propter gravem va- las cuentas que llev durante mucbos alias, se har loludinem testator non potuerit rationibus subserilibre en virtd del testamento, cuandopor su grave bere, testamento Lamen subscripsenit. Respondit, enfermedad no hubiere podido el testador subscrisi ex fide ratio redderetur, reliquaque inferantur, bir las cuentas, no obstante, que hubiere firmado liberum fore, el testamento. Respondi, que si diese las cuentas de buena fe, y so entregasen los remanentes, habr de ser libre. ad4.Itcm quaero, an ea, quae exacta sant por 4,Tambin pregunto, si lo que fu cobrado iutores cius, noque kalendario UlaLa sunt, aut por sus ayudantes, yno ,fu anotado en el libro de fraudulenter acta, buic adacribi poasint, quam cuentas, lo que fu administrado fraudulentaesaet his (3) praepositus. Rospondit, si quid (4) mente, se lepodr4 cargar l, porque haba estaesset, quod culpae ema deberel imputan, apectare do al frente de aqullos. Respondi, que si hubiese ad rationis reddendae necessitatem. algo que se debiese imputar culpa suya, so comprendo en la necesidad de rendir las cuentas. 5.Ibm quaero, an eonirni quoque nomine 5.Asimismo pregunto, si tambin se deber ratio habeni debeat, quod neque a eonduetonibus tener en cuenta que no haya cobrado las pensiones praediorum,neque a villicis pensiones exegerit, ob ni,de los arrendatarios de loa predios, ni dolos mainsuper etiam prornutuum () iis dederit. Reaponyrdomos, y si adems les hubiere dado tambin dit: supra roapousum est. dinero en mtuo. Respondi: ya antes se respondi. 6.Igualmente pregunto, si estar obligado 6.Item qua~, su eo nomine teneatur, quod omnem rem anam, id est peeulium, exportave- por este motivo, porque haya retirado todos sus bient, antequam rationea redderst. Reapondit, nihil. nes, esto es, su peculio, antes do rendir las cuentas. eam rem impedire conditioneni, si modo ratio Respondi, que, esto en nada impedirla . la condiredderetur. cin, con tal que se rindieran las cuentas. 7.Titius testamento serves actores (6) singu 7.Ticio leg en su testamento cada uno de los di'rersjs personis leavit num adiec tiene: si - SUS esclavos agentes diversas personas, con esta rationes heredi reddidcnint; deinde proprio capite adicin: si rindieran cuentas al heredero; desita scripsit: omnes actores, quos legavi, vol manu- pus escribi as en el propio capitulo: quiero que misero, intra quartum mensem mortis mese ratiotodos los agentes, que he legado que hubiere manos reddere voto, et dominio, quibus a me (7) toganumitido, rindan cuentas dentro del cuarto mes de ti sint, roddi; infra (8) deinde atios actores [iberos mi muerto, y que se las rindan los dueos quieesse iussit aaqze eum hac adiectione: al raLlones nes por mi hayan sido legados; despus dispuso heredi reddidarint; qusero, quum per heredem ms abajo que otros agentes fuesen libres, igualfiat, quominus reddantur, utruni atatuliberi OBSe mente -con esta adicin: esi bebieren rendido cuendesinant, an nihilo minus cuandoquo poasint redtas al heredero; pregunto, si, hacindose por el dita ratione et feliquis illatia libertatem ex testa- heredero que no se rindan, dejarn da ser skuli-. manto consequl. Respondit, legata quidem etiiberben, 6 si, no obstante, en cualquier tiempo podrn tatas non alias competere, quam rationos reddilae conseguir la libertad en virtud del testamento, haessont, aut por heredem starot, quominus reddebiendo rendido las cuentas y entregado los reme(1) saxaglnta menstruo, HL (a) sstlsdederlt, Has.

aflos' continuos la suma de sesenta cada mes, lo manumitas entonces; Pnfilo, al morir antes del

(8) Ht.;is, el

., Id, 61 oddice FL (4) Ha

RL.

(5) (6) (7) 8)

pro mutuo, H. Hal. Vi.; actoris, el cdUce Fi, Infra, buena Hal. nfra, omUela HaZ.

Toso msa

DIGESTO.LIBRO XL TTULO

vm

rentur, verum iudicaturo (1) aeetimazjdum, utrum tampus eonditioni legatorum libertatumque additum videatur an libero tempore redd ere 'volentibus rolqua horeJibus, quatuor menees appoeiti Bint,
solicito teatatore cunctationi (2), et moram eoum prosonhente; melius autem eat, praesumtionem pro sta.tuliberie asee.

. 8.Argentarius coactor, quum paene totam fortunam in nominibus baberet, .servis actoribus libertateni ita dedit: quisquis mihi heres erit, si Dama, servus meas, actus sul, qui agitur nomine oms et Pampbiii, conservi sui, heredi meo pationos reddidorit, pariaque feoerit a dio monis meae intra meniem sextum, liben esto; .quaesitum est, an haee verbai pariaque fcit (3), ad omnia nomina (4) pertinoant exeeptis perditis, ut hoe significont: si ornnem pecuniam ab omnibus exeenint, et heredi solverint, ve] ea (5) nomine satisfecerInt, el si in exactione nominum ceesaverint intra sex menees, libertas Mis non eompetat. Respondit, manifestam osee conditionem verbis testamenli asiprescriptis positam; igitur ita demum libero* fore) si ant el palient (6), ant par heredein atet, quominus pariont (7).
41. Ltso libro 1. Pihanon a. Paulo cporitatoruta. - Si qucm servum tuum ad certu.ni tempus etaliberuin relinquere 'vis, nihil intorest, utro modo cayese: si servieril, an: si triennio operas dedont, libar esto. 1.Paulus: si cuis liber asee luesus fuerit, si decem heredi promisisset, quamquam (8) ea promiesio nullani rom habilura esi, lamen promitten-

hubiesen rendido las cuentas, consistiera en el heredero que no se rindieran, pero queso ha de estimar por el juzgador si se considerara que el tiemp Z W agregado la condicin de [os legados y de l libertades, si se lijaron los cuatro meses, quedndoles libre el tiempo los que .quieran entregarles los remanentes los herederos, habiendo atendido el testador al retardo, y proscribiendo [a morosidad de stos; pero es mejor que la presuncin sea favor de los aJ,a4uliberi. a banquero. recaudador, que tenis casi toda to g su fortuna en crditos les di a1 la libertad esclavos agentes: cualquiera que sea, mi heredero, si Dama, mi esclavo, le hubiere dado mi heredero las cuentas de su admin,istracin, que lleva en su nombre yen el de Pnfilo, su coesclavo, y hubiere saldado dentro de seis meses desde el d.ia de mi muerte, sea libre; se pregunt, si estas palabras: y hubiere saldado se refexrin todos los crditos, exceptuados losperdidos, de modo que signifiquen: si de todos huhieren cobrado todo el dinero 5 y lo hubieren pagado al heredero, le hubieren satisfecho por esto concepto, y, si hubieren dejado dec hacerla cobranza de los crditos dentro de los seis meses, no lea compota la libertad. Respondi, que con las susodichas palabras del testamento se impuso una condicin manifiesta; as , pues, que solamente. habrn de ser libres, si le saldaren, consistiera en el heredero que no le saldasen. 41. LABEON; Dichos recopilados por Paulo, . libro 1. - Si quieres dejar sta taliber para cierto tiempo un esclavo tuyo, no importa de qu modo lo dispongas: si hubiere servido, si hubiere dado sus das de trabajo tres aos, sea libre. 1.Y dice Paulo: si se hubiera dispuesto que uno sea libre, si le hubiese prometido diez al heredero, aunque esta promesa no ha de tener ningn efecto, se har, sin embargo, libre prometiendo. 42. EL MISMO; Dichos, libro fIL Si alguno le hubiere legado un esclavo su mujer, y hubiere

nentes. Respondi; que os legados y las libertades no competen ciertamente de otro modo, sino si ea

do liberabitur.

hominem uxori suae legaverit, et quum ea nupeisset, liberuni asee inaserit, et ea ex lego nupearit, libar fiet ja horno. TIT. vm

42. IDEM libro tfl. Pithaiion.Si quis endem

diSpuesto que sea libre cuando ella se hubiese caTTULO Viii

sado, y Be hubiere casado con 'arreglo la ley, este esclavo se har libre.

QOl SINE MANUMISSIQNE AD L1BERTATEM PErt'v5NWNT DE LOS QUE SIN LA MAN UMIS1ON LLEGAN A LA LIBERTAD rcj Cod. VII. 13. VIII. 52. (5 l.) 1 ['Vaae Cd. VIL 13. VIII. 32. (51.)1
1. PAULUS libro V. ad PlauUam.Si servus venditus est, UI mira eertum tempus inanumitieretur, et.iamei sine herede deeessissent el venditor, el

enitor, servo Libertas competil; et bac Divus Marcus rescripsit. Sed elsi mutavenit venditor 'voiuntatom, nihiominus libertas competit.. 2. MODESTIMUS libro V%. Regularum. - Servo,

redero el vendedor y el comprador; y esto respondi por rescripto el Divino Marco. Pero aunque el vendedor hubiere cambiado de voluntad, compete, sin embargo, la libertad. 2. Monesvmo; Reglas, libro VI. - Al esclavo, a quien el seor tuvo por abandonado causa de grave enfermedad, le compete la libertad en virtud del Edicto del Divino Claudio. (6) Se4n rtueidra oofJedw'.1: p'r8aiit, el c&lice F. 7) Segn nuestra oqnjtwajpa ro"t, el oddke FL (8) Taur.; quam, a eecri2ura orlgtna4 qu&ivli, a orrefd del ockUe Ft., Dr.

clavo la libertad aunque hubiesen fallecido sin he-

1. PAULO; Comentarios Pinado, libro V. - Si un esclavo fu vendido de suerte que fuese manumitido dentro de cierto tiempo, le compete si es-

quem pro derelicto dominus ob Sraveni infinita1am habnit, ex Edicto Divi Claudii competit libertas.

Pludicatur, Vsdg. S cunstationein T?Iat. Vid]). (Sil fv.cerlt, HaL i"g. i. ioinui& consWra's AIW4I&L por antiguos copistai. (&) Co~, Vulg.

bIGrO.LIBRO ZL TTULO VIII

275

Eurn, qui ita veniit (1), uf intra tempus manumitteretur, quum dies praestandac libertatis venerit vivente venditore et perseverante a eadeni voluntate, perinde haberi nc si ab eo, a que debult mauifltti, man u mISsUS esse; rnortuo autem ven iliLore non esee heredum cius vottintatem explorandam, Divus Marcus cura filio suo rescripsit.
TJLPANUS

8. CALLISaTUS

tibio fil. d e Cognifionjbu. -

3. CAUSTRATO; helar Jutisicciones, Ubre LU. -El Divino Marco respondi por rescripto junta-

mente con su hijo, que el que fu veudido de modo que fuese manumitido dentro Cierto tiempo, cuando hubiere llegado eh din en que debe drsete la libertad viviendo el vendedor y perseverando en la misma voluntad, sea considerado lo mismo que si hubiese sido manumitido pr aquel por quien debi ser manumitido; pero que muerto el vendedor, no se haba de explorar [a voluntad de sus herederos.
4. ULPiANO; Comentarios Sabino, libro III. - Al que haya sido comprado con la condicin de que sea manumitido por el comprador en vida, le compete

han lege eintus Bit, ul a vivo emtore manumittatur, statiin mortuo eo competit 'ibertas.

4.

libro 112. ad Sabinwn. - Ei, qui

inmediatamente despus de muerto ste la libertad.

5. Mtacuius libro V. Rqw1arum.Qui ab cecern detectam domini praemiuni libertatis censequitur, fit orcinus libertus.
riat.

- Si quia obligatum set'vum hac lege ernerit, ut manumittat, conipetit libertas ex Constitutione Divi Maro, licet bona omnia quis obligaverit, quan habet, habilurusve esset.

6. IDEM libro singuk4ri ad Jorrsud.am )ypotheea-

1..Tantnndem dinendum est, et si lego han emerit, ce prostituntur, et prstituerit.


7. PAULUS libro singular de Liberlatibus dandis. - Imperator noster cura patre suo nonatitult ja co, qui, quuin poBset (2) abducere prostitlLtam ancil1am, pecunia accepta manus inientionera (3) vendidit, ut libera csset; nihil enim interesse, ipse abducaz, et prostitua, ari patiaris prostitutam esse pretio aceepto, quum poesis eimere.

5. Maci&o; Reglas, libro V. - El que por haber descubierto la muerte de su seor consign el premio de la libertad, se hace liberto orcino, 6. Et. isisato; Comentarios g la frmula hipotecaria, libro nico. - Si alguien hubiere comprado un esclavo obligado, con la condicin de manumitirlo, compete la Libertad en virtud de la Constitucin del Divino Marco, aunque uno hubiere obligado todos los bienes que tiene, .que hubiese do tener. 1.Otro tanto se ha de decir, tambin si hubiere comprado una esclava con la condicin de que no fuese prostituida, y la hubiere prostituido.,. 7. Puo; De los casos en que debe darse la tiberlad, libro inico. Determin nuestro Empera. dor juntamente non su padre, respecto al que pudiendo recuperar una esclava prostituida vendi por dinero el derecho de echarLe mano, que ella fuese libre; porque nada importa que t mismo la recuperes y la prostituyas, que por precio recibido consientas que sea prostituida, pudiendo Lii librarla.. le haba donado esclavos su hija, para que su hija cuidase de que fuesen libres despus de su muerte; no habindose obedecido fi la ley de la donacin, respond, que segn el espritu de la Constitucin del Divino Marco prevalecen las libertades consintindolo la madre; pero si la madre falleci antes que

S. P&puius Abro .IX. iesponsorwn. - Mancipia mater fihiae donaverat, ut fha curaret ea post rnortem suam esaelibera; quum donationis legi non esset obtemperatum, ex sentoritia Constitutionis Divi Maro lib ert.ates obtingcre matre consentiente, respondi; quodsi ante fihlain matar vita deneasit, ommmodo.
9. P&ui.us libro V. Quaestionum. - Latinus Largue vendidit ancillam ita, uL manumitteretur, non addito tempore; quacro, quando ex Constitutione incipit el libertas competere cessantn amtore in et, quid mauuniltendo'f Respondi:tere i actum sit, utrum, quum primum potuisset, uL manumitteret, nc ut in potestate esset emtoris, quando veliet manumlttere; priore casu facile iBmpUS deprehendi poterit posteriore utique moriente emtore competit libertas. Si non apparoat, quid convenerit, favor priorem inducet opinioneui, id est, ut ultra duos menses, si ambo praesto sunt, tau' servus, quam emtor cine; servo enim abaente, nisi omtor intra quatuor menees imposue nit libertatem, ex Constitutionibus ad libertatem eripitur.

8. Parrnio; Respuestas, libro IX.Una madre

la hija, subsisten de todos modos.

9. PAULO; Cuesti enes, Wro V. - Latino Largo vndi una esclava con la condicin de que fuese manumitida, no habiendo aadido tiempo; pregun. te, cundo comienza en virtud de la Constitucin

competerle la libertad al dejar de manumitirla o!


comprador Respond: se ha de ver lo que se haya

tratado, si que la manumitiese tan pronto como hubiese podido, que estuviese en la facultad del

comprador manumitirla cuando quisiera en el primor caso se podr descubrir 'ciliuente el tiempo, y en el segundo compete ciertamente al morir. el comprador la libertad. Si no apareciera qu se haya

convenido, el favor se inclinar fi la primera opinin, esto ea, de suerte que compota dentro de dos
esclavo, si el comprador no Lo hubiere dado la li

meses, si ambos estn presentes, tanto el esclavo corno su comprador; porque hallndose ausente eh bertad dentro de cuatro meses, es arrancado para la libertad en- virtud de las Constituciones. -

(1) Ha.; venit, ti cdice FI. (2 flal. Vuig.; poBtt. lcc$dioe FI,

(5) Taur seg4n la awritara origina Inlectlone, a co rreeoin del cdee FI., Br,

DLUTO.LLBO XL: TfTULO

ix TITULO IX

TLT.IX
QUI ET ! QUIBUS MANUM1SSi LIBERI NON FIUNT ET AD LEEM AEUA.M SENTLAM

(1),

QU MJWMT1DOS, Y POR QUTNES, NO SE HACEN


LLOREs, T COMENTARIOS A LA LEY ELIA SENCIA

[Cf. Cod. VII. U. 12.1

[VaisCd. VIL U. 12.)

j.. ULPiANUS libro 1. ad Sabinz&m. - Colsus libro duodecimo Digestorum, utiItatisgratia motus (2), surdurn tu natum rnanumittere posas alt.

1. Ui.rio; Contentarlos d Sabino, libro LDice Celso en 1 libro duodcimo del Digesto, movido por una razn de utilidad, que el srd de nacimiento puede manumitir.
2. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro III. Al esclavo no puede compelerle la libertad, al relegado hubiera permanecido en la ciudad.

2. IDBM libro 111. ad Sabinum. -. Serv competere libertas non potest, si reIBgatUB moratus sit in urbe. 3. his libro Ji. de lejatis ad Edictum urMcum.
-Si optio hogninis data alt, ve indistinete horno legatus sit, non potest heres quosdani servos, vol ornues rnanumittendo ant evertere, aut minuero ius electionis; nam opl-'one, sive electione ser'vi data quodauunodo singuli su.b conditione legati videntur. 4. Uz.pitrs libro Iii. Dispuaoiuw,Servum pignori datum rnanumittere non possumus. 5. Iui.iws libro LXIV. Dire ou,n. - Quurn heroditas solvendo non est, quanivis horca locuplas existat, libertas ex testamento (non) competit. 1.-..-Si auteni is, qui solvendo non est, hoc modo Iibertatem dederit: si ereditoribus meis solidum sohituni fuerit, Stichus tibor esto, non 'poteat -videri fraudandorum creditorum causa (3) liberes case iussisse. 2.Si Titiva nihil amplias in bonis, quam Stiohuni et Pamphihini habeat, eosquc stipulanti Maovio ita promisert; .Stichuni aut Parnphilum daro poudesb deinde, quum simm creditorem non baberet, Stichum nianumiserit, libertas por legem Aeliam Sentiam rascinditur; quaxnvis 'enim fuit le potestate Titil, ut Pamphilum daret, lamen quam-

esclavo, 6 se hubiera legado indistintamente un esclavo, no puede el heredero, manumitiendo algu. nos esclavos, 6 . todos, invalidar menoscabar el derecho de eleccin; porque dada la opcin, la eleccin do un esclavo, se considera qe fueron legados cada uno bajo condicin. 4. ULPIANO; Disputas, Ubre Ji!, - No podemos manumitir . un esclavo dado en prenda.

S. Gi'vo; Cornentarios al Edicto urbano, libro II., de los lejado&Si se hubiera dado la opcin de un

5. Juu&io; Dieilo, libro LX) V.Cuando la herencia no es solvente, aunque haya un heredero rico no compete la libertad en virtud del tsJam ente. 1.Mas si el que no es solvente hubiere dado de este modo la libertad: sea libre Stico, si mis
puede parecer que haya dispuesto que sean libres

acreedores se les hubiere pagado la totalidad, no

para defraudar a los acreedores. 2.Si i'ieio no tuviera en sus bienes nada ms que Stioo y Pnfilo, y se los hubiero prometido Mevio gua estipulaba as: sine prometes dar
Stico P filo?, y luego, no teniendo otro acreedor, hubiere manumitido Stico, se rescinde la libertad por virtud de la ley Elia Son cia; porque aun-

din eum non dederit, quia interim inori posait, non sine fraude atipulatoris SLi.chum manurnisit. Quodsi solund Pampbihim clan promisisset, non dubitarem, quin Stichus ad tibertatem perveniret, quamvis similiter Pamphilns mor possit multum enim
interest, contineatur ipsa stipulatione is, qui manumittitur, an extra obligationem sit. Nam et qui oh aureos quinque Stichuin et Pamphilum pignori dedorit, quum uterque eorum quinum aureorum

que estuvo en la potestad de Tici dar Pnfilo, sin embargo, mientras no lo hubiere dado, como quiera que podra morir entretanto, manumiti Stico no sin fraude del estipulante. Pero si hubiese, prometido que solamente seria dado Pnfilo, yo no
dudarla que llegara Stico la libertad, aunque del

sil, neuter manurnitti potest; at si Stichum solum pignori dedorit, Pamphilum non videtur in fruorn croditoris manumittere.

mismo modo podra morir Pnfilo; porque hay mucha diferencia entre que se comprenda en la misma estipulacin elque es manumitido, y que se halle fuera de la obligacin. Porque si uno hubiere dado en prenda por cinco ureos Stieo y Pnfilo, aunque cada uno de ellos valiera cinco ureos, tampoco puede ser manumitido ninguno db ellos; mas si hubiere dado en prenda solamente Stico, no se considera que manumite Pnfilo en fraude del acreedor. 6. Scvo; Cuestioues, libro XVI.Juliano habla del que no tuviera ninguna otra cosa en sus bienes; porque si la tuviera, porqu no se dir que puede ser uno manumiisdo Porque es solvente muerto uno, y solvente manumitido uno; y no se han de tener en cuenta los casos fortuitos; da otra suerte, tampoco el que prometi uno, y no determinado, de sus esclavos, no manumitir ninguno. 7. Juwwo; Comentarios 4 Urseyo Feroa, libro
(4) qui anim por gula .Ua. (5) Taur ni mdrgen; eertum, en si

.8. Sc..avoi..A. libro XVI. Quaeationum. - Julianus de eo loquitur, qui in substantia nihil alud habeat; nam si babeat, quare non dicetur, mmm possemanumitti quia et (4) uno rnortuo solvendo

est, et uno manumisso solvendo ost; nec adventicii cuna computandi amI; alioquin el qui unum, et incertum (5) ex servia suis promisit, nenlinem
manuznittet.

7. 1uLu.us libro II. ad Urse'iarit Ferocem. - Si


Hal. 5) mutum.HaZ. (5) Has.; causa, omteia si 064ee Fi.
(1) PIAIT,

DIGTO.LIRBO XL: TfTUL0 Ix

217

quia. integris faeultattbus oodiilIos coalrivavit, leinde, quum consilium creditorum fraudndorum cepisset, libertates codcilits dederit, obtineri non potest quominus lge (1) libertates interpeUarentur; nam con8ilium testatorig fraudulentuin non eo tempore observatur, quod (2) codicilli confirmantur, sed quod libertas codicillis datur. LMinor annis viginti, quuin servum mannmittere veliet, neo iustam causam ad (3) consilium manumittendi haberet, tibi eum, ut manumitteres, dedil; nega.vit eum Proculus liberum esso, quoniam frauB legi faeta esset,
B. AFR1CANEJS libro. 311. Quaesliomim. - Quum is, qui sub conditione debel, manurnittat fideieommissi causa, lex Aelia Sentia tocum habet. 1.Si miles, jure militan testamento facto, tibertates dederit in frandem creditorum, et non solvendo moriatur, impediuntur libertates.

II. - Si alguno, teniendo Integres sus bienes, confirm sus codicilos, y despus, habiendo formado el designio de defraudar sus acreedores, hubiere dado libertades en los codicilos, no se puede lograr que no sean impedidas por la ley, las libertades; porque el designio fraudulento del testador es considerado no al tiempo en que son confirmados los codicilos, sino en el que es dada por codicilos la libertad. 1.Un menor de veinte aos, queriendo manumitir it un esclavo, y no teniendo justa causa para el consejo de manumitirlo, te lo di para que lo manumitieras; Proculo dijo que ste no era libre, porque se babia defraudado la ley.
8. AraicANo; Cuestione.a, libro 111. - Cuando el que debe bajo condicin manumite por causa de fideicomiso, tiene lugar la ley Elia Senda. 1.Si un militar, habiendo hecho testamento segn fuero militar, hubiere dado libertades en fraude de los acreedores, y muriese no siendo solvente, se invalidan las libertades. 9. Mun&r'ro; Ins,tuta, libro 1. - No SertL libre el esclavo que hubiere obligado su seor fi que lo manumita, y respecto del cual ste escribi amedrentado que fuese libre. 1.Asimismo tampoco puede hacerse libre el que no fu defendido por su seor en un crimen capital, y despus futi absuelto. 2.Los-que hubieren sido vendidos con la con. diein de que no sean -manumitidos, aquellos quienes en el testamento, por disposicin del Presidente de la provincia, se Les prohibi que fuesen manumitidos, aunque sean manumitidos no llegan,, BiD embargo, fi la libertad. manumite en fraude de acreedores, el queya al tiempo en que manumite no es solvente, el que por baler dado las libertades ha de dejar de ser solvente; porque muchas veces esperan los hombres de sus bienes ms de lo que en ellos hay; lo que frecuentemente Les acontece fi los que por medio de esclavos y de libertos ejercen el comercio en ultramar y en otras regiones distintas de aquellas en que ellos moran; porque con frecuencia,

9. MiiacuNus (4) libro 1. Intitationun. - lite servus liber non cnt, qui coigerit, ut eum dominus manumittat, et lije perterritus scripsit, liberum euin esas. 1Item ncc ille liber fieri poteat, qui a domino non est defensus in capitali crimine, posteaque absolutus caL 2.Qui bao lege venienint, nc manumittantur, ve'l qui testamento prohibiti sint manumitti, vel inasu Praesidis provincias, hect manumittactur, tamen ad iibertatm non perveniurit.

10. Gaius (5) libro 1. Rerain quotidicuzarum, aioe (6) Aureorum. - lo fraudem creditorum mauuruittere videtur, qui ve iam co tempere, que manumittit, solvendo non est, val datia libertatibus desiturus est solvendo use; saepe enim de faeiiitatibus aula ainplius, quam in hia est, sperant Ijomines; quod frequenteraecdit hi, qni transmarinas negotiationee, et aula regionibus, quam in quibus ipet monitntur, per servos atque libertos exercent, quod (7) saee attniti (8) istis negotiationibus longo tempere id ignoran!, et manumittendo sine fraudis consihio.indulgent servia anis Libortatem.
la fraudem civitatum manumisal ad libertatem non veniunt, nl Senatus censuit. 1.--Sed neo in fraudem fisci datas libertates procedere, principalibus Consti-tutionibus cavetur. Sed Divi fratres rescnipaerunt (lO): non utique, si debitor fisal manumiseri!, libertates impediuntur (11), sed ita, si, quum non erat solvendo, lo fraudena manumisit,
ULP1ANUS libro Y. (12) de Adalters. - Pro12. apexit legislator, ne mancipia por manumissionem quaestiani sulducantur; idoircoque probihuit ea

10. Gvo; Diario, libro 1. -Se considera que

quebrantados con estas negociaciones, lo ignoran


largo

fraude lea conceden la libertad it sus esclavos.


11. MAJtCLtNO; Instituta,
libro XIII.

tiempo,

y manumitindolos sin propsito da -Los ma-

11.

MARC1ANUS (J)

libro XIII. In,stitaonurn.

numitidos en fraude de las ciudades no llegan fi la libertad, segn decret el Senado. pes se dispone que tampoco son procedentes las ti 1.Pero en las Constituciones de los Pnudbertades dadas en fraude del fisco. Mas respondie-

ronpor rescripto los Divinos hermanos: no se invalidan ciertamente las libertades, si hubiere hecho

las manumisiones un deudor del fisco, sino si cuando no era solvente hizo las manumisiones en fraude.
1.2. UnriANo; De los aduerws, libro Y. Provey el legislador fi que por medio de la manumisin no fuesen substrados los esclavos al tormento; y

(1) telia Senta, ins e rta V,LLg. Tau*. sep an La eacriIar orM4i; que, La oorrscoidtt - - del O^m FI.. Br. - (5) apud, Ial. Vu2, - () Marcellua, Va4. 5) Panlus, Rat. (6) Taur. aegti a eorrtara o.?v4t; vot, 14 oo"recardn riel 0driI4a FI, Br. 1

(7) Taar., quid, el eOdtee FI. Br, 18) addrtctl, Loa cddcea ctadoa por, (9) Vase La nota 4. (10) La ley 2. (Y6d.. Vii. 8. (II) uipediri, 11a4. (iS) querto, al mrgen ate rior del oddic. Rl.

2'78

DIGISTO.LIBRO XL;. TITULO IX

manuirtiti!, certumquo diem praestitnit,.intra quen itiacumiLere non lieeat. 1 .-.-lpsa igitur, quae divertit, omnes omnimode (1) serves suos manumittere ve] alienare prohibetur. quia ita verba faciunt, iii no eum quidem servum, qui extra ininisteriuni eius muLieris fuit ve!in agro, 'vel in provincia, possit manumittore val alienare; quod quiden perquam durum est, sed ita le seripta sat, 2.Sed eta! post divortium servum mulier paravit (2), ant alia ratione acquisiit, aeque, quod ad verba attiriet, manumittere non poLen!; et ha Sextus quoque Caecilius adnotat. 3.Pater vero, in euius pototate lilia fuert, ea tanturn inancipia prehibetur manumittere alionaieve, quue in usurn (3) fihiae fuerunt tributa. 4. Matrem quoque prohibuit manumittore aienareve ea maneipia, quae in ministerium filias coneesseraL l.Sed eavum et aviamprobibuit manumittare, quum horum qUQqUS mancipia quacationi (4) postulaii posee mx .voluerit. 6.Sextus Caecilius recte alt, angustissimum ternpus legem praestituiase () alienandis manuutittendisve servis. Finge, inquit, reatu adu!terii intra sexagesimum diem postulatam; quae coguitio tam ladis expedir! potuit adulterii, ul intra sexageaimum diem finiaturi et tanien licere mulieni, quamvis postulatae adultenji, servuni suspeotum in adulterio, vol cjuaestioni (6) neneseariuni, qod ad verba logia atttnet, manuimttere. Sane !n hune casum subvenLendum est, ut destinati servi quasi conseii, vol quasi noeentes, non debeant mannmitti ante linitam cognitioneni. 7.Pater niuIiris vel matar, si intra sexagesimurn diem deccdant, er bis servia, quos in minieteriulu filias dedenin!, neque manurmttere, neque alienare poterunt; 1.8. PMJLUS (7) libro II. de 44u1teriis. quodsi intra (8) diem sexagesimuni manurniserint, erit serveS statuliber (9). 14. ULPi*i.ws libro.IV, de Adu1eris. -Sed si mantua letra sexagesimum diem dec,esserit, an manumitiere vol alienare iam posait suprascriptas personas, videaxnus. Et non puto posas, quamvis accusatore mulier deficiatur.. manto, quuin pater accusare posait. j,Et simpliciter quidem lex mulierem prohibuit mira sexagesimum diem dvortii manumittore. 2..Sive autem divertit, sive repudio dimissa Bit, manumissio impedi.otur. 3,Sed si 'norte mariti solulum sit matrimonium, vel aliqea poena, eius mo.nurnissio non ijupedietur. 4.Sud et si bona gratia finierit matrimonium, dicetur, manumissionem vol alienationeni nom irnpediri.
(2 ) Toar.

por esto prohibi que fuesen ellos manumitidos, y prefij cierto trmino dentro el cual no fuera licito manumitirlos, 1.As!, pues, la que se divorci sfle prohibe que manumita enajene ningn escIavo suyo, porque la letra dice as, que no puede manumitir enajenar ni aun ciertamente al esclavo que estuvo uena del servicio de esta mujer, :efl el campo, en una provincia; lo que ciertamente es muy duro, pero as esta escrita la ley. - 2.Pero aunque la mujer haya comprado despus del divorcio un esclavo, lo haya adquirido de otro modo, no podr igualmente manumitido, por lo que se refiere la letra de la ley; y as lo nota tambin Sexto Cecilio. 3.-.--Pero al padre bajo cuya potestad estuviere la hija se leprohibe que manumita enajene solamente aquellos esclavos, que fueron destinados al servicio do la hija. 4.Tambin le prohibi la madre que manumitiera 6 enajenara aquellos esclavos, que habla dado para servicio de la hija. 5.Mas tambin les prohibi al abuelo y la abuela que manumitieran, porque quiso la ley que tambin los esclavos de ellos pudieran ser reclamados para el tormento. 6.Con razn dice Sexto Cecilio, que la ley profij brevsimo tiempo para enajenar 6 manumitir los esclavos Supn, dice, que la mujer haya sido acusada corno reo do adulterio dentro de los sesenta citas; qu conocimiento del adulterio puede subatanciarse tan fcilmente, que se termine dentro de los sesenta das Y,in embargo, la mujer, aunque acusada de adulterio, le es licito, por lo qu se refiere las palabras de la ley, manumitir al esclavo sospechoso de adtrlterio, que sea necesario sujetarlo al tormento. Mas en este caso se ha de proveer que loseclavos designados como cmplices, como delincuentes, no deben ser manumitidos antes do terminares la causa. 7.El padre 6 la madre de la mujer, si fallecieran dentro de los sesenta das, no podrn manumitir ni enajenar ninguno de los esclavos, que le hubieren dado la hija para su servicio; 13. P.'iuio; De Los adulterios, libro III. - poro si lo hubieren manumitido dentro de los ssenta ihas, ci esclavo ser sti4iler. 14. uLPiallo; De los adulterios, libro IV. - Pero si el marido hubiere fallecido dentro de los sesenta dias, veamos si podra ya manumitir enajenar it las susodichas personas. Y no opino que pueda, aunque falte para la mujer marido acusador, puesto que el padre puede acusarla. 1.Y, la verdad, la ley prohibi simplemente que la mujer manumitiera dentro de los sesenta diaa del divorcio, 2.Mas ya si se divorci, ya si fu repudiada, se impedir la manumisin. 3.Pero si el matrimonio se hubiera disuelto por la muerto del marido, 6 por alguna pena, no se le impedir la manumisin. 4. Mas si el matrimonio hubiere terminado de buen grado, se dir que tampoco se impide la manumisin 6 la enajenacin. (5) V6a.e la nota 4. (T) Iu1Inus, Valg. (8) ultra, HaZ (u 1 Tanr, sigan e! cdice FI., cf' el cual &e Lee stailiber; istLmu libor, la correccin del cdice FI., Dr.

a correccidndet c&oe

FL. () Hal. Vu1g.; usu, el cdice FL 5) Hal. .Vulg.; quaasttona, e l cdice Fi. () Hal. Valij. pr&est(Usse, el cdc. FI.

Taur. seg4n el oi3d eFLerel IIIe u ceomuimo, Br. aegi el cidioe Fi., que die parult; rapult,

rnGTO.L!BRO ZL TfTtLO 1

279

5.Sed et si constante matrimonio muller, dum divortium cogitat rnanumittat vol alienet, et hue dilucidis probationibus fuerit approbalum, quasi in fraudem legis hoc factum Bit, non debet alionatio valore vel manumiasio. i. Alienationom omnem omnin. accipere debernus.

5.Pero sj durante el matrimonio la, mujer, mientras piensa en divorciaras, man umitlera enajenase, y esto se hubiere probado con pruebas evidentes, no debe ser vlida la enajenacin la manumisin, como si esto hubiera sido hecho en fraude dela ley. 6.Debernos entender absolutamente toda clase de enajenacin.
15. PAULO; Comentarios dio ley Julia, libro 1. Se-pregunt si el que se hizo reo del crimen de lesa majestad podra manumitir, puesto que era dueo antes de la condenacin. Y respondi por rescripto el Emperador Antonino Calpurnio Critn, que desde el momento en que alguno poda por. haber pensado en sus delitos estar ya cierto de su pena, perdi el derecho de dar la libertad mucho antes que por la condenacin, por la conciencia de sus delitos. 1.Dice Juliano, que, si despus que el padre le permiti al hijo que manumitiese, e) hijo, ignoraudoque habla fallecido su padre, manumiti por medio de la vindicta, el esclavo no se hace libre; pero si vive el padre y se hubiere cambiado su voluntad, no parece que el hijo manumiti con la voluntad. del padre.

15. PALUS libro 1. ad 1,ein 1ulvrn, - Quaesitum ost, an is, qui matestatis crimine reus factus si' manumittere posait, quoniam ante damuatione,m doininus est. Et Imperator Antoninus Clpurnio Critoni reseripait, ex (1) eo tempore, quo quia propter facinoruin auorum cogitationem 1am de peona sua eertua case poterat multo prius (2) conecientia dIietorurn, quam damnatione lus datae (3) hborlatis eum amisiase.
1.Inlianus alt, si, posleaquam filio permiait. pater manumittere, filius ignorana patrom deccasisse, manumisit vindicta, non fien eurn, lberuni; sed etal vivit pater, et voluntas mutata eniL, non videni volente patre rniurn manuinisiase.

Si, quum fideicommissa libertas debeatur, ininor vigiziti annia servuxn vendat, ut man umittatur, vel quia hac lego emerat, non impedietur alienatio.

18. IDEM libro 111. ad eeqeni. AeUara Sen giarn.

1.Si partem, quam in communi servo habet. minor vigiuti aririis, manumittendi causa tradat, nihil aget (4); sed si, quum ipse causam probare poaset, tradiderit, nulia fraus intelligetur. 2.Ne quia creditorum fraudandorum causa servum znanumittat, hac lego cavetur; creditores autem appellantur, quibus quacunque ex causa actio eum fraudatore compeLat 3.Aristo reapondit, a debitore fisci, qul solvendo non erat, manumissum ita revocan in servitutm debere, si non diu la libertate fuisset, id est non (5) minus decennio; Plano ea, quae in fraudeni fisci o sinus (6) eius coII.ata su nL, re'rocand. 4.Si sub coaditione al'eui pecunia debeatur, quasi (7) statuliber erit a de toro manu.znissus, ut pendoat libertas ex conditione. 5.Si voluntate patria fflius manurniserit, sive pater, sive fihius acial solveudo patreni non Base, libertas impedietur.
17. IDEM libro singulati de Libertatiba.s.Si privatus coactus a populo mantimiserit, quamvla yolunlatem accommodavenit, tamen non enit hiber; nam et Divus Marcus (8) prohibuit, ex acelamatione populi manumittere.

18. EL MISMO; Cornen.fw'ios lo ley Elia Senria, libro Hl. - Si, debindose la libertad dejada por fideicomiso, el menor de veinte aos vendiera al esclavo, para que sea manumitido, porque lo haba comprado con esta condicin, no Be impedir la enajenacin. 1.Si un menor de veinte aos entregara, para que fuese manumitido, la parte que tiene en un esclavo comn, no har cosa vlida; pero si la hubiere entregado pudiendo probar la causa, no se entender que hubo ningn fraude. 2.Se dispone en esta ley que ninguno manumita un esclavo para defraudar los acreedores; mas se llaman acreedores aquellos quienes por cual-, quier causales compete accin contrae] defraudador. 3.Respondi Aristn, que el manumitido por un deudor del fisco, que no era solvente,_ debe ser reducido esclavitud, si no hubies estado mucho tiempo en libertad, esto es, si no hubiese estado menos de diez aos; y, la verdad, todo lo que en fraude del fisco fu conferido para los bienes de aqul ha de ser revocado. 4.Si L alguno se le debiera dinero bajo Condicin, el manumitido pr el deudor ser. como sfatlibcr, de modo que la Libertad cel pendiente de la. condicin. 5.Si el hijo hubiere manumitido con lavolunlsd del padre, ya si el padre, ya si el hijo, supiera que.eI padre no es solvente, se impedir la libertad.
Si un particular hubiere manumitido apremiado por el-pueblo, aunque hubiere prestado su. asentique tambin el Divino Marco prohibi manumitir por aclamacin del pueblo. 1.Tampoco se hace libre el esclavo, si, habiendo mentido su seor para que no fuese castigado-por los magistrados, dijo que era libre, si no

17. EL MISMO; De as libertadas, libro nico. -

miento, el esclavo no ser, sin embargo, libre; por-

1.Itera nQn fil libor, si mentitus dominus, no a magistratibus castigaretur, dixit esae liberum, si non fujI voluntatis (9) manumittendi.
(1) ex, omUea Rol. (5) dandae, a mrgen insri,or del cdice F. (4) Ta&r. orlgnal, gIt ja correccin del ~Ce FI.,'J

tuvo voluntad de manumitirlo.

2) plus, RoL.

5) non. umUela Vola. (5) funus, srraciamen. VuLg. (7) 4u151, considrase aadida por antiguos copistas. (8) Va3e Lo Ley 3. dd. qui unan, non p088. VIL II. (5) non eniin fuit volantes, Rol. V&g. -

280

DIGE$TO.LIBRO XL TIMO xx

2h bis, quos intra corta tempora non licet man umittere, si testamento acceperint libertitem, non testarnenti facti, sed competentis libertatia tempus nspiciendum est. -

2.Respecto . aquellos quienes no es licito manumitirlos dentro de cierto tiempo, si hubieren recibido la libertad por testamento, se ha de mirar no al tiempo en que se hizo el testamento, sino aquel en que compete la libertad. -Si la herencia fuese solvente al tiempo de la muerte, pero hubiere dejado de ser solvente cuando es adida, no compotera la libertad dejada por el te.stador en fraude de los acreedores; porque &al como les aprovecha las libertades la herencia que aumenta, sai los perjudica laque disminuye. 1.Si a aquel, quien sella dej Ja libertad, as le hubiera mandado que le diese al heredero tanto cuanto vale, j que fuese libro, veamos si aun habr fraude de los acreedores porque el heredero' lo ha de recibir por causa de muerto, 6 si no habr ningn fraude, si otro lo diera por l, l mismo lo diera no de su peculio. Mas si el heredero rico no aprovecha para la libertad, tampoco puede aprovechar el que da el dinero. 19. MoussTIwo; Reglas, libro 1. - No compete libertad alguna dada por el que despus fu l mismo declarado esclavo. 20. EL mismo; Casos i!nstrados, libro nico. -Si h. un esclavo ajeno le fu dada la libertad sin consentimiento de su seor,. no puede ser vlida por-la autoridad del derecho, aunque despus el manumisor sea heredero del seor; porque aun cuando el que manuntiti haya quedado siendo heredero de l .por derecho de cognacin, no pon esto se confirma la dacin de la libertad con la adicin de la herencia. 21. En MISMO; Pandectas, libro 1. - Una esclava no puede ser manumitida por causa de matrimonio por otro alguno sino por el que la ha de tomar por mujer. Mas si uno la hubiere manumitido por causa de matrimonio, y otro La tomara por mujer, no ser libre, de tal manera que Juliano respondi que ella no se hacia libre, aunque repudiada dentro de seis meses la hubiere tomado despus por mujer el manumisor, como si el Senado se hubiese referido aquellas nupcias que se verificaron despus de la manumisin sin haber mediado otras ningunas. 22. PoMpotvlo; Comentarios Quinto Mario, UbroX.TV. El curador de un furioso no puede manumilir i un esclavo de ste. 23, LEL MISMO; Doctrina de autores varios, libro IV. Se da siempre en fraude de los acreedores la libertad por el que sabe que l no es solvente, aunque la hubiese dado pl que bien la mereciera. 24. TanNclo CnEMarE; Comentarios: 4 te ley Julia y Papia, libro IX. - Si el que tiene acreedores hubiere manumitido . muchos esclavos, no se impedir la libertad de todos, sino que sern libres los que sean los primeros, en cuanto se les pague fc los acreedores lo suyo por cuya razn suele decir Juliano, por ejemplo, que si habiendo sido manumitidos dos uesen aqullos defraudados con la libertad de uno solo, se impeda la libertad no de ambos, sino do uno de los dos, y ordinariamente la (5) BeL. Veg.; rpondlt, el odioe R. (6) Va,e e1 UI. de La !n. Qui man. non poss.i. 6. (7) Dr. considera Oleoneus aadida por antiguos copiatas, peio no ast Taur.

18; Ibast l ibro XVZ. ad Plaatium.. -Si mortis tempore solvendo siL heredita, s tamen, (quum) aditur, desierit esas solvendo, libertas a testatore in fraiidem ereditorum relicta non competet; nn.m sicut aucta heroditas prodest libertatilus, ita nocet deminuta.
1.Si is cui libertas relcta cal, iussus sit heredi daro tantuni, quanti est, el liber osan, videamus,an adhuc fraus sit creditorum, quia horca mortis causa accepturus caL, an vero, si alius pro co, 'vel ise non de peculio del, nulla sil fraus. Sed (1) si harca locuples (2) acm proficil ad libertatem, nec qui dat pecuniam, prodOsle potest. 19. MODESTINUS (3) libro L Regutarum. Nulla (4) competil libertas data ab eo, qui postes servus ipse pronuntiatus caL.
20. IDEM libo o singular de eaucletis CasibuL

18. Et

MISMO;

ComenIwios Plaucio, libro XVI.

Si servo alieno libertas npn consentiente domino dala caL, valere ex auctoritate iuris non potest, quamvis postes man umiasor domino horca extitit; nam licet oms, mro cognalionis, qui manumisil, horca extitit, non ideo aditione hereditatis libertatia datio confirniatur. 21. lnar libro I. Pandectarunz. Matrimonii causa manumitti anoilla a nuflo alio potest, quam qui eam uxorem ducturus est. Queda alter manumiserit marimonii causa, altar eatn uxoreni ducaL, non erit libara, adeo ut, nec si intra sex qudem mensos eam repudialani postes manumiasor uxorein duxoril, liborarn eain fien lulianus respondent (5) quasi de' his nuptiis Senatu (6) senscrit, quae post m.anumissionein nullis allis interpoaltis eutae fuerunt. 22. PoSIpows libro XXV. ad Qaintwt Mucutm. - Curator furiosi servum eius manumitIere non potest, por in fraudem creditorum libertas datur ab eo, qui sciret se olvendo non case, quamvis bono dedisset merenti hoc.
24. TSRENTttJS CLEaiENs (7) libro IX, ad leqem uliwn e Papiam.Si quia babeno crcditoros, pieres manumiserit, non omnium libertas impedetur, sed qui prixni sunt, liberi erunt, doneo creditonibus suum solvatur; quam rationem Inlianus solet. dicera, velut duobus manumiasis s unius libertalo fraudentur, non utniusqus, sed alterutrius impedir libertatem, et plerumque postea seripti, nisi.si quando. maionis pretii sit is, qui ante riominatus alt, neo sufficiat, posteriorem retrahi in servitu-

23.

IDEM libro 1V. ex oariis Lectionibus. Sam-

Cs5 sU, in.cerga HaL (1) 141cm, Bel. VS!g. t5 Nlla, omites!a HaL va2.

(1) eL, Mera faZ.

DIGESTO.LIBRO XL: TITL ix

281

em, prior sufficiat; nam hoa casu sequenti loco acriptum (1) solum ad Iibertatem perventurum.

de) escrito en segundo lugar, no ser que sea de mayor precio el que fu nombrado en primero, y no baste que el segundo sea retenido en la esclavitud, y baste que & primero; porque en este caso habr de llegar Ii. Id libertad soto el escrito en segundo lugar.

PAPINIAWUS (2) libro V. Repnsoum. Jo 25. 25. PAPINIANO; Reapuestas, libro V. - Las liberfraudom creditorum testamento., datae libcrtates tades dadas por testamento en fraude de los acreeprioribus creditoribus dirnissis, propter itovos credores, pagados los primeros acreedores, son nulas diAores irriae sunt, por- causa de loe siguientes acreedores.
26. SCARVOtA, l i bro IV. Responsorurn..Pignori obligatnm servurn debitoris horco manunisit; quaesitum est, an lber esset. Respondit, scoundum ea, quae proponerentur, s% pecunia etiarn nune (3) deberetur, non esee manumiasione liberum faetuin. Paulus (4): soluta ergo pecunia ex lila yolun tate liber St.

2. ScvOt.A; Respuestas, libro IV. El heredero de un deudor manumiti un esclavo obligado en prenda; se pregunto, si ser libre. Respondi, que, segn lo que se expona, si todava se debiese el dinero, no se hizo libre con Ja manumisin; Y dice Paulo: luego, pagado el dinero, se hace libre en virtud de aquella voluntad. Es uno manumitido en fraude de los acreedores, y se le prohibe que sea libre, ora si venci ya el trmino para que se pagase el dinero, ora si fuese debido trmino bajo condicin. Diversa cosa es tratndose de un legado dejado bajo condicin; porque antes que se haya cumplido la condicin no es contado este legatario entre los acreedores. Mas en esta parte la ley Elia Sencia mir pol los acreedores por cualquier causa, entre lo cuales plugo que se hallara tambin el fideicomisario. 1.El esclavo dado en prenda no puede ser manumitido sin el consentimiento de los acreedores antes que se haya satisfecho la deuda, mas el consentimiento de un acreedor pupilo prestado sin Ja autoridad del tutor de nada aprovecha para a Ubertad, as como no aprovecha si del mismo modo consintiera la manumisin un pupilo usufructuario. 28. PAULO; Sertteneio..s, libro IT. - El heredero no hace nada manumitiendo . un esclavo propio,
27. HEaMOGENIAN0;

27. HEaMoernI4tws 1fro 1. iuris Epitcwnart-trn-. la (5) fraudcm creditorum manumittitur, liberque (6) esee piohibetur, sive dios solvendae pecunlae iam cessit, sive in diem ve) sub conditione sit debitum. Diversa causa est leati sub conditione relicti; nam antequam coriditio extitorit, inter ereditores legatarius iste non habetur. Ex omni autem causa creditoribus in hac parte lex Aclia Sentia prospexit (7), inter quos. fideicommissarium etiam case p(acuit.

Eptome del Derecho, libro 1.

1.Pignori datas servus, antequam debiti nomine fiat (8) satis, sine consenso ereditorum manumitti non poteat, sed pupilli creditoris cifra tutorio auctoritatem con8ensus nihil libertati prodeet, sicuti non prodeat, si fructuarias pupillus manuiniesioni similiter eonsentiat.
28, PAULUS libro 111. Sente,iarwn.Hei'es ser'vum proprium, quem iestat.or Jegaverat, manurnittendo nihil agit, quia scientiae vel ignorantise cies nullam placuit admitti rationern. 29. G.ws libro 1, de Marwm.issionibu.s.Genemutar pignori datos servus sine dubio pleno jure debitoria est, el iustaiii libertatem ab co consequi potest, si lea Aelia (9) Sentia 'ion impediat.libertatem, Id est, si solvendo sil, neo ab id creditores videantur fraudari, 1.Sub conditione serves legatus pendenle conditione pleno iure heredia est, sed nullam Iihertatem ab no consequi potest, no legatario injuria fieret. 80. ULPiA,NUS libro TV. ad lege.n'i Aeliam Seatiarn. - Si quis hac lege sorvum emerit, ut manumiltat, el non manumittente co serves ad liberIatem pervenenil ex Constitutione Divi Marci, an poas1t ni ingratum aceusare, videarnus; et die potcal., quurn non alt manuiniasor, hoc ius cuin non ha be re 1.Si filies meus ex voluntate mea manumi(t) seriptuin, ooesidrase aadida por antiguos copistas. (2) PompGnius. Elal. (5) luna, V'4g.

que el testador haba legado, porque se determin que no se admitiera razn alguna do su conocimiento de su ignorancia. 29. Gayo, De las ,narwrnisiones, libro 1. - En general, el esclavo dado en prenda es sin duda de
pleno derecho del deudor, y puede conseguir de ste la libertad legtima, si la ley Elia Sencia no impidiera la libertad, esto es, si el deudor fuese dos los acreedores.

solvente, y no se viera que con esto son defrauda~


no derecho del heredero estando pendiente la con-

1.E1 esclavo legado bajo condicin es con ple-

dicin, pero no puede conseguir de l la libertad,


para que no-se le cause perjuicio al legatario. -

libro IV. Si alguno hubiere comprado un esclavo con la condicin de manumitirlo, y, no manurniLiendol l, hubiere llegado el esclavo la libertad

30. ULpiallo; Co,ncnlarios. la ley Etia Senda,

en virtud de la Constitucin del Divino Marco, vearnos si podr acusarlo como ingrato; y se puede decir, que no siendo l manumisor, no tiene l este derecho. 1.Si mi hijo lo hubiere manumitido con mi yo(TI Taur. .eQn la esaritura original,' prozplcit, a varrecoin di c!Sdcs F , Br. (5) Taur. 2eir),, a escritura original: ilet, a correca-jdji de odciiae FI., B r. (a) Taur.; Italia, ci cidlce Fl. Br. -

(4) Ol&ud1n5. Jai. (5) Qui, inser t an ffat. libar, Has. Vzig.

va9.

Toro 111-55

D!GE81O.LWRO XL: Tf'roLo

serit, anut ingratum eum accusancli ius babeani dubitari poterit ideirco, quia non manumisi; sed pro eo habendus sum, ac si manuinississem. 2,Sed si castrensem sorvum fihius nieus manuniittat, dubio procul hoc ius non habebo, quia non ipse mauuinisi; ipas plano fluius accusare

poterit.

.3.Tamdiu autem aocusare quia poterit,quanidin perseverat patronus. 4.Quoties autem patroni libertuni volunt accusare, utrum oiiinitim consensus necessarius sit, an vero et unus.possit, videamus. it est venus, al saltem in uniirn lioc commiserit, eum lit ingratum accusari; sed omnium oonsensum necessarium (1), si sint oiusclem gradus.
5.Si pater Iibertum un ex fihiis asaignaveril, sohim eum acensare poase, lulianus acripait; so. lum enim patronuxn esse. 31. TaIuNTnrs CLEMSNS libro V. ad legem labm et Pparn.Quaesitum cst, si libertam patronos iureiurand adegisset, no ea liberos impubures habena nubret, quid. iuris asset. lulianus dic.it , non videri, contra legem Aeliain Sentiam feciase eum, qui non perpetuam vidultatem libertae joiunxisset. piam (2)."S non voluntate patroni is, qui in eius potestate siL, iusiurandum (3) adegerit, ve atipulatus fuerit, no nubat, nisi id pat.ronus remiLtat, ant liberavit librtam (4, ineidet in legem; videbitur enim id lpsum dolo malo facere.
a libertia mercedes espere, sed obligare eos; itaque

lun tad, se podr dudar Si tendr el derecho de acusarlo como a ingrato, por esto, porque no lo manumit; porque he de ser considerado como si yo lo hbiese manumitido. 2.Pero si mi hija manumitiera . un esclavo castrense, sin duda alguna que no tendr cate derecho, porque no lo manumit yo mismo; pero lo podr acusar mi mismo hijo. 3.Mas podr acusarlo, cualquiera, mientras contina siendo patrono. 4.Pero veamos si cuando los patronos quieren acusar ti un liberto ser necesario el consentimiento de todos, 6 si podr acusarlo tambin. uno solo. Y es ms. verdadero, que si el hecho lo hubiere cometido . lo menos contra uno solo, ste lo acuse como ingrato; pero es necesario el consentimiento de todos, si fueran del mismo grado. 5.Si un padre le hubiere asignado un liberto uno solo de los hijos, escribi- Juliano, que. slo ste poda acusarlo; porque slo l era patrono. 81. TEnENclo CLEMinra; Comentarios 4 a ley Julia y Papia, libro V. Se pregunt, qu derecho habra, si el patrono hubiese comprometido con hijos impberos. Dice Juliano, que no se considera que obr contra la ley Ella Sencia el que no le impuso perptus viudedad . la liberto.

juramento la liberto, , que no se casase teniendo

32. ID3M libro VIII. ad leqem luliarn et Pat-

32. EL MISMO; Comentarios ti la ley Julia y Papia, libro V111.SI sin La' voluntad del patrono hubiere el que estuviese bajo 'ui potestad impuesto

1.Non prohibentur lego Aelia Senta patrom

si aponte aua libertus mercedem patrono praestitent, nultum huius logia praeniium eonsequetnr.

jliram'ent.o, estipulado, para que la liberta no se case, si el patrono no le remitiera aqul, 6 no hubiera eximido la liberta, Incurrir en la ley; porque se considerar. que esto lo hizo con dolo malo. 1.No se les prohibe los pati'onos por la ley Elia Senda percibir salarios de Los libertos, sino obligarlos . ellos; y as, si espontneamente le hu.

2.ls, qui operas, aut in singulas esa certam summam promisit, ad hane legem non pertinet, quonjam operas praestando poteat liberan, idem Octavenus probat, et adiieit: obligare sibi liberturn, ut mercedem eperarum capiat, is intdlligitur, qui bco solum agit, nL utique mercedem capiat, ctiamsi sub titulo operarum eam atipulatus fuerit.

hiere entregado el liberto salario ti. su patrono, no. conseguir ventaja alguna de esta ley. 2.El que prometi das de trabajo, 6 cierta cantidad por cada uno de ellos, no estlk comprendi-

do en esta ley, porque se puede librar prestando los das de trabajo. Lo mismo apruebo Octaveno, y aade: se entiende que obliga ti. su favor al liberto para percibir de l la retribucin de los trabajos el que hace
esto solamente para percibir ciertamente la retribucin, aunque la haya estipulado . titulo de trabajos. TTULO X OSL DERECHO DE AI1LL05 DE ORO (Vase Cmid. VI. &)

TIT. X
DE IURE

(5) t5$OR.UM ANNULOISUM [Cf. Cod. YI.8j

1. PArnNJANUS libro L &sponsoriun. - Inter cetoros alimenta liberto relicta non idcirco non (6) dehentur, quia ius aureoruin annulorum ab Imperatone libertus acceperit. 1 .Diveraum iii eo probatur, qui iudicatus ingenuna, collusione per alium patronum detecte, conditioni anac redditua alimeifla sibi, quae tertina (7) patronna reliquerat, praeberi desiderat; bunc enim etiain beneeinni annulorma amitte-

1.- PPINLINO; Respuestas, libro I. - Los alimentos dejados entre otros un liberto no le son menos debidos porque el liberto haya recibido del Emperador el derecho de anillos de oro. 1.Diversa cosa se-admite respecto al que, juzgado ingnuo; y restituido su propia condicin sin, pretendo que se le den los alimentos que un tercer patrono le haba dejado; porque se determin que ste perdiera aun el beneficio de los anillos.

por haberse descubierto por otro patrono una colu-

re placuit.

2. ieas libro XV. Res ponsorwn.Intra quinque


(1) eue, nt o srvitutsm rsMgatur, taurta Valg. (2) Br. considera ad legeni Iuliam et P&plutn aiiaduiae

2. EL MISMO; Reapzeestas, libro X V. La senten(5) Taw'. segan correccir del cdice Fi.; DE INIVRIL, la escritura originat,Br. (6) mIaus por nau, Ial. (7) Pitfu,:Ha1.

por antiguos copistas, pero no art Tau,. (3) turetursnao, Vu47. Jal., libertuxa, el odioe FI,

DIGETO.LIBRO XI: ifimo xi

283

annos pro ingenuitale sententia dicta rescissa fuerat; victum annulorum aureorum beneficium, quod ante sententiaru pro ingenuitate dictam acceperit ac deposuerit (1), non retinuisse respondi.
3. MARCIANOS (2) Libro L Tntiu(onum. - Divus Commodus et ms annulorum datum n.dmit luis, qui invitis aut ignorantibus patronis acceperant.

cia pronunciada favor de la ingenuidad fu anulada dentro del quinquenio; respond, que el vencido no retena el beneficio de los anillos de oro, que hubiere obtenido antes de la sentencia proferida favor de la ingenuidad, y que hubiere perdido. 8. Mtaciro, Itslituta, libro LE1 Divino Cmmodo les quit aun el derecho de anillos concedido Los pie lo hablan obtenido contra la voluntad de los patronos, ignorndolo stos.
4. tTLPL&NO; Cern enjg,rio 4 la Ley Julia y Papia, Libro 111. - Tambin las mujeres pueden impetrar el derecho cte anillos de oro; y podrn impetrar los derechos de a ingenuidad, y ser restituidas condicin natal.

Papiam.Etian feininao ius annulrum aureorum impetrare possunt; et jura ingenuitatis impetrare, (4) et natalibus restitui poteruni.

4.

UI..PIATUS (3)

Libro lii. ad legem Julizm et

5. PULTJS (5) libro JX. ad legem Julicm cg Papiam. - lo, qui lus ano ulorum impetravit, ut ingenuus habetur, quamvis ab (6) hereditate cius paUonus non exctudatur.

bro M. - El que impetr el derecho de anillos es considerado como ingnuo, aunque no sea excluido de su herencia el patrono.

5. Pur.o; Comentarios 4 la ley Julia y Papia, li-

ura ingenuitatis salvo jure patroni nactus siL, Lamen inenuus intelligitur; et hoc Divus HadriaVis

Libertinus, si ius annulorum impetraverit, quaninus reseripait.

1 UEPINCJS

Libro L ad legenL Iuliarn. el Papiara.

6. ULPrAw; Comenlarios la ley Julia y Papi, libro i. - Si el libertino hubiere impetrado el derecho de anillos, aunque haya alcanzado los derechos de la ingenuidad quedando salvo el derecho del patrono, es, sin embargo, considerado in gnno; y esto respondi por rescripto el Divino Adriano.
TITULO XI
DE LA )tSST1TIYC1N PB LA CONDLC1N NaTAL

TIT. XI DE N.TALIBZJS RBST1TUENDIS [LJ. Cod. VI. S] 1. ULPTANrJS libro II. Respon.orurn.A prncipe natalibus suis restituturn eum, qui se ingenuum natum Principi affirmavit, si ex ancilla natus est, nihil videri impetrazse. 2. MAROINUS (7) libro 1. 1n.gtituLioum, Interdum et seii'i nati ex postacto iUi'iB interventu ingenui finnt, ut ecce si libertinus a Prineipe natalibus suis restitutus fuerit. lije enim utique natalibus restituitur, in quibus initio omnes homiries inerunt, non in quibus ipse nascitur, qunin servus natas esset; liic enim, quantum ad totum ius pertinet, perinde habetur, atque si ingcnuus natus esset; neo patronus elus potest ad siieoessionem venire.ideoque. ImperftLores non facile solent quemquam natalibus restituere, nisi oonsenttente patrono. 3. Scnvor. Libro VI. Rcsponsoruot rospondiL: Quacris, an ingenuitatis iure utatur is, qucm saoctissimus et nobilisimus Imperator natalibus sitis reatituil. Sed ea res nec dubitationem habet, nec unquam habuit, quin exploratum siL (8), ad omnem ingenuitatis statum restitul eum, qui jato beneficio Principia utatur. 4. PAULTIS libro IV. SeatenLiarun. - Nec filio patroni invito libertus natalihus suis restitul po1est;quid enim intereel, psi patrono, an fihiis elus fiat i) iniurift?
(1) Segnaaestra enmienda; deposult, el cdice F. (2) Marc!ins, VuLg.; Neratine, HaZ. (3) Paules, Hal (t) ossaat; et turs ingsnuttatls inpetrare, eodrane cOptt4$. ariadita por antiguos (6) Ulpianus, mal.

[Vase Cci. VL 8.1

que restituido

su condicin natal por el prncipe el que le afirm al prncipe que era ingouo, si na-

1. Uu'IANo; Respuestas, Libro II. -Se considera

ci de una esclava, no impetr nada.

2. Maacuwo; Institua, Libro 1. - A veces aun los nacidos esclavos so hacen ingnuos por disposi cin del derecho en virtud de un hecho posterior, por ejemplo, si un. libertino hubiere sido restituido por el prncipe it su condicin natal. Porque. se los restituye ciertamente it aquella condicin natal en
que estuvieron todos los hombres n un principio,

no it aquella en que nace cuando hubiese nacido esclavo; pues sto, por lo que se refiero A. todo el derecho, es considerado lo mismo que si hubiese nacido ingnuo; y.ni su patronopuede ir it su sucesin. Y por esto no suelen los Emperadores ressintindolo el patrono.

tituir it cnatqutara itsu condicin natal, sino con3. SOEVOLA respondi, Respuestas, libro IV.Preguntas si gozar del derecho de ingenuidad aquel it quien el muy santo y nobilsimo Emperador restituy it su condicin natal. Poro esto ni duda tiene, ni Ja tuvo nunca, porque es sabido que es restituido al estado integro de ingenuidad el que goza

de este beneficio del Prncipe.

luntad del hijo del patrono no puede ser restituido it su condicin natal un liberto; porque ,qu diferencia hay entre que se cause injuria al mismo patrono, sus hijos
(01 Tau,'. segis a COPI'dCcifl ael cdice FI.; In, ta gura orlairial. Br . (1)Marcellus, Mal. Vrdg. (5) qnuiam explorALtuniest, HaZ. (9) gr. coitsidera an lils etai SM anadidas por antiguos copistas, perene as

4. PAULO; Sentencias, Libro IV. - Contra la vo-

EE

DI8T.LiBRO XL TITULO XII

5. MODSTINUS libro VII. Regutarum.PaLrono consentiente debet libertus ab Imperatore natalibus restitui; ius enim patroni hoe (1) impetrato amittitur. 1.Libertinus, qui natalibus restitutus est, perinde habetur, atquc si ingenuus faetus (2) medio tempere rnaculam servitutis non sustinuisseL TJT. XII
DE LIBJ.L&U OMISA

5. Momivuo; Reglas, libro VILEl liberto debe ser restituido por el Emperador su condicin natal con el consentimiento del patrono; porque impetrado esto, se pirde el derecho del patrono. 1.El libertino, que fu restituido li su condicin natal, es considerado lo mismo que si hecho ingnuo no hubiese soportado en el tiempo intermedio la mancha de la esclavitud, TITULO XII
DB LA CAUSA SOSEtE LA LIBERTAD

IQf. coa. VII. 16. IT. W. 2Z1


le, qui in possessione servitutis constitutus est, litigare de conditione sua non patitur, quod forte sibi suoque generi veliet aliquaai iniuriam iuferri, in lioc casu aequum est, quibusdani personis dan lleeritiani pro eo litigare, utputa panonti, qui dicat fihium in sua potestate esse; nam etiamal nolit fihius, pro co litigabit. Sed etBi in potestate non $it, parenti dabitur hoe jus , quia semper parentis hitencst, fihium servitutem non subire.
1. ULPIANUS libro

[Vase CM. VII. 16. 17.19.22.1

LIV. ad Edictwn..Si quande

1.Verss etiam vico dicemus, ibanpacentuin ctiam invitorum eandem facultatem dan; noque enirn modica fuji ignominia est, si parentern servum habeat. 2..-.Idcirco visurn (3) est, cognatia etiam hoc dari debere,
2. G.ius (4) ad Edctwn Praeloria urbaici, tildo de ibcrali causa. - quoniaui servitus eorum ad dolorem nostrum iniuriamque oostram pornigiwr. .Amplius ULPL&.NIJS libro LIV.ad 3. puto, naturaLibus quoque hoe dem praestandum, ut parene filinin in servitute quaesitum et manumiasuto possit in Iibertatem vindicare. 1.-MiIiti etiarn pro neceasarjis sibi personis de libertate litigare perinittitur. 2.Quum vero alis neme alius ast, qui pro eo litiget, tuno uecessariurn esi, dan facultatem etiam watri, vcl fuliabus, vel soronibus ema, ceterisque mulieribus,quae de cognatione sunt, ve etiam uxoni, adire Praetorem, et hoc indicare, uL causa coglilta et invito ej succurratur.

1. ULPIANO; Comeni arios al Edicto, libro LIV. Si alguna vez el que esta constituido en posesin de la esclavitud no quiere litigar sobre su cotidicin, porque acaso quisiera que se le maneas . l mismo su linage alguna injuria, en este caso es justo que se les d licencia It algunas personas para litigar por l, por ejemplo, It su padre, que dice que aqul hijo est bajo su potestad; porque aunque el hijo no lo quiera, Iitigara por l, Pero aun cuando no est bajo su potestad se le dar al padre este derecho, porque siempre le interesa al padre que el hijo no sufra la esclavitud. 1.A la inversa tambin diremos, que se les da It los descendientes la misma facultad aun contra la voluntad de los ascendientes; porque no es poca la ignominia del hijo, si tuviera esclavo su ascendiente. 2.Por esto pareci bien, que tambin a los cognados se les debla dar esta facultad, 2. G&o; Conien.lnrios al Edicto del Pretor urba. no, titulo de la causa sobre a libertad. - porque la servidumbre redonda en dolor nuestro y en injuria de nosotros.

3.Sed et s libertmn meum val libertare dieam, idem cnt dicendum.


4. Gius ad Edictwa Praeloris urbani, titulo de liberal causa. - Sed tune patrono coneeditur pro libertate liberti litigare, si ea ignorante liberttis venire se paseas est;
5, Uti'uus (libro) Li V. ad Edictun. - interest enim nostra, libertos libertasque babera. 1 .Quodsi plures ex niemoratis personis existant, qui velint pro bis litigare, Praetoria partes interponendae stint, ut eligat, quem potisaimuin in hoc case existimat; quod et in pluribus patronis observan debet.
(1) bens5z1o.~opta Vg (2) natns1 fbi.

8. ULPIANO; Comentarios di Edicto, libro LIV. Opino adens, que esto mismo se les ha de conceden tambin los naturales, . fin de que el padre pueda reivindicar para la libertad al hijo tenido en la esclavitud y manumitido. 1.Tambin al militar se le permito litigar sobre la libertad por las personas penantes suyos. 2.Mas cuando no hay ninguno de stos que litigue por l, entonces es necesario que se d facultad tambin It la madre, It las hijas, sus hermanas, y a las dems mujeres, que son cognadas, aun It la mujer, para recurrir al Pretor, indicar esto, a fin de que con conocimiento de causa se auxilie It aqul aun contra su voluntad. 3.Pero lo mismo se babr de decir tambin si yo dijere que aqul 6 aqulla es mi liberto liberta..

4. chyo; Comentarios al Edicto del Pretor urbano, titulo de a causa sobre a libertad. - Mas' al patrono se le concede que litigue por la libertad de su liberto, si, ignorndolo l, consinti el liberto ser 'vendido;

5. Ut.ris.uo; Comentarios al Edicto, libro LIV. porque nos interesa tener los libertas y las libertas. 1.Pero si hubiera muchas de las susodichas personas, que quisieran litigar por aqullos, se habr de interponer el ministerio del Pretor, de suerte que elija It la que estime que es la ms idnea para ello; lo que tambin se debe observar tratandose de vaiios patronos. (2) Iussum, Hal. (4) Panlus, Vid9,

DIGESTO.LIBRO XL: TITULO XII

285

Benignfus autern hoc persequendum (2) est, ut, si furiosus aut (3) infans est, qui in servitutem trahitur, non solum necessariis personis sed etiarn extraneis hoe perrnittatur.
7. UUIANUS Iffipo LIV. ad Edicam. - Liberis etiam hominibus, maxime si maiores viginti annis venum se dan pass Sunt, vel in servitutem quaqua ratione deduci, nihil obest, quomirius possint in libertatem procilamaro, nisi forte se venundari passi su nl, tit partieipaverint (4) pretium.

6. Gis ad Edcum Praegors urban (1). -

8. GATo; Comenkirioa a Edicto del Pretor urbano. - Mas esto so ha de ejecutar con mds benignidad, para que, si es un furioso uno que este en la infancia el que es reducido esclavitud, se permita esto no solamente las personas emparentadas,

sirio tambin las extraas.

1.Si quia minor viginti annis ad partiendtnn (5) pretium venum se dan ( 6 ) passus est quidem se venum dedit, post vicesixnum autem annum pretium partitus (7) es, potenit ei[ibertas denegari. 2.Si quia sciens Liberum emerit, non denegatur vendita in Iibertatem proclamatio adversus cura, qul eum couiparavit, cuiusque sit aetalis, qui erntus est; idciro, quia non est venia dtgnus, .qui emiL, etiarnsi SoLentern prudentemque se liberum emorit. Sed enim si postea alius eum emeril ab hoc, qui scivit, ignoraris, deneganda est ej libertas. 3.Si duo simul emorint parles, alter seisas, aher iguoraus, videndum erit, nuinquid lo, qui scit, non debeat nocere iguoranti; quod quidecn magia nat. Sed enim illa erit quaestio, partem so1am habebit is, qui ignoravit, an ttuiii et quid dicemus de alia parte, an ad eum, qui scit, pertineat? Sed ille indignus esi quid babere, quia sciens amenil; rursum, qui i6noravit, non potest maiorein partem dominii habere, quam emit; evenit igitur, ul el prosit, qui cura eomparavit seisos, quod alius igucravit, 4,Sunt el aliae causae, ex qi.iibus in libortaLem proclamatio denegatur, vetuti si quis ex eo testamento liber esse dicatur, quod teatamenturu aperiri Praetor vetal, quia testator a familia nenatus case dicatur; quum enim in eo siL ate, nL supplicio forte sit afficiendus, non dobet liberale iudiciutri ej coneedi. Sed etai data (R) fucnit, quia dubitatur, utrum nocens sit, en innocens, differtnr liberale .iudicium, donee eonstet de morte eius, qui ncc.atun oct.' enim, utruni supplicio afftciendus siL, su non. 5.Si quia ea servitite iri libentatem proetamaL, petitonis partes sustinet; si vero ex libertate in servitutem petatur, 15 partes actoris sustinet, qui servuin suum dicit. igitur quum de hoc incertum est, uL (9) possit iudiciuni ordinem aceipere, ho ante apud eurn, qui da hbertate cogniturus est, disceptatur, utrum ex libertate u servituteni, ant contra agatur. Et si forte apparuenit, eum, qui de libertate sua litigat, in libertate sine dolo malo fuisse, la, qui se ominuin dicit, actonis partes sustinebit, et neeGaSo habebit servum suum probare. Quodm pronuntiatum fuenil, eo tempore, quo lis praeparabatur, in libertate eum non fajase, s.ut
() siiqusndum, HaL 'Valg. (s) Seva nue3fra esimMnia; st, si addioe Fi.; vsi, Ilal.
(4) (1) da

nihil si hoo post viginti annos nocebit; sed si ante

A los hombres libres, especialmente si siendo mayores de veinte aos consintieron ser vendidos, 6 ser reducidos por cualquier razn esclavitud, tampoco les obsta nada para que no puedan reciamaria libertad, no ser acaso que hayan consentido ser vendidos para participar del precio. 1.Si algcur menor do veinte aos consinti ser vendido para participar del preoio esto no le perjudicar n nada despus de cumplidos lo veinte afios; pero si ciertamente se di en venta antes, mas particip del precio desjlus de cumplidos los veinte aos, se le polr denegar la libertad. 2.Si alguno hubiere comprado sabiendas un hombre libre, no se le deniega al vendido la reclamacin de la libertad contra el qrm lo compr, de cualquier edad que sen el que fu comprado; por esto, porque no es digno de vnia el que lo compr, aunque haya comprado fi uno que saba y le constaba que l era libre. Porque si despus otro, ignorandolo, lo hubiere comprado del que lo sabfa se le ha de denegar la libertad. una parte, uno sabindolo y otro ignorndolo, se habr de ver si el que lo sabe no deber perjudicar s.l que lo ignora; lo qie verdaderamente es ms cierto. Pero habr esta cuestin; tendr el que lo ignor una parte sola, 6 la totalidad? Y qu diremos de la otra parte? Le pertenecer al que lo sabe? Mas ste es indigno de tener cosa alguna, porque lo cernpr sabiendas; y su vez, el que Jo ignor no puede tener mayor parte de dominio que la que cornpr; sucede, pues, que al que lo compr sabiendas le aprovecha lo que otro ignor. 4.Hay adems otras causas por las cuales se deniega la reclamacin de la libertad, por ejemplo, si se dijera que alguno es libre en virtud de un teslamento, que el Pretor veda que se abra, porque se dijese que el testador haba sido muerto por su servidumbre; porque hallndose ste en el caso de que quiz haya de ser sometido al suplciu, no se le debe conceder accin parareelamarlalibertad. Pero aunque le hubiere sido dada, porque se dudaba si era inocente O culpable, se difiere la accin relativa la libertad hasta quehaya constancia respecto La muerto del que fu matado; porque aparecer si haya de sor, 6 no, sometido al suplicio. 5.Si alguno estando en esclavitud reclama la libertad, desempea las funciones Cde demandante; pero ep si de la librtad fuese reclamado fi esclavitud, rresenta las funciones ile actor el qu.e dice que aqul es esclavo suyo. As, pues, cuando respeco fi calo hay incertidumbre, parague pueda haber orden para el juicio se discute primeramente ante el que ha de conocer de la libertad, si se ejer. cita accin reclamando fi uno de la. libertad la esclavitud, 6 al contrario. Y si acaso apareciere que el que Titiga por supropia libertad estuvo en libertad sin dolo malo, desempear las funciones de actor el que dice que l es dueo, y tendr necesi(6) venundarl se, Ial. (7 paruelpatus. Va. (8) intum Indicinin fusrlt, st (5) ubl, ial.

7. ULPIANO; Comentarios al Edicto, lrbro LIV. -

3.Si doe hubieren comprado juntoseada uno

Ilberali ousa, adona Hal.

() plelpandiun, Vuig.

perticlp&rent, flai. Vuig.

cddica iiado por f.eb.

286

ntOTO,LIBRQ 1L Tf TULO XII

dolo malo fuisse, ipse, quE de sua tibertate litIgat, debet se [iberuin probare.

dad de probar que aqul es esclavo suyo. Pero si se hubiere tallado que al tiempo en que se preparabael litigio no estaba aqul en libertad, que lo estaba con dolo malo, debe probar que ea libre el mismo que litiga sobre su propia libertad.

-8. IDEM libro LV. ad Edetum. Cognitio de liberali causa usufructuario datar, etiamsi dominus quoque velit, hoc est, qui Be doLniaum dicit (1), movere status controversiam. 1.Si plures sibi dontinium servi vindicant, dicentes case cooimuriem, ad aundem iudicern mittendi erunt; atiLa Senatus cenauit,. Ceterurri si unusquisque suum esee in solidum, non in partem dicat, censal Senatusconsultuin; neque enim timar est, no. vario ludicetur, quum uuusquiaque (2) solidum dominlum gibi viridicet. 2.Sed et si altar nsumfructum t.otum (3), altar proprietatem servi vindieet, item si altar, dominium, altar pignoratum sibi dicat, idem iudex ant; el parvi referi, ab eodetn, an ah alio ej pignori datus sit. 9. Gaus o4 Edicum Piaetoi's urbani, W.ulo de libera causa. Si pariter adveraus eum, qui da libertate litigat, connistant fructuarius el proprielanas, fien potest, ut altoruter absit; quo osan su praesenti sol permisaurus sEt Praetor adversus aum agere, dubitari poteat, quia non debet alterius coltusione ant inertia alter (4) ius corrumpi; sed i,ectius dicitur, etiam alterutri eorum per'rnittendum s 're , ut altenius us iucorruplum maneat. Quods adhuo nondum finito udicio supervenerit, ad eundem iudicem mittetur, nial si lustam causam afferat, cjuara ad eurn mtti non debeat, forte si eurn iudioem inimicuzn sibi case affirmet.

S. EL mismo; Cot entarios al Edicto, libro LV. Al usufructuario se le da accin para que se conozca sobre la causa de la libertad, aunque tambin quiera el dueo, esto es, el que dice que es dueo, promover la controversia sobre el estado. 1,Si muchos reivindican para si el dominio de un esclavo, diiendo que es comn, habr.n, de ser remitidos al mismo juez, y asilo dispuso el Sonado. Pero si cada uno dijera que os suyo por completo, no en parte, deja de tener aplicacin el senadoconsulto; porque no hay temor de que se juzgue con diversidad cuando cada uno reivindica para s todo el dominio. 2.Mas si uno reivindicara todo el usufructo, y otro la propiedad del esclavo, y tambin si uno dijera que era suyo el dominio, y otro que estaba pignorado A su favor, habr tambin el mismo juez; y poco hnporta que ti. ste le haya sido dado en prenda por l mismo, por otro.
9. G&vo; Co,nentartos al Edicto del Pretor urbano, italo de la causa sobre La Libertad. - Si contra el que litiga sobre la libertad comparecieran juntamente el usufructuario y el propietario, puede suceder que uno d otro se ausento; en cuyo caso se puede dudan si el Pretor le haya depermitir solamente al que est presente ejercitar la accin contra aqul, porque por colusin inercia da uno no se debe perjudicar el derecho del otro; pero con ms razn se dice que tambin se le hade permitir A uno de ellos que ejercite la accin, fin de que permanezca sin menoscabo el derecho del otro. Mas sise presentare no habiendo terminado todava el,juieio, ser enviado al mismo juez, A no ser que ciegue justa causa, por la cual no daba ser remitido A l, acaso si afirmase que aquel juez es enemigo suyo. 1.Lo mismo diremos, tambin si dos 6 ms dijeran que son duedos, y unos estuvieran presentes, y otros ausentes. - - 2.Por lo cpal veamos en uno y en otro caso, si, habiendo sido vencido el primero que ejercit la accin, le aprovechar, al contrario, que el segundo haya vencido, esto es, que cuando absolutamente hubiere vencido uno de los dos le aproveche tambin al otro, como le aprovecha al heredero del liberto que los esclavos hayan sido manumitidos en fraude del patrono. Si A alguno le pareciera que le aprovecha, ea consiguiente que al pedir lo mismo se oponga la replica A la excepcin de cosa juzgada; pero si A alguno le pareciera que no le aprovecha, ste tendr la siguiente duda, si aquello en que uno fu vencido no ser de nadie, 6 si deber ser de aquel contra quien se haya ejercitado la accin, 6 ms bien del que hubiere vencido, de suerte que se le d la accin til al que hubiere vencido; mas de ninguna manera deber consentir el Pretor que que uno sea esclavo en parte. 10. ULFw.io; Comentarios al Edicto, Libro LV, Mas lo que hemos dicho: que estaba en Libertad, se (5) victus, insera VELQ.' (6) Taw' xcepi.ioue, et cddice FL. (i) ls Vu4r. (8) Vjaag e/r.7, . de este titu4c.

1.Idem clicemue, et si duo plriresve domEni esie dicantur, et quidam praesto sint, quidam aberint. 2Unde o utroque casu disioiamus, su, si ja, qui prior egerit, victus sit, prosL el, quod poste tiar vicerit, vel contra, id est, ut, quum oinnino alteruter viceril, prosit etiam alter, sicut prodest heredi liberti, iuod in fraudein patroni serv manumiasi sint. Siciii placeal prodesse, eonsequens est, ut, quum idem (5) petat, exeeptiuni (6) Mindicatae obiiciatur replicatio; si cnt vero plaeeat non prodesse, is habebit sequentein dubitationem, utrum id (7), in quo quia victua est, nullius ant, an eius case debeat, cum quo actum Bit, an potius cius, qui vicerit, seilicet ut utilis actio dtur o, qui vicorit minimo autem Praetor paLi debeat, ut pro parte quia servus siL.

10. ULPLAt4us libro L V. ad Edictum.Quod autem cliximus (8): in libertate fuiase, sic cal aoci(1) hoc est, qui fle douiiuum dictt, ornUenas otros en fiat.

(5)

(8 tantom, VtZ. (4 Iteriu, HaL

ta, tau'ta Ha.

DTRTO .LIBBO XL TITULO XII

piondum, non ut se liberum doceai la, qui-liboralc iuclicium patitur, sed in posacasione libertatis sine dolo malo fuiase. Quid sit autem sine dolo malo (1) fuisse, videamus; nam luLianos ait, omnes, qui se liberos putant, sine dolo malo in libertate fuiase, si modo se pro liberis gerant quamvis servi sint. Yaros autem scribit, eum, qui se liberum seiat, dum in fuga alt, non videri sine dolo malo in liber-

tate esas, sed simul atque desierit quasi fugitivos se celare, et pro libero agere, tuno incipere sino dolo malo in libertate esas; etenim lit, eum, qui
seis se liberum, deinde pro fugitivo agit, hoc ipso, quod in fuga sit, pro servo agere,

ha de entender as, no que pruebe que l es libre el que soporta el juicio sobre su libertad, sino que estaba en posesin de la libertad sin dolo malo. Pero veamos qu sea haber estado sin dolo malo; porque dice Juliano, que todos los que sojuzgan libres han estado en libertad sin dolo malo, si se condujeran como libres, aunque sean esclavos. Mas escribe Varo, que el que sabe que l es libre, estando fugitivo, no parece que est en libertad sin dolo malo, Bino que tan pronto como dejare de ocultarse comofugitivo, yobraae como libre, comienzaestar en libertad sin dolo malo; porque dice que el que sabe que di es libre, y despus obra como fugitivo, por lo mismo que est fugitivo obra como esclavo,
11. GAYO; Comentarios 1 Edicto del Pretor urbano, titulo de la causa sobre a libertad. aunque durante la fuga se haya conducido como libre; porque diremos que l se halla su el mismo estado.

11, Giuus ad Edie(m Prcwori$ zirbani, iiulo , liberal causa. - licet fugas tempore pro libero se geaserit; dicemus enim, eum lo eadem causa esas.

12. ULPIANUS libro LV. ad Edcturn, - Igitur sciendum est, eL liheruni posan dolo malo iii libertate esos, et servum posee sine dolo malo in libertate esse. 1.Infans surreptus bona fide in servitute fuit quum ]iber euet, deinde quum de statu igoarus esaet, recessit, st clani in libei'tate morari esepit; hir, non sine dolo malo in libertate moratiir.
2.Potest et servus sine dolo malo in libortato moran, utputa testamento acccpit libert.ateni, quod nullius momenti case ignorat, vsi vindicta el imposita est ab so, quem dominum cose putavit, quum non esset, vsi educatus est quasi Jiber, quum servos esset (2). 3.Et generaliter dicendum est, quoties quia iustis rationibuis ductus, vel non lustis, sine calliditate Lamen, putavit se liberum, et lo ilbertate moratus est, dicendum est, huno in ea causa esas, ut sine dolo malo iit Jibertate fuenit, atque ideo possessoris commodo fruatur 4.Probatio autem ad id tempus referetur, qu.um sine dolo malo in liberlate fuerit, que pnimum in ms aditum est. 5.Si operae alieui debeantur, is quoque liberal iudicio experiri potest. 6.Si quod damnum mihi dederit, qui ad ubertatem proclamat, illo tempore, que bona fide raihi serviebat, veluti si ego bona fide dominus noxali iudicio conventus et condemnatus litis aestimationem pro co obtuli, la Id mihi condemnabitur. 13. G-iius ad Edictwn Praetoris urbani, titulo de Ubei-aU causa.Illud certum est, damnum. hoc (3) solum in hac in factum actione deduci, quod dolo, non (4) etiam quod culpa factum alt. Ideoque, hect absolutus hoc iudieio fuerit, adliuc temen postea cum so potenit ego Aquilia agi, quum ca lego etiaai culpa tenea.tur. 1.Item oertum est, tam res nostr'as, quam res alienas, quae Lamen periculo nostro sunt, in itane actionem deduci, veluti commod atas -et loca-. tas; corte depositas apud nos res, quia nostro periculo non sunt, ad hane actionem non pertinent.

As, pues, se ha de saber, que un hombre Jibre puede estar en libertad con dolo malo, y que un esclavo.puede estar en libertad sin dolo malo. 1.Subatraide uno que estaba en la infancia estuvo de buena fe en esclavitud, siendo libre, y despus, ignorando su estado se hizo fugitivo, y comenz 9. estar en libertad clandestinamente; ste no permanece en libertad sin dolo malo. 2.Tambin puede el esclavo estar en libertad sin dolo malo, por ejemplo, si recibi la libertad por testamento, que ignora que ea de. ningn valor 6 si se le di con la vindicta la libertad por aquel 9. quien crey que era su dueo, no sindolo, 6 si fu educado como libre, siendo esclavo. 3.Y engeneral se ha de decir, que siempre que uno llevado por razones justas, no justas, pero sin malicia, se juzg libre, y permaneci en libertad, se ha de decir que se halla en el caso de haber estado en libertad sin dolo malo, y que por ello disfruta de las ventajas del poseedor. 4.Pero la prueba, cuando uno hubiere estado en libertad sin dolo malo, se refiere al tiempo en que por primera vez se haya recurrido al juicio. 5.Si 9. alguno se le debieran da' de trabajo, tambin l puede ejercitar la accin sobre la libertad. 6.Si el que reclama la libertad me hubiere causado algn dao durante el tiempo en que me servia de buena fe, por ejemplo, si yo, dueo de buena fe, citado 9. juicio noxal y condenado pagu por l la estimacin del litigio, ser condenado en esto 9. mi favor. 13. G&zo; Comentarios al Edicto del Pretor urbano, titulo de la causa sobre la libertad.Es cierto que en esta accin por el hecho se comprende slo este dao, que se hizo con dolo, no tambin el que con culpa. Y por esto, aunque hubiere sido absuelto en este juicio, se podr, sin embargo, ejercitar despus contra l la accin de la ley Aquilia, porquetambin_por esta ley se est obligado por la culpa. 1.Tambin es cierto, que en esta accin 8e comprenden tanto nuestras cosas, como las cosas ajenas, que estn, n obstante, 9. nuestro riesgo, como las recibidas n comodato en arrendamiento; y ciertamente que las cosas depositadas en nuca1ro poder no pertenecen 9. esta accin, porque no estn 6. nuestro riesgo. (3) uon. esera Vu19. (4) sed por non, VW.

12. ULPx.iio; Cornentarros al Edicto, libro LV.

la Ubertate, inserta Vg. si vol educatus est quad ilber, iuum sen'm esest ooeei. 1ii'4nse a,iadidas por anti guos cop(stas.
(1)

288

DIGBSTO.LIBB XL: TFrULO XII

scirent, dolo malo pasa sunt, se pro servis venun-

me Praetor caUiditati eorum, qui, quum se liberos

14, ULPIANUS

libro LV. ad Edictuni. Rectisgi-

dan, occurrit; dediL enin ineos actionem.

1.Qnac aotio toties locum habet, quoties non est in ea causa is, qui se vernre pasaiza est, UI ci ad Iibertatem proelamatio denegetur. 2.Dolo autem non (1) eum feciase accipirnus, qui non ultro instruxit emtorem, sed qui decepit;

Con muchsima razn provee lel Pretor contra la malicia de los que sabiendo que ellos son libres consintieron con dolo malo ser vendidos como esclavos; porque di accin contra ellos. 1.Cuya accin tiene lugar 'siempre y cuando el que consinti ser vendido no est ea el cazo de que le sea denegada la rcclawacin de la libertad. 2.Mas entendemos que obr con dolo no el que no instruy de buen grado al comprador, sino el que lo enga; 15. PAur.o; Comentarios al Edicto, libro LI. -''lo mismo es, ya si fuera del sexo masculino, ya si del femenino, con tal que sea de tal edad, que sea capaz de doto; y aun el que se fingi esclavo, y de este modo se vendi para engaar al comprador. 1.Pero si el que fu vendido fu compelido ello porvioleneia miedo, diremos que carece de dolo. 2.El comprador tiene esta accin siempre y cuando no supiera que era libre; porque si sabe que es libre, y de este modo lo compr, l mismo se enga. 3.Por lo cual si el comprador fu un hijo de familia, y ste lo sabe, y su padre lo ignor, no adquiri accin para el padre; esto si hubiere obrado en nombre del peculio; pero si mandndoselo su padre, en este caso se pregunta si perjudicar que el hijo Jo sepa. Y opino que aun perjudica, como
perj udica que lo sepa el procurador.
11 ULPIANO;

14, ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro LV.

15. PAULUS libro LI. ad Edccu.m. - idem (2) caL, sive virils sexus, sive femiriirii sil, dummodo eius aetatis sit, ut dolum capiat;

euxn, qui finxit se servum, et sic veniit decipiendi emtoris causa, l..-Si Lamen vi metuque compulsas tuit, hie, qui distractus est, dicenius, eum dolo carene. 2.Tunc habet cinten hano actionom, quurn liberum esae nesciret; nam si scit liberum, et sic emit, ipse se circumvenit.

16.

ULP1A.ws

libro LV. (3) cid Edjetum. - irno

Comentarios al Edicto, libro LV.

3.Quare si filiusfamulias emit, si quidem ipse scit, pater ignoravft, non acquisiit patri aclionein; hoc si peculiar nomine egerit (4); coteruin si patre mandante, hie quaenitur, an fflui scienfja iioceat. Et puto, adhuc nocere, quemadmodurn procuratoris nocet. 4.Plano si iflius ignoravit, pater scit, adhuc dice repeUendum patrem, etiamsi peculiar.i nomine filius einit., si modo pater praesena fuit, potuitque fihiuxa emere prohibere.
PAULUS Libro LI. ad Edcluot.In servo, el 17. in eo, qui mandato nostro cm it, tale caL, ut., si ocrtum hoininem wandavero cmi, seiens liberen case, hect is, cui mandaturn es!, ignorel, idem sil; et non cmpetet el actio; contra autem, si ego igooravi, produrator scit, no nest mihi deneganda.

4Pero si el hijo lo ignor, y el padre lo supo, digo que aun ha do ser repelido el padre, aunque el hijo lo haya comprado nombre del peculio, si el padre estuvo presente y pudo prohibirle al hijo que
lo comprase. 17. PAULO; Conwntario& al Edicto, libro LI. Eespecto de un esclavo, y del que compr por man-

dato nuestro;' el caso es tal, que, si yo hubiere mandado que fuese comprado cierto hombre, sa-

biendo que era libre, ser lo mismo, aunque lo ignore aquel quien se le mand; y no le competer accin; pero al contrario, si yo lo ignor,y el procurador 10 sabe, no me ha de ser denegada.

ULPIANUS Ubre LV ad E'dictunt. - In tan18. tum ergo tenetur, quantum dedit, vel in quantum obligatus est, soilicet in duplurn. 1.Sed utrum pretium tactum, an etiam Id, quod pretio accesSit, duplicetur, 'videamus; et putern, omne omnino, quod propter emtionem val dedit, PAULIJS libro LI. ad Edictwn.. - vel permu19. tavit, vel compensavit eo nomine, nam et is dedisee intelligendus est,

18. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro L V. Luego se obliga por tanto cuanto diO, O por aquello a que se oblig, por supuesto, en el duplo. 1.Pero vemos si se duplicar solamente el por causa de la venta di,

precio, 6 si tambin lo que fu accesorio del precie; y yo opinara, que absolutamente todo la que
19. PAULO; COflWflkJJ'iOS al Edicto, libro LI. 6 permut, 6 coxnpexis con tal motivo, porque se ha de entender que tambin este di, 20. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro LV. aquello por que se oblig, se debe duplicar.

gatus out, duplani debere. 1.Proindo si quid cuidani oh hanc actioneni licito jure dediL, dicendum cal, in hoc Edictum cadere, duplarive 5). 2.Obligatum, vel ipsi vcnditori aceipere debemus, vol al obligatun; nam quod dedit, sive ipsi venditori, sive alii ex mase ema, sive ipse, sive alius dederit, aeque continebitur.
(1) sohun,ns erta Vizlg. (2) Vulg.; id, el cdYiie F. (2) Taw'.; s exagealmo quanto, a eace FI, Br.

20.

ULPIANUS

libro LV. ad Ediclwn. ve! obli-

cin le di . cualquiera alguna cosa, se ha de decir que cae' dentro de este Edicto, 6 que se duplica.

1.Por consiguiente, si por causa de esta ac-

2.Debemos entenderlo obligado al mismo vendedor, 6 otro; porque lo que di al.misnno venl mismo, ya otro, ser igualmente comprendido. (4) emerli, Vutg. (5) duplartqee, Ha!.; esdere duplum, Vug.

dedor, 6 otro por su mandato, ya lo hubiere dado

DIGESTO LBuO XL: TTULO Xli 3.Obligatum acciperedebemus, si exceptione se tueri non potest; eeterum si potest, dicendum, non ene obligatum. 4Interdiim ovenit,ut is, qui eomparavft, habeat in quadrupinm actionem; nam In ipsdhl quidem, qui sciens pro servo veniit, hine (1) habet in duplum (2) actionen; et praeterea in venditorem, vel eum, qui duplani promjait, in duplum actio est; dupluni, quod propter emUonem vel dedit, vel obligatue ost. Secundum quae Id, quod alter eorum solverit, nihil ad exonerandum alteruni.pertinebit, quia placuit, hane actionem poenalem osee; et ideo post annum non datur; neo eum suoceesoribue, quum itpoenalis, agetur. Cuna (3) Actionem, quae ex hoc Edicto oritur, manuinissionc non extingu rectiseime dicetur, quia verum est, auctorem convenir non poseo, post quepa (4) adeum, qui ad lib ertateni proclnma'vit perveniebatur. 22. Uu'IANUs libro LV. ad Edielum.. - Non solus autem emtor, sed et succeasores eius hac in factum actirnie agere poteruni. 1.Emere sic accipiemus, etiamsi por sllum quis emerit, utputa procuralorem.
21. MODKSTINTJS

289

3.Debemos entenderlo obligado, si no se pueda amparar con excepcin; pero si puede, Be Ira de decir que no est obligado. 4.A. veces sucede, que el que compr tiene accin por el cudruplo; porque tiene ciertamente la accin por el duplo contra el mismo que . &a-blendas se vendi como esclavo; y hay adem.la accin por el duplo contra el vendedor, contra el que la prometi par- el duplo;
MODESTINO; De las Penas, libro I. - por su21. puesto, elduplo de lo que por causa de la compra di,

Libro 1. de Poen. - utiqiie eiu8

de aqueFlo que se oblig. Segn lo cual, lo que uno de ellos hubiere pagado no servir de nada

para descargar al otro, porque plugoque esta aOcin fuese penal; y por lo tanto, no se da despus de un ao; ni, siendo penal, se ejercitar contra los sucesores. Con muchsima razn se dir que no se extingue con la manumisin la accin que nace de esto Edicto, porque es verdad que no puede ser demandado el vendedor, despus del cual se llegaba al que reclam la libertad. - -

22. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LV. Mas no solamente el comprador, sino tambin sus sucesores podrn ejercitar-esta accin por el hecho. 1.Comprar lo entenderemos as, aunque alguno comprare por medio de otro, por ejemplo, por
medio-de procurador. 2.Pero aunque-hayan sido muchos los compradores, todos tendrn esta accin, pero de modo, que si verdaderamente hubieren comprado por partes, tengan la accin por tina parte del precio;

2.Sed etsi plures emerint, orneas babebunt bane actionem, sic tarnon it, si quidem pro partibus emerint'pro parte pretii babean actionein; eninivero si uuusquisque in solidum (5), quisque in solidum habeat actionem; neo alterius scientia altar nocebil, vel ignorantia proderit. 3.Si eum liberum esas erntor neselit, postea autein soire coepft, hoc ei non nocebit, quia tuno ignoravlt; sed si tunc scivit, postea dubitare cee.pit, nihilum proderit. 4.fleredi et ceteria succosaorihu; acientia sus nihil nocel, ignorantia nihil prodest. 5. Sed si per proeuratorem scientem quis emerit, ci nocet, sicuti tutora quoque (6) nocere Labeo putat. 6.flaco actio post annum non datur, quum Bit honoraria; est autem et poenahs. fructum tibi vendidero liberi hominis, et cessero, servum eftici eum ilicebatQuintus Mucius, sed dominium ita demum fieri meum, si bona fide 'endidiesem (8), aUnquin sine domino faro. 1.in summasciendum est,quae de venditis servis (9) quibus denegatur ad fibertatem proclamatio, dicta sunt, etiam A donatos, et in doteni datos referri posse, item A eos, qui pignori se dan pass suni. 2.Si mater et fthius de libertate litigant, ant coniungenda sunt utrorumque ludida, aut diffe(1) Taw. upi a esciUiwa eriginat; venit hee, la correccin del cdice PL, Br. (2) Taur. segn a escri4ura orina4; duplo, La correccin del ecUse Fi,, Dr. (3) Crnfl, considrfJee aqu palabra iuprflua. (4) postqt*sm pervenlatur. Hal. Va(p.
28. PAULIIS

pero si cada uno compr la totalidad, cada uno tendr accin por la totalidad; y ni el conocimiento del lino le perjudicar al otro, ni la ignorancia le apruvechr. - 3.Si el comprador Ignoraba que aqul fuese libre, pero despus comenz saberlo, esto- no le perjudicar, porque lo ignor entonces; pero si lo supo entonces, y despus comenz dudar, de nada
le aprovechar. -

y su ignorancia en nada aprovecha, al heredero y

4.Su propio conocimiento en nada perjudica,

ti los dems sucesores. 5,Pero si alguno hubiere comprado por medio

de procurador que lo saba, le perjudicar, como opina Labeon que perjudica tambin que lo sepa que es honoraria; pero tambin es penal.
28. PAULO;

el tutor. 6.Esta accin no se da despus del ao, porComentarios al Edicto, Libro L.

(7) libro L. ad Ediciot.Si usum-

yo te hubiere vendido y cedido el usufructo de un hombre libre, deca Quinto Mucio que ste se hacia esclavo,pero que su dominio se hacia mo solamente si yo lo hubiese vendido do buena fe, pues de otra suerte estar sin dueo. i.En suma, se ha de saber, que lo que se ha dicho respecto ti loe eacla'vpa vendidos, ti quienes ser dados en prenda. 2.Si la madre y el hijo litigan sobre la libertad, 6 se han de acumular los juicios de ambos, 6
(5) Taur.;

- Si

se les deniega la reclamacin de la libertad, se puede referir tambin ti loe que fueron donados, y ti los dados en dote, .y tambin ti los que consintieron

einerit, murta el cdice (6) uclsntlam, insertan Rol (7) 'Ive, as Bao. (5 vendldtsgst, HaL (9 Taso'. segn el eddlce Fi., en si que se (re de vendltls uerv s venditis.

Toso 111-37

290

DIGESTO.LIBRO XL TTULO XII

ronda esE causa fui, doneo de natro eonstet,.sicut Divus quoque L3adiianns decrevit; nam quurn apud

aliurn iudicem mater litigabat, apud alium autem fluius, Augustus dixit, ante de matre constare opor
tere, sic dein de filio cognosci.

se ha de aplazar el litigio del hijo hasta que conste lo relativo ii la madre, segun decret tambin el Divino Adriano; porque litigando la madre ante un juez, y el hijo ante otro, dijo Augusto, que antes. debia constar lo relativo t la madre, y. as conocerse despus en cuanto al hijo. 24. Et. MISMO; Comeillarios al. Edicto, libro LI. - Fijado el orden para la ausasobre la libertad, es considerado en La calidad de libre el que litiga sobre su propio estado; de suerte que no se le denieguen aun contra el. que dice que l es dueo las acciones, cualesquiera que desee intentar; porun ,qu se dir, si algunas fueran tales que se ex' tingan con el tiempo con la muerte? Por qu no se le conceder. que las ponga . seguro contestando el litigio! 1.Antes bien, dice Servio, que en las acciones *lnuas corre el ao desde el momento- en- que fu fijado el orden para el litigio 2.Pero si quisiera ejercitar la accin contra otros, no se ha de mirar si se ha fijado el orden del litigio, fin de que no se halle razn para que, corno si interviniera alguno, que promueva controversia: sobre la libertad, se extingan entretanto las acciones; porque por el resultado del juicio sobre la liber-' tad se har igualmente til, balda, su accin. 3Mas si el docile promoviera algunas acciones, se pregunta si habr de ser compelido k aceptar el juicio. Y eStiman los ms, que si ejercita accin personal, l. lo acepta hasta la contestacin M litigio, pero que ha de sostener el juicio hasta que se juzgue sobre la libertad, y que no se cona!era que se causa perjuicio la libertad, que l permanece en la libertad con la voluntad . del dueile; porque fijado el orden para el juicio sobre la libertad, ea cousiderao entretanto como libre; y sal como l puede ejercitarla accin, as tambin puede ser ejercitada contra l; mas segn el resultado ser til el juicio, nulo, si se hubiere faltado contra la libertad. 4.Si el que reclama Ja libertad fuese acusado por alguno de hurto O de dao con injuria, dice Mola, que mientras tanto debe l dar caucin de presentarse en el juicio, li fin de que no sea de mei Icondicin el que es de libertad dudosa, que el uede cierta.Poro se ha do sostener el juicio fin e que no se cause perjuicio la libertad; igualmente, si se hubiere comenzado ejercitar la LUcin de hurto contra el poseedor del esclavo, y despus aqul en cuyo nombre se ejercitaba reclamare la libertad, se ha de sostener el juicio, para que, si fuera juzgado libre, se transfiera a l. el juicio, y si se hubiera hecho condenacin, se haya de dar ms bien contra l la accin de cosa juzgada. 25. GAYO; Coinealarios al Edicto del Pretor urbano, Ululo de la causa sobre la libertad.Si al que

lDEI ljbs Li. ad EdiwnOrdinata libe24. ral causa liberi loco habetur la, qui de statu ano l[tigat; ita ut adversus eun quoque, qui se dorninum esae dicit, actiones ej non denegentur, quascunque intendere velit; quid enim, si quae tales sint, ut tempore aut morte intereant, quare non coneedatur oi litem contestando in tiltum cas redigere!

1.Quin etiain Servius uit, in actionibus aaiiuis ex eo tempore annum cedere, ex que lis ordinata sit. 2.Sed si mim allis experiri ve, non est quaerendurn, an lis ordinata siL, nc inveniatur ratio, quemadmodum subiecto aliquo, qui libertati controversiam movoat interim actiones exeludantur; seque enim ex even.tu iudicii liberalis aut utilis, aut inanis actio eius efficietur. 3,Sed si quas actiones inferat omb, quae. ritur, aa compellendus siL suscipore indielum. EL plerique exiatiniant si in porsonam agat, suscipere ipsurn ad Jitis contestationem, sed sustinendum iudicium, doneo de libertate iudietur, neo vide! praeiudicium libertati flor, aut voluntate douuni in libertate eum moran; nam ordinato liberal indicio interim pro libero habetur; et sicut ipse agore (1), ita cuin ipso quoq,uo agi potest; cetenum ex ventu aut utilo iudieium enit, ant nullum, si conira libertatemprouuntiatum fuenit. 4.7Si 1, qui ni libentatem proelainat, furti ant darnni iniunia ab aliquo arguatur, Mola ait, jaLe.. rial eum envero debere, iudicio se sisti, no moho-. ns conditionis alt, qui dubiae. libertatis est, quam qui certae. Sed sustinendum iudicium, nc praoiudicium libertati fiat; aeque si cmn possessorc heminis furti agi coeperit, dejado is, cuius nomine agebatur, in [ibertatem proclamaverit, sustinendum iudicium, ut, si liber iudicatus siL, n ipsurn transi'eratur iudicium, et si damnatio facta sil, fudic.ati actionem potius iii eum dandatu.

25. G.tius ad Ediclwn P,aetoris urbani, titulo de liberali causa. - Si ciii de libertate sus litiganti optio legata sit, quaacunque (2) hereditate ci re~ eta dicuntur, eadem et de optione t.ractari poasunt. 1,.lnterdurn ex integro datar ad !ibertatem proclamatio, veluti eius (3), qui affirmat, ideo se primo iudicio victum, quod statuta libertas nondum ni obtigerat, quam nune dicit sibi obtigisse. 2.Licet vulgo dicatur, post ordinatum libera(1) T5ir. segdn a scr'itura ornl; I.goret, 14 aorrtccdn dl c6uoe PL., Dr.

litiga sobre su libertad se le hubiera hecho un egado de opcin, se puede aplicar tambin la opcin lo mismo que se ha dicho respecto la herencia que se le dej. 1.A veces se da en virtud de la restitucin por entero la reclamacin de la libertad, por ejemplo, cuando alguno afirma que l fu vencido en el primer juicio porque aun no Le haba correspondido la libertad dejada, la cual dice que le ha correspondido ahora. 2.Aunque vulgarmente se diga que despus
2) de, flS8rtL TIL. tS) 1-H-i. Vu.Le,

DIGESTO LIBRO XL Tf'EVLO XII le iudicium hominem, cuius de statu controversia est, liberi loco esse, 'amen si servus sit, oertum es, nihitorninus eum, quod ci tradawr vol stipulotury perinde domino aquirere, atcjue si non d libertate eius quaerebatur (1). Tantum do posses51000 .VidebimUs, quum ipsum post litem ordinatam desinat clominus posaidere. Sed masis est,-uI acquirat, licet ab ea non poasideatur; et quum placuit, por fugiLivum quoque nos possessionemacquivera posee, quid inirum, etiam por hunc, de quo quanramus, acquiriI

291

de entablado el juicio sobre la libertad est en calidad de libre el hombre sobre cuyo estado hay controversia, sin embargo, si fuera esclavo, es lo cierto que, ello no obstante, adquiere para su seijor lo que se le entrega lo que estipula, lo mismo que sino se cuestionaba sobre su libertad. Solamente l entenderemos respecto la posesin, porque deapus de entablado el litigio el seor deja de poseerlo l. Pero es ms cierto que la adquiere, aunque por l no sea posedo; y como se determin que podemos adquirir la posesin tambin por medio de un fugitivo, qu extrao es que tambin se adquiera por medio de ste de quien tratamos?

28. iDEM Libro XX. ad Edw.tum proeruirz1e. Qui ex libertate in servitutem petil, si indicil de evictione sorvadi causa contra Iibertatem agit, iniuriarum actione non convenitur.
27. ULPIANUS

26. EL MISMO; Cotnentarios al Edito provincial, libro XX. El que de la')ibartad reclama otro esclavitud, si reclama contra la libertad para conservar la accin de eviccin, no es demandado con la accin de injurias.
Divinoshermanos respondieron por rescripto It Prculo y . Mtinaeio: siendo Rmulo, de cuyo estado se-trata, deedad pupilar, exigindolo su madre Varia IJadee y consintiendo el tutorVario Hermete, que la causa se haya de diferir al tiempo de la pubertad, corresponde It vuestra gravedad determinar por el testimonio dspersonas quesloque s til al pupilo. 1.Si dejara de presentarse en el juicio rs persona que It alguno le promova controversia sobre su estado, el que litiga por su propia libertad se halla en el mismo caso en que estaba antes de que sufriera controversia sobre la libertad. Y gana la verdad esto, que pierda su propia causa el que promovia aquella controversia Sobre el estado; y esto DO hace ingnuo al que no lo era, porque tampoco la Falta de adversario suele atribuir la ingenuidad. Yo creo que los jueces obrarn bien y con orden si siguieren esta norma, que cuando falta el que reclama It esclavitud Te defieran al adversario la eleccin de stprefiere que sea anulado el juicio, que oida la causase profiera sentencia; y si conocieren de ella, debern declarar que no se considera que es esclavo de aqul; y esto no contiene ninguna capciosidad, porque no se declara que es ingnuo, sino que he parece que es esclavo. Pero si estando en la esclavitud alegara que es ingnuo, obrarn mejorsi declararen anulado el juicio, fin de no fallar sin adversario que parece ingnuo, a no ser que- una poderosa causa aconseje, y evidentes pruebas indiquen, que so ha do fallar It favor de

Divi frakes Proculo et Munatio (2) rescripserunt: equum Romulus, de euius statu cjuaeritur, pupillans aeLatis sit, an exigente Varia Hedene matre, et cosBntiente Vario HerrneLe (3) tutore, ad tempus pubertatia eausa differenda si, vestrae gravitatis est, ex fide personarum, quod utile eM pupillo, conati tuere. 1.Si ea persona desit cognitioni, quae alicui status controvarsiarn faciebat, in eadem causa est, qui de liberlate sua litigat, qua fuit, priusquam de libertate controversiam patiatur. Sane hoc lucratur, quod is, qui eam status controversiam faciebat, amittit suam causam neo ea res ingenuum facit ente, qui non fuit, ncc enim penuria adversani ingenuitatem solet tribuere. Recte alque ordine iudices puto factures, si hane formam fucrint consecuti, ut, ubi deest is, qui u servitulem petit, lectionem adversario deferant, utrum malil cognitionem circumduci,au audila causa setitentiam prorerri; et si cognoverint, pronuntiare debebunt, servum ulloa non videri; noque haec res captonem ullain habet, quum non ingenuus pronuntietur, sed servus non videri. Quodal ex servitute in ogenuitatem se allegat, melius fecenint, si cognitionom circumduxerint, no sine adversario pronuetient, legennum videni, nisi magna causa suadeat, et evidentes probationes suggerant, secundum ubertatem pronuntiandum, ut ctiam Rescripto Hadriani continetur.

libro 11.. de o/io Consus. -

27. Uu'IANo; Del cargo de Conaul, libro 11.Los

la libertad, como tambin se contiene en el res 2.Qutdsi is, qui pro sus libertate litigat,. desiL, contradictor vera praeseus sit, melius eriL, inaudiri (4) causam elus, sdntentiamque proterri; si enim Liquebit, contra libertatein dabit. Evenire autem potest, ut etiam absena vio oat; nam 'potest sontentia'etiam secundum libertatem ferri.

cripta de Adriano. 2.Ma5 si el que litiga por su libertad estu-

viera ausente, pero su contradictor estuviese presente, sena mejor que se substancie la causa de

ste, y que se profiei.., -sentencia; porque si apareciere probado, -la dar contra la librtad. Mas puede suceder que venza aun el que est ausente; porque tambin s puede proferir sentencia a favor de
la. libertad. 28. P0MPONI0;
Comentarios a QriinoMaCjo, li-

Non videturdomini voluntate servuS in libertate esse, quem dominas igaoraaset, suum case; et est boa verum, is enim dernum voluntate domini in librtate esi, qiii possessionem liberlatis ex vobotate dominiconseqoitur. (1) eusereretur, Hat. Vulg.

28.

POMPONIUS

libro XII. ci Quingurn Mueium.

bro XII.---No se considera que est en libertad con la voluntad de su seor el esclavo que su seor ignorase que es suyo; y esto es verdad, porque est en libertad con la voluntad de su seor solamente el que con La voluntad de -su seor consigue la posesin de la libertad. (4)
u Coejetura Cu,yaclo (Obs. Vi. 27.): luangerl, Taur. &gun la .scritwa original; aiigerl, la correccin del cdice PL Br.; a" Hal. Vutg.

(2) !set1ano, VuLg.; Mutio, el oddwe citado por Gel'. (8) sine pon Vario itermete, Ial. Vu.lg.

292

DTGESTO.uaao XL TITULO 111

29. ARRiUS MKNANDKR libro 1. de Re miliari (1). Qui da ilbertate ana litigans necdum sontentia data xnllitiae se dedil, in pan causa (2) cetaria ser-

vs babendus est;. neo, exonerat euro, quod pro Libero habeatur in quibusdam; et licet liber appa-

ruerit, (3) exauctoratus, id Ost militia remotue, catris reucietur (4); utique qui ex servitute a ti. bertatem petitus sit, vel qui non sine dolo malo in libertate moratus ost; qui vero per catumniam potitus in servitutoni est, o militia retinebitur. 1.Qui ingenuus pronuntiatus est, si se militiae dedit, intra quinquennium retractata son tentia -. novo domino reddendus st.

29. Aaaio MINA.Nnao; De los asuntos 'nilares, libro 1. - El que litigando sobre su libertad se dedic la milicia no habindose dado todavia la sentencia, ha de ser tenido en igual conque-los cin que-los dems esclavos; y, no le exime de ella que en algunas cosas sea tenido como libre; y aunque hubiere aparecido libre ser expulsado de los campamentos, degradado, esto es, excluido do la milicia; esto ciertamente respecto al que estando en la esclavitud. fu reclamado para la libertad, 6 respecto al que sin dolo malo permaneci en la libertad; mas el que por calumnia fu reclamado la esclavitud ser retenido en la milicia. 1.El que fit declarado ingiiuo, si se dedic A la milicia, ha de ser restituido A su nuevo seor habindose revocado la sentencia dentro de un quinquenio.

30. IUUA.NUS libro V. ex Minicio Duobus petentibus hominem lii servitutem prq parte dimidia soparatim, si uno iudicio liber, altero servus ludicatus esi, eommodisairnum est, eo usque cogi iudices, once conaentiant; si id non contrnget, Sabinum refertur, existimases, duci.servum dbere ab 00, qui vicisset; coma sencnhiae Casaiva quoque esl, et ego sum. Et sane ridicuium ost, arbitran euro pro parte dimidia duci, pro parte !ibertatem us tueri; comznodius autem est, favre libertatia hberum quidero eum esse, compelli autem pret sui partem viri boa arbitratu vietori suo praestare.

clamando dos a un honibre para la esclavitud cada, uno separadamente por la mitad, si en un juicio fu juzgado libre, y esclavo en otro, es lo mas conveniente que se apremie los jueces hasta que se pongan de acuerdo; y si esto no sucediera, dcesQ que opin Sabino,.que se debla llevar al esclavo el que hubiese vencido; de cuya opinin es tambin Caaaio y soy. yo. Y verdaderamente es ridicuto que se determine que l sea llevado por mitad, y que respecto laotramitad se aro pare su libertad; pero es ms conveniente que por favor a la libertad sea ste,' . laverdad, libre,pero que sea compelido entregarle A su vencedor parte de su propio precio . bitrio de hombre bueno, 31. UWILNO; Respuestas, Libro L - Al hijo se le prohibe que reclame esclavitud, porque haya quedado siendo heredero de su padre, & un esclavo suyo manumitido por su padre. bienes de los que del estado de esclavitud 6 de libertino fueron reivindicados para la ingenuidad,

80. JJLIN0; Doctrina

de Minicio, libro y. Re-

81. - ULPIANUS libro 1. ResponsorUm..Filium o1 hoc, quod patri horas extitit, prolberi a patre anam servum manumisaum in serv'itutem petere.

eorum, qui ex servitute aut libertinitate (5) in inm fagenuitatem vindicati sunt, Senatusconsultu ctunj est, cpio cavetur de his quidem, qui ex servitute defensi essent, Ui id duntaxe.t ferrent, quod lo domo (6) cuiusque intulissent; lo corum autem benis, qui post manumiuionem repetere originein suaro voluissent, hoc amplius, ut, quod post innumissionem quque aequisiissent, non ex re manu-. miasonis, seeum fernt cetera bona relinquerent illi, ea culos familia exiissent. -

32.

PiUL1JS

libro VI, ftc,qalarum. - Do bonia

32. P.&uLo Reglas, libro VI. En cuanto . los

puso adems que .se-lleven consigo tambin lo que hubiesen adquirido despus de la manumisin, no con los bienes del manumisor, y que los dems bienes los dejen aqul de cuya familia hubiesen salido.

se hizo un senadoconsulto en el que se dispone resit A los que hubiesen sido dfendidos ce la especto clavud, que se lleven nicamente toque hubiesen llevado . la casa de cualquiera; mas en cuanto A los bienesd.e los que despus de la manumisin hubiesen querido reclamar su propio origen, se dis-

83. leax libs'o singular de iberali causa. - Qi aciona liberuni emit, quamvis et file se pateretur venire, tamen non potest contradiceroei, qui ad libertatem proclamat; sed si alii eum ignoranti vendiderit, denegabitur ci proclamatio.
IJLPU.NUS libro singular Pandectarum; 84. Imperator Antoninus eonstituit, non alias ad libenLaten' proelaxnationem culquam permittendam, nisi prius adminiatratioflum raLlones reddiderit, q.uas, quutn u ser,itute esset, geasisaet.

bro uuico. - El que A sabiendas compr un hombre libre, aunque tambin ste conaintiesp ser veudido

38. EL MiSMO; De la causa sobre la -libertad, Li-

no puede, sin embargo, oponerse al que reclama la

ignora, se le denegar la reclamacin de la libertad. mitir A nadie la reclamacin de la libertad de otra

libertad; pero silo hubiere vendido otro que lo 34. Ur.piiwo; Pandectas, Libro nico. Determin el Emperador Antonino,que no se le ha de per-

suerte sino si antes hubiere rendido las cuentas de

las administraciones, que hubiese llevado cuando


estaba en la esclavitud.

ia sas. (2) CuiS, inssrtai Ral. V*ig. (a) erlI, in8rts 12

(1)Iruriaz nttIinlll lib. I. ad edietuin. .&a.; Apuw.m.

(4) Id eet udUtl rm*tu, caetria reflel$ur, o.nitenLus oSros en MaL (6) IaL. VuLg.; Ilbertate, eL odi Fi. (6) .i cdice Fa.; domuw, fiat. Vutg.

DIGSTO.LIflZO XL: TTULO XII.

293

$5. PiNiws Libro IX. Re ionsorwn (1), Servas aid ternpli custodiam, quod aediicari Titia voLuit destinatos, neque inannmissos, (2) heredia essc cOflstitit. 88. lai libra Xii. ftcsponsorurn. - Dominus, qui obtinuit, si velit servurn suum abducere, litis aestimationem pro co accipore non cogetur. ventio privata neque servuni quemquam, neque libertuin aliciuus facere potest.
88. P&ULUS

35. PAPININO; Reapuesta., Libro LX. - Es sabido que los esclavos destinados la custodia del templo, pie Ticia quiso que se edificase, y que no fueron manumitidos, son del heredero.
$8. EL MISMO; Repuestas, libro X.U. - El soiir que venci si quiere llevarse suesclavo, no ser obligado reoiiir en lugar de l la estimacin del Litigio.
CALISTILATO; CueaUone, Libro IL Una con87. vencin privada no puede 'hacer que uno sea ni esclavo ni liberto de alguno.

87.

CALUSI'IUTtS

Libro 11. Quaestionim.Con-

respondit, si, ut proponitur, post perfectam sine ulla conditione emtionem postea emtor ex voluntate sua 1iters einieit (3), quibus profiteretur, se post oertum tempus manurniosuruin eum, qttem emerat, non videri oes ]itelag ad Constitutionem Divi Marel pertinere. I.Idoti respondil, Constitutioneni quidrn Diva Maro 4d IiberLatem eorum mancipioruni portinere, quac han lego venierint, ut post tempus manumitterentur, sed eundem favorern libertolis conequendae causa etiam eam meren, pro que dominue pretium aceepit, ut ancilam suam manumitterot, quurn idem etiam.Iibertarn hablturu8 sit. 2.Quaesitum est, en emtor servo recte libert&tem dederit nondum pretio soluto. Paulus reepondlt, servum, quem venditor emtori tradidit, si si pro pretio satisfaetwu eat, et nondum pretio soluto in bonis emtoris eose coepIsse. 3.Calus Selus Stichum servum Lucio Titio vendidit ita, ut Titius Stichum pot triennium manumitteret, si continuo triennio servissct; sed nondura exacto tempore triennil Stichus fugit, et post aliquantulum temporis defuncto Titio revertit (4); qusero, en .obstet Sticho ad asaequendam ex venditione libertatem, quod ante triennium discesserit. Pautas respondil, seouudum ea, quae proponunter, eiplete tempore, post quod Stichus manumitti debuit, libertatem ej competiisse.

libro XV. Re.sponsorwn. Paulus

88. PAULO; Respuesau, libro XV. - Paulo respondi, que, si perfeccionada, como se propone, sin ninguna condicin Ja compra, al comprador escribi despus por su propia 'voluntad una carta en la que manifestase que l despus de cierto tiempo manumitir al que habla comprado, no se consideraba que esta carta estuviese comprendida en la

Constitucin de Divino Marco.

1.El mismo respondi, que la Constitucin del Divino Marco se refera ciertamente ja libertad

condicin de ser manumitidos despus de cierte, tiempo, pero que el mismo favor merece para conseguir La libertad tambin aqulla por la cual au seor recibi precio, para que mahurnitiese . su esclava, porque l mismo Ja habr de tener' tambin como liberta. vlidamente la libertad un esclavo, no habiendo

de apiellus esclavos, que fueron vendidos con la

2.Se pregunt, si al comprador le habr dado

pagado todava el precio. Paulo respondi, que el


esclavo que el vendedor entreg st comprador, al Li aqul se le di fianza respecto al precio, comenz Li. estar en los bienes del comprador aun no habin.

d.oae pagado el precio. 3.Cayo Seo le vendi Li Lucio Ticio su esclavo Stico con la condicin de que Ticio manumitiese Li Stieo despus de tres aos, si le hubiese ser-

vide, loe tres aos continuos; pero no habiendo

transcurrido todava el tiempo de los red aos. huy Stico, y volvi despus de algn tiempo, ha-

biendo fallecido Ticio; pregunto,, si para conseguir


la libertad en virtud de la venta le obstar Li Stico

el haberse marchado antes de lostres aos. Paulo

respondi', que, segn lo que se expone, cumplido

el tiempo, despus del cual debi ser manumitido Stico, le competi Li ste la libertad.

tas probandi de ugenuitate sus non ncumbit, ultra Si ipse probare desideret, audiendus est.

39. IDEM libro Y. Sen eniiwum. -Cn hecea8i-

quien no le incumbe la necesidad de probar su ingenuidad, ha de ser odo si voluntariamente desease probarla l mismo. 1.Los que conocen de la ingenuidad pueden prol'erir sentenciaLi manera de destierro por la ca-

39. EL MISMO; Senenciat, libro V. -Aquel Li

1 .Qui do ingenuitate cognosount de calumnie eles, qui teinere controversiam movit, ad niodum exilii poasunt ferre scntenUam. . 2. Tutores vel iuratores pupikiorum, qoruin tutelam et res administraverunt, postea status quaestionem facere non posunt. 3. Maritus utori eidempe libertas status quaestionem inferre non prohibetur. 40, BEEiMOGEN1NUS Libro Y. iuris RpUoinaruin. Quum pacto partitionis (5) pretIl malor 'viginti annis venalqm se praebuit, neo post maunmiasfonem ad libertatem proclamare potest.
(1) Taur. segn al cdIce FI., que dice regularomsponoo uaiverbo por Responsuram. . (5) noque, i,teerta VsLg. 3) Twir. segn correccin da $dWS Fi. &mtieril, La

lemnia del qu temerariamente promovi la con troversia. 2Loa tutores 6 curadores de los pupilos, cuya tutela y cuyos bienes administraron, no pueden promover despus cuestin subre' su estado. 3.Al marido no se le prohibe que Li su mujer y liberta le promueva la cuestin de estado.
ser vendido con el pacto de partirse el. precio, no puede reclamar su libertad ni aun despus de la

40 HEaMOGENIAN0; RpLiorn.e del Derecho, libro V. - Cuando un mayor de veinte afios se di para

manumisin.

eacrira origirai, Sr.

(4) ievrtitur, Rol. (6) p articipattoimos, VeLg.

294

DTGBTO.LIBBO XL: TfTCLO xrn

41. Puius libro SUIgUIITI de Ariituis braLi causae (1). - Si in obscuro sil, la quo 'fueiit statu is,qul pro libertate sua litigat, prior audiendus est probare voleas, selpbum rn libertada esse posaesBiOflP (2). 1,ludex autem,qiii de libertate cognoscit, etiam de rebus aniotis, damnovo domino (S) fado cognoscere debel; fien enim potest, at fiduoia libertaUs el surnipere quasdani, et corrumpere atque onsumere ex honis (4), quibus serviebat, ausus sit. 42. L.sso libro IV. Postei'ioram (5). Si servus, quem ameras, ad libertatem proctamavit, el ab mdice perperam pro eo iudicatum est, et dominas eius servi post rem contra te iudiatam te heredemfecit, ant alio que (l) nomine is tuus esse coepisset, petare eurn tuum cese poteris, nec tibi obstabil re iudieatae praescniptio (7). lavolenus: haca 'era (8) 8unt.

do-se hulla el que litiga sobre su libertad, ha de ser odo primero al querer probar que l.est en posesin de la libertad. 1.Mas el juez que conoce deja libertad debe conocer tambin de las cosas amovidas, del dao causado al seor;porque puede suceder qne con Ja osperah2a de la libertad se haya atrevido sus-. traer, estropear y consumir algunas cosas de los bienes de aquellos quienes servia. .42. LABEON; Obras pstsraaa, libro 1V. -Si el esclavo que tu hablas comprado reclam su libertad, y por el juez se fall malamente' fi su favor, y el ducho de esta esclavo te hizo heredero despus de fallado el negocio contra ti, aqul hubiese comenzado fi ser tuyo por otro cualquier .titulo, podrs reclamar que l es tuyo, y no te obstar la excepcin de cosa juzgada. Y dice Javoleno, que esto es 'verdad.

41. PauLo; Articulas sobre la causa de la libena,t, libro nico. - Si estuviera oscuro en qu esta-

43, Posn'oxtus Libro III. SenaiusconsuUorum. De hin, qui bona eorum, quibus serviebant, mIercepisaent, deinde ad Iibertatern prociamabarit, Haydrianus Imperator rescripsit; cuius Rescripti verba hace sunt: Siout-non sat aequum, fiducia liberIatiS, qnae ex fideicoinmisni causa praestanda est, intercipere hereditarlain pecuniam, a neo (iberlati praestandae moram quaeri epa rIel. Quamprimum ergo arbitrum daro debea apud quera constaret, quid servan poteat (9) heredi, antequam ad servizrn manumittendum compe1leretur.

48. Po` sporuo; Senadoconautks, libro III. -El Emperador Adriano expidi un rescripto respecto a los que hubiesen substraldo bienes de aquellos fi quienes servan, y que despus reclamaban la liber tad; las palabras de cuyo rescripto son estas; As como no es justo que con la-confianza en la libertad, que se ha de dar por causa de fideicomiso, substraiga uno dinero de la herencia, as tampoco conviene que haya querella por demora en dar la .libertad. As, pues, se debe nombrar cuanto antes un rbitro, ante el cual se haga constar qu es lo que se le puede reservar al heredero antes que sea compelido fi manumitir al esclavo.
antes se dud si solamente el esclavo, 6 si tambin el liberto se obligarla mediante juramento al patrono respecto las imposiciones que se hacen por causa de la libertad, es, sin embargo, mas verdapor lo mismo se suele exigir j uraniento de los esclavos, fi fin de que-constreidos stos por la religin tengan, despus que hubiesen comenzado fi ser de propio derecho; necesidad de jurar, con tal
dero que no se obliga de otra surte sino libre. Mas 44. Vanui.ayo; Acciones, libro VII. - Aunque

bitatum anta fait, utrum servas dunlaxal, an libertes jurando patrono obligaretur in is, quae libertatis causa impon untur, tamen vertus cal, non aliter quam liberum obligan. Ideo autem solet malurandum a nervin exigere, nl hi religione adatricti, posteaqua.m suae potestatis anac coepiaseul, iurandi neessitatem haberent, dummodo in continerili, quum manumisaus est, ant iuret, ant promltteret,

44. Vxutsius Libro VI). Actionun. Licet du-

tLicet autem cirea donum, munus, operas, etlarn uxoruin personas inserere. et jurare potuerit, dandi, ant afilia actio operarum nomine, quum pubes tamen factus ant; potest la

jure prometa..

que inmediatamente despus que fiz manumitido

sonas de las mujeres en cuanto fi los donativos, re-

1.Mas es lcito comprender tambin fi las-per-

1 2.la eum, qui impubes iuraverit, scihicot qui

men et impu.bes operas dare, veluti si nomenulater (.10) sit, ve] histnio.
TIT. XIII
QUIBUS AD LIBESTATEM PROCLAMARE NON LICET

galos y das de trabajo. 2.Contra el que Siendo impbero hubiere ju rado, por supuesto, si tambin hubiere podido jurar, se ha de dar la accin til por razn de das de trabajo, pero cuando se hubierehechopbero;.mas tambin puede el impbero dar das de trbajo, por ejemplo, ni fuera nomencltor histrin. TITULO XIII DE: AQUSLL0S A QUJENSS NO LES ES LCITO RECLaM LA LIBERTAD
[Vae Cd. VIL 1&J

[cf. c7d. VIL 18.1


Maicres viginti annis
(1)

1 ULPIANU5 libro II. de OJfleio Proeonsuii.-.Tau. s.gftn a elcrdsra orina4

ita deinum ad libertatem


a correo

1. UI.rIAN0; Del carpo de Proconsul, libro Ji. Los mayors cia 'veinte aos no pueden reclamar la (5) iabolenua libro VI, 1nrelIGb. Hal. () Tazo-, al margen; alii'o. en el t&vlo. (i) Taer.; pro cr1ttc, el cdce FI. (5) Tzzur.; verba el cdice FI.; Iavol.nI bese verba, a correooizin del cdi,ce *1.; Dr.; Lsbeouie linee verba, Ha. (0) poeeat, acertadamenie Ial. (10) iemeue1ator, ial; mlnlculstor, Vieig.

jdn del Odios Fi,; Liberalis csui& 1 Iii, YaZ. (5) HaL Vu(g.; poseiOuem, el cdice FI. 3) Seg ibb las ha s. ; magno por d&mlno, Taur. segn a er,zra orIgInal; maguo, omtela a correccIn del cdice PL. Dr. Comm, i nsertan aesrW4amente HaZ. VuIg.

DIGETO.LtftflO XL: TfTTJLO XIII

proclamare non possunt, si pretium ad ipsum, qui ven, pervenerit; ex ceteris autem causis quarnlila maior viginU arinis se venum dar passus sit, ad libertatern ej proclamare Iicet. LMinor autein viginti annis no quidem ex causa supra soripta delt denegari libertatis proelamatio, nisi maior anuis viginU faetus duravit in servitute; tune enim, si pretium partitus (1) siL,

dicendum erit, denegari el debere libertatis proclamationem.


2. MARCgLLUS

libertad solamente si el precio hubiere ido a poder del mismo que fu vendido; mas en los dems casos, aunque el mayor de veinte aos hubiera permitido ser vendido, !e es licito reclamat la, libertad. 1.Pero al menor de veinte aios no se le debe denegar ciertamente por la causa antes dicha la reclamacin de la libertad, no ser que haya permanecido en la esclavitud siendo mayor de veinte precio, se habr de decir que se [e debe denegar reclamacin de la libertad.

aflos; porque entonces, si hubiera participado del la de Ticio la fuerza un esclavo, y dispuso en su tea 2. MaucaLo; Digesto, libro XXIV.Uno recibi

Servum quis per vim a Titio aecepit, et testamento liberum esse lusait; quamquam solvondo deceasent, non erit Ile libar; alioquin rraudabitur Titius, qui non procedente quidem Libertate cura herede cina agere potest. AL si ad libeitatcm servus porvenerit, nullam actionem habiturus est, quia nihil videbitur horca ex defncLi dolo conseeutua.

(2) libro 111V. Digeslor'um.

lamento que fuese libre; aunque hubiere fallecido siendo Solvente, aqul no ser libre; de otra suerte, sera defraudado Ticio, quin, no siendo, la verdad, procedente la libertad puedo ejercitar la accin contra su heredero. Mas si el esclavo hubiere llegado la libertad, no ha de tener ninguna accin, porque no se considerar que el heredero haya conseguido cosa alguna por dolo del difunto.

1cm proclamandi lioentam denegar!; quasro, an et ad eos, qui ex mulieribus, quae se passe sint venire, nascuritur, ita (3) Senatusconsulta pertinent? Dubitari non potest, quin si quoque, quae malor annis viginti venire se passa est, ad libertatera proclamandi liceutia fu.erit deneganda. Ris quoque dan da non est, qui ex ea nati tempere servituti ema erunt.

lcclionwn. Jis, qui se passi siut ven re, ad liberta-

3. Posipoteus libro XI. Epslolaruni el ear&rrum.

8.. Posieono; Epl.itolas ,' DecIrlas varias, libro XLA los qu consintieron ser vendidos se les deniega la facultad de reclamar la libertad; pregunto, se referirn estos senadoconsultos tambin loe que nacen de mujeres, que hayan consentido ser vendidas? No se puede dudar, que tambin se le habr de denegar la facultad para reclamar la libertad la mujer de veinte afios, que consinti ser vendida. ella durante el tiempo de su esclavitud.

Tampoco se les ha de dar los que nacieron de

4. PAULUS libro Xli. Qua'aUoaurn. - Lcinius Rufinus Julio Paulo: le, ciui ldoicomrnissa libertas debebatur, post viceshnum annum venire ( 4 ) se passus est; quaero, denegandum siL si ad libertatom proclamare? Movet me exemplum cuiusvis libni hornini,; nm etai consecutos esset (5) libertatein se vendidisset, denegaretur ci ad libertatera proclamare; neo debet mehori I000 intelligi,quod tu servitute constitutus passus est Be venum dan, quam si esset libertatem cenasen tus. Sed e contrario tnovet me, quod in hoc, de que quaeritur, venditio constitit, et esti qui veneat; ja libero autem homine neque venditio eonsistit (ti), al nihil esi, quod (7) veneat. Peto itaque, pleniesime instruas. Reapondit: venditio quidem tam servi, quam liben contrahi potest, st stipulatio de evictione contrahitui'; non enim de so toquimur, qui aciene liberum cmii, nani adirorsus huno ncc. ad libertatem proclamatio denegatur; sed ja, qLli adhuc servus et, etiam invites venire (8) potest, quanivis et ipse in eo malus sit, quod de conditione sua dissimulat, quum in sua potestale habeat, uL statim ad libentatem perveniat. Quod quidem non potest el imputan, cu nondum libertas debet,ur; pone erum se venum dan, nemo dicturus t, superveniente conditione, quae non fult in sius potestate, lihertatis petitionem si denegaidani. Idem puto, etiam si in ipsius poteatate (uit conditio. Sed te proposito magia probandum est, ut denogetur ej libertatis petitio, qui potuit re peteraliber

4. PAULO; Cuestiones, Libro 111.Licinio Rutino Julio Paulo: t.Jno, quien so lo deba la libertad dejada por fideicomiso, consinti ser vendido despus de cumplidos [os veinte altos; pregunte, L80 le ha de denegar que reclame la libertad? Me hace vacilar el ejemplo de o que sucede con cualquier hombre libre; porque aun cuando habiendo conseguido la libertad su hubiese vendido, so le denegara que reclamase la libertad; y no debe ser considerado de mejor condicin, porque hallndose en la esclavitud haya consentido ser vendido, que si hubiese conseguido la libertad. Pero me hace dudar por el contrario que respecto ste de quien se trata subsiste una venta, y hay uno que es vendido; pero tratndose de un hombre libre, ni subsiste la venta, ni hay nada que se venda. Pido, pues, que me instruyes muy cumplidamnte. Respondi: ciertamente que as puede celebrar venta tanto do un esclavo, como de un hombre libre, y se celebra estipulacin respecto La eviccin; porque no hblames del que . sabiendas compr un hombre libre, pues contra ste no se deniega la reclamacin de la libertad; pero el que es todava esclavo puede ser vendido tambin costra su voluntad, aunque tambin ste obre mal ea disimular su condicin, teniendo en su potestad el llegar inmediatamente la libertad. Lo que ciertamente no se puede imputar . aquel quien no se le debe todava la libertad; supn que un st atati ben consinti ser vendido; ninguno dir, que cumplindose la condicin, que

(2) lllo;, jO$ 8a. (5) ista, Hai Vu1. (4) liaL; venini, (cdice FI.

(1) particip&tua,

VuLg.

(5) uset, considz-ase aqui palabra perflua. (6) lii crti.ee citado por Geb.,, constitit, si cdice FI. (ir) Taui-. al mcrgen; qnonh.m, on el arto.. (8) Vase la nota 4.

2D6

rnTOLIflO XL TITULO irv no estuvo en supotestad, se le.ha de denegar la reolamacin de la libertad. Lo mismo opino, tambin si la condicin estuvo en su potestad. Pero en al caso propuesto ms bien se ha de admitir que se le

tateni, et maluit se venum dan, quia indignus est auxilio Praetoris fideieojnmissarji.

deniegue la reclmacin de la libertad al que pudo pedir la libertad y prefiri duras en venia, porque es indigno del auxilio del Pretor fideicomisario. 5. Er.. MisMo; Comentarios al Sca4oeonsuito Cludicino, libro nico. - Si dos hubiremos comprado un hombre libre, mayor de veinte afios conociendo uno su con dicin, ignorndola otro, tse le permite reclamar la libertad por causa del que lo sabe se har esclavo por causa del que lo ignora? Mas no lo ser tambin del que lo sabe, sino solamente del otro.
TTULO XIV D5 Si SS DIJERE QUE UNO ES INGNIJO
Viau Cd, VIL 14.3

dianam.Si'duo liberum bominem maiorem annis viginti emerimus, unus scieus eius conditionem, alter igriorana, un (1) non propter eum, qui scit, ad libertatem si proclamare perinittitur, sed propter sum, qui ignorat, sarvus eflicletur? Sed non etiam sius, qui acit, sed tantt4nl alterius. T1T. XIV si (2)
[Cf. Cod. 17ff. 24.)
INNUUS YSSE D1CSTUR

5.

IDEM

libro sin qutciri ad Senaiuseons"traCau-

tus aRerius alio agente ,ingenuua pronuntiatus esas dicetur, Bine ulla exceptione temporis patronus cius coguitionem solel exercere.
2. STURN1NUS (3)

1. MAacitLuJs libro VII. DigeJorum. Si liben-

1. MARCSLO Dkjcs.Lo, libro VILSi se dijere que' el liberto do uno fu delarado iunuo ejercitando otro la accin, suele su patrono ejercitar sin nin-. guna excepcin de tiempo accin para que se co-

nozca de ello.

- Qui se venire passns esset maiorem, acilicet Ut pretium ad ipsum pervenirel, prohibandum de libertate contendere Divus Hadrianus eonutituit; sed interdum ita contendenduin permisit, si peeorn suum reddidisseL

libro 1. de -Ofjlcio Proonsu-

l.Qui se ex libertinitate ingenuitati (4) asserant, non ultra quinquennium, quam manumissi fi.nssont, audientur. 2.Qui post quinquennium reperisBe instrumenta ingenuitats suso assevorant, de ea re ipeos Prinoipes udre oportere cognituros.
8, .POMPQN1US libro V. Senatusconsaltorum. Hee sermone, AGNrFIS NATLUnUS, de nullis allis intelligendum eat, Senatuin sensiase, quam ingenuis

2. SATuRNiNo; Del cargo de Proconsul, libro f. Estableci el Divino Adriano, que se le ha de prohibir que litigue sobre su libertad al que siendo mayor hubiese consentido ser vendido, por supuesto, para que el -precio fuese podar del mismo;pero veces se le permiti que litigara, si hubiese devuelto su propio precio. 1.Los que teniendo condicin de libertinos afirman que son ixignuos no sern oidos despus de un quinquenio de haber sido manumitidos. 2.Los que afirman que despus 'e un quinQuenio encontraron los documentos d. su IngenulJad, deben recurrir los mismos Prnoipes para que conozcan de-este asunto,

1..Z-Verbo autem REL1NQUERENT (5) etiam lioc intelligendum saL, Ut, quaeeunque ex re sius, a quo manumiasi erajit, acquisita habeant, restituant. Sed id quemadmodum aceipienduin alt, videndum est, utrumnequne ignorantibus dominis abstulisBent, tem quod ex his (6) aequisitum, re4idere debeant, un ve ro etiam (7) conoessa et- donata a manumissori bus amplexi sint; quod magia est.

3. Posii'oio; Senadocoasieltos, libro Y. - Se ha de entender que con estas palabras, ndicio natal reconocida, el Senado no is refiri ninguna otra ms que la de los ingn una. 1.Mas con la palabra dejasen se ha do entender tambin esto, qu restituyan cualesquiera, cosas que hayan adquirido con bienes de aquel por quien haban sido manumitidos. Pero se ha de ver e qu modo se ha de entender esto, si debern restituir lo que hubiesen quitado ignorndolo los seores, sai como lo que con bienes de ellos fu adquirido, si tambin hayan- sido comprendidas las cosas concedidas y donadas por los manumisores; lo que es ms cierto. 4. P.PDTLtNO; Cuestiones, libro XXII. - La Oracin, que prohibe que uno reclame la ingenuidad ante los Cnsules los Presidentes de las provincias despus de un quinquenio desde el da de la manumisin, no excepta ninguna causa persona. 5. Ex. Mismo; Respuestas, libro X. - Respond, que despus del quinquenio de haberse pronuncia(b) Taur. segds la escritura cw1giw2; RILIQIJEEUNT, a correccin del cdice Fi. Er. 16) re ei por hZ, fl'al. ('1) quse, insertan scertadanisnge Mal. Vulg. (8) Hat. Puig.; tugenulta*e, el cdice FI.

provinoiarum post quinquennnim a die manuxmssionis in ingen-uitatem (8) proclamare, nulLam causani, aut personam excipit.

4. PA.PiNINUS libro XXII. Qaaesleonurn. Oraho, 9uae prohibet apud Consules, ant Praesides

S. mxii libro X. Responsorwn. Patronum post quinquenniuni sententian pro ingenuitate dictae,
(1) 7"aur, Uw& a sswitura oginal; en, omltsla a correccin dl c&&s Fi 24i'. (2) LBRvU8, insertan Ha. Valg. $) Masuri B5biuui, Mal. 4) Tau,-., Iug.zadIste1 el cdice FI.; tu Izenutttejn, os

cdices sitados por kr.

D1ggfO.L1flO 1L TITULO XV

97

quo ignorante res udicata est, non cese praescriptione temporis summovendum, respondi
ties de hoc contenditur, an quis libertas sit, sive

do sentencia Kfavor de la ingenuidad, el patrono,

que ignorase que la cosa haba sido juzgada, no ha de ser repelido con la proscripcin del tiempo.

6. ULPIANUS libio XXXVIII. ad Edietum.Quo-

operae petantur, sive obaec1uium desideretur, sive etiam famosa actio intendatur, siTe in ius yacetur, pu se patronm dicit, sive nulla causa interveniat, redditur praeiudieium. Sed et quoties quis 1ikertinum quidem se conhitetur, Iibertum autem Caii Seii se negat, idem praeiudicium datur; redditur autem alterutro desiderante. Sed actoris (1) partibus semper, qui se patronum dieit, fungitur, probareque Iibertum suum necesse habet, aut, si non probet, viricitur.

8. U 1. i' 1 A i o; Comentarios al Edicto,' libro XXX VIII. - Siempre que se litiga sobre esto, sobre si alguno es esclavo, ya se le reclamen dios de trabajo, ya se pretenda un servicio, ya tambin si se intentara una accin infamante, ya si fuera llamado juicio el que dice que es patrono, ya si no mediera ninguna causa, se da sentencia prejudiojal, Mas tambin se da la misma sentencia prejudicial siempre que alguno se conliesa ciertamente libertino pero niega que sea liberto de Cayo Soyo; mas se da pidindola uno CI otro. Pero desempea siempre las funciones de actor el que dice que es patrono, y tiene necesidad de probar que aqul es su liberto, 6, si no lo probase, es vencido.
TITULO XV.
DE QUE DESPUS 1)5 UN QUINQUENIO NO SE CUESTIONIR
SOBRE EL ESTADO DE LOS FALLECIDOS

TIT. XV NR DR STATtJ DEFUNCTORUM POST QU1NQUNNI1111 .QIJRRLTUR


[Cf.

Coi. Vi!. 2.]

Vdas. Cd. VII. 21.1

1. MARCIANuS libro singu&wi do dclatoribus. De statu defunctorum postquinquenriium quaerere non lioot, nequc privatim (2), neque fisci nomine.

1.Sed rico cius status retractandus est qui intra quinquenriium decessit, si per-huiue (3) qtiaestionezn praeiudioiurn futurum est ante quinquennium mortuo. - 2.Xmo neo de vivi statu quaerendum es, s quaestio huius (4) praeiudieium facil el, qui ante quinque.nnium deceseit; et ita Divus Ha4rianus conMituit, 3.Sed interdum et intra quinqueunium non iicet de statu defuneti dicere (5). Nam Oratione Divi Marci cavetur, ut, si quis ingenuas pronunliatus fueri, liceat ingenuitatis sententiam retractare, - sed VIVO co, qui ingenuus pronuntiatus est, non etiam post mortem, in tantuni, ut, etiarn si oepLa queestio fuit retractahonis, morte eius extinguatur,-ut eadem Oratione cavetur. 4.Si quidem in deteriorem conditionem quis statum retractarel, secundum ea, quae dixi,pracacribendum et. Quid ergo, si in melioreni, veluti pro servo libertus dicatur, guaro non admuLtatur Quidenin, si servus quia dicatur (6), quasi ex ancilla natus, quae ante qnlinquenniunn mortua est, piare non Iiceat probare, liberam fuise, hoc (7) enim et pro rnortua est.'l Et Marcellus libro quinto de OfUcio ConuUs seripelt, poese; ego quoque in auditrio publico idem secuttis sum.,
2. PAP1NJANUS libro XIV. Respon.ioruin. - Non esee libertatis quae8tionem luis inferendam (8) propter matris vol patria memoriam post quinquennium a morte noii rotractatam (9), convenil,

1. Mncio; De los delaore, libro nico.Despus de un quinnenio no es licite cuestionar ni privadamente, ni en nombre del fisco, sobre el estado de los fallecidos. 1.Mas tampoco se ha de discutir de nuevo: sobre el estado del que falleci dentro do un quinquenio, si mediante esta cuestin se ha do causar perjuicio ano que falleci antes del quinquenio. 2.Ni aun sobre el estado de un vivo se ha de cuestionar, si la cuestin sobre l causa perjuicio uno que falleci antes de un quinquenio; y as lo determin el Divino Adriano. 3.Pero veces ni aun dentro de un quinquenio os licito cuestionar sobre el estado de un difunto. Porque se dispone err la Oracin del Divino Marca,que, si alguno hubiere sido-declarado ingnuo, sea licito revisar la Sentencia dela ingenuidad, pero viviendo el que fu declarado ingnuo, no tambin despus de su muerte, de tal manera que, aunque se haya incoado la cuestin, de la revisin, se extingue con su muerte, como se dispone en la misma Oracin. 4.Si verdaderamente alguno volviese k discutir el estado para empeorar la condicin, habr la prescripcin, segn lo que he dicho. Qu se dir, pues, si para mejorarla, por ejemplo, se dijera que uno s liberto en lugar de esclavo Por qu no ser admilidoT Porque si se dijera que uno es esclavo, como nacido de uua esclava, que falleci -antes del quinquenio, por qu no ser lcito probar que ella. fu lihre,pues esto es tambin en favor de la difunta? Y escribi Marcelo en el libro quinto del Cargo de Consul, que se podia; yo tambin me atuve lo mismo en audiencia pblica. 2. PAPINIANo; R49 puestcu, libro XI V - Convino que no se les hubiera de promover los hijos la cuestin sobra la libertad por n haberse revisado la memoria de [a madre del padre despus de un quinquenio de la muerte. 1.En esta materia, que mereci la tutela p(7) base, Hal. VnLg. (8) Segn correcor de cdice FL infreu4aw, Tacr. -segn a escritura original, Br. (S) Tas,'. segn corz'ecoin del cddtce Rl.; retractatamdais, a V.Baritura originas, sr.

1.Nec in ea re, quae publicam tutelam nie(1) Taur.;auetorts, oddwr Rl. (2) rtvstt, Ial. Vuig. (5) hiiIusmo1, Vutg. (d.) hulusmodi, Vug. (S iuserere, Ha. (8) qua non ads4ttaturt Quid eahn si servus quls 4licatar, con,dranse &iadidai por untlmos copistas. Tomo

filss

DIGTO.LIBaO X1i TITULO XVI

ruit, pupillis agontibus restitutioriis auxiliuni tribuendum est, quod quinque annorum tempus, quum tutores non baberent, excesserit.

2.Praescriptio quinque annoruin, quae atatuni deunetorum tuetur, specie litis ante fliortem iUatae non 61 irrita, si veterein eausam, desistente, qui rnovit, longo allentio finitam prebetur.

blica no se les ha de conceder los pupilos que ejerciten la accin el beneficio de la restitucin, porque haya transcurrido el trmino de los cinco anos sin tenor tutoras. 2.La prescripcin de los cinco aos, que ampara el estado de los fallecidos, no se invalida so pretexto de que fu promovido el litigio antes de la muerte, si se probare que la antigua causa qued terminada por haber desistido de ella con su largo silencio" el que la promovi. - No se prohibe que antes del quinquenio so reivindiqie para los tJlecidos un estado ms honroso que el que se estimaba que tuvieron al tiempo de la muerte. Y por lo tanto, aunque alguno muera en la esclavitud, Be puede probar cinco aos despus que falleci libro. Divino Nerva fu de todos .I primero que prohibi por un edicto que despus de un quinquenio de la muerte de cualquiera se cuestionase sobre su estado. 1.Pero tambin el Divino Claudio repondi por rescripto a Claudia no, que si se vero que por una cuestin pecuniariase causaba perjuicio al estado de alguno, cesaba la cuestin. TTULO XVI
DEL. DESCUBRIMIENTO DE COLUSIN
4. CALISTRA.'rO;

Ante quinquennium defunctorum. (1) ttatus henostior, quam mortis tempere fuisse existimabatur, vindican (2) non prohbetur. idoirco etsi quia in servitute moriatur, post quinquennium liber.decessisse probari potest,
4. CA.LLISTR.&TUS libro 1. do lw'c flsci. - Prirnus orn nium L)ivus Nerva edicto vetuit, post quinqixenniurn mortis cuiusque de statu quaeri.

3.

HERMOGRNI!INUS

libro VI. jurie Epito,narurn.

8.

IIERafOGENIANO; Epitomo

del Derecho, libro Vi.

DellDerecho de-flsco, libro 1.El

1,Sed et Divus Claudius Claudiano rosenpsit,si per quaestionem numariam praeiudicium statui videbitur fien, cessare quaestionern.
TIT. XVI
D5 COLLUBIONE DETEtENIM

tCf. Coci. vil. 20.1

(Vase Cd. Vil. 20.1

1. G.uus libro 11. cid Ed.iotum. Praetoris urbani, tiitlo de iberaui causa. - No quorundam dominoram erga servos nimia indulgeatia inquinaret amplissimum ordineni eo, quod paterentur serves anos in ingenuitatem proclamare liberosque judicari, Senatusconsultum factum est Domitiarn temporibus, que eautum est, ut, si quia probaaset, por collusionem quidquarn factum, si iste horno servus alt, fieret eius servus, qui detexisset collusionem.
2. ULPNUS libro .11. de Offiei Consulis. -Collusionem .dotoereingenuitatis post sententiam intra quinquenmum posee, Divus Marcue eonsUtuit.

1. Gayo; Comentarios al Edicto del Pretor urbano, libro EL, italo de la causa sobre la iber4zd.A fin de que la excesiva indugencia da algunos dueos para sus esclavos no mancille el muy elevado orden, porque consientan que sus esclavos reclamen la ingenuidad, se hizo en tiempos de Domiciano un senadoconsulto, en el que se dispuso, que, si alguien hubiese probado que se hizo alguna cosa por colusin, si este hombre fuese esclavo, se hiciera esclavo del que hubiese descubierto la colusin.
Divino Marco estableci, que dentro de un quinquenio despus de la sentencia se pudiera descubrir la colusin respecto la ingenuidad. 1.Mas entenderemos ciertamente continuos
los cinco aos. 2.A la verdad, si la edad de aqul de cuya
2. ULPiANO; Del

Carpo de Consul, libro E. - El

1.Quinquennium aut&xi continuum utique accipiemus. 2.Sicubi plano setas eius, .ouius retractatur collusio, differendam retractationem in tempus pubertatis ve! alterius rei suadet, quinquennium non carrero dicendum est. 3._Quinquennium autem non ad peraeiendam retractationera, sed ad ineboand.am puto praefinitum, aliter atque carca eum, qui ex tibertinitate se in ingenuitatem petit. 4.Oratione Divi Marci cavetur, et etiam ex, traneis, qui pro altero ostulandi tus haberent 1!ceret 3) detogere eolluionem.
Quum non insto contradictore quia ingenuus pro nuntiatus ost, perinde inefficax est decrotum, alque si nulta judicata res intervenisset; idque prineipa-. libus Constitutionibus cavetur. 4. Uui.wus Libro L cid legem aliam et.Pcspiwn.
(1) lEal. Vals.; detnacto, e cdice FI. (2) iu*te*ri, lial.
3. C&L.LIST&&TUS

colusin se Irala aconseja que se haya de diferir el examen hasta el tiempo de la pubertad de otra cosa, se ha de decir que no corre el quinquenio. 3.Pero opino que el quinquenio no fu prefijado para terminar el examen, sino para incoarlo, al contrari de lo que se dice respecto al queestando en la condicin de libertino reclama la ingenuidad. 4.Se dispone en la Oracin deL Divino Marco, que tambin . los extraos que tengan el derecho de pedir por otro les sea lcito descubrir la colusin. - Cuando alguno fu declarado iqgnuo sin legiti1110 contradictor, el decreto es ineficaz lo mismo que sino hubiese mediado ninguna cosa juzgada; y esto
se dispone en las constituciones de los Prncipes. 4. Ux.ri.No; Comentarios , la. ley Julia y Papui, (3) Taur.; liusret, si cdice FI. 3. CALISTR&TO; Do las Jurisdicciones,. libro IV.

libro IV. de Co9nioncbue. -

DTGRSTO.LIBRO XLI: TfTVLO

- 29

Si libertinus por collusionem fuerit pronuntiatus ingenuus, collusione dotocta in quibusd.am causis quasi libertinas ineipit esse; medio lamen ternporo, antequam collusio detegatur, el post auntentiain de ingenuitate latarn utique quasi ingenilus accipitur.

libro L Si por colusin hubiere sido eeJarad ingnno un libertino, descubierta la colusin, comienza en algunos casos ser como libertino; pero en el tiempo intermedio, antes que se descubra la colusin, y despus de proferida la sentencia respecto l la ingenuidad, es considerado ciertamente como ingnuo. Se permite revisar una sola vez, aun so pretexto de colusin, la sentencia dictada a favor de la ingenuidad. 1.Si para descubrir la colusin se presentaran muchos al mismo tiempo, conviene que se determine con conocimiento de causa quin deba ser admitido, teniendo en cuenta las costumbres y la edad de todos, y quin tiene ins inters.
5. HERM0GBN1AP'O;

Sententiam pro (1) ingonuitate dictarn et (2) collusionis .praetextu eme1 retractare permittitur. 1.Si plures ad collusionem detegendam parilar accedant, causa oognita quis debeat admitti, eompa.ratie ornnium moribus et aeLatibu, et cuius magia intereat, statui oportet.

S.

owi.wus libro V. inris Epiloinarwn.

Epil orne del Derecho, libro V.

LIBER QUADRAGESIMUSPEIMUS
TIT. 1
DE AVQUIRKNDO RERUM DINIO 1. GAIus libro II. Rerwm quolicfianarum, sioe Aureorum (3).Quarundam rarum &ominium nanciseimur jure gcntium, quod ratione natural mIer omnes hoaiinos peraeque servatur, quarundam iure civil, id est iure proprio civitatis nostrae; el quia antiquius (4) las gentiurn cura ipso genere humano proditum cal, opus est, ut de hoc prius referendum sit. 1.Omnia igitur anirnalia, quae terra, mar, coelo capiuntur, Id est eras bestiae, et (5) volucres, places, capientium fiunt,

LIBRO CUADRAGSIMO PRIMERO


TTULO 1
DI

L. ADQUISICIN DEL DOMINIO DE EJ..S COSAS

1., GAYO; Diario. libro II. Adquirimos al dominio de algunas cosas por derech de gentes, que por la razon natural se observa igualmente entre todos los hombres, y de otras por derecho civil, esto es, por el derecho propio de nuestra ciudad; y como al derecho de gentes, ms antiguo, naci con el mismo gnero humano, es necesario que de ste se, haga antes referencia. 101.As, pues, Lodos los animales que. son cogidos en la tierra, -en el mar, 6 en el aire, esto es, las bestias silvestres, y las aves, y los peces, se hacen de los que tos cogen,

vol quae ex bis-apud nos aunt edita,


AEWCOFUZFI

2.

FLOE1.NTINUS

libro VI. (6) Itsliuionum -

2. FLORENTINO; Ifl$liUkL, libro VI. - los que de ellos nacieron en nuestro poder. 8. GAYO; Diario, libro II. -. Mas lo que no es de nadie se concede por razn natural al que lo ocupa. . 1.Y no importa, en cuanto las bestias silvestres y las aves, que uno las coja en su propio fundo, 6 en el ajeno. Mas al que entra en un fundo ajeno para cazar bestias 6 aves se te puede prohibir con derecho por el dueo, si ste lo viere, que entre. 2.Mas cualquiera de estos animales que hubiremos cogido se entiende que es nuestro en tant que est sujeto nuestra custodia; pero cuando se hubiere evadido de nuestra custodia, y hubiere recobrado su libertad natural, deja de ser nuestro, y se hace otra vez del que lo ocupa, 4. FLORENTINO; fnstit&ta, libro VL no ser que amansados se hayan acostumbrado irse y volver. 5. Gayo;
Diario, libro JI.

8. G.uus libro II. Rcrizm quotidianarum, sire (7). - Quod enim nullius cal, id ratione natural occupanti conceditur. 1,Nec interesi, quod ad loras bestias el yolucres, utrum tu suc fundo quisque capiat, an in alieno. Plana qui in alienum fundum ingreditur vonandi auciipandive gratis, potest a domino, si is providenit, jure prohiben, nc ingrederetur. 2.Quidquid autem eoium eeperimus,eousque nostrum case intelligitur, donec nostra custodia corcetur; quum varo evaserit custodiam nostram, et in naturalem Iibertatem se receperit, nostrum case desinit, et ruraus oeoupant.is fit, & FLORRNflNUS libro VI. (8) nstitutio'wm.. nisi si manguefaeta emitti se reverti solita suni.

5. thius libro II. Rerura qt4odianarsun., sise


i) Tau.r. ugun ta.aoritwa Qrlginal; et omj8ia ta correoou$t del cdice Ft., Dr. (3) libro II. InetttiaLtoituni. Mal.
t) suttqulus, ornUela Mal.

Mas Be entiende

l) de, 17dg.

(5) st, omtsnia fiel. Vulg. (6) L, Hai, (1) Vau La nota & (8) Varsekznota

300

DIGRSTO.'LIBRO XLI. TfTVLO 1

Aureorui (1). Nauraem autem libertateni recipero intalligitur, quurn vel oculos nostros effugei'it, ve ita sil in conspectu nostro, ut diffioilis sit eius Ferseeutio. 1.lIlud quaesilum est, an fera bestia, quae ita vuinerata sit, ut cap possit, statim nostra esas intelligatur. Trebato placuit,.statim nostram case, et es> usque nosraxn videri, donen 5am persequamur; quodsi desierirnus. eam persequi, desinere nostram eses, et rursus fien oecupantis. Itaque si per hoc tempue, quo (2) sam persequimur, alias eam ceperit so animo, nl ipse () Iacrifacoret, fur1cm videri iaobis cern oammisisse. Plerique non atiter putaverunt, cani nostrani esas, quam si sara cperimus, quia malta accidere possunt, ul earn non capiamus; quod venus est.
2.Apium quoque natura fera sal; itaque quae in arbore nostra eonsederint, .antcquani a nobis lveo coiieludantur, non magis nostrae esas Intelliguntur, quam volucres, quas in nostra arbore nidum foocnint; ideo si alius cas incluserit, earum dominus cnt. 3.Favos quo que, si quos lime fecenint, sine furto quilibel posaidere potest. Sed, ut supra quoque dLxirnus, qui in alienum fundum ingreditur, potest a domino, si is providenil, jure prohiben, ne ingrederetiir. 4.Examen, quod ex lveo nostro evolaverit, eousqe nostrum esas intelligitur, donec n con..: apeetu nostro est, nec difflciliS eiu persecutio est; alioquin occupantis fit. 5.Pavonura (4) et columbarum era natura est; use ad rem pertinet, quod ex consuetudine avolare el revolare solent nam el apee idem faciunt, quarrn constal ferani case naturam. Cervos quoque ita quidam mansuetos (5) habent, UI in i1vas eant, et redeant, quorum et ipsorum feram asee naturam nemo negat. le his autem animalihus, quae (6) consuetudine abire el redire solent, talle regula comprobata cal, ut eubsqus nostra case i ntelligantur, donen revertendi ani mu ni liabeani, quod (Si) desierint revertendi aniniuim habere, desiiiaut nostra cese, et ffant oceupantium; intelligun
tur autem desese r,evertendi anlinum habere tunc, quum revertendi eonsuetudinem dosereri nl.

que recobra su libertad natural, cuando haya desaparecido de nuestra vista, cuando de tal modo este nuestra presencia, que sea diTcil su persecucin. 1.Se dud, si se entiende que un animal sil-

vestre, que est herido de modo que pueda ser cogido, es nuestro desde luego. A. Trebacio le pareci que desde luego era nuestro, y que se considera ue es nuestro mientras lo perseguimos; poro que si dejremos de perseguirlo dejaba nuestro, ez del que lo ocupaba. Y sai, si y se hacia fi s vez durante el tiempo en que lo perseguimos otro lo hubiere cogido con nimo de lucrarse l, Be considera

que nos hizo un hurto, Pero los mas opinaron, que no era nuestro de otro modo, sino silo hubiremos cogido, porque pueden acontecer muchas cosas para que no lo cojamos; lo qne es ms verdadero. 2,Tambin es silvssLi'e la naturaleza de las abejas; y as, las que se hubieren posado en un ir. bol nuestro, antes que por nosotros sean encerradas en una colmena, no se entiende que son nuestras de otra suerte que las aves, que hubieren ani-

dado en un arbol nuestro; y por esto, si otro las. hubiere recogido, ser dueo de ollas. 3.Tambin puede poseer cualquiera, sin cometer hurto, los panales, 81 algunos hubieren hecho ellas. Pero, como tambin hemos dicha antes, al que entra en un fundo ajeno se le puede prohibir con derecho por el dueo, si ste lo viere, que entre.

4.El enjambre, que hubiere salido volando de colmena nuestra, se entiende que es nuestro mientras est nuestra vista, y no es dificil su persecucin; de otra suerte, se hace del que lo ocupa. les y de la; palomas; y no hace al caso que por Cos 5.Es silvestre la naturaleza de lOs pavos restumbre suelen irse y volver volando; porque tambin hacen lo mismo las abejas, cuya naturaleza consta

que es silvestre. Tambin algunos tienen ciervos de tal modo amansados, que se van fi las selvas, y vuelven, y nadie niega que sea silvestre la naturaleza de los mismos. Mas en cuanto fi los animales que
por costumbre suelen mee y volver, se admiti tal regla, que se entiendaque son nuestros mientras tengan el instinto de volver, porpie si hubieren dejado detener el instinto de volver dejan de ser nuestroS, y se hacen de quienes los ocupan; pero vercuando hubieren perdido la costumbre de volver.

se entiende que dejaron de tener el instinto de vol-

., 6,Gailinorum el nristum non est fera natura; palom rst enim alias osee fras gallinas, etalios feros ansere8. itaque si quolibet modo ariseres me, el gallinas incae turbati turbataeve adeo Iongius (7) evolaverint, ut ignoremus, ubi smI, lamen riiliiloininus in nostro dominio tenentur. Qua de causa furti nobis tenebitur, .qui quid eorum Luerandi animo pprehenderit. 7.Ibm quas ex hstibus capiuntur, jure gentium statim eapientium fiunt; 8. Fr..oamtTiNs libro Vi. (8) nstUulio,mm. item quae ex animalibus dominio u ostro eoiem iure subiectis nata sunt.

rime y de los nsares; porque es sabido que hay o~

6No es silvestre la naturaleza de las p111-

gallinas silvestres, y otros nsares silvestres. Y as, si espantados o epantadas de algn modo mis nsares y mis gallinas se hubieren ido volando tan lejos que ignoremos dnde etn, esto no obtante

se retienen en nuestro dominio. Por cuya causa

nos estar obligado por hurto el-que hubiere cogido alguno,de ellos con intencin de lucraras con l. 7.Asimismo, las cosas que Be cogen los enemigos se baen al punto por derecho de genIOs de los que las cogen;

C. Fi aarrnr'ro; nstiuto, libro Vi. - y tambin los animales que nacieron de tos sujetos con ci mismo derecho fi nuestrO dominio.

(1) VdCLe La nota 3,, paoina 299Taw'. segn a escrira originai.; .quoad, u correootendL oddce P7 ., Dr. (5) Toar. segn a escritura ortgOaL; sam, a oorrecctdn .,. dl ccdi'e J
qnoqne, muta VuZ.

(5) Y.aur. segn correccis d& s6citc FL.; apuS, inserta a eortwa ormgttzoj, Dr. Taw-. tgta a escritura origMal; e, inserto a co. rrecoidn C# cOdice FZ., Br. ) longa, HaL. . Vau La nota 6., pdgna 299.

DIGESTO.LIBRO XLI: TfTULO 1

301

7. &AHJs libro iL Rerum quoiidianiwum, sie Aureorunz (1). - Adeo quidem, u&. et beri homiiies in servitutcn deducantur; qui tamen si evaserint hostiu m potestatem, recipiunt pristinam libertateni.
t.Praeterea quod per alluvionem agro noatro fumen adHctt, lure gentum nubia acquiritur; per. ailuvionern autem id videtur adiici, quod ita paulatim adiicitur, ut intelligere non possiuius, quantuin quoquo momento temporis adiieiatur. 2.Quodsi 'n.a iluminis par1eir aliquam ex tu praedio detraxerit et meo praedio attulerit, paam est, cam tuam pormanere. Plano si 1oigtora teniporo funda meo haeserit, arboresque, qua.a secum traxerit, in meum funduni radices egerint, ex eo tempore vidotur meo fundo aequisita (2) esze.

3.lnsu1a quae in mar nasoitur, quod raro aecidit, 006upanhis. fiL, nullius enim esas creditur; la flumhfe nata,quori freqilenter aecidit, si qutdem mediam partem fluminis toneL, communia est sorum, qui ab utraque parte fluminis prope ripam praedia poasident, pro modo latitudinis cuiusque praedii, qute latitudo prope nipam alt; qubdsi alteri parti proximior alt, eorum es tantum, qui ab ea parte prope ripara praedia posaident.
4.Quodsi -(3) uno latere porroperit (4) fumen, et alia parte novo nivo fluere coeperit, dejado infra novas ate rivus ha veterem se eonverterit, ager, qui .a (5) duobus rivia compreho nana la formam nsulae redactus est, eius est acilicet, cuius
eL (uit.

7. (ivo; Diario, libio JI. Y ciertamente do tal modo, que tambin los hombres Libres son reducidos It esclavitud; los que, sin .embargo, recobran su primitiva libertad, si se hubieren evadido del poder de los enemigos. 1.Adems de esto, loque por aluvin agreg el ro . nuestro campo, se adquiere por derecho de gentes para nosotros; mas se considera que se agrega por aluvin lo que se agrega paulatinamente, de suerte que no podamos determinar cunto se agrega en cada momento de tiempo. 2. Paro si la fuerza del ro hubiere arrancado alguna parte de tu predio, y la hubiere trado . mi predio, es evidente que permanece tuya. Pero si so hubiere adherido por mIta largo tiempo It mi fundo, y los, rboles, que consigo huiiero trado, hubieren echado ralees en mi fundo, so considerar, adquirida desde este momento para mi fundo. 3.La isla, que nace en el mar, lo que acontece raras veces, se hace del que la ocupa, porque se cree que no es de nadie; la nacida en un ro, lo que acontece con frecuencia, si verdaderamente ocupa La parte media del ro, es comn de Los que It una. 1.11 tra parte del rio poseen predios junto It la oricerca de la orilla; pero s;'estuviera ms prxima It una parte, es solamente de los que en aquella parte poseen predios junto It la orilla.

, con arreglo It la LaUtd que cada predio tenga

- 4.Mas si un rio rompiere por un lado, -y comenzare It correr por otra parte en un nuevo cauce, antiguo, el campo, que comprendido por los dos mente de aquel de quien fu antes.

y despus este nuevo cauce se uniere ms abajo al cauces qued reducido It manera de isla, es cierta 5.Pero si habiendo dejado todo su cauce natural el ro hubiere comenzado It correr por otra parle, el anterior cauce es ciertamente de los que poseen predios junto It la orilla; por supuesto, con arreglo It la latitud que cada predio tenga junto It la orilla; mas el nuevo cauce comienza It ser de aqil derecho de quien es tambin el mismo ro, esto es, pblico por derecho de gentes. Mas si despus de algn tiempo el ro hubiera vuelto It su cauce anterior, el nuevo cauce comienza It ser otra vez de terior, sin embargo, aquel de quien habla sido

b.Quodsl teto naturall al-veo reLicto fluinen alias fluere coeperit, prior quidem alveus eurum est, qui prope ripam prae.dia posaident, pro. modo aeilicet latitudinis oniusque praedil, quse latit.udo pope ripam alt; novus autem alveus chas iuris esas ineipit, cuius et ipaurn flumen, Id sat publicus (6) iuris gontium. Quodei post aliquot temporis ad priorem alveum reverSum fucrit et (7) flumeu, rursus novus alveus eoruin este incipit, qui propo ripam eius praedia posaidont. Cuiu (8) Lamen totum agruni novus alveus occupaverit, licet ad priorem alveum reversum fuerit fumen, non tamen la, ouius la ager fuerat, atricta ratione quidquam in 00 alveo habere potest, quia eL le ager, qui fucrat, desiit este, amiasa. prupria (9) Corma, et quia viclnuin praedium nullnm habet, non potest ratione vicinitatis u 11am partem in eo alveo babo re; sed vix set, uL id obtineat. 6.Miud sane est, si culus ager totus inundatus fuerit, namque inundatio speciem fundi non mutat; et ob id, quum recesserit aqua, patata est, eiusdem esas, ouius eL fuit. 7.,Quum quia ex aliena materia speciem ahquam sue nomine fecerit, Nerva et Procutus putant, hune dominum esas, qui fecerit, quia, quod factum est, ntea nullius fuarat. Sabinus et Gasama magia naturalem rationem efftcere putani, ut, qui materiae dominus fuerlt, Idem ema quoque, quod ex eadem materia factum alt, dominus esset, quia sine materia nuLta species efflei poasit; velut
(2) (5) (4) (5)

los que poseen predios junto It su orilla. Vero si el nuevo cauce hubiere ocupado todo el campo de alguno, aunque el ro hubiere vuelto It su cauce aneste campo no puede tenerparte alguna en este cauce, porque tambin dej de existir el campo que habla habido, por haber perdido su propia forma; y como no tiene ningn predio vecino, no puede tener por razn de vecindad parte alguna en este cauce; poro es muy difcil que esto prevalezca.

hubiere sido inundado, porque la inundacin no cambia la especie del fpndo; y por esto es evidente que cuando se retirare el agua ca del mismo de quien fu antes. Cuando alguno hubiere hecho en su nombre alguna cosa con materia de otro, opinan Nerva y Prcuho, que es ducho el que la hubiere hecho, porque lo que se hizo no haba sido antes de nadie. Sabino y Cassio opinan, que la razn natural hace -. ms bien que el mismo que haya sido dueflo de la materia sea tambin dueflo da lo que se haya hecho de la misma, materia, porque sin la materia no (5) , Ha.Vulg. ( st, omitenia Ha. Val5. (5) Si, Insertan aaertr,4amente (ial Valg. () pxinii, ]la,' -

6.Mas otra cosa es, si todo M campo do uno

Vase la nota 3., pagina 299. vkiautur - sequfsttae, IaL Valg, ex, inserte HaL. prorperIt, Ial. Vnig. si IaL,

DIGZSTO.LIBRO XLI: TTULO 1

si ex auroi vol argento, vt acre (1) vas aliquod fecero; ve ex tabulis tuis navem, aut armari.um , aut subaellia ecero; vel ex lana tua vestinentum; ve] ex vino et odie tuo mulsuifi; ve[ ex roedicamentis tuis ernplastrtimaut col1rrium; vel ex uvis, ast oliris, aut apicis Luis vinum, vel oleum, vol frumentum. Est tainen etiam media sententia recte oxistimaetium, si specles ad (2) materiam revert posait, veiius case, quod et Sabinus et Cassiva senseruni; si non posa reverti, venus esas, quod Ner.vao ctProeulo piacuit; ut oece vas conflatum ad rudem massani suri vol argonti vol aeris revert potest, rmnum vero, vel oleuu, vol frumentum ad uvas, et olivas, et spicas revorti non potest, se no muisum qidem ad meL et vinum, ve empiastrum aut collyria ad medicamenta revert poasunt. Videntur (3) Lamen mihi recto quidam dixiase, non debere dubitari, quia alienis spieis excussum fmmentum elus alt, cuius et spicae fueruat; quum enirn grasa, quae apicis continentur, perieetam habeant suam speciem, qui exCu5sit apicas, non novam speciem facit, sed eam, quae est, detegit.

8.Volantes duorum dominorum miscentium materias corninune totum corpuaefficit, sive oiusdem generia ami materias, veluti rina miscuerunt, vel argentum eonflaverunt, aire diversas, 'eLuti si. alias vinum oontulerit, aliu8 me, vol alius aurum, alma argentum, quamvis et. mula el electri, novt corporis SiL species 9.Sed etsi sine voluntate dominoruin casu onfusa smi duorum materias, vol eiusdeut generis, vol diversas, idem iuris ost. 10.Quum in ano loco aliquis almea materia aedicaverit, ipse domines intelligitur aediflcii, quia umne, quod inaedifleatur, solo oedit. Neo te.men ideo is, qui materias domines fuit, desiit eius dominas esas, sed tansper neque vindicare eam poteat, noque ad exhibendum de ea agere, proper egem duodeoim Tabularum, qua cavetur, no quia tignum alienum asdibus anis iunctum eximere cogatur; sed duplum pro so praestet. Appellatione autem tigni omnes materias signifloantur, ex quibus aediflcia fiunt. Ergo si aliqua ex causa dirutum siL aedificium, poterit materias dominas nunc eam vindicare, et ad exhibendum agere. 11.Illud recto quacritur, as, si id aedificium ven4iderit is, qui aediflcaverit, et ab emtore longo tempore captum (4) postea dirutum siL, adhus dominas materias vmndicationem eles habesi. Causa dubitationis est, sn co ipso, quo (5) univarsitas sedificil lono tempore. capte. cal, singulae quoque res, i .uibus constabat, captae (6) essent; quod non plasuit.
-,

se podra hacer ninguna cosa; por ejemplo, si con oro, plata, bronce hubiere yo hecho sigue. vaso; 6 si coa Labias tuyas hubiere yo hecho una nave 6 un armario, 6 escaos; 6 con lana tuya un vestido; & con vino y miel mutuo; 8 con medicamentos tuyos un emplasto 6 un colirio; 6 con uvas, 6 aceitunas, espigas tuyas vino, 6 aceite, 6 trigo. Pero hay tambin la opinin Intermedia de los que juzgan con razn, que, si la cosa pudiera tnvertirse en le. materia, es ms verdadero lo que opinaron Sabino y Cassio; y si no pudiera convertirse, que es ms verdadero lo que los pareci bien Nerva y Prculo; por ejemplo, un vaso forjado puede convertirasen masa informe de oro, de plata, 6 da bronce, pero el vino; el aceite, 6 el trigo, no se puede convertir en las uvas, las aceitunas y .las espigas, y tampoco ciertamente el mulas se puede convertir en la miel y el vino, el emplasto los colirios en los medicamentos, Pero mi me parece, que con razn dijeron algunos que no se debe dudar que el trigo sacado de espigas ajen es de aquel de quien tambin fueron las espigas; porque los granos, que se contienen en las espigas, tienen perfecta sa especie, y el que trill Las espigas no hace una nueva especie , sino que descubre la que existe. 8.--La voluntad de dos dueos que mezclan sus materias hace comn todo lo incorporado, ya si. -las materias fueran de una misma especie, como si mezclaron vinos, 6 fundieron plata, ya si diversas, corno si uno hubiere aportado vino y otro miel, uno oro y otro plata, aunque sean especies de un nuevo cuerpo la del mulso y la del electro. 9.Pero el mismo derecho hay aunque sin la voluntad de los duei:ioa se hayan confundido materias de dos, ora del mismo gnero, ora diversas. 10.Ce.ad alguno hubiere edificado en lugar suyo con materiales ajenos, se entiende que el mismo dueo lo es del edificio, porque todo lo que en l se edifica cede at suelo. Mas el que fi dueo de los materiales no por eso dej de ser dueo do ellos, sino que no puede reivindicarlos mientras tanto, ni ejercitar respecto de ellos la accin de exhibicin por virtud de la ley de las Doce Tablas, en la cual se I que nadie sea obligado ' quitar la viga ajena puesta en su casa, sino pagar por ella el duplo. Mas con la denominacin de viga se significan todos los materiales con que se hacen los edificios. Luego sipor cualquier causa se arruin el edificio, podr. el dueo de los materiales reivindicarlos entonces, y ejercitar la accin de exhibicin. did 11.Con razn se pregunta, si, habiendo veno este edificio el que lo hubiere edificado, y, adquirido por el comprador por el transcurso de largo

tiempo Be hubiera arruinado despus, tendra todava el uciio de los materiales accin para reivin-

12.Ex diverso si quia a alieno solo ua xnatena aediflcaverit, illies fit aedificium, cuies et solum est; eL si scit, alienurn solum seso, sae. 'rolantate amisiase propriatatem materias intelligitur; taque neque du'uto quidem sedificio 'rmndicatio eles materias competit. Corte si domines soli petal asdiftciuiii, neo solvat pretium materias et mercedes fabroru.m, poteriL per oxceptionern dcii mali repelli; utique si nescit, qui aedicavit, alienum case
(1) tuo, insertan Hal.

dicarlos. Es causa de la duda, si por lo mismo que por el transcurso de largo tiempo fu adquirida la totalidad del edificio, se habran adquirido cada una de las cosas deque constaba; lo que no pareci bien. 12.Por el contrario, si alguno hubiera edificado con materiales suyos en suelo ajeno, el edificio se hace de aquel de quien tambin es el suelo; y si sabe que el suelo ea ajeno, se entiende que por propia voluntad perdi la propiedad de los materiales; y sal, ni aun arruinado ciertamente el edificio le compete la reivindicacin de sus materiales. Verdaderamente, si el dueo del suelo reclamare el edificio, y no pagara el precio de los materiales y de (4) nSnSaj4am, MaL Vug. (aY quod, aoeradans,e lrulg. (5) iucaptae, HaL

(2) eau1iam, inserta Vulg. (fl Videtur, IaL Val.

Vg.

I)IGZSTO.LIRBG 1L1 TITULO 1 solum, et tanquam in suo bona fide aedificavit,

303

nam si acit, culpa ej obiici poteat, quod temere aedifieavit in eo solo, quod iutelligeret alienum.

13.i alienain plantam in meo solo posu ero, mea ant; ex diverso si meam plantani in alieno solo posuero, illius erit, si modo utroque casu radicas egerit; antequam enini radices ageret, iflius permanet, euius et fuit. Ilis eou'veniens cM, quodsi -vicini arborem ita terra presserim (1), ut in meum fundum radices egeritmeam effici arborem; ratio nem enim non peruiiltere, ut altenius arbor hitelligatur, quam euius (2) fundo radices egisset. Et ideo prope conflnium arbor posita, si etiain in vicinum fundum radicas egerit, eommunia est

Los jornales de la operarios, podr ser repelido por la. excepcin de dolo malo; por supuesto, si el que edific no sabe que el suelo es ajeno, y edific de buena fe, como si fuera en suelo suyo; porque silo sabe; se le puede atribuir la culpa de que temerariamentehaya edificado en aquel suelo, que sabia que era ajeno. 18.Si yo hubiere puesto n suelo mo una planta ajena, ser ma; por el contrario, si en suelo ajeno hubie puesto una planta ma, ser de aqul, con tal que en uno y otro caso hubiere echado ra-. ces; porque antes que echase ratees permanece siendo de aqul de quien fu antes. A. esto es cotisiguiente, que si con la tierra hubiere yo comprimdo el arbol del vecino de suerte-que echase races en mi fundo, el arbol se hace-mo; porque no permite la razn que se entienda que un arbol es de otro que de aquel en cuyo fundo hubiese echado ralees. Y por esto, si el arbol plantado junto fi. la linde hubiere echado ralees tambin en el fundo del vecino, es comn 8. Mkacriwo; Ingttukj, libro 111.se gun la parto de cada predio. 1.Pero si en la linde naciera piedra, y estn indivisos los predios coro unes, en este caso ser coniunpr ir4wi4o lapiedra, si hubiora sido arrancado. 9. G.yo; Diario, libro H. - Mas por la misma razn que las plantas cjue agarran en la tierra ceden al terreno, se entiende que- tambin cede al terreno el trigo que se sembr. Pero uf como el que edific en suelo ajeno, si el dueo del suelo le reclamara el edificio, se puede defender con la excepcin de dolo malo, as podr estar seguro cori el auxilio de la misma excepcin. el que su propia costa sembr en fundo ajeno. 1.Las letras, aunque sean de oro, ceden tambin al papel y al pergamino, como suele ceder al suelo lo que se edifica se siembra. Y por esto, si en papel pergamino tuyo, hubiere yo escrito un poema, 6 una historia, 6 una oracin, so entender que no ya sino t eres dueo de esta cosa. Pero si me pidieras tus libros 6 tus pergaminos, y noquisieras pagarme los gastos de su escritura, podr defenderme con la excepcin de dolo malo, por supuesto, si o hubiera alcanzado de buena fe su posesin. 2.Pero no como ceden los papeles y los pergaminos las letras, suelen ceder de la misma manera las tablas las pinturas; sino que plugo por el contrario, que las tablas cedieran las pinturas. Per es ciertamente conveniente, que at dueo de las tablas se le d la accin til contra el que las hubiere pintado, si ste peseta las tablas; porque de este modo podr reclaman eficazmente, si pagase el gasto de la pintura, pues de otra suerte le perjudicara la excepcin de dolo malo; esto, a la verdad, si fuere poseedor de buena fe aquel quien le pagare. Mas decimos que al que las hubiere pintaao le compete el dueo de las tablas la reivindicacin directa, con tal, sin embargo, que pague el precio de las tablas, pues de otra suerte le perjudicar la excepcin de dolo malo. 3.Tambin se adquieren por derecho de gentes para nosotros las cosas que se hacen nuestras mediante eplrega, porque nada es tan conforme (1) operls, ial. (6) quE pinxerII Hal. VsIg. (6) directam, YUIQ.

8. MAaci&ms 3) libro III. Initulioriwn. -pro regione cuiusque praedii. 1.-.-Sed et si in con finio lapis nascatur, et sunt pro indiviso commuuia praedia, tune cnt tapia pro indiviso eommunis, si ten-a exemtus alt. 9. G.uus libro U. Rerwm quodiwarum, siae Aureorun#.Qua ratione autem plantae, quae torra

coaiescunt1 solo cedunt, eadem - ratione frumenta quoque, quae seta sua, solo cedere intelliguntur. Ceteruin sicutis, qui in alieno solo aedificavit, si ab eo dominus soli petat aedificium, defendi potest par exeeptionem doli mal,ita eiusdem exceptionis auxilio tutus esse potenit, qui lo alienum fundum ana impensa consevit. LLiterao qnoqu, lieet aureae sint, perinde cbartig membranisque oedqnt, ac solo cedere solont ea, quae aedifieantur, aut seruntur. Ideoque si n chartis membranisve tuis c-armen vol hit.oriani, vol orationein scripsero, huius corporis (4) non ego, sed tu domtnus osee inte1fieria. Sed si a me petas tuos libros, tuasve membranas, ncc unpenase senipturae solvere velis, potero me defen-. dei-e pci- cxeeptiooem doli mali, utique si bona fide eorum poaseasionem nactus sim. .Sed non, uti literae obartis menibranisve cedunt, La solent picturse tabulis cedere; sed ex diverso placuit, tabulas picturae cedere. Utique tamen nonveniena est, domino tabularum adversus eurn, qui pinxerit, si is tabulas poasidabat, uflem actionem dan; qua ita efficaciter expeniri poterit, si pioturae impe1aam exsolvat, alioqum noeebit el dell mali exeeptio; utique si bona fide poaseasor fucrit, cu solvenit (5). Adversus dominuni varo tabulanum al, qui pinxerit, rectam (6) vindicationem competore dicimus; ut tamen pretium tabularuin inforat, alioquin nocebit el del! mali exoeptio.

3.Uso quoque res, quae traditione nosti'ae fiunt, jure qentium nobis acquiruntur; nilul enim 1am convemena est natural aequitati, quam vol un(1)

(s) Taw. segea a soritiera origuial fu, rraeoldn del odclice Pi., Dr.
(3) Maresilu, ilel.

irbor Ita tmrram meam presvmrit, ial.

murta la ce-

304

DJeJ8TO.LIBRO XLI TTULO r

tatem doflini volentis rana anam in alium transferre, ra taui haheri. 4.Nihil autora interost, utrura ipse doininus er Be tradal alicui rem, Sn -vountate oms siiquis. Qua ratione si clii !ibera neotionum administratio ab ea, quieregro p profciscitur, permiasa fuerit, et is ex (1) negotiii rem vendiderit st tradiderit, facit sam accipientis. 5.Interdum etiam sine traditione mida voluntas domini sufficit ad rem transterendam; veluLi si iem, quam commodavi, aut loca-vi tibi, aut apud te deposui, vendidero tibi; hect enim e% ea causa tibi eam non tradiderim, cotamen, quod patior eam ex causa emtionis apud te esos, tuamefficio. 6.Item si quia merces in horreo riipositas

vondiderit, simulatque claves herraj tradiderit orn-

ten, transfert proprietatem meicium ad emtorern.

7Roe amplius interdum et in incertam personam collocata voluntas domini tranfart re proprietatem, ut ecce, qui misailia iactat in vulgus ignorat enim, quid oorum quisque excepturus siL, et Lamen, quia vult, quod quisque exaepenit, eius esse, statim aiim domunum efflcit. 8.lia causa est earum rerum, quae lii tompestate maria levandae navia causa eiiciuntur; has enim dominorum permauent, quia non so animo eiieiuntur, quod quia SSS babero non vuil, sed -quod. (2) magis eum ipsa nave periculum maria (3) effugiat; qua de causa si quia vas lluetibus expulsas ve etiam in ipso mar nactus lucrandi animo abstulerit, ftirtum committit. 10. loare libro U. lnlilstonwn (4). - Acquiritur(5) nobis non sohura por nosrnetipsos, sed etiam par coa, quos in potestate haberus, item por serpor vos, in quibus usumfructum habeinus; item bomines liberas et serves alie,ios, quos .bona fi de posaidernus; de qmbua singulis diligentius diapiciamuL 1.Igiturquod servi nostri ex traditione denciscuntur, sive quid stipuhentur, vel ex qusiibet alia causa acquirunt, id nobis acquiritur; ipse enim (a), qui in potestute alterius est, nihil sum habere potest. Ideoque si horas institutus Bit, nisi nostro iussu, hereditatem adiro non potest; et si iubentibus nobis adierit, hereditas nobis acquiritur, peninde atque si nos ipsi heredes instituti esasmus; et his copvenienter scilicet legatum nobia por eundem acquinitur. 2..Non sohum autem proprietas por oes, quos in potestate babemus, aequiritur nobis, sed eti.arfl poeseasio; culueque enim re poaseasionein aepti fuerint, id nos poasidere videmnur; unde etiam por eoru.m longam possessionem dominium nobis acquiritur.

la equidad natural como que se tenga por vlida la voluntad del dueo que quiere transferir otro una cosa suya. 4.Mas nada importa que el mismo dueo entregue por al la cosa otro, que alguno la entregue con la voluntad de aqul. Por cuya razn, si alguno le hubiere sido permitida la libre administracin de los negocios por el que marcha de-viaje, y l hubiere vendido y entregado alguna cosa de los negocios, la hace del que la recibe. 5.A. veces basta para transferir una cosa la nuda voluntad del dueo aun sin la entrega; por ejemplo, si yo te hubiere vendido lacosa que le iH en comodato en arrendamiento, que deposit en tu poder, porque aunque yo no te la hubiere entregado por virtud de esta causa, sin embargo, por lo mismo que consiento que est en tu poder por causa de compra, la hago tuya. 6.Asimismo, si alguno hubiere vendido las mercancas puestas en un almacn, transfiere al comprador la propiedad do los mercancias lo mismo que si le hubiere entregado al comprador las llaves del almacn. 7.Adems de esto, veces la voluntad del dueo, aun refirindose una persona incierta, transfiere la propiedad de la cosa, por ejemplo, el que echa cosas al -pueblo; porque ignora qu haya de recoger de ellas cada cual, y sin embargo, como quiere que sea de l Lo que cada cual hubiere cogido, al punto hace dueo ste. 8.Otra es la condicin de las cosas que en caso de borrasca se arrojan al mar para ahijerar la nave; porque stas permanecen siendo de sus dueos pues no son arrojadas porque uno no quiere tenerlas, sino para huir mejor con la misma nave del peligro del mar; por cuya causa, si alguno, habiendo sido arrojadas por las olas, 6 aun si habindolas cogido en el mismo mar, has hubiere quitado con intencin de lucrar-se con ellasi comete hurto. 10. En rersreo; 148taa, libra 11. - S adquiere para nosotrsno solamente por nosotros mismos, sino tambinor los que tenemos bajo potestad; asimismopor medio de los esclavos sobre los que tenemos el usufructo; tambin por medio de hombres libres yde esclavos ajenos, que poseemos do buena fe; de cada uno dg los cuales trataremos mas especialmente. 1. As, pues, lo que nuestros esclavos adquieren por entrega, ya si estipulan alguna cosa, ya si adquieren por otra cualquier causa, se adquiere para nosotros; porque el mismo que est bajo la POtestad de otro, no puedo tener nada suyo. Y por tanto, si hubiera sido instituido heredero, no puede adir Iahernc!a sino por mandato nuestro; y si mandndoselo nosotros la hubiere adido, la herencia es adquirida para nosotros, lo mismo que si nosotros mismos hubisemos sido intitudos herederos; y consiguientemente esto se adquiere, por supueste para nosotros por medio del mismo un legado. 2.Mas por medio de los que tenemos bajo potestad no solamente se adquiere para. nosotros la propiedad, siria tambin la posesin; porque seoonidera que poseemos cualquier cosa de la que hihieren alcanzado la posesin; por lo cual, mediante la larga posesin de los mismos se adquiere para nosotros el dominio.
(4) Vase Gayo Ig j 1,96-3. (5) Va-Iq. Acqulruutur, cd ooe FI. (5) servus tnserk4 IIaL

(1) bis. nerta Vu4. (5) Tau'-. 8e4,i. La- escrtaa ovgm.aL; que, dt c"oe bl., Br. (5) Taar.i uvis, eL cdcLe

a correac6n

n1GETO.URO XLI: TTULO 3.-De bis autem servis, in quibus tantum usumfrueturn habemus, ita pLaeuit, ut, quidquid ex re nostra, vol ex operis ama aquirant, Id nobis acquiratur; si quid vero extra nas causas peraeenti sint (1), Id ad dominum proprietatis pertiriet. Itaque si is servus heres institutus sit, legatumve quid, aut el donatum fnerit, non mihi, sed domino proprietatis acquiritur. 4.-Idemplsoot de so, qui nobi, bona fide possidetur, sive liber sitj sive alionus sarvus; quod eniin plaeuit de usufructuario, dem probatur etiarn de bonae fidei poasessore. Itaque quod extra (2) duaa causas acquiriliir, Id vol ad ipaum pertinet, si lber est vel ad dominum oms (3), si servus saL 5.-Sed bonae fldei poaseasor, quum usucepent servuin, quia eo modo dominus lic, ex oiitnibus causis per eum sibi acquirere potest; usufruiLuarius vero usucapere servum non potest, primum quia non posaidet, Fsed habet ma utendi fruendi, deinde quoriiam scit, servum alienuin esse.
11. MAaCINIJS (4) Ubio III. Iniifionutn. Pupillus, quantum ad acquircndum, non indiget tutonis auntoritate; alienare vero nullam rem potest, uisi praesente tutore auctore, et nequidem possessLonern, quae saL naturalis, ut Sabinianis (5) visum est; quae sententia vera saL.

305

tenemos solamente el usufructo, se determin que cualquier cosa que adquieran con cosa nuestra, 6 con su trabajo, sea adquirida para nosotros; mas lo que por otras causas hubiesen adquirido le pertenene al dueo de la propiedad. Y sai, si este esclavo hubiera sido instituido heredero, 6 si se le hubiere legado 6 donado alguna cosa, se adquiere no para m, sino para el dueo de la propiedad. 4.-Lo mismo se halla establecido en cuanto al quede buena fe es pscdo por nosotros, ya sea libre, ya esclavo ajeno; porque lo mismo que se estableci respecto al usufructuario se admite tambin en cuanto al poseedor de buena fe. Y as, lo que se adquiere por causa distinta de estas des, 6 le pertenece l mismo, si es libre, 6 su sefor, si es esclavo. 5.-Mas el poseedor de buena fe, cuando hubiere usucapido al esclavo, como de este modo se hace duerio, puede adquirir para si por medio de l por todas las causas; pero el usufructuario no puede usucapir al esclavo, en primer lugar porque no lo posee, sino que tiene el derecho de usufructuarlo, y en segundo porque sabe que el esclavo es de Otro. 11. MA.RCL&NO; instituta, libro Iii.- E) pupilo no necesita de la autoridad del tutor para adquirir; pero no puede enajenar cosa aluna, sino estando presente el tutor y con su autoridad, y ni la posesin, que es natural, como les pareci losSabinianos; cuya opinin es verdadera. 12. CAUSTRATO; 1,sti4uta, libro JI.- Los lagos y los estanques, aunque veces crezcan, y veces se sequen, conservan, sin embargo, sus limites; y por lo tanto no se reconoce respecto la ellos el derecho de aluvin. 1.-Si con cobre mo y plata tuya fundidos se hubiere hecho alguna cosa, no ser sta nuestra en comn, porque siendo diversas materias el cobre y la plata, se separan por los artfices, y Ja cosa se suele reducir la primitiva materia. 13. Nsaacio; Reglas, libro VI. -.-- Si un procurador hubiere comprado para mi una cosa por mandato mo, y le hubiera sido entregada en mi nombre, se adquiere para mi el dominio, esto es, la propiedad, aun ignorlandolo yo. 1.-El tutor de un pupilo 6 de una pupila, la manera que el procurador, comprando en nombre del pupilo de la pupila, adquiere para ellos la propiedad, aun ignoran dolo ellos. 14. EL MISMO; Pergaminos, Libro V.- Lo que alguno hubiere edificado en un litoral serla suyo; porque los litorales pblicos no son como las cosas que estn en al patrimonio del pueb10 siso como las que en un principio fueron producidas por la naturaleza, y no lLegaron, todava al dominio de nadie; y no es diferente la condicin de otras cosas, como los peces y los animales ailvestres, los cuales tan pronto como fueron cogidos se hacen sin duda del dominio de aqul ti cuyo poder fueron. ' 1.-Se ha de ver, de qu condici6n sea el solar, habiendo sido demolido e! edificio que en un litoral se emplaz, esto es, si permanecerla siendo de aquel de quien fu el edificio, 6 si volver de nuevo la primitiva condicin, y ser piiblico lo mismo que si (6) Sabino, Vnig. (5) inateriapor nostra,Ha& (1) et por id est, fiat. VW9. (8) fol. Vu.Lg; reeldit, st eddws FL

3.-Mas respecto los esclavos, sobre los que

et aLagan, licet interdum crescant, interdum exaresnant, suos tai:nnri Ieminos retinent; ideoque in his lus. aUuviorjis non agnoscitur.

12.

CAI.LJSTRATUS

libro fi. Irtu4ionurn.-Laeus

1.-Si aere meo et argento tuo conflato aiiqua apecies tanta sit, non cnt ea nostra 6) communis, quia, quum diversae materise ase atque argentuni siL, ab artaficibus separan, et in pristtnam matenam reduci solet.
13. NILRATIUS Libro VI. Rcgulizrum. - Si procurator rein mihi einenit ex mandato meo, eique siL tradita meo nomine, domioiurn mihi, id est (7) proprietas, acquinitur, ctiarn ignoranti.

1.-Et tutor pupilli, pupillae, siiniliter uf procurator, einendo nomine pupilli, pu lae, proprietate illis acquirlt, etiarn ignorantibus.
14. 1D1M

toro quia aediflnaverit, sius enit, nam litora publica


non ita sunt, uL ea, quae in patrimonio sunt popo11, sed Ui ea, quae pnimutu a natura prodita sunt, oc a nullius adhuc domiiium pervenerunt; neo

libro V. Membranarurti. - Quod in Ji-

disijjtjs conditio eorum caL, atque piscium et ferarum, quae simal alque apprehensae sunt, sine dubio eus, ni cuius potestatem pervenorunt, dommii fueL. I.-4Uud videudum est, sublato aediReio, quod in litore positum erAL, uius conditioriis is locas Bit, hoc eat, litrim inaneat ejes, enius fuji aedifiCiULn, an rorsus in pristinam eausam recidat (8), perindeque publicus siL, ae si nunquam in eo aedi() ont, con&d4,ae aadida por aI'iigCOS copstos.
(2) iMas, tnw'a Vtz (3)pro pnetatlj por elns, Vuig. (t) Maraellus, IaL Vtig.

TOMO 111-35

306

DIGESTO.L,IBBO XLI, TTULO

fieatum ftiisset; quod propius est, ut exisUmari debeat, si modo reoipit pristinain litoris speeiem.

nunca se hubiese edificado en l; lo que es ms probable que deba estitnarse, si es que recobra su primitivo aspecto de litoral.
15 EL MISMO; Reg las, libro V.Mas el que edifica en la ribera de un rio no hace suyo lo edificado.

16, 10kM libra V. [ic9ularum. - Qui autern lii ripa fuminis aediacat, non suum faeit.
1L0RNTINVS libro VI. Irstitulionurn. - In 16. agris limitatis ius alluvionis loum non Liabere constat; idque et Divus Phis constituit. Et Trebatius alt, agrum, qui, hostibus devictis, ea conditione coneessus alt, ut in nivitatem (1) veniret, babera alluvionem, neque case limitatum; agrum autem tnanucaptum limitatum fuisse, uL seiretur, quid cuiquc datum esset, quid venisset, quid in publico reliotum esset,

18. Fi.oaawi'iro; Inslitua, libro VI. - Es sabido que el derecho de aluvin no tiene lugar en los campos deslindados; y esto determin tambin el Divino Pid. Y dice Trabado, que el campo que, vencidos los enemigos, haya sido concedido con la condicin de que vuelva la ciudad, tiene aluvih, y no est deslindado; pero que el campo tomado materialmente fu deslindado, para que se supiese cual habla sido dado cada uno, cul fu vendido, y cul dejado para el pblico. dos dueos le hubieren entregado una cosa un esclavo comn, ste la adquiere del uno para el otro. Por inedia de un esclavo de la herencia no se puede adquirir para el heredero lo que es de la misma herencia; y mucho menos la misma herencia.
18. EL MISMO; 17. ULPIANO;

17. ULPIANUS libro 1. ad Sabiizam,. - Si duo domini servo communi ram tradiderint, acquirit altori ab altero.

Comentarios 4 Sabino, libro 1. Si

18. ISM tifro 1V. ad Sabinuin. Per heredita rium servum, quod (2) est eiusdem hereditatis, hared sequiri non potest; el maxime ipsa hereditas. 19. Ponoiva libro Ii. ad Sabinum. - Libar honro, qui boca fide mihi servit, id, quod ex operis suis, aut ex re mes pararet, ad mepertinere sine dubio, Ansio alt; quod vero quia el donaverit, aul cx negotio gesto acquisienit, ed ipsum pertinere. Sed hereditatem legatumve non acqoiri mihi por eum, quia neque ex re mea, neque ex operis suis Id sil, nec ulla eius opera esset in Iegato; in herodiLate aliquateiius, quia por ipaum adiretur; quod el Varium I.ucuflum aliquando dubitasse; sed verius esse, non anquiri, etiamsi testator ad me yoluisset pertinere. Sed licet ei minime acc1iiirit, attanien, si voluntas evidena testatoris appareat, restituendarn case e hereditatem. Sed Trebatius, si libar horno bona fide serviana, iugsu sius, eui serviret (3), hereditatem adiisset, heredem ipaum fien, neo intercese, quid senserit, sed quid feoerit. Labeo contra, si ex neeessitate id feoisset; quodsi ita, iit el ipse vellet, ipsum fien heredem.

Coinetzarios 4 Sabino,libro IV.

19. Poupoao; Comentarios 4 Sabino, libro 117-DiceAristn, que todo lo que un hombre libre, que me sirve de buena fe, adquiriese con su trabajo 6 con cosa ma, me pertenece sin duda; porque lo que cualquiera le hubiere donado l hubiere adquirido por la gestin de un negocio, le pertenece al mismo, Mas por medio de l no se adquiere para mi una herencia' un legado, porque esto no proviene ni de cosa ma ni de su trabajo, ni en el legado hay trabajo alguno suyo; en la herencia hasta cierto punto, porque haya sido adida por medio de l;- lo que alguna vez puso en dude. tambin Vario Lculo; pero es ms verdadero que no se adquiere, aunl, sin embargo, si apareciera evidente la voluntad del testador, se Le ha de restituir l la herencia. Pero 'I'rebacio dice, que si un hombre libre, quo sirve de buena fe, hubiese adido una herencia por que & testador hubiese querido que rae pertenecie-

ra. Mas aunque de ninguna manera adquiera para

mandato de aquel quien le sirviera, l mismo se hace heredero, y que no importa cul haya sido su intencin, sino qu ea lo que haya hecho. Labeon
dice lo contrario, si esto lo hubiese hecho por necesidad; pero que si porque tambin l lo quisiera, l mismo se hace heredero.

20. ULPIUS libro XXIX. ad Sabinum. Traditio nihil aroplius transferre debet ve potest ad eum, qui accipit, quam est apud eum, qui tradit. Si igitur quia dorninium in fundo habuit, id Iradando transferi; si non habuit, ad eum, qui accipit, nihil transfert. 1.Quoties autem dominium transfortur, ad oum,.qui accipit, tale transfertur, queJe fujI apud eum, qui tradil; si servus fuil fundus, cum servltutibus transil, si liber, uti fuit; et ti forte servitutes debebantur fundo, qui traditus caL, num iure servitutum debitarum transfertur. Si quia igitur funduin dixerit liberum, quum iraderet um, qui servus alt, nihil inri (4)ser'vilu Lis fundi detrahit, vero ntamen ob)igat(5) se, debebitque praestare,quod dlxii.
(1) civitate,

20. UL?i&No; Comentarios 4 Sabino, libro XXX. -La entrega no debe ni puede transferir al que recibe nada ms que lo que hay co poder del que
entrega. Si, pues, uno tuvo el dominio sobre un

fundo, lo transfiere al entregarl(>; y si no lo tuvo, no


transfiere nada al que Jo recibe. 1.Mas siempre que se transfiere el dominio

se le transfiere al que lo recibe tal y como estuvo


en poder del que lo entrega; si el fundo era sirviente, pasa con las servidumbres, y si libre, como las servidumbres debidas. Si, pues, alguno, al en-

era; y si acaso se le deban servidumbres al fundo que u entregado, es transferido con el derecho de
viente, no le quita nada al derecho de servidumbre

tregarlo, dijere que era libre el fundo que fuese Sir-

del fundo, pero se obliga deberprestar loquedijo. 4) Lo.q C dines cWxdos por Br.; aria, el cdice FI.; lurio servutl, Hal. Vaig. (5) Hal. VuIg.; obllgatqua, el cdice FI.

W qai, Vug.

L!a.

(3 HaLe gerviel, el cdice FL

DIGESTO.LIfiBO XLT:

rfTtJLO 1

'3O7

2.Si ego et Titius rem cinerimus, saque Titio et (1) quasi meo procuratori tradit3 sil, puto mihi quoque quacsitum dominivai quia pacct, per liberam persnatn omniuin rerum possessionem quaeri PSSOJ e per hace duLniuium. 21. PoMpoNlus libro XI. ad Sabnum. - Si servus meus tibi bona fide serviret, et rem emisset, traditaque ei esset, Proculus, nec meam fien, quia servum non possideam, nec tuam, si non ex re tua sit parata; sed si liber bona fide tibi serviens ement, ipsius fEjOri. 1.Si rerni meam possid.oas, et -cern velim ivatn esse, fiel tus, quamvis poeseesio apud inc non fueril.
ULPLA.NUS ibno XL. ad Sinurri. Nema 22. servum vi possidens, aul Glam, aut precaria, por huno stipulantem, vol reni accipientem potest acquirere. -

2.Si yo 7 Ticio hubiremos comprado una cosa, y sta hubiera sido entregada Ticto tambin como procurador mo, opino que se adquiri tambin para mi el dominio, porque esta determinado que se puede adquirir por medio de una persona bbre la posesin de todas las cosas, y por medio de sta ci dominio. Dice Prculo, que si un esclavo mo te sirviera de buena fe, y hubiese comprado una cosa, y sta le hubiese sido entregada, no se hace ma, porque no poseo al esclavo, ni tuya, si no hubiera sido adquirida por virtud de cosa tuya; pero si la hubiere comprado un hombre libre, que de buena fe te serfuese tuya, se har tuya, aunque no estuviere en mi poder la posesin. Nadie que posee un esclavo la fuerza, clandestinamente, en precario, puede adquirir por medio de l la cosa que l estipula, que recibe. - El que de buena fe le sirve It uno, ya si es esclavo de otro, ya si es un hombre libre, adquiere para
22. Uz.PnNo; Co,nenJrios ti Sa.biri, libro XL. 21. PoMPoNlo;

Comentarios ti Sano, Libro XI.

va, se hace del mismo. 1.Si poseyeran una cosa inla,y yo quisiera que

fide alicui serviat, sive sei'vus alierius est, sive horno liber est, quidquid ex re efus, eui servil, acquirit, ei acquirit, cui bona fide servil. Sed el si quid ex operis sws acquisierit, simili modo el acquint; nam el operas quodam modo ex re cius, cui servil, habentur, quia jure operas ci exhibere debel, cu bona Ilde servit.

23 IDEM

iln'o XLIII. ad Sabiru.im.. Qui bona

28. EL MISMO; Uomnt(1rios ti Sabino, libro XLII!.

aqul, . quien de buena fe sirve, todo le que-adquiere por cosa de aquel fi quien sirve. Pero tambin

adquiere del mismo modo para l lo que con su propio trabajo hubiere adquirido; porque tambin el

trabajo ca considerado en cierto modo parte de los bienes de aquel fi quien le sirve, pues por derecho

i.Tamdiu autem acquinit, quarndiu boca fide servil; ecterum si eneperit seire, case eum alienuru, ve liberuin, videarnus, en ej acquirit; qunesIlo in so est, utrum initium spectamus, en sirigula momenta? El magis est, ul singula momenta speetcmus. ' 2.Generaliter dieendum est, quod ex re sua, hoc est cine, cul bona fide quis servit, el acquirere non potest, sibi eum acquisiturum; quod autem (2) ex re eius sihi acquirere noii potest, el aequisiturum, cui boca Ilde servil. 3.Si quia duobus bona fide servial, utrique aequiret, sed singulis ex ro sua. Quod autem ex re alterius esi, utrum pro parte ei, ciii bona Me servit, pro parte domino, si servas sil, aut si liber sil, el, cui bona fide servil (3), an vero ci dobeat acquirere totum, ex cuius re est, videamus; quam epeelem Scaevola quoque traetal libro secundo Quasstionum. Alt enim, si alienus servus duobus boca fide serviat, -el ex unius sorum re acquirat, ratiocern facere, ul el duritaat in solidum aoquirat; sed si adiiciat etus nomen, ex cuius re stipulatur, nc dubitandura case alt, quia el soff acquiratnr, quia, et si ex re isius stipularetur, alter ex douiinis nomivatit atipulando solidum (4) el aequiret. Et in inferioribus probat (5), ut, quamvis non nominatim, neo iIssu meo, ex re lamen cien stipulatus sit,(6) quum phuribus bona fide serviret, mili sol acquirat; nam el illad reecptum cal, ut (7), quoties commuuis servus oinnibus acquirero non potest, ej soli eum aoquirere, cci potest; et hoc
(z) JIai. VuIg.; nos, i nserta e cdciice F. (3) liber s it, Sibi, omitiendo e l-5rvU, Un (t) soILduW, cor,sJderase eada por anguoi

fe; mas si comenzare fi saber que l es de otro,

debe prestarle el trabajo fi aquel quien de buenafe sirve. 1 .Pero adquiere en tanto que sirve de buena que es libre, veamos si adquiere para l; la cuespio, It cada momento? Y es ms cierto que aten-

tin estriba en esto,atendereinos acaso al princidemos fi cada uno de los momentos. 2..En general se ha de decir, que lo que con cosa suya, esto es, de aqul, fi quien alguno sirve rir l para si; mas lo que no puede adquirir para

de buena fe, no puede adquirir para ste, lo adqut-' si con cosa de aqul, lo adquirir para aqul fi quien sirve do buena fe. 3.Si alguno les sirviera de buena fe fi dos, adquirir para ambos, pero para cada uno en virtud de su propia cosa. Mas lo que fu adquirido con cosa de otro, veamos si deber adquirirlo en parte para aquel fi quien sirve de buena fa, y en parte para su seilor, si fuera esclavo, para aquel fi quien de buena fe Le sirve, si fuera -libre, si todo para aquel de quien es la cosa; cuyo caso examina Scvela oit el libro segunda de las Cuestiones. Porque dice, que si un esclavo ajeno sirviera de buena fe It dos, y adquiriese con cosa de uno de ellos, la razn hace que adquiera en totalidad solamente para

ste; pero si expresara el nombre de aqul por cuya


lase por cosa del mismo, estipulando expresamente

cosa estipula, dice que no se ha de dudar que se

adquiere para ste slo, porque, tambin si estipuY en ejasos posteriores aprueba, que, aunque no

para uno de los dueos, lo adquirir todo para ste. haya estipulado expresamente, ni por mi mandato, pero si por cosa ma, cuando de buena fe sirviese It 5) probat, cwm*ld4rase aadida por antguott copt9ttu. fl etlam, inserto HaZ. (1) st, omitelo acertadarne,Ue va9.

(1) et, omitela Velg.

oop!$ae.

308

DIGETO.UBRO XLI: TfPOLO 1

lulinnum quoque ecribere, saepe retuli; coque jure utimLlr.

varios, adquiera para ini slo; porque tambin se admiti, que, cuando un esclavo comun no puede adquirir para todos, l adquiere para aqul slo para quien puede; y muchas veces he referido que tambin Juliano escribe esto; y este derechuobservamos. 24. PAULO; Coinenlarice Sabino, libro XIV-. Respecto 5 todo lo que se puede reducir su misma eapece se ha de decir, que, si, subsistiendo la materia, Be. hubiera cambiado acaso solamente la especie, corno si con bronce mo hubieses hecho una estatua, con plata una taza, yo continuo siendo dueo de estas cosas, 25. CAL1STRArO; Instituki, libro IJ. no ser que esto haya sido hecho a nombre de otro con el consentimiento del dueo; p'irprn por virtud del con-

24. PMJLUS libro XIV. ad Sabinum. in omnibus, quaa ad eandem epeciem reverti non (1) possunt, diciendum est, si materia manente apecies duntaxat forte mutata Mt, veluti si meo aere etatuam, aut argento scyphum fecisees, me eorum dominum manere
25. CALLISTIuTuS.

voluntate domini alteriuo nomine id factum sit; propter consensum enim domini tota res eius fit, cujes nomino tacta cst.
26. PAuLus

librO 1. JniIioa^ nisi

sentimiento del dueo toda la cosa se hace de aqul en cuyo nombre fu hecha.

mole tabutis navem fecisges, tuam navem osee, quia cupreasus non maneret, aiuti neo luna veetimento facto, sed cuprosseum ant laneuni corpus fieret. 1.Procuius indicat, hoc iurb nos uti, quod Servio et Labeoni p)acuisset; in quibue propria qualitas mi spectaretur (2), si quid addituni erit, toti (3) cedit, et statuae pee, aut manee, sypho fundus, ant anea, boto ftilcrum, navi tabula, nodificio caementum; tota enim Mus sunt, culus ante fuerant.

libro XIV. ad Snbinum. Sed si

2.Arbor radicitue eruta, et in alo (4) posita, priusquam coaluerit, priorie domini est; ubi coaluit, agro eedit; et si rursus eruta sit, non ad priorem dominum revertitur; nam croclibile est, alio tcrrae

alimento abiem factam.

3.Si mes.m lanam infeceris (5) purpura (8), riihilominus meam asee Labeo ait, pija nihil interest nter purpuram, et eam lanarn, qune in luturu aut coenum cecidisset, atque ita pristinuin celo. reni perdidiset. 27. PoiaroNius libro XXX. ad Sabinum..--Quid. quid infecto (7) argento alieni argenti addideris, non osee tuum totum argentino, fatendum est; at contra si tuum soyphum alieno pkmbo plumbavens, alienove argento ferruminaveris, non dubita tur, scypbum tuum case, et a te recte vindican. 1.Ubi simul piura contribiiun(ur, ex quibus unum medicamentum fit, aut coctis odoribu unguenta fecimus, nihil hie suum vero dicere potest prior domines; quare potiulmuni existiman, euius nomine factum sit, eme asee. 2.Quum partes duorum dominorum ferru-. mine (8) cohaereant, bao, quum qusoreretur, utni cedant, Caesius uit, pro portione rei aestimandurn, vel pro pretio cuiusque parts. Sed si neutra alteri seceesioni (9). est, videamus, ne aul utriusque osee Iceuda a,tsicuti masea confusa, aut cine,

26. P&m.o; Comentario 4 Sabino, libro XIV. Pero si con maderas mas hubieses hecho una nave, la nave es tuya porque no subsiste el ciprs, como tampoco la lana habindose hecho un vestido, sino que se hace un objeto de ciprs, de lana. 1.Prculo indica, que observamos este derecho, que les haba parecido bien Servio y a Labeon; que en las cosas en que se atiendo la propia cualidad de la cosa, si se hubiere aadido algo, cede al todo, como el pi la mano 5 la estatua, el fondo 4 el esa 5 una taza, un pie ti. una cama, una tabla 5 una nave, materiales un edificio; porque todas estas cosas Son de.uien hablan sido antes. 2.El arbol arrancado de raz, y plantado en otro campo, es del dueo anterior antes que haya agarrado; y luego que agarr, cede ab campo; y si de nuevo hubiera sido arrancado, no vuelve a su dueo anterior, porque es de creer que se convirti en otro arbol con el alimento de otra tierra. 3.Si hubieres teido con prpura mi lana, dice Labeon, que esto no obstante es mis, porque no hay ninguna diferencia entre la prpura y la luna que hubiese cado en el lodo en el cieno, y que de este modo hubiese perdido su primitivo color.

Z'. PoMrorno, Comcritarws 4 Sabino, libro XXX. - Se ha de confesar, que si hubieres aadido algo de plata ajena 5 una masa de plata, no es txmyatoda la plata; mas por el contrario, si una taza tuya la hubieres soldado con plomo ajeno, 6 la hubieres pegado con plata de otro, no se duda que la tasa es tuya, y que con razn es reivindicada por U. 1.Cuando al mismo tiempo se reunen muchas cosas, con las que se hace un medicamento, cuando habiendo cocido odniferos hacemos un ungixento, el dueo anterior no puede decir con verdad en este caso que algo es suyo; por lo cual principalismmarne ate se estima que es de aqul en cuyo nombre fu hecho. 2.Cuando partes que son de doe dueos estuvieran unidas por soldaduras, si se preguntase cul de leo dos cedern aqullas, dic Caesio, que se ha de hacer la estimacin con arreglo 5 la porcin de cosa, 6 conforme al precio de cada parte. Pero si ninguna es accesoria e la otra, veamos si

(1) sos, eoneiddJam aqu palabra suprftua. (5) 11a1. VMg. qualitas exspsctaretur, el cdice FI. (5) He2L toto, el ediCe FI.; cedere por eetIIt, Hal. (4) Tau'. segn La esoriura orIgInal; loco, lnwta a oorreocmdn del cddce FI., W.

(8) Taur. al ~en; feserle, en el tezto. (8) HaL; purpuramn, el ddiee FI. (7) Vida.; In feSto, 81 $iiie Fi.; faeto, Ha. (8) ferrumlitattone, Vr4 (5 accslo, Valg.

DIGESTO.LIBRO 1Lt TTTiLO 1

309

uius nomine erruminata est. Sed Proou1us et Pegasus existimauli, suani eniusque rein manere.
28. IDICK libro XKXIII. ad Sabinuin.Si supra tuum parietem vicinus aedifleaverit, proprium eius id, quod aedificaverit, fien, Labeo- et Sabinus aiunt. Sed Proculus, Luum proprium, quemadmodum tuum fienat, quod in sola tuo alius aediflcasset; quod venus est.

se haya de decir que es de uno y de otro, como una masa confusa, 6 de aqul en cuyo nombre fu soldada. Mas opinan Prculo y Pegaso,-que la cosa permanece siendo de cada cual, 28. R L MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro XXXIII.Si el vecino hci hiero ediflcado sobre tu pared, dicen Labeon y Sabino que se hace propio do l lo que hubiere edilicado. Pero PruIo dice, que es tuya propio, como se hara tuyo lo que otro hubiese edificado en solar tuyo; lo que es mas verdadero.
29. PAULO; Cotnep..tario. 4 SabiLo;lbro XVI. La isla formada en un ro no se hace comn pro ;adieiso de los que tienen predios junto una de las orillas, sino dividindose por regiones; porque cada uno de ellos tendr en la misma en porciones determinadas tanto cuanto haya delante de la orilla de cada cual, como si se hubiese tirado una lnea recta travs de la isla.

29. PAULS ib,o XVI, ad Sabinum..lnter eos, qui seundum unam ripam praedia habent, insula in -flumine nata non pro indiviso commnunis flt Sed regionibus quoque divisis; quantum eriim ante (1) cuius4ue coruin (2) ripam est, tantum, veluti lnea in directum por insulam transdLicta, quisque eornm lo ea habebit certis regionibus. 80. POMPON1Us

Ergo si insula nata accreverit fondo meo, et infeniorem parteni fundi verididero, ad cuiue frontem insula non respieit, nihil ex ea isulapertinebil cd emtorem; eadem ex causa, que nec ab initio quidem eiva fieret, si iam tunc, quurn insula nasceretur, oiusdern partis dominus fuisset. 1.Celsu8 fihius, si u ripa fluminis, quas secundum agrum meum sit, arbor nata Sit, meam case ait,quia solum ipsum moum privatum est, usus autem nius publicus intelligitur; et ideo, quum euiecatus esset (3) alveus, proxirnorum fit, quia am populus 00 flOfl utitur. 2.Tribus modis insu)a jo Ilumine fit: uno, quum agram, qui alvei non fuit, amnis circumfluit; altero, qunmn locum, qui alvei es&et, siceum reliequit, et ciroumfluere 000pit; tertio,quutn paulatim cohluendo loeum eminentem supra alveum fecil, el eurn aluendo auxil. Duobus postcrioribus modis pnivata iusula fil cine, cuina ager propior fueril, quuio primum extitit, nam et natura fluminis hace est, UI curan suo mutato alvei causara mutel, nec quidquain jutersit, utrum de alvei duntaxat solo miitato, an de so, quod auperfusum solo el terrae (4) su, quaeratur; utrunique enim eiusdem generis est; primo autem filo modo causa proprietatis non mutatur. 3..Iluvio.agrum restituit eiim, quem mpetusfluminis totum abstulit. itaque si a-gen, qui inter viam publicam el fumen fuit, inundatione finminie occupatus esset, sive paulatim oceupatus est, si've non paulatimu, sed sodem impetu receosu uminie reetitutus, ad pnietinum dominum pertinct; Ilumina enim censitorum (5) vice funguntur, ut ex privato in publicum addicaut, et ex publico in pnivatum. Itaque sicuti Mc fundus, quum aFveus fluminis faetus eseel, fuisset publius, ita nune privates eius case debet, cama antes fujI. 4.Si pilas jo mare isetaverim, et supra caz inaedifleaverini, continuo aedificium meam fil. Item si insulam (6) iii mar aediflcaverim, conti-

'libro XXXIV. ad Sabiaum.

30. PO 51 PON! o; Cor ceta os 4 Sabia, libro XXXIV. - Luego si la isla que se form acreciere mi fundo, y yo hubiere vendido la parte inferior del fundo, cuyo frente no mira la isla, nada de esta isla le pertenece al coniprador; por la misma causa por la que ni aun ciertamente desde un principio se hara do l, si ya entonces, cuando se formasela isla, hubiese sido dueo de la misma parte. 1.Dice Celso, el hijo, que si en la mrgen del ro, que est junto un campo mio, hubiera nacido un arbo!, es mio, porque el mismo terreno es privadamente mo, aunque se entiende que su uso es pblico; y por esto, cuando se hubiese secado el cauce so hace de los que estn prximos, porque ya el pblico no usa de Al. 2.De tres modos se forma una isla en un ro: uno, cuando el ro circunda un campo, que no era del cauce; otro, cuando deja en seco un terreno, que era del cauce, y comienza correr alrededor; y el tercero, cuando acumulando tierra paulatinamente form una eminencia sobre eh cauce, y la aument con los aluviones. En los dos ltimos modos la isla se hace privada de aquel de quien fuere el campo rns prximo, tan pronto corno existi; porque tambin la naturaleza del ro es tal, que cambiado su curso cambia la condicin de su cauce, y no importa cosa alguna que se trate del fondo del cauce, que solo haya cambiado, de lo que se extendi sobre el fondo y la tierra; porque lo uno y otro es del mismo gnero; mas en el primer modo no se cambia la condicin de la propiedad; 3.El aluvin restituye el campo que ntegro arrebato el mpetu del rio. Y as, si el campo, que estaba entro la va pblica y un rio, hubiese sido ocupado por la inundacin del ro, ya si fu ocupado paulatinamente, ye si no paulatinamente, pero fu rostitudo con el mismo mpetu la retirada del rio, pertenece suprimitivo dueo; porque los ros hacen las veces de distribuidores, de suerte que de lo privadohacen adjudicaciones lo pblico, y che lo pblico It lo privado. Y as, It la manera que este fundo era pblico cuando se hizo canco del ro, as debe ser ahora privado de quien antes lo fu. 4,Si yo hubiere echado moles en el mar, y sobre ellas hubiere edificado, el edificio se hace nilo inmediatamente. Asimismo, si yo hubiere edificado
(4) veteri por st terree, Vulg. (5) ceneoruam, Ha. () vel vllIam, ivearta VvI4g

(1) este, omtela Ha..

(e) huta inertaHa.


t) set, Siveus, HaZ.

310

DFGESTO.LTBRO XLI: TITULO 1

nuo mes, fit, quoniam id, quod nullius sil, oecapantis fiL
31. PAULJS libro XXX!. cid Edicto,. - Nunquam nuda traditio transfert dominlum, sed ita, si venditio, aut aliqua justa causa praeceaserit, proptnr quam traditio Sequerelur. j,Thesaurus est vetus quaedam depositio.pecuniae, ouius non e,ctat memoria, ut iam dominuin non habeat, sic enim fit eius, qui invenerit, quod non alterius Bit; alioquin si quis alic3uid ve lunri causa, ve metas, vel custodiae coudiderit sub terra, non est thesaurus; ouius etiarn furtum lit.

una casa en el mar, al punto se hace nata, porque lo que no es de nadie se hace del que lo ocupa. - La nuda tradicin nunca transfiere el dominio, sino si hubiere precedido venta, 6 alguna justa causa por la cual siguiese la entrega. 1.Un tesoro es cierro antiguo depsito d di-. noi'o, del cual no queda men oria, de suerte que ya no tenga dueo, pues de este modo se hace del que lo hubiere encontrado, porque no es de otro; pero si alguien hubiere escondido bajo tierra alguna cosa por causa de lucro, de miedo, 6 de custodia, esto no es tesoro; y respecto de ello se comete tambin hurto. XI.- Aun contra nuestra voluntad se adquiere para nosotros por medio de los esclavos, casi por todas las causas. que se lega a un esclavo del peculio castrense antes de haber sida adida la herencia de un hijo de familia militar, 6 . lo que el esclavo estipula, se discuto por Marcelo en el libro vigsimo por virtud de qu persona tiene eficacia la estipulacin 6 el legad; y juzgo m. verdadero, lo que tambin le parece Scvola, y dice el mismo Marcelo, que si verdaderamente fuese adida la herencia, todo ha . de ser considerado como tratndose de un esclavo de
31. PAULO;

Conwntarios al Edicto, libro XXX!.

Etam invitis nobis per serves (2) aequiritur posno ex omnihus causis.

32. GAIUS (1) libro XI. cid Edictuin procinciac.

32. Gyo; Comentarios al Edicto prooisuiat, libro

33. UZPIANUS (3) libro IV. D sput ofUu7. -In so, quod servo castrensi ante adit,am hereditatem flliifamitias mutis legatur, vel no, quod stipulatur servus, tractatur apuri Marcellum libr vicesimo (4), ex cuius persona vel stlpulatio vires haIeat, vi Iegatuui; et puto venus; quod et Scaevolae videtur, el ipse Msrcellus traetat, si quidem adeatur hereditas, omnia UI in hereditario servo, si ad.ita non sit, ut in proprici patria ess spectanda; el si ususfruetue fusrit huic servo relictus, ciado patri vidori delatum, modo beredi; nec a persona in personam creditur transiisse.

33.

ULPIANO;

Disputas, libro IV. Respecto i lo

la herencia, y que si no hubiese sido adida, como

tratkndose de uno propio del padre; y si el usufructo hubiere sido dejado li este esclavo, unas veces s

considera que se le defiri alpadre, y otras que al


heredero; y no se cree que pas de persona persona. 1.Cualquiera observar la misma distincin, aunque la cosa hubiere sido substrada; dir., que

1.Eadem distinclione quis utetur, etiam si res uerit subtracta; ant eessare, ant non furti actionem diesI, si ex testamento adieril, quoniam hereditati furlum non fit; aul si non adieril, patri dabitu.r t'urti autao; nam el condietio. 2.Quoties servus hereditarius stipulatur, ve!. par traditionem aeeipit, cx persona defuncti vires eonsumit, (5) ut Juliano placel; culus el valuil sententia, testantis personam spectandam esse opinantis,

deja de tener, 6 no, lugar la accin de hurto, si huno la hubiere adido, so le dar al padre la accin
de hurto; pues tambien compete la condiccin.

biere adido la herencia en virtud del testamento, porque no se comete hurto contra la herencia; 6 si

6 recibe mediante entrega, el acto adquiere eficacia. por virtud de la persona del difunto, segn le parece bien . juliano; cuyo parecer prevaleci 1am-

2.Cuando un esclavo de la herencia estipula,

bin, opinando que se habla de atender la persona del testador;


84.

24. IOEM libro IV. de Censibug.hereditas enim non heredis personam, sed defuneti sestinet, ut multis argumerrlis inris civilis comprobatum est.
procu35. IDSM libro VII. Dispu ta tiouin. -Si. rato,- ueus vel tutor pupill reni suam, quas meam vsi pupilli, all tradiderint, non reeessit ab lis dominium, st nuila eat alienatio, quia neme emana rem seam amittit 6).
36. luLiANas libro Xlii Digestoruin.Quum in corpus quidem, quod traditur, consentiamus, in causas vero diseentiarnus, non animadverto, cur inefftcax. sil traditio; veluti si ego eredam, cio ex testamento tibi obligatum esas, ut fundum Iradam, tu ex.istimes ex stipulatii tibi eum deben; nam el
(1 Ulpianus, Ve19. flOSroR, iitsertan Mal. Vug. ( PMIIU, Vcdg. (4) triesalmo, fiat.; XXIL, Vu2g; XXV., el cdice citado
()

la herencia representa la persona no del heredero,

EL MISMO; De los Censor, libro IV. porque

sino del difunto, como est comprobado con muchos argumentos del derecho civil. 36. Ki. aso; Disputas, libro VI]. - Si mi procurador el tutor de un pupilo hubiere entre 0.,& otro una cosa suya, como si fuese nila 4 de pupilo, no se separa de ellos el dominio, y ea nula la enaenacin, porque nadie, errando, pierde u nacosa suya. trega, pero disentimos en cuanto las causas, no advterto por qu sea ineficaz la entrega; por ejemplo, si yo creyera que estaba obligado sri virtud de venimos ciertamente respecto la cosa que se en-

36. JULIANO; Digesto, libro XIII. - Cuando con-

un testamento entregarte un fundo, y t estima-

por Ge.

r8) aasnmtt, at rndrgen interior de oddic F L. (6) Ta". al margan, emlttlt, en ci texto.

DEG.LIMO xu TITULO 1 si pecunam numeralam tibi tradam donandi gratia, tu eam quasi creditam accipias, constat, proprietatem ad te transire, neo uipedimento osee, quod circa causani dandi atquc acc3ipiendi disseuaOrlmUa. 37. IDam libro XLIV. Digesorunt - Per servuni, qui pignori datos est, credlori nec posaes ajo acquiritur, quia neo alipulatione, neo mandatiene, (1) nec ullo alio modo poreum servum quidquam ci acquiritur, quam'vis poaseasio palies eum sil. 1.Si unus ex dominis servo comrnuni pecuniam donavil, in potestate domini est, quemadmodum servo communi pecuniam donet (2); nam si hoc solum egerit, ut ea separetur a suis rationibus, et in peculio servi sit, matebit eiusdexn domini proprietas; si vero eo niodo pecuniam servo cernmuni dcna'verit, quomodo alienis servia donare solemus, fiat sociorum conimunis pro portione, quam n servo (3) habebunt. 2.Sed, ut aequens quaestio loourn habeat, constituamus, socium ita servo communi pccuni.m donasse ut proprietatem suam mancre veliet; si ex hac pecunia servus fundum comparaverit, eriE la fundus commuais socioruni pro portione domi fil; nam et si furtivis riumis servus commuaie fundum comparaverit, sooloram ant pro portione dominli; neque enim ut fructuanius servus ex re fructuarii non acquinit proprietario, Sta et coinmunis servus ex re alterius domini non acquirit altaFi domino. Sed quemadmoduni in hin, quae aliunde aequiruntur, diversa conditio est fructuarii, st servi conimunis, veluti quum altor fructuario non acquirat, altar dominis aoquirat, la quod ex ro quidem fructuarii acquisitum fuerit, ad eum so lum pertinebit, quod ex re alterius doniini servus communis acquisierit, ad utrumque dominuni pertinebil.

311

sea que se te deba en virtud de estipulacin; porque tambin si yo te entregase por va de donacin dinero contante, y t lo recibieses como acreditado, es sabido que pasa ti la propiedad, y que no es impedimento que hayamos disentido respecto fa causa de dar y de recibir.

87. EL iuso; Digesto, libro XLIV.Por medio del esclavo, que fu dado en prenda, no se adquiero para el acreedor la posesin, porque ni por estipulacin, ni por mandato, ni de ningn Otro modo se adquiere para l por medio de este esclavo cosa alguna, aunque la posesin est en su poder. 1.S1 uno de los dueos le don un esclavo comn dinero, est en Ja racultact del dueo la manera corno le donar el dinero al esclavo comn; porque si solamente hubiere hecho esto, separarlo en sus cuentas, y ponerlo en el peculio del esclavo, subsistir siendo del mismo dueo la propiedad; pero si al esclavo comn le hubiere donado el dinero del mismo modo como solemos donrselo los esclavos ajenos, se har comn de los condueos ti. proporcin de la parto que tuvieron en el esclavo. 2.Mas para que tenga lugar la siguiente enestin supongamos que un condueo le di un osclavo comn dinero, queriendo que permaneciese
los condueos proporcin de su dominio; porque

suya la propiedad; si el esclavo hubiere comprado un rundo con este dinero, el fundo ser comn de tambin si con dineros hurtados hubiere comprado
un fundo el esclava comn, ser de Los condueos proporcin del dominio; porque as como el esclavo dado en usufructo no adquiere para el propietario con cosa del usufructuario, as el esclavo comn no cuanto las cosas que se adquiren do otro meti es diversa la condicin del usufructuario de la del esclavo comn, por ejemplo, porque el uno no ad-

adquiere tampoco para el otro condueo con cosa do uno de los condueos. Pero ii la manera que en quiere para el usufructuario, y el otro adquiere para los dueos, as lo que verdaderamente se hu-

biere adquirido con cosa del usufructuario pertenere adquirido con cosa de uno de los dueos, pertenecer It uno y It otro dueo.

cer ste slo, y lo que un esclavo comn hubie S.As como estipulando expresamente para uno de los condueos, as tambin recibiendo me-

3.Sicut servus comniunis atipulando nominatim alter ex dominio, ita per traditioneni accipiendo soli el acquirit.

diante entrega el esclavo comn adquiere para

domino soquirel, ja parte nihil agit.

4.Quod unius servus por iraditionem accipiando se aceipere dixerit domino el 'litio, partem
5.Fructuarius servus, si dixerit, se domino proprietatis par iraditionem acoipore ex re frucluaril, totum domino acquiret; nam et si (4) atipulando ex re fructuarii, domino proprietatis aequireret. 0.Si, quum inihi donare velles, iusserim te servo conimuni meo et Titii ram tradere, isque hae mente acciperet, ut rem Titii fsceret, nihil agetur; nain el si proeurator.i meo ram tradideris, UI meam faceres, la hao monte aocepenit, ut suani faceret, nihil agetur. Queda scrvus eommunis bao mente acceperit, nl duoruzu dominorum faceret, ja parte alterius doinini nihil agetur.

ste slo. 4.Lo que el esclavo de uno solo dijere que rericibindolo mediante entrega lo adquirirla para su seor y para Tioio, lo adquirir, en parte para su seor, y respecto la otra parte riada hace. 5.Si un esclavo dado en usufructo hubiere dicho que por virtud de cosa de! usufructuario adquiria l mediante entrega para el dueo de la propiedad, todo lo adquirir para el dueo; porque tambin si estipulando hubiere adquirido con cosa del uso
fructuario, adquirir para el dueo de la propiedad.

5.Si queriendo t hacerme una donacin, yo clavo comn, mio y de Ticio, y l la recibiese con la intencin de hacer de Ticio la cosa, no se har nada; porque tampoco sehar nada, si le hubieres entregado una cosa mi procurador para hacerla t ma, y l la hubiere recibido para hacerla suya. Paro si el esclavo comn la hubiere recibido con l intencin de hacerla de los dos condueos, no se har nada en cuanto It la parte del otro condueo.
te hubiere mandado que entregases la cosa It un es-

(i) trailitione, al mdrgron interior de sdce F. (5). intsrest, qua mente eonst,insrta 'radanenli Vuig.
()

cozwnuni, insertan Hal. Vug.

(4) Me, fieL

312.

flIeTO.L1BIW XLI TITULO 1

88 ALFENUs VARUS libro IV. Digesorum a Paulo epitornatorum. Atlius (1) fundum babehat secundum viam pub!icam, ultra viam (2) flumen erat, et eger Lucii Titii; ftuit 31 flumen paulat!m, primum omniurn agrum, qui inter viam aL flumen esset,anibedit (4) et viaro autu1it, postea rursus miriutatm receseit, et alluvione iu antiquum locum rediit; respondit, quum flamen agrum et viam publicarn sustulisset, eum agrum eius factum case, qui traiis flumen fundum- habuisset, postea quum panlatim retro rediisset, ademisso ei, cuius faetus esset, et addidisse el, cuius trsns 'viam () ensel, quoniam eius fundus proximus flumini esset; id autem, quod publicum fuissat, nernini accessisse (6); nec tamen impedimento viani ase ait, piominus agar, qui trans viam alluvione (7) re. heme est, AtLii (8) fieret; nam ipea quoque vio fundi osse.t. 39. IULIANUS (9) libro III. ex MinLcio. - Etiam furtivus servas bonac fide emtori aequirit, quod ex re eius stipuiatur, aut por traditionein accipit. 40. A.FR1CANUS

lo, Ubre IV. - Aedo tenia un fundo junto . la va pblica, y al otro lado de la va habla un ro, y un campo de Lucio Ticio; el ro se extendi paulatina. monte, y primeramente so llev un campo que habla entre la viS y el ro, y ocup la vta, y despus se retir su vez poco poco, y volvi por aluvin su antiguo canco; respondi, que habiendo suprimido el rio el campo y la va pblica, este campo se hizo del que tenia el fundo al otro lado del ro; despus, cuando paulatinamente volvi atrs, se lo quit aquel de quien se habla hecho, y se lo agreg aquel de quien era el fundo del otro lado- de la va, porque de ste era el fundo prximo al ro; paroque lo que era pblico, no fu por accesin que no se.hieiese de Accio el campo que por aluvin qued al otro lado de la va; porque tambin

38.

ALFBNO VAHO;

Digesto compendiado por Pau-

nadie; y dice, que la va no fu impedimento para la misma va era del fundo.

39. Juu.trto; Doctrina de Minicio, libro 111.Aun el esclavo hurtado adquiere para el comprador de
buena fe todo lo que por cosa de ste estipula, recibe mediante entrega. 40 AFmCANO; Cuestiones, libro VII. -Se pregunt, si, habiendo fallecido aquel quien un hom-

situm est, si is, cu liber horno bona fide serviret, decesserit, eique is heres exUterit, qui liborum sum asee sciat, sn aliquid por eum acquirat. Non osee ait, ut hie bona fide possasior videatur, quando siene liberum poesidere coeperit; quia, el si tuudam auum quia legaverit, hcr, qui eum legatum asee sciat, procul dubio friictus ex eo suos non faciet, et multo magia, si teetator eum alienum bona fide emtum poasedit; et aires servorum igitur operam ar, ministerinm eantlem rationem sequendani, ut, sive proprii, sive alieni, vel legati, ve! man uinissi testamento fuerint, nihil por ces heredibus, qui modo eorum id non ignorarent, acquiratur; etenim simul hace fere codera (l), nL, que casu fruetu praediorum consumtos suos faciaL bona fide poeseseor, eodem per servum ex opera el ex re ipsius.ei acquiratur.

libro VII. Qaaes1ionum.Quae-

bre le servia de buena fe, y habiendo quedado he-

redero de l uno que saba que aqul era libre, adquirir alguna cosa por medio del mismo. Dice, que ste no es considerado poseedor de buena fe cuando sabiendo que aqul era libre hubiere comenzado

poseerlo; porque tambin si alguno hubiere legado un fundo suyo, el heredero que supiese que aqul habla sido legado, no har sin duda suyos los

frutos de aqul, y mucho menos si el testador lo posee siendo ajeno habindolo comprado de buena fe; y a la misma razn Be ha de atender respecto al trabajo y'ai servicio de los esclavos, de suerte que, ya si siendo propios, ya si ajenos, hubieren sido legados manumitidos por testamento, nada se adquiera por medio da ellos para los herederos, que

no ignorasen esto; porque al mismo tiemp suele suceder, que en elmismo caso en que el poseedor de buena fe hace suyos los frutos que de los predios ha consumido, se adquiere para l por medio
del esclavo con el trabajo y con cosa del mismo.

in civitate pi3sit.as civium non osee; idque Trobatius eL Pegasaus; dare lateen opeam Praetoren3 oportere, uL, quod ea mente jo public r o positum ecl., nc liceret privato auferre, neo ei, qui posuerit; tiiendi argo cives erunt el adveraus petentern exeeptione, et actione adversus (11) possidenlem iuvandi.

41.

ULPIANIIS

libro JX. ad Eclicluin. Statuas

ciudadanos;y esto dicen Trebacio y Pegaso; pero el Pretor debe procurar que lo que con esta intencin fu puesto en un lugar pblico, no le sea licito

41, ULPIANO; Comentarios al Edicto, ibro IX. Las e5ttuas puestas en una ciudad no son de los

un particular, ni al que lo hubiere puesto, quitarlo; luego debern ser amparados los ciudadanos dos con accin contra el que lo posea.

con excepcin contra el que lo reclame, y auxilia-

quae nondurn competit, extra boas nostra est.

42.

PAULUS

libro XI. ad Ediclum.Substitutio,

substitucin, que no compete todava, se halla fuera de nuestros bienes.

42. PAuLO; Comentarios al Edicio, libro XLLa

Servus, qui bona fide poseidetur, id, quod ex re alterius est, poeseseori non acquirit.

43. Guus libro VII. ad Edklum praonciale.

adquiere para el poseedor lo que se adquiri con

48. thro; Comentarios al Edicto provincial, libro VII. - El eselayo, que es posedo de buena fe, no

cosa de otro.

(5)

Martine Valg. inter vam et, HaL (8) fluil, ometa Ha. (4) abolevlt, Vug. (5) ager, nserta VuiLr, t6) - cd(c4 Ft, Br.; acCe.sLet, Taur.
(1)

(71 HaL; aliurloni, el cdice FI. (8) Marttl, V-19. (9) Iden, Hal. (10) recldere, V4j. (11) etentein pt1on5, et actione adverenM, coiudraase edadtdaj por antig mos copiltae

IRTOLIBO XLI: r1PtILO 1 1.Incorporales res tradtioneni et usucapionem non reeqiere, manifestum eat. 2.uum servus, in quo, altei'ius ususfructus eat, bominem emit, et el Lraditus Bit, antequam pretium solvat, in pendenti est, cui propriet.atem aequiaierit; et quum ex peculio, quod ad fruotuarium pertin et, sol'erit, intelligitur fructuarii (1) horno fuiase; quum vero ex eo peculio, quod propriotarium sequitur, solverit, proprietarii ex posttacto fuiase 'videtur, 44. LJLPIANUS ibo 111. ad Ed4ctum. - Poinponius tractat, quum pastor meo .hipi poros eriperenL, boa vioinae villae colonus eum robustia caiiibus et fortibus, quos pecoris sui gratia paseebat, conaeutus lupia eripuit, ant canes extorserunt; et

313

1.Es manifiesto que las cosas incorpreas no admiten entrega ni usucapin. 2.. Cuando un esclavo, sobre el cual es de otro el usufructo, compr otro esclavo, y le fu entregado, antes que pague el precio est en suspenso para, quin haya adquirido la propiedad y cuando lo buhiere pagado del. peculio, que Le pertenece al usufructuario, se entiendeque el esclavo fu del usufructuario; mas cuando lo hubiere pagado de peculio que le corresponde al propietario, se considera que fu del propietario en virtud de hecho posterior.
44. ULPIANO; Cotncnarios at Edicto, libro XIX. Dice Pomponio, que, si los lobos le hubiesen arrebatado un pastor mio puercos, y el colono de una granja vecina, persiguindolos conperros robustos y fuertes, que mantena para guarda d su a nado, se los quit los lobos, los perros se los arrancaron, y mi pastor reclamase los puercos, se pro?Ilntaba, si los puercos se hicieron del que los cogi, 6 si permanecern nuestros, porque hablan sido adquiridos como en cierta especie de caza; pero pensaba, que . la manera que los animales cogidos en la tierra y en el mar, cuando volvieron su libertad natural, dejaban do ser de los que los cogieron, as tambin los cogidos de nuestros bienes por animales marinos y terrestres dejaban de ser nuestros, cuando tales animales huyeron de nuestra persecucin. tQuin, por ltimo, dice que permanece siendo nuestro el que un ave se ]lev 'volando de un corral 6 de un campo nuestro, 6 el que nos arrebat Si, pues, deja de ser nuestro, si

qnum pastor meus peteret porcos, quaerebatur, utrum elus facti sint porci, qui eripuit, an nostri maneant, nam genere quod am venandi id erant naet; cogitabat tamBo, quemadmoduin torra marique capta, qu.um in suarn naturalem laxitatem pervenerant, desinerent aorum eese, qui ceperunt, ita ex bonis quoque nostris capta a beatiis marinis et terrestribus desinant nostra esas, quum effiigerunt bestias nostram perseeutionem. Quia denique manero nostrum dicit, quod avis tranavolane ex ares nut ex agro riostro transtuLit, ant quod nobis (2) eripuit? Si igtur desinil, si fuerit oro bestiae Liberatum, oceupantis en!, quemadmoduni piscis, ve! aper, 'vel avis, qui potestatem nostram e'vit, si ab alio capiatur, ipaius fi t. Sed putat polius, notrum manero t&mdiu, quamdiu recuperan posait, Iicet in avibus et piscibus et feria verum sit, quod acribit. idem ait, et si naufragio quid ainisaum sit, non statim nostrum esse desiriere; denique quadruplo tener eum, qui rapuit. Et sane melius est dicere, et quod a tupo enipitur, nostrum manero, quamdiu recipi poasit id, quod ereptum eSt. Si igi.. tui manet (2j, ego arbitror, otiam furti competere actionem; licel enim non animo furandi fuerit co lonus porsocutue, quam'vis et boa animo potuerit case, sed etsi non hoo animo porsecutus sit, tamen quum repocerit.i non reddit, supprirnere et interci pero videtur; quare et furti, et ad exhibendum teneri eum arbitror, et vindican exhibitos (4) ab en porcos poase.

fuere librado de la boca del animal ser del que lo

ocupe, la manera que el pez, 6 el jabal, 6 al ave,

que escap de nuestro poder, si es cogido por otro


se hace del mismo. Pero ms bien opina, que per-

manece siendo nuestro mientras puede ser recuperado, aunque tratndose de aves y de peces y da animales silvestres sea verdad lo que escribe. Dice

ol mismo, que si tambin por naufragio se hubiera

perdido alguna cosa, no deja de ser nuestra mmediatamento; y finalmente, que se obliga en el cudruplo el que la coge. Y verdaderamente os mejor decir, que tambin lo que es arrebatado por el lobo

permanece siendo nuestro mientras pueda ser recobrado lo que fu arrebatado. Si, pues, permanece siendo nuestro, opino que compete tambin la acperseguido con la intencin de hurtar, bien que

cin de hurto; porque aunque el colono no haya tambin podr haber sido con tal intencin, si no obstante que nohaya perseguido con tal intencin

no restituye al que reclama, se consideraque quita y que hurta; por lo cual opino, que estobligado
exhibirlos, y que pueden ser reivindicados los puer-

cos exhibidos por l, 45 Gato;

45, Guus ,ib'-c VIL ad Edictuth pi-onezale. Communis aervtjs si ex re alteritia dominorum acquisierit, nihilominus commune id enit, sed ja, ex cuius re aequieitum fuert, communi dividundo iudinio eam aummam praecipere (5) poteat; nam fldei bonae convenit, nt unusquisque praecipuum habeat, quod ex re eies servus aequiaierit; sed si abunde servas conuinunisacquisienit, omnibus socus pro parte dominit hoc acquiritur.

VIL Si un esclavo comn hubiere adquirido con cosa do uno de los condueflos, la cosa ser, sin embargo, comn, pero aqul con cuya cosa hubiere que es consiguiente la buena fe, que cada uno

Comentarios a Edicto proeinciat, Uro

sido adquirida puede percibir previamente aquella suma con la accin de divisin de cosa comn, portenga como privativo lo que con cosas de l hubiere adquirido el esclavo; pero si el esclavo comn hubiere adquirido de otra manera, esto se adquiere para todos los conduellos con arreglo su parte de dominio.
(4) sagn oopr.00i,, del .,ddice FL Lfr. segtM a aaarwa orgina. (5) psetpere, ifni. Vulg.

(5) Uostrufli,marta

(2) n5ufruetiisrli, Vug. (l quod a. fobia mIlrsu lEaL Vg.

.zMlitto, Taar.

1oiie 111,do

314

DIGKTO .L1RO ILX TT1JL0 1

46. ULPuJus libro LXV. ad Ediclwn. -Non est novum, ut, qui dominium non habeat, alii dominium praebeal; nam, et craditor pignus vendando caua.m dominhi praestt, quam ipse non babuit.
47. PULIJS libro L. cid Edietum. - Fructuario hereditas acquiri non potest, quod in operis serv heredits non est.

46. Uuo, Comentarios al Edicto, libro LX V. - No es nuevo que el que no tiene el dominio d i otro el dominio; porque elacreedor alvenderlapren. da da una causa de dominio, que l mismo no tuvo. 47. Pxut.o; Comentarios al Edicto, libro L. - La herencia no puede ser adquirida para el usufructuario, porque la herencia no est comprendida en el trabajo del esclavo. - El comprador de buena fe hace sin duda mientras tanto suyos, percibindolos, los frutos aun de cosa ajena, y no solamente los-que con su diligencia y su trabajo fueron fi. su poder, sino todos, porque en lo que atae los frutos est casi en el Lu.. ar de dueo. Finalmente, aun antes que los perciba, tan pronto como, fueron separados del susto se hacen del comprador de buena fe. Y no importa que la cosa, que de buena fe compr, pueda ser, ' no, usucapida por largo tiempo; por ejemplo, si fuera de un pupilo, poseida por fuerza, 6 donada un presidente contra la ley de peculado, y por ste hubiera sido enajenada un comprador de buena fe. 1.Se pregunta por el contrario, si, juzgando yo que era del vendedor al tiempo, en que se me entrega la cosa, y habiendo sabido despus que era de otro, har mos los frutos, porque subsiste la usucapi6n por largo tiempo. Pompnio dice, qu se hada recelar que no sea poseedor de buena. fe, aunque usucapia; porque esto se refiere al derecho, esto es, la usucapin, y aqullo un hecho, para que uno posea de buena 6 de mala fe. Y no es contrario que corre el largo tiempo de la usucapin; porque, por el contrario, el que no puede adquirir por vicio de la cosa hace suyos los frutos. 2.Tambin son frutos los partos de las ovejas, y pertenecen por lo tanto al comprador de buena fe, aunque hayan sido vendidas 6 hurtadas estando preadas. Y la verdad, no se puede dudar que haga suya tambin la leche, aunque hayan sido vendidas teniendo llenas las ubres; y el mismo derecho hay respecto a la lana. 49. EL mismo; Comentarios 4 Ptaacio, libro JX. Lo que de cosa suya dona el usufructuario es de su propia cosa; pero si sto lo hubiere hecho con la intencin de que pertenezca al dueo de la propidad, se ha de decir que se adquiere para 6]; mas si un exLrao le hiciera una donacin, se adquiere indistintamente para el propietario solo. Lo mismo diremos tratndose de un hombre Ubre, que me sirve de buena fe, de suerte que, si yo le hubiere donado alguna cosa, es ruja. Y por esto escribe Pomponio, que aunque yo lo hubiere donado su propio trabajo, so adquiere sin embargo para m lo que adquiriese con su trabajo. 50. Poiipowio; Doc trino de Plaucio libro VI. Aunque se haga nuestro lo que hayamos edificado en un litoral pblico 6 en el mar, so ha de presentar decreto del Pretor para que sea licito hacer esto; y an se le ha de impedir tino con la mano, si esto lo hiciere con molestia de Ica dems; porque no dudo que no tiene accin alguna civil para hacerlo. 51. Caigo; Digesto', libro 11. - Al trnsfuga Lo recibimos por derecho de guerra. CI ante, inserta Vutg. (4) II, coriskidraes aqu palabra auprflua.
48. EL MISMO;

diligentia et opera eiuspervenerunt (1), sed orn nos,

48 TDU libro VI!. ad P1autm. Bonae fideL emtor non dubie porcipiendo fructus etiam ex aliena re, Snos interim facit, non tanturn eoa, qui

Comentarios 4 Plaucio, libro ViI.

quia, quod ad fruetus altinet, loco dornini paene est. Deriique etiarn, pruscjuam percipiat, statim ubi a solo separati aunt, bonae fldai emtoris fiunt. Nec interest, ea res, quam bona fide erni, 1ono tempore cap poasit, nec no; veluti si pupilli siL, aut vi posacasa, ant Praesidi contra legem repelundarum onata, ab coque abalienata (2) Bit bonse

fidei cmtori.
1.In eontrarium quserilur, si co tempere, qun niihi res traditur, putem vendentia esas, deinile cognovero alionam case, quia perseverat per longum tempus capio, an (3) rructus meos faciain. Poniponius, verendum, no non sit bonao 1dei pos. sessor, quamvis eapiat; hoc enim ad ms, id caL capionem, illud ad factum pertinere, ut si (4) quia boca aut mala fide posaid.eat. Neo contrarium cal, quod Iongum tempus currit; nam e contrario la, qui non potest capero propter taj vitium, .fructua anos facit. 2.Et ovium foetus u fruotu sunt, el ideo ad honae fldei emtorem pertinent, etiamai praenanles venierint, vol &urreptae sint. Et sane, quin lae suuni facit, quarnvla plenis uberibus venierint, dubitari non potest; idomque in lana iuris esi.

49. ineis libro IX. ad Ptauttum. - Quod fru-. etuarius ex re ana donat, ex re cine est; sed el co animo id fccerit, ut ad proprietatis dominum per-. tineat, dicendum est, iii acquiri; si autam extraieus ej donet, indistincte soli proprietario aquiritur. Eadem (licemus in hemina libero, qui bona fide mili servil, ut, si ei aliquid donaverim, meum sit. El ideo Pomponius soribit, quamvis donaverim W operas anas, Lamen quidquid ex operia aula acquiret, mihi acquiri.

- 50. POMPONIUS

quod in litore publico vol in man exstruxerimua, nostrum aat, lamen decretoni Praetoris adhibendumet, ut id facere liceat; mo efiam manu prohibendus est, si cum ineommodo ceterorum id faciet; nani nivilem eum actionem de faciendo nul.. 1am habere non dubito. jure belli recipucus.
51. CSLSUS

libro Vi. ea PlauUo.Quarnvis

libro 11. Digesto-am. - Transfugaxn

(1) proveiieruflt, Valo. ) antes illesaSa, Vuig.

DIGBSTO,LIBRO. XII: ifruo 1.EL quae res hostiles apud nos sunt, non publicae, sed occupantinm fiunt.
MODSST1NS. libro VIL Regaiwum. - Ram 52. in bonis nnstris habere intelligiLilur, quoties poasi-

315

1.Y las coses de os enemigos, que estn en nuestro poder, no se hacen pblicas, sino de los qu

las ocupan.

dentes exceptioriem, ant amittentes ad recuperandam sam actionem habemus. 53. lons libro It V. ad QuiiUurn Mucum.Ea, quas civiiter aoquiruntur, por eos, qui in potestate nostra sunt acquinmus, veluti per (1) atipulationew; quod naturaliter acquiritur1 sicuti estossessio, por quemlibei volentibus nobis posaidore acquirimus. 54. Inti libro XXXI. ad Qaiu,n Muciwn,.

52. M0DSsTIN0; Relas, libro VIISe entiende que tenemos una cosa en nuestros bienes cuando poseyndola tenemos excepcin, , perdindola, accin para recuperarla. 53. EL MISMO; Comentarios Quinlo Mucio, Libro XIV. - Las cosas que se adquieren civilmente las adquirimos por medio de los que estn bajo nuestra potestad, por ejemplo, por medio de estipulacin; lo que se adquiere naturalmente, como es la posesin, lo adquirimos por medio de cualquiera queriendo nosotros poseerlo.

Horno liber hereditatem nobs acqnirere non potest; qui bona fide nbis servit, aoquiret, si tamen aponie sua soleas eondttionem suarn adierit; nam si iussu riostro adierit, negus sihi, neqne nobis acquiret, si non habuertt arnniurn aibi aoquirencli; quodsi eam meritem habnit, eibi aequirit.

1.Itom promittendo nobis liber horno, qui bona fide nobis servit, ut (2) einendo, vol vendendo (3), val looando, ve] coridueendo oblgar ipso iure potenit. 2.Sed el (4) damnuni dando damni iniuriae tenebittir, nL temen culpam in damno dando exigere debearnus graviorem, nec tam (5) levem, quam ab etraneo. 3.At si ius5u nostro quid la re nostra gerant, vol absentibus nobis quasi procuratores aliquid agant, danda cnt a nos actio, non soluni si oes ernonirnus, sed etiam si donati fuerint nobis, ant ex dotis nomine, aut ex legati pertinere ad nos coeperunt, aut ex hereditate, idem praestabunt; ncc solum si nostros putaverimus, sed et si cominunes aul fructuarios, ut Lamen, quod aequisituri non essent, si royera corninunes ant usuarii (6) essent, Id hodiaque non acquirant. 4.Quidqukl tarnen liben horno, vol alienus (7), quive bona Me nobis serviL, non aejuinit nobi, Id vel gibi lber, vol alisnus servas (8) domino suo aoquiret, excepto eo,quod vix (9) est, ul liber horno posedendo usueapere(tO) poasit, quia neo posaidere inteUigittir, qui ipse poasidorotur; sed neo por serviun alienum, qaem nos bona fide poasidemus, dominuspeculiari nomine ignorana usu cape re potenit, sicuti no por fugitivurn quideni, quem non poaidet.
55. PROcULUS libro II. Epistolaram. In laqueum, quein venandi causa posueras, aper Iccidil; quuin so has reret, eiemtum eum abstuli; nu in tibi -videor tuum aprurn abstulisse, et si- tuurn putas fui&goj si solutum euni in stivam diinisissem, co casu tuus cese dasiisset, an manoret? et qusin actionem rnecum haberes, si desiisset tuus cose,

54. Ex. i&so; Cone,i.tarios Quimo Muelo, 1 bro XXXI. - Un hombre libre no puede adquirir para nosotros una herencia; el que de buena fe nos sirve la adquirir, si no obstante la hubiere adido espontneamente conociendo su propia condicin; porque si la hubiere adido por mandato nuestro, ni la adquirir para si, ni para nosotros, si no hubiere tenido intencin de aduinirIa para si; pero si tuvo esta intencin, la adquiere para 61. 1.Asimismo, el hombre ubre que nos sirve de buena fe se podr obligar de derecho prometindonos, como comprando, 6 vendiendo, 6 dando tomando en arrendamiento. 2Pero tambin causando dao se obligar por la accin de dao con injuria, pero de suerte que por causar el dao debamos exigirle la culpa grave, no tambin la leve, como un extrario. 3.Mas si por mandato nuestro administraran alguno de nuestros negocios, hicieran como pro. curadores alguna cosa estando nosotros ausenteis, se habr de dar accin contra ellos, no solamente si los hubiremos comprado, sino que tambin respondern de lo mismo si nos hubieren sido donados, 6 si comenzaron ti pertenecernos ti titulo de dote de legado, 6 por herencia; y no slo si los juzgremos nuestros, sino tambin si comunes usufructuarios, pero de suerte que lo que no hubiesen de adquirir, si en realidad fuesen comunes
usufructuarios, tampoco lo adquieran hoy. 4.Pero todo lo que un hombre libre, un esclavo ajeno, el que nos sirve de buena fe, no ad-

quiere para nosotros, lo adquirir, siendo libre, para si, 6 siendo esclavo ajeno para su seor, exceptuando lo que es dificil que un hombre libro pue-

da usucapir poseyndolo, porque no so entiende que posee el mismo que fuese posedo; pero tajnpoco por medio de un esclavo ajeno, ti quien ile buena fe poseemos, podr usucapir el dueo que lo ignora ti nombre del peculio, corno tampoco ciertamente

por medio de un esclavo fugitivo, al cual no posee.

55. PaCIJLO; EpWolas, Libro IT. - Un javi1 cay en el lazo que hablas puesto para cazar; estan-

do sujeto en l, lo desligu y me lo llev; se considera acaso que- te quit tu javali? 3Y consideran-

t que era tuyo, si yo lo hubiese dejado ir suelto ti

la selva, habra dejado en este caso de ser tuyo, 6

permanecera sindolo? Y pregunto, si hubiese do(5) frucivarfl, Jal. (7) eflsiiu* servas, qui, 11a2. Vnlg.; liber homo, qal bond de noble servit, vea serves eliesus, oo4jetwa Dr. (5) id, al libar horno ess, albi, ve MSIienuC serves set, domino, Hiel. (a) les, Ial. (10) non, mee rta Ha.

(1) Ial. Valg.; per, orn.fiela el C dic e FI, (2) rar.s#gun la eoritura origi4aL, que ioe servite. -te; & 'por u, la correccfd" del cdice Fi., Br. I) Segiii co'recoids del eddioe FI., Br.; vendundo, Tnui,
(6) IaL. Vulg.; temen, 41 oddice Fi, ()

la eeorra ortgitiai.

Ha. Vtag.; el, oinLiela el eddiii Fi.

31.G

tflGESUu1 ,I 1TULO 1 jado de ser tuyo, qu accin tendras contra ini, al acaso se deberla dar la accin por el hecho? Respondi: veamos Si hay diferencia entre que yo haya puesto el lazo en sitio piblico, en privado; y silo puse en lugar privado, si en el que era IRiO, en el do otro; y si en el de otro, silo puse con permiso de aquel do quien era el fundo, sin su permiso adems de esto, si el javati catabaen aqut de tal modo sujeto que l mismo no se poda desligar, si luchando largo tiempo se habra de haber, desligado. Pero opino que el resultado finales este, que, si lleg mi poder, se hizo mo, pero que si hubieses dejado en su libertad natural un javal mo ilvestre''y por este hecho hubiese dejado de ser mo, so me debe dar la accin por el hecho, segn se respondi, cuando uno arroj de una nave Ufl vaso de otro. 56. EL tsissio; Epistolaa, libro VIII. - Se form en un ro una isla frente por frente de un campo mo, de tal suerte que su longitud no exceda en nada de la extensin de mi predio; despus creci paulatinamente, y avanz hasta el frente del predio vecino superior y del inferior; pregunto si ser mo lo que acreci, porque se agreg a lo mo, si ser de la condicin de derecho de que seria, si en un principio se hubiese formado de aquella, longitud. Pi-culo respondi: si tiene derecho de aluvin el ro este, en el cual, segn has escrito, se form una isla frente por frente de tu campo, de suerte que no excediese de la longitud de tu campo, y la isla estuviese en un principio ms cerca de tu fundo que del que tenla otro al otro lado del no, toda ella se hizo tuya, y es tuyo lo que despus se agreg por aluvin esta isla, aunque de tal manera se hayaagregado que la isla avanzase hasta el frente de ola vecinos superior inferior 6 unqne estuviese ms cercana al fundo del que lo tiene al otro lado de! ro. 1.Tambin pregunto, si habindose formado la isla ms prxima Ii mi orilla, y habiendo comenzado despus (a correr todo el ro entre ml y la isla, habiendo dejado su cauce, poi' el que habla corrido la mayor parte del ro, 'dudars acaso si aun esta isla permanecer siendo rata, y si no obstante se har. ma parte del cauce que el ro dej? Te ruego que me escribas lo que opinas. Prculo reapondi si habiendo estado en un principio ms prxima tu fundo la isla, el ro, habiendo dejado el cauce mayor, que haba entre esta isla y el fundo del vecino, que se hallaba al otro lado del ro, comenz (a correr entre esta isla y tu fundo, ello no obstante, permanece siendo tuya la isla; pero el cauce, que hubo entre la isla y el fundo del vecino, debe ser dividido por medio, de suerte que se entiendaque es tuya la parte ms prxima (a tu isla, y que es del vecino la parte ms prxima (a su campo; y entiendo que cuando se hubiere desecado el cauce del ro cii la otra parte de la isla, sta dej de ser isla; mas para que se entienda ms fcilmente la cosa, [la-. man isla al campo que habla sido isla. 57. Puio; Comenarios 4 Ptaucio, libro VI. Escribe Juliano,que por medio do un esclavo donado no se puede adquirir por el marido cosa alguna $) tasi-. ugiin a esertt,Lra original, en a ue le el cosrlt 1 eneperit, la oorr.ocidn del cdice PL. Br. tiuerat si cdice Fi. (10)idm por et et, ac iaaeiens H'21.Viag. (i1 Tau.; tusatsm, el oSdioe.Fi. (11)appsttutl, Vug.

laqueum, videamus, nc intersit, in publico, an in

num ni factum dar oporteret quacro, Reapondit,

privato pOsuerim; et si in pnivato posni, utrum in meo, an in alieno; et si ni alieno, utrum pernhissu

eius, cuius fundus erat, an non permiasu cius posuerim; praeterea, utc'um iii eo ita haeserit aper, ut ex
esse, ut, si iii meam potestatern pervenit, meus fachis sit, sin autem aprum meum feruni (1) in suam naturalem !a%itatem ktilnBiaaco, co facto meus case desiisset, et (2) aotiouem mihi i'n faoum dar oportere, veluti responsum est, qunni quidam poculum aftening ex nave eiecisset.

expediturus se fuerit. Summarn tomen hane puto

pedire so non posait ipso, su diutius motando

56. Iuiii libro VIII. Epiatolarwi. - tnsua est enata in ilumine contra trontain agri mci, ita ut nihil exooderet lengitudo regionem praedii me; postea sucia est pa.ulatirn, et proeesstt contra frontea (3) et superioris vicini, et inferioris; qusero, quod accrcvit, utrum meutu sit, quoniam meo adiunutuiti est, an cius iuris sil, cuius ~et, si initio en ata (4) rius Lougitudhiis fuisset. PrOCU1US respoadit: fiumen istud, in quo insulam contra (5) frontem agni tu enatam (6) case scnpsisti, La ut non excedret longitudinerti agri tu, si alluvionis ius habet, et insula mitin propior (7) fundo tuo fuit, quam cius, qui trana humen habebat, tota tua facta est et quod postea ci iusutae altuvione aceessiL, id tuum est, etiamsi ita accessit, ut prooederet insula contra frontes vicinorum Bupenioris atque infeniris, vl eiam nt propior casal fundo eius, qui trans humen habet,

1.-1ern quaero, si, cuum propior ripas mese enata est insula, et postea tolum flurnen finare inLen me et jusutam coepil (8), rcUcto suo alveo, quo maior amn'is tluxerat (SI), numquid duhtes, quin etiai.insula inca maneat, et nihilominus cius sol, quod humen reliquit, pars fiat mes? Rogo, quid sentias soribesmihi. Proculus reapoudit: si, quum ropior fundo Lue initio fulaset insula, t'wmen reoto alveo meiore, qui intCI' earn inslam fuerat et euin funduin vicini,qui trane humen erat, fluere coepit iiiter calainsulam et fundum tuum, nibilo minus nauta tea manet; sed al'vous, qui fuit inter crin itisulam et fundum vicini, nicdjus dividi dobat, ita ut para propior iusulae tuse tua, para antera propior agro vicini, eius case intelligatur; inlelligo, ut si (10) quurn ex altera parte insulae alveus fluminia exarueril, dealiase insulain case; sed que facilius res intelligeretur, agrnm, qui inaula (11) fuerat, innulam appellant (12).

PMiLuS libro VI. cid Pautuni. - Por ser57. vum donatum a manto, neo ex re quidem sius, eui donatus est, acquiri quidquam posee, lulianus sen-

(1) factuni Ha. Valg.


(5) frontein agrL, RoL

(21 Tau et, omU eta ,t cdice ^' .8r.

Ta&r. al mrgen; os asta, e .1 tavto. (5) etrca.HaL(5) Ta ar. ni 'w.ren; e~nRtem, en .1 te2,o. (7) Tan, prior, el 0d, ^

i&6.tiflito L: tfiU 1. bit; kloe enim in eorum persona concessum est, qui bona fide sorviunt.
58. liVOLENUS libto XI. &v Cassio. - Quaeounque res ex mar (1) extracta est, non ante eme incpit esas, qui extraxit, quain dozninus eam pro derelicto habere coepit,

317,

ni aun ciertamente con cosa de aquella . quien fu donado; porque esto fu permitido respecto a la persona de los que sirven de buena fe.

- 58. JAvOLSNO Doc trina de Cauio, libro XI. Ninguna cosa que fu oxtraida del mar comienza 8 ser del que La extrajo antes que su dueo haga comenzado tenerla por abandonada.
59. Ciisvn&ro; Cuestiones, libro It. - La cosa comprada por mandato mo no se har ma antes que me la haya entregado el que la compr.

59. C*i..tasnrus l ibro II. Qaacstonunz. Res ex mandatu raen emta non pnius mea fiet, quam si mihi tradiderit, qui emit.
80. SCAOVOL libro 1. Responaorum. - Titius horreuni frumentarum novura ex ta.bulis ligneis factura, mobile in Seii praedio posuit; qnaeriwr, uter horro dominus Sit. Reapondit, secundum (2) quae proponerentur, non cese factum Seii.

un predio de Seyo un nuevo almacn movible para trigo, hacho con tablas de madera; se pregunta, quin ser el dueo del granero. Respondi, que segn lo que se expona no se hizo de Se-yo.

60.

SOVOL;

Re.%puetas, libro I.Ticio puso en

.--.Uereditas in multia partibu8 iuris pro domino liabetur, ideoque (3) hereditati quoque ut domi110 per servuna hereditaniura acquinittw. in his sane, in quibus factura persoriae operaeve substantia desideratur, nihil hereditati quaeri per servuLu potest; ae propterea, quamvs servus hereditanius heres institulpossit, tainen, quia adire tubentis domini persona desideratur, heres exspect.andus est.

61. I1ERMOG2N1AUs libro VI. Luris Eptoinarum.

es considerada corno dueo, y por esto se adquiere

VI. -En uiuchas partes del derecho la herencia

61.

HBaIfooENIallo;

Epitome del Derecho, libro

1.tJsuafruclus, qui sine persona eonstitui non potest, hereditati par ser'vum non acqmritur. 62. PiuLus libro II. 4tanualiwn. - Quaedam, quse COrI poasunt sola al1nari, per universitatem traneunt, ut fundus dotalis ad heredera, et res, euius aliquis conimoreinni non habet; riaxu legan el non possit, tamen horca intitu tus dominus eius efficitur.
63. TRYPHONINU5 libro VII. Disputationum. Si is, qui in aliona potestate est, thesauruim invenerit, in persona eius, cu acquirit, boc ant dicendum, itt, si in alieno agro invenerit, partom ci acquii'at, si vero e parentis dominive loco invcnerit,ilhus totus sit, si autem in alieno, para (4).

tambin para la herencia como para el dueo por medio de un esclavo de la herencia. Pero ea Los casos en que se requiere el hecho de una persona La realidad de un trabajo, no se puede adquirir nada para la herencia por medio de un esclavo; y por eao, aunque un esclavo de la herencia pueda ser instituido heredero, se ha de esperar, sin embargo, al heredero, porque se requiere la persona del dueo que mande adir la herencia. 1.El usufructo, que no puede ser constituido sin persona, no se adquiere para la herencia por medio de un esclavo. 62. PsuLo; Manual, Wro II. - Algunas cosas, que no pueden ser enajenadas solas, pasan 8 otro en conjunto, como el fundo dotal al heredero, y la cosa respecto . la que alguno no tiene derecho de comerdo; porque aunque no pueda ser legada 8 !, sin em.bargo, el heredero instituido se hace dueo de ella. 68. Tau'oNINo; Disputas, libro VII - Si el que est bajo ajena potestad hubiere encontrado un tesoro, se habr de decir respecto . la persona do aqul para quien lo adquiere, que silo hubiere encontrado en un campo ajeno, adquiere para aqul una parte, y si lo hubiere encontrado en terreno do un ascendiente d.c su seor, todo ser de ste, pero si en el de otro, una parte. 1.Si un esclavo comn lo hubiere encontrado en terreno ajeno lo adquirir acaso con arreglo a las porciones del dominio, siempre por partes iguales? Y esto es semejante 8 la hrancia al legado, lo que donado por otros se le entrega un esclavo, porque tambin un tesoro es considerada don de la fortuna; de suerte que (a parte que le corresponde al inventor les pertenecer . los condueos con arreglo 8 la parte del eelavo de que cada uno es dueo. 2.Si un esclavo comn lo halla en un fundo propio de uno solo de sus condueos, no hay duda, respecto la parte que corresponde siempre al dueo del suelo, que ser del unico dueo del predio; pero se ha de ver si el otro condueo tomar algo de la, parte, O si acaso esto ser lo mismo que cuando por mandato de un solo dueo estpula el esclavo, recibe alguna cosa mediante entrega expresamente para otro; que es lo que ms bien se podr decir.

1.Si coramunis seivus jo alieno invenerit, utrum pro drninii partibus an semper aoquis acquiret Et simite ant, atque lo hereditate, vel legato, vol quod ah aliis donatura servo traditur, quia ci thesaurus donum fortunas creditur; scilicet tiL pars,.quae inventen cedit, ad socios, pro qua parte servi quisque doininus est, pertineat.

2.Si comrnunis servus in doniini unius fundo proprio invenit, de parte, quae soli domino Seniper nedit, non es dubiurn, quin solius domiai praedii sit; verum, an aliquid ex parte feraL alter socius, videndam est, et numquid simile sit, atque quum atipulatur servus iussu unius domini, aut per traditlonera atiquid accipit val nonunatim alter; quod magis dii poteni t.
(1) MaL; msre, el cddice FI. (2) e, insertan acertadamente, H. VaLg. (2) Segn oorrCee#$,t del cdice FI., Dr.; adeoque, a criU4 origiiial.

() si sutem para, ontgela..i Ata d.

18

DtT.LIQ XL1: TTTJLOI

3.Quodsi servus, in que ususfructus alienus est, iwenerit in ema loco (1), qui servum proprium habet, an totm illius sit, et si jo alieno, fin partem eidem acquirat, an vero fructuario? mapaoLio in illo est, num ex operis servi acquiratur. Finge, terram fodiontam invenisse; ul hoc dicatur frnctua.rii esso quod vero ubiLo in aldito loco positum nihil agcns, sed aliter ambulans invenit, proprietatis domini Bit. Ego neo iRius ad ructuarilim pertinere partem arbitror; neme enim servorum opera thesaurum quaerit neo ea proptar tunc terram fodiebat, sed alii rel operam insumebat, et fortuna aliud dedit. Itaque si u ipsius fructuarii agio invenerit, puto partem solam, ut agri domiuum, babiturum, alteram ad. eum, onius in servo proprietas est, pertinere.

4.Quodsi 'creditor invonerit, in alicno videbitur invenisse; partem itaque sibi, partem debitori praestabit; neo recepta pecuniS, restihiet quod iure inventoris, non creditoris ex tbesauro apud aiim perrnansit. (2) Quae quum ita sint, et quum ex Principis auctoritate oreditor ut propriuin agrum tonare coepit jure dominii, intra coustitutum lendi tempus pignoris causa vertitur, post transactum autein tempus tbesauruLn in eo inventum arito solutam pecuniani tolum tenebit; oblato 'vero intra constituturn tem pus debito, quoniam universa praost.aatr, atque in simplici petitore (3) revocantur, restitui debebit, sed pro parte sola, quia diinidium inventor semper placet relinqui.

3.Pero si un, esclavo, sobre el cual es de otro' el usuri'uio, Lo hubiere encontrado en terreno del que tiene la propiedad del esclavo, taer todo de aqul, y, si en el de otro, adquirir una parte para date, quiz para el usufructuario? La cosideracin estriba en esto, en si Be adquiere por virtud de trabajo del esclavo. Supn, que lo encontr cavando la tierra, para que se diga que es del usufructuario; pero si no haciendo nada, sino pasendose, encontr de pronto lo depsitado en lugar escondido, ser del dueo de la propiedad. Yo opino, que ni una parte le pertenece al usufructuario da l; porque nadie adquiere un tesoro por el trabajo de los esclavos, ni para esto cavaba entonces la tierra, sino que aplicaba el trabajo un objeto, yla fortuna le di otra cosa. Y sal, si lo hubiere hallado, en un campo del mismo usufructuario, opino que habr de tener una parte sola, como dueo del campo, y que la otra le pertenece aquel de quien es la propiedad del esclavo. 4.Pero silo hubiere encontrado un acreedor, se considerar que lo encontr en terreno ajeno; y sai tomar una parle para s, y dar la otra parte al deudor; y no restituir el dinero recibido, porque qued del tesoro en poder de l, por derecho do descubridor, no de acreedor. Y siendo esto as!, tambin cuando por la autoridad del Prncipe un acreedor comenz . tener con derecho de dominio como propio un campo, la causa de la prenda subsiste durante el tiempo establecido para la luicin, pero despus de transcurrido el tiempo retendr todo el tesoro encontrado en l antes de haberse pagado el dinero; mas ofrecida la deuda dentro del tiempo establecido, corno quiera que todas les cosas se le dan y se le devuelven al simple demandante, deber ser restituido, pero slo en parte, porque esta determinado que la mitad se le deje siempre al descubridor. 64. QuisTo Mucio SovoL&; Definiciones, libro nwo. Las cosas ajenas que cualquiera comprendi en el censo no se hacen por esto suyas. 65. LAuuos; Dichos recopilados por Paulo, lifro VI. - Si yo te hubiere mandado una carta, sta no ser tuya antes que te haya sido entregada. Y dice Paulo: antes por el contrario, porque si me hubieres enviadotu portador de cartas,yyo para contestarte te hubiere enviado una carta, se har tuya tan pronto como yo la hubiere entregado tu portador de cartas. Lo mismo suceder en cuanto alas cartas que yo hubiere enviado solamente por tu inters, como si me hubieses pedido que te recomendase alguno, y yo te hubiere enviado estas cartas de recomendacin. 1.Si en un rio hay una isla propia tuya, nada de alises del pblico. Y dice Paulo: aun en esta clase de islas, las riberas prximas al ro, y las costas pr-. ximas al mar son pblicas, no de otra suerte que hay este nileino derecho en cuanto al campo contiguo. 2.Si en un ro pblico se form alguna isla prxima . tu fundo, ea tuya. Y dice Paulo: 'veamos no sea que esto sea falso respecto de la isla que no est unida al mismo cauce del ro, sino que se sostenga en el ro por matorrales, con otra cualquier materia ligera, de suerte que no toque al fondo de

64. Quwnus Mucius Scvor.a ro ngatari ow. - Quaa quisque suena in oensum deducit, riihio magis cius fiunt. 65. L&suo libro VI. PUhanon a Paulo cpiornaorum. -Si epistolaini.ibt misero, non erit ea ma,

antequam tibi reddita fuerit. Paulus: lino contra, nam si miseria ad me tabetlarium tuum, et ego reseribendi causa literas tibi misero, simul atque tabellario tuo tradidero, man flent (4). Idem accidet in bis literis, cuas tuse duntaxat rei gratia misero, ehiti si petieris a me, uti te alicui commendarem, et esa eommendaticias tibi misero literas.

1.Si qua insula in ilumine (5) propria tus est, nihil in ea publici est. Paulus: me in eo genere insua u u, ripas (6) flumini et litora Mari proxiina publica sunt, non secus atque in continenti agro idem lene est. 2.Si qua usuta in fiumine publico proxima tuo fundo nata sat, ea tua est. Paulus: 'videarnus, ne hoe faisum sim de ea nauta, quae non ipsi alveo liuminis cohaeret, sed virgultia, aut alia qualibet ley materia ita sustinetur in ilumine, UI solum eles non tangat, atque ipsa movetur; base enlin prrope modum publica atque ipsiva flurninis esI insule. 3.Paulus: si insula ja ilumine nata tus fuent, deinde inter eam insulam et contt'ariam nipain
(1)
()

aqul, que ella misma mueva; porque esta es isla casi pblica y del mismo ro. LDice Paulo: si ea un ro se hubiere formado una isla tuya, y despus se hubiere formado
(5) t.asefdalo, Vatg, (5) nata, narria Hal. (8) tasutarum aE, quo ripa la 5umtae, ripa.. autmn, Hal.,

II-al. VaIg.; loeam.el cdice Fi. remanit, aS nqen 1,r4erLOr de oddice FI. (1) sique st la limpUci pignore, Hal. Va.Sg.

DIGE8TOLIUO1IJ TfTVIO U

31

aun insula nata fuerit, mensura so nomine erit Instruenda a tun insula, non ab agro tuo propter quem ea inuIa Lun facta fueril; nam quid inlereat, qualis ager sil, cuius propter propinquilatem posterior insula1 CU1u Bit quaeratur'! * 4Labeo (1) libro eodem: si Id, quod inpublico innatuni sut aeditcatum cst, publicum est, (2) publica esse debel.

Insula quoque, quae la tlumine publico nata cal,


praegnana multar legata, ant usucapta, aleve que modo alienata parint, elus fient (3) partus, cuiuS ost ea, ciii (4) emeretur, non enius tuno fuisset, quum conciperet. TIT. II
PS ACQWItENDL, VEL AhUTT9ND

otra isla entre esta isla y la mrgen contraria, se habr de tomar con tal motivo la medida desde tu isla, no desde el campo tuyo por el cual esta isla se hubiere hecho tuya; porque qu importa cual sea el campo por razn de cuya proximidad se pregunte de quin sea la segunda isla'i 4.Dice Labeori en el mismo Libro: si lo que en sitio pblico se form se edific es pblico, tambin debe ser pblica la isla que se forma en un

ro pblico.

86. VENULETUS U,ro VI. Inerdicorwn.Quutn

86 Vaxuisvo; Do lo Inte,dieilos, libro VL Cuando para la mujer embarazada que fu legada, usucapida, 6 de Otro cualquier modo enajenada, el parto se har de aquel de quien es ella para quien fuese compradas no de aquel de quien hubiese sido cuando concibiese. TITULO II

(5)

P0855551055

DE CMO SE D(IJiERE SE PiERDE LA POSESiN

[Cf. Cod. Vil. 3k.1 1. P&uLus libro Liv. ad Edictzsm. - Poaseasio appellata est, ut et Labeo alt, a sedibus, quasi positio (6), quia naturaliter tenotur ab eo, qui el rnsistit; quam Graeci /deteaionem/ dieunt.
1.Dominiunique renum ex natural ossessiono coepiase Nerva filius ait, otusque rei vestigiurn remanere de (7) his, qnae lerra, mar codoque caiuntur, nam baec prolinus eorum fiunt, qui primi poseessionem eorum apprebenderunt. 11cm bello capta, et irisula in mar cuela, et gemmee, lapilli, margaritae in litoribus inventas eius flunt, qui primus eorum possessionem nactus ast. 2.Adipiscxmur autem possessionem per, nos. met ipsos. 3.Furiosus el pupillus sine tutoris auctoritato (8) non potest incipere possidere quia affeetionem tenendi non habent, hect ma,dme corpore 1 suo ram contingant, sicuti si qLlie dorinienti ahquid in mann ponat.; sed pupillus tutore auctore incipict possidere (9). OfiLius quidem et Nerva films, etiani sine Lutoris auctoritate poesidere hielpare posse pupiflum aiunt, eam eriim ram facti, non luris esse; qnae sententia recipi potest, si eius aetatis amI, ut intelloctum capiacil. 4.Si vir uxori codal poaseasione (10) donationia causa, plerique putant, possidere eam, quoniam res faeti infirmar iurecivil non potest; el quid attinet dicere, non posaidere mulierem, quuzn marius, ubi uoluit posaidere, prothius amiserit possessionem? 5.Item acquiriniva possessiouem por servuiu, aut fiJ.jum, qui in potestate est; et qudam uarum rerum, quas peculiariter tenent, atiam ignorantes, sicut Sabino, et Caisio, et luliano placuit, quia nostra voluntate intelligantur possidez'e, qui lis peculium habere permiserimus. Igitur ey. causa peculiar et ufana, el furiosus acquirunt posees(1) Taiw.; Lbso libro sodew, omUnUu lic). Vi4g. (1) lii. tnMra Hal. (3) fieL, Hal Vuig, (4) qae, al marci inerwr del Jdwe FI.

[WaM Cd.. VII. $2.3

Se deuomio la posesin, como dice tambton Labeon, de sede, como si se dijera posicin, porque naturalmente es tenida por el que esta en ella; la cual llaman Los griegos [retencin]. 1.Y dice Nerv&, el hijo, que el dorntaio de las cosas comenz por la posesin natural, 3' que de esto queda vestigio en las cosas que se cogen en la tierra, en el mar y en el aire; porque ellas se hacen al punto de los que primero hubieren tomado posesin de las mismas. Asimismo, las cosas cogidas en la guerra, la isla formada en el mar, las perlas, las piedras preciosas, y has margaritas halladas en la costa se hacen del que primero alcanz su posesin. 2.Pero adquirimos la posesin por nosotros mismos. 3.El furioso y el pupilo no pueden comenzar poseer sin la autoridad del tutor, porque no tienen la intencin de. tener, aunque especialmente toquen con su cuerpo la cosa, la manera que si alguno le pusiera en la mano alguna cosa al que duerme; pero el pupilo comeuiar poseer con ha autoridad del tutor. Ciertamente que Ofitio y Nerva, el hijo, dicen que el 'pupilo puede comenzar poseer aun sin la autoridad del tutor, porque esta es cosa de hecho, no de derecho; cuya opinin puede ser admitida, si fueran de tal edad, que tengan entendimiento. 4,Si el marido le cediera la mujer la puessin por causa de donacin, opinad los mM, que ella poseo, porque una cosa de hecho no puede ser invalidada por el derecho civil1 y qu importa decir que la mujer no posee, porque el marido, luego que no quisoposeer, perdi. inmediatamente la poesint 5--Tambin adquirimos la posesin por medio de un esclavo, del hijo que esta. bajo potestad; y ciertamente de las cosas, que tienen en el pecuho, aun ignorandolo nosotros, segn les pareci bien Sabino, Caasio, y Juliano, porque se entiende que poseen por nuestra voluntad aquellos quienes les hemos permitido que tengan peculio. Luego por cau-

1. PAULO.' al Eccto, libro LIV. -

(5) Tau^ aegdn el ndiee FI,; O$ITTINDA, el cdice A. (3) a p.dlbue, et Labso alt, qasel pMurn pesiLlo, YuIg.

1?) tu, al mareen ln4erior del cdice FI. (3) slos tutorli suatoritate, omtieniae otros en Hal. (9) Taw. s.giti oorr.oei&. del eddice FI.; posse, 14 CIenur4 original, Br. lO) poiseuIonem Hezl.

320

DIG5Tb-LiROXtU TTUI IL

sionam, et usucapiunt, et heres, si hereditarios servus emat.

sa del peculio, as l que est en la infancia como el furioso adquieren la posesin, y adquieren por usucapin, y el heredero, si hiciera una compra el esclavo de la herencia. 6.Sed et por eum, quem bona fide poseido 6Mas tambin adquiriremos la posesin por mus, quamvis alieus alt vel liber, posseaaionem medio de aquel quien poseemos de buena fe, aunacquirarnus piad (1) si mala fide eum posside.aque sea esclavo ajeno, hombre libre; porque si lo mus, non puto scuiri nobis poaseasionem par eum; poseyrsmos con mala f, no creo que por medio sed iec vero domino aut sibi acquiret, qui ab alio de l Be adquiera para nosotros la posesin; mas ni poasidetur. para su verdadero duelo, ni para si la adquirir el que es poseido por otro. 7.-.Per communam, sicut por proprium, acqui 7.Por ro odio de un esclavo comn, as como rimus eliam sirigu Ii in solidum, si hoc agat sorvus, por medio del propio, adquirimos cada uno la totaut un acquirat, sicut in dominio acquirendo. tidad, si el esclavo hiciera de modo que adquiera para uno solo, como al adquirirse el dominio. 8.Por eum, in que usumfrutum habernus, 8.Podemos poseer por medio de aquel en el poesidere poesu mus, sicul ex operis sai acquirere cual tenemos el usufructo, as como suele adquirir nobis solet; neo ad reui pePtinet, quod ipsum non para nosotros con su trabajo; y no iniporla al caso posaidemus; nam nec flhum. que no lo poseamos l mismo; porque tampoco poseemos al hijo. 9.- eterum et jito, por quem volumus pos 9Por lo dems, tambin aquel por medio del sidere, taus esso debet, ut iabcat iutellectum poscual queremos poseer debe ser ta], que. tenga la insidendi. tencin de poseer. tO..Et ideo si furiosum servum miseris, st 10.Y por lo tanto, si, para poseer t, hubieposideas, noquaquarn videris apprehendi&se posres enviado un esclavo loco, de ninguna manera seasionem. se considera que tomaste laposesin. 11.Quodsi impuberem miseria ad poesiden. 11.Pero si para poseer hubieres enviado it un dum, incipes poasidere, sicul pupillus, maxime tuimpbero, comenzars it poseer, ui como el pupitoro auctre, acquirt pouessionem; lo adquiere la poesiti, especialmente con 4a autoridad del tutor; 12.nam por ancillam quin posais nancisci 12.porque no se duda que por medio de una poosessionern, non dubitatur. esclava puedas adquirir la posesin. l&Pupfllus par servum sive puberem, sive 1.1.El pupilo adquiere la posesin por medio impuberem acquirit possessionem, si tutore auctode un esclavo, 6 pbero impbero, si con la. autore iusserlt eum re in poaseasionem. ridad del tutor le hubiere mandado que entre en posesin. 14.Por servum, qui in fuga sil, nibil poue 14.Dice Nerva, el hijo, que nada podemos nos poasidere Nerva films sil, licet respondeatur, poseer por medio del esclavo que est fugitivo, aun. quanidiu ab alio non poasideatur, a nobis eum posque se responda que mientras no sea. posedo por sideri, ideoque interim etiani usucapi. Sed utilitaotro ea si posedo por nosotros, y que por esto tamtis causa receptum est, ut impleatur usucapio, bin se adquiere mientras tanto por usucapin. quamdLu nemo nactuS sil cius posseuionem. PosPero so admiti por causa de utilidad, que se complete la usucapin, mientras nadie haya adquirido sessionern a.utem per eum acquiri, siout por coa, quos in provincia habemos, Cassii et Inliani sen- suposesin. Mas se adquiere la posesin por medio teuUa esi. de l, as como por medio de tos que tenemos en una provincia, segn es la opinin de Caesio y deiuliano, 1.Per servum corporaliter pignori datuni 15.Dice Juliano, que no adquirimos la posesin por medio de un esclavo dado en prenda cornon acquirore nos possessionem lulianus ait; 84 noam enim tantum eausam videri eum a debitore poralmente; porque se considera que es posedo por postderi, 84 usucapioneni; neo creditori (2), quia el deudor solamente para un solo objeto, para la usucapin; y no adquiere para el acreedor, porque nec atipulatione, neo ollo alio modo por num aoquir.t, quamvie eum posaidoat. no adquiere por medio de l ni por estipulacin ni de ningn otro modo, aunque lo posea. 16.Veteres putaverunt, non poase nos por 16.Opinaron lo antiguos, que no podamos adquinir:por medio de un esclavo do la herencia lo servum bereditarium acquirere, quod sil eiusdern que sea de la misma herencia. Y por esto se discute, hereditatis. llaque agitatur, nuni liaec regula Iongius produceijda sit, ut, s plures servi legati sint, si esta regla se haya de extender it ms, de sue rte por unum un posalul coteri posaideri. Idem tracta- que sise hubieran legado muchos esclavos se puetusest, si pariter emti vol donati sunt. Sed venus dan poseer loe dems por medio de uno solo. Lo mismo se discuti, si juntamente fueron comprados est, ex bis causis posas me par tinum reliquorum aoquirere poasessionem. donados. Pero es ms verdadero que por estas causas puedo yo adquirir la posesin de los dems por medio de uno solo. 17.Si ex parto herodi instituto servus legatus 17.Si & un heredero intitu1do en parte lehubicra sido legado un esclavo, adquirir la posesin sit, proptor partem, quam ex causa legati babel, aoquiret fu adj h ereditarli poaseasionem. de un fundo de la herencia por virtud de la parte que tiene por causa del legado. 18.Idem djcendum est, si servuni commu 18.Lo mismo se ha de decir, si t un esclavo

(1)

quod, condrau anadua por anigaos copistas.

(s)

sed nec ereditorem,

Has.

DIGRSTO.LIBRO XLI: TfT1LO II

321

nem inasero adire hereditatem, quia propter partem meam aequiro. 19. Hae, quse de servis diximus, if.a se habent, si et LSI veLint nobs aaquirere poseesalonem; sam si iubeas servum -tuum possidere, et is eo animo intret in posbessionem, ut nolit tibi, sed potius Titio acquirere, non est tibi aequisita
poSseSSlO.
pOSCOSBiO

20.Per procuratorem, tutorem curaiorcmve nobis acquiritur. Quuni autcm .suo nomine nacti fuerint possessionem, non cum ea mente, ut operam duntaxat anam accommodarent, nobi non possunt acquirere (1); alioquin, si dicamus, per eos non acquiri nobis possessionem, qui nostro nomino accipiunt, futurum, ut neque is possideat, cu res tradita sit, quia non habeal ariimum possidentis (2), lieque is, qui tradiderlt, quoniam cessent possessionern.
tradere, quum ea in praesentia sic, videri mihi (3)

21.Si iusserim venditorem procuratori rem

traditam Pricu ait;idemque esse, si numos debitorem uussenim al daro; non est enim eorpore et tactu (4) neeesse appreliornlere possessionem, sed etiam oculis et affectu; et argumento e9se eas ros, quae propter rnagnitudinem pondaris uioveri non posaunt, ut columnas; nam pro traditis esa haber, si in re praesenti consenacrint; el vina Iradita videri, quum claves celle vinariae erntorL traditae fuerint.

-comn yo le hubiere mandado que ada la herencia, porque adquiere por !SZn de ini parte. 19.Lo que hemos dicho repeeto Los esclavos es sai, si tambin ellos quisieran adquirir para nosotros la posesin; porque si le mandaras un esclavo tuyo que poseyera, y ste entrara en posesin con tal intencin, que noquisiera adquirir para ti, sino ms bien para Ticio, la posesin no fu adquiridapara ti. 20.Se adquiere para nosotros la posesin por medie-do procurador, tutor curador. Mas cuando hubieren alcanzado en su propio nombro la pesosin, no con la intencin de prestar solamente su trabaj, no pueden adquirir para nosotros; de otra suerte, si dijramos que no se adquiere para nosotros la posesin por medio de los que la reciben en nuestro nombre, resultara que tampoco poseera aquel quien fu entregada la cosa, porque no tiene el nimo de poseer, ni el que la hubiere entregado, -porque habra cedido la posesin. 21.Si yo le hubiere iiiandado al vendedor que entregue la cosa it un procurador, estando ella presente, dice Prisco que se considera que me fu entregada; que lo mismo es, si yo hubiera mandado

un deudor que le. entregue el dinero otro; por-

que no es necesario tomar la posesin corporalcon la vista y la intencin; y son prueba de ello ls cosas que por la magnitud de su peso no pueden

mente y con la mano sino que tambin se toma ser movidas, como las columnas; porque se consideran entregadas, si en presencia de la cosa s hubiere convenido; y se consideran entregados los vinos cuandci al comprador -le hubieren sido entre-

22.Municipes per se nihil posaidere possunt, quia mii (5) consentire non poasunt. Forum autem, el l3asilicam, hisque similia non possident, sed promiscue bis ututi Lun. Sed Nerva ftlius siL, per servuin, quac pecutiariter acqutsierint (6), et possidere, et usucapere poue; sed quidam contra putant, quoniam ipaos serves non possideant;
2. ULP1NUS libro LXX. ad Ec4ictum. - sed bac iurc utimur, ni el possidere, et usucapere municipes poasint, idque iis et por servuin el par liberam personam aequiratur.

gadas las llaves de la bodega..

s, porque no pueden convenirtodos. Mas tampoco

22.Los muncipes no pueden poseer nada por,

poseen el foro, la baslica, y otras cosas semejantes it estas, sino que usan promiscuamente de ellas. Pero dice Nerva, el hijo,que pueden poseer y usuLo contrario, porque no poseen losmism os esc.l aves;

capir por medio de un esclavo las cosas que liubieren adquirido por el peculio; pero algunos opinan 2. Uu'INO; Comentarios al Edicto, tibio LXX. pero observamos este derecho, que los municipes puedan poseer y usucapir, y que-la cosa-se adquiera para ellos por medio tanto de un esclavo, como de una persona libre.. S. P.nt.o; Cor4cntarios al Edicto, libro Li V. Pero so pueden poseer las cosas que son corpreas. anzamos la posesin con el cuerpo y 1.-e-Y alc

3. P&u.us libro LIV. ad Edwtwn. - Posaidori autein poseunt, quae sunt corporalia. 1.Et adipiseirnur possessionem corpore et animo, neque per se aniLlo, aut per Se corpore. Quod autem dixirnos, et corpore, el animo acquirere nos debere possessionem, non utique. (7) ita accipiendum csl ul, qui fundum possidere velit, oir' nes gIebas ci rcu rnambu let; sed suf6cit, quam Iibelpartem eius fujidi iutroire, dum mente et nogitatione hacsit, uti totum funduro usque ad terrninurn velit possidere. 2.Incertam partem re possidere neme potsai, veluti si bac mente sis, uL, quidquid Tilius posaidet, tu quoque velis posaidere. - 3.Neratiijs et -Proculus, et (8) solo animo
(15 sccmnodsront noble. un pns*mnns seqiiirere, los

con el nimo, y no solamente con el nimo, 6 con

el cuerpo. Mas lo que liemos dicho que debemos

adquirir la posesin con el cuerpo y con el nimo, no se ha de entender ciertamente de modo que el

que quiera poseer un fundo haya de andar por toda

su tierra; sino que basta que entre en cualquier


parte de este fundo, con tal que sea con Ja intencin

y el designio de querer poseer todo el fundo hasta su trmino.

2Nadie puede poseer parte incierta de una cosa, como si tuvieras la intencin de querer t

tambin poseer todo lo que posee Ticio. 3.Neracio y Prculo icen, que no p.demos
Taur. sey.n La eoritILra rigie4 rnii,eril, acoreicin del cddice FI., Br. (a) aequlafsrlt, HaZ. Vulg. (I) Taur. seda correicidr dei cdd4ce Fi..; utraque, a 68crt uro 0r19&%a4 Dr. 8) Toar. segri La escritura origtnai; el, omiteta La mdel cdice F1,19r.

non poount aaqulrere. mal. (a) putdsnd1, HaZ. Vulg, (5) uiflil, ttonsid4rass que fui aadida aqsZ por anuo copistas. (4) Conjetura Sat,. 15.; satu, el oddiee PL.

cddice8q (a8 ed. oitaco rSa,.g.;nobt acCmmodarenL.,

TOMO 111li

322

DIGESTO.LIliO XLI: TTULO U

nonpoase nos acquirere possessionem, si non antecedal naturalis poasessio. Ideoque si thesauruni, in fundo meo positum solam, continuo me poasiders, simul alque pssidendi alTectum habuero; quia, quod desit natural possessioui. Id anicnus implet. Ceterurn quod Brutus et Manilius putant, euin, qui funduin tonga posscssione nepit, etiam lhesauruul eepisse, quamvis noscial in fundo case, non est '.erum; is enim, qui nsscit, non poasidel thesaurunL quamvis fundum possideal; sed el si scia, l longa posseasione, quia scit, atienum non capieam esse. Quid putnt, Sabini sententiam veriorem case; neo alias eum, qui soil, possidere, nisi si loco motus sit, quia- nonsit suboustodia nostra; quibus consentio. 4.Ex plurimis (1) causis posoidere earidem. rero possumus, ut quidamputant; eteum, qui nonceperit, et pro entore, et pro sun poasidere; sic enu el si el, qui pro enitora possidebat, heres sim, eandem rctn et pro emtore, el pro herede posside; nun enim, sinut doniiniurn non potest nisi ex una causa contingere, ita el possidere ex una duntaxal causa poosurnus. 5.Ex contrario plures eandem rem in soli-. dum poasidere non possunt; rontra naturam qipPo (2) es, UI, uum ego aliquid teneam, tu quoque id tenore videaris. Sabinus tarnefl acribit, eum, qui precario dederit, et ipsum posaidere, et eum, qui precario aceeperil. Idem 1 rebatius probabal exislinians, posse aliurn juste, alium injusto posstdere; duos (3) iniuste, ve duos insto non posse; quem (4) Labeo reprehendil, quoniam in sumna possessionis non multum inlerest, iuot.e quis, an iniuste possideat; quod est vares, non magis enim cadeln pussessio apud duos esse potest, quani UI tu stare vid caris jo co loco, o quo ego sto, val in quo . ego sedeo, tu sedere videaris 6.lo amittenda queque- p058eosione affectio cius, qui poasidot, intuenda sat. Itaque si jo fundo sis, et tinen nolis eum possidere, protinus. amittos p098esSiOflOm. Igitur amitti el animo solo potest, quam vis acquiri non potest, 7.Sed et si animo solo :possideas, licel alius in fundo sil, adhuc tamen poosidos. 8.Si quis nuntiel, domum a latronibus occupatam, el dominus timore conterritus noluerit aocedere, arnisisse euni posscssionern placel. Quodsi sorvus val colones, par quos sorpore possidebaru, deceaserint, discesaerinive (5), animo retinebo posBesSiIiem. 9 t si al tradiderim (6); amtto possessioneni; nam constat, possidere nos, donce aul nostra voluntate discesserimnsaut vi deiecti fuerimus(7). 10.Si servus, quem possiaebam, pro libero se geral, nt fenit Spartaous, el ndicium liberale pali paratus Bit, non videbitur a domino possideri, cui se adversarium praeparat, sed hoc ita vero ni est, si diii in libertate moratur; alioquin si es pos-

adquirir la posesin con solo ci nimo, si no precediera la posesin natural. Y por esto, si yo supiera que hay un tesoro depositado en mi fundo, Lo poseo inmediatamente que tuviere la irttcncin de poseerlo; porqs el nimo suple lo que falte la posesin natural. Mas no es verdad lo que opinan Bruto y Manilio, que el que adquiri un fundo por larga posesin adquiri tambin el tesoro, aunque no sepa que lo hay enel fundo; porque el que no lo sabe no posee el tesoro, aiinque posea el fundo; pero aunque lo sepa, no lo adquirir por larga posesin, porque sabe que es de otro. AJgunos opinan que es mas verdadera la opinin de Sabino; y que el que lo sabe o lo posee de otra suerte, sino si hubiera sido cambiado de lugar, porque no estara.

bajo nuestra custodia; con los cuales me conforme.


4.Podemos poseer una misma cosa por mubiere usucapido, la posee como comprador, ycouio

chas causas, como opinan algunos; y el que la hu-

suya propia; porque de este modo tambin si yo fuese heredero del que la posea como comprador, poseo la misma cosa tanto Como comprador, cuanto como tic redero; porque as como el dominio no se
pueda alcanzar Bino por una sola causa, asi pode 5.Por el contrario, muchos no pueden poseer solidariamente Ja misma cosa; porque es conse considere que t tambin la nenes. Paro escribe Sabino, que cuando uno hubiere dado una cosa en

ms poseer tambin no por virtud de una sola causa.

tra naturaleza que cuando yo tenga alguna cosa,

precario, la poseen l misin, y el que la hubiere recibido en precario. Lo mismo aprobaba Trebacio, estimando, que uno poda poseer 3uetamente, y otro

injustamente; pero que dos no podan poseer injuslamente justamente; el cual le censur Labeon, porque para el resultado de la posesin no importa mucho que uno posea justa injustamente; lo que es ms verdadero, porque. la misna posesin no

pueden tenerla dos, no de otra suerte que si se considerase que lii ests en el mismo lugar en que yo
estoy, 6 se considerase que yo estoy sentado en el

que t ests sentado. 6.Tambin para que se pierda la posesin se

ha de atender al nimo del que posee. Y nsj, si estuvieras en un fundo, y, sin embargo, no quisieras poseerlo, perders inmediatamente la posesin. Luego se puede perder, aunque no se pueda adquirir, aun con solo ci nimo. 7.Pero aunque lo poseas con polo el nimo,

aun cuandootro est en el fundo, lo posees, sin embargo, todava. 8.Si alguno anunciara que una casa est, ocu-

pada por los ladrones, y su dueo, aterrado por el temor, no quisiere acercarse ella, est establecido que ste perdi la posesin. Pero si hubieren fallecido, 6 se hubieren marchado, el siervo. el

colono por medio de los cuales yo posea corporalmente, retendr con el nimo la posesin.

la posesin; porque es sabido que poseemos basta que nos hayamos separado por nuestra voluntad, hayamos sido echados la fuerza. 10. -Si el esclavo, quien yo posea, se condujese como libro, corno hizo Spartaco, ' estuviera dispuesto soportar el juicio sobre la libertad, no se considerar que es posedo por el dueo, contra & cual se prepara como adversario; pero esto es iial (5) deseasernt. vol animo, o7rntisndo disoe*eerliitve, fiel. (6) sed si al trndlulortnl, fiat. (7) dlacesserint - fosrint, Hat.

9:Y al yo la hubiere entregado .otro, pierdo

Hal: Vukj. Fiat. Vwlg.; OEppe, Taur. segn el cdice FL. eonaidrae asiadida por aetiguo.i eopxta3. (5) duns, (t) qusm, coadrase aiiadkLa por anttgucs copistas.
(1) pluribU,

DTGESTO.LIBRO XLI: TETtILO U

323

sessione servitutia in ]ibertatem reelamaverit (1), et liberale iudicium imploravorit, nihilominna in possessione mea est, et aflimo eum poasideo, donee liber fuerit pronuntiatus. 11.SaItus hibernos aesti.vosque animo possidernus, quamvis certis temporibus eos relinquamus. 12.Ceterurn auimo nostro, corpore etiam alieno posidernus .sicut diximus, per colonum et servum. Nec mo'ere nos debet, quod quasdam (2) etiam ignorantes possidemus, id esji, quas servi peuliariter paraverurit; nani vidernur eas eorundem et animo, et corpore possidere.
quatenus sub custodia nostra ami, hactenus posi-

13.Nerva flutus, res mobiles excepto homine

den, id est (3), quntenus, si velimus, naturalem possessi.onem flanc3isci pOSSimUS; nam pec.Us simul atque aberravenit (4), aut vas ita exeideril, nL non inveziiatur, protinus desinere a nobis posaideri, licet a nullo possideatur; dissimiliter atque si su nustodia mea sit, nec invenialur, quia praesentia eiils siL, el Lantum eessat interim diliens inquisitio. 14.Item (eras bestias, quas vivariis incluserimus, et piscos quos in piscinas coniecerimus (5), a nobis poasideri. Sed eos pisces, qui in stagno sint, aut fer, quse jo silvis circunseptis vagantur, a nobis non poasideri, quoniam relictae sint in libertate natural; alioquin, etiamsi quis silvam emerit, videri eurn omnes feras possidere, quod faisum est. 15.Aves autem posaidemus, quas inclusas habemus, auL si quae mansuetae factae custodiae nostrae subiectae sunt. 16..Quidam recte putant, columbas quoque, quae ab aedificiis nostris volani, item apes., quae ex alveis nostris evolant, et secundum consuetudinem redeunt, a nubla posaideri. 17.Labeo et Norva films reaponderunt, desinere roe pOSsi ere eutn locum, quem fiumen ant mara occupaverit. 18.Si rem apud te depositam furti faciendi causa contrectaveris, desino posaidere; sed si eam loco non moveris, et infitiandi animum babeas, plerique veterum, et (6) Sabinus et Cassius recto reaponderunt, possessorein me manera,' quia furtum sine contrectatione fien non potest, neo aiduno (7) furtum admittatur. 19.Illud quoque a vetenihus praeceptum (8) est, neminem sibi Jpsum causam possessionis mutarepoase.

verdad, si permanece largo tiempo en libertad; de otra suerte, si en posesin de la esclavitud hubiere reclamado la libertad, implorare el juicio sobre la libertad, est, sin embargo, en mi posesin., y lo poseo con el nhrto, hasta que haya sido.declarado libre.. 11.Los bosques para invierno y para verano los poseemos con el nimo, aunque los dejemos en ciertas temporadas. 12.Mas poseemos con nuestro nimo, y tambin con cuerpo de otro, segri hemos dicho, por medio de un colono y de un esclavo. Y no nos debe hacer vacilar que poseemos algunas cosas aun ignorndolo, esto es, las que los esclavos adquirieron con su peculio; porque se considera que las poseemos mediante el nimy el cuerpo de los mismos. 13.Dice Nerva, el hijo, que poseemos las cosas muebles, excepto el esclavo, en tanto que estn bajo nuestra custodia esto es, en tanto que, si quisiramos, podamos acanzar la posesin natural;.' porque tan pronto como el ganado se hubiere extraviado, que un vaso se hubiere perdido de modo que no se encuentre, al punto deja de ser posedo por nosotros aunque no sea posedo por ninguno; . diferencia de cuando la cosa est bajo mi custodia, y no se encuentre, porque est presente, y solamente no tiene lugar mientras tanto su diligente busca. 14.Tambin son posedos por nosotros los animales silvestres, que hubiremos encerrada en vivares, y los peces que hubiremos echado en las piscinas. Mas no son posedos por nosotros 108, ces que estn en un estanque, ni los animales silvestres que vagan en selvas cercadas, porque han sido dejados su natural libertad; de otra suerte, tambin si alguno hubiere comprado la selva, pareeria que l posea todos los animales silvestres,

lo que es falso.

15.Mas poseemos las aves que tenemos encerradas, 6 las amansadas que estan sujetas nues-

tra custodia. 16.Algunos juzgan con razn, que tambin

son posedos por nosotras las palomas que vuelan desde nuestros edificios, y asimismo las abejas que vuelan desde nuestras colmenas, y vuelven por costumbre, 17.Labeon y Nerva, el hija, respondieron, que yo dejaba de poseer si lugar que hubiere ocu-

pado un ro el mar.

18.Si para cometer hurto hubieres tocado la cosa depositada en tu poder, dejo de poseerla; pero si no la hubieres movido de lugar, y tuvieres los mas de los antiguos, y Sabino y Cassio, que yo

la intencin de negarla, respondieron con razn


cometer hurto sin tocar la cosa, ni se comete hurto con solo el nimo. 19.Tambin so determin por tos antiguos, que nadie, podia cambiara si mismo la causa' de

permaneca siendo poseedor, porque no se poda

20.Sed si ja, qui apud me deposuit, ve] eommodavil, eam ram vendiderit mihi, vel donaverit,

la posesin.

non videbor causam poaseasionis mhi mutare1 qui ne possidebam quidem. 21.Genra possessiouum tot sunt, quot et causae acquirendi eius, quod nostrum non sit, velut pro emtorc, pro donato, pro legato, pro dote, pro herede, pro noxae dedito, pro sao; sicut in his,
1) poclainavar14 Vu1.

20.Pero si el que me di en depsito en comodato alguna cosa, me la hubiere vendido dola posesin yo, que ni ciertamente posea.

nado, no so considerar que me cambio la causa de


sas de adquirir lo que-no sea nuestro, por ejemplo. . titulo de comprador, de donacin, de legado, de dote, de heredero, de 'dacin por noxa, de cosa
(5) Taur.; coleerimus, el cdice FI., Br. (6) iii por et, Vug. te V (7) solo, inserU1Q. ' (5) reeeptwn, VuSg.

21.Hay tantos gneros de posesin como cau-

() res, teserta acerkidaineate VuiQ. (3 ) idem por Id esk, o cd. y las ed. citadis ea sao. 31. (4)- ant si Ita evaserit, inserte Vela.

324

DIGESTO,LIBRO XLI; TTULO U

val quae ipsi, ut in rerum natura

quae torra inarique (1), ve] ex hostibus capimus,

et rn aumina, magia unum genus est poss!dendi, speces infinitae.

cesen t, fecimus;

23.Quod autem Quintus Miicius inter genera possessionum posuit, si quando iussu magisLratus rei servandae causa, val quia damni inecti non cvteatur 2), posaidemus, ineptisaimum est; nam qui ereditorem rei aervandae causa, ve quia damni in!ecti non ca'veatur, mittit in possessionem, val ventris nomine, non possessionem, sed cuatodiam rerum et observationom concedit, et ideo, quum damni infeoti non carente vicino 11 possessionem misal sunius, si Id longo tempore fiat, etiam posaidere nobis, et per lougam poseessionem capare Praetor causa cognita perinLttit.

22.Vol etiam potest, dividi possessionisgenis A uas species utpossideatur aut bona fide, aut non bona fide.

suya; as como respecto las cosas que cejemos en la tierra y en el mar, de los enemigos, las que nosotros mismos hicims que existiesen; y en suma, mas bien hay un solo gnero da poseer innitu especies. 22.Aun tambin se puede dividir el gnero de Japosesin en dos especies, de suerte que se po sea 6 de buena fe, no de buena fe. * 23.Mas es muy disparatado que Quinto Muoio haya puesto entre las especies de posesion, si alguna vez poseemos por mandato de un iiiagistrado para conservar una cosa, (porque no s d caucin por dado que amenaza; porque el que pone en posesin al acreedor para .conservar una cosa, 6 porque no se da caucion por dao que amenaza, 6 en nombre del que est en el claustro materno, no concede la posesin sinn in 'ustodia y la conservacin de las cosas; y por esto, cuando no dando caucin el vecino por dao que amenaza somos puestos en posesin, si esto durase largo tiempo, al Pretor nos permite con conocimiento de causa que tambin poseamos, y que adquiramos mediante la
larga posesin. 4. ULPIANO; Comeni arios al Edicto, libro LXVII.

quid fl.lius peculiari nomine apprehenderit, id statim pater .eiva posaidet, quamvis ignoret lo sua poteatate Rlium. Amplius, etiam si fihius ab alio tanquam servus possideatur, idem erit probandum.

4.

ULPLtNUS

libro LX Vil, ad Edictam. - Quid-

- Todo lo que el hijo hubiere adquirido nombre M peculio lo posee inmediatamente su padre, aunque ignore que el hijo est bajo su po%eatad. Aun ms, tambin se habrt de admitir lo mismo, si el hijo fuera posedo por otro como esclavo. 5. P'uto; Comentarios al Edicto, libro LXIII. Si en virtud de estipulacin yo te debiera Stico, biere vendido y no hubiere entregado una cosa, si hubieras alcanzado su posesin no con mi volun-

5. PAULUS libro Lxiii. ad Edictiwi. Si ex supulatione tibi Stichum deboam, et non tradam eum, tu autem nactus fueris possessionem, praedo ea. Aeque si vendidero, neo tradidero rem, si non veluntate mea nactus sis posseesionem, non pro emtora poesides, sed praedo os.
6. Uwus Ubre LXX. ad E&ntura, - Glani posaidere eum dlcimus qui furtive ingresan a est possassionem ignorante eo, quam sibi controv'er-. siam factrum suspicabatur, et, ne faceret, timebat. Is autam, qui, quum poasideret non clani, se celavit, in ea OO.UBa est, uL non videa.tnr clani possidere; non eiim ratio obtinondaepossessionis, sed origo uanciscendae cxc1uirenda est; ncc quemquaru ciato possidere incipere, qui sciente aut volante eo, ad quem ea res pertinet, ant aliqun ratione bonae fidei possessionem nanoiscitur. itaque, inquit Pomponius, clam nanciscitur possesslonem, qui futuram eontroversiam matuens, ignorante eo, quem metuit, furtivo e possessionein ingreditur.

y no te lo entregara, pero i hubierea alcanzado su posesin, eres un usurpador. Igualmente, si yo hutad, no la posees corno comprador, sino que eres
un usurpador.

tr furtivamente en 'posesin ignorndolo aquel que que l sospechaba que le haba de promover controversia, y que l tsmia que se la promoviese. Mas el que poseyendo, no clandestinamente, se ocult,

8. ULPIANO; Cornenlarios al Edicto, libro LXX. - Decimos que posee clandestinamente el que en-

clandestinamente; porque se ha de investigar no clandestinamente nadie que sabindolo 6 querindolo aquel quien la cosa pertenece, 6 por alguna
raz6u, adquiere la posesin de buena fe. Y as, dice Pomponio, adquiere clandestinamente la posesin

est en el caso de que no se considere que peseta

la razn de haber obtenido la posesin, sino el origen de haberla alcanzado; y no empieza ti poseer'

1.Qui ad nundinasprofectus neminem reliquerit, et, dum iRe a nundinis redit, aliquis occu, videri eu paverit possessionem melani posaidere, Labeo acribit; retinet ergo posseasionem ja, qul ad nundinas abiit. Verum (3) si revertenteni dotni,num non sdmiaerit, vi mgis intelligi (4) poasidere, non elam;
7. PAULeS libro (5)

furtivamente en posesin, ignorndolo aquel ti quien temi. 1.Si habiendo ido uno ferias no hubiere dejado ti nadie, y mientras l vuelve de las ferias otro hubiere ocupado su posesin, escribe Labeon, que se considera que ste posee clandestinamente; luego retiene la posesin el que fu ti las ferias. Mas si no admitiere al dueo que regresaba, se entiende que posee ms bien por fuerza que no clandes-

el que, temiendo una futura controversia, entra

tinamente;

L.JV. tui Edictum. - el (6)

7. PAULO; Co,nenlurioe al Edicto, libro LIV. y (4) hitelilgitur, Zas cdices y las sci. cIte4oa en Sao. SI. S) Segn conjetura Dr., libro, o,nit8ba Ta.w'. seydt al Qdawe FI. (5) Taso-. eegn La asoritw-a origina4 sed, Maerta la correcctdn 441 01gjas FI., Br.

(1) man, coloqu,H&. vag. Ijal. Valg.; mitft, inserta la escruu,ra original del oddtee FI.: vol quia - csYestur mittl, omLt.elas la oorrecaila del cdice, Fl., Br,
i) Unde por Veruni, os ed. cItadas en Sas. 31.

DIGESTO. LIBRO XLI: TTULO II

si noUt in fundum reverti, quod vim maiorern ve- si no quisiera volver al fundo, porque temiera mareatur, amisisse possesionen1 videbiur et ita Ne- yor violencia, se considerar que perdi la pose.ratius quoque cribit. sin; y asi lo escribe tambin Neracio.
S. IDEM libro LXV. ad Ediclum.. - Qucinadmodum nulla possessio seguir, isi animo et corpore

potest, ita nulla amittitur, nial in qua utrumque (u contrarium actum M.

8. EL MISMO; Cor,cicrios Ediclo, libro LXV. - As como no se puede adquirir ninguna posesin sino ecrn el concurso del nimo y del cuerpo, asi tampoco se pierde ninguna, sino aquella en la que con el uno y con el otro se haya obrado al contrario. 9. Gi'vo; Comentarios al Edicto prcein.riaf, libro XX V..-Y en general, cualquiera que sea eLque en nuestro nombre est en posesin, por ejemplo, un procurador, un husped, 6 un amigo, se considera que posnomos nosotros. 10. ULPiANO; Comeatarios al Edicto, libro LXIX. Si alguno tom antes una cosa en arrendamiento,'y despus la rog en precario, se considerara que se separ del arrendamiento; pero si autos la rog, y despus la tom en arrndamierito, se cotisiderar que la tom en arrendamiento; porque se considera que ms bien es lo procedente lo que se hizo ltimamente;y esto dice Pomporiio. 1El mismo Pomponio trata de decir con muchsima discrecin, y si acaso uno hubiere ciertamente tomado un predio en arrendamiento, pero lo rog en pr.ecario, no para poseerlo, sina para estar enposesint Mas esto es muy diferente; porque una cosa os poseer, y otra muy diversa estar en posesin; por ltimo, no se posee por causa de conservar los bienes, los legados, 6 por el dao que amenaza, sino que se est en posesin por causa de custodia; y si se hizo esto, procede una y otra cosa. 2.Si alguno hubiere tomado en arrendamiento una cosa, r la hubiere rogado en precario, para poseerla, si la tom en arrendamiento por una sola moneda, no hay duda alguna que para l subsiste solo el precario, porque en nulo el arrendamiento que consiste en una sola moneda; poro si en su precio, se ha de distinguir entonces qu es lo que se
hizo antes. U. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXV. Posee justamente el que posee con la autoridad del Pretor. 12. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXX.

Generaliter quisquis omnino nostro nomine (1) sil in poeseasione (2), vehiti procurator, hospes, amicus, nos poasidere videmur. I. LJ.i'ius libro LITX, ad Rdiclwn..-Si quis ante conriuxit, postea precario rogavit, videbitur dicessisse a coriductione; quodsi ante rogavi, postea conduxit, conduxisse videbitur; potius enim hoe procedere videtur, quod noviasime factuin sal; et hoc Pornponiva alt. 1.idem Pomponius bellisnime tentat dioei'e, numquid qui conduxsrit quidem praedium, precario autem rogavit, non ul possideret, sed ut in possessione cesel? EsI autem long diversum; aliud sal enini possidere longo aliud in posaessione (3) case; deniqus rei servandae causa, legatorum, damiii unfeti, non possident, sed iunt iii posaefisione custodiae causa; quod si factum set, utrumque proeedit. 2.Si quia el e.enduxerit, et rogaverit precario, uti possideret, si quidem nunio uno conduxit, nulla dubitatio cnt, quin ei precarium solum teneat, quia conduetio nuIla cnt, que est in uno fumo; sin varo pretio, tunc distinguendum, quid prius factuni cnt. 11. PAULUS libro LXV. cid Edkw4.Iuste pos-e sidet, qui auctore Praetore possidet.
12. IJLPIANUS libro LXX. ad Edictuni.Naturaliter videtur poasidere is, qui uaumfructutn .habet.

9, Gtusibro XXV. ad Edictum provinciale,

JI.--Nihil cominune habel proprietas cuii posseesione; et ideo non denegatur si interdctnm Uti poesidetis, qul coepit rem vindicare; non enim videtur possessioni renuntiasee, qul reto vindieavit.
13. IDEM libro (4)

Se considera que posee naturalmente el que tiene el usufructo. 1.La propiedad no tiene nada de comn con la posesin; y por esto no se le deniega el interdicto Utiposimide.tm.s al que comenz reivindicar la cosa; porque no se considera que renunci la posesin el que reivindic la cosa.
13. EL MISMO; Cortentartoa al Edicto, libro LIXIL - Dice Poinponio, habindose sumergido

ponius refort, quuin lapides in Tiberim dornersi esscnt naufragio, et post tem pus extracti, an doralniuni in integro fuil (5) por id tempus, quo erant TersiT Ego dorninlum me retinere puto, posaessionemn non puto. Neo cnt eiinile fugitivo; namque fugitivus idciroo a nobis possideri videtur, nc ipse nos privetposaessione; al inlapidibus diversum cnt. 1.Quum quia utitur adminiculo ex persona
- (L) uoWs volentilpue, inserto Hal. (e) Sag.n eorracol.n del odiee Fi., Br.; Taur. segn in MTIiUr OF9lfli.
posseuiouem,

LXXII. ad Ectielum. -

Por naufragio unas piedras en el Tibor, y habiendo sido extradas despus, subsisti integro el dominio durante el tiempo que haban estado sumergidas?
Yo opino que retengo el dominio, y no creo que la

posesin. Y el caso no es semejante al de un fugi-

tivo, porque se considera que el fugitivo es poseido por nosotros, por esto, para que l mismo no nos prive de la posesin; mas tratndose de las piedras el caso es diverso.

1.Cuando por virtud de la persona de su eau(5) lial; po Se5stoaetn4 el cddice Fi. (4) Vase la noto , pgina 324.

(5) sU domhilum tnsum facrit J.atsgruni, Vatg.

326

TflGESTO.LTEBO

itt: TITULO It

auctoris, uti debet oum sua causa suisque vitiis; denique addknus, in accessione de vi, et earn (1), st precario vendoris. 2.Praeterea quaeritur, si quis horninem venditori red hibuerit, an accessrnne uti posait ex persona eius. EL sunt, qui putent, non poase, quia venditionis est resotutio, redhibitio; ah, emtorein venditoris aeaessione usurum el venditorem emto ns; quod magia probaTldurn puto. 3.Si liber horno val atienus servus, quum

santo utiliza uno un recurso,debe utilizarlo con su propia causa y con sus vicios; y lo mismo decimos en cuanto a. la accesin respecto la violencia, la clandestinidad, y al precario del vendedor. 2.Adems se pregunta, si, habiendo uno de-

bona fide servirent, comparaverint,. et al acqnisierint possessionem, neque liberum, noque servi

deral (2), an testaloris posessio ni acceda. Et quidein in emtoribus possossio io.terrucnpitur, sed
non idem in heredibus plerique probant, quouiarn plenius est ius successionis, quam emtionis; sed aubulius eat,quod ti emtorem (3), cI in lieredein id quoque probari.

domiriu iii debere uti accessione. 4.Quaesiluin est si heres prius non posse-

5.Non autein ea tantum possoaso testatoris heredi procedit, quao morti fult iniunota, verim ea quoque, quae unquam (4) tostatoris fucrit. 6. -In dote quoque, si data res fuerit, vol ex doto recepta, acc.essio dabittir ve manto, vel uxori. 7.Si la, qui precario con eessit, accessione velit uti ex persona nius, Cui concessit, an poseil, quaeritur. Ego puto, auni, qui precario conuessit, quamdiu manet preeanium, accesalone uti non posse; si tamen receperit possessionern ro pto precario, dicenduin esse, accedere poaseasionem eius tetnpons (5), quo precario possidebatur. 8,Ex facto quaeritu r, si quis nianumissus ex causa peculiar habeat rem, non conceaso sibi peculio, deinde dominus velit, retracto (6) possessione, a.c.cessione uli, an possit. Et placuit, non essc dundam hano aceesaionem, quae clatn habita est

accesin por razn de la persona de ste. 'Y hay quienes opinan que no puede, porque la devolucin es disolucin de la venta; otros, que el comprador utilizar la aenesin del vendedor, y al vendedor la d& comprador; lo que creo que ms bien se ha do admitir. 3..Si un hombre libre 6 un esclavo ajeno, Sirviendo de buena fe, hubieren comprado una cosa, y adquirido para otro la posesin, ni el hombre libre, ni el sefior del esclavo deben utilizar la accesin. 4.Se pregunt, si, no habiendo poseido antes el heredero, se le agregar, la posesin del testador. Y ciertamente que respecto los cunipradores se iii Lerrumpe la posesin, peroles ms no aprueban lo mismo respecto los herederos, porque el derecho de sucesin es ms pleno que el de compra; pero es mas depurado que se admita tambin en cuanto al heredero lo que respecto al comprador. 5. Mas no solamente le aprovecha al heredero la posesin del testador, que fu prxima su muerte, sino tambin la que en cualquier tiempo haya sido del testador. 6.Tambin tratndose de la dote, si una cosa hubiere sido dada, recibida en dote, se le dar a! marido, 6 . la mujer la accesin.

vuelto el esclavo al vendedor, podr valerse de la

opino, que el que di una cosa en precario, no puede utilizar la accesin mientras subsiste el precario; pero que, si, habiendo cesado el precario, hubiere recobrado la posesin, se ha de decir, que se agrega la posesin del tiempo en que se posea .niendo un manumitido una cosa por causa del peculio, no habindoscie concedido el peculio, y que-

7.Se pregunta, Si, queriendo el que di una cosa en precario utilizar la accesin por rosn de la persona de aquel quien se La di, podra. Yo

en precario. 8.Se pregunta, respecto a este hecho: si, te-

,nicndo despui5s el dueo, recobrada la posesin,

praedone possidente.

eesionem case mihi dandain placuit.

D.-.Si iiissu iudiis res inihi restitota sit, oc-

utilizar la accesin, podra. Y se determin, que no se habla de dar esta accesin, que fu tenida clandestinamente poseyendo un usupador. mandato del juez, se determin que se me haba de dar la accesin, 10.Pero se ha de saber, que tambin al legatario se le ha de dar la accesin del tiempo que la

9.Si la cosa me hubiera sido restituida por

10.Sed et legatario dandam accessinem eius temporLs, quo fuit apud testaterem, sciondum est. An heredia possessio ci accedat, videamus; et puto, sive pura, sive &ub condilione fuerit relictuni, dioendum case, id temporis, quo horas possedit ante exisirntem conditi000m vel rostitutionem re, legatario 1ricere; testatoris autein semper proderil legatariQ, si legatum vera fuit, val fldeicommissum.

cosa estuvo en poder del testador. Vemos si a l se le agregar la posesin del heredero; y opino, que, ya si la cosa hubiere sida dejada puramente, ya si bajo condicin, se ha de decir, que el tiemp9
que posey el heredero antes de cumplirse la condicin, 6 antes de la restitucin de la cosa, leapro-

11.Sed et is, cul res dona.ta est, soceasione utetur ex persona elus, qui donavit. 12.AccessioILes in eornm persona Ioeurn ha.. bent, qui habent propriam possessionem; eeterum

vocha al legatario; pero la del testador lo aprovechar siempre al legatario, si la cosa fu verdaderamente legada 6 dejada por fidelicomiao. 11.Mas tambin aquel quien le fu donada una cosa utilizar4 la accesin por razn de la persona que se la don.. 12.Las agregaciones del tiempo de la posesin tienen lugar respeeto la persona de os que

dtc8FS

() S&gn eunetLda Pr.; poulderat, Taur. seg4n

(i claudeitino Has.

el cr$-

(3) Splase probatui emtore - herede, Hat. Vulg.

(t) nuuquam, Ral. (5) ewtori,iiserta IfaL. 5) retraetata, VuLg.

DIGESTO. LIBRO XLI: TTULO 11

acceasio nemini profii, niej . ni, qui ipse possedU(l), 1*.Praeerea no vitiosae quidem possessioni ufla potest aeeedere; sed no (2) vitios ei, quae tiesa non est.
14. PAULUS libro LXVIII. a4 Ed4cun.Si servos ve fthiusfam.ilias vendiderit,, dabitur acessio eiug, quod (3) penes me fuit; scilicet Si voleoto me,, aut de peculio, cluls, liberam pec.uIii administrstioncru babucrunt, vendiderunt.

'tampoco una viciosa. la que no 08 viciosa.


14. PAULO;

tienen propia la posesin; pero la agregacin no aprovecha A nadie sino al mismo que poseo. 13.'Adems de esto, a una posesin ciertamente viciosa no se te pede agregar ninguna; mas Si un esclavo un hijo da familia hubiere vendido una cosa, se dar la agregacin del tiempo que estuvo en mi poder; por supuesto, si la vendieran queriendo yo, siendo del peculio,del cual tuvieron ellos la libre administracin. 1.Vendiendo el tutor 6 el curador se dar tatilbin la agregacin del tiempo que poseyo el pupilo el furioso.

omcnlrios al Ediclo, libro LXVII!.

1.Tutore quoque vel curatoro vendonte dabitur accessio ema temporis, quo pupillus val fu7 rio8us pssedit. 15. Gauis libro XXVI. ui Edicwn proein.ciate. Rern, quae nobis srn'repta est, perinde intelligimur desinere poasidere, atque eam, quae vi (4) nobis erepta nat. Sed si is, qui in potestate nostra est, surripuerit, quaindiu apiid psum sit res, taindiu non amittimus posaesalonenl, quia per butusmodi personas acquirltur nobis possessio; et haec ratio est, quare videamur fugitivum poasidere, quod a, quemadmodum aliarum rerum possessionem intervertere non potest, ita no guam quidem potest.

15. Gayo; Comnlarios al Edicto procinciat, libro XXVI.Se entiende que dejamos de poseer la cosa que nos fu substrada, lo mismo que la que nos fit arrebatada 6, la fuerza. Pero si la hubieresubstrado el que esta bajo nuestra potestad, noperdemos su posesin mientras la cosa est en poder del mismo, porque por medio de tales personas se. adquiere para nosotros la posesin; y asta es la razn por la cual se considera que poseemos un fugitivo, porqe ste, sai como no puede quitarnos la posesin de La otras cosas, 'asi tampoco ciertamente, la suya.
16. ULPIANo; Comcnariosal Edicto, libro LXXII1. Lo que la mujer le don al marido, 6 el marido a la mujer, es posedo titulo de poseedor.
12. EL mismo; Cometdaroc al Edicto, libro LXX VI .Si A la fuerza hubiera sido alguno echada de la posesin, debe ser considerado lo mismo que si poseyese, porque tiene la facultad de recuperar la posesin con el interdicto relativo $. la fuerza. - 1.Ls direrencla- ent el dominio y la posesin es esta, que el dominio permanece siendo, ello no obstante, del que no quiere ser dueo, pero la

ucor viro, ant vir uxori donavit, - pro possessore possidetur.

16. ULPJANUS

libro LXXIII. ad Edielum.-- -Quod

17. Iov.st ibroLXXVI. ad Edcm. - Si quia vi de possessione deiectus sit, perinde haberi debet, ae si possideret, quum interdicto de (5) vi recuperandae possession e facul tatem habeat. l.Differentia iriter domi omm eL poaseesionem hace est, quod dominium nilillorninus eius manet,, quidomirkul asan non vuli, possessio au1m recedit, ut quisque eonetituit nolle posaidere. Si quis igitrn' ea mente possessionem tradidit, uL postea ej rstitua.tur, desinit poesidere.

uno. luego que determina no quees, alguno entreg la posesin Eano que despus se le restituya, dej de poseer.
- 18, Cgzso; Digro, Libro XXIII. Lo que poseo en mi nombre lo puedo poseer A nombre de otro; porque no cambio para mt la causa de la posesin, sirio que dejo de poseer, yliago poseedor A otro por ministerio mio; y no es lo mismo poseerue poseer en nombre de otro, porque posee aqu&1 en cuyo terio para la posesin do otro. 1.Si le hubieres entregado una cosa A un furioso, que t estimas que est en su cabal juicio,

meo nomine posaideo, poseum (6) alieno nomine poasidere; neo enim muto mihi cauaani poaseasionis, sed desino possidere, eL alluin posse8aorem ministerio meo facio; neo idem est, possidere, et alieno (7) nomine poasidere, nam poasidet, cuina nomin poasidetur; procurator aLienae possessioni (8)praestal m(nisterium. 1.Si furioso, quem auae (9) mentis esse existirbas co, quod forte u conspectu inumbrata.e quietis fuiL COflStiLutu, rer.n tradideris, liret jite non eriL adeptus poaseasionem, tu poasidere desinla; sufficit quippe (10) dimittcre posaesaonem, etiamsi non transferas. Illud enim ridienlum saL dicere, quod non alit.er vult dimittere, quam si transferat; imo vult dimittera, quia eicistimat, setransferre. 2.Si venditorem, quod 'emerim, depon.ere in mea domo usserim, possidarc me eertum saL,
Ii)
()

18. Csi.sris libro XIIL Diqcskiruin. - Quod

nombre 'se posee; y el procurador presta su minis-

porque acaso a la vista se hallaba en lcido sosiego, de poseer; porque basta dimitir laposesin, aunque no la transfieras. Porque es ridculo decir que na-

aunque l no haya alcanzado la posesin, t dejas die quiere dimitirla de otra suerte, sino si la transfiriese; antes bien quiera dimitirla., porque estimkL que la transfiere.

2.-Si yo le hubiere mandado al vendedor que deposite en mi casa lo que lo hubiere comprado, es

cin de tdioe Fi. Br. nos, Ha. V'rr1g. (5) eIu temporis, quo, Vg. (4) a,tnrta IlaL. (5) undo por do,, Vug,

Taiw.seg4n a escritura original; oasidet, a oorro

(6) st, n.erta .fl,zZ. (7) sito, HaL (8) poesJonis, HaL. Vag. (0). sanas, Va. (10) HaL.j OOIdppe, Tzur. Mg'1 st cdice Fi.

$28

DTaaSTO. LIBRO XLI; TITULO

quamquam Id nemo dum attigent; aut. si vlcinum mihi fundum mer'eato (1) vendjtor in mea turre demonstret, vacuamque se poaseasi000 tradere dicat, non m nus poasider mi coepi, quam si pedem finabus intu1ism. clam animo poaseasoris intraveriL non clesiisse illico possidere exstimandus sum, facile epulsurus finibus, simul (2) eciero:

3.-Si, dum u alia-parte fundi um, atius quia

4.-Rurua si cum'magna -vi ingresaus est exercitus, eam tantummodo partem, quam intraverit, obtinet. bona fide alienum fundum emit, .eundem a domino conduxit;quaoro, utruan desinat poasidere, an non. Respondi (3): in promptu est, ul posaidere desierit. 1.-Quod seriptum esi apud veleros, neminean sibI causam possessionis posse mutare, credibile cal, de ea cogitatum, qui et corpore, et animo posseasioni incurnbens hoc solum statuit, ut alia ex causa id posidernt, non, si quia dimiasa possessione prima, eiusdem re denno ex aun causa poasessionem nancisel velit.
20. iDEM

cierto que poseo, aunque nadie haya tocado todava ia cosa; si habiendo yo comprado un fundo vecino el vendedor me lo sealara desde mi torre, y dijese que l me entregaba la vcua posesin, cornienzo poseerlo, no de otra suerte que si yo hubiese puesto el pie dentro de sus linderos. 3.-Si mientras yo estoy en una parte del fundo hubiere entrado clandestinamente otro cualquiera con nimo de poseerlo, se ha de estimar que no dej de poseerlo inmediatamente, pudi dolo expulsar fcilmente de sus lmites, tan pronto como yo lo supiere. 4.-A su vez, si un ejrcito penetr con gran violencia, tendr solamente la parte en que hubiere entrado. 19. MacsLo; Digesto, tibro XVII.-Uno, que de buena le compr un fundo ajeno, lo tom . su dueo en arrendamiento; pregunto, si deja, no, do poseerlo. Respondi: es evidente, que habr dejado de poseerlo. 1.-Lo que se escribi por los antiguos, que nadie puede cambiarse s mismo la causa de la posesin, es creble que se pens respecto del que, estando en posesin cmi el cuerpo y con el nimo, solarmiento determin poseer la cosa por otra causa, no si alguno, habiendo abandonado la primera po-. sesin, quisiera alcanzar de nuevo por otra dausa la-posesin de la misma cosa.

19. MucEILus

libro XV!!. Diesorum. - Qui

quam utendarri dederat, vendiderit, emtorique Iradi iusserit, toe ille tradiderit, alias videbitur posseasione dominum (4) intervertisge, alias contra. Nam neo tuno quidem semper dominus amittit poaseasionem, quum reposcenti el. commodatum non redditur; quid enim, si alia quaepiazn (uit justa el rationabilis causa non reddendi, non utique ul poaseasionem eius interverterel? (5)

libro XIX. D4jestorum.-Si quia rezo,

20. EL mismo; Digesto, libro XIX. - Si alguno hubiere vendido la cosa que babia dado para que fuera usada, y hubiere mandado que le fuese entrgada al comprador, y el no la hubiere entregado, en unos casos parecer que el dueo perdi la posesin, y en otros que no. Porque ciertamente no pierde el dueo la posesin siempre que al reclamarla no se le devuelve la cosa dada en comodato; porque qu se dir., si hubo otra cualquier justa y raxonable causa para no devolverla, no ciertamente la de no quitarle su posesinP
A veces podemos entregar b. otro la posesin do lo que nosotros-mismos no la tenemos, por ejemplo, la rog, antes de hacerse duoflo de ella, en precario al heredero. 1.-Lo que por causa de naufragio fu arrojado no puede ser usucapido, porque no est como aban-

IA.VOLENUS libro VI!. ex Cauje. - Interdum 21. eus poasesalonem, cuius ipsi non, habemus, alii tradere pouumus, veluti quum 1.8, qui pro herede rem posaidebat, antequam dominus fieret, precario ab herede oam rogavit.

21. JVOLENO; Doctrina de tLassio, libro ViI.-.

cuando el que posea una cosa como heredero se

l.-Quod ex naufragio expulsum est, usuoapi non potest, quoniam non est in derelicto, sed in lerdito. 2.-Im luna esse existimo in bis robos, quae iactae sunt, quooiam nora potest videri Id pro, derelicto habitum, quod salutis causa interim dimis.. SUM est. 3.-Qui atienam rem precario rogavit, si eandem a domino conduxit, josseso ad dominum re. vertitur. 22. IDEM libro XIII. e Cassio. Non videtur possessionexn adeptus la, qui ita nactus aol, ut eam retinere non posiI,

to las cosas que fueron lanzadas, porque no se puede considerar que sea tenido por abandonado lo que provisionahnen tese echpor cansado salvacin. 3.-Si el que rog en precario una cosa ajena -Be la tom al dueo en arrendamiento, la.poeesin vuelve al dueri.

donado, sino como perdido. 2.-Estimo que el mismo derecho hay respec-

22. Er. istsso; Doctrina de Cassio, libro XIII. No se considera que haya alcanzado la posesin el que la adquiri de tal modo que no pueda retenerla.
instituidos herederos, adida la herencia, pasan

28. IDBM libro I. Epilolarurn.- Quum heredes instituti sumus. adita hereditate omnia quidem ura ad nos transeunt, possessio lamen, nisi naturaliter comprehensa, ad nos non pertinel.
(2) atcpae, uu.rtan Llal. VuI. (3) Respondft, fiat. ?ul. (4) poseesionen domini, los ccsdtces l as ed, e adom ea Sor. SL
1) mereatum,

.23. EL mismo; Epitotas, trbroL-Cuando somos

ciertamente nosotros todos los derechos, pero la ralmente.

posesin no nos pertenece, si no fu tomada natu-

V&7.

(5) reddezldttP non utfque ales rel poesesslonem Intervertu. Iia& :

flrGTO.LIEflO XLI: TiTIJLO 11

3'29

1.In bis, Ajui in hostium potestat.em perveileruril, in (1) retiriendo iura (2) rerum suarum sine guiare los est, corporsliter (3) l'amen poaseasionem amittuul; neque enim possunt 'vkleri aliquici possidere quum ipsi ab ario posaideantur; sequitur ergo, ut re,erais his nova paeseasione opus sit, etiacnsi nemo inedia tenipore res corurn poasederit.
2Item quaero, si vinxero liberum hominem, ita ul eum posaideam, an omnia quae la posaidebat, ego possideam par illura. Respondit: si vinxens hominem liberum, eum te possidere non puto; quod quum ita se habeat, multo minos per illum res eius a te posaidebuntur; neque enim reruni natura recipit, ul per eure eliquid poasidere poesinlus, quem civititer in mea potestate non habeo.
IDEM Libro XI V. Eptolarun. - Quod ser24. vus tuua ignorante te vi posaidel, Id iii non possicies, quoniam is, qui in tiza potostate est, ignoranti tibi non eorporalem poaseasionem, sed iustam pot-

1.Respecto los que cayeron en poder de los enemigos hay un derecho singular para que retengan los derechos sobre sus cosas, pero pierden corporalmente la posesin; porque no se puede corisiderarque poseen cosa alguna, estando ellos mismos poseMos por otro; sguese de aqui, que, habiendo regresado, haya necesidad de nueva posesin, aunque nadie haya posedo en el tiempo intermedio las cosas de los mismos. 2.Tambin pregunto, si, habiendo yo aprisinado un hombre libre, de suerte que (o posea, poseer por medio de l todo lo que l posea. Respondi: si hubieres aprisionado un hombre libre, no juzgo que tu lo poseas; y siendo esto as, mucho menos sern posedas por ti sus cosas por medio de l; porque la naturaleza de las cosas no admite que podamos poseer alguna cosa por medio de aquel quien civilmente no tengo en mi potestad.

pervenerit, ptssidet; nam tum per servure dominus quoque poasidere dicitur, summa seilicet eum ratione, quia quod ex justa causa corporaliter a servo tenetur, id in peculio servi sat; et peculium, quod servus civiliter quidem possidere non poaset, sed naturaliter tenel, dominus. ereditur possidere. Quod vero ex maieflciis apprehcnditur (4), id ad domini poaseasionem ideo non pertinet quia nec peculii causam (5) apprehen di t.

est acquirerc, sieut id, quod ex peculio ad eum

24 EL mismo; Epstolas, libro XIV.T no posees lo que un esclavo tuyo posee a la fuerza, ignorndolo t, porque el que est bajo tu potestad no puede adquirir para ti, ignorndolo t,.la posesin corporal, sino la legtima, as como posee lo que por causa del peculio hubiere ido so poder; porque entonces se dice que tambin al saflor posee por medio del esclavo por Supuesto, con. mucha razn, porque lo que con justa causa es tenido corporalmente por el esclavo, est en el peculio del
el esclavo no puede, 8 la verd;d, poseer civilmente, ano que lo tiene naturalmente. Mas lo que es tomado por virtud de delitos no correspondo la posesin del seor, porque no se refiere A eausa del peculio.

esclavo; y se cree que el seflor posee el peculio, que

cium. - Si id, quod poasidemus, ita perdiderimus, ut ignoremus, ubi sil , desinimus poasidere.

25. PoMpoplius libro

xxii!. ad Qu&twn Mu-

bro XXIII. Si lo que poseemos lo hubiremos


mas de poseerlo. 1.Tambin poseernos por medio de nuestros

25. PoMpoNzo; Comentarios Quinto Muelo, li-

perdido de modo que ignoremos donde est, dejacolonos, inquilinos, esclavos; y si se murieran, 6 comenzaran A estar Locos, dieran en arrendamiento A otro, se entiende que retenemos la pose-

1.Et pci' colonos, et inquilinos, aut serves nost.ros posaidemus; et si moriantur, ant f)irere ineipiant, aoL alli loeent, intelligimur, nos retinere possessionem. Nec inter colonum, et servum nostrum, per quem possessionem retinemus, quidquam irilereat, mus (8), donec ritui', utrumne usque 60 posaidea 2.Quod autem solo animo poasidemus, quae.

alius corpore ingressus alt, ut potiOr Bit illiu col'poralis posaeseio, an vero, quodquasi magia probatur, usque co posaideamus, donee revertontes non (7) nIquis repellat, ant nos La animo desinamus poasidere, quod suspicemur repelli nos posee ab ea, qui ingrosaus alt in possessionern. Et videLur utilius case.
28. IDEM

sin. Y no hay diferencia alguna entre un colono y un esclavo nuestro, por medio del cual retenemos laposesin. 2.Poro so pregunta, si lo queposeemos con solo el nimo Jo poseemos hasta que otro haya inque sea preferente la posesin corporal do l, si,
lo que se tiene por mM probable, lo poseemos hasgresado corporalmente en la posesin, de suerte

ta que al volver nosotros A la posesin otro no nos

repela, si de tal TnOdC dejamos de poseer con el rece que esto es ms til.

Animo, que sospechamos que podemos ser repelidos por el que haya entrado en la posesin. Y pa26. Es. MISMO; Comentarios Quinto Muio, libro XXVI. -Un lugar determinado de un fundo puede ser posedo, y usucapido por la larga posesin, y tambin una cierta parte indivisa, en la cual se entra 6 por compra, por donacin, por otra
cualquier causa; mas una parte incierta no puede ser entregada, ni usucapida, por ejemplo, si yo te la ni entregar ni recibir lo que es incierto.

Locus certus ex Tundo etpossideri, et par loogam possessionem eapi potest, et corta para pie indiviso, quae introducitur ve ex emtione, yel ex donatione, vel quatihet ala ex causa; ineerta autem para nec tradi, neo cap (8) potest, veluti si ita tibi tradam quicIquid me luna in 00 Tundo cat; nam qui ignoral, Dec tradere, nec aceipere Id, quod ineerttm nat, potest.
(t

libro XXVI. ad QuinIum Muciu,n.

hubiere entregado as: todo lo que de mi derecho hay en este fundo; porque ci que ignora no puede (a) EfaL, Vsi p0551 demss, sE.oddioe Fi. (7) uaa to cd(ksoea CuIdog por Br. (8) Toar. &cuan a ssorU twa original: naucapi, la eorroeto del cddioe Fe., Br.

( 11J corporaloin, Vut (4) &ppreheudeylt, Vatg (5) sais, V010.


Tomo 111-41

tu, omLttrL loro, Vulg.

830

DITo.LTflflO XLI: TTULO U

27. PROCULUS libro V. Epizo1arum. Si is, qui animo posseuionem salius retineret, furere coepisset, non potest, dum fureiet, eius saltus poseessionem amittere, quia furiosus non potest desinero animo posaidere.

27. Pacur..o; Epfso1ae, Ubro V. - Si el que con el nimo retuviese la posesin de un bosque hubiese comenzado estar loco, no puede perder la posesin de este bosque mientras est loco, porque el furioso no puede dejar de poseer con el animo. 28. Tsavutisio; Cuesioncs, ib,'0 L - Si yo poseyera alguna cosa, y despus la tomara en arrendamiento, tperdor acaso la posesin Importa mucho saber qu es lo que se hace en estos casos; porque en primer lugar interesa conocer si yo saba, ignoraba, que yo La posea, y si tom en armendamieut.o la cosa como no siendo mis, 6 como,rnfa, y sabiendo que era ma, si con respecto la pmopiedad, 6 solamente en cuanto la posesin. Porque tambin si tu poseyeras una cosa mis, y yo te comprara la posesin de esta cosa, 6 la estipulara, sern vlidas la compra y la estipulacin; y es consiguiente, que tambin el precario y el arrendamiento, si especialmente hubiera el nimo de (o-- mar en arrendamiento la posesin sola, 6 de rogana en precario.
29. ULPiANo; Conwnkrios a Sabino, brc XXX. - Es sabido, que el pupilo- puede perder la posesin sin la autoridad del tutor, no de suerte que deje de poseer con el nimo, sino con el cuerpo; porque puede perder lo que es de hecho. Otra cosa es, s acaso quisiera perder la posesin con el nimo; porque esto no Lo puede hacer.

aliquam rem possideam, et eandem postea conduearn, n aaiittam posesaioneIn Multum refort, iii bis quid agatur; primum enim refert, utrum sciam me possidere an igriorem, eL utrum quasi non

28.

TEtTULLUNUS

libro L Queionuin. - Si

meam esse, utrum quasi proprietatis respectu, an posaeasionis tantum. Nam et si mm meam tu possdeas, et ego ernam a. te possessionm ema rei, vel atipuler, utlis erit eL, emtio, et stipuEatio; et sequitur, Ui et preeariun, et conductio, (si) apecialiter poasesaionia solius c9nducendae, vel precario rogandae animus (1) nterveniat.

meam ram conducam, anquasi ine et sciens, am,

29. ULPL'.NUS libro XXX. cid Sabnwn. - Posseasionem pupilluEn sine tutoris auctoritate amittOrO posse constat non ut animo, sed ut corpore desinat possidere; quod est enim faeti, potest ainittoro. Alia causa est, si forte animo poaseasionem velit amittere; hoe enim non potest.
SO. PAULUS libi'oXV. ad Sabinwn. - Qui unversas aedes possedit (2), singulas ros, quas in aedificio sunt, non vid etur poasediasa; idem dio debel et de nave, et de armario.

1.Poaseasionem amittiinus multis modis, veluti si mortuum in eum loeum iutuhmus, quem possidebacius; namque locum religiosum ant sacrun non possumus posaidere, efai contemnarnus religioriem, et pro privato eum teijeamus; sicut (3) hominem liberum.. 2.Item, quum Praetor idcirco in poaseasionem ira (4) iussit, quod dama infecti non promitLebatur, posaesaicuezil invitum dominum amittere Labeo alt. 3.Item, quod mar aut ilumine occupatum alt, posaidere nos desinimus, ant si za, qui poasidet, lo allerius potestatem pervenit. 4.Iteiri, quod mobile est, multis modis desinimus possidere, si aut noliinua, aut servum, puta, rnanurnittainus; itezu si quod possidebam, in aliam speciem trauslaturu eSI, veluti vestimentuin ex laus. factura. 5.Quod par nolonum posaideo, herce meus, nial ipse 5) nactus poseasionem, non poterit possidare; retinare enim animo poaseasionem poasumus, adipiaci non posaumus. Sed quod pro emtore posaideo, por colon mu (6) usucapiet otiam bares meus. 8.Si ego tibi commodavero, tu Titio, qui puLot tuum eme, nihilominus ego id posaidebo. Et idem ant, sicolonus meus fundum locavenit, aul ja, apud quem deposueram, apud simm rursus de-

30. Pa.uz.o; Cornen/.nnos 4 Stzbtno, libro XV. El que posey toda una casa no parece que posey cada una do las cosas que hay en el edificio; lo mismo se debe decir, as respecto Ii una nave, como un armario. 1.Perdemos la posesin de muchos modos, por ejemplo, si enterramos un muerto en el lugar que poseinmos; porque no podemos poseer un lugar religioso 6 sagrado, aunque menospreciemos la religin, y lo tengamos como privado; como tampoco podemos poseer . un hombre libre. 2.Asimismo, cuando el Pretor mand que se entrara en posesin, porque no se prometa por dao que amenazaba, dice Labeon, que el dueo pierde contra su voluntad la posesin. 3.Igualmente, dejamos de poseer lo que fu ocupado por el mar 6 por un ro, 6 si el que posee lleg estar bajo la potestad de otro. 4.Tambin dejamos de poseer de mucijus modos las cosas muebles, ya si no quisiramos poseerlas, ya si, por ejemplo, manumitiramos un esclavo; igualmente, si lo que yo posea tu Convertido en otra especie, como si de la lana se hubiera hecho un vestido. 5.Lo que poseo por medio de un colono no podrposeerlo mi heredero, no ser qu&l mismo haya alcanzado la posesin; porque podemos retener con el nimo la posesin, pero no podemos alcanzarla. Pero lo que poseo como comprador Lo usuespir. tambin mi heredero por medio do un colono. 6.Si yo Le hubiere dado en comodato una cosa, y tu Ticm, que oreja que era tuya, esto no obstante la poseer. Y lo mismo ser., si un colono mo hubiere dado en arrendamiento el fundo, si

eddior Fi., Dr.

(1) utlliter, insera Valg. (5) Taur. al marysn; polsldet,

en el texto; po.siiIeat, el

(3) nec, nsI ra ial.

c' Loe odie oitador por Br.: re! por Irs, el #6~ Fi. (5) Taar., aeeradantetite segn el cdice Fi., en si qqe ce Lee uMipi nastua nislpleusni nsetis 000~ Dr. (6) Segn Las Ras.; 1am, inserta el cdice FI.

DIGES1O.UBBO XLIi TfTtILO IT

331

posuerit; el id per quamlibct (1) plurium personam (2) factum observandum ita cnt.

aquel en cuyo poder yo haba constitqldo un depsito lo constituyere a su vez en poder de otro; y esto se habr de observar as respecto lo hecho

por cualquier persona de muchas.


colonus non deserendae poeseseiouis causa exilaset de fundo, et co rediiuel, eundem locatorem posaidere placet.
31. PoMpoNlus libro XXXII. ad

sabina/n. - Si

3. Po M p o N io; Comeatw-ios 4 Sabino, libro XXTLSj un colono hubiese salido de un fundo no para abandonar la posesin, y hubiese vuelto l, est determinado que loposceel mismo arrendador. 82. P&uLo; Contentarios 4 Sabiito, libro XV. Aunque un pupilo no se obliga sin la autoridad del tutor, retenemos, sin embargo, por medio de l la posesin. 1.Si el arrendatario vendi la cosa, y la tom del, comprador en arrendamiento, y pag las pensiones ambos, con muchsima razn retiene el primer arrendador la posesin por medio del arrendatario. 2.El que est en la infancia puede poseer vlidamente, si comenz . poseer con la autoridad del tutor; porque con la autoridad del tutor se su pie el juicio del que est en la infancia; pues esto se admiti por causa de utilidad, porque de otra suerte no tiene consentimiento alguno-del que est en la infancia el que adquiere la posesin. Sin embargo, el pupilo puede aiIquirtrIa posesin aun sin la autoridad del tutor; asimismo, el que est en la infancia puede poseer por medio de un esclavo titulo del peculio.
XXXII. - Aunque el vendedor de un fundo le hu-

PAULUS libro XV ad Szbirwm. - Qusmvis 32. pnpiIIuS sine tutoris auctoritate non obligetur, posessjonem Lamen por eum retinemus.

1.Si conductor rem vendidil, el eam ab emtore conduxil, et utrique mercedes praestitiL, prior locator possessionem per conductorem rectissime retinel. 2.lnT&ns possidere recto potest, si tutore audore coepil; nam iudicium infantis suppletur auctoritate tutonis; utililatis enhn causa hoc receptum est, nam alioquin nl1us CODSBOSUS (3) est (4)in. fautis accipienti (5) possessionein. Pupllus tamePI etiam sine tutoris auctoritate possessionein nancisci potest; ilem ufano peculiar nomine perservum poseidere potest.

88. POPONWS libro XXXII. d Sabiruwt. Fundi venditor, chamal mandaverit alieui, ut em torem in vacuam poesessonem inducerel, prLusquam id floral, non recta exntor por se in. poseessionem veniel. 11cm si amicus venditoris, mortuo coi priusquam id seirel, a.ut non prohibentibus bisredibus id fecorit, recta poascasio tradita enit. Sed si id focerit,quum soirel dominuti xnortuum, aut quum sciret, heredes id lacere nolle, contra erit.

83. Po M 'o Ni o; Comcn/.ario. 4 Sabino, libro

biere mandado alguno que ponga al comprador en la vcua posesin, antes que so haya hecho esto no entrar vlidamente en posesin - el comprador por si mismo. Asimismo, si un amigo del vendedor, fallecido ste, antes que l lo supiera, no prohibindoselo los herederos, lo hubiere hecho, habr sido entregada vlidamente la posesin. Pero si esto lo hubiere hecho sabiendo que habla fallecido el duefio, sabiendo que los herederos no queran hacerlo, ser lo contrario. 84. ULP;ANO; DLspu/aa, libre Vil. -Si me hubieres puesto en la veua posesin del fundo CorneElano, y yo creyese que haba sido puesto ea la del fundo Semproniano, y me fuere al Corneliano, no adquirir la posesin, * no ser acaso que hubiremos errado solamente en el nombre, y hubiremos. convenido-respecto . la cosa. Mas habiendo convenido respecto la cosa se puede dudar, si, no obstante, se separar de U la posesin, porque Colso y Marcelo escriben, que podemos dejar y cambiar la posesin con el nimo; y si la posesin puede ser adquirida por el nimo acaso no est tambin adquirida Pero no creo que el que yerra la adquiere; luego tampoco perder la posesin el que en cierto modo se separ de la posesin bajo condicin. 1.Pero si no me entregaras ml la posesin, sino ml procurador, se ha de ver, si errando yo, T no errando mi procurador, se adquirir para mi la posesin. Y como est est*blecido que se adquiere para el que lo ignora, se podr adquirir tambin para el que yerra; pero si errase mi procurador, y yo no errara, es ms cierto que adquirir la posesin.

34. U.pu.us Libro VIL Diputaionum.Si me o vacuam possessionem fundi Cornellani miseria, ego putarem, me in fundum Sempronianum missum., et in Cornelianum oro, non acquiram posaossionem, nisi forte in nomine tantnrn erraverimus,ie corpore cono enserimus.Quoniam 6) autem in corpore (7) consonserimus, su a te temen recedel posseuio, quia animo deponere eh mutare nos possessionem posse et Celeus, et Marcell.us senbunt, dubitari potest; et si animo acquiri posacasio potest, numquid etiam acquisita est? Sed non pulo, orraniem acquirere; ergo neo amittel possessionem, qui quodammodo sub conditione recesail de poaseesione. 1.Sed si non mihi, sed procuratori meo possesatonem tradas, videndum et, si ego errem, procurator meus non erret, an mihi possessio sequlratur. Et quum placeal, ignoranti acquirl, potenit el erra.nti; sed si procurator meus erret, ego non errem, magia est, ul acquiram .possesionem.
(.) Ial. VuLg.; qusmlfbet per, eS odlee F. (5) personsrum, flal. (5) Las cdice as ed. citados ea Sae. 21,; sensus, el eic FI. (dr) Sgun correcekbi del ce5.dice Fi.; sit, T4zw'. segn 13

eeunLara original, Br.

(5j Los cddicss y las ed. citadas en Sae. u.; seciplendi, el cdice FI. (6) Quando, Ral. (7) non, insertan Ial. Vulg.

1MGI5tO.LXRRO -XLI: ?fTIJLO ti

2. Servus quoque meus ignoranti inihi acquiret possessionem; nam et servue alierius, Vitel-. lies (1) seribit, sive a me, sive a nomine poeaideatur, potest mihi acquirere possessionern, si nomine meo eam adipiscatur; quod et ipeuru admittendunt est, Fxitus controversias possisslon!s bio est tantum, ut prius pronuntiet iudox, uter possidcat; its enim fiet, Ut is, qui victus est de poeseesione, petitone partibus fngatur, et tune de domino (2) quseratur.

2.Tambin mi esclavo adquirir para mi la posesin ignorndolo y; porque .escribe Vitelio, quetambin un esclavo ajeno, ya si fuera poeido por mi, ya si no lo fuera por nadie; puede adquirir para mi la posesin, si la adquiriese en m nombre; lo que tambin se ha de admitir. 85. EL siisio; De Lodos los Tribunales, Ubre V. El orden de la controversia sobre la posesin consiste en este caso solamente en que primeramente declare el juez cual de los dos posea; porque set se har que el que haya sido vencido sobre la posesin desempee isa funciones de demandante, y que entonces se cuestione sobre quin es el dueo.

35. 1mw libro V. de omnibu3 Triburwjibus.

80. IuuAxjos libro XIII. )&j&&wn. - Qui pignorie causa fundum creditori tradit, intelligitur possidere. Sed etzi eundem precario rogarerit, seque per diutinain possessionern capit; nam quum possessio creditoris non iwpediat capionem (3), longo minus precarii rogatio impedimento esse non (4) debet, quuui plus iuris in poesessione habeat, qui precario rogaverit, quam qui omrnno non possidet

36. JULIANO; Dieslo, bro XLL Se entiende que-pasee el que por eant de prenda entrega un funda b. su acreedor. Mas aunque lo hubiere rogado en precario, adquiere igualmente mediante la posesin de largo tiempo; porque como la posesin del acreedor no impide la usucapin, mucho menos debe servir de impedimento el ruego del precario, porque mas derecho tiene respecto la posesin e que la hubiere rogado en precario, que no el que no posee de ningn modo. 87. MARCiANO; Comentarios it lafrmua hipo fecaria, Ubre nico. - Una cosa fu dada titulo de prenda habindose entregado tambin la posesin, y despus fu tomada en arrendamiento por el acreedor; se convino, que el que hubiese dado ta hipoteca sea como colono tratndose de un campo, y como inquilino tratndose de una casa, y se considera que el acreedor posee por medio de ellos.
escribe a un esclavo ausente, para que viva en libertad, no tiene la intencin de querer dimitir inmedialamenta la posesin del esclavo, sino ms bien de aplazar su determinacin al tiempo en que el esclavo haya sido hecho sabedor. 1Si alguno hubire entregado la posesin de un fundo, de modo que diga que solamente la cedia, si el fundo fuese de l, no se considera entregada la posesin, si el fundo fuese ajeno. Adems de esto, so ha de considerar que las posesiones pueden ser entregadas bajo condicin, as como las cosas se entregan bajo condicin, y no se hacen de otro modo del que las recibe, sino si se hubiere cumplido la condicin, 38. JULIANO; Digcslo, libro XLI V. - El que le

87. M.acuwus (5) Ubre sinu1ari ad Jorrii.ulam hjpothecartam. - Res (6) piguors nomine data et poeseasione tradita, deinde a creditore conducta; convenit, ut is, qui hypothocam dedisset1 pro colono in agro, aedibus sutem pro inquilino sil, por con ore4itor poesidere vide tur.

88. IULIANUS (7) libro XLIV. Digestorum. Qui absenti servo scribit, ut in lihertate moretur, non eam inoutem habet, ut statim velit servi possessionem dixnittere, sed magis destinationem soam (8) in id tempu; conferrc, quo servus certior faetus fucrit. 1.Si quia possessionern fundi ita tradiderit, ut ita demum cedere ea (9) dicat, si ipsius fundes esset, non videtur possessio tradita, si fundes alienus sit. Roo ainphus existimandum est, poeseesionos (10) sub conditiene tradi posee, siOut res sub conditione traduntur, neque autor acoipientis fiunt, quam cnditio extiterit. . 2.Si le, qui Titio servum vendiderat, heredi ejes eum tradiderit, poerit heres rerurn hereditariarum poaseselenem per eum apprehendere, quia non servus 'uro hereditario, sed actio (ti) ex emto ad eum pervenit; namet si ex stipulatu, vol ex testamento serves testatori debitue fuisset, et heres em accepisnel, non prohiberetur, rerum hereditariarum posscssioncm por eundom acquirere.

2.Si el que le haba vendido . Ticio un esclavo lo hubiere entregado al heredero de aqul, podr el heredero tornar por medio de l la posesin de loe bienes de la herencia, porque no va poder de l por derecho de herencia el esclavo, sino la accin de compra; porque tambin si por virtud de lo estipulado, de testamento, le hubiese sido debido el esclavo al testador, y el heredero lo hubiese recibido, no sele prohibira que adquiriese por
medio de l la posesin de los bienes de la herencia. 89. Ex. ensaio Doctrina de Miizicio, libro 11. -

39. Ini libro U. ex Mnicio.Interesse puto, qua mente apud scquestrum deponitur ros; nam si omittendae possessionis causa, et bco aporte fuerit approbaturn, a4 usucapiouern possessio 0i08 parti(5) domInio, Ha!. VKIg. (5) Taur. s.gitn la eserftiwa eri9inaI; usucaploeem, La
(5) 3, FMI. ira!g. (1) st OsiluS, al margrt uiterior del ,due FI.

Opino que interesa saber con qu intencin se deposita la cosa en poder del secuestrador; porque si fu por causa de dejar la posesin, y esto se hubie-

correoids de! c6dice Ft, Dr.

(4) non, se ossder aqu palabra supftua. (4) Msxuellus IIa.

17) UlpIanus, Hal. (5) ivam, onsid4rau auaclkia por antiguos copistas. (5) sani, Ha. Vslg. (10) poasessionern, Vu4. (it) Tacw. segn a MaMara original; actloun, a corree-elda del c6dc. Fi., Dr.

DIGESTO. LIBRO

xii: TTULO u

333

re probado claramente, la posesin de aqulla no bus non procederet; at si custodias causa deponatur, ad usucapionem eam poasessionenl vietori pro-' aprovschar i las partes para la usueapiou; mas si fuera depositada por causa de cuiodia, es- sabido cedere constat. que esta posesin lo aprovecha para la usueapin al vendedor. fundo, quom, quum possiderein, pignori tibi dedi, servus trnis te deiiciat, adhue te possidere ait, quoniam nihilominus por ip&um ser'un sessionem retineas. 1.Si forte colonus, par quem doLuinUs pOasideret, decessisset, propter ulihtateui receptuin est, ul par colonum posseseio et retineretur, et contineretur (1); quo morLuo non siatinl dicenduni, eam interpellari, sed tiirc demum, quuw d.ominus posses8ionem adipict neglexeril. A-liud (21 exislimanduin alt, si colonus eponte posasasione diecesserit; sed hace ita esse vera, si nenio extraneus earn rem interim poasederit, sed seinpr in herodiLate colon. mauseriL
Co

40.

APRICANUS

Libro VII. Quatun'. Si de

2.Servum tuum a Tillo bona fide eiui,ettradituin poseed; deinde, quum cornperissem tuuia asee, ne eum peteres, celare coepi; non ideo magis hoc tempere clain poseidere videri me alt; nam retro quoque, si scicns luum servuin non a domino (3) emorim, et tum (4) cjam sum posaidere ooepissem, postea certiorcm te feeerim, non ideo desinere me clam posaidere.

servuni meutubonas fidei emtori clam abduxerirn, reapondit, non videri me clain possidere, quia naque precarii rugatione, neque conduetione suae rei dOLCLCUL tener, eL non posee caucam elandestinae poeseestonis ab bis; duabus causis separan.
PMJLUS ibpo 1, 14$LtLaltoflum. - Qui jure 41. rsmiliaritatis amici funcluin ingreditur, non videtar poseidere, quia non eo anixno.ingressus est, uL posidea.t hect corpore in fundo sil.

40. AFmu&ico, Cu.eattone, Libro VII. - Si tu esclavo te echase del fundo que, poseyndolo yo, te di en prenda, dice quuu lo posees, porque, ello. no obstante, retienes la posesin por medio del misiro esclavo. 1.Si acaso hubiese fallecido el colono por medio del cual poseyese el dueo, se admiti por razn de utilidad, que la posesin sea retei.iida y ecomio uada por medio del colono; y fallecido ste, no se ha de decir que inxiiodiataoiento se interrumpe aqulla, sino solamente cuando el dueo hubiere descuidado alcanzar la posesin. Omi-a cosa se ha de estimar, dice, si el colono se hubiere separado espont.aneamnente de la posesin; pero esto es as verdad, si ningn eiaratiu hubiere posedo micutras tanto Ja cosa, sino que sta hubiere penrnanecid siempra en la herencia del colono. 2.Le compr de buena fe Ticio un esclavo tuyo, y lo pose lisbindoseme entregado; despus, cuando hube descubierto que era tuyo, comenc.. a. ocultarlo para que no inia lo pidieses; dice, qu no por esto parece que poseo cilandealtoamen durante este tiempo; porque si tambin mutes hubiere yo comprado sabiendas un esclavo tuyo quien no era su dueo, y entonces lo hubiese comenzado yo a. poseer clandestinaniente, y despus yo te lo hubiere hecho saber, no por eso dejaba yo de poseer clandestinamente. pondi que no se consideraba que yo lo posea clandestinamente, porque el dueo no est obligado ni por el ruego en precario ni por el arrendamiento de su propia cosa, y no se puede separar de estas

.Si clandestinamente yo le hubiere quitado un esclavo mio a. un comprador de buena fe, res-

dos causas la causa de la posesin clandestina.

de faLniliaridad entra en el fundo de un amigo; no

41. Parsi.o; IsateLa, libro 1. El que por razn

nirno de poseerlo, aunque corporalmente est en el fundo.

PR rece que lo posee, porque no entr en l con el 42. Uu'jo;


RejLaa, libro IV.

nis servus, eUarnsi ab uno st donlinis otnnium nomine posaideatur, ab oninibus poesideri intelligitur,

42. Ui..ri,wus libro IV. Reicdarwn. - Commu-

1.Procurator, si quidem mandantedomino rern emeril, protinus iLli acquirit possessioncm; quodsi sua aponte emerit, non, nial ratam babuerit domrnus emuonem.
42. MAaCIMWS ( 5 )

portodos. 1.Si un procurador hubiere comprado una cosa mandndoselo ciertamente su principal, adquiere para l inmediatamente la posesin; pero no, Si la hubiere comprado por su propia voluntad, a. no ser que su principal hubiere ratificado la compra. 43. M&icu.io; RegLas, libro H1.Si alguno hubiere comprado un fundo, del euaL sabia que una pequea parte era ajena, dice J ijliano, que si sabia que era ajena estando dividida, puede di adquirir con la larga posesin las otras partes; pero que si poda l adquirir igualmente, porque sin perjuicio
estaba indivisa, aunque ignore cul sea la parte, de nadie pasa al comprador mediante ha larga posesin fa parle que se considera que es del vendedor.

que un esclavo comn, aunque nombre de todos sea posedo por uno solo de los dueos, es poeidu

-r SS considera

quis fundum emorit, cujes particu 1am sciebat eses alienan, lulinaus ait, si pro diviso sciat alienani eMe, pos5e. eum reliqtias partes longa possessione capere; sed et (6) si pro indiviso, Lieet ignoret, Tquis sit locos, aeque eum espere posee, quod sine ullius damno pare, quae putatur-case vendentis, por longain posseseiouema ad etoremn tranait. 1..Sed et Pomponius scnipsit libro quinto va(1) - coatlnuaretur, IaL (s) I(tU 03 OL4MS CiadO5 por (S son dsialso, Vu4g.

Libro III. Re,uIarwn. - Si

1.Pero tambin Pompoiiio escribi en el II(4) quam, Ial, VsLg. (5) Msrcdlus, IaL VcZg. 15) Vug.; et, oin4Wla st odoe FI.

Sao. ..

DK8TO.-1IBB0 XLI; TITULO

riarum Leclionum, si sciat, ve putet, alienum esse I]sumfrucum, bona fide diutina possesaione Capepignori obligatam.
inquit, et si amero rom, quam sCiaLTI

bro quinto de sus Doctrinas varias, que si supiera juzJ.0 que el usuFructo era ajeno, puede adquirircon buena fe por la posesin de largo tiempo. 2L mismo, dice, tambin si yo hubiere comprado una cosa, que supera que estaba obligada en prenda.

44. P4j'uqius libro XX1IJ. (1) Quae,&tionwn. Peregro profecturus peouniarn in terra custodiae causa oondiderat; quum reversue Iocum -thesauri in memoria (2) non repeteret .an desiisset pecuniain posaidere, vel si poea recogno'visset locum, an confestiiu posaidere inciperet, quaesitutu caL. Dji, quoniam custodiae causa pecunia condila proponeretur7 ius poaseesionia el, qui cond!disseL, non videri peremiuni, nec infirniitatem mernoriae daninum afferre possessionis, quam alius non invasit; alioquin responsuros, per mornenta servo, rumi quos non viderimus, interire posscssionem. Et nihil interest, pecuniam jo meo, an in alieno condidissem, quum, si alma in meo condidisset, non alias posaiderem, quam si ipsiva re] po8sessionem supra. teL'ram adeptus fuiasein. Itaque ncc alienus locos ineam propriam aufert possessionem, quum supra terram, an infra terrain posaideani, nihil inlersit.

1.Quaesitum ea, cur ex peculil causa 'per servum ignorantibus possessio quaereretur. Dlxi, utlitatis causa jure singular receptum, ne cogerentur domini por moinente apecies et causas peculiorum inc1uirere (3), nec tanien co pertinere apecieni istain,ut animo (4) vidoatur acquiri poaseasio; nave si non ex causa peculiar quaeratur aliquid, scienhiam quidor.n domini case nccessariam, sed corpore servi quaeri posscssionem.

44. Ppirn&o; Csliones, libro XXIII. - Uno que haba de salir de viaje habia escondido en la tierra dinero para guardarlo; como habiendo vuelto no recordase en su memoria el sitio del tesoro, se pregunt, si habra dejado de poseer el dinero, 651 habiendo reconocido despus el sitio comenzara poseerlo inmediatamente. Dije, que como se exponia que el dinero baha sido escofldido para guardarlo, no parcela que se extingui el derecho de posesin para el que lo hubiese escondido, r que la debilidad de la memoria no causaba perjuicio a una posesin, que otro no invadi; pues de otra suerte babriainosde responder que cada momento se extingua Ja posesin dejos esclavos, que no estuviremos viendo. Y nada importa que yo hubiese es-candido el dinero en sitio ma ajeno, porque si otro lo hubiese escondido en el mo, yo no lo poseera de otra suerte, sino si hubiese adquirido la POsesin de la misma cosa sobre el terreno. Y as , ni el ser ajeno el lugar me priva de mi propia posesin, pues nada- importa que yo posea sobro la tierra 6 debajo de la tierra. 1.Se pregunt por qu se adquira por causa del-peculio por medio del esclavo la posesin para los que lo ignoraban. Dije, que por causa de utilidad se admiti por derecho especial, que no estuviesen obligados los dueos 4 investigar cada momenque parezca que con e! nimose adquiera la posedelque si se adquiriese alguna cosa no por 8' o' por causa peculio, es ciertamente necesario el conocimiento del seor, pero se adquiero la posesin con el cuerpo del esclavo.

to las cosas y causas de los peculios, y que, sin embargo esta circunstancia no tiene por objeto

2.Quibus explicitis, quum de amittenda posseasione quaeratur, multum interease dicare, per nosinet ipeos, an per alias posaideremus, nara eius quidem. quod corpore noetro teneremus, possessionem amitti ve] animo, ve1 etiam corporo, si mudo ea animo inde digressi fuisaemus, nc poasidremus; eius vero, piad servi, ve] etiam colon corpore poasidetur, non aliter amitti, possessionetn, quamsi (5) eam alma ingressus fuisael; eamque amjUi nohis quoque ignorantihus. lila quoque posseasionis amittendae separatio est, nam saltus hibernos et acativos; quorum posscssio retinetur animo,

cha diferencia entre que poseamos por nosotros husmos, 6 por medio de otros; porque, la verdad, de lo que tengamos con nuestro cuerpo, se piercuerpo, si de ella nos hubisemos separado con el nimo de' no poseer; mas de lo que so posee con

2. El spJieadas estas cosas, dir, que cuando se tratade La manera de perder la posesin, hay mu-

de la posesin con el nimo, O tambin con el

eL cuerpo de un esclavo, 6 tairnbirl de un colono, hubiese entrado en ella; y sta se pierde para nosno se pierde la posesin de otra suerte, sino si otro

otros, aun ignorndolo. Tambin hay esta diferencia en la manera de perder la posesin, porque los retiene con el nimo,

bosques do invierno y de verano, cuya posesin so 45. EL-mismo; .Oifiniioncs, 46. E.Missio;
libro 11.aunque

servurn, neque colonuin fbi habearnus,

45. llazm libro tI. Doftnitioawn. licet noque

ellos no tengamos esclavo, ni colono,

en

48. 1DE%. libro XXIII. Q uestionam. - quarnvia altus proposito possideudi fuerit alma ingresaus, tamdiu priorern poasidere dictum esi, quamdiu possessionem ab alio oceupatam ignoraret; ut enim eodem modo vinculuin obligati-ouum solvitur, quo quacri assotet, ita non debet ignoranti tolli poases.sio, quae solo animo tonetur (6). (1) III., coasidraw ai4id.a pe- aacgtod copistas.

cuando otro hubiere entrado en el bosque con el propsito de poseerlo, se dijo que los posee et primero, mientras ignora, que la posesin esta ocupa-

Cuasliones, libro XXIII. ' .-.

y -aun

da por otro; porque sai como el, vnculo de las obligaciones se disuelve del mismo modo con que se suele contraer, as no so le debo quitar al que lo ignora la posesin, que se tiene con solo el nimo.

(2 Hal., thsaauri lmmeincr1a, st c6dc FI. (S Ial. Vu.tg.; iaus.rore el okLioe Fi. 4.) uL ,inacrta. Vu2g.

(5) Sg LL n correccidn del cdcUce FI., 8r.; uanieamsTius, la esrltuia original- quam sam alias, Tar,.i'. -. (5) etladur, ffa.L Velg.

rnGBSTO.LIBIO xii: TFrTYLO TI

47. Iisa libro XX VI. Quaegonum.Si rem ,nobilem apud Ie dopoitam, aut ex eomrnodato (1) Jbi possidere, neque reddere constitueris, cont'estim amisisse me possessionem vel ignorantcm, responsun est; cuius re forsitan illa ratio cut, quod rerum mohilium neglecta atque omissa custodia, quamvis eai nemo alius invaserit, veteris possessionis damnum afferre consuevit; idcue Nerva ifilus libris (2) de Usucapionibus retuht. Idem acrbit, silam causara esse hominis con.irnodati onussa custodia; nam posessionern utrndiu veterem fien, quamdiu nemo alius eum possidere coeperit; videlicet ideo, quia potest horno proposito nedeundi domino possessioneni sui conservare, cujus corporo ceteras quoque res posautnus pOasidero. Igitur earum quidem rerum, quan ratione ve anirna carent, eonfetim amtttitur possessio, homines autcrn rotientur, si revertendi animum haberent.

EL mismo;' Cuesoaes, libro XXVI. - Si hu47. bieres determinado poseer la iosa mueble deposite-da en tu poder, 6 dada ti en comodato, y no devolverla, se respondi que inmediatamente perd la posesin, aun ignorndole; acaso le razn de esto es que descuidada dejada la custodie de los bienes muebles, fu costumbre que se causare perjuicio la antigua posesin, aunque otro ninguno las haya tornado; y esto dijo Nerva, el hijo, en los libros de las Usucapiones. Escribe el mismo, que otra cosa es respecto ej esclavo dacio en coniodato, habindose abandonado su custodia; porque se conserva la antiguaposesin mientras otro algiino no hubiere comenzado poseerlo; saber, por esto, porque puede el esclavo con el propsito de volver conservarle a su seor la posesin de al mismo, con cuyo cuerpo podernos poseer tambin otras coses. Asi, pues, se pierde inmediatamente la posesin de las cosas que carecen de razn ti de alma; pero se retiene It los esclavos, si tuvieran el nimo da volver.

48. haM Libro X. Rezponsoi-um. Praedia cmn servis donavil, eorumque se tradidisee possessionem, titeris deelaravit; si vel unus ex servis, qui simul cum praediis donatus est, ad ei.un, qui donum aecepit, pervenit, inox in praedia rernissus est, per serrnm praediorum possessionern quaesitam ceterorumque servorum, constabt.

predios juntamente con los esclavos, y declar en carta hgado la posesin de los mismos; aber entre si siquiera uno de loe esclavos, que ru donado jun-

48.

EL MISMO;

RespoesLas, libro X. Uno don

tamente con los predios, lleg . poder del que recibi la donacin, y luego fu enviado It los pre-

dios. ser evidente que por medio de este esclavo se adquiri la posesin de los predios y de los dems esclavos.

mea, ve] ex operis servi acquiritur mliii, quum et naturaliter a fructuario teneatur, et pinnimum ex jure posaessio mutustur.

49. IDEM libra II. D itionuri%.Possessio queque per servum, euius usuafructus rueDa eat, ex re

1. -Qui lii aliena potestate sunt, ram peculiarein 'ten ere posauni, habere (3), posaidera non possunt, quia poaseesio non taritum cQrporis, sed et iuris est. 2.E ti poeseasio per prcuratorem ignoranti quaeritur, usucapio vero seienti competit, tamen evictionis actio domino contra venditorem invito procuratore non datar, sed per actionem niandati ea cedere eogittir.
ruin. - Per eum, quem justo dectus errore fihiuin meum, et in mea potestate esve existimo, rieque poSsessiu,neque dominiuni, ne quidquam atiud ex re mee mihi queeritur. I.Per servurn in fuga age.ntem, si neque ab alio possideatur, noque se liberuin esse eredat, poaseasio nobis acquinitur. Quarundarn reruin animo possessionera adipisci nos alt Labeo; veluti si aoarvum iignorum omero, et eum .venditor tollere me iusserit; simul atquo coetodiam posuiasem, traditus mihi videtur, idem iuris esse 'vino veudito, quuni universac amphorae vmj sirnul essent. Sed videamus, inquit, no haec 'psa corponis (5) traditiosit, quia nihil interes.t, utruru mihi, sn et euilibet iusserim, custodia tradatun. In eo puto hane quaestionem consiLerc,
(1) Conunodatain por

del esclavo, cuyo usufructo es mo, Be adquiere para mi la posesin alcanzada con cosa ma con el trabajo del esclavo, porque tambin es posedo naturalmente por el usufructuario, y esta posesin se asorneja mucho It la de derecho. l.-.-Los que estn bajo la potestad de otro puetenerlos poseerlos, porque la posesin no es cosa solamente del cuerpo, sino tambin de derecho. 2.Aunque por medio de procurador se adden retener los bienes del peculio, pero no pueden

49. Ei..m ismo; Definiciones, libro IT.Por medio

quiere la posesin pera el que lo ignora, -q la usuespin le compete al que lo sabe, sin embargo, la accin de evicln no se fe da al dueo contra el vendedor, contra la voluntad del procurador, pero se le obliga It cederla por la accin de mandato. 50. HaRMOGENIANO; Epitome del Derecho. Wro V. Por indio del que -yo, inducido por justificado error, creo que es lujo mloy que est- bajo mi potesla posesin, ni el dominio, ni otra cualquier cosa. 1.Por medio del esclavo que anda fugitivo,

50. HERMOGEN!A.NIJS

(4) libi' V. iuris EpUorna-

tad, no s adquiere para cnt por virtud de cosa ma ni

si ni fuera poseido por, otro, ni l se creyera que es


libre, se adquiere para nosotros la posesin. 51. JA.voc.sr'ro; Doclrina de las obras pamas do Labeorr, libro V. Labeon dice, que de algunas cosas adquirirnos la posesin con el nimo; por ejemplo, si yo hubiere comprado un montn de lefla, y

61. JAVOLCNUS libro V. ex'Pos4eri,orba Lo,beo-

re, tan pronto corno 'yo te hubiese puesto guardase considera que se me entreg; el mismo derecho se observa, habindose vendido vino, cuando todas las

el vendedor me hubiere mandado que me lo lleva-.

nforas del vino estuviesen juntas

veamos, dice, s esta misma no sea una entrega (4) Terautius Olemens, LfxL (S) corporalis, HaS. Vt4g.

It la vista. Pero

() libro, RaL (1) st, irta

ex con mo(1iILJ, faS. Vu2g.

DIGESTO.LIBRO XLI.' TfTULO lii an, etiamsi corpore acervus, aut amphorae apprehensee non sunt, nihilominus traditso videantur; nibil video interesse, ufrnm ipse aeervurn, an mandato meo aIquis custodiat; utrubique anini quo. dam genere possessio erit aestimanda. corporal, porque nada importa que la cosa se me entregue mi en custudia, aqul quien yo hubiese mandado. Yo opino que en esto la cuestin consiste en que aun cuando no se haya tomado corporalmente el montn, las nforas, se considere, sin embargo, que se entregaron; y no veo que haya diferencia alguna entre que e] montn lo custodie yo mismo, otro por mi mandato; porque en uno y otro caso se habr de estimar que hay posesin con elrta especie de nimo de poseer. 52. Vaauiuvo; Interdictos, libro 1. - No conviene que se mezclen las causas de la posesin y del usufructo, Ssi como tampoco deben mozelorse la posesin y la propiedad; y no se impide la posesin si otro usufructa, ni se le quita uno el usufructo si otro poseyera. 1.Es evidente que al que se le prohibe edificar se le prohibe tambin que posea. 2.Es una especie de poner en posesin de alguna cosa prohibir que se le haga violencia al que entre en ella, porque manda que la ceda inmediatamente al adversario, y que deje V1cL15 la posesin; que es mucho ms que restituirla. 53. En.. nso; Interdictos, libro V. - Contra los extraos suele aprovechar la posesin viciosa. TTULO EH
USUCAPIOMIBUS DE LAS USURPAC1OKXS Y tYSUCAPONES

Perrni52. VESOLEIUS libro 1. 1 idciorum. seeri causas poeseesions et ususfructus non oportet, quemadmodum nec possessio et proprieLas miseeri debent; neque (1) impedir possessionem, si alius frualiur, neque alterius fructuin amputan (2), si alter possideat. 1.Eum, qui aedifjeare prohibeatur, possidore quo qu e prohiben manifestu ni cgt. 2.Species inducendi iii possessioneni tilicuius re est, prohibro ingredionti vim fleri;statim enim cedore adversarium, et vacuarn relinquere possesmonem iubet; qnod multo plus est, quam reSti tuere.
---.

53. IDEM libro Y. Iaerdid,erom. - Adversus extrancos vitiosa poasessio prodesee solet TIT. II!
DE uSUaFATfON1BUS

(3) a'J'

!Cf. Cad. 'VII. 30. 31. 33-36j

[Va.sa Cd. Vil. 30.37.P3-36.]

Bono publico usticapio introducta set, nc scilicet quarundam rerum diu, et fere seruper incerta domipia esserit, quum suNceret doniinis ad inquirendas res suss Statuti temporis spatiim 2. P.uL.us libro LIV. ad ediclum. - Ururpatio est usucapionis interruptio; oratores acitem Lisurpationem frequentem usum vocsnt. 3. Monasr:irus libro V. Pandcetcsi'u,n. - Usucapio est 4) adiectio dorninii par continuationem possessionis temporis lege deiniti. 4. Puws libro LIV. ad Edctum. - Sequitur do usucapione dicere; et bou ordine euniduin est. ut videamus, quis potest usucapere, et, quas res, et quanto tempore. 1. Usucapere potest sili.cet paterfaniilias; flhius(amilias, et maxirne miles in castrEs acquieitum usueapiet.. 2.Pupillus, si tutore ancLare coeperit poesidere, usucapit; si non tutora auctore poasideat, et animum posaidendi haheat, dicemus, posee eum usucapere. 3.Furiosus, quod ante furorem poRaidere coepit, usucapit; sed hace, perons ita dertium psacapere potest, si ex ea causa possideat, ex qua Usucapio sequitur. 4.Servus pro herde posaidere non potest. 5.Fructus, et partos aucillarum, et foetus penorum, si defuocti non t\ieriint, usucapi posaunt.

1. G.uus libro XXI. ad Edcum protinri4e.

pblico, A saber, para que el dominio de algunas cosas no fuese Tarea tiempo, y casi siempre, incier t, pues * los dueos les hasta el espada de tiempo establecido para buscar sus propias cosas.
2. PkuLo; (,omentar99 al Edicto, libro .L!'V.La usurpacin os la interrupcin de la usueapin; mas los oradores llaman ti la usurpacin uso frecuente.

1. GA'ro; Comentarios al Edicto proriincial, libro XXI. - La iisucapin fu introducida por el bien

8. Mouuwrwo; Pandectas, Libro V. - La usucapin es la agregacin del dominio mediante la continuacin de la posesin por el tiempo determinado
en la ley.
4. PALMO; Comentarios al Edicto, libro Liv. -

Signe que se hable de la usucapin; yse ha de proceder con este orden, de suerte que veamos quin
puede-usucapir. y qu cosas, y en cunto tiempo.

1.Puede usucapirel padre de familia; el hijo de familia, y especialmente el militkr, usucapir lo adquirido en los campamentos.

ro comenzado poseer con la autoridad del tutor;

2.El pupilo adquiere por usucapin, si huhie-

si no poseyera con la autoridad del tutor, y tnviera

el nimo de poseer, diremos que l puedc usucapir. 3.El furioso adquiere por usueapin lo-que eomens ti poseer antes de su locura; pero esta por-

sons puede usucapir sulamente si poseyera en vir-

tud cia una causa por la cual sigue la usuapin. 4.El esclavo no puede poseer como heredero.
den ser usucapidos.

crias de los ganados, si no fueron del difunto, pue-

5,Los frutos. los partos de las esclavas y las

t) Ea. VeLa.; lutmque, e eidtce F&: .a.iwi Se. 23. ) Tar'-r. un. ot4rgs ,i euuputatten en. 1xto. 4'3) 3'j segn n.0 correcoLis 4e1 cdice FL; usocriosi-

DE usucArioxisus ST VEVRsus, La escritura original, ri.piowisns, HaZ. Vtng. (4 aequIBttlo st, tnaerta Vulg.

DIGKTQ.L1UO ZL! '!4TULO

._Quod autem dielt ex Atinja, nt (1) res furtiva non usucapiatur, nisi in potestatem ema, cu gurrepta es, reyertatur, Sic acoeptum esi, ut doiDini potesta.tem debeat reverti, non in eius utique, sul aurreptum net. Jgitur creditori surrepta et ei ciii commodata est, in potestatem domiiii redire debet. g 7. Labeo quoque alt, si res p~arla Cervi mei surrepta alt me ignorante, deinde sam nactus alt, 'uideri in potestatem meam rediisse; commodius dicitur, etiam si aciero, redilase sam in meam poteatatenL Neo enim suffkit, si eam reni, quam perdidit (2), ignorante me servus .apprebendat, g modo in peculio sam esse volui; nam si nolui (3), tunc exigendum est, nt ego facultatem sius naetus sIm. 8.Ideoque et si servus meus rem mihi aurripuerit, deinde eandem loco ano reponat, poterit usucapi. quasi u potestatem meam redierit; utique si neseli; nam si sevi, exigimus, nt rediisse scia.m in meaxn potestatem. 9.Item si eam ren-i, quam servus surripuerit, peculiar nomino leneal, non videri in potestatem meam reversam, Pomponius ait, nial ita babera coeperimus, qu emadmodum habnim es, aiitequam surriper&ur, ant, quum roseiissemiis, in pacuho eum habere concessimua. 10.Iteui Labeo (4), si ram, quam apud te deposueram, Incri faciendi causa 'vendideria, delude ex poenitentia redemeris, et eodem statu habeas, aire ignorante me, sive acienta ea gesta sint, viderl in potestatem meam redilase, secuodum Proculi sententiam; quse et vera est. 11.Si pupilli res surrepta uit, sufficere dicendom est, si tutor elus geisi, tediise sam ,in domum pupilli, et si furioso, auffloere curatorOs acire. 12Tuno jo potestatem (5) domini rediisse dicendum es. quum posaessionem ema naCtus sit iuste, ut avelli non poasit, sed et t6) tanquam suaa vsi; nam si igiorans rem mihi aurreptam, emam, non videri in potestatem meani reversam. 13. Sed et si sindicavero rem mihi surreptam. et litis asatimationem accepero, hect corporahiter ema (7) non sim naetus poaseasionem, usucapietur. 14.Idem dicen dum est, etiamsi voluntate mea alil tradita alt. 15.flsres, qui in ius defunoti suceedit, lieet apud eum, ignorantem ancillam ftirlivam ease, concaperit ea, st pepererit, non tamen usunapiet. 16.De illo quaariiur, si servus meus ancil1am, quam aurripuli, pro libartate sua mihi dedent, en psrtum apud me coneeptum usucupere possim. S&binug el Caaiva non putant, quia poaseasio. quam servus vitiose nactus bit, domino nocei'et; et hoc veruni eat. 17.Sed et si, ut servum rosero manumltte(1) st, H&. (5) perdidA, VuL9.

6.Mu lo que dice la ley Atinja, que la cosa hurtada no se adquiere por usucapin, si no volviera A poder de aquel A quien le fu subatraida, se entendi de modo que daba volver A podar de su dueo, no ciertamente al de aquel, A quien le fu hurtada. As, pues, substrada A un acreedor, y

aquel A quien le fu dada en comodato debe 'rolver A poder de su dueflo.

yo hubiera sido hurtada una cosa del peculio de m esclavo, y despus- la hubiera ste recobrado. se considera que volvi A mi poder; mas bien se dice, que, tambin si 'o lo hubiere sabido, volvi ella A mi poder. Porque no basta que ignorndolo yo m esclavo recobre la cosa que perdi, si quise que fuera del peculio; porque si no [o quise, entonces se ha de exigir que yo haya alcanzado la posealn de ella. 8.Y por esto, tambin si un esclavo mo me hubiere hurtado una cosa, y luego la volviera A poner en su lugar, podr ser usucapida, como si hubiere vuelto A mi poder; esto, ciertamente si no lo supe; porque si lo supe, exigimos que yo sepa que volvi A mi poder. 9.Asimismo, al la cosa qu el esclavo hubiere subtra.ido la tuviera l como siendo del peculio. dice Pomponio que no se considera que volvi A mi poder, si no la comenzramos A tener del modo como la tuvimos antes que fuese substrada. , habindolo sabido nosotros, concedimos que l- la tuviera en el peculio. 10.Tambin dice Labeon, que si para realizar un lucro hubieres vendido la cosa, que yo hubiere depositado en tu poder, y arrepintindote despus la hubieres rescatado, y la tuvieres en el miamoestado, ya si esto haya sido hecho ignorAndolo yo, ya si sabindolo, se considera que volvi mi poder, segn al parecer de Prculo; que tambin es verdadero. 11.Si hubiera odo substrada cosa de un pu. pilo, se ha de decir que basta, si lo supiera su tutor, que haya vuelto ella O. la casa del pupilp; yo se trata de un furioso, basta que lo sepan los .curadores, 12.Se ha de decir que la cosa volvi A poder del duoio, cuando haya adquirido justamente su po.sesin. de modo que no se le pueda quitar, sino como de cosa suya; porque si ignorando yo que (a cosa me habla sido hurtada, la comprare, no so considera que volvi .m1 poder. 13.Pero tambin si hubier yo reivindicado una cosa que me habla sido subitralda, y hubiere recibido la estimacin del litigio, aunque corporalmente no haya yo alcanzado la posesin de ella, ser usucapida. 14Lo mismo se ha de decir, aunque por mi voluntad haya sido entregada A otro. 15.Eh heredero. que sucedi en el derecho del difunto, aunaus, ignorando l que una esclava era hurtada, hubiere ste concebido y parido en su poder, sin embargo, no usucapir. 16.Se pregunta, si. habindome dado un esclavo mo por su libertad una esclava qu l hurte, nodria yo usucapir el parto concebido en mi poder. Sabino y Cauje opinan que no, porque la posesin, que & esclavo hubiera alcanzado viciosamente, le perjudicarla al seor; y esto es verdad. 17.Pero si para que yo manumitiese A un es(6) Hal. VuLg.j potsltste, it oddti* Ft. (1) .t,omttetaVutg. (7) asistas, ieuMa va9.

7.Tambin dko la n, que si ignortndolo

1) nolul; asia st -o1ut, otros * fbi. Da. e,4n a erura o,gina kt, iA$*rta La rrecoidn drt FI', s r.

00

Toso msa

Ll

D1Gfo..ttBO

xiii:

TfTUL0 i

rem, alma mihi furtivain anilIam dedcit saque apw me 000coperit, et pepererit, usu me non capturm. ldemque, foro etiam, si quis eam ancillain

mecum permutasset, aut in solutum dedieset, item si donasset.

clav mo otro me hubiere dado una esclava hurtada, y sta hubiere concebido -y parido en mi poder, 3ro;no usucapir. Y lo mismo habr de ser tambin,

si alguno hubiese permutado conmigo una esclava, 6 me la hubiese dado en pago, y si me la hu-

18.Si antequsm panal, alienam esas rescienit emtor, diximus non posas num usueapere; quod si neacierit, poase; quod (1) si, rluum iam usucaperet1 ccignoverit, alienam case, initlum tisueapionis intueri debeinus, aicut in emtis rehus placuil. . 19Lana ovium furtivarum, si quideru apud furein detonsa e5t, usucapi non potest si vera apud bnse fldei emtorem, contra, quoniam in fructu est, neo usucapi debet, sed statim emtoris fIL. Idem ti agnis dicendum, s consumti sint; quod verum est. .20.Si ex tana furtiva vestimentum feceria, venus eet, UI substantiam apectemus; et ideo vesti5 furtiva cnt. 21.Si rem pignoni datam debitor surripuerit el vendiderit, usucapi eam posse, Cassius cribit, quia in potealatem (2) domini videtur perveniase, qul pignuri dederil, quamvis eum es furti agi potest; quod, puto nectius dici. 22.Si tu me vi expuleris de tund possessione, neo apprehenderis possessionem, sed Titius u vacuam possessionem ntraverit, potest longo tempero capi res; quamvis eriim interdictum Unde vi Iocum habeat, quia verum est, vi me deiecturn, non Lamen venuin eat, et vi posessurn. 23.Ceterum etiamsi mala fide fundum me possidentem deieceniB et vendidenis, non poterit cap, quonam verum eat, vi possessurn case, Bcet no a domino. 24.Ldem dicendum est in eo, qui eum expulit, pro heredo possidebat, quam'vis aciat, esse he-

biese donado. 18..Si antes que pariese, hubiere sabido el comprador que era ajena, hemos dicho que l no puede usucapir; pero que si no lo hubiere sabido, poda; pero si cuando ya hubiese usucapido hubiere sabido que era ajena, debemos mirar al comienzo de la usueapln, como se determin respecto las cosas compradas. 19.La lana de las ovejas hurtadas, si verdaderamente fu esquilada en poder del ladrn, no puede sar usucapida; pero si en poder del comprador de buena fe, al contrario, porque est compren-

dida en los frutos, y no debe ser usucapida, sino que inmediatamente se hace de! comprador. Lo mismo Be hade decir en cuanto los corderos, si

hubieran sido consumidos; lo que ea verdad. 20.Si con luna hurtada hubieres hecho un
vestido, es ms cierto que hemos de atender la materia;y por esto el vestido ser como hurtado.

cosa dada en prenda, escribe Cassio que puede ella ser usucapida, porque se considera que lleg podar del dtiefio, que la di en prenda, aunque puede

2LSL & deudor hubiere hurtado y vendidola

ejercitares contra ste la accin de hurto; lo que opino que se dice con ms razn.
22.Si me hubieres expulsado la fuerza de la posesin de un fundo, y no hubieres tomado la posesin, sino que Ticio hubiere entrado en la v-

cua posesin del mismo, la cosa puede ser usuca-

pida por el transcurso de largo tiempo; porque

aunque tenga lugar el interdicto Jade st, porque ea verdad que fui echado la fuerza, no ea, sin embargo, verdad que se haya posedo a la fuerza. do que yo posea con mala f0 y lo hubieres vendido, no podr ser usucapido, porque es verdad que
fu posedo por fuerza, aunque no por el dueo. . 23.Pero aunque me hubieres echado del fun-

reditarium. 25.(Si fundum alienum bona fkle puesidentem quia sciens, ene alienam, expuloril (3), usucapero non potest), qaoniam Ti poesidel.
26.Si dominus fundi poaseasorem. vi dsiecenl, Casiva ait, non -?dar in poteatatem, eiva (4) rediisse, quando interdicto Unde vi res tituturus siL p!sessioneuL. 27..Si viam habaam per tuurn fundum, et tu me ab ea vi expuleris, por longum tempus non tur ius incorporalo,.nec de vta quia, Id est (5) mero jure, detruditur.

24.Lo mismo se ha do decir respecto al que expuls al que lo posea como heredero, aunquesepa que es de la herencia. 25.Si al que de buena fe pos eia un fundo ajeno lo hubiere expulsado uno que sabia que era
ajeno, no puede ste usucapirlo, porque posee con

utendo amittam viam, quia no(- poseideri intelligi-

violencia. 21Si el dueo de un fundo hubiere echado de l por la fuerza al poseedor, dice Uassio, que no Be considera que volvi su poder, puesto que habr de restituir la posesin por el interdicto Unde si. 27.Si yo tuviera la servidumbre de va por tu fundo, y tu me hubieres expulsado de ella , la fuerza, perdon la servidumbre de via no usando de
ella por largo tiempo, porque no se entiende que se

28.ltern si occupaveris vacuam poaseesionein, deinde veuienteni dominum probibuenis, non

videbonis vi poseediase. 20.Libertatem servitutum usucapi pone, verius est, quia eaxn usucapinem austulit lex Scribonia (6), quae servitutorn coostituobat, non etiam sam, quae [ihertatem praeslal sublata ser,vitute.
(1) Ved, oo'dra aadide oor enUguoa eopistss. ase la i'oCa , pdglna 3?. (5) (5) eum qui pro b.ere4s poutd.*t, ngirla i ed&ce sila do por .

posee un derecho incorpreo, ni nadie es excluido, saber, por mero derecho, do la servidumbre de va. 28.Asimismo, si hubieres ocupado una vcoa posesin, y luego al entrar en ella el dueo Be,lo hubieres prphibdo, no se considerar que poseiste con violencia. .29.Es ms cierto que se puedo usucapir la s, porque la ley Soribolibertad de las ser'vidusibre ma suprimi aquella usucapin, que constitus la servidumbre, no tambin aquella que da la ]barit) doiIni, VuLg. -. 51 Id t, onste448 fiel. Vale. () VQOOnI&, lla&

X.

DIGESG.LIflRo Zi: T[TULO III

Itaque si, quum tibi gervitutem deberem, no mJhi puta, liceret altius aedificare, et par statutum tempus altius aedificatum habuero, sublata ant
SCrViLLIL
5. GAJUS

tad quitando la servidumbre. Y as,' si deb.Indote o la.servidumbre,por ejemplo, deque no me seat tcitoledificar ma alto, hubiere yo tenido edificado ms alto durante el tiempo establecido, se habr extinguido la servidumbre. . 5. Grvo; Comentarios al Edicto provincial, libro XXI. - La posesin 80 interrumpe naturalmente, cuando alguno es echado de la posesin . la fuerza.' cuando b, alguno se le arbata una cosa; en cuyo. caso se interrumpe la posesin' no solamente conIra el quearrebata la cosa, sino contra todos; y en este caso no importa nada que el que la haya usur-' pado sea, no, el dueo; y tampoco Importa ciertamente que uno posea la cosa como suya, por causa lucrativa,
6. TJLPuiro; Comentario, al F4iceo, Libro Xl. En las usucapiones no computamos el tiempo de

Naturaliter interrumpitur posseesio, quum quis de poueesione vi deiicitur, ve &licui res (1) eripitur; quo casu non adversus eum tautum, qui (2) eripit, interrumpltllr possessio, sed adversus omnes; neo eo casu quidquam inLeret, is, qi usurpaverit, dominus alt, nec no; ac no illud quidern jutereat,. pro ano quisque poasideal, en ex lucrativa causa.

libro XXI. ad Edictum proincke.

6. ULPIANUS libro XI. art Ediun. - In usucapionibus non a momento ad momentum, sed totum (3) postreniu'n diem computamus;
7. IDEM libro XXVII. ad Sabinura. - ideoque 'u hora sexta die k&Lenda.rum Ianuarianum posdera coepil, hora sexta uocLi8 pnidie kaleridas lanuanias implet usucapioflecu.

momento momento, sino todo el ltimo da;

sexta del da de las calendas de Enero, completa la

7. En MISMO; Comentarios d Sabino, libro XXVI). - y por esto, el que. comenz poseer la hora

usueapin la hora sexta de la noche de la vspera de las calendas de Enero. 8. . PAULO;

S. PAuuJs libro XII. ad Edictwn. - Labeo, Neratius respondernht1 ea, quae servi peciiliariter nati sunt, usucapi posee, quia haeo etiam ignorantes dQn:Iini usucapiunt; idam Iuuianue seribit.
1.Sed eum, qui suo nomine nihil usucapera potest, no par servum quidem posee, Pedius soribit.
9. GAJUS libro

Labeon y N erado respondieron, que las cosas que los esclavos adquirieron como de su peculio podan ser. usucapidas porque Las adquieren por usucapin los dueos aun ignorndole; lo mismo escribe Juliano. 1.Pero escribe Podio, que el que en su propio nombre no puede usucapir cosa alguna, tampoco

Comentarios al Edicto, libro Xli.

puede Ciertamente por medio del esclavo.


Usucapioneni recipiuni maxime res corporales, exceptis rebus sacris, sanotis, pubIiis populi Romec, et civitatuin, iteni liberia hominibus.
10. ULPIANUS libro XVI. ad Edicea,n.Si aliena res boca fide amIa sit, qusenitur, ut usuCapjo cntrat, utrum emtionis initiun, nl bonam fidem ha-. beat, ex(giinus, an traditionis? EL obtinuit Sabia el Caasii sontentia, traditionis ieitium spectantium.

IV. ad Edicicim prcwincaic.

9. Gyo; Comentarios al Edicto provincial, libro 1V. Admiten principalmente la usuoapin las cosas corporales, exoeptundose las cosas sagradas, las santu, las pblicas del pueblo romano, y. de las ciudades, y tambin los hombres libres. Si una cosa ajena hubiera sido comprada d buena fe, se pregunta, ipara que corra la ulueapin exigimos acaso que urga buena fe el comienzo de la compra, el de la euirega? Y prevaleci la opinin de Sabino y de Cateto, que aten.iiuu al comienzo de la entrega
10. ULPIANO;

Comentarios al Edicto, Libro XVI.

1.Roo jure utimur, 'it servitutes por so miequara longo tempere cap poasint, c.umn aedious possint. 2.Soaovola libro undecimno QuaestionuLn ser-, bit, Marcelium existimaste, si boa apud furezn coneepit, vol apud furia beredem, pariatque apud furia heredem, usueapi ab herede dlstractum iuvencum non posee; sic, inquit, quemadmoduin neo anelllae partus. Scaevola autmn seribit (4), se patana, usecapare posee eL parturn; neo enLm osee partum re furtivae partem. Celeruin si euet para, neo si apud bonae flei emtorem paporiaset usucapi poterat. 11. PULIJS libro XIX. ad Edictum.. - Neque servua, neque par servum dominas, qui apud liO ates cut, poasidet. . . (i) aobHhi, (1) vi, isar5a li&.

1.Observamos este derecho, que las servidumbres no se pueden usucapir nunca por s con el transcurso de largo tiempo, pero pueden serlo. juntamente con los edificios. 2.Escribe Scvoia en el-libro undcimo de las Cuestiones, que opin Marcelo, que si una vaca se. hizo preflaila en poder del ladrn, en el del heredero del ladrn, y pariese en poder del heredero del ladrn, no se poda usucapir por el heredero el
becerro enajenado; as como tampoco el parto dele

esclava. Pero escribe Scvola, que l opina que pue da usucapir tambin el parto; porqe el parto no forma parto de la cosa hurtada. Mas si formase parte, ni aunque hubiese parido en poder de un comprador de buena fe, poda ser usucapido. - 11. P.uto; Comentarios al Edicto, Libro XIX. Ni posee el esclavo, ni pormedio del esclavo el seflor, que esta en poder de los enemigos.

a, jfl4er4 flj, . ........(5) Sesevols. libro XIX. aerip alt, Hal.

mi

DIeII8LzBo XX1I: TfToiO

nl

libro XXI. ad Rcijoum. - Si ab eo 1.2. b cinas, quem Praetor vetuit alienare, idque tu ecias, usucapere non potes. 13. 1DM libro Y. ad Platiwn. - Pignori ram aooeptum usu non capirnus, quia pro alieno (1) poasidamus. 1.-1uw, qui a furioso bona Me emit usucapere polos responsum caL. 2.Si inandavero tUil, ut fundum amas, ex ea causa traditum tibi diutina possessiorie capis, quamvis posais videri non pro tuopoasidere, quum nihil istersit, quod mandati indicio tenearis. -

Con narios al Edic to, {Ubro IX!. le compraras aquel quien el Pretor te ved enajenar, y &( lo sabes, no puedes usucapir.
12. EL MISMO;

No adquirirnos por usucapin la cosa dada en prenda, porque la poseemos como ajena. 1.Se respondi, que el que de buena fe le compr un furioso, poda usucapir. 2.Si yo te hubiere mandado que compres un fundo, habindosete entregado por esta causa, lo adquieres por la posesin de largo tiempo, aunque se pueda considerar que no lo posees como tuyo, porque nada importa que ests obligado por la accin de mandato.

18. EL MISMO;

Conterarios 4 Pksuc,jo ibro V.-.

1.4. IDSM Ubre IJil. ad P4utium. - Id toifipus' venditoris prodest emtori, quo, antequara venderet, poasodit; nam si postes. 1150tU8 084 posSessionem venditor, haec possessio eintorl non proflciet.
1la ve legata, ut acceasione temporis, qua ) testator possedit, legatarius quodaznmodo quasi liares est. 15. IDEn Ubre XV. (3) ad Plau am. - Si ja, qui pro &riLore pouidebat, ante usucapionem ab hosti-

14. EL MISMO; Co,nenlaras 4 Plaaeio, Ubre XLIJ. Al comprador le aprovecha el tiempo que el vendedor posey antes que vendiera; porque si el vondedor adquiri despus la posesin, esta posesin no le aprovechar al comprador. 1.Tratndose de una cosa Legada, al legatario es en cierto modo como heredero en cuanto la accesin del tiempo que la posey el testador.
- Si el que peseta corno comprador hubiera sido aprisionado por los enemigos antes de la usucapiAn, se lis de ver si la correspondera. su herede. ro la usucapin, porque se interrumpe la usucapin -,y si l mismo, habiendo vuelto, no te aprovecha, cmo le aprovechar su heredero. Pero es mas verdadero que el dej de poseer durante su 'vida; y por esto no le aprovecha elpostliminio, para que se considere que usucapi. Mas si hubiere comprado una cosa el esclavo del que est en poder de los enemigos, dice Juliano que queda pendiente la usucapin; porque si el seor hubiere vuelto, se entiende usucapida la cosa; y si hubiere fallecido en el cautiverio, se duda si por is. ley Cornelia les pertenecer sus sucesores. Marcelo dice, que se puede admitir ms plenamente la ficcin de la ley; porque cmo el que volvi por el postlimnioto puede tener mas derecho sobra Las cosas, que administraron los eclavoa, que sobre las que l posea por si mismo 6 por medio de un esclavo, cuando cay en poder de los enemigos Porque so admi ti que en algunos casos la herencia hace las veces de persona; y por esto, tratndose de los sucesoras, no tiene'lugar la usucapin. 1.Si hubiere huido el esclavo que yo posela y se condujese como libre, se considerar que ea poseido por su dueo; pero esto se ha de entender siempre y cuando, si hubiere sido cogido, no estuviera dispuesto ti litigar por su libertad; porque si estuviera dispuesto ti litigar, no se considerar que es posedo por un dueo contra el cual l se prepar como adversario. 2,Si alguno poseyendo de buena fe, habiendo perdido la posesin antes do haber usucapido, hubiere sabido que la cosa era ajena, y adquiriese otra vez la posesin., no usucapir, porque ea vicioso el comienzo de la segunda posesin. 3.Si se nos entragara La cosa debida ca virtud de testamento 6 de estipuladin, se ha de atender * nuestra opinin al Lie.no en que es entregada, porque se concedi que se estipulara tambin una cosa, que no fuese del prometedor. (5) nIal, Hcit. Vtag. (1) aostr..m, onsSsia VvJg.
15. EL MISMO; Comesi,arioa 4 Pbzuc.,, libro XV.

bus captus sil, videnduin eat, an beredi cina pro-.

eedat usucapio, - nana ititerrumpitur usueapio el si poi reverso non prodest, quemadmodum beiedi ejus proderit. Sed veruni cut, eurn in sua vita deshise posaidere; ideoque neo postlimimum el prodesi, ut videatur usuoepsse. Quodai servus cius, qui in hoitium potestate caL, emerit, in pendenti esae uiucapioneiu, lulianus siL; nam si dominus reveus fuctit, intelligi usucaptum; si ibi decesserit, dubitari, su por legem (.orneliam ad suceeaaores olus pezLineat. Marcellus, posse pienius ouonom legis accipi; quemadmoduw enim poatilminio reveraus plus luna babero potest iii bis, quae se" egerunt, qusur bis, quas par se 'val por ser.vum posaidebat, quum ad hostes pervenilt nam hereditatem ja quibuadam vice Personas tungi reoeptum est, ideoque in su000SaorlbUB Zocuin non habere usucapionem.

1.Si servus, quotu poasidebani, fugerit, si (4) pro libero se geral, videbitur a domino possiderii; sed hoe tuno inteLligendum est, q,uucri, si apprebensus fuerit, non siL paratus pro sua libcrta.ie liiigare; nam si paratus alt litigare, non vidabitur a domino poasideri, en se adversarium praepuravit. 2.Si quia bona Me poasidena, ante usuca-

stram. (5) intuendazn,quo trad.itur, quia concessum est stipulari rem, ettam quae promisioris non alt.

alienam, et iterum naneiseatur poaaesaionern; non capiet use, quia initium secundas possessionis viLiOum est. 3.Si ex testamento val ex stipulatu ras debita nobis tradatur, eiva temporis existimationem no-

plonOfil anisan posacesione, cognoveril, case ram

U) )tom, ints,ta Vuig. (5) qjte, a narg.n stirlr si .eddis FL (3) T.zur. sagttn a corrscM st cddios PL; qairto, omi. tlesde dec1m9 La ioriiura orpiiat, Br.

DK+ESTO.LiBO XLI. TITULO III

341

mine, qua pignori datus est, ad exhiiadum cum creditore, non eum debitore agendum est, quia qui pignori dedit, ad usucapionem tan tum possidet; quod ad reliquas omnes causas pertinet, qui accepit, possidet; adeo ut adilci (1) posait et possessio cius, qui pignori dediL.
17. MARCELLUS libro XVII. Di9esorum. - Si par errorem de alienis fundis, quasi de conimunibus, iudicio communi dividundo accepto ex adiudicatione possidre coeperim, longo tempore capare poasum.

16.

I&VOLSI'ws libro

IV. ex Pkastio. Servi no-

18 J&voz.arro; Doctrina de Plaucio, libro IV. Por razn del esclavo, que fu dado en prenda, se . debe ejercitar la accin de exhibicin contra el acreedor, no contra el deudor, porque el que dio en prenda posee solamente para la usucapin; y en cuanto se refiere todas las domas causas, posee el que recibi; de tal modo, que se puede agregar tambin la posesin del que di en prenda. do aceptado por error el juicio de divisin de cosa comn respecto fundos ajenos, como si fueran comunes, hubiere yo comenzado poseer en virtud de la adjudicacin, puedo usucapir con el transcurso de largo tiempo.
17. MAIWEr..o;

Ikgeso, libro XV1I.

- Si habien-

adversus fisoum usucapio non procedat, (2) tarnen ex bonis vacantibus, nondum tamen nuntiatis, ornbr praedii ex iisdem bonis extiterit, recto diutina possessione capiet; idque constitutum Bat.

18.

MODESTINUS

libro V. Regalarum.Quamvis

18. MODESTINO, Reglas, libro V. - Aunque con fra el fisco no sea procedente la usucapin, sin embargo, tratndose de bienes vacantes, pero que todava no hubieren sido denunciados, si uno hubiere sido comprador de un predio de los mismos bienes, lo usucapir vlidamente con la posesin de largo tiempo; y esto se determin.

19. IVOLENUS libro 1. Epiitolwum. -Si horninem emisti, ut, si aliqua conditio eititisset, inamtus floraL, et is tibi traditus est, et postea conditio eintionem resolvit, teinpua, quo apud emtorem fuit, accedere venditori debere existimos quoniam Co genere retroacta venditio esaet redhibitioni similis; in qua non dubito terupus eius, qui redhibuent, venditori accessurum, quoniam ea venditio proprie dici non potest. 20. 1DSM libro IV. Epi4tolarum. Posseuio teatatoris ita heredi procedit, si medio tempore a nullo possessa est. 21. IDEM libro VI. Epislolarum..Ei, a quo fundum pro herede diutius poseidendo capturus anam, locavi euin; an ullius moinenti eam locationeui existimes, quaero; quodsi nullius momenti existimas, an durare nihilo minus usucapionein (3) aius fundi putas? Ram quaero, si eidem veadidero eum fundum, quid de bis 0&USiB, de quibus supra quaesu, existimes. Reapondit; si is, qui pro herede fmidum poasidebat, domino aiim locavit, nullius momenti looat,io Bat, quia dominus suam ram conduxisset; sequitur ergo, ut no posaessionem quidem locator (4) retinuerit; ideoque long temporis prae-. acriptio non durabit. in venditione idem iuris est, quod in locatione, ut emtio suae re consistere non possit.

19. J&voLaio; Epistolas, libro 1. - Si compraste un esclavo, de modo que si se hubiese verificado alguna condicin se tuviese por no comprado, y despus la condicin disolvi la compra, estimo que debe agregrsele al vendedor el tiempo que estuvo en poder itel comprador, porque la venta deshecha de esta manera seria semejante la devolucin; en la cual no dudo que el tiempo del que hubiere hecho la devolucin se habr de agregar al vendedor, porque sta no se puede llamar propiamente venta.

20. EL mismo; Epstolas, Libro IV. La posesin del testador le favorece al heredero, si la cosa no fu poseda por nadie en al tiempo intermedio.
21. EL MISMO; Epstolas, libro VI. - A aquel, de quien yo habla de usucapir un fundo poseyndolo por largo tiempo como heredero, se lo di en arrendamiento; pregunto, si estimas que este arrendamiento es de algn valor;poro si lo estimas de ningi:m valor, opinas, que, ello no obstante, contina la usucapin do este fundo? Tambin pregunto, qu opinas respecto las causas por las que antes te he preguntado, si al mismo le hubiere yo vendido un fundo. Respondi si el que peseta el fundo como heredero se lo di en arrendamiento al dueo, el arrendamiento es de ningn valor, porque el dueo habra tornado en arrendamiento su propia cosa; sguese, por tanto, que ciertamente tampoco el arrendador habr retenido la posesin; y por esto no continuar la prescripcin de largo tiempo. El mismo derecho hay tratndose de y ti, que de arrendamiento, de suerte que no puede subsistir la compra de su propia cosa.
22. EL iso; Epstolas, libro VIL - El heredero y la herencia, aunque reciben dos denominaciones distintas, hacen, sin embargo, las veces de una sola persona.

22. IDSM libro VII. RpisLolaruin.lieres et hereditas, tametsi duas appeftationes reepiunt, unius personae Lamen vice funguntur.

23. EL MISMO; Epstolas, libro IX.El que com 28. bEM libro IX. Epistolarum. - Eum, qui aedos mercatus est, non puto aliud, quam ipsas pr una casa no creo que posea otra cosa ms que sedes poasidere; nam si singulas res poasidere ti- la misma casa; porque si se entendiere que poseo

segn si o6dica FI., en si que es lee adiel. (5) si, insertan Hal. Vulg.

(1) Segn enmienda Cuyaeio (Obs.

XI. U.); sddieI, Taur.

r,ecc&1n d.i cdice FI., Bo. (4) boston, mal.

(3) Taur. segn

la escritura origlniil; espfoneni, la "o-

342

DTaBs!ro.UBBO ILI: TfTULO ni

telligetur, ipsas sedas (1) non possidebit; sc.paratis enim corporibus, ex quibus aedos constant, universitas aediurn intelligi non poterit; accidit (2) co, quod, si quis singulas res posaidere dixerit, nocense erit, dicat, (3) posceesione superficie lemporibus de mobilibus atatutis (4) locuin esse, solum se capturum cese ampliori; quod absurdum, et minime iuri civil conveniena est, ut una res diversis tempor"bus capiatur, utputa quum aedes ex duabus robus conatent (5), ex solo, et superficie, et uriiversitas earuxn possessione (6) temporis immobilium rerum omnium mutet. 1.Si autoin columna evict.a fuerit, puto te ex enito eum venditore recto acturum, el co genere rem saivam habiturum. 2.Si autem demolita domus est, ex integro res mobiles possidendae sunt, ut tempore, quod in usucapione rerum mobilium constitutum est, usucapiantur; et non potest recte uti eo tempore, quo in aediflcio fuerunt; nam quemadmodum cas solas el separatas ab aedificio non poseedisti, sic neo penes te singulae, aul separatas fuerunt el (7) cohaerentibus bis in aediticio, (8) depositis sedbus, quae bco quoque ipsucn contincnt; noque enim recipi potest, ut eadem res et ni res sol, et tanquam mobilis sil poaseasa.
24. POMPoNIUS libro 111V. aci Quin.Iwn Mucium, - Ubi lex inhibet usucapionem, bona fides poseidenti nihil prodest. 1.Interdum, etiamsi non fuerit inchoata usucapio a defuneto, procedit beredi eius, veluti si vitium, quod obstabat, non ex persona, sed ex re purgatuin fuerit; ex re (9), UI puta, si fisci res case desierit, aut furtiva, aut vi possessa.
25. LICINIUS RUFiNDS libro

cada cosa, no poseer la misma casa; porque separadas las cosas de que consta la casa, no se podr entender que existe la totalidad de la casa; aadese esto, que, si alguno dijere que posee cada una de las cosas, sera necesario que diga que tendra lugar la usucapion con la posesin de la superficie por el tiempo establecido en las leyes, y.que el suelo lo usucapirfa por otro mayor; lo que es absurdo, y de ninguna manera conforme al derecho civil, que una sola cosa sea usucapida en diversos tiempos, por ejemplo, que constand una casa de dos cosas, de suelo y de superficie, el conjunto de ellas cambie en cuanto la posesin del tiempo de todas las cosas inmuebles. 1.Mas si se hubiere hecho eviccin de una columna, opino que ejercitars convenientemente la accin de compra contra el vendedor, y de este modo tendrs salva la cosa. 2.Paro si la casa fu demolida, las cosas muebles han de ser poseidas por completo, de suerte que sean usucapidas por el tiempo que se, estableci para la usucapin de las cosas muebles; y no se puede utilizar vlidamente el tiempo que estuvieron en el edificio; porque as como no las poseiste solas y separadas del edificio, as tampoco estuvieron en tu poder cada una por separado, hallndose unidas al edificio, habiendo sido demolida la casa que lambido contiene a ste mismo; porque no se puede admitir que una misma cosa sea poseda tanto como cosa inmueble, cuanto como muebLe.
24. PoMPoNIo; Comentarios 4 Qu i nto Mucio, Libro XXIV. - Cuando La ley prohibe la usueapin, la buena fe no le aprovecha para nada al que posee. 1.A veces, aunque no hubiere sido comenzada por el difunto la usucapin, procede para su heredero, por ejemplo, si el vicio, que obstaba, no por la persona, sino por fa cosa, hubiere sido purgado; por la cosa, por ejemplo, si la cosa hubiere dejado de ser del fisco, hurtada, poseda con violencia.

posaessine usucapio contingere non potest.

L Regularum.Sine

25. Lxcn.uo RuFIN0; Reglas, libro L -Sin la posesin no puede tener lugar la usucapin. -Nunca puede ser usucapida con el transcurso de largo tiempo Ea superficie sin el suelo.
26. ULPIANO;

26,. ULpIANus libro XIII. ci Sabin.um.Nunquani superficies sine solo cap longo tempore potit. 27. IDEM libro XXXI. ad Sabinwn. - Celsus libro trigesiino quarto (10) errare eos alt, qui exietimarent, cuius re quisque bona fide adeptos sil poaseasiOnem, pro sun usucapere eum posee; nihil ieferre, emerit, nec no, donatum Oit, nec no, si modo emtum vel donatura sibi existimaverit, quia neque pro legato, noque pro donato, neque pro dote usucapio vales, si nulla donatio, nuUa dos, nullurn legatum sil. Idem et in lilia aestimatione placet, ut, nisi vero quis litis aestimationecxt subient, usucapere non possit.

Comentarios 4 Sabino, libro luX.

27. E i. ti 1011 o; Go,noalarios a Subito libro XXXI. - Dice Celso en el libro trigsimo cuarto, que yerran los que estimen que el que haya alcanzado de buena fe la posesin de una cosa puede usucapinla como suya; y que nada importa que la haya, no, comprado, que Le haya sido, 6 no, donada, si estimare que La compr que le fu donada, porque la usucapin no es valida ni poseyendo 8. titulo de legado, ni como donacin, ni como dote, si no hubiera ninguna donacin, ninguna dote, ni ningn legado. Lo mismo se halla establecido tambin respecto 8. la estimacin de un litigio, de suerte que si uno no hubiere satisfecho verdaderamente la estimacin del litigio, no podr usucapir. 28. Potiporeio; Comentarios 4 Sabino, libro XVII.

28.

POMPONIUS

libro XVII. ad Sabinwn. - Si

LnMrtan lEal. Vutg. (4) Taur. Conforme a asoritw.a original; tewLporc, (6 m4a belt, tempOri), Itatuto, Une La oorrsooi4n del oddioe FI. Br. (s Mal. Valg.; conatsnt, el cdIce FI.

(3) (3) ID,

(IL)

*ceedlt. Hai. Vulg.

nedee, 004 ktro.ee aiad,4a por antiguos coplas.

(5) Los eddi4es,y Las cd. cilad,os en Sao. 2.; poessulonew, ci cdice FI. (1) eS, omltela lEal. (a nec, nerta Ha. (3) Taur. segun La ese niara orlgeeai; ex re, omitelas la correccin dci cdice Fi., Br.
(13) ad Sabhiiim,

ineerta VuJg.

DIGESTO ;LIBO XLI: TfT%JLO 111

servo furiosi vel infantis re tradita sit, usu per eum cas personas capere posse constat. lus heres essem, existimaram autem, te quoque pro parte heredem osse, res hereditarias pro parte tibi tradidi; propias et, ut usu eas capere non possis,quia nec pro herede usucapi potest, quod ab herede (1) possessum est, neque aliam ullam habes causam poasidendi; ita tamen hoc verum est, si non ex transactione Id factum fuerit. idem diimus, si tu quoque existimes, teheredem esse; nam nam hc quoque poaseasio ven heredis obstabit tibi.

- Si la cosa hubiera sido entregada al esclavo-de un loco 6 del que est eh la infancia, es sabido que estas personas pueden usucapir por medio de l. - Siendo yo solo heredero, pero estimando que t tambin eras heredero de una parte, te entregu parte de los bienes de la herencia; es Ms probab1e que no puedas usucapirlos, porque no pueda ser usucapido como heredero lo que se posey por el heredero, ni tienes alguna otra causa para poseerlos; pero esto es as verdad, si esto no se hubiere hecho por transaccin. Lo mismo decimos, si t tambin estimaras que eres heredero; porque tambin en este caso te obstar Ii. ti la posesin del verdadero heredero. 30. Er. MISMO; Comentarios Sabino, libro XXX. Se pregunta, si la mezcla que se hizo de algunas cosas interrumpe la anterior usucapin de cada una. Mas hay tres gneros de cuerpos; uno que est contenido por un solo espirito, y que en griego se llama t [unido], como el hombre, el madero, la piedra, y otras cosas semejantes; otro, que consta de componentes, esto es, de varias cosas unidas entre si, que se llama c1vo [conexo], como un edificio, una nave, un armario;.y el tercero, que consta de partes distantes, como muchos cuerpos no unidos, sino subordinados . un solo nombre, como un pueblo, una legin, un rebao. El primer gnero no admite cuestin respecto la usucapin, el segundo y el tercero la admiten. 1.Dice Labeon en sus libros de las Epstolas, que si aquel quien le faltasen diez das para la usucapin de tejas de columnas, las hubiese empleado en un edificio, esto no obstante, las usucapir., si hubiese posedo el edificio. ILuego qu se dir respecto . las cosas que no se aplican ciertamente . las cosas muebles, sino que permanecen muebles, como una perla en un anillo? En este caso es verdad que se posee y se adquiere por usucapin, as el oro como la perla, porque una y otra cosa permanecen ntegras. 2.Se ha de ver respecto al torcer gnero de cosas; mas Lodo un rebao no es usucapido . la manera que cada una de las cosas, ni como las cosas unidas entre si; qu se dir, pues? Aunque su naturaleza sea tal, que subsiste con la agregacion de cuerpos, no hay, sin embargo, usucapin alguna de todo un rebao, sino que as corno se adquiere la posesin de cada uno de los animales, as se adquiere tambin la usucapin; y si para aumentarlo se le hubiere aadido al rebao algn animal comprado, no se cambiar por esto la causa de la posesin, de suerte QUS silo restante del rebao fuera de mi dominio, lo ser tambin aquella oveja; pero cada cosa tendr su propia causa, de suerte que si algunas fueren hurtadas, pero fueren ciertamente del rebao, no sern, sin embargo, usucapidas. 81. PiuLo; Comentarios it Sabino, libro XXX I. - Nunca en las usucapiones le aprovecha al poseedor el error de derecho; y por esto dice Prculo, que si por error el tutor hubiera autorizado al pupilo al principio de la venta, 6 despus de transcurrido largo tiempo de la venta, no se puede usucapir, porque hay error de derecho.
(6) Toar. s694n La escritrwa originali espiter, a corre c&dn del cdice FI., Br. (1) Toar.; idean, el rdiie Pl., Br., *&ueM idem, wm te.-

29.

IDEM

libro XX)). ad Sabinum. - Quuxn so.

29.

EL MISMO;

Comentarios 4 Sabino, libro Xlii.

80. !DSM libro XXX. ad Sabinum. - Rerum mixtura facta an usucapionem cuiusqae (2) praecedentem interrumpit, quaeritur. Tria autem genera sunt corporum: unutn, quod continetur uno spiritu, et graece lvwawv J uniturn] vocatur, u horno, tignum (3), lapis, et simUla; alterum, quod ex contingentibus, hoc estplunibus inter se cohaerentibus constat, quod aui.o? [connexumj vocutur, ut aediflciuw, navis, armarium; tertium, quod ex distantibus constat, uL corpora piura non soluta, sed un nomini subiecta, veluti populus, legio, grex. Primum genus (4) usucapione quaestionem non habet, secundum et Lertiurn habet. 1.Labeo libris Epistolarum alt, si is, cui ad tegularum (5) vel columnarum usuoapionem decem dios superessent, in aedificium cas coniecisset, nihilominus eum usucapturum, si aedificium poasedisset. Quid ergo in hia, quae non quidem implicantur rebus soli, sed mobilia permanent, nL in annulo gemma? In quo verum est, et aurum, et gemmam possideni et usucapi, quum utrumque maneat integrum. 2.De tertio genere corporum .videndum est; non autem grex universus sic capiatur (6) usu, quomodo singulas res, nec sic, quoinodo cohaerentas; quid ergo es? Etsi ea natura eius est, ut adiectionibus corporum maneat, non item (7) tamen universi gregis ulla est usucapio, sed singulornrn arnmalium sicuti possessio, ita et usucapio; nec si quid emtum immixtutn fuenit gregi, augendi cius gratia, idcirco possessionis causa mutabitur, ut, si reliquus grex dominli me siL, hace quoque ovis; sed singulae guam causam babebunt, ita ut, si quae furtivae erunt, siM quidem ex grege, non tamen usucapiantur.

31. PAULUS libro XXXII. ad Sabinun. - Nunquam in usucapionibus iuris error poaseasori prodeat; et ideo Proculus ait, si por errorem initio venditionis tutor pupilo auctor factus sit, vel post longum tempus venditionis poractum, usucapi non poase, quia iu ns error est.
(1) vero, uiarta Ha. (2) euluaeunque tel, ilal. (2) lignum, acertadamente Vuig. (1) lu, insrtan Rol. Vulg. (5) Segn La correccin del cdice FL egu1oron TaLr.
La e8orttura original, Br.

men,Hai. Vielg.

44

DIGKSTO.LtflO IL!; TfrULO III

1.In usucapionibus inobllium continuum tempus numeratur., 2.Servus, lioet in libertate moretur, nihil possidet, nec per sum alma; atquin S Domine alicuius, dum in libertate moratur, nactus fuerit poaseuionem, acquiret si, cuius nomine nactus fuerit. 3.Si servus meus vol fihius peculiar, vel etiam meo nomine quid tenet, ut ego por eum igno. rana possideam, vol etiam usucapiam, si is furere coeperit, don oc in eadem causa res fuerit, intelligendum eat, et poaseasionem apud me remanere, et usucapionam procedere, sicuti por dormientes quoque eoa idem nobis contingeret. Idcmque jo colono et inquilino, por quos posaidemus, dicendum est. 4.Si vi, aut clam, aut precario poaseasionem nactus quia, postea furere coeperit, et posseasio, et causa eadem durat de boc, quod precario furiosus habet, quemadmodum interdicto quoque Uti poasidetis furiosi nomine recto experimur ema poaseasionis nomine, quam ante furoreni per se, vol post furorem por alium nactus est. 5.Vacuum tempus, quod ante aditam hereditatem, vol post aditam Intercessit, ad usucaplonem heredi procedit. 6.Si defunctus emit, heres autem putat, eum ex donationis causa possedissa, usu eum capturuin, ulianus ait.
fur rem furtivam a domino emerit, et pro tradita babuerit, desinet eam pro furtiva poasidere, et incipiet pro ano poasidere.

1.En las usucapiones de las cosas muebles el tiempo se cuenta continuado. 2.Aunque el esclavo viva en libertad no posee nada, ni otro por medio de l; pero si mientras vive en libertad hubiere adquirido en nombre de alguno la posesin, la adquirir, para ste en cuyo nombre la hubiere adquirido. 3.Si un esclavo mo un hijo tuviera alguna cosa en el peculio, 6 an mi nombre, de suerte que ignorndolo yo la posea por medio de l, 6 tambin la adquiera por usucapin, si aquel hubiere comenzado . estar loco, se ha de entender que mientras la cosa se hallare en el mismo estado, permanece en mi poder la posesin, y procede la usucapin. as como nos sucede lo mismo con ellos aun estando ellos durmiendo. Y lo mismo se ha de decir respecto al colono y al inquilino, por medio de los cuales poseemos. 4.S habiendo alcanzado alguno la posesin por fuerza, 6 clandestinamente, 6 en precario, hubiere comenzado despus estar loco, subsisten la posesin y la misma causa respecto . lo que el furioso tiene en precario, as como con razn ejercitamos nombre del furioso tambin el interdicto Uti pouidets por razn de la posesin que antes de su locura adquiri por si, despus de su locura por medio de otro. 5.El tiempo vcuo, que transcurri antes de adida la herencia, 6 despus de adida, le favorece al heredero para la usucapin. 6.Si el difunto compr una cosa, pero el heredero cree que l la posey por causa de donacin, dice Juliano que l la adquirir por usucapin.
la cosa hurtada, y la hubiere tenido como entregada, deja de poseerla como hurtada, y comenzar . poseerla como propia. 1.Si alguno no cree que le es lcito por las leyes usucapir lo que posee, se ha de decir, que, aunque yerro no es sin embargo procedente su usucapin, ya porque no se considera que posee de buena fe, ya porque no es procedente la usucapin para el que yerra en cuanto al derecho. 2.Nadie puede poseer una parte incierta. Por lo tanto, si en un fundo hubiera muchos, los cuales ignorasen qu parte posea cada cual, escribe Labeon, que ninguno de ellos posee en estricto rigor. 38. JuLIANo; Digesto. libro XLIV.No solamente los compradores de buena fe, sino tambin todos los que poseen por causa por la que suele tener lugar la usucapin, hacen suyo con el uso el parto de una esclava hurtada; y opino que esto fu introducido por una razn de derecho; porque por la misma causa por la que uno usucapiria fi una esclava, si no obstase la ley de las Doce Tablas, 6 la Atinia, es necesario que sea usucapido el parto, si hubiere sido concebido y dado fi luz en poder de l al tiempo en que ignoraba que su madre era hurtada. 1.Lo que vulgarmente se dice, que uno no puede mudarse . si mismo la causa de la posesin, es verdad siempre y cuando uno sepa que l no posee de buena fe, y comience . poseer para realizar lucro; y esto se puede probar por lo siguientes alguno le hubiere comprado fi. sabiendas un fundo fi aquel de quien no era, lo poseer como poseedor; pero si so lo hubiere comprado k su dueo,
(5) ab lsttLo, inserta VuIg,.

32. PoMPrnrnls libro XXXJL ad Sabinwn. - Si

32. Po si PON 1 o; Comentarios 4 Sabino, libro XXXIL - Si el ladrn hubiere comprado al dueflo

1.Si quia id, quod posaidet, non putat sibi por egea licere usucapere, dicendum est, etlamsi erret, non proced ere tarnen sius usucapinem, vel quia non bona fide videatur posaidere, vol quia in jure erranti non procedat usucapio. 2.Incertam partem poasidere nemo potest. Ideo si plures sint vi fundo, qui ignorent, quotam quisque partem posaideat, neminem eorum mera subtilitate poasidere, Labeo scribit. 33. IULIANUS (1) libro XLIV. Diqestorun.Non aolum bonae fldei emtores, sed et omnes, qui possidont ex ea causa, quam usucapio sequi solet, partum anciLlae furtivae usu auum faoiunt; idque ratione iuris introductum arbitror; nam ex qua causa quia anciilam usucaperet, nisi lex duodecim Tabularum, vel Atinja obstaret, ex ea causa noceue est partum usucapi, (2) si apud eum conceptos, et editus eo tempore fuerit, quo furtivam cose matrem cius igoorabat. 1.Quod vulgo respondetur, ipoum sibi cansam possessionis mutare non posse, toties verum est, quoties quia sciret, se boca fide (3) non poasidore, et lucri faciendi causa inciperet poasidere; idque por hace probar p0550: si quia emerit fondum soiens ab en, onius non erat, poasidobit pro poafiessore sed si eundem a domino emerit, mcipiet pro erntore possidere, nec videbitur sibi ipse (1 Idam9 I1i (5). ttain, inserta Vg.

IMGESTO--LIBRO XLI: TTULO UI

345

causatn possessionis mutaese. ldernque iuris erit, etiemsi a non domino ernerit, quum existimaret eutn dominuffl case. Idem hie, si a domino heres jnstitutus fueril, ve bonorutn eius possessionem aoceperit, incipiet fundum pro herede possidero. Hoc sin plius si iustam causain habuerit existimandi, se heredem ve bonorurn possessorem domino extitisse, funduru pro herede possidebit, nec esasam possessionis sibi mutare videbitur. Quum hace igitur recipiantur lo ema persona (1), qui posaessionem habet;, quanto magia in colono recipienda sunt, qui nec vivo, nec mortuo domino ullam posseasionem habet? El corte si colonus niortuo doniino emerit fundum ab.eo, qui existimabat, se heredein eius vel bonorum possessoretn case, incipiet pro emtore possidere.

comenzar poseer como comprador, y no se considerar que l se cambi si mismo la causa de la posesin. Y el mismo derecho habr, aunque se lo hubiere comprado quien no era dueio, estimando que l era dueo. El mismo en este caso, si hubie. re sido instituido heredero por el dueo, hubiere recibido la posesin de sus bienes, comenzar poseer el fundo corno heredero. Adems de esto, fu heredero poseedor de los bienes del dueo, Poseer el fundo como heredero, y no se considerar que se cambia si la causa de la posesin. Admitindose pues, esto, respecto la persona del ue tiene la posesin, con cunta ms razn se ha e admitir respecto al colono, que no tiene ningu. na posesin ni en vida del dueo, ni fallecido ste? Y . la verdad, si el colono hubiere comprado, fallecido el seor, un fundo al que l crea que era heredero del mismo poseedor de sus bienes, comenzar poseerlo como comprador. 2.-'--Si el dueo de un fundo hubiere credo que iban l hombres armados, y por ello hubiere huido, aunque ninguno de aqullos haya entrado en el fundo, se considera que fu echado ti la fuerza; pero, esto no obstante, el predio, aun antes de que vuelva ti. poder del dueo, es usucapido por el poseedor de buena le, poru, la ley Plaucia y Julia ved que se usucapieran por la larga posesin solamente las cosas que hubiesen sido posedas ti la fuerza, no tambin aquellas de las que uno hubiese sido echado ti la fuerza. 3,Si Ticio, ti quien yo quera pedirle un (undo, me hubiere cedido la posesin, tendr justa causa para la usueapin. Pero tambin aquel, ti quien yo quena pedirle un fundo en virtud de lo estipulado, cedindome la posesin, si esto lo hubiere hecho para pagarme, har por esto mismo que yo usucapia el fundo con la posesin de largo tiempo. 4.El queda una cosa en prenda, la adquiere por usucapin mientras la cosa est en poder del acreedor; si el acreedor hubiere entregado ti otro Ja posesin de ella, se interrumpir la usucapin; y por lo que atae ti. la usucapin, es semejante al que deposit alguna cosa, la di en comodato, los cuales ea evidente que dejan de usucapir, si la cosa dada en comodato en depsito hubiere sido entregada ti. otro por el que recibi el comodato 6 el depsito. Pero si el acreedor hubiere contrado hipoteca por nuda convencin, el deudor continuar usucapiendo. 5.Si poseyendo yo de buena fe una cosa tuya te la diera ti en prenda ignorando t que era tuya, dejo de usucapir, porque no se entiende que uno adquiera prenda de su propia cosa. Mas si Ja prenda se hubiere constituido por nuda convencin, ello no obstante usucapir, porque tampoco se entiende que de este modo se constituye prenda alguna. 6.Si un esclavo del acreedor hubiere subatrado una cosa dada en prenda, cuando el acreedor la poseyese, no se interrumpir la usucapin del deudor, porque el esclavo no perturba ti su seor en (a posesin. Pero tambin si la hubiere substrado un esclavo del deudor, aunque el acreedor deje de poseer, subsiste, sin embargo, para el deudor la usucapion, no de otra suerte que si acreedor se la hubiese entregado al deudor; pues por lo que arae ti las usucapiones, los esclavos, substrayndoles cosas, no hacen peor la condicin de sus dueos. Ms fcilmente se admitir, si poseyndolas

si hubiere tenido justa causa para estimar que l

2.Si dominus fundi homines armaba venientea existimaverit, at9ue la profugerit, quamvis nerno eorum fundum ingressus fuerit, vi dejadas videtur, sed nihilominus id praedium, etiam antequam in potestatem (2) domini redeat, a bonae fidei possessore usucapitur, quia lex Plautia et tulia ea demum vetuit longa possessione cap], quse vi possessa fuiasent, non etiam ex quibus vi quis deiectus fuisset. 3.Si mihi Titius, a quo fundum petere yolebam,possessione cesserit, usueapionis causam iusiam habebo. Sed el ja, a quo ex atipulatu funduin petera volebam, cedendo inihi poaseasione, si solvendi causa id fecerit, eo ipso efficiet, ni fundum longo tempore capiam. 4.Qui pignori rem dat, usucapit, quamdiu res apud creditorem est; si creditor cias possesslonem alii tradiderit, nterpeltabitur usucapio, et quantuin ad usueapionem altinet, simula cal el, quiquid deposuit, ve commodavit, quos patam est deamere usucapere, si corninodata vel deposita res alii tradita fueril ab eo, qui commodatum vel depositum acoepil. Plane si creditor nuda convenhione hypothecam contraxeril, usucapere debitor perseverabil. 5.Si rm tuam, quum bona fide possiderem, pignori tibi dern ignoranti tuam case, desino usucapere, quia non intelligitur quia suae re pignus contrahere. At si nuda conventione pignus contractum fueril, nihilominus usucapiam, quia (3) hoc quoque modo nullum pignum eontractum vdetur. 6.Si rem pignori datam creditoris servus surripuerit, quum eam ereditor possideret, non interpllabitur usucapio debitoris, quia servus doniinum suum poaseasiorie non subvertit. Sed et si debitoris servas surripuerit, quatuvis creditor possidere desinat, tamen debitori usucapio durat, non secus, ac si eam creditor debitori tradidisset; nam quantum ad usucapiones attinet, serv subtrabendo res non facjunt deteriorem dominorum conditionem. Facilius obtinebitur, si precario possidente dehitore servus ema surripuerit (4); nam conduetio idem praestal, quod si apud creditorem res esset, poas1'1) HaS. Valg.: personam, e cdice FS. (2) HaS.; potestate, el edics FI.

(5) quanquftm, otros en ItaS.

(4) vel qnum ex Conduetiolle possidert, ineerla Vzig.

Tomo 111-44

346

DIG5TO.LIBRO XLI: TTULO ilt

det enim hoc casu creditor. Sed et si utrumque inercesserit, et precarii rogatio, et conductio, inte!1igitu ereditor possidere; et preearii rogatio non in hoc interponitur, ut debitor posseseionem habeat, sed ut ci teucra rem liceat.

en precario el deudor las hubiera hurtado su esclavo; porque el arrendamiento hace el mismo efecto que si la cosa estuviese en poder del acreedor, porque el acreedor posee en este caso. Pero tambin si hubiere mediado una y otra cosa, el ruego del precario, y el arrendamiento, se entiende queposee el acreedor; y l ruego del precario no se interpone para que el deudor tenga la posesin, sino para que le sea licito tener la cosa. lo, libro 1. Si el esclavo hubiese vendido sin saberlo el seor una cosa del peculio, puede usucapirla el comprador.
34. ALFENO VARO;

lo opitomatorunt. Si servus insciente domino rem peculiarern vendidisset, emtorern usucapera poase.
35. IULIANUS

34.

ALFENUS VARUS

libro 1. Digeslorum a Pau-

Digesto compendiado por Pau-

Si horno, cuius ususfructus legatus erat, ab herede nunquam possessus surreptus fuisset, quaesitum est, quia heres furti actionein non haberet, an usucapi possit.. Sabinus reapondit, nu!lam eius rei usucapionem esse, euius nomine furti agi posset (1), agere autem furti eum qui frui deberet, posse (2). Quod sic (3) aecipiendum est, nL fructuarius poterit ufi frui, aliter amin horno in causa (4) non perduceretur; sed si utenti iam et frunti abductus horno fuerit, non solum ipse, sed etiam bares furti agere poterit.

libro III. ad Urseium Ferocem.

85. JuLIANO; Comcnlarios d Ursego Feroic, libro Hl. - Si un esclavo, cuyo usufructo haba sido legado, hubiese sido hurtado no habiendo sido posedo nunca por el heredero, se pregunt si podra ser usucapido, puesto que el heredero no tendra la accin de hurto. Sabino respondi, que no hay usucapin alguna de cosa por la cual pueda ejercitarse la accin de hurto, pero que poda ejercitar la accin de hurto el que debiese disfrutarla. Lo que se ha de entender de modo que el usufructuario pueda usufructuar, porque de otra suerte el esclavo no seria constituido en causa; pero si el esclavo le hubiere sido quitado al que ya lo usufructuaba, no solamente ste mismo, sino tambin su heredero, podrn ejercitar la accin de hurto. 88. Gtvo; Diario, libro II. - Puede acaecer de muchos modos, que alguien, engaado por algn error, venda acaso done COmO suya una cosa ajena, y que por esto pueda ser usucapida la cosa por elposeedor de buena fe, por ejemplo, si el heredero hubiere enajenado, creyendo que era de fa herencia, una cosa dada en comodato en arrendamiento al difunto. 1.Asimismo, si alguien engaado por alguna apreciacin hubiere credo que le perteneca una herencia, que no le perteneciera, y hubiere enajenado una cosa de la herencia, si aquel, quien le pertenece el usufructo de una esclava, hubiere enajenado el parto de sta creyendo que era suyo, porque tambin la cra de los ganados le pertenece al usufructuario,

38. GUUS (5) libro II. Reruin quodia'arum, gire Aureorum. - Potest pluribus inodis accidere, ut quis ram alienam aliquo errore deceptus tan-.quam saam vendat forte aut donet, et ob id a bonae fideipossessore res usucapi possit, veluti si heras ram defuneto commodatam aut locatam, val apud eum depositam, existimans hereditariam case, alienaverit. 1.Item si quis aliqua exist.imatione deceptus crediderit, ad se heredttatem pertinere, quae ad eum non pertineat, et rem hereditariam alienavent, aut si is, ad quem ususfructus ancillae pertinet, par.tum ejes existimans suum cose, quia et foetus pecudum (6) ad fructuaniuni pertinet, alienaverit, 37. lngs libro II. Insligutjonunt (7). - furtum non committit (8); furtum enim sine affectu furandi non committitur. 1.Fundi quoque alieni potest aliquis sine vi naneisci possessionem, quae vol ex negligentia domini vacet, vel quia dominus sine succeasore decesserit, vel longo tempore abfuerit;
38. IDEM libro IL Reruin quotidianarum, sivc Aurcorunt (9).quam rem ipse quidem non potest usucapero, quia intelligit, alienum se possidere, et ob id mala de possidet sed si alii bona fide accipienti tradiderit, poterit is usucapere, quia neque vi possessum, neque furtivum possidet; abolita est eniro quorundam veterum sententia existimantium, etiaru fundi locive furtum fien.

hurto; porque no se comete hurto sin la intencin de hurtar. 1.Tambin puede uno adquirir sin violencia la posesin de un fundo ajeno, que est vacante por negligencia de su dueo, 6 porque el dueo hubiere fallecido sin sucesor, 6 estado ausente largo tiempo;

37.

EL MISMO;

Instiluta, libro H. - no comete

88. EL MISMO; Diario, libro II. - cuya cosa no puede ciertamente usucapir l mismo, porque sabe que posee una cosa ajena, y que por esto posee de mala fe, pero si la hubiere entregado otro, que la recibe de buena fe, podr ste usucapirla, porque no posee ni cosa poseda con violencia, ni hurtada; pues qued desechada la opinin de algunos antiguos que estimaban, que tambin se cometa hurto de un fundo 6 de un lugar.
(5) PsnIus, fiat. (S) pecorum, al. Vutg.

(1) Taw'.; posslt, La correccin del cdke FI.; pesie, La escritura original, Dr. (5) poieMlone, al. (3) Segn orreccidn del cdice RL.; al, La escritura original, Br.

(4) In eam cauiam1 Ha Vulg.

(7) Vase Gayo mM. fi. 50.57. (S) Segun correccin del cdice Fi.; committitur, Taur. segn la escritura original. (9) Vase Gayo nsJ,. II. 57.

DIGESTO.LIBRO 1L1 TTULO 111

347

89. MABCIANUS ( 1 ) libro IH. nstitugionum. 80. MtRCLtNO; Instiva, libro II!. Si no se pu. Si solum usucapi non poterit, neo superficies usu- diere usucapir el suelo, tampoco se usuespir la capietur. superficie.

40. Nziius libro V. Regularan. - Coeptam usucapionem a defuncto posse et ante aditam hereditatem implen, constitutum est.
41. IDEM libro VII Mernbranarum. - Si rem aurreptam mihi procurator meus apprehendit, quamvls per procuratorern possessionem adispisci nos am fere conveniat, nihilo magia eam in potestatem meam rediisse, usuque capi poase existimandum est, quia contra statui captiosum cnt.

40. NERLCIO; Regla, libro V. - Se estableci, que aun antes de adida la herencia se poda completar la usucapin comenzada por el difunto.
41. EL MISMO; Pergaminos, libro Vil. -S mi procurador se apoder de la cosa que me habla sido hurtada, aunque de ordinario est va convenido que adquirimos la posesin por medio de procurador, no por eso se ha de estimar que volvi ella a mi poder, y que se puede usucapir, porque sera capcioso que se estableciera lo contrario.

42. PA.?JNIANUS libro III. Quaestionum.Quum vir praedium dotale vendidit scienti ve ignoranti, rem dotis esse, venditio non valet; quam defunct.a postea mullere in matrimonio confirmar convenit, si tota dos lucro mariti cessit. Idem iuris est, quum is, qui rem furtivam vendidit, postea domino heres extitit.
48. IDEM libro XXII. Quaeslionurn .Heres cius, qui bona fide rem emit, usu non capiet sciens alienum, si modo ipsi possessio tradita sit; continuato (2) vero non impedietur heredia acientia.

42. PAPINI&NO; Cuestiones, libro 11. - Cuando el marido vendi un predio dota uno que sabia que ignoraba que la cosa era de la dote, no es vlida la venta; la cual ea conveniente que se confirme habiendo fallecido despus la mujer en el matrimonio, si toda la dote cedi en lucro del marido. El mismo derecho hay, cuando el que vendi una cosa hurtada qued siendo despus heredero desu dueo.

1. - Patrem usu non capturum, quod fihius emit, proQter suam vol fui scientiam, certum est.

48. EL MisMo; Cuestiones, libro XXII. - El heredero del que de buena fe compr una cosa no la usucapir sabiendo que era ajena, si . l mismo solo hubiera entregado la posesin; pero la continuacin no ser impedida por el conocimiento del heredero. 1.Es cierto que por causa de su propio conocimiento del de su hijo no usucapir el padre lo que compr el hijo. vado por justificado error estim que Ticio era hijo mo y estaba bajo mi potestad, no habiendo mediado arrogacin con arreglo derecho; no creo que l adquiere para mi con cosa ma; porque no se estableci respecto l lo que se determin en cuanto un hombre libre, que sirve de buena fe. En este caso fu de inters pblico, que as se estableciera por causa de la frecuente y cuotidiana compra de esclavos; porque frecuentemente compramos por ignorancia hombres libres, mas no es Inri fcil frecuente la adopcin la auogacin de hijos. 1.Es sabido, que si inc vendieras una cosa sabiendo yo que era ajena, pero me la entregaras al tiempo en que su dueo lo ratifica, se ha de atender al tiempo de la entrega, y la cosa se hace ma. 2.Y si est determinado que se atienda, por lo que la usucapin se refiere, al comienzo de la posesin, no al del contrato, sin embargo, sucede veces que atendemos no al comienzo de la posesin presente, sino la causa ms antigua de la entrega, que tuvo buena fe; por ejemplo, en cuanto al parto de aquella esclava, la que uno comenz poseer de buena fe; pues no dejar de ser usucapido el hijo porque uno haya sabido que la madre era ajena antes de darlo luz. Y lo mismo se dijo en cuanto al esclavo que volvi por el postlimi nio. 3.Se le di tiempo para la usucapin . la herencia que aun no haba sido adida, ya si un esclavo de la herencia comprase alguna cosa ya si el difunto haba comenzado usucapir; pero esto fu admitido por derecho especial. 4.Un hijo de familia, comprador de una cosa ajena, ignorando que l haba sido hecho padre de (8) quod. Ha. 4) Seg4s co4jetwa Geb.; eompsrat, .1 cdice Fi.
44. EL MISMO;

44. IDEM libro XXIII. Quaestionum. noto errore ductus Titium, fihium meum, et in mes potestate esse existimavi, quum arrogatio non jure in tervenisset; eum ex re mes quaerere mihi non existimo; non enim constitutum est in hoc, quod in homine libero, qui bona fide serviL, plaeuit; ibi propter assiduam et quotidianam eornparationem servorum ita constitui, publice interfuit; nam frequenter ignorantia liberos emimus, non autem tam facilis, frequens adoptio ve[ arrogatio filiorum est.
1.Constat, si rem alienam scienti mibi vendas, tradas autem co tempore, quo dominus ratum habet, traditionis tempus inspiciendum, remque meam fien. 2.Et si poaseasionis, non contractus initium, quo (3) ad usucapionem pertinet, inspici placet, nonnunquam tamen evenit, ut non initium praeSentis possossionis, sed causam antiquiorein traditionis, quae bonam fidem habuit, inspiciamus, veluti circa partum eius mulieris, quam bona fide coepit posaidere; non enim ideo minus capietur usu puer, quod alienam matrem, priusquam eniteretur, case cognovil. dem in servo postliminio reverso dictum est. 3.Nondum aditae heredit.ati tempus usucapioni datum est, sive servus hereditarius aliquid compararat (4), sive defunctus usucapere coeperat; sed haec jure singular recepta sunt. 4.Filiusfamilias emtor alienae rei, quum patremfamilias se factum ignoret, coepit rem sibi traMareellus, Vuig.

Cuestiones, libro XXIII. - Lle-

(1)

(1)

Taur, al margeiI contlnuatlone, el cdice FI.

DiG8tO.LIRO xii: TTULO III

ditam posaidere; cur non capiat usu, quurn bona lides initio possessionis adsit, quamvis eum se per errorem esas arbitretur, qui rem (1) ex causa peculiar (2) quaesitam nec possidere possit' dem dicendurn erit, et si ex patria hereditate ad se porvenisse rem emtam non ley praesumtione credat.

5.Non niutat usucapio superveniens pro emtore, vsi pro herede, quotuinus pignoris perseeutio salva sit; ut omm ususfructus usucapi non potest, ita persecutio pignoris, quae nulla societate dominii (3) coniungitur, sed sola conventione consti tuitur, usucapione re non perimitur.
6.Eum, qui posteaquam usucapere coepit, in furorem ineidit, utilitate suadente relictum ( 4 ) est, no languor animi damnum etiam En bonia alTorat, ex omni causa implore usucapionem. 7.Si,.quum apud hostos ilominus aut pater agat, servus ant flhius emat, an et (5) 1enero mdpiat? Si quidem ex causa peculii poasedit, usucapionem inehoari, neo impedimento domini captivitatem esse, cuius seientia non esset in civitate noccssaria; si vero non ex causa peculii comparetur, usu non cap, nec jure postliminii quaesitum intelligi, quum prius esset, ut, quod usucaptum diceretur, possessum foret; sin autem pater ibi docesserit, quia tempora captivitatis ex dio, quo capitur, inorti iungerentur, potest flliurn dio et possedisse sibi, et usucepisse intelligi.

familia, comenz poseer la cosa que Be le habla entregado; por qu no la usucapira, habiendo habido buena re al principio de la posesin, aunque ste por error creyese que l era tal que no poda poseer ni cosa adquirida por causa del peculio? Lo mismo se habr de decir, tambin si por no leve presuncin creyera que la cosa comprada fu a su poder por virtud de la herencia del padre. 5.La usucapin sobrevenida titulo de comprador, de heredero, no introduce cambio de modo que no est , salvo la persecucin de la prenda; porque as como no puede ser usucapido el usufructo, as tampoco se extingue con la usucapin de la cosa la persecucin de la prenda, la cual no esta unida con ninguna conexin al dominio, sino que se constituye por sola convencin. 6.Por aconsejarlo La utilidad se dijo, que el que despus que comenz a usucapir cay en locura completase por toda causa la usucapin, A fin de que la debilidad de su mente no le causara perjuicio tambin en los bienes. 7.Si mientras el seftor el padre estuviera en poder de los enemigos un esclavo un hijo comprara alguna cosa, comenzar acaso poseerla? Si verdaderamente la posee por causa del peculio, comienza la usucapin, y no es impedimento la cautividad del seor, cuyo conocimiento no seria necesario si estuviese en la ciudad; mas si la cosa no fuese comprada por causa del peculio, no es usucapida, ni se considera adquirida por derecho depostliminio, porque primero es que se haya poseido lo que se dijese usucapido; mas si el padre falleciere en el cautiverio, como quiera que el tiempo de la cautividad, desde el da en que fu aprisiondo, se unira al da de la muerte, se puede decir que el hijo posey para si, y se entiende que usucapi. 45. EL MISMO; Respuestas, libro 1. No se suele conceder la prescripcin de larga posesin para adquirir terrenos pblicos por el derecho de gentes; lo que as sucede, si alguno, habindose derruido hasta los cimientos el edificio que haba levantado en un litoral, habindolo l abandonado, opusiera otro ocupante que edificara despus en el mismo lugar la excepcin concedida, si alguno, porque hubiera pescado solo muchos aos en un remanso de un ro pblico, se lo prohibiera con el mismo derecho . otro. 1.Un esclavo de la herencia comenz poseer, despus de la muerte de su seor, una cosa por razn del peculio; el comienzo de la usucapin ser el momento en que haya sido adida la herencia- porque cmo se usucapir, lo que antes no haba posedo el difunto?
46. [1.) HERMOGRNIANO; Epitome del Derecho, IIbro V. - Adquiere por usucapin ttulo de pago

iDEM libro X. RQaponsorunl.. - Praescriptio 45. longas possessionis ad obtinenda loca iuris gentium publica concedi non solet; quod La prooedit, si quia aediflcio funditus diruto, quod in litore posuerat (6), aut dereliquerat aedificium, alterius postes, eodern loco extrudo occupantis (7) datam exceptionern opponat, vel si quia, quod in fluminis publici deverticulo solus pluribus anula piscatus sit, alterum eodem jure prohibeat.

1.Post mortem domini servus hereditarius peculii nomine rem eoepit tenere; usucapionis primordium erit tempus hereditatis aditae; quemadmodum etenim usucapietur, quod ante defunetus non poasederat? 46. [1.] (8) HERMOGENIANUS libro Y. ur-is Epitomarum. - Pro soluto usucapit,qui- rem debiti causa recipit; et non t antum quod debetur, sed et quodlibet pro debito solutum hoc titulo usueapi potest. 47. [2.] PAULUS libro III. ad Neratium. - Si enitam rem mihi procurator, ignorante me, meo nomine apprehenderit, quamvis pouideam, eam non usucapiam, quia ut (9) ignorantes usucepe(1) Taur. Segun a escritura original, rsm, omitela a correccin del cdice Fi., Br.
(2)

el que por causa de una deuda recibe una cosa; y. se puede usucapir con este ttulo no solamente lo que se debe, sino tambin cualquier cosa que se haya pagado como deuda.
47. 2.1 PAULO; Comentarios Neracio, libro 11?. - Si ignorndolo yo hubiere mi procurador tomado en mi nombre una cosa comprada para mi, aunque yo fa posea no la usucapir, porque solamente

(11) e por et, Vutgt

Taur.; rea, inserta el cdice FI., Br. (8) dominio, Hal. Vulg. (4) receptum, HaZ.

(8) Taur. segn la escritura original; depoauerat, a correccin del cdice Fi., Br.

rbrica: TIT. Iv. PRO SOLUTO, lComo por pago.) (9) quod autem, el 0d4ee citado por Br.

(8) Aqul comienzan un nuevo titulo Mal. Vulg., con esta

7) dereitquem&t,

aedlileio alienas - occupanti, HaL

DIGESTO.LiERO XL!: TfTULO IV

349

rimus (1), in peculiaribus tantum rebus receptum est. mans debere, tibi tradam,La dernum usucapio sequitur, si et tu putee debitum case. Aliad, si putem, me ex causa venditi tener, et ideo tradam; hic enim nisi auctio (2) praecedat, pro emtore usucapio Iocum non babet. Diversitatis causa in fflo est, quod in ceteris causis solutionis tempus inspicitur, neque interest, quum etipubor, sciam alienum cese, nec ne; sufflcit ernm, me putare, tuum (3) esse, quum solvis; in emtione autem et contractus tempus inspicitur, et quo (4) solvitur; neo potest pro emtore usueapere, qul non emit, nec pro soluto, sicut in ceteris contractibus.

tratndose de cosas del peculio se admiti, que, ignorndolo, adquirisemos por usucapin.

48. t31 iDEM libro U. McLnuatium. - Si exisi-

48. [8.] Et. MISMO; Manuales, libro Ji. - Si creyendo yo que te la deba te entregara una cosa, se seguir la usucapin solamente si tambin t creyeras que se te deba. Otra cosa ser, si creyera yo que estaba obligado por causa de venta, y por esto hiciera la entrega; porque en este caso, si no precediera la venta, no tiene lugar la usucapiri It titulo de comprador. La causa de la diversidad consiste en que tratndose de las dems causas se atiende al tiempo del pago; y no importa, que, cuando estipulo, yo sepa, no, que la cosa es ajena; porque basta que yo crea que es tuya cuando me pagas; mas en la compra se atiende as al tiempo del contrato, como It aquel en que se paga; y el que no compra no puede usucapir como comprador, ni It ttulo de pago, como en los dems contratos.
49. f4. Lssor'; Dichos recopilados por Paulo, libro V.Si se hurt alguna cosa, no puede ser usucapida antes que haya llegado It poder de su dueo. Y dice Paulo: acaso se puede decir tambin lo contrario; porque si me hubieres hurtado la cosa, que me hubieres dado en prenda, esta cosa se habr hecho furtiva; pero tan pronto como hubiere venido It ini poder, podr ser usucapida. TTULO IV [VJ
COMO COMPRADOR

to,natorum.Si quid est surreptum, id usueapi non poteat, antequam in domii potes tatem pervenerit. Paulas: imo forsitan et contra; nam si id, quod inihi pignori dederis, surripueris, erit ea res furtiva facta; sed simul atque in meam potestatem cnerit, usucapi poLen!. TI'!'. IV

49. [4.]

LADEo libro V. Pithanon a Paulo epi-

vj (5)

PRO EMTORE

[Cf. Cod. VII.. 26.1

[Vase Cd. VII. 26.1

sessor, qui litis aestimationem obtulit, pro emtore incipit possidere.


2. PAULUS Libro LIV. ad Edictum.Pro emtore poasidet, qui revera emit; neo sufficit, tantum in ea opiniofle esse eum, ut putet, se pro emtore possidere, sed debet etiam subease causa emtionis. Si tainen existimane me debere, tibi ignoranti tradam, (6) usucapies. Quare ergo, et si putem (7) me vendidiase, et tradam, non capies usa (8)? Scilicet quia in ceteris contractibus suffieit traditionis tempus; sic denique, si aciena etipuler rem alienam, usucapiam, si, quum traditur mihi, exiatimcm illius esse; aL in emtione et illud tempus joapicitur, quo contrahitur; igitur et bona fide emiese debet, et possessionem bona fide adeptus cae.

1. GAma libro Vi. ad Edzcum proi*nciale.Pos-

VI. - EL poseedor, que ofreci la estimacin del litigio, comienza a poseer como comprador.

1. GAyo; Comentarios al Edicto provincial, libro

1.Separata est causa possessionis et u aucapionis; nam vere dicitur quia emisse, sed (9) mala fide, quemadmodum qui sciens alienam rem emit, pro emtore posaidet, licet usu non capiat. 2.Si sub conditione emtio fanta sit, pendente conditione emtor usu non capit; idemque cal, et si putet conditionem extitisse, quae nondum extitit; sirnilis est enim ci, qui putat se emiese. Contra si extitit, et ignoret, potest die secundum Sabinum, qui potius subatantiani intuetur, quam opinionem, usueapere eum. Est tamen nonnulla diversitas,
(1) u2ueaptamua, Hal. VuIg. (2) El cdctue citado por Geb.; actio, el cdice FI. (1) Taur. al margen; meim en el texto. (4) Ial. Vuig.; quod, el Cdice FI. (5) Vase a nota 8., pgina 88.

2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro Liv. Posee como comprador el que verdaderamente compr; y no basta solamente que l est en tal creencia, que juzgue que posee como comprador; sino que debe subsistir tambin la causa de La compra; Pero si creyendo yo que te deba una cosa, te La entregara It ti que lo ignorabas, la usucapirs. Luego por qu, si yo creyera que te la vend, y te la entregara, no la usucapirs tambin? Por esto, porque en los dems contratos basta que se atienda al tiempo de la entrega; y as, pues, si It sabiendas estipulara yo una cosa de otro, La usucapir, si cuando se me entrega creyese yo que era de aqul; mas en la compra se atiende tambin al tiempo en que se contrata: as, pues, debe uno haber comprado de buena fe, y haber alcanzado de buena fe la posesin. 1.La causa de la posesin es distinta de la de la usucapin; porque se dice con verdad que uno compr, pero con mala fe, It la n1nera que posee como comprador el que It sabiendas compr una cosa ajena, aunque no la usucapia. 2.Si la compra hubiera sido hecha bajo condicin, el comprador no la usucapir estando pendiente la condicin, y lo mismo es, tambin si juzgara que se cumpli la condicin, que todava no se cumpli; porque ste es semejante al que cree que l compr. Al contrario, si se cumpli y lo ignorase, se puede decir, segn Sabino, que atiende

() non, inserta el cdice citado por Geb. (7) pates, Vulg. (8) Taur.; nsum, el cdice FI., Dr.
(2) ileel por sed, Ial.

350

DIGESTO.LIBRO ILE TTULO IV

quod ibi, quum rem putat alienam, quae sit venditoris, affectionem emtoris habeat, at quum nondurn putat conditionem extitiase, quasi nondum putat sibi emisse; quod apertius quaeripotest, si, quurn defunetus emisset, heredi eius tradatur, qui nesciat defunctum emisse, sed ex alia causa sib tradi, an usueapio ceaset (1)

3.Sabinus, si sic cinta alt, ut, nisi pecunia intra diem certum soluta esset, inemta res fieret, non usucapturum, nisi persoluta pecunia; sed videamus, utrum conditio Bit hoe (2), an conventio; si conveutio est, magia resolvetur, quam implebitur.

4.Si jo diem addictio facta sit, id est, nisi si quis ineliorem conditionem attulerit, perfectam case emtionem, et fructus emtoris effici, et usucapionem procedere lulianus putabat; alli, et hane sub conditione esse contractam; ille, non contrahi, sed resolvi dicebat; quac sentent.ia vera est. 5. Sed et illa emtio pura est, ubi oonvenit, ut, si displicuerit intra diem oertum, inemta siL. 6.Quum Stichum emissem, Dama per ignorantiam mihi pro eo traditus est; Priscus alt, usu me eum non capturum, quia Id, quod emtum non sit, pro erutore usuapi non potest. Sed si fundus emtus Bit, et ampliores fines posseasi sint, totum longo tempore papi, quoniam universitas eius pos-. sideatur, non singuLae partes. 7.Eius bona emisti, apud quem mancipia deposita erant; Trebatius alt, usu te non capturum, quia sulLa non sint. 8.Tutor ex pupilli auctione (3) rem, quam cius putabat case, emit; Servius alt, posas euro usucapre; lo cuius opinionem (4) decursum' eM eo, quod deterior causa pupilli non fiL, si pro.pius (5) habeat emtorem; et si minoris emerit, tutelas iudieio tenebitur, ac si al roinoris addixisset; idque et a Divo Traiano constitutum dicitur. 9.Procuratorem quoque, qui ex auctione (6), quam mandatu (7) domini facit, emerit, plerique putarit utilitatis causa pro enitore usucapturum. idem potest dial, et si negotia domini gerns ignorantis emerit, propter eandem utilitatem. 10.Si servus tuus peculiar nomine emat rem, quam Scit alienam, hect tu ignores alienam esas, Lamen usu non capies. 11.Celsus scribit, si serma meus peculiari nomine adipiscatur possessionem, id etiam ignorantem (8) me usucapere quodal non peculiari nomine, non nial scientem (9) me, et si vitiose coeperit poasidere, meam (10) vitiosam case possessioflem.
() sed imW usnespere posee, vIdetur. inserta Vulg. (2) hace, Hal. (3) Taur. segtin a escritura original; actione, la corrocidn del O&UCC FI., Br. Vase la nota 2. pagina 349. (4) HaZ. Vug.; opintone, el cddice FL (5) pinrle, Hal.

ms bien la verdad que a. la creencia, que l usucapir. Hay, sin embargo, alguna diversidad, porque cuando cree que es ajena Ja cosa, que es del vendedor, tiene la voluntad de comprador, mas cuando no cree que se haya cumplido todava la condicin, en cierto modo cree que todava no compr para s; loque ms claramente se puede preguntar as: si, habiendo comprado el difunto una cosa, se le entregase a su heredero, que no supiera que el difunto la habia comprado, sino que se le entregaba por otra causa, dejara de tener lugar la usucapi4n 3.Sabino dice, que si hubiera sido comprada de modo que se tuviese por no comprada si el dinero no hubiese sido pagado dentro de cierto trmino, no la usucapir, a. no ser que se haya pagado el dinero; pero veamos si esto es una condicin, 6 una convencin; si es una convencin, ms bien se disolver, que se verificar. 4.Si la adjudicacin hubiera sido hecha a. trmino, esto es, que la compra quede perfeccionada si otro no hubiere ofrecido mejor condicin, opinaba Juliano, que los frutos se hacan del comprador, y que proceda la usucapin; otros, que tambin esta venta fu contratada bajo condicin; y l decia, que no se contrataba, sino que se resolva; cuya opinin es la verdadera. &.Pero tambin es pura aquella compra en la que se convino, que, si desagradare dentro de cierto tiempo, se considere como no hecha. 6.Habiendo yo comprado a. Stio, por error me fu entregado Dama en Jugar de l; dice Prisco, que no lo usu espir, porque no se puede usucapir como comprador lo que no haya sido comprado. Mas sise hubiera comprado un fundo, y se hubieran posedo ins extensos linderos, se usucapir la totalidad mediante largo tiempo, porque ea poseda la totalidad de aqul, no cada una de las partes. 7.Compraste los bienes de aquel en cuyo poder se haban depositado esclavos; dice Trebacio, que no usucapirs a. stos, porque no haban sido comprados. 8.Un tutor compr en la licitacin de cosas del pupilo una que crea que era de l; dice Servio, que poda l usucapirta; a. cuya opinin se asinti, porque no se empeora la causa del pupilo, si mas ajustadamente tuviera comprador; y si la hubiere comprado por menos, estar. sujeto a. la accin de tutefa, lo mismo que si se la hubiese adjudicado otro por menos; y dcese que esto fu establecido tambin por el Divino Trajano. 9.Los mas opinan, que por causa de utilidad usucapir como comprador tambin el procurador, que hubiere comprado una cosa en la licitacin que por mandato de su principal hubiere hecho. Lo mismo se puede decir, por razn de la misma utilidad, si elgestor de negocios de su seor, que lo ignora, hubiere comprado una cosa. 10.Si un esclavo tuyo compr a. nombre del peculio una cosa, que sabe que es ajena, aunque t ignores que es ajena, no la usucapirs, sin embargo. 11.Escribe Celso, que si un esclavo mo ad-

quiriese a. nombre del peculio la posesin, la adquiero por usucapin aun ignorndolo yo; pero si no a. nombre del peculio, no de otra suerte sino sabindolo yo, y que, si l hubiere comenzado a. poseer con vicio, mi posesin era viciosa.
(7) Taur. segn a escritura orkjinal; mandato, a correonn del cdice FI. Br. (10) Taur. segde a ecrit ura original; poesidere ram sam, a correccin del cdice FI., Br.
(8) ignorante kai. Vulg. (9) setenta, 711. vulg.

(6) Vase la nora S.

DIeETO LIBBO xti: 1'fTtJLO IV

351

12.Pomponius quoque in his quae nomine domini posaideantur, domini potius, quam sarvi voluntatem apectandam ait; quodsi peculiar, tunc mentem servi quaerendam; et si servus mala fide possideat, eamque dominus nactus sil, ut uno nomine possideat, ademto puta peculio, dicendum cut, at eadem causa sit possessionis, et ideo usucapio ei non magia procedat.

13.Si servus bona fide emerit peculiari nomine, ego, ubi primum cognovi, sciam alienam (1), proceasurain usucapionem Celsus ait, initium enim possessionis sine vitio fuisse; sed si eo ipso (2) ternpore, quo emit, quamquam id bona fide fadat, ego alienam rem essc sciam, usu me non oapturum. 14.Et si, quod non bona fide servus emerit, in pactionem libertatis mihi dederit, non ideo me magia usucapturum; durare enim prunam causam possessionis, idem Celsus alt. 15.Si a pu pillo omero sine tutoris auctoritate, quem puberem esae putem, dicemus (3), usuc&pionem sequi ut hic plus siL in re, quam in existimatione; quodsi acias, pupillum esse, puLes Lamen, pupillis licere res suas sine tutoris auctoritate administrare, non capies usu, quia iuris error nulli prodeat. 15.Si a furioso, quem putern putem sanae mentis, emero, eonstitit (4), usucapere utilitatis causa me posse, quamvis nulla esset emtio; et ideo noque de evictione actio nascitur mihi, ncc Publiciana oompetit, neo acceasio possessionis. 17.Si eam rem, quam pro emtore usucapiehas, soienti mihi, alienam esso, vendideris, non capiani usu. 18.Etiam heredi ulterior deuneti poaseasio proderit, quamvis medios horas poaseasionem eius nactus non siL. 19.Si defunctus bona fide emerit (5), usucapioLar res, quamvis heras scit, alienam case. Hoc et (6) in bonorum possessore (7), et in fideicommissariis, quibus ex Trebelliano restituitur hereditas, ceterisque praetorlis succeasoribus observatura est. 20,Emtori tempus venditoris ad usucapionem procedit. 21.Si ram alienam emero, et quum usucaperem, eandem ram dominus a me petierit, non interpellari usucapionem meam litis coniestatione. Sed si litis aestimaticnem suiferre maluerim, ait lulianus, causam possessionis mutan ci, qui litis aestlmatjonem sustulerit; idemque case, si dominus el, qui roLo emisset a non domino, donaaset; eaque sententja vera est.

12.Tambin Pomponio dice, que tratndose de cosas,que sean poseidas nombre del seor, se ha de atender a voluntad del seor, ms bien que la del esclavo; pero que si de cosa del peculio, en este caso se ha de investigar la intencin del esclavo; y si el esclavo poseyera de mala fe la cosa, y el seor la hubiere obtenido de modo que la posea en su propio nombre, por ejemplo, habindole quitado el peculio, se ha de decir que es una misma la causa de la posesin, y que por esto no procede favor de l la usueapin. 13.Si un esclavo hubiere comprado de buena fe una cosa nombre del peculio, y yo, tan pronto como de ello tuve conocimiento, supiera que era ajena, dice Celso que ser procedente la usucapin, porque no tuvo vicio el principio de la posesin; pero que si al mismo tiempo en que la compr, aunque esto lo hiciera de buena fe, supiese yo que la cosa era ajena, no usucapir la cosa. 14.Y silo que mi esclavo hubiere comprado, no de buena fe, me lo hubiere dado por pacto para su libertad, no por eso lo usucapir con ms razn; porque dice el mismo Celso, que subsiste la primera causa de la posesin. 15.Si sin la autoridad del tutor le hubiere yo comprado una cosa un pupilo, que yo crea que era pbero, diremos que tiene lugar la usucapin, de suerte que en este caso importe ms la realidad que la opinin; mas si supieras que era pupilo, pero creyeses que os pupilos les era Licito administrar sus propias cosas sin la autoridad del tutor, no la usucapirs, porque nadie le aprovecha el error de derecho. 16.Si yo le hubiere comprado una cosa un loco, quien yo crea en su cabal juicio, es sabido que por cusa de utilidad puedo usucapirla, aunque fuese nula la compra; y por esto ni nace para m la accin de eviccin, ni compete la Publiciana, ni la accesin de la posesin. 17,Si me hubieres vendido la cosa, que usucapias como comprador, sabiendo yo que era ajena, no la usucapir. 18.La posesin del difunto aprovechar tambin al ltimo heredero, aunque el heredero intermedio no haya alcanzado la posesin de aqul. 19.Si el difunto hubiere comprado de buena fe una cosa, ser usucapida la cosa aunque el heredero sepa que era ajena. Esto se observ respecto al poseedor de los bienes, y los tideicomisanos, quienes en virtud del senadoconsulto Tre. boliano se les restituye la herencia, y en cuanto los dems sucesores por derecho pretoriano. 20.El tiempo del vendedor le favorece al comprador para la usucapin. 21.Si yo hubiere comprado una cosa ajena, y al usucapirla yo su dueo me pidiere la misma cosa, no se interrumpe mi usucapin con la contestacin de la demanda. Pero si yo hubiere preferido pagar la estimacin del litigio, dice Juliano que se cambia la causa de la posesin al que hubiere pagado la estimacin del litigio; y que lo mismo ea, si el dueo le hubiese donado la cosa al que la hubiese comprado de quien no era dueo; y esta opinin es verdadera.

ce FL, que dio., conatttntuseapere; constftatum 1141. Vulg.

(1) sitenum, Ha. (5) 1p.o, considrau ana dida por ant ig uos copistas. () IaL VaLg.; diclinos, Ial. vaL9. (4) Esto .s, eonstst, por arcaismo; Taur. oegn el cdiSIL

del cdice FI.. Br. (6) et, oo,uidrase aadida por antiguos copistas. (7) Taur. al mdrgen; poueesione, en texto; poeseasio-

(5) Ta "P.

a escritura original; emit, la correccin

neni, a escritura orrgieal, Br.

352
3.


DIGESTO, LIMO XLI: TTULQ IV

aestimatjo similis est emtioni.

ULPiANUS libro

LXXV. ad Edictum, - Litis

La estimacin del litigio es semejante una compra.

8. ULPIANO;

Comen.tariosalEdicto, libro LXXY.

4. IAVOLENUS libro II. ex Ptautio.Emtor fundi Partem eius alienam esos non (1) igiioraverat; responsum est, nihil eum ex eo fundo longa poasessione capturum; quod ha verum esas existimo, si, quae para aliena esset in eo fundo, emtor ignoraverat; quodsi certum locum cose sciret, reiiquas partes longa possessione cap poase, non dubito.

1.idem iuris est, si is, qui totum fundum emebat, pro indiviso partem aliquam alienaui esse scit; caro enixn duntaxat non capiet; ceterarum partium non impedietur loriga possessione capio (2).
5. MODESTINUS libro X. Pandectarum, Si rem, quarn tibi pignoravi, surripuero, eamque distraxero, de usucapione clubitatum est; et venus est, utiliter cedere tempor usucapionis.

4. .IAVOLEN0; Doctrina cte Plaucio, libro 11. - El comprador de un fundo no habla ignorado que parte de l era ajena; se respondi, que l no usucapir nada de este fundo con la larga posesin; lo que estimo que es as verdad, si el comprador haba ignorado cul fuese la parte ajena en este fundo; pero si saba que era cierto Jugar, no dudo que con la larga posesin se pueden usucapir Las dems partes. 1.El mismo derecho hay, si el que compraba todo un fundo sabe que alguna parte indivisa era ajena; porque solamente sta no la usucapira; y no se impedir la usucapin de las otras partes con la larga posesin.

5. Moessno; Pandectas, libro X.Si yo te hubiere hurtado la cosa que te di en prenda, y la hubiere vendido, se dud respecto a La usucapin; y es ms verdadero que corre tilmente el tiempo de la usucapin. El que estando usucapiendo una cosa, como heredero como comprador, la rog en precario, no puede usucapirla; qu diferencia, pues, hay entre estos casos, cuando en uno y en otro deja de poseer el que quiere tener la cosa en precario? 1.Si de diez esclavos, que yo hubiere comprado, yo crea que algunos eran senos, y supiese cules eran, usucapir los restantes; pero si ignorase cuales eran ajenos, no puedo usucapir ninguno. 2.Cumplido despus de la muerte del que hubiere comprado un esclavo el tiempo que hubiese faltado para la usucapin, aunque el heredero no hubiese comenzado a poseer este esclavo, se har, sin embargo, de l; pero esto as, si nadie lo hubiese posedo.
JULIANO; Digesto, libro XLIV. - Uno, que co7. mo comprador posea un fundo, falleci antes de completar la posesin de largo tiempo; los esclavos, que haban sido dejados eti la posesin, se marcharon de ella para abandonarla; se pregunt, 10 puede aprovechar, sin embargo, al heredero el tiempo de la larga posesin? Respondi, que aun marchndose los esclavos le aprovechaba este tiempo al heredero. 1.Si como comprador usucapiera yo con la larga posesin el fundo Corneliano, y le agregara parte de un fundo del vecino, usucapir como comprador tambin esta parte con el transcurso del tiempo restante, con el de todo el tiempo establecido Respond: las partes que se agregan la compta de un fundo tienen propia y separada condicin; ypor este se debe adquirir por separado tambin la posesin de las mismas, y completarse con todo el tiempo establecido la larga posesin de las mismas. 2.Un esclavo mo le mand Ticio que comprase para l ur fundo, y Ticio le entreg la posesin estando l manumitido; se pregunt, silo usucapir por la larga posesin. Respondi, que si un esclavo mio le hubiere mandado a Ticio que comprase un fundo,yTiciole hubiere entregado el fundo a aqul, estando l manumitido, creyendo que tainbin se le cc cc li el peculio, aun iguor.ndolo

6. Por,zpo!jius libro XX'XlJ. ad Sabmum. - Qui, quum pro herede vel pro emtore usucaperet precario rogavil, usucapere non potest; quid porro inter eas res interest, quuin utrubique desiciat ex prima causa poasidere, qui precario vult habere 1.Si ex decem servia, quos emerim, aliquos putero alienos, et qui sint, sciam, reliquos usucapiam; quodsi ignorem, qui sint alieni, neminem usucapere possurn. 2.Post mortem eius, qui hominem emenit, expleto tempore, quod defuisset ad usucapioneni, quamvis eum hominem heres possidere non coepisset, tiel tamen eius; sed ita lioo, si nemo eurn possedisset.
7. IUUANUS libro XLIV. .Diyestoru,n.Qui furidom pro eiiitore possidebat, antequam diutivam possessionern impleret, decessu; servi, qui in possessioe (3) relicti fuerani, discesserunt relinquendae eius gratia; quaesilum est, en nihilominus hered tempus longac possessionis procedere potest? Respondit, etiam discedeutibus servis hoc tempus heredi procedere.

6. PoMPoNlo;

Comentarios a Sabino, libro Xliii.

1.Si funduiii Cornelianum pro emtore longa poaseasione capiam, et partem ex vicini fundo ej adiiciarn (4), utrun caro quoque partem reliquo tempore pro cmtore capiam, rin integro statuto teinpore Respondi: partes, quae emtioni fundi adiiciuntur, propniam ac separatain conditionem habent; et ideo possssionem quoque earum separatim nancisci oportere, et longam possessionem earum integro statuto tempore implen. 2.Servus rneus Titio mandavit, ut fundum el erueret, eique manumisso Titius possessionem tradidit; quaesitum est, an longa posseasione caperet. Respondit, si servus rneus mandaverit Titio, ut fundum emeret, et manurniaso ej Titius fundum tradiderit, quum putaret et peeulium el conceseum esos, ve] etiam quum ignoraret, peculium concessum non eaae, nihilo rninus (5) servum diutina
(1 2

IaL: non ase. el cdice FS. usucapio, Val9. Hal. Vs.; ioHBessionem, e cdice FI., Jr.

iii To.ar. segun correcown 41 cddice 1 1.; adleaai, la crit4ra origna1, Br. 15 msgt por miaus, ial.

DIGEBTO.LiBBO XLI; TTULO IV

353

espere, quia aut scit servus, peculium sibi concessum non esee, aut scire debet, et per hoc simule es ei, qui se ereditorem esse simulat; quodsi scierit Titius, peculium manumisso concessum non case, donare potius, quam indebitum fundutn so!vere.intelligendus est.
poSSeSSiOfle

3.Si tutor rern pupilli surripuerit, et vendiderit, usucapio non contingit, priusquarn res in potest8iefl) pipiIti redeat; nam tutor in repupilli tuna domini loco habetur, quum tutelam administrat, non quera pupillum spoliat. 4.Qui bona fide alienum fundum emit, etpossessionem eius arnisit, deinde co tempore apprehendisset (1), quo scit, rem alienam casa, non capiet longo tempore, quia initium secundas posgessionis vitio non carebit. Nec similis (2) est ci, qui eretionis quidem tempore putat fundum venentis case, sed quum traditur, sOit alienum cese; quum enim semel amissa fuerit possessio, initium rursus recuperata.e possessionis apectari oportet. Quare si ea tempore redhibeatur horno, quo emtor scit alienum esse, usucapio non contingit, quamvis, antequam venderet (3), in ea causa fuerit, ut usueaperet. Idem jurie est in co, qui de fundo deisctus possessionern per interdiotum recuperaverit, sciens mm alienum esee. 5.Qui sciens ernit ab co, quem Praetor ut suspectum heredem deminuere vetuit, usu non capiet. 6.Procurator tuus si fundum, quem centum aureis vendere poterat, addixerit triginta aureis in hoc solum, ut te damno afficeret, ignorante cintare, dubitari non oportet, quin emtor longo tempore capiat; nam et quum sciens quis ahenum fundum vandidit ignoranti, non interpellatur longa poseessio. Quodsi emtor cum procuratore collusit, et sum praeinio corrupit, quo vilius merearetur (4), non intelligetur bonae fldei emtor, Dec longo tempore capiet; et si adversas petentem dominum uti coeperit exceptione (5) re volurdate eius venditae, replicationem doli utilem futuram case.

7.Furtiva res non intelligitur rediisse ja domini pi.estatern, quarnvis possideret eam, si modo ignoraverit, surreptam sibi osee; si igitur servum, qui tibi surreptus erat, ignoranti tibi tuum case (6) pignori dedero, et soluta pecunia eum Titio vendidero, Titius usucapere non poterit. 8.Liber horno, qui bona fide nobis servit, iisdem modis ex re nostra acquirit nobis, quilma per servum nostrum anquirere solemus; quare sicut traditione, ita usucapione rem nostram faciemus interveniente libera persona, et si peeulii nomine, quod nos sequi debet, emtio contracta fuerit, etiam ignorantes usucapiernus. 8. Ioai libro II. ex Misiicio, Si quia,, quum sciret venditorern pecuniam statim consumturum, serves ab co ernisset, plerique responderunt, eum nihilominus honft fide erntorem eme; idque venus

esto no obstante, el esclavo no lo usueapia con la posesin de largo tiempo, porque sabe el esclavo que no se le concedi el peculio, debe saberlo, y es por ello semejante al que simula que l es acreedor; pero si Ticio hubiere sabido que al manumitido no se le concedi el peculio, se ha de ent.ender que l ms bien dona que entrega un fundo no debido. 3.Si el tutor hubiere hurtado, y vendido, una cosa del pupilo, no tiene lugar la usucapin antes que la cosa vuelva poder del pupilo; porque el tutor es considerado en calidad de dueo de las cosas del pupilo cuando administra la tutela, no cuando despoja al pupilo. 4.El que de buena fe compr un fundo ajeno y perdi su posesin, y despus la hubiese recobrado tiempo en que sabe clue la cosa era ajena, no la usucapir por el largo tiempo, porque no carecer de vicio el comienzo de la segunda posesin. Y no es semejante al que al tiempo de Ja compra cree que el fundo es del vendedor, pero cuando se le entrega sabe que es ajeno; porque cuando una vez se haya perdido la posesin, Be debe atender al comienzo de la posesin recuperada de nuevo. Por lo cual, si un esclavo fuera devuelto tiempo en que ci compraaor saoe que es ajeno, no nene tuciar la usucapin, aunque, antes que lo vendiese, ubiere estado en situacin de usucapirlo. El mismo derecho hay respecto al que echado de un fundo hubiere recuperado por interdicto la posesin, sabiendo ya que era ajeno. 5.El que . sabiendas compr una cosa aquel . quien el Pretor le ved, como heredero sospechoso, enajenar, no la usucapir. 6.Si el fundo que poda vender por cien ureos lo hubiere entregado tuprocurador por treinta ureos con el nico objeto de causarte perjuicio, ignorndolo el comprador, no se debe dudar que el comprador lo usueapir con el transcurso de largo tiempo; porque cuando uno sabiendas vendi un fundo ajeno al que lo ignora, tampoco se interrumpe la larga posesin. Mas si el comprador hizo colusin con el procurador, y corrompi ste con premio, para comprarlo por menos, no ser considerado comprador de buena fe, ni usueapir por el transcurso de largo tiempo; y si contra el dueo que reclama hubiere comenzado utilizar la excepcin de haber sido vendida la cosa con su voluntad, habr la rplica til de dolo. 7.No se entiende que la cosa hurtada volvi . poder de su dueo, aunque la posea, si ignorare que le haba sido hurtada; si, pues, yo te hubiere dado en prenda, ignorando t que era tuyo, el esclavo que te haba sido hurtado, y pagado el dinero yo se lo hubiere vendido Ticio, Ticio no podr usucapirlo. 8.Un hombre libre, que de buena f5 nos sirve, adquiere para nosotros con cosa nuestra por los mismos modos por los que solemos adquirir por medio de un esclavo nuestro; por lo cual, mi como por la entrega, haremos nuestra por ta usucapin una cosa interviniendo una persona libre, y si la compra hubiere sido contratada nombre del peculio, que nos debe corresponder, usucapiremos aun ignorndolo.

8. EL mismo; !Jloctrina de Mi,ucio, libro H. - Si alguno, sabiendo que el vendedor consumir inmediatamente el dinero, le hubiese comprado esclavos, respondieron los ms, que l era, ello no obs(4) emerit, Vuig. (8) Hai. Vulg. .xeeptlouem, el cdice FI. (6) sise, coneldrase aidide per antiguos copistas.

(i)

'5) venderetur, Hal. TOKO 111-46

(a} ee dluimills, Ha. VuIg.

p aseselonem, inserta Hal.

354

DIGETO,W2O XLIi TITULO !

est, quomodo enim mala fide emisse videtur, qui a domino cmit,nigi forte et is, qui a luxurioso et protinus acorto daturo pecuniain servos emit, non usueapket ?

tanta, comprador de buena fe; y esto es ms verdadero, porque tcmo se considera que compr de mala fe el que le compr al dueo, no ser acaso que no usucapia el que le compr los esclavos un lujurioso, que inmediatamente le habla de dar el dinero una ramera?
EL MisMo; Comentarios 4 Urseyo Feroz, libro 9. 111.El que por causa de pacto para la libertad recibi de un esclavo una esclava hurtada, puede usucapir como comprador el parto de ella.

9. IDEM libro III. ad Ursewm Fr3rocem. Qui ob pactionem libertatis ancillam furtivam a servo aceepit, potest partum eius quasi emtor usucapere. 10. IDEM libro II. ad Minicwm (1 ). Servus domino ancillam, quam surripueral, pro espite suo dedit, ea concepit; quaesitum est, an dominus eum partum usucapere poasit. Reapondit: hie dominus quasi emtor partum usucapere potest; namque res ej abest pro hac muliere, et genere quodammodo vonditio inter servum et dominum contracta est. 11. AFRICANUS libro VII. Quaesionum. Quod vulgo traditum est, eum, qui existimat se quid emiase, neo emerit, non poese pro emtore usucapere, hactenus vorum esse ait, si nullam iustam causam eiva erroris emtor habeat; nam si forte servus vel procurator, cui emendam ram mandasset, persuaserit el, se emisse, atque ita tradiderit, magas case, ut usucapio sequatur.

10. EL MISMO; Comentarios Minicio, libro II. Un esclavo le di por su libertad su sabor la esclava que l haba hurtado, y ella concibi; se pregunt, si podr el seor usucapir este parto. Respondi: el seor puede usucapir como comprador el parto; porque fi l le falta algo por esta esclava, y en cierto modo se celebr una venta entre el esclavo y su seor.

11. Aaic&wo; Cuestiones, libro VII. - Lo que vulgarmente se dijo, que el que cree que compr alguna cosa, y no la hubiere comprado, no puede usucapirla como comprador, dice que es verdad solamente si el comprador no tuviera alguna justa causa de su error; porque si acaso un esclavo 6 el procurador, fi quien le hubiese mandado que comprara la cosa, le hubiere persuadido de que la compr, y as se la hubiere entregado, es ms cierto que tiene lugar la usueapin.
PAPINIANO; Respuestas, libro X. - Puesto el 12. legatario en posesin, se usueapirn las cosas fi titu lo de comprador, quedando salva la causa de la prenda pretoria.

12, PP1PnANUS (2) libro X. Responsorunt.' Misso legatario in possessionem (3) res pro emtore usucapiuntur, salva praetorii pignoris causa.

18. Sc.avoti. libro V. Responsorum. Alienam aream bona fide emit, et ante impletam diutioam possessionem aedificare coepit; ci (4) denuntiante domino soli intra tempora diutinae possessionis perseveravit; juaero, utrum interpellata sit, an coepta duraverit. Reapondit, secundum ea, .quae proponerentur, non, case interpellatam (5). 14. Injisi libro XXV. Digestorum. Intestatae sororis hereditas obvenit duobus fratribus, quorum alter absena erat, alter praesena; praesena etiam absentis causam agebat; ex qua heredit.ate suo et fratris sui nomine fundum in solidum vendidit Lucio Titio bona fide ementi.; quaeaitum est, quum scierit partem fundi absentis case, an totum fundum longa possessione ceperit. Respondit, si credidisaet mandatu fratris venhiase, pez' longum tempus cepiase.

18. Scv0LA; Respuestas, libro V. Uno compr de buena fe un solar ajeno, y comenz edificar antes de haber completado la posesin de largo tiempo; habindole hecho la deuncia el dueo del solar, continu dentro del trmino de la poiesin de largo tiempo; pregunto, si se habr interrumpido, 6 si continuar la comenzada. Respondi, que, segn lo que se expona, no se interrumpi.
14. EL mismo; Digesto, libro XXV. La herencia de su hermana intestada les correspondi fi. das hermanos, uno de los cuales estaba ausente, y otro presente; el presente defenda tambin la causa del ausente; de esta herencia vendi solidariamente fi Lucio Ticio, que lo compr de buena fe, un fundo en su propio nombre y en el de su hermano; se pregunt, si, habiendo sabido que una parte del fundo era del ausente, usucapir todo el fundo con la larga posesin. Respondi, que si hubiese credo que lo vendi con mandato de su hermano, lo usucapla con el transcurso de largo tiempo.

TIT. V [VI]
PRO HEREDE, VEL PRO

TITULO V (VI]
COMO HEREDSRO, COMO POSEEDOR Vase C6CL VI 1. 29.1

(8) POSSBSSORE ICI. Cod. VII. 29.3

1. PosipoNlus (7) libro XXXII. ad Sabinum.Pro herede ex vivi bonis nihil usucapi potest, etiamsi posseasor mortui ram fuiase existimaverit.
(1) Taur. segn correooldn del cdIce FI., Dr.; sdmlnaiidum, la scritwa origInal (5) Paulas, Bat (3) Segn correccin del cdice FI, Br.; poieai1on Taur. segn la original.

1. Poiior'uo; Comentarios fi Sabino, libro XXX11. A titulo de heredero no se puede usucapir nada
de los bienes del que vive, aunque el poseedor- haya estimado que la cosa era de uno que haba muerto.
(4) st, Hal. (5) Segn correccin del cdice FI., Dr.; lnterpelistum. Taur. aff9ara la escrilura original (6 PRO. ontitela Bol,

escritura

(7) Paulas, Bel. Vi4

rIGn&ro.uBRO XLI: TITULO VI

255

2. IouAwus (1) libro XLI V. Dgclorum. - Qui legatorum servan dorum causa in possessiotiem mittitur, non interpellat possessionern eius, qui pro herede usUcait; custodiae enim causa rein tenet. Quid ergo estl etiam impleta usucapione ius pignora retinebit, ut non prius discedat, quam si solutum ej legatum fuerit, aut eo notninesatisdatum.
sionis neminern sibi mutare posas, sic accipiendum

1.Quod vulgo respondetur, causam posees-

est, ut pOsSeSSiO non solum civihs, sed etiam naturalis intelligatur. Et propterea responsum est, neque colonuru, neque eum, apud quem res deposita, aut cul commodata est, lucri faciendi causa pro herede usucapere pose. 2.Filiurn quoque donatam rem a paire pro herede negavit usucapere Servius, scilicet qui existimabat, naturalem posessioueLn penes eum fuisse vivo patre; cui consequens est, ut films a patre heres institutus res hereditarias a patre sibi donatas pro parte coheredum usueapere non possit.

2. JULIANO, DigesO, libro XLIV. -El que es puesto en,posesin para conservar los legados, no Interrumpe la posesin del que usucapa como heredero; porque aqul tiene la cosa para custodiarla. Qu se dir, pues? Que aun cumplida la usucapin retendr el derecho de prenda, de suerte que no se separe de la cosa antes que se le haya pagado el legado, que por tal motivo se le haya dado fianza. 1.Lo que vulgarmente se responde, que nadie puede cambiarse s mismo la causa de la posesin, se ha de interpretar de modo que se entienda no solamente la posesin civil, sino tambin la naturaL Y por esto se respodi, que ni el colono, ni aquel en cuyo poder fu depositada, 6 quien fu dada en como ato una cosa, puede usucapirla como heredero para realizar lucro. 2.Dice Servio, que tampoco el hijo usucapla como heredero la cosa donada por su padre, porque l crea que la posesin natural se hallaba en poder M mismo en vida del padre; It lo cual es consiguiente, que el hijo instituido heredero por el padre no pueda usucapir por la parte de los coherederos los bienes de la herencia que se le dnaron por el padre.
Xliii. - Opinaron Los ms, que si yo fuese heredero y opinase que era de la herencia alguna cosa, que no lo fuese, poda yo usucapirla.
8. P0MPON10;

cium.Plerique putaverunt, si heres sim, et putem rem aliquain ex hereditate esse, quae non sit, posse me usucapere.

8. POMPONIUS

libro XXIII. ad Quirttam Mu-

Contentarios d Quinto Muejo, libro

4. Pwus libro V. ad legem Iuliam. et Papiam. Constat, eum, qui testamenti factionem habet, pro herede usucapere posee. TIT. VI (VI]
PRO DONATO

4. PAULO; Comentarios 4ta ley Julia y Papia, libro V. - Es sabido, que el que tiene la testaznentifaccin puede usucapir como heredero. TTULO VI (VII)
COMO

(Cf. Cod. VII. 27.1


1. PAULIJS libro L]V. ad Ediatam.Pro donato ja usucapit, cui don ationis causa res tradita set; nec suffieit opinan, sed et donatum esas oportet.

ron DONACIN (Vaa. Cd. VII. 27.1

1.Si palor filio, quem lii potestate habet, donet, deinde decedat, fihius pro donato non capiet usu (2), quoniam nulla donatio fujI. 2,Si inter virum et u%orem donatio facta sil, cessat usucapio. 11cm si vir uxori rem donavenil, el divortium intercesserit, cessare usucapionem, Caesius reapondit, quoniam non possit causam possessionis sibi ipsa (3) mutare; alias ait, post divortium ita usucapturam, si eam mantua concesserit, quasi nunc donasse intelligatur. Poesidere autem uxorem rem a viro donatam, lulianus putat.

1. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIV. Adquiere por usu espin como donacin aquel It quien por causa de donacin le fu entregada una cosa; y no basta que se crea, sino que es preciso que tambin se haya hecho la donacin. 1.Si el padre le donara al hijo, que tiene bajo su potestad, y luego falleciera, el hijo no usucapir como por donacin, porque fu nula la donacin. 2.Si se hubiera hecho donacin entre marido y mujer, deja de tener lugar la usucapin. Asimismo, si el marido le hubiere donado una cosa It la mujer, y mediare divorcio, respondi Cassio, que dejaba de tener Jugar la usucapin, porque no poda ella cambiarse si misma la causa de la poseSin; de Otra suerte, dice, ella usucapir. despus del divorcio, si el marido le hubiere concedido la cosa, como si se entendieraque entonces se la don. Pero opina Juliano, que la mujer posee la cosa donada por el marido. 2. MARCELO; Digesto, libro XXIJ.Si el que bu. hiere donado una osa ajena hubiere determinado revocar la douacit, correr la usucapin aunque hubiere promovido el juicio y comenzad reivindicar la cosa.

2. MARCELLUS libro XXII. Digestorunt. - Si is, qui atienam rein donavert, revocare constitueril donationein, etiamsi iudicium edideri, remque coeperit vindicare, curret usucapio.

3. Poironus libro XXIV. ad Quintum Muetum. -Si vir uxori, ve[ ux.or viro donaverit, si

suena res donata fuerit, verum set, quod Trebatius


(1) Idea, HaZ. (5) Tau".ugdn correccin de cdice Fi.; asuma, a eecriWra originai, Br.

3. Posu'ono; Comentarios 4 Quinto Mucio, libro XX1'V.Si el marido It la mujer, la mujer al marido le hubiere donado una cosa, es verdad, si hu-

(3) ipsI, Vulg.

fliGBTO.LIBO XLI: TITuLO Vil

putabat, si pauperior is, qui donasset, non fieret, usucapionem posaidenti procedere.

biere sido donada una cosa ajena, [o que opinaba Trebacio, que, si no se hiciera ms pobre el que la hubiese donado, proceda la usucapin favor del que la posea.

4. IDEM libro XXXII. ad Sabinuni. - Si pater Illiae donaverit, quae in potestate eius erat, et eam exheredaverit, si id heres eius ratum habeat, exinde ea usucapiet donationem (1), qua ex die ratam heres donationem habuerit. 5. Scaavoi... libro V. Responsorum. - Qui pro donato coeperat usucapere, man umittendo nihil egit, quia nec dominiuni nactus fuerit; quaesitum est, an usucapere desierit. Respondi, eum, de quo quseritur, omisisse (2) videri poasoasionem, et ideo usucapionem interruptam. Donatiocis causa facta. 'venditione, non pro emtore, sed pro donato res tradita usucapitur.
8. HERMOGINIANUS

4. Er.. MISMO; Co,nent arios 4 Sabino, libro XXXII. Sic] padre le hubiere donado s la hija, que estaba bajo su potestad, y la hubiere desheredado, si su heredero hubiere ratificado esto, ella usucapir la donacin desde el da en que el heredero hubiere tenido por ratificada la donacin.
6. ScEvoi..; Respuestas, libro V. - El que haba comenzado fi usucapir como por donacin no hizo nada manumitiendo, porque no habia alcanzado el dominio; se pregunt, si dejarla de usucapir. Respond, que pareca que ste de quien se trata dej la posesin, y que por esto se interrumpi la usucapin. O. HERMoGENIAN0; Epitome del Derecho, libro 11. - Hecha una venta por causa de donacin, la cosa entregada es usucapida no fi ttulo de comprador, sino como por donacin. TITULO VII [VIII]
COMO COSA ABANDONADA 1. ULPIANO;

libro IL iuris Epomarum.

TIT. VII [VIIiJ


PRO DERELICTO

1. ULPIANS libro XU. ad Edicum. Si res pro derelicto habita sit, statini nostra esse desinit, et oceupantis statim fil,quia iisdem modis res desnunt case nostras, quibus acquiruntur.

Si una cosa fuera tenida como abandonada, al punto deja de ser nuestra, inmediatamente se hace M que la ocupa, porque las cosas dejan de ser nuestras de los mismos modos por que se adquieren. 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LJ V. Si supiramos que una cosa es considerada por su dueo como abandonada, podemos adquirirla. 1.Pero dice Prculo, que esta cosa no deja de ser de su dueo, sino si fuere poseda por otro; y Juliano, que ciertamente dejaba de ser del que la abandonaba, pero que no se hacia de otro, fi no ser que fuere poseda; y con razn.
3. MODESTINO; Diferencias, libro VI. - Se suele preguntar, si se podr tener como abandonada una parte. Y fi la verdad, si en una cosa comn hubiere un condueo abandonado su parte, deja de ser de l, de modo que sea en cuanto fi Ja parte lo que respecto al todo; mas el dueo de toda una cosa no puede hacer de modo que retenga una parte, y tenga como abandonada la otra.

Comentarios al Edicto, libro XII. -

2. PAULUS libro LIV. ad Edictwn. - Pro derehoto rem a domino habitam, si sciamus, possumus a.cquirere. % 1.Sed Proculus, non desinere eam rem domini case, nisi ab alio possessa fuerit; lulianus, desin ere quidem omittentis esas, non fieri autem alterius, nisi poaseasa fuerit; et recte.
MODESTiNUS libro VI. DWerentiarum. - An 3. para pro derelict.o haberi possit, quaeni solet. El quidem si in re communi socius partem suam reliquenit (3), eius esse desinit, ut hoc sit in parte, quod in toto; atquin totius rol doininus efficere non potest, ut partem retineat, partem pro derelicto habeat.

4. P.ui.us libro XV. ad Sabinum. -Id, quod pro derelicto habitum est, el haber putamus, usucapere poasunius, etiam si ignoramos, a quo dere. lictuni sit.
quod pro derelicto habituni possidabas, ego aciena jo ea causa esas, abs te emerim, me usucapturum constat, neo obstare, quod in bonis tuis non fueri; nam et si tibi ram ab uxore donatam sciens emero, quia quasi volonte et concedente domino (4) id fceres, idem iuris est.

4. P.uio; Comentarios ci Sabino, libro XV.Podemos usucapir lo que se tuvo, y creemos que se tiene, por abandonado, aunque ignoremos por quin haya sido abandonado.

5. Poispoznus libro XXXII. ad Sabinum.Si id,

1.Id, quod quia pro derelict.o habueril, continuo meum fil, scuti quum 9uis aes sparserit, aut aves emiserit (5); quamvis inoertae personas yo(1) reza dou.ta por donttonem, HaZ, imk1aae,Ha1 (a) dereitqaerit1 HaL. Vuig.

5. Poaipomo; Comentarios Sabino, libro Xxxii. - Si te hubiere comprado una cosa que poseas habindose tenido por abandonada, sabiendo yo que se hallaba en esta condicin, es sabido que la usucapir; y no obsta que no haya estado en tus bienes; porque el mismo derecho hay tambin si fi sabien a$ hubiere yo comprado una cosa fi ti donada por tu mujer, porque esto lo haras como querindolo y concedindolo su dueo. 1.Lo que uno hubiere tenido como abandonado, se hace mo inmediatamente, como cuando uno. hubiere tirado dinero 6 dejado ir las aves; porque
() domina, HaZ. VsS9. (5) HaZ. Valg.; awinerit, 1 ddics FI.

DIG8TO. LiflO XLV PfrTJLO 'Vm

luerit eas esse, tamen eius fierent, cui (1) casus tuleri; eaque (2) quum quia pro derelicto habeat,
sirnul iutelhgitur, voluisse alicuius fici.

aunque hubiere querido que stas fueran de persona incierta, se haran, sin embargo, de aqulla ti quien la casualidad las llevare; y se entiende que cuando alguno tuviera cosas como abandonadas quiso al mismo tiempo que se hicieran de otro. 8. JUL.1ANO; Comentarios .i Ursego Ferox, libro 111. No puede usucapir como por abandono nadie que falsamente haya estimado que la cosa se tuvo por abandonada.
7. EL mismo; Doctrina de A/inicio, libro II. - Si alguno hubiese hallado mercancas arrojadas de una nave, se pregunta, si, no por eso podra usucapirlas, porque no se consideren abandonadas; pero es ms verdadero, que l no puede usucapidas como abandonadas.

Nemo potest pro derelicto usucapere, qui falso existhnaverit, rem pro derelicto habitam esse.

6.

IIJLIANUS libro

III. ad Urseiurn Ferocent. -

7. iDEM libro IL ex Minicio. - Si quia rnerces ex nave iact.atas invenisset, num ideo usucapere non poasit, quia non viderentur derelictae, quaeritur; sed venus est, eum pro derelicto usucapere non posse.

S. PAULUS libro XVIII. Rcsponsorum, - Sempronius Thetidi status quaestionem facere tentabat, quasi de serva ana nata sit; qui iam testato conveutus a Procula, nutrice Thetidis, in (3) solvendis alimentis, respondit, non se habere, unde alimenta eiusdem exsolvat, sed debere eam patri suo restituere Lucio Titio; idque quum (4) ilLa in testationem redegisset, ut postea nullam quaestionem pateretur ab eodem Sempronio; Lucius Titius Seise Procnlae golutls alimentis, puellam 'vindicta manumisit; quacro, an possit rescindi libertas Thetidis. Paulus reapondit, quoniam dominus ancillae, ex qua Thetis nata est, Thetidem pro derelicto habuiase videtur (5), potuisse eam a Lucio Titio ad libertatem (6) perduci.

intentaba promoverle ti Tetis cuestin sobre su estado, como si ella hubiera nacido de una esclava suya; el cual, habiendo sido ya citado ante testigos por Prcula, nodriza de Tetis, para que le pagase los alimentos, respondi, que l no tena por qu pagar los alimentos de la misma, sino que deba restituirla ti su propio padre, Lucio Ticio; y habiendo ella consignado esto, en un atestado, para no haber de soportar despus ninguna cuestin par parte del mismo Sempronio; Lucio Ticio, habindole pagado los alimentos ti Seya Prcula, manumiti por vindicta ti la joven esclava; pregunto, si se dra revocar la libertad de Tetis. Paulo respondi, oque como parece que el dueo de la esclava, de la cual naci Tetis, haba tenido ti Tetis como abandonada, pudo sta ser declarada en libertad por Lucio Ticio. TITULO VIII [IX)
COMO LEGADO

S. PAULO; Respuestas, libro XVIII.Sempronio

TIT. VIII [1X]


PRO LEGATO

1. ULPiANUS libro _VI. Disputationwn. - Legatorum nomine is videtur posaidere, cui legatum est; pro legato enixtt poaseasio et usucapio nulli alii, quam cfi legatum est, eompetit.
2. PAutus libro LIV. ad Edietu,n -Si possideam aliquam rem, quam putabam mihi legatam, quum non easet, pro legato non usucapiam,

1. Ui.piio; Disputas, libro Vi. - Se considera que posee ttulo de legados aquel ti quien se leg; porque It titulo de legado no le competen la posesin y la usucapin ti otro ninguno, sino ti aquel ti quien se leg. poseyera alguna cosa, que eneia me habla sido legada, no habindolo sido, no la usucapir como legado,
2. PAULO; Comentarios

al Edicto, libro Li Y. Si yo

8. PAPIrnANIJS (7) libro XXIII. Quaestionwn. non magis, quam si quis emtum existimet, quod non ernerit. gato potest usucapi, si res aliena legata sit, ant teatatoris quidern sit, sed ademta codicillis ignoratur; in horum enim persona subest iusta causa, quae sufficit ad usuoapionem. Idem potest die, et si in nomine erit dubitatio, veluti si Titio legatum sit, quum sint duo Titii, ut alter eorum de se cogitatum existiinaverit.
4. PAULUS (8) libro LIV. ad Edictum, - Pro

3. Pi.piaoo; Cuestiones, libro XXIII. -no de otra suerte, que si alguno estimase haber comprado lo que no hubiere comprado.
4. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LI V.Se puede usucapir como legado, si hubiera sido legada

le-

una cosa ajena, 6 fuera ciertamentu del testador, pero que se ignora que fu quitada por codicilos; porque en cuanto ti la persona de stos hay justa causa, que basta para la uaucaphn. Lo mismo se puede decir, si hubiere duda en cuanto al nombre, por ejemplo, si se le hubiera hecho un legado ti Ticio, habiendo dos Ticios, de suerte que cada uno de ellos estimare que se hizo referencia ti l. 5. JAvoLallo; Doctrina de Cassio, libro VILLa
(5) vtcleretur, HaZ. Vuig. (8) tune, inserta Ial. (7) Idem, Ial.
(8) Idem, HaZ.

5.

LVOLKNUS libro

VII. e x Caesio. - Ea res,

(1) qui esi sustulerit, al miLrgen interior del cdice FI. (1) casque, Ilal. Vulg. (8) de Ial. Vaig. () HaZ. Vulg.; es por quum, Taur. segn correccin del cddioe Fi.; ex por ea., Za escrU ura original. Br.

DIGESTO.L13*O XLI. TITULO 11

quae legati nomine tradita est, quamvis dominus eius vivat, legatorum Lamen nomine usucapietur,
6. POMPONLUS (1)

cosa que fu entregada ttulo de legado, aunque viva su dueo, ser, no obstante, usucapida como legado, -

si is, cu tradita et, mortui case existimaverit.

libro xxX11. ad Sabinum.

si aquel, quien le tu entregada, hubiere credo


que era de persona fallecida.

6.

POMP0NIO;

Comenfrwios 4 Sabino, libro XXXII.

caL legatorum nomine usucapere, nisi la, cum quo testamenti factio est, quia ea posaeasio ex jure teatamenti proficiscitu r.
8. Pj'1NiNus (2) libro Xliii. Quaeseionwn. Si non traditam possessionem irigrediatur sine vitio legatarius, legatae re usucapio competit.
9. HERMOGENiANUS libro V. isris (3) Epitomarwn.Pro legato usucapit, cui recte legatum relictum est; sed et si non jure legatum rotinquatur, vel legatum ademtum est, pro legato usucapi post magnas varietates obtinuit.

7. hvoi..arius libro VII. ex Cassio. - Nemo pot.

7. .1 AvoLsNo; Doctrina de Ccissio, libro VII. - A ttulo de legados no pueda usucapir nadie sino aquel con quien hay teatamentifaccin, porque esta posesin proviene del derecho del testamento.
8. PAPINIANo; Cuestiones, libro XX1I1. - Si el legatario entrara sin vicio en la posesin que no se le haba entregado, le compete la usucapin de la cosa legada.

- Adquiere por usueapin ttulo de legado aquel quien debidamente se le dej el legado; pero tambin si no fuese dejado con arreglo derecho ellegodo, 6 si el legado fu revocado, prevaleci despus de grandes discrepancias que se usucapiera como legado. TTULO IX [Xj
COMO DOTE [Veas. Cd. VII. 28.1

9. HERMOGEN1ANO; Eptome del .Derecho libro V.

T1T. IX EX)
PRO DOTE [Cf. Cod. Vil. 28.1
1. ULPIA.NUS libro XXXI. ad Sabinwn.Titulus est usueapionis, et quidem iustiasimus, qui appellatur pro dote; ut qui in dotem rem accipiat, usuca pero posait spatio solenni, quo solent, qui pro cmtore usucapiunt.

1.Et nihil refert, singulae res, an pariter universae (in) dotem dentur (4). 2.Et primum de tempore videamus, quando pro dote quia usucapere poasit, utrum post tempora nuptiarurn, an vero et ante nuptias. Est quaestio vulgata, an sponsus possit, bco est, qui nondum marits est, rem pro dote usucapere. EL lulianus inquit, si eponsa aponso ea mente tradiderit res, ut non ante eius fien' veliet, quam nuptiae secutae sint, usu (5) quoque capio cessabit; si tamen non evidenter id actum fuenit, eredendum case id agi Inlianus ait, uL statim res eius fiant, et si alienae Sint, usucapi posaint; quae sententia mili probabi1i videtur; ante nuptias autem non pro dote usucapit, sed pro suo. 3.Constante autem matrimonio pro dote usucapio inter coa lociim habet, nter quOs est matrimonlum; ceterum si cesset matrimonium, Cassius ait ceasare usucapionem, quia et (6) dos nulla Mt. 4.Idem acribit, et si putavit mantua esas sibi matnimonium, quum non esset, usucapere eum non poase, quia nulla dos sit; quae sententia habet rationem.
2. PAuLUS libro LIV. ad Rdic(um.Si aestima-

- Hay un titulo de usucapin, y ciertamente justsimo, que se llama como por dote; de modo que el que recibe una cosa en dote puede usucapirla por el espacio de tiempo legal, por el que suelen los que adquieren por usucapin como comprador. 1.Y nada importa, que se den en dote una una las cosas, 6 todas Juntamente. 2.Y veamos primeramente en qu tiempo puede uno usucapir como dote, si despus del da de las nupcias, si tambin antes de las nupcias. Es cuestin generalizada, si el esposo, esto es, el que todava no es marido, puede usucapir como dote una cosa. Y dice Juliano, que si la esposa le hubiere entregado al esposo la cosa con la intencin de ga de l antes que se hayan veno querer que se ha rificado las nupcias, tambin dejar. de tener lugar la usucapin; pero si esto no se hubiere hecho evidentemente, dice Juliano que se ha de creer que esto se hace fin de que las cosas se hagan de l inmediatamente, y de que, si fueran ajenas, puedan ser usucapidas; cuya opinin me parece admisible; mas antes de las nupcias no adquiere por usucapin It ttulo de dote, sino como cosa suya. 3.Mas durante el matrimonio la usucapin It titulo de dote tiene lugar respecto It las personas entre las que subsiste el matrimonio; pero si cesara el matrimonio, dice Cassio que deja de tener lugar la usucapin, porque tampoco hay dote. 4.El mismo escribe, que tambin si el marido crey que subsista para l el matrimonio, no subsistiendo, no poda l usucapir, porque no haba dote; cuya opinin tiene fundamento. 2. PAuLo; Comentarios al Edicto, libro LIV. -

1. UlpiANo;

Comeitarios 4 Sabino, libro XXXI.

(1) Palui, fiat. (1) Pouiponiui, Rat. Vaig. (3) Taur. ugta corrsoaidn d.L cdIce FL; turia, omltsia a eacrffiira oriiiaL, Br.

orlgisaL .1, omitsta a correccin dat cdice Fi., Br.

Ha. Vulg.; dsretnr el o~FI. 5 HaL. usul, el odlce Id} 5) Segla nuestra innUenda, sI, Taur. segM la escritura

DIGI8TO.UKRO LI Tf?ULO 1

39

ta res ante nuptias tradita sit, nec pro emtore, ncc pro suO ante nuptias usucapietur. 3. SCAEVOLA libro XXV. Digezlorum. - Duae fihiae intestato patri heredes exiiterutjt, et rflaecipia cominunia singulae in dotem dederunt, et post aliquot anuos (1) morte patria familiae erciscundae iudicium inter caz dictatum est; quaesitum est quum mariti bona ficle manoipia in dotem accepta ut dotalia multis anula posstderunt, an usu cepisse videantur, si, qui accipiebant, dantis oredidissent case. Respondit, nihil proponi, cur non usucepisseflt. TIT. X [XII PRO SUO 1. ULPILNUS libro XV. ad Ediclum. Pro suo possessio taus est, quum dominium nobis acquiri putamus, et ex ea causa possidcmus, ex qua acquiritur, et praeterea pro suo; utputa ex causa emtionis eL pro emtore, et pro suo possidee; item (2) donata, vel lepta vel pro donato, vel pro legato, etiam pro suo possideo. 1.Sed si res mihi ex causa justa, puta emtionis, tradita sit, et usucapiam, inciptoquidem et ante usucapionexn pro meo posaidere; sed an desinam ex causa enitionis post usucapionem, dubi-. tatur. Et Mauricianus (3) dicitur existimasse, non desinere. 2. PA.ULIJS (4) libro LIV. ad E&ctum. - Est species possessionis, quae vocatur pro suo; bco enini modo possdemus omnia, quae mar, terra, coelo capimus, aut quae alluvione Iluminum nostra fiunt. item quae ex rebus alieno nomine poesesais nata possidemus, veluti parturn bereditariae, aut emtae ancillae pro nostro possidemus; similiter fructus re emtae, aut donatae, aut quae in hereditate inventa est, 3. Posu'or.rius libro XXII. ad Sabinum. Homineni, quem ex stipulatione te mihi debere falso existimabas, tradidisti mulli; si sciisaem mihi nihil debere, usu eum non capiam, quia (5) si nescio, venus est, nt usucapiam; quia ipsa traditio ex causa, quam veram esas existimo, sufficit ad efficiendum, ut id, quod mihi traditum est, pro meo possideam; et ita Neratius scripsit, idque verum puto.
4. lD53( libro XXXII. ad Sabinum Si ancillam furtivam emisti fide bona, (6) ex ea natum et apud te oonceptum est (7), ita possedisti, ut intra constitutum usucapioni tempus cognosceres m&trem mus furtivam. esas; Trebatius omnimodo, quod ita possessum esset, usucaptnm esas. Ego sic puto ditinguendum, nL, si nescieris iritra statutum tempus, enius id mancipium esset, aut si scieris, neque po tueris certiorein dominum facere, aut si potueris quoque, et feceris eertiorem, usucaperes; sin vero, quum acires, el posses, non feceris certiorem, con-

Si antes de las nupcias hubiera sido entregada una cosa estimada, no ser usucapida ni ttulo de comprador, ni como propia.

8. Scvoi.&; Digesto, libro XXV.Dos bijas quedaron herederas de su padre intestado, y cada una di en dote esclavos comunes, y despus de algunos aos de la muerte del padre se falt entre ellas el juicio de particin de herencia; se pregunto, si, habiendo posedo los maridos muchos aos, como dotales, los esclavos recibidos de buena fe en dote, los podrn usucapir, si hubiesen credo los que los recibieron que eran de quien tos di. Respondi, que nada se expona.para que no los hubiesen usucapido.
TITULO X EXIJ COMO COSA PROPIA. 1. ULpIo; Comentarios al Edicto, libro XV. Hay la posesin como de cosa propia cuando juzgamos que se adquiere para nosotros el dominio, y poseemos por causa por la cual se adquiere, y adems como cosa propia; por ejemplo, por causa de compra poseo como comprador, y como cosa propia; asimismo, las cosas donadas, legadas, las poseo ttulo do donacin, 6 de legado, y adems como cosa propia. 1. pero si se me hubiera entregado una cosa por justa causa, por ejemplo, por la de compra, la usucapir, paro comienzo ciertamente poseerla como ma aun antes de la usucapin; pero se duda si despus de la usucapin dejar de poseerla por causa de compra. Y se dice que Mauriciano estim, que no dejo. 2. PA.m.o; Comentarios al Edicto, libro LIV. Hay una especie de posesin, que se llama como por cosa propia; porque de este modo poseemos todo lo que cojemos en el mar, en la tierra, en el aire, 6 lo que se hace nuestro por el aluvin de los ros. Asimismo, las cosas que poseemos, nacidas de las posedas en nombre ajeno, como el parto de una esclava de la herencia, comprada, las poseemos como nuestras; igualmente los frutos de una cosa comprada, donada, que fu hallada en la herencia - Me entregaste un esclavo, que falsamente ercias que me lo debas por virtud de estipulacin; si yo hubiese sabido, que nada me debas, no lo usucapir, porque si no lo s, es ms verdadero que lo usucapir; porque la misma entrega, hecha por causa que estimo que es verdadera, basta para hacer que yo posea como ma propia la cosa que se me entreg; y as lo escribi Neracio, y lo tengo por verdadero.

S. PosiPoNlo; Comentarios i Sabino, Libro XXI1.

4. E L st i S st o; Comentarios tt Sabino, libro XXXII. - Si de buena fe compraste una esclava hurtada, y lo que naci de ella y fu concebido en tu poder lo poseiste de modo, que dentro del trmino establecido para la usucapin supieras que la madre era hurtada; dice Trebacio, que de todos modos fu usucapido lo que asi fu posedo. Yo creo que se ha de distinguir de suerte, que si dentro del trmino establecido no hubieres sabido de quin era esta esclava, silo hubieres sabido y no hubieres podido hacer sabedor al dueo, si tanibien
(5) quod,

( a, insertan acertadamente fiat. Vutg. (E re, inserta HaL (3) Mlrttanu., Hai. Vuig. (4) Vams.ta nota 7.,l pdlna W.

(I st, inserta ac.rtadaniente fiat. (7)-est, omite la fiat.

fiat. Valg.

360

DIGBSTO.LIBO XLII: TtruLo x

tra ese; tum enim clampossedisse videberis, noque idem et pro suo, et clam possidere potest.

1.Si pater cum ffluis bona, quae habebat, partitus sit, et ex ea causa post mortem patris ea teneant, quod inter eos conveniret, ut ea di-vigio rata esset, usucapio bis procedat pro suo in his rebus, quae alienas in bonis patris inveniuntur. 2.Quod legatum non sit, ab herede tamen perperam traditum sit, placet a legatario usucapi, quia pro suo poasidet.

hubieres podido y lo hubieres hecha sabedor, la usucapirs; pero que seria lo contrario, cuando sabindolo y pudiendo, no lo hubieres hecho sabedor; porque se considerar que entonces poseiste clandestinamente, y uno mismo no puede poseer como cosa suya, y clandestinamente. 1.Si un padre hubiera partido con sus hijos los bienes que tena, y por esta causa los tuvieran ellos despus de la muerte del padre, como quiera que se convino entre ellos que fuese vlida esta divisin, ser procedente para ellos la usucapin como por cosa suya en cuanto las cosas que en los bienes del padre se halla que son ajenas. 2.Lo que no haya sido legado, sino que haya sido malamente entregado por el heredero, est determinado que sea usucapido por el legatario, porque lo posee como, cosa suya.

5. Nsati'ius libro Y. Membranarum. - Usucapio rerum etiain ex alfis causis conceasa interim propter ea, quae nostra existimantes possideremus, constituta est, ut aliquis litium finis esset.
1.Sed id, quod quis, quum suunz case existiniaret, possederlt, usucapiet, etiamsi falsa fuerit eius existimatio; quod tamen ita interpretandum est, ut probabilis error possidentis usucapioni non obstet, veluti si ob id aliquid possideam, quod servurn meum, aut eius (1), cuius in locum hereditario iure successi, emisse id falso existimem; quia in alieni facti ignorantia tolerabilis error est.

5. Nrnt.tcio; Pergaminos, libro V.Se estableci lausucapin de las cosas tambin por otras causas, concedida interinamente por razn de lo que poseemos estimndolo nuestro, fin de que tuviesen algn trmino los litigios. 1,Pero lo que uno poseyere estimando que es suyo, lo usucapir, aunque hubiere sido falsa su creencia; lo que, sin embargo, se ha de estimar de modo, que el error probable no obste , la usucapin del que posee, como si yo poseyera una cosa porque estimara falsamente que la compr un esclavo mo, 6 de aqul en cuyo lugar suced por derecho de herencia; porque es tolerable el error en la ignorancia de un hecho ajeno.

LIBER QUADRAGESIMUSSEOUNDUS
TIT.
DE RE IUDICATA., ET DE EFFECTU SENTENTIARUM, ST DE INTERLOCUTIONBUS (2) [Cf. Cod. VII. 42-58. 60.1 1. MODESTINUS libro Vi!. Pandeclarum. - Res iudicata dinitur, quae inem controversiarutn pronuntiatione iudicis accepit (3), quod vel condemnatiene, vel absolutione eontingit.

LIBRO CUADRAGSIMO SEGUNDO


TITULO 1
DE LA COSA JUZGADA, DEL EFECTO DE LAS SENTENCIAS,
Y DE LAS INTERLOCUTORIAS

[Vase CM. VII. 42-58 60.]


1. MODEST1NU; Pandectas, libro VII.Dcese cosa juzgada, la que puso trmino las controversias con el pronunciamiento del juez, lo que tiene lugar por condenacin, 6 por absolucin.

tribunal cognoscit, non semper tempus iudicati servat, sed nonnunquam arotat, nonnunquam prorogat, pro causae qualitate et quantitate, vet persanarum obsequio, vel contumacia; sed perrarointra statutum tempus sententiae exsequentur, veluti si alimenta constituantur, vol minori vigintiquinque annis subvenitur.

2.

ULE'IANus

libro VI. ad Edicla'n. - Qui pro

El que conoce de un asunto en el tribunal no siempre observa el tiempo de la cosa juzgada, sino que unas veces lo abrevia, y otras lo proroga, segn la calidad y lauanta de la causa, 6 segn la obediencia la contumacia de las personas; pero muy raras veces se ejecutarn las sentencias dentro del trmino establecido, por ejemplo, si se sealaran alimentos, si se auxilia un menor de veinticinco aos.

2.

TJLP1AN0; Comentarios

al Edicto, libro VI. -

muare potest, is absolvendi quoque potestatem habet. 4. Ui


P1,NUS

3.

PAULUS

libro XVIJ. ad Edic,lwn. - Qui da

3. P.uz..o; Comentarios al Edicto, libro XVII. El que puede condenar tiene tambin la potestad de absolver. 4. Uu'i.uio; Comentarios al Edicto, libro L VIII.
('.) Vatg.; ..cciptt. el 5&(c6 FL () Segn con/etu.ra Dr., libro, omtela el cdice F.

libro (4) L VIII. ad Edictum. - Si


anecie el cddice cUado por Dr.

(5) oIflhiUu IUDICUE,

1) eum. JI&. Vulg.

DIGKTO.LIflO XLII; TITULO 1

se non obtulit procurator, iudicati actio in eum denegabitur, et in dominum dabitur; si se obtulit, in ipaum dabitur. Obtulisse autem se Iiti videtur (1) non Is, qui in rem suam procurator datus sit; nam hie alia ratione recusare judicati actionem non potest, quia hic non in alienam, sed in suam rem procurator factus est. 1.Tutor quoque vel curator in ea. conditione 5unt, ut non debeant (2) videri se liti obtulisse; idcircoque debet denegar in eos iudicati actio. 2.Actor municipum potest rem iudicatam recusare, in niunicipas enim iudicati actio dabitur. 3.-.-Ait Praetor: CONDEMNATUS ur PECUI.IIAM SOLa iudicato ergo hoc exigitur, ut pecuniam solvat. (3) Quid ergo, si solvere quidem paratus non sit, satisfacere autem paratus sit, quid dicimus? Et ait Labeo, debuisse hoc quoque adiici: neque no nomine satisfaciat; fieri enim posan, ut idoneum expromissorem habeat. Sed ratio pecuniae exigendae hace luit, quod noluerit Praetor obligationes ex obligationibus flor; idcireo ait, uL pecunia solvatur, ex magna tamen el idonea causa accedendum erit ad Labeonis sententiam.
v4iT;

4.Si ex conventione litigantium eautum Bit post rem iudicatam el, coi quia condemnatus est, eveniet, ut hio et retendatur (4), si modo novatio intercessit; ceterum si non novandi causa id faetum eet, manebit ordo exaecutionis. Sed et si pignora accepta sint, vol fideiussores in rem iudicatam, consequens cnt dice re, non cessare exaecutionem, quippe quum accesserit aliquid re! iudioatae, non sit (5) a re iudicata recessum. dem observanduin est in eo, cuius procurator condemnatus est.

5.Si quia condemnatus sit, nL intra cortos dios solvat, unde ej tempus iudicati actionis (6) comp utamus, utrum ex quo sententia prolata set, an vero ex eo, ex quo diez atatutus praeteriit? Sed si 9uidem minoreEn diem statuerit iudex tempore legitimo, repleatur ex iege, quod seitentiae udicis deest; sin autern ampliorem numerum dierum ana deflnitione (7) iudex amplexus esI, computabitur reo et lgitinium tempus, et quod supra id iudex praestiu 1. 6.cCondemnatum accipere dehemus eum, qui rite condemnatus est, ut sententia valeat; ceterum si aliqua ratione sententia nullius moinenti sit, dicendum egt, condemnationis verbum non ten ere. 7.eSolvisse accipere debemus, non tantum eum, qui solvit, veruni omnem omnino, qui ea obligatione liberatus ost, quae ex causa iudicati descendit. 8.Celsus soribit, si noxali condemnatus euui servuru, in quo ususfructus alienus cM, noxae dedisti, posee tecum adbuc agi iudicati; sed si ususfructus interierit, liberar! ait.

-Si el procurador no se ofreci, se denegar contra l la accin de cosa juzgada, y se dar contra su principal; si se ofreci, se dar contra l mismo. Pero se considera que se ofreci para el litigio no el que haya sido nombrado procurador en causa propia; pues ste no puede rehusar por otra razn la accin de cosa juzgada, porque fu constituido procurador no en causa ajena, sino en la suyapropia. 1.Tambin el tutor 6 el curador se hallan en el ,caso de que no se deba considerar que se ofrecieron para el litigio; y por lo tanto se debe denegar contra ellos la accin de cosa juzgada. 2.El actor de los muncipes puede rehusarla cosa juzgada, porque la accin de cosa juzgada se dar contra los muncipes. 3.Dice ci Pretor: condenado pagar la cantidad; luego se exige del que fu juzgado que pague la cantidad. Luego, qu diremos, si no estuviera dispuesto ciertamente pagarla, pero estuviera dispuesto dar fianza? Y dice Labeon, que se debi aadir tambin esto: y no diera fianza por tal motivo; porque puede suceder que tenga fiador abonado. Pero la razn de exigir una cantidad de dinero fu que el Pretor no quiso que se originaran obligaciones de las obligaciones; y por esto dice que se pague la cantidad, pero por grande y justa cauas; se habr de acceder la opinin de Labeon. 4.Si por convencin de los litigantes se hubiera despus de juzgada la cosa dado caucin aquel cuyo favor fu uno condenado, resultar que tambin en este caso se deja de hacer la ejecucin, si intervino novacin; pero si esto se hizo no por causa de novacin, subsistir el orden de la ejecucin. Pero tambin si se hubieran recibido prendas, 6 fiadores por la cosa juzgada, ser consiguiente decir, que no deja de tener lugar la ejecucin, porque cuando, se haya agregado algo la coima juz. gada, no hay apartamiento de la cosa juzgada. Lo mismo se ha de observar respecto aqul cuyo procurador fu condenado. 5.Si alguno hubiera sido condenado Ii. pagar dentro de cierto trmino, desde cundo le crmputamos el tiempo de la accin de cosa juzgada, acaso desde que se profiri la sentencia, 6 desde que transcurri el trmino establecido? Pero si el juez hubiere sealado un plazo menor que el trmino legtimo, se completa por virtud de la ley lo que le falta La sentencia del juez; mas si el juez comprendi en su decisin mayor nmero de das,- se le computar al reo el trmino legitimo, y el que adems estableci el juez. 6.Debemos entender que fu condenado el que fu condenado con arreglo derecho, de modo que sea vlida la sentencia; pero si por alguna razn fuera de ningn valor la sentencia, se ha de decir, que no tiene eficacia la palabra condenacin. 7.Debemos entender que pag no solamente el que pag, sino absolutamente todo el que fu liberado de la obligacin, que dimana por causa de la cosa juzgada. 8.Escribe Celso, que si habiendo sido condenado por causa noxal diste por la noxa el esclavo sobre el cual es de otro el usufructo, se puede ejercitar todava contra U la accin de cosa 'juzgada; pero si se hubiere extinguido el usufructo, dice que te libras..

'dranse ariadidas por antiguos copistas. (4) Esto es, que se dispense Za ejecucin; re edMur, fiat. (6) Taur. seg rin la escritura original; set, a ooreoesn del cddlce FI., Br.
Toso 111-4e

(1) ujd ludido pro domino se obtnlit, inserta Vulg. (2) Tarir. al margen; vlde*nttir, en el texto. (1 a iudieato ergo hos exigitrir, ut peCusi&m solTat, con-

(6) Taur. segun a escritura original; &tlones, a correc cu$n del cdice FI., Dr. (1) Tur. segn La correccin del cdice FI., en La QuS Ce Lee la sus dal%nlUo; sus definitio, La escritura original, Dr.

62

.DIGE$TO.LLBBO XLII: TfTULO 1

5. IDEm libro LIX. ad Edictunt. - AiL Praetor: CU113S DE g. RE 1URISDICTIO ss; melius scripsisset:

cuius de ea re notio est; eteniin notionia nomen etiam ad eos pertineret, qui iurisdictionem non habent, sed habent de quavis alia causa notionem.

1.Si iudex aliquem sic condemnet, ut qucd habet ex testamento vel codicillis Maevii, reStltueret Tillo, sic accipiendum est, quasi quantitatem nomitiavit, quae testamento ve codicillis relieta est. Sed et si fideicommissum sine scriptura pronutiatuin, idem eril probandum. 6. IDEM (1) libro XL VI. ad Edwtum. - Miles, qui sub arniala militia stipendia meruit, condemnatus, eatenus, qua (2) facere potest, cogitur solvere. 1.Decem, aut noae dedere condemnatus iudicati in decem tenetur, facultatem enim noxae dedendae ex lego accipit. At is, qui stipulatus est decem, aut nomo dedere, non potest decem petere, quia in atipulatione singula per se veniunt, eaque singula separatim. stipulariposaumue. At iudicium solius nomo deditionis nullum est, sed j=iariam condemnationem sequitur, et ideo iu(3) decem agitur; his enim sola condemnatur; noxae deditio in solutione est, quae e lego tribuitur. 2.Qui iudicati bona auctoritate sua distraxit, furti actione et vi bonorum raptorum ej tenetur. 3.Tu dicati actio perpetua est, et re] persecutionem c.ontinet; item heredi et in heredem competit. re iudicata. - latra dios constitutos, quamvis iudicali agi non possit, multis lamen modis iudicatum liberar!posee, bodie non dubitatur, quia constitutorum dierum spatium pro iudicato, non contra iudicatum per legem const.itutum est.

6, EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro L1X. - Dice el Pretor; de aquel de quien es lajurisdiccin sobre este negocio; habra dicho mejor; de aquel do quien es el conocimiento de este negocio; porque la palabra conocimento se refiere tambin los que no tienen jurisdiccin, pero tienen facultad para conocer de otra cualquier causa. 1.Si el juez condenara alguno de modo que le restituya Ticio lo que tiene por virtud de tea'tamento de codicilos de Mevio, se ha de entender esto, como si hubiera expresado la cantidad, que fu dejada por el testamento los codicilos. Pero tambin se habr de admitir lo mismo, si se hubiera, declarado un fideicomiso sin escritura.
- Habiendo sido condenado el militar, que obtuvo estipendios en la milicia armada, es obligado . pagar hasta cuanto puede hacer. 1.El que fu condenado pagar diez 6 . entregar por la noxa, est obligado los diez de lo juzgado; porque recibe de la ley la facultad de entregar por la noxa. Mas el que estipul diez, 6 que se entregara por la noxa, no puede pedir los diez, porque en la estipulacin vienen comprendidas cada una-de estas cosas por s, y podemos estipular cada una de ellas por separado. Mas es nula la sentencia de exclusiva entrega por la nola, pero tiene lugar la condenacin pecuniaria,ypor eso se ejercita por los diez la accin de cosajuzgada; porque se condena stos solos; la entrega por la noxa est comprendida en el pago, que se concede por la ley. 2.El que por su propia autoridad enajen loe bienes del que fu condenado, est obligado ti ste por la accin de hurto y de cosas arrebatadas con violencia. 3.La accin de cosa juzgada es perptua, y contiene la persecucin de la cosa; compete tambin al heredero y contra el heredero.
6. EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro LXVI.

7. G.uus ad Edictum Praetoris urbani, titulo de

7. GAyo; Comentarios al Edicto del Pretor urbano, titulo de la cosa juzgada. - Aunque no se pueda ejercitar dentro del trmino establecido la accin de cosa juzgada, sin embargo, no se duda hoy que el condenio Be puede librar de mucho modos, porque el espacio de los das establecidos se estableci por la ley . favor del condenado, no contra el condenado.
el esclavo reclamado en virtud de estipulacin hubiere fallecido despus de contestada la demanda, est determinado que no se ha de pronunciar la ab. solucin, y que se ha de tener cuenta de los frutos. se puede pronunciar sentencia para un loco por el juez 6 por el rbitro.
8. PAULO;

8. PAULUS libro V. ad Plaulluin. - Si horno ex stipulatu petitus post litem contestat.am decesserit, absolutionem non faeiendam, et fructuum rationem habendam placet. 9. POMPONIUS libro V. ex Plautio.Furioso sententia a iudicc, vol ab arbitro dio! non potest. 10. MARCELLTJS libro II. Digestorum. - Qui, quum se pro patrefamilias (4) fingeret (5) mutuam peduniam accepit, et exheres a patre, ve] emancipatus sit, quamvis facere non poasit, debet condemnari.

Comentarios a Pkzucio, libro V. - Si

9. Posroriio; Doctrina de Plaucio, libro V. No

MARCELO; Digesto, libro JI. El que fingin10. dose padre de familia recibi dinero en mtuo, y hubiera sido desheredado 6 emancipado por su padre, debe ser condenado, aun cuando, no pueda pagar.

11. Csi..sus libro V. (6) Digestorum.Si kalendis fieri aliquid stipulatus sum, nempe quandocunque post kaletidas accepto iudicio, tanti Lamen aesti41) Pu1u, ilaL; Modeitinus, Vutg. (5) quatenul, Vug. 5) tu, insertan HaZ. Vulg.

11. Cai.so; Digesto, libro V. - Si estipul que se hiciera alguna cosa en las calendas, aunque ciertamente se haya aceptado e] juicio en cualquier
(4) se ptremfamfltse, Vulg. (1) gereret, Hat,

(6) 2'aur. segun el cdice FL, que dice quinto tertio, Br.

bIGESTO.LIERO XLII: TfTUL 1

63

manda lis esi, quanti interfuit mea, kalendis id fien; ex co enun tempore quidquid (1) aestimatur, que (2) novissitne solvi poterit. 12. MARCELLUS libro IV. Diqeslorun. - In depositi vel cornmodati indicio, quanquam dolo adversarii res absi, condemnato succurri solet, ut ci actionihus suis dominus cedat. 18. Csus libro VI. Diqesoram. -Si quis ab alio decem, ab alio satisdari stipulatus est, aestimandum erit, quantum stipulatoris intersil satisdan; idque aut tantundem cnt, aut minus aut interdum etiain nihil; neque enim van timoris ulla aestimatio esi, verum sorte soluta nullum iam pretium aestimationis esi, aut quantum ex sorte fuent solutum, tantundem ex aestimatione decedet. 1.Si quis promisenit prohibere se, ut (3) ahquid damnum stipulator patiatur, el faeiat, neque (4) ex ea re damnurn stipulator patietur, (5) (aeit, quod promisit, si minus, quia non facit, quod promisit, in pecuniarn numeratam (6) condemnatun, sicut evenit in omnibus faciendi obhigationibus. 14. IDEM libro XXV. Diqeslorurn. - Quod iussit vetuitve Praetor, contrario imperio tohlere el remittere (7) hect; de sententiis contra. 15. UIPIANu5 (8) libro III. de offleio Consulig. A divo Pio reseriptum est magistratibus (9) populi Remad, uL iudicum a se datorum vel arbitrorum sententiam exsequantur hi, qui cos dederunt. 1.Sententiaro Romae dictam etiam in provinciis pos se Praesides, si hoc usa fuerint, ad finem persequi, Imperator noster cum paire rescripsit. 2.In venditione itaque pignorum captorum facienda primo quidem res moliles, (10) animales pignori capi iubent, mox distrahi; quarum pretium si suifeceril, bene est, si non suffecerit, etiam soli pignora cap iubent, et distrahi; quodsi nulla moventia sint, a pignoribus sol initium faciunt. Sic denique interloqui solent, si moventia non sial, ul soli quoque capmntur; nam a pignoribus sol initium faciendum non est; quodsi nec quae sol sunt, sufflciant, vel nulla sint sol pignora, tunc pervenietur etiaru ad jura; exsequuntur itaque rem iudicatain Praesides isto modo.

tiempo despus de lasoalendas, se ha de estimar el litigio en tanto cuanto me interes que aquello se hiciera en las calendas; porque se estima una cosa desde el primer momento en que se hubiere podido pagar. 12. MARCELO; Digesto, libro IV. -En la accin de depsito 6 de comodato, aunque falte la cosa por dolo del adversario, se le suele auxiliar al condenado, de modo que el dueo le ceda sus acciones. 18. CELso; Digesto, libro VI.Si alguien estipul de uno diez, y de otro que se le diera caucin, se habr de estimar cunto le importe al estipulante que se le d la caucin; y esto ser Otro tanto, menos, veces tambin nada; porque no hay estimacin alguna de un vano temor, y pagado el capital no hay ya precio alguno para la estimacin, se deducir de la estimacin tanto cuanto del capital se hubiere pagado. 1.Si alguno hubiere prometido que l impedira que el estipulante sufriese algn dao, hiciera la cosa, y por ella no sufriera dao el estipulante, hace lo que prometi; mas si no Jo hizo, como no hizo lo que prometi, es condenado . una cantidad de dinero, como acontece.en todas las obligaciones de hacer.
14. EL mismo; Digesto, libro XXV.Es licito revocar y dispensar por contrario imperio lo que el Pretor mand ved; al contrario, tratndose de sentencias.
15. ULPiANo; Del cargo de Consul, libro III. Se manifest en rescripto por el Divino Po los magistrados del pueblo romano, que la sentencia de los jueces por ellos nombrados, 6 de los rbitros, la ejecuten los que los nombraron. 1.Respondi por rescripto nuestro Emperador juntamente con su padre, que la sentencia pronunciada en Roma podan llevarla ejecucin tambin en las provincias los Presidentes, si esto se les hubiere mandado. 2Y as, en la venta que se haya de hacer de prendas tomadas, mandan ciertamente que primeramente se tomen en prenda bienes muebles, y unmales, y que inmediatamente sean enajenados; si el precio de stos bastare, todo va bien, y si no bastare, mandan que se tomen en prenda y se enajenen tambin bienes races; pero si no hubiera ningunos semovienteS, comienzan por la prenda de los inmuebles. As por ltimo suelen providenciar, que se tomen tambin bienes inmuebles, si no los hubiera semovientes; porque no se ha de comenzar por las prendas de los inmuebles.; mas si no bastaran los que haya de bienes races, 6 no hubiera ningunas prendas de bienes ralees, en este caso se llegar tambin los derechos; y de este modo ejecutan los Presidentes la cosa juzgada. 3.Si las prendas que fueron tomadas no hallaran comprador, se resolvi por rescripto por nuestro Emperador y por su Divino padre, que fuesen adjudicadas al mismo cuyo favor fii uno condenado. Mas sern ciertamente adjudicadas por la cantidad

* 3,Si pignora, quae capta sunt, emtorem non inveniant, reacriptum est ab Imperatore nostro, el Divo patre eius, ut addicantur ipsi, cui quia condemnatus esi. Addieantur autem utique ea quantitate, quae debetur; nam si creditor maluerit pigno(1) Taur. segn a escrii ura original; quldque, la correeelda del edce PL, Br. (1) Hal. Vulg.; quod, el cdice FI. (3' ne1 Hal. (4) Taur. segn la escritura original; ne quod, la correccin del cdice PL, Br. (5) Segn nugtra enmienda; et faetat1 te habeatur, in serta el edio FI.; etipulalor habeat, fasit, Hal.

(6) pcunIa numerate. Vulg. (7) Taur. al mrgen; repotere, en el texto. (8) Taur. segn correccin del cdice Fi., Idem, la esen4 tuFO orgrnal, Br. (9) Segn correccin del cdice FI.; maglatratas, la escritura original. Br. (10) et, ifljirta Ha.; wojglju animales, Taur.

364

DIGITO.LIBBO XLII: Tfr(rLO 1

ra iii creditum poseidere, iisque esas contentus, reseriptum est, non posee eum, quod amplius sihi debetur, petare, quia velut pacto transegisee de credito (1) videtur, qui contentus fui pignora possidere; nec posee eum in quantitatem certam pignora tenere, et superfluum petare. 4.-..-Si rerum, quae pignoris jure captae su nL, controversia fiat, constitutum est ab imperatore nostro, psoe, qui rem iudicatam exsequunLur, cognoscere debere deproprietate; et si cognoverint eius fuiese, qui condemnatus est, rem iudicatam exeequentur. Sed ecienduni est, summatim eos co'rwscere debere, nec senteiitiam eorum posee de?itori praeiudicare, si forte hi dimittedam eam rem putaverint (2), quasi eius sit, qui controversiam inovit, non eiva, cuius nomine capta est; neo eum, cui restituta est, statim babera par sententiam debere, si forte iure ordinario coeperit ab eo res peti; sic evenit, ut omnibus integris tantum capioni (3) res iudicata proficiat. Sed et ( 4 ) illud debet die, ubi controversia cut de pignore, id dimitti debere, et cap .aliud, si quod est sine controversia. 5.Quodsi res siL pignorata, quse pignori capta cut, videndum est, an sic dietrahi possit, ut dimisso creditore superfiuum u causam iudicati convertatur. Et quamquam non cogatur creditor rem, quam pignori accepit, distrahere, tamcn in iudicuti exeecutione (5) aervatur, ut, si emtorem invenerit res, quae capta cut, qui dimieso priore creditore superfiuum solvere siL paratus, admittenda sit huius (6) 9uoqiie rei distractio; neo videtur deterior conditio creditoris fien suum consecuturi, neo prius us pignoris dimiesuri, quam si ej fueril satisfactum (7). 6.Si post addictutn pignus aliqua controversia emtori moveatur, su Bit cognitio eiusdem iudicis, qui sententiam exeecutus fuerit, videndum est; et qui'm semel emtio perfecta sit, eiusque, qui comparavit, peniculum 'vertatur (8), non puto locuni esee cognitioni; corte posteaquam inductus cut emtOr in possessionem, nonne (9) cessabunt partes eorundem iudicum? Idemqu et si psi, cui quia iudicatus est, res fuerit addicta. 7.Sed si emtor, oui pignora sunt addicta, exsequente iudice pretium non solvat, utrum adversus emtorem porrigere manus debeant idem judices, qui sententiam exsequuntur, videndum cut; et non puto eos ultra irocedero. Ceterum longe res abiit; quid enim dicemus? Condemnabunt emtorem, et'sir, exeequentur adversus sum sententiam, an st&tim pro iudicato habebunt? et quid, si neget se emisee, aut euoivisse contendat? Melius igitur erit, si non se interponaut, maxme quuin ncc habeat actionem adversos eum is, cui iudicatum fien desideratur, neo injuria afficiatur (10). Oportet enim res captas pignori, et distractas praesenti pecunia distrahi, non sic, ut post tempus pecunia
(1) de cuetero, Hal.; decreto, otros, segn el miemo. () Taur. segn a escritura original; pntaverunt, la correccin del cdj.ice FI., Dr. (5) uuc&pton1. Vp. (4) Segun corree n del cdice FI.; eL. omtteia Taur. segn a eioriiura original, Dr. (5) Hal. Vulg.; euecutlonem, ei.cddwe FI.

que se debe; porque si el acreedor prefiriere poseer las prendas por su crdito, y contentarte con ellas, se resolvi por rescripto, que l no poda pedir lo que adems se le debe, porque se considera que como por pacto transigi sobre su crdito el que se content con poseer las prendas; y que no puede l tenerlas prendas por cierta cantidad, y pedir el resto. 4.Si se promoviera controversia sobre las cosas que fueron tomadas por derecho, de prenda, se estableci por nuestro Emperador, que los mismos que ejecutan la cosa juzgada deben conocer sobre a propiedad; y si conocieren que eran del que fu condenado, ejecutarn acosa juzgada. Pero se ha de saber, que ellos deben conocer sumariamente, y que la sentencia de los mismos no puede perjudicarle al deudor, si acaso juzgaren que se debe dejar la cosa, como si fuese del que promovi la controversia, no de aquel en cuyo nombre fu tomada; y que aquel quien le fu restituida no debe tenerla desde fuego por la, sentencia, si acaso se hubiere comenzado . pedirle la cosa segn el derecho ordinario; y as sucede, que, quedando integro todo, la cosa juzgada aprovecha solamente para la toma de prendas. Mas tambin se debe decir, que cuando hay controversia sobre la prenda, se debe dejar sta, y tomar otra, si hay alguna sobre la cual no haya controversia. 5.Pero si estuviera pignorada Ja cosa que fu tomada en prenda, se ha de ver si puede ser enajenada, de suerte que, pagado el acreedor, se aplique el sobrante la causa de lojuzgado. Y aunque no se obligue al acreedor enajenar la cosa, que recibi en prenda, sin embargo, se observa en la ejecucin de cosa juzgada, que, si la cosa que fu tomada en prenda hallare comprador, que, pagado el primer acreedor, estuviera dispuesto a pagar lo restanto, se ha de admitir tambin la enajenacin de esta prenda; y no se considera que se hace peor la condicin del acreedor que ha de percibir lo suyo, y que no ha de dejar el derecho sobre la prenda antes que . l se le haya satisfecho. 6.Si despus de adjudicada la prenda se le promoviera controversia al comprador, se ha de ver, si su conocimiento le compete al mismo juez, que hubiere ejecutado la sentencia; y una vez que la compra haya sido perfeccionada, y que su riesgo corresponda al que compr, no creo que baya logar al conocimiento; y la verdad, despus que el comprador fu puesto en posesin no cesarn acaso las funciones de los mismos jueces? Y lo mismo es tambin si al mismo, cuyo favor fu uno condenado, se le hubiere adjudicado la cosa. '7, Pero si el comprador, quien le fueron adju die das las prendas, no pagara el precio mientras el juez ejecuta la sentencia, se ha de ver si los mismos jueces que ejecutan la sentencia deban extender su accin contra el comprador, y no creo que ellos vayan ms all. De otra suerte, la cosa ira lejos; porque qu diremos? Condenarn al comprador, y ejecutarn as contra l la sentencia, tendrn desde luego la cosa como juzgada? Y qu se dir, si negara que l haya comprado, sostuviera que pag? As, pues, ser mejor, si no se interpusieran, singularmente cuando no tenga accin contra ste aquel . cuyo favor se pretende que se ejecute lo juzgado, y no se cause injuria. Porque es
6) huinsmodi, Hal. VuLg. (7) Tarsr. al mdrgen; iti*datum, en el texto. (8) Taur. segn a escritura original; veratur1 la correccin del cdce Fi., Sr. (5) noti,elo6dic. citado por Geb. (10) Vuig.; afleIetur, el cdice FI.

DIE8TO.LIBIO

mt: TITuLO i
conveniente que las cosas tomadas en prenda y enajenadas se vendan al contado, no de modo que el dinero se pague despus de cierto tiempo. Y a la verdad, sise interpusieran, debern intervenir hasta que tomen y enajenen la misma cosa adjudicada, como si no hubiese quedado libre del vnculo de la prenda. 8. Los jueces ejecutarn tambin la cosa juzgada, de modo que tomen por derecho de prenda crditos, si no hubiera otra cosa que pueda ser tomada; porque nuestro Emperador resolvi por rescripto, que se poda tomar por derecho de prenda un crdito. 9.Pero veamos si se puede tomar solamente un crdito confesado, tambin si alguno negara que lo deba; y es ms cierto que se toma solamente el que uno confiesa. Pero si se negara, ser muy justo apartarse del crdito, no ser acaso que alguno, siguiendo el ejemplo de las prendas corpreas, pasare adelante y dijere que los mismos jueces deben conocer sobre ci crdito, como conocen sobre la propiedad; pero se resolvi por rescripto lo contrario. 10.Asimismo qu diremos?Acaso los mismos jueces demandarn el crdito, y exigirn lo que se debe, y lo aplicarn la causa de lo juzgado, vendern el crdito, como suelen hacer con las prendas corpreas? Y es necesario que hagan lo que les parezca ms fcil paraejecutar la sentencia. 11.Pero tambin si el dinero estuviera en poder de banqueros suele ser tomado igualmente en prenda; ademas de esto, tambin si estuviera en poder de otro cualquiera, pero destinado al que fu condenado, suele ser tomado por derecho de prenda, y ser aplicado 3. la causa de la cosa juzgada. 12.Adems, tambin suelen tomar, para que se satisfaga lo juzgado, el dinero depositado nombre del condenado, encerrado en una caja. Adems de esto, tambin el dinero del pupilo, guardado en una caja para la compra de predios, suele ser tomado, aun sin permiso del Pretor, por el que ejecuta lo juzgado, y ser aplicado la causado la cosa juzgada. Hay quienes son demandados por lo que pueden pagar, esto es, sin haberse deducido las deudas;. y son ciertamente de ordinario los que son demandados con la accin de sociedad; mas se ha de entender por socio el que lo es de todos los bienes; tambin el ascendiente, el patrono, la patrona, sus descendientes, y ascendientes; asimismo el marido es demandado en euan lo 3. la doto por lo que puede pagar.
18. EL MISMO;

solvatur. Certe si se interponant, hactenus debebunt intervenire, ut ipsam rem addietam capiant, et distrahant, quasi non (1) vinculo pignoris Uberatam. 8.Sic quoque indices exsequentur iudicatum, ut nominaiure pignoris capiant, si nihil sund sit, quod capi possit; posBe enim nomen jure pignoris capi, Imperator noster rescripsit. g 9.Sed utrum confessum nomen tantum cap possit, an etiam, si neget quis se debere, videamus; et magia est, ut id duntaxat capiatur, quod confitetur. Ueterum si negetur, aequissirnum erit, diseedi a nomine, nial forte quia exemplum secutus eorporalium pignoruin ultra processerit dixeritquc, ipsos debere iudices de nomine cognoscere, at cognoscunt de proprietate; sed contra rescriptum est. 10.Item quid dicernus utrum ipsi indices eonvenient nomen, exigentque id, quod debetur, et in causa (2) iudicati convertent, an vero vendent nomen, ut pignora corporalia (3) solenL Et necease col, utquod lis facilius videatur ad rem exsequendam, Vol faciant. 11.Sed et si pecunia penes argentarios Bit, seque capi solet; hoe amplios et si penes simm quetn, destinata lamen el, qui condemnatus cal, solet pignoris jure cap, et converti in causam iudieati. 12. Praeterea pecuniam quoque depositam nomine condemnati, vel in area (4) reclusarn solenI capero, ut iudicato satisfiat. lien amplius, el si pupillaris pecunia in arcam reposita sil ad praodiorum comparationem, et citra permissum Praetena ab co, qui exsequitur iudicatum, solet cap, et in causam iudicati convert.
16. IDEM (5) libro LXIIL ad Edictum. - Sunt, qui in id, quod facere poasunt, conveniuntur, id est non deducto acre alieno; el quidem sunt hi foro, qui pro socio coveniuntur; socius autem omnium bonorum accipiendus (6) cal; item pareus,

18. EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro Lxiii,

17. IDIRM libro X. ad Edictusn. - patronus, patrona, liberique eorum, el parentes; item mantos de dote in id, quod facere potest, convenitur.
18. IDEM Libro LXVI. ad Edictum. - Item miles, qui sub armata militia stipendia meruit, condemuatus, catenus, quatenus facere potes!, cogitur slvere.

17. EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro X. -

- Asimismo, habiendo sido condenadu el militar, que en la milicia armada obtuvo estipendios, es obligado 3 pagar tanto cuanto puede satisfacer.
19. PAULO; Comentarios 4 Plaucio, Libro VI. Entre aquellos 3 quienes se les debe por la misma causa, es mejor la condicin del ocupante; y no se deduce lo que se debe 3. individuos de la misma condicin, como se hace en la accin de peculio; porque tambin aqu es mejor la causa del ocupante.

Comentarios al Edict'. libro LXVI.

19. PLULUS Libro Vi. ad Plautium. - Inter ces, ,uibus ex eadem causa debetur, occupantis melior conditio est; nec deducitur, quod eiusdem conditionis hominibus debetur, sicuti fit in de peculio actione; nam et hie occupantis melior est causa. Sed et si cuin paIre patronove agetur, non est de-

nondum, Hal. Vutg. (2) caussw, IaL Vuig. (2) veudl, inserta Vt'.ig. (4) Vuig.; ares, el ccUce Fi.
(i)

ecrUlLra original, Dr.


(6) HaZ.;

(5) Taus. segn correccin del cddi,ce FI.; Ulpianus, ia

socIum

aeetplendnm, si cdice FI.

366

DIGESTO.LIBRO XLII; TfTTJLO 1

ducendum aes alienum, maxime quod eiusdem condiionis personis debebitur, ut hera, libertis. 1.7Is quoque, qui ex causa donationis convenitur, lo quantum facere potest, condemnatur; et quidem is solus deducto aere alieno. Et inter eos, quibus ex simili causa pecunia debetur, occupantia potior erit causa; lino nec totum, quod habet, extorquendum ej puto, sed et ipsi (1) ratio habenda est, ne egeat. 20. MODESTINUS libro]]. Differentiarum Non tantum dotis nomine maritus, in quantum facere possft, condemnatur, sed ex allis quoque contraetibus ab uxore iudiio conventus, in quantum facere potest, condemnandus est ex Divi Pii Constitutione. Quod el in persona mulieris aequa lance servari aequitatis suggerit ratio. 21. PAULUS libro VI. (2) ad Plaulium. - Sicut autem cuin manto agitur, ita et eum soeero, ut non ultra facultates damnetur. An, si eum socero ex promissione dotis ugatur, in id, quod facere potest, damnandus sitquod et id aequum esse videtur? sed alio jure utimur, ut el Nei'atius soribit.

Pero si la accin se ejercitare contra elpadre 6 el patrono, tampoco se han de deducir las deudas, especialmente lo que se debe personas de la misma condicin, como hijos y libertos. 1.Tambin el que es demandado por causa de donacin es condenado it cuanto puede hacer; y ciertamente ste solo, habiendo deducido las deudas. Y entre aquellos quienes se les debe dinero por causa anloga, ser mejor la condicin del ocupante; y aun no creo que se le haya de arrancar todo lo que tiene, sino que tambin se ha de tener cuenta de l mismo, para que no carezca de lo necesario, 20. MODESTINO; Diferencias, libro II. - Mas no solamente por razn de la dote es condenado el marido cuanto puede pagar, sino que, citado por su mujer juicio tambin en virtud de Otros contratos, ha de ser condenado, segn la Constitucin del Divino Po, cuanto puede satisfacer. Lo que una razn de equidad aconseja que se observe de igual modo tambin respecto la mujer. 21. PAULO; Comentarios 4 Plaucio, libro VI. Mas as como se ejercita la accin contra el marido, as tambin contra el suegro, de suerte que no sea condenado ms all de sus facultades. Y si contra el suegro se ejercita accin por la promesa de dote, habr de ser demandado it lo que puede satisfacerporque tambin parece que esto es lo justo? Mas observamos otro derecho, como escribe tambin Neracio. 22. PoMnoNzo; Comentarios Quinto Mucio, libro XXI. - Pero esto se ha de entender as, si disuelto el matrimonio se le pidiera al suegro la dote prometida; mas si se le pidiera la dote durante el matrimonio, se le ha de auxiliar ciertamente para que no sea condenado mayor suma que la que puede satisfacer. 1.Mas lo que se ha dicho respecto los socios, que tambin ellos son condenados it cuanto pueden satisfacer, dice el Pretor que lo har l con conocimiento de caisa; pero el conocimiento de causa versar sobre esto, para que no se auxilie al que niega que l es socio, al que esta obligado por virtud de clusula de dolo. 28. PAULO; Comentarios 4 Pkwcw1 libro Vi. Si se hubiere ejercitado la accin de dote contra el procurador del marido, s verdaderamente se hiciere La condenacin viviendo el marido, se har la condenacin por cuanto puede satisfacer; prque tambin el defensor del marido es condenado lo que ste puede satisfacer, pero, fallecido el marido, it la totalidad. Y si se hubiera aceptado fiador del reo de la accin, no le aprovechar, si la persona por la cual sali fiador ha de ser condenada it cuanto puede satisfacer. 1.Si el marido no fuere solvente, aunque al mismo marido le aproveche que no pueda satisfacer, esto no le aprovecha it su heredero, porque esto se le concede it la persona del marido. 25. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LX. Se ha de saber, que los herederos de estas personas no esti u obligados it lo que pueden satisfacer, sino it la totalidad.
(3) qe1 proznlsit, inaerlan Ial. Vuiq. (4) si, oonsiddrase aadida por antIguoa oopetae. 24. PoMPoIo;

22. POMPONIUS libro XII. ad Quntum Muciurn. Sed hoc ita accipiendum est, si a socero dos ex promissione petatur soluto matrimonio; verum si manente matrimonio dos ab no (3) petatur, suocurrendum utique est, UI no maloris sumrnae condemnetur, quam quantum facere potest. l.Quod autem de sociis dictum est, nL et hi, in quantum facere possint, condemnentur, causa cognita se facturum Praetor edicit; causae cognitio autem in hoe erit, uL neganti se aocium case, aut ex doli elausula obligato non suceurratur.

23. PAULUS libro VI. ad Plautiurn. - Si eum procuratore mariti de dote aettun fuerit, si quidem vivo manto condemnatio fieL, et, in quantum fa potest, fieL damnatio; nam el defensor maniti in id, quod ille facere potest, damnatur, inortuo vero manto in solidum. 24. PoMpoNius libro 1V. ex Plautio. - Et si fideiussor acceptus sit re, vel actionis, non prodent ei, (4) si persona, pro qua fldeiussit, in quantum facere potest, condemnanda est. 1. Si mantua solvendo non fueril, lioet ipsi manto prosit, quod facere non possit,id enim personae mariti praestatur, heredi eius hoc non prodest. 26. PAULUS libro LX. ad Edictum. - Sciendum est, heredes earum porsonarum non in id, quod facere possunt, sed in integrum tener.
() Taur. segn el cdzoe

Doctrina de Plaucio, libro IV. -

(1) Lpilu3, al mo.rgen znterior del odice Fi.

71., que dice eeptlmoxto, Br.

D10TO.UBRO XLII: TfTULO 1

361

28. ULPIANuS libro LXXVII. id Edictuni. -Si convenerit mIer litigatores, quid pronuntietur, non ab re ant, iudicem huiusmodi sententiam proferre.

26. U L 1 A N o; Comentarios al Edicto,, libro LXX Vil. Si entre los litigantes se hubiere convenido que se haya de fallar, no serfuera del caso que el juez profiera sentencia de este modo. 27. MODESTINO; Respuestas, libro 1. - El Presidente de una provincia conden a intereses de los intereses contra las leyes y las sacras Constituciones, y por esto Lucio Ticio apel contra le sentencia injusta proferida por el Presidente; pregunto, si, no habiendo apelado en este caso Ticio conforme la ley, se podra exigir el dinero con arreglo la condenacin. Modestino respondi, que si en la sentencia se contuviera una cantidad cierta, nada se expona para que no se pudiera ejercitar Ja accin de cosa juzgada.

27. MODESTINUS libro I. Responsorum. - Praesos provinciae (1) usuras usurarum condemnavit contra legas el sacras Constitutienes, ideoque Lucius Titius contra prolat.am sententiam iniustam Praesidis appellavit; quaero, quum non secundum legem hie (2) Titius provocasset, an exigi possit pecunia secund um condem nationem. Modestinus respondil, si sententiae (3) corta quantitas continotar, nihil propon, cur iudicati agi non possil.

28. IDEM libro III. Rcsponsorum. -Duo iudices dati diversas sententias dederunt; Modestinus respondil, utramque sententiam in pendenti case, donec competeus iudex unam earum (4) conflrmaverit. 29. IDEM libro VII. Pandectarun. - Tempus, quod datur iudicati (5), etiam heredibus eius cetariscue, qui in Iocum eius suocedunt, tribuitur, videlicet quod ex tempore deest, quia causae magia, quam personae beneficium praestituitur (6). 80. PoMpoNlus libro VII. variarum Lectionum. Quum ex causa donationis premisas pecunia sst, si dubium sil, an ea res co usque donatoris facultales exhaurire possit, ut vix quidquam ci in honis relictum sil, actrn in id, quod lacere posait, danda est, ita ut el ipsi donatori aliquid sufficiens relinquatur; quod maxime mIer liberos el parentes observandum est. 31. CALLESTRATUS libro II. Cojnitionum. Debitoribus non tantum peten tibus dios ad solvendum dandi sunt, sed el prorogandi, si res exigal; si qui tamen per contumaciam magis, quam quia non posaintexplicare pecuniam, differant (7) solutionem, pignoribus captis compellendi sunt ad saltafaciendum ex forma, quam Cassio Proconsuli Divus Pius in hace verba rescripsit: His, qui tatebuntur debere, aut ex re iudieata necsse habebunt reddere, terupus ad solvendum detur, quod sufficere pro facultate oniusque videbitur; eorum (8), qui mIra diem vel ab millo datum, ve! ex ea causa postea prorogatum sibi non reddiderint'pignora cap (9); eaque, si intra duos inenses non solverint, vendantur; si quid ex preliia supersil, reddatur el, cuius pignora vendita erant (10).

28. Etmismo; Respuestas, libro XII. - Dos jueces nombrados dieron diversas sentencias; Modostino respondi, que una y otra sentencia estn en suspenso hasta que el juez competente haya confirmado una de ellas.
29. EL MISMO; Pandectas, libro VII. - El tiempo, que se le da al que fu juzgado, se les concede tambin sus herederos y los damas que suceden en su lugar; por supuesto, lo que falta de aquel tiempo, porque el beneficio se le concedo ms bien la causa, que la persona.
80. PoMPoNlo; Doctrinas varias, libro VII. Cuando por causa de donacin se prometi dinero, si fuera dudoso si esto pudiera agotar las facultades del donante hasta el punto de que apenas se le deje alguna cosa en sus bienes, se ha de dar la accin por lo que pueda satisfacer, de suerte que al mismo donante se le deje algo que sea suficiente; lo que principalmente se ha de observar entre descendientes y ascendientes.

81. CALISTRATO; De las Jurisdicciones, libro II. A los deudores se les han de dar das para pagar, no solamente si los piden, sino que, si el caso lo exige, se les han de prorogar tambin; mas si algunos difiriesen el pago ms bien por contumacia que porque no puedan entregar el dinero, han de ser compelidos, tomndoseles prendar, pagar en virtud de la disposicin, que el Divino Po comunic por rescripto al Proconsul Cassio en estos trminos: A los que confesaren que deben, los que por virtud de la cosa juzgada tuvieren necesidad de pagar, dseles para pagar el tiempo que se considerare que es suficiente segn las facultades de cada uno; los que no hubieren pagado dentro del trmino dado desde un principio, que por esta causa se les prorog despus, tmenseles prendas; y vndanse stas, si no hubieren pagad dentro de dos meses; y si sobrare algo del precio, devulvasele aquel cuyas prendas fueron vendidas.

82. IDEM libro 11. Cognitionatn (11). - Quum 82. Et mismo; De las Jurisdicciones, libro III. profatis Cona titutionibus (12) contra caspronuntiat Cuando hablando del caso las Constituciones el iudex eo, quod non existimat, causam, de qua in- juez falla contra ellas, porque no estima que la cau(fl In, inserte aeert4amente fiat. (1) ble, coneiddrase afadlda por antiguos sopistas; Taur. segn correccin del cdice Fi.; lnstttuit J aecuo late Titiu por lijo), la escritura original, Br.; LudusTitini, os cdices

ci*aiios por Br. ($) In sententia, fieL Vulg. (4) Taur, al m4.rgen eorum, en el texto. (5) ludIaste, al margen Interior del cdice Fi. (5] peaeitatur, acertadamente Ha. VeLg.

(71 Taur. segn correccin del cdice Fi.; differrent (a escritura originaL, Br. (5) eornmque. Vutg.

la escritura original, Br.

(9) capiant, fiel. (10) ermit, Vulv. (11) Taur. segun correccin del cdice Fi.; decogiiltlonum, (l2cogsitiontbus,olros en fiat.

368

DIGTO.LIBROXLII TtTTLO 1

dicat, per eas iuvari, non videtur contra Constitutiones sententiam dedisse; ideoque ab eiusmodi sententia appellandurn est, ahoquiri re iudicatae atabitur. 33. 1nai libro V. Cognilionuin.Divus I{adriauna aditus per Libellum a mho Tarentino, et indicante (1) eo falsis testimoniis, conspiratione adversariorum testibus pecu.nia corruptis religionein iudieis eircumventam esse, jo integrum causam restituendam in haec verba rescripsit: Exemplum libelli dati mihi a lulio Tarentino mitti tibi iussi; tu, si tibi probaverit, conspiratione adversariorum et testibus pecunia corruptis oppressum se, et rem severo vindica, et si qua a iudice tam malo exemplo circumscripto udicata sunt, jo integrum restitue.

sa, sobre la cual juzga, sea favorecida por ellas, no se considera que di sentencia contra las Constituciones; y por esto se ha de apelar de tal sentencia, pues de otra suerte se estar la cosa juzgada. Habindose recurrido mediante libelo al Divino Adriano por Julio Tarentino, y juzgando l que con falsos testimonios, habiendo sido corrompidos con dinero los testigos por conspiracin de los adversarios, haba sido engafiadala religiosidad del juez, resolvi por rescripto que la causa deba ser restituida, en estos trminos He mandado que se te enve un ejemplar del libelo que porJulio Tarentino se me di; si l te probare que por conspiracin de los adversarios y habiendo sido corrompidos con dinero los testigos haba sido l vejado, castiga tu severamente el cy aso, si alguna cosa se juzg por el juez engafiado de tan mala manera, restityela por entero. 34. Licirio RUFIN0; Reglas, libro XIII. - Si alguno no consintiera que se le lleve al condenado la comida la cama, se ha de dar contra l la accin penal til, 6, segn opinan algunos, se podr.. ejercitar contra l la accin de Injurias. Emperadores Antonino y Yero resolvieron por rescripto, que aunque de ningn modo sea conveniente que se restituyan los negocios so pretexto de nuevos instrumentos, sin embargo, tratndose de un.negocio pblico permiten ellos utilizar en virtud de causa tales instrumentos. - Escribe Pomponio en el libro trigsimo sptimo de sus Comentarios al Edicto, que, si de varios jueces uno no le pareciera, al conocer en causa sobre la libertad, probado el asunto, pero los otros estuvieran de acuerdo, si aqul jurare que para l no estaba probado, aun callando l, proferan sentencia los dems que estuviesen de acuerdo, porque, aunque disintiese, prevalecera la sentencia de los ms.
MARCELO; Diqesto, libro 111. - Mas se en87. tiende que juzgan todos los jueces, cuando todos estn presentes. 86. PAULO; Comentarios 35. PAPIRTO JUSTO;

88.

EL MiSMO;

De las Jurisdicciones, libro V.

Si victum vel stratum inferri (2) qui8 iudicato non patiatur, utilis in eum poenalis actio danda est, vel, ut quidam putant, iniuriarum cum eo agi poterit.

84. LICINWS Ruiwus libro XIII. Regularum.

35. PAPiRJUS lusTus Constiulionum libro 11. (3). Imperatores Antoninus et Verus (4) rescripserunt, quarnquam sub obtentu novorum instrumentorum restitui negotia minime oporteat, tamen lo negotio publico ex causa perrnittere se huiusmodi instrumentis uti.
nius libro trigesimo septimo (5) ad Edictum (6) scribit, si un expluribus iudicibus de liberal causa cognoscenti de re non liSueat, ceteri autein consentiant, si is iuravorit, sibi non liquere, eo quiescente ceteros, qui consentiant, sententiam proferre, quia, etsi dissentiret, plurium sententia obtineret.
37. MARCELLUS libro III. Digestorum. - Tunc autem universi iudices intelligunturiudicare, quum omnes adsunt.

Constituciones, libro II.Los

86.

PAULUS libro

XVII. ad Edi.etum. Pompo-

al Edicto, libro XVII.

88. PAULUS libro XVII. ad Edieturn. - Inter pares numero iudices si dissonse sententiae proferantur, in (7) liberalibus quidem causis, secundum quod a Divo Pio constitutum est, pro libertate statutum obtinet, in allis autem causis pro reo; quod et in iudiciis publicis obtinere oportet.
1.Si diversjs summis condemnent iudiees, minimam apectandam esse, lulianus seribit. 39. Csr..sus libro III. Digestorum. Duo ex tribus iudicibus uno absente iudicare non posaunt, quippe omnes iudicare iussj sunt. Sed si adsit, ej contra sentiat, st5tur duorum sententiae; quid enim rninus verum est, omnes iudicasse?
40. PAPINIANUS libro

Si entre jueces iguales en nmero Be profiriesen sentencias discordes, tratndose de causas sobre la libertad prevalece, segn lo que se estableci por el Divino Po, lo determinado favor de la libertad, pero en las dems causas lo resuello ti favor del reo; lo que es conveniente que se observe tambin en los juicios pblicos. 1.Si los jueces condenaran . diversas sumas, escribe Juliano que se ha de estar la menor.

88.

PAULO; Comentarios

al Edicto, libro XVII.

39. CaLso;.Digesto, libro 111. - De tres jueces, hallndose uno ausente, dos no pueden juzgar, porque todos se les mand juzgar. Pero si estuviera presente, y opinara lo contrario, se est . la sentencia de los dos; porque acaso no es verdad que Lodos juzgaron?
40. PAPINIANo;

X. Flesponsorum. - Com-

Respuestas, libro X. - Se deter-

(1) Iudicsite, al mrten interior d cddce Pl.; et, om tela. JIaL. (2) tu carceren', inserta VuLg (3) XIV., ial.

(4) severas, el c&iuie catado por Geb. (1) octavo, Ial. Vuig, (6) ad Edictun', onigeia Ha. (7) Has. Vug.; de, insera el cdic6 FI.

DIGE8TO.LIBRO XLII: TTULO 1

369

modis praemiOrUrfl, quae propter coronas sacras praeatantur, condemnato p1acuit interdici, et eam pecUfliaTfl jure pignoris in causam iudicati capi.
41. PAUL.US libro XIV. Quaestionzun. - Nesennius ApolLinaris; si te donaturum mihi delega'vero creditori meo, su in solidum conveniendus sise Et si (1) in solidum conveniendus, an diversum pules, si non creditori meo, sed ei, cui dare vulebain, te delegavero Et quid de co, qui pro muliere, cui donare volebal, manto eius dotem promisenit Re. spondit, nulla oreditor exceptione summoveretur (2), licet ja, qui ej delegatus est, poterit ut.i adversus eum, cuius nomine prornisit; cui similis est maritus, rnaxime si constante matrimonio petal. Et sicut heres donataria in solidum condemnatur, et ipse fideiussor, queii in donando adhibuit, ita et ei, cui non donavit, in solidum condemnatur.

-min que se privara al condenado de los provechos de los premios, que se dan por virtud de las sacras coronas, y que este dinero fuese tomado por derecho de prenda para la causa de Lo juzgado.
41. PAULO; Cuestiones, libro XIV. - Dice Nessennio Apolinar: si al haberme de hacer t donacin yo te hubiere delegado un acreedor mo, habrs de ser demandado por La totalidad? Y si hubieras de ser demandado por la totalidad, opinaras cosa diversa, si yo te hubiere delegado no . un acreedor mo, sino aquel quien yo quera dar? Y qu se dir respecto al que por la mujer, la que quera hacerle donacin, le hubiere prometido la dote su marido? Respondi, que el acreedor no sera rechazado con ninguna excepcin, aun cuando el que le fu delegado pudiere utilizarla contra aqul en cuyo nombre prometi; al cual es semejante el marido, especialmente si pidiera durante el matrimonio. Y as como el heredero del donante es condenado la totalidad, y tambin el mismo fiador, que l present al hacer la donacin, sai tambin es condenado por la totalidad favor de aquel quien no le hizo donacin. 1.Uno don un fundo; si no lo entregase, ha de ser condenado como cualquier poseedor, mas si entreg el fundo, ha de ser condenado por razn de los frutos la totalidad, si no los consumi; porque pudo no correr riesgo, si inmediatamente los hubiese restituido; si con dolo dej de poseer, se jurar respecto al litigio, y tendr lugar la condenacin por otro tanto. 2.El donante condenado la totalidad no est obligado por la accin de cosa juzgada, en virtud del beneficio de la Constitucin, sino cuanto puede satisfacer.
42. EL mismo; Respuestas, libro 1II.'Paulo respondi, que el Pretor no puede ciertamente revocan una sentencia suya anterior, pero que lo dems, que se refiere verdaderamente consecuencia de lo ya determinado, pero que falta en la sentencia anterior, respecto fi absolver condenar al reo, debe suplirlo, por supuesto, en el mismo da. 48. EL MISMO; Respuestas, libro XVI. Respondi Paulo, que los que en una sola sentencia fueron condenados fi una misma cantidad, son demandados por causa de la cosa juzgada por una porcin viril; y si por virtud de sentencia pronunciada contra tres Ticio pag la porcin que le corresponda, l no puede ser demandado por la misma sentencia por lo que respecta fi la persona de los dems. 44. SCVOLA; Respuestas, libro V. - En virtud de contrato hecho con el padre se ejercit accin contra una pupila con la intervencin del tutor, y fu condenada; despus los tutores la abstuvieron de los bienes de su padre, y de este modo fueron los bienes del difunto fi poder del substituto de los coherederos; se pregunta, si estarn stos obligados por causa de la cosa juzgada. Respondi por rescripto, que se ha de dar contra ellos la accin, fi no ser que la pupila haya sido condenada por culpa de los tutores.

1.Fundum quis donavil; si non restituat, nt quivis possessor damnandus est, si autem fundum rstituit, fructuum nomine, si non eos consumsit, jo solidum condemnandus est; potuit enim non periclitan, si statim restituisset; si dolo desiit possidere, in litem iurabitur, et tanti sequetur condemnatio. 2.In solidijai condemnatus donator actione iudicati, nisi in quantum facere potest, non tenetur beneficio Constitutionis.
iDEM libro 111. Responsorum. - Paulus re42. spondit, rescindere quidem sententiam suam praecedentem Praetorem non posse, reliqus. autem, quae ad consequentiam quidem iam statutorum pertirieni, priori lamen sententiae desunt, circa condemnandum reum vel absolvendum debere supplere, scilieet eodem die.

48. IDEM libro XVI. Reaponaorum. - Paulus respondit, 008, qui una sententia in unam quantitatem condemnati sunt, pro portione viril ex causa iudicai convenir; et si ex sententia adversus tres dieta Titius portionem sibi competentem exsoLvit, ex persona ceterorum ex eadem sententia con,7eniri eum non posse. 44. SCABVOLA

tractu paterno actuin est cum pupilla tutore auctore, et condecnnata est; postea tutores abstinuerunt eam bonis paternis, et it.a bona defuneti ad substiLutum ve ad coheredes pervenerunt; quaeritur, Sn hi ex causa iudicati teneantur. Reseripait, dandam in coa actionem (3), nisi culpa tutorum pupilla condemnata est.

libro V. Jesponsorurn. -Ex con-

46. PAULUS libro 1. Sentenliarwn. - Acta apud se habita, si partes consentiant, el judex hon per-

45. P.ui.o; Sentencias, libro I. - Si las partes lo consintieran, y el juez lo permitiere, puede ste

(1) es, insertan fiat. Vutg. (2) Taur. segn a sseritcua original; suminevetar, a ecrUwa origeat, Br.
Toxo U1-4?

(1) ludiastE, murta Vutg.

378

DIGBSTO.LIBBO XLII; TTULO IV

tantis, qui non latitabat, et vendiderit, consequens erit dicere, venditionem bonorumsecutam nullius IBon]enti esse. 4.Quid sit auem atitare, videarnus. Latitare est IlOfl (1), ut Cicero definit, turpis oceultatio su; potest eolio quis latitare non turpi de causa, veluti qui tyranni crudelitatem tirnet, aut vim hostium, aut domesticas seditiones. 5.Sed is, qui fraudationis causa latitet, non taLuen propter creditores, etsi haee latitatio creditores fraudet, in ea tamen cnt causa, nc hine possidere (2) bona eius possint, quia non hoc animo latitet, uL fraudentur (3) creditores; animus enim latitantis quaeritur, quo animo latitet, ut fraudet ereditores, an alia ex causa. 6,Quid ergo, si duas causas [atitandi habuit, ve] plures, inter quas etiam fraudandi creditores, an venditio recto procedat? Et puto probandum, si lures causae sint latitationis, inter quas est et raudationis causa, nocere debere, posseque hino bona vendi.

7.Quid, si adversus quosdam occultare se consilium non est, adversus quosdam cnt, quid dicemus? Et rectisaime Pomponius scribit, non adversus omnes latitationem exigendam, sed adversus eum, quena quis decipere et fraudare latitatione destinat. Utrum ergo omnes bona eius vender-e possunt, quia latitat, hoc ent, etiam hi (4), adversus quos non latitat, quia verum est, eum latitare, an vero is solus, adversos quem latit.at ? Et quidem verum cnt, eum latitare, et fraudationis causa latitare, etsi non adversus me (5) lafitet. Sed illud tract.andum (6) Pomponius putat, an adversus me (7), eumque solum posse hinc (8) venditionern impetrare, adversus quern latitetur (9). 8.Latitare autem est, cum tractu aliquo latere,quemadmodum factitare, frequenter facer-e. 9.Adeo autem latitatio anjmum et aeotum latitantis (10) desiderat, ut recto dictum sit, furiosum hinc venditionem pati non posee, quia non se occultat, qui suus non ent. 10.Plane si non defendatur funiosus, curatorem el dandum, aut boca sius ut posaideantur, nominatim permittendum ent. Labeo autem seribit, si non inveniatur curator ve! defensor furiosi, sed et si curator datus eum non defendat, tunc removendum eum, et oportere Praetorem dare curatorem aliquem ex creditoribus, ut non amplius, quam necease eat, ex bonis furiosi veneat; ea-que servanda Labeo alt, quse solent servai, num venter lo possessionem mittitur. 11.Plane interdum bona eius causa copita vendenda erunt, si urgeat aes alienum, et dilatio damnum alt allatura creditoribus; ita autem vendeuda, ut, quod supersit, furioso detur, quia hominis eius status et habitus a pupilli conditione non multum abhorret; quod quidem non est sine ratione.
(1) non, omtela VuIq. (2) Taur. segn la escrura ortQinai; P0811dJ521, la COrreccIn del c&iwe FI., Dr. (3) Taur. segw el cdice FI., en st que ie Lee freudetur ; frandet, La correccin del cdice FI., Br. (4) Taur-. segn La escritura original; .1, a coprici,', del cdice

si ste Be ocultara, no estando oculto, y los vendiere, sera consiguiente decir, que no es de valor alguno la venta que se hizo. 4.Mas veamos qu sea ocultaras. Ocultarse no es, como define Ciceron, hacer torpe ocultacin de s mismo; porque puede uno ocultarse no por causa torpe, como el que teme la crueldad de un tirano, la violencia de los enemigos, las sediciones domsticas. 5.Pero el que se oculte por causa de defraudacin, mas no por los acreedores, aunque esta ocultacin defraude los acreedores, se hallar, sin embargo, en eh caso de que no puedan estos poseer sus bienes, porque no se oculta con la intencin de defraudar los acreedores; porque se investiga la intencin del que se oculta, esto es, con qu intencin se oculta, si para defraudar los acreedores, por otra causa. 6.Luego, qu se dir, si para ocultarse tuvo dos causas, ms, entre ellas tambin la -de defraudar los acreedor-es? Proceder debidamente la venta? Y opino que se ha de admitir, que si fueran varias las causas de la ocultacin, entre las que est tambin La de defraudacin, le debe perjudicar, y pueden por ello ser vendidos los bienes. 7..Mas, qu diremos, si no tuvo la intencin de ocultarse respecto de algunos, pero la tuvo en cuanto Otros? Y con muchsima razn escribe Pomponio, que no se ha de exigir la ocultacin en cuanto todos, sino respecto al que uno se proponc engaar y defraudar con su ocultacin. Luego, pueden todos vender los bienes de l, porque se oculta, esto es, aun aquellos respecto de los que no se oculta, porque es verdad que l se oculta, 6 solo aqul respecto al cual se oculta? Y ciertamente es verdad que l se oculta, y que se oculta por causa de defraudacin, aunque no so oculta respecto de mi. Pero opina Pomponio, que se ha de examinar si respecto mi, y que por esta causa puede impetrar la venta slo aqul respecto al cual uno se oculte. 8.Mas ocultarse es estar oculto algn tiempo, as como frecuentar es hacer con frecuencia. 9.Mas de tal modo la ocultacin requiere el nimoy la intencin del que se oculta, que con razn se dijo que por este motivo no poda sufrir el furioso la venta, porque no se oculta el que no est en su juicio. 10.Pero si el furioso no fuera defendido, se le ha de dar un curador, 6 se ha de permitir expresamente que sean poseidos sus bienes. Mas escribe Labeon, si no Be hallara curador defensor del furioso, que si el curador nombrado no lo defendiera, ste ha de ser en tal caso removido, y debe el Pretor nombrar algn curador entre los acreedores, para que de los bienes del furioso se venda no ms que lo que es necesario; y dice Labeon, que se debe guardar lo que se suele observar cuando es puesto en posesin el que est en el claustro materno. 11.Mas veces se habrn de vender con conocimiento de causa los bienes de aqul, si apremiara una deuda, y la dilacin hubiera de causar dao los acreedores; pero se habrn de vender de suerte, que lo que sobre Be le d al furioso, porque el estado y el modo de ser de este hombre no distan mucho de la condicin del pupilo- que ciertamente no es sin fundamento.
(5) omnes por me, Vu49. (6) epectandum, al mdrgen nterwr del cdice Fi. (7) omnes por me, Vulg. (8) hane, Hal. VuLg. (9 lititet, Ha. Vulg. (10) occultantla, al radrg.n nteror del cddce Fi.; pe, ;n-

F1-21.

seria Taur-. segn el cdice PL, que dice latlteatlie.

DIGESPO.LIBRO XLII: TfTULO i

3'? 1

latur, literis evocatus (1) praesentiam su lacere contemneL 2.Poenam contumacis non patitur, quern adversa valetudo, ve! maioris causae occupatio deendt. 3.Contumaces non videntur, nisi qui, quum obedire deberent, non obsequuntur, id est, qui ad iurisdictionem cius, cui negant obsequi, pertinent. 54. PAULUS libro 1. Scnleizliaram. - Contra pupi[Lum indefensum, eumque, qui reipub!icae causa abest, val minorern Viginti quin.que anns proposi-. tum peremtorium nihit mornenti habet. 1..Is, qui ad nius auditorium vocatus est, si litem ineboatam deseruit, conturnax non videtur. 55. ULPIANUS libro Li. ad Sabi,u4nz. - ludex, posteaquam semel seuten&iam dixit, postea iudox case desinit; et hoc jure utimur, ut ludex, qui semel ve pluria, vel minoria condemnavit, amplius corrigere sententiam suain non possit, 8emel enim malo sen bene officio funetus est. 56. IDEM libro XXVII. ad Edielum, Post rern judicatam, val (2) jurejurando decisam, vel confessioriem in jure factam nihil quaeritur post Orationem Divi Marci, quia in iure confessi pro iudicatis habentur,
57. inasi libro H. Dispalalionum.Quidam consulebat, an valeret senlentia aminore viginti quinque annis iudice data. Et aequissiinum est, tueri sententiam ab co dictam, nisi minor decein et octo annis sit; carta si magistratura minor genL, dicendum est, iurisdictionem eius non improbari. Et si forte ex consensu index minor datus siL, scientibus his, qui in eum cousentiebant, rectissime dicitur, val sententiam; proinde si nhinor Praetor, (3) si Consul ius dixerit, .sententiamve protu!erit, valebit; Prineeps enim, qui el magistratum dediL, omnia gerere decrevit.

tres, uno, que vulgarmente se llama perentorio, no quisiera comparecer. 2.No sufre la pena del contumaz aquel quien lo excusa su mala salud, una ocupacin de mayor importancia. 3.No se considera contumaces sino !os que no obedecen debiendo obedecer, esto es, los que pertenecen la jurisdiccin de aquel, quien se niegan obedecer. 54. PAULO; Sentencias, libro I. - Contra un pu. pilo indefenso, 6 contra el que est ausente por causa de la repblica, 6 contra el menor de veinticinco aos, no tiene valor alguno el edicto perentorio publicado. 1.El que es llamado a un tribunal superior, si dej desierto un litigio incoado, no es considerado contumaz. El juez., una vez que pronunci la sentencia, deja de ser juez despus; y observarnos este derecho, que el juez que una vez conden en ms 6 en menos, no puede ya corregir su sentencia; porque ya una vez desempe bien mal su oficio.
55. Ui..pi&o; Comentarios Sabino, Libro LI. -

XX VI]. Despus de juzgada una cosa, 6 de de-

56. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro

cidida con juramento, 6 de hecha en derecho confesin, no se cuestiona nada ms despus de la Oracin del Divino Marco,porque los que confesaron en derecho son tenidos como juzgados. 57. EL MESMo; Disputas, libro II. - Uno consultaba, si sera vlida la sentencia dada por un juez menor de veinticinco aos. Y es muy justo que sea mantenida la sentencia dictada por ste, no ser que sea menor de dieciocho aos; y ciertamente, si un menor desempea la magistratura, se ha de decir que nose rechaza su jurisdiccin. Ya acaso hubiera sido nombrado en virtud de consentimiento juez un menor, sabindolo aqullos que prestaron su consentimiento respecto l, se dice con muchisima razn que es vlida la sentencia; por consiguiente, si un Pretor 6 Consul, menor de edad, hubiere denifido derecho, 6 proferido sentencia, esto ser vlido; porque el Prncipe, que Le di la magistratura, decret que pudiera hacerlo todo.

58. EL MISIiO Disputas, libro VIL - Si no ha58. luam libro VIL Disputatioriwn. - Si, quum nulla sententia praecessisset, capta sunt et distra- bien do precedido sentencia alguna se tomaron y enajenaron prendas, esto puede ser revocado. eta pignora, possunt revocan. (4) 59. IDEM libro IV. de oi'nnibus Trbunalibas. In sententiis (5) sufficiet, si epresserit ludex summara in sententia (8), solvique iusserit, vel praestari, vel quo alio verbo hoc significaverit. 1.Ainplius cgt resoriptum, etsi in. sententia non sit summa adiecta, si taLnen is, qui petit, surnmaru expresserit, et iudex alt: solve, quod petituin est, ve!: quantum petitum ests, valere sententiam. 2. Qui sortis quidem eorideninationern faciunt, de usuris autem ita pronuntiant: usurae si quae competunt, val: quae competunt, ut (7)
(1) evoeRtls, Ha!. (5) val, consid4rase afar&ta

59. EL mismo; Dr todos los Tribunales, libro IV. - En las sentencias bastara que el juez haya expresado la suma, y mandado que se pague 6 que se entregue, aunque esto lo haya significado cou otra cualquier palabra. 1.Adems se resolvi por rescripto, que aunque en la sentencia no se haya expresado suma, si no obstante hubiere expresado la suma el que la pide, y el juez dijo: paga lo que se pidi, cuanto se pidi, es vlida la sentencia. 2.Los que hacen ciertamente condenasin del capital, pero respecto los intereses fallan de este modo: pguense los intereses, si algunos com-

(5) Tau.r. segn la escritura original; vol, inserta la corrsocidn del cdice FI, Dr. (4) Este fragmento consid4rase aradi4o por antiguos co-

por antiguos copistas.

Li

(5) Taar. segdn el cddie Pl., en el que se lee lnentns sum,na, la correccin del cdice FI,, Br.

(6) lu sententia, ornilelas Mal. (7) vsi: qaaeut, ornilelas Mal.

312

DIGE$O.LIBRO XLII: TfTULO

praestentur, non recta pronuntiant; debent enim de usuris quoque cognoscere, et certam facere condemnationein. 3.Si quia ex Edicto peremtorio post mortem sit condeinnatus, non valet sententia, quia morte re peremtorium solvitur; ideoque, ut in re integra de causa notio praestabitur, et quod optimum patuerit, statuetur.

peten, los que competen, no fallan rectamente; E deben conocer tambin de los intereses, y hacer condenacin cierta.

3.Si en virtud del edicto perentorio hubiera sido alguno condenado despus de su muerte, no es vlida la sentencia, porque con la muerte del reo se invalida el edicto perentorio; y por esto, Be conceder conocimiento sobre la causa como de cosa ntegra, y se decidir lo que hubiere parecido mejor. 60. JULILN0; Digesto, libro Y. - Se pregunt, si, habindose retirado uno de los litigantes por sentirse con fiebre, y habiendo fallado el juez estando aqul ausente, se considerara que fall conforme derecho. Respondi, que una enfermedad grave difiere el trmino aun contra la voluntad de los litigantes y del juez. Pero Se ha de considerar enfermedad grave la que sirve de impedimento para hacer una cosa cualquiera; y 9. la verdad, ,qu mayor impedimento hay para un litigante que esa revolucin del cuerpo contra lo natural, que llaman fiebre? As, pues, si al tiempo de juzgarse el negocio se sinti con fiebre uno de los litigantes, no se considera juzgado el negocio. Paro se puede decir que hay tambin alguna diferencia de fiebr es; porque si alguno, que por lo dems estaba sano y robusto, hubiere sido presa de levsima fiebre al tiempo de juzgarse el negocio, si alguno tuviera cuartanas tan inveteradas que con ellas suela bastarse para todos los negocios, se podr decir que no tiene enfermedad grave. 81. EL M1SMO Digesto, libro XL V.En fa accin de cosa juzgada no se debe tener cuenta primeramente de aquel 9. cuyo favor el reo hbiere sido condenado primero. 82. ALFaNO Vtao; Digesto compendiado por Paulo, libro VI. Preguntndose si el juez, que hubiese juzgado malamente, podra juzgar otra vez en el mismo da, respondi que no poda. 83. Mcsa; De las Apelaciones, libro U. - Muchas veces se determin, que la cosa juzgada respecto unos no les perjudica otros. Lo que, sin embargo, admite cierta distincin; porque la sentencia dictada respecto unos les obsta ti algunos otros que tambin la conocen, pero en nada les perjudica otros, aunque contra ellos se haya juzgado. Porque 9. los que la conocen en nada les perjudica, como si de dos herederos del deudor fuese condenado uno; pues al otro le queda ntegra su defensa, aunque haya sabido que se ejercitaba accin contra su coheredero. Asimismo, si de dos demandantes uno se hubiere aquietado habiendo sido vencido, no se perjudica la demanda del otro; y sal se resolvi esto por rescripto. A los que la conocen les obsta la sentencia que fu dada respecto 9. otros, cuando alguno permitiera que sobre cosa, cuya accin defensa le compete 9. i primeramente, litigue el que le sigue, como si el deudor hubiera consentido que el acreedor litigase respecto 9. la propiedad de la prenda, el marido que el suegro 6 la mujer sobre la propiedad de la cosa recibida en dote, el poseedor que el vendedor sobre la propiedad de la cosa comprada; y esto se ha de en,(5) Taur; SI, M.,erta el cdice Fi. (7) seqnentem, HM. VuLg. (5) Vulg.; ersdltor, el cdice FI, (5) Vuig.; debitorem, el cdice Fi. (10) do~ HM VuZ.
cii)

situm est, quum altar ex litigatoribus febricitaus discessisset, et iudex absente eo pronuntiasset, an jure videretur pronuntiasse. Respondit, morbus sonticus etiam invitis litigatoribus ar, iudice diem differt. Snticus autem existimandus est, qui euiusque ( 2 ) re agendae impedimento est; litiganti porro quid magia impedimento est, quam motos corporis contra naturam, quem febrero appellantt igitur irere iudicandae tempore altar ex litigatoribus tebsm habuit, res non videtur iudicata. Potest tamen die!, esee aliquani et febrium differentiam; nam si quis sanus alias se robustus tempore iudicandi leviesima febre correptus fuerit ant si quis tara veterem quartanani habeat, uL in ea omnibus negotila supereese soleat, poterit die, morbum sonticum non habere.

60. Iuuus (1) libro V. D&gesoruni. - Quae-

61. IDEM libro It4 Y. Digestoruin. - In iudicati actione non prius ratio haber debet eius, cu prior reus condemnatus fuerit. 62. A..rzNus VRUS (3) libro Vi. Digestorum a Paulo epitomatorum.Quum quaerebatur, iudex, si perperam iudicasaet, an posaet eodem die iterucn iudicare, respondit, non posee. 63. Mcaa (4) libro ZL de Appeliationibus. Saepe eustitutum est, res inter silos iudicatas alije non praeiudicare. 'Quod tamen quandam distinctionein babet; iiaia sententia inter alios dicta sijis quibusdam etiam ecientibus (5) obest, quibusdam vero, etiamsi contra ipsos iudicatum alt, nihil nocet. Nam ecientibus nihil praeiudicat, valuti si ex duobus heredibus debitoris altar condernnatur; nam alter integra defonsio est, etiamsi cum coherede suo agi scierit. item si ex duobus petitoribus alter victus acquieverit, alterius patitioni non praeiudicatur; idque ita rescriptum est. (6) Soientibus sententia, quae inter alice data aM, obest, quum quis de ea re, cuius seLlo vel defensio primum sibi competit, sequenti (7) agere patiatur, veluti si debitor (8) experiri paesus alt ereditorem (9) de proprietate pigooris, aut marituS socerum, val uxorem de proprietate rei in dote (10) acceptae, autposaeseor venditorem de proprietate re emtae;et haec ita ex multis Constitutioibus intelligenda sutil. Cnt autem bis quidera ecientia nocel, superioribus vero non noeet? illa ratio est, quod, qui scit cheredem aun in agere (11), prohibere eum, quominus uti velit, propria aotione
(1) Marcellus, IlaL (5) cuque, HM. vta9. (3) Br. co,tacjera Vares a4adtda por anttguos ooptas, pero no as Taur.

(5) nOn, surga Ha-

(4) Msrcellus, fiat tdg.

v1 convenfri, nuria Valg.

DIGESTO.LIBRO XLII: TfrULO

id

ve] defensione utatur (1), non potest; is vero, qui

priorem dominum detendere causam patitur, ideo propter scientiarn praescriptione re, ptflmvis inter alios iudicatae, sumniovetur, quia ex votuntate eius de iure, quod ex persona agentis habuit, iudicatum eat.. Nam et si libertus meus meintervenjente servus ve[ libertus alterius iudicetur, inihi praeiudicatur. Diversa causa est, si funduin a te Titius petierit, quem ego quoque, sed non ex persona Titu, ad me pertmere dico; nam quamvis contra Titiurn me sciente iudieatum siL, nullum lamen laeiudicium patior, quia neque ex eo jure, quo tius vctus est, vindico, neque potui Titio ntarcedere (2), quomjnus jure aun utatur, sicuti et de coherede supra diximus.

tender as en virtud de muchas Constituciones. Mas por qu a stos les perjudica ciertamente el cono-

cimiento, y no les perjudica los anteriores La razn es esta, porque el que sabe que su coheredero litiga, no puede prohibirle que utilice, como quiera, su propia accin defensa; pero el que consiente que el primer dueo defienda la causa, es, por razn de su conocimiento, repelido con la excepcin de la cosa juzgada, aunque entre Otros, porque por su voluntad se juzg sobre el derecho, que por razn de la persona del actor tuvo l. Porque tambin si, interviniendo yo, un liberto nito fuere juzgado esclavo liberto de otro, se me perjudica. Diversa cosa es, si Ticio te hubiere pedido el fundo, que yo tambin digo que me pertenece, pero no por razn de la persona de Ticio; porque aunque sabindolo yo se haya juzgado contra Ticio, no sufro, sin embargo, ningn perjuicio, porque ni yo lo reivindico por el mismo derecho en que Ticio fu vencido, ni pude interceder con Ticio para que no usara de su derecho, como arriba hemos dicho tambin respecto al coheredero. 64. Scvor.A; Digesto, libro XXV.Uno, que fu condenado por la gestin de negocios, apel, y dur largo tiempo el negocio; se pregunt, habindose declarado injusta su apelacin, si, porque se haya juzgado tardiamente, se debern por el tiempo intermedio los intereses de la cantidad comprendida en La condenacin. Respondi, que, segn lo que se expona, se ha de dar la accin til. TTULO II
DE LOS CONFESOS

tiorum gestorum condemnatus appellavit, et diii negotium tractum est; quaesitum est, appellatioue eius injusta pronuntiata, su, quo tarduus iudicatun' sit, usurae pecuniae in condemnatum (3) deductae mcdii temporis debeantur. Respondit, secundum. ea, quae .proponerentur (4), dandam utilen' actionem. TIT. JI
DE CONFESSIS

64.

SCARVOLA

libro XXV. Digeslorum. - Nego-

(Cf. Cod. Vii. 59. 60.]


1. PAULVS libro LVI. a4 Edjclum. - Confeasus pro iudicato est, qui quodammodo ana sententia damnatur. 1. PAULO;

Vaa Cd. Vil. 59. 60.]

tiene por juzgado al confeso, el cual en cierto modo es condenado por su propia sentencia. No confiesa el que yerra, si no ignor el derecho.
2. ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro LVI. Se

fatetur, qui errat, nisi ius ignoravit.

2.

ULPIANUS

libro LVIII. ad Edietun% - Non

Comentarios al Edicto, libro L Viii.

- 3. Put.us libra IX. ad Plautiunz.Iulianus siL, confessum cortuni se debere legatum, omnimodo damnanduui, etiamsi in rerum natura non fuisset, etsi ian' a natura reeessit; ita tamen, ut in aestimationem euus damnetur, quia confessus pro iudicato babetur. lege Aquilia agitur, confeasus est, servum occidisse, licet non occiderit, si tamen occisus alt horno, ex confesso tenetur.
5. ULPLANUS

Dice Juliano, que el que confes que l deba cierto legado ha de ser de todos modos condenado, aunque no hubiese existido, aunque ya haya dejado de existir; pero de manera, que sea condenado su estimacin, porque al confeso se le tiene porjuzgado. Si aqul, contra quien se ejercita la accin de la ley AquiLia, confes que mat un esclavo, aunque no lo haya matado, si, no obstante, el esclavo hubiera sido muerto, es tenido por confeso.
4. EL MISMO

3. P.tnt.o; Comentarios a Plaucio, libro 11. -

4. lnazt libro XV. ad Plautiunt.--Si is, cuin quo

Comentarios 4 Pta ucio, libro XV.

Stichum debere se confessus est, sive tnortuus iain SLichus erat, sive post litis contestationem docesacrit, condemnandus est.

libro XXVII. ad Edictum. - Qiii

- EL que confes que l deba el esclavo Stico, ora

5. Utrixo; Comentarios al Edicto, libro XXVII.

si Stico habla ya fallecido, ora si muriese despus de la contestacin del litigio, ha de ser condenado. El que confes una cosa determinada ser tenido por juzgado, y no lo ser el que una incierta. 1.Si alguno confesara una cosa incierta, hubiere confesado que l deba dar una cosa corprea, el esclavo Stico, un fundo, debe ser apre.
(4) RoL; propoiteutur, el cdice F1. (6) velatl si, Bal. (4) al, inserta HaL
6. EL MISMO;

$. iDEM libro V. de omni bus Tribunalibus. Certutn confeasus pro iudicato erit, incertum, non erit. 1.Si quia incertum confiteatur, ve (5) corpus sit confeasus, (6) Stichum val fundum dare se oportere, urgeri debet, ut certum confiteatur; item (1) ve defeusione utatur1 omtelas Ral. (5) Iuterdicere, Viag.

De todos los Tribunales, libro V.

(1) eoudemnatlonem, i1a. Vuig,

374

DIGESTO.LIBRO XLIV TITULO III

eum, qui rem confeasus est, ut certam quantitatem fateatur. 2.Sed et si fundum viridicem meum cose, tuque conessus sis, perinde habearis (1), atque si dominii niei fundum esse pronuntiatuni esset. Et si ala quacunque actione civil, ve! honoraria, vel interdicto exhibitorio, ve! restitutorio, vel prohibitorio, dum quia convenitur, confiteatur, dio potest, in his oninibus subaequi Praetorem voluntatein Orationia Divi Marci debere, et omne omnino, quod quia confessus est, pro iudicato hahere (2). Dabitur igitur ex his actionibus, ex quibus dice datur ad restituendam rem, confeaso tenipus ad restitutionem, et, si non restituatur (3), lis sestimabitur. 3.Si quis absente adversario confesaus sit, videndum, nuniquid non debeat pro iudicato haberi (4), quia neo qui iurat de operis, obligatur, nec oleat quis absenti condemnari; certe procuratorem, tulorem, cueatoremve praesentem case sufficit. 4.Sed an et ipsos procuratores, ve[ tutores, vol curatores fateri suticiat, videamus; eL non puto aufficere. 5.[n pupillo tutoris auctoritatem exigimus; minorem a confessione sua restituemus. 6.Confessi utique post confessionem tempora quasi ex causa iudcati habebunt. 7. AFRICANUS libro V. Quaealionum. - Quum fldoicommissum peteretur, heres eonfessus est debere; arbiter ad restituenduni datus comperit nihil deben; quaesitum est, an possit absolvere. Respondi, posse interesse, que ex causa nibil debestur; natn si ob id quod nullum fideicomissum fuent, non debere eum absolvere. Si vero, quia testator forte solvendo non erat, aut quod heres (5) omne solutun case apud Praetorem dixerat, et quum controversia et computatio diffioilior esset, arbiter datus fuerit, salvo offtcio eum absolutururu; has enim p,artes eius case, ut, si jo computatione nihil inveniatur, possit absolvere, sed et ex superiore casu ad Praetorem remitiere debeat, ut absolvatur.

miado para que confiese una cosa determinada; y asimismo el que confes una cosa, para que confieso una cantidad cierta. 2.Pero tambin si yo reivindicara como mo un fundo, y tt lo hubieras confesado, sers considerado lo mismo que si se hubiese declarado que el fundo es de mi dominio. Y si al ser uno demandado confesara por otra cualquiera accin civil, honoraria, por interdicto exiribitorio, restitutorio, prohibitorio, se puede decir, que en todos estos casos el Pretor se debe atener Ja disposicin de la Oracin del Divino Marco, yse tiene por cosajuzgadaabsolulame rite todo lo que uno confes. As, pues, en virtud de las acciones por las que se da trmino para restituir la cosa se le dar al confeso tiempo para la restitucin, y, si no se restituyera, se estimar el litigio. 3.Si alguno hubiera confesado estando ausente su adversario, se ha de ver, si acaso no deber ser considerado como juzgado, porque no se obliga el que jura sobre das de trabajo, ni suele uno ser condenado . favor de un ausente; y ciertamente bastaque est presente el procurador, el tutor, el curador. 4.Pero veamos si basta que confiesen tambin los mismos procuradores, los tutores, los curadores; y no creo que baste. 5.Tratndose del pupilo exigimos la autoridad del tutor; y al menor lo restituiremos en cuanto su confesin. 6. -Los confesos tendrn ciertamente despus de la confesin un trmino como por causa de cosa juzgada. 7. AFRICANO; Cuestiones, libro V. - Pidindose un fideicomiso, el heredero confes que lo deba; el rbitro nombrado para restituirlo hall que nada se deba; se pregunt, si podra absolverlo. Respond, que puede interesar por qu causa no se deba nada; porque si fu porque fuere nulo el fldeicoriso, no debe l absolverlo. Mas si porque acaso no era solvente el testador, porque el heredero haba dicho que todo habla sido pagado ante el Pretor, y siendo difciles la controversia y la computacin hubiere sido nombrado el rbitro, ste, dejando salvo el oficio, deber absolverlo; porque es atribucin del mismo, que, si no se hallare nada en la computacin, pueda absolver, pero aun en el caso anterior debe remitirlo al Pretor, para que sea absuelto.

8. PAULUS libro IV. ad Sabinum. - Non omni- S. PAur..o Comentarios Sabino, libro IV. - El modo confosus condemnari debet re nomine, confeso no debe ser en absoluto condenado por raquae en jo rerum natura esset, incertum sit. zn de una cosa, que sea incierto que exista. TIT. III TITULO III DE CRSSIONE BONORUM

Cf. Cod. VII. 71.1

DE LA CESIN DE BIENES

[Vas.cdd. VIL 71.1

1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XVII. 1. ULP1ANIiS libro XV!!. ad Edictuni. - Credi- tori,qui ob restilutioneni aedificiorum crediderit, - Al acreedor, que hubiere prestado para la reparacin de edificios, se le da privilegio para cobrar. pnivilegium exigendi datur.
2. IDEM libro XXI. ad Edictani. - In personalbus action.ibus, qui postea quideru eontraxerunt, verum ut pecunia eorum ad priores creditores perveniat, in looum eorutn succedunt.

- En las acciones personales, los que ciertamente contrataron despus, pero para que su dinero fue-

S. EL lnssio;

Comentarios al Edicto, libro XXI.

se poder de acreedores anteriores, se subrogan en el lugar de stos.

(1) Taur. utn la e8crftura original hsbeberls, a correcci'in del cdice Fe., B'. (2) Li oddioe Fi. 8r.; haber, Tau".

(5) restltust, ilal. (4) Taur.; hsbere, el oidiae RL. gr.

(5) su, insira Hal.

DIGXSTO.LIBBO XLII: TTULO TV 8. IDEM libro LVJJI. ad Edicium.ls, qui bonis cessit, ante rerurn venditionem utique bonis suis non caret, quare, si paratus fuerit se defendere, bona eius non vefleunt,
4. IDEM libro LIX. ad Edictunz. - Is, qui bonis cessit, si quid postea scquisierit, in quantum facere potest, convenitur.

3,75
Comentarios al Edicto, libro Lviii.

- El que hizo cesin de sus bienes no est ciertamente privado de sus bienes antes de la venta de ellos; por lo cual, si estuviere dispuesto defen.derse, no se venden sus bienes.

8. EL M1SMQ

1,Sabinus et Casaius putabant, eum, qui bonis cessit, no quidem ab ahia, quibus debet, posse inquietan.
S. PAULTJS libro LVI. ad Edictum. Quena poenitet bonis ceasiase, potest defendendo se consequi, ne bona mus veneant.

4. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LIX. El que hizo cesin de sus bienes, si despus ad quiriere alguna cosa, es demandado por cuanto puede satisfacer. 'l.Opinaban Sabino y Caasio, que el que hizo cesin de sus bienes no poda ciertamente ser molestado por otros quienes debe.

El que se arrepiente de haber hecho cesin de sus bienes puede conseguir, defendindose, que no sean vendidos sus bienes.
6. ULPiANo;

5.

PAULO;

Comentarios al Edicto, libro Lvi. -

6. ULPIANUS libro LXIV. ad Editum. Qui bonis suis cessit, si modicuru aliquid post bona sua vendita acqulsivit, itorum bona eius non veneunt. Unde ergo modum hune aestimabimus, utrurn ex quantitate eius, quod acquisitum est, an vero ex qualitate? Et putem, ex quantitate id aestimandum esse eius, quod quaesiit, dummodo illud sciamus, si quid misericordias causa el fuerit relictum, puta menstruum, ve] annunm alimentorum nomine, non oportere propter hoe bona eius iterato venundari; nec enim fraudandus est alimentis quotidianis. Idem, et si uusfruotus ei sit concesaus vol legatus, ex quo tantum percipitur, quantum ei alimentorum nomine satis est.

Si el que hizo cesin de sus bienes adquiri, despus de vendidos sus bienes, alguna pequea cosa, no se venden otra vez sus bienes. 4Cmo, pues, estimaremos esta cuanta, acaso por la cantidad de lo que se adquiri, por su calidad? Y yo opinara, que esto se ha de estimar por Ja cantidad de lo que adquiri, con tal que sepamos que si por causa de misericordia se le hubiere dejado alguna cosa, por ejemplo, una mensualidad anualidad, t ttulo de alimentos, no es conveniente que por esta razn se vendan otra vez sus bienes; porque no ha de ser privado de los alimentos cuotidianos. Lo mismo, tambin si Be le hubiera concedido legado un usufructo, por el cual se percibe tanto cuanto le es bastante ttulo de alimentos. 7. Monsi'uo; Pandectas, libro 11.Si hubieren sido vendidos los bienes de un deudor, se permite, pidindolo los acreedores, que sean otra vez enajenados los bienes del mismo deudor, hasta que aqullos consigan lo suyo, pero esto, si por el acreedor se adquirieron tales bienes, que por causa de ellos se pueda mover al Pretor.
8. ULPIANO; libro XXVI. - No debo ser oido el que hizo cesin de sus bienes antes de reconocer la deuda, 6 do ser condenado, de confesarla en juicio.
9. MARCIANO; In4ituta, libro XV. - Se puede hacer cesin de los bienes, no solo judicial, sino tambin extrajudicialmente; y basta que esto se declare por medio de mensajero, de carta.

Comentarios al Edicto, libro LXIV.

7. Monasru.us libro 1. Pandectarurn. - Si debitoris bona venienint, postulantibus creditoribus permittitur rursum eiusdem debitoris bona distrahi, donec suum consequantur, si tales lamen facultates acquisitae sunt debitori, quibus Praetor mover possit.
S. ULPZANUS libro XXVI. Qui cedit bonis, antequam debituin agnoaeat, condemnetur (1) vel in ius (2) confiteatur, audiri non debet.

9. MARCIANUS libro XV. Institutionwn. - Bonis cadi non tantum in iure, sed etiam extra ius potest; et sufflcit, et por nuntium vel per epistolam id declaran.
TIT. IV
QtJ1BUS EX CUSIS IN POSSESSIONSM EATUR

TTULO IV
POR QU CAUSAS SE ENTRA EN POSESIN

1. Ui.pius libro Xfl. ad Edictum. Tres fere causae sunt, ex quibus in possssionem mitti sotol: re servandae causa, item legatorum servandorum gratia, et ventris nomine; damni enim infecti nomine, si non oa'veatur, non in (3) universorum nomine fit missio, sed re tantum, de qua damnum metuetur (4).

1. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro Xii. Tres son de ordinario las causas por las queso suele poner en posesin: para conservar una cosa, para conservar los legados, y por razn del que esta en el claustro materno; porque por causa de dao que amenaza, si no se da caucin, no se .pone en posesin de todos los bienes, sino solamente de la cosa por la que se teme el dao.
2. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro V. Dice el Pretor: Mandar que se entre en posesin

2.

iDEM

libro V. ad Edictum. - Praetor ait:

1N

BONA EIUS, QUI IUD1CI0 S1STENDI CAUSA FIDECUSSOREM

(i)

(5)

(5) tu,

condewneturve, Hal. lure, Hal. Vulg.

omttenia Hal. Vulg.

(4) Segdn co nfsUtra Br.; tuetur, tui-, el mismo al margen.

Tau"- en ej t&rto; time'

376

DIGESTO.LIBRO xLrI: TfTULO y

agit, ne aciversarius eius copiare sui babeat; ergo 1atitants bona iubet posaideri. 2.Quid, si non latitet, sed absans non defendatur, nonne videtur potestatem sui non facerel 3,Defendi autem videtur, qui per absentiam anam in nullo deteriorare causare adversarij.faciat. ,"Hace verba: defendetur (4), [fusiva et cuin exensionel scripta sunt, ut neque sufficiat unquam defendisse, si non duret defensio, rieque obsit, si nuco offeratur. 8. IDEM libro LIX. ad Edictum. - Apud lulianuzn quaeritur, si communem ram cure Titio pater pupilli habuerit, et communi dividundo indicio pupillus non defendatur, rebilque erit, cuius nomine propter personam patria condemnatio fien debeal, utrum venire bonapatria oporteat, an vero re servandae causa possideantur. Et ait lulianus, si quidem pater aliquos fructus percepit, aut fecit (5) ram deterjo rem, boca eius venire possunt; si vero nihil sit, propter quod patria bona veneant, pupilli poasideri. Marcellus autem notat: perquam iniquurn esset, eum, qui nihil cure pupillo contr&xit, exspectare eius pubertatem; quae sententia habet rationem. Ideoque quum contractus ex persona patria descendat, dicendum erit, non case exspeetandam pupilli pubertatem. 1.Contractum cuw pupilo potest dici, et si cure servo ema contraotum alt; competit enim adversus eum- de peculio actio. Unde probandum est, ex omnibus causis, ex quibus adversus puillum actio datur, bac idem servandure. Et facihus erit hoc probandun in servo, qui in ram domini vertit, aut iussu (6) ema contraxit (7), ant si institoria cure ea agi possit. 2.--Ego puto: et si aum tutore eius contraetum est, ex qua causa actio in pupillum datur, magia est, ut Edicto locus sU, quasi cure eo contractum sit. 3.Si pupillus heres extitenit alicui, exque ea causa legata debeat, videndum est, an huic Edicto locus siL; magisque est, ut Marcellus seribit, etiam upilli posse bona possideri, esseque in arbitrio ereditariorure creditorum, quid potius eligant; etenire videtur impubes contrahere, quum adit (8) hereditatem.

DEDIT (1), Si NEQUE POTESTATEM SUI FAC1ET (2),NRQUE DEFENDETUR (3), IRI 1UDEBO. 1.Potestatein autem sui non facit, qui id

de los bienes del que di fiador de comparecer en juicio, si ni compareciere, ni fuere defendido. 1.Mas no comparece, el que obra de modo que su adversario no vea su presencia; luego manda que se posean tos bienes del que se oculta. 2.Qu se dir., si no se ocultara, sino que estando ausente no fuese defendido? Se con sider acaso que no se presenta? 3.Mas se considera que es defendido el que COLI su ausencia no-empeorase en nada la causa de su adversario. 4.Estas palabras: es defendido fueron escritas lata y extensamente, para que ni baste que alguna vez s haya defendido,; no durase la defensa, ni obste, si ahora se presentara.
8. EL MiSMO; Comentarios al Edicto, libro LIX. - Se pregunta Juliano, si, teniendo el padre de un DUPLO una cosa en comn con Ticio, y no siendo defendido el pupilo en el juicio de divisin de cosa comn, y no habiendo nada por razn de lo que se deba hacer condenacin por causa de la persona del padre, se debern vender los bienes del padre, 6 sern posedos para conservar la cosa. Y dice Juliana, que si verdaderamente el padre percibi algunos frutos, deterior la cosa, se pueden vender sus bienes; pero que si no hubiera nada por cuya razn se vendan los bienes del padre, se poseen los del pupilo. Mas observa Marcelo: sera muy injusto, que el que nada contrato con el pupilo espere la pubertad de ste; cuya opinin tiene fundamento. Ypor esto, corno quiera que el contrato provenga de la persona del padre, se habr de decir, que no se ha de esperar la pubertad del pupilo. 1.Se puede decir que se contrato con un pupilo, tambin si se contrato con un esclavo suyo; porque compete contra l la accin de peculio. Por lo cual se ha de admitir, que se ha de observar esto mismo en virtud de todas las causas por las que se da accin contra el pupilo. Y ser ms fcil que esto se haya de admitir respecto al esclavo, que aplic algo en provecho de su seor, 6 contrato por mandato de l, 6 si se pudiera ejercitar contra l la accin institoria. 2.Yo opino, que aunque se haya contratado con su tutor por causa por la que se da accin contra el pupilo, es ms cierto que tiene lugar el Edicto, como si se hubiera contratado con l. 3.Si el pupilo hubiera quedado heredero de alguno, y por esta causa debiera legados, se ha de ver, si tendr lugar este Edicto; y es ms cierto, como escribe Marcelo, que tambin se pueden poseer los bienes del pupilo, y que est al arbitrio de los acreedores de la herencia elegir lo que prefieran; porque se considera que el impbero contrata, cuando ade la herencia.

qui miscuit (9) se, contrahere videtur.

4.

PAULUS

libro Lviii. ad Ediclwn. Sed et ma,

Pero se considera que contrata tambin el que se inmiscuy en la herencia.

4. PAULO;

Comentarios al Edicto, libro L Viii. -

5. ULPLNUS libro LIX. ad Edietum. - Hace autem lonum habent, quoties pupillus non defendatur a quocunque, sive a tutore vel curatore sive habeat tutorare pupillus, si-ve non habeat; ceterure
(1) FIDEW8SORS$ nnsaiT, Vulg. (2) PCXAT, Valg. (3) Ial.; DEFSHDERETUR, et Cdice

l. Ur.ru.eo; Comentarios al Edicto, libro LJX. Mas esto tiene lugar cuando el pupilo no sea defendido por alguno, ya por el tutor, ya por el curador, ora tenga, ora no tenga, tutor el pupilo; pero

(4) Ial., defanderetur el cdice Fi. (6) &9g co,'reccidn cei cdice FI.; fecerit, Taur. eqt la eecit ura original, Br.

Pi.

() Tau,'. segn La correccin del cdice Fi.; in.seria la escritura original. flr. (7) Hal. Vuig.; eoutraxtt, o.1eia el cdice FI.
(2) lmmiaeult, Ha. Valg.

dominni,

{&, Va-k.; .1tlt, el cdice Fi.

DIGESTO.LiBRO XLIE TTULO IT

3177

si existat aliquis, qui defendere sil paratus, ceasabit re servan dae causa possessio. 1,Non defendi pupillum constare debet, uquereque Praetori, ut sic permittat bonorum possessionem. Hoc autem constare debet sic: evocan di surit ad Praetorem tutores pupilli, ut defendant; si autem non habet tutores, requirendi cognati ve affines1 et si qui alii forte sunt, quos verisimile est defensionem pupilli, pupillae non omiasuros ve propter necessitudinem, vel propter caritatem, vel qua alia ratione; liberti etiam, si qui sunt done, evocandi, exquirendaque defensio. Si aut negent se defendere, aul non negent, sed taceant, tuno Praetor possessionern dabil, tamdiu scilicet, quoad non defendatur; si defendi coeperil pupillus vel pu. pilla, desinet poasideri; idem est et in furioso.

2Ait Praetor: si is PLYPILLUS IN SUAM TUTELA3I VENERIT, BAVE PUPILLA VIR1POTBNS rugarr, ET RECTE DEENDETUR (1), ZOS, QUI. BONA POSSIDENT, DE (2) POSSESS1ONE DECEDERE JUBEBO.

&Recte defendi quid sil, videamus, utrum tantum copiam sui facere et ad suscipiendum iudiciurn paratum esse, an vero el satisdare omnimodo. Et quidem non solum ipsis se defendere volentibus hoc Edicturu acriptum est, sed in rem; el recte defendetur hoc esI, vel a so, ve ab alio quocunque; sed si alius defendat, eril necessaria satisdatio, si ipse' non puto necessariam satisdationem; ergo oblata defensione deilci poterit interdicto reddito.
8. PAULIJS libro LVII. (3) ad Eictum.-1n possessionein mitt.i solet creditor, etsi sub conditioe ej pecunia promissa sit. 1.Quum dicitur: ET EIUS, CU1TJS BONA POSSESSA SUNT & CRE1)1TOFUBUS, VENEANT, PRABTERQUAM (4) PUPILL1 ET EIUS, QUI REIPUBL1CAE CAUSA SINE DOLO MALO ABFUIT (5), intelligimus, eius, qui dolo malo

si hubiera alguno, que estuviera dispuesto defenderlo, dejara de tener lugar la posesin por causa de conservar la cosa. 1.Mas al Pretor debe constarle y serle evidente que el pupilo no es defendido, para que as permita la posesin de los bienes. Pero esto debe constar de este modo: han de ser llamados ante el Pretor los tutores del pupilopara que lo defiendan; mas si no tiene tutores, han de ser requeridos los cognados 6 los afines, y otros que acaso haya, que sea. verosmil que no dejarn de aceptar la defensa del pupilo, 6 de la pupila, 6 por parentesco, 6 por caridad, 6 por alguna otra razn; y tambin han de ser llamados los libertos, Si hay algunos idneos, y se ha de requerir su defensa. pero si se negaran . defenderlo, 6 si no se negaran, pero se callasen, entonces el Pretor dar la posesin, por supuesto, mientras no sea defendido; pues si el pupilo 6 la pupila comenzare ase r defendido, se deja de poseer; y lo mismo es tambin en cuanto al furioso. 2.Dice el Pretor: Si este pupilo hubiere Ilegado su tutela, 6 esta. pupila fuere casadera, y fuesen debidamente defendidos, mandar, que se separen de la posesin los que poseen los bienes, 3.Veamos qu sea ser debidamente defendido, si solamente comparecer y estar dispuesto aceptar el juicio, si taniLou dar en todo caso fianza. Y, la verdad, este Edicto se escribi no solamente para los mismos que quieren defenderse, sino para los que se defienden en realidad; y se defiende uno debidamente, , saber, 6 por s, 6 por otro cualquiera; pero si otro lo defendiera, ser necesaria la fianza, y si uno mismo, no creo que la fianza sea necesaria; luego, ofrecida la defensa, se podr echar de la posesin, restituido el interdicto.
8. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LVII. El acreedor suele ser puesto en posesin, aunque se le haya prometido dinero bajo condicin. 1.Cuando se dice: Y vndanse los bienes de aqulcuyos bienes fueron poseidos por los acreedores, excepto los del pupilo y Los del que sin dolo malo estuvo ausente por causa de la repblica, entendemos que se pueden vender los del que estuviere ausente con dolo malo. 2.Si alguno hubiera sido aprisionado por los enemigos, han de ser puestos en posesin sus acreedores;pero de suerte que no se permita inmediatamente la venta de los bienes, sino que se d interinamente un curador para los bienes. 7. ULPIANO; Corn.eng arios al Edicto, libro LIX. Opina Fuloinio, que los acreedores puestos en posesin para conservar los bienes no se deben alimentar con estos bienes. 1Dice el Pretor: Mandar que se posean y se vendan los bienes del que se ocultare por causa de defraudacin, si no fuese defendido arbitrio de hombre bueno. 2.Para que tenga lugar este Edicto no basta ocultarse, sino que tambin es necesario que esto se haga por causa de defraudacin; y lo que se hace por causa de defraudacin, sin ocultarse, no es bastante para la posesin y la venta, sino que es preciso que uno se oculte por causa de defraudacin; y esta es frecuentisima causa de posesin, porque en el uso se poseen los bienes de los que se ocultan. 3.Si alguno poseyere los bienes de uno, como (4) Er. insertan AraL Vulg. (6) &BFUERIT, Hat. Vsig.

abfuerit, posee venire,

2.Si ab hostibus quia captus sit, creditores eiusin possessionem mittendi sunt; ul lamen non statim bonorum venditio permitlatur, sed interim bonis C:;iAtOr detur.
7. ULPIANUS libro LIX. ad Edictunt.Fuleinius existimal, creditores re servandae causa miasos in possessionem ex bis rebus al non debere.

1.Praetor ait: QUI FRAUDAT10NIS CAUSA LATITABkT (fi), SI BONI Vial ARBITRATU NON DEFSNDRTUR, EIUS BONA POSSIDERI VEND1QUE lOBERO. 2.Quum hoc Edictum locum habeal, non sufficit latitare, sed el necease cal fraudationis causa id fien; neque quod fi'audationis causa sine latitatione fiL, satis est ad possessionem el venditionem, sed oportet fraudationis causa latitare; et est frequentissima hace causa possessionis, nam in usu latitantium bona posaidentur. 3,Si quia possederit bona alicuius quasi lati(1) DEPENDNTUE, Vuig. (5) DE, omtteta Hal.

(3, VII., con (di rase atodida por ant(gao copistas.

(5) Segn conf et&ra Geb.; LATITAVIT, el cdice

in.

Tomo Hl-48

378

DIGBSTO.LIBBO XLII; TTULO IV

tantis, qui non latitabat, et vendiderit, consequens erit dicere, venditionem bonorumsecutam nullius IBon]enti esse. 4.Quid sit auem atitare, videarnus. Latitare est IlOfl (1), ut Cicero definit, turpis oceultatio su; potest eolio quis latitare non turpi de causa, veluti qui tyranni crudelitatem tirnet, aut vim hostium, aut domesticas seditiones. 5.Sed is, qui fraudationis causa latitet, non taLuen propter creditores, etsi haee latitatio creditores fraudet, in ea tamen cnt causa, nc hine possidere (2) bona eius possint, quia non hoc animo latitet, uL fraudentur (3) creditores; animus enim latitantis quaeritur, quo animo latitet, ut fraudet ereditores, an alia ex causa. 6,Quid ergo, si duas causas [atitandi habuit, ve] plures, inter quas etiam fraudandi creditores, an venditio recto procedat? Et puto probandum, si lures causae sint latitationis, inter quas est et raudationis causa, nocere debere, posseque hino bona vendi.

7.Quid, si adversus quosdam occultare se consilium non est, adversus quosdam cnt, quid dicemus? Et rectisaime Pomponius scribit, non adversus omnes latitationem exigendam, sed adversus eum, quena quis decipere et fraudare latitatione destinat. Utrum ergo omnes bona eius vender-e possunt, quia latitat, hoc ent, etiam hi (4), adversus quos non latitat, quia verum est, eum latitare, an vero is solus, adversos quem latit.at ? Et quidem verum cnt, eum latitare, et fraudationis causa latitare, etsi non adversus me (5) lafitet. Sed illud tract.andum (6) Pomponius putat, an adversus me (7), eumque solum posse hinc (8) venditionern impetrare, adversus quern latitetur (9). 8.Latitare autem est, cum tractu aliquo latere,quemadmodum factitare, frequenter facer-e. 9.Adeo autem latitatio anjmum et aeotum latitantis (10) desiderat, ut recto dictum sit, furiosum hinc venditionem pati non posee, quia non se occultat, qui suus non ent. 10.Plane si non defendatur funiosus, curatorem el dandum, aut boca sius ut posaideantur, nominatim permittendum ent. Labeo autem seribit, si non inveniatur curator ve! defensor furiosi, sed et si curator datus eum non defendat, tunc removendum eum, et oportere Praetorem dare curatorem aliquem ex creditoribus, ut non amplius, quam necease eat, ex bonis furiosi veneat; ea-que servanda Labeo alt, quse solent servai, num venter lo possessionem mittitur. 11.Plane interdum bona eius causa copita vendenda erunt, si urgeat aes alienum, et dilatio damnum alt allatura creditoribus; ita autem vendeuda, ut, quod supersit, furioso detur, quia hominis eius status et habitus a pupilli conditione non multum abhorret; quod quidem non est sine ratione.
(1) non, omtela VuIq. (2) Taur. segn la escrura ortQinai; P0811dJ521, la COrreccIn del c&iwe FI., Dr. (3) Taur. segw el cdice FI., en st que ie Lee freudetur ; frandet, La correccin del cdice FI., Br. (4) Taur-. segn La escritura original; .1, a coprici,', del cdice

si ste Be ocultara, no estando oculto, y los vendiere, sera consiguiente decir, que no es de valor alguno la venta que se hizo. 4.Mas veamos qu sea ocultaras. Ocultarse no es, como define Ciceron, hacer torpe ocultacin de s mismo; porque puede uno ocultarse no por causa torpe, como el que teme la crueldad de un tirano, la violencia de los enemigos, las sediciones domsticas. 5.Pero el que se oculte por causa de defraudacin, mas no por los acreedores, aunque esta ocultacin defraude los acreedores, se hallar, sin embargo, en eh caso de que no puedan estos poseer sus bienes, porque no se oculta con la intencin de defraudar los acreedores; porque se investiga la intencin del que se oculta, esto es, con qu intencin se oculta, si para defraudar los acreedores, por otra causa. 6.Luego, qu se dir, si para ocultarse tuvo dos causas, ms, entre ellas tambin la -de defraudar los acreedor-es? Proceder debidamente la venta? Y opino que se ha de admitir, que si fueran varias las causas de la ocultacin, entre las que est tambin La de defraudacin, le debe perjudicar, y pueden por ello ser vendidos los bienes. 7..Mas, qu diremos, si no tuvo la intencin de ocultarse respecto de algunos, pero la tuvo en cuanto Otros? Y con muchsima razn escribe Pomponio, que no se ha de exigir la ocultacin en cuanto todos, sino respecto al que uno se proponc engaar y defraudar con su ocultacin. Luego, pueden todos vender los bienes de l, porque se oculta, esto es, aun aquellos respecto de los que no se oculta, porque es verdad que l se oculta, 6 solo aqul respecto al cual se oculta? Y ciertamente es verdad que l se oculta, y que se oculta por causa de defraudacin, aunque no so oculta respecto de mi. Pero opina Pomponio, que se ha de examinar si respecto mi, y que por esta causa puede impetrar la venta slo aqul respecto al cual uno se oculte. 8.Mas ocultarse es estar oculto algn tiempo, as como frecuentar es hacer con frecuencia. 9.Mas de tal modo la ocultacin requiere el nimoy la intencin del que se oculta, que con razn se dijo que por este motivo no poda sufrir el furioso la venta, porque no se oculta el que no est en su juicio. 10.Pero si el furioso no fuera defendido, se le ha de dar un curador, 6 se ha de permitir expresamente que sean poseidos sus bienes. Mas escribe Labeon, si no Be hallara curador defensor del furioso, que si el curador nombrado no lo defendiera, ste ha de ser en tal caso removido, y debe el Pretor nombrar algn curador entre los acreedores, para que de los bienes del furioso se venda no ms que lo que es necesario; y dice Labeon, que se debe guardar lo que se suele observar cuando es puesto en posesin el que est en el claustro materno. 11.Mas veces se habrn de vender con conocimiento de causa los bienes de aqul, si apremiara una deuda, y la dilacin hubiera de causar dao los acreedores; pero se habrn de vender de suerte, que lo que sobre Be le d al furioso, porque el estado y el modo de ser de este hombre no distan mucho de la condicin del pupilo- que ciertamente no es sin fundamento.
(5) omnes por me, Vu49. (6) epectandum, al mdrgen nterwr del cdice Fi. (7) omnes por me, Vulg. (8) hane, Hal. VuLg. (9 lititet, Ha. Vulg. (10) occultantla, al radrg.n nteror del cddce Fi.; pe, ;n-

F1-21.

seria Taur-. segn el cdice PL, que dice latlteatlie.

blGEgro.LIBRO x1x1: TfTULO

rv

12.Idemque et in prodigo dicendum est, ceterisque, qui curatorum ope iuvantur; nec enim quisquam proprie latitare ces dixerit. 13.Illud sciendum est, posse quem in (1) eadom civitate case, et latitare, et in ala civitate, et non latitare; etenim qui in aiia civitate sit, copiamque sui faciat in publico, ibique pareat, an latitet, videamus. Et hodie hoc jure utixnur, ut, sive quia eodem loci agat, sive alio, sive peregre agat, si tamen occursutn creditoris e'iteL, latitare videatur. Denique eum quoque, qui in foro endem agat, si circa columnas aut atationes se occultet, videri latitare veteres responderunt; el poase quem adversus alteruin latitare, adversus alterum non; constat autem ut ipse elub jL bona venciere, aaversus quem latitat. 14.Si in diem vol sub conditione (2) debitor ,latitet, antequam dies Mconditio veniat, non pose; quid eniin interest, debitor sunt bona eius venir quia non sil, an nondum convenir possit? nam elsi non sit debitor, idem dicemus. Idem cnt dicendum, et si quia habeat quidem actionen, sed talem, quae per exeaptionem repellitur. 15.Si quis actione de peculio filil vel servi nomine convenir poasit, si latitet, co iure utirnur, ut poasint bona oms possideri et venire, tamtsi nihil fuerit in peculio, quia case potest; eL re iudicatae tempus apectamus, utrum alt, an non siL, et quod (3) teneat actio, etiamsi nihil in peculio fuerit. 16.Item videamus, si quia adversus in rem actionem latitet, an bona eius possideri venumque dan posaint. Extat Neratii sententia existimantis, bona case vendenda; el (4) hoc Rescripto Hadriani continetur, quo jure utimur. 17.Celsus autem Sexto (5) respondit, si fondum, quem petere volo, Titius posaideat, noque abaens defendatur, commodius se existimare, in fundum possessione (6) mittendum, quam bona eius poasideri; hoc (7) adnotandum est, Celsuin conaultum non de latitante, sed de absente. 18.idem Celsus existimat, si a, a que hereditatem petere vetim, latitat, commodissime fien posas, ut in possessionelfl mittar rerUm, quas pro herede, ve! pro possessore possidet; sed si dolo fenit, quominus possideret, bona eius posaidenda et vendenda sunt. 19.Divus quoque Pius in persona eius, qui bereditateci posaideus copiam 8Ui non faciebat, reecripait, in possessionem rerum hereditariarum adveraarium induceudum; in quo Rescripto (8) et fructum percipere iussit eum, qui per niiniam contumaciam possessoris hereditatis ut lucro eius cedat, in possessionem inductus est reruui hereditariarum. 8. Iaas libro LX. ad Edictum, - Si diu incer(1) Taw. segn correccin del cdice FI.; quominus, la escritura origina!, Br. (5) Segn correccin del cdice FI.; conditlonem, Taur.

12.Y lo mismo se ha de decir tambin en cuanto al prdigo, y los dems que son auxiliados con el concurso de curadores; porque nadie dir con propiedad que stos se ocultan. 13.Se ha de saber, que puede uno estar en la misma ciudad, y estar oculto, y en otra ciudad, y no estar oculto; veamos, pues, si se oculta el que est en otra ciudad, y se exhibe en pblico, y all se presenta. Y hoy observamos este derecho, que ya si uno vive en el mismo lugar, ya si en otro, ya si esta de viaje, si, no obstante, evitara el encuentro de un acreedor, se considera que se oculta Finalmente, los antiguos respondieron,que se considera que se aculta tambin el que se baila en la misma plaza, si se ocultara cerca de las columnas y de las paradas; y que poda cualquiera ocultarse respecto a uno, y no respecto otro; pero es sabido que puede vender sus bienes aqul respecto del cual se oculta. 14.Si se ocultara un deudor trmino bajo condicin, no se pueden vender sus bienes antes que se cumpla el trmino la condicin; porque qu importa que uno no sea deudor, 6 que todava no pueda ser demandado? Porque lo mismo diremos aunque no sea deudor. Lo mismo se habr de decir, tambin si uno tuviera ciertamente accin, pero tal, que sea repelido por medio de excepcin. 15.Si alguno pudiera ser demandado nombre de un hijo 6 de un esclavo con la accin de peculio, observamos, si se ocultara, este derecho, que se puedan poseer y vender sus bienes, aunque no hubiere nada en el peculio, porque puede haberlo; y miramos al tiempo de haber sido juzgada la cosa, si hay, no hay, y lo que obligue la accin, aunque no hubiere nada en el peculio. 16.Veamos tambin, si, ocultndose uno respecto del que tiene accin real, se puedan poseer y vender sus bienes. Hay la opinin de Neracio, que estima que se han de vender los bienes; y esto se contiene en un rescripto de Adriano, cuyo derecho observamos. 17.Mas Celso respondi . Sexto, que si Ticio poseyera el fundo que yo quiero reclamar, y estando ausente no fuera defendido, l creia lo ms conveniente que se diera el fundo en posesin, que no que se poseyeran sus bienes; mas se ha de observar, que Celso fu consultado no en cuanto a que se ocultaba, sino en cuanto al que estaba ausente. 18.Estima el mismo Celso, que si se oculta aquel quien yo quisiera pedirle la herencia, se poda hacer muy fcilmente que yo fuera puesto en posesin do los bienes, que aqul posee como heredero 6 como poseedor; pero si hizo con dolo de modo que no poseyera los bienes, se han de poseer y vender los bienes del mismo. 19Resolvi por rescripto tambin el Divino P.io, respecto la persona del que poseyendo una herencia no se presentaba, que el adversario haba de ser puesto en posesin de los bienes de la herencia; en cuyo rescripto mand que tambin percibiera los frutos, de modo que cedan en lucro suyo, el que por demasiada contumacia del poseedor de la herencia fu puesto en posesin de los bienes de la herencia.
S. EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro IX. -

segn a escritura ori.gn.aZ, Br. ($i quid, Hal.

(4) ot, considrate o4iadida por antiguos copistas. (5) Ubo sexto, HaI. VuIg.

(7) Taur. segn a escritura original; hlc, a correccin del cdice FI., Br. (8) Taur. segn correccin del cdice FI, Br.; reecrt ptflm, la esorw'a original.

(6) Taur. segun a escritura original; fundi poseaioZa correccin del cdice FI., Br.

380

DIGESTO.LtBEO XLII: TfTITLO 1V

tum sit, (1) heres extiturus, ncc nc sit, causa cognita permitti oportebit, bona ret servandae causa possideri (2); et si ita res utgeat vol conditio bonorurn (3), ctiain hoc erit concedendum, ut curaor constituatur

Si por largo tiempo fuera incierto si habr de haber, 6 no, heredero, se deber permitir, con conocimiento de causa, que se posean los bienes para conservarlos; y si el caso la condicin de los bienes apremiare de tal modo, tambin se habr de conceder que sea nombrado curador uno de los acredores. 1.Si dentro del trmino l concedido deliberase uno de los herederos adir la herencia, pero otro dijese que l no la adir, se ha de ver qu Be ha de hacer por los acreedores. Y est determinado, que interinamente han de ser ellos puestos en posesin por cusa de custodia, hasta que aparezca si el que delibera acepte, 6 no acepta, su parte. 10. U L P 1 5. N o; Cornen4arios al Edicto; libro LXXX. - Si el pupilo estuviera presente, pero no tuviera tutor, ha de ser considerado como ausente.
11. PAuLO; Comentarios ti Plaucio, libro VIII. Si . un hijo de familia Be le hubiera dejado bajo condicin un legado un fideicomiso, se ha de decir, que tanto l como su padre han de ser puestos en posesin, porque ambos tienen la esperanza de una utilidad.
12. PoMPoNio; Comentarios Quinto Muc&, libro XXIII. - Cuando por causa de conservar los legados 6 un fideicomiso, porque no se da caucin por dao que nos amenaza, permite el Pretor que poseamos los bienes, nos pone en posesin nombre del que est en el claustro materno, no poseemos, sino que ms bien nos concede la custodia y la conservacin de los bienes.

1.Si altar ex heredibus intra tempora sibi praestituta deliberet adire hereditatem, alter vero neget se adituruin, videndum est, quid creditoribus agendum sit. Et placet, interim eos in possessionem mittendos custodiae causa, donec appareat, is, qui deliberat, utrum agnoscat partem suam, an non agnoscat.

ex creclitoribus.

9. Pui..us libro LVII. (4) cid Edielum. - unus

9. Psuz..o; Comentarios al Edicto, libro L VIl.

10. ULPEANUS libro LXIX!. cid Edictum. - Si pupillus praesena sit, tutorem autem non habeat, abse rite habendus est. 11. PAULUS libro VIII. ad Plautiwn.Si fihiofamujas legatum ve fideicommissum sub conditione relictum sit, dicendum est, 1am ipsum, quam patrem in possessionem mittendos cese, quia ambo spein comLnOdi habent.
POMP0NIUS libro XXIII. ad Quintum Mu12. cium.Quum legatorum vol fideicommissi (5) servandi causa, vol quia damni infecti nobis non caveatur, bona possidere Praetor permitdt, vel ventris nomine in possessionem nos mittit, non possideinus, sed magia custodiam rerum, el observationern nobis concedit.

cognitionem Imperatorum a Praeside provinoiae remissus, el si in ceteris litibus Romae defendere se non cogitur, tamen in provincia defendendus est; nam et exilio temporario puniti, si defensor non existat, bona veneunt.

13.

PAPiNIANUS

libro XIV. Responsoruni. .- Ad

18. PAPINIANO; Respuestas, libro Xl V. - El que por e! Presidente de una provincia fu remitido lajurisdiccin de los Emperadores, aunque no es obligado defenderse en los dems litigios en Roma, ha de ser, sin embargo, defendido en la provincia; porque tambin se venden los bienes del condenado destierro temporal, si no hubiera defensor del mismo.
14. PAULo; Cuestiones, libro II. -Si alguno le hubiere prohibido un acreedor que entre en posesin de los bienes del deudor, se da contra l accin por cuanto esto importe. 1.Mas si alguno, que para conservar los legados fu puesto en posesin, no fuese admitido, aunque puede faltar, si estuviera pendiente, la condicin del legado, se estimar, sin embargo, lo que se leg, porque aqul le importa tener seguridad. 2.Mas no es puesto en posesin un acreedor condicional, porque es puesto el que puede vender los bienes en virtud del Edicto.

14. PAULUS libro 11. Quaestionum.Si quia creditorem prohibuerit bona debitoris ingredi, datur in um actio (6) quanti ea res sit.

1.Sed et si quia legatorum servandorum causa miasus in possessionem admissus non est, si legati condujo pendeal, licet posait deficere, aestimetur temen id, quod legatun est, quia interest eius eautum habere. 2.-.-.Creditor autern conditionalis in possessionem non mittitur, quia is mittitur, qui potest bona ex Edicto vendere. qui reIn Permutatam acriepit, emtori similis est; item iB, qui reni in solutum accepit, vel qui lite aestimata retinuit, vel ex causa stipulationis, non ob liberalitatem cal rionaceutus.

15. ULtu.ius libro VI. Fideicomr,tissorum. la,

15. ULPIAiso; Fideicomisos, libro VI.El que en permute recibi una cosa ea semejante un comprador; asimismo el que recibi una cosa en pago, 6 la retuvo habindose estimado el litigio, 6 la consigui por causa de estipulacin, no por liberalidad.

(1) X

(8) Las ed. citadas por r.; COnd(tio boatw, el cdie FI. (4) Taur. segn correccin del Cdice Ft.; qdnonoagentimo, La ucrdura original, Dr.

testamento, inserta Vufr' () Taur.; posIdere, el O6cicej'j Br.

(S" Taur, segn oorreaaidn wssnm, la eecrU ura original.

del cdice PL Br.; fideloom-

(6) In fsctum, uieeria 1Iulg.

DIGESTO.LIBIO 1L11 TTUL0


T(T. y DE REBUS (1) AUCTORIVATE 1UDICIS 1OSSIDENDIS, SEO VENDUNDIS (2) (Cf Cod. VII. 72.


TTULO V

381

DE LAS COSAS QUE SE HAN DE POSEER, 6 VENDER, CON LA AUFORIOAD DEL JUEZ

(Vaie Cd. VII. 72.1


1. GAYO; Comentarios al Edicto provincia, libro XXIII. - Es menester que los bienes se vendan

Venire bona ibi oportet, ubi quisque defendi debeL, id est, micilium habet,
2. PAULUS

1. GAJOS libro XXIII. ad Edictum prooinciute.

all donde cada cual debe ser defendido, esto es, 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIV. donde tiene su domicilio,

libro LIV. (3) ad Edictum. - ubi do-

3. hius -libro XXIII. ad Ediciurrt proeinciale. aut ubi quisque contraerit. Contractum autem non utique co loco intelligitur, quo negotium gestum Bit, sed quo solvenda est pecunia.
PALILUS libro LVII. ad Ediclwn. - Si servus 4. sub conditione heres institutus sit, aut dubium sit, an is boros liberque futuras Bit, non est iniuum, postulanlibus ereditoribus ita decerni, ut, si ante certum tempus is heres non extiterit, prolude (4) omnma observentur, ac si is heres ita institutus non esset; quod plerumque accidere (5), si (6) sub conditione dandae alicui pecuniae heres iristitutus sil, nec dies appositus sit. Sed hoc, quantum ad bona, ita observandurn; ceterum libertas ej quandoque cornpetet, el a Praetore conservanda est, etiamsi certum sit, noque heredem, noque bonorum poeseasoren futururn.

3. Go; Comentarios al Ediclo provincial, libro XXIII. - 6 donde cada cual hubiere contratado.

Mas no se entiendo ciertamente que se contrat en el lugar en que se hizo el negocio, sino en el que se ha de pagar el dinero.

1.Si quis tamen heredem se spondendo, (7) vel actiones patiendo defuuctum defendat, bona defuneti venire non poterunt.
ULPL&NUS libro LX. ad Edicluni. - Si minor 5. vigintiquinque annis, qui habet curatores, a curat.oribus non defendatur, nec alium defensorem invenial, bonorum venditionem patitur, etsi non latitel, licet non (8) fraudationis causa latitare videtur, qui sul non est idoneus defensor.

4. Pur.o; Comentarios al Edicto, libro LVII. Si un esclavo hubiera sido instituido heredero bajo condicin, fuera dudoso si l haya de ser heredero y libre, no es injusto, que, pidindolo los acreedores, se decrete que si l no fuere heredero antes de cierto tiempo, todo se ejecute lo mismo que si l no hubiera sido instituido as heredero; porque acontece muchas veces, que si uno es instituido heredero bajo condicin de dar dinero otro, no se fija da. Mas esto se ha de observar as en cuanto . los bienes; pero si alguna vez le competiera la libertad, se le ha de conservar tambin por el Pretor, aunque sea cierto que no ha de ser ni heredero ni poseedor de los bienes. 1.Mas si alguno, diciendo que l es heredero, 6 sosteniendo las acciones, defendiera al difunto, no se podrn vender los bienes del difunto.
Si el menor de veinticinco aos, que tiene curadores, no fuera defendido por los curadores, y no hallara otro defensor, sufre la venta de sus bienes aunque no se oculte, por ms que no se considera que se oculta por causa de defraudacin el que no es idneo defensor de s mismo.
5. Ui.pi.*.ro; Comentarios al Edicto, libro LX. -

6. PAULUS libro L VIII. ad Edictum.. - Si non expedieril pupillo hereditatem parentis retinere, Praetor bona defuncti venire permittit, ut, quod auperaveril, pupillo restituatur.

1.Si pupillus, antequam abstineret, aliquid gesserit, servandum est; utique si bona fide gessit. 2.Quid ergo, si quibusdan creditoribus sol~ vit, deinde bona venierint? Si quaeratur, an repetitio sit, ex causa id statuendum Julianus ait, no alterius aut negligentia, aut cupiditas huic, qui diligeas fuit, noceal. Quodsi utroque instante ti[) gratificatus tutor solvil, aequurn esse, aut -pnus eandem portionem mihiquaeri, ant communicandum, quod accepisti, el loe lulianus ait; apparet autem, loqui eum, si ex bonis palernis solutum Bit. Quid ergo, si aliunde pupillus solverit, reddi ej debebil, nec ne? et utrum a creditore, an ex heredilate? Sesevola noster ait, si aliquid sil in bonis,
(1) BOEIB, inserta Vulg. (5) SEU YREDUNDIS, considranse aliadidaa por antiguos copistas.

Si no le conviniere al pupilo retener la herencia de su ascendiente, permite el Pretor que se vendan los bienes del difunto, de modo que se le restituya al pupilo lo que sobrare. 1.Si el pupilo hubiere hecho alguna cosa antes de abstenerse, se ha de mantener; solamente si la hizo de buena te. 2.Luego, qu se dir, si les pag algunos acreedores, y despus se hubieren vendido los bienes? Si se preguntara si habr la repeticin, dice Juliano que esto se ha de determinar en virtud de causa, fin de que la negligencia la codicia de uno no le perjudique al que fu diligente. Pero si instando uno y otro el tutor te pag hacindote gracia, es justo 6 que antes se me entregue la misma porcin, que se reparta lo que recibiste; y esto dice Juliano; mas aparece que l habla si se hubiera pagado con los bienes del padre. Luego, qu se dir, si el pupilo hubiere pagado con otros?
(5) Z'aur. segn la escritura original; accideret, la correccittn del cdice FI., Br. (G) Tau,-. segn correccin del cdice FI,; si, ornttela .

8. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LVIII. -

(3) Taur. segun correccin del cdice FI., Br.; quinque. gesimoseptimo, a escritura original (4) Taur. seg un a escritura orginaZ; perinde, a correooidn del cdice FI., Br.

escritura ormpinal. Br. (7) respondendo, al margen interior del dice FI. (8) nec por Hect son, Ial.

32

!IGE8Po.L1liRo tiI: TITULO %

deducendum ex hereditae solidum, exemplo eiva, qui geasil negotia. Sed si nihil sit in honia, non esse iniquum adveraus creditorem dandam repetitionem, quasi indebiti soluti.

Se le deber devolver no? Y acaso por el acreedor, de la herencia? Nuestro Scvola dice, que si hubiera algunos bienes, todo se ha de deducir de La herencia, la manera que respecto del que fugestor de negocios. Pero s no hubiera ningunos bienes, no es injusto que se haya de dar contra el acreedor la repeticin, como de pago indebido.
7.. Gvo; Comentarios al Edicto provincial, libro XXIII. - Se entiende que es deuda de la herencia tambin aquella por la cual no se pudo ejercitar accin contra el difunto, por ejemplo, lo que hubiese prometido que darla cuando muriese; asimismo lo que el que sali fiador por el difunto pag despus de la muerte de ste.
8. ULPiANO, Comentarios al Edicto, libro LXI. -. En la venta de los bienes se comprende tambin el usufructo, porque con la denominacin de dueo se. comprende tambin el usufructuario. 1.Si del predio de un deudor se pudiere percibir algn fruto, el acreedor que fu puesto en posesin del predio debe vender arrendar este fruto. Pero esto solamente, si antes no hubiere sido vendido 6 dado en arrendamiento; porque si ya habla sido dado en arrendamiento, vendido, por el deudor, el Pretor mantendr la venta y el arrendamiento hechos por el deudor, aun si se vendi 6 se di en arrendamiento por menos, no ser que esto se hiciera en fraude de los acreedores; porque entonces el Pretor les da los acreedores el arbitrio de hacer de nuevo el arrendamiento la venta. 2.Lo mismo se habr de decir tambin de los frutos de los dems bienes, de suerte que, si algunos se pudieran dar en arrendamiento, se arrienden, por ejemplo, las retribuciones de los esclavos por los jumentos y por las dems cosas, que pueden darse en arrendamiento. 3.El Pretor no habl nada de la duracin del arrendamiento; y por esto parece que se les di los acreedores libre arbitrio para que arrienden por cualquier tiempo, as como est al arbitrio de ellos vender 6 dar en arrendamiento, por supuesto, sin dolo malo; pero no se hacen reos de la culpa. 4.Si fuera uno solo el que poseyera los bienes, la cosa ser expedita para el arrendamiento; pero si no fuera uno solo sino muchos, se pregunta, cul de ellos deber dar en arrendamiento 6 vender. Y si verdaderamente hubiera acuerdo entre ellos, la cosa es facilsima; porque todos pueden dar en arrendamiento, y encomendar uno solo este negocio; mas si no hay acuerdo, entonces se ha de decir que el Pretor debe elegir con conocimiento de causa quin d en arrendamiento 6 venta.

7. Guus (1) libro XXIII. ad Edicutrt prorinciae.Hereditarium aes alienuin intelligitur etam id, de quo eum defuneto agi non potuit, veluti quod is, quum moreretur, daturum se promisisset; item quod qui pro defuncto fideiussit, post rnortem SI eius solvit.

8. UU'IANUS (2) libro LX.I. ad Edieunt.In venditione (3) honorum etiam ususfructus vaniat (4), quia appellatione domini fructuarius quoque continetur. 1..Si quis fruetus ex praedio deblioris cap poterit, huno creditor, qui in possessiouem praedii miasus est, vendere vel locare debet. Sed hoe ita demum, si ante noque venierit, neque locatus 5 erit; naru si iain a debitore vel locatus erat, ve venierat, servabit Praetor venditionem et locationem a debitore factarn, et si minoris distractum est, vel locatum, nisi si in fraudem creditorum hoc fiat; tune enim Praetor arbitrium dat creditoribus, ut ex integro locationem vel venditionem faeiant. 2.De ceterarum quoque rerum fructibus idem erit dicendum (6), ut, si qui locar possint, locentur, puta mercedes servorum ve! (7) iumentorum ceterorumque, quae possunt locar. 3.De tempore locationis nihil Praetor locutus est; et ideo liberuin arbitrium ereditoribus datum videtur, quanto tempore locent, quemadrnodum llud est in arbitrio eorum, vendant, vel locent, acilicet sine doto malo; ex culpa autem re non fiunt. 4.Si unus sit, qui posaideat bona, expeditum erit de locatione; quodsi non urlus, sed plures sint, quia eorum debeat locare vel vendere, quaertur. Et si quidem convenit inter eos, expedissimum est; nam et omnes poasunt tocare, et un! hoc negotium daro; si vero non eonvenit, tune dicendum est, Praetorem causa cognita eligere debere, qui Iocet vol vendat. 9. IDEM libro LXI!. ad Edictam. - Praetor alt: SI QUIS, CUM IN POSSESSIONE BONORUM ESSET, QUOD (8) EO NOMINE PRUCTUS CEPE alT, El, AD QUEM SA RES PERTINET, NON RNST1TUAT (9), SIVE QUOD IMPENSAR (10) SINE DOLO MALO FECERtT, El NON PRAESTABITUR, SLVE DOLO MALO EZUS DETERiOR CAUSA ?OSSSSS1ONIS FACTA ESSE DICETUR, DE EA RE 1UDICLUM IN FACTUM DABO. 1.Quod de fructibus alt, etiam de ceteris,
(1) Piiiilul, Vid. ji) Taur. seg n correccin del cdice Fi., Rr.; Gaiue, la e scritura original, Vulg.: Paulu, Bal.

9. EL MISMO; Comntarios al Edicto, libro LXJI. - Dice el Pretor: Si alguno, estando en posesin de los bienes, no le restituyera aquel, quien pertenece la cosa, lo que hubiere percibido titolo de frutos, 6 si l no se le diere el gasto que hubiere hecho sin dolo malo, 6 si se dijere que con dolo malo suyo se deterior la. causa de la posesin, dar sobre ello la accin por el hecho. 1.Lo que dice de los frutos se ha de entender

del cdue Fi., Br. do por Geb.

j; MaL Vulg. venditiosem, el cdice Fi. (5 Taur. sn la escritura original; venit, la correccin

(5) al, .nequsm venlerlt,loea.Lu. non erit, el cdice olla-

(Sj Tczur. eegs correccin del cdice Fi., Br. erft, ineerla a escrll ura original. (1) veeturee, murta Vulg. (S) QUOS, VuLg. (9) RESTITUET, MaL (10) IOMs inaerla Vrilg. egn

DIG8TO.LTBR0 XLII: TTULO Y

quaecunque ex re debitoris pervenerunt, intelligondum est; et sane debnit hoc ita case. Quid enim, si ex compromisso, vel alio casu poenam Consecutus es!, - nam eam poenaLe, quam consecutus es!, praestare debet 2.Quod ait Praetor: sive quod impensae nomine (1) sine doto malo 12) fecit (3), el non praestabitur, hoc eo spectat, ut, si quid ipse erogavit creditor, si modo sine dolo malo erogavit, boc ci praestetur; sufflcit igitur sine dolo erogasse, atiam si nihil profuit erogatio eius re debitori.

tambin de todo lo dems, que provino da Cosa do! deudor; y verdaderamente debi esto ser as!. Porque qu se dir, si en virtud de compromiso, 6 por otra circunstancia consigui una pena, pues tambin debe entregar la pena que consigui? 2.Lo que dice el Pretor: si l no se le diere el gasto que hizo sin doto malo, se refiere que si e! mismo acreedor hizo algn gasto, se le pague, si es que hizo el gasto sin dolo malo; basta, pues, haber hecho el gasto sin dolo malo, aunque el -gasto no le haya aprovechado en nada al deudor de la cosa. 3.His verbis: (4) ad quern ea res pertinet, 3.Con estas palabras: it quin la cosa perteetiam curator bonis distrabendis datus continebinece., se comprender tambin el curador nomtur, e! pise debitor, s eontigerit, no bona eius vebrado para vender los bienes, y el mismo deudor, neant. Et ipsi itaque creditori adversus hos dabitur si aconteciere que no se vendieran sus bienes. Y actio, quos enumeravimus, sive qui in fructib.is as!, tambin al mismo acreedor se le dar accin percipiendis erogavit, sive in familia alenda curancontra los que hemos enumerado, ya si hizo algn dave, praediis fulciendis vel reficiendis, vel damno gasto para percibir los frutos, ya si para alimentar infecto promittendo, ve! servo noxali iudicio de curar it la familia, 6 para reparar restaurar Los fenso, si modo non magia eum expediit (5) depredios, prometiendo por dao que amen aza, por dere, quam retinere; quodsi dedere expediit (8), haber defendido it un esclavo en el juicio noxal, si consequens erit, repetere eum non (7) debere. no convino ms entregarlo que retenerlo; pero si convino entregarlo, ser consiguiente que no deba l reclamarlo. 4.Generaliter etiam dicendum est, quidquid 4.En general se ha de decir tambin, que pueimpendit in rem, si modo sine doto malo impendit, de l repetir todo lo que gast, en la cosa, si es que repetere eum poase; nam negotiorum gestorum lo gast sin dolo mato; porque no puede ejercitar la agere non magia potest, quam si socius commune accin de gestin de negocios de otro modoquecoaedificiuni fulsit, quia hie quoque creditor commumosi un condueo repar un edificio comn, porque ne, non alienum negotium geasiase videtur. tambin en este caso se considera que el aqreedor fu gestor de un negocio comn, no de uno ajeno 5.Est praeterea quaesitum, si deteriore prae 5.Se pregunt adems, si se estar obligado, da facta fuerint sine dolo malo creditoris, vel iura si los predios se hubieren deteriorado sin dolo malo eorum amissa, vel sedificia diruta, vel exusta, item del acreedor, 6 si se perdieron los derechos de los farniliae pecorumque acta cura non sit, aut posaesmismos, 6 si se arruinaron se quemaron Los edialo alii tradita, sine dolo tamen malo, (8) an teficios, tambin si no tuvo cuidado de los esclavos neatur. Et apparet, eum non tener, quia dolo malo y de Los ganados, 6 si la posesin fu entregada it caret; eritq,ue melior eius conditio, quam in pigno- otro, pero sin dolo malo. Y es evidente, que l no se re creditoris, qui non tantum dolum malum, verum obliga, porque est exento de dolo malo; y ser mecu!pam quoque debet. Eadem causa est curatoris jor su condicin que la del acreedor respecto it la bonorum, nam et is tenetur, ut creditores. prenda, el cual no debe solamente el dolo malo, sino tambin la culpa. La misma es la condicin del curador de los bienes, porque tambin ste est obligado como los acreedores. 6.In eum quoque, qui neque looavit fructum 6.El Pretor da la accin por el hecho tambin praedii, neque vendidit, in factum actionem dat contra el que ni di en arrendamiento los frutos de Praetor; et lo hoc condemnabitur, quanto minus un predio, ni los vendi; y ser condenado it tanto propter hoc perceptum es!, quia neque vendidit, cuanto de menos se percibi, por la razn de que ni neque locavit. Ceterum si tantuzm perceptum es!, Los vendi ni los di en arrendamiento. Pero si se quantum perciperetur, si locatus ve! distractus fru- percibi tanto cuanto se percibirla silos frutos huctus esset, nibil el imputabitur. Praestat autem per biesen sido dados en arrendamiento 6 hubiesen id tantum (9) temporia, quo in posseasione (10) fuit sido vendidos, nada se le imputar. Mas responde vel ipse, vel iusau eius alius, quoad inde de pos- por tanto tiempo cuanto l mismo estuvo en posesessione discessum es!; nam neque hoc imputatur sin, fi otro por su mandato, hasta que se haya secreditori, cur in possessionem non venerit, neque parado de la posesin; porque tampoco se le imputa illud., cur de posaessione deceaserit, quum volunal acreedor que no haya entrado en posesin, ni tarium et suum potius negotium creditor gera!; que haya salido de la posesin, porque el acreedor aeatimatio autem fi!, quantum(11)interest eles, qui es gestor de un negocio voluntario, y ms bien suyo experitur. propio; mas se hace la estimacin de cuanto le importa al que ejercita la accin. 7.Has actiones neque temporariae aun!, et 7.Estas acciones no son temporales, y se datam heredibus, quam in heredes dabuntur, cotern tanto it los herederos, como contra los 'herederoaque succeesores. ros y los dems sucesores. 8.Si pssessionia causa deterior facta esas 8.Si se dijere que la causa de la posesin se dicetur dolo eius, qui lo possessionem miesus sit, deterior por dolo del que hubiera sido puesto en
(1) nomine, onU41a Ial. ugri el 11. I) malo, oonsid4 rase a,tadida por antiguos copistas.

3) feceri!, Haz. VuIg. () el, insertan al. Valg. (5) HaL: sipedlt, el cddice FI, (5) Ha.; expedi!, el cdice Ft.

(1) Ta".; non, omtala el cdice FI., segn la nota. (8) debltor, Inserte Vrsig. (9 Id per tantum, Vu(g. (LO) Ial. Vu4b; Vil, poeceaelonem, el 06d ice Fi. (11) quanti, Vulg.

384

DIGB8TO.LIBBO XLI1 TfTULO Y

actio in eum ex dolo d.atur; quae neque post annum, neque in heredes ceterosque successores dabitur, quum ex delicto oriatur, poenaeque nomine concipiatur, 10. PAULIJO (1) libro LLX. ad Edicum. - nisi quatenus ad eum pervenit;

posesin, se da contra ste la accin de dolo; la cual; ni se dar despus de un ao, ni contra los herederos y los dems sucesores, porque nace de un delito, y est concebida It titulo de pena, sino en cuanto fu poder de l;

10. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIX. -

11. ULPIANUS libro LXII. ad Edictum. - heradi autem dabitur, quia et re coninot persecutionem.
PAUI.US libro LIX. ad Edictum. - Quurn 12. unas ex creditoribus postulat in bona debitoris se mitti, quaeritur, utrum solus is, qui petit, posoidere potest, an, quum unus petit, et praetor peruhisit, omnibus creditoribus aditus sit. Et commodius dicitur, quuni Praetor permiserit, non tam personae solius petentis, quam (2) creditoribus, et in rem permissum videri; quod el Labeo putat. Nec videbitor )ibera persona acquirere ah, quia nec sibi quidquam acquirit, cu Praetor permittit, sed ahquid ex ordine facit; el ideo ceteris quoque prodest. Plano si is postulaverit, qui creditor non est, minime dicendum est, vel eum, qui creditor est, possidore posee, quia nihil egit taus postulatio. Aliter atque si creditor, cu permissum est possidere, post.ea recepit debiturn suum; ceteri enim poterunt peragere bonorum venditionem,

11. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro LXII. - pero se le dar al heredero, porque comprende tambin la persecucin de la cosa.

1.ls, qui poasidere iubetur, eo loco iussus videtur, cuius cura ad iubentem pertinet. 2.Si propter naturam re, veluti si praedium inundatum oit, aut propter latronum potentiarn non poteat possideri, recto dicitur, non esse, quod possideatur. ciale.Quamvis possessa non sint bona, quia forte nihil fuerit, quod posoideatur, aut sine controversia non posoidealur, creditor, qui in possessionem miosus sol, perinde habetur, ac si etiam poaseosa bona fiiissent.

12. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIX. Cuando uno de los acreedores pide ser puesto en posesin de los bienes del deudor, se pregunta si puede poseerlos slo el que pidi, 6 si pidindolo uno, y permitindolo el Pretor, tendrn acceso todos los acreedores. Y ms convenientemente se dice, que cuando el Pretor lo hubiere permitido se considera que lo permiti no tanto la persona del' nico que lo pidi, cuanto It los acreedores, y por ha cosa en s; lo que tambin opina Labeon. Y no se considerar que una persona libre adquiere para otro, porque ni aun para si adquiere cosa alguna aquel It quien el Pretor se lo permite, sino que hace algo con arreglo al orden; y por esto les aprovecha tambin It todos. Mas silo hubiere pedido el que no es acreedor, de ninguna manera se ha de decir que puede poseer como el que es acreedor, -porque esta peticin no produjo efecto alguno. Lo contrario es si eh acreedor, It quien se le permiti poseer, recibi despus su deuda;porque podrn los dems llevar a cabo la venta de los bienes. 1.Se considera que aquel, It quien se le manda poseer, se he mand que posea en lugar cuyo cuidado le pertenece al que mand. 2.Si por causa de la naturaleza de la casa, como si el predio estuviera inundado, por el poderlo de ladrones, no Be puede poseer, con razn se dice que no hay cosa que se posea.

13. G&ius (3) libro XXIII. ad Edictur, proein-.

18. Gyo; Comentarios al Edicto provincia, libro XXIII.Aunque no se hayan posedo bienes, porque acaso no hubiere nada que se posea, porque no se posea sin controversia, el acreedor, que fu puesto en posesin, es considerado lo mismo que si tambin hubiesen sido posedos los bienes.

14. PAULUS libro Lix. ad Edictwn. - Creditore in possessionem rerum debitoris mioso, curator constitul debet, si quaedam actiones periturae sunt.

1.Datur in ereditorem actio, qui in possessionem rnissus est, de eo, quod ex bonis debitoris ad en pervenit; si nondum si ahiquid consecu tus, actiones suso praestabi; datur autem in factum actio adversus eum; et omne, quod in actionern negotiorum gestorum veniret, si posset agi, restituendum a oreditore. 15. ULPIANUS libro LXII. ad Edictam. - Quum plures creditores in possessionem rerum debitoris mittantur, no (4) corrumpantur rationes, un hoc negotium a crectitoribus es-e dandum, queni maior paro creditorum elegerit. Ego puto, creditoribus instrumentoruiu etiom & 7Fl [desriptionem] facere (5), non ut deseribant ipsa corpora instrumen(1) Gatns, HaZ. aiUs. ins.ran HaZ.

14. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIX. Puesto el aereedor en posesin de los bienes del deudor, se debe nombrar un curador, si hubieran de extinguirse algunas acciones. 1.Contra el acreedor, que fu puesto en posesin, se da accin por lo que de los bienes del deudor fue It su poder; si aun no hubiera conseguido alguna cosa, prestar sus acciones; mas se da contra M la accin por el hecho; y todo lo que se comprendera en la accin de gestin de negocios, si se pudiera ejercitar, ha de ser restituido por

el acreedor,
- Cuando sean puestos varios acreedores en posesin de los bienes del deudor, It fin de que no se perturben las cuentas, se ha de encomendar por los acreedores este negocio It uno solo, al cual haya elegido la navoria de los acreedores. Yo opie ha de hacer para los acreedores no, que taiTi
(4) HaZ. Vttlg.: neo, el (5) Supto.ze debere; elegerit. puto; et &epa* ICllieet fa-

15.

ULpI&J.o;

Comentarios al Edicto, libro LXII.

()

5) Pau1n3, Vg.

'v'a9.

~ .icetrumentorain, non nt, HaZ.

11GESTo.LIBBO XLII TfTULO y

385

torum, sed quot sint, de qua re sint, subnotent sibi, et quaai inventarium faciant; quod etiam universorum facere jis erit permittendum. Praeterea nonnunquam Praetor causa cognita etiam describere aliquid ex instrumentis creditoribus debebit permittere, si qua idonea causa interveniat. 1.Utrum sernel, an etiani saepius recoguitio, dispunctio (1) concedenda siL ereditoribus, videamus. EL ait Labeo, amplius, quam sornel non case concedendam; (2) si quis tamen, inquit, iuraverit, non calumniae causa se postulare, neque habere, quae dispunxerit, itorum el faciendam potestatem ait; nec axnplius quam bis. 16. [1.1 (3) G.uus libro XXIV. ad E&cum provinciale. - Quum bona venaunt debitoris, in comparatione (4) extra nei eL .eius, qui creditor cognatusve sit, potior habetur creditor cognatusve; magia tamen creditor, quarn cognatus, et inter creditores potior is, cui maior pecunia debebitur. 17. [2.) ULPINUS libro LXII]. ad Edictum. Quaesitum est, utrum La demum privitegium ha. beL funeraria, si is, cuius bona veneunt, funeratus Bit, an etiam si proponas, aliuni case funeratumi EL hoc lure utimur, ut, quicunque sit funeratus, id est sive la, cuius de bonis agitur, sive quid is debuit, quod reddere eum, Si viveret, funeraria actiono cogi oporteret, privilegio locos sit. Parvique referro dicamus, qua actione hic sunitus repetatur, funeraria, an famuliae erciscundae, an qua ala, dummodo sumtus funeris causa factus sit. Quacunque igitur actione ob funeris sumtum utatur, etiarn funerariam ei competere. Quare si in stipulatuin funeris impensa deducta est, dicendum cgt, locuin case privilegio, si modo quia non abiiciendi privilegii causa atipulatus est.

una resefia de los instrumentos, no de suerte que describan el mismo contenido de los instrumentos, sino para que se anoten ellos cuntos sean y de qu tratan, y hagan un casi inventario; lo que tambin se les habr de permitir que lo hagan de todas las cosas. Adems, el Pretor deber permitirles alguna vez, con conocimiento de causa, . los acreedores, que copien alguna cosa de los instrumentos, si mediare alguna justa causa. 1.Veamos si una vez sola, 6 si tambin muchas, se les ha de permitir . los acreedores el reconocimiento, y la puntualizacin. Y dice Labeon, que no se les ha de conceder ms de una vez; pero, dice, que si alguno hubiere jurado que l no lo pide por causa de calumnia, y que no tiene la nota que hubiere tomado, se le ha de dar facultad para ha corla otra vez; v no ms que las dos veces. 16. [1.] GAYo; Comentarios al Edicto provincial, libro IX! V. - Cuando se venden los bienes de un deudor, en la comparacin de un extrao ydel que sea acreedor cognado, es considerado preferente el acreedor el cognado; pero ms el acreedor que el cognado, y entre los acreedores, es preferente aquel quien se le debiere mayor cantidad.
17. 12J ULPL&NO; Co,ncntar'ios al Edicto, libro LXI)). - Se pregunt, acaso la accin funeraria tiene privilegio solamente si se venden los bienes del que haya sido enterrado, tambin si dijeras que fu enterrado otro? Y observamos este dere.. cho,que, cualquiera que sea el que haya sido enterrado, esto es, ya si aqul de cuyos bienes se trata, ya si el que deba alguna cosa, que por la accin funeraria se le debera obligar . entregarla, si viviese, tendr lugar el privilegio. Y diremos que poco importa con qu accin se reclame este gasto, si por la funeraria, 6 por la de particin de herencia, 6 por otra cualquiera, con tal que el gasto haya sido hecho por causa de entierro. As, pues, cualquiera que sea la accin de que uno use para loa gastos del entierro, le compete tambin la funeraria. Por lo cual, si los gastos del entierro fueron comprendidos en estipulacin, se ha de decir que que uno haya estiene lugar el privilegio, con tipulado no para perder el privilegio. 1.Si la esposa di la dote, y se ren unci las nupcias, aunque ella reclama por la condiccin la dote, es, sin embargo, justo que ella sea admitida al privilegio, aunque no se haya celebrado el matrimonio. Lo mismo opino que se ha de decir, aunque una menor de doce aos haya sido llevada la casa como mujer, aunque todava no sea mujer casada;

1.Si aponsa dedit dotem, et nuptiis renuntiatum est, tametsi psa dotem condicit, tamen aequum est hare ad priviLegium adinitti, licet nullum maLrimonium contractum est. Idem puto dicendum, etiamsi ininor duodecirn annis in domum quasi uxor deducta siL, licet nonduin uxor sit;

18. [3.) PAULUS libro LX. ad Edictum. - intercaL enim reipublicae, et hanc solidum consequl, uL aetate permittente nubere possit, 19. [4.] ULPIANUS libro LXIII. ad Edictum. dabimusque ex his causis ipsi mulieri privilegiurn.
1.Si quia, quum tutor non esset, pro tutore negotia gessit, privilegio locum esse manifestum est; nec interest, ipse debeat, qui geasit, sive heres ha_ eius, ceterique succeasores; ipse autem pupillus habet privilegium, sed eius successores non
(1) Taur. segn el cdice Fi., en el que se Lee et dispunetio; defunetio. La escritura original, Dr. () concedendam, considero.se wiadida por antiguos co-

18. [3.] PAULO; Comentarios al Edicto, libro LX. porque interesa la repblica que ella consiga la totalidad, para que, permitindoselo la edad, pueda casarse,
-

19. [4.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LI1JL - y le daremos por estas causas el privilegio la misma mujer. 1.Si alguno, no siendo tutor, administr los negocios como tutor, es manifiesto que tiene lugar el privilegio; y no importa que deba el mismo que los administr, su heredero, y los dems sucesores; el mismo pupilo tiene el privilegio, pero no lo
(5) T1T. Vi. D5 PEIVZLZOIIS CIEDITORUIL, (De los privilegios de los ac,reedores, insertas Ial. Vrdg. (4) Ial. Vulg.; eomplrsilouera, el odce Fi.

pistas..

TOMO III - 49

386

]IGEgTo.-LIBBo

mi:

TfTULO y

bent. Sed aequissimum erit, ceteris (1) quoque, quibus curatores quasi debilibus vel prodigis dantur, vol surdo, muto,
20, [54 (2) PAULUS libro LX. ad Edicum.-

tienen sus sucesores. Masser muy justo que tambin los dems, quienes se les dan curadores, como los dbiles los prdigos, - al sordo, 6 al mudo,
20. [S.J PAULO; Comentarios al Edicto, libro LI.

ctam provinciale. - 'vol fatuo


22. [7, Y. 6.

21. [6. V. 5. II.] GAITJS libro 111V. ad F4i-

21. [6. V. 5. FI.) GAYO; Comentarios al Edicto provincial, libro XXIV. - al ftuo,

H.] ULPIANUS libro LXII!. ad - idem privilegium competere. 1.-Sed si bonis curator datus siL vel absentis, ve ab hostibus capti, vel dum deliberant scripti heredes de adeunda hereditate, non oportebit privilegium dan; non enim in eadem causa est.
28. [8. Y. 7. H.] PAULuS libro LI. ad Edictum. -Si negotium impuberis aliquis ex offlei,o

to, libro LXIII. - les competa el mismo privilegio. 1.-Pero si se hubiera dado curador para los bienes, de un ausente, 6 de un prisionero de los enemigos, mientras deliberan para adir la herencia los herederos instituidos, no convendr que se d el privilegio; porque no est l en la misma condicin.

22.

[7. V.

8.

1!.]

ULPIANo;

Comentarios al Edic-

amicitiae gesserit, debet bonis elus vendit.is priviIegium pupillo conservan; et La accepi.
24. [9. V. S. H.] ULPIANTJS libro LXIII. ad Edicun. - Si ventni curator datus siL, nec partus editus, priviiegiuin cessabit.

28. [8. Y. 7. LI PAuLo; Comentarios al Edicto, libro LX.- Si alguno hubiere administrado por

razn de amistad los negocios de un impbero, 'vendidos sus bienes, se le debe conservar el privilegio al pupilo; y as lo admit.

1 .-Divus Marcus ita edixit: Creditor, qui ob restitutionem aedificiorum erediderit, inpecunia, quae credita cnt (3), privilegium exigendi habebit; quod ad eum quoque pertinet, qui redemtoni domino mandante peouniam subministravit. 2.-In bonis mensulanii vondundis post privilegia potiorem eorum oausam esse placuit, qui pecunias aud ineneam fideru publicam secuti deposuerunt. Sed enim qui depositis numis usuras a mensulariis acceperunt, a cetaria creditoribus non separantur; et morito, aliud est enim credere, aliud deponere. Si tamen numi extent, vindican eos posse puto a depositars, eL futurum eum, qui vindicat, ante privilegia. 3.-Eorum ratio prior est creditorum, quorum pecunia ad creditores priv ilegiarios pervenit; parveniase autem quemadmodum accipimus, utrum si atatim profecta caL ab inferionibus ad privilegianos, an vero, et si per debitoris personam, hoc eat, si ante ei numerata Bit, et sic debitoris facta creditorivilegiario numerata caL? Quod quidem potest ben priigne dici, si modo non post a.liquod intervalium id factum Bit.
25. [10. V. 9. L] IDEM libro LXIV. ad Edictuni,.-Ait Praetor: QUOD POSTUA CONTaACTUM ERIT, ME ACTIO KO NOMINE DETUR.
QUAM 15, CUIUS BONA VEN1ERINT, CONS1UUM RECEPEalT (4) FRAUDR.E (5), SCIENT! KO, QUI CONTRAXERIT,

24. [9. V. S. H.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXIII.-Si se hubiera dado curador al que est en el claustro materno, y no hubiera sido dado luz el parto, cesar el privilegio. 1.-El Divino Marco dijo as por edicto: El acreedor, que hubiere prestado para la reparacin de edificios, tendr privilegio para exigir en cuanto la cantidad de dinero, que hubiere sido prestada;cuyo privilegio corresponde tambin al quemandndoselo el dueo suministr dinero al constructor. 2.-Se determin, que al venderse los bienes de un banquerosea preferente, despus de los privilegios, la condicin de los que atenindose la fe pblica depositaron dinero en el banco. Mas no se separan de los dems acreedores losque recibieron de los banqueros intereses por el dinero depositado; y con razn, porque una cosa es dar crdito, y otra depositar. Pero si existiera el dinero, opino que puede ser reivindicado por los que lo depositaron, y el que lo reivindica ser preferente los privilegiados. 3.-Es preferente la cuenta de los acreedores cuyo dinero fu poder de los acreedores privilegiados; mas cmo entendemos que fu su poder, acaso si inmediatamente pas de los inferiores los privilegiados, 6 si tambin mediante la persona del deudor, esto es, si antes se le hubiera entregado * ste, y hecho as del deudor se le entreg al acreedor privilegiado? Lo que ciertamente se puede decir por equidad, si esto no se hubiera hecho despus de algn intervalo de tiempo.

25. [10. V. 9. H.] EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LXIV. - Dice el Pretor: No se d

accin por razn de lo que se hubiere contratado despus que aqul, cuyos bienes hubieren sido vendidos, bu biere tomado la resolucin de defraudar, sabindolo el que contrat.

26. [11. V. 10. II.] PAULUS libro XVI. breeia 26. [11. V. 10. H.I PAULO; Edicto compendiado, Edicti.-Qui in navem exstruendam, vel instruen- libroXVL-Tiene privilegio el que prest para cons-

damcredidit,vcletiam emendam,privilcgiumhabet. truir, 6 para equipar, 6 aun para comprar una nave.
27. [12. Y. 11.

H.]

ULPIANUS libro 1. de officio

27. 112. V. 11. 1.]

ULPiANo;

Del cargo de Con-

(L)

VU19.; o.tero. .1 cddk. F&; ad estero., Ha. (1) Hal. mm mate )ragmm,ieo al a,*enor. (5) erat, HaZ.

(4) csraarr, a md. cZtada por Br. (6) PLLUDUDI, HaZ.

DIGESTO.LIBILO 1111 TiTULO y

387

Consulis. -Si magistratus fideicointnissi servandi

causa in possessionem miserint, dare arbitrum possunt ad ea distrahenda, quae mora deteriora futura sunt, ita ut pretium ex his redactum apud fideicommissarium in causa depositi sit, don cc de fldeicommisso, quod el debetur, con atet.

tul, libro 1.Silos magistrados hubieren puesto en posesin por causa de conservar un fideicomiso, pueden nombrar un rbitro para enajenar lo que con la demora se haya de deteriorar, de suerte que el precio recogido de aquello quede en calidad de depsito en poder del fideicomisario, basta que respecto al fideicomiso conste lo que se le debe.
- Un padre de familia le substituy un heredero su hijo impbero, si hubiese fallecido antes de la pubertad; este hijo se abstuvo de la herencia paterna, y por esto se vendieron los bienes de su padre; despus fu la herencia .i. poder del hijo, que falleci, habindola adido; pregunto,si, no habiendo dado el Pretor los acreedores del padre accin contra el mismo pupilo, aunque despus hubiese ido ste la herencia, se les habr de dar los acreedores del padre la accin contra el substituto, puesto que nada adquiere de los bienes paternos, que ciertamente les pertenecen los acreedores puestos en posesin de los bienes, y puesto que los acreedores no tienen ningn derecho sobre los bienes del pupilo, y It ellos nada les importaba que fuese adida, no, la herencia del pupilo, porque estos bienes, admitida por el substituto la herencia, no les pertenecan a los acreedores; It ini me hace vacilar principalmente, lo que It tus preceptores les parece bien, que hay un solo testamento. Respondi, que lo que el Pretor le concede al hijo, que se abstiene de la herencia paterna, que, vendidos los bienes de su padre, no se d accin contra l, aunque despus haya ido It l la herencia, y no pague b. los acreedores, no se ha de observar lo mismo tratndose del heredero substituido al hijo, porque se dispensa al pudor del hijo que se vendan los bienes del padre, mas bien que los suyos. Y as, respecto It lo que despus fu It poder de se les deniega It los acreedores accin, porque esto fu adquirido como bienes adventicios, y no fu It poder de l por medio del padre. Mas cuando el substituido al hijo adi la herencia, despus que el hijo so hubiere inmiscuido en la herencia del padre, entonces son una tanto la herencia del padre corno la del hijo, y el heredero se obliga, aun cintra su voluntad, It toda deuda que hubiere as del padre, corno del hijo; y as como no es libre para l, despus de la obligacin, que en todo caso no se vendan los bienes del mismo, si no se defiende, as tampoco podr ciertamente separar las deudas del padre y las del hijo; en cuyo caso suceder, que It los acreedores se les debera dar accin contra l. Pero si el heredero substituido no hubiere adido la herencia, no se les debe dar b los acreedores del padre accin sobre lo que dej el pupilo, porque ni se deben vender por deuda del padre los bienes del pupilo, ni est entre los bienes del padre lo que adquiri el pupilo.

tarum. - Paterfamilias impuberi filio, si ante pubertateni deeessisset, substituit heredein; is fihius paterna hereditate se abstinuit, ideoque boca patris venierunt; postea filio hereditas obvenit, qua adita decessit; quaero, quurn Praetor in ipsum pupilluni, quamvis postea hereditas obvenisset, creditoribus lamen jionem non daret, an in subatitutum creditoribus patria deuda sit actio, quurn ex bonis paternis, quae scilicet ad creditores misses ad bona pertinent, nihil acquirat (1), et quum creditores nihil iuris in bonis pupilli habuerint, eorumque nihil interfuerit, adiretur, neo no pupilli hereditas, quum ea bona admissa (2) a substituto hereditate (3) ad creditores non pertinebant; me illud maxime movet, quod praeceptoribus tuis (4) placet, ununi case testamentuni. Respondit, quod Praetor filio, qui a paterna hereditate se abstinel, praeslat, nc bonis patris ema venditis in eum actio detur, tametsi postea ej hereditas obvenit, creditoribus non reddat; idein in substituto filio herede servantlum non (5) cal, quoniam fllii pudori parcitur, ut potius patria, quam eius bona veneanL Itaque in id, quod postea ej obvenit, actio creditoribus denegatur, quia id (6) ex adventicio acquisitum caL, non per paLrern ad eum pervenit. At quum substitutus filio hereditate[n adiit, postquam pupillus se paternae misenerit hereditati, tune heruditas et patria, et fui una est, et in omni acre alieno, quod aut patria, aut fui fuerir, etiam invitus heras obligatur; et quemadinoduin hberum e non cal post obligationem, ut non omnmodo, si non defenditur, ipsius boca venearil, ita no separare quidem aes alienuni patria et fui poteril; que casu eflicietur, UI creditoribus in eum actio dan debeal. Quodsi substitutus heres hereditatem non adierit, creditoribus patria in id, quod pupillus reliquit, actio dan non debet, quoniam neque pupilli boca venine debent propter aes alienum patria, noque in bonia patria est, quod pupillus acquist.

28.[13. V. 12.

H.] IAVOLENUS

libro I. Episto-

28. 113. V. 12. H.j JAVOLENO; Epislolas, libro 1.

29. [14. V. 13. 11.] PaULUS libro V. ad legem Iuliam el Papiant. - Pufidius (7) refert, statuas in

cuica in bopublico positas boni diatraetis eius, norem positae sunt, non case emtoris bonorum cius, sed aut publicas, si ornandi rnunicipii causa positae sint, aut ema, ecius in honorem positae sint, el millo modo eas detrahi (8) poase.

29. [14. Y. 18. II.] Pauto; Comentarios 4ta ley Julia y Papia, libro V. Dice Fufidio, que las esttuas puestas en sitio pblico, vendidos los bienes de aqul en cuyo honor fueron puestas, no son del comprador de los bienes de ste, sino pblicas, si fueron puestas para el ornato del municipio, de aquel en cuyo honor fueron puestas, y que de ningn modo se pueden quitar.

(1) Tau,. segn la escritura original; seqoirant, la correccin del cdice Fl., Br. () omlua al margen interior del cdice FI. (1) herede Valg. (4) =1,9Wg.

(5) non, opina Br. que u debe omitir. (6) quod, insertan HaZ. Vu19. (?) PulcinluL HaZ.; Aufidias, Vslg. (5) dlaIra.hI, Vulg.

388

DIOxSTO.-LIBRO XLII: TfTULO 30. [16. V. 14. H.] PAPiRIO JUSTO; De las Conetitciones, libro 1. - Los Emperadores Antonino y Vero, Augustos, respondieron por rescripto, que los que-dicen que sus bienes no fueron vendidos con arreglo derecho, deben ejercitar la accin prejudicial, y que en vano desea el Prncipe que se rescinda la venta. 81. [16. V 15. /L] ULPiANO; De lodos los Tribunales, libro U. - Si los acreedores juzgasen sospechoso al heredero, pueden exigir fianza por la restitucin de su deuda; de cuyo asunte es conveniente que conozca el Pretor; y no debe sujetarlo desde luego la necesidad de dar fianza, si no constare, con conocimiento de causa, que deba proveer favor de los que lo acusaron de sospechoso. 1.-Mas el heredero no es estimado sospechoso de los mismos modos que el tutor sospechoso, puesto que al tutor no lo hacen sospechoso las facultades, sino el fraudulento malicioso manejo de los bienes del pupilo, pero al heredero solas las facultades. 2.-A la verdad, recientemente adida la herencia habrn de ser oidos Los que lo acusan corno sospechoso; pero si se probare que ellos consintieron que permaneciese en la herencia, y no pudieran acriminarle ningn delito, como de haberse conducido con dolo, no deber ser compelido despus de mucho tiempo tal necesidad. 3.-Mas si habindosele mandado que como sospechoso diera fianza no hubiere obedecido al decreto del Pretor, en tal caso mandar que en fuerza de su Edicto permita que se posean y se vendan los bienes de la herencia. 4.-Mas si se probase que no enajen nada de los bienes, y no hubiera nada que con justicia se le acriminase, excepto su pobreza, el Pretor debe contentarse con mandarle que no enajene nada. 5.-Pero si los acreedores no pudieren probar ni que se halla en la pobreza, le quedarn obligados por la accin de injurias. 32. [17. V. 16. H.] PAULO; Reglas, libro nico.Los privilegios no se estiman por el tiempo, sino por la causa; y si son de una misma naturaleza, concurren, aunque en ellos hubiere diversidad de tiempo. 88. [18. V. 17. H.] ULPiANO; Reglas, libro II. - Si el pupilo no fuera defendido de un contrato suyo, y por ello hubieren comenzado poseen sus bienes los acreedores, se debe hacer una deduccin en estos bienes para que se alimente el pupilo. 1.-As como es lcito defender al deudor antes que sean posedos sus bienes, as tambin desplis de la posesin de sus bienes debe dar fianza, tome su cargo l mismo, ya otro, su defensa, fin de que, interpuesta la fianza, se acepte el juicio, y se deje de poseer. 84. [19. V. 18. H.] MARCIANO; Reglas, libro V. - Lo que uno hubiere prestado para fabricar, comprar, 6 armar, 6 equipar una nave, 6 de otro modo para ella, lo que pidiera por haberse ven dido la nave, tiene privilegio despus del fisco.
(7) qaesl, considrase aadida por antiguos copistas.

30. [15. V. 14. H.] PAPIRIUS lusTus libro 1. de Consitutiorubus (1 ). - Imperatores Antoninus et Verus ( 2 ) Augusti rescripserunt, eos, qui bona sua negant iure veniisse, praeiudicio experiri debere, et frustra Principern (3) desiderare rescindl venditionem. 31. [16. V. 15. FI.] ULP1ANus libro II. de ontnibus Tribunatibus. - Si creditores beredem suspeetumputerit, satisdationem exigere possunt pro suo debito reddendo; cuius re gratia cognoscere Praetorem oportet; nec statim eum satisdationis neceasitati subilcere debet, nisi causa cogrnta constiterit, prospici debere his, qui suspectuin eum postulaveru nt. 1.-Sed suspectus heres non iisdeni modis, quibus suspectus tutor, aestiicatur, siquidem tutecern non facultates, sed fraudulenta in rebus pupillaribus, vol (4) callida conversatio suspectum commendet (5), beredem vero solae facultates. 2.-Plane in recenti aditae hereditatis (6) audiendi erunt, qui suspectum postulant; ceterum si probentur passi eum in bereditate moran, neo quidquan poasint obiicere criminis, quasi dolose versato eo, non debebit post multum temporis ad hanc necessitatem compelli. 3.-Quod8i quasi (7) suspectus satisdare iussus decreto Praetoris non ohtemperaverit, tuno bona heredit.atis posaideri (8), venumque dan ex Edicto suo permittere iubebit. 4,.-Plane si doceatur nihil ex bonis alienasse, neo sit, quod ej juste praeter paupertatem obiiciatur, contentus case Praetor debet, ut iubeat eum nihil minuere. 5..-- Quodsi neo inopia laborantem eum creditoros ostendere poterint (9), iniuriarum actione ei tenebuntur. 82. [17. V. 16. H.] PAULUS libro singulari Reguiarum.-Privilegia non ex tempore aestimantur, sed ex ausa; et si eiusdem tituli fucrunt, concurrunt, licet diversitates temporis in bis fucrint. 33. [18. Y. 17. H.] ULPIANUS libro M. Reguarum.-Si pupillus ex contractu suo non defendatur, ideoque bona mus creditores possidero coeperint, deminutio ex his bonis fien debet, vescendi pupilli causa. 1.-Defendere debitorem, sicut antequam bona eius possiderentur, licet; ita post bonorum quoque possessionem eius, sive ipse sui, sive alius defensionem eius susoipiat, debet satisdare, ut satisdatione interposita iudioium accipiatur, el a possessione discedatur. 34. [19. V. 18. H,] MARCIANUS (10) libro V. Regularuni. - Quod quia navia fabnicandae, ve] emendae (11), ve arrnandae, vel instruendae causa, vel (12) qnoquo (13) modo crediderit, ve ob navem venditam petal, habet privilegium post fisoum.
(3) Taur. eso un la escritura original; Severu., a correccin del cddtce'L. Br. (5) principe, kai. Vulg.
(1) lIbro XI. Coiietltutionnm, Hal.

(4) Segn correcetn del cdice FI.; sed por ve], Tasi'. segn la escritura original. Taur. segn correccin del cdice Fi.; eommendlt. a escritura orginai; eontemnet d mas bien condgrnnet, el cdise citado por Br. (6 adite liereditate, HaZ.

(5) IaL; possldere, el cdice FI. 9) Taur, se n la escritura crtgrnal; potuerint, a correcein del cdice Fi,, Br. (lo) Marcellus, Vuig. (11) ve emendae, ornitelo.s Vslg.; vel emendee, vel ermandas, omtelas Mal.
(12) vi, omtela Vulg. (13) Taur. al margen; quoque, en el texto.

DfGE8TOLIBRO XLU fTULO VI

nem iniasus sit eius, qui reipublicne tnn abfut, si apparuerit, eum dolo malo reipubhcae causa abesse, iure in possessione esae placet, donec solidum solvatur. Eurn autem, qui rerum eius, qui sine dolo malo reipublicae causa abfuit, in possessionem iniesus sit, pignus non contrahere, et ideo discedere oportere de possessione.

35. [20. V. 19. H.] IDKM libro singular ad Forrnulam hypothecarian'.-Eum, qui in possessio-

35. 120. V. 19. H.j Et MISMO; Comentarios la frmula hipotecaria, libro nico. - Esta determina-

do, que est en posesin con arreglo derecho, hasta que se pague la totalidad, el que haya sido puesto en posesin de los bienes del que estaba ausente por causa de la repblica, si apareciere que ste estaba ausente por causa de la repblica con dolo malo. Mas el que fu puesto en posesin de los bienes, del que sin dolo malo estuvo ausente por causa de la repblica, no adquiere prenda, y debe, por lo tanto, separarse de la posesin.

creditoreni evitet, latitare placet; nam et eum, qui recedit, hoc est, ut (1) subterfugit, ne secum almqua actio moveatur, latitare plaoet. Turu (2) et qui urbe profugit, utique fraudandi causa; nec enim interest, quod attinet ad latitanduru, utrum quia profugerit, an vero Romae agens copiam sui non faeiat (3). 37. [22. V. 21. Hj PAp1NIANUS libro X. Responorunt. - Antiochensium Coelesyriae (4) civitati, quod lege sua privilegium in bonis defuiicti debitoris aecepit, ius persequendi pignoris durare constitit. 38. [23. V. 22. H.] PAULUS libro 1. Sen enliaruin.. - Bonis venditis excipiuntur concubina et li ben naturales. 1.-Respublica ereditrix omnibus chirographariis creditoribus praefertur. 39. [24. V. 23. H.] IDEM libro V. Senlentiarum (5). - Pupillus si non defendatur, in possessione creditoribus consdtutis, minoribus ex his usque ad pubertatem alimenta praestanda sunt. I.-Eius, qui ab hostibus captus est, bona venire non possuut, quamdiu revertatur. TIT. VI [VII] (6)
DE SEPARATIONIBUS

36. [21. V. 20. H.] ULPIANUS libro XLV. ad Sabin.w4.-Eum, qui circa columnas se occultet, uL

el que se oculta cerca de las columnas, para evitar un acreedor; porque est determinado que tambin se oculta el que se retira, esto es, como que esquiva que contra l se promueva alguna accin. Tambin el que huye de la ciudad, ciertamente para defraudar; porque no importa, por lo que atae b. la ocultacin, que uno haya huido, que viviendo en Roma no se deje ver. 87. [22. V. 21. H.) PAPINIANO; Respuestas, libro 1.-. Consta, que subsiste para la ciudad de los antioquenses de Celesiria el derecho de perseguir la prenda, que como privilegio recibi por su propia ley, sobre los bienes de un deudor fallecido. 88. 128. V. 22. H.J PAULO; Sentencias, libro L -En los bienes que se venden se exceptan la concubina y los hijos naturales. 1.-La repblica acreedora es preferida todos los acreedores quirografarios 39. 124. V. 23. H.] EL MISMO; Sentencias, libro V. - Si el pupilo no fuera defendido, constituidos en posesin los acreedores, se lea han de dar de

bino, libro XLV.-Esta determinado, que se oculta

36. [21. Y. 20. H.] ULpi,to; Comentarios Sa-

los bienes los menores alimentos hasta lapubertad. 1.-No se pueden vender los bienes del que fu aprisionado por los enemigos1 hasta que vuelva. TITULO VI [VI]]
DE LAS SEPARACIONES

[Cf. Co.L VII. 72.1

jVaseOdd. VII. 72.1

1. ULPIANUS libro LXIV. ad Edictum. - Sciendum est, separationem solere impetrari decreto Praetoris. 1.-Solet aut.em separatio permitti cred itoribus ex his causis, utputa debitorem qui8 Soium habuit., hie decessit, heres ei extitit Titius, hic non est solvendo, patitur bonorum venditionem; creditores Seii dicunt bona Seii suffieere sibi, creditores Titii contentos esse debere bonis Titii, et sic quasi duomm fien bonorum venditionem; fien enim potest, ut Seius quidem solvendo fuerit, potueritque lats (7) creditoribus suis, ve] ita semel, etsi non in assern, in aliquid tamen satisfacere, adi:nissis autem commixtiaque creditoribus Titii minus sint consecuttiri, quia ille non est solvendo, aut minus consequantur, quia plures sunt, hic (8) est igitur aequissimum, creditores Seii desiderantea separa-

1. Uu'weo; Comentarios al Edicto, libro LXIV. - Se ha de saber, que so suele impetrar la separacin por decreto del Pretor. 1.-Mas se les suele permitir tos acreedores la separacin por estas causas, por ejemplo, uno tuvo como deudor . Seyo, ste falleci, qued heredero de l Ticio, ste no es solvente, y consiente la venta de los bienes; los acreedores de Seyo dicen que para ellos bastan los bienes de Seyo,que los acreedores de Ticio deben contentarse con los bienes de Ticio, y hacerse as como la venta de los bienes de dos; porque puede suceder, que Seyo fuere ciertamente solvente, y que se les haya podido satisfacer sus acreedores, por lo manos, aunque no por completo, en alguna parte, pero que, admitidos y mezclados los acreedores de Ticio, habrin de conseguir ellos menos, porque aqul no es

(1) Esto es, e1cut qui por ut, os cdices g as ed. citados por Br.: ut, opina Br. que se debe omitir. (2) Bat.; Tam, el cdice FI. (3) Ha. Valg.; facit, st cdice FI. (1) Vmztg.: Caelse (La escritura original, Costee, segn correccin, Br.) Syriae, el cdice FI.

(7) Taur. segn a escritura original; ieer, asirla 1 correccin del cdice FI., Br. (8) Tur, iegn La escritura original: hi creditorea por bte, la correccin del cdice FI., Dr.

(5) Vds. PalLio Sent. reo. V. 5.6. (5) Vase la pgina 385, nota 3.

390

DIE8TO.LIBRO XLII; TfTULO TI

tioneui audjri, impetrareque a Praetore, ut separatim quantum euiusque (1) creditoribus praestetur.

2.Ex contrario autem creditores Titii non impetrabunt separationem; naw Licet alioui adiiciendo sibi creditorem creditoris sui facere deteriorern conditionem. AL qui igitur adiii hereditalem debitoris me, non faciet meam deteriorein conditionein adeundo, quia (2) licet mihi separationem impetrare; suos vero creditores oneravit, dum adiit hereditatem quae solvendo non est; neo poterunt creditoras eius separationein impetrare. 3.Soieudum est autem, eUamsi obLigata res esee proponatur ab herede iure pignoris ve[ hypothecae, attainen si hereditaria (uit, jure separationis hypothecario creditore (3) potiorem case eum, qui separationein impetravit; et ita Severus et kntoninus rescripserunt. 4.Sed etiam adversus fisoum et municipes impetraretur (4) separatio. 5.Quaesitum est, en interdum etiaru heredia creditores posauni separationein impetrare, si Forte ille in fraudem ipsorum adierit bereditatem? Sed nuflum remediuin est proditum; sibi enim imputent, qui cuin tau contraxerunt (5), rnsi si extra ordinem putamus (6) Praetorein adversus calliditateni eius subvenire, qui talem frandem commentus est; quod non facile admissum est. 6.Sed si quia suspeetam hereditatem dicens compulsus fucrit adire et restituere hereditateni, deinde non Bit, col restituat, ex quibus causis solel hoc evenire, et ipsi quidem desideranti succurri sibi advrsus creditores hereditarios, su bvenieinus. Hoc et Divus rius reseripait (7), ut perinde testatoris boas venirent, atque si adita hereditas non fuisset. Creditoribus quoque huiusmodi heredia desiderantibus hoc idem praestandum putos licet ipse non desideravit, ut quasi separatio quaedam praeaiotur. 7.Itein videamus, si quia heres bares parenti extiterit, quum esset impubes, deinde intra pubertatem decesserit, et substituti bona veneant, qui impuberis hereditatem adilt, an patria creditores possint separationein impetrare. Et puto posse; hoc amplius puto, etiarn impuberis creditores posse separationem adveraus creditores beredis (8) eius impetrare. 8.Secundum hace videamus, si Primus Seaundum heredem seripserit, Secundus Tertium, et Tertii bona veneant, qui oreditores possint separationem impetrare. EL putem, si quidem Priini creditorespetant, utique audiendos et (9) adversus Secundi, eL adversus Tertii creditores; si vero Secundi creditores petant, adversos Tertii utique eos impetrare posee, adversus Primi autein non posee. In summa Primi quidem creditores adversus omnes impetrare possunt separationein, Secundi creditores advaraus Primi non possnnt, adversos Tertii possunt. () anantumcunqne, Re. () Taur. al mrgen; qua, en el lexio.

solvente, conseguiran menos, porque son muchos; en este caso, pues, es muy justo, que deseando los acreedores de Sayo la separacin sean nidos, y que impetren del Pretor que por separado se pague su importe * los acreedores de cada uno. 2.Mas por el contrario, los acreedores de Ticio no impetrarn la separacin; porque puede uno, agregndose 8. s un acreedor, hacer peor la condicin de su propio acreedor. Pero el que adi la herencia de mi deudor no har, adindola, peor mi condicin, porque me es licito impetrar la separacin; pero grav 8. sus propios acreedores, adiendo la herencia, que no es solvente; y no podrn los acreedores de l impetrar la separacin. 3.Pero se ha de saber, que aunque se diga que una cosa fu obligada por el heredero 8. titulo deprenda de hipoteca, esto no obstante, si fu de la herencia, es preferente, por el derecho de la separacin, al acreedor hipotecario el que impetr la separacin; y as lo resolvieron por rescripto Severo y Antonino. 4. Mas aun contra el fisco y los muncipes se impetra la separacin. 5.Se pregunt, pueden 8. veces impetrar la separacin tambin los acreedores del heredero, si acaso ste hubiere adido la herencia en fraude de los mismos? Mas no se di ningn remedio; porque se lo debern imputar si mismos los que contrataron con aqul, 8. no ser que pensemos que el Pretor auxila extraordinariamente contra La malicia del que imagin tal fraude; lo que no est fcilmente admiiiiido. 6.Mas si diciendo uno que la herencia es sospechosa hubiere sido compelido 8. adir y restituirla herencia, y luego no hubiera 8. quien restituirla, por causas por las que suele esto acontecer, auxiliaremos tambin al mismo que ciertamente pida que se le socorra contra los acreedores de la herencia. Esto resolvi por rescripto tambin el Divino Po, para que se vendan los bienes del testador lo mismo que si no hubiese sido adida la herencia. Y esto mismo opino que se les ha de conceder tambin 8. los acreedores de semejante heredero que lo pidan, aunque l no lo haya pedido, de modo que se conceda como una Cierta separacin. 7.Veamos asimismo, si, cuando uno hubiere quedado heredero de su ascendiente, siendo impbero, y luego hubiere fallecido dentro de la pubertad, y se vendieran los bienes del substituto, que adi la herencia del impbero, podran los acreedores del padre impetrar la separacin. Y opino uue pueden; opino adems, que tambin los acreedores del impbero pueden impetrar la separacin contra los acreedores de su heredero. 8.Segn esto, veamos, si Primo hubiere instituido heredero 8. Segundo, y Segundo 8. Tercero, y se vendieran los bienes de Tercero, qu acreedores puedan impetrar la separacin. Y yo opinara, que si la pidieran los acreedores de Primo, han de ser ciertamente oidos tanto contra los acreedores de Segundo, como contra los de Tercero; pero que si la pidieran los acreedores de Segundo, jodian ellos impetrarla ciertamente contra los de Tercero, pero no podan contra los de Primo. En suma, los acreedores de Primo pueden ciertamente impetrar la separacin contra todos, y los acreedores de Segundo no pueden impetrarla contra los de Primo, pero pueden contra los de Tercero.
(6) putemui, HaZ. ('1) Vase el fr. 11. 2. D. ad Set. Trabeli, (XXXVI. 1.) (8) h~@, omtela Vrdg. (8) ssdpor* Vm4g.

(3) Ial. Vulg.; ered.ttori, el addice FI. e> Tau'. aegbI a e oritura original; tmpetrstur, la corrccds del cddioe FI., Br. (6) Taw saui&1t1 *1 .dioe Fi., Br.

DIGESTO.

LIBRO XLII: TITULO VI

391

9.Si flliifami!ias bona veneant, qui castrense peculium habet, an separatio fiat inter castrenses creditores ceterosque, videamus. Simul ergo admittentur, dummodo si qui eum eo contraxerunt, antequam militaret, fortasse debeant separan; quod puto probandum. Ergo qui ante oontraxerunt, si bona castrensia distrahantiir, non possunt venire eum castransibus creditoribus. Item si quid in rein patris versum est, forte poterit et creditori contradie, no castrense peculiuni inquietet, quum posait potlus eum patre experiri.

10.Illud sciendum est, eos damum creditores posse impetrare separationem, qui non novandi animo ab herede stipulati sunt; ceterum SL eum hoc animo secuti aunt, arniserunt separationis commodum, quippe quum secuti suntnomen heredis, nec possunt mm se ab eo separare, qui quodammod eum elegerunt. Sed etsi usuras ab co ea mente, quasi eum eligendo, exegerunt, idem erit probandum. 11.ltem quacritur, si satis acceperunt ab eo, an iinpetrent separationem. Et non puto, hi enim gecuti sunt eum; forte quem movebit (1 ). Quid ergo, si satis non (2) idoneum acceperuntl Et sibi imputent, cur minus idoneos fideiussores acoipiebant. 12.Praeterea sciendum est, postesquam bona hereditaria bonis heredis mixta sunt, non posse impetran separationem; confusis enim bonis et mutis separatio impetran non poterit. Quid ergo, si praedia extent, vel mancipia, vel pecora, vol aliud, quod separan potest? Hie utique poterit impetrani separatio; nec ferendus est, qui causatur bona contributa, quum praedia contribui non, possint, nisi ita coniunctae possessiones et perniixtae propriis, ut iinpossibilern separationem effecerint; quod quidem perraro contingere potest.

13.Quod dieitur, post multum temporis separationem impetran non poase, ita erit accipiendum, ut ultra quinquenniurn post aditionem numerandum separatio non postuletur. 14.De his autem omnibus, an admitteuda separatio sil, nec ne, Praetoris erit vel Praesidis notio, nullius alterius, boc sat eius, qui separationem indulturus est. 15.Si quis pignus ab herede acceperit, non est ei concedenda separ.atio, quasi eum secutus siL; neque enim ferendus est, qui qualiter qualiter (3), eligentis lamen mente, heredis personam secutus est. 16.Quaesitum est, si forte sint pures crediLores, quidam secuti heredem, quidam non secuti, et bi, qui heredem secuti non sutiL, impetraverint separationem, an coa seeum admittant, qui secuti sunt. Etputem, nihil iis prodesse; hoz enim cum creditorjbus heredis numerandos. 17.Item sciendum eat, vulgo placere, creditoros quidem heredia, si quid superfuerit ex bonis testatonis, posas habere in suum debitum, creditores vero testatonis ex bonis heredia nihil. Cuius re a (1) seentl 5015
(2)

9.Si se vendieran los bienes de un hijo de f. milia, que tiene peculio castrense, veamos 51 80 har la separacin entre los acreedores del peculio castrense y los dems. Y sern admitidos untamente, con tal que los que contrataron con l, suLes que militase, deban acaso separarse; lo que opino que se debe admitir. Luego Los que contrataron antes, si se vendieran los bienes castrenses, no pueden concurrir con los acreedores castrenses. Asimismo, si se aplic alguna cosa en provecho del padre, acaso se le podr hacer oposicin tambin al acreedor, para que no ataque aL peculio castrense, porque ms bien puede ejercitar su accin contra el padre. 10. Se ha de saber, que pueden impetrar la separacin solamente los acreedores, que no estipularon del heredero con nimo de hacer novacin; pero si con tal intencin se dirigieron ti l, perdieron el beneficio de la separacin, porque, habindose atenido al crdito del heredero, no pueden ya separarse de l los que en cierto modo eligieron ti ste. Pero lo mismo se habr de admitir, tambin si de l cobraron intereses, como eligindolo ti l. 11.Tambin se pregunta, si, habiendo recibido de l fianza, impetrarn la separacin. Y no lo creo, porque stos se atuvieron ti l; y acaso estO nar vacilar ti alguno. IQu se dir, pues, si no recibieron fianza abonada? Que se imputarn ti si mismos el haber admitido fiadores no abonados. 12.Adems de esto se ha de saber, que despus que los bienes de la herencia fueron mezclados con los bienes del heredero, no Be puede impetrar la separacin; porque, confundidos y unidos los bienes, no se podr impetrar la separacin. Qu se dir, pues, si hubiera predios, esclavos, ganados, otra cosa, que se puede separar? Que en este caso se podr ciertamente impetrar la separacin; y no ha de ser atendido el que siegaque Los bienes fueron confundidos, porque los predios no pueden confundirse, ti no ser que las posesiones estn de tal modo conjuntas y mezcladas con las propias, que hicieren imposible la separacin; lo que ciertamente muy raras veces puede acontecer. 13.Lo que se dice, que despus de mucho tiempo no se puede impetrar la separacin, se habr do entender de modo, que no se pida la separacin despus de un quinquenio contadero desde la adicin. 14.Mas sobre todo esto, si se ha de admitir, no, la separacin, competer el conocimiento al Pretor al Presidente, y no ti otro alguno, que es quien ha de conceder la separacin. 15.Si alguno hubiere recibido prenda del heredero, no se le ha de conceder la separacin, como si se hubiera atenido ti l, porque no ha de ser atendido el que de algn modo, pero con la intencin de elegir, se atuvo ti la persona del heredero. 16.Se pregunt, si, siendo acaso muchos los acreedores, y habindose atenido unoa la persona del heredero, y no habindose atenido otros, y habiendo impetrado la separacin stos que no se atuvieron al heredero, admitiran consigo ti losque ti l se atuvieron. Y yo opinara, que en nada les aprovecha ti stos; porque stos han de ser contados con los acreedores del heredero. 17.Tambin se ha de saber, que de ordinario est admitido que loe acreedores del heredero, si sobrare algo de los bienes del testador, pueden tenerlo para sus propias deudas, pero que los acree(5) Taur. aeg4n La escritura orloinal; qui quaiter, el!gentis, La corr.00ln del cdla. Fi., Br,

rm moveruni, Has.

92

DIGESTO.URO XLII:

rfrui.o vi

sibi debet imputare suam facilitsteui, si, quum essent bona idonea heredis, illi maluerjnt bona potius defuncti sibi separan, heredis autem creditoribus hue imputan non possit. At si creditores. defunctj desiderent, ut etiam in bonis heredia substituantur, non su nt audieiidi; separatio enim, quani ipsi petierunt, eos ab istis bonis separavit (1). Si tamen temere separationem petierunt creditores defuncti,impetrare veniani possunt, iustissima scihcet ignorantiae causa allegata.

ratio ulla est, quod, qui impetravit separationem,

18.Ita (2) sciendum est, necessarium henodem servum cum libertate institutum impetrare posse separationem, scilicet ul, si non altigerit bona patroni, in ea causa sit, ut ei (3), quidquid postea acquisierit, separetur, sed et si quid ei a testatore debetur.
2. PAPwIANUS libro XXV. Quaes.lionum, - Ab herede vendita hereditate separatio frustra desiderabitur; utique si nulla fraudis ineurrat auspicio; nam quae bona fide medio tempere por heredem gesta sunt, rata conservan solent.

dores del testador no pueden tener nada de los bienes del heredero. La razn de esto es, que el que impetr la separacin se debe imputar fi s su propia facilidad, si habiendo bienes suficientes del heredero, hubiere preferido que se separasen para l los bienes del difunto, pero esto no se les podra imputar fi los acreedores del heredero. Mas si los acreedores del difunto deseasen ser substituidos tambin en los bienes del heredero, no han do ser oidos; porque la separacin, que ellos mismos pidieron, los separ de estos bienes. Pero si los acreedores del difunto pidieron temerariamente la separacin, pueden impetrar venia, habiendo alegado, por supuesto, justisima causa de su ignoracia. 18.Y as se ha de Saber, que el esclavo instituido, con la libertad, heredero necesario puede impetrar la separacin, saber, para que, si no alcanzare los bienes del patrono, se halle en el caso de que se separe para l todo lo que despus hubiere adquirido,ytambin lo que se le deba por el testador.
2. PAPiNIANo; Cuestiones, libro XXV.. Vendida por el heredero la herencia, en vano se pretender la separacin; esto ciertamente, si no mediara ninguna sospecha de fraude; pues lo que con buena fe se hizo por el heredero en el tiempo intermedio se suele conservar firme.

3. IDEM libro XX VII. Quaes&nun. - Debitor fideiussori boros extitit, eiusque bona venierunt; quamvis obligatio fideiussionis extiricta Bit, nihilominus separatio impetrabitur petente eo, cui fideiussor fuerat obligatus, sive solus sit bereditarius creditor, sive plures; noque enim ratio iuris, (quae) causam fideiussionis propter principalem obligationem, quae maior fuit, exelusit, damno debet afflcere ereditorem, qui sibi diligenter proepexerat. 1.Quid ergo, si bonis fideiussoris separatis soliduni ex hereditate stipulator eonsequi non possit? utrum portio eum ceteris heredia creditoribus el quaerenda (4) cnt, an contentos esse debebit bonis, quae separan maluit? Sed quurn stipulator iste, non adita fideiussoris a reo hereditate, bonis fideiussoris venditis in residuum permisceri (5) debitoris creditoribus potuerit, ratio non patitur, eum in proposito suminoveri.

2.Sed in quolibet alio creditore, qui separatiouern impetravit, probar commodius est, ut, si solidum ex hereditale servan non possit, ita demum aliquid ex bonis heredia ferat, si proprii creditores heredia fuerini dimissi;quod sine dubio admittendum est circe cred itorea heredis, dimissis bereditariis.
4. IDEM libro Xli. Rc.sponsorum.Creditoribus,

ued heredero del fiador, y se vendieron sus dor' bienes; aunque se haya extinguido la obligacin de la fianza, se impetrar, sin embargo, la separacin pidindola aquel fi quien el fiador se habla obligado, ya haya un solo acreedor de la herencia, ya muchos; porque la razn de derecho, que excluy la causa de la fianza por razn de la obligacin principal, que fu mayor, no debe causar perjuicio al acreedor, que con diligencia haba mirado por si. 1.Luego, qu se dir, si, separados los bienes del fiador, el estipulante no pudiera conseguir de la herencia la totalidad9 tAcaso se le habr de procurar una porcin con los dems acreedores del heredero, se deber contentar con los bienes, que prefiri que se separasen? Mas como este estipuante, no habiendo sido adida por el deudor la herencia del fiador, pudo, vendidos los bienes del fiador'mezclarse por el resto con los acreedores del deudor, la razn no consiente que l sea rechazado en el caso propuesto. 2.Pero respecto fi otro cualquier acreedor, cine impetr la separacin, ser ms conveniente admitr, que, si no se pudiera recuperar de la herencia la totalidad, perciba de los bienes del heredero alguna cosa, solamente si hubieren sido pagados los acreedores propios del heredero; lo que sin dudase ha de admitir en cuanto fi los acreedores del heredero, habiendo sido pagados los de la herencia.
4. EL MISMO; Respucitas, libro XIJ.A los acreedores fi quienes se [es debe desde cierto da bajo condicin, y que por esto no pueden pedir todava el dinero, se les dar igualmente la separacin, porque tambin se mira por ellos con la accin comn. 1.Mas fu conveniente que los legatarios tuvieran derecho de prenda solamente sobre aquella parte, que se pudo recobrar de los bienes.

3.

EL MISMO;

Cuestiones, libro XXVII.Un deu-

pter hoc nondum pecuniam petere possunt, aeque separatio dahitur, quoniam et ipais cautione communi consuletur. . 1.Legatarios auteru in ea tantum parte, quae de bonis servari potuit, habera pignoris .causam con venit.

p11

ex dio vel sub conditione debentur (6), et pro-

(1) 7uLr. segO4 a escritura original; sepsrablt, la coi',ce4n del cddwe Fi., Br. (5) Iten, al mdren interior del cdice Fi. (5) el, omtala Vrslg..

(4) cxsequenda, Hal. u Rae. Vulg.; proinhoerL el cdice FI. (6) Pt' arcaismo; qnibua debetur, Hal. Vutg.
-

rnGEro:LIBO xLm TfTuLo vn


5. PULUS libro XIII. Quaeslionum. - Si creditoras hereditarii separationem bonorum impetraverunt, et inveniatur non idonea hereditas heres autom idoneus, non poterunt reverti ad baredem, sed en (1), quod semel poatulaverunt, etare debent. Sed si post impetratam separationem aliquid herea aequisierit, si quidem ex hereditate, admitti debebunt ad id, quod aequisitum est iLli (2), qui separati000m impetraverunL Sed si iLJis satisfactum fuent, quod supereat, tribuetur propniis heredia creditoribu. At si ex alia causa heras acquisierit, non admittentur bereditarii creditores. Quodsi proprii ad aolidum pe.rvenerunt, id, quod supererit, tribuendum hereditariis quidam putant, mihi autem id non videtur; quum enim separationem patiorunt, recesserunt a persona heredis, et bona secuti sunt, et quasi defuneti bona vendiderunt, quae aumenta non possunt recipere. ldemque existimo dicendum, etiam si circa separationem bonorum decepti mines consecuti sunt, quam proprii heredio creditores. Propr4i autem heredia creditores habent propria eius bona, et personam, quae potest, donee vivit, acquirere.

393

S. Ptui..o; Cuestiones, libro X21!. Si los acreedores de la herencia impetraron la separacin de los bienes, y se hallara que no es solvente la herencia, pero que el heredero es solvente, no podrn volverse contra el heredero, sino que deben estar d. lo que una vez pidieron. Mas si despus de inipotrada la separacin el heredero hubiere adquirido alguna cosa, si ciertamente por virtud de la herencia, debern ser admitidos lo que se adquiri los que impetraron la separacin. Pero si se les hubiere satisfecho, lo que sobra se les dar Li los acreedores propios del heredero. Mas si el heredero hubiere adquirido por otra causa, no sern admitidos los acreedores de la herencia. Pero si los propios llegaron cobrarlo todo, lo que sobrare opinan algunos que se lea ha de dar los de la herencia, pero h mi no me parece sai; porque cuando pidieron la separacin, se apartaron de la persona del heredero, y se atuvieron los bienes, y vendieron como de un difunto los bienes, los cuales no pueden recibir aumento. Y lo mismo estimo que se ha de decir, tambin si, engaados en cuanto Li la separacin de los bienes, consiguieron menos que los acreedores propios del heredero. Mas los acreedores propios del heredero tienen los bienes propios de l, y la persona, la cual puede adquirir, mientras vive.
6. JuuANo; Digesto, libro XLVI. -Cuando no son solventes los bienes del heredero es Justo que no solo los acreedores del testador, sino tambin aquellos, quienes se hubiere legado, impetren la separacin de los bienes, de suerte que, cuando se les haya pagado la totalidad Li los acreedores, se les pague * los legatarios 6 la totalidad, 6 una parte. 1.Si la liberta instituida heredera hubiese padido con arreglo al testamento la posesin de los bienes de uno, que no era solvente, se pregunt, se deben separar sus bienes de los de la herencia? Respondi, que no es injusto que se auxilie al patrono, para que no sea gravado con las deudas, que la liberta hubiere contraido reteniendo la posesin de los bienes con arreglo al testamento. 7. Msiiciiro; Reglas, libro IL - Los que le promovieron juicio al heredero pueden impetrar la separacin como acreedores de la herencia, porque lo hicieron por necesidad. TITULO VII (VIII]
DEL CURADOR QTJR DEBE DARSE PARA LOS BuHES

8. hIuA.Nus libro XL Vi. Digeslorum. - Quoties beredis bona salvando non sunt, non solum creditoree testat.oris, sed etiam eos, quibus legtum fuerit, impetrare bonorum separationem aequum est, ita ut, quum in (3) creditoribus solidum acquisitum fuerit, legatariis val solidum, vol portio quaeratur. 1.Si liberta heras instituta honorum posaessionem ieeundum tabulas petiisset elus, qui solvendo non erat, quaesitum eat, an hona eius separar ab hereditanlis debente Respondit (4 , non est iniquuni succurni patrono, no onerarettir aere alieno, quod liberta retinen do (5) bonorum posees sionem secundum tabulas contraxerit.
7. MA.aCIaNUS libro 11. Regularum. - Qui iudiomm dictaverunt heredi, separationem quasi hereditarii poasunt impetrare, quia ex n00088itate hoc fenerunt. TIT, VII. (VHh1
DE CURATORE BONIS DANDO

sub conditione bares institutus eat, cogendus est conditioni parece, si potest; atit si reaponderit, se non aditurum, etiamsi conditio extiterit, vendenda erunt bona defuneti. 1.Quodsi nihil facere potest, curator bonis constituendus ant, aut bona 'veridenda. 2.Sed si grave asa alienum sit, quod ex poena crescat, per euratorem solvendum sea alienum, sicuti, quurn venter in possessione alt, aut pupillu heres tutorem non habeat, decerni solet.
rl, Bat.Vutg. (. La corracoieln del cdice F&, Br.; ifihi, Toar. argiLa a escritura or(inizt. (3) in, omUcia HaZ. (4) Taur. segn a escritura original; Raspondi, a~ ~o~ del cdice FI., Br. Tova mao
(1)

1. PAULUS

libro LVII. ad Edictum. - Si quia (6)

1. Piui..o; Comentarios al Edicto, libro LV1I.Sj alguno fu instituido heredero bajo condicin, ha de ser obligado cumplir la condicin, si puede; 6 si respondiere que l no adir la herencia, aunque se cumpliere la condicin, se habrn de vender lo

bienes del difunto. l..Pero si l no puede hacer nada, se habr de constituir un curador para los bienes, 6 se habrn do vender los bienes. 2.Pero si hubiera una deuda gravosa, que crezca por virtud de pena, Be suele decretar que la deuda haya de sea pagada por el curador, sai como cuando el que est en el claustro materno est en posesin, 6 el pupilo heredero no tiene tutor.

(5) petando, al m.drgen interior dei cdice FI. (6) raur. segda a escritura original; la qul, a cornacoiM del cdio. FL.,!Br.

IM

DIeR8TOUBB.o ILII TTULO TU

2. ULPIANus Libro LIV. ad Edictum. De curatore constituendo hoc jure uUmur, ut Praetor adeatur, isque curatorem curatoresque constituat ex consensu maioris partis creditorum, ve Praesea provinciae, si bona distrahenda u provincia sunt.

1.Quaeque par eum eosve, qui ita creatus creative essent, acta, facta, gestaque sunt, rata habebuntur, iisque acUones, et in coa utiles comtunt. Et si quem ( 1 ) curatores mitterent ad jendum ve defendendum, uti ius esset, nec ab satis, neque de rato, neque iudicatum sol-vi nomine cius, cuius bona veneant, exigetur, sed nomine ipsiva curatoris, qui euni misit. 2.Si plures autem constituantur curatores, Celsus ait, u solidum eos et agere, et conveniri, non pro portionibus. Quodsi per regiones fuerint constituti curatores, unus forte re Italicae, alma in provincia, puto regiones coa suas conservare debere. 3.Quaeritur, an invitus curator fieri potest? Et Cagsius senibit, neminem invitum cogendum fieri bonorum curatorern; quod venus est; voluntarius itaque quaerendus est, nisi et (2) magna nocesaitate, et Imperatoria arbitrio hoc procedat, Ui et invitus crearetur. 4.Nec omnimodo creditorem cose oportet eum, qui curator constituitur, sed poasunt et non creditores, 5.Si tres curatores fuerint, et unus ex bis nihil attigorit, an in eum, qui nihil tetigit, seUo danda est? El Cassius existimat, modum actor non debere conatitui, poaseque eum, cum quo vult, experiri; puto Caso sententiam veniorem, apectandum enim, quid redactum est, non quid (3) ad curatorem unum pervenerit. Et ita utimur, nisi invitus facius est; nam si ita est, dicendum, non sum convenienjium.
8. CELSUS Libro XXIV. Digestorum. Si plures eiusdem bonorum curatores facti sunt, in quem eorum vult actor, in solidum ej datur actio, tan-. quam quivis (4) eorum in solidum aget.

Para constituir el curador observamos este derecho,que se recurra al Pretor, y que ste constituya curador y curadores en virtud del consentimiento de la mayor parte de Los acreedores, al Presidente de la provincia, si los bienes han de ser vendidos en una provincia. j 1.Y se tendr por vlido todo lo que se actu, hizo, y gestion, por aqul 6 por aqullos, que as hubiese 6 hubiesen sido nombrado nombrados, y 1 ellos y contra ellos competen las acciones tiles. Y si los curadores enviaren alguno para que ejercite accin 6 para que defienda, como fuese e derecho, no se le exigir fianza ni de ratificacin, ni de que se pagar lo juzgado, en nombre de aquel cuyos bienes son vendidos, sino en nombre M mismo curador que lo envi. 2.Mas si fuesen constituidos muchos curadores, dice Celso, que ellos ejercitan las acciones, y son demandados solidariamente, no por partes. Pero si hubieren sido nombrados curadores por regiones, acaso uno para los bienes de Italia, y otro para los de una provincia, opino que deben ellos conservar sus regiones. 3.Se pregunta, puede uno ser nombrado curador contra su voluntad? Y escribe Cassio, que nadio debe ser obligado . ser contra su voluntad curador de los bienes; lo que es verdad; y as, se ha de buscar uno voluntario, no ser que por grande necesidad y por arbitrio del Emperador sea procedente que tambin sea nombrado uno contra su voluntad. 4.Y no es preciso que de todos modos sea acreedor el que es constituido curador, sino que pueden serlo tambin los no acreedores. * 5.Si hubiere tres curadores, y uno de ellos no hubiere tocado nada, se ha de dar accin contra el que nada toc? Y estimaCas8io, que nose debe fijar Limite al actor, y que ste puede dirigirse contra el quequiera; juzgo que la opinin de Cusio es ms verdadera, porque se ha de mirar qu es lo que se haya recogido, no lo que haya llegado i. poder de cada curador. Y as lo observamos, no ser que haya sido nombrado contra su voluntad; porque si lo fu asi, se ha de decir que no ha de ser l demandado.

2.

ULPItzo;

Comentarios al Edicto, libro LXV. -

8. Csr.so; Digesto, libro XXIV. Si fueron nombrados muchos curadores de los bienes de uno mismo, contra el que de ellos quiera el actor se le da accin por la totalidad, as como cualquiera de ellos ejercitar la accin solidariamente.
4. PAPIRIO JUSTO; De las Constitueones, libro 1. Los Empenadores Antonino y Vero, Augustos, resolvieron por rescripto, que, enajenados por el

4. Pspiaius IusTus libro 1. de Constugjonjbus (5).lmperatores Antoninus et Verus Augusti reseripserunt, bonis por curatoreni ex Senatusconsulto distractis, nullam actionem ex ante gesto fraudatori competere.
5. luLuNus

curador los bienes en virtud del senadoconsulto, no le compete al defrauaador ninguna accin por lo antes administrado.

tor foro ceaserit, et creditores priv ato consilio coierint, et elegenint unum, por quem bona diatrahantur,, et (8) portio ipais, quae ex (7) redacto. fie. ret, solveretur, mox extiterit alius, qui se creditorem dicat, nullam quidem actionem adversus curatorem habebit, sed bona debitoris una cum curatore vendere poterit, ita ut quae a curatore et a credi-

libro XL Vil. Digestorum.Si chi-

5. Juuo; Digesto, libro XL VILSi el deudor hubiere cedido los bienes en el foro, y los acreedores se reunieren en consejo privado, y hubieren elegido uno, por el cual sean vendidos los bienes, y se les pagara los mismos la porcin, que resultase de lo recogido, y despus apareciere otro, que dijese que era acreedor, no tendr ciertamente ninguna accin contra el curador, pero podr ven-

ti) qiitdem, Hal. (5) ex por it, aoergad,vninte VuLg. (1) redietum iii ex boiita, quibiti curtor datas siL, nos luan ad enrMorem, fiat.

(4 ant ini, HaL si libro IL Conetltutlonnm, Mal. (S) ut, Vulg. (7) tu, Rut.

DIGESTO.LIBRO xLTT: rfTtlLO VTU

tora ex bonis contrahantur, omnibus pro portione praestarentu r.

den juntamente con el curador los bienes del deudor, de suerte, que lo que por el curador y por el acreedor se obtenga de los bienes, se les entregue todos proporcin. TTULO VIII [IX] DE QUE SEA RESTiTUIDO LO QUE SE RIZO EN FRAUDE DE LOS ACREEDORES [Viu Qd. VIt.7'5.1 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXVI, Dice el Pretor; Por lo que se hubiere hecho por causa de defraudacin dar accin, contra el que no hubiere ignorado el fraude, al curador de los biere habido facultad para ejercitarla; y esto observar tambin contra el mismo, que cometi el fraude. l.-..EI Pretor public por necesidad est Edicto; con cuyo Edicto mir por los acreedores, revocando cualquier enajenacin que se hubiera hecho en fraude de ellos. 2.Dice, pues, el Pretor: lo que se hubiere hecho por causa de defraudacin; estas palabras son generales, y comprenden absolutamente toda enajenacin hecha en fraude, i otro cualqqier contrato. As, pues, se considera que se revoca con estas palabras todo lo que se haya hecho por causa de fraude, cualquier cosa que fuere; porque estas palabras tienen Jata significacin. Luego ya si enajen una cosa, ya si liber alguno por aceptilaojn pacto,

T1T. VIII [IX QIJAE IN FRAIJDEM CREDITORUM FACI'A SUNT (1), UT RESTITUANTUR
[Cf. Co4. VII. 75. 1. Ucius libro LX VI. ad Eiclam. - Mt Praetor: QUAD FRAUDATIONIS CAUSA GESTA BRUNT, CUM RO, QUI FRAUDRM NON IONORAVERIT, DE lIS CURATOR1 BONORUM, VEL El, CU1 DE EA RE ACTIONER DARE (2) OPORTEBIT, INTa t ANNUM, QUO EXPERIUNDI POTESTAS FUSRIT, ACTIONEM DABO IDQUE ETIAM ADVERSUS 1PSUM, QUI FRAUDEM FEC1T, SERVADO.

bienes, aquel a quienconviniere darle Ja accin sobre este asunto, dentro del afio en que hu-

1.Necessario Praetor hoc Edictum. proposult; que Edicto consutuit creditoribus revocando ea, quaecunque in fraudern eorurn alienata sunt. 2. Ait argo Praetor: quas fraudationis causa gasta erunt; hace verba generalia sunt, et COntinent in se omnem omnino in fraudem factam vel alienationem, val quemcunque contractum. Quodcunue igitur fraudis causa fatum cut, videtur his verbis revocan, qualecunque fuerit; nam late ata verba patent. Sive ergo rem alienavit, siv socaptilatione ve pacto aliquem liberavit

2. IDEM libro LXXIII. ad Edictwn. - idem ent probandum. Et si pignora liberet, vel quem alium in fraudem creditorum praeponat,

2. EL M i s M o;; Comentarios al Edicto, libro LXXIII se habr de admitir lo mismo. Y si liberase prendas, antepusiera alguno en fraude de los acreedores, 3. E.mismo; Comentarios al Edicto, libro LXV1. - le di excepcin, se oblig para defraudar los acreedores, entreg dinero, 6 hizo otra cualquier cosa en fraude de los acreedores, es manifiesto que tiene lugar el Edicto. 1.Debemos entender hecho por causa de defraudacin, no solamente lo que alguno hubiere hecho al contratar, sino tambin si acaso no se present de intento al juicio, consintiera que feneciese el litigio, nle reclama & un deudor para que se libre por el transcurso de tiempo, 6 pierde un usufructo una servidumbre. 2.Y tambin se comprende en este Edicto el que hizo algo para dejar de tener lo que tiene, 4. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXVIIL Se ha de entender, que tambin se considera que obra en fraude el que no hace lo que debe hacer, esto es, si no usara de las servidumbres; XXVI. - pero tambin si hubiere tenido por abandonada una cosa suya, de modo que otro la haga suya. 8. Ui.pio; Comentarios al Edicto, libro LX Vi. - Mas el que, pudiendo adquirir alguna cosa, no hace por adquirirla, no est comprendido en este Edicto; porque este Edicto se refiere los que disminuyen su propiopatrimonio, no los que obran de modo que no se hagan ms ricos.
(5) mus, aov,siderase aadi da por antguascopatas.

3. Iirni libro LXVI. ad Edw.tam. - ve ci praebuit exceptionem, siTe se obligavit fraudandorum creditorum causa, sive numeravit pecuniam, vel quodeunque aliud fecit in fraudem creditorum, pa1am est, ve locuru babera. 1.Geata fraudationis causa accpere debePus non solum ea, quae contrahens gsaenit ahquis, verum etiam si forte data opera ad iudicium non adfuit, ve litem mor patiatur, val a debitore non petit, ut tempore liberetur, aut usumfructum vel servitutem amittit.
2.Et qui aliquid fecitut desinat habere quod babel, ad hoe Edictuin pertinet. 4. PAULUS libro LX Vil. ad Edictum.In fraudcci facere videri etiam eum, qui non faoit, quod debet facere, intelligendum est, id est, si non utatur servitutibus; 5. GAIUS libro XXVI. ad Edictwn provinciate. set etsi rem suam pro dereticto habuerit, ut quia eam suam faciaL S. ULPIAN!JS libro LXVI. ad Edictwn. - Quod autem, quumpoasit aliquid quaerere, non id agit, ut acquirat,. ad bco Edietum non pertinet; pertinet enici (3) Editum ad deminuentes patrimonium suum, non ad coa, qui id aguni, ne locupletentur. (1) sIwr, mal. (I) DRI, Ial. Vu.Lg.

6.

GATo; Comentarios

al Edicto provincial, libro

396

DIeaSTO.LIBRO XLII: rfTuLO 'VIII

1.Unde si quis ideo conditioni non paret, no committatur stipulatio, in ea conditione est, no faciaL huic Edicto Iocum. 2.Proinde et qui repudiavit hereditatem 'vel Legitimam, (1) vol testamentariam, non est in ca causa, ut bulo Edicto Iocum faciat; noluit enim acqlircre, non suum proprium patrimonium demintiit. 3.Simili modo dicendum est, et si fihium suum emancipavit, ut suo arbitrio adeat hereditatein, ocssare hoc Edictum. 4.Sed et illud probandum, si legatum repudiavit, cessare Edictum; quod Iulianus quoque goribit. 5.Si servum suum heredem inatitutum alienavit, ut iussu emioria adeal, si quidem in venditione nulla fraus est, sed in hereditate sit, eessat Edictum, quia licuit ci etiam repudiare hereditaLeal; aL si in ipsa servi alienatione fraus est, revocabitur, quemadmodum si eum in fraudem manumiisset. 6.Apud Labeonem soriptum est, eum, qui suum recipiat, nullam videri fraudem facere, hoc est eum, qul quod sibi debetur, receperat eum enim, quera Praeses invituin solvere cogal, impuno non solvere, iniquum esas; totum enini hoc Edictura ad contractus pertinere, in quibus se Praetor non interponit, utputa pignora venditionesque. 7.Sciendum, Iulianum soribere, eo9ue iure qui debitam pecuniam rcepit, antequam bona debitoris possideantur, quamvis sciens prudensque solvendo non case reclpiat, non Limero boc Edictum; sibi enim vigilavit; qui vero post bona possessa debitum anura recepit (2), hunc in poriionem vooandum, exaequandumquc ceteris creditoribus; neque enim debult praeripere ceteris post bona possessa, quum ia m par conditio omuium creditorum facta esget.
nos uti, UI,

.S.-Roc Edictum eum ooroet, qui sciens, eum in fraudem creditorum hoc facere, suscepit, quod in fraudem creditorum fiebat; quare si quid in (raudem creditorum factum Bit, si Lamen te, qui cepit (3), ignoravil, cessare videntur verba Edicti.
9.Praeterea illud 8ciendum ost, eum, qui consentientibus creditoribus aliquid a fraudatore vol emit, vel atipulatus ebt, ve! quid aliud contraxit, non videri in fraudera (4) creditorum feciase; nemo enim, videtur fraudare eos, qui sciunt, et consentiunt. - . 10.-.-Si quid cura pupillo gestum Bit in fraudeni creditorum, Labeo alt, omnmodo revocandum, si fraudati sint creditores, quia pupilli igno-. rantia, quae per actatem contingfl, non debet esas captiosa creditoribus, et poi lucrosa; coque iure utim u r. 11.Sinlili modo dicimus, et si cui donatum caL, non case quaerendum, an aciente co, cui donatum, gestum Bit, sed hoz tanlum, an fraideutur creditores; nec videtur injuria afUci te, qui ignoravt, quum Lucrum extorqueatur, non damnum infligatur. in hes Lamen, qui ignorantes ab co, qui solvendo non sil, liberalitatem aeceperunt, hazte(i) ve! honoreri.rn, rera Vug. (2) fee.rit, lial. Valg.

1.Por lo cual, si alguno no cumple una condicin para que no tenga efecto una estipulacin, est en el caso de no dar lugar a este Edicto. 2.Por consiguiente, tampoco el que repudi la herencia, legitima testamentaria, esta en el caso de que tenga lugar este Edicto; porque no quiso adquirir, pero no disminuy su propio patrimonio. 3.Del mismo modo se ha de decir, que, tambin si uno emancip su hijo, para que a su propio arbitrio ada la herencia, ds de tener lugar este Edicto. 4.Pero tambin se ha de admitir, que, si repudi un legado, deja de tener lugar este Edicto; lo que tambin escribe Juliano. 5.Si uno enajen su esclavo instituido heredero, para que adiera la herencia por mandato del comprador, si en la venta no hubiera ciertamente fraude alguno, pero lo hubiera en la herencia, deja de tener lugar eL. Edicto, porque tambin le fu lcito repudiar la herencia; mas si hay fraude en la misma venta del esclavo, ser revocada, la manera que si en fraude lo hubiese manumitido. 6.Se halla escrito en Labeon, que no se considera que el que recibe lo suyo comete fraude alguno, esto es, el que recibe lo que se le debe; porque es injusto que no pague impunemente aqul quien el Pretor le oblia pagar contra su voluntud; porque todo este Edicto se refiere los contratos, en los que el Pretor no se interpone, como los de prendas y de ventas. 7.Se ha de saber, que Juliano escribe, y este derecho observamos, que el que recibe el dinero, que se le debe, antes que sean posedos los bienes del deudor, no ha de temer este Edicto, aunque lo reciba sabiendo y constndole que aqul no es solvente; porque fu vigilante para si; mas et que recibi su deuda despus de posedos los bienes, ha de ser llamado una porcin, y ha de igualarse los dems acreedores; porque no debi despus de poseidos los bienes despojar los dems, puesto que ya se habla hecho igual la condicin de todos los acreedores. 8.Este Edicto castiga al que, sabiendo que uno hacia esto en fraude de los acreedores, acept lo qu se hacia en fraude de los acreedores; porque si se hubiera hecho algo en fraude de los acreedores, si, no obstante, lo ignor el que recibi, parece que dejan de tener aplicacin las palabras del Edicto. *9.Adems se ha de saber, que el que, consintindolo los acreedores, le compr alguna cosa al defraudador, la estipul con l, la contrat, no se considera que obr en fraude de los acreedores; porque no se considera que nadie defrauda los que lo saben y lo consienten. 10.Si con un pupilo s hubiera hecho alguna cosa en fraude de los acreedores, dice Labeon, que ha de ser de todos modos revocada, si los acreedores hubieran sido defraudados, porque la ignorancia del pupilo, que proviene de su edad, no debe serles perjudicial . lo acreedores, y lucrativa l mismo; y este derecho observamos. 11.Del mismo modo decimos, que, si . uno se le hizo donacin, tampoco se ha de investigar si se hizo sabindolo aquel quien se don, sino solamente, si fueron defraudados los acreedores; y no se considera que se causa injuria al que lo ignor, porque se quita un lucro, y no se inflige un dao. Mas contra los que, ignorndolo, recibiern una II(3) ..eceplt, Hai. VuL. (L) Hat. Vsig.; fraud, si oddics Pl.

DlG8TO.LIBRO XLII: TtTULO Tui

397

nus actio erit danda, quatenus locupletiores facti suni, ultra non. 12.Simili modo quaeritur, si servus ab eo, qui solvendo non sit, ignorante domino, ise sciens rem acceperit, an dominus teneretur. Et ait Labeo, hactenus eum teneri, ut restitual, quod ad se pervenit, aut duntaxat de peculio damnetur, vel si quid inrem eius versum est. Eadem in fihiofamiitas probanda sunt. Sed si doininus scit, suo nomine convenietur. 13.Item si necessarius heres legata praestiterit, deinde eius bona venieritit, Proculus ait, etiamsi ignoraverint legatarii, tamen utilem actionem dandain; quod nequaquam dubium est. 14.Huius actionis annum computamus Utilem, quo experiundi potaBLes fuit, ex die factae venditionis. 7. PAULUS libro Lxii. ad Edictam. Si debitor in fraudem creditorum minore pretio fundum scienti emtori vendiderit, deinde hi, quibus de revocando eo actio datur, eum petant, quaesitum est, an pretium restituere debent? Proculus existimat. omnimodo restituendum case fundum, etiamsi pretium non solvatur (1); et reacriptum ost secundum Proculi sententiam. 8. VENULE1US SATURN1NUS libro Vi. lnlerdi4orunt. -Ex bis colligi potest, nequidem portionem emtori reddendam ex prtio; posse Lamen die, eam rem apud arbitrum ex causa animadvertendain, uL, si numi soluti in bonis extent, iubeat eos reddi, quia ea ratione nemo fraudetur.

beralidad de quien no erasolvente, se habr de dar accin por todo aquello en que se hicieron ms .ri005, y no por mas. 12De igual manera se pregunta, si, habiendo recibido el esclavo una cosa de quien no fuera solvente, sabindolo l O ignorndolo su seor, estara obligado el seor. Y dice Labeon, que ste est obligado solamente 8. restituir lo que faO 8. su poder, que es condenado nicamente en cuanto al peculio, si algoso invirti en cosa de l. Lo mismo se ha de admitir respecto al hijo de familia. Pero si el seor lo sabe, ser demandado en su propio nombre. 13.Asimismo, si el heredero necesario hubiere pagado lo5 legados, y luego hubieren sido vendidos sus bienes, dice Prculo, que aunque lo hayan ignorado los legatarios, se ha de- conceder la accin til; lo que de ninguna manera es dudoso, 14.Computamos el ao til de esta accin, durante el cual hubo facultad de ejercitarla, desde el da en que se hizo la venta.

7. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXII. Si el deudor hubiere vendido en fraude de los acreedores por menor precio un fundo 8. un comprador que lo sabia, y luego lo reclamaran aquellos 8. quienes se les da La accin para revocar la venta, se pregunt, deben restituir el precio? Prculo estima, que de todos modos se ha de restituir el-fundo, auuque no se pague el precio; y se resolvi por rescripto conforme 8. la opinin de Prculo.
S. VENULETO SATuRNiNo; interdictos, libro Vi. Se puede colegir de esto, que ciertamente ni se le ha de devolver al comprador una porcin del precio, pero se puede decir que este asunto ha de ser examinado con conocimiento de causa ante rbitro, 8. fin de que, si el. dinero pagado existiera en los bienes, mande que sea devuelto, porque nadie ea defraudado de este modo. 9. PAULO; Comentarios & Edicto, libro. LIII. Uno, que 8. sabiendas compr una cosa al deudor cuyos bienes estn posedos, la vendi despus 8. otro que la compr de buena fe; se pregunt, puede ser demandado el segundo comprador? Pero es ms verdadera la opinin de Sabino, segun la que, no est obligado el comprador de buena fe, porque el dolo debe perjudicarle nicamente al que lo co-meti, as como digitnoa que no est l obligado, si ignorndolo la hubiere comprado del mismo deudor; mas el que compr con dolo malo, pero vendi al que compr de buena fe, estar obligado por todo el precio de la cosa que recibi. 10. ULPIANo; Contentarioal Edicto, libroLXXiiI. - Dice el Pretor: Lo que Lucio Ticio hizo para defraudar, sabindolo t, en los bielles de que se trata, lo restituirs 8. ellos, si por el motivo de que se trata debe competerle al acreedor, 6 tener ste, accin en virtud de mi Edicto, si no hace ms de un ao desde que tuvo facultad para ejercitar su accin sobre el asunto de que se trata; 8. veces per. rnitir con conocimiento de causa la accin por el hecho, aunque no haya conocimiento. 1..Mas lo que se hizo para defraudar 8. los acreedores se revoca solamente si el fraude tuvo resultado, esto es, si los acreedores, para cuya de(4) EA 5, considiranee aq.i palabras suprjt as. 5) ACTIONEE por ACTIO El, HaZ. (6) iv si si, Ha.; iv s; omitiendo si, ootjsttaa Dr.

9. PAEILUS libro Lxii. ad Edictura. - Is, qui a debitore, cuius bona possessa (2) sunt, sciens rem emit, iteru.m al bona fide ementi vendidit; qusesitum est, an secundus emtor convenir potest? Sed verior est Sabini sententia, bona fide (3) emtorem non tener, quia dolos ei duntaxat nocera debeat, qui eum admisit, quemadmodum diximus, non tener eum, si ab ipso debitore ignorans emerit; is auteni, qui dolo malo emit, bona fide autem ementi vendidit, in solidum pretium re, quod accepit, tenebitur.

CAUSA SCIENTE TE IN BONIS, QUIBUS D5 EA RE (4) AGITUR, FECIT, EA 1WS, SI EO NOMINE, QUO DE AGITUR, ACTIO si (5) sx

Praetor: QUAR Lucius T1TLUS FRAUDAND1

10. ULPIA.NUS

libro LXXIII. ad Ediclum. - Mt

EDICTO MEO COMPETERE, ESSEVE OPORTET, si si (6) NON PLUS QUAM ANNUS IST, CUM DE EA RE, QUA DE ACTIONEM PERMITT4M.
DU1 CAUSA COONLTA, ETSI SCIENT1A NON SIT, IN FACTUM

AGITUR, ExPERIUNDI POTESTAS EST, RESTITUAS INTER-

1.Ita demum revocatur, quod frandandorum creditorum causa faetuin est, si eventum fraus habuit, scilicet si hi creditores, quorum fraudando(1) restltuatur, Vu.
(5) non, inserto

$) bonse 114.el, Vug.

Vag.

398

DIGE$TO.LIBBO X.LU TITULO VIII

rum causa fect, boas ipsus vendiderunt. Ceterum si los diniiait, quorum fraudandoruru causa fecit, et atios- sortitus est, si quidem simpliciter dimissi prioribus, quos fraudare voluit, alios postea sortitus est, cessat revocatio; si auam horum pecunia, quos fraudare noluit (1), priores dimisit, quos fraudare volult, Marcellus dicit, revocationi iocum fore; aecundum hane distinctionem et ab Imperatoro Severo (2) et Antonino reacriptum cst, eoquc jure utimur. 2.Quod ait Praetor aciente (3), sic sedpirnus, te conscio et fraudem participante; non enim, si simpliciter scio, ilium creditores habere, hoe sufflcit ad contendondum, tener eum in faetum actione, sed si particepa fraudis est. 3.Si quia particeps quidem fraudis non fuit, veruntamen vendente debilore testato conventus. est a creditoribus, no emeret, an ja factum act.ione teceatur, si comparaverit Et magia est, ut tener debeat; non enim caret fraude, qui conventos teatato perseverat. 4.Alias autem, qui scit aliquem creditores babera, si cuin en contrahat simpliciter sine fraudis conscientia, non videtur hac actione tener. 5.Alt Praetor: aciente (4, Id esi eo, qui convenietur bac actione; quid ergo, si forte tutor pupifli scit, ipse pupilLus ignoravit? Videamus, en acuoni locos sit, ut acientia tutoris noceat; idem et ja curatore furiosi et adoleacentis. Et putem, haetenus istis nocere conseientiam (5) tutorum sive euratorum, quatenus quid ad coa pervenit. 6.Praeterea sciendum est, posee quaeri, quod dicitur, in fraudam creditorum alienatum revocan posee, si iidem (6) sint credtores; et si unus ereditor sit ex illis, qui fraudati sant, sive solus tuno fuit, sive, quurn ceteris satisfactum est, hie solus remansit, probandum case, adbuc actioni fore locum. 7.lUud corte sufficit, etal unum scit creditoram fraudari, ceteros ignoravit, fore locum actioni. 8.Quid ergo, si ei, quem quia soit (7), satisfactum est, numquid defieiat actio, quia, qui superaunt, non sunt..fraudati? Et hoc puto probandum; non jamen, si dicat aliquis: toifero, quod debetur, el, quem ocio ereditorem, audiendus ant, ut actionem eludat (8), 9.Si fraudator heredem babuit, et heredia bona venienut, non est in bonis, quibus de agitur, factum; et ideo cessat hace actio. 10.Si quid ja fraudem creditorum fecenit fihius, qui se poterat abstinere, et in integruin -alt restitutuS, quod se tniacuerat, val si quia (9) fecit voluntanius (10), et(11) ve! per aetatem, vel quam aham causam iustarh In integrum merult restitu(1) volult, HaZ. (2) liaperatoribus Vero, Valg. (4) Tau. segn La escritura original, Dr.; Le, inser t an la iorrircctM del cdice FI.. Ha. Valg. (6) scisntiam, Viiig. ce pv., Dr. (6) Tau'. fidem si cdi
(5) Ls, insertan Ha. VuLg.

fraudacin obr aqul, vendieron los bienes del mismo. Pero si pag a aqullos, para cuya defraudacin obr, y se procur otros, si verdaderamente habiendo pagado simplemente los primeros, quienes quiso defraudar, se procur despus otros, deja de tener lugar la revocacin; mas si con el dinero de stos, quienes no quiso defraudar, pag los primeros, quienes quiso defraudar, dice Marcelo, que habr lugar la revocacin; y segn esta distincin se resolvi por rescripto por el Emperador Severo y por Antonino, y este derecho observamos. 2.Lo que dice el Pretor: sabiendas, lo entendemos as, sabindolo t y participando del fraude; porque si simplemente s que uno tiene acreedores, esto no basta para sostener que alguien se obliga por la accin por el hecho, sino si es participe del fraude. 3Si alguno ciertamente no fu participe del fraude, pero al vender el deudor fu reconvenido ante testigos por los acreedores para que no comprase, estar sujeto La accin por el hecho, si comprare? Y es ms cierto que debe estar sujeto; porque no esta exento de fraude eL que persevera habiendo sido reconvenido ante testigos. 4.Mas de otra suerte, el que sabe que uno tiene acreedores, si contratara simplemente con l sin conocimiento de fraude, no parece que queda obligado por esta accin. 5. Dice el Pretor: sabindolo, esto es, el que fuere demandado con esta accin; luego,. qu se dir si acaso lo sabe el tutor del pupilo, y lo ignor el mismo pupilo? Veamos si haya lugar la accin, de modo que perjudique el conocimiento del tutor; y lo mismo es tambin en cuanto al curador del furioso y del adolescente. Y yo opinara, que stos les perjudica el conocimiento de los tutores de los curadores por tanto cuanto va poder de ellos. 6.Adems de esto se ha de saber, que se puede preguntar si se puede revocar lo que se dice que fu enajenado en fraude de acreedores, silos acreedores fueran los mismos; y si hubiera un solo acreedor de los que fueron defraudados, ya si hubo uno solo entonces, ya si qued l solo cuando se lea pag los dems, se ha de admitir que aun habr lu-

gar esta accin. 7.Basta ciertamente, para que haya de tener lugar esta accin, que sepa que es defraudado un solo acreedor, aunque lo haya ignorado en cuanto los dems. 8.Luego qu se dir, si se le satisfizo quien uno sabe que es defraudado? Acaso dejar detener lugar la accin, porque los que quedan no fueron defraudados? Y opino que se ha de admitir esto; mas, si alguno dijera, para-aludir la accin ofrezco lo que se debe It quien s que es acreedor, no habr de ser oido. 9.Si el defraudador tuvo heredero, y se hubieren vendido los bienes del heredero, no se obr en los bienes de que se trata; y por esto deja de tener lugar esta accin. 10.Si en fraude de los acreedores hubiere hecho alguna cosa el hijo, que se poda abstener de la herencia, y hubiera sido restituido por entero, porque se habla inmiscuido en ella, silo hizo algn heredero voluntario, y por La edad, por otra cual(7) frandiri, inurla tal.

(5) efldat, acertadamente ial. (9) Ta". ugda la eserawa os ginal; quid, la correccin dii cdice In. Br. (*0) heree, inseria acer Lainetite Vulg. (11) HaZ. Vt4g.; tLs, st cdice Pi.

DIOE8T0. LIUO XLII: TITULO VIII

399

tionem, dicendum erit, utilern actionem competere idem el in servo necessario. Sane eum lila di-. atioctione hoc admitteridum osee Labeo seribit, UI, si quidem protinus bona vendiderunt ereditores, (ve abentibus) (1), vel pacisceutibus ereditorbus se necessarius miscuil, utriusque fraus revocetur, id eat testatoris, el ipsius. Si vero paesi sunt necessarium creditores (2), et quasi in credituin habuerunt nomen eius, vol duicitudine usurarum, vol qua alia ratione secuti sunt (3), dicen dum est, nihil revocan ex bis, quae testator alienavit;

11.Si impubes patri heres extiterit, eiusque mortui bona veneanl, separatione impetrata, utriusque fraus cnt revocanda, pupilli, vel etiam tutoria, item curatoris. 12.Si, quum in diem mihi (4) deberetur, fraudator praeseus solverit, dieendum cnt, quod (5) 111 eo(6), quod sena commodum in repraesentat.iooc, iii factum actioni locum fore; nam Praetor fraudem intelligil etiam in tempore fon. 13.Si cul solutuin (7) quidem non fuerit, sed jo vetus ereditum pignus acceperit, bao acone tenebitur, nl est saepisaime constitutum. 14.Si, quum mulier fraudandorum creditorum consihuin iniisset, manto suo eidemque debitori in fraudem creditorum acceptum debituin feecrit dotis constituendae causa, Iocum habet hace solio; el por heno omnis pecunia, quam mantua debuerat, exigitur; neo mulier de dote habet echonem; neque enim des in fraudem creditorum conitituenda ost; et hoo cerIo certius est, eh saepiasime constitutum. Exitus autem achionis eril, ut etipulatio, quae accepta facta fuerat (8), ex integro interponatur. 15.Por heno actionem el usuafructus, el huivamodi atipulatio in eones singulos dena daro (9) spondes? exig potest, 16.Si debitorem meum el complunium creditorum congecutus essem fugientem, secum feren1cm peouniam, et abstulissem ej id, quod mibi debeatur, placet luliani sententia dicentis, multum interesee, antequam in posseasionem bonorum eius creditores mittantur, hoc factum sil, en postes; si ante, ceasare in factum actionem, si postea, huic locum foro. 17.Si ex Constitutione Divi Marci bona sint addicta alicui libertatum conservandarum causa, dicen dum cnt, ctionem ceesare; ita enim succedunt, ut rata smI, quae paterfamilias gesserat. 18.Annug huius in factum actionis computebitur ex die vendjtionis bonorum. 19.Per hanc actionem res (10) restitui debet, eum sus scilicet causa. 20.El fructus non tantum, qui percepti sutil, verum etiam hi, qui percipi potuerunt a fraudatoah

quier justa causa mereci la restitucin por entero, se habr. de decir que compete la accin til; y lo mismo tambin en cuanto al esclavo heredero necesario. Mas escribe Labeon, que esto se ha de admitir con esta distincin, que si los acreedores vendieron inmediatamente los bienes, estando ausentes pactando los acreedores se inmiscuy en la herencia el heredero necesario, se revocara el fraude de ambos, esto es, del testador, y de l mismo. Mas silos acreedores toleraron al heredero necesario, y admitieron su nombre para los crditos, 6 se atuvieron l por el aliciente de loe intereses, por alguna otra razn, se ha de decir, que no se revoco nada de lo que el testador enajen. 11.Si un impbero hubiere quedado heredero de su padre, y se vendieran los bienes de ste, fallecido, impetrada la separacin, se habr de revocar el fraude de ambos, del pupilo, 6 tambin del tutor, y asimismo del curador. 12.Si debindose trmino el defraudador me pagare de presente, se habr de decir que habr de tener lugar la accin por el hecho en cuanto la ventaja que experiment con el pago anticipado; porque el Pretor entiende que se comete fraude tambin en cuanto al tiempo. 13.Si . uno no se le hubiere ciertamente pagado, pero l hubiere recibido prenda por un crdito antiguo, estar obligado por esta accin, como muchsimas veces se determin. 14.Si habiendo tenido la mujer designio de detraudar . los acreedores, le hubiere dado por recibida una deuda . su marido y deudor en fraude de los acreedores, para constituir su dote, tiene lugar esta accin; y por ello se exige todo el dinero que el marido habla debido; y la mujer no tiene accin por la dote; porque tampoco se ha de constituir dote en fraude de los acreedores; y esto ea ms que ciento, y fu determinado muchsimas voces. Mas el resultado de la accin ser que se interponga de nuevo la estipulacin, que se habla dado por adquirida. 15.Por medio de esta accin se puede exigir as el usufructo, como lo estipulado de este modo: qprometes darme diez cada ao? 16.Si yo hubiese alcanzado un deudor mo y de muchos acreedores, que hua llevndose consigo el dinero, y le hubiese quitado lo que se me deba, esta admitida la opinin de Juliano, que dice, que importa mucho saben, si sto haya sido hecho antes que sus acreedores fueran puestos en posesin de los bienes, 6 despus; si antes, deja de tenon lugar la accin por el hecho, si despus, habr lugar . ella. 17.Si en virtud de la Constitucin del Divino Marco se le hubieran adjudicado . uno los bienes para conservar libertades, se babr de decir, que deja de tener lugar la accin; porque se sucede de modo sea firme lo que habla hecho el padre de familia. 18.El ao de esta accin por el hecho se computar desde el da de la venta de los bienes. 19.Mediante esta accin debe ser restituida la cosa, por supuesto, con su propia cansa. 20..Y se comprenden no solamente loe frutos, que se percibieron, sino tambin los que se pudie-

ne, Vuig, (3) vsI qiaam aliem nillonein, omitiendo secati, Ial. (4) fnlbI. considerase aadida por antiguos copistas. (5) quod, considrase a q u palabra suprftua. (8) Taw. segn correccin del cdice FI.; ea, La sscrt ura origina, Br.

(11 pone val absentibus entre P~~, pero no raer. (1) paul sant h&edam necessaTinm 885 la posesislo-

(T) Taur. segn correccin del cdice FI.; legatum, la esenture original, Br. (8) fnerlt, Visig. (5) Tau,'. segn La escritura original; dan, La corrcctii del cdice Fi., Br. (10) Na,constdrass aiiadida por antiguos copistas.

41)0

DIGB$TO.LIBRO :1W: TITULO

vrn

re, veniunt; sed cum aliquo modo, sgi1icet ut sumtus facti deducantur; na!n arbitrio iudicis non prius cogendu3 ast rem restituere, quam si impensas noceasarias consequ atur; idemque erit probandum, et..si quos alios (1) sumtus ex voluntate fldeiussomm ereditorumque fecerit. 21.Partum quoque in hanc actionem venire, puto venus esse. 22.Praeterea generaliter sciendum est, ex han actione restitutionem fieri oportere in pristi-. num statum, sive res fuerunt,sive obligationes, ui peninde omnia rovocentur, se si (2) liberatio fanta non esset; propter quod etiam medii temporis commodum, quod quis consequeretur hberatione non (acta, praestandum erit, dum usurae non pranetentur, si in stipulatum dedue.tae non uerunt, aut si (3) talis contractas fwt (4), in quo usurae deben potuerunt etiam non deductae. 23.- Si conditionalis fuit obligatio, cum sua conditione, si jo diem, eum sua die restauranda (5) est. Si tomen ea eraL, cuius dios floitur, potest die, restilutionem intra id tempus posse postulan, quod tempus supererat obligationi, non utique inira annum. 24.Haen actio post annum de eo, quod ad eum pervenit, adversus quem actio rnovetur, competit; iniquum enim Praetor putavit, in lucro morari eum, qui lucrum senait ex fraude; ideirco lucrum el extorquendum putavit. Sive igitur ipse fraudator siL, ed quem pervenit, sive aliusquivis, competit actio jo id, quod ad eum pervenit, dolove malo eius factum est, quominus perveniret. 25.Haec actio heredi ceterisque succesoribus competi; sed et in heredes similesque personas datur.

ron percibir por el defraudador; pero con alguna Limitacin, esto es, de modo que se deduzcan los gastos hechos; porque por el arbitrio del juez no ha de ser obligado restituir la cosa antes que consiga los gastos necesarios; y lo mismo se habr de admitir, tambin si hubiere hecho algunos otros gastos por voluntad de los fiadoresy de los acreedores. 21. Opino que es ms verdadero que en esta accin se comprende tambin el parto. 22.Adems de esto, se ha de saber en general, que en virtud de esta accin se debe hacer la restitucin al primitivo estado, ya haya habido cosas, ya obligaciones, de suerte que todo sea revocado como si no se hubiese hecho la liberacin; por lo cual se habr de entregar tambin el beneficio del tiempo intermedio que alguno habra conseguido no habindose hecbo la liberacin, con tal que no se paguen intereses, si no se comprendieron en estipulacin, si el contrato fu tal que se pudieron deber intereses aun no comprendidos en l. 23.Si la obligacin fu condicional, ha de ser restablecida con su propia condicin, y si trmino, con su propio trmino. Pero si era tal que su trmino finia, se puede decir, que se puede pedir la restitucin dentro del trmino que le restaba la obligacin, no ciertamente dentro del ao. 24.Compete esta accin despus de un ao, por lo que fu poder de aqul contra el cual se promueve la accin; porque el Pretor consider injusto que permaneciese con el lucro el que experiment lucro por el fraude; y por esto crey que se le deba quitar el lucro. As, pues, ya si fuera el mismo defraudador cuyo poder fu la cosa, ya si otro cualquiera, compete accin por lo que fu . su poder. por lo que con dolo malo suyo se hizo, que no fuese su poder. 25Esta accin compete al heredero y It los dems sucesores; pero tambin se da contra los herederos y otras personas semejantes. 11 VENULETO SATURNINO; nl erdictos, libro VI. Cassio introdujo accin por lo que fu It poder del heredero. 12. MARCELO; Digesto, libro XVIII.Si el padre le hubiere dado . un hijo d familia la libre administracin de su peculio, no parece que le concedi tambin que enajenase en fraude de los acreedores; porque no tiene facultad para tal enajenacin. Mas si el padre le concedi al hijo tambin que pudiera hacer esto en fraude de acreedores, se considera que l mismo lo hizo, y bastarn las acciones competentes contra l; porque los acreedores del hijo son acreedores tambin del padre, cuando tuvieren accin, por supuesto, de tal gnero, que sea necesario pagarles del peculio. 13. Ptuto; Comentarios al Edicto, libro LXVIII. Es sabido, que el que tiene prenda no est sujeto It esta accin; porque posee por derecho propio, y como prenda, no para conservar la cosa. 14. ULPIANO; Disputas, libro VI. - Con esta accin por el hecho no solamente se revocan los dominios, sino que tambin se restablecen las acciones. Por esto compete esta accin as contra los
() Taur de inserta el oddiee FI.. Br.
-

jj. VgNUIgLtJS SATURNINUS libio VI, (6) lnterdLctoruin. - Cassius actionem introduxit in id, quod ad heredem pervenit.
12. MARCELLIJS libro XVIII. Digestorum. - Si pater fihiofamilias liberam pecuhi administrationem dederit, non videtur el et boa concessisse, ut in fraudem creditorum alienaret; talem enim alienationem non habet. AL si hoc quoque concessit filio pater, ut ve in fraudem creditorum facere possit, videbitur ipse fecisse, et sufflcient (7) competentes adversus eum actines; etenim ful creditores etiam patris sunt creditores, quum eius (8) generis videlket babebunt actionem, ut bis de peculio praestari necease sit. 13. PAULUS libro LX VIii. ad Edictum. - lilud eonatnt, eurn, qui pignus tenet, boa actione non tener; suo enim jure, et ut pignus (9), non re servandae causa possidet. 14. ULPIANUS libro VI. Dsputationuin. - Flac in factum actione non solum dominia revonanlur, verum etiarn actiones restaurantur. Ea propter cornpetit hace actio et adversus eoe, qui res (10)
(1) Vulg.; quI *1mB el cdice FI. (s ) Taur.; si, omitpta el cdice FI., Br. (5) non. murta VuIg. (4) Taur. segn la escritura originaL; fu.rlt. la correccin del cddice j. 1., Rr. (S) retltuenda, Valg.

st mufltelant, Ha ?. (8) et cern so e1edcn g.ncia, Vutg. (9) Inre Ut pignue LeneS, VuIg. (10) HaZ.; non, inserta el edice Fi.

DIGESTO.LIBRO XLII: TTULO VII possident, uti restituant, et adversus eos, quibus actio competit, ut actione (1 cedant. Proinde si interposuerit quis personain Titii, ut ej fraudator res tradat, actione (2) mandati cedere debet. Ergo et si fraudator pro fila sua dotem dedisset scienti fraudari creditores, filia tenetur, ut cedat actione de dote adversus marilum.

401

que poseen las cosas, para que las restituyan, como contra aquellos . quienes les compete una accin, para que cedan la accin. Por consiguiente, sialguno hubiere interpuesto la persona de Ticio, para que l lo entregue el defraudador la cosa, debe ceder la accin de mandato. Luego tambin si, el defraudador hubiese dado dote por su hija quien sabia que se defraudaba los acreedores, la hija est obligada k ceder la accin de dote contra su marido. 15. JuLIANo; Digesto, libro XLIX. Si alguno, teniendo por acreedor Ticio, y sabiendo que l no es solvente, hubiere dado libertades por testamento, y despus, habiendo pagado Ticio, hubiere comenzado tener como acreedor Sempronio, y falleciere subsistiendo el mismo testamento, deben ser firmes las libertades dadas, aunque no sea solvente la herencia, porque para que se rescindan las libertades exigimos en la persona de ellos estas dos cosas, el designio y el resultado; y si verdaderamente no fuera defraudado el acreedor, para cuya defraudacin se haba formado designio, y no se form designio contra el que es defraudado, las libertades son asi vlidas,

quum haberet Titium ereditorem, et sciret, se solvendo non case, hbertates dederit testamento, deinde dimisso Titio postes. Sempronium ereditorem habere coeperit, el eodem testamento nianente decesserit, libertates datae ratae case debent, etsi hereditas solvendo non sit, quia, libertates ul reseindantur, utrumque in eorundem persona (3 exigimus, et eonsilium, et eventuin; et si quidem creditor, cuius fraudandi consilium initum erat, non fraudatur, ( 4 ) adversus eum, qui fraudatur, consiliurn initum non est; libertates itaque ratae sunt,

15. Iwknus libro XLIX. Digesorum.Si quia,

- nisi priores pecunia posteriorum dirniasi probentur.

16.. PMJLUS libro V. Rcsporisorwn Papiniaiti (5)

18. PAULO; Respacstoj de Papiniano. libro V. no ser que se pruebe que los primeros fueron pagados con dinero de los ltimos.
17. .IUUANO; Digesto, libro XLIX. - Todos los deudores, que son liberados en fraude de los acreedores, son vueltos por esta accin su primitiva obligacin. 1.Lucio Ticio, teniendo acreedores, entreg todas sus cosas . sus libertos, hijos naturales suyos; respondi aunque no se expone que Luy designio de defraudar, se ha de entender, sin embargo, que el que sabe que tiene acreedores, y enajen todos sus bienes, tuvo designio de defraudar los acreedores; y por esto, aunque sus hijos ignoraron que tal fu la intencin de su padre, estn obligados por esta accin. 2.Si el marido, queriendo defraudar sus acreedores, le hubiese devuelto de presente su mujer, disuelto el matrimonio, la dote que debi devolverle en el tiempo establecido, la mujer responder por esta accin de tanto cuanto les interesaba . los acreedores que la dote fuese devuelta su tiempo; porque el Pretor entiende que se comete fraude tambin en cuanto al tiempo.
18. PAPiNIANo; Cuestiones, libro XXVI. - Aunque el marido . la mujer la mujer al marido hubiere remitido la prenda, es ms verdadera la opinin de los que estiman que no se hace donacin alguna. Lo que sin duda ser revocado con la accin til, si se hiciera en fraude de los acreedores. Y lo mismo es, tambin si alguno de los deudoras hubiere prescindido de la prenda en fraude de los acreedores. 19. ELM1sM0; Respuestas, libro XLRespondl, que no defraud los acreedores el padre que sin esperar su muerte restituy su hijo, desligado de su potestad, un fideicomiso de la herencia materna, habiendo prescindido dala cuanta de la Falcidia, observando plena fidelidad y Ia debida piedad para la entrega. 20. CALIsrRAro;

17. IUL[ANUS (6) libro XLIX. Dgestorurn. Omnes debitores, qui in fraudem creditorum liberantur, per hace actionem revocantur in pristinam obligationem. 1.Lucius Titius, quum haberet creditores, libertis suis, iisdemque fihiis naturalibus universas res suas tradidil; respondit: quainvis non proponatur consilium fraudandi habuisse, tamen qui erediteras babera se seil, et universa bona sua alienavit, i ntelligendus cal fraudandorum creditorum consiliuni habuisse; ideoque el si 6111 eius ignoraverunt, bac mentem patria sui fuisse, hac actione ten entur. 2.Si vir uxori, quum creditores suos fraudare veliet, soluto matrimonio praesentem dotem reddidisset, quam statuto tempore reddere debuit, bac actione mulier t.antum praestabit, quanti creditoruin intererat, dotem suo tempere reddi; nam Praetor fraudem etiam in tempore fieri intelligit.

18. PAPINIANUS libro XXVI. Quaestionum.Etsi pignus vir uxori, val uicor viro remiserit., verior sententia est, nuLlam fien donationem existimantium. Quod sine dubio, si in fraudem creditorum fiat, actione utili revocabitur. Idemque est, et si quivis debilorum in fraudem creditorum pignus omiserit. 19. IDRM libro XI. Responsorun. Pairem, qui non exspeetata morte sua fideicommissum bereditatis maternae filio soluto potestate restituit, omissa ratione Falcidiae, pienam fidem ac (7) debitam pietatem secutus exhibitionis, respondi, non eredilores fraudasse. 20. CALLJSTR.ATUS libro 11. Quaestionwn. - De~
(i) actlonem, Vulg. (5) actlonem, Vulg. (3) I/a& Vutg.: personam, el ccke FI. et, ins e rta IJa.
(.)

Cuestione., libro II. - Est de-

(5) iiotat, inserta Hal. te)iU1pIailuS, Vidg.

(Y) Taur.; ad, eIeddiceF., Br.

Tomo 111-51

402

DIGESTO.LIBRO XLII: TfTUI.IO VII

bitorem, qui e Senatusconsulto Trebelliano Lotam (1) hereditatem restituit, placet non videri in fraudem creditorum alieriasse portionem, quam retinere potuisset, sed magis fideliter facere.

terminado, que no se considera que el deudor, que en virtud delsenadoconsulto Trebeliano restituy toda la herencia, enajen en fraude de acreedores la porcin que haba podido retener, sino que obra con mas fidelidad. 21. SCVGLA; Respuestas, libro 1. - Un deudor pacto con su vecino en fraude de un acreedor sobre los limites de un fundo dado en prenda; se pregunt, si el que lo compr del acreedor podra ejercitar la accin de limites. Respondi, que segn lo que se expona, no dejaria de poder ejercitar la accin porque el deudor hubiese pactado ignorndolo el acreedor. 22. EL 'mismo; Respuestas, libro V. - Habiendo recibido un solo acreedor prendas por un antiguo crdito, pregunto, si esto sera de ningn valor como hecho en fraude de los dems acreedores. Respondi, que no se le ha de prohibir un acreedor la persecucin de prendas porque hubiese pactado que uno se obligase por un antiguo crdito, no ser que esto hubiera sido hecho en fraude de los dems acreedores, y se recurriese al procedimiento de derecho con que se suelen rescindir los fraudes hechos . los acreedores.
28. EL MNMO; Digesto, libro XXXII. - Los herederos instituidos en el primer grado, advirtiendo que los bienes del difunto apenas eran suficientes para la cuarta parte de las deudas, para conservar la buena fama del difunto adieron. la herencia con el consentimiento de los acreedores y la autoridad del Presidente de la provincia conforme la constitucin, con la condicin de que les pagaran 8. los acreedores solamente una parte; se pregunt, si podran los manumitidos en el testamento conseguir su libertad y, los alimentos. Respondi, que les competa ciertamente la libertad, si no hubiese sido dada en fraude de los acreedores, pero que los legados no se deban, si la herencia no fuese solvente.

21. Scvoz..& libro 1. Responsorwn.Debitor in fraudecu creditoris cum vicino de finibus pignori dati fundi pactus est, quaesitum, an is, qui a creditore emit, de finibus agere possit. Respondit, seeundum ea, quaeproponarantur, non idcirco minus agere posee, quod debitor ignorante creditore paetus esset.
22. IDEM libro V. Responsorum. - Quum ja vetus creditum unus creditor pignora accepisset, quaero, an in fraudem ceterorum creditorum factura nullius momenti esset. Respondit, creditorem non idoirco probibendum a persecutione pignorum, quod in vetus creditum ut obligaretur, pactus esset, nisi id (2) in fraudem ceterorum creditorum factun sit, et ea via iuris occurratur (3), qua creditorum fraudes rescindi solent. 28. IDEM libro XXXII. Digestorum. - Primo gradu scripti heredes, quum animadverterent, bona defunoti vix ad quartam partem serio alieni sufflcere, famae defunct.i couservandae gratia, ex consensu creditorum, auctoritate Praesidis provinciae secundum constitutionem ea conditione adierunt hareditatem nL creditoribus duntaxat partem praestarent; quaesitum est, an manumissi testamento et libertates, et alimenta consequi possint. Reapondit, libertates quidein, si in frauaeni creditorum datae non essent, competere, legata vero, si solvendo hereditas non euet, non deben.

24 IDEM libro singular Quaestionurn publice Pupillus patri heres extitit, et un creditorum solviL; mox abstinuit hereditate paterna, bona patria veneunt: an id1 quod accepit creditor, revocandum Bit, no melioris conditionis sit, quam coteri creditores, an distinguimus, per gratificationem acceperit, an non? ut, si par gratificationen tutorum, rovocetur ad eandem portionem, quam ecteri cred itorea fuerint laturi, sin vero note exegenit, cetari oreditores negiexerint exactionem, intarea res deterior facta sit vol mortalitate, vol subductis rebus mobilibus, ve] rebus soli ad irritum perductis. Id, quod aceeperit creditor, revocan aullo pacto potest, quoniam alii credifores suae nogligentiae expensurn ferre deL..iiL. Quid ergo, si, quum in eo essent (4), uf bona debitonis mci venrent, solvcrit mihi pecuniam, an actione revocan ea poasit a me? an (5) distinguendum est, is obtuant mihi, an ego illi extorserim invito? et (6) si extorsenim invito, revocetur, si non extorserim, non revocetur? Sed vigilavi, meliorem meam conditionem feci, ms civile vigilantibus seriptum es, ideo (7) quoque non revocatur id, quod percepi.
fractatnrum.
-

(1) totam, omtela VUIQ. (1) Taur. segn a escritura original; si, inserta la corricoldn del cdice FL, Br. () st ite euia Lurio oecurrat, MaL Vaig. t) ~t.Hal. (5) st, HaL

24. EL MISMO; Cuestiones tratadas en pblico, libro nico. Un pupiloqued heredero de su padre, y pag uno slo de los acreedores; despus se abstuvo de la herencia paterna, y se vendieron los bienes de su padre; se habr de reclamar lo que recibi el acreedor, para que no sea de mejor condicin que los dems acreedores, 6 distinguimos si lo recibi, no, por gratificacin? Porque si por gratificacin de los tutores, ser llamado 8. la misma porcin, que hubieren de percibir loa dems acreedores, pero si hubiere cobrado lo justo, y los dems acreedores hubieren descuidado el cobro, y mientras tanto la herencia se hubiera deteriorado por mortalidad, 6 por haber sido substrados bienes muebles, 6 por haberse arruinado los bienes races, de ningn modo se puede revocar lo que el acreedor hubiere recibido, porque los dems acreedores deben sufrir la pena de su negligencia. Luego qu se dir, si estando para venderse los bienes IC un deudor me hubiere pagado la suma? Se me podra reclamar con esta accin, se ha de distinguir si l me la haya ofrecido, 6 si yo se la arranqu contra su voluntad? Y ser reclamada, si yo se la hubiere arrancado contra su voluntad, y no ser reclamada, si no se la hubiere arrancado? Peroyo fui vigilante, hice mejor mi condicin, y el derecho civil se escribi para los que vigilan, y por esto no se me reclama tampoco lo que recib.

6) ut, al 'nrgen interior del cdice Fi (7) ideoque, al mrgsn Interior dei cdice Fi.

GBS1O.LtBko tL1I: TTUL0

rn

401

25. VENULEIUS libro VI. Interdictoruin.Si fraudator fideiussori suo scienti acceptum tuLerit, si et reus non ignoraverit, uterque tenebitur, si minus, is, qui scierit. Si Lamen ille, cui accoptuni factum est, solvando non sit, videnduin' est, an in reum, etiamsi ignoraverit, actio danda sit, quia ex dona tione capit. Contra si reo seientc aceeptnm latum sit, fideiussor quoque, si et ipse scierit, tenebitur; si vero ignoraverit, numquid non aeque actio in eum dar debeat, q000iam magia detrimenium non patitur, quam lucrum faciat? In duobus autem rea par utniusque causa Ost.
1.Si a socero frwdatore sciene erener accepit dotem, Lenebitur hac actione, et si restituerit eam, desinit dotem babera; neo quidquam emancipatae divortio facto restituturum Labeo ait, quia haec actio re restituendae gratia, non oenae nomine daretur; ideoque absolvi solet reus, si restituerit. Sed si, priusquam creditores cum co experirentur, reddiderit filise dotem iudicio dotis nomine conventus, nihiiominus eum hac actione tener Labco ait, nec ullum regressum babiturum ad mulierem. Sin vero sine iudice, videndum, an ulla repetitio competat ej (1). Quod& is igooraverit, filia autem scierit, tenebitur filia; u,. vero uterque scierit, uterque tenebitur; aL si neuter scierit, quidarn existmant, nibilominus in 1111am dandam actionem, quia intelligitur, quasi ex donatione ahquid ad eam perveniase, aut corte cayere eam debere quod consecuta fuertt, se restituturam. In maritum autem, qui ignoraverit, non dandam actionem, non magia, quam in creditorem, qui a fraudatore, quod ci deberetur, acceperit, quum is indotatam uzorem ducturus non fucrit.

2. 11cm si extraneus fihiaefamiliae nomine fraudandi causa dotem dederil, tenebitur mantua, si scierit; aeqe rnulier, nec minus et pater, si non ignoraverit, ita ut caveat, si ad se dos pervenenit, restjtui eam. 3.Si procurator ignorante domino, quum sciret, debitorem eius fraudandi copiase consilium, ivasit servo ab co accipere, hac aotione.ipse tonebitur, non dominus. 4.Non solum autern ipsam rom alienatain restitui oportet, sed et fructus, qui alienationi.s tempore terrae cohaerent, quia ja bonis fraudatoris fucrunt; item eos, qui post inchoatum indiciuni recepti sint; medio autem tempore pereeptos in restitutionem non venire; item partum anciLlae per fraudem alienatae medio tempore editum in restitutionern non venire, quia in bonis non fuarit.

5.Proculus ait, si mulier post alienationem conceperit, et antequam ageretur, peperenit, nul1am case dubitationem, quin partas restitui non debeat; si vero, quum alienaretur, praegnana fuent, poase dici, partum quoque (2) restitui oportere.
l) st recte competis, nwta Vuig.

25. VENULETO; ia erdiclos, libro VI. -Si el defraudador hubiere dado por cumplido &, fiador sabiendolo dale, si tampoco lo ignor el deudor, uno y otro estarn obligados, y en caso contrario, el que lo hubiere sabido. Mas si aquel quien se le di por cumplido no fuera solvente, se ha de ver, si se habr de dar accin contra el deudor, aunque lo haya ignorado, porque adquiere por donacin. Por el contrario, si se le hubiera dado por cumplido sabindolo el deudor principal, quedar obligado tambin el fiador, si tambin l lo hubiere sabido; pero si lo hubiere ignorado, acaso no se deber dar igualmente accin contra l, cuesto que ms bien no sufre detrimento, que realiza lucro? Mas tratndose de dos deudores es igual la condicin de ambos. 1.Si sabiendas el yerno recibi de su suegro, defraudador, la dote, estar obligado por esta accin, y si la hubiere restitoldo, deja de tener la dote; y dice Labeon, que hecho el divorcio, no se le ha de restituir cosa alguna la emancipada, porque esta accin se da para que se restituya la cosa, no titulo de pena; y por esto suele ser absuelto el reo, si la hubiere restituido. Mas si, antes que los acreedores ejercitaran la accin contra l, le hubiere devuelto la hija la dote demandado juicio por razn de la dote, ice Labeon, que, esto no obstante, queda l sujeto esta accin, y que no habr de tener accin alguna para repetir contra. la mujer. Pero se ha de ver, si, no habiendo sido citado judicialmente, le competer alguna repeticin. Mas si l lo hubiere ignorado, y la bija lo hubiere sabido, estar obligada la hija; y si ambos lo hubieren sabido, ambos estarn obligados; pero si ninguno de los dos lo hubiere sabido, opinan algunos, que, esto no obstante, se ha de dar accin contra la hija, porque se entiende que como por donacin fu algo a poder de ella, que ciertamente debe ella dar caucin de que restituir lo que hubiere obtenido. Mas contrae marido, que lo hubiere ignorado, no se ha de dar accin, no de otra suerte, que contra el acreedor que hubiere recibido de un defraudador lo que se le debiese; porque l no la habra de haber tomado como mujer estando sin dote. 2.Asimismo, si para defraudar hubiere dado un extrao dote una hija de familia, estar obligado el marido, si lo supiere; igualmente la mujer, y no menos tambin el padre, si no lo ignorare, de modoque d caucin de que ser restituida, si su poder fuere la dote. 3.Si cuando el procurador, ignorndolo su principal, supiese que el deudor de ste habla formado el designio de defraudarlo, le mand un esclavo que recibiera de aqul alguna cosa, quedar l mismo obligadopor esta accin, y no su principal. 4.Mas se debe restituir no solamente la misma cosa enajenada, sino tambin los frutos, que al tiempo de la enajenacin estuviesen adheridos ,la tierra, porque estuvieron en los bienes del defraudador; y tambin los que despus de incoado el juicio fueron percibidos; mas los percibidos en el tiempo intermedio no vienen comprendidos en la restitucin; asimismo, tampoco se comprende en la restitucin el parto de la esclava enajenada por fraude, dado . luz en el tiempo intermedio, porque no habra estado en los bienes. 5.Dice Prculo, que si la mujer hubiere concebido despus de la enajenacin, y pariese antes que se ejercitase la accin, no hay duda alguna de que el parto no debe ser restituido; pero si estuviere embarazada al ser enajenada, se puede decir que tambin se debe restituir el parto.

(S) dItum, rnserta Vt4.

404

DIGESTO.LIBRO XLIII TfTULO 1

6.Fruetus autem fundo cohaesisse (1), non satis intelligere se Labeo ait, utrum duntaxat, qui mawri, an etiarn, qui immaturi fuerint, Pra.etor significet; ceterum etiainsi de his senserit, qui inaturi fucrint, nihilo magis (2) possessi.onem restitui oportere; nam. quum, fundus alienaretur, quod ad eum fructusque eius attineret, unarn quandam reni fuiase, id est fundum, euius omnis generis alienationm fructus sequi; nec (3) eum, qui (4) hiberno habuerit fundum centum, si sub tempus xnessis viuderniaeve fructus eius vendere possit decem, ideircoduas res, id est fundum centum et fructus decem, eum habere intelligendum, sed noam (5), ideat fundurn eentum (6), sicut is quoque unani rem haberet, qui separatim solum aedium vendere poasit. 7.Hace actio etiani in ipsum frandatorem datur, licet Meta non putabat, jo fraudatorem eam dandam, quia nulla actio in eurn ex ante gesto post bonorum venditionem daretur, el iniquum esset, actionem dan in eum,cui bona ablata essent. Si vere (7) quaedam disperdidisset, si nulla restitutione (8) recuperari possent, nihilominus actio in eum dabitur; etPraetor non tantum (9) emolumentum actionis intueri videtur in co, qui exutus est bonis, quam poenam.

6.Labeon dice, que l no entiende bien si con que estn los frutos adheridos al fundo significa el Pretor solamente los que estn maduros, si tambin los que no estuvieren maduros; mas aunque se haya referido .los que estuvieren maduros, esto no obstante, se debe restituir la posesin; porque al ser enajenado el fundo, por lo que atae . sus frutos, no habla mas que una sola cosa, esto es el fundo, a cuya enajenacin siguen los frutos de toda especie; y no se ha de entender que el que en invierno hubiere tenido el fundo por ciento, si al tiempo de la siega de la vendimia pudiere vender por diez sus frutos, tiene por esto dos cosas, esto es, el fundo por ciento y los frutos por diez, sino una sola, el fundo por ciento, as como tendra tambin una sola cosa el que pon separado pudiera vender ci solar de una casa. 7,Esta accin se da tambin contra el mismo defraudador, aunque Mela no crea que se hubiera de dar contra el del raudadoi, porque despus de la venta de los bienes no se da contra l ninguna accin por lo hecho antes, y sera injusto que se diese accin contra aquel a quien se le hubiesen quitado los bienes. Si verdaderamente hubiese perdido algunas cosas, que no se pudiesen recuperar con ninguna restitucin, esto no obstante, se dar accin contra l; y el Pretor parece que mira, respecto al que fu despojado de los bienes, no tanto al emolumento de la accin, como la pena.

LIBER UADRAGESIMUSTERTIUB
TIT. DE 1NTSRDICT1S SL'TE EXTRAORD1NAR1IS A.CTION[RtJS, QfJAE PIW HIS COMPETUNT - CJ. Cod. VIII, 1.] 1. ULPANUS libro LXVII. (10) ad Edielum. Videamus, de quibus rebus interdicta oompetunt. Et sciendum est, interdicta aut de divinis rebus, aut de humanis competere; (11) divinis, ut de locis sacris, vel de locis religiosis; de rebus hominum interdicta redduntur, ant de his, quae sunt ahcuius, aut de his, quac nullius sunt. Quae sunt nuilius, hace sunt: Fiberae personae, de quibus.exhibends, ducendis interdicta competuol; quae sunt alicuius, hace sunt aut publica, ant singulorum; publica, de locis publicis, de viis, deque fiuminibus publicis; quae autem singulorum sunt, aut ad universitatem pertinent, ut interdictum Quorum bonorum, aoL ad singuias res, ut est interdictum Uti poasidetis, de itinere actuque (12). Interdictorum autem. tres apecies sunt prohibitoria, restitutoria; sunt tamen exhibitoria, t.
(1) qui fundo eohaegiseeutl
(2) minUH, Vidg.

LIBRO CUADRAGSIMO TERCERO


TITULO 1
D5 LOS INTERDICTOS, DE LAS ACCIONES EXTRAORDINARIAS, QUE COMPETEN POR ELLOS [VaaeCdd. VIII.

fl

1. ULPiANO; Comentarios al Edicto, libro LXVII. -Veamos por qu cosas competen los interdictos. Y se ha de saber, que los interdictos competen 6 por las cosas divinas, por las humanas; por las divinas, como por los lugares sagrados, por los lugares religiosos; por las cosas humanas se dan interdictos, por las que son de alguno, por las que no son de nadie. Las que no son de nadie son estas: las personas libres, para cuya exhibicin conduccin competen interdictos; las que son de a?. guien son 6 pblicas, 6 de particulares; entre las pblicas, por los lugares pblicos, por las vas, y por los ros pblicos; mas por las que son de particulares, 6 pertenecen una universalidad, como el interdicto Quorum bonorum, 6 cada cosa, como el interdicto Ulipoesidetis, sobre la servidumbre de paso y de conduccin. 1.Pero son tres las especies de interdictos: exhibitorios, prohibitorios, y restitutorios; mas hay

va9.
(8) 5am, al mren interior de cdice Fi. (10) Taur. segun el cdice FI., en el que se lee eextagesln(8) retiene, al mdrgen interior del cdice FI.

(3) enim, inserta Vuli. (4) tempore, i nsertan HaZ. Valg. 46) rem habere, inserta Haz.

tura original, ,ir.

(5) et decem, insana Vug. (7) Taur. segn correccin dl cdice A.; vero, la escri-

elinoseptimo, Br. (11) de, insertan acertadamente HaZ. Vuiq. (13) prlvato, i nserta el cdice citado por Geb.

DIGESTO.LIBEO XLIII: TITULO 1

quaedam interdicta et mixta, quae et prohibitoria su nl, et exhibitoria. 2.Jnterdictorum quaedam in prni'ns, quaedam in praeteritum referuntur (1); in praesens, ul Uti posaidetis, in praeterituni ut de itinere actuque de aqua aestiva. 3.Interdicta omnia, licet in rem videantur concepla, vi tamen ipsa personalia sunt. 4.Interdictoruni quaedam annalia sunt, qusedam perpetua. 2. PAULUS libro LIJII. ad Eclicgurn. - Interdietorum quaedam duplicia sunt, quaedam sirnplicia; duplicia dicuntur, UI Uti possidetis; simplicia sunt ea, veluti exhibitoria, el restitutoria, item prohibitoria de arboribus caedendis, el de itinere actu que. 1.interdicta autem eompetunt vel hominuni causa, vel divini iuris, aul(2) de religione, sieut est: ne quid in loco sacro fiat, ve! quod factum est, restituatur, et de mortuo inferendo, ve] sepulcro aedificando. Hominum causa competunt, ve! ad publicam utilitatem pertinentia, ve[ sui iuris tuendi causa (3), vel offleii tuendi cauca, ve] re famuliar'is. Publicae utilitatis causa competit interdictum, ut via publica uti (4) !iceat, el flumine publico, et ne quid fiat in va publica; ura su! tuendi causa, de liberis exilibendis, item de liberto exhibendo; offlcii causa, de honiine libero exhibendo; reliqua interdicta rei familiaris causa dantur. 2. Quaedam interdicta re persecutionem continent, veluti de itinere actuque privato; nam proprietatis causam continet hoc interdictum. Sed et illa interdicta, quae de locis sacris et de religiosic proponuntur, 'veluti proprietatis causam continent. Item ulla de liberis exhibendis (5), quae iuris tuendi causa diximus competere; ut non sit mirwn, si, quae interdicta ad rem familiareni pertinent, proprietatis, non posseasionis causani habeant. 3.Hace autem interdicta, quae ad rem faniiharem spectant, aut adipiscendae sunt posceasionis, aut recuperandae, aul retinendae. Adipiscendae poscescionis sunt interdicta, quae competunt bis, qui ante non sunt nacti poBseasionem; sunt autem interdicta adipiacendae possessionis Quoruni bonorum; Salvianum quoque interdictum, quod est de pignoribus, ex hoc genere est, et que nere venditor usus est, quominus enitor utatur, vini fier veto. Recuperandae possessionis causa proponuntur sub rubrica Unde vi; aliqua enini (6) sub hoc titulo interdicta sunt. Retinendae possessionis sunt interdicta Uti poscidetis. Sunt (7) interdicta, nl diximus, duplicia, tam recuperandae, quam adipiscendae possessionis.
8. ULPIANUS(8) libro LXIX. ad Edictum.In jaterdi6tis exinde ratio habetur fructuum, ex quo edita sunt, non retro.

tambin algunos interdictos mixtos, los cuales son prohibitorios y exhibitorios. 2.Algunos interdictos se refieren al tiempo presente, y otros al pasado; al presente, como el Uti posides, y al pasado, como los de paso y conduccin,y de agua estival. 3.Todos los interdictos, aunque parezcan concebidos como reales, son, sin embargo, por la propia. fuerza personales. 4.Unos interdictos son finuos, y otros perptuos. Unos interdictos son dobles, y otros simples; dicense dobles, como el Uti pouidetis; son simples, como losexhibitorios, y los restitutorios, y tambin los prohibitorios sobre la corta de rboles, y sobre las servidumbres de paso y de conduccin. 1.Mas competen los interdictos por causa de los hombres, por causa de derecho divino, por religin, como es el de que: no se haga alguna cosa en lugar sagrado, el de que se restituya su primer estado lo que se hizo, y el de enterrar un muerto, el de construir un sepulcro. Competen por causa de los, hombres, 6 por cosas pertenecientes la pblica utilidad, para amparar el derecho propio, 6 para defender un cargo, 6 cosa de la familia. Compete interdicto por causa de utilidad pblica, para que sea lcito usar de Ja va pblica, y de ro pblico, y para que no se haga alguna cosa en la va pblica; para amparar el derecho propio, el de exhibicin de los hijos, y tambin el de exhibicin de un liberto; por causa de un cargo, el de exhibicin de un hombre libre; los dems interdictos se dan por cosa de la familia. 2.Algunos interdictos contienen la persecucin de la cosa, como el de las servidumbres privadasl de paso y de conduccin; porque este interdicto contiene la causa de la propiedad. Mas tambin los interdictos que se proponen respecto lugares sagrados y religiosos comprenden en cierto modo la causa de la propiedad. Asimismo, los que sobre exhibicin de los hijos, los cuales hemos dicho que competen para amparar el derecho; de suerte que no sea de admirar, que, si algunos interdictos pertenecen fi cosa de la familia, contengan la causa de la propiedad, no de la posesin. 3.Mas estos interdictos, que se refieren cosa de la familia, son 6 para adquirir la posesin, 6 para recobrarla, para retenerla. Son interdictos para adquirir la posesin los que les competen fi los que antes no han adquirido la posesin; mas son interdictos para adquirir la posesin los Quorum bonorwn; y tambin el interdicto Salviano, que se refiere fi las prendas, ea de.este gnero, yel de prohibo que se haga violencia para que el comprador no use de la servidumbre de paso que us el vendedor. Los de recobrar la posesin se exponen bajo la rbrica Uncle vi; porque algunos interdictos hay bajo este titulo. Son interdictos para retener la posesin los U possidetis. Hay, segn hemos dicho, interdictos dobles, tanto para recobrar, como para adquirir la posesin. - En los interdictos se tiene cuenta de los frutos desde que se interpusieron, no desde antes.
(5) de liberia exhibendis, omtelas Bel. (6) timen, Flal. (7) etism, inserta HaZ. 8) Taur. segn correccin del cdd,ce FI.; Inilanna, a . crara original, Dr. 2. PAULO;

Comentarios al Edicto, libro LXII).

a. Ui.rio; Comentarios al Edicto, libro LXIX.

(1) Taur. al margen; regeruntur, en el texto. (3) nt erradamente VuIg. (3) Br. considera vsi dIuris tuendi causa pakibras Maclidaspor antiguos copistas, pero no as Taur. (4) 1111, inserta el cd dice citado por Gel'.

406

ttGESTO.UBflO ILili:
4.

tfruto ni
PAULO;

PAtJLUS libro LX VII. ad Edclwn. - Ex qui4. bus causis annua interdicta sunt, ex bis de eo, quod ad eurn eum quo agitur, pervenit, post annum iudicium dandum, Sabinus reapondit.

- Por las mismas causas por las que son anuos los interdictos, respondi Sabino, que se ha de dar despus de un ao accin por lo que fu poder de aqul contra quin se pide. -Son interdictos noxa les los que se dan por delito de aquellos quienes tenemos bajo potestad, por ejemplo, cuando arrojaron de la posesin con violencia, cuando hicieron una obra por fuerza 6 clandestinamente. Mas se comprende en el cargo del juez absolver al seor que su costa restituye su estado anterior la obra; mandar que el que presta su consentimiento para que sea demolida la obra entregue el esclavo por la nxa, y absolverlo; condenarle, si no lo entregara, tanto cuanto se haya gastado para demolerla; y si no prestara su consentimiento, ni l mismo la demoliera, pudien. do, condenarle tanto cuanto el juez estimare, como si l mismo lo hubiese hecho. TITULO 11
DEL INTERDICTO QUORUM BONORtIM

Comentarios al Edicto, libro LXVII.

5. Inasi libro XIII. ad Sabinum.Interdicta noxalia ea sunt, quae ob delictuin eorum, quos in potestate habemus, dantur, veluti quurn vi deiecerunt, aut vi, ant clam opus fecerunt. Sed offieio indicis continetur, ut dominum sua impensa opus restituentem absolvat; patientiam tollendo opBri praestantem noxae dedere iubeat et absolvat; si non dedat, quantum impeusae in tollendo opere erogatum siL, tanti condemnet; si neque patientiam praestet, neque ipse tollat (1),quum possit, u tantum eondemnet, in quantum iudex aestimaverit, atque si ipse fecisset.

5. EL MISMO; Comentarios Sabino, libro Xiii.

TIT. 11
QUORUM BONORUM

lCf.Cod. VIII. 2.1

[Vase Cdd. VIII.


1. ULPLANO;

fl

SESSTO DATA. EST, QUOD DE BiS BONIS PRO HEREDE AUT PRO POSSBSSORE POSSIDES, POSSIDERESVE, Si NIHIL USUCiPTUM ESSET, QUOD QUTDEM (2) DOLO MALO FEC1ST!, UTI (3) DESINERES POSS1DERE, ID ILLI REST1TUAS.

Praetor: QuoauM

1.

UI.PIANUS

libro LX VII. ad Edictu,n. - Alt BONORUM EX EDICTO MEO ILLI pos-

1.Hoc interdictum restitutorium est, et ad univeraitatem bonoruin, non ad singulas res pertinet; et appeUatur Quorum bonorum, et est (4) adipiscaudae possessionis ilniversorum bonoruru.
2. PiuLus libro XX. ad Edictwn. - Interdicto Quorum bonorum debitores hereditaril non tenentur, ed tantum corporum possessores.

-Dice el Pretor: De aquellos bienes, cuya posesin fu dada por virtud de mi Edicto uno, debes restituirle lo que de los mismos bienes posees, 6 poseyeres, corno heredero como poseedor, si nada hubiese sido usucapido, y lo que con dolo malo hiciste que dejaras de poseer. 1.Este interdicto es restitutorio, y se refiere la universalidad de los bienes, no cada una de las cosas; se llama.Quorum bonorum, y es para adquirir la posesin de la universalidad de os bienes.
2. PAULO; Comenlarios 1 Edicto, libro XX. Por el interdicto Quorum bonorunt no se obligan los deudores de la herencia, sino solamente los poseedores de las cosas corpreas.

Comentarios al Edicto, libro LXVII.

TIT. III
QUOD LEGATORUM

TITULO. III
DEL INTERDICTO QUOD LEGATORUM

[cf. Cod. VIII. 3.]

[Vai. Cdd. VIII. 3.1

interdietum vulgo Quod legatorum appeLlatur.

1. ULPIANUS

libro LX VIL ad Edictum. - Roe

1 .Est autem et ipauni adipiscendae possessionis. 2.Et continet hane causam, ut (5), quod quia legatorum nomine non ex voluntate heredia occupavit, id restituat heredi; etenirn aequissirnum Praetori visum est, unumquemque nonsibi ipsurn ma dicere occupatis legatis, sed ab herede petere. Redigit igitur ad heredes per hoc interdictum ea, quae legatorum nomine posaidentur, ut perinde egatarii posaint eum convenire. 3.Hoc interdietum et heredem heredia bouorumue possessoris habere, propter utilitatem huius dicendum caL, nec non ceteros quoque sueeessores. 4.Quia autem nonnunquam incertum est,
(1) 0pu8, inserta VuLg. (5) QTJODQUL Vutg. (5) UT ID, Bat.

gatorum.

-Este interdicto se llama vulgarmente Quod le1.Mas el mismo es tambin para adquirir la posesin. 2.Y contiene esta causa, que uno le restituya al heredero lo que titulo de legado ocup sin la voluntad del heredero; porque al Pretor te pareci muy justo,que cada cual no se definiese s mismo el derecho habiendo ocupado los legados, sino que se los pidiera al heredero. As!, pues, vuelve los herederos por medio de este interdicto lo que se posee . titulo de legado, para que del mismo modo puedan demandarle l los legatarios. 3.Se ha de decir, que por razn de utilidad tienen este interdicto as el heredero del heredero y del poseedor de los bienes, como tambin los dems sucesores. 4.Mas como veces es incierto si uno posee
(4) est, aor,sid4rase aiadtda por antg tos copstae. (5) Taur. segn a secritura orig&nat,. boc, Masrta La escrU ura original, Br.

1. ULPIANO;

icitLarios al Edicto, libro LXVII.

DIGESTO.LIBRO IL!11 TTULO Hl

40'7

utruin quis pro legato, an pro herede, vel pro possessore possideat, bellissime Arrianus soribil, hereditatis petitionem instituendam, et hoe interdiclum reddendurn, ut, sive quis pro herede, vol pro possessore (1), sive pro legato possideat, hoc interdicto teneatur, quemadmodum solemus (acere, quoties incertum est, quae potius actio teneat; iiam duas dictamus, protestati ex altera nos velle consequi, quod nos contingil. 5.Si quis ex (2) mortis causa donatione possideat, utique cessabit interdictum, quia portio legis Falcidiae apud heredem ipso jure remanel, el si corporaliter res in solidum translatae sunt. 6.Qui vero ex causa praeceptionis, u tique tenetur hoc interdicto; sed pro ea scilicet parte (3), quam iure legati habel, non etiam pro ea, quam quasi heres babet. Idemque eril dicendum, et si alio genere legati un ex heredibus legatum sit; nam et bie dieendum est, pro ea parte (4), qua beres est, cessare interdictum. 7.Quod ait Praetor: aut dolo desiit possidere, sic accipere debemos, (5) desiit facultatem habere restituendi. 8.Unde est quaesitum, si ususfructus vel usus fuerit alicui relictus, eumque.occupaverit, an hoc interdicto restituere Bit compellendus. Movet, quod neque ususfructus, neque usos poasidetur; sed magis tenetur; potest tamen defendi competoro interdictuin. Idem dicendum est et o srvitute relicta. 9.Quaesitum est, si quis legatorum servandorum causa missus sil in possessionem, an hoe interdieto t.eneatur ad restitutionem. Movet illud primum, quod non possidet Ls, qui rnissus est in possessioncm legatoruni (6) causa, sed potius custodit; deinde, quod. Praetorem habet huius rei auctorem. Tutius tamen erit dicendum, hoc interdictum competere, maxime si satisdatum Bit iaifl Jeatorum nomine,, nec recedat (7); tunc enim etiam possidere 'videtur. 10. Legatorum nomine non tantum ipsum posaidere dicemus (8), cui legatum est, verum heredem quoque oj os, ceterosque successores. 11.Quod ait Praetor: VOLUNTATE E1US, AD QUM EA RES PKRTXNET, ita erit interpretan.dum, ul, si post aditam hereditatem, vel bonorumpossessio. nem agnitam vIuntas accommodata est legatario, ut posaideret, interdictum cesset; quodsi ante adi1am hereditatem bonorumve possessionem agnitam hoc factum est, rectius dicettir, eam voluntatem non nocere debere. 12.Si duae res legatac sint, altera ex voluntate occupata, altera non ex voluntate, eveniet, ut litera revocan possit, altera non. ldemque erit probandum et in una re, cuius pars ex voluntate, alterapars non ex voluntate occupata est; nam para sola per interdictum auferetur.
(l)po8ideat, pethione hereditatt teneatur, insera Vuig. (2) ex, considerase asadiapor antiguos copistas. ($) Taur. sn correccin te cdice Fi.; parti, a uorf.ura originas, B r. (4) Taur. 8erumn correccin del cdice Fi.; pirtt, La eseritura orIlnaL, (5) $[ flaeI'ta Vulg.

, titulo de legado, como heredero, como poseedor, escribe muy discretamente Arriano, que se debe entablar la peticin de la herencia, y dar este interdicto, para que, ya si uno posee como heredero como poseedor, titulo de legado, est obligado por este interdicto, como solemos hacer siempre que es incierto qu accin prevalezca preferentemente; porque interponemos las dos, protestando de que con una de ellas queremos conseguir lo que nos compete. 5.Si alguno poseyera por donacin hecha por causa de muerte, dejar ciertamente de tener lugar el interdicto, porque laporcin de la ley Falcidia queda de derecho en poder del heredero, aun si las cosas fueron transferidas corporalmente por completo. 6.Mas el que por causa de prelegado, est ciertamente obligado por este interdicto; pero, por supuesto, en aquella parte que tiene por derecho de legado, no tambin por la que tiene como heredero. Y lo mismo se habr de decir, tambin si con otro gnero de legado se le hubiera legado uno slo de los herederos; porque tambin en este caso se ha de decir, que deja de tener lugar el interdicto en cuanto la parte de que es heredero. 7.Lo que dice el Pretor: dej de poseer con dolo malo, debemos entenderlo as, dej de tener posibilidad de restituir. 8.Por lo cual se pregunt, si, habindosele dejado . uno el usufructo el uso, y habiendolo ocupado, habr de ser compelido con este interdicto restituirlo. hace vacilar, que ni el usufi-ucto, ni el uso es possdo; sino que ms bien se detenta; mas se puede defender que compete el interdicto. Lo mismo se ha de decir tambin en cuanto . la servidumbre que se dej. 9.Se pregunt, si, habiendo sido uno puesto en posesin para conservar los legados, ser obligado con este interdicto la restitucin. Hace vacilar primeramnte, que no posee el que por causa de los legados fu puesto en posesin, sino que ms bien custodia; y en segundo lugar, porque tiene al Pretor como causante de la cosa. Pero se dir con ms seguridad, que compete este interdicto, mayormente si se hubiera dado ya fianza por razn de los legados, y no se retirara; porque en este caso se considera que tambin posee. 10. -Diremos que ttulo de legados posee no solamente el mismo ti. quien se leg, sino tambin su heredero, y los dems sucesores. 11.Lo que dice el Pretor: Con la voluntad aquel ti. quien pertenece la cosa, se habr de interpretar de modo que, si despus de adida la herencia, 6 de aceptada la posesin de los bienes se le prest el consentimiento al legatario, para que poseyera, deje de tener lugar el interdicto; pero si esto se hizo antes de haber sido adida la herencia, 6 de haber sido aceptada la posesin de los bienes, con ms razn se dir que no debe perjudicarle esta voluntad. 12.Si se hubieran legado dos cosas, siendo ocupada una con consentimiento, y otra sin consentimiento, suceder que una podr ser revocada, y otra no. Lo mismo se habr de aprobar tambin respecto ti. una sola cosa, de la que una parte fu ocupada con consentimiento, y otra parte sin consentimiento; porque se quitar una sola parte con el interdicto.

Z T.

cin del cdice PL, Br.

(6) servandorum inserta Vuig. (7) reddit, VuIg. (8) Taur. eegdn a eecritura original; dtcimui, La correc-

408

D1GSTO.LIBRO XLIU: TTULO III

13.Illud tenendum, sive a te, sive ab eo, u euius Iocum successisti, poasideri aliquid coeptum es, interdicto hule (1) locum fore. In locum Suecessisse accipimus, sive per univeraitatem, sive un rem his (2) sit successum. 14.Prodest autem possedisse (3, quoties luntate eius, ad quem ea res pertinet, possideri coeptum est. Sed et si postea voluntas accessit eius, ad quem ea res pertinebat, tamen prodease posaesgori debere. Unde si quia coepit quidem ex voluntase eius, ad quem ea res pertinel, posaidere, postea vero voluntas non perseverat, nihil noceat, quia semel possideri (4) coepit ex (5) voluntate.
15.Si alter ex heredibus, lleve, ad quos ea res pertinet, voluerit reun a legatario possideri, alter non, el, qui noluit (6), interdictum competet, ci, qui voluit, non competere palam est.

16.Quod ait Praetor: N1SI SATJSDATUM S1T, accipere debemus, si perseveret satisdatum, silicet, ut, si non perseveret cautum, mittatur in posses. sionem legatorum servandorurn causa. 17.Satisdatum sic arbitror, si sic satisdatum sit, ut legatario ve ipso iure acquisita sit idonea cautio, ve per mandati actionem acquiri possit; et tunc interdicto locum fore. 18.Si quarundam rerurn nomine satisdatum sit, quarundam non sil satisdatum, earum rerum nomine sine impedimento agi poterit, de quibus satisdatum est, ceterarum non poterit.

13..Se ha de tener en cuenta, que habr lugar este interdicto, si se comenz poseer alguna cosa 6 por ti, por aqul en cuyo lugar sucediste. Entendemos haber sucedido en el lugar de otro, ya si se le sucedi en la universalidad, ya si en una cosa. 14.Mas aprovecha haber posedo, siempre que se comenz poseer con la voluntad de aquel . quien la cosa pertenece. Pero tambin debe aprovecharle al poseedor, si despus se le prest el consentimiento de aquel quien la cosa perteneca. Por lo cual, si alguno comenz ciertamente . poseer por voluntad de aquel quien la cosa le pertenece, pero despus no persevera la voluntad, no le perjudicar en nada, porque ya una vez comenz poseer con el consentimiento. 15.Si uno de los herederos, de aquellds, quienes pertenece la cosa, quisiere que la cosa sea poseda por el legatario, y otro no, al que no quiso le compete el interdicto, y es evidente que no Le compete al que quiso. 16.Lo que dice el Pretor: A no ser que se haya dado fianza, debemos entenderlo si perseverara la fianza, saber, para q. ', si no subsistiera la fianza, se ponga en posesin para conservar los legados. 17.Juzgo que se di fianza, si se hubiera dado fianza de modo que para el legatario se haya adquirido de derecho fianza suficiente, se pueda adquirir mediante la accin de mandato; y en este caso habr lugar al interdicto. 18.Si se hubiera dado fianza por razn de algunas cosas, y por otras no se hubiera dado fianza, se podr reclamar sin impedimento por razn de las cosas por las que se haya dado fianza, y no se podr por las dems.
2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXIII. Diversa cosa es, si despus hubiere acrecido una parte al legado, porquepor tal titulo estn obligados los fiadores la totalidad, 1.Lo que dice el Pretor: Si en el poseedor de los bienes no consiste que se d fianza, lo entendemos as, si estuviera dispuesto dar fianza; luego no debe ofrecer la fianza, sino no demorrsela al que la pida. 2.En virtud de este interdicto, el que no restituye debe ser condenado en lo que importa. 3.Si el legatario se hubiera contentado con la promesa, se ha de dar el interdicto; lo mismo se ha de decir, si el legatario no quiso que se le diera caucin con prendas. 4.Si por el legatario se hubiera hecho que no se d fianza, aunque no se haya dado caucin, est obligado por este interdicto. Mas si acaso se hubiera hecho por el legatario que no se d fianza, pero al tiempo en que se interpone el interdicto estuviera dispuesto recibir la fianza, no compete el interdicto, si no se hubiera dado la fianza. Asimismo, si en el poseedor de los bienes consisti no dar la fianza, pero entonces estuviera dispuesto dar la caucin, tiene lugar el interdicto; porque se mira al tiempo en que se interpone el interdicto.

2. PAULVS libro Liii!. ad Edictu'n. Diversum est, si postea para legato accreverit, nam hoe nomine tenntur fideiussores in totum.
paratus $it satisd'are; non ergo offerre debet satisdationem, sed petenti satis moram non lacere.

1.Quod alt Praetor: Si PER BONORUM POSSESSOREM NON STAT, UT SAT1SDETIJR, sic accipimus, si

2.Ex hoc interdicto, qui non resUtuR, in id, quod interest, debat condemnari. 3.Si legatarius repromissione reten tus (7) fult, dandum est interdictum; idem dicendum est, si legatarius pignoribus noluit (8) sibi caven. 4.Si per Iegatarium factum sit, quominus satisdetur, hect cautum non Sit, tenetur interdicto. Sed si forte factum sit per legatarium, quominus satisdetur, eo autem tempore, quo editor interdietum, satis accipere paratus Sit, non competit interdictum, nisi satisdatum sit. ILem si per bonorum possessorem stetit, quominus satisdaret, sed modo paratus est cayere, tenet interdictum; illud enim tempus inspicitur, quo interdictQrn editur.

gftiai, Br.; hoc, Tau"., case mas adelante fr 2. . 7. D. No quid ui loco pub. XLIII. S. (2) Taur. segun el cdice Fi., en el que se lee IuremmssUauccessum -, tu ren ntsft successnm, la correocdn dei cdice FI., Br.; lite, omlteia HaZ

(1) Seg in correccin del cdice Fi.; hue, la escritura ori-

(5) poesidere, Vulp. (4) poseidere, Valg. (5) e as por' cx. la.

(6) Taur.; volu,t, el cdice 1.'l. en a nota. (7) conteutue, Ial. Vuig.

(8) volult, Hal. Vu19.

DIGESTO.LIB2O mu: rfruLo Iv TIT. IV NE VIS FIAT El, QUI 1N POSSESS10NEM MIESUS ER1T (1) 1. ULPIANUS libro LXXII. ad Ediclum. Praetor: SI QUIS DOLO MALO FECERIT, QUO MINUS QIJIS PERMLSSU MEO, E1USVE, CUIUS EA. (2) IIJR15111CTIO ruir, IN POSSESSIONE (3) BONORUM SIT, 1N KUM IN FACTUM IUDIC1UN, QUANTI EA RES FUIT, OB QUAM IN POSSESS1ONEM MLSSIJS ERIT (4), DADO. TITULO IV

409

QUE NO SE HAGA. VIOLENCIA AL QUE HUBIERE SIDO PUESTO EN POSESIN

1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro LXXL.1. - Dice el Pretor: Si alguno hubiere hecho con dolo malo que otro no est en posesin de los bienes con permiso mio, del que tena esta jurisdiccin, dar contra l la accin por el hecho por cuanto importa la cosa por causa de la que hubiere sido puesto en posesin. 1.-.--Hoc Edictum (5) summa providentia Prae 1.El Pretor public este Edicto con suma tor proposait; frustra enim in possessionem mitte- previsin; porque en vano pondra en posesin para rot re servandae causa, nisi missos tueretur, et que no se conservase una cosa, si no amparase los que puso, y no reprimiese . los que impidieran enprohibontes venire in possessionem corceret. trar en posesin. 2.Est autem generale hoc Edictum, pertinet 2.Mas este Edicto es general, porque se refiera todos los que fueron puestos en posesin por enim ad omnes, qui in possessionem a Praetore el Pretor; pues le conviene al Pretor amparar tomissi sunt; convnit e enim Praetori, omnes, quos dos los que l mismo puso en posesin. Mas_ya si ipse in possessioiem misit, tueri. Sed sive re serhubieren sido puestos en posesin para conservar vandae causa, sive legatorum, Sut ventris nomine una cosa, los legados, 6 en nombre del que est in possessionem mies fuerint, habent ex hoc Edicto in factuni actioneni, sive do], sive aliter pro- en el claustro materno, tienen, en virtud de este Edicto, la accin por l hecho, ora se les haya impehibuerint (6). dido con dolo, ora de otra manera. 3.Esta accin obliga no solamente al que im 3.Haec actio non tantum eun tenet, qui propidi que otro entrase en posesin, sino tambin al hibuit quem venire in possessionem, sed etiam eum, qui (7) pos ione pulsus est, quum Tenis- que fu echado de la posesin habiendo entiado en posesin: y no se exige que lo haya hecho con vioset in possessionem; nec exigitur, ut vi (8) fecerit, lencia el que lo impidi. qui prohibuil. 4.As, pues, si alguno hubiere echado otro 4.Si quis ideo possessione arcuerit, quia rem de la posesin, porque opinaba que la cosa era suya, suarn (9)putabat, ve] ibi nexam (10), ve! certe le estaba obligada, porque ciertamente no era non esse debitoris, eonsequens est, ut hon Edidel deudor, es consiguiente que no est obligado cto (11) non teneatur. por este Edicto. 5.Estas palabras: por cuanto importare la 5.Haen verba: quanti ea res cnt, ob quam cosa por causa de la que hubiere sido puesto en poin possessionem missus enil, continent utilitatem sesin, comprenden la utilidad del acreedor, de creditoris, ut, quantum eius interest possessionem modo que el que le puso impedimento sea condenababero, tantum el, qui prohibuit, condemrietur. Proinde si ob faisum ereditum, vel ob faisam peti-. do tanto cuanto l le interesa tener la posesin. Por consiguiente, si fu puesto enposesin por cautionem missus est in possessionem, vel si exceptiosa de un falso crdito, de una falsa peticin, si ne sunimoveri potuit, nihil e! debet prdesse hoc pudo ser repelido con excepcin, no debe aproveEdictuni, quia propter nullam causam in possesstocharle en nada este Edicto, porque no fu puesto nem irnssus est. en posesin por causa alguna. 6.Es sabido que por este Edito no estn obli 6.Hon Edicto neque pupillum, neque furiogados ni el pupilo ni el furioso, porque carecen de sum tener! constat, quia affectu earent. Sed pupillum eum debemus accipere, qui doli napax non intencin. Mas debemos entender por pupilo el que est; ceterum si 1am doli capax sit, contra erit di- no es capaz de dolo; pero si ya fuera capaz de dolo, se habr de decir lo contrario. Luego tambin si el cendum. Ergo et si tutor dolo fecerit, iii pupiltum tutor hubiere obrado con dolo, daremos accin condabimus actionem, si modo solvendo sit tutor; sed tra el pupilo, si el tutor fuera solvente; mas escribe et ipsum tutorem posse convenir, Iulianiis scribit. Juliano, que tambin puede ser demandado el mismo tutor. 7.Si alguno se le hubiera impedido la po 7.Si domini vel patris voluntato prohibitus sesin por voluntad del seor 6 del padre, se dar quis Bit a possessione, in ipsos dabitur actio, quasi accin contra ellos mismos, como si esto lo hubieper alios hoc fecerint. ren hecho por medio de otros. 8.Se ha de saber que esta accin, exceptuada 8.Hane actionem, excepta legatoruni missiola introduccin en posesin por causa de legados, no, intra annum competere, et non Costea, sciencompete dentro de un ao, y no despus, porque es dum est, quum sit poenaUs; nec in heredes siniipenal; y no se dar contra los herederos y otras lesque personas dabitur, nisi in id, quod ad eas personas semejantes, sino por lo que fu poder de pervenit. Sed heredi similibusque personis dabitur. ellas. Pero as dar al heredero y otras personas Nam (12)quum prohilitus quis est, legatoruni vel semejantes. Porque cuando . uno se le impidi adfldeicommissomum causa possessionem adipisci, (1) EST, VCag. (2) DE ZA RS, Ha!. Vulg. (3) IaL VuIg.; rossusIoiqsM, el cdice FL (1) PUIT, Vulg. (5) tnterdtctnm, Ha!.
(8)

actionem sive domines sive alter prolmibuerit, Ha!. Toko 111-5*

(9) su&m, omltela Vulg. (10) obnoxtam, Ha!. Vulg. (u) interdicto, Vulg.
(11) &t, Ha!.

(7) eu.m, a quo quls de posseslone, Ha!. (8) vlm, Ha!. Vu.!g.

410

DIGRSTO.LIBRO XLUT TfTtJLO IV

tunc actio et perpetua est, et in heredem dabitur, quia est in potestate successorum evitare inlerdictum satisdatione oblata. an alieno nomine prohibitus sit, nihil iiiterest; hace enim verba, quanti ea res est (1), roferenda suni ad personam domini. 1.Item tam is tenetur, qui suo nomine, quam qui alieno nomine prohlbuit. quia missus fuerit in possessionem fideicommiasi servandi causa, et non adrnittatur, potestate oms inducendus est in possessionem, qui eum misiL; ant (2) si quia volet uti interdicto, consequena erit dicere interdictum locuni babere. Sed melius erit dicere, extra ordinem ipsos jure suae potestatia exsequi oportere decretum suum, nonnunquam etiain por inanum militarem. 1.Conatitutum est ab Antonino, ut etiam in bona heredia quia admittatur certis modis. Si quia igitur in bis bonis non admittatur, dicendum est, actionem hanc utilem competere; eeterum poterit uti et extraordinaria exsecutione. 2.Praetor ventrem in possessionem mittit; eL bco interdictum prohibitoriuni et reatitutorium ost. Sed simulier velit in factum actione uti, ad exemplum creditorum magia, quam interdicto posse eam experiri, sciendum est. 3.Si mulier dicatur calumniae causa in possessionem veniue, quod non sit praegnans, ve] non ex 00 praegnans, vol si de statu mulieris ahquid dicatur, ex Epistola Divi Hadriani, ad exempluni praesumtionis Carboniani Edicti, ven tri Praetor pollicetur posseasionem.
8. ULPIANUS

tluirir la posesin por causa de legados 6 de fideicomisos, entonces la accin es perptua, yse dar contrael heredero, porque est en la potestad de los sucesores evitar el interdicto habiendo ofrecido fianza.

2.

PAULUS

libro LIX. ad Edicum. - Suo quis,

2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIX, Nada importa que , uno so le haya impedido en su propio nombre, en el de otro; porque estas palabras cuanto importa la cosa, se han de referir la persona del dueo. 1.ABimismo est obligado tanto el que impidi en su propio nombre, como el que en el de otro.
8. Ui.piio; Conenlarios al Edicto, libro LXVIII. - Si alguno hubiere sido puesto en posesin para conservar un fideicomiso, y no fuera admitido, ha de ser puesto en posesin por la potestad del que lo puso; si alguno quisiera usar del interdicto, ser consiguiente decir que tiene lugar el interdicto. Pero mejor ser decir que ellos mismos deben ejecutar supropio decreto extraordinariamente con el derecho de su propia potestad, y aun algunas veces mediante la fuerza militar, 1.Se estableci por Antonino, que tambin de ciertas maneras fuera uno admitido la posesin de los bienes del heredero. As, pues, si alguno no fuera admitido en ellos, se ha de decir que le compete esta accin til;pero podr utilizar tambin la ejecucin extraordinaria. 2.El Pretor pone en posesin al que est en el claustro materno; y este interdicto es prohibitorio y restitutorio. Mas si la mujer quisiera utilizar la accinpor el hecho, se ha de saber que la manera que los acreedores puede ella ejercitarla ms bien que el interdicto. 3.Si se dijera que la mujer fu puesta en posesin por causa de calumnia, porque no estuviera embarazada, 6 no estuviera embarazada del que se dice, 6 si se dijera alguna cosa del estado de la mujer, el Pretor promete la posesin al que est en el claustro materno, en virtud de la Epstola del Divino Adriano, la manera que por la presuncin del Edicto Carboniario. - El Pretor auxilia con el interdicto, para que no se le haga violencia, tambin al que por l fu puesto en posesin por dalo que amenaza. 1.Mas la pena del que no promete, no da fianza, es esta, que su adversario sea puesto en posesin. Luego ya si prometiera, ya si en l no consistiese que noprometiera, no le obligar el interdicto, siendorech azada con excepcin el que reclama. 2.Contra el que ni di caucin, ni consinti que poseyera el que fu puesto en posesin, promete el Pretor accin por tanto cuanto aqul deberla entregar, si se hubiera dado caucin por el negocio. 3.Mas estableci tambin esta accin por otra causa, si al tiempo en que uno deseaba ser puesto en posesin, no hubiere tenido posibilidad de recurrir al Pretor; saber, para que, si no teniendo.facultad de recurrir al Pretor se le hubiese causado entretanto dao, tenga la accin el que sufri el dao. 4.Adems se aadi, que, si se dijera que al-

libro LXVIIL ad Edcum. - Si

4. loisi libro LXIX. ad Edictum. Por interdietum etiam el-subvenit Practor, qui damni infecti ab eo in poaseasionem miasus est, ne ei vis fiat. 1.Poena autein eius, qul non promittit, vel satis non.dat, hace est, ut in possessiouem mittatur adversarias. Sive ergo promittat, sive per eum non fiat, quominus promittat, non tenebit interdictum repulso per exceptionem se, qui experitur. 2.Praetor in eum, qui noque cavit, noque posaidere passus est eum, qui rnissus. est, iudicium pollicetur in tantum, quantum praestare eum oporteret, si de ea re cautum fuerat. 3.Sed eL ex alia causa hoc iudieium proposuit, si eo tempere, quo in poaseasionem mitti desiderabat, Praetoris adeundi potestas non fuerit; acilicet aL, si, quum potestas Praetoris adeundi non esset, damnum interim datum est, haberet iudicium,qui damnum paesus est. 4.Item aubiectum, si ex ala causa in poseessionem missus prohibitus case dicetur, babero in factum actionem.

4.

EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro LXIX;

guno que por otra causa ru puesto en posesin se le impidi, tenga la accin por el hecho.
st, Has.

(1) fult, 114

(2)

DIGESTO .LIBO XLIII: TITULO y

411
TITULO V

TIT. V DE TABULIS EXH]BENDIS


[Cf. Cod. VIII. 7.1

DE LA EXHIBICIN DE LOS TESTAMENTOS


[Vase Cdd. VIII. 7.1

1. ULPiANUS libro LXVIII. ad Edictum. Praetor alt: QUAS TABULAS Lucius TiTius AD CAUSAM TESTAMENTI (1) SUI PERTINENTES RELIQUISSE DICETUR, si (2) BAH PENES TE SUNT, AUT DOLO MALO TUO FACTUM EST, UI' DES1NERENT ESSE ITA BAS LI EXHIBEAS. TEN Si LIDELLUS ADIUDVE QUID REL1CTt. - ESSE DICETUIi, DECRETO COMPREHBNDAM. 1.Si quia forte confiteatur, penes se case testamentum, iubendus est exhibere, et tempus ej dandum esi, ut exhibeat, si non potest in praesen. tiarum exhibere; sed si neget se exhibere posee, vel oportere, interdictum hoe cornpetit. 2.Hoc interdictum pertinet non tantum ad testamenti tabulas, verum ad omnia, quae ad causam testamenti pertinent, utpula et ad codicillos pertinet. 3.Sive autein valet testamentum, sive non, ve quod ab initio inutiliter factum est, sive ruptum sit, ve in quo alio vitio, sed etiam si falsum esse dicatur, vel ab co factum, qui testamenti fa. etionem non habucrit, dicendum est, interdictum valore. 4.Sive supremae tabulae smi, sive no'i sint, priores, dieendum, interdicturn hoc locum sed habere. 5.Itaque dieendum est, ad omnem omnino seripturam testamenti, sive perfectam, sive imperfectam, iriterdietum Li oc pertinere. 6.Proinde et si plures tabulae sint testamenti (3), quia saepius fecerat, dicendum est, interdicto locum fore; est enim quod ad causam testamenti pertineat, quidq.uid quoqtio tempore factum exhiberi debeat. 7.Sed etsi de statu disceptelur, si testator fihiusfamilias, vel servus boc fecisse dicatur, et hoc exhi bebitur. 8.Item si fflivafamilias fcerit testameutum, qui de castrensi peculio testabatur, habet locum interdiotum. 9.Idem est, et si is, qui testarnentum fecit, apud bostee decessit. 10.Hoc interdictum ad vivi tabulas non pertinet, quia verba Praetoris reliqueril fecerunt mentionem. 11.Sed et si deletum sine (4) dolo sit esta mentum, 2. PAULUS libro LXIV. ad Edictum. - vel tum, ve pare eius,

1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro Lxviii. - Dice el Pretor: Exhibe como estn las tablas que se dijere que Lucio Ticio dej pertenecientes la causa de su propio testamento, si ellas estn en tu poder, 6 si con dolo malo tuyo se hizo que dejasen de estar. A.simismo, si se dijere que se dej un libelo, O otra cosa cualquiera, lo compren. der en el decreto. 1.Si acaso alguno confesara que est en su el testamento, se le ha de mandar que lo exbiba, y se le ha de dar tiempo para exhibirlo, si no puede exhibirlo inmediatamente; pero si dijera que no poda, 6 que no deba exhibirlo, compete este interdicto. 2.Este interdicto se refiere no solamente las tablas del testamento, sino tambin *. todo lo que se refiere la causa del testamento, da modo que se refiere tambin los codicilos. 3.Mas ya si es vlido el testamento, ya si no lo es, 6-porque desde un principio fu hecho intil. mente, porque haya sido roto, 6 porque tiene otro vicio, y tambin si se dijera que es falso, que fu hecho por quien no hubiere tenido facultad de hacer testamento, se ha de decir que tiene- lugar el interdicto. 4.Ya si las tablas fueran las ltimas, ya si no lo fueran, sino otras anteriores, se ha de decir que tiene lugar este interdicto. 5.Y as se ha de decir, que este interdicto se refiere absolutamente toda escritura de testamento, ora perfecta, ora imperfecta. 6.Por consiguiente, tambin si hubiera muchas tablas de testamento, porque lo haba hecho muchas veces, se ha de decir que habr de tener lugar el interdicto; porque se debe exhibir todo lo que se refiera . la causa del testamento, en cualquier tiempo que haya sido hecho. 7.Pero aunque se cuestione sobre el estado, si se dijera que lo hizo un testador hijo de familia, 6 un esclavo, tambin ser exhibido. 8.Asimismo, si hubiere hecho el testamento un hijo de familia, que testaba de su peculio castrense, tiene lugar el interdicto. 9.Lo mismo es, tambin si el que hizo testamento falleci en poder de los enemigos. 10.Este interdicto no se refiere las tablas M que vive, porque las palabras del Pretor hacen mencin del que las hubiere dejado. 11,Mas tambin si se hubiera borrado el testamento sin dolo,

te-

2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXIV. 6 todo, 6 parte de l, 3. ULPIArO; Comentarios al Edicto, libro =VIII. - tiene lugar este interdicto. 1.Mas si las tablas hubieran sido escritas en varios cdices, todas sern comprendidas en este interdicto, porque el testamento es uno solo. 2.Si las tablas del testamento fueron depositadas por Ticio en poder de uno, se ha de reclamar por este interdicto tanto contra el que las detenta, como contra el que las deposito.
(4) une, omOekt IaL (5) Dr. considera eunt avladida por antiguos copi4tas, pero no ael Taur.

8. ULPIANUS libro LXVIII. ad Edietum. locum habet hoc iriterdictum. 1.Si tabulae in pluribus codicibus scniptae sint, omnes interdicto isto cotitinentur, quia unum testamentum est. 2.Si tabulae testamenli apud aliquem depositae sunt (5) a Titio, hoc interdicto agendum est et eum co, qui detinet, et cum co, qui deposuit.

(2) sivi, fiat. l'ui. (3) eius, insertan fiat. Vaig.

(1) STATUS por TESTAMENTI, IaL

412

DIGESTO.LIBBO XLII Tf'ItJLO Y

3.Proinde et si .custodiam tabularum aedituus vel tabularius suscepit, dieendum esi, tener eum interdicto. 4.Si penes servum tabulae fuerint, dominus interdicto tenebitur. 5.Si ipse testator, dum vivit, tabulas anas esse dicat, et exhiberi desideret, interdictum hoc locurn non habebit, sed ad exhibendum erit agendum, ut exhibitas vindicet; quod in omnibus, qui corpora sua case dicunt instrumcntorum, probandum est. 6.Si quis dolo malo fecerit, quominus penes euin tabulae essent, nihilominus hoc interdicto tenebitur. Ncc praeiudicatur aliquid legi Corneliae testamentariae, quasi dolo malo testarnentum suppreaserit; nemo enirn ideo impune retinet tabulas, quod maius facinus admisit, quum exhibitis tabulis admissum eius mags manifestetur; et poseo aHquen dolo malo facere, ut in eam legem non mcidat, utpnta si neque amoverit, neque celavcrit tabulas, sed ideirco alii tradiderit, no cae interdicenti (1) exhiberet, hoc est, si non supprimendi animo vol consilio fecit, sed no huic exhiberet.

7.Hoc interdictum exhibitoriurn est. 8.Quid sit exhibere, videamus. Exhibere hoo est, materiae ipsius apprehendendae eopiam facere. 9.Exhibere autem apud Praetorem oportet, ut ex auctoritate oms signatores admoniti venirent (2) ad recoguoscenda signa; et si forte non obtemperent testes, Labeo seribit, corceri eos a Praetore debere. 10.Solent autem exhiberi tabulas desiderane omnes omnino, qui quid in testamento adacriptum habent. 11.Condemnatio autem huius iudicii, quanti interfuit, aestimari debet. 12.Quare si heres seriptus hoc interdicto experiatir, ad hereditatem referenda est aestimatio. 13.Et si legatuni siL, tantum 'venit iii aeatiznationem, quantum siL in legato. 14.Et si sub conditione legatum sit, quasi conditione existente, sic aestimandum est, nec compelli debebit ad cavendum, ut se restituturum caveat, quidquid consecutus est, si conditio defeceril, quia poena contumaciae praestatur ab eo, qui non exhibet. 15. lude quaenitur, si hinc consecutus aestimationem legatarius postea legatum petat, su sit audiendus; et putem, si heres idem praestitit, exceptionedoli repellendum, si alius, repelli non oportere. Et ideo, el si heres siL, qui interdicto usus est aestimationem consecutus, eadem (3) distinetio. 16.Interdictum hoc et post annum compotera con stat. 17.Sed et heredi ceterisque succeasoribus competit.
4. PAULUS

3.Por consiguiente, si el guardin del templo el notario tom su cargo la custodia de las tablas, tambin se ha de decir, que se obliga l por el interdicto. 4.Si las tablas estuvieren en poder de un esclavo, estar su seor sujeto al interdicto. 5.Si el mismo testador, en vida, dijera que son suyas las tablas, y desease que se exhibieran, no tendr lugar este interdicto, sino que se habr de ejercitar la accin de exhibicin, para que exhibidas las reivindique; lo que se ha de admitir en cuanto todos los que dicen que son suyos los originales de unos instrumentos. 6.Si alguno hubiere hecho con dolo malo que no estuviesen en su poder las tablas, estar, sin embargo, obligado por este interdicto. Y en nada se perjudica la ley Cornelia sobre los testamentos, como si con dolo malo hubiere suprimido el testamento; porque nadie retiene impunemente las tablasporque haya cometido un delito mayor, puesto que con las tablas exhibidas se manifiesta ms bien su delito; y puede uno hacer con dolo malo de modo que no incurra en esta ley, por ejemplo, si ni hubiere substrado, ni ocultado las tablas, sino que las hubiere entregado otro precisamente para no exhibirlas al que ejercitaba el interdicto, esto es, si no lo hizo con nimo designio de suprimirlas, sino para no exhibirlas ste. 7.Este interdicto es exhibitonio. 8.Veamos qu sea exhibir. .Exhibir es esto, dar facultad de tomar la misma cosa. 9.Mas se debe exhibir ante el Pretor, para que llamados por su autoridad los firmantes comparezcan reconocer sus signos; y si acaso no obe. decierai los testigos, escribe Labeon, que deben ellos ser apremiados por el Pretor. 10.Pero suelen desear que se exhiban las tablas, absolutamente todos los que tienen asignada alguna cosa en el testamento. 11.Mas la condenacin de este juicio se debe estimar en cuanto import. 12.Por lo cual, si el heredero instituido reclamara por este interdicto, la estimacin ha de ser referida la herencia. 13.Y si se hubiera hecho un legado, se comprende en Ja estimacin tanto cuando importe el legado. 14.Y si el legado hubiera sido hecho bajo conk icin, se ha de hacer la estimacin como si se hubiere cumplido la condicin, y no se deber compeler dar caucin, de modo que el legatario d caucin de que restituir lo que ha obtenido, si faltare la condicin, porque se paga la pena de la contumacia por el que no hace la exhibicin. 15.Por lo cual se pregunta, si, habiendo conseguido en este caso el legatario la estimacin pidiera despus el legado, habr de ser oido; yyo opinara, que si la entreg el mismo heredero, ha de ser repelido con la excepcin de dolo, y que, si otro, no debe ser repelido. Y por esto, tambin si fuera el heredero el que utiliz el interdicto habiendo conseuido la estimacin, hay la misma distincin. lb.Es sabido que este interdicto compete tambien despus de un ao. 17.Pero compete tambin al heredero y k los dems sucesores.

libro LXIX. a4 Edictuni. - Si nint

4.
(8)

PAULO;

Comentarios al Edicto, libro LXIX.

(1) Taur.; interdicente, el cdice Fl., Br. (2) venlant, Hal. V'utg.

inserta la escrit ura original, Dr.; seStimationis,

Taur. segn correcci4n del cdice FI.; sestimatio, Hal Vulg.

DIGESTO.LIBRO XLIII: TITULO VIII

413

tabulas apud pupillum, et dolo tutoris desierint esse, jo ipsurn tutorern competit interdictum; asquum enim est, ipsum ex delicto suo tener, non pupillum 5. JAVOLENUS libro Xlii, ex Cas.sio. - De tabulis proferendis interdictum competere non oportet, si hereditatis controversia ex bis pendes, aut si ad publicam quaestionem pertinet (1); itaque in aedo sacra interim deponendae sunt, aut apud virum i doncu m. TIT. VI NE QUID IN LOCO SACRO FIAT 1. ULPIANUS libro LX VIII. ecl Edicun. - Ait Praetor: IN LOCO SACRO FACERE, INVE ETJM 12M1'rTERE QUID VETO. 1.Hoc interdictum de sacro loco, non de saerario competit. 2.Quod ail Praetor: no quid jo loco sacro fiat, non ad hcc pertinet, quod oinamonti causa fit, sed quod deformitatis, vsi inconimodi: 3.Sed eL cura aediutn locorumque sacrorum mandata caL his, qui aedes sacras eurant. 2. HERMOGENIANUS libro III, iuris Epitomaran. In muris, itemque portis, et allis sandia (2) locis aliquid facere, ex quo damnum aut incoinmodum irrogetur, non permittitur. 8. PAULTJS libro V. Sententiarurn. - Neque murl, neque portae habitari sine permissu Principia propter fortuita incendia possunt. TIT. VII DE LOCIS E? IT1NEaI(JS PUBLIC1S 1. POMPONIu5 libro XXX. ad Sabivwm. - CuilibeL jo publicuin petere permittcnduni eSt id, quod ad usurn omnium pertineat, veluti vias publicas, Linera publica; et ideo quolibet postulante de bis interdicitur.

Si las tablas estuvieren en poder del pupilo, y de. aren de estar por dolo del tutor, compete elnterjdicto to contrael mismo tutor; porque esj usto que l mismo quede obligado por su propio delito, no el pupilo. 5. JAvoLENo Doctrina de Caso, libro XIII. No conviene que competa el interdicto para presentar las tablas, si de ellaspendiera controversia sobre la herencia, si se refiere cuestin pblica; y as, han de ser depositadas mientras tanto en edifi cio sagrado, 6 en poder de persona abonada. TITULO VI QUE NO SE HAGA COSA ALGUNA EN LUGAR SAGRADO 1. ULPIANo; Comentario al Edicto, libro LXVIII, Dice el Pretor: Vedo que se haga se introduzsca cosa alguna en lugar sagrado. 1.Compete este interdicto respecto al lugar sagrado, no respecto al sagrario. 2.Lo que dice el Pretor: que no se haga cosa alguna en lugar sagrado, no se refiere It lo que se hace por causa de ornato, sino It lo que por causa de deformidad de incorriodidad. 3.Mas el cuidado de los edificios y-lugares sagrados esta encomendado It los que cuidan de los edificios sagrados. 2. HERM0GENIAN0; Epitome cielDerecho, libro III. - No se permite que en los muros, ni tampoco en las puertas, ni en otros lugares santos se haga cosa alguna por la que se irrogue dado 6 incomodidad.

3. P.'ui.o; Sentencias, libro V.Tampoco se pueden habitar, por causa de los incendios fortuitos, los muros ni las puertas sin permiso del prncipe.
TITULO VII DE LOS LUGARES. Y CAMINOS PBLICOS 1. POMPONIO; Comentarios i Sabino, libro XXX. A. cualquiera se le ha de permitir que pida respecto 1110 pblico lo que pertenece al uso de todos, como vas pblicas, y caminos pblicos; y por esto se da interdicto respecto It estas cosas It peticin de cualquiera.

2. ULP1ANUS libro XLVIII. Digesloruni. - Ne- 2. ULPIANo; Digesto, libro XL VIII. - A nadie le mini licet in via publica monumentum exatruere. es licito levantar un monumento en la va pblica.

3. ULPiANUS libr XXXIII. ad Sabinum. - Vise vicinales, quae ex agris privatorum collatis factae sunt, quarum memoria -non cxtat, public.arum visruin numero sunt. 1.Sed inter eas, et ceteras vias militares hoc interest, quod viae militares exitum ad mare, aut in urbes, aut jo flumina publica, aut ad aliam viam militarem habent, haruni autem vicinalium viarum dissimilis conditio est; riam para sarum in militares vias exilum habent, para sine ullo exitu internioriuntur. TIT. VIII NE QUID 1N LOCO PUBLICO VEL 1T1NERE FIAT 1. PAULUS libro LXI V. ad Edicturn. - lo loco publico Praetor prohibet sedificare, et interdictum proponit. (1) pertient, HaL Val.

8. ULPIANo; Comentarios Sabino, libro XXXIII. - Los caminos vecinales, que se hicieron en los caro pos unidos de los particulares, y de los que noqueda memoria, estItn en el nmero de las vas pblicas. 1.Pero entre stos-y los dems caminos militares hay esta diferencia, que las vas militares tienen salida al mar, 6 It ciudades, 6 It nos pblicos, 6 It otra va militar, pero es diferente la con dicin de stas de la de las vas vecinales; porque parte de stas tiene salida It las vas militares, y parte muere sin ninguna salida, TITULO VIII QUE NO SE HAGA COSA ALGUNA EN LUGAR 6 CAMINO P1JBL1CO 1. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXIV. El Pretor prohibe edificar en lugar pblico, y propone el interdicto. (2) aseris, Vuig.

414

DIGESTO.LIBRO XLIII: TFFULO VIII

EUM LOCUM IMMITTAS, QUA EX RE QUID ILLI DAMNI DE-

Praetor alt: NE QUID IN LOCO PUBLiCO FACAS,

2. ULP1ANUS (1)

libro LX VIII. ad Edietum. INVE

TUR, PRAETERQUAM QUO (2 ) LEnE, SENATUSCONSULTO, EDICTO, DECRETOVE P111NC1PUM TIBI CONCESSUM EST, DE EO, QUOD FACTUM EIUT, 1NTERDICTUSI NON (3) DABO.

1.Roo nterdictum prohibitorium est. 2.Et tam publicis uWitatibus, quam privatorum per boc prospicitur. Loca enim. publica utique privatorum usibus deserviunt, iure scilicet civitaLis, non quasi propria cuiusque; et tantum iuris habernus ad obtinendum, quantuiin quilibet ex populo ad prohibendum habet; propter quod, si quod trte opus in publico fiel, quod ad privati damnum redundet, prohibitorio interdicto potest convenirl, propter quam (4) rem hoc interdictum propoSitum est. 3.rPublici bel appellatio quemadmodum accipiatur, Labeo definit, ut et ad areas, et ad insulas, el ad agros, et ad vias publicas itineraque publica peitineat. 4.Hoc interdictum ad ea loca, quae sunt in fisci patrimonio, non puto (5) pertinere; ti hia ccliii neque lacere quidquam, neque prohibere privatus potest; res enirn fiscales quasi propriae et privatae Principia sunt. Igitur si quis in his aliquid faciat, nequaquam hoc interdictum locurn habebit, sed si forte de his sil controversia, Praefecti eorurn iudices sunt. 5.Ad ea igitur loca hoc interdictum pertinet, qitae publico usui destinata sunt, ut, si quid illic fiat, quod privato noceret, Praetor intercederet (6) interdicto sun. 6.Quum quidam velum in moeniano imniissuin haberel, qui (7) vicini luminibus offlciebat, utile interdictum competil: no quid in publico unmittas (8), qua ex re luminibus Caii Se officias. 7,Si quis, quod in publico loco positum habuit, reficere voluit, huic (9) interdicto boeum esse AnsIo sil, ad prohibendum eum reficere. 8.Adversus eum, qui molem in mare proiecit, interdictum utile competil ei, cui forte haca res nocitura sil; si autem nemo damnum sentit, tuondus cal is, q.ui in libre aedificat, vel rnoleni in mare iacit. 9.Si quia in mar piscari, aul navigare prohibeatur, non habebit interdicium, quemadrnodum neo is, qui in campo publico ludere, vel in publico balneo lavare, aut in theatro spectare arceatur; sed in omnibus his casibus iniuriarum actione utendum cgt. 10.Merito alt Praetor: qua ex re quid illi damni detur; nam quotiescunque (10) aliquid in publico fieri permittitur, ita oportet permitti, ut sine injuria cuiusquam fiat; et ita solel Princeps, quoties aliquid(11) Dcvi operis instituendum petitun, permittere. 11.Damnum autem pati videtur, qui commodum amiltit, quod ex publico consequebatur, qualequale sit.
(1) Paulus, Vuig. (2) Q000, Mal. Vulg. (3) NON, ornitela e cdice citado por Geb.

Dice el Pretor: No hagas en lugar pblico, introduzcas en este lugar cosa alguna, por la cual se le cause ti uno algn dao, excepto aquello que por Ley, Senadoconsulto, Edicto, Decreto de los Prncipes se te concedi, pues por lo que de esto se hubier hecho no dar interdicto. 1.Este interdicto es prohibitorio. 2.Y con l se atiende tanto ti las conveniencias pblicas, como ti las de tos particulares. Porque los lugares pblicos sirven ciertamente para los usos de los particulares, ti saber, por derecho de la ciudad, no como propios de cada uno; y tenemos tanto derecho para conseguirlo, como tiene cada uno del pueblo para impedirlo; por lo cual, si acaso se hiciere alguna obra en lugar pblico, que redunde en perjuicio de un particular, puede uno ser demandado por el interdicto prohibitorio, que para cate objeto se estableci, 3. Labeon define de qu manera se entiende la denominacin de lugar pblico, de modo que se refiera ti los solares, ti las casas, ti los campos, ti las vaspblicas y a los caminos pblicos. 4,No creo que este interdicto se refiera ti los lugares que estn en el patrimonio del fisco; porque en ellos un particular no puede ni hacer cosa alguna, ni prohibirla; porque los bienes fiscale son como propios y privados del Prncipe. As, pues, si uno hiciere en ellos alguna cosa, no tendr, de ningn modo lugar este interdicto, pero si acaso hu. biera respecto ti ellos controversia, son jueces los Prefectos de los mismos. 5.As, pues, este interdicto se refiere ti los lugares que estn destinados al uso pblico, de modo que si en ellos se hiciera alguna cosa que per. judicara ti un particular, el Pretor se opondra con su interdicto, 8.Si alguno tuviera puesto en su balcon toldo, que perjudicaba ti las luces del vecino, compete el interdicto til: no pongas en sitio pblico cosa alguna, con la cual perjudiques ti laslucesdeCayoSeyo. 7.Si alguno quiso restaurar lo que tuvo pues. lo en lugar pblico, dice Aristn, que ha lugar ti este interdicto, para prohibirle que lo restaure. 8.Contra el que edific una mole que proyectara sobre el mar, le compete el interdicto til aquel ti quien acaso le haya de perjudicar esto; mas si nadie experiment dao, ha de ser amparado el que edifica en la orilla, el que proyecta una mole sobre el mar, 9.Si ti alguno se le prohibiera pescar en el mar navegar, no tendr el interdicto, como tampoco aquel ti quien se le impide jugar en un campo pbilco, 6 lavarse en un bao pblico, ser espectador en un teatro; sino que en todos estos casos se ha de ejercitar la accin de injurias. 10.Con razn dice el Pretor: con cuya cosa se le cause ti uno algn dao; porque siempre que se permite que se haga alguna cosa en sitio pblico, se debe permitir de modo que se haga sin injuria de nadie; y as suele permitirlo el Prncipe cuando se pide hacer alguna obra nueva. 11.Mas se considera que sufre dao el que pierde el provecho que obtena 'de un lugar pblico, cualquiera que aquel sea.
(7) quod, lIal. Vulg. S) tu publicum mlttas, tal.

2. ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro LX VIII.

(5) Tan". segn correccin del cdice FI,; puta, la escrlara original. Br. (6) interdiccret, Ial.

(4) propteivjue eam, FIeL

(9) Ha. Vulg. vase a pgina 45Y, nota 1. (10) Segn la correccin del cdice FI.; quotieuequae, a escritura original, Br. escrItura original, Br.
(11) Segn correccin del cdice Fi.; aliad, Taur. segn la

DIGESTO.LIBRO XLIII: TFPTJLO VIII

415

Bit

12.Proinde si cui prospectus, si cu aditus deterior, aut angustiar, interdicto opus est.

13.Si quid in loco publico aedificavero, ut ea, quae ex meo ad te nullo jure defluebaiit, desinant fluere, interdicto me non tener, Labeo putat. 14. Plano si aedificium hoc effecerit, ut minus luminis insula tua habeat,interdictum hoc competit. 15.Idem ait, si in publico aedifieem, deinde hoc aediflcium el obstet, quod tu in publica aediflcaverna, ceasare hoc interdictum, quuin tu quoque illicite aediflcavens, nisi forte tu jure tibi conceaso aedificaveras. 16.-Si quia a Principe simpliciter impetravent, ut in publico loco aedificet, non est eredendus (1) sic aediflcare, ut aum incomrnodo aliculus id fiat; neque sic conceditur, nisi forte quia hoc impatraverit, 17.Si quia nemine prohibente in publico aedilicavenji, non esse eum cogendum (oliere, no ruinis urbs deformetur, st quia (2) prohibitorium sat interdictum, non restitutorium; si tamen obstet id aediflcium publico usui, utique is, qui openi.bus publicis procurat, debebit id deponere, aut si non obstet, solarium ci imponere; vectigal enim hoc sic appellatur, solarium ex so, quod pro soto pendatur. 18Si (amen adhuc nullum opus factuni fuent, officio iudicis continetur, uti caveatur non fieri; et ea omnia etiam in persona herodum ceterorumqiie successorum erunt cavenda. 19.Loeorum sacrorum diversa causa est; in loco enim sacro non solum facere vetamur, sed et factum restituere ubemur, hoc propter religionem. 20.Ajt Praetor: IN VIA PUBLICA IT1NEREVE PU 21.aViam publicam eam dicimus, cuius etiam solum publicum est; non enim sicuti in privata via, ita st in publica accipimus; vise privatas solum alienum est, lus tantum (3) eundi st ageiidi nobis competit, viae autem publicae solum publicum est, retietum ad (4) directum certis finibus latitudinis ab so, qui ius publicand habuit, ut ea publico ire(un, commearetur. 22.Viarum quaedam publicae sant, quaedam privatae, quaedam vicinales, Publicas vas dicimus, quas Graec.i pxcu (5) /regaiJ, nostri praetoilas. alii consulares 'vias appellant. Pnivatas sunt, quas agrarias quidarn dicunt. Vicinales sunt vias, quae in vicia sunt, vel quae in vicos ducunt. Has quoque publicas esse quidam dicunt; quod ita veram est, si non ex collatione privatoruin hoc ter conslitutum est; aliter atque si ex collatione privatorum reficiatur; nam si ex collatione priva(orum reficiatur, non utique privata mt, refectio (6) enim idcirco de commuuii fit, quia usum utilitatemque communein habet.
BLICO FACERE, IMSIITTERE QUID, QUO EA VIA JOVE JTER DETKRIUS S1T, FIAT, VETO.

Bervitus, ut ad agrum alterius ducant, ve! hae, quae ad agros ducunt, per quas omnibus perinea(1) coneedendum, Hal. (2) quanquam, Hat. (a) tauieu, Veig. (4) ac, el cddics citado por

J has, 23.Pnivatae vas dupliciter accipi possunt, quae sunt in agnis, quibus imposita esi
ase.

12.Por consiguiente, si fi alguno se le hicieran peores las vistas, mas estrecha la entrada, ha lugar al interdicto. 13.Si yo hubiere edificado alguna cosa en lugar pblico, de modo que deje de ir a t lo que de lo mo iba fi U sin ningn derecho, opina Labeon, que no estoy yo sujeto al interdicto. 14.Mas si el edificio hiciere que tu casa tenga menos luz, compete este interdicto. 15.Dice el mismo, que si yo edificara en lugar pblico, y despus este edificio le perjudicara al que t habas edificado tambinen lugar pblico, deja de tener lugar este interdicto, porque t tambin habas edificado iticilamente, fi no ser acaso que t hubieras edificado con derecho fi ti concedido. 16,Si alguno hubiere impetrado del Prncipe simplemente- edificar en lugar pblico, no ha de ser credo para que edifique do modo que esto se haga con perjuicio de alguno; y no se le concede as, fi no ser que alguno lo hubiere acaso impetrado. 17.Si alguno hubiere edificado en lugar pblico sin que nadie se lo prohibiera, no ha de ser obligado fi demolerlo, para que no se afee la ciudad con ruinas, y porque el interdicto es prohibitorio, no restitutorio; pero si este edificio obstara al uso pblico, deber demolerlo ciertamente el que cuida de las obras pblicas, si no obstara, deber imponerle tributo por el solar; porque este tributo, se denomina as, de solar, porque se paga por el suelo. 18.Mas si todava no se hubiere hecho ninguna obra, corresponde si ministerio del juez, que se d caucin de que no se haga; y de todo esto Se debe dar caucin tambin respecto fi la persona de los herederos y de los dems sucesores. 19.Diversa es la condicin de los lugares sagrados; porque en un lugar sagrado no solamente se nos veda hacer algo, sino que tambin se nos manda deshacer lo hecho, y esto por causa de la religin. 20.Dice el Pretor: Vedo que en la va pblica en camino pblico se haga se introduzca algo por lo cual se deteriore esta va 6 este camino. 21,Llamamos vta pblica fi aquella cuyo suelo tambin es pblico; porque no lo entendemos, as como respecto la va privada, tambin en cuanto fi la pblica; el suelo de la via privada es ajeno, y nos compete solamente el derecho de pasar y de conducir, pero el suelo de la vis pblica es pblico, dejado en lnea recta con ciertos limites de anchura por el que tuvo derecho de hacerlo pblico, para que el pblico fuese y viniese por l. 22.Unas vas son pblicas, otras privadas, y otras vecinales. Llamamos vas pblicas las que los griegos llaman reales, los nuestros pretorianas, y otros vas consulares. Son privadas, las que algunos llaman agrarias. Son vas vecinales las que se hallan en los poblados, las que conducen fi los poblados. Algunos dicen, que tambin stas son pblicas; lo que es verdad, si este camino no se estableci por contribucin de los particulares; lo contrario, si fuera reparado por contribucin de los particulares; porque si fuera reparado por contribucin de los particulares, no es ciertamente privado, pues la reparacin se hace con fondos comunes por esto, porque tiene uso y utilidad comn. 23.Las vas pblicas pueden ser consideradas de dos modos, las que se hallan en campos, fi los que se les impuso la servidumbre, para que conduzcan al campo de otro, las que conducen fi cam(5) iTrt8n aac [PubWasl, otros en Ha. (6) Segn corremidn del cddwe FI.; rdctfo, Taur. segn la escritura original, Br.

416

DIGBSTO.LIBRO XLIII; TfTULO VIII

re (1) Jineat, in quas exitur de via consular, et sic post illam exeipit via, xci ter, ve actus ad villarn ducens; has ergo, quae post consu1areri excipiunt jo villas, vel in alias colonias ducentes, putern etiam ipsas publicas esse. 24.Uoc interdicturn tanturn ad vjas rusticas pertinet, ad urbicas vero non; liarurn eniru cura pertinet admagistratus. 25. _Si vise publicas (2) exemtus cornrneatus Sit, vol via ooarctata, interveniunt magistratus. 20.Si quis cloacam in viam publicam imrnitteret, exque ea re minus habdis vis per cloacarn fiat, teneri eum Labeo seribit, irnnhisisse enim eum videri. 27.Proinde el si fossam quis in fundo suo feceril, ul ibi apia collecta in viam decurral, hoc interdicto tenebitur; immis8um eniiu habere etiam hunc videri. 28.Idem Labeo scribit, si quia in sao ita aedilieaverit, ut aqua in vis (3) collecta restagnel, non tener eu m interdicto, quia non iinrnittat aquam, sed non rocipil. Nerva autem mejius saribit, utrumque teneri. Plano si fundus viam publicern contingal, et ex co aqua derivata deteriorem viam faciat, quae tamen aqua ex vicini fundo in tuurn veniat, si quidem necease habeas eam aquam recipere, interdictum baum habebit adversus vicinum tuum, si autem necease non sit, non teneri vieinum tuum, te tameri teneri; eum enim videri factum habere, qui usum elus aquae habeal. Idem Nerva scribit, si tecum interdicto agatur, nihil ultra te facere cogendurn, quam aL artntratu eius, qui tecum experitur, cum vicino experiaris; celeruin autor observantibus futurum, uL tenearis, etiamsi iam bona fide cuin vicino egeris, neque per te stet, quominus arbitratu actoris cum 'ricino experiaris.

29.Idem ait, si odoro solo (4) locus pestilen. tiosus fiat, non case ab re, (5) interdicto uti, 30.Hoc interdicturn etiam ad ea, pise paseuntur in va publica itinereve publico, el deLeriorem faciant viam, baum habet. 31,Deinde ait praetor: quo ea via, idquo ter deterius sit, fiat; hoc, sive statim deterior va Bit, sive postes; ad hoc enim pertinent hace, verba, siL, fiat; eteniin quaedam sunt taus, ut statim facto suo noceant, quacdm talia, uL in praesentiarum quidem nihil noceant, in futurum autem nocere debeant. 32.Deteriorem autern viam fien, sic acipiendum est, si usus eius ad cornmeandum corrumpatur, hoc est ad eundum ve[ agendurn, ut quum plana (6) fuerit, clivosa fiat, vol ex molli aspers, aut angus,tior ex latiere, aut palustris ex sicca. 33.Scio tractatum, an permittendum sit, spe. cus et pontem per viare publicam facere. Et pien-. que probant, interdicto eum tener, non enim oportOrO eum deteriorem viam facere. 34.Hoc interdictum perpetuum et populare
(1) commeare, al mdrgen interior dei cddke FI. (5) U sive publico, HaZ. () publica, inserte el cddwe citado por Geb,

pos, por las cuales todos les sea licito pasar, y las que se sale de una va consular, y de este modo arranca despus de ella la va, el paso, el camino que conduce la casera; saipues, yo opinara, que stas, que despus de la consular se dirigen las caseras, conducen otras colonias, son tambin pblicas. 24.Este interdicto se refiere solamente las vas rsticas, pero no . las urbanas; porque el cuidado de stas pertenece los magistrados. 25.Si se hubiera privado el trnsito por la va pblica, se estrechara la va, intervienen los magistrados. 26.Si alguno introdujese una cloaca en la va pblica, y por esto se hiciera a causa de Ja cloaca menos practicable la vis, escribe Labeon, que est l obligado, porque se considera que l introdujo alguna cosa. 27.Por consiguiente, tambin si alguno hubiere hecho una fosa en su fundo, de modo que el agua en ella recogida corra la va, estar sujeto este interdicto; porque se considera que tambin ste tiene introducida en ella alguna cosa. 28.Escribe el mismo Labeon, que si alguno hubiere edificado en lo suyo de modo, que el agua se estanque reunida en la vis, no est l sujeto este interdicto, porque no introduce el agua, sino que iio la recibe. Pero ms bien escribe Nerva, que uno y Otro estn sujetos. A la verdad, si el fundo estuviera contiguo la va pblica, y el agua derivada de l deteriora la vis, pero esta agua fuera al tuyo del fundo del vecino, si verdaderamente tuvieras necesidad de recibir esta agua, tendr lugar el interdicto contra tu vecino; mas si no hubiera tal necesidad, no est obligado tu vecino, sino que t ests obligado; porque se considera que tiene el hecho el que tiene el uso de esta agua. El mismo Norva escribe, que si se ejercitara contra ti el interdicto, no has de ser obligado hacer ms que reclamar contra tu vecino arbitrio del que recla ma contra ti; pero procedindose de otro modo suceder, que estars obligado, aunque ya de buena fe hubieres reclamado contra tu vecino, y no consista en ti que no reclames contra el vecino por arbitrio del actor. 29.Dice el mismo, que si slo por el olor se hiciera pestilente el lugar, no es fuera de propsito utilizar el interdicto. 30.Este interdicto tiene lugar tambin respecto los animales que pacen en va pblica en camino pblico, y deterioran la vis, 31.- Despus dice el Pretor: por lo que sea peor se deteriore esta va, este camino; y esto, ya si la vis se deteriorase inmediatamente, ya si despus; porque esto se refieren las palabras sea peor y se deteriore; porque hay cosas tales, que por su propio hecho perjudican inmediatamente, y otras, que en nada perjudican ciertamente de momento, pero que en lo futuro deben perjudicar. 32.Ms se ha de entender que se deteriora la va, si se alterase su uso para el trnsito, esto es, parapasar conducir, de modo que siendo llana se hiciera pendiente, de suave spera, 6 de ancha ms estrecha, 6 de seca pantanosa. 33.- Sque se discuti, si se haba de permitir hacer un subterineo y un puente en la va pblica. Y los ms aprueban, que queda uno sujeto al interdicto, porque no debe l deteriorar la va. 34.Este interdicto es perptuo y popular, y
4) .011, fiat. VaIg. (5) segn enmienda ilr, (le e&, inserte el cddiceFi. (6 HaS. Vutg.; plano, el cdice Fi.

DIGESTO.URRO XLDI: TTULO vrn

417

est, condemnatioque ex oc facienda est, quanti actoris intersit, 35.Praetor Bit: QUOD IN VIA PUBLICA. ITINKREVB ivea
PUBLICO PACTUM, IMMISSUM HABES, QUO KA VIA, IDVE DETBRIUS SIT, FIAT, RESTITUAS.

38.fleo interdictum ex eadem causa proficiScitur, ex qua el superius, et tantum interest, quod hoc restitutorium, illud prohibitorium est. 37.Hoc interdicto non is tenetur, qui in va publica aliquid fecit,sed is, qui factuin habet; proinde si alius fecit, alius factum babel, is tenetur, qui factuin habel; el eat lioc utilius, quia is potest restituere, qui factum immissum (1) habet. 38.Habere eum dicimus, qui utitur, et iure poaseasionis fruitur, sive ipse opus fecit, sive ex causa emtionis vel conductionis, vel legto, ve! hereditate, ve! quo alio modo acquisiit. 39.Unde O8Iius putal, eurn, qui pro dereilOto reliquil id opus, quod fecil, si viam pubticam corrupit, el reliquil, non tonen hoe interdicto; non enim habet, quod fecit. Sed an in oum Belio debeal dan, videbimus. Et puto, utile interdietum competere, ut, quod in va publica aedificavit, restitual. 40.Si ex fundo tuo arbor in via publica sic ceciderit, ut itineri sil impedimento, eamque pro dereljeto babeas, non teneri Labeo acnibil; si tamen, inquit, actor aua impensa arborem tollere pa.ratus fuerit, recte tecum acturum interdicto de va publica reficienda; sed si pro derelicto non habeas, recte tecum agi hoc interdicto. 41.Idem Labeo acnibit, si vicinus meus viam opere corruperil, quamvis opus, quod fecit, tarn mibi, quam ipsi utile siL, tamen si is vicinus fund sui causa id fecerit, me (2) non posse hoc interdicto convenir-> si autem communiter hoc opus fien curaverimus, utrumque nostrum tener. 42.Hoc interdictum locum habet etiam adversus eum, qul dolo malo fecit, quominus possi deret, vol haberet; etenim parem esse conditionem oportet eius, qui quid poasideal, vel habeat, atque elus, cuius dolo malo t'actum sit, quominus possiderot, vel haberat; et mihi videtur vera Labeonis sententia. 43.eltestituas inquit; restituere videtur, qui in pristinum statuin reducil, quod fit, sive quis tolbt id, quod factuin est, ve! reponat, quod sublatum est; et interdum suo sumtu; nam si pse, ciii quia (3) interdixit, fecerit, vol iussu eius alius, aut ratuxn habitum sit, quod fecit, ipse suis sumtibus debet restituere; si vero nihil horum intervenil, sed habet factum, tunc dicemus, patientiam solam eum praestare debere. 44.!nterdictum hoc non esse temporanium, sciendum est, pertinel enim ad publieam uti!itatern; condemnatioque ex eo facienda est, quanti actoris intersit tolli, quod factum est. 45.Praetor alt: QUO MINOS ILLI VIA PUBLICA ITtNEREVE PUBLiCO IRE AGERE LICEAT, Vila FIERI VETO.

en virtud de l se ha de hacer condenacin por cuanto le importe al actor. 35.Dice el Pretor: Restituirs su primer estado lo que hayas hecho introducido en va pblica en camino pblico,por lo que esta va este camino sea peor, 6 se deteriore. 36.Este interdicto proviene de la misma causa que el anterior, y se diferencia de l nicamente en que ste es restitutorio, y aqul prohibitorio. 37.No se obliga por este interdicto el que hizo algo en va pblica, sino el que tiene lo hecho; por consiguiente, si uno lo hizo,y otro tiene lo hecho, est obligado el que tiene lo hecho; y esto es ms til, porque puede restituirle su primer estado el que tiene lo hecho, 6 lo introducido. 38.Mas decimos que. lo tiene el que lo usa y lo disfruta por derecho de posesin, ya si l mismo hizo la obra, ya si la adquiri por causa de compra de arrendamiento, por legado, 6 por herencia, 6 de otro cualquier modo. 39.Por lo cual opina Ofihio, que el que dej como abandonada la obra, que hizo, si estrope la va pblica, y la dej, no est sujeto este interdicto; porque no tiene lo que hizo. Pero veremos si se deber dar accin contra l. Y opino, que compete el interdicto til, para que restablezca su primitivo estado lo que edific en la va pblica. 40.Si de tu fundo hubiere cado un arbo! la vis pblica, de modo que sea impedimento para el camino, y lo tuvieres por abandonado, escribe Labeon, que no ests obligado; pero dice, que si el actor estuviera dispuesto quitar el arbol su cesta, con razn ejercitar contra ti el interdicto para que sea reparada la vis pblica; mas si no lo tuvieras por abandonado, con razn se ejercitaba Contra ti este interdicto. 41.Escribe el mismo Labeon, que si mi vecino hubiere estropeado una va con una obra, aunque la obra, que hizo, nos sea til, tanto mi, como l, sin embargo, si este vecino la hubiere hecho porcausa de su fundo, no poda yo ser demandado por este interdicto; pero pie si en comn cuidamos de que se hiciera esta obra, estbamos obligados cada uno de nosotros. 42.Este interdicto tiene lugar tambin entra el que con dolo malo hizo que l no poseyera, que no tuviese; porque debe ser igual la condicin del que posea una cosa, la tenga, y la de aqul con cuyo dolo malo se haya hecho que no la posea, 6 no la tonga; y me parece verdadera la opinin de Labeon. 43.Restablezcas, dice; y se considera que restablece el que restituye su primitivo estado lo que se hace, ya si uno quita lo que se hizo, ya si repone lo que so quit; y veces su costa porque silo hubiere hecho el mismo quien alguno se lo Otro por su mandato, 6 se ratific lo que hizo, l mismo debe restablecerlo en su primitivo estado su propia costa; pero si no medi nada de esto, sino que tiene la cosa hecha, en este caso diremos que l debe prestar solo su consentimiento. 44.So ha de saber, que este interdicto no es temporal; porque se refiere la utilidad pblica; y en virtud de l se ha de hacer condenacin por cuanto le interese al actor que se quite lo que se hizo. 45.Dice el Pretor: Vedo que se haga violencia para que . uno no le sea licito ir y conducir por va pblica 6 camino pblico.

(1) hnmisaumvc, Vulg. (2) Ha.; lamen, murta el Toxo

cdice M.

quin interdixenit, Vulg.

() Segn con/el ura Pr.; que quia, el cdice FI.; cern quo

m-u

418

DIGKHTO.LIBBO ILUI: TfVLO Ix

3. Csrsus libra XXX1X. Digestorurn. - Litora, in quae populus Romanus imperium habet, populi Romani esse arbitror. 1.Maris communem usum omnibus hominibus, ut aris, iactaaque in id pilas eius case, qui iecerit; sed id coacedendum non case, si deterior lit.oris marisve usus eo modo futurus sit.

8. Cm.so; Digesto, libro XXXIX. - Estimo que son del pueblo romano los litorales sobre los que tiene imperio el pueblo romano. 1.(l uso del mar es comn todos los hombres, como el del aire, y los pilars echados en l son del que los hubiere echado; pero esto no se ha de permitir, si de este modo Be hubiera de dificultar el uso dellitoral del mar.

4. SCAEVOLA libro V. (1) Reapoasorum respoii- 4. SCEVOLA. respondi; Respuestas, libro V. - Es dit: -In litore jure gentium aediflcare coro, nisi licito por derecho de gentes edificar en el litoral, usus publicus impediret (2). no ser que lo impida el uso pblico. 5. PAULUS libro XVI. ad Sabinum. - Si par publicum, locum rivus aquaeductus privato nocebil, erit actio privato ex lego duodecim tabularum, ut (3) noxa domino caveatur. boc interdicto experitur, no quid in loco publico fiat, quo damnum privato detur, quamvis de loco publico interdicat, nihilominus procuratoris dandi facultas est. 7. IDEM (4) libro XLVIII. Digestoruni. - Sicut 15, qui nulo prohibente in loco publico aedificaveral, cogendus non est demoliri (5), ne ruinis urbs deformetur, ita qui adversus Edictuni Praetoris aedificaverit, tollere aedificium debet; alioquin (6) inane et lusorium Praetoris iinperiuni cnt.
TIT. IX
8. Iuus.ius libro XLIII. Dige.sforurn. - Ei, qui

5. P.ui.o; Comentarios Sabino, libro XVI. - Si un arroyo 6 acueducto que corre por lugar pblico le perjudicare d un particular, tendr por la ley de las Doce Tablas accin el particular para que al idueo se le d accin por el dao. 6. Juu.i.io; Digesto, libro XLIII. - El que ejercita esta interdicto, para que no se haga en lugar pblico alguna cosa por la que se cause dao ti un particular, aunque ejercite interdicto respecto ti un lugar pblico, tiene, sin embargo, facultad para nombrar procurador.
7. EL mismo; Digesto, libro XLVIII.As como el que sin prohibirselo nadie ha edificado en un lugar pblico no ha de ser obligado ti demoler, para que no se afee con ruinas la ciudad, as debe demoler el edificio el que lo hubiere edificado contra el Edicto del Pretor; de otra suerte sera baldo ilusorio el imperio del Pretor.

TTULO IX DEL DISFRUTE DE UN LUGAR PUBLICO 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXVIII. Dice el Pretor: Vedo que al que lo tom en arrendamiento, 6 ti su socio, se le haga violencia para que no le sea licito disfrutar ti ley de arrendamiento del lugar pblico, que le di en arrendamiento para disfrutarlo el que hubiere tenido derecho para darlo en arrendamiento. 1.Es evidente que se propone este interdicto por causa de utilidad pblica; porque se ampara ti los tributos pblicos, prohibindose que uno le haga violencia al que tom en arrendamiento una cosa para disfrutarla. 2.Pero si al mismo tiempo concurrieran pera promover el interdicto el mismo que hubiere tomado en arrendamiento, y su socio, es ms cierto que es preferido el mismo arrendatario. 3.Dice el Pretor: para que no le sea licito disfrutar ti ley de arrendamiento; con razn dice; ti ley de arrendamiento, porque no debe ser oido el que desea disfrutar fuera de lo pactado contra lo pactado. 2. PAULO; Sentencias, libro V.Se suele conceder que se pongan en sitio pblico imgenes y esttuas, que hayan de ser ornamento de la repbica.
(6) Taur.; alloqW, el cdice FI., Br. (1) .kLI!,Hal.

DE LOCO PUBLICO FRUSNDO 1. ULPILNUs libro LXVII! ui Edictum.Praebr ait: QUO MINUS LOCO PUBLICO, QUEM 15, CUl LOCANDI IUS FUEEiLT, FRUENDUM ALlCUI (7) LOCAVIT, El, .QUI CONDUX1T, SOCIOVE SIUS, E (8) LEGB LOCAT10NIS Paul LICEAT, VIM F1ERI VETO. 1.lnterdictum hoc publicae utilit.atis causa proponi palam est; tuctur enini vectigalia publica, dum prohibetur quis vim facere ei, qui id (9) fruendum conduxit. 2.Sed si simul venlant ad interdictum movendum ipse, qul conduxerit, el socius chis, magia ast, ut ipse conductor praeferatur. 3.Ait Praetor; quo minus e Iee locationis frui liceat; me rito ait: e lege locatkonis, ultra legem enim, val contra legemn non debet audiri, qui frui desiderat. 2. PAULUS libro V. Sententiarum. - Concedj olet, ut imagines etstatuae, quae ornamenta (10) reipublicae sunt futurae, in publicum ponantur.
(1) II., ial.

(2) Toar. 3egdn oorrocln del cdice Fl.; impediretur, la 684 rtt nra original, Br. (3) de, mnseran Hal. Vulg.

(4) PauluS, Mal.

Ha. Vu.lg.; dsmolire, el cdie FI.

(8)Tau,', segn el cdice FI.; a, omtela a c,'itara orivinal, Br. (9) ad, Hal.

(10) ornamento, Mal. l/aiq.

DIGESTO.LIBEO XLUR Tf]ULo X


TIT. X
DE V1A PUBLICA, ET SI QUID IN EA FACTUM

41:9 TITULO X

ESSE DICASUR

(1)

DE LA VA PBLICA, Y DE SI SE DIJERA QUE EN ELLA SE HIZO ALGUNA COSA. 1. [8.] PAr1NIAo; Del cargo de los Ediles, libro nico. - Procuren los Ediles que estn ciertamente llanas las vas que se hallan en Las ciudades, y que no les perjudiquen las casas los desage, y que se hagan puentes donde convenga.

1. 3. (2) 'i
xcl jpt

(3) Toz 11xDci?.&a (5)


FI

- O &ro (4)

,wr& riv ,t4v


TTI

r&

[Ex libro sinqutar PAPINIAN1 de qjficio aediliwn. Aediles sudeanl cas, quae secundum ciita tez sunt ias al ulique adaequentar, el q/'fluciones non noceant dombus, el poatesftant, ubicunque oporteL] (6) (7 ) u 1 'Et ( 8) oi roL TXOL, 4 TiV 4i, 4 iup T 4 ( 9 ) i (10), Tria i rrZY obci xxI o
E*v
TZUCFGCV TQJ;,

xu4ioi1

[ 1.Studeant outen, al propril paneles, aut aliorum alia que circa domos, quae ad viain ducunt, non abtia sial, quatenus ul oportet, emunderit dornini .domoram, el conetruant. Si auten non emurtdaeernt, neque construxenial, inaictent coz, quoad ItabUa faciant.) (11)
2,ELe (12) .tit z VIt -rol XevTQ, vqu T.Ot &5r4/zoI5' el 4t
ea!

1.Pero procuren que sus paredes propias, 6 las de otros, y las otras obras que hay junto it las casas, que dan it la va, no estn ruinosas, desuerte que las limpien y las restauren los dueos de las casas. Mas si no las limpiaren ni las restauraren, mltenlos basta que hagan que no estn ruinosas.

2, iru
*IU

1
El ,i

820DS, IX

[ 2. Curain autem habeanI, at nullus cifodial ras, ncque subruat, nequa construal in cus atiquid. Si autem servas quidernJucnit, ab oboiantc fustigetun, liben autein demonstretur aedilibus; aedil es au1cm damnificent sccundum lego/22, el quod factura es, clissolvant.] (13)

2.Mas tengan cuidado de que nadie cave en las vas, ni las socave, ni construya en las vise cosa alguna. Y si fuere ciertamente un esclavo, sea fustigado por el transeunte, mas si un hombre libre, sea denunciado tilos ediles; pero castguenlo los ediles con arreglo- it la ley, y deshagan lo que se hizo.

4e t (14) 4ia 3.'EL uic (15) olxiae lceroi, cel r&4 Up oAA o*,iupst r 4paeu hc ie u pou zx! nuI orareis, u, 1v p'i ., ,t,ut. Oaot ' 6C(Lf.VQL reia (16)
& 1I1rOT7,
,WCV& t

TO!

TI

LL&d.

3. Cons/,ruat aulen cias publicas secundum propriam domum unusquisque, el aqueductus pur.qet, qal sub dio zual; el construal ita, al non prohibeal cehiculuin transire. Quicun que aateat nercede habiLanI, si non construal dominas, ipsi cor&struenles corapaleal d.sspendium Ui rnercedem.J (17)
4.'E xou; ioi (c,(lS)4k, x OTrw4 r' !!I1CI4rZrjn 4 rIxtu pI I, 1t})P V CYX tSl&uIT, i ezd 479 ' arre j4 xu).iue 4eezv

3.Pero construya cada uno las vas pblicas del frente de su propia casa, y Limpie los acueductos que estn al descubierto; y conatruyitlas de modo, que no impida que pasen los vehiculos. Mas los que habitan pagando alquiler, si no las construyera el dueo, computen, construyndolas ellos mismos, el gasto en el alquiler.

no

[4.Studeant autem, al ante officinas nihil proiecturri sil, praeterquarn si Julio vestimenta siccel, aul faber rotas cxl enius ponal; ponant autetn el hi, ul non prohibeanl cehiculum inc.] (19)
5.M ieaU p Stz2zi V TOCIi 68o, p.I4! e4rpo. 4)e, unak vp, JA118i JlppLtu irrece.

4.Mas procuren que no avance nada delante de los talleres, salvo el el batanero pusiera .it secar los vestido, si el carpintero pusiera fuera las ruedas; pero pnganlas stos de modo que no unpidan que pase un vehculo.

[5.Non per,nitsant auten rixari Ui vis, nc que stereora proucere, neque morticina, nc que corta uCene.] (20)
(1)

5.Mas no permitan que haya rias en las vias, ni que se eche basura, ni que haya en ellas cuerpos muertos, ni pieles.

UEFXCIIINDA, [y de 0 que se ha de repara,- por cada cual en

sP DE EA EX EDICTO AEDILTUE CUILULIUIS A SINGULIS

virtud del Edicto de os ediles curules], adiciona Ial. Vase la nota 1., pigua 420. (2) Hal. Vanse la flotas 1. y 70., pdgina 420. (5) Taur, segn correccin del cdice FI.; peav c.)ou, La escritura Ora9inal, Br. (4) Conjetura Br. segn La escritura original: O& xow; &etu,owcl, Taur. segn correccin del cdice FI. lerwaocv Ial. (6) Versin vulgar.

(7) ,eiTues, Hal,

(8) x4s por

Lut si], Ial.

ea).pol Uty, Ial. (11) Versin vulgar. (12) Vanme as notas 5.g7. (13) Versin vulgar. en e! texto. (14) Tau,-, al margen; (15) La escritura original, Br.;eutau, Tau'.. ugun corri. cin del cdice FI. (16) Taun. segn correccin del cdice Fi.; utls, U escritura original,. Br. (17) Versin vulgar. (18) Vanse Las notas 5., 7. y 12, (19) Versin vulgar. ., (20) Versin .vulgar. .

(10)up4iwio

(9) el, HaZ.

420

T1T. XI

DGE$TO.LIDBO XLIII: I'fTULO xli

TTULO XI
DE LA REPARACIN DE LAS VAs PBLICAS Y DE LOS CAMINOS PBLICOS

DE VJA PUBLICA ET ITINERE PUBLICO RBF1CIENDO (1) 1. ULPIANUS Libro LX VIII; aEdicturn.PraeLar ait: QUO MINUS 1W VIAM PUBUCAM, ITERVE PUBLI-

CUM APERIRE, REFXCERE LICEAT, DUM NE EA VIA, IDVE ITER DETEIUUS FIAT, VIM FIER1 VETO.

1.Viam aperire est, ad veterom altitudineni latitudinemque restituere; sed el purgare refectionis portio est. Purgare (2) autem proprie dicitur, ad Iibramenturn propriurn redigere sublato so, quod super eam esset (3); reficit enim et qui aperit, et qui purgat, et Omnes omnino, qui le pristinum statum reduunt. 2.Si quia in (4) specie refectionis (5) deteriorem viam facit, impune vin patietur; propter cuod neque Iatiorern, neque longiorem, neque altiorem, neque humilioreni vlarn sub nomine refeetionis (6) is, qui interdicit, potest facero, vel le viam terrenam glaream iniicere (7), aut sternere viarn lapide, quae terrena siL, vel contra lapide stratam (8) terrenarn facere. 3.---lnterdictum bac perpetuo dabitur, et omnibus, et in omnes; et habet condemnationem in Id, quod actoris intererit.
IAVOLENUS libro X. ex Cassio. - Viam publi2. cam populus non utendo amittere non () potest.

- Dice el Pretor: Vedo que se le haga violencia uno para que no le sea licito abrir reparar via pblica, carnino pblico, con tal que no se deteriore esta va este camino. l.Abrir una va es restablecerla en sus antiguas altura y anchura; mas tambin el limpiarla es parte de su reparacin. Mas se dice propiamente limpiarla reducirla su propio nivel, quitando lo que hubiese sobre ella; porque la reparan tanto el que la abre, como el que la limpia, y absolutamente todos los que la vuelven su primitivo estado. 2..Si so pretexto de repararla alguno deteriorase la va, soportar la violencia que impunemente se le haga; por lo cual so pretexto de reparacin no puede el que utiliza el interdicto hacer la va ni ms ancha, ni ms larga, ni ms alta, ni ms baja, ni echar cascajo en una va de tierra, empedrar la va que sea de tierra, al contrario, hacer de tierra una va empedrada. 3.Este interdicto se dar perptuamente, y , todos, y contra todos, y contiene condenacin por lo que importare al actor. pueblo no puede perder, no usndola, una va pblica.
2. JAv0LEN0; Doctrina

1.

ULPIANO;

Co,n mt arios al Edicto, libro LXVIII

de Cassio, Libro X. - El

3. [4.) (10) PALILUS libro 1. Scntenliarum. - Si jo agrum vicini viam publicarn quia reiccerit, tantum in eum viae receptae (11) actio dabitur, quanti eius interest, cuius fundo iniuria irrogata est.

1.Qui vlam publicam exaraverit, ad munitionem eius solus compellitur.


TIT. XII [XII (12)

8. 4.] PAULO; Sentencias, Libro 1. -S alguno hubiere hecho entrar una va pblica en campo del vecino, se dar contra l por la va introducida accin por cuanto le interesa aquel cuyo fundo se caus perjuicio. 1.El que hubiere arado una va pblica ser l solo compelido su reparacin. -TTULO XII [XI.J

DE 1ILUMiNIBUS, (13) NR QUID IN FLUMINE PUBLICO (14) DE LOS Ros, Y DE QUE NO SE HAGA EN RIO PBLICO RIPAVE RIUS FIAT, QUO PE1US NAVIGETUR EN SU ORILLA COSA POR LA QUE SE NAVEGUE PEOR

CIAS, NR QUID IN PLUM1NE PUBLICO NEvE IN RIPA EIUS 1MMLTTAS,-QUOSTATLO ITERVE NA V1GIO(15) DETERIOR (16)

Praetor: NR QUID 1N FLUMINE PUBLICO R1PAVE RIUS FA 1.Flumen a rivo magnitudine discernendum est, aut existimatione circumcolentium. 2.Item iluminum quaedani sunt perennia, quaedarn torrentia; perenne est, quod semper fluiat, &o (17) [perenzzis], torrens, [JUJCfIW fluensJ. Si, tamen allqua aestate exaruerit, quod alioquin perenne fluebat, non ideo minus perenne eSt. 3.Fluminurn quae.dam publica sunt, quaodam non; publicum llumen esas Cassius dolinil,
(I)HaL. omite esta inscrtpcin, uniendo este titulo XI. con el X. Vase La nota 1., pgina 479. (2) fiel. Vulg.; purgan, el cdice FI. (3) 7'aur. segn La escritura original; euperesso, La co. rreccidn del c&Iuje PL, Br. (4) sub, llal. Br.; refictionis, Taur. (6) Segn correccin del cdice La escrlLuraoriguiaI. Segn correccin del cdice Fi., Br.; re5etIonI, Taur. (6) segn La escritura orIguvzL ; futre, el cdice FI., Br. (7) Ta"' (8) Taur., pide por lapide, La escritura original; de otrata ternenam, la correccin del cdice FI,, Br.
S1T, FiAT.

1. ULPIANUS

libro LXVIII. ad Edictum. - Mt

Dice el Pretor: No hagas en ro pblico 5 en su orilla, ni introduzcas en ro pblico ni en su orilla, cosa alguna por la cual se haga peor para las naves la estancia 6 el paso. 1.El ro se ha de distinguir del arroyo por su magnitud, por la apreciacin de los habitantes de los alrededores. 2.Asimismo, unos ros son perennes, y Otros torrenciales, es perenne el que siempre corre, [perenne], torrente, [el que corre en invierno]. Mas si durante algn esto se secare el que en otras estaciones corra perenne, no por eso es menos perenne. 3.Algunos ros son pblicos, y otros no; Cassio define que es ro pblico el que sea perenne; esta
(9) non, considrase anadida por antiguos copistas. (10) Vanse las notas 1., 2. do la pagina 419., g (a 7.

1 ULPIANO;

Comentarios al Edicto, Libro LXVIII.

de sta.

(11) reieatae, fieL (12) Vase la nota 7. (13) iIT, inserte Vdg. (14) PUBLICO, o,nlLela Vulg. (15) NAVIGLI, Vuig. (16) DETERIUS, Hal. VuIg. (17) Taur. segn correccin del cdice PL, en el que se Lee ,sEu; e,zuatorrens, la escritura original. Br.

DIGESTO,LIBRO XLIII: TITULO El

42

quod perenne Bit, haec sententia Caes, quam et Celsus probat, videtur esse probabilis. 4.-.Hoc interdictum ad ilumina publica pertinet; si autem fiumen privatum alt, cessabit nterdicluru, nihil enim differt a ceteris locis privatis, fiumen privatum. 5..-Ripa autem ita recte definietur id, quod fiume n continet, naturalem rigorem curaus sui tenena. Ceterum si quanda vel imbribus, vel mar, vol qua alia ratione ad temps exerevil, ripas non mutat. Nemo denique dixit, NUum, qui incremento suo A.egyptum operit, ripas suas mutare, ve! ampliare; nain quum ad perpetuaLu sui mensuram redierit, ripae alvei eius muniendae sunt. Si tamen (1) naturaliter creverit, ut perpetuum merernentum nactus (2) it vel alio ilumine admixto, vel qua aia ratione, dubio procul dicendum est, ripas quoque eum mutasse, queinadrnodum si alveo matate alia 000pit currere. 6.Si nsula in publico flumine fuerit nata, luque ea aliquid fiat, non videtur in publico fien; lila enim insula a.ut occupantis est, si limitati agri fuerunt, aut eius, cuius nipam contingit, aut si in medio alveo nata est, eoruin est, qui prope utrasque ripas (3) possident. 7.Sjniili modo et si fiumen alveum suurn reliquit, et alia fuere coeperit, quidquid .i veten alveo factum est, ad boe interdicturn non pertinet; non enim o ifumine publico factum erit, quod est utniusque vicini; aut (4), si limitatus est ager, occupantis alveus fiet, corte (5) desinit esse publicus. Ille ctiam alveus, quem sibi fumen fecit, etsi privatus ante fuit, incipit tamen esse publicus, quia impossibile est, al alveus fiuminis publici non sil pubhcus. 8.Si fossa manu facta Bit, per quam fiuit publicum flamen, nihilominus publica lit; et ideo si quid ibi fiat, in flumine publico factum videtur. 9.Aliter atque si lumen aliquam terram inundaverit, non alveum sibi fecerit; tunc enim non fi publicum, quod aqua opertum est. 10.-.Item si amnis aliquid circumeat, sajendurn est, eius manere, cuius fuit; si quid igitur illic factura est, non est factum in publico fiumine; nec pertinel ad bac interdictum, si quid in privato factum sil, ne quidem si in privato fiumine fiat; nani quod fit in pnivato flumine, peninde est, atque si in alio privato loco fiat. 11.dn fiumine publico factum aceipere debemus, quidquid in aqua fiat; nam si quid extra factum sil, non est in flumine factum, el quod in ripa fiat, non videtur in fiumine factum. 12.Non autem omne, quod jo fiumine publico ripave fit, corcet Praetor, sed si quid fiat, que deterior statio et navigatio fiat. Ergo hoc interdiclum ad ea tantum flurnina publica (6) pertirlel, quae aunt navigabilia, ad cetera non pertinet. Sed LabeQ ecnibit, non esse iniquum, etiam, si quid a eo fluinine, quod navigabile non Bit, fiat, ut exareseat, vel aquae cursus impediatur, utile interdi(1) Taus', aegdn la escritura original; Sumen, la correecin del cddlce FI.. Di'. (2) Taus'. segn la escritura original; actual el cdice Fi., Dr.

opinin de Cusio, que tambin aprueba Celso, parece que es admisible. 4.Este interdicto se refiere los ros pblicos; mas si el ro fuera privado, dejar de tenenlugar el interdicto, porque en nada difiere de los dems lugares privados un ro privado. 5.Mas la orilla ser bien definida as, lo que contiene al ro, que tiene el natural vigor de su corriente. Mas si alguna vez creci temporalmente por lluvias, por el mar, por alguna otra razn, no muda sus orillas. As, pues, ninuno dijo que el Nilo, que con su crecida cubre el Egipto, muda extiende sus orillas; porque cuando hubiere vuelto su constante dimensin, se han de reparar las orillas de su cauce. Pero si hubiere crecido naturalmente, de suerte que haya alcanzado perptuo incremento, por habrsele juntado otro ro, por alguna otra razn, se ha de decir sin duda alguna, que tambin l cambi de orillas, It la manera que si habiendo cambiado de cauce comenz It correr por otro. 6.Si en un ro pblico se hubiere formado una isla, y en ella se hiciera alguna cosa, no se considera que se hace en sitio pblico; porque aquella isla es del que la ocupa, silos campos estuvieran deslindados, 6 de aquel It cuya orilla toca, o, a se form en medio del cauce, es de aquellos que poseen junto It una y otra orilla. 7.Del mismo modo, si el ro abandon su cauce y hubiere comenzado It correr por otro, tampoco est sujeto It este interdicto lo que se hizo en el antiguo cauce; porque no se habr hecho en ro pblico, porque es de uno y otro vecino; 6, si el campo est deslindado, el cauce se har del que lo ocupe, y ciertamente deja de ser pblico. Tambin el cauce, que el ro se hizo, aunque antes fu privado, comienza, sin embargo, It ser pblico, porque es imposible que el cauce de un ro pblico no sea pblico. 8.Si It mano hubiera sido hecha una loas, por la cual corre un ro pblico, ello no obstante se hace pblica; y por esto, si en ella se hiciera alguna cosa, se considera hecha en ro pblico. 9.Otra cosa es si el ro hubiere inundado alguna tierra, y no se hubiere hecho caucepara si; porque entonces no se hace pblico lo que fu cubierto por elagua. 10.Asimismo se ha de saber, que si el ro circundase algn terreno, permanece ste siendo de quien fu; as, pues, si all se hizo alguna cosa, no (u hecha en ro pblico; y no est sujeto It este interdicto lo que se haya hecho en lugar privado, ni ciertamente lo que se haga en ro privado; porque lo que se hace en un ro privado es lo mismo que si se hiciera en otro lugar privado. 11.Debemos entender hecho en ro pblico todo lo que se haga en el agua; porque si se hubiera hecho algo fuera de ella, no se habr hecho en el ro, y lo que se hace en la orilla no se considera hecho en el ro. 12.Mas el Pretor no prohibe todo lo que se hace en un ro pblico en la orilla, sino si se hiciera algo por lo que se hagan peores la estancia en el ro y la navegacin. Luego este interdicto se refiere solamente It los ros pblicos, que son navegables, y no se refiere It los dems. Pero escribe Labeon, que no es injusto que tambin si en ro, que no sea navegable, se hiciera algo de modo que
(2) praedis, insertan iaL Vulg. (4) st, Hal. (5) si, insertan otros en Hal. (6) publica, omtt.nla Hal. Vuig.

422

DIGESTO.LZBBO XLIII: TfTrJLO XII

etum competera, ne vis el fiat, quominus id opus, quod in alveo Iluminis ripave ita factum sit, ut ter, cursus fluminie, deterior sit, fiat, tollere, demoliri, purgare, rcsttuere viri boni arbitratu possit. 13.eStationem dicimus a atando (1); is igitur locus demonstratur, ubicunque naves tuto Stare possunt. 14.Mt Praetor: iterque navigio (2) deterius fiat; hoc pro navigatione positum est; irno navigiuni solemus dicer'e etiam ipsam riavem. Iter ergo navigio () potest et sic accipit: ter cari deterius fiat. - Navigii appeilatione etiam rates continentur, quia pierumque et ratium usus neces.sarius est. Si pedestre ter impediatur, non ideo ininus ter navigio deterius fiL 15. eDeterior statio, iternque ter navigio fieri videtur, si usus eius corrumpatur, ve difflcilior fiat, aut minor ve! rarior, aut si in totum auferatur. Proinde sive derivetur aqua, ut exiguior facta minus sit navigabilis, ve! si dilatetur, aut difinas i:ireveni aquam faciat, ve[ contra sic coangustetur, ut (4) rapidius fiumen facial, vel si quid aliud fiat, quod navigationem ineommodet, diffleiliorem faciat, ve! prorsus icnpediat, interdicto locus erit. 16.Labeo scribit, non esse dandam exceptionem ei, qui interdicto convenhtur: ant nisi ripae tuendae causa factum sil, sed la excipiendum ait: extra quam si quid Ra factum sil, uti de lege fien Iieuit. 17.Si in mar aliquit fiat, Labeo alt (5), competere tale interdictum: no quid in mar, inve litore, quo portus, statio, iterve navigio deterius fiat. 18.Sed et si in Ilumine publico, non tamen navigabili, fiat, idem putat. 19.Deinde alt Praetor: QUOD DI: FLUMINE PURius (6) Dwrzaxoa (7) sir,

131.100 RIPAVE mUS FIAT, S1VE QUID 1N ID FLUMEN Rl1MMISSLSI HABES, QUO STAT10 ITERVE PAMVE NAVIGIO FIAT, REST1TUAS.

20.Superius interdictum prohibitorium est, hoc restitutorit!m, ad eandem causam pertinens. . 21.lubetur autem ja, qui factum vel inmissum habet, restituere, quod habet, si modo id quod habel, stationem vel navigium deterius faciat. 22.llaec verba: factuni habes, vel immissuni hahes, ostendunt, non (8) eum teneri, qui fecil ve! immisit, sed (9) qui factum, immissum habet. Denique Labeo.scribit, si auctor tuus aquam derivaverit, et (10) hoc interdicto, si ea tu utaris.

se seque, se impida la corriente del agua, compela el interdicto til, para que no se haga violencia uno para que pueda quitar, demoler, limpiar, restablecer en su primer estado, arbitrio de hombre bueno, la obra que se haya hecho en el cauce del ro en la orilla de modo que se haga peor. el paso, la corriente del ro. 13.Decimos estancia de estar; as, pues, se designa cualquier lugar donde las naves pueden estar a seguro. 14.Dice el Pretor: y se haga peor para las embarcaciones el paso; esto se puso en favor de la navegacin; aun solemos decir embarcacin tambin a la misma nave. Luego paso para una ambarcacin se puede entender tambin as: que se haga peor el paso para una nave. Con la denominacin do embarcacin se 'comprenden tambin las barcas, porque muchas veces es necesario tambin el uso de las barcas. Si se impidiera el camino pedestre, no por eso se deteriora menos el paso para las embarcaciones. 15.Se considera que se hace peor la estancia, y tambin el paso para las embarcaciones, si se perturbara su uso, se hiciera ms difcil, 6 menor, ms raro, 6 sise impidiera del todo. Por consiguiente, ya si se deriva agua, de suerte que hecha ms escasa sea menos navegable, si se extendiera, 6 extendida se hiciera el agua de menor fondo, por el contrario, si se estrechara de modo que haga ms rpido el ro, 6 si se hiciera alguna otra cosa que incomode la navegacin,y la haga ms difcil, 6 la impida en absoluto, tendr lugar el interdicto. 16.lscribe Labeon, que al que es demandado por el interdicto no se le ha de dar esta excepcin: no ser que la obra haya sido hecha para defender la orilla, sino que dice que la excepcin se ha de oponer as: si se hubiera hecho fuera de ella alguna cosa como fu licito que se hiciera con arreglo la ley. 17,Si en el mar se hiciera alguna cosa, dice Labeon que compete este interdicto: no se haga en el mar, en el litoral, alguna cosa por la que se deteriorepara las embarcaciones el puerto, la estancia el paso. 18.Pero lo mismo opina tambin si se hiciera en ro pblico, pero no navegable. 19 Despus dice el Pretor: Restablece en su primer estado lo que se haga en un ro pblico 6. en su orilla, 6 lo que en este ro 6 en su orilla Ilenes introducido, por lo que sea se haga peor para las embarcaciones la estancia 6 el paso. 20.El anterior interdicto es prohibitorio, y ste es restitutorio, perteneciendo la misma causa. 21.Mas al que tiene la obra hecha lo introducido se le manda que restituya su primer estado lo que tiene, si lo que tiene hace peor la estancia la navegacin. 22.Estas palabras: tienes lo hecho 6 tienes lo introducido, demuestran que no est obligado el que lo hizo 6 lo introdujo, sino el que tiene lo hecho lo introducido. Finalmente, escribe Labeon, que si tu derecho-causante hubiere derivado el agua, ests obligado tambin por este interdicto, si t usras de ella.

(1) Lz correooiri del oddice FI.; ststucndo, (a escritura original, Br. (2) Ial.; uavtgil, el cdice FI. () 2"aur. eI:zi a escritura original; iavIgi!. a correccin dei cdtce FI., Br. (4) fIat.; et. el cdice FI. (5) Br. considera alt aadida por antiguos copistas, pero no asi Taur.

(6) PACTU'M VEL, inserta Hal. (8) solum, (nerI:a Vuig. IJ) cteum, inserte Vulg. (10) tener te, tuerta Ha.
(7) D lltIlJs,

Ifni.

DIGESTO.L15R0 xliii: TfTULO XIII


2. POMPON1US Libro XXXIV. ad Sabinuni.Quominus ex publico flumine ducatur aqua, niIiil impedit, nisi Imperator aut Senatus vetet, si modo ea aqua in uso publico non erit; sed si,aut iiavigabile est, aut ex eo aliud navigabilo fit, non permit. titur id facere.

42

2. POM pozio; Comentarios 4 Sabino, libro XXXIV. Nada impide que se conduzca agua do un ro pblico, si el Iimperador el Senado no lo veda, con tal que esta agua no estuviere empleada en uso pblico; pero no se permite hacer esto, ya si es navegable, ya si por virtud de l otro se hace navegable. 3. PAULO; Comentarios 6. Sabino, libro XVI. Son pblicos los ros que corren, y Sus orillas son pblicas. 1.Se considera que es orilla la que contiene al ri cuando est ms crecido. 2.No son pblicos todos los terrenos inmediatos . las orillas de los ros, porque forman parte de la orilla desde que de lo llano comienzan declinar hasta el agua.

3. PAULIJS libro XV]. ad Sabjnu,n. - Flumina publica, quae ( 1 ) fluunt, ripaeque eorum publicae sunt. 1.Ripa ea putatur esse, quae plenisstmum fumen con-tinet. 2.Secundum ripas fluminum loca non omnia publica sunt, quurn ripae cedant, ex quo primum a plano vergere incipit usque ad aquam. 4. SCAEVOLA Libro V. Responsorurn. - Quaesitum est, an is, qui in utraque ripa fluminis publici domos (2) habeat, pontem privati luna lacere potest? Reapondit, non posse.

4. Sczvois; Respuestas, libro V. Se pregunt, el que en ambas orillas de un no pblico tenga casas podra hacer acaso un puente de derecho privado? Respondi, que no poda.
TITULO XIII [XII]
DE QUE NO SE HAGA EN RO PBLICO COSA ALGUNA POR LA CUAL EL AGUA CORRA DE OTRO MODO QUE COMO coRRi EN EL ESTO ANTERIOR 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LX VIII. - Dice el Pretor: Vedo hacer en ro pblico en su orilla, introducir en este ro en su orilla, cosa pon la que corra el agua de otro modo que cono corri en el anterior esto. 1.Con este interdicto provey el Pretor que no mengen los nos con derivaciones no concedidas, que cambiado el cauce no se cause perjuicio alguno ti los vecinos, 2.Mas se refiere ti los ros pblicos, ya si son navegables, ya si no lo son. 3.Dice el Pretor: por la que corra el agua de otro modo que como corri el anterior esto; luego no est obligado todo el que introdujo hizo alguna cosa, sino el que hacindola introducindola hizo que el agua corriera de otro modo que como corri el anterior esto. Mas lo que dice: corra de otro modo, no se refiere ti la cantidad de agua que corre, sino que se ha de referir al modo y 6. la fuerza de la corriente del agua. Y en general se ha dedecir, que solamente est uno obligado por este interdicto, si se cambiase el curso del agua por lo que se hizo, haciendo el agua ms baja ms alta, y por esto nitis rpida con perjuicio de los ribereos. Y si los ribereos experimentaren algn otro perjuicio por lo hecho por el que es demandado, habr lugar al interdicto. 4.Se determin, que si alguno quisiera conducir el agua al descubierto en lugar que por scaquia cubierta, 6 al contrario, que si el que antes la condujo al descubierto quisiera conducirla cubierta, est sujeto al interdicto, si es que este hecho suyo causara molestia ti los habitantes, 5.Del mismo modo, tambin si la condujera ti un e-anal, esto se hiciera ti otro lugar, 6 si cambiara el cauce del ro, estar sujeto , este interdicto. 6.Hay quienes opinan que se ha de oponer ti este interdicto esta excepcin: lo que no se hiciere

TIT. XIII [XII]


NE QUID II'i FLUMINE PUBLiCO (3) FIAT, QUO ALITEft AQUA FLUAT, ATQUS UT1 (4) PRIORE ABSTATE FLUX1T

Praetor:

1. ULP1ANUS libro LX VIII. ad Ediclur,t. - Alt IN FLUMINE PUBLICO INVE lUPA E1US FACERE,

AUT IN ID FLUMEN RIPAMVE EIUS IMM1T1ERE, QUO ALITER &QUA FLUAT, QUAM PIUORE AESTATE FLUXIT, VETO,

1.Hoc interdicto prospexit Praetor, no denvationibus minos concessis ilumina excrescant (5), ve mutatus alveus vicinis iniuriam aLiquam afferat. 2.Pertinet autem ad ilumina publica, sive navigabilia sunt, sive non sunt. 3.Ait Praetor: quo aliter aqua fivat, quam priore aestate fiuxit; non omnis ergo, qui immisit vel qui fccit, tenetur, sed qui faciendo vel irnmit-. tendo efficit aliter, quain priore aestate Iluxit,. aquaru flueo. Quod auteni ait: aUtor flual, non ad quantitatem aquae iluentis perlinet, sed ad modum, et ad rigorem cursus aquae referendum est. Et generaliter djcendum est,ita demum interdicto quem tOnen, si mutetur aquae cursus por lien, quod factum est, dum vel depressior, vel altior (6) fiat aqua, se por hoc rapidior fit cum incommodo accolentium. 11t si quid (7) aliud vitii accolae ex lacto eius, qui convenitur, sentient, interdicto locus erit, 4.Si quis ex nivo tecto per apertum dueere velit, ve[ contra, qui ante aperto duxit, nunc operte velit, interdicto tener placuit, si niodo hoc factum eius inmmodum circa colentibus afferat, 5.Simili modo, et si incile ducat, aut alio loco fiat, (8) aut si alveum fluminis mutet, hoc interdicto tenebitur. 6.Sant qui putent, exelplendum hoc interdicto (9): quod eius ripae muniendae causa non fiet,
(1) semper, inaerla Mal. Taur. segn la escritura original; publico doinum, la correccin dei cdice FI., Br. (8) XNVE EIFA sius, aserIe Eat. (4) un, omtela Ha.

(8) Segn correccin del cdice FI.; aretior, Tau,'. IegC la escritura original, Br.

(6) exaraseant, Bel. Vuig.

(7) JIal. Vulg.; quod, Taur. (8) factat, al inrgen jnirtn del cdice FI. (5) Contra he* luterdtetum, Vulg.

424

DIGE8TO.LIRO XLIII: TfTULO

xv

scilicet ut, si quid fiat, quo aliter aqua ftuat, si Lamen muniendae ripae causa fiat, interdicto lo,u& non sil; sed neo hoc quibusdam placot, neque eniniripae cum incommodo accolentium muniendae sunt. Hoe Lamen jure utimur, ut Praetor ex causa aestimet, an hanc exeeptionem dare debeat; plerumque enim utilitas suadet exceptionem istain dan,

para proteger su orilla, It saber, para que si se hiciera alguna cosa por la que el agua corra de otro modo, si no obstante se hiciera para proteger la orilla, no tenga lugar este interdicto; pero esto no les parece bien It algunos, porque ni las orillas han de ser protegidas con perjuicio de los ribereos. Mas observamos este derecho, que el Pretor estime con conocimiento de causa, si debe dar esta excepcin; porque las ms de las veces aconseja la conveniencia que se d esta excepcin. 7.Sed etsi aliqua (1) utilitas vertatur eius, 7.Pero aunque le resulte alguna utilidad al qui quid in ilumine publico fecit, pone enim granque hizo alguna cosa en rio pblico, supn, porde damnum fiumen ej dare solitum, praedia eius que el ro sola causarle grave dao, y devastardepopuari, si forte aggeres, ve quam aliam muni- le los predios, si acaso le puso diques, alguna otra tionem adhibuit, nL agrum suum tueretur, caque defensa,para proteger su propio campo, y esto alres curgum fiurninis ad aliquid irnmu$avit, cur ci ter en algo el curso del ro, por qu no se le atennon consu1atui Plerosque scio .prorsus flumina der? Y s que muchos, para defender sus predios avertisse, alveosque mutasse, dum praediis suis separaron del todo los ros, y cambiaron los cauces;, consulunt; opontet enim in huiusmodi rebus utili- porque es conveniente que en tales casos se atientatem et tutelam, facientis speetari, sine injuria uti- da It la utilidad y It la seguridad del que hace la que accolarum. obra, ciertamente sin perjuicio de los ribereos. 8.ls autein hoc interdicto tenetur, qui aliter 8. Mas est sujeto It este interdicto el que fecil fluere, quam priore aestate fluxit; et idireo hizo que el ro corra de otro modo que como corri aiunt Praetorern priorem aestatem comprehendisen el anterior esto; y se dice que el Pretor tuvo en se, quia semper certior est naturalis cursus fiumi- cuenta el esto anterior, porque siempre es ms num aestate polilla, quam hieme. Neo ad instan- cierto el curso natural de los ros en esto, que en tem aeatatem, sed ad priorem interdietum hoc re invierno. Y este interdicto se refiere no al esto fertur, quia illius aestatis fluxus indubitatior est. presente, sino al anterior, porque es ms indudable Acatas ad aequinoctium autumnale refertur. EL si el curso de aquel esto. El esto se refiero al equiforte aestate interdicetur, prohBa superior Beatas noccio de otoo. Y si acaso se interpusiera el inenit intuenda; si vero hieme, tune non proxima terdicto en esto, se habr de atender al esto anbienio (2) aestas, sed superior eril inspicienda. terior; y si en invierno, se habr de atender no al esto prximo este invierno, sino al anterior. 9.Hoc interdictum cuivis ex populo competit, 9.Este interdicto le compete It cualquier insed non adversus omnes, veruru adversus eum, dividuo del pueblo, pero no contra todos, sino conqui id egit (3), ut aliter aqua flueret, quum ius non tra el que hizo alguna cosa para que el agua corriehaberet. se de otro modo, no teniendo para ello derecho. 10.Hoc interdictuni et in heredes competit. 10.Este interdicto compete tambin contra los herederos. 11.Deinde ait Praetor: QUOD 1N FLUM1NE PU 11.Despus dice el Pretor: Restablece It su BLICO R1PVR mUS PACTUSI, SIVE QUiD (4) IN FLUprimer estado lo que en ro publico en su orilla MEN (5) RIPAMYR BICIS 1MM1SSUM IjABES, Si 00 ID ALItienes hecho, lo que en el ro en su orille tieTER AQUA FLUIT, ATQUE UTI P}tiOas AESTATE FLUXIT, nes introducido, si por causa de esto el agua corro RESTITUAS. de Otro modo que como corri en el anterior esto. 12.l-loe interdietun restitutorium proponitur; 12.Se propone este interdicto restitutorio; superius enim prohibitorium caL, et pertinet ad ea, porque el anterior es prohibitorio, y se reiere It lo quae nondum facta sunt. Si quid igitur iam factum que no se hizo todava. As, pues, si se hizo ya alest, por hoc interdtctum restituetur; si quid no guna cosa, ser restablecida en su primer estado fiat, prospicitur, superiore interdicto cnt utendum; mediante este interdicto; si se procura que no se et si quid post interdictuni redditum fuerit factum, haga, se habr de utilizar el interdicto anterior; y corcebitur. si se hubiere hecho despus de interpuesto el interdicto, se castigar. 13.In hoc interdicto restitutorio non est ini 13.No es injusto, como dice Labeon, que en quum, ut Labeo ait, venire etiam, quod dolo factuni esto interdicto restitutorio se comprenda tambin lo est, que minus babero. que con dolo se hizo de modo que t no lo tuvieras. TIT. XIV {Xl1lj
UT IN Pf.UM1HE PUBLICO NAVIGARE L10EAT 1. ULPIANUS

TTULO XIV [XIIIJ


DE QUE SEA LCITO NAVEGAR EN RO PBLICO

br aif, QUO SIINUS ILLI IN FLUMINE PUBLICO NAVEM,


RATEM AGERE, QUOVE MINUS PER RIPASI ONERARE, EXONERARE L10EAT, VIM FIERI VETO. ITEM UT PER LACUM, FOSSAM, STAGNIJM PUBLICUM NAVIGARE LICS.tT, INTERDZCAM.

libro LXVJf1. ad Edictwn. - Prao-

1.Hoo interdicto prospicitur, no quia ilumino publico navigare prohibeatur; sicuti enim o, qui
(1) fiat. Vutg.; afta, el cdice FI. (2) hieml, fiat. (3) Ha. Vulg.; qq1 enegel, el cddzce FI.

1. ULPiANo; ComenIariosa1Edieo, libro LX Viii. Dice el Pretor: Vedo que se le haga It uno violencia para que no le sea lcito conducir nave 6 barea por ro pblico, cargarla 6 descargarla en la orilla. Tambin interpondr interdicto para que sea licito navegar por lago, canal, 6 estanque pblico. 1.Se provee con este interdicto que nadie se le impida navegar por ro pblico; porque as
(A) QUOD, Ial. (6) PUBLIcme, inserte

Vutg.

fGESTO.LIBI%O XUtfl rfTt1LO XV

425

va publica uti prohibeatur, interdictum supra propositum est, ita hoc quoque proponendum Praetor putavit 2.Si privata sunt suprascripta, interdictum cessat. 3.oLacus est, quod perpetuam habet aquam. 4.<Stagnum est, quod temporalern contineat aquam ibidem stagnantem, quae quidern aqua pierumque biome cogitur. 5.tFossa est receptaculum aquae, manu facta (1). 6.Possunt auteni etiam haec esse publica. 7.Publicano (2) plano, qui lacum ve stagnum conduxit, sipiscari prohibeatur, utile mIerdictum competere, Sabinus consentit; el ita Labeo. Ergo et si a muncipibus conductum habeat, asquissim um erit, ob vectigalis favorem interdicto eum tuerL 8.Si quis velit interdictum tale movere, uL locus (3) deprimatur pecoris appellandi gratis, non debet audiri; et ita Mela seribit, Idem (4) ait, tale interdlctum competere, no cui vis fiat, quminus pecus ad fumen publicum ripamve fiuminis publici appellatur (5). TIT. XV [XIV] DE RIPA MUNIENDA.
1. ULP1ANuS Libro LI VIII. ad Edicwn. - Praetor ait: QUO MINUS ILLI IN FLUMINE PUBLICO RIPAVE EIUS OPUS FACERE, RIPAE AGRIVE, QUI. CIRCA R1PAM EST, TUENDI CAUSA, LZCRAT, DUN NR OB 1D NAVIGATI() DETERIOR FIAT, SI TIBI DAMM 1NFECTI IN ASNOS DECEM, V1RI BONi ARBITRATU, VEL CUTIIM VSI.. SATISDATUM EST, AUT PAR II.LUM NON STAT, QUO MINUS VIRI BONi AREITRATU CAVEATUIt VEL SATISDETUR, VIM FIERI VETO.

como se propuso el anterior interdicto favor de aquel Ii quien se le impido usar de la va pblica, as tambin estim el Pretor que se deba proponer tambin este interdicto. 2.Si las susodichas cosas son privadas, deja de tener lugar el interdicto. 3.Es lago lo que perptuam ente tiene agua. 4.Es estanque, lo que contiene temporalmente agua all mismo estancada, cuya agua de ordinario se recoge en invierno. 5.Es fosa un receptculo de agua, hecho mano. 6Man tambin pueden ser pblicas estas cosas. 7.Dice Sabino, y tambin Labeon, que al publicano, que tom en arrendamiento un lago un estanque, le compete el interdicto til, si se le impidiera pescar. Luego, tambin silo tuviera tomado en arrendamiento de los muncipes, ser muy justo que l sea amparado con el interdicto en favor al tributo. 8.Si alguno quisiera promover tal interdicto para que se rebaje el terreno . fin de que se acerque el ganado, no debe ser odo; y as lo escribe Mela. Dice el mismo, que compete el interdicto para que no se haga violeneia uno para que el ganado no sea aproximado* un ro pblico 6 la orilla de un ro pblico. TITULO XV rxivj
DE LA REPARACIN DE LA ORILLA 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LI Viii. - Dice el Pretor: Vedo que ie haga violencia para que * uno no le sea licito hacer obra en ro pblico 6 en su orilla paraproteger la orilla un campo, que est cerca de la orilla, con tal que con ella no se haga peor la navegacin, si se te di caucin 6 fianza de dao, que amenaza, por diez aos, arbitrio de hombre bueno, si en l no consiste que no se d caucin 6 fianza * arbitrio de hombre bueno. 1.Es uuy til reparar y proteger las orillas de los ros pblicos. As, pues, como so propusoin-terdicto para reparar las vas pblicas, as tambin se hubo de proponer para protegerla orillado un ro. 2.Y con razn aadi: con tal que con ella no se haga peor la navegacin; porque se ha de tolerar aquella sola reparacin que no es impedimento para la navegacin. 3.Mas el que quiere proteger la orilla debe dar 6 caucin 6 fianza de dao futuro segn la calidad de la persona. Y se expres en este interdicto, que arbitrio de hombre bueno se diera caucin fianza de dao que amenaza, por diez aos. 4.Mas se les dar la fianza los vecinos; pero tambin los que poseyeren al otro lado del ro. 5.As, pues, se hubo de cuidar de que stos se les diese caucin antes que se hiciera la obra; porque despus de hecha la obra no queda ninguna facultad para perseguirla con este interdicto, aunque despus se. haya causado algn dao; sino que se ha de ejercitar la accin de la ley Aquilia. 6.Se ha de notar, que el Pretor no provey aqu nada para la defensa de la orilla de un lago, de una fosa, di de un estanque; pero se habr de observar lo mismo que en cuanto la proteccin de la orilla de un ro.

1.Ripas fluminum publicorum reficero, munire, utilissimum est. Sicuti igitur de via publica reficienda interdietum propositum est, ita etiam de ripa fluminis munienda proponendum (uit. 2.Mrito adiicit: dum no ob id navigatio de. tenor fiat; illa enim sola refectio (6) toleranda est, quae navigio (7) non est impedimento.

3.la autem, qui ripam vult munire, de da. mno futuro debet vol cayere vel satisdare secundum quahlatem personae. Et hoc interdicto expres. sum est, UI dainni infecti in annos decem viri boni arbiti'atu vol caveatur, vol satisdetur. 4.Dabitur autem satis vicinis; sed el bis, qui trana fumen poasidebunt. 5.Etenini curanduni fui, UI S ante opus faetuin caveretur; nam post OPUS factum persequendi hoc interdicto nulla facultas superest, etianisi quid damni postea datum fuerit; sed lego Aquilia experiendum est. 6.Hiud notandum est, quod ripae laces, (ossae, stagni muniendi (8) nihil Praetor hio cavit; sed idem erit observanduni, quod in ripa fluminis inunienda.
(1) (adam, HaZ. Vulg. (2) pubucano et non publica. Plane, Hal. VuIg. (2) laeni, cosjeera Br. (4) Taur. segn a escritura orglnai; Ibidam, La correoMn del cdice FI., Br.

(5) Ha!,;appelletor, el cdice FI. (6) HaZ. VuLg. re6ctlo, el cdice FI.
(1) navigationl, HaZ. Vu.

(8) causa. iceertan HaZ. Vulg

Towo WM

426

DIGESTO. --LIBRO XLIII;

rfrui.o xvi TiTULO XVI [XV] DE LA FUERZA, Y DE LA FUERZA ARMADA


[Vase Cdd. VIII. 4. 5.1

TIT. XVI [XVI


DE Vi, ET DE VI ARMATA

[Cf. Coci. VIII. 4. 5.1

1. Ut. PiAN u s libro LXIX. (1) ad Edictum. Praetor ait; UNDE TU ILLIJM VI DEIECISTI, AUT FAMILIA TUA DEIECIT, DE BO, QtJAEQUE (2) iu..a TUNC 113I HA
BU1T, TANTUMMODO 1NTRA ANNUM, POST ANNUM DE 50, QUOD AD EUM, gui Vi DE1ECIT, PERVENER1T, JUDICIUM D.4.BO.

1.Hoc interdictum proponitur ei, qui vi deieetus est; eteiiim fuit aecjulssimum, vi deiecto subvenire; propter quod ad recuperandam possessio. nem incerdictum hoc proponitur. 2.Ne quid autem per vim admiltatur (3), etiam legibus Iuliis prospicitur publicorum et privatorum, neenon el Constitulionibus Principum. 3.Hoc interdtctum non ad omnem vim perti. net, verum ad coa, qui de possessione deiiciuntur. Ad solam autem atrocem vim pertinet 1100 interdictuni, el ad coa tanlum, qui de solo deiiciuntur, utputa de fundo, sive aedificio; ad aliucu autem non pertinet. Et si quia de arca deiectus sil, sine dubio interdicto locus est. 4.Et generaliter ad omnes hoc perlinel interdictum, qui de re solo cohaerenti deiiciuntur; qualisqualis enim fuerit locus, unde quia vi dele. clus est, interdicto locuseril. 5.Proinde et si superficiaria insula fuerit, qua quia deiectus est, apparel, iuterdicto foro locum. 6.Illud utique in dubium non venil, interdictum hoc ad res mobiles non pertinere; nam ex causa furti, vel vi bonorum raptorum actio competit; potest el ad exhibendum agi. Plano si quae res sint iii fundo, vol in aedibus, unde quia dejeetus est, etiam earum nomine interdictuin competere, non est ambigendum.
7.Si quis de nave vi deiectua est, huic (4) interdicto locus non est, argumento eius, qui de vehiculo detraetus est, quem nemo dixit, interdicto hoc uti posse. 8.Plane si quia de ligneis aedibus deiectus fuerit, nemo ambigit, interdicto locum foro, quia, qualequale sit, quod solo cohaereal, indo qui vi deiectus est, babel interdictum. 9.Deiicitur ja, qui possidet, sive civiliter, sive naturaliter possideat; nam et naturalis poasesalo (5) ad hoc interdiclum pectinet. 10.Denique el si mantua uxori donavit, eaque deiecta sit, poterit interdicto uti; non tamen, si colonus. 11.Ait Praetor: delecisti, aut familia (6) deiecit; merito familiae mentio habito, nam quum deiecisti verbum refertur ad personam eius, qui deiecit, neo pertineat ad eum, cuius familia delecitnec enim ego videor deleciase, si familia mea daiecerit, consequena fuit addere, aut familia tua deiccit. 12.Deiecisse autecu etiam la videtur, qui mandavit vel iussit, ut aliquis deiiceretur; parvi
(1) IX., considrase aksclida por antiguos copistas.

1. ULPIANO; Comcnarios al Edicto, libro Lxix. Dice el Pretor: Por aquel lugar de donde t echasle por la fuerza a UUO, lo ech tu familia, y 1 or las cosas que l tuvo all entonces, dar accin solamente dentro de un ao, y, despus, del ao, por lo que hubiere ido poder del que ech por la fuerza. 1.Se propone este interdicto para el que fu echado la fuerza; porque fu muy justo auxiliar al echado la fuerza; por lo que se propone este interdicto para recobrar la posesin. 2.Mas tambin en las leyes Julias sobre las cosas publicas y las privadas, y asimismo en las Constituciones de los Principes, se provee . que no se haga cosa alguna con violencia. 3.Este interdicto no se refiere toda violencia, sino los que son echados de la posesin. Mas se refiere este interdicto solamente la violencia atroz, y nicamente los que son echados del suelo, por ejemplo, de un fund, de un edificio; pero no se refiere a otro. Y si alguno hubiera sido echado de un solar, sin duda ha lugar al interdicto. 4.Y en general este interdicto se refiere todos los que son echados d cosa adherida al suelo; porque cualquiera que fuere el lugar, del que uno ha sido echado por la fuerza, habr lugar al interdicto. 5.Por consiguiente, tambin si se tratare de una casa de la que slo perteneciera la superficie, y de ella fu echado uno, ea evidente que habr de tener lugar el interdicto. 6.Est ciertamente fuera de duda queeste interdicto no pertenece los bienes muebles; porque compete la accin por causa de hurto, la de cosas arrebatadas con violencia; y se puede ejercitar tambin la accin de exhibicin. Y verdaderamente no se ha de dudar, que si hubiera algunas cosas en el fundo, en la casa, de donde uno fu echado, compete el interdicto tambin por razn de ellas. 7.Si lguno fu echado la fuerza de una nave, no ha lugar este interdicto, por la misma razn que nadie dijo que poda utilizar este interdicto el que fu echado de un vehculo. 8.Mas si alguno hubiere sido echado de una casa de madera, nadie duda que habr lugar al interdicto, porque cualquiera que sea la cosa que est adherida al juelo, tiene el que de ella haya sido echado la fuerza el interdicto. 9Es echado el que posee, ya civil, ya naturalmente; porque tambin pertenece a este interdicto la posesin natural. 10.Finalmente, tambin si el marido hizo donacin la mujer, y sta hubiera sido echada, podr utilizar el interdicto; pero no, si fuechado el colono. 11.Dice el Pretor; echaste 6 ech la familia; y con razn se hizo mencin de la familia, porque como la palabra echaste se refiere la persona del que ech, y no se refiere aqul cuya familia echporque tampoco se considera que yo ech, si hubiere echado mi familia, fu consiguiente aadir ech tu familia. 12.Mas se considera que ech tambin el que mand orden que alguien fuese echado; porque
Hal. Valg.; hoc, el c6doe Fi. (6) et pro suo, inserta Vwtg.

(5) QCOQUE, Bai

(5) swittatur, Hal.

(6) tus, insertan HaL Vulg.

DIGESTO.LIBRO XLII[ TfTULO XVI

427

enim referre visum est, suis manibus qus deiieiat, an vero per aliuni. Quare et si familia mea ex yoIuutatc mea deiecerit, ego videor deiecisse.
13.Quoties verus procurator deiocerit, eum nirolibel eorurn, Id est sive domino, sive procuratore, agi posse, Sabinus ail, el attorius nomine alteruin (1) eximi, sic tamen, si ab altero eorum litis aestimatio fuerit praestiLa; non enim eeusatus esI, qui iussu alicuius deiecit, non magia, quam si iussu alieuius occidit; quurn autem falsus est procurator, eum ipso tanlum procuratore interdici debere; Sabini 'sententia vera est.

14.Sed el si quod alius (2) deiecit, ratum habuero, sunt, qui putent secundum Sabinum el Cassium, qui ratihabitionem mandato comparant, me videri deiecisse, interdictoque isto tener; el hoc verum est; rectius enim dicitur, in maleficio rathabitionem mandato comparar. 15.Quod igitur additur: aut familia tus delecii, merito scriptum est ID euro easum, in quem familia mea vi deiecit. Ceterurn si iussit, ipse deiecit, nec grayari debet dominus, qui non iussit, si (3) servorum suorum factum praestanel (4), et si non iussu eius deiccoruni; nain non gravabitur hoc nomine, quippe quum aut pervenil ad eum silquid, el restilueret, aut non pervenit, el ipeos serves maleficii causa noxae dedendo indernnis eril. Quol enim noxae dedere compellitur, in damno non (5) debet reputare, quum servas boa possit domi ni deterioreLn cond itione m face re. 16..Familiaeautemappellatioservos con tinet. 17,Sed quaenitur, quem numerum servorum contineal, utruin pluriun, an vero et.duurn ve triuni. Sed venus esi, in boa interdicto, eliamsi unus servus vi deiecerit, familam videri deieeisse. 18.Familiao appellatione et eos, quos loco servoruin habemus, contineri oportere dicendum es. 19.Si quia Lamen neget, se servum val familiaro defendere, cogendus est pali boa interdiclum, ad hoc scilicet, ul quod ad eum pervenit, restitual. 20.Si fiuiusfamilias ve] marcenarius vi dejecenit, utile interdictuni competil. 21.Si adversus eum, qui in libertatem ex servitute, vel contra pelilur, post inchoatum liberale iudiciutn titar (6) interdicto et liber iudictus fueril, el apparuenit, ignorante eo a servis eius (7) vi me deiectum, in possessionem restituar. 22.--Quod servus, ve] procurator., val colonus tenent, dominus videtur posaidere; et ideo bis deiectis ipse deiici de possessionc videtur, etiamsi ignoret nos deieetos, per quos poseidebal. Et si quis .igitur alius, per quern possidebam (8), dejeetus fujeril, mihi competere interdietum nernini dubiurn est. 23.Interdieturn autem hoc nulli competit, nisi ei, qui tuno, quum deiieeretur, possidebat; nec alius delici visos cal, quam qui poasidel.
(1) Taur. ai mcrgea; alter!, ea el texto.
(2) alem, .FIal.

se considera que importaba poco que uno echara por sus manos, 6 por medio de otro. Por lo cual, tambin si mi familia hubiere echado con mi voluntad, se considera que yo ech. 13.Siempre que hubiere echado el verdadero procurador, dice Sabino, que se puede ejercitar la accin contra cualquiera de ellos, esto es, 6 contra el principal, contra el procurador, y que el uno so exime por razn del otro, pero con tal que por uno de ellos se haya pagado la estimacin del litigio; porque el que ech por orden de otro no se excusa de otra suerte que si mat por orden de otro; mas cuando el procurador es falso, se debe ejercitar el interdicto solamente contra el mismo procurador; y es verdadera la opinin do Sabino. 14.Mas si yo hubiere ratificado que otro haya echado, hay quienes opinan, conforme Sabino y Cassio, que comparan la ratificacin con el mandato que se considera que yo ech, y que estoy sujeto este interdicto; y esto es verdad; porque con ms razn se dice que el delito de la ratificacin se compara con el mandato. 15.As, pues, lo que se aade: 6 lo ech tu familia, fu escrito con razn para el caso en que mi familia ech . uno la fuerza. Mas si lo orden, l mismo lo ech, y no debe ser gravado el seor que lo orden, si respondiese de lo hecho por sus esclavos, y si ellos no echaron por mandato suyo; porque no sera gravado con este motivo, porqu, fu alguna cosa a su poder, y la restituira, no fu su poder, y quedara indemne entregando por la noxa por causa del delito los mismos esclavos. Porque lo que es compelido L entregar por la noxa no debe computarlo en el dao, pues el esclavo podr-la hacer con esto peor la condicin de su seor. 16.Mas la denominacin de familia comprende los esclavos. 17.Pero se pregunta, qu nmero de esclavos comprenda, si el de muchos, el de dos 6 tres. Pero es ms verdadero por lo que respecta este interdicto, que se considera que arroj la familia, aunque un solo esclavo haya echado a la fuerza. 18.Se ha d'e decir, que en la denominacin de familia se deben comprender tambin aquellos quienes tenemos en lugar de esclavos. 19.Mas si alguno dijera que l no defenda al esclavo la familia, ha de ser obligado , sufrir este interdicto, . saber, para esto, para restituir lo que fu su poder. 20.Si un hijo de familia 6 un mercenario hubiere echado a la fuerza, compete el interdicto til. 21.Si despus de incoado el juicio sobre la libertad, utilizara yo el interdicto contra el que de la esclavitud es reclamado la libertad, 6 al contrario, y ste fuere declarado libre, y apareciere que, ignorndolo l, fui echado la fuerza por sus esclavos, ser restituido en la posesin. 22.Lo que tienen un esclavo, un procurador, 6 un colono, se considera que lo posee el seor; y por lo tanto, echados ellos, se considera que es echado de la posesin l mismo, aunque ignore que fueron echados aquellos por quienes posea. As, pues, si hubiere sido echado otro por medio del cual posea yo, para nadie es dudoso que me compete el interdicto. 23.Mas nadie le compete este interdicto sino al que peseta cuando fuese echado; y no so considera que es echado otro sino el que posee.
(ti Ea!..; non, omtela Vutg. (6) utatur. Hal.

(3) el, omiteta Ha.; sed por si, Vulq. (t) praestare, Ial. Vutg.

(7)
-

(8) posstd5bat, FIat. -

zita.

428

DIGE.L!3RO XLIII ThUtO j 24.Mas si fu echado uno que posela ya conporairnente, ya con el nimo, es evidente que se considera que fu echado la fuerza. Y por la tanto, si alguno hubiere salido de su campo de su casa, no habiendo dejado ninguno de los suyos, y al volver despus se le hubiera prohibido que entrara en su mismo predio, si alguno lo hubiere detenido en medio del camino, y ste mismo poseyere, se considera que fu echado la fuerza; porque le quitaste la posesin que retena con el nimo, aunque no con el cuerpo. 25.Lo que vulgarmente se dice, que retenemos con el *nimo la posesin de los bosques de verano y de invierno, supe que lo deca Prculo por va de ejemplo;porque lo mismo es respecto todos los predios de los que no nos retiremos con la, intencin de querer abandonar la posesin. 26.Es ms verdadero que no se considera echado ci que no posea ni con el nimo, ni corporalmente, pero se le impidi entrar en posesin y comenzar poseer; porque es echado el que pierde la posesin, no el que no la alcanza. 27 Escribe Cassio, que es licito rechazar la fuerza con la fuerza, y que este derecho se adquiere por la naturaleza; y esto resulta, dice, de que ea lcito rechazar las armas con las armas. 28.Se ha de definir que posee por fuerza el que, expulsado el antiguo poseedor, obtiene la posesin adquirida por fuerza, el que viene dispuesto y preparado de modo que se auxiliara contra las buenas costumbres, para que al entrar en la posesin no se le pueda impedir. Mas dice Labeon, que no posea por fuerza el que por la fuerza retuviere su propiaposesin. 29.Dice el mismo Labeon, que se considera que fu echado el que hubiere huido aterrado por miedo una turbe; pero dice Poniponio, que no tiene lugar la violencia sin violencia corporal; yo creo que se considera que fu echado por fuerza tambin el que se fug al dirigirsele otros, si stos ocuparon por fuerza la posesin. 30.El que por violencia posea cosa ma, si fuera echado por otro, tiene el interdicto. 31.El que fu echado la fuerza debe recobrar cualquier dao que hubiere experimentado por haber sido echado; porque se debe restituir la primitiva causa, que habra de haber tenido, sino hubiese sido echado. 32.Si me hubiese sido restituido el fundo de que la fuerza hubiera sido expulsado, pero no me fueran restituidas las dems cosas pie me fueron quitadas con violencia se ha de decir en este caso, que, esto no obstante, tiene lugar el interdicto, porque es vendad que se despoj la fuerza. Mas si alguno quisiera ejercitar con este interdicto la accin respecto la posesin de bienes inmuebles, la accin de exhibicin en cuanto bienes muebles, puede hacer esto su arbitrio; ' as lo escribe Juliano. Lo mismo escribe, tambin si alguno quisiera ejercitar respecto tales cosas la accin de bienes arrebatados con violencia. 33.Mas lo que dice el Pretor; y las cosas que tuvo all, lo entendemos de modo que secomprendan todas las cosas, no solamente las que fueron

24.Sive autem crpore, sive animo posaidena quia deicotus est, palam est, sum vi deiectum viden. ldcircoque si quis de agro suo, vel de domo processisset nemine suorum (1) relicto, mox revertena prohibitus sit ingredi val ipsum praedium, ve si quia eum in medio itinere detinuerit, et ipse poasederit, vi deictus videtur (2); ademisti enim ej possessionem, quam animo retinebat, etsi non corpore. 25.Quod vulgo dicitur, aestivorum hibernorumque !altuum nos possesaiones animo retinere, Id exempU causa didici Proculum dicere; nam ex omnibus praediis, ex quibus non hac mente recedemus, uL omisiase possessionem vellemus, idem oat. 26.Eum, qui neque animo, neque corpore poasidebat, ingredi autem el ineipere posaidere probibeatur, non videri deiectum, verjas est; dciicitr enim, qui amittit poaseasionem, non qui non aoci pitur (3). 27. ni vi (4) repelIere licere Cassius sonbit, idque ius natura comparatur; apparel autein, inquit, ex se, arma arms repeliere licere. 28.Vi poasidere eum deflnienducn est, qui expulso veLera possessore acquisilamper vim posseasionem obtinet, aut qui in hoc ipsum aptatus et praeparatna venil, ut contra bonos mores, auxilio, ne prohiben posait inrediens in poaseasionem, faciat (5). Sed qui per vim poaseasionem suam retinuerit, Labeo alt, non vi posaidere. 29.Idem Labeo ait, eum, qui meto turbas perterritus fugenit, videri deiectum; sed Pomponius alt, vim sine corporali vi (6) Iocum non habere; ego (7), etiam eum, qui fugatus est supervenientibus quibusdam, si illi vi occupaverunt possessionem, videri vi deiectum.
30.Qui a me vi poasidebat, si ab alio deiiciatur, habet interdictum. 31...Qui vi deiectus est, quidquid damni senseniL ob hoc quod deiectus eat, recuperare debet; pristina enim causa reslitui debet, quam habiturus eraL, si non fuiaset deiectus.

32.Si fundus, a que vi expulsus sim, mihi restitutus esset, ceterae vero res, quae vi ablatae sant, non restituantur, hie dicendum est, interdictuni nihilominus tenere, quia verum cal, vi case deieeturn. Plano si quia velit de possessione quidem re soli par hoc interdictum experiri, de rebus vero mobilibus ad exhibendum actione, potest hoc suo arbitrio habere; et ita lulianus scnibit. Idem seribit, et si quiz vi bonorum raptorum de hujusmodi rebus velit expeniri.

33.Quod autora alt Praetor: quaequo ibi haluit, sic accipimus, ut omnes res contineantur, non solum quaepropniae ipaius fucrunt, verum etiam si quae apud eum depositae, vel ci commodatae, val pignoratae, quarumque usum, vel usumfructum, vol custodiam habut, ve[ si quae ej loca(1) servorum, fieL. Vu.lg. (1) Segn corwocin 1e1 oddics Fi.; videatur, Taur, se. gda La escritura original, Dr. Tau. ugan la escritura original; asclplt, la correccin de cdice FI,, Dr.

propias de l mismo, sino tambin las que le haban

sido dadas en depsito, 6 en comodato, 6 en prenda, cuyo uso, usufructo, custodta tuvo, las que
(4) (5) (6) () vi, considram aiiadida por antiguos copistas. Hal. VuLg. faclt, el cdice Fi. sino corpore aUquo, Vuig. Erro, P laza.

DIGESTO.LIflflO XLIII: TfTULO XVI lae (1) sunt; quum enim dicat Praetor habuit, omnia haec habendi verbo continentur. 34.Rectissime autem Praetor addidit: tuno ibi habuit; tune sic accipimus uum deilceretur. EL ideo, et si quid postea desiit llic esse, dicendum ant, in interdictum venire. Sic fit, ut, etiamsi homines, ve pecora demortua sint post deiecUo nem, interdicto locus sit. Deniue seribil lulianus, eum, qui vi delecil ex ea praedio, in quo hominea fuerant, propius case, ut etiam irne culpa eius mortuis bominibus aestimationem eonum por interdictum restituere debeat, sicuti fur hominis etiam mortuo eo tenetur. 35.Hule consequena case alt., u, villas quoque,eL aedium incendio consumtarum pretium reBtituere cogatur; ubi enim quia, inquit, deiecit, per eum stetisse videtur, quominus restituarel. 36.Idoirco constare alt, eum, qui vi deiecit, qiuque vi Bine dolo malo (2) desienit posaidere, interdicto tener. 37..s11$ autem, alt Praetor, ul nc quia, el habuit, comple'tatur, quae filie n 38.Sane, quod ait Praetor: ibi, quomodo acoipimus, utrum in eo loco, unde quia vi deieetus est, en vero in omni poasessione? Ei melius diceter, non ad angulum (3) referendum, val locum, in que fuerit, verum etam ad omnem partem possessionis, qua quia caruil, quum deiieitur. 39.Anpus in hoe interdicto utilis est. 40.Ex die, que 3uis deiectus esi, fructuum ratlo habetur, quamvis in cotenis interdictis, ex que edita sunt, non retro computantur. dem est et tu rebus mobilibus, quae lb eran 1; nam el coruin fructus computandi su nl, ex que quia vi deleotus est.. 41.---Non solum autem fructuuni ratio in hoc interdicto habetur, verum eeterarum etiam utilita. tum habenda est; nam et Vivianus (4) refert, lo hoc interdicto omnia, quaecunque habiturus vel asaecuturus oral is, qui deieetus est, si vi deieetus non esset, restitul, sut eorum (5) litem a iudice aeatimar debere, eumque tantuin conseeuturum, quanti sua interesset, se vi deieetum non case. 42.Ex interdicto Unde vi etiam la, qui non poasidet, restituere cogetur. 43.Interdictum hoe, quia atroeitatem facinons u se habet,4quaesitum est, en liberto in patronum, vel liberia adversus parentes competit? Et venus est, neo liberto.in patronum, nec in parentea libenis dandum case; meliusque eril, in factum actionam hia competere; aliter atque si vi armata 'ISUB Bit adversus liberlum patronus, vol adversus liberes parena, nam hic interdictum competit.

429

44.loe nterdictum et heredi, el cetaria successoribus competit. 45.Non alil autem, quam ei, qui (6) possidet, Interdictum Unde vi competere, argumentum praobel, quod apud Vivianum (7) relatum esi, si quia
SI La escritura original, Dr.
(1)

le hablan sido dadas en arrendamiento porque cuando dice el Pretor: tuvo, se comprenden todas estas cosas con la palabra tener. 34.--Pero con muchsima razn aadi el Pretor: tuvo all entonces; y se ha de entender enton ces1 cuando fuese echado. Y por esto, si alguna cosa dej de estar all despus, tambin se habr de decir, que viene comprendida en el interdicto. Asi sucede que tiene lugar el interdicto aunque los esclavos los ganados hayan muerto despus del lanzamiento. Finalmente escribe Juliano, que el que por la fuerza ech d0 un predio en que habla esclavos, es ms cierto que, muertos los esclavos aunque sin culpa de l, debe restituir la estimacin de los mismou por el interdicto, as como queda obligado el ladrn de un esclavo, muerto ste. 85. Dice que esto es consiguiente, que sea ob ligado entregar tambin el precio de la casa de campo y de las casas consumidas por un incendio; porque cuando uno ech, dice, se considera que consiste en l no hacer la restitucin. 36.Y por esto dice que es constante que el que ech la fuerza, y el que la fuerza deja de poseer sin dolo malo, est sujeto al interdicto. 37.Mu el Pretor dice all, para que alguno no comprenda tambin lo que no tuvo all. 38.Mas lo que el Pretor dice: all, cmo lo entendemos? Acaso en el lugar de donde alguno fu echado con violencia, 6 en toda la posesin? Y ms bien se dir, que no se ha da referir al rincn, 6 al Jugar. en que hubiere estado, pino tambin toda parte de la posesin, de que uno fu privado, cuando fu echado. 39.En este interdicto el alio es til, 40.Se tendr cuenta de los frutos desde el da en que uno fu echado, aunque en los dems interdictos se computan desde que se interpusieron, no desde antes. Lo mismo es tambin tratndose de los bienes muebles, que habla all; porque sus frutos se han de computar tambin desde que uno fu echado con violencia. 41.Mas en este interdicto no solamente se tiene cuenta de los frutos, sino que se ha de tener tambin de las dems utilidades; porque tambin Viviano dice, que por este interdicto se restituye todo lo que habla de tener de conseguir el que fu echado, si no hubiese sido echado la fuerza, 6 que se debe estimar por. el juez el litigio sobre las mismas cosas, y aqul habr de conseguir tanto cuanto lehubiese importado no haber sido l echado la fuerza. 42.Por el interdicto Unde ec es obligado restituir tambin el que no posee. 43.Como quiera que este interdicto comprende la atrocidad de un delito, se pregunt, les compete al liberto contra el patrono, 6 . los descendientes contra los ascendientes? Y es ms verdadero que no se ha de dar ni al liberto contra el patrono, ni . los descendientes contra los ascendientes; y ser mejor, que stos lee compela la accin por el hecho; lo contrario, si el patrono hubiere empleado contra el liberto la fuerza armada, 6 el ascendiente contra los descendientes, porque en este caso compete el interdicto. 44.Este interdicto compete as al heredero, como los dems sucesores. 45.Mas que el interdicto Unde e no compete otro sino al que posee, lo prueba lo que se halla escrito en Viviano, que si alguno me hubiere echa(4) luilanu, v,ag. (6) eorsm &ut.m Vulg. (6) non, inserte rulg.
(7) Vase (a nota 4.

Segn correceidn del cdice FI.; colloestas, Taur. se

(5) Vase *1 fragmento S. D. sed.; quive dolo malo, VuIg. (3) unuin, insertan Ha. Vulg.

430

DIGESTO.LIBRO XLUt: TTULO XVI

sionem, qui deiecti non sunt. 46.Idem Vivianus (1) refert: ser'vos quosdani vi depulit, alios retinuit., et vinxit, Rut etiam jis imperavit; vi te deiectum intelligi, desiisse enim possidere, quum servi ab alio poesideantur. Et quod in parte servorum dictum est, idem in omnibus die alt, si forte nemo depulsus esset, sed possideri ab eo coepissent, qui ingreesus le possessionem esset. 47.Quid dicturi. eseemus, traclat, si aliquo poesidente ego quoque ingressus sim (2) (u poseessionem, et non deilciani possessorem, sed vioctum opus facere cogam, quatenus res; inquit, esset. Ego venus puto, eum quoque deiectum videri, qui ilile vinctus esi. 48.Ex causa huius interdicti in heredem, et bonorum possessorem, ceterosque suecessores in factum actio competit in id, quod ad ces pervenil,
PAULUS libro LXV. ad Edictum. - dolove 2. malo eorum factum est, quominus perveniret;

h" h interdicto experiri, quia per eos retineo posees.

me vi deiecerit, meos non deiecerit, non posee me

do ti la fuerza, y no hubiere echado . los mies, no poda yo ejercitar este interdicto, porque retengo la posesin por medio de los que no fueron echados. 46.Dice el mismo Viviano: uno ech ti algunos esclavos, retuvo ti otros y los at, tambin les mand; se entiende que fuiste echado ti la fuerza, porque dejaste deposeer, estando los esclavos poseidos por otro. Y lo mismo que se dijo respecto ti unapartede los esclavos, manifiesta que se ha de decir tambin respecto a todos, si acaso nadie hubiese sido echado, sino que hubiesen comenzado ti ser posedos por el que hubiese entrado en la posesin. 47.Examina qu habremos de decir, si, poseyendo alguno,yo tambin hubiera entrado en posesin, y no echara al poseedor, sino que tenindolo aprisionado le obligara a hacer una obra, y pregunta qu ser. Yo opino que es ms verdadero, que se considere echado tambin el que all fu aprisionado. 48.Por causa de este interdicto compete la accin por el hecho contra l heredero, el poseedor de los bienes, y los dems sucesores, por cuanto fu poder de ellos,
2. PAULO; Comentarios al Edicto, ib,o LXV. con dolo malo suyo se hizo que no fuese 'su poder; 3. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXIX. y lo mismo es, tambin si alguno fu echado por la fuerza de las armas, porque por causa de los delitos de los fallecidos Be da accin por lo que fu k poder del heredero; porque basta que esto heredero no experiniente lucro, no que tambin sufra perjuicio. 1.Esta accin, que compete contra el heredero y los dems sucesores, compete perptuanlente, porque en ella est comprendida la persecucin de la cosa. 2.,Cnio entendemos echado por la fuerza de las armas? Armas son todas las cosas arrojadizas, esto es, tambin lospalos y las piedras, no solamente las espadas, las lanzas, las frameas, esto es, las ronfeas., 3.Y ti la verdad, tambin si uno otro tuvo palo espada, se considera que el poseedor fu echado por la fuerza de las armas. 4.Se dice ms, que aunque se presentaran sin armas, si en la misma lucha llegaron ti tomar palos piedras los que haban ido sin armas, la violencia ser con armas. 5.Se considera que se hizo violencia con armas, si los que fueron armados no hicieron uso de las armas para echar,pero echaron, de la posesin; porque basta el terror de las armas para que se considere que echaron por la fuerza de las armas. 6. Mas si alguno, habiendo visto gente armada, que se diriga ti otra parte, hubiere huido aterrado por este temor, no se considera que fij echado, porque no tuvieron esta intenoin los que estaban armados, sino que se dirigan ti otra parte. 7.Por consiguiente, si habiendo oido que venia gente armada, se hubiere ido de la posesin por miedo, se ha de decir, ya si hubiese odo la verdad, ya si cosa falsa, que l no fu echado por la fuerza de las armas, ti no ser que por ellos hubiere sido ocupada la posesin. 8.Mas si al dirigirse el dueo ti la posesin se lo hubiere impedido gente armada, que haba invadido la posesin, se considera que ste fu echado por la fuerza de las armas.

3. ULPIANUS libro LX1X. ad Edictum. - quod est, et si quis armis deiectus est, quia ex facinoribus defunctorum de eo, quod ad heredem pervenit, actio datur; sufficit enim non in lucro versan eum heredem, non etiam damnum subire,

1.Hace actio, quae adversus heredem ceterosque successores pertinet, perpetuo competit, quia jo ea re persecutio continetur. 2.Armis deiectum quomodo accipimus? Arma sunt omnia tela, hoc. esi et fustes, et lapides, non solum gladii, hastae, frameae, Id est rhomphaeae (3). 3.Plane et si unus vel alter fustem vel gladium tenuit, anis deicetus possessor videtur.

'l.Pus dicitur, et si inermes verierant, si u ipea concertatione (4), qui inermes venerant, co processerunt, ut fustes aut lapides sumerent, vis erit armata. 5.Qui armati venerunt, et si arinis non sunt usi ad deiiciendum, sed deiecerunt, armata vis faeta osee videtur; suflcit enim terror armorum, ut videantur armis deiecisse.
6.Si quis autem visis armatis, qui alibi ten-. debant, motu hoc deterritus profugenit, non videtun (5) detectes, quia non bco animo fuerunt, qui armati erant, sed alio tendebani. 7.Proinde et si, quum anmatos audiisset venire, motu deceseerit de possessione, sive verum, sive faisum audileset, dieendum est, non cese eum armis deieetum, niel possessio ab bis fueril occupata. 8.Si autem, quum dominus veniret in possessionem, armati eum prohibuerunt, qui invaserant possessionem, videni eum arniis deiectum.
(1) V4a88 la nota 4-, de a pgina anterior. (2) Hal, Vulg.; sum, el cddce.Fl. 2) raur.;romPbae eedce FL, Br.

(4) contrectatlone, Ial.

(S) vi, insertan IaL Vulg.

DIGESTO.LIBRO XLIII: TfTULO XVI

43'

9.Eum igitur, qui cum armis venit, posaumus armis repeliere; sed hoc confestim, non ex intervallo, duminodo aciamus, non solum resistere permissum, ne deiiciatur, sed etsi deiectus quia fuerit, eundem deiiccre non ex intervallo, sed ex conlinenti. 10.Quum procurator armalus venit, et ipse dominus armis deiecisse videtur, sive mandavil, sive, ut luijanus ait, ratum habuli. 11.Hoe et in familia dicenduin est, nam quuin familia sine me armata venit, ego non videor venisee, sed familia, nisi iussi, vol raum habuit. 12.}loc interdictum etiam adversus eum propouitur, qui dolo malo fecit, quo quia armis deiiceretur; et post annum reddeiur in id, quod pervenit ad eum, qui prohibuit.; 13.Unde vi interdictum necessarium fuisse fructuario apparet, si probibeatur uti frui usufructu (1) fundi. 14.Uti frui autemprohibuisse ja videtur, qui vi deiecit utentem et fruentem, aut non adnisit, quum ex fundo exiisset non ususfructus deserendi causa. Ceteruin si quis ab initio volentcm incipere uti frui prohibuit, hoc interdietum locum non habeL; quid erg est Debet fructuarius usumfructum vindicare. 15.-Pertinet autem hoc interdictum ad eum, qui fundo uti fmi prohibilus est; pertinebit etiam ad eum, qui aedificiia uti frui prohibetur. Cansequenter autem dicemus, ad res mobiles hoc interdietum non pertinere, si quia uti frui prohibitus est re mobili, nisi si re sol accedebant (2) res mobiles. Si igitur ibi fuerunt, dicendum est, etiam ad eas referri hoe interdictum debere. 16.Item si non ususfructus, sed USUS Sit relictus, competit hoc interdictum; ex quacunque enim causa constitujus est ususfructus vel usus, hocinterdictum locuin habebit. 17.Qui ususfructus nomine qualiterqualiter fuji quasi in possessione, utetur hoc interdicto. Sed si quia, posteaquarn prohibitus est, capite ininutus sil vel mortuus, recte dicilur, heredibus et successoribus competere hoc interdictum, non ut in futurum constituatur ususfructus, sed uL praeterita causa et damnum praeterituni sarciatur. 1.Heres quoque simili modo debebit in faclum actionem suscipere in id, quod ad se pervenit. 4. IDEM libro X. ad Edictain. - Si vi me deiecent quis nomine municipum, in municipes mihi interdictum reddandum Pomponius scribit, si quid ad eos pervenit. 5. IDEM libro XI. ad Edicfum. -Si rerum (3) tibi poaseasionem vi (4) tradidero, dicit Pomponius, Unde vi interdictum ccssare, quoniam non est vi (5) deiectus, qui compulsus est iii posseasionem inducere.
(1) fructu, Vulg. (2) cedebani, Vulg. (5) iterum por reram. Ha.

9.As, pues, podemos repeler con las armas al que viene con armas; mas esto inmediatamente, no despus de un intervalo, con tal que sepamos que no solamente estpermitido resistir, para no ser echado, sino que el que hubiere sido echado eche al mismo, no despus do un intervalo, sino inmediatamente. 10.Cuando se present armado el procurador, se considera que su mismo principal ech con La fuerza de las armas, ya si lo mand, ya si, como dice Juliano, lo ratific. 11.Esto se ha de decir tambin en cuanto la servidumbre, porque cuando sin mi se presenta armada larvidum see, no br se considera que me present yo, sino la servidumbre, no ser que yo lo haya mandado, ratificado. 12.Este interdicto se propone contra el que con dolo malo hizo que alguno fuese echado con la fuerza de las armas; y se dar despus de un ao por cuanto fu poder del que impidi. 13.Aparece que el interdicto Unde vi fu necesario para el usufructuario, si se le impidi usufructuar un fundo. 14.Mas se considera que prohibi usufructuar el que ech la fuerza al que usaba y disfrutaba, 6 el que no lo admiti, cuando hubiese salido del fundo no para abandonar el usufructo. Mas si al principio se lo impidi uno al que quera comenzar usufructuar, no tiene lugar este edicto; luego qu se dir? Que debe el usufructuario reivindicar el usufructo. 15.Pero este interdicto se refiere aquel quien se le impidi usufructuar un fundo; y se referir tambin al que se impide usufructuar edificios. Mas diremos consiguientemente,que este interdicto no se refiere los bienes muebles, si It alguno Be le impidi usufructuar una cosa mueble, no ser que las cosas muebles fueran accesorias de una cosa raz. Si, pues, estuvieron en sta, se ha de decir, que tambin It ellas se debe referir este interdicto. 16.Tambin compete este interdicto, si no se hubiera dejado el usufructo, sino el uso; porque cualquiera que sea la causa por la que se constituy el usufructo 6 el uso, tendr lugar el interdicto. 17.El que It ttulo de usufructo estuvo de cualquer modo como en posesin, usar de este interdicto. Pero si alguno hubiera sido disminuido de cabeza, hubiere fallecido, despus que se le impidi, so dir con razn que compete este interdicto It sus herederos y sucesores, no para que para lo futuro se constituya el usufructo, sino para que se resarza por la causa pasada y por el dao pasado. 18.El heredero deber tambin soportar de igual modo la accin por el hecho por cuanto fu It poder de l, 4. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro X.Si It la fuerza me hubiere echado uno en nombre de los muncipes, escribe Pomponio, que se me ha de dar contra los muncipes el interdicto, si algo fu It poder de ellos. 5. EL mismo; Cotnenlarios al Edicto, libro XI. Dice Pomponio, que si It la fuerza te hubiere yo entretado la posesin, deja de tener lugar el interdicto ?Jnde vi, porque no fu echado It la fuerza el que fu compelido It poner It otro en-posesin. (4) HaZ. Vulg.; vi, omUela el cdice FI.

(1) vi, ooasicterase aadida por antiguos copistas,

432

DIESTO.LIBBO XLIfl TfrULO XVI

6. Pui.us libro IVIL ad Ediclam.In interfleto Unde vi tanti condemnatio facienda est, quanti intersit posaidere; et hoc jure nos uti, Pomponius scribit, id est tanti rem videri, quanti actoris intersil (1); quod alias minos esee, alias plus; nam saepe actoris pluris interease, horninem retmero, quam quanti is est, veluti quum quacstIonlS habendac, aut re probandae gratia, ant hereditatia adeundae intersit eius, euni poasideri.
7. IDEM libro XXIV. wt Ediclw. - Quum a te vi deiectus sim, si Titius eandem rem (2) possidere coeperil, non possum eum alio, quam teoum, interdicto experiri
libro LIV. ad Edictum. - Fulcinius di8. cebal, vi posaideri, quoties vol non dominus, quuin lamen posaideret, vi deiectus caL (3).

En el interdicto Unde vi se ha de hacer condenacin por tanto cuanto interese poseer; y escribe Pomponio, que observamos este derecho, esto es, que se considera la cosa en tanto cuanto le importe al actor; porque en unos casos es ms, y en otros menos; porque muchas veces le importa al actor ms retener la un esclavo, que lo que ste vale, como cuandole importe poseerlo parasometerloal tormento, para probar algo, para adir una herencia. 7. Et MISMO Comentarios atEdiet, libro XXIV. - Cuando por ti hubiera yo sido echado la fuerza, si Ticio hubiere comenzado poseer la misma cosa, no puedo ejercitar el interdicto contra otro, sino contra ti. Deca Fulcinio, que se posee la la fuerza siempre que fu echado la fuerza el que, pesar de no ser dueo, poseyese. -Si son muchos los herederos, cada uno estar obligado no ms que lo que hubiere ido su poder. Por cuya causa estar veces obligado la la totalidad aqul la cuyo poder hubiere ido la totalidad, aunque sea heredero de una parte. 1.El Pretor manda que el que fu echado del usufructo sea restituido en la misma causa, esto ea, en la que habra de estar, si no hubiese sido echado; y as, si el usufructo se hubiere extinguido por el tiempo despus que uno fu echado por el dueo, habr de ser ste, sin embargo, obligado la restituirlo, esto es, fa constituir otra vez el usufructo,
10. G A TO; Comentarios al Edu,.to del Pretor urbano, titulo de las causas sobre la libertad, libro 11. -

8. Pauto; Comentarios al Edicto, libro XVII. -

8. 1k mismo; Comentarios al Edicto, libro LIV.

9. 1osi libro LXV. (4) ad Edictum. - Si plures heredes sunt, unuaquisque non in amplius, quam ad eum pervenerit, tenetur. Qua de causa inter-. dura in solidum tenebitur is, ad quem totum perveneril, quanivis ex parte hero. sitj 1.Deiectum ab usufructu in eandem eausam Praetor restitui iubet, Id eat, in qua futuros esset, si delectus non esaet; itaque al tempore ususfrucina finitus fuerit postquam deiectus est a domino, nibilominus cogendus erit restituere, Id cal uaumfructum iterum constituere. 10. Gsius libro II. ad Edictam Prw3torLs urbani, titulo de liberali causa.Si de fundo proprietariuni el (5) fructuarium praedo expulerit, atque ob Id fructuarius constituto tempore non usus perdiderit ius suum nemo dubitat, quin dominus, sive experiatur cum fructuario adversus praedonem, sive non experiatur, retinere debeat reversum ad se usumfructum; et quod fructuarius perdidit, id ad damnum cius pertineat, cuius facto penit.

9. Er. mismo; Comentarios al Edicto, libro LXV.

Si un comprador hubiere expulsado del fundo al propietario y al usufructuario, y por esto hubiere perdido su derecho el usufructuario no habiendo usado de l el tiempo establecido, nadie duda que el dueo, ya ejercite con el usufructuario la accin contra el usurpador, ya no la ejercite, debe retener el usufructo que volvi l; y lo que perdi sI usufructuario va fa perjuicio de aqul por cuyo hecho se perdi. Hace violencia el que no deja que el que posee use la su arbitrio de lo que poseyere, ya sea sembrando, ya cavando, ya arando, ya edificando alguna cosa, ya en general haciendo algo por lo cual no deja la su adversario libre la posesin. no admiti la aquel quien el arrendador haba vendido el fundo, al ser ste puesto en posesin, y despus el colono fu echado por otro la la fuerza; se preguntaba, quin tendra el interdicto Unde el. Dije, ue nada importaba que el colono hubiese impedido que entrase el dueo que quera entrar, 6 que no hubiere admitido al comprador, la quien el dueo hubiese dispuestoque se le entregase la posesin. As, pues, que le habr de competer el interdicto Unde ci al colono, y que ste mismo habr
12. MARCELO; Digesto, libro XIX. - Un colono

11. POMPONIUS libro VI. ea, Plautio.Vi,n facit, qui non sin possidentem eo, quod posaidebit, uti arbitrio suo, siva inaerendo, sive fodiendo, sive arando, sive quid aedificando, siv quid omnino faciendo, por quod liberam possessionem adversaru (6) non relinquit.
12. MARCELLUS libro XIX. Digestorum. - Colonus eurn, cui locator fundum vendidarat, quum a ira possessionem miasus esset, non admisit, deinde colonus vi ab alio deieetus est; quaerebatur, quia haberet interdictum Unde vi. Dixi, nihil interesan, colonus dominum inredi volentem probibcaisset, an emtorem, cui iussisset domirius tradi posceasionem, non admiseril (7). Igitur interdictum Unde vi colono competiturum, ipsumque simili interdicto focatori obstrictum fore, quem deiecisse tunc videretur, quum emtori possessionem non tradidil,

11.PoMpoNlo; Doctrina de Plaucio, libro VI. -

(1) pouldere, inaera Vlg. (5 al quia vi esudem posaeulouem, Val. (3) Br. considera set aadida por anllgues copistas, poro no as To.ur, (4) Br, consIdera Y. afiadida por anUguos copistas, pero no as Taur.

(S) vol, HM. (6) Taur segn la esorUura original; adverar!, d adver parlo, a correccin del edwe FI. Dr. (7) Vak.; admistt, el cdice g1

DUESTU.L1HRO XLIII TITULO XVI

433

nisi forte propter iustam el probabilem causani id feciss e t.

de quedar obligado por el interdicto al arrendador, . quien se considera que lo ech al no entregar La posesin al comprador, a. no ser acaso que esto lo hubiese hecho por justa y plausible causa. - No es infamante ni el interdicto Unde vi, ni otro alguno. - Mas si fuiste echado con la fuerza de las armas, as como recobras el mismo fundo, aunque lo poseyeras a. la fuerza clandestinamente en precario, as tambin recobrars en todo caso las cosas muebles.
14. P0MP0N10;
18. ULPIANO;

13. Uwus libro VIII. rut Sabinwn. - Neque Unde vi, neque aliud intci'dictum famosum est.
14. POMPONIUS libro XXIX. a4 Sabinwn. - Sed si vi armaa deiectus c, siciit ipsuLn i'UflduU) recipis, etiamal vi, aut clam, aut precario eum possidores, ita res quuque inobiles omniniodo recipies. 1. PAULUS lib,o XIII, ad Sabinum. -- Si vi me deieceris, ve[ Vi aut clam feceris, quamvis sine dolo et culpa alniseris possessionem, tamen dara-. nandus es, quanti nlca intersit, quia in CO ipso culpa tua praecessi, quod omnino vi deiccisti, aut vi, aut clacn f'ecisti.

Comentarios 4 Sabino, libro VIII.

Comentarios 4 Sabino, libro XXIX.

15 PAuLo; Comentarios 4 Sabino, libro XIII. Si me hubieres echado a. la fuerza, hubieres obrado con violencia clandestinamente, aunque hayas perdido la posesin sin dolo y sin culpa, has de ser, sin embargo, condenado en cuanto me interese, porque precedi tu culpa por lo mismo que me echaste ciertamente a. la fuerza, obraste con violencia clandeptinamente.
16 ULPiANo; Comentarios al Edicto, libro XXIX. Se ha de decir, que en el interdicto (Jade vi et. el padre obligado por causa de lo que fu a. poder del mismo.
JULIANO; Digesto, libro XLVIII. Se ha do 17. entender, que el que por la fuerza recupera en la misma contienda la posesin que se le quit a. la fuerza, ms bien vuelve a. su primitivo estado, que no que posee por fuerza; y por esto, si yo te hubiere echado a. la fuerza, . inmediatamente t a. mi, y luego yo a. ti, tendrs el interdicto til Unde vi. 18. PAPINIANO; Cuestiones, libro XXVI. - Habiendo vendido un fundo el que lo habla dado en arrendamiento, dispuso que el comprador entrase en la vacua posesin; el colono le impidi entrar; despus el comprador ech a. la fuerza al colono; se pregunta respecto , los interdictos linde vi. Se determin, que el colono estuviera obligado por el interdicto al vendedor, porque nada importaba que hubiere impedido que entrase este mismo ti otro, enviado por voluntad de l; porque no se considera perdida la posesin antes que le hubiese sido entregada al comprador, porque nadie tendra la intencin de perder por causa de un comprador la posesin, que el comprador no hubiese adquirido; y tambin el mismo comprador, que despus emple la fuerza, esta obligado por el interdicto al colono; porque el fundo fu posedo por fuerza, no por el mismo, sino por el vendedor, a. quien se le habra quitado la posesin. Se pregunt, si se le deber auxiliar al comprador, si con la voluntad del vendedor hubiese expulsado despus a. la fuerza al colono. Dije, que no ha de ser auxiliado el que hubiere aceptado un mandato licito. 1.Se determin que el que reivindic un fundo de aquel contra quien pudo ejercitar el interdicto linde vi, ejercitaba vlidamente el interdicto a. pesar de estar pendiente el juicio.

10. ULPIANUS libro XXIX. ad Edictwn. - in interdicto Uude vi dicendu.rn caL, ut elus (1) causa, juod ad patrern pervenit, ipse teneatur.

possessionem vi (2) ereptam vi in ipso congressu recuperat, in pristinaln causam reverti potius, quaru vi possidere inteLligendus est; ideoque si te vi (3) delecero, jUico tu me, deinde ego te, linde vi interdictuni tibi utile erit. 18. PAPIN&NUS libro XXVI. Quaesionurn. Quum fundum, qui locaverat, vendidisset, iussit eintorem in vacuam possessionem ire; quem eolorius intrare prohibuil; postea enitor vi colonum exputit; de (4) interdwtis liude vi quaesituln est. Placebat, colonum interdicto venditori tener, quia nihil interesset, ipsuu, an aliuni ex voluntate eius missum intrare prohibuerit; noque enirn ante otnissani (5) possessionem viileri, quam si tradita fukset emtoi'i, quia nemo co animo esset, ut pOssessioncm omilteret propter emtorem, quam emtor adeptus non fuissel, emioreni quoque, qui postea vii adhibuit, etipsum interdicto colono tener; non eniin ab ipso, sed a venditore per vim fundum esse possessutn, cui possessio esset abata. Quaesitui cst, an enitori sucl3urri debeat, si voliintate venditoris colonuui postea vi cxpulisst. Dlxi, non esee iuvan.dum, qui Lnandatum illicitum susceperit.

17. IULIANUS

tbro XLVIII. Di9estoru,n.'Qui

1.Eum, qui funduru 'vindicavit ab eo, eum quo interdicto Unde vi poLuit experiri, pendeiite iudicio nihilominus interdicto recto agere placuit.
19. TRYPRONINLIS

libro XV. Dispukztionum. 19. TRIFONIN0; Disputas, libro XV. Con razn Merito lulianus respondit, si inc de fundo vi deie- respondi Juliano, que si a. la fuerza me hubieres cena, in quo res moventes fuerunt, quum mihi echado de un fundo, en que habla bienes sorno- (1) Interdicto Uude

vi uti potes, si a fihlofarn lilas deicctus 88, nt et eluS, Vulg. () sibi pcn' vi, Vulg. (3) vi consiceraae aadida por antiguos copistas.
Tomo 111-55

(4.) Br, considera de aadida por antiguos copistas; Ta ur. omite de segn E,'. (5) smivam, Hal. Vutg.

434

DIGESTO.LIBRO XLIII: TTULO XVII

interdicto Unde vi restituere debeas non solum poaseasionem sol!, sed et ea, quae ibi fuerunt, quamquam ego moram fecero, quominus interdicto te convenirem, subtractis tamen mortalitate servis, aut pecoribus allisve rebus causa intereidentibus, tuurn tamen onus nihilominus in lis restituendis case, quia ex ipso tempore delicti plus quam frustrator debitor conatitutus es (1). 20. LADEo (2) abro III. Plhanon a Paulo epioinatoru,n.Si colonus tuus vi deiectus est, ages Unde vi interdicto. Idem si inquilinus tuus vi dejeetus fuerit. Paulus: Idem die potest de colon colono, item inquilini inquilino.

vientes, como debes restituirme por el interdicto Unde ej no solamente la posesin del suelo, SiflO tambin lo que en l babia, aunque yo hubiere sido moroso para demandarte por el interdicto, sin embargo, habiendo fallecido los esclavos, perecido casualmente los ganados otras cosas, ser, esto no obstante, carga tuya restituir estas cosas, porque desde el mismo instante del delito teconstituiSte ms bien en deudor que en entorpecedor.

20. LABEON; Dichos recopilados por Paulo, libro


III. -Si tu colono fu echado la fuerza, ejercitars el interdicto Unde ni. Lo mismo es si un inquilino tuyo hubiere sido echado la. fuerza. Y dice Paulo: lo mismo se puede decir respecto al colono de un colono, y tambin en cuanto al inquilino de un inquilino. TTULO XVII [XVII
DEL INTERDICTO e UTI POSSIDET1S

TIT. XVII [XVI]


UTI POSSIDETIS co4. VIIL6j

rczr.

[Vase Cd. VIII. 6.]


1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXIX. Dice el Pretor: Vedo que se haga violencia para que no poseais, como las poseeis, las casas de que se trata, y que no poseeis uno por otro con violencia, ni clandestinamente, ni en precario. No dar este interdicto respecto a las cloacas; y no permitir que se ejercite esta accin por ms que por cuanto importare la cosa, dentro del ao, desde el primer momento en que haya habido posibilidad de ejercitarla. 1.Este interdicto lu escrito respecto al poseedor del suelo, quien el Pretor tena como preferente en laposesin del suelo; y es prohibitorio, para retener la posesin. 2.Mas la causa de proponer este interdicto fue, que la posesin debe estar separada de la propiedad; porque puede suceder, que uno sea poseedor, y no sea dueo, y que otro sea ciertamente dueo, y no sea poseedor; y puede suceder que el mismo poseedor sea tambin dueo. 3.Lueg0 siempre que entre los litigantes hay controversia sobre la propiedad, se conviene, no se conviene, entre los litigantes cul de los dos sea poseedor, y cul demandante. Si se conviene, la cuestin est resuelta; disfi utar las ventajas de poseedor el que se convino que poseyera, y el otro tendr la carga del demandante. Mas si se contendiese entre los mismos sobre cul de los dos poseer., porque el uno el otro afirma que posee con mejor derecho, en este caso, si fuera inmueble la cosa, sobre cuya posesin se contiende, sern remitidos este interdicto. 4.Es, pues, este interdicto, que vulgarmente se llama Uti possidetis, de retener la posesin; porque por causa de esto se da el interdicto de que no se le haga violencia al que posee. Y consiguientemente se propone despus el interdicto Unde vi; porque aqul restituye la posesin perdida la fuerza, y este interdicto ampara para que no Be pierda la posesin. Finalmente, veda el Pretor que se le haga violencia al que posee, y aquel interdicto combate al poseedor, y ste lo ampara. Y, como dice Pedio, toda controversia sobre la posesin se refiere que se nos restituya lo que poseemos,

1. ULPIANuS libro LXIX. ad Edictum. - Alt Praetor; UTA BAS AEDES, QUIBUS DE AGITUR, NEC VI, NEC CLAM, NEC PRECARIO ALTER AB ALTERO POSS1DETIS, QUO MINUS iTA POSSTDKATIS, VlSI Final VETO. Da CLOACIS HOC INTERD1TCM NON DADO; NFQUE PLURIS, QUAM QUANTI (3) RES ERIT, )NTRA ANNUM, QUO PRIMUSI EXPERIUNDI POTES&S FUERIT, AGEH.E PERMITTAM.

1.Hoc interdictum de sol possessore serptuin esi, quem potiorem Praetor in soli posacasionc habebat (4); et est prohibitoriura ad retinendam possessionem. 2.Huius autem iriterdicti proponendi causa hace fult, quod separata esee debet possessio a proprietate; fieri etenimpoteat, ut alter ossessor sil, dominus non sil, alter dominus qmdeni sil, possessor vero non sil; fieri potest, ut et possessor idem et dominus alt. 3.Enter litigatores ergo quotias est proprieta. tis controversia, aut convenit inter litigatores, uter possessor sit, uter petitor, aut non convenil. Si convenit, absotutum esi; ille possessoris cominodo, quem Conveilil posaidere, filo petitoris onere fungetur. Sed si inter ipsos contendatur, uter possideat, quia alteruter se niagis possidere affirtnat, tune, si res soli alt, in (5) cuius possessione contenditur, ad hoc interdictum remiuentur.

4.EsI igitur hoc interdietum, quod vulgo Uti possidetis appelltur, retinendae possessionis; nam hume re causa redditur, no vis fia t el, qui poasidet. Et consequenter proponitur post interdictumn Unde vi; illud enim rcstituit vi amissam possessionem, bac interdictum tuetur, ne amittatur possessio. Denique Praetor possidenti vim fieri vetat, et illud quidem interdictum oppugnat poasessorem, hoctuetur. EL, tu Pedius alt, omnis de possessiorie controversia aut co pertinet, ut, quod non possideinus, nobis restituatur, aut ad hoc, ut retinere noble liceat quod posaidemus. Restitutae (6) pos(i) Bel. Vulg.; set, 4 1 cddioe Fi. 1) Iavolenus, VzaLg. 1) Es, insertan Bel. Vulg. (4) l'aur. $egn la escritura original; habeal, la correec(dr del qdce Fi., Br,

(6) restttuendse, Ha,

(5) de, Hal. Vuig.

DIGESTO. LIBRO XLIII: TTULO XVII

435

sOasionis ordo aut interdicto expeditur, UI per actionem. Retinendae itaque possessionis duplex va est, aul eXceptiO, au.t interdictuin; exceptio datur ex. multis causis ci, qui possidet. 5.Perpetuo autem buje (1) interdicto insunt haec: quod neo vi, nec clam, neo precario ab illo pOSSdeS (2). 6.lnterdictum autem possessorem praedil tuetur, quod est Uti poseidetis; actio enim nunquarn ultro possessOri datur, quippe sufflcit (3) ci, quod possideat. 7,Floc interdictum locuni babel, sive quia totum fundum poasidere se dicat, sive pro certa parte, sive pro indiviso possideat. 8.}{oe interdictnun le omnibus etiam posses-. sionibus, quae sunt soR, sine dubio 1oum habebit, durnmodo posaideri poasit. 9.Quod ait Praetor in interdicto: nec vi, nec clani, nec precario alter ab altero poasidetis, hoc co pertinet, ut, si quis poasidel vi, ant clam, aul precario, si quidem ab alio, prosil ei poasessio, si vero ab adversario suo, non debeat BUni propter hoc, quod ab eo possidet, vincere; has enim posseasiones non debere proficere, palam est.
2. PAULUS (4) libro LXV. ad Edctunt. - lusta enim, an injusta adversus ceteros possessio sit, in boc interdicto nihil refert; qualiscunque enim posseasor bco ipso, quod possessor est, plus iuris habet, quam ille, qui non poasidet.

que nos sea licito retener lo que poseemos. La ot'den de restituir la posesin se expide 6 en virtud de interdicto, 6 de accin. Y as, hay dos vas para retener la posesin, 6 la excepcin, 6 el interdicto; la excepcin se le da por muchas causas al que posee. 5.Mas perptuamente son inherentes ete interdicto estas cosas: que no posees por otro ni por fuerza, ni clandestinamente, ni en precario. 6.Mas ampara al poseedor del predio el interdicto Uli po8aidet.is; porque nunca se le da espontneamente al poseedor la accin, porque le basta poseer. 7.Este interdicto tiene lugar, ya si uno dijera que posee todo el fundo, ya silo poseyera en cierta parte, ya si indiviso. 8.Este interdicto tendr sin duda lugar tambin respecto todas las posesiones, que son de bines races, con que tal se pueda poseer. 9.Lo que dice el Pretor en este interdiclo y no poseeis uno por otro ni con violencia, ni clandestinamente, ni en precario, se refiere 4 que, si alguno posee con violencia, 6 clandestinamente, 6 en precario, si verdaderamentepor otro, le aproveche la posesin, pero si por su adversario, no debe vencer por esto, porque posee por otro; porque es manifiesto que esta posesin no debe aprovechar. Nada, pues, importa en este interdicto, que respecto los dems sea justa 6 injusta la posesin; porque, cualquiera que sea el poseedor, tiene, por lo mismo que es poseedor, ms derecho que el que no poseo. -Si dos poseyeran solidariamente, veamos qu se haya de decir; veamos qu sea lo procedente en otro caso. Si alguno expusiese que la posesin es justa 6 injusta; 70 poseo por justa causa, t la fuerza, 6 clandestinamente; si posees por m, soy preferente por el interdicto, y si no por m, ninguno de nosotros ser vencido; porque t posees, y yo tambin. 1.Este interdicto es doble; y aquellos, quieces compete, son los actores, y los demandados. 2.Este interdicto le basta aquel quien se le prohibe edificar en lo suyo; porque se considera que me promueves controversia sobre la posesin t que me impides servirme de mi posesin. 3.Se determin, que cuando el inquilino le impidiese al dueo que quisiera reparar su casa le competa igualmente el interdicto (lii posaidetis, y que atestiguase el dueo que no le impeda el inquilinopue habitase, sino que poseyera. 4. leamos tambin, qu derecho haya si el administrador de tu vecino llev sus rboles las vides de tu fundo. Y dice Pomponio, que puedes avisarle y cortar las vides; y esto escribe tambin Labeon; 6 que debe l utilizar el interdicto Uti pos. sidetLs respecto . aquel lugar en que se hallan las races de las vides; porque si te hiciere violencia para que no cortes aquellas vides, 6 para que no Las gues, se considera que te hace violencia para que no poseas; porque dice Pomponio, que aquel quien se le prohibe cultivar un fundo se le prohibe poseerlo. 5.Veamos tambin, si, dicindose que no se tena con derecho voladizo sobre el suelo del veo(5) Paulus, Hal. Vuig. (8) ut - praeeideret, Valg. (7) vlm, considrase a&cd ida por antiguos copistas. (8) proieetum, Ha. Vulg.

2.

PAULO;

Comenlarios al Edicto, libro LI V -

3. ULPiANUS (5) libro LXIX. ad Edietum. - Si duo possideant le solidum, videamus, quid sil dicenduro; quod aliter procedat, tractemus. Si quia proponeret possessionem iustam et iniustam; ego possideo ex justa causa, tu vi, aut clam; si a me posaides, superior suni interdicto, si vero non a me, neuter nostrum vincetLlr, nam et tu possides, et ego. 1.Hoc interdictum duplex est; el hi, quibus competit, el actores, et re sunt. 2.Hoc interdictum-sufficit ei, qui edificare in suo prohibetur; eteoim videris mihi poasessionis controversiam facere, qui prohibes me uti mea possessione. 3.Quum inquilinus dominum aedes reficere volentem prohiberet, aeque competere interdictum Uti poasidetis placuit, testarique dominum, non prohibere inqui!inum, nc habitaret, sed ne possiderel. 4.Item. videamus, si auctor vicini tu ex fundo tuo vites i suas arbores transduxit, quid iuris sil. EL it Pomponius, posse te el denuritiare, et (6) vites praecidere, idque et Labeo seribit; aut uti eum debere interdicto JJti possidetis de eo loco, iuo rad.ces continentur vitium; nam si tibi vim (7) ecerit, cuominus ese viles vel praecidas, ve! transducas, vim tibi facere videtur, quominus posaideas; eteniin qui colere fundum prohibetur, possidere prohibetur, inquit Pomponius.

8. Ur..rio; Comentarios al Edicto, libro LXIX.

5.Itern videamus, si proleetio (8) supra vicmi solum non iure haberi dic.atur, an interdietum
(1) Ral. Vulg.; hoe, el cdice M. (2) eb alio posfda, Vu.lg. Tau,', segn la escritura original, Br.; uffielat, la co rrecc4n del cdice FI. (4) GMu1 Mal.

436

DIGESTO. LIBRO

xiiii: TTULO XVIII no, tendr uno contra el otro el interdicto til Uti posstdetis. Y se halla escrito en Cassio, que es in-

Uti possidetis siL utile alter adversus alterum. EL est apud Cassium relatum, utrique esse mutile, quia alter solum possidet, alter eum aedibus uperficiem. 6.Labeo quoque scribit: ex aedibus meis in aedes tuas proiectum habeo, interdicis mecum, si eum Iocun-i possideamus, qui proieco tegetur; an, quo facilius poasam retinere poaseasionem eius (1) proiectionis, interdicto tecum, sicuU nune possideLis eas aedes, ex quibus proiectum (2) esL 7.Sed si supra aedes-, quas possideo, coenaculum alt, in que alius quasi dorninus moretur, interdicto Uti possideis me uti posse, Labeo sil, non eum, qui in coenaculo moraretur; semper enim superficiem solo cedere. Plane si coenaculum ex publico aditum habeat, sil Labeo, videri non abeo aedes possideri, qui xpnrt& /rcfiigiaJ (3) possideret, sed ab eo, cuius aedes supra xpr essent; verurn est hoc in eo, qui aditum ex publico I]abuit. CeLeruin superftciarii (4) proprio interdicto et actionibus a Praelore utentur; dominus autem soli tam adversus aiium, quam adversos superficiarium potior eriLiaterdicto Utipossidetis; sed Praetor superflciarium tuebitur secundum legem locatiouiis; et ita Pompnius quoque probat. 8.Creditores missos in possessionem rei serandae causa interdicto Uti possidetis uti non posse; et morito, quia non possident. ldemque et in cetona omnibus, qui eustodiae causa missisunt in possessionem, dicendum est. 9.Si vicinus meus in pariete meo (5) todoria habeat, el in parieto suo (6), Uti posaidetis mihi eflcax est, ut ea tolLere compellatur. 10.Non videor vi possidere, qui ab co, quem scirem vi jo poaseesione (7) esse, fundum accipiam. 11.In hoc interdicto condemnationis summa refertur ad rol ipsius aestimationein; quanti res 'est, sic aecipimus quanti uniusculusque interest, possessiOflemretiflCre. Serv autein sentontia est existiman Lis, tanti posscssiorueufl aestirn andam1 quar?ti ipsa res esi; sed hoc nequaquam opinanduni est, longo enim aliud ecL re pretium, aliud posaessionis.

til para ambos, porque uno posee el suelo, y otro la superficie con Ja casa. 6.Escribe tambin Labeon: tengo voladizo de mi casa sobre tu casa, ejercitas contra mi el interdicto, si poseemos el lugar que se cubre con el Yo-' ladizo para que ms fcilmente pueda yo retener la posesin del voladizo,ejercitar contra ti el in terdicto, como poseis ahora aquella case, en la que se halla el voladizo 7.Pero si sobre la casa que poseo hubiera un cenculo, en el que morace Otro como dueo, dice Laheon, que yo puedo utilizar el interdicto tRipesy no el que morase en el cenculo; porque la superficie cede siempre al suelo. Mas si el cenculo tuviera la entrada por sitio pblico, dice La. beon, que se considera que la casa es poseda no por el que poseyese los solanos, Sino por aquel cuya casa est'vtese sobre los stanos; pero esto es verdad respecto al que tuvo la entrada por Sitio pblico. Mas los superliciarios utilizarn el interdicto propio y las acciones del Pretor; pero el dueo del suelo ser preferente en el iriterdicio Uli pouictelis, tanto contra otro como contra el superficiario; mas el Pretor ampara al superficiario conforme . la ley del arrendamiento; y asilo aprueba tambin Pomponio. 8.Los acreedores puestos en posesin para conservar una cosa no pueden servirse del interdicto UI.ipossidetis; y con razn, porque no poseen. Y lo niiswo se ha de decir tambin respecto todos los dems, que fueron puestos en posesin por causa de custodia. 9.Si mi vecino tuviera estuco en una pared ma, y en una pared suya, une es eficaz el interdicto Uii porsidctis para eeuu pelerle que lo quite. 10.No se considera que poseo con violencia, si yo recibiera un fundo de quien yo sabia que estaba en posesin la fuouz. 11.En este interdicto el importe de la condenacin re refiere la estimacin de la misma cosa; cuanto la cosa vale lo entendemos as, cuanto le interesa cada uno retener la posesin. Mas hay la opinin de Servio, que estima que se ha despreciar la posesin en tanto cuanto vale la misma cose; pero de ningn modo se ha de opinar esto, porque uno muy distinto es el precio do la cosa, y otro el de la posesin. 4. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LXX. - En suma, opino que se ha de decir, que se ha de dar este interdicto tambin entre usufructuarios, aunque uno defienda para s el usufructo, yotuo la posesin. Lo mismo se habr de aprobar, tambin si uno defendiera para si la posesin; y as lo escribe Pomponio. Por consiguiente, si uno defiende para si el uso, y otro el usufructo, tambin 1 stos se les habr de dar el interdicto. TITULO XVIII [XVII] DE LAS
1. ULPIANo; SUPI7fl171CIES

4. IDEM libro LXX. ad Edcum. - Te surnma puto dicendurn, et inter fructuarios hon interdietum reddendum, etsi alter usumructum, alter possessionem sibi defendat. dem cnt prqbauduin, el si ususfructus quis sibi defendat possessionem; et ita Pomponius scribit. Proinde (8) et si alter usum, alter Iructum sibi tueatur, et his interdictum cnt dandum.
TIT. XVIII [XVII] DE
SUPERFICIEBUS

tor:

1. ULPIANUS libro LXX. ad Edietu,n. - Mt PraeUn EX LEGO LOCATLONIS SIVE CONDUCTIONIS SU-

Dice el Pretor: Vedo que se haga violencia para

Comentarios al Edicto, libro LXX.

(1) posesionem, tus proeettonis lutardico, Ha, (2) Taur. al ndrgen; proiectus, el cdice FI.. Br. (3) Vase el fragmento 13. 7. D. de usufr. VII. 1. (4) Tacer. segn a escritura original; supurificiarlus utetur, la correccin del cdice FI.., Br. (5) Segn correccin del cdioeF&; parte mea parte suc Taur. segn La escritura original, Br.

(C) Segn correccin del cdice Fi.; parte mea parte sus, Taur. segn La escritura original, Br. (7) Segn correccin del cdice FI.; pocsesionern, Taur. segn la escritura original, Br.
(8) Taur., Pcriiide, el cdice FI., Pr.

DIO ESTO. LU1EO XL11U TTULO XVIII PERFICIE, QUA DE AGITOR, NEC Vi, NSC CLAM, NEC PitE CAItIO ALTER AB ALTERO FRUEMINI (1), QUO MINUS (2) FRUAaIIN!, VIM F1EII VETO SI QUA ALA ACTIO DE SUPERFICIE POSTULABITUFt, CAUSA COONITA (3) DADO.

437

que no disfruteis ley de locacin de conduccin de la superficie, de que se trata y de la que no disfrutis uno por otro ni con violencia, ni clandesliriameute, ni en precario; y si respecto la su. perfice se pidiere alguna otra accin, la dar con conodtriiento de causa. 1.Qui superficicm in alieno sol habet, civi 1.El que en suelo ajeno tiene la superficie esta apoyado cii accin civil, porque si tom en Ii actione subnixus est, nam si conduxil superfiarrendamiento la superficie, puede ejercitar contra CiUm (4), ex conducto, si eiiiit, ex ernto agere CULU el dueo del suelo la accin de conduccin, y si la domino soli potest. Eteium si ipse cine prohibeat, compr, la de compra. As, pues, si l mismo Le priquod interest agencio consequetur; sin antern ab vara de ella, coiseguiri, ejercitando la accin, lo alio prohibealur, praeslare el acciones suaD debet que le interesa; mas si se le privase por otro, debe doiiiinus, el cedere. Sed longe utile (5) visuni es, prestarle y cederle el dueo sus propias acciones. quia el iiiCeI'lUin erat, an locati (6) existeret, et Mas como tarubin era incierto si existira la acquia mohus est possidere potius, quam ir i'socin, y es mejor poseer que ejercitar la accin periIUHL oxperiri, lioc interdictuto proponere, el quasi sonal, pareci muy til proponer este interdicto, y in rem aclionei-n polliceri. prometer una como accin real. 2.Mas se propone un interdicto doble la 2,Proponituratifemintp.rdiettiinduplexexetiimanera qua el Ud posdctis. As, pues, el Pretor plo hiterdicti Utipossidelis. Tuetur itaque Piador ampara al cine pide la superficie como con el interum, qui superficern petil, veluti Uti possidetis dicto Ud possidcli,' y no le exige la causa que teninterdicto; neque exigil ab eo quam causom possiga para poseer; requiere solamente una cosa, que den di habeal; unuin tanlurn rcqui LII, nuin forte vi, acaso no posea por su adversario la fuerza, clanclam precario ab (7) adversario possideat. Omnia destnarniente en precario. Y tambin se obserquoque, quaa in Uti 1xissidelis interdicto servanvar aqu todo lo que se observa en el interdicto tur, hic quoque servabuntur. Ud poasidciis. 3.Lo que dice el Pretor: y E respectolasu 3.Quod ait Praeloi. si (8) actio de superficie pon'licie se pidiere accin, la dar con conocimiento poslulabiiur, causa conila (9) dabo, sic intellide causa, se ha de entender de modo, que si algugendum est, ut-, si ad LCLLpU5 quis superfkien) Colino hubiere tornado en arrendamiento la superficie duxeril, negetur ej in rein actio. Et sane causa por cierto tiempo, se Le deniegue la accin real. Y, cognila ni, qui non ad modicutu lempus conduxjt la verdad, con conocimiento de causa le conipesuperlkiein, ir rem actio com. petel. ter la accin real al que tom en arrendamiento la Superficie por no corto tiempo. 4.Mas aquel sobre cuyo suelo est la super 4. -ls aulem, in cuius solo superficies es(, utificie no necesilar ciertamente la accin til, sino quc.iiou indiget utili actione, sed babel in rem, pie tiene la real que tiene respecto al suelo. Mas qualein habet de solo. Plane si advei'sus superfisi quisiera reivindicarla contra el superficiario, se eiarium veliz vindicare, dicendum est, excoptione ha de decir, que se ha de utilizar la accin dada por utendutu ja factum data; utun cul dainus actionem, el hecho; porque cualquiera dir que al mismo eidem el exceptionem competere mullo magia quia quien le damos accin be compele con mucha ms dixerit. razn tambin la excepcin. 5.Si al poseedor, del suelo se le hiciera evic 5.Si soli possessoii superficies evincatur, aeciti de la superficie, ser muy justo que se le auxiquissJrnum cnt, suhvenitl (U)) el vel ex slipulatu lie con la accin de lo estipulado respecto , I evicde evictione, vel certe ex emto actioue. cin, ciertamente con la de compra. 6.Mas como tambin se dar la accin real 6,Quia autem etiani ja rern actio de superfirespecto la superficie, se ha de creer que se le da cie dabitur, peiitori quoque in suprficiein dan, asimismo Contra la superficie al demandante, yqie el quasi usuiifructurn, sive usum quendain cius le compete un como usufructo cierto uso, y que se esse, el constitui posse per utiles actiones, crepuede constituir por medio de las acciones tiles. denduin est. 7.Pero se ha de entender que tambin se pue 7.Sed el tradi posse intelligendum est, ul et de entregar, como se puede legar y donar. legan, el donan poasil. 8.Y si fuera comn para dos, daremos tam 8.lt si duobus sit communis, etiam utile bin la accin til de divisin de cosa comn. coinmuni divido ndo iudicium dabimus. 9.Tambin se constituirn servidumbres por 9.Servitutes quoqite Praetorio jure consUderecho pretoriano, y ellas sern pedidas por las tuenlur, el ipsae ad exemplom earurn, quae. ipso acciones tiles, la manera que las que fueron consiure constitulae Sunt, utilibus acliornbus petentur; tituidas por derecho; mas tambin competer ressed et interdictum de bis utile competel. pecto . ellas el interdicto til. Superficiai'ias andes appeliaiius, quite in conducto solo positae sint (It); quarum proprielas el civil, el natural jure eius est, cuius et solum.
(1) (2) FRUIMINI, Vidg. ITA. inserta Fiel. iUicLUM,inserta

2. Guus libro XXV. ad Edieutn proei.acialc. -

2. GAYo; Cornenlcwios al Edicto provincial, libro XXV. - Llamamos cosas superficiarias . las que se levantaron en solar tomado en arrendamiento; cuya propiedad es por derecho civil y natural de de aquel de quien tambin es el suelo.
(fi) locatio, fiel. Vulg. (7) JJtt. Vul.; ab, o,nUela el cdice Fi. (8) qna alta, inserta Vaq. (9 V'ise la nota 3. (LO) iriS. Vulq.; subvcnlre, el a$dice 1'L
ii) snnt,

(1) El cdcce FI., segn 'aa,. 'n la iota; r(h2ie el fragmento 32. D. de iure do. XXIII. 3.; superSelem, 7a'.
(5) titilEU, Ial. Vu(g.

()

Vu.4,

Tal.

438


TIT. XIX [XVIII]

DIGB8TO.LIBRO XLIII: rfTuLO XIX


TITULO XIX [XVIII] DE LA SERVIDUMBRE PRIVADA DE PASO Y DE CONDUCCIN

DE ITINERE ACTUQUE PR1VATO

1. ULPULNUS libro LXX. ad Edicgum. Praetor QUO ITINERE ACTUQUE (1) PRIVATO, QUO DE AGITUR, VEL VtA, IIOC ANNO NEC Vi, NEC CLfrkM NEC PRECARIO AB 1LI..O USUS ES, QUO MINUS ITA UTARIS VIM FIERI VETO.

ait:

i.Hoc interdictum prohibitqrium est, pertinens ad tuendas rusticas tantummodo ser-'itutes. 2.Iioc interdicto Praetor non iriquirit, utrum habuit jure servitutem impositam, an non, sed hoc t.antum, an itinere actuque hoc anno usus siL non Vi, non clarn, non precario; et tuetur eum, hect co tempore, quo interdictuin redditur, usus non sit. Sive iitur habuit ius vise, sive non habuit, in ea conditione est, ut ad tuitionem Praetoris pertineat, si modo (2) anno usus est vel modico tempore, id est non minus, quam, triginta diebus. Neque ad praesene tempus refortur usus, quia plerumque itineribus vel va non semper utimur, ngj usus exegerit; ita acnui temporis epatio conclusit usum. 3.Annum ex die ititerdicti retrorsum computare debemus. 4.Si quis hoc interdicto utatur, sufficit altarutrum probare, ve iter, vel actum in usu habuisso. 5.lulianus ait, quoad usque ingressus est, co usque ci interdictum competere; quod verum esL. 6.Vivianu5 (3) recto Uit, eum, qui propter inoominoditatem rivi, ant propterea, quia va Publica interrupta eraL, per proximi vicini agrum iter tenerit, quamvis id frequenter fecit, non vidari omnino usum; itaque inule esee interdictum, non quasi precario usum, sed quasi neo usum. Ergo secundum hoc (4) neutro (5) usus videtur; multo enirn minus ilio usus est, per quem non ivit (6) propter incommoditatem rivi, autpropterea, quia va (7) praerupta erat. Idem erit dicendum, et si non erat va publica, sed ter privatum; nam et hie eadem quaestio est. 7.ls, cuius colonus, aut hospes, aut quis alius iter ad fundum fecit, usus videtur itinere, 'ecl actu, val va, et ideirco interdictum habebil; et haeo ita Pedius scribit, et adiicit, etiam si ignoraviL, cuius fundus esaet, per quem iret, retinere eum servitutem. 8.Si quis autem, quum putaret fundum ad se pertinere, suo nomine ter fecerit amicus meus, utique sibi, non mihi interdietum acquisiisse intelligitur. 9.Si quis propter inundationem usus non siL itinere actuque hee anno, quum superiore usus Bit, potest repetita die hoc interdicto uti per in integrum restitutionem ex fila parte: si QUA M111I tuSTA CAUSA ESSE VIDEBITUR. Sed etsi par vim hoc ci contigerit, in integrum eutn restitui oportere, Marcellas probat. Praeterea et allis casibus interdi(1) Taur. segn a correccin del cdice FI.; ACTU, a es. oriiwa original, Br. (2) hoc, inserta ? cctg. (3) lulIanus, Vaig. (4) Br. considera boe aiiacuda por antiguos copistas. Taur, pone hes entre parnieina.

Dice el Pretor: Vedo que se haga violencia para que de la servidumbre privada de paso y de concluccin, de que se trata, da la de va, de las que usaste en cale ao sin violencia, ni clandestinamente, ni en precario, no uses del mismo modo. 1.Este interdicto es prohibitorio, y tiene por objeto amparar solamente las servidumbres rsticas. 2.El Pretor no inquiere en este interdicto, si uno tuvo, no, constituida con arreglo derecho la servidumbre, sino solamente si us en este ao de las servidumbres de paso y de conduccin, no or fuerza, ni clandestinamente, ni en precario; y o ampara aunque no haya usado de ellas al tiempo en que se da el interdicto. As, pues, ya si tuvo, ya si no tuvo, el derecho de va, est en el caso de que l se refiera el amparo del Pretor, si us de l en el ao aunque por corto tiempo, esto es, no por menos de treinta das. Y el uso no se refiere al tiempo presente, porque en las mas de las veces no usamos de las servidumbres de paso da va siempre, sino cuando lo exigiere la necesidad; y por esto comprendi el uso en el espacio de un ao. 3.Debemos computar el ao desde el da del interdicto hacia atrs. 4.Si alguno usara de este interdicto, le basta probar una de estas dos cosas, que tuvo en uso la servidumbre de paso la de conduccin. 5.Dice Juliano, que le compete el interdicto hasta elpunto en que entr; lo que es verdad. 6.Con razn dice Viviano, que no se considera de ningn modo que us el que por causa de la incomodidad de un arroyo, 6 porque estaba interceptada la va pblica, hubiere pasado por el campo de un vecino prximo, aunque esto lo haya hecho con frecuencia; y que as, era intil el interdicto, no porque se us como en precario, sino porque no se us. Luego, segn esto, se considera que no us ni de la una ni de la otra; porque mucho menos us de aquella, por la cual no pas por causa de la incomodidad del arroyo, 6 porque la va estaba interrumpida. Y lo mismo se habr de decir, tambin si no era va pblica, sino paso privado; porque tambin en este caso hay la misma cuestin. 7.No se considera que aqul cuyo colono, husped, ti otro cualquiera se hizo paso por un fundo us de una servidumbre de paso, de conduccin, 6 de va, y por esto tendr el interdicto; y as lo escribe esto Pedio, y aade, que tambin si ignor de quin era el fundo por el que pasaba, retiene l la servidumbre. 8.Mas si juzgando uno, que l le perteneca el fundo, se hubiere hecho paso en su propio nombre un amigo mo, se entiende que adquiri ciertamente para l, no para m, el interdicto. 9.Si por causa de una inundacin no hubiera ario usado en este ao de las servidumbres de paso y de conduccin, habiendo usado de ellas en el anterior, puede utilizar este interdicto mediante la restitucin por entero refirindose al tiempo anterior, en virtud de aquella parte si me pareciere que hay alguna justa causa. Pero aunque esto le

1. ULPIANO;

Comenlarjos al Edicto, libro LXX.

C5 Segn correccin del cdice FI.; ncc utro, la escritura original, Br.

(6. Taai'. segn correccin del cdice FI.; Mt, la escrilu. ra original, Br. (1) publica, inserta Rol.

DIGESTOLlano XLI1II TfTULO XIX

439

etum repetita die eompetit, ex quibus in integrum quia restitutionem impetrare solet.

tO.Praetcrea sciendum est, si, dilatione data adversario, futurum ast, ut causa interdicti me deterior fiat, aequissimum esse, repetita dio reddi interdictum. 11.Si tibi fundum precario concessero, cui va debebatur, deinde tu a domino fundi precario rogaveris, ut ea va ad eum fundum otaria, an noceat tibi exceptio, si adversus eum vello interdicere, a que precario viern rogasti? Et magia est, ut noceal. ldque colligi potest ex eo, quod lulianos seribit in apecie huiusmodi; quaerit enim, si ego tibi fundum precario dedero, cu via debehatur, el tu rogaveris precario, ul ea va utaris, nihilominus utile interdiclum mihi esse, quia sicuti me precarium re meae non tenet, ita neo por te precario possidere intelligor; quoties enim colonus meus, aut is, cu precario fundum dedi, va utitur, ego re intelligr; propter quod et recte dico, me itinere usum. Quae ratio, inquit, efficit, ut, el si ego viam precario rogavero, et tibi fundum precario dedero, quarnvis han mente iveris, quasi fundo meo deberetur, mutile esset (1) interdictum; et precario eo itinere usos esse videar non immerito, non enim opinio ma, sed mea quaerenda est; tu tamen, credo, patena interdicto uti, etsi de hoc nihil scribat lulianos.

12.Si quia supradicto tempore anni non vi, non clam, non precario itinere usus sit, verum postea non sit usus, sed clam precariove, videndum est, an el noceat; et magia est, ut nihil ci noceat, quod attinet ad interdictum;

aconteciere por violencia, aprueba Marcelo que debe ser l restituido por entero. Adems, tambin compete el interdicto por el tiempo anterior en otros casos, por los que suele impetrar uno la restitucin por entero. I0.Se ha de saber adems, que si, habindose concedido dilacin al adversario, ha de suceder que se empeore la causa de mi interdicto, es muy justo que se d el interdicto por el tiempo anterior. 11.Si yo te hubiere concedido en precario un fondo, al cual se le deba la servidumbre de va, y despus t le hubieres rogado en precario al dueo del fundo que usras de la va que conduca este fundo, te perjudicar la excepcin, si quisieras interponer interdicto contra aquel quien le rosaste en precario la va? Y es ms cierto que te perjudica. Y esto se puede colegir de lo que escribe Juliano en un caso de esta naturaleza; porquepregunta, si yo te hubiere dado en precario un tundo, al cual se le deba la servidumbre de va, y t hubieres rogado en precario que usras de esta vis, si, no obstante, tengo el interdicto til, porque sal como no me obliga el precario de una cosa ma, as tampoco se entiende que por medio de ti poseo en precario; pues siempre que un colono mo, aquel quien le di un fundo en precario, usa de la servidumbre de vis, se entiende que yo paso por ella; por lo cual tambin digo con razn que us de la servidumbre de paso. Cuya razn hace, dice, que si yo hubiere rogado en precario la servidumbre de vis, y te hubiere dado en precario un fundo, fuese intil el interdicto, aunque hubieres pasado con tal intencin, como si aqulla se le debiese mi fundo; y no sin razn se considerarque us de esta servidumbre de paso, porque no seha de buscar tu opinin, sino la mis; pero creo que t podrs usar de este interdicto, aunque de esto nada escriba Juliano. 12.Si alguno hubiera usado de la servidumbre de paso por el susodicho tiempo de un ao, ni con violencia, ni clandestinamente, ni en precario, pero despus no hubiera usado sino clandestinamente en precario, se ha de ver si esto le perjudicar; y es ms cierto, que en nada le perjudica por lo que atae al interdicto; porque no sepuede alterar cambiar, sobreviniendo un delito, lo que debidamente se transigi.

corrumpi, aut mutan, quod recto transactum est, superveniente delicto potest.

2.

PArJLOS

libro LXVI. ad Edictum.necenni

2. PUL0; Comentarios al Edicto, libro LXVI. -

ULPINUS libro LXX. ad Edictum. - Indo 3. eliam illud Labeo acribit, si, quum a me recte va utebaris, fundum vendidero, per quem utebaris, deinda emtor te prohibuit, hect clam videaris ab eo utinam qui prohibitus utitur, clam utitur, tamen interdictum tibi competere intra annum, quia hon anuo non vi, non Clan), non precario usus es

1.Item sciendum est, non tantum eum clam via uti, qui ipse prohibitus utitur, verum eum queque, per quem quia id us retinebat., si eo prohibito, per quem retinebat, utatur. Plane si ignoravi prohibituin, el persevero uti, nihil mihi nocere diccndum est. 2.Si quia ab adore (2) meo vi, aut clam, aut
(1.) Vulg.; esas, el cdice Fi,

Por lo cual tambin escribe Labeon, que si usando t debidamente por mi de la servidumbre de va, yo hubiere vendido el fundo, por el cual la usabas, y despus el comprador te lo impidi, aunque se considere que usas de ella clandestinamente respecto a lporque usa clandestinamente aquel . quien se le prohibi que usara, sin embargo, te compete el interdicto dentro del ao, porque duran. te este ao no usaste ni con violencia, ni clandestinamente, ni en precario. 1.Tambin so ha de saber, que usa clandestinamente de la servidumbre de va no solamente el mismo quien se le prohibi que usara, sino tambin aqul por medio del cual retena uno este derecho, si usara de l habindosele prohibido aquel por medio del cual lo retena. Y la verdad, si ignor que se le prohibi, y yo perseverare en usar, se hade decir que esto en nada me perjudica, 2Si alguno us por mi administrador con
cd ce Fi.

3. Ut.piio; Comentarios al Edicto, libro LXX.

(2) Los cdices y a si cadoe por SeD. 46.; autou, el

440

DIO I.STO

L'dfltO XLIII TT:L XIX

precario usus est, recta a me via uti prohibelur, el interdictuw ej nutile esi, qa a me videtur vi, vel clam, vel precario possideie, qui ab acore (1) meo vitiose posaidel. Nam el Pedius seribit, si vi, aul clam, aut precario ab eo sil usus, (2) ia cuius ocum hereditate, vel erutione ahoye quo jure successi, idem esse dicenduin; quuin enin successent quis (3) in Iocum eorum, aequurn non est, nos noceri (4) hoc, quod adversus eurn non nocu!t, in Cuius hocum Successiinus.

3.In Iioc interdicto exalllinalui', qualiti cius interesse (5), via non prohiben, sive ithiere. 4.Uti vidernur servitutibus etiarn per servos, ve! colonos, vel alrlicos, ve! etiam hospites, el fere por eos omnes, qui nobis retineul servitutes; sed enim per fructuarium quidein servitus retinetur; per fruetuarluin autem interdictum hoc domino non competere, lulianus ait. 5.Idem lulianus seribit., si rncus usus[ructus in tundo tuo, propnietas vero Lua fuer-i, el uterque nostrum per vicini fundum ierit, utile interdicruin de ti nepe nos habere, el sive forte ab extraneo Irucluarius prohibeatui', sie etiam a domino, sed et si doniious a fructuario, compete; narn el si quitibet (6) proliibeat re, interdictum adversus eum eompetit. 6Hoc interdiclum et ei competit, qui do!nationis causa fudi vacuaru possessionein adeptus est. 7.Si quia ex mandatu meo funduni ewerit, aequissimum esi, mihi bco interdicturn dan, uL (7) itie usus est, qui mandatu meo emit. 8.Sed et si quia usurnfrucltim emit, vel usum, ve! cui legalus est el traditus, uti hoc interdicto poteril. 9.Hoc amplius el is, cui dotis causa fundus traditus est, experiri hoc interdicto poterit, 10.Et generaliter ex omnibiis causis, quae instar habent venditionis, val (8) alterius contractus, dicen dum est, huic (9) interdicto locurn fore. 11.Alt Praetor: Qui (10) ITINERE ACTuQUE noc
ANNO NON VI, NON CLtM, NON PRECARIO AB ALIO USeS
ES, QUO MiNOS ID ITER ACTOMQV, UT TIBI JUS ESSET (11), RSFICIAS, VIM PIERI VETOI QUI HOC INTERDICTO UTI VOLET, 15 ADVERSARIO DAMNI INFECTI, QUOD PER 5105 V1TIUM DATUM S1T CAVEAT.

12.Utihitas suasif, hoc quoque inlerdictum proponere; namque consequena erat, euin (12); quli itinere utitur, interdictuni proponere, ul retici ter possit. Queniadinodum enim alias uti potest itinere vet actu cornrnode, quaru Si refecerit? corrupto enim itinere, minus commode frui aul agi potest. 13.loe autem a superiora distat, quod illo
cdice FI. (2) non, insertan las ed. (3) siicceSeriniii8, Ha. Vulg.

violencia, clandestinamente en precario, vlidamente so le prohibe por mi que utilice la servidumbre de va, y es incitil para l el interdicto, porque se considera que posee por mi con violencia, clandestinamente 6 en precario, el que viciosamente posee por mi administrador. Porque escribe tambin Pelio, que se ha de decir lo mismo, Si l hubiera usado con violencia, clandestinamente 6 en precario por aquel en cuyo lugar suced por herencia, por compra, por otro cualquier derecho; porque cuando nilo hubiere sucedido en lugar de aqullos, no es justoqrre lbs perjudique lo que no perjudic contra aquel en cuyo lugar sucedimos. 3.En este interdicto se examina cunto Le jirteresa que no se le iuir pida usan de la servidumbre de via 6 de paso. 4.Se considera que usarnos de las servidumbres tambin por medio de esclavos, de colonos, 6 de amigos, 6 tambin de 1rupedes, y en general por medio de todos los que retienen para nosotros las servidumbres; pero se retiene ciertamente la servidumbre tanihiri por medio del usufructuario; mas dice luliano, que por medio del usufructuario no le compete al dueo este interdicto. 5Escribe el mismo Juliano, que si en un fundo Luyo fuere mio el usufructo, y tuya la propiedad, y arribos pasaremos por el fundo del vecino, tenernos el interdicto niiLil respecto fa servidumbre de paso, y competer, ya si acaso se he impidiera al usufructuario por un extrao, ya si por el dueo, y tambin si al dueo se le impidiera por el usufructuario; porque tambin si cualquiera proltihiera pasar, compete contra l el interdicto, 6.Este interdicto compete tambin al que por causa de donacin adquiri la vcua posesin de un fundo. 7.Si alguno hubiere comprado por mandato rio un fur.do , es muy justo que se med este interdicto, porque us el que compr por mandato mo. 8.Pero tambin si alguno compr el usufructo 6 el uso, si . alguno le fu legado entregado, podr usar de este interdicto. 9.Adems de esto, tambin podr ejercitar est interdicto aquel quien por causa de dote fu entregado un fundo. 10.Y en general se ha de decir, que habr lugar este interdicto por todas las causas que tanien semejanza con la venta, con olio contrato. 11.Dice el Pretor: Vedo que se haga violencia para que no repares las servidumbres d9 paso y de conduccin, como para ello tuvieras derecho, de cuyas servidumbres de paso y de conduccin tmsaste por otro en este anio ni con violencia, ni clandestinanierite ni en precario; el que quiera usar de este interdicto d camin su adversario del dafio que amenaza, que se haya causado por culpa de l. 12.Aconsej la conveniencia proponer tambin este interdicto; porque era consiguiente, que el que usa de la servidtimhre de paso propusiera el el interdicto, para que se pudiera reparar este paso. Porque, corno puede de otra suerte usar cmodamiente de la servidumbre de paso de conduccin, sino si la hubiere reparado? Porque, estropeado el paso, no se puedo disfrutar de l con comodidad,
6 conducir.

13.Mas ste se diferencia del anterior, por7) 8) () (10) (11) (12) ubi, Vr4lg. Valy: ex, inserla el cddllac FI. Ra. V(Vg.: hoc, el cdice FI. QUO, fat, Vdg. ES,HaI. Vu10. el, fiat. Vrdg.

(i) Los cdices y la cd. citados por Sae. 6.; auctore, el (4.) adversus nos nocere, Hal. Vatg. (51 intereset, Vrrlg. (6) aIi, inserta Vulg

DIGESTO.LIBRO XLIII: TTULO XIX

441

quidem interdicto omnes uti possunt, qui hoc auno usi sunt, hoe autem interdicto eum demum uti posse, qui hoc ano usus est, el ius silii cese reficiendi doceat (1); ius autem case videtur ei, cui servitus debetur. Itaque qui hoc interdicto utitur, duas res debet docere: et hoc anno se usuin, et ei servitutem competere. Ceterum si des (2) alterutrum, deflcit interdictum; neo inrnerito, qui eniin vul re agere tantisper quoad deservitule constel, non debet (3) de iure suo docere. Quid enim perdii, qui euni patitur hoc lacere, qui 4) hoc auno feci0 Eninivero qui 'ruil reficere, aliquid novi faoit, neque debet ci in alieno permitti id moliri, nisi vere habet servitutein. 14.Fieri autem potest, ni, qui ius eundi habeat et agendi, reficiendi ius non habeat, quia in servitute constituenda cautum sit, nc ej reficiendi ius sit, aut sic, ut, si velil reficere, usque ad certum modum reliciendi ius sit; metilo ergo ad rafectionem (5) se Praetor retulil. tJt tibi, inquit, ius est, relicias; Ud ius esI, hoc coL, sicuti per servitutem iinpositam hect. 15.Reficere sic accipimus, ad pnistinam formam ter el actum reducere, hoc est, ne quis dilatet, aut produeat, aut depriniat, aut exaggeret; et aliud est enim reficere, longe aliud lacere. 16.Apud Laboonem quaeritur, si pontem quis novum velit facere vise muniendae causa, an ci permittatur. Et alt, permittendurn, quasi para sit refectionis (6) huiusmodi munido; et ego puto veram Labeonis sententiam, si modo sine hoe commean non possit.
4. VENULSIUS libro I. Iatcrdicorum. - Veteres nominatini adiieiebant, ut ea quoque, quae ad refectionem (7) utilia essent, adportanti vis non fieret; quod supervacuum mt quoniam .qui adportari non patitur ea, sine quibus retid ter non possit, vim lacere videtur, quominus reficiatur.

que de aquel interdicto pueden usar ciertamente todos los que en este ao usaron, mas de este interdicto solamente puede usar el que us en este ao, y probara que tiene derecho para hacer reparaciones; pero se considera que tiene el derecho, aquel quien se le debe la servidumbre. Y as, el que utiliza este interdicto debe probar dos cosas: que l us en este ao, y que le compete la servidumbre,' Mas si dejara de probar lo uno lo otro, no tiene lugar el interdicto; y no sin razn, porque el que quiere pasar y conducir entretanto que haya constancia de la servidumbre, no debe probar su derecho. Porque qu pierde el que consiente que haga esto el que lo hizo en este ario? Mas el que quiere reparar una cosa hace algo nuevo, y no se le debe permitir que esto lo intente en lo ajeno, sino si verdaderamente tiene la servidumbre. 14.Mas puede suceder, que el que tenga el derecho de pasar y de conducir no tenga el derecho de reparar, porque se haya dispuesto al constituirse la servidumbre que no tenga el derecho de reparar, que, si quisiera reparar, tenga el derecho de reparar hasta cierto limite; luego con razn se refiri el Pretor a la reparacin. Repara, dice, como tienes derecho; como tienes derecho, esto es, segn te es licito por la servidumbre impuesta. 15.Reparar lo entendemos as, volver las servidumbres de paso y de conduccin su primitiva forma, esto es, de modo que ninguno las dilate, las prolongue, las rebaje, las alce; porque una cosa es reparar; y otra muy distinta hacer. 16.Labeon se pregunta, si, queriendo alguien hacer un puente nuevo para proteger la va, se le permitir. Y dice que se le ha de permitir, como si tal proteccin fuera parte de la reparacin; y yo opino que es verdadera la opinin de Labeon, si sin esto no se pudiera transitar.
4. VENUL.EYO; Interdictos, libro L.Los antiguos aadan expresamente, que tampoco se le hiciera violencia al que aportase las cosas tiles para 1a reparacin; lo cual es suprfiuo, porque el que no consiente que se aporten las cosas sin las que no se pueda reparar el paso, parece que hace violencia para que no se repare. 1.Mas si uno, pudiendo aportar por un camino corto las cosas que son necesarias para la reparacin, quisiera aportarlas por un camino ms largo, de suerte que haga peor la condicin del paso, se le har impunemente fuerza, porque l sirve si mismo de impedimento para no reparar.

1.Si quis autem, quum posset compendiania adportare, quae refectioni (8) necessania sunt, Iongiori itinere velil adportare, ut detenioreni cauarn eundi faciaL, impune el vis tiet, quia ipse sibi impedimento siL, quominus reficiat.
5. Uxpius libro XX. ad Edicturiz. - Apparet ergo, eum, qui non patitur hace congori, vim lacere, quomintis quia perfieiat.

1.Plane si quis, quurn posset alia parte agri sine incommodo domini fundi impensain adportare, id egit, ut alia parle adportet, impune ej viril fi rl, recte placuil. 2.Hoc intordietum non solum ipsi, verum succeasoribus quoque esse dandum, non coL arnhigendum; emtori quoque dabitur, eL in emiorem. 3.Si quis servitutem iure inipositam non (9) habeat, habeat autem velut longae possessionis
(1) Vtag.; oporteat 'o doeat, el cdice FI, (2) Vulg. desiit, el cdice FI. 3) HaZ. Vat.; debet, omtela el cdice FI. (4)quodpo-qui, Hal, Valg. (5) fIel. Vulg.; refietionem, el cdice FI.

Luego aparece que el que no consiente que se acopien estas cosas, hace violencia para que alguno no repare. 1.? la verdad, si alguno, pudiendo aportar los materiales por una parte del campo sin incomodidad del dueo del fundo, hizo por.Ilevarla por otra parte, con razn se determin que impunemente se le hace fuerza. 2.-.-.No se ha de dudar que este interdicto se ha de dar no solamente l mismo, sino tambin sus sucesores; se dar tambin al comprador, y contra el comprador. 3.Si alguno no tuviera constituida con arreglo derecho la servidumbre, pero tuviera as co(6) fiat. VuIg.; refietionis, el cdice FI. 7) Hal. Vufg.; refictlonem, el cddlce FI. (8) Ha. VuIq.; redctloni, el cdice FI. (9) non, otnitela ial.

5. Ui..pio; Comentarios al Edicto, libro XX. -

ToMo 111-56

442

DIGESTO.LIBRO XLIII: TfTULO XX

praerogativam x eo, quod diu usus est servitute, interdicto hoe oIl potest. 4.Qui hoc interdicto usurus est, do vitio opera cayere adversario de'et.
6. PAULUS libro LXVI. adEdiceum.Sicut non nocet o, qui sine vitio usus est, quod eodem anno vitiose usus est, ita emtori heredique non nocebit, quod ipsi vitiose usi sunt, si testator venditorve recto usi sunI. 7. CELSUS libro XXV, Digestorwn.Si per fondum Luum nec vi, nec elam, nec precario commeaviL aliquis, non tamen tanquam id suo jure faceret, sed, si prohiberetur non factures, inutSle est ej interdictuin de lImero actuque; nam ul hoc interdletum competat, ius fundi possedisse oportel.

mo la prerogativa de la larga posesin, porque durante mucho tiempo us de la servidumbre, puede usar de este interdicto. 4.El que haya de utilizar este interdicto, debe darle caucin ti su adversario por vicio de la obra. 6. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LX Vi. As como al que us sin vicio no le perjudica haber usado viciosamente en el mismo ao, as tampoco le perjudicar al comprador y al heredero que ellos mismos hayan usado viciosamente, si el testador el vendedor usaron debidamente.
7. Cai.so; Diqcsio, libro XXV. - Si alguno transit por un fundo tuyo, no con violencia, ni clandestinamente, ni en precario, pero esto no lo hiciera como por propio derecho, sino que no lo hubiese de hacer si se le prohibiera, es intil para l el interdicto relativo a las servidumbres de paso y do conduccin; porque para que competa este interdicto, es menester haber posedo la servidumbre del fundo.

TIT. XX [XIX]
DE AQUA QUOT1DIANA ET AESTIVA. 1, ULP1ANUS libro LXX. ad Edictarn.Ait PraeUTI 1300 ANNO AQUAM, gUA DE AGITUR, NON (1) vi, NON (2) CLAM, NON (3) PRECARIO AB ILLO DIJXISTI, QUO MINUS iTA DUCAS, VIM FIERI VETO.

TITULO XX (XIX)
DEL AGUA DE CADA DA T DE LA ESTfVAL

br:

1. Hoc interdicturn prohibitoriuin, et interdum restitutorium esi, el pertinet ad aquam quotidianam. 2.Quotidiana autem aqua non fila esl, quae quotidie ducitur, sed ea, qua quia quotidie possit uti, si vellel, quamquam quotidianam interdum bienio ducere non expedial, etsi poasil duci. 3.Duo auteni genera sunt (4) aquarum, eet quotidiana, est et aestiva; quoLidiana ab estiva usu differt, non iure. Quotidiana ea est, quae dcci assidue solet vol aestivo tempore, vol hiberno, etiam si ahquando ducta non est; ea quoque dicitur quotidiana, cuius servitus intenmissione temporis divisa est. Aestiva autem ea esi, qua aestato sola uti expedil, sicuti dicimus Vestimenta aestiva, saltus aestivos, castra aestiva, quibus interdum etiam hieme, plerumque autem aestate utamur. Ego puto probandum, ex proposito utentis, el ex natura locorum aquam aostivam a quotidiana discerni; nam si sil ea aqua, quas perpetuo duci possit, ego lamen ae8tate sola ea utar, dicendum est, hane aquam esse aestivam. Rursum si ea sil aqua, quae non nial aestate (5) duci poasit, aestiva dicetur; et si ea sint loca, quse natura non admittant aquam nial aeetate, dicendum enit, recto aestivam die.

4..Quod autem seriptum est in interdicto: uti hoc anno aquara duxisti, hoc est, non quotidie, sed hoc anno, vel,una die, vol nocte. Ergo quotidiana quidem aqua alia (6) est, quae quotidie duci possit, 'vel hieme, vol ae.state, etsi aliquo momento
(1) NEC, Vulg. (2) NEO, Vulg. (3) NEC, Vuti.

Dice el Pretor: Vedo que se haga violencia para que no conduzcas del mismo modo que como que de otro condujiste el agua de que se trata, en este ao, ni con violencia, ni clandestinamente, ni en precario. 1.Este interdicto es prohibitorio, y ti veces restitutorio, y se refiere al agua cuotidiana. 2.Mas el agua cuotidiana no es la que se conduce cada da, sino la que uno pueda utilizar cada da, si quisiera, aunque ti veces no convenga en invierno conducirla cada da, aun cuando pueda ser conducida. 3.Hay dos especies de aguas, una es cuotidiana, y otra estival; la cuotidiana difiere de la estival por el uso, no en cuanto al derecho. Es cuotidiana la que asiduamente suele ser conducida en tiempo de verano, 6 en el de invierno, aunque ti veces no es conducida; tambin se dice cuotidiana aquella cuya servidumbre est dividida con la intermisin de tiempo. Mas es estival la que conviene utilizar solamente en esto, as como decimos vestidos de esto, bosques de esto, campamentos de esto, de los que a veces nos servimos tambin en invierno, y las ms de las veces en esto. Yo opino que se ha de admitir que el agua estival se distingue de la cuotidiana segn el propsito del que la utiliza y Ja naturaleza de los lugares; porque si el agua fuera tal, que se pudiera conducir perptuamente, pero 'o usara de ella solamente en el esto, so ha de decir, que esta agua es estival. Y ti su vez, si el agua fuera tal, que no se pudiera conducir sino en el esto, se dir que es estival; y silos lugares fueran tales, que por su naturaleza no admutan agua sino en el esto, se habr de decir que con razn se denomina estival. 4.Maslo que seescribi en el interdicto: como condujiste el agua en este ao, quiere decir no ceotidianamente, sino en este ao, 6 en un solo da, en una noche. Luego agua cuotidiana es la que ciertamente se puede conducir cada da, ya en invierno,
(4) El cdr1ii.e Fl,, Br., unt genera, 2a.ur. (5) sus natura, inserta Vaty. (5) ea por sus, VOlg.

1. ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro LXX.

DIGESTO.LIBRO XLIII TfTULO XX

443

temporis dueLa (1) sit. Aestiva ea, quae quotidie quidem duci possit, vel sola aestate (2), ducatur autem aestate tanturn, non el hieme, non quia non possit et hieuie, sed quia non solet. 5.Loquitur autem Praetor in bac interdicto de ea aqua sola, quae perennis est; nulla enim alia aqua duo potest, nisi quae perennis caL. 6.Quamquam autem () ad perennes aquas dixerimus bac interdicturn pertincre, ad sas Lamen perennes pertinel, quae duci possunt. Ceterum sunI quaedam, quae, etsi perennes sunt (4), duo tamen non possunt (5), utputa puteales, el quae ita surit submersae, UI defluere extra terram, et usui esas non possin; sed huiusmodi aquis, quae duo non possint, baustus servitus impon potest. 7.Haec interdicta de aque, item de fonte, ad sant aquam pertinere videntur, quae a capite ducHur, non aliunde; Ilarum enim aquarum etiam servitus jure civil constitu potest. 8.Capul aquae illud est, unde aqua naseitur; si ex fonte nascatur, ipse fons, si ex fiumine vol lacu,prima india, ve! principia fossarum, quibus aquae (6) ex fiumine, vel ex laca in primum rivum cmmuneni (7) pelli solent. Plane si aqua sudoribus manando in aliquem primum loeum effiuere, atque ibi apparere incipit, sus hoc caput dicemus1 ubi primuni eraergit. 9.Et qualiter (8) sil constitutum ius aquae, dicendum est, hoc interdictum locuni habere. 10.Sed 'et si tire aqua non debetur alicui, si tamen jure ducere se putavit, quum non in jure, sed a fasto erravil, dicenduin est, eoque jure utimur, ul interdicto hoc uti poasit; suflcil enim, si jure se dacere putavil, neo vi, nec clam, neo precario duxit.

11.lilud quaeritur, utrum ea tantum aqua his interdictis contineatur, quae ad agrum irrigandurn pertinet, an vero omnis, etiam ea, quas ad usura quoque et commodum nostrum? Et hoc iura utimur, uL hace quoque contineatur. Propter quod, etiarnsi in urbana praedia quia aquam ducere ve111, hoc interdietum baum habere potest. 1.Praeterea Labeo sen bit, etsi quidam (9) ductus aquarum non Bit fundi, quia (10) a quecunque duci possint, tamen ad bac interdictum pertinere. 13.Idem Labeo scrihit, etiamsi Praetor hoc interdicto de aquis frigidis sentiat, tamen de calidis aquis interdicta non esse deneganda; narnque haruni quoque aquarum usura esas necessarium;. non nunquam enim refrigeratae usum irrigandis agrio praestant. lis accedit, quod in quibusdam locis, et quurn calidae sunt, irrigandis lamen agris
(1) non, inserta Vulg. (5) vel sale a5Cate, omneiagyal,

ya en verano, aunque haya sido conducida en algn momento de tiempo. Estival es la que ciertamente puede ser conducida cada da, 6 solamente en el estio, pero es conducida nicamente en el estio, no tambin en el invierno, no porque no pueda serlo tambin en el invierno, sino porque no suele serlo. 5.Mas el Pretor habla en este interdicto de aquella sola agua, que es perenne; porque no puede ser conducida ninguna otra agua, sino la que es perenne. 6.Pero aunque hayamos dicho que este nter. dicto se refiere & las perennes, se refiere, sin em barga, aquellas perennes, que pueden ser conducidas. Mas hay algunas, que, aunque son perennes, no pueden, sin embargo, ser conducidas, por ejemplo, las de pozos, y las que estn tan profundas, que -no pueden correr por el exterior de la tierra, ni ser usadas; mas tales aguas, que no pueden ser conducidas, se les puede imponer la servidumbre de sacar agua. 7.Estos interdictos relativos al agua, y tambin . las fuentes, se considera que se refieren tambin al agua que es conducida desde un manantial, no de otra parte; porque tambin la servidumbre de estas aguas puede ser constituida por derecho civil. 8.Manantial del agua es el punto donde nace el agua; si naciera de una fuente, la misma fuente, si de un ro 6 de un lago, los primeros canales, 6 los principios da las fosas, por las que suelen ser empujadas de un ro, de un lago, al primer arroyo comn. Mas si manando el agua por filtraciones comenz It correr primeramente It un lugar, y It aparecer all, diremos que su manantial es este punto donde primeramente brota. 9.Y se ha de decir que este interdicto tiene lugar, cualquiera que sea el modo como se haya constituido la servidumbre del agua. 10.Mas aunque It uno no se le debe con arreglo . derecho la servidumbre de agua, si, no obstante, crey que l la conduela con derecho, habiendo errado no en cuanto al derecho, sino respecto al hecho, se ha de decir, y este derecho observamos, que no puede utilizar este interdicto; porque basta si creyque l la conduca con darocho, y no la condujo It la fuerza, ni clan destin amen te, ni en precario. 11.Se pregunta, se comprende en estos interdictos solamente el agua que sirve para regar el campo, 6 toda, hasta la que sirve tambin para nuestro uso y comodidad? Y observamos este derecho, que tambin se comprenda sta. Por lo cual, este interdicto puede tener lugar aunque alguno quiera conducir agua It predios urbanos, 12.Adems de esto escribe Labeon, que aun. que la conduccin de aguas no sea del fundo, porque pueden ser conducidas por cualquiera, est comprendida, sin embargo, en este interdicto. 13.Escribe el mismo Labeon, que aunque el Pretor se refiera en este interdicto It aguas fras, no se han de denegar, sin embargo, los interdictos respecto It aguas calientes; porque tambin es necesario el uso de estas aguas; porque It veces, enfriadas, prestan el servicio de regar los campos. Agrguese It esto, que en algunas localidades, aun

(3) sutem, considerase aadida por ael(guo copistas. (1) Tau,'. segn a escritura original; slutposSlnt, 1a correccin del cdice FI., Br. (5) Taui'. sula a escritura original; Siul poBsiul, 14 correccin del cdice FI., Br.

(6) Secan la escritura original; qiae, Tau,'. -segn correccin del cdice FL, Br. sompelli, al mrgen interior del cdice Fi. (8 ) qualiterqualiter, ial. (9)quldem, Hal. Vulg. (10) Taur.; qui, el cdice FI., Br.

444

DIGESTO.LIBRO XLIII: TfTULO XX

necessariae sunt, ut Hierapoli; constat enim apud Hierapolitanos in Asia agrum aqua calida rigari. Et quamvis ea sit aqua, quae ad rigandos non sit necessaria, tamen nemo ambgot, his interdictis locurn foro. 14.Sive autom intra urbem sit aqua, sive extra urbern, huie (1) interdicto locus erit. 15.Illud tamen hie, intelligendum est, eodem modo Praetorem duci aquam iussisae, quo ducta est hoc anuo. Proinde noque amplioris modi, neque ala (2) permisisse potest videri. Quaro si aun aqua sit,quam quia velit ducere, quam boc anuo dux.it, ve! eadem, por aliam tamen regionem velit ducere, impune ej vis liet. 16.Illud Labeo dicit, omnes partes ilhius fundi, iii quem bel (3) aqua ducitur, ciusdem numero esne. Ergo et si forte actor conflnem agrum emenl, et ex agro, in quem hoe anno aquam duxerit, postea fundi emti nomine velit aquam ducere, ita demuni eum recte hect interdicto, ut de itinere actuque, uti putant (4), ut semel in suum ingressus inde egredi, qua velil, possit, nisi ej nocitum sit, ex quo aquam ducit. 17.Item quaeritur, si quia aquae, quam hoc anuo ducebat, aliam aquam admiscuerit, an impune prohibeatur. Et extat Ofihii sententia existiman118, recto eum prohiben, sed co loci, in quo primuni aquam aliam in rivum admittit et Ofihius in tota aqua recto eum prohiberi alt. go Olilio assentio, non posse dividi, quia non potest La in parte vis flor, ut non in tota aqua fiat. 18.Trebatius, quum amplior numerus pecons ad aquam appelletur (5), quam debet appelli, posse tinivorsuifi pecus impune prohiben, quia lunctum pecus ej pecan, cu appulsus debeatur, totum corrumpat peconis appulsum. Marcellus autem ait, si quis ius habens pecoris ad aquarn appellendi, piura pecora appulserit (6), non in omnibus pecoribus eum prohibendum; quod est verum, quia pocora separan pOSsuflt. 19.Aristo putal, eum demum interdictum hoc babero, qui se putat suo jure uti, non oum, qui scit, se nuhIum ius babero, et utitur. 20.Idem ait, eum, qui hoc auno aquarn du.. xerit neo vi, neo clam, neo precario, et eodem anno vitiose usus est, recte tamen hoc interdicto usurum; quod referni ad id tempus (7), quod sine vitio fuerit; case enim verum, hoc anno non vi, non clam, non precario usum.
duxit, deinde sequenti tempore, hoc set intra an-

21.Quaesitum est, si quia ante annum aquam

num, aqua in1uxerit ipea sibi, me non ducente, an huic (8) interdicto boces sit. Et refert Severus Valerius, competere ej hoc (9) interdictum, quasi
(1) HaZ.; hoe, el cdice FI.

cuando estn calientes, son, esto no obstante, necesarias para regar los campos, como en Flierpolis; porque es sabido que los Hierapolitanos, en Asia, riegan el campo con agua caliente. Y aunque el agua sea tal, que no sea necesaria para negarlos, nadie, sin embargo, dudar que hayan de tener lu, gar estos interdictos. 14.Mas habr lugar este interdicto, ya si el agua estuviese dentro, ya si fuera, de la ciudad. 15.Pero aqu se ha de entender, que el Pieter mand que el agua sea conducida del misirio modo como tu conducida en este ao. Por consiguiente, no puede parecer que, permiti ni mayor cantidad, ni otra agua. Por lo cual, si el agua, que alguno quisiera conducir, fuera distinta de la que condujo en este ao, la misma, pero quisiera conducirla por otra regin, impunemente se le har fuerza. 16 Dice Labeon, que todas las partes del fundo, que se conduce el agua, estn comprendidas en el mismo. Luego, si acaso el actor hubiere comprado un campo colindante, y despus quisiera por razn del fundo comprado conducir el agua desde el campo que en este ao la hubiere conducido, opinan que puede l utilizar con razn este interdicto, como el relativo las servidumbres de paso y de conduccin, para que una vez que haya entrado en lo suyo, salga de ello por donde quiera, solamente si no se le causara perjuicio al lugar de donde conduce el agua. 17.Tambin se pregunta, si, habindole mezclado uno otra agua al agua que en este ao conducta, se le impedir impunemente. Y hay la opinin de Ohio, que juzga, que con razn se le impide, pero en aquel lugar en que primeramente admiti la otra agua en la acequia; y dice Ofilio, que con razn se le impide respecto a toda el agua. Yo convengo con Ofilio, que no se puede dividir, porque no se puede hacer fuerza respecto una parte, de modo que no se haga respecto toda el agua. 18.Trebacio dice, que cuando se lleve al agua mayor nmero de ganado que el que se debo llevar, se puede poner impunemente impedimento todo el ganado, porque el ganado juntado al ganado, que se le debe el abrevadero, vieja todo eh abrevadero del ganado. Pero Marcelo dice, que si teniendo uno el derecho de llevar ganado al agua, llevare muchos ganados, no se le ha de prohibir respecto . todos los ganados; lo que es verdad, porque se pueden separar los ganados. 19.Opina Aristn, que solamente tiene este interdicto el que juzga que usa de su propio derecho, no el que sabe que l no tena ningn derecho, y usa. 20,Dice el mismo, que el que en este ao hubiere conducido agua ni violenta, ni clandestinamente, ni en precario, y en el mismo ao haya usado viciosamente, esto no obstante, utilizar con derecho este interdicto; lo que se refiere al tiempo que hubiere transcurrido sin vicio; porque es verdad que en este ao us ni violenta, ni clandestinamente, ni en precario. 21..Se pregunt, si habr lugar este interdicto, si uno condujo el agua antes del ao, y despus en el siguiente tiempo, esto es, dentro del ao el agua misma s hubiere dirigido, sin conducirla yo. Y dice Severo Valerio, que ste le compete o!
(6) appulerit, Jal.

(2) altaI, Jal. (a) Iocum, Jal.

(4) Interdicto utf, ci de itinere aCtuque poterit, HaZ. (5) appeileretur, Valg.

(7) potest, huerta HaZ. Vtlg. (8) Vase la nota 1. (9) Segn corree'ir, del cdice 1'l.; hc e, Taur, segn la escritura original, Br.

DIGESTO.LIBRO XLIII TTULO XX

445

duxisse videatur, Iicat penitus pros picien tibus' (1) non videtur iste dudsse. 22.Item quaesiturn est, si quis, dum putat, tertio quoque die habcre se ius aquae ducendae, duxerit una dio, an recte, et sine captione possessons (2) duxisse videatur, ut boa interdictum haheat; att enin-i Praetor, uti hoc anuo aquam duxisti, id est (3) alieruis diebus. Illud aulem nihil interest, utrurn quinto die aqua debeatur, an ahernis diebus, an quotidie ei, qui lioc interdicto uU velit. Nata quum sufieiat, ve uio die boa auno aquam duxisse, nihil refert, qualern aquaeduetum liabens duxenit, duro, si quia, quum quinto quoque die uteretur, quasi alternis diebus ducens interdixerit, nihil ei prodesse videtur.

23.Praeterea illud sciendum est, si, quum aquam duxisses, adversarius te prohibuerit, deindo tu nterim ius aquae ducendae arniseris, in restitutionem ho venire, ut tibi praestetur per boa interdictum, quod amisisti; et hoc verum puto. 24.Si fundum, ad quem aquam ducebas, vendideris et tradideris, nihilominus interdictum tibi utile est. 25.Competit hoc interdictum adversus cura, qui prohibet me aquam ducere Et nihil interest, utrnm quia dorniniuin fundi habeat, an non; idcircoque is tcnetur interdicto; nam el si servitus ceepit, adveraus quernvis posse vindican. 26.Si mier rivales, id es qui per eundem rivuai aquam dueunt, alt conientio de aquae uso, utroque suurn usuro case contendente, duplex interdictuin utrique cornpetit. 27.Labeo putat, per boa interdictuin prohiberi quera, nc quid in illo fundo faciat, todiat, serat, succidal, putel, aedificet, qua (4) ex re ea aqua, quam ille hoc anno per fundo ro tuurn sine vitio duxit, inquinetur, vitietur, corrunipatur, deteniorve fiat; el similiter de aestiva aqua debere (5) interdici ait. 28.Si quis hor cesserit, ne lieeat sibi aquam quacrere, ea cessio valet. 29.Deinde att Praetor: un PftIOE AESTATE
AQVAM, QUA DE AGITUR, NEC VI, NEC CLAM, NEC PRECARIO AB 1LLO DUXISTI, QUO M1NUS ITA DOCAS, V1M F1ERI VETO. INTER HERSDES, EMTORES, ET BONORIJM PSSESSORES INTERD1CAM.

80.Hon interdicturn de aqua aestiva pro.ponitu r. 31.Quia autem diximus, aeslivam aquam altquod (6) distare ab aqua quotidiana, sciendum est, etiara interdietis distare, quod, qui de aqua quoti-. diana interdicit, ita interdicit: uti hoc anno aquam duxisti, al qui de aestiva, sic: uti pniore aestate; nec imrnerito, nam quia hierne non utitur, referre Be non ad praesenteni aestatcm, sed ad priorem debuil. 32.Aestatem incipere sic peritiores tradiderunt, ab aequinoctio yerno, et finiri aequinoctio autumnali; et ita senis mensi bus acatas atque hiems dividitur.
(1) perepletentlbue, fiat. V&g. (2) JaL; recte, inserta st oddLce FL 3) idem el por id eat, Vulg.
(4) 'Hal. Vuig.; quare, el e,idi.ce F.

interdicto, como si se considerase que la condujo, aunque los que miren el caso con rigor no les parezca que ste la condujo. 22.Tambin se pregunt, si creyendo uno que l tena derecho para conducir agua cada tres das, la condujere un solo da, se considerar que la condujo debidamente y sin perjuicio del poseedor, de suerte que tenga este interdicto; porque dice el Pretor, corno en este ao condujiste el agua, esto es, en das alternados. Mas nada importa que el agua se le deba cada cinco das, en das alternados, diariamente, al que quiera usar de este interdicto. Porque como basta haber conducido el agua en este ao un solo da, nada importa qu servidumbre de acueducto tenga el que la hubiere conducido, pues si alguno, usando de ella cada quinto da, hubiere interpuesto el interdicto como si la condujera en das alternados, se considera que para nada le aprovecha. 23.Ademas de esto se ha de saber, que, si cuando condujeras agua te lo prohibiere tu adversario, y luego L hubieres perdido entretanto el derecho de conducir el agua, se comprende esto en la restitucin, para que se reintegre mediante este interdicto lo qe perdiste; y esto lo creo verdadero. 24.Si hubieres vendido y entregadoi el fundo que conducas el agua, tienes, sin embargo, el interdicto til. 25.Compete este interdicto contra el que me prohibe conducir el agua. Y nada importa que uno tenga, no, el dominio del fundo; y por ello est sujeto ste al interdicto; porque aunque haya comenzado la servidumbre, se puede reivindicar contra cualquiera. 26.Si entre Los que conducen agua por la misma acequia hubiera contienda por el uso del agua, sosteniendo ambos que es suyo el uso, les compete ambos doble interdicto. 27.Labeon opina, que por medio de este interdicto se le prohibe uno que haga en aquel fundo alguna cosa, cave, siembre, corte, pode, edifique, por lo que se ensucie, se vicie, se altere, se deteriore, el agua que l condujo sin vicio este ao por tu fundo; y dice que del mismo modo se debe interponer interdicto respecto al agua estival. 28.-.-Si alguno hubiere cedido que no le sea lcito buscar para s agua, es vlida esta cesin. 29.Despus dice el Pretor: Vedo que se haga viotencia para que no conduzcas como de Otro condujiste en el anterior esto ni con violencia, ni clandestinamente, ni en precario, el agua de que se trata. Dar el interdicto entre los herederos, los compradores, y los poseedores de los bienes. 30.Propnese este interdicto respecto al agua estival. 31.Mas corno hemos dicho que el agua estival difiere algo del agua cuotidiana, se ha de saber que tambin difieren los interdictos, porque el que interpone interdicto respecto al agua cuotidiana, lo interpone as: como condujiste el agua este ao; mas el que respecto al agua estival, as: como en el anterior esto; y, como en invierno no la usamos, no sin razn se debi referir no al presente esto, sino al anterior. 32.Los ms peritos dijeron que el esto comenzaba en el equinoccio de la primavera, r fina en el equinoccio de otoo; y as, el esto y el invierno se separan por seis meses. (5) el, inserte Hal.
elda del cdice Fi.

(6) Taur. se 4n La escritura original; aliqeo, te co,pec-

446

DIGESTO.LIBRO ILlil: TfTLYLO XX

33.Priorem aestatem ex comparatione duaruni aestatum accipi (1). 34.Proptet' hoc si aestate interdicatur, nonnunquafu annum et sex menees continere; quod ita contingit, si initio verni aequinocLii ducta sit aqua, et sequenti aestate pridie aequinoctium autumnaJo (2) interdicatur. EL proinde si hieme interdicatur,-etiam in biennium hace res extendetur. 35.Si quis hieme tanlum aquain solitus fuit ducere, aestate non fuit solitus, utile interdictum ei competit. 36.Qui bac aestate duxit, non superiore, utile interdictuni habet. 37. Att Praetor; inter heredes, et emtores, et bonorum ponseseores interdicam; hace verba non solum ad aestivam aquam, verum (3) ad quo. tidianam quoque referenda case, scienduru es; nam sicuti de it.inere actuque et successorihus dantur interdicta, et emtori, ita hace quoque danda Praetor putavit. 38. Alt Praetor: OVO EX cAs'rELLo ILLI AQUAM DUCERE AB EO, cm BIUS REI IIJS FUIT, PERMISSUM EST, QUO MINUS ITA, UT1 PERMISSUM EST, DUCAT, VIM FIERI VETO. QLJANDOQUE DE OPERE FACIENDO INTERD1CTUM SalT, DAMNI INFECTI CAVERI 1IJBEBO. 39.Hoc 1 nterdictum necessario pro posilu rn caL; narnque (4) superiora interdicta ad coa portinent, qui a espite ducunt, ve! imposila servitute, vel quia putant impositaLfi. Aeqriissimuni visuni cal, si quoque, qui ex castello ducil, interdictum dan; id est, ex co receptaculo, quod aquam publicam suscipit, castellum accipe. 40.Si ex castelLo permissum est (5), dandum cric interdictum. 41.Permittitur autem aquam ex castello, ve[ ex rivo, ve! ex quo alio loco publico ducere. 42..Idque a Prineipe conceditur, alli nulli competit ius aquae dandae.. 43.Et datur interdum praediis, interdum personis; quod praediis datur, extincta persona non extinguitur; quod datur personis, cum personis aLnittitur; ideoque neque ad alium dominum praediorum, neque ad heredem, vel qualemcunque successorem transit. 44.Plane el, ad quem dominium transit, impetrabile cal; nam si docuerit praediis suis aquam debitam, et si nomine eius fiuxisee (6), a quo dominium adse transiit, indubitate mpetrat ius aquae ducendae; nec est hoc beneficium, sed iniuria, si quis forte non impetraverit. 45.Merninisse autem debemus, in hoc interdicto totam quaestionem finir! assignationis (7); n.ui enitn praeparat hoc interdictuin causam, ut superiora interdicta, nec ad possessionem temporariam pertinet, sed aut habet lun assignatum sibi, aut non babel, et interdictum totum finitur,

33.El anterior estio se entiende por el cmputo de dos estaciones. 34.Por esto, si el interdicto se interpusiera en el esto, comprende . veces un ao y seis meses; lo que as acontece, si el agua hubiera sido conducida al principio del equinoccio de primavera, y el interdicto se interpusiera en el siguiente esto antes del equinoccio de otoo. Y por consiguiente, si Be interpusiera el interdicto en invierno, el negocio se extender tambin un bienio. 35.Si alguno hubiere solido conducir el agua sol amente en el invierno, y no soli en el esto, le compete el interdicto til. 36.El que la condujo en este esto, y no en el anterior, tiene el interdicto til. 37.Dice el Pretor: dar el interdicto entre los herederos, los compradores, y los poseedores de los bienes; y se ha de saber, que estas palabras se han de referir no slo al agua estival, sino tambin la cuotidiana;porque as corno por las servidunibree de paso y de conduccin se dan interdictos tambin los sucesores, y al comprador, as tambin crey el Pretor que se deban dar stos, 38,Dice el Pretor; Vedo que se haga uno violencia para que no conduzca, as como se le permiti, el agua que se le permiti conducir de un depsito por aquel que tuvo derecho para ello. Y cuando se le interpusiere intrdicto por hacerse una obra, mandar que Be d caucin de dao que amenaza. 39.Se propuso por necesidad este interdicto; porque tos anteriores interdictos corresponden aquellos que conducen aguado un manantial, porque hay servidumbre impuesta, porque creen que la hay impuesta. Pareci muy justo, que se le diera interdicto tambin al que conduce agua de un depsito; esto es, entendindose por depsito aquel receptculo que recibe agua pblica. 40.Si se permiti conducirla de un depsito, se habr de dar el interdicto. 41,Mas se permite conducir agua de un depsito, de un arroyo, de otro cualquier lugar pblico. 42,Y esto se concede por el Principe, y no compete otro alguno el derecho de dar el agua. 43.Y unas veces se les da . los predios, y otras las personas; el que se Les da los predios, no se extingue, fallecida la persona; el que se les da las personas, se pierde con las personas; y por esto no pasa ni otro dueo de los predios, ni al heredero, ni otro cualquiera sucesor. 44.Mas es impetrable para aquel quien pasa el dminio; porque si hubiere probado que se les deba el agua sus predios, y que corri nombre de aquel de quien l pas el dominio, impetra indudablemente el derecho de conducir el agua; y esto no es un beneficio, Bino que sera injuria, si acaso alguno no lo impetrare. 45.Mas debemos tener presente, que en este interdicto termina toda la cuestin de la asignacin; porque este interdicto no prepara la causa, como los anteriores interdictos, ni se refiere la posesin temporal, sino que tiene uno asignado para si el derecho, 6 no lo tiene,y acaba todo el interdicto. 2. PoMpoNlo; Co,nenarics Sabino, UbroXXXII. - Si yo tuviera servidumbre de acueducto ciertas

2. PoMPoNlus (8) libro XXXII. ad Sabinum, Si diurnarum aut nocturnarum horarum aquaedu(1) seclpe, Ata(. (2) aequtnoetll antumnali, Valg. (3) lial.: etJ-amMserta o cdice Fl. (4) nam. quia, Valg. 5) Oastellum accipe, si ex castello permisaum set. Sed et it ello ex loco permiseum est, Valg.

(5) flnx1set, los cdices citados por Ro. (7i asslgiiationtbus, Ial. (8) lulIanu., Hal.

DIGESTO.LIBRO XLIII TfTULO XX

447

etum habeam, non possum ala hora ducere, quam que ius habeam dueendi.
3, IDEM (1) Libro XXXIV. ad Sabinurn. - Hon jure utimur, ut etiam non ad irrigandum, sed pecoris causa vel amoenitatis aqua duci possit.

horas del da de la noche, no puedo conducir el agua en otra hora sino en la que tenga el derecho de conducirla. Observamos este derecho, que tambin se puede conducir agua no para regar, sino para el ganado para recreo. 1. Pueden muchos sacar agua de un ro, pero de suerte que no perjudiquen los vecinos, , si el ro es angosto, tampoco al que se halla en la otra orilla. 2.Si condujeres aguade un ro pblico, 6 el rio se retirare, no puedes seguir al ro, porque no se le impuso la servidumbre aquel lugar, aunque este lugar sea mo. Pero si por aluvin se hubiere acercado paulatinamente tu fundo, puedes seguirle, porque todo el sitio del ro sirve para la conduccin. Pero si habiendo cambiado de cauce hubiere comenzado correr alrededor, no puedes, porque el lugar intermedio no presta servidumbre, y se interrumpi la servidumbre. 3.El agua, que nace en un arroyo, se aprovecha tcitamentepor el que la conduce. 4.Se considera en calidad de constituido con arreglo derecho el acueducto de cuyo origen no hay memoria. 5.El que tiene derecho de agua cuotidiana, puede poner caera en el arroyo, 6 hacer otra cualquier cosa, con tal que no le haga al dueo de peor condicin el fundo, 6 el derecho de tomar agua los que atienen. 6.Si se condujera agua, con derecho se conduce sobre ella otra agua por un puente, que se hala hecho sobre la acequie, con tal que no se parjudique la acequia inferior.
4. JULIANO; Digesto, libro XLI. - Conced Lucio Ticio que de una fuente ma condujese agua; se pregunt, si podra yo concederle tambin Mevio que condujese agua por el mismo acueducto; y si juzgares que se lea puede conceder los dos por el mismo acueducto, cmo deber, usar. Respondi, que as como las servidumbres de paso, conduccin, y via pueden ser cedidas muchos 6 simultnea, separadamente, as se ceder vlidamente el derecho de conducir agua; pero si entre aquellos quienes se les cedi el agua no se convino cmo la usarn, no ser injusto que se d la accin til, as como los ms les pareci bien que se diera la accin til de divisin de cosa comn entre aquellos quienes pertenece el usufructo. 8. EL MISMo;

Comentarios Sabino, libro XXXIV.

1.Ex fiumine aquam ducere plures possunt, ita tamen, ut vkinis non noceant, vel si angustus amnis sit, etiam el, qui in alia ripa alt. 2.Si aquam ex ilumine publico duxeris, et flunien recesserit, non potes (2) subsequi flumen, quia el loco (3) servitus imposita non Sit, quamvis 5 ,locus mcm sit. Sed si alluvione paulatim acceseent fundo tun, subsequi potes (4), quia mcm totus fluminis serviat ductioni. Sed si circumfluere eoeperit [nutato lveo, non potes (5), quia medius locus non serviat, interruptaque alt servitus. 3.Aqua, quae in rivo nascitur, tacita Iucrifit ab eo, qui dncit. 4.Duetos aquae, cuius origo memoriam excessit, jure constituti loco habetur. 5.Is, qui aquae quotdianae (ius) habet, ve! fistulam in rivo ponere, vol aliud quodlibet facere potest, dummodo no fundum domino, aut aquagium (6) rivalibus deterius faciat. 6.Si aqua ducatur, supra earn aliaaqua per ponlein, qui supra rivum factus Bit, iure ducitur, dum inferior rivo non noceatur.
4. lULIANOS libro XL). Digestorwr. - Lucio Ti-

tio ex tonto meo ut aquam duceret, cesa; quaesitum est, an et Maevio cedere poasim, ut per eundem aquaeductum aquam ducat; et (7) si putaveris, posse cedi per eundem aquaeductum (8) duobus, quemadmodum uti debeant. Respondit, sicut ter, actus, va pluribus ced ve simul, vel separatim potest, La aquae ducendae ius recto cedetur; sed si inter ces, quibus aqua cessa e8t, non convenit, quemadmodum utantur, non erit iniquum, utile iudieium reddi, sicut inter eos, ad quos ususfructus pertinet, utile communi dividundo iudicium reddi, plerisque placuil.

5. IDEM libro IV. ex !ilinicio. - Quum constel, non sotum temporibus, sed etiam mensuris posee aquarn dividi, potest eodem tempore alius quotidianarn, alius aestivarn aquam ducere, ita ul aestate dividatur inter eos aqua, hieme solus ducat -is, qui quotidianae itas habeat.

1.Inter duos, qui eodem rivo aquam certis boris separatim ducebant, convenit, Ui permutatis inter se teniporibus aqua uterontur; quaero, quum amplius tempore servitutibus praefinito La duxia. seni, UI neuter eorum suo tempore usus esset, num ius utendi arnisissent. Negavil, amisisse.
(1) Ulpinrnis, HaZ. (2) Votest, Vuig. (3) loco, con8iderase aiiad Ida por antiguos copistai, (4) pote!t, Valg. (6) potest, Vui.

Constando que el agua se puede dividir no solamente por tiempo, sino tambin por medida, puede uno conducir al mismo tiempo agua cuotidiana, r otro agua estival, do suerte que en el esto se divida entre ellos el agua, y en el invierno la conduzca slo el que tenga el derecho de agua cuotidiana. 1.Entre dos, que por la misma acequia conducan separadamente agua ciertas horas, se convino usar el agua permutando entre si las horas; pregunto, si, habindola conducido as mas tiempo que el prefijado para las servidumbres, de modo que ninguno de los dos la hubiese usado en su propio tiempo, habran perdido el derecho de usarla. Dijo, que no lo perdieron. (6) aquarinna, Valg. (7) eS, considrase aiiadidapor antiguos copistas. (8) Taur.segn oorreccidn et cdice? 1.; mquseductaaum

5.

EL MISMO;

Doctrina de MMicio, libro IV.

a semara ornas, Br.

DIGESTO. LIBRO XLlII TTULO XXI O. NRAT1US (1) libro III. Mcm branararn. - De interdicto de aqua aestiva, item quotidiana quaerentea primum constituendum exstirnabamus, quae esset aqua aestiva, de qua proprium interdictum ad prioris aestatis tempus r&aturfl redcji solet, hoc est aestva aqua utrumne ex jure aestivo duntaxat tempore ulendi diceretur, an ex mente propositoque ducentis, quod (2) aestete earn ducendi consilium haberet; an ex natura ipsius aquae, quod aestate tantum duci potest, an ex utilitate locoruin, in quas ducerelur. Placebat igitur, aquarn ob has duas res, naturam suani, utilitatemque locorum, lo quae deducitur, proprie appellari, ita uL, sivo cius natura erit, ut, nisi aestate duci non possit, etiamsi hieme quoque desideraretur, sive omni tempore anni duci eam ipsius natura permitteret, si utilitas personis, in quam ducitur, aestate duntaxat usum eius exigeret, aestiva recto diceretur. 6. Nsiucio; Pergaminos, libro 111.Examinando el interdicto relativo al agua estival, y tambin la cuotidiana, estimbamos que primeramente se haba de determinar cual era el agua estival, por la que se suele dar el propio interdicto con relacin al tiempo del anterior estio, esto es, si se llamar agua estival por el derecho de usar de ella solaEnente en el tiempo del estio por la intencin y el propsito del que la conduce, porque tuviese e designio de conducirla en el csLio; por la naturaleza de la misma agua, porque puede ser conducida solamente en el estio, por la utilidad de los lugares que fuese conducida. As, pues, parecera bien, que el agua se denominase con propiedad por estos dos objetos, por su naturaleza, y por la utilidad de los lugares, a que es conducida, de suerte que, ya si su naturaleza fuere que no se pueda conducir sino en esto, aunque tambin se deseare en [el invierno, ya aMa naturaleza de la misma permitiese que fuese conducida en todo tiempo del ao, si la utilidad para la que os conducida exigiese para las personas su uso solamente en el esto, con razn se dira estival.
7. Pttuo; Sentencias, libro V,Si se litigase respecto las servidumbres de va, paso acueducto, se ha de prestar la caucin, de que, mientras uno pruebe su derecho, no habr l de impedir al que conduce, al que lleva agua, ni al que pasa. Pero si dijera que el adversario no tiene derecho para conducir, para llevar agua, deber dar caucin, sin perjuicio de perder la servidumbre, de que l no usar hasta que se termine la cuestin.

7. PAULUS libro V. Senleniarwn. -"Si de via, itinere, actu, aquaeductu agatur, huinsmodi cautio praestanda est, quemdiu quis de iure suo doceat, non se impediturum agentem, etaquam ducentem, et ter faeientem. Quodsi neget ius esse adversario agendi, aquae ducendae (3), cayere sine praeludido amittendae servitutis debebit, donee quaestio finietur, non se usurum. 8. SCAEVOLA libro skiguiari op,. Cui por fundum ter aquae debetur, quacunque vult, in eo rivum licet faciat, duni no aquaeductum mierverteret. TIT. XXI [XXI
DE Rl VIS

S. SCvOLA; De los linderos, libro nico.Al que se le debe el paso del agua por un fundo, le es Licito hacer en ste la acequia donde quiera, con tal que no desnaturalice el acueducto. TITULO XXI [XX] DE LAS ACEQUIAS 1. ULPiANo; Comentarios al Edicto, libro LXX. Dice el Pretor: Vedo que se haga violencia para uno no le sea licito reparar y limpiar las acequias, galeras cubiertas y las presas, para conducir agua, con tal que no conduzca de otro modo el agua que corno de ti la condujo en el anterior estio, ni con violencia, ni clandestinamente, ni en precario. t.Es utilsimo este interdicto, porque si uno no se le permitiera hacer reparaciones, ser molestado de otro modo en el uso. 2.Dice, pues, el Pretor: acequia, galera cubierta; acequia es un lugar deprimido lo largo, por el que corre el agua, cuyo nombre latino ricus viene del griego tv [correr]. 3.Mas galera cubierta es un lugar desde el que se mira hacia abajo; de aqu que se llamaron espectculos. 4.Son presas las que se oponen . un canal para derivar y compeler agua de un rio, ya sean de madera, ya de piedra, ya de otra cualquier materia buscada para contener y transmitir el agua. 5.Pero canal es un lugar deprimido al lado (5) ANTE, el cdice ollado por Geb.
(6) ueus,IIal. (7) septa, inserte Ha,

(4)

1. ULPIANUS libro LXX. ad Ediciw. - Praetor ait: mvos, SPECUS, SEPTA RSFLCERE, PURGARE AQUAE DUCENDAE CAUSA, QUO MINOS LICEAT 1LLI, DUM NE ALETER AQUAM DUCAT, QUAM UTI PRIORE AESTATE NON Vi, NON CLAM, NON PRECARIO A TE (5) DUXIT, ViM FIERl VETO. 1.}ioc interdictum uUlissimum est, narn nisi permittatur alicui relcere, alia ratione usu (6) incoro mod abitu r. 2.Alt ergo Praetor: rivuni, specus (7); rivus est locus per longitudineni depreasus, quo aqua decurral, cui nornen est &7r6,ro5 i,, fa/tuendo]. 3.zSpecus autein est locus, ex quo despicitur; iodo spectacula sunt dieta. 4.eSepta surit, quan ad incile opponuntur aquae derivandae compellendaeve ex ilumine causa, sive ea ligtlea sunt, sive lapidea, sive qualibet alia materia smI ad contiuendam transmittcndamque aquam excogitata. 5.elncile est auteni locus depreasus ad latus (3) Taur.; ducendi, el cdice FL Br. Tau,'. segua correccin del cdice FI.; tura original, Br.
(1) Martianue, Ha. (E) Taur. al mrgen; quse, el mismo en el texto.

vrnis, la escri-

DIGESTO.LIBRO XLIII. TTULO XXI

449

fluminis, ex so dictus, quod incidatur; inciditur enim ve !apis, vel torra, unde primum aqua ex flurnine agi posait. Sed et fossae et putei hoc interdicto continentur, &Deinde alt, Praetor: reficere, purgare; reficere est, quod corruptum est, in priatinum satum restaurare. Verbo reficiendi tegere, substruere, sarcire, aedificarc, iteni adve)iere apportareque ea, quae ad eandem reD opus essent, continentur. 7.Purgandi verbum plerique quidem putant ad eum rivum pertinere, qui integer es; et palam es!, et ad eum pertinere, qui refectione (1) mdiget; plerumque enim ut refectione (2), et purgatio-. ne indigent. 8.eAquae, inquit, ducendae causa; morito hoc additur, ut el demum permittatur et reficere, et purgare rivum, qui aquae .ducendae causa id facit(3). 9.Hoc interdictum corripetit etiam el, qui ius aquae ducendae non habet, si modo aut priore aestate, ant eodem auno aquam duxerit, quum sufficiat, non vi, non clam, non precario duxisse. 10.Si quis terrenum rivum Signinurn (4), Id es! lapideum (5) facere ve!it videri eum non recte hoc interdicto uti; non enim rellcit, qui hoe facit; e! ita Oil ho videtur. 11.Proinde etsi por alium !ocum v.elit ducere, impune prohibetur. Sed etsi eundem rivum deprimat, vel attollat, aut dilatet, vol extenda!, ve! operiat apertum, ve! contra. Ego ceteros quidem impune prohiberi puto; at enim eum, qui operiat apertum, vel contra, eum non puto prohibendun, nial si quam maiorem utilit,atem suam adversarius ostendat.
2. PA.uLus libro LXVI. ad Edictum. - Labeo non posse, alt, ex aporto rivo terrenum fien, quia .commodum domino sol auferretur (6) appellendi lecus, vel hauriendi aquam; quod sibi non placero omponius ait, quia Id domino magia ex occasiono quam ex iure contingeret (7), nial si ab initio in mponenda servitute id actum esset. i
3. ULFIANUS libro LXX. ad Ediclwn, - Servius autem scribit, aliter duci aquam, quae ante por specus ducta est, si nunc per apertum ducatur; nam si openis aliquid faciat quis, quo magia aquam conserve!, vel continea!, non impune prohiben; ego et in specu contra, si non inaior utilitas versetur adversarii.

de un ro, llamado en latn india, porque se hace con incisin; porque se hace incisin en la piedra, en la tierra, para que desde luego se pueda conducir agua de un ro. Mas tambin se comprenden en este interdicto las fosas y los pozos. 6.Despus dice el Pretor: reparar, limpiar; reparar es restablecer en su primitivo estado lo que se estrope. En la palabra reparar se comprende cubrir, cimentar, remendar, edificar, y tambin llevar y aportar lo que para este mismo objeto fuere necesario. 7.Pero, la verdad, los mas opinan que la palabra limpiar se refiere la acequia que est ntegra; y es evidente que tambin se refiere Jaque necesita reparacin; porque las mas de las veces necesitan limpia as como reparacin. 8.Para conducir agua, dice; con razn se aade esto, para que se le permita reparar y limpiar una acequia solamente al que esto lo hace para conducir el agua. 9.Este interdicto le compete tambin al que no tiene derecho para conducir agua, si es que en el anterior esto, en el mismo ao, hubiere conducido agua, porque basta que no la haya conducido ni con violencia, ni clandestinamente, ni en precario. 10.Si alguno quisiera hacer de cemento signino, esto es, de piedra una acequia de tierra, se considera que ste no utiliza debidamente este interdicto; porque no repara el que hace esto; y as Jo parece Ofihio. 11.Por consiguiente, aunque quiera conducir el agua por otro lugar, so le impedir impunemente. Paro tambin, si bajase la misma acequia, la levantase, la dilatase, la extendiese, cubriese la descubierta, 6 al contrario. Yo creo que impunemente se le prohibe los dems; pero no creo que se le haya de prohibir al que cubre la descubierta, al contrario, no ser que el adversario demuestre alguna mayor utilidad suya.
2. PAULO.- Comenterios al Edicto, libro Lxvi. Labeon dice, que de una acequia descubierta no se puede hacer otra cubierta de tierra, porque se le quitarla al dueo del suelo la comodidad de llevar it abrevar el ganado, 6 de sacar agua; lo que Pomponio dice que l no le parece bien, porque esto le correspondera al dueo ms bien por ocasin, que por derccho,. no ser que ello se hubiese coiitratado al principio al imponerse.la servidumbre.

1,Servius et Labeo snibunt, si rivum, qui ab initio terrenus fuit, qua (8) aquarn non conti-. nebat, eaeinenticium ve!it facere, audiendum case. Sed et si eum rivum, qui structilis bit, postca terrenum faciat, aut paitem rivi, aeque non case prohibenduni. Mil]j videtur urgens el necessaria refectio (9) case admitterida, 2.Si quis novuni canalem vel fistulas in nivo
(1) Vase la pgina 411., nola 5. (s) Vase la pgina 441.., sola 5. (31 Vulg.; feclt, el cdice FI. (4) silielnum, el cdice citado por Br.
(5) Taur.; Iapldem, el cddie FI., Br,

Mas escribo Servio, que se conduce de otro modo el agua, que antes fu conducida por galera cubierta, si ahora fuese conducida por otra abierta; pero si uno hiciera alguna obra con la que mejor conserve el agua, la contenga, no se le impide impunemente; yo aun tratndose de galera cubierta opino al contrario, si no mediara mayor utilidad de su adversario. 1.Escriben Servio y Labeon, que uno ha de ser oldo, si quisiera hacer de fbrica la acequia, que en un principio fu de tierra, porque no contena el agua. Pero tampoco Be le ha do prohibir que haga despus de tierra la acequia, que era de fbrica, parte de la acequia. A mi me parece que se debe permitir la reparacin urgente y necesaria. 2.Si alguno quisiera colocar en una acequia
(6) Ial. Vdg.; auferetur, el cdice FI. (1) Ial. Vulg.; conttugere, el cdice PI.
(9) Vase la notas., pagna 441.

2.

ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro LXX.

(8) Segn enmienda Br: qui, el cdice FI.

Testo mu

450

DIGTO .LIBaO XLIII TITULO XXII

velit collocare, quum id nunquam habuerit, utile ei hoc interdictum futurum Labeo ait; nos et hic opinainur, utilitatem eius, qui ducit sine incomrnoditate eius cuius ager est, speotandarn. 3.Si aqua in unum Iacum conducatur, et inde por plures ductus ducatur, hoc interdictuin utile eril volenti reficere ipoum lacurn. 4.Hoc interdictum ad omnes vivos pertinet, sive in publico, siTe lfl privato sint constituti. 5.Sed etsi calidae aquae rivus Oit, de hoe reficiendo competit interdictum. 6,Anoto el de cuniculo restituendo, por quem vapor trahitur in balneariis vaponihus (1), putat utilem actionem competere; el erit dicendum, utile interdictum ex hac causa competere. 7.lisdem autem personis, el in easdem interdictum hoc datur, quibus et in quas el de aqua interdicta redduntur, quae supra sunt enumerata. 8.Si quis rivum reficienti opus novum nuntial, bello dictum est, poase contemni opone novi nuntiationem; quum enim Praetor ej vim fien vetel, absundum est, per openis novi nuntiationem sum impedini. Plano por in rem actionem dicendum est, p0850 adversus eum vindican, ius ci non case, dubium non est. 9.De damno quoque infecto (2) cayere eum debere, mnimo dubitari oportel. 10.Si quia eum exportare, vehere, quae refeclioni (3) necessaria sunt, prohibeat, hoc interdidom ej competere Olilius putat; quod est verun.

una canal nueva, caeras, no habindolas tenido nunca, dice Labeon que habr de tener este interdicto til; nosotros opinamos tambin en este caso, que se ha de atender la utilidad del que conduce el agua sin incomodidad de aquel de quien es el campo. 3.Si el aguafuese conducida un lago, y de all fuera llevada por muchos acueductos, tendr este interdicto i1 el que quiera reparar el mismo lago. 4.Este interdicto es pertinente para todas las acequias, ya se hallen establecidas en terreno pCiblico.ya en privado. 5.Pero aunque la acequia sea de agua caliente, compete este interdicto para repararla. 6.Aristn opina que compete la accin til tambin para restablecer la caera por la cual se hace salir el vapor en los baos de vapor; y se habr de decir 'que por esta causa compete el interdicto til. 7.-.-Este interdicto se da las mismas personas, y contra las mismas, a las qu y contra las qu se dan respecto al agua los interdictos que arriba se han enumerado. 8.Si alguno le denuncia la obra nueva al que repara una acequio, se dijo muy bien que se poda menospreciar la denuncia de la obra nueva; porque vedando el Pretor que se le haga violencia, es absurdo que so le ponga impedimento mediante la denuncia de obra nueva. Y, la verdad, se ha de decir, que no es dudoso que con la accin real se puede reivindicar contra l que l no tiene el derecho. 9.De ninguna manera se debe dudar que l debe dar accin por el dao que amenaza. 10.Si alguno le prohibiera que aporte, lleve las cosas necesarias para la reparacin, opina Ofihio que le compete este interdicto; lo que es verdad.

4, VENULEiUS libro I. inI erdiel orwn. - De rivis reficiendis ita (4) interdicetur, uL non quaeratur, an aquarn ducere actor liecret; non enim tam nocessariam refoctionem (5) itinerum, quam rivorum esse, quando non refectis rivis omnis USUS aquae auferretur (6), et hernies siti necarentur. Et sane aqua pervenire, nisi refecto rivo, non potest; at non refecto itinere difflcultas tantum eundi agendique fieret, quae temporibus aestivis levior esset.
TIT. XXII [XXI)
DE FONTE ULPIANUS libro LXX. ad Edictwn. - Praetor alt: UTI DE EO FONTE, QUO DE AGITUR, HOC ANNO AQIJA (7) NEC VI, NEC CLAM, NEC PRECARIO AB JLLO USUS ES, QUO MINUS ITA UTARIS, VIM FIER1 VETO. Da LACU, PUTEO, PiSCINA irEla INTERI)ICAM.

4. VENULETO; nerdiclos, libro 1. - Respecto la reparacin de las acequias se interpondr el interdicto de modo que no se investigue si al actor le es licito conducir el agua; porque no es tan necesaria la reparacin de los caminos, COifiO la de las acequias, puesto que no reparadas las acequias se privarla de todo el uso del agua, yios hombres moriran de sed. Y, la verdad, el agua no puede llegar, si no fuese reparada la acequio; mas no reparado un camino se producira dificultad solamente para pasar y conducir, cuya dificultad sera ms leve en tiempo de esto.
TITULO XXII [XXII
D LAS FUENTES ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXX. Dice el Pretor: Vedo que se haga violencia para que no uses de la fuente de que se trata, de la manera como de ella usaste en este ao, ni violenta, ni clandestinamente, ni en precario. Tambin dar interdicto respecto a lago, pozo piscina. 1.. Propnese este interdicto para aquel quien se le prohibe usar agua de una fuente; porqu sun le haber no solamente servidumbres para conducir agua, sino tambin para sacarla; y as como son distintas las servidumbres de acueducto y de sacar agua, as tambin sedan por separado los interdictos. 2.Mas este interdicto tiene lugar si alguno

1.ion interdictum proponitur el, qui fontana aqua uti prohibetur; servitutes eniin non tantum aquae ducendae esse solent, verum etiam hanriendas; el sicul discretas sunt servitutes ductus aquae, et haustus aquae, ita interdicta separatim redduntur. 2.FIoo auteni interdicturn locum habet, si
(1) vaporlbue, omtela HaZ. ; ifai. VaIg; 'acto, et cdice FI. a,;0 ta 5., Pgina 41. (5) Vea8e (4) itS, consideras aadida por antiguos copistas.

(5) Vase la pagina 441.. no ta 5. Taur. ,wfcretur, el cdioeFL ) HaZ.; AQOAM, el ddtce FI.

DIGESTO LIBRO XLIII: vfTuLo

zxiri

451

quis uti piohibeatur aqua, boc est sive haurire probibeaLur, sive etiam pecus ad aquarn appellcre. 3,Et eadern suni hie dicenda, quae ad porsonaui attinent, quaecunque in superioribus interdictis dixiiuus. 4.Hoc interdictum de cisterna non competit; nain cisterna non habet perpetuam causam, neo vivam aquarn; ex que apparet, in his omnibus excndum, ut viva aqua sit cisternae autem iinbris 000cipiuntur. Penique constat interdictum cessare, si lacus, piscina, puteus vivam aquam non habeat. 5.Plane si quis ire ad haustum prohibeatur, aeque interdictum sufficiet.
QUO MINOS FONTEM, QUO DE AG1TUa, PURGES, REFICIAS, UT AQUAM COERCERE, UP1QUE EA POSS1S, DUaI NE ALITER UTARIS, ATQUE UTI HOC ANNO NON VI, NON CLAM, NON PRECARIO AB ILLO USOS ES, VIM PIERI VETO.

6.Deiode ait Praetor: (1)

7.Hoc interdietum eandem habet utilitatem, quam habet interdietum de rivis reficiendis; nisi enim purgare et refleere footem lieuerit, nullus usos mus erit. 8.Purgandus autern et reflelendus est ml aquarn corcendam ut uti quis aqua possit, dummodo non autor utalur, quam sicuti (2) hoc anno usus est. 9.sCorcere aquam est continere sic, ne dilfluat, ne dilabatur, dummodo non permit.tatUr cui novas venas (3) quaerere, vel aperire; hic enim innovat aliquid praeter id, quam praecedenti anno usas est. 10.Sed et de laca, puteo, piscina, reficiendis purgandis interdictum cornpetit. 11.EL omnibuspersonis dabitur, quibus pormittttur interdictum de aqua aestiva. TT. XXIII [XXIII
DE CLOACIS

se le prohibiera usar del agua, esto es, ya si se te prohibiera sacarla, ya tambin si llevar abrevar el ganado. 3.Y por lo que atae la persona, se ha de decir aqul lo mismo que hemos dicho en los anteriores interdictos. 4.Este interdicto no compete en cuanto la cisterna; porque la cisterna no tiene causa perptua, ni agua viva; de lo cual aparece que en todos estos casos se ha de exigir que el agua sea viva; mas las cisternas se forman con el agua llovediza. Finalmente, consta que deja de tener lugar el interdicto, si el lago, la piscina y el pozo no tuviera agua viva. 5.Y ciertamente que si alguno se le prohibiera ir a sacar agua, ser igualmente eficaz el interdicto. 6.Despus dice el Pretor: Vedo que se haga violencia para que no limpies y restaures la fuente de que se trata, para que puedas contener el agua y usar de ella, con tal que no uses de ella de otro modo que como osaste en este ao, ni violenta, ni clandestinamente, ni en precario. 7.Este interdicto tiene la misma utilidad que tiene el interdicto sobre reparacin de las acequias; porque si no fuere licito limpiar y restaurar una fuente, no se podra usar de ella. 8.Mas ha de ser limpiada y restaurada para contener el agua, L fin de que uno pueda usar del agua, con tal que no use de otro modo que como us en este ao. 9.<Contener el agua es retenerla de modo que no corra ni se vaya, con tal que no se le permita uno buscar abrir nuevas venas; porque ste hace alguna innovacin sobre aquello de que us en el ao anterior. 10.Mas tambin compete el interdicto para restaurar y limpiar lago, pozo 6. piscina. 11.Y se les dar todas las personas quienes se les concede el interdicto del agua estival. TITULO XXIII [XXIII
DE LAS CLOACAS 1. ULPIANo;

1. ULPiANTIS libro LXXI. ad Edictum. Praetor ait.: Quo MiNOS 1LI..1 CLOACAM, QUAE EX AEDIBUS BIUS
1N TOAS PESTINET, QUA DE AGITUR, PURGARE, REFICERE LICEAT, VIM FIERI VETO. DAMNI INFECTI, QUOD OPEIUS V1TI0 FACTUal CAVERI 1UBEDO.

sri,

1.Sub hoc titulo duo interdicta Praetor subiecit, unum prohibitorium, alterum res ti tutor uni; el primum prohibitorium. 2.Curavit autem Praetor per haee interdicta, ut eloacao et purgeutur, et relciantur; quorum utrumque et ad salubritatem eivitatum, et ad tute1am pertinet; nam et coelurn pestilens, et ruinas minantur immunditiae cloacarum, item (4) si non reficia u tu r. 3.Hoe autem intordictum propositum est de cloacis privatis; publicae enini cloacae pubiteam curam rnerentui'. 4.Cloaca autem est locus cavus, per quem io vi es quaedam fluat. 5.loe interdictuui, quod primum proponitur,

Dice el Pretor: Vedo que se haga violencia para que uno no le sea licito limpiar y recomponer la cloaca de que se trata, que de su casa le pertenece en La tuya. Mandar que se d caucin por dao que amenaza, que haya sido causado por vicio de la obra. 1.El Pretor comprende bajo este titulo dos interdictos, uno prohibitorio, y otro restitutorio; y primeramente el prohibitorio. 2.Mas cuid el Pretor con estos interdictos de que se limpien y se recompongan las cloacas; cuyas cosas corresponden la salubridad y seguri dad de las ciudades; porque las inmundicias de las cloacas, si stas no se reparan, amenazan con aire pestilente y con ruinas. 3.Mas se propuso este interdicto respecto las cloacas privadas, porque las cloacas pblicas merecen cuidado pblico. 4.Mas es cloaca un lugar hueco por el cual corren ciertas inmundicias. 5.Este interdicto, que en-primer lugar se proa

Comentarios al Edicto, libro LXXJ.

(1) z&i, el cdice citado por Br. (E) Hal. Vutg.: si ut, el cddice FI. (5) Segn correccin del cdice FI.; venas, omileto. Taur. segn la escritura original, Br.

(4) item, considra,e anczdicia por antiguos copielae.

452

DIGESTO. LIBRO XLIII: TfTULO XXIII

prohibitorium est; quo prohibetur vicinus virn facero, quominus cloaca purgetur et reficiatur. 6.Cloacae appellatione et tubus, et fistula continetur. 7.Quia auteni cloacarum refocIlo (1) et purgatio ad pubileam utilitatem spectare videtur, id. circo placuit, non case in interdicto addendum: quod non vi, non clam, non precario ab fflo tisus, ut, etiamsi quia talem usu.m habuerit, tarnen non prohibeatur volens cloacam reif core ve[ purgare. 8..Deinde ait Praetor: quae ex aedibus elus in tuas pertinet) aedes hic accipere debes pro ornni aedificio, hoe est, ex aedificio eius in tuum aedificium. Hoz ampliusLabeo putabat, huic (2) interdicto locum esse, et si area ab utralibel parte asdiuni Bit, et si forte, inquit, cloaca ducta Bit ex urbano aediflcio in proximum agrum. 9.Idem Labeo, etiam eum, qui privatam cloacam in publicam (3) immittere velit, tuendurn, no si vis fiat. Sed et si quis velit talem cloacam (4) facere, ut exitum habeat in publicani cloacani, non esse eum impediendum, Pomponius scribit. 10.Quod alt Praetor; pertinet, hoe significat, quod ex aedibus eius in tuas pertinct, hoc est, din gitur (5), extenditu r, pervenil. 11.Et 1am ad proximum vicinum hoc nterdictum psrtinet, quam adversus ulteriores, por quorum aedes cloaca curril. 12.Unde Favius (6) Mala scribit, competere boc interdictuni, ut in vicini aedes veniat, el resoindal pavimenta purgandae cloacas gratia; verenduin lamen esse Pomponius scribit, no eo casu danini infecti stipulatio (7) committatur; sed haec slipulatio non committitur, si paratus sit restaurare Id, quod ex necessitate rcficiendae cloacae causa resciderat (8). 13.---Si quia purganti mili cloacam vol reticienLi opus novum nuntiaverit, rectissirne dicetur, contemta nuntiatione me posas reficere Id, quod institueram. 14.Sed et damni infeeti cautionem pelElestur, (9) si quid opona vitio factum est; nam sicuti reficere cloacas et purgare permittendum fujI, ita dicondum, no damnum aedibus alienis detur. 15.Deinde ah Praetor: QUOD IN CLOACA PUBLICA FACTUM, sivs (lO) EA IMMISSUM HABES, QUO USUS US DETERiOR BIT, FIAT, RESTITUAS (11). ITEM NE QUID FIAT, tMMITTATURVE, INTERD1CAM. 16.Ube interdietuin ad publicas cloacas pertinet, no quid ad (12) cloacam immittas, nove facias, quo usus deterior sit, neve fiat.
2. VaNuLsius libro I. Ingerdictorurn. -. Quam-. quam de reficienda cloaca, non etiarn de nova facienda hoc interdicto comprehondatur, lamen aeque interdicendum Labeo ah, no facienti cloacam vis fiat, quia cadena utilitas sjt. Praetorem onu
(1) Vase la pgina 441., nota S. {) Ral. Vuig.: boa, el cdice FI. (3) publicum, fiat. (4) Taur. segra correccin del cdice Fi.; cloacam, 6 CIoaCuIam, la montura original, Dr. (6) Valg.; dertltur, el cdice FI. (6 FIvtu, Valg.

pone, es prohibitorio; por el cual se le prohibe al vecino hacer violencia para que no se limpie y se recomponga la cloaca. 6.lin la denominacin de cloaca se comprende as la tubera como la caera. 7.Mas como se considera que la recomposicin y la limpia de las cloacas Corresponde la utilidad pblica, pareci bien que no se deba aadir en el interdicto la clusula: que no usaste de ella ni violenta, ni clandestinamente, ni en precario, fi fin de que, aunque alguno hubiera tenido tal uso, no se le prohiba, sin embargo, si quiere, recomponer limpiar la cloaca. 8.Despus dice el Pretor: que de su casa le pertenece en la tuya; casa debes entenderla aqu por todo edificio, esto es, de su edificio en tu edificio. Ademas de esto opinaba Labeon, que h lugar fi este interdicto tambin si fi una otra parte de la casa hubiera un solar, y, si acaso, dice, la cloaca fuera conducida de un edificio urbano al prximo campo. 9.El mismo Labeon dice, que el que quiera hacer verter una cloaca privada en la publica ha de ser tambin amparado para que no se le haga violencia. Pero escribe Pomponio, que si alguno quisiera hacer una cloaca tal, que tenga salida fi cloaca pblica, tampoco se le ha de impedir. 10.Lo que dice el Pretor: le pertenece, sig. nifica esto, que de su casa le pertenece en la suya, esto es, se dirige, se extiende, y llega. 11.Y este int'irdicto corresponde tanto para el prximo vecino como contra Otros ms lejanos, por cuyas casas corre la cloaca. 12.Por lo cual, escribe Favio MeTa, que compete este interdicto para que vaya fl la casa del vecino, y rompa el pavimento para limpiar la cloaca; pero escribe Pomponio, que se ha de temer que no incurra en este caso en la estipulacin de dao que amenaza; pero no se incurre en esta estipulacin, si uno estuviera dispuesto fi restaurar loque haba destruido por Ja necesidad de recomponer la cloaca. 13.Si alguno me hubiere denunciado la obra nueva al limpiar yo al recomponer la cloaca, se dir con muchsima razn que puedo yo, menospreciando la denuncia, continuar la obra que haba comenzado. 14.Pero promete caucin tambin poi' el dao que amenaza, si se caus alguno por vicio de la obra; porque as como se hubo de permitir recomponer y limpiar las cloacas, as tambin se ha de decir que no so cause dao la casa de otro. 15.Despus dice el Pretor: Restablece en su primer estado lo que en una cloaca pblica tienes hecho introducido, por lo que sea se haga peor el uso de aqulla. Y tambin interpondr interdieto para que no se haga introduzca cosa alguna. 16.Este interdicto pertenece fi las cloacas pblicas, para que no introduzcas ni hagas en ellas cosa alguna por Ja cual sea o se haga peor su uso.
2, VENULEYO; Interdictos, libro II. Aunque en este interdicto se comprenda la reparacin de una cloaca, no tambin la construccin de una nueva, dice, sin embargo, Labeon, que se ha de interponer igualmente el interdicto, para que no se haga
(1) non. inserte fiat. (6) Segn enmienda Br.; resclnderat, el cdice FI, (9) uiii paratas sit resUtuere, inserta Vu.lg. (10) r, ruerta segn conjeture Dr. (11) Taur. segn correccin del cdice FI.: RESTITUAT, la escritura original, Br; RF.Sl'ITUATTJR, fiel. Va(g. (15) lii, Ha. Vuig.

DIGESTO.LIBRO XLIII: TTULO XXIV

453

sic interdixisse, nc vis fiei'et, quoiriinus cloacam in publico (1) facere liceret; idcjue O5lioetTrebatio placuisee. Ipse dieendukn ait, ul ne (2) factam cloacarn purgare et restituero permittendum aif. por interdietuin, novam vero Lacere ja demum concedere debeat, cui viaruin publicarum cura Bit.

violencia al que construye la cloaca, porque la utilidad es la misma. Porque el Pretor propuso mi el interdicto para que no se hiciera violencia, de suerte que no fuese lcito hacer cloaca en sitio pblico; y esto les pareci bien Ofiuio y a Trebacio. Este mismo manifiesta, que se ha de decir que por este interdicto se ha de permitir limpiar y restaurar una cloaca hecha, pero que hacer una nueva debe concederlo solamente aquel a quien le corresponda el cuidado de las vas pblicas. TTULO XXIV [XXIIII
DE LO QUE SE HIZO VIOLENTA CLANDESTINAMENTE

TIT, XXIV XXI1J1


QUOD VII AUT CLAM 1.. ULP1ANUS libro LXXI. ad Edieum. - Praetor ait: Quoo VI AUT CL/,.M FACTLJM EST, QUA DE RE

1, ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXX). Dice el Pretor: Restablece su primitivo estado la cosa, de que se trata, que se hizo violenta clanAGITUR, LO, CUM EXPEEUENDI POPESTAS NST, RESTITUAS. destinamenite, cuando hay facultad para ejercitar l accin. 1.Este interdicto es restitutorio; y por medio 1.Hoc interdictuni rcstitutoiium est; et per hon oeeursurn est calliditati eorurn, qui vi aut clain de l se puso obstculo la malicia de los que intentan hacer alguna cpsa violentad clandestinamente; quaedarn moliuntur; iubentur enini ea restituere. porque se les manda que la vuelvan su primitivo estado. 2.Y poco importa que haya tenido, no, de 2.Et parvi re(ert, utrum ius habucrit facienrecho para hacerla; porque ya si tuvo, ya si no, dedi, an non; sive enim ius habuit, sive non, tarnen tenetur interdicto, propter (3) quod vi aut clam recho, est, sin embargo, obligado por el interdicto por razn de lo que hizo violenta clandestinamenfecil; tueri onini ius SUULII debuif., non iniuriam te; porque debi amparar su propio derecho, no ineomminisci (4). tentar una injuria. 3,Finalmente, se pregunt, si al que utilizara 3.Denique est quaesitum, an hoc interdicto este interdicto se le podra oponer la excepcin, lo utenti exceptioneni poasit obiicere, quod (5) non que yo hubiere recibido por mi derecho. Y es ms iure meo receperim (6). Et magia est, ne possit; cierto que no se podra; porque contra la violencia, nam adversus virn, vel qiod clam factum esf., nulla contra lo que se hizo clandestinamente, no se puejusta exceptiolie se tueri potest. de am parar con ninguna excepcin justa. 4.Este interdicto se refiere solamente las 4.fleo interdictum ad ea sola opera pertinef., obras que se hacen en el suelo violenta clandesquaccunque ja solo vi aut clam fiunt. tinamente. 5.Veamos qu sea lo hecho violenta, clan 5.Quid sif. vi factum, vel clain factuin, videstinamente. Quinto Mucio escribi, que se condeamus. Vi Lactum videri Quintus Mucius scripsit, sideraba hecho con violencia lo que uno hbiere si qui s contra, quam prohiberetur, fecerit; et mihi hecho contra lo que se le prohibiese; y me parece videtur plena (7) case Quinti Mocil defloitio. que es completa la definicin de Quinto Mucio. 6.Mas escriben Pedio y Pomponio, que tam 6.Sed et, si quia iactu vol minimi lapilli probin se considera que hizo con violencia aquel hibitus facere, perseveravit Lacere, bonn quoque vi fecisse vicien, Pedius et Pomponius scribunt; quien habindosele prohibido con el lanzamiento de una pequefisima piedra que hiciera, persever coque jure uf.imui'. en hacer; y este derecho observamos. 7.Pero Cascelio y Trebacio opinan, que es lo 7.Sed el si contra testationein denuntiatiomismo, tambin si hubiere obrado contra manifesnemvo (8) fenerit, idem case Cascellius (9) ob Tretacin hecha ante testigos 6 contra denuncia; lo batius putant; quod verum mt. que es verdad. 8.Mastambin dice Aristn, que tambin obra 8.Sed et Aristo ait, eum quoque vi facere, con violencia el que, sabiendo que se le prohibira, qui, quum sciret se prohiben (10), per vii molitus procur con violencia que no se te pudiera prohibir. est, nc prohiber posail. 9.Tambin dice Labeon, que si yo le hublre 9.Item Labeo dicit, si quem facientem proprohibido al que obraba, y ste hubiere dejado de hibuero, isque destiterit (11) in praesentiarum, mrobrar por el momento, y luego hubiere comenzado susque postea Lacere coeperit, vi euin videri fecisobrar otra vez, se considera que obr con violense, nisi permissu meo Lacere coeperit, Vel qua alia cia, no ser que hubier comenzado obrar con justa causa accedente. permiso mio, mediando alguna justa causa. 10. Mas si alguno se viere impedido por en 10.Si quia lamen imbecillitate iiiipeditun, vel etialil nc offenderet val te, vel eum, qui te magni- fermedad, tambin si por no ofenderte, 6 por no

(1) publicum, la.

() propterea, la. (4) coinmttere, Valg. 6) si eam por quod, Ha. (6) feeerkin, Vu.tg.

(2) ne, oa ente Ial. Valg.

(5) Br. segCcn el c&tice Fi, en el que se lee deurnitfaltodenunciatiouemque, Tar. uamde (0) Caseica, Valg. (10) Ha.; prohibere, el cdice FI. (u) Ha. Vulji.; deetltuerlt, el cdice FI.
;

(7) plana, Hetl. Vuig.

454

DIGRSPO LIBRO xLIXI TfTUL0 XXIV

ficiebat, ideo non venerit ad prohibendum, non vi. debitur adversarius vi feciase; et ita Labeo scribit.
11.-Idem alt, et si te volentem ad prohibendum venire deterruerit aliquis, armis forte, sine ullo dlo malo meo, ac propter bac non veneris, non videri me vim feciase;

ofender al que te estimaba mucho no se hubiere determinado a prohibir, no se considerar que el adversario obr con violencia; y asilo escribe Labeon. 11.-El mismo dice, que sial querer t presentarte prohibir te hubiere aterrado alguno, acaso con armas, sin dolo malo alguno mo, y por esto no te hubieres presentado, no se considera que yo obr con fuerza; 2. VENULSYO; ]ntcrdicos, libro JI. - porque no est en poder de Otro hacer peor mi condicin, sin haber yo delinquido en nada. 3. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXXI.Mas ciertamente no es necesario prohibir por uno mismo, sino que tambin si uno hubiere prohibido por medio de un esclavo de su procurador, se considera que prohibi debidamente; lo mismo es tambin si hubiere prohibido un asalariado mo. Y no haga vacilar nadie que por medio de una persona libre no se suele adquirir accin; porque esta prohibicin demuestra que obras con violencia. Y qu es de extraar, puesto que, aun cuando t hubieres obrado respecto mi clandestinamente, yo tendra la accin? Luego la accin se adquiere para m ms bien por hecho tuyo, delinquiendo t, que por el de Otro. 1.-Se ha de saber, que no se ha de hacer violencia en Lodos los momentos, sino que subsiste la que una vez se hizo al principio. 2.-Pero si uno hubiere dado permiso, ser necesaria la excepcin contra el que usa del interdicto. 3.-Mas se habr do decir, que habr lugar la excepcin, no solamente si yo hubiere permitido, sino tambin si mi procurador, el tutor, que administra la tutela, el curador de un pupilo, de un furioso, de un adolescente. 4.-Y la verdad, si un Presidente, 6 un procurador de la repblica hubiere permitido obrar en sitio pblico, escribe Nerva, que no tiene lugar la excepcin porque dice que aunque se le concedi la procuracin de los lugares pblicos, no se le permiti otorgar la concesin. Esto es as verdad, si la ley municipal no le concediera ms amplias facultades al curador de la repblica. Pero lo mismo se ha de admitir, tambin si se concediere por el Prncipe, por aquel quien el Prncipe le hubiere dado el derecho de concederlo. 5.-Si alguno estuviera dispuesto defenderse en juicio contra los que creen que se debe interponer interdicto, para que no se haga una obra, ise considera que deja de obrar con violencia? Y es ms cierto que deja, si ofreciera fianza, y estuviera dispuesto defenderse, si alguno ejercitara la accin; y as lo escribe Sabino. 6.-Pero tambin si alguno estuviera dispuesto dar caucin por el dao que amenaza, cuando se le hubiese hecho la prohibicin solamente por esto, porque no se defenda, porque no prometa por el dao que amenaza, es consiguiente decir, que deja l de obrar con violencia. 7.-Escribe Cassio, que se considera que obra clandestinamente el que ocult al adversario, y no le denunci, si temi su controversia, debi temerla. 8.- Opina el mismo Aristn, que tambin obra clandestinamente el que con nimo de ocultarlo tiene al que l hubiere entendido que le haba de prohibir, y cree debe creerquese le habra de prohibir;
(4) nom1ttebat, Iai. (5) Segn correccin del cdice FI., Dr.; iutellegerit, Taur. segrin a escritura orrgznal.

2. VENULEIUS Ubre II. nerdiclorum. - neo e aliena potestate (1), conditionern meam nihil delinquentis deteriorem facero.
3. ULPiANUS libro LXXI. ad 1ididi.irn. - Prohibere (2) autem non utique per semet ipsum necease est, sed et si quia per servurn suum vsi pro-. curatorem prohib uerit, recte videtu r prohibutMse; dem etiam si mercenarius ineus prhibuerit. Nec quern moveat, (3) quod per liberam personam actio acquari non solet; nam prohibitio hace demonstrat, vi te facere. Quid miruni, quurn, etSi clam tu me feceris, habeam actionem? Ergo facto magia tilo delinquentis, quara alieno acquiritur niihi actio.

1.-illud sciondum est, non oronibus momenLis viro esas faciendani, sed sernel inter initia facta perseverat. 2.-Sed si permiserit, adversos eum, qui utatur interdicto, exceptio erit necessaria. 3.-Non tanturn autem si ego permisero, sed et si procurator meas, ve tutor, qui tutelam admiiiistrat, vel curator pupilti, furiosi, sive adolescentis, dicendum erit, exceptioni locuni fore. 4.-Plane si Praeses, vel curator reipublicae permiserit in publico facere, Nerva scribit, exceplionein locum non habere, quia, et si ej iocorum, inquit, publicorum procuratio data est, coneesalo tamen data non est. Roe ita verum caL, si non lex municipalis curatori reipublicae ampi ms concedat. Sed et si a Principe, vel ab eo, cui Princeps hoc las concedendi dederit, idem erit probandum. 5.-Si quia paratas sit se iudicio defendere adversas eos, qui interdicendum putant, ne opus fiat, an videatur desiriere vi lacere? Et magia est, UI desinat,.si modo satis offerat, et defendere paratus est, si quia agat; et la Sabinus scribit. 13.-Sed et si quia damrii infecti paratus siL cavete, quum propter hoc tanturn esset prohibitus, val quia non defendebat, vel damni infecU non repromittebat (4), consequens est dicere, desinere euro vi facere. i.-Clarn facere videri, Cassius acribit, eum, qui celavit adversariurn, neque ci denuntiavit, si modo Limuit cias controversiam, aut debuit timere. 8.-Item Arista putat, euro quoque clam facere, qui celandi aninlo habet euro, quem prohibiturum se inteilexerit (5), et id existimat, aut existimare debet, se prohibitum ir;
(1) ne ja suena pote!tate Bit, HaL. Vu(g. (2) Prohiben, Ial. (3) qttis prohibuorit, insert a Vulg.

DIGESTO.LIBRO XLIII: TfTULO xxxv

455

etiam eutn clain facere, qui existimare debent sibi controversi&n futuram, quia non epinionem cuius, el resupinam existimationein esse (1) oporteat, no tnelioris conditionis sint stulti, quam periti; 5. Utpi,rus libro LXX. ad Edic,urn. - ant (2) qui aliter eci, quam denuntiavit, vel qui decepto faeit en, ad quem pertiriuit non facere, ve consulto tum denuntiat adversario, quun eum Scit non posse prohibere, ve! tam sero pronunt.iat (3), nl obire (4) prohibiturus, priusquam fiat, non pOasit; el hace ita Labeonern probare Aristo ait. 1.Si quis se denuntiaverit opus facturum, non semper non (Ei) videtur clam fecisse, si post denuntiationein feeerit; debebit enim, et ita Labeo, et diem, el horam denuntiatione cotopleeti, et ubi, et quod opus futurum sit, neque perfusorie (6), aut obscuro dicere, aut denuntiare, noque tam aretare adversarium, ut intra diem occurrere ad prohibendum non possd. 2. --Et si forte non sit, cui denuntietur, neque dolo malo factum sit, no sil, amicis denique, aul procuratori, ant ad domum denuntiandurn est. 3.Sed el Servius recta ait, suf6eere feminae viro notum facere, opus se facturum. vel denique selente eo facere, quamquam etiarn illud suffieiat, celandi animum non habere. 4.Item ait, si quia in publico munieipii velit facere sufficere ei, si curatori reipublieae denuntiet. 5.Si quis, dum puta, locum tuuin esse, qui est ineus, celandi tu, non mei causa feceril, mihi interdictum competere. 6.Idem dicit, et si servi me vol procuratoris celandi causa factum sil, mihi iuterdictum competere. 7.Si quia, quuLn non (7) denuntiasset'Opus se facturum, elque denuntiatum (8) esset, ne facorot, fecerit, utilius puto probandum, vi eum feeisse. 8.Hace verba: quod vi aut clam factum est, ait Mucius ita esse: quod tu, aut tuorum quia, aut tuo iuss.0 facturo est. 9.Labeo autem alt, plures personas contineri bis verbis; nam ecce primurn heredes eorum, quos enumerat Mucius, contineri putat. 10.Idem ait, el adversus procuratorem, tutoren!, curatorem, (9) rnunicipumve (10) syndicum alieno nomine (11) interdici poase. 11.Si quid servus ineus feeit, non ob id meeum actio est, sed (si) id meo nomine, ant mo fedl; namn si tuum servumn mercenarium habuero, quidquid ab en factum fuerit meo nomine, ob id non tecum, sed mecurn, cuius iussu aul nomine id opus a servo tuo factum fuerit, agendum erit hoc interdicto.
(1) sequE por esas, Ha, VuIg, (2) e!, Hal. 5) denwieiat, Ial. Vulg.

4.

VEWULEIUS

libro II. InerclictoruoServius,

4. VENIJLEYO; Interdiclos, libro II. --y Servio dice, que tambin obra clandestinamente el que deba estimar que se le habr de promover controversia, porque no se debe atender, la opinin y lila infundada opinin de cualquiera, fin de que no sean de mejor condicin los necios, que los inteligentes;

cique obr de distinta manera que como denunci, el que obra habiendo engaado al que le importaba que no obrara, deliberadamente le denuncia al adversario cuando sabe que ste no puede prohibirle, le denuncia tan tardamente, que el que hubiera de prohibir no pueda presentarse antesque se haga la cosa; y Aristn dice que as lo aprueba Labeon. 1.Si alguno hubiere denunciado que l haba de hacer una obra, no siempre no se considera que obr clandestinamente, si la hubiere hecho despus de la denuncia; porque deber,, y as lo dice Labeon, consignar en la denuncie el da y la hora, y el lugar, y la obra que se haya de hacer, y no hacer la denuncie confusa u oscuramente, y no apremiar tanto al adversario, que dentro del trmino no pueda acudir li prohibirlo. 2.Y si acaso no hubiera quin se le haga la denuncia, ni con dolo malo se hubiera hecho que no lo haya, se ha de hacer en ltimo caso la denuncia los amigos, 6 al procurador, 6 . la casa. 3.Pero con razn dice tambin Servio, que es suficiente hacerle saber al marido de la mujer que uno har una obra, 6 en ltimo caso, hacerla sabindolo l, aunque tambin sea suficiente que no tenga la intencin de ocultarlo. 4.Tambin dice, que si alguno quisiera obrar en sitio pblico de un municipio, le es suficiente que se lo denuncie al curador de la repblica. 5.-'-Si alguno, creyendo que es tuyo un lugar que es mo, hubiere hecho por ocultarse de ti, no de mi, me compete el interdicto. 6.El mismo dice, que tambin si se hubiera hecho por ocultarse de un esclavo mo de mi procurador, me compete el interdicto. 7.Si alguno, no habiendo denunciado que l har, una obra, y habindosele denunciado l para que no la hiciera, la hubiere hecho, creo que mas convenientemente se ha de admitir que l obr con violencia. 8.Dice Mucio, que estas palabras: lo que se hizo violenta O clandestinamente, significan esto: lo que t hiciste, hizo alguno de los tuyos, O lo que Be hizo por tu mandato. 9.Mas dice Labeon, que en estas palabras se contienen muchas personas; porque opina que se contienen los herederos de aqullos, que enumera Mu cio. 10.Dina el mismo, que en nombre de otro Be puede interponer interdicto contrae! procurador, el tutor, el curador, 6 el sindico de los inunicipes. 11.Si mi esclavo hizo alguna cosa, no hay por esto accin contra mi, sino si la hizo en nombre mo, 6 en el suyo; porque si yo tuviere asalariado un esclavo Luyo, se habrli de ejercitar este interdicto por todo lo que por l hubiere sido hecho en mi nombre, no contra ti, sino contra m, por cuyo mandato en cuyo nombre se habr hecho esta obra por tu esclavo.
(8) renuntlatum, acertadamente Bat. (9) curatorem, oonsidrase ai!adidapor antiguos copistas, (10) euratoremve inunicipum val eyndicum, Vulg. (Al) al alieno nomine aut auo feceili, Valg.

5.

ULI'ANO.;

Co,ncnlarios al Edicto, libro LXX..

(7) non, omtela el cdice citado par Geb.

(4) abire, HaL; obviare, Vuig. (5) non, omtela Vutq. (6) perfunlorIe, Vulg.

456

DIGE8TO.LtBRO XLfll TTULO XXIV

12.Similiter quod iussu cuius factum ant, ob id non cum eo, sed cuius nomine iusserit, hace actio est. Nam si procurator, tutor, curatoL, duuinvir municipi!, quod eius nomine ageret, enius negoium procuraret, fieri iossenit, ob id agendum erit eum co, cuius nomine factum quid cnt, non eum ea, qui ita iussenit. Et si tibi mandavero, ut opus fien Liberes, et in ea re mihi parueris, mecurn, inquit, non tecurn cnt actio.

1.Et quurn interdictuni sic sit seniptum quod vi aut elam factum est, non ita quod vi aut clam fecisti, latius porrigi, quam ad has personas, quas supra nunieravimus, Labeo putat. 14.Et hoc iure utimur, ut, sive ego feeissem, sive Beri iussi, interdicto Quod vi aut elam tenear.

12.Del mismo modo, por lo que se hubiere hecho por mandato de cualquiera hay esta accin, no contra l sirio Contra aquel en cuyo nombre lo hubiere mandado. Porque si el procurador, el tutor, el curador, un duunviro del municipio hubiere mandado que se haga lo que hara en nombre de aqul, cuyo negocio administraba, se habr de ejercitar por &lo accin contra aqul en cuyo nombre se hubiere hecho alguna cosa, no contra aqul que as lo hubiere mandado. Y si yo le hubiere mandado que mandases que hiciera una obra, y en esto me hubieres obedecido, dice que la accin se ejercitar contra m, no contra t. 13.Y como el interdicto se halla as escrito: lo que se hizo violenta clandestinamente, y no as: lo que hiciste violenta clandestinamente, opina Labeon, que se extiende ms que las personas que arriba hemos enumerado. 14.Y observamos este derecho, que ya si yo lo hubiese hecho, ya si mand que se hiciera, estar obligado por el interdicto de lo que se hizo violenta clandestinamente.
8. PAULO; Comentarios al Ediclo, libro LXVII. -- Si yo te hubiere mandado que hicieras una obra nueva, y t otro, no se puede considerar hecha por mi mandato; luego estaris obligados t y aqul. Veamos si yo tambin estar obligado;. y es ms cierto que tambin estoy obligado yo, porue di comienzo la cosa; peno pagando uno de stos quedan libres los dems. 7. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXX!. Si otro la hiciere contra mi voluntad, estar obligado prestar ini consentimiento. 1.Neracio escribe tambin, que aqul cuyo esclavo hizo una cosa violenta clandestinamente, debe restituir su costa la obra su primitivo estado en virtud del interdicto, prestar su consentimiento para que sea restituida; y entregar el esclavo por la noxa; mas si muerto enajenado el esclavo se interpusiese el interdicto, dice que debe prestar solamente su consentimiento, de suerte que pueda ser demandado con este interdicto tambin el comprador, para que pague los gastos, entregue por la noxa, y que restableciendo en su primer estado su costa la obra el dueo de sta, condenado porque no la restituyese, queda libre el comprador. Y lo mismo es, si al contrario, el dueo del esclavo hubiese restituido en su primer estado la obra, hubiese sido condenado en la estimacin del litigio; pero si solamente hubiese entregado al esclavo por la noxa, se interpone tilmente el interdicto contra elduefio de la obra. 2.Dice Juliano, que el que hubiere hecho una obra antes de la dispensa de la denuncia por la cual se le hubiere prohibido, estar sujeto dos interdictos, uno, el que compete por la denuncia de obra nueva, y otro, el de lo que se hizo violenta clandestinatuente; mas habindosete concedido la dispensa, no se habr de entender que obra violenta clandestinamente, aunque se le prohibe; porque debe serle licito edificar al que hubiere dado fianza, porque po', esto mismo se constituye poseedor; y no se ha de estimar que ni antes de 1dispensa, ni despus, obra clandestinamente, porque no se puede considerar ocultado, ni preocupado el que denuncia la obra nueva, antes que promueva la controversia. 3.Muy discretamente se pregunt Juliano

8. PAULUS libro LXVII. (1) ad EcUcurn. - Si

ego tibi mandavero opus novum facere, tu al, non potest videri meo iussu factum; teneberis ergo tu et ile. An eL ego tenear, videamus; et mags est, et me, qui ini tium ci (2) praestiterini, teneri; sed uno ex his satisfaciente ceteri liberantur.

7. ULPIANUS libro LXXI ad Ediclum.Si alius fecnit me invito, tenebor ad hoc, ut patientiam praestem. 1.Neratius quoque senibit, eum, cuius servus vi aut clam fecit, aut sua impensa ex interdicto opus restituere debere, aut patientiain restituendi praestare, et servum noxae declere; plane si mortuo alienatovo servo interdiceretur, patientiam duntaxat praestare debere ait, ita ut et emtor eo interdicto poasit convenir, uL impensarn praestet, aut noxam dat, dominoque operis sua impensa restituente, ant damnato, quia non restitueret, emtoram liberan. Eadeni, et si contra dominus servi ve] opus restituisset, vel (3) litis aestimatione damnatus esset; quodsi tantum noxae dedisset adversus dominum operis utiliter interdici.

2.Mt lulianus, qui ante remissionem nuntiationis, contra quam prohibitus fuerit, opus lecent, duobus iriterdictis tenebitur, uno, quod ex opens novi nuntiatione conipelit, altero, Quod vi aut clare. Remissione autem facta intelligendus non cnt vi ant clam facene, quamvis prohibeatur; licere eniin debet aedifieare ci, qui satisdcdenit, quum possessor hoc ipso Constituatur; clemque facere, nec ante renhissionem, nec postea existimandus est, quum is, qui opus novum nuntiat, non possit videni celatus, et praeoecupatus, antequam controversiam faceret. 3.Bellisaime apud lulianum quaeritur,
1) VII., considrase aIacU cia por antiqm copsas. (5) re, al margen .rUerior de cddice FL.

(3) iu, inserta JaL

DIGESTO.LIBRO XLIII: TTULO XXIV

45,

haec exceptio noceat in hoc interdicto: quod non tu vi, ant clam feceris; utputa utor adversus te interdicto Quod vi aut ctarn, an posais obiicere mihi eandern exceptioneni: quod non tu vi aut clam fecisti? Et alt lulianus, aequis8imum esse, hane exceptionem dar(1); nam si tu, inquit, aedificaveris vi aut clam, ego idem demolitus fuero vi aut clam, et utaris adversus me interdicto, hanc exceptionem profuturam; quod non aliter pronodere debet, nial ex magna et satis necessania causa; alioquin hace omnia officio iudicis celebran oportet. 4,Est et alia exceptio, de qua Celsus dubital, an alt obiicienda, utputa s incendii arcendi causa vicini andes intercidi, et quod vi aut clam monum agatur, aut damni iniuria. Gallus enim dubitat, an effiei (2) oporteret: quod inceiidii defendendi causa factum non (3) Bit; Servius autem alt, si Id magiatratus fecisset, dandam case; privato non nasa idem concedendum; si tamen quid vi aut clain factum Bit, Deque ignis usque eo pervenisset, simpli litem aestimandarn, si pervenisset, absolvi eum oportere. Idem alt case, si damni injuria acturn foret, quoniam nullam iniuriam aut damnum dare videtur seque perituris aedibus. Quodsi nullo incendio id feneris, dinde postea incendium ortum fuerit, non idem ant dicendum, quia non ex postfacto, sed ex praesenti statu damnum facturo sit, neene, aestimari oprtere, Labeo ait.

5.Notavimus supra, quod, quamvis verba interdicti late pateant, tamen ad ea sola opera pertinere interdictum placare, quaecunque fiantin solo; eum enim, qui fructum tangit, non tener interdicto Quod vi aut claro; nullum enim opus in solo facit. At qui arbores suncidit, utique tenebitur, eL qui arundinem, et qui salictum; terrae enim, et quodanimodo solo ipsi corrumpendo rnanus infert. Idem et in vineis succisis. Ceterum qui fructum aufert, furti debet convenir. Itaque si quid operis in solo fiat, interdicturo boom habet. In solo fien accipimus, et si quid cima amberes fiat, non si quid cErca fructum arborum.

6.Si quis acervum stercoris circa agrum pmguam (4) disiecerit, cuni eo, quod vi aut clan' factum est, agi potest; et hoc verum est, quia solo vitium adhibitum sil. 7..Plane si quid agni cobendi causa factum alt, interdictum Quod vi ant clam locum non habet, si melior causa fanta alt agri, quarovis prohibitus quia vi ve clan' feceril. 8.Praeterea si fossam feceris in silva publica, et boa meus in can' inciderit, agere possum hoc interdicto, quia in publico factum est (1) flal. Vutg.; dara, el cdice FI. (s) exeipt, acertadamente Hab. Vulg.
TOMO In de

si en este interdicto perjudicar esta excepcin: lo que tu no hubieres hecho violenta clandestinamente; por ejemplo, utilizo contra ti el interdicto de lo que se hizo violenta clandestinamente; podras oponerme la misma excepcin: lo que no hiciste violenta 6 clan destinamente0 Y dice Juliano, que es muy justo que se d esta excepcin; porque si t, dice, hubieres edificado violenta clandestinamente, y yo mismo lo hubiere demolido violenta clandestinamente, y utilizaras contra mi el interdicto, habr de aprovechar esta excepcin; lo que no debe ser procedente de otro modo, sino por causagrande y bastante necesaria; por lo dems, conviene que todo esto se haga por ministerio del Juez. 4.Hay tambin otra excepcin, respecto de la cual duda Celso si se haya de oponer, por ejemplo, si para contener un incendio derrib la casa del vecino, y se ejercitara contra mi la accin de lo que se hizo violenta clandestinamente, 6 la de dao con injuria. Porque Galo duda si Be podra oponer esta excepcin: lo que no se hubiera hecho para contener el incendio; pero dice Servio,que si esto lo hubiese hecho el magistrado, se ha de dar la excepcin; que no se le ha de conceder lo mismo A un particular; mas si Be hubiere hecho alguna cosa violenta 6 clandestinamente, y el fuego no hubiese llegado hasta all, se ha de estimar el litigio en su simple importe, y si hubiese llegado, debe l ser absuelto. Lo mismo dice que es, si sehubiere de ejercitar la accin de dao con injuria, porque no se considera tampoco que causa ninguna injuria 6 dao habiendo de perecer la casa. Pero si esto lo hubieres hecho sin haber ningn incendio, y luego despus se hubiere producido el incendio, no se habr de decir lo mismo, porque dice Labeon, que no se debe estimar si Be hayacausado, no, dao, por virtud de un hecho posterior, sino en el estado presente. 5.Hemos hecho notar arriba, que aunque las palabras del interdicto tengan significacin extensiva, conviene, sin embargo, que el interdicto se refiera A aquellas solas obras, que se hacen en el suelo; porque el que toca A los frutos no queda sujeto al interdicto de lo que se hizo violenta clandestinamente; porque no hace ninguna obra en el suelo. Mas el que corta Arboles, caas, mimbres, quedar ciertamente sujeto; porque pone mano en la tierra, y en cierto modo estropeando el mismo suelo. Lo mismo es tambin habindose cortado las vias. Por lo dems, el que quita frutos debe ser demandado con la accin de hurto. Y as, si en el suelo se hiciera alguna obra, tiene lugar el interdicto. Entendemos que se hace en el suelo, tambin si se hiciera en los rboles, no si se hiciera algo en cuanto A los frutos de los rboles. 6.Si alguno extendiere un montn de estircol sobre.un campo feraz, se puede ejercitar contra l la accin de lo que Be hizo violenta 6 clandestinamente; y esto es verdad, porque se le aadi vicio al suelo. 7.Mas si se hubiera hecho alguna cosa por causa de cultivar un campo, no tiene lugar el interdicto de lo que se hizo violenta 6 clandestinamente, si se hubiera mejorado la condicin del campo, aunque lo hubiere hecho violenta clandestinamente aquel A quien se le hubiere prohibido. 8.Adems de esto, si hubieres hecho una fosa en una selva pblica, y en ella hubiera cado un buey mio, puedo ejercitar este interdicto, porque se hizo en sitio pblico.
(3) non, omtteta Hal. (4) pinguedtnis canes, Vulg.

458

DIGESTO.LIBRO XLIII. TTULO XXIV

9.Si quis aediflcium demolitus fucrit, quamvis non usque ad solum, quin interdicto teneatur, dubitani desiit. 10.Proinde et si tegulas de aedificio sustulent, magis est, ut interdicto teneatur;
8. VENUL.EIOS libro II. InI erd cioru,n. - nam onigo huius re a solo profleiscitur. Ceterum per se tegulae non possidontur, sed cum universitate Sediflcii; nec ad rem pertinet, affixae sunt, an tantum positae.

9.Si alguno hubiere demolido un edificio, se dej de dudar que aunque no lo hubiere demolido hasta el suelo est sujeto al interdicto. 10.Por consiguiente, tambin si hubiere quitado las tejas del edificio, es mas cierto que esta sujeto al interdicto; 8. VENULETO; Interdictos, libro II. - porque el origen de esto proviene del suelo. Por lo dems, las tejas no son posedas en si mismas, sino con la totalidad del edificio; y no hace al caso que estn fijadas solamente sobrepuestas. 9. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXXI. - Porque aun admitirnos este interdicto, tambin si alguno hubiere arrancado ramas de los rboles. Esto es as!, si hubiere quitado las tejas del edificio; pero si no del edilicio, sino las que estaban puestas en sitio separado, deja de tener lugar el interdicto. 1.Pero si se hubiera quitado la cerradura, 6 la llave, la caneaba, las vidrieras, no se podr ejercitar la accin de lo que se hizo violenta clandestinamente. 2..Mas si alguien hubiere derribado alguna cosa fija en la casa, acaso una esttua, 6 alguna otra cosa, estar sujeto al interdicto de lo que se hizo violenta 6 clandestinamente. 3.Si alguien hubiere arado clandestina violentamente un campo, hubiere hecho una fosas estar sujeto este interdicto; y si hubiere incendiado un montn, lo hubiere esparcido, de modo que no lo aplique uso del campo, no tendr lugar el interdicto, 10. VENULEYO; Interdictos, libro II. -.- porque un montn no est adherido al suelo, sino que se sostiene sobre la tierra, y los edificios estn adheridos al suelo. - Dice Labeon, que el que hubiere vertido alguna cosa en el pozo del vecino para corromper el agua habiendo hecho esto, est sujeto al interdicto de lo que se hizo violenta clandestinamente; porque el agua viva es considerada porcin del campo, la manera que si hubiese hecho alguna obra en el agua. 1.Se pregunt, si estara sujeto este interdicto el que en un municipio hubiere quitado violenta clandestinamente una esttua de un lugar pblico. Y hay la opinin de Cassio, que dice que aqul, cuya esttua hubiera sido puesta en sitio pblico en un municipio, puede ejercitar la accin de lo que se hizo violenta clandestinainerite, porque e import que no fuese quitada; pero los muncipes ejercitaran tambin la accin de hurto, porque las cosas de ellos son como pblicas; mas si se hubiere cado, la quitan los mismos muncipes, y esta opinin es verdadera. 2.Si alguno hubiere quitado una esttua de un monumento, .e le permite ejercitar la accin aquel quien le correspondiese el deecho del sepulcro Y est deteriiiiriado que tambin en este caso haya lugar al interdicto. Y la verdad, se ha de decir, que si por causa, de ornato se hubieran puesto algunas cosas en un sepulcro, se considera que son del-sepulcro. Lo mismo es, tambin si alguno arrancara rompiera la puerta.

9. ULPUNUS libro LXXI. ad Edictum. .-. Nam el si ramos quis de arboribus abstulerit, adhuc interdictum hoc admittimus. Haec ita, si de andificio tegulas sustulerit; ceteruin si non de aedificio, sed seorsum positas, cessat hoc interdiclum. 1.Si tamen sera (1), vel clavis, velcancellus, vel speculaniui sil ablatum, Quod vi aut clam agi non poterit. 2.Sed si quis aliquid aedibus afflxum evulserit (2), statuain forte, vol quid aliud, Quod vi aul clam interdicto tenebitur. 3.Si quis clam aut vi agrum inaraverit (3), vol fossam feceril, hoc interdicto tenebitur; el si accrvum succenderil, val disperserit sic, UI non ad usum agri convertat, interdicto locus non eril,

10. VENULE1us Ubre JI. interdictorum. - quia acervus solo non cohaerel, sed terra sustinetur, aedificia autem solo cohaerent, 11. ULPIANUS libro LXXI. ad Edictun. - Ja, qui in puteum vicini aliquid efTuderit, UI hoc tacto aquam corrumperet, ait Labeo, interdicto Quod vi aut clam eum tener; portio enim agri videtun aqua viva, quemadinoduin si quid operis in aqua fecisset.

11. Utriso; Comentarios al Edicto, libro

Lxxi.

1.Quaesitum est, si statuam in municipio ex loco publico quis sustuleril vel vi, vel clam, Sn hoc interdicto teneatur. Et extat Cassii sententia, eum, cuius statua in loco publico in municipio posita sil, Quod vi aut cFam agere posse, quia intcrfuerit eius, earn non tolli; municipes autern etiam furti acturos, quia res oorum sit quasi publicata (4); si tainen decidenit, ipsi eatn detrahunt; el hace sententia vera est.

2.Si quis de monumento statuam sustulerit., an ei, ad quern ius sepuleri pertineret, agore permit-titur? Lt placel, et in bis interdicto locum esse. EL sane dicendum est, si qua sepuicri ornandi causa apposila sint, sepuieri esse videri. Idem est, el si ostium avellat (5) vel effringal.

i) Ha. Vuig.; serra, el cdice Fi. (2) Hal.; evelleijt, el cdice Fi. (8) Taii.r. segdri la escritura origina!; Lntraverit, la correccin del cdice FLj aravsri, los cdices citados por Br.

a Valg.

(4) licet intsrdietum Sit

elus, culos etatIlR fuerlt, inser

(5) Vulq.; eveUsl, el cddtce Ft.

DIGESTO LIBRO XLIII: PPEJLO XXIV

459

3.Si quis in vineas meas venerit, et inde rdicas (1) abstulerit, hee interdicto Lenehitur. 4.Quod ait Praetor: quod vi aut clara faetum est, ad quod teinpus referatur, videamus, utrum ad praetriIum, an ad praesens; cjuae species apud luliarium exposita est. Mt eriim, in hoc interdicto praesentis tenporis signifieatiouem ac cipi debere; si tawen inquit, ex opere daLnnum datum fuerit, aut dominus, aut la, cuius fundo nocitum erit, sua impensa id sustulerit, utilius prohan, quod lulianos tentat, nL et damnum sarciatun, et impendia restituantur. 5.Interdictuni coniplectitur id, quodeunque ant vi, ant clam facturn est. Sed interdum evenit, ut quid et vi et clam fiat partim, et partim in eodem opere, utputa, quum probiherem, fundamenta posuisti, postea qunn convenissem, ne reliquum Opus fieret, absente et ignorante me reliquurn opus perfecisti, ve contra fundamenta clam iecisti, deinde cetera prohibente me asdifleasti; hoc jure utimur, ut, etsi vi et clam factura sit, interdictuin hoc suficiat. 6.Si tutoris iussu aut cui'atoris factum sit, quum placeat, quod Cassius probat, ex dolo tutoris vel curatoris pupillum vol furiosuna non tener, eveniet, ut in ipsum tutorern curatoremque aut utilis actio eompetat, ant eLiana utile interdictum. Carta ad patientiam tollendi operis utique tenebuntur pupillus el furiosus, et ad noxam. 7.An ignoscitur servo (2), qui obtemperavit tutor, aut curatori,nam ad quaedam, quae non habent atrocitateni facinoris ve sceleris, ignoscitur servis, si val doniinis, val bis, qui vice dominorum sunt, obtemperaverint? Quod el in hoccasu admittendum est. 8Si, posteaquam vi aut clam factum est, venierit fundus, an vanditor nihilominus hoc interdicto experiri possit, videainug. Et exstat sententia existiinantium, nihilominus competere ei interdietum, neo finiri venditione; sed ncc ex enito actiono quidquam erit (3) praestandum emtori ex eo opere, quod ante venditionein factum est; satis enitn asee, quod utique propter hoe opus vilioni praediurn distraxerit. Corte, etsi non viliori vendidit, idem cnt probandum. 9.Plano si post venditionem fundi opus faetum est, etsi ipse expeniatur venditor, quia nondum traditio facta caL, tamen ex emto actione Cmtori (4) tenebitur; omne enim et COITfltflOdUm at jneommodum ad emtorem pertinere debet. lO..Si fundus in diana additus sit, cu competat interdictum? Et ait lulianus, interdictum Quod vi aut clam ej competere, cuius interfuil, opus non flor; fundo enim iii diem addicto et comniodum, et ineonimoduni omne ad emtorem, inquit, pertinet, antequarn venditio trarisferatur; et ideo si quid tunc vi ant clam factum est, quamvis molior conditio allata fuerit ipse utile interdictuni habebit; sed eani actionem, sicul fructus medie (1) radices, llal.
(8)

3.Si alguno hubiere ido mis vias y hubiere quitado en ellas los rodrigones, estar sujeto este interdicto. 4.Lo que dice el Pretor: lo que se hizo violenta clandestinamente, veamos qu tiempo se referir, si al pasado, -al presente; cuyo caso se halla expuesto en Juliano. Porque dice loe en este interdicto se debe admitir la indicacin del tiempo presente; pero aade, que si el dao hubiere sido causado por la obra, y o el dueo, aquel en cuyo fundo se hubiere causado el dao, la hubiere demolido su propia costa, es ms conveniente aprobar lo que indica Juliano, que se resarza el dao y se reintegren los gastos. 5.El interdicto comprende todo lo que se hizo violenta clandestinamente. Pero veces acontece que en una misma obra se hace alguna cosa en parte violenta y clandestinamente, yen parte no, por ejemplo, cuando, habindotelo yo prohibido, echaste los cimientos, y despus, habiendo yo demandado para que no se hiciera la restante obra, terminaste la obra estando yo ausente, ignorndolo yo; al contrario, echaste clandestinamente los cimientos, y despus edificaste lo dems prohibindolo yo; observamos este derecho, que sea suficiente este interdicto, aunque se haya hecho violenta y clandestinamente. 6.Si por orden del tutor 6 del curador se hubiera hecho alguna cosa, como est determinado, lo que aprueba Cassio, que por dolo del tutor 6 del curador no se obliga el pupilo 6 el furioso, suceder que competer la accin til, 6 tambin el interdicto til, contra el mismo tulor y curador. Y la vendad, el pupilo y el furioso estarn obligados tolerar que se demuelala obra, y la entrega por noxa. 7.,Se perdonar acaso al esclavo que obedeci al tutor al curador,puesto que en ciertas cosas que no contienen la atrocidad de un delito 6 de un crimen se perdona los esclavos si hubieren obedecido sus dueos, 6 t los que hacen las veces de sus dueos? Lo que tambin se ha de admitir en este caso. 8.Si despus que se hizo una cosa violenta 6 clandestinamente hubiere sido vendido el fundo, veamos, si, no obstante, el vendedor pueda ejercitan este interdicto. Y hay la opinin de los que estiman que, ello no obstante, le compete elinterdieto, y que no se extingue con la venta; pero que ni por la accin de compra se le ha de pagar cosa alu al comprador por la obra que se hizo antes de la venta; porque es bastante que por razn de esta obra haya vendido el predio por ms bajo precio. Y la verdad, lo mismo se habr de admitir aunque no la haya vendido por ms bajo precio. 9.Mas si la obra se hizo despus dala venta del fundo, aunque el mismo vendedor ejercite la accin porque aun no se le hizo Ja entrega, estar, sin embargo, obligado al comprador por la accin de compra; porque todo provecho y quebranto debe pertenecerle al comprador. 10.Si un tundo hubiera sido adjudicado trmino, t quin le competer el interdicto? Y dice Juliano, que el interdicto por lo que se hizo violenta clandestinamente le compete aquel quien te interes que no se hiciera la obra; porque, adjudicado trmino un fundo, dice que todo provecho quebranto le pertenece al comprador antes que sea transferida la venta; y por esto, si entonces se hizo alguna cosa violenta 6 clandestinamente, aunque

(2) furiosus; sed an Ignoscitur servo ad nozani, Ial.


Jal.; ci por erit, el cddice FL

vag.

cin del cdice FI., Br.

(4) Taur. segn la escritura original; enitor, la correc-

460

DIGESTO.LIBR0 XLIU TITULO XXIV

tempere percep tos, venditi indicio praestare cogen-' dum alt. 11,Aneto autem senibit, non (1) possessori osee denuntiandum; nam si quis, inquit, fundum m1hi vendiderit, eL noodum tradiderit, et vicinus, quum opus facere veliet, et scireL me emisse, et in fundo moran, mihi denuntiaverit, esse eum Lutuin futurum, quod ad suspieionem clam facti opone pertineret (2); quod sane verum est. 12.Ego (3), si post in diem addictionem faetam fundus precario traditus sit, putom, emtorem interdietum Quod vi aut clam habere. Si vero aut nondum traditio facta est, aut etiam fanta sitprocarii rogatio, non puto dubitandum, quin venditor interdictum habeat; ej enirn competere debet, etsi res ipsius peniculo non siL. Neo multum facit, quod res emtoris periculo cst; nam et statim post venditionein contractam perinulum ad emtorem apectat, et Lamen, antequani ulla traditio fiat, nemo dixit (4) interdictum ci competere. Si Lamen precario sil in poeseesione (5), videamusne, quia interest ipsius, 1ualiterqualiter possidet, iam interdicto uti possitT Ergo, et.si conduxit, multo magia; nam el nolonum posse interdicto experiri, in dubium non venit. Plane si, posteaquam melior conditio allata est, aliquid operis vi aut clam factum sil, nec lulianus dubitaret (6), interdictum vendtori competere; nam mIer Cassium el Iulianum de Ib, quod medio tempore accidit, quaestio est, non de co opere, quod postea oontigit.

13.Si ita praedium vonierit, uL, si displicuisset, inemtuin esset, facilius admittimus, interdictum emtorem habere, si modo est in possessione. El si resciasio emtionis in alterius arbitnium conferatur, idem cnt probandum. Idemque et si ita veniisset, ut, si alquid (7) evenisset, inemtum esset praedium. Et si forte commissoria veniorit, idem dicendum est.
14.Idem ulianus seribil, interdictum hoc non olum domino praedii, sed etiam bis, quorum interest opus factum non esse, competere. 12. VENULELUS libro XI. Interdiclorurn,. Quamquam autem colonus et fructuarius fructuum nomino in hon interdictum adrnittantur, tamen el domino id competet, si quid praeterea eius intersit. 13. ULPJANUS libro LXXI. cid Eclictum. - Denique si arbores in fundo, cuius ususfructus ad Titium pertinet, ab extranco, vol a propr.ietario succisae fuerint, Titius et lege Aquilia, et interdicto Quod vi aut clam cum utroque eorum recte experietur.
(1) semper, na Vulg. (2) HaL; perttnere et cctae F(. (5) Ergo, Vu(g.

se hubiere ofrecido mejor condicin, tendr l mismo el interdicto til; pero dice que ha de ser obligado entregar por la accin de venta esta accin, as como los frutos percibidos en el tiempo intermedio. 11.Mas escribe Aristn, que no se le ha de hacer denuncia al poseedor; porque si alguno, dice, me hubiere vendido el fundo, y aun no me lo hubiere entregado, y el vecino, queriendo hacer una obra, y sabiendo que yo lo llatda comprado, y que moraba en el fundo, me hebiere hecho la denuncia, l habr de estar seguro por lo que so refiere la sospecha de haber hecho clandestinamente la obra; lo que ciertamente es verdad. 12.Yo opinarla, que si despus de haberse hecho la adjudicacin trmino hubiera sido entregado en precario el fundo, tiene el comprador al interdicto de lo que se hizo violenta clandestinamente. Mas si no se hizo todava la entrega, tambin si se hizo el ruego del precario, no creo que so deba dudar que el vendedor tenga el interdicto; porque le debe competer aunque la cosa est riesgo suyo. Y no importa mucho que la cosa est riesgo del comprador; porque aunque inmediatamente despus de contratada la venta el riesgo le corresponde al comprador, esto no obstante, antes que se haya hecho entrega alguna nadie dijo que le compete el interdicto. Mas si en precario estuviera en posesin ,no consideraremos que podr ya utilizar el interdicto, porque le interesa al mismo, que en alguna manera posee? Luego con mucha ms razn, tambin si tom en arrendamiento; porque no se duda que tambin el colono puede ejercitar el interdicto. Mas si despus que se ofreci mejor condicin se hubiera hecho alguna obra violenta clandestinamente, no dudara Juliano que le competiese el interdicto al vendedor; porque la cuestin entre Cassio y Juliano es respecto lo que aconteci en el tiempo intermedio, no en cuanto la obra que se hizo despus. 13.Si el predio hubiera sido vendido de modo que si no hubiese agradado se tuviese por no comprado, admitimos ms facilmonte que el comprador tiene el interdicto, si se halla en posesin. Y si la rescisin de la compra fuese dejada al arbitrio de otro, se habr de admitir lo mismo. Y lo mismo es tambin si se hubiese vendido de modo que el predio se tuviese por no comprado, si aconteciese alguna cosa. Y si acaso hubiere sido vendido con pacto comisorio, se ha de decir lo mismo. 14.Escribe el mismo Juliano, que este interdicto compete no solamente al dueo del predio, sino tambin aquellos It quienes les interesaba que la obra no hubiera sido hecha. 12. VENULEYO; Jrilerditos, libro II. - Mas aunque el colono y el usufructuario sean admitidos por razn de los frutos It este interdicto, le compete, sin embargo, tambin al dueo, si adems le importara It l alguna cosa. Finalmente, si en el fundo, cuyo usufructo le pertenece It Ticio, hubieren sido cortados rboles por un extrao por el propietario, Ticio ejercitar con razn contra uno y otro la accin de la ley Aquilia, y el interdicto de lo que se hizo violenta clandestinamente.
13. ULPLtNO;

Comentarios al Edicto, libro LXXI,

(4) dixerlt, Hat. Vu(g. (5) Segue eo,recciin del ec$dioe M., Br.; Zsur. 8CQn a eeoriLara ortgmat.

POH5e5IOiiem

cura original, Br.

(6) dubitt, Ha(. (1) 7'aur. eet,4n correoczn del cdice Fi.; quid, ta eceri-

DIGESTO.LIBRO XLIII: TfTuLo XX1V

461

1.Labeo scribit, si filio (1) prhibente opus factum siL, et te habere interdictum, ac si te prohibento opus factum est, et flhium tuum nihilominus. 2.Idem alt, adversus tiumfamilias in re poculiari neminem elam videri fecisse; namque, si scit eui fihiunifanillias esse, non videtur cius celandi gratia fecisse, quem certum (2) est nullam securn actionem habere. 3.Si ex sociis communis fundi unus arbores suciderii, socius curn eo hoc interdicto experiri potest, quum ci competat, cuius interest. 4.Unde apud Servium amplius relalum est, (si) mihi concesseris, ut ex fundo tuo arbores caedam, deinde eas alius vi aut clam caeciderit, mihi hoc interdictum competere, quia ego sim, cuius interest; quod facilius erit admittendum, si a te cm, ve[ ex aliquo contractu boc consecutus sim, ut mihj caedere Iiceat. 5.Quaesitum est, si, quum praedium interim nullius esset, sliquid vi aut clam factum sil se postea dominio ad aliquam devoluto, interdicto locus sit; ulputa hereditas iacebat, postea adiit hereditatem Titius, an ci interdictwn competal.? El est apud Vivianuin (3) saepissime relatum, heredi coinpetere boc interdictum eius, quod ante aditarn hereditatem factum Bit. Nec referre, Labeo ait, quod non scierit, qui heredes futuri (4) essent; hoc enim posse quem causan etiam post aditam here-. ditatom. Nc illud quidem obstare, Labeo alt, quod co (5) tempore nemo dominus fuerit; nam et sepulcr nemo dominus fuit, et tamen si quid e eo fiat, expeniri possum Quod vi aut clam. Aceedil his, quod hereditas dominae (6) loum obtinet, et recte dicetur, heredi quoque competere et ceteris suecessoribus, sive antequam successerit (7), sive postes aliquLd sil vi aut clam admissum.

6.Si colonus meus opus fecerit, si quidem me volente ve ratum habente, perinde est, atque si procurator rneus fecisset; in quo placol, sive ex voluntate mea fecerit, tener me, sive ratum hahuero, quod procurator feeit. 7.lulianus ait, si colonus arborem, de qua controversia erat, succiderit (8), vol quid (9) ahud opus fecerit, si quidem iussu domini Id factum sil, ambo tenebuntur, non (10) ut patientiam praestent, sed UI impensam quoque ad restituendum praobeant; si autem dominus non iusserit, colonus quidem tenebitur, ut patientiam et impensam praestet, dominus vero nihil amplius, quam patientiam praestare cogendus enit;

1.Escribe Labeon, que si prehibindolo tu hijo se hubierahecho una obra, tienes tambin t el interdicto, y si Ia obra se hizo prohibindolo ti, lo tiene, ello no obstante, tambin tu hijo. 2.Dice el mismo, que contra un hijo de familia no se considera que hizo alguien clandestinamente cosa alguna en los bienes del peculio; porque si sabe que l es hijo de familia, no se considera que lo hizo por ocultarse del que es cierto que no tiene ninguna accin contra l. 3.Si uno de los condueos de un fundo comn hubiere corlado arboles, el condueo puede ejercitar contra l este interdicto, porque le compete al que le interesa. 4.Por lo cual se dijo adems por Servio, que si me hubieres concedido que yo corte rboles de tu fund, y despus Otro los hubiere cortado violenta clandestinamente, me compele este interdicto, porque soy yo aquel . quien le interesa; lo que ms fcilmente se habr de admitir, si tecompr, porotro contrato consegu de U, que me fuera licito cortarlos. 5.Se pregunt, si, mientras que un predio no fuese de nadie Be hubiera hecho alguna cosa violenta clandestinamente, habr lugar al interdicto, si despus hubiera pasado el dominio alguien; por ejemplo, estaba yacente la herencia, y despus adi Ticio la herencia; le competer el interdicto? Y muchisiinas veces se dijo por Viviano, que al heredero le compete este interdicto por lo que se hubiera hecho antes de adida la herencia. Y no importa, dice Labeon, que uno no supiere quines hayan de ser los herederos; porque esto puede uno alegarlo aun despus de adida la herencia. Y dice Labeon, que no obsta ciertamente que en aquel tiempo nadie haya sido dueo; porque tampoco fin nadie dueo de un sepulcro, y, sin embargo, si en l se hiciera alguna cosa puedo ejercitar el interdicto por lo que se hizo violenta clandestinamente. Afldese esto, qu la herencia hace las veces de dueo, y con razn se dir que competa tambin al heredero y Ii los dems sucesores, ya si alguna cosa hubiera sido hecha violenta clandestinamente antes, ya si despus, que hubieren sucedido. 6.Si un colono mo hubiere hecho la obra, si verdaderamente querindolo ratificndolo yo, es lo mismo que si la hubiese hecho un procurador mo; respecto lo que est determinado, que quede yo obligado ya si l la hubiere hecho con mi voluntad, ya si yo hubiere ratificado lo que hizo el procurador. 7.Dice juliano, que si el colono hubiere cortado el arbol, sobre el cual habla controversia, hubiere hecho alguna otra obra, si verdaderamente esto hubiera sido hecho por orden del dueo, ambos estarn obligados no prestar su consentimiento, sino pagar los gastos para restituirla su primer estado; mas si el dueo no lo hubiere mandado, estar ciertamente obligado el colono prestar el consentimiento y pagar los gastos, pero el dueo no habr de ser obligado . nada ms que prestar el consentimiento; 14. JULIANo; Digesto, libra LXVIll.porquetambin si un esclavo mo hubiere hecho la obra ignorndolo yo, y yo lo hubiere vendido manumitido, se podr ejercitar Contra mi la accin para esto slo, para que yo consienta que se demuela la obra; mas
(7) suceeeerint, Ial.

14. ITJLIANUS (11) libro LX VIII. Dijestorum. nam et si servus meus ignorante me opus fecerit, eumque vendidero Mmanurnisero, mecum in hoc soluni agi poterit, UI patiar opus tolli; eum emtore autem servi, ut aut noxae dedal, aut imnpensam,
(2) Hal. Vulg.; SerIas, el cdice Fi. (8) Isilanum, Ial. Vn(g. (4) futurl, om1e1a Hal. (bj Taur. segn (a escritura original; tu, inserta la correccin del cdice FL, Br.
(1) tito, insertan Jial. Vulg.

(9) quod, Ial. Vutg. (10) tanlum, Murta HaZ. (11) Ulpisnes, Vuig.

(5) domlni, Ial. Valg. (5) Ial. VuLg.; o nacidarat, si cdice FI.

462

DIGESTO.LIBRO

xLm: TfTULO XXIV


contra el coa'prador del esclavo, 6 para que lo entregue por la noxa, para que pague los gastos que se hubieren hecho en la demolicin; mas tambin se podr ejercitar la accin vlidamente contra el mismo manumitido. ..Este interdicto compete siempre contra el poseedor de la obra; y por esto habr lugar al interdicto, si cualquiera hubiere hecho una obra en fundo mo ignorndolo yo, aun contra mi voluntad. 1.Uno li quien le habas dado en arrendamiento un fundo para cavarlo, quit las piedras y las ech en el predio del vecino; dice Labeon, que no ests obligado por el interdicto de lo que hizo violenta clandestinamente, no ser que esto haya sido hecho por orden tuya; yo opino, que se obliga el arrendatario, pero el arrendador no de otra suerte, sino si pudiera prestar su consentimiento, tuviera alguna accin, que ceder; de otra suerte, no es conveniente que se obligue. 2.Si por mi orden se hubiere amontonado tierra en un sepulcro mo, escribe Labeon, que se ha de ejercitar contra mi el interdicto de lo que se hizo violenta clandestinamente; y que si esto se hubiera hecho por resolucin comn de muchos, es licito ejercitar el interdicto 6 contra uno solo, 6 contra cada uno; porque la obra que indivisa se hizo por muchos obliga solidariamente cada uno; pero si la hubiere hecho uno de ellos por propia resolucin, se habr de ejercitar contra todos el interdicto, por supuesto, solidariamente. Y as, el haber sido demandado uno, no librar al otro, sino antes bien el cobro hecho al otro; porque en el caso anterior la demanda del uno libra al otro. Adems, se puede ejercitar tambin laaccin de sepulcro violado. 3.Este interdicto se da contra el heredero y los dems sucesores por lo que fu poder de ellos, y no compete despus de un ao. 4.Mas el ao comienza correr desde queso termin esta obra, desde que se dej de hacer, aunque ng haya sido terminada; de otra suerte, si alguno contase el ao desde el principio en que la obra fu comenzada, sera necesario ejercitar muelias veces la accin contra aquellos que hiciesen la obra con mucha lentitud. 5.Pero si el lugar en que se hizo la obra fuese tal que l no se fuera facilmente, por ejemplo, si se hubiera hecho violenta clandestinamente en un sepulcro, en otro lugar escondido, y aun si se hiciera la obra debajo de tierra, 6 debajo del agua, si se hiciera alguna cosa en una cloaca, compete aun despus del ao, con conocimiento de causa, el interdicto por lo que se hizo; porque con conocimiento de causa seha de remitirla excepcin de un ao, esto es, mediando grande y justa causa de ignorancia. 6.Si alguno hubiese estado ausente por causa de la repblica, y despus habiendo vuelto quisiera utilizar el interdicto de loque se hizo violenta 6 clandestinamente, es ms verdadero que no es l excluido al ao, sino que tiene el ao despus de haber vuelto; porque aunque un menor de veinticinco aos hubiere comenzado estar ausente por causa de la repblica, y despusse hiciera mayor mientras estaba ausente por causa de la repblica, habr de suceder que se le compute el ao desde que volvi, no desde que cumpli los veinticinco aos;y as lo resolvieron por rescripto el Divino Pie y despus de l todos los Prncipes. 7.En este interdicto se estima el litigio en
(2) Segn nuesO'a enmienda; rodit, eh addhaeFl.

quan in restitutione facta fuerit, praestet; sed et cum ipso rnanUmiSSO recte agi poterit.

15. ULPIANUS libro LXX!. ad Edictam. Sernper adversus possessorem operis hoc interdictum competit; idcircoque si quilibe.t insulo ve etiam invito me opus in fundo meo fecerit, interdicto locus erit. 1.ls, cu fundum pastinandum locaveras, lapides sustulit, et in vicini proiecit praediuii; ait Labeo, te vi aut clam non tener, nisi iussu tuo id factum sit; ego puto conductorem tener, locatorem autem non alias, nisi aut patientiam praestare possit, aut aliquaLn actionem habeat, quam praestet; ceterum tener non oportere.

15.

ULp1.No;

Comentarios al Edicto, libro LXXI.

2.Si in sepulcro alieno terra congesta fuerit iussu meo, agendum osse Quod vi aut clam mecern, Labeo seribit; et si communi consilio p!urium id factuin sit, licere vel cuna uno, ve! cum singulis experiri; opus eiiiiii, quod a pluribus pro indiviso factum est, singu los lo solidum obligare; si tamen proprio quis coruni consilio bou tecerit, cum omnibus esse agenducn, sciiicet in solidum. Itaque alter conventljs alterum non liberabit, quin imo perceptio ab altero; su ore etenim casu alterius conventio alteruiri liberat. Praeterea sepuicri quoque violali agi potest.

3.Roe interdictum in heredem ceteroaque successores datur in id, quod ad eca pervenit, et post annum non competit. 4.Annus autem cedere incipit, ex quo id opus factum perfectum (1) est, aut lien desiit, licet perfectum non sit; alioquin, si a principio operis coept annum quis numeret, necesse est, cum his, qui opus tardissime facerent, saepius agi. 5.Sed (2) si is sit locus, in quo opus factum est, qui facile non adiretur, utputa in sepulcro vi aut clam factum est, vel in abdito alio loco; sed etsi sub terra fieret opus, ve! sub agua, vel cloaca aliquid factum sit, etiarn post annurn causa cognita coinpetit interdicium de eo, quod factum ese; nam causa cognita annuam exceptionem remittendarn, hoc est, magna et justa causa ignorantiae nterenienLe. 6.Si quia reipublicae causa abfuisset, deinde reversus interdicto Quod vi aut clam ud veliet, venus est, non exciudi anno eum, sed reversum annum habere; nam ets niinor Viginti quinque annis reipublicae causa abesse coepisset, deinde rnaior effectus sit, dum abest reipublicae causa, futuium, ut, ex quo rediit (3), annus el computetur, non ex quo implevit vicezimum quintum annum; et ita Divus Pius, et deinceps omnes Principes rescripserunt.

7.Hoc interdicto tanti lis aestirnatur, quanti


(1) pefectumve. Valg. (2) eS, utrLa Vulg.

DIGESTO.LIBRO XL1U TfTULO XLIV

463

actoris interest id opus factum (1) esse. Officio autem iudicis ita oportere fieri restitutionem, iudicanduni est, ut in ornni causa eadem conditio sit actoris, quae futura esset, si d opus, de quo actum est, neque vi, neque clam factum esset. 8.Ergo nonnunquam etiarn dominhi ratio habenda est; utputa si propter hoc opus, quod factum es!, servitutes amittanlur, aul ususfructus intereat. quod non tantum tune eveniet, quurn quis opus aedifcaverit, verum etiam si diruisse opus proponatur, eL deteriorem conditionem fecisse vel servitutum, vel ususfructus, ve[ ipsius proprielatis. 9.Sed quod interfuil, aut per iusiurandum, quod in litem actor luravenit, aut, si jurare non poasit, iudicis offlcio aestimandum est. 10.Eum autem, qui dolo malo fecerit, quominus possit restituere, perinde habendum, ac si posset. 11,Culpam quoque in hoc interdicto venire, erit probandum; quae tamen arbitrio iudicis aestimanda erit. 12,Quia autem hoc interdicturn Id, quod interest, continet, si quia alia actione fuenit cnsecutus Id, quod interfuit, opus non esse (2) factum, consequens erit dicere, ex interdicto nihil eum Con sequi oportere. petit hoc interdietum etiam bis, qui non possident, si modo eorum interest. 1.Si quis vi aut clam arbores non frugiferas caeciderit, veluti cupressos, domino duntaxat competit interdictum. Sed si amoenitas quaedam ex huiusmodi arboribus praestetur, potest die, el fructuarii interesse propter voluptatem et gestatio nem, et esse huic interdicto locum. 2.-ln summa, qui vi aut clam fecit, si possi-. dei, pationtiam et impensam tollendi operis, qui fecit, nec posaidet, irupensam, qui possidel, neo Iecit, patientiam tantum debet.
17. IDEM (3) libro LXIX. ad Edicluni. - mierdictum Quod vi aut elam por quemvis domino acquinitur, licet per inquilinum. 16. PAIJLUS

tanto cuanto le interesa al actor que se haya hecho la obra. Mas se ha de juzgar, que conviene al ministerio del juez que la restitucin so haga de modo, que en todo caso sea la condicin del actor la misma que habnia sido si no se hubiese hecho ni violenta ni clandestinamente la obra de que se trat. 8.Luego veces se ha de tener cuenta tambin del dominio; por ejemplo , si por causa de la obra que so hizo se perdieran las servidumbres, A se extinguiera el usufructo, lo que no solamente suceder cuando alguien haya edificado la obra, sino tambin si se dijera que demoli la obra, A que hizo peor la condicin de las servidumbres, A del usufructo, A do la misma propiedad. 9.Mas lo que import ha de ser estimado A mediante juramento, que el actor hubiere prestado para el litigio, A si no pudiera Jurar, por ministerio del Juez. 10.Mas el que con dolo malo hubiere hecho de modo que no pudiera restituir, ha de ser consideradolo mismo que si pudiese. 11.Se habr de admitir que en este interdicto venga comprendida tambin la culpa; la que habr de ser, sin embargo, estimada arbitrio del juez. 12.Mas como este interdicto comprende lo que importa, si alguno hubiere conseguido con otra accin cuanto import que no se hubiese hecho la obra, ser consiguiente decir que no debe l conseguir nada con el interdicto. Compete este interdicto tambin los que no poseen, si es que les interesa. 1.Si con violencia clandestinamente alguno hubiere cortado rboles no frutales, por ejemplo, cipreses, el interdicto compete solamente al dueo. Mas si con tales rboles se prestara cierta amenidad, se puede decir que le interesa tambin al usufructuario por razn del recreo y de la alameda, y que ha lugar este interdicto. 2.En suma, el que hizo una obra violepta A clandestinamente, debe, si la posee, el consentimiento y los gastos de demoler la obra, el que la hizo y no la posee, los gastos, y el que la posee y no la hizo, solamente el consentimiento. El interdicto de lo que se hizo violenta clandestinamente se adquiere para el duefio por medio de cualquiera, aun por medio de un inquilino.
18. CELso; Digesto, libro XXV. - Si alguno cort antes de estar en sazn la selva maderable, estar sujeto al interdicto de lo que se hizo violenta clandestinamente; si del mismo modo cort la que estaba en sazn, y al dueo no se le caus dao, no responder de nada. 1.No absurdamente se respondi, que si lo hubieses rogado un magistrado que le mandase a tadversario que compareciera en juicio, para que no te denunciase una obra nueva, se considera que hiciste clandestinamente la obra que entretanlo hubieres hecho.
16. PAUI.o;

libro LXVII. ad Edielum. - Corn-

Comentarios al Edicto, libro LX Vil.

17. EL mismo; Comerdarios al Edicto, libro LXIX.

18. CaLsus libro XXV. Diycatorum. - Si irnmaturam silvani caeduam caecidit quis, interdicto Quod vi aut clam tenetur, si maturam similiter caeduam, noque damno dominus affectus cgt, nihil praesta bit. 1.Non absurde responsum est, si magistratum rogasses, ut adversariuni tuum ademe ad ludicium luberet, no opus novuin tibi nuntiaret, clam videnis opus fecisse, quod interim feecris.

19. UL?1ANOS libro LVII. ad Edictum. - interdictum Quod vi aut clam competerc fihiofamilias colono arboribus succensis (4), Sabinus alt.

Dice Sabino, que el interdicto de lo que se hizo violenta clandestinamente le compete al colono, hijo de familia, por los rboles quemados.

19.

ULPIANO;

Comenlarios al Edicto, libro LVII.

(1) non, insertan Hal. Ve!9 (2}"uoir, inserta la!. luilanus, Ha!. Vu!g.

(!) Taur. segn e! cdice FI., en el que se lee sueeessisguetsis, Ha. 1/dg.

464

DIGESTO.LIBRO XLIfl: TfTtTLO XXIV 20. PAULO; Comentarios Sabino, libro Xlii. Obra con violencia tanto aquel que obr habindosele prohibido, como el que consigui que no se le prohibiera, por ejemplo, denuncindole un peligro al adversario, cerrando la puerta. 1.Mas se entiende que se prohibi con cualquier acto del que prohibe, esto es, dicendo sto que l prohibe, oponindose con la mano, prohibiendo con el lanzamiento de una piedra. 2.Se entiende que aquel quien se le prohibi obra con violencia mientras que la cosa permaneciere en el mismo estado; porque si despus se hubiere convenido con el adversario, deja de obrar con violencia. 3.Asimismo, si el heredero de aquel quien se le prohibi, el que de l hubiere comprado, hubiere obrado ignorando la causa precedente, manifiesta Pomponio que se ha de decir, que ste no incurre en el interdicto. 4.Lo que se hace en una nave, en otra cualquier cosa por grande que sea, pero mueble, no se comprende en este interdicto. 5.Ya si la obra se hiciera en sitio privado, ya si en pblico, ya si en lugar sagrado, ya si en otro religioso, compete el interdicto.

PAULUS libro XIII. ad Sabinum. - Vi facit 20. tarn 18, qui prohibitus fecit, quarn is, qui, quominusprohibeatur, consecutus cst, periculum (1) puta adversario denuntiando (2), aut ianua puta praeclusa. 1,Prohibitus autem intelligitur quolibet prohibentis aclu, id est ve[ dicentis, se probibere, ve! manurn opponentis, lapillumve iactantis prohibendi gratia. 2.Tanidiu autem vi facitprohibitus, quamdiu res in eodem statu permanebil; nam si postea convenerit cum adversario, desinit vi facere.

3.Ram si prohibiti heres, ve is, qui ab co, emerit, ignorans causam praecedentem, fecerit, dicendum esse, Pomponius siL, non iricidere eum in interdiotum. 4.Quod in nave fit, vel in ala qualibet re val amplissima, mobili Lamen, non continetur bac interdicto. 5.Sive in privato, sive lo publico opus fiat, sive le loco sacro, sive (3) in religioso, interdictum eompetit.
21. POMPON1uS libro XXIX. ad Sabinum. - Si opus, quod quia iussus est a iudice, qui ex hoc interdicto sumtus esset, restituere, alius quia vi aut clam sustulisaet, nihilominus idem iHe omnimodo iubetur Opus restituere.

1.Si iussero servurn meum opus facere, quum, *quantum ad me pertinet, in clandestini suspicionem non veriiret (4), servus autem meus putaverit, si resciisset adversarius, prohibiturum eum, an tenear? Et non puto, quum mea persona alt intuenda. 2.le opere novo tain sol, quam coeli mensura facienda est. 3.Si quis propter opus factum ius aliquod praedii amisit, id restitui ex bac interdicto debet.
22. VENULEIUS Ubre Ji. Inkrdiclorum. - Si vitem meam ex fundo meo in fundum tuum deprehenderis (5), eaque le fundo tuo coaluerit, utile est interdictum Quod vi aut clam intra annum; sed si annus praeterierit, nullam remanere actionem; radicee, quae in fundo meo sint, tuas fien, quia his accessiones sint.

Si otro hubiese levantado violenta .5 clandestinamente la obra que uno se le mand restituir su primitivo estado por el juez, que hubiese sido aceptado para este interdicto, esto no obstante, se le manda en todo caso aqul mismo que restituya la obra su primitivo estado. 1.Si yo hubiere mandado que un esclavo mo hiciera una obra, no teniendo, por lo que mi atae, sospecha de clandestinidad, pero creyendo mi esclavo que si el adversario lo supiese la prohibira, ,quedar obligado? Y no lo creo, porque se ha de atender mi persona. 2.En una obra nueva se ha de hacer la medida tanto del suelo, como del aire. 3.Si por causa de la obra que se hizo perdi alguien algn derecho de un predio, debe ser ste restituido en virtud de este interdicto.
22 VENULE'ro; Interdictos, libro Ji. - Si de mi fundo hubieres llevado k tu fundo una 'vid ma, y sta hubiere arraigado en tu fundo, hay dentro del ao el interdicto til de lo que se hizo violenta clandestinamente; pero si hubiere transcurrido el ao, no queda ninguna accin; y las races, que hubiere en mi fundo se hacen tuyas, porque son accesorias de aqullas. 1.Si alguno hubiere arado violenta clandestinamente, opino quequeda l sujeto a este interdicto lo mismo que si hubiese hecho una fosa; porque h lugar este interdicto no por la calidad de la obra, sino por la obra hecha, que est adherida al suelo. 2.Si en mi puerta hubieres fijado tablas, y yo las hubiere arrancado antes que te hiciese la denuncia, y despus nos reclamremos reciprocamante por el interdicto de lo que se hizo violenta .5 clandestinamente, si no me dispensaras para que yo sea absuelto, habrs de ser condenado, como si no restituyeras la cosa su primitivo estado, cuanto me interesa, .5 me habr de aprovechar esta excepcin: si no hubieres hecho alguna cosa violenta .5 clandestinamente. (5) ogerimus, al mrpen interior del cdice FI. (7) Taur. 8e(jn a escritura original; cene, inserta la correccin del cdice Fi., 8r.

21. PoMPoNlo;

Coi'nenlarios 4 Sabino, libro XXIX.

1.Si quia vi aoL clam aravenit, puto eum tener hoc interdicto perinde, atque si foasam fecisset; non enim ex qualitate openis buje interdicto locus est, sed ex opere facto, quod cohaeret solo. 2.Si ad ianuam meamn tabulas fixeris, et ego eas priusuam tibi clenuntiarem, roflxero, deinde invicem interdicto Quod vi ant clam exegenimus, (6) nisi remittas mihi, UI absolvar, condemnandum te, quasi rem non restituas, quanti mea intersit, aut (7) exceptionem mihi profuturam si non vi, nec clam, ncc precario feceris.

(i HaZ. Vul.; periculo, el cdice FI. (2) HaZ. Vu19.; donuntiante, el cdice Fi,
guos cop.stas. (4) venlrem, HaZ. (5) depreeserla, Vuig.

(2) te loco sacro, sive, considranee adadidas por anti-

DIGESTO.LIBRO XLIII: TfTULO XXVI

3.Si stercus per fundum meum tuleris, quum d te facere votuissem, quarnquarn nihil dainni foCoria mihi, nec fundj me faciem (1) mutaveris, tamon tener te Quod vi aut clam, Trebatius sit; Labeo contra, no etiain is, qui duntaxat ter per fundum meum fecerit,aut avem egerit, venatusve fuerit sine ullo opere, hoc interdicto teneatur.

4.Si quia proiectum aut stillieidium in sepulerum immiserit, etiamsi ipsum monumentum non tangeret, recte curn eo agi, quod in sepulcro vi aut clani factum si, quia gepuleri sit non solum is locus, qui recipiat humationem (2), sed omne etiain supra id coelum; coque nomine etiarn sepulcri violati agi poase. 5.Si a, qui den.ntiaverit, se opus facturum, confestiin opus feceril, clam fecisse non intelligitur; nam si post tempus, videbitur clam fecisee.

3.Si hubieres llevado estircol por mi fundo, liabindote yo vedado que lo hicieras, dice Trebacio, que, aunque no me hubieres causado ningn dato, ni hubieres cambiado el aspecto de mi fundo, ests, sin embargo, Sujeto al interdicto de lo que se hizo violenta clandestinamente; Labeon dice lo contrario, para que no quede sujeto este interdicto tambin el que solamente hubiere pasado por mi fundo, hubiere cazado aves u otra caza, sin hacer ninguna obra. 4.Si alguno hubiere hecho voladizo sobre un sepulcro, echare sobre l estilicidio, aunque no le toque al mismo monumento, con razn se ejercitar contra l el interdicto por lo que se hizo violenta clandestinamente, porque no es del sepulcro solamente el lugar en que se hace la inhumacin, sino tambin todo el espacio de cielo que hay sobre l; y por tal motivo se puede ejercitar tambin la accin de sepulcro violado. 5.Si el que hubiere hecho la denuncie de que l har una obra, la hiciere inmediatamente, no se entiende que la hizo clandestinamente; pero si despus de tiempo, se considerar que la hizo clandestinamente. TITULO XXV XXIV1
DE LAS REMISIONES

TIT. XXV [XXIV] DE REMISSIONIBUS ULPIANUS libro LXXI. ad Edictum. - AJL Praetor; Q000 1(15 SIT ILLI PaOHIREaE, NO SE INVITO FiAT, 1N RO NIJNTLT1O TENEAT; CETEaUM NUNTIATI0NEM MISSAN FCIl) (3).

l.Sub hoc titulo remissiones proponuntur. 2.Et verba Praetoris ostondunt, remissionem ibi dernum factam (4), ubi nuntiatio non (5) tenet; et nurjtjatjonem ibi deinum voluiase Praetoreni teflore, ubi ius est nuntianti prohibere, no se invito fiat. Ceterunj sive satisdatio interveniat, sive non, remiasio facta hoc tactum remittit, in quo non () tenuit nuntialio. Plano si sadisdaturn est, exinde remissio facta est, non est neceasaria remissio. 3.Ius habet opus novuni nuntiandi, qui aut dominiuru, aut servitutem habet. 4.Itero luliano placet, fructuario vindicandarum servitutum ius case; secundum quod opus novum nuntiare poterit vicino, et remissio utilis erit; ipsi autem domino praedii si nuntiaverit, rernissio inutilis erit; noque sieut adversus vicinuifi, ita adversus dominum agere potest, ius ej non esse invito se altius sedificare; sed si hoc facto ususfructus deterior fiat, petere usumfructum debebit. Idem lulianus dicit de cetona, quibus aliqua servitus a vicino debetur. 5.El quoque, qui pignori fundum aoceperit, acnibit lulianus, non case iniquum detentionein servitu Lis dan. TIT. XXVI [XXV] DE PRECARIO
(Cf. Cod. VIL!. 9.1 1. ULPiANUS

ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro LXXI. Dice el Pretor: Tenga valor la denuncia respecto lo que uno tenga derecho para prohibir que se haga contra su voluntad; en otro caso doy por re.rnitida la denuncia, 1,- Bajo este titulo se proponen las remisiones. 2.Y las palabras del Pretor demuestran, que se hace la remisin solamente cuando no es vlida la denuncie; y quiso el Pretor que la denuncia fuese vlida slo cuando el denunciante tiene derecho 4. prohibir, que no se haga alguna cosa contra su voluntad. Por lo dems, ya si mediara fianza, ya si no, la remisin hecha dispensa solamente de aque Ho respecto 4. lo que no fu vlida la den unci. Pero si se di fianza, se hizo por ello la remisin, y no es necesaria sta. 3.Tiene derecho para denunciar obra nueva el que tiene el dominio una servidumbre. 4.Tambin le parece bien juliano que tiene el usufructuario derecho para reivindicar la servidumbre; segn lo que podr denunciarle una obra nueva al vecino, y ser til la remisin; mas si le hubiere hecho la denuncia al mismo dueo del predio, la remisin ser intil; y no puede ejercitar contra el dueo, como contra el vecino, la accin de que no tiene derecho para edificar ms alto contra su voluntad; pero si hecho esto se empeorase el usufructo, deber pedir el usufructo. Lo mismo dice Juliano de los dems quienes por el vecino se les debe alguna servidumbre. 5.Escribe Juliano, que no es injusto que tambin al que hubiere recibido en prenda un fundo se le d la retencin de una servidumbre. TITULO XXVI [XXVI
DEL PRECARIO [Vase C64. VIII. 9.)

libro J. Jnalutionurn. - Precarium

1. ULPIANO; Instituta, libro 1.Es precario lo que


(3) S'CITO, Bat. (4) valoro, inserto Valg. (5)non, omtela Vutg. (6) non, omitela Vuig.

(11 Los oddces citados por Br.; factem, omtela el cdice I?l. (2) Taur. segn el cdice FI., que cae )iumaultlonem ;

humanitutam, conjeura ar.


TORO UISS

466

DIGESTO.LIBRO XLIII: TfTULO XXVI

est, quod precibus peten ti utendum conceditur tamdiu, quamdiu is, qui concessit, patitur. 1.Quod genus liberalitatis ex jure gentium descendit. 2.Et distat a donatione ea, quod, qui donat, sic dat, ne recipiat, at qui precario concedit, sic dat, quasi tunc recepturus, quum sibi libuerit precariuin solvere. 3,Et est simile commodato, nam et qui cornmodat rem, sic commodat, ut non faciat rem aocipientis, sed ut ej uti re commodata permittat.

al que lo pide con ruegos se le concede para que lo use en tanto que lo consiente el que se lo concedi. 1.Esta especie de liberalidad proviene del derecho de gentes. 2.Y se diferencia de la donacin en que el que dona da de suerte que no recobre, pero el que concede en precario da como si hubiera de recobrar tan pronto como le pluguiere extinguir el precario. 3.Y es semejante al comodato, porque el que da en comodato una cosa la da en comodato de modo, que no haga la cosa del que la recibe, sino para permitirle que use de la cosa dada en comodato. Dice el Pretor: Le restituirs uno lo que de l tienes en precario, hiciste con dolo malo que dejaras de tenerlo, y por cuya cosa se reclama. 1.Este interdicto es restitutorio. 2.Y contiene en si equidad natural; porque le compete al que quiere revocar el precario. Porque es equitativo por naturaleza que uno use de mi liberalidad en tanto que yo quiera, y que yo pueda revocarla cuando hubiere cambiado de voluntad. Y as, cuando se rog alguna cosa en precario, podenios usar no solamente de este interdicto, sino tambin de la accin de las palabras prescritas, que nace de la buena fe. 3.Se considera que tiene en precario el que alcanz la posesin de una cosa corprea de un derecho soaniente por esta causa, porque dirigi splicas impetr, que le fuera licito poseer usar; 3. Gvo; Comentarios al Edicto provincial, libro XXV. - corno si me hubieres rogado en precario que te sea lcito pasar conducir por mi fundo, que tengas estilicidio sobre el techo en patio de mi casa, que en pared de sta apyes una viga.
4. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXXI. - El ruego en precario tuvo lugar tambin respecto cosas muebles. 1.Mas debemos tener presente que el que tiene en precario tambin posee. 2.Est sujeto este interdicto no ciertamente el que rog en precario, sino el que tiene en precario; porque puede suceder, que alguno no haya rogado, pero tenga en precario; por ejemplo, rog y adquiri para m el precario un esclavo mo, otro cualquiera que est sujeto mi potestad. 3.Asimismo, si yo hubiere rogado en precario una cosa tota, la rogu ciertamente en precario pero no la tengo en precario, y esto, porque se admiti que no habla precario de una cosa propia. 4.Tambin el que rog en precario por cierto tiempo, finido el tiempo, se considera que, aunque no rog para este tiempo, posee, no obstante, en precario. Porque se entiende que el dueo, cuando consiente que posea una cosa el que la hubiere rogado en precario, se la concede de nuevo en precario. 2. EL MISMO;

2. Iaai (1) libro LXXI ad Edielum.Mt Praetor: QUOD PRECARIO AB ILLO HADES, AUT DOLO MALO
FEC15TI, UT DES1NERES HABERE, QUA DE RE AGITUR, ID ILLI REST1TUAS.

Comentarios al Edicto, libro LXXI.

1.floc interdictum restitutorium est. 2.Et naturalem habet in se aequitatem; namque precariuni revocare volenti competit. Est enim natura aequum, tarndiu le Uberalitate mea uti, quamdiu ego velim, et ut possim revocare, quum mutavero voluntatem. Itaque quurn quid precario rogatum est, non solum hoc interdicto uti possumus, sed etiani praescriptis verbis actione, quae ex bona fide oritur. 3.Habere precario videtur, qui possessionem ve corporis, ve[ iuris adeptus est ex bac solummodo causa, quod preces adbibuit, el impetravit, ut sibi possidere aut uti liceat; veluti si me precario rogaveris, UI per fundum meum re ve agere tibi liceat, ve ut in tectum vel in aream aedium mearum stilhicidiuni, vol tigoum I1 parietem immisaum habeas.
ULPIANtJS libro LXXI. ad Edicf am. - In re4. bus etiam mobilibus precarli rogatio constitit. S. GAIUS

libro XXV. ad Ediclum proeinciale.

1.Meminisse autem nos oportet, eutn, qui precario babel, etiani possidere. 2.Tenetur hoc interdicto non utique ille, qui precario rogavit, sed qui precario habet; etenira fieri potest, ut quis non rogaverit (2), sed habeat precario, utputa servus meus rogavit, mihi acquisivit precarlum, vol quis ahus, qui iuri meo subieetus est. 3.Item si rem meam precario rogavero, rogavi quidem precario, sed non babeo precario, idcirco quia receptum est, re anac precarium non es. 4.Ibm qui precario ad tempus rogavil, finito tempore, etiamsi ad hoc temporis non rogavil, temen precario possidere videtur; intelligitur enim dominus, quurn pabitur eum, qui precario rogavenl, poasidere, rursus precario concedere.
5. POMPONIUS libro XXIX. ad Sabinum. - Sed si manente adhuc precario tu in ulterius tempus rogasti, prorogatur precarium; nato neo inutatur causa possessionis, el non constituitur eo modo precarium, sed in longius tempus profertur. Si vero praetrita dic rogas, propius est, ut solut.a jato causa precarii non redintegretur, sed nova constituatur.

5. Posspono; Comentarios Sabino, libro XXIX. Pero si subsistiendo todava el precario lo rogaste por mas tiempo, se proroga el precario; porque no se cambia la causa de la posesin, y no se constituye precario de este modo, sino que se proroga por ms largo tiempo. Mas si lo rogaras transcurrido el tiempo, es ms cierto que no se reintegra la causa del precario ya extinguida, sino que se constituye otra nueva. (s) El cdice citado por Er,;rogavlt, el cdice FI.

(1) Initsnue, Vulg.

DIGESTO LIBRO XLIIfl TfTULO XXVI


6. ULPIANUS libro LXXI. ad Edt.eium. - Certe si interlin dominus furere coeperit, vel decesserit, fieri non posse, Marcellus alt, ut precarium redintegretur; et boa verum est. 6. ULPIAto;

46

1.Si procurator meus me mandante, veL ratum habente, precario rogaverit, ego precario habere proprie dicor. 2.-19, qui rogavit ut precario in fundo moretur, non possidet, sed possessio apud eum, qui eoncessit, remanet; nam et fructuarius, inquit, et coonus, et inquilinus sunt in praedio, et tamen non possident. 3.lulianus ait, eum, qui vi alterum deiecit, et ab eodem precario rogavit, desincre vi possidere, et iccipere precario; neque existimare, mbi ipsum causalil possessIonis mutare, quurn voluntate eiu, quem (1) deiecit, coepenit precario posaidere; nam si ab eorlern emisset, incipere etiam pro emtore posse dominium capere. 4.Quaesitum est, si quis rem suam pignori mihi dederit, et precario rogaverit, en bac interdi. ctum loeurn habeat; quaestio lo eo est, uL (2) procarium consistere re auae (3) possit. Mihi videtur venus, precarium cousistere in pignore, quum posgassionis rogetur, non propnietatis. Et est hace sententia etiam utilisaima; quotidie enim precario rogantur creditores ab his, qui pignori dederunt; et debet coasistere pl'ecariurn.
7. VENULSIUS libro II1. In.ferdiclorurn. - Sed et si eam rem, cuius possessionem por iriterdictum Uti possldetis retinere possim, quamvis futurum esaet, ut tenear de proprietate, precario Libi concesserini, teneberis hoc interdicto.

Ciertamente que si entretanto ci dueo hubiere comenzado estar loco, hubiere fallecido,- dice Marcelo, que no puede suceder que se reintegre el precario; y esto es verdad. 1.Si mi procurador hubiere rogado en precario, mandndoselo yo, ratificndolo, se dice con propiedad que yo tengo en precario. 2.El que rog que se le permitiese morar en precario en un fundo, no lo posee, sino que laposesin permanece en poder del que se lo concedi; porque tambin, dice, estn en el predio el usufructuario, el colono, y el inquilino, y, sin embargo, no poseen. 3.Dice Juliano, que el que lanz otro la fuerza, y le rog al mismo en precario, deja de poseer a la fuerza, y comienza poseer en precario; y que no estima que l se cambia si mismo la causa de la posesin, porque comenz poseer en precario por voluntad de aquel quien lanz; porque si le hubiese comprado al mismo, poda comenzar tambin adquirir el dominio como comprador. 4.Se pregunt, si tendr lugar este interdicto, si alguno me hubiere dado en prenda una cosa suya; la cuestin estriba en esto, en si puede existir el precario de una cosa propia. A mi me parece mas verdadero, que el precario existe sobre la prenda, puesto que se ruega de la posesin, no de la propiedad. Y esta opinin es utilsima; porque diariamente se les ruega los acreedores por los que dieron en prenda; y debe subsistir el precario.
7. VBNUL.EYO; Interdictos, libro lii. -Pero tambin estars sujeto este interdicto, si yo te hubiere concedido en precario la cosa cuya posesin pudiera yo retener por el interdicto Uti posaidelis, aunque hubiera de suceder que yo quede obligado respecto la propiedad.

Cotnenlarios al Edicto, libro LXXI.

Quaesitum est, si Titius me rogaverit, ut re Sempronii utatur, deinde ego Sernproniuw rogavero, uL concederet, et ille, dum mihi vult praestituin, conceaserit; Titius a me habet precario, et ego cum co agam interdicto de precario; Senipronius autem non aget cmii eo, quia haec verba: ab illo precario habes, ostendunt, ej demum cornpetere interdictum, a quo quia precario rogavit, non cuius res est. Aa tamea Sempronius mecum, quasi a me rogatus, interdictura habat? EL magis est, ne habeat, quia non habeo precario, quum non mihi, sed al impetravi; mandati Lamen actionem potest adversus me habere, quia me mandante dedit tibi; aul (5) si quia dixerit, non mandatu meo, sed magis mihi credentem (6) hoc fecisse, dicendum est, in factum dandam actionem et adversus me.

8. ULPIA.KUS

(4) libro LXXI. ad Edicum.. -

1. '-Quod a TiLia precario quia rogavit, id etiam ab herede sius precario habere videtur; et ita et Sabines, et Celsus acribunt, coque iure utimur. Ergo et a cetaria sueceasonibus babero quia precario videtur. Idem eL Labeo probat, et adiicit, etiamsi ignoret quia heredem, tamen videri eum ab herede precario habere.
(1)

Se pregunt, si Ticio me hubiere rogado usar de una cosa de Sempronio, y luego yo le hubiere rogado Sempronio que se la concediese, y l se la hubiere concedido queriendo que ml me fuese prestada la cosa; Ticio la tiene de m en precario, y yo ejercitar contra l por el precario el interdicto; pero Seinpronio no lo ejercitar contra l, porque estas palabras: tienes de l en precario, demuestran que le compete el interdicto solamente It aquel quien uno le rog en precario, no It aquel de quien es la cosa. Mas tendr Sempronio contra m el interdicto, como si me hubiese rogado? Y es ms cierto que no lo tiene, porque yo no tengo en precario, habiendo impetrado no para mi, sino para otro; pero puede tener contra m la accin de mandato, porque te di la cosa mandndoselo yo; 6 s alguno dijere que esto lo hizo no por mandato mo, sino ms bien dndome crdito, se ha de decir, que se ha de dar la accin por el hecho tambin contra mi. 1.Lo que uno le rog It Ticio en precario, se considera que lo tiene en precario tambin por el heredero do aqul; y as lo escriben Sabino y Celso, y este derecho observamos. Luego tambin se considera que uno tiene en precario por los dems sucesores. Lo mismo aprueba tambin Labeon, y anade, que aunque uno ignore cul sea el heredero, se considera, sin embargo, que l tiene en precario por el heredero. (5) se, Ha(.

S. ULPIANo;

Comentarios al Edicto, libro LXXI.

(si quod, Ial.

qui, Hal.

(3) non, inserta lial. (4) Idem, Vulg.

(6) me intercadente, Vulg.

468

DIGESTO.LIBRO XLIII: TTULO XXVI

2.711lud tamen vjdeamus, quale sil, si a me precario rugveris, el ego eam rem alionavero, so precarium duret re ad alium transiata. Et magia est, UI si ille non revocet, posse (1) interdicero, quasi ab filo precario habeas, non quasi a me; et si passus est. aliquo tenipore a se precario habere, recte interdicot7 quasi a se precario habeas. 3.Eum quoque precario tener voluit Praetor, qui dolo ecit, ul babero desinerel. Illud adnotatur, quod culpam non praestal la, qui precario rogavit, sed solum dolum praestat, quainquarn ja, qui commodaturn suscepit, non tautum douii,, sed etiam culpam praestat; nec linuierito dolum solum praestat 15, 'iui precario rogavit, quum totum hue (2) ex liberalitate descendal eius, qui precario coricessit, et sala alt, si dolus tantuin pinestetur; culpain tamen dolo proximam contineri quia merito dixerit. 4.Ex hoc interdicto restitui debet in pristinain causam; quudsi non fuetit (actum, condernriatio ti tantuin fiet, quanti iuter(uit actoris, ej rem reSutu! (3) ex co terupore, ex quo interdictum edituin cal; ergo et Iructus ex die interdicti editi praestabuntur. 5.Si servitute usus non fuit ja, qui precario rogavil, ac par hoc amissa Bit, videamus, an interdicto teneatur; ego arbitrar, non alias, quam si dolo fscerit. 6.Et generaliter erit diceridurn, in restitutionew venire dolum et culparn latam duutaxat, cetora non venhi'e. Plane post interdictuin edituin oportebit et dolum, el culparn, et omnem causarn venire; nam ubi morarn quia fecit precario, ornnem causam debebit constituere (4). 7.lnterdictum hoc et post annum competere Labeo scribit, eocjue juro utimur; quum eriiiu nonnunquam in longum teinpus precariurn concedatur, absurdum est dicere, interdictum locum non habere post annum. 8.Uoe interdicto heres eius, qui precario rogavil, tenetur, queniadmodum ipse, UI, sive habel, sive dolo fecit, quominus haberet, vel ad se persianiret, teneatur; ex dolo autem defuocti hactenus, quatenus ad aiim pervenit. Precario (5) possessio constitui (6) potest vel inter praesentes, vel inter absentes, vetuti per episto1am, vel por nuntiuin. anciilam quis precario rOgaverit, Id actum videtur, ut etiam quod ex ancilla natum esset, in eadem causa haberetur.
10. PoMPoNlus

2.Mas veamos, qu ser, si me hubieres rogado una cosa en precario, y yo hubiere enajenado esta cosa, si subsistir el precario habiendo sido transferida otro la cosa. Y es mas cierto, que, si l no lo revoca, puedes interponer el interdicto,como si de l la tuvieras en precario, no corno si de mi; y si consinti que por algn tiempo la tuvieras de l en precario, con razn interpondr el interdicto, como si do l la tuvieras en precario. 3.El Pretor quiso que estuviese obligado por el precario tambin el que hizo con dolo que dejara de poseer. Se ha de notar, que no responde do la culpa el que rog en precario, sino que responde solamente del dolo aun cuando el que recibi una cosa en comodato responde no solamente del dolo, sino tambin de la culpa; y no sin razn responde solamente del dolo, el que rog en precario, porque todo esto proviene de liberalidad del que concedi la cosa en precario, y es bastante si se responde sulains'nte del dolo; mas con razn dir alguno que se comprende la culpa prxima al dolo. 4.En virtud de este interdicto se debe restituir la cosa a su primitiva causa; pero si no se hubiere hecho esto, se har condenacin por tanto cuanto le import al actor qe la cosa se le restituyera desde el tiempo en que se expidi el interdicto; luego tambin se entregarn los frutos producidos desde el da en que se expidi el interdicto. 5--Si el que rog en precario no us de la servidumbre, y por esto se hubiera perdido ella, veamos si quedar sujeto al interdicto; yo opino, que no cile otra suerte, sino si lo hubiere hecho con dolo. 6.Y en general se habr de decir, que en la restitucin se comprenden solamente el dolo y la culpa lata, y que lo dems no va comprendido. Y la verdad, convendrque despus de expedido el interdicto se comprende as el dolo como la culpa y toda causa; porque cuando alguno incurri en mora en el precario, deber restituir toda causa. 7,Escribe Labeon, que este interdicto compete tambin despus del ao, y este derecho observamos; porque concedindose algunas veces el precario por largo tiempo, es absurdo decir que el interdicto no tiene lugar despus del ao, 8.Por este interdicto queda obligado el heredero del que rog en precario, as como ste mismo, de suerte que est obligado, ya si tiene la cosa, ya si con dolo hizo que no la tuviera; mas por dolo del difunto, en tanto cuanto fu ti poder de l. XX VI. - La posesin en precario se puede constituir entre presentes entre ausentes, por ejemplo, por medio de carta, ti de mensajero.

9. Gsius libro XXVI. ad Edictum provinciale,

9. Gvo; Comentarios al Edicto proeinciat, libro

libro V. ex Plautio. - Quamvis

10. Porswor'mio; Doctrina de Plaucio, libro V. Aunque alguno hubiere rogado en precario una esclava, se considera que se convino que fuese tenido en su misma condicin tambin lo que de la esclava hubiese nacido. 11. Csr.so; Digesto, libro VII. Si el deudor hubiere rogado en precario la cosa dada en prenda, pagado el dinero no se disuelve el precario, porque se convinoesto, que hasta entoncesaubsista el precario.
12. EL mismo; Digesto, libro XXV. - Cuando se da alguna cosa en precario, si se convino que uno

11. CELSUS libro Vil. Digesforam, - Si debitor rem pignoratarn precario rogaverit, soluta pecunia precariuln solvitur, quippe id actum est, UI usque eo precarium teneret.

precario aliquid datur, si convonit, ut lo kalendas

12.

IDEM (7)

libro XXV. Dkjcatoru:n. - Quurn

(1) posais, Ial. (2) hoc, considrase alt adIda por antiguos copistas. 3) et, coserla Bat, 4) restituera, Ial. Vrc!g.

(5) Precaria, Vutg. (6) Hal. Vectg.; eoiislstl, el cddice FI. (Y) IuItnu, Hat.

DIGESTO.LIBRO XLIII TTULO XXVI

469

lulias precario possideat, numquid exceptione adiuvandus est, ne ante ej possessio auferatur? Sed nufla vis est huius conventionis, ut rem alienam domino invito possidere lieeat. 1.Precario (1) rogatio et ad beredem eius, qui concessit, transit, ad heredem aulem cius qui precario rogavit, non transit, quippe ipsi duutaxat, non etiam heredi coneessa possessio est.
18. POMPONIUS libro XXXIII. ad Quinlu,n Muciurn. Si servus tuus tuo mandato precario rogaveriL, vel ratum habueris, quod Ile rogavil tao nomine, teneberis, quasi precario habeas. Sed si te ignorante suo nomine ve! servus ve! fflius rogavorit, non videris tu precario habere, sed illi erit actio de peculio, vel de in rem verso.

la posea en precario hasta las calendas de Julio, ha de ser auxiliado con excepcin, para que no se le luite antes la posesin? Mas es nula la fuerza de esta convencin, para que sea lcito poseer una cosa ajena contra la voluntad de su dueo. 1.El ruego en precario pasa tambin al heredero del que lo concedi, pero no pasa al heredero del que lo rog en precario, porque la posesin le fu concedida solamente este mismo, no tambin al heredero.
13. P0MP0N1O; Comentarios 4 Quinto Mario, libro XXXIII.Si tu esclavo hubiere rogado en pre-

cario por mandato tuyo, .t hubieres ratificado lo que l rog en tu nombre, estars obligado, como si tuvieras una cosa en precario. Pero si ignorndolo t la hubiere rogado en su nombre tu esclavo tu hijo, no se considera que la tienes en precario, sino que tendr el que la dio la accin de peculio, de lo que so aplic cosa tuya.

14. PAULUS libro XIII. ad Sabinum. - interdictuLn de precarile (2) IfleritO intruductuin est, quia nulla co nomine iuris civilis actio esset; magia enimn ad donatiories st beneficii causam, quam ad negotii contracti speutat precarii conditio.

14. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro XIII. Con razn se introdujo el interdicto para los precarios, porque por tal titulo no haba ninguna accin de derecho civil; porque la condicin del precario se refiere ms bien las donaciones y lo que es causa de beneficio, que no negocio contratado. - Y tiene suma equidad, que uno use de lo nuestro en tanto que queramos concedrselo. 1.No se entiende que habitan en precario los huspedes, y los que reciben habitacin gratuita. 2.Podemos tener en precario tambin toque consiste en un derecho, como el tener viga apoyada, voladizo. 3.Cuando alguno tiene caucin de que se le restituir la cosa, no te compete el interdicto por ci precario. 4.No es dudoso que adquiere la posesin el que hubiere rogado en precario que le sea licito poseer. Se dud si tambin poseer aquel quien se le hubiera rogado; mas est determinado, que el esclavo, que hubiese sido dado en precario, est en poder de uno y de otro, en poder del que lo hubiese rogado, porque lo posee corporalmente, y en poder del duono, porque no se separ de la posesin con el nimo. 5.Nada importa, por lo que este interdicto se refiere, en qu lugar posea uno, haya comenzado poseer, Si yo hubiere adoptado al que hubiere rogado en precario, yo tambin poseer en precario.
17. EL MISMO; 16. EL MISMO;

habet sumulam aequitatem, UI eateuus quisque nostro utatur, quatenus ci tribuete velimus. U.Hospites, el qui graluitam habitationem accipiunt, non intelliguntur precario habitare. 2.Precario habere etiaui ea, quae in iure consistunt, poasumus, aL imrnissa ve! protecta. 3.Quum quia de re siM restituenda cautum habet, precariulu interdictum ej non competit. 4.Eurn, qui precario rogaverit, ut sibi possi.dere ticeat, nancisci possessionem non est duhium. An is quoque poasideat, qui rogatus sit, dubitatum est; placet autem, penes utrumque esse eum hoinicern, qui precario datas esset, penes eum, qui rogasset, quia (3) possederat corpore, penes dominum, quia non discesserit animo possessione.

15 POMPONiUS

libro XXIX. ad Sabinuin. - EL

15.

POMr0NIQ; Comentarios

Sabino, libro XXIX.

5.Quo quia loco precario aut possideat, aut coeperit posaidere, nihil refert, quo ad hoc interdietum pertinet. adoplavero eum, qui precario rogaverit, ego quoque precario possidebo.
16. IDEa! (

4 ) libro XXXII. ad Sabinum. - Si

Comentarios 4 Sabino, libro XXXII. Comen farios 4 Sabino, libro XXIII.

17. IDEM, ( 5) libro XXIII. ad Sabinum. - Qui precario fundum possidet, is interdicto Uti possidetis adversus omnes, praeter eum, qucrn rogavit, uti potest.

- El que en precario posee un fundo puede usar del interdicto Uti possideti8 contra todos, excepto contra aquel fi quien le rog.
18. JULiANo; Digesto, libro XIII. Cada cual puede dar, aunque no laposea, una cosa suya en precario fi Otro para que la posea.

quisque potest rem suam, quamvis non possideat, precario dare ci, qui possideat.

18.

IULIANuS

libro XIII. Digestorum. - Unus-

19. IDEM libro XLIX, Diges(oru.in. - Duo in solidum precario babero non magia possunt, quam duo in solidum vi posaidere a.ut clani; nam neque iustae, neque iniustae possessiones duae concurrere possunt. (1) Precarli, Vu10, (2) precarIo Vufg.

den tener solidariamente en precario una cosa, no de otra suerte que no pueden poseerla violenta clandestinamente los dos solidariamente; porque no pueden concurrir dos posesiones ni justas ni injustas.
(4) lulIsnue, Ha. (6) Iu1Inuz, Has.

19.

EL

mismo; Digesto, libro XLIX .Dos no pue-

(5) Taus". al mdrgen; quia, en el texto

470

DIGESTO.LIBRO XL111: TfTULO XXVII

1.Qui servum meum precario rogat, videtur a me precario habere, si hoc ratum habuero; et ideo precario interdicto niihi tenebitur. 2.Quum quid precario rogatum est, non solum interdicto uti possumus, sed et incerti condietione, id est (1) praescriptis verbis. 20. ULPIANUS libro JI. Responsorwn.Ea, quae distracta sunt ut precario penes emtoreui essent, quoad pretium uuiversum persolveretur, si per emtoren stetit, quominus persolveretur, venditorem posee consequi. 21. VENULEmS libro IV. Aconurn.Quum precario quis rogat, ut ipsi in eo fundo inorari liceal, supervacuum est adiici: ipsi suisque; nam par ipsum suis quoque permissum uti videtur. 22. IDEM (2) libro Iii. Ingerdictorum,. Si is, qui pro possessore posaideret, precario dorninum rogaverit, ut sibi retinere rem liceret, ve[ is, qui alienam rem ernisset, dominumrogaverit, apparet, coa precario posaidere; ncc existiinandos mutare sibi causam possessionis, quibus a domino cencodatur preario possidere; nam el si id, quod poasideas, aliuju precario rogaveris, videri te desinere ex prima causa possidere, et ineipere ex precario habere; et contra si possessorein precario rogavent, qui rem avocare ci posset, tenerieum precario, quoniarn aliquid ad euni por hace precarli rogationem pervenit, id est possessio, quae aliena sit.

1.Se considera que el que ruega en precario un esclavo mo tiene en precario por m, si yo lo hubiere ratificado; y por esto, me estar obligado por el interdicto del precario. 2.Cuando se rog alguna cosa en precario, podernos utilizar no solamente el interdicto, sino tambin la condiccin de cosa incierta, esto es, la accin de las palabras prescritas. 20. ULPIANO; Respuestas, libro 11.El vendedor puede conseguir que estn en precario en poder del comprador las cosas que se vendieron, hasta que se pague todo el precio, si en el comprador consisti que no se pagara.
21. VENULEYO; Aaci.ones, libro 1 V. - Cuando alguno ruega en precario que a l le sea licito morar en un fundo, es suprfluo que se aada: l y los suyos; porque se considera que mediante l se les permiti usar tambin los suyos.

1.Si pupillus sine tutonis auctoritate precario rpgavenit, Labeo ait, habere eurn precariam possessionem, et hoc interdicto tener; nam quo magis naturaliter poseideretur (3), nuUuni locum asee tutoris auctoritati (4), recteque die: quod precario hahes (5), quia quod poesideal, ex ea causa posaideat, ex qua rogaverit; nihilque novi (per) Praetorem constituendum, quoniam, sive habeat ram, oflcio iudicis teneretur, sive non habeat, non teneatur. TIT. XXVII [XXVI]
DE ARBORIBus CA.EDEND]S 1. ULPJANUS libro LXXI, ad Edicum.Ait Praetor: QUAE ARBOR EX AEDIBUS Tuis EN ARDES ILLIUS IMPE1WET, SI PER TE STAT, QUO MINUS BAM AD1MAS, TUNC, QUO MINOS JLE.1 2AM ARBOREM ADIMERE S1B1QUE HABERE LICEAT, V1M F1ERI VETO. 1.JIoc interdictum prohibitorium est. 2.Si arbor aedibus alienis impendeat, utrum totam arborem iubeat Praetor adimi, an vero id solum, quod superexcurrit (a), quaeritur. EL Rutilius ait, a stirpe exscindendam (7), idque plerisque videtur venus; et nisi adirnerel (8) dominus arboreivi, Labeo ait permitti ci, cul arbor officeret, ut, F31 vellet, succideret eam, lignaque tollerel.

22. EL MISMO; Interdictos, libro II. - Si el que poseyese como poseedor le hubiere rogado en precario al dueo que le fuese licito retener la cosa, si el que hubiese comprado una cosa ajena se Ja hubiere rogado al dueo, aparece que ellos poseen en precario; y no se ha de estimar que cambian para si la causa de la posesin aquellos quienes se les concede por el dueo que posean en precario; porque tambin si le hubieres rogado en precario otro lo que posees, se considera que dejas de poseer por la primera causa, y que comienzas tener la cosa en precario; y al contrario, si le hubiere rogado en precario al poseedor el que pudiera reclamarle la cosa, est l sujeto al precario, porque algo fu poder de l por medio de este ruego del precario, esto es, la posesin, que era de otro. 1,-.-Si elpupilo hubiere rogado en precario sin la autoridad del tutor, dice Labeon, que tiene l la posesin precaria, y que est sujeto este interdicto; porque no ha lugar la autoridad del tutor para que se posea ms naturalmente, y con razn se dice: lo que tienes en precario, porque lo que posee lo posee por la causa por la que lo hubiere rogado; y nada nuevo se ha de determinar por el Pretor, porque si tuviera la cosa, seria obligado por ministerio del juez, y si no la tuviera, no estara obligado.
TTULO XXVII [XXVI] DE LA CORTA DE RBOLES 1. Uu'lANo; Comentarios al Edicto, libro LXX!. Dice el Pretor; Vedo que se haga violencia para que no le sea lcito ti uno quitar y tener para si el arbol, quede tu casapende sobre la de aqul, si en t consistiera que no lo quites. 1.Este interdicto es prohibitorio. 2.Si un arbolpendiera sobre la casa de otro, se pregunta, si mandar el Pretor que se quite todo el arboL solamente lo que se extiende sobre ella. Y dice Rutilio, que ha de ser cortado de raz, y esto le parece ms verdadero . la mayor parte; y si el dueo no quitase el arbol, dice Labeon, que se le permite aquel, ti quien molestase el arbof, que lo Corte, si quiere, y que se lleve la lea. (o) sopor aedes exeurrit, Vulg. (5) fiel.; adimel, el cddice Fi.

(2) UlpianuS. fiat. (3) poasideret, fiat. Vulg. (4) HaZ. Vuig.; auctoritate, el cddire Fi. (5) habesi, fiat.

(1) Id et, omlteias Ha.

excidendam, ial. Vulg.

(7) Segun nuestra enmienda; etindendam, el cdice FI.;

DIGESTOLIBRO XLIII: TfTTJLO XXIX

471

3.-.-Arboris appellatione etiam 'ites continentur. 4.Non solum autem domino aedium, sed etiam el, qui usumfruetum habet) competit hoc interdictum, quia et ipsius interest, arborem istam non impendere. 5.Praeterea probandum est, si arbor communibus aedibus inpendeat, singulos dominos hahero hoc interdictunT, et quiden in solidum, quia el servitutum vindicationem singuli habeant.
AD1MAS,

6.Ait Praetor: Si PEE TE STAT, QUO MINOS RAM (1) QUO MINUS LLI SAM ARBOREM AMERE L1CSST, VIM PIERI VETO. Prius itaque tibi datur adimendi facultas; si tu non facias, tunc vicino prohibet vim fieri adimere volenti. 7.Deinde alt Praetor: QUAS ARBOR EX AGRO

TUO IN AGRUM I1-1.1US IMPENDET, SI PER TE ST/iT, QUO M1NUS PEDES QU1NDECIM A TERRA BAM ALTmS COERCEAS, TUNC QUO MINIJE ILLI iTA COERCERE, LGNAQUE SIBI RABEaR LICEAT, vIM FIERI VETO.

8,Quod ait Praetor, et lex duodecim Tabularum efficere voluit, ut quindecim podes altius rami arboris circumcidantur; et hoc ideireo effeetum est., nc umbra arboris vicino praedio nocerel. 9.Differentia duorurn capitum interdicti hace est, si quidem arbor aedibus impendeat, succidi eam praecipitur, si vero agro impendeat, tantuin usque ad quindecim pedes a terra coercer. 2. POMPON1US libro XXXIV. ad Sabinum. Si arbor ex vicini fundo yente inclinata in tuum fundum alt, ex lege duodecim Tabularum de adimenda ea recte agere potes, lus el non case ita arborem babero. TIT, Xxviii [XXVIII
DE

3.Con la denominacin de arbol se comprenden tambin las vides. 4.Mas este interdicto compete no solamente al dueo de la casa, sino tambin al que tiene el usufructo, porque tambin le interesa al mismo que no est pendiente este arbol. 5.Adems, se ha de admitir que si el arbol estuviera pendiente sobre casas comunes, tienen este interdicto cada uno de los dueos, y ciertamente solidariamente, porque tambin tiene cada uno la reivindicacin de las servidumbres. 6.Dice el Pretor: Vedo que se haga violencia para que no le sea licito uno quitar el arbol, si en ti consistiera que no lo quites. As, pues, se Le da primeramente la facultad de quitarlo; Si t no lo hicieras, entonces se prohibe que se haga violencia al vecino que quiera quitarlo. 7.Despus dice el Pretor: Si en ti consiste que no impidas que se alce ms de quince pies sobre la tierra el arbol, que de un campo tuyo pende sobre el campo de otro, en este caso vedo que ste se le haga violencia para que as no loreduzca, y tenga para si la lefa. 8.Lo que dice el Pretor, quiso tambin que se hiciera la ley de las Doce Tablas, para que se recortasen a ms altura de quince pies las ramas de los rboles; y esto se hizo sai, para que la sombra M arbol no perjudicase al predio vecino. 9.La diferencia entre los dos captulos del Interdicto ea esta, que si el arbol pendiera sobre una casa, se manda que sea cortado, pero si pendiera sobro un campo, solamente que sea cortado quince pies de la tierra. 2. PoMPoNlo; Comentarios aSabino, libro XXXI V - Si por el viento hubiera sido inclinado sobre tu fundo un arbol del fundo del vecino, con razn puedes reclamar por la ley de las Doce Tablas para que sea quitado, que l no tiene derecho tener as el arbol. TITULO XXVIII [XXVIII DE LA RECOLECCIN DE LA BELLOTA ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXX), Dice el Pretor: Vedo que uno se le haga violencia para que no recoja y se lleve cada tercero da la bellota,que de u campo de l cayera sobre el tuyo. 1.Con la denominacin de bellota se comprenden todos los frutos. TITULO XXIX [XXVIII] DE LA EXhiBICiN DE UN HOMBRE LIBRE 1 Vase Cc$d. VIII. 8.J 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXXI. Dice el Pretor: Exhibe el hombre libre que con dolo malo retienes. 1.Propnese este interdicto para amparar la libertad, esto es, para que los hombres libres no sean retenidos por nadie; 2. VENULEYO; Interdictos, libro IV. - porque no se diferencian muchode una especie desiervos aquellos It quienes no se les da facultad para marcharse; 8. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXXI.
(4) Dipianus, Vulg, (5) Neque, Hal.

GLANDE LEGENDA

ULPIA.NUS libro LXXI. ad Ediclu,n. - Ait Praetor: GLANDEM, QUAE EX ILUITS AGRO IN TUIJM CADAT (2), QUO MINOS ILLI TElUrIO QUOQUE DIE LEGSRE, AUFERRE LICRAT VIM F1ERI VETO. 1.-.-eGlandjs nomine omnes fructus continentur. T1T. XXIX IXXVI11I DE EOM1NE LIBERO EXHIBENDO
[Cf.Cod. VII1.8.]

1. ULPIANUS libro LXXI. ad Edictum. - Alt Praetor: QUEM LIBERUM (3) DOLO MALO RETiNES, EXIIIBEAS. I.Hoc interdietum proponitur tuendae libentatis causa, videlicet, no homiues liberi retineantur a quoquam; 2. VENULEWS (4) libro 1V. InI erdictorum. - nihil (5) enim multum a speuie servientium differunt, quibus facultas non datur recedendi; 3. Uiri.&iws libro LXXI. ad Edictuin.quod et
(1) (2) TUNO, inserta COIT, Hal.

Has.

3) ROMINEN, insertan Has. Vuig

472

DIGE$TO.LIBRO XLIII TfTJLO XXIX

lex Favia prospexit; noque hoc interdctum aufert legis Faviae exsecutionem; nam el boa interdicto agi poteril, et nihilominus accusatio legis Favise Institui; et veras vice qui egit Favia, poterit nihilominus etiam boa interdictuiD habere, praesertim quum sbus interdictum, alius Faviae actionem habere poasit. 1.Hace verba: quem liberum, ad orn cern liberum pertinent, sive pubes sil, sive impubes, sive maseulus, sive femina (1), sive plures, sive sui iuris sit, sive alieni; hoe enim tantum epectamus, an libar sit. 2.Es lamen, qui in potestate habet, hoe interdicto non tenebitur, quia dolo malo non videtur habere, qui suo jure utitur. 3..Si quis eum, quern ab hostibus redernit, retineat, In ea causa est, ut interdicto non teneatur; non enim dolo malo facit. Plane si offertur protium, interdiclum baum habet. Sed et si eum remisit pretio non accepto, dicenduin est, interdicto Iocum fore, si, posteaquam semel remigit, velit reti nere. 4.Si eum quia retineat flhium, quem non habel in potestate, plerumque sine dolo malo facere videbitur; pietas enirn genuina efflcit sine dolo malo retinen, ni si evidena dolus niatus intercedat. Proinde et si libertum suum, vel alurunum, vel noxae deditum adhuc impuberern, idem erit dicendum. Et generaliter, qui iustam causaui habel hominis liberi apud se retinendi, non vid etur dolo malo fao ere. 5.Si quia volentem retineal, non videtur dolo malo retinere. Sed quid si volentem quidem retineat, non tamen sine calliditate circumventum, vol seductum, vel sollicilatum, noque bona vel probabili ratione hoc facit Recte dicetur dolo malo reti nene. 6.ls, qui nescit apud 8e osee hominem liberum, dolo malo caret; sed ubi certioratus retinet, dolo malo non carel. 7.Plane si dubitat utrum liben, an servus sit, vel facil status controversiam, recedendum erit ab hoe interdicto, et agenda causa libertatis; elenim recte p!acuit, tunc demum hoe interdictum baum habere, quoties quis pro corto liber est. Ceterum si quaeratur de statu, non oportel praeiudicium fieri alienae cognitioni. 8.Mt Praetor exhiheas; exl,ibere est, in publicum producere, et videndi tangendique bominis facuttatem praebere; proprio autem exhibere est, extra secretum habere. 9.Hoc interdictum omnibus competil; neme enim prohibendus est libertati favere. 10.Plane ex causa suspectae personae removendae sunt, si forte talis persona sit, quam Ven-. simule est coiludere, vel calumnian. 11.Sed et si mulier, vol pupillus hoc interdietum desideret, pro cognato, vol parente, vel afhne suo solliciti (2), dandum esse lis interdictum, dieendum est; nam et publico iudicio reos facere possunt, dum suas suorumque injurias exsequuntur. 12.Si lamen pbures sunt, qui experiri volent, eligendus est a Praetoro, ad quem maxime res
(1) slve

- lo que tambin atendi la ley Favia; y este interdicto no priva de la ejecucin de la ley Favia; porque se podr ejercitar este interdicto, y entablar, sin embargo, la acusacin de la ley Favia; y viceversa, el que ejercit la accin de la ley Favia podr, no obstante, tener tambin este interdicto, principalmente, porque puede uno tener el interdicto, y otro la accin de la ley Favia. 1. Estas palabras: el hombre libre, se refieren todo hombre libre, ya sea pbero, ya impbero, ora varn, ora hembra, ya sean muchos, ya de propio, ya de ajeno derecho; porque solamente miramos esto, si es libre. 2. Mas el que tiene otro bajo su potestad no se obligar por este interdicto, porque no se considera que lo tiene con dolo malo el que usa de su derecho. 3.-8i alguno retuviera al que rescato de los enemigos, Be halla en el caso de no. estar obligado por este interdicto; porque no obra con dolo malo. Mas silo ofrece el precio, tiene lugar este interdicto. Pero tambin silo dej en libertad sin haber recibido el precio, se ha de decir que tendr lugar el interdicto, si, despus que una vez lo dej en libertad, quisiera retenerlo. 4.S alguno retuviera al hijo, que no tiene bajo su potestad, se considerar& las ms de las veces que obra sin dolo malo; porque la piedad paternal hace que sea retenido sin dolo mato, no ser que mediara evidente dolo malo. Por lo cual se habr de decir lo mismo, tambin si retiene un liberto suyo, un alumno, uno que fu entregado por la noxa1 todavia impbero. Y en general, no se considera que el que tiene justa causa para retener en su poder . un hombre libre obra con dolo malo. 5.Si alguno retuviera al que quiere ser retenido, no parece que lo retiene con dolo malo. Mas qu se dir si retuviera ciertamente al que quiere ser retenido, mas engaado no sin astucia, seducido, solicitado, y no por buena plausible razn Con razn se dir que lo retiene con dolo malo. 6.El que no sabe que tiene en su poder un hombre libre carece de dolo malo; pero cuando sabindolo lo retiene, no est exento de dolo malo. 7.Ciertamente que si duda si es libre esclavo, si promueve controversia sobre su estado, habr que apartarse de este interdicto, y se habr de ventilar la causa de la libertad; porque con razn se determin, que tiene lugar este interdicto solamente cuando alguno es ciertamente libre. Pero si se cuestionase sobre el estado, no conviene que se cause prejuicio al otro conocimiento. 8.Dice el Pretor: exhibe; exhibir es presentar en pblico, y dar posibilidad de ver y de tocar al hombre; poro exhibir es propiamente tener libre de secreto. 9.Este interdicto les compete todos; porque nadie se le ha de prohibir que favorezca la libertad. 10.Mas con conocimiento de causa deben ser excluidas las personas sospechosas, si acaso la persona es tal que es verosmil que haga colusin que calumnie. 11.Mas tambin si la mujer, el pupilo, pretendiese este interdicto, interesndosepor un cognado, por un ascendiente, por un alIn suyo, se ha de decir que se les ha de dar el interdicto; porque tambin pueden hacer reos otros en juicio pblico, persiguiendo sus propias injurias y las de boa suyos. 12.Mas si hubiera muchos que quisieran ejercitarlo, ha de ser elegido por el Pretor aquel
(2)

unas, i nserta Veig.

soilteltato, Vuig.

DIGESTO.LIBRO 1L111 TTULO XXX

pei'tinet, ve! is, qui idoneior (1) est; et est optimum, ex coniunctione, ex fide, ex dignitate actorem hoc interdicto eligendum. 13.Si tamen, posteaquam hoc interdicto actum est, alius hoc interdicto agere desideret, palam erit, postea ah non facile daridum, nisi si de perfidia prioris potuerit ahiquid dici. ltaque causa cognita amplius, quam semel iaterdictum hoc erit movendum. Nam neo in publicis iudiciis permittitur amphius agi, quum (211 acturnest,quam si praevaricationis uerit damnatus prior accusator. Si tamen reus condemnatus malit litis aestimationem suferre, quam horninem exhibere, non est niquum, saepius in eum interdicto experiri, ve! eidem Bine exoeptione, ve! alii.

14.Hoc interictum et in absentem esse rogandum (3) Labeo scribit; sed si non defendatur, in bona cius eundum ajt. 15.Roe interdictum perpetuum est.
4. VENUL.EIUS

quien principalmente afecta la cosa, el que es ms idneo; y ea lo mejor, que para este interdicto se elija actor, por el parentesco, por la probibad y por la dignidad. 13.Mas si despus que se ejercit este interdicto otro deseara ejercitar el mismo interdicto, ser manifiesto que no se le ha de dar despus con facilidad otro, no ser que se pudiere decir alguna cosa respecto . perfidia del primero. Y sal, ms de una vez, este interdicto se habr depromover con conocimiento de causa. Porque enlos juicios pblicos no se permite ejercitar la accin ms de una vez, cuando ya se ejercit una, . no ser que el primer acusador hubiere sido condenado por prevaricacin. Mas si el reo condenado quisiera pagar la estimacin del litigio ms bien que exhibir al hombre, no es injusto que se ejercite muchas veces contra l el interdicto, para el mismo sin excepcin, para otro. 14.Escribe Labeon, que este interdicto ha de ser rogado tambin contra un ausente; pero si no se defendiera, dice que se ha de proceder contra sus bienes. 15.Este interdicto es perptuo.
4. VENU LEvO;

libro 1V. ]nterdicorun. Si quis

liberum hominem ignorantern suum statum retineal, tamen, si dolo malo retinet, cogiturexhibere. 1.Trebatius quoque ait, non tener eum, qui liberum hominem pro servo bona fide emerit, et reti neat. 2.Nullo tempere dolo malo retineri horno lber debet; adeo ut quidamput.averint, nec modicum tempus ad eum exhibendurn dandum, quoniam praeteniti 'acti poena praestanda est. 3.Creditori non competit interdictum, UI debitor exhiberetur; nec eriim debitorem latitantem exhibere quisquam cogitur, sed in bona eius ex Edicto Praetoris itur. TIT. XXX

Interdictos, libro IV. - Si alguno

retuviera un hombre libre que ignora su.propio estado, es, no obstante, obligado exhibirlo, si lo retuviera con dolo malo. 1.Tambin dice Trebacio, que no est obligado el que de buena fe hubiere comprado como esclavo un hombre libre, y lo retuviera. 2.En ningn tiempo debe ser retenido con dolo malo un hombre libre; de tal suerte, que algunos opinaron que no se ha de dar ni aun breve tiempo para exhibirlo, porque se debe responder de la pena del hecho pasado. 3.No le compete el interdicto un acreedor para que sea exhibido el deudor; porque tampoco nadie es obligado exhibir al deudor que se oculta, sino que se procede contra los bienes de ste en virtud del Edicto del Pretor. TTULO XXX [XXIX]
DE QUS SE EXHIBAN, Y TAMBIN DE QUE SE LLEVE UNO, LOS HIJOS [Vase Cd. VIII. S.]

[xxix]

D LIBERXS EXEIBENDIS, 1TEM DUCENDIS

[Cf. Cod. VJII8.]


1. ULPIANUS libro LXX!. ad Edirtum. - Ait QUAEVE in POTESTATE Lucii TITII EST, Si 1S EAVE APUD TE EST, DOLO VE MALO TUO FACTUM EST, QUO MINUS APUD TE ESSET, iTA EUM EAMVE EXHIBEAS.

1. ULPIANO;

Praetor: Qui

Conu3nlarios at Ediclo, libro LXXI.-..

1.Hoc interdicturn proponitur adversus eum, quem quis exhibere desiderat eum, quem in potestate sua cose diejt. Et ex verbis apparet, ei, cuius in potestate est, hoc interdictum competere. 2.In hoc interdicto Praetor non admiltil causam, cur apud eum Bit is, qui exhiberi debet, quem adrnodum in su pariere interdicto; sed ornnirnodo restituendum putavit, si in potestate est. 3.Si vero matar siL, quae retinet, apud quam interdum magis, quam apud patrem moran fihium debere, ex iustissima sci.licet causa, et Divus Pius decrevil, et a Marco et a Severo rescriptum est, aeque subveniendum ei erit por exceptionem. 4.Pari modo si iudicatum fucnit, non esas
quam, Vulg.
(1) (5)

Dice el Pretor: Exhibe al que la que esta bajo la potestad de Lucio Ticio, si l ella est entu poder, con dolo malo tuyo se hizo que no estuviese. 1.Pr'opnese este interdicto contra aquel que uno desea que exhiba al que dice que est bajo su potestad. Y aparece de estas palabras, que este interdicto compete aquel bajo cuya potestad esta. 2.En este interdicto no admite el Pretor la causa por la cual el que debe ser exhibido est en poder de aqul, corno en el interdicto anterior; sino que estim que en todo caso debe ser restituido, si est bajo potestad. 3.Mas si la que lo retiene fuera la madre, en cuyo poder, segn decret el Divino Po, y se resolvi en rescripto por Marco y por Severo, debe permanecer veces el hijo ms bien que en poder del padre, por supuesto, por justisima causa, se le habr de auxiliar igualmente con la excepcin. 4.De igual modo, si se hubiere juzgado que
(3) Irrogsndum, Vulg.

Ha.; idoneor, el cdice FI. Segn conjetura Br.; quam, el cdice Fi.; postes'
TOMO UISO

474

DIGE8TO.LIRO XLIII: TfTULO XXX

eum in potestate, etsi por iniuriam iudicatum sit, agenti Jioc interdicto obiicienda erit exceptio rei iudieatae, no de hoc quaeratr, an sit o potestate, sed an Sit iudicatum. 5.Si quis fihiam suam, quae mihi nupta sil, velit abducere, ve exhiberi sibi desideret, an adversos interdictum excepUo danda sit, si forte pater eoncordans matrimonium, forte et liberis subnixum 'velit dissolveroT Et corto jure utimur, no bene concordantia matrimonia iure patriae potestatis turbentur quod lamen sic cnt adhi['endum, ut patri persuadeatur, no acerbe patriam potestatom exerceat;

l no estaba bajo potestad, aunque se haya juzgado con injusticia, se habr de oponer al que ejercite este interdicto la excepcin de cosa juzgada, it fin de que no se cuestione sobre si est bajo potestad, sino sobre si se haya juzgado. 5.Si alguno quisiera llevarse it su hija1 que estaba casada conmigo, deseara que le sea exhibida, ,se habr de dar excepcin contra el interdicto, si acaso el padre quisiera disolver el matrimonio que vive en armona, y que quiz est afianzado con hijos Y observamos ciertamente el derecho de que no se perturben con el derecho de patria potestad los matrimonios que viven en buena armona; lo cual, sin embargo, se habr de practicar de modo, qe se le persuada al padre para que no ejerza duramente la patria potestad;
2. HERM0GENIAN0;

rum. - mio magia de uxore exhibenda ac ducenda pater etiam, qui fihiam in potestate habet, a manto recto convenitur. 3. Uz.pu.tus Ubre LXXL ad Edie4um. - Deinde ait Praetor: Si Lucius Trrius IN P0TESTATE Lucii TITII EST, QUO MINIJS susi Lucio Tino DUCERE LICEAT,
VIM FIERI VETO.

2.

HERMOGENIANUS (1)

libro VI. iwis Epitomo-

Epitome del Derecho, libro VI.

antes bien, tambin el padre que tiene bajo potestad it una hija es demandado derechamente poro[ marido, para que sea exhibida su mujer y l se la lleve. Despus dice el Pretor Si Lucio Ticio est bajo la potestad de Lucio Ticio, vedo que se haga violencia para que it Lucio Ticio no le sea licito llevrselo. 1.Los anteriores interdictos son exhibitonios, esto es, se refieren it la exhibicin de los hijos y de los dems, de quienes hemos hablado arriba, pero este interdicto se refiere al acto de llevarse, para que uno pueda llevarse it aqullos sobre los que tiene derecho para llevrselos. Y as, el anterior interdicto, que sirve para la exhibicin de Los hijos, es preparatorio de este interdicto; porque para que alguien pudiera ser ms bien llevado, debi ser exhibido. 2.Se ha de conceder este interdicto por las mismas causas por las que hemos dicho que compete el de exhibicin de los hijos; y as, todo lo que all dijimos se ha de entender dicho tambin aqu. 3Mas compete este interdicto no contra el mismo hijo, que uno quiere llevarse, sino que debe haber ciertamente quien lo defienda en el interdicto. De otra suerte, deja de tener lugar el interdicto, y podr tener lugar el conocimiento del Pretor para que ante l se examine si uno est, no est, bajo potestad. 4.Dice Juliano, que cuando se promuevo este interdicto para llevarse it un hijo, el conocimiento de la cuestin, y es impbero aquel de quien se trata, en unos casos se debe diferir el negocio al tiempo de la pubertad, y en otros anticiparle. Y esto se ha de determinar atendiendo It la persona de aquellos contralos que hubiere controversia, y it la naturaleza de la causa; porque si el que dice que es el padre fuese de autoridad, de prudencia y crdito reconocido, tendr en su poder al impbero hasta el trmino del juicio; mas si el que promueve la controversia es hombre de baja esfera, calumniador y de maldad reconocida, se ha de anticipar el conocimiento de la cuestin. Asimismo, si el que niega que el impbero est bajo la potestad de otro es hombre absolutamente probo, tutor nombrado ya en testamento, ya por el Pretor, ejercer la tutela del pupilo, que tuvo en su poder hasta el trmino del juicio; mas si el que dice que l es el padre es sospechoso como calumniador, no convendr que se difiera el litigio. Pero si son sea(3) enem spud es habuit, la diem litis tuebltur, (4) Ial. Vuig.; cduccretnr, el cdice FI.

3. Ui.piuo; Comentarios al Edicto, libro LXXI.--

1.Superiora interdicta exhibitoria sunt, hoc est, pertinent ad exhibitjonem liberorum ceterorumque, de quibus supra diximus, hoe autem interdietum pertinet ad ductionem, ut ducere quis possit coz, in quos habet ius ductionis. Itaque prius inlendictum, quod est de liberis exhibendis, praeparatorium est huius interdicti; que magia enim quia duci poasit, exhibendus fuit. 2.Ex (2) iisdem canela hoc interdictum tribuenduzn esI, ex quibus causis de exhibendis Jibens compotere dixirnus; itaque quaecunque ibi diximus, eadein hie quoque dieta accipienda sunt. 3.Hoc autem interdictuni competit non adversus ipsum fihium, quem quia ducere vult, sed utique cose debet is, qui eum interdicto defendat. Ceteruru eessat interdictum, et succedere poterit notio Praetoris, ut apud eum disceptetur, utrum quia in potestate sil, an non sil. 4.lulianus ait, quoties id interdictum movetur de filio ducendo, vel cognitio, et is, de quo agitur, impubes cgt, alias differri oportore rem in tempus pubertatis, alias repraesentari. Idque, ex persona eorum, contra quos coiitroversia erit, el ex genere causae Cofl8tituefldUm est; nam si is, qui se patrem dicit, auctoritatis, prudentiae, fldei exploratae es5et, usque in diem luis impuberem apud se habebit; is vero, qui controversiam facil, huinilis, caIumniator, notae nequitiae, repraesentanda cognitio est. Item si is, qui impuberem negat in aliena potestate esse, vir omnibus modis probatus, tutor vol testamento, vel a Praetore datus, pupillum, quem in diem litis apud se habuit, tuetur (3); is vero, qui patrem se dicit, suspeetus est quasi calumniator, differri litem non oportebit. Si vero utraque persona suspecta est, aut tanquam infirma, aut tanquam turpis, non erit alienum, inquit, diopon, apud quem interim puer educetur (4), el controversiam in tempus pubertatis differri, no per collusioneni vel imperitiam alterutrius contenden(L) Vennlaiue, HaZ. (2) Taur. segn la escritura original; rreccin de cdice FI., Br.

Et, inserta la co-

lial.

DIGESTO. LIBRO XLIIX TTULO XXXII

47

tiurn aut alienae potestati paterfamilias addicatur, aut fihius alienus patris(amiliae loco constituatur.

5.Etiamsi maxime autem probet fihium pater in sua potestate esse, tarnen causa cognita mater in retinendo eo potior erit; idque Decretis Divi Pu quibuadam continetur; obtinuit enim mater ob nequitiam patria, ut sine deminutione patriae potestats apud eam fihius moretur. 6.le hoc interdicto, donee res iudicetur, feminam, praetextatum (1), eumque, qui proxime praetextati aetatern accedet, interim apud mairemfamilias depon Praetor iubet. Proxime aetatem praetextati accedore eum dicimus, qui puborern (2) aetatem nune ingressus est. Quum audis mairemfamilias, accipe notae auctoritatis fominam. 4. AFRiCNUS libro IV. Quaeslionum. - Si eum, qui se patremfaniilias dieat, ego in mea potestate esse, et iussu meo adiisse hereditatem dieam, tam de hereditate aj oportere, quam ad interdietum de filio dueendo iri debere alt. 5. VENULEIUS libro .1V. Jnterdiciorum.Si fihius sua sponte apud aliquem est, mutile boa intei'dictum erit, quia fihius magia apud se, quam apud eum est, in quem interdicetur, quuin liberam faeultatem abeundi vel remanendi haberet, nisi si inter duos, qui se patres dicerent, controversia esset, et alter ab altero exhiberi sum desideraret.

peehosas ambas personas 6 por dbiles por torpes, no ser extrao, dice, que se disponga en poder de quin se haya de educar interinamente el impbero, y que la controversia Be difiera al tiempo de la pubertad, fin de que por colusin 6 por impericia de uno otro de los contendientes, nosea un padre de familia sujetado la potestad de otro, 6 sea constituido en calidad de padre de familia el que es hijo de otro. 5.Pero por ms que el padre pruebe que el hijo est bajo su potestad, ser, sin embargo, con conocimiento de causa, preferente la madre para retenerlo; y esto se contiene en algunos Decretos del Divino Po; porque logr la madre, por causa de maldad del padre, que el hijo permaneciese en poder de ella sin disminucin de la patria potestad. 6.En este interdicto manda el Pretor, que hasta que el negocio sea juzgado sean depositados interinamente en poder de la madre de familia el que viste la pretexta, y el que estuviere prximo la edad de la pretexta. Decimos que est prximo ti la edad de la pretexta, el que entonces entr en la edad de la pubertad. Y cuando oyes decir madre de familia, entiende mujer de notoria autoridad. 4. AFRICANO; Cuestiones, libro IV. Si yo dijera que el que dice que es padre de familia est bajo mi potestad, yque adi una herencia por mandato mo, dice que se debe ejercitar la accin de herencia, asi como que se debe recurrir al interdicto para que uno se lleve al hijo. 5. VENULEYO; Interdictos, libro IV. - Si el hijo est por su propia voluntad en poder de alguien, ser intil este interdicto, porque el hijo ms bien est en poder de s mismo que en poder de aquel contra quien se ejercite el interdicto, pues tendra libre facultad de marcharse y de permanecer, ti no ser que hubiese controversia entre dos que dijesen que ellos eran el padre, y uno deseara que por el Otro fuese aquel exhibido. TITULO XXXI [XXX] DEI. INTERDICTO UTRUB1 ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro LXZII. -Dice el Pretor: Vedo que se haga violencia para que uno no se lleve al esclavo, de que se trata, all donde estuvo la mayor parte de este ao. 1.Este interdicto tiene lugar para la posesin de las cosas muebles; peroprevaleci que su fuerza estuviese equiparada ti la del interdicto Uli possidcti.s, que compete por los bienes races, de suerte que venza tambin en este interdicto el que, cuando sobre ello es molestado por su adversario, tiene la posesin ni con violencia, ni clandestinamente, ni en precario.

TIT. XXXI [XXX] DE (3) UTRUBI ULPIANUS libro Lxxii. ad Edielum. - Praetor ait: UTRUB1 fflC MOMO, QUO DE AGITUR, MAIORE PARTE HUIUSCE ANNI FUIT, QUO MINUS 15 ETJM DUCAl', VIM PIER1 VETO. 1 .Hoc interdiotum de possessione rerum mobilium locum babeL; sed obtinuit, vim eius exaequatam fuisse Uti possidetis interdicto quod de rerum (4) soli competit, ut is et in hoc interdicto vincat, qui nec vi, nec clam, neo precario, dum super hoc ab adversario inquietatur, possessionem babeL. TIT. XXXII [XXXI] DE MIGRANDO 1. ULP1ANUS libro LXXIII. ad Edieiurn. - Praetor alt: Si is HOMO, Quo DE AGITUR, NON EST EX HIS REBUS, DE QUIBL'S INTER TE ET ACTOREM CONVEN1T, UT, QUAE IN EMa HABITATIONE1I, QUA DE AGITUR, INTRODUCTA, IMPORTATA, iDE NATA FACTAVE ESSENT, EA P]GNORl TIBI PRO MERCEDE SEOS HABITAT1ONIS ESSENT, SIVE
(1) femteam praetextntam, Ha. (2) lmpubereul (d in puberem), Ha

TTULO XXXII [XXXII


DEL INTERDICTO PARA MUDAR DE HABITACIN
1. U 1. P 1 A NO; Comentarios al Edicto, libro LXXIII, - Dice el Pretor: Si el esclavo, de que

se trata, no es de las cosas sobre las que entre ti y el actor se convino, que las que se introdujeron en La habitacin, de que se trata, . ella se ilevaron, 6 en ella nacieron 6 se hiciern las tuvie' o'nte(a flai. (4) Splase poeessione rebus, Hal. Vug.
(3) DF,

476.

DIGEsTO.ItBuO

xLm: TTULO xxxixi


ses pignoradas por el alquiler de esta habitacin, ya si por tales cosas se te hubiese pagado el alquiler, ya si por tal titulo se te satisfizo, en U corisistiese que no se te pague, vedo que se le haga violencia, al que lo introdujo k titulo de prenda, para que no le sea licito llevrselo de alli. 1.Propnese este interdicto favor del inquilino, que, habiendo pagado el inquiler, quiere marcharse de la casa; porque no le compete al colono. 2.A lo que se puede proveer tambin extraordinariamente; por lo cual no es frecuente este interdicto. 3.Mas si alguien tuviera habitacin gratuita, le competer este iiitei'dicto til. aun no se debiera el alquiler dice Labenn, que deja de tener lugar este interdicto, no ser que estuviera dispuesto pagar esta pensin. Por consiguiente, si pag un semestre, y se debiera un semestre, intilmente interpondr, el interdicto, si no pagare tambin el siguiente semestre, pero de suerte que, si para el arrendamiento de la casa se hizo una convencin especial, no sea licito marcharse de ella antes de finido el ao, cierto tiempo. Lo mismo es, tambin si alguno la hubiere tomado en arrendamiento por muchos aos, y aun no hubiere transcurrido el tiempo; porque estando obligadas las prendas por todo el arrendamiento, ser, consiguiente decir que no habr de tener lugar el mIerdicto, Bino si hubieren quedado libres. 5.Se ha de notar, que el Pretor no exigi aqu que la cosa introducida est en los bienes del arrendatario, ni que est dada en prenda, sino que haya sido introducida titulo de prenda. Por consiguiente, aunque sean ajenas, y fueran tales que no pudieren ser tenidas titulo de prenda, pero fueron introducidas . titulo de prenda, habr lugar este interdicto; pero si no fueron introducidas . titulo de prenda, tampoco podrn ser retenidas por el arrendador. 6.Este interdicto es perptuo, y se dar contra los sucesores, y los sucesores. 2. GATo; Corncnlarios al Edicto provincial, libro XXVI. - No se duda que este interdicto es til al inquilino tambin respecto las cosas que no sean de l mismo, sino que acaso se le dieron en comodato en arrendamiento, que se depositaron en su poder. TITULO XXXIII [XXXII]
DEL INTERDICTO SALV.LANO

EX ElE REBUS BESET (1) EA MERCES T1BI SOLUTA, EOVE NOMINE SAT1SFACTUM EST, AUT PER TE STAT, QUO MiNUS SOLVAT(JR, iTA 000 MINUS El, gui EUM nONORIS NOMINE SNDUX1T, ENDE ABDUCSRE LICEAT, VIM FIER1 VETO.

1.Hoc interdictum proponitur inquilino, qui soluta pensione vult migrare; nam colono non competit. 2.Gui re etiam extra ordinem subvenir potest; ergo infrequens est hoc interdicturn. 3.Si tarnen gratuitam quis habitationem haho' iii Lerdicjum utile et competet. 4. Si perisio noudum debeatur, ait Labeo, interdictum hoc ceasare, nisi paratus ah eam pensioneto solvere. Proinde si semestrera solvit, selliestris (2) debeatur, inuiilitr interdicet, nial solverit et sequentis seinestris (3), ita tarnen, si conventio specialis facta est in conductione domus, ut non Iiceat ante finitum annum, vol certum tempus migrare. Idein est, et Si qui8 in plures aunas conduxerit, et noridum praeterierit teinpus; nam quum in universam conductionem pignora sunt obligata, consequens erit dicere, interdicto locuto (noti) fore, nisi liberata fucrint.
b<-a1,

5.Illud notandurn est, Praetorern hie non exegisse, ut in bonis fuerit conductoris, neo ut esaet pignori res illata, sed si (4) pignoris nomine inducta sit. Proinde etsi suena sint, et sint talia, quae pignOris nomine tener non potuerint, pignons tamen nomine introducta sint, interdicto huic (5) locos erit; cuodsi nec pignonis nomine inducta sint, nec retineri poterunt (6) a locatore. 6.Roe interdictum perpetuum est, et in suecessores, eL (7) successoribus dabitur. 2. GAius libro XXVI. ad Ediclunt provinciale. lico interdictum inquilino etiam de his rebus, quae non ipsius sint, sed forte commodatae ci ve[ locatao, vol apud eum depositae sunt, titile esse non dubitatur. TIT. XXXIII (XXXII]
DE SALVIANO INTERDICTO

[Cf. Cod. VIII. 9.3

(Vase Cd. Vi 11. 9.1


1. JtrLuNo; Digesto, libro XLIX. - Si el colono hubiere llevado titulo de prenda una esclava al fundo, y la hubiere vendido, conviene que se d el interdicto til para apoderarse de lo que de ella naci en poder del comprador. 1.Si el colono hubiere introducido titulo de prenda cosas en un fundo de dos, de modo que estuviesen obligadas solidariamente favor de (os dos, cada uno ejercitar derechamente el interdicto Salviano contra el extrao; mas si entre los mismos se diera este interdicto, ser mejor la condicin del que posea. Pero si se hubiere contratado que 1a cosa
(9) (7) (8) (9) (10)

nus anelilam in fundo (8) pignoris nomine duxent (9), et eam vendiderit, quod apud enUorem ex ea natum est, eius apprehendendi gratia utile interdictum rcddi oportet. !.Si colonus res in fundum duorum pignoris nomine intulerit, ita ut utrique lo solidum obligatao essent, singuli adversus extraneum Salviano interdicto recte experientur; inter ipsos vero si reddatur hon interdictum, (lO) possidentis eonditio melior cnt. At si id actum fuerit, ut pro partibus res obligaretur, utilis actio et adversus extraneos,
ET, inserta Vulg.; ESt ItT EA, Hal. (2) Ial. Vulg. sexinsustris, el cdice PL Ial. Vulg.: sexmensiris, el cdice Fi. (3) (1)

1. luLIANOS libro XLIX. Digesloruot. - Si colo-

(5) Ha(. Vietg.; hes, el cdice FI.

(4) ut por si, Hal. Vdg.

El cdice citado por Dr.; poterint, el cdice Fi. et, considrase aiiadida por antiguos copistas. fuudum, Vulg. Iiiduxerit, [la. Velg. propter parem sciliret eaussm, inserta Vulg,

DIGESTO.LIBRO XLY PfPULO 1

477

et inter ipsos dan debebit, par quam dimidias partes possessionis sin guli apprehendent. 2.Idem servari conveniet, et si colonus rem, quam cum alio communem ha.bebat, pignoris nomine induxerit, scilicet ut pro parte dimidia pignora persecutio detur. 2. UL.PIANUS libro LXX. ad Edicurn. In Salviano interdicto, si in fundum coLnmunem duorum pignora sint ab atiquo iivecta, possessor vincet, et ant jis descendeuduiu ad Servianuta iudiciuul (1).

estuviese obligada con relacin a. cada parte, se de har dar tanto contra los extraos, como contra ellos mismos, la accin til, por la cual cada uno se apoderar de la mitad de la posesin. 2.Lo mismo convendr que se observe, tambin si el colono hubiere introducido a. titulo de prenda una cosa que tena en comn con otro, a. saber, para que so d accin para reclamar por la mitad de la prenda. 2. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXX. En el interdicto Salviano, si a. un fundo comn de dos se hubieran llevado por alguno prendas, vencer el poseedor, y se habr de recurrir por ellos a. la accin Serviana.

LIBER QUADRAGESIMUSQUARTUS
TIT. 1 DE EXCEPTI0N1BUS, PRAESCRIPTIONIBUS ET PRAEU)DICIIS
[0/. Cod. VIII. 36. (3.1

LIBRO CUADRAGSIMO CUARTO


TTULO 1 DE LAS EXCEPCIONES, DE LAS PRESCRiPCIONES, Y DE LAS ACCiONES PREJUDICLALIiS
[Vau C4. VIII. 36. (35.)]

1. ULPI.tNUS libro IV. ad Rdicturn.Agere etiam is videtur7 qui exeeptione utitur, nam reus in exceptione actor es(.
2. IDEM libro LXXIV. ad Edicturn. - Exceptio dieta est quasi quaedam exelusio, quac inter (2) opponi actioni cuiusque rei solet ad exeludendure (3) Id, quod in intentionem condemnationemve deductum est. 1.Replicationes nihil aliud sund, quam exceptiones, et a parte actoris veniuni, quae quidem ideo necessariae sunt, ut exceptiones excludant; semper enim replicatio idcirco obiicitur, ut exceptionem oppugnet. 2.Illud tenendum cgt, omnem excetionem vel repllcationem exclusoniam case; exceptio actorem ex.cludit, replicatio reum. 3.Sed et contra replieationem (4) solet dan tiiplicatio, et contra tniplicationem rursus (5); et (6) deinceps inultiplicantur nomina, dum aut reus aut actor obiicit. 4.Sane solemus dicere, quasdare exceptiones esse dilatorias, quasdam peremtorias, utputa dilatoria est exceptio, quae differt actionem, veluti proCuratoria exceptio dilatoria est; nam qui dieit, non licere procuratonio nomine agi, non prorsus litem initiatur, sed personare evitat.

1. ULPIANO; Come.i'iI arios al Edicto, libro IV. Se considera que ejercita accin tambin el que usa de excepcin, porque el reo es actor en la excepcin. 2. E L M 1 S M o; Comentarios al Edicto, libro LXXIV. - La excepcin fu as llamada como si fuera cierta exclusin, que se suele oponer a. la accin de cualquier cosa para excluir lo que se comprendi en la demanda en la condenacin. 1.Las rplicas no son otra cosa sino excepciones, y provienen de la parte del actor, las que son ciertamente necesarias para excluir las excepciones; porque siempre se opone la rplica para esto, para impugnar las excepciones. 2.Se ha de tener en cuenta, que toda excepcin rplica es exclusiva; la excepcin excluye al actor, y la rplica al reo. 3.Pero tambin contra la rplica se suele dar la tnplica, y a. su vez otra contestacin contra la trplica; y sucesivamente se van multiplicando los nombres, mientras el reo el actor oponga objeciones. 4.A la verdad, solemos decir, que unas excepciones son dilatorias, y otras perentorias, por ejemplo, es dilatoria la excepcin que difiere la accin, como es dilatoria la excepcin que se refiere al procurador; porque el que dice que no es licito que se ejercite la accin en nombre de procurador, no niega en absoluto el litigio, sino que excluye a. la persona. 8. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, libro 1. Las excepciones son perptuas y perentorias, temporales y dilatorias. Son perptuas y perentorias las que siempre tienen lugar, y no se pueden evitar, como es la de dolo malo, la de cosa juz-

3. Gius libro 1. ad Edictwn provinciale. - Exceptiones aut perpetuae et (7) peremtoriae sund, aut temporales et dilatoniae. Perpetuae atque peremtoriae sunt, quae sempor locum habent, neo evitan possunt, qualis est doli mali, et rei iudica(1) interdictum J1zt,

(3) Ha. Vuig.;cludendani, el cdice '1.; etudendem, conjetura Ta,t4r .

(2) mIer, considrase aqu palabra

surfiva.

(6) ita, ins erta ial.

(5) qnadruplieatlo, insertan Ral, Vulg.


()

(4) duplCaUo, et contra duplicetionein, in.serf.a. Ha?.

del cdice Fi., Br.

Taur. sepn a escritura original; ant, a correccin

418

DIGB8TO.LIBBO XLIV: TITULO 1

tac, et si quid contra Leges Senatusve eonsultum factura case dicetur, item pacti conventi perpetul, id est, nc omnino pecunia petatur. Temporales atque dilatoriae sunt, quae non semper locum habent, sed evitan possunt, qualis eat pacti conventi temporalis, id est, nc forte intra quinquennium ageretur. Procuratoriae cuoque exceptiones dhatoriae sunt, quae evitan poasunt.

gada, y la de si se dijera que se hizo alguna cosa contra las Leyes los Senadoconsultos, y tambin la de pacto convenido perptuo, esto es, para que nunca se reclame una cantidad. Son temporales y dilatorias las que no siempre tienen lugar, sino que se pueden evitar, cual es la de pasto convenido temporal, esto es, para que acaso no se ejercite la accin dentro de un quinquenio. Tambin son dilatorias las excepciones relativas un procurador, las cuales se pueden evitar.

cui soluta eSt debita pecunia sine tutoris auctoritate, si quaeratur, art doli exceptione sumnioveri debeat, illud tenipus inspicitur, an pecuniarn, -vel ex ea aliquid habeat, quo petit.
. IDEM (1) libro XVIII. ad Edictwn. - la, qui dicit se iurasse, potest el allis exceplionibus uti eurn exceptione iurisiurandi, val aliis solis; pluribus enim defensionibus uti permultitur. 6. IDEM libro LXX!. ad Edictum. - Si ram legatam petat legatarius, (2) de dolo testatoris excipitar; nam sicut heres, qui in universum ius succedit, summovetur exeeptione, ita et Legatarias debet summoveri, quasi unius rei successor.

4.

PATJLUS

libro XX. ad Edictuns. - In pupillo,

4. P.&ut.o; Comentarios al Edicto, libro XX, - Si tratndose de un pupilo, al cual se Le pag el dinero adeudado sin la autoridad del tutor, se preguntase si debera ser repelido con la excepcin de dolo, se ha de ver si al tiempo, en que pide, tiene el dinero, parte de l.
El que dice que jur, puede utilizar tambin otras excepciones con la excepcin de juramento, las otras solas; porque se permite utilizar muchos medios de defensa.
5. EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro XVIII.

6. Er. mismo; Comentarios al Edicto, libro LXXI. - Si el legatario pidiera la cosa legada, se opone como excepcin l dolo del testador; porque as como el heredero, que sucede en la universalidad del derecho, ser repelido con la excepcin, as tambin debe ser repelido el legatario, como sucesor de una sola cosa.
7. EL MISMO; Comentarios Plaucio libro 111. Las excepciones, que son inherentes fa persona de cualquiera, no pasan otros, como no compete al fiador la excepcin que tiene el socio, para lo que pueda hacer, el ascendiente, el patrono, y as el fiador del marido, nombrado despus de disuelto el matrimonio, es condenado la totalidad por razn de la dote. 1.Mas las excepciones inherentes una cosa competen tambin los fiadores, como las de cosa juzgada, dolo malo, juramento, y de lo que se hizo por causa de miedo. As, pues, tambin si el reo hubiera pactado respect una cosa, le compete de todos modos la excepcin al fiador. Tambin le compete al fiador la excepcin del afianzamiento, y la de lo que se pide para gravar la libertad. Lo mismo se dice, tambin si uno hubiere sido fiador contra el senadoconsulto por un hijo de familia, por un menor de veinticinco aos que fu engaado; pero si hubiera sido engaado respecto una cosa, entonces ni l mismo tiene el auxilio antes que haya sido restituido, ni se le ha de dar la excepcin al fiador.

7. IDEM libro II. ad Plautiam. - Exceptiones, quae personae cuiusque cohaerent, non transeunt ad alios, veluti ea, quam socius habet exceplionem, quod facere poasit, val parens patronusve, non competit fideiussori, sic mariti fideiussor post solutum matrimonium datus ja solidum dotis nomine condemnatur.

1.Rei autem cohaerontos exceptiones etiam fideiussoribus cornpetunt, ul re iudicatae, doli mali, iurisiurandi, quod metus causa factum eat. Igitur el si reus padua sit in rem, omnimodo corapotit exceptio fideiussori. Interceasionis quoque exceptio, item quod libertatis onerandae causa pehitur, etiam deiussori competil. Idem dicitur, et si pro fihiofamilias contra Senatusconsultum quis fideiusserit, aut pro minore vigintbuinque annis cireumacripto; quodsi deceptus (3) sil in re, tuno neo ipse ante habet auxilium, quam restitutus fuent, neo fideiussori danda est exceptio.

8. IDEM libro XIV. ad Plcwtiurn. - Nemo pro- S. EL MISMO; Comentarios Plaucio, libro XIV. hibetur plunibus exceptionibus uti, quamvis diver- - A nadie se le prohibe utilizar muchas excepciosae sint (4). nos, aunque sean diversas. 9. MAFtCELLUS libro III. Digestornin.Non utique existimatur confiteri de intentione adversarius (5), quocum agitur, quia (6) exceptione utitur.

9. Msncsto; Digesto, libro lii. - Ciertamente que no se estima que confiesa respecto ti la demanda el adversario con quien se litiga, porque utiliza una excepcin. 10. Morzsvtrro; Respuestas, libro XII. - Modcstino respondi, que la cosa juzgada entre unos no

destinus reapondit, res inter aflos iudicata aliis non

10.

MODESTINUS

libro XII. Rcspon.wrum.. - Mo-

(1) Iuliauu2, Iia& Vuiq. (4) Sege correccin del cdice RL; s,imt, Taur. segn a (2) Se g n correecuM del cdice Fi.; ut, uiserta Taur, se- escritura original, Br. gn a escritura original, Br. (5) adversarii Vulg. (6) qnt, Ha. \tulg. (3) non, insertan Ha. Vuig.

DIGETO.Lt8RO XLIV: TiTULO!

479

obest; nec si is, contra quem iudioatum est, heres extiterit ci, contra quera nihil pronunUatum est, hereditariam ej litem inferenti praescribi ex ea sententia p0550, quam proprio nomine disceptaus, ant.equam heres extiterit, excepit. 11. IDEM (1) libro XIII. Responsoruin. - Qui agnitis instrumentjs, quasi vera esSent, solvit post sententiam iudicis; quaero, si postea cognita re veritate ci repertiS fa.lsis instrurnentis accusare velit el probare, falsa case instrurnenta, ex quibus conveniebatur, quam instrumentis su bscripserat ex praecepto, sive interlocutione iudicis, an prao. soriptio el opponi poasit, quum et Principalibus Constitutionjbus manifeste cavetur, etsi res iudicata esset ex falsis instrumentis, si postea falsa invenianiur, neo rei iudieatae praescriplionem opponi. Modestinus respondit, ob hoc, quod per errorera solutio faeta est, ve cautio de solvendo ir?terposita proponitur ex his instrumentis, quae nune falsa dicuntur, praescriptioni locura non esse.

les perjudica otros; y a aquel contra quien'se juzg fuere heredero de aquel contra quien nada se falt, al promover l el litigio sobre la herencia, no se le puede oponer prescripcin en virtud de esta sentencia, contra la que litigando en su propio nombre opuso excepcin, antes que hubiere quedado siendo heredero. 11. EL MISMO; Respuestas, libro XIII. - Uno, habiendo reconocido los instrumentos, como si fuesen verdaderos, pag, despus de la sentencia del juez; pregunto, Si queriendo, conocida despus la verdad de la cosa, y hallados como falsos los documentos, acusar y probar que son falsos los documentos, en virtud de los cuales era demandado, se le podra oponer la prescripcin, habiendo firmado l los iristrurnentos por mandato por providencia interlocutoria del juez, puesto que en las constituciones do los Prncipes se dispone claramente, que, aunque una cosa hubiese sido juzgada en virtud de falsos instrumentos, si despus se hallara que son falsos, no se opusiera la prescripcin de cosa juzgada. Modestino respondi, que por cuanto el pago 88 hizo por error, porque se dice que la caucin para pagar fu interpuesta en virtud de estos instrumentos, que ahora se dice que son falsos, no ha lugar a la prescripcin.
12. U r pi A NO Comentarios al Edicto, libro XXX Vi II. - En general, en las acciones prejudiciales sustenta la parte de actor el que obtiene la demanda conforme lo que demanda.
18. JULIANo; Digesto, libro L. - Si despus de contestada la demanda sobre la herencia se piden cosas individuales, est determinado que no obsta esta excepcin: que no se cause prejuicio la herencia; porque tales excepciones fueron dadas por razn de un juicio futuro, no del terminado.

12. ULP1kNUS libro XXXVIII. ad Edictum. Generaliter in praeiudiciis is actoris partes ustinet, qui habet intentionem seeundum id, quod intendit. 13. 1ULLAKus (2) libro L. Iiigestorum. - Si post litem de hereditate cont.eatatam res singulae petantur, placel, non obstare exceptionern: equod praeiudicium hereditati non fiat; futuri enim udio, non facti nomine huiusmodi exceptiones comparatas sunt.

Filiusfamilias peculiarem servum vendidit, pretium stipulatus est, is horno redhibitus et postea mottuus est, et pater eius pecuniam ab emtore petebat, quam fiLius etipulatus erat placuit aequurn esse, in factura exceptionem eum obiicere: quod pecunia ob hominera illuin expromissa est (4), qui redbibitus est. 15. IULIANUS (5) libro IV. ad Urseium Feroeem. Adversus exceptionem inrisiurandi replicatio do] mal non debet dan, quum Praetor id agere debet, nc de iureiurando cuiusquam quaeratur. 16. AFaICANUS libro IX. Qaaestionwn. - Fundurn Titianum possides, de cuius proprietate mier me et te controversia est; el dico praeterea viam ad eum por fundum Sernpronianum, quetn tuum esee constat, deben; si viam petani, exceptionem: quod praeiudicium praedio non fiat, utilem tibi fore putavit (G), videlicet quod non aliter viam inihi deben probaturus sim, quam pnius probaverbi, fundum Titianum meum case.
17. PATJLUS libro LXX. ad Edictum. - Sed si ante viara, deinde fundum Titianum petat (7),

14.

ALFENUS (3) YAROS

libro 11. Digestorrrm.

14. ALF'ENO VARo; Digesto, libro ii,--Un hijo de familia vendi un esclavo de su peculio, y estipul el precio; el esclavo fu devuelto, y despus muri y el padre le peda al comprador la cantidad, que el hijo haba estipulado; se determin, que era justo oponerle esta excepcin que resulta del hecho: que la cantidad haba sido prometida por razn de un esclavo, que habia sido devuelto. 1VContra la excepcin de juramento no se debe dar la rplica de dolo malo, porque el Pretor debe hacer que no se formule querella sobre el juramento de uno.
16. AFRICANO; Cuestiones, libro 1X. Posees el fundo Ticiano, sobre cuya propiedad hay controversia entre t y yo; y digo adems que la va para el mismo se debe por el fundo Semproniano, que consta que es tuyo; si yo pidiere la servidumbre de va, opin que tendrs esta excepcin til: que no se cause prejuicio respecto al predio, saber, porque no habr de probar que se me debe la servidumbre de va de otro modo, sino si antes hubiere yo probado que es-mo el fundo Ticiano. 15. JULTAI.lo;

Comentarios Ursejjo Ferox, libro

Pero si uno pidiera antes la servidumbre de va, y

17. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXX.


(5) Ilipianus, HaL (5) putavl, HaZ. (7) Tar. segn a escritura original; potasa, la correo-

(2) .&Ifanns, Ha. Ulp1auu, Vulg.

Inlianus, Hal.

(3) Pp1nianus, .FaL esset, Ha.


()

ctn del cdice FI., Br.

480

DIGESTO.LIBBO XLIV: TITULO tI

quia el diversa corpora sunt, el causae restitutionum dispares, non nocebit exceptio. 18. AFRICANOS Libro IX. Qaacs.lionu'n. Fundi, quem tu proprium tuum esse dicis, partem a te peto, et volo simul iudicio quoque eommuni dividundo agere sub eodeni iudice. 11am si cius fundi, quem tu possidees, et ego proprium meuin esse dcain, fructus coridicere tibi velim, quaesitum est, an exceptio: quod praeiudicium fundo partive elus non fiat, obstel, an deneganda sit Et utrubique putat intervenire Praetorem debere, nec permittere petitori, priusquam de proprietate coostet, huiusmodi iudiciis experiri.

despus el fundo Ticiano, como quiera que son diversas las cosas, y diferentes las causas de las restituciones, no perjudicar la excepcin. 18. AFRicallo' Cuestiones, libro IX. Te pido parte de un fuu, que dices que es tuyo propio, y quiero ejercitar simultneamente ante el mismo juez tambin la accin de divisin de cosa comn. Ademas, 8i yo quisiera reclamartepor la con diccin los frutos de este fundo, que t posees, y que yo digo que es mio propio, se pregunt, obstara, se habr de denegar, esa excepcin; que no se cause prejuicio respecto al fundo una parte de ste? Y opina que en uno y otro caso debe intervenir el Pretor, y no permitirle al demandante que ejercite tales acciones antes que conste lo relativo la propiedad.

19. MARCIANOS (1) Libro XIII. Instilutionura. - 19. MARciANo; Instiluta, Libro XIII. - Todas las Omnes exceptionea, quae reo competunt, lideius- excepciones, que le competen al reo, le competen sori quoque, etiam invito reo, competunt. tambin al fiador, aun conti'a la voluntad del reo.

niularunt. -. Exceptiones opponuntur, aul quia fa-

20.

PAULUS

libro singular de Conceptione for-

ctum sit, quod fien oportet, aut quia factum sit, quod fien non oportuit, aut quia factum non sil, quod fien debuerat. Quia factum est, quod flor oportuit, datur exceptio re venditae el traditae, et re iudicatae; (2) quia factum est, quod fien non oportuil, datur exceptio doli mal; quia non factum est, quod fien debuil, nl bonoruin possessionis non datae. 21. NERATIUS (3) libro IV. Menzb#anarwri. Rei inaloria pecuniaepraeiudicium fien videtur, quum ea quaestio ja iudicium deducitur, quae vel tota, val ex aliqua parte communis est quaestioni de re maiori. Exceptio est conditio (4), quae modo eximit reum damnatione, modo minuit damnationem.
22. PAULUS

nieo.Se oponen las excepciones, porque se hizo

20.

PAULO;

Le la redaccin de las frmulas, libro

lo que se debia hacer, porque se hizo lo que no se debi hacer, ,porque no se hizo lo que se haba debido hacer. Porque se hizo lo que se debi hacer, se da la. excepcin de cosa vendida y entregada, y la de cosa juzgada; porque se hizo lo que no se debi hacer, se da la excepcin de dolo malo; porque no se hizo lo que Be debi hacer, como la de no haberse dado la posesin de los bienes.

21. Naaacio; Pergaminos, Libro IV. - Se considera que se causa prejuicio respecto una cosa de mayor entidad, cuando se lleva juicio una cuestin que en totalidad en alguna parte es comun la cuestin de mayor entidad.
PAULO; Lecturas varias, libro nico. La ex22. cepcin es una condicin, que unas veces exime de la condenacin al reo, y otras disminuye la condenacin. 1.La rplica es una excepcin contraria, como excepcin de la excepcin.

libro sinjulari de rariis Lectioni bus.

LReplicatio col contraria exceptio (5), quasi exceplionis exceptio.


LADEO Libro Vi. Pithanon a Paulo epitoma23. torum. - Pulus: si quis st.atuam in municipio ea

mente posuit, UI ea municipii esset, et earn petete vult, exeludi eum oportet praescriptione in factura data.

municipio con la intencin de que Fuese del municipio, y quiere pedirla, conviene que l sea repelido por la excepcin dada en cuanto al hecho. - El hijo de familia adquiero para el- padre la excepcin del juramento, si hubiere jurado que ste no deba pagar. TITULO 11
DE LA EXCEPCIN DE COSA JUZGADA 1 Vass Gdd. VIL 52. 60.1
24. HERM0GEN1AN0;

Vl.Dico Paulo: si alguno puso una estatua en un

23.

LABE0N; Dichos

recopilados por Paulo, libro

24. UERMOGENIANUS libro VI. iuris Eptomarum.Filiusfamflias exceptionem iurisiurandi pa-

Eptlome del Derecho, Libro Vi.

tri quaerit, si eum date non oportere iuraverit. TIT. 11 DE EXCE1'TiONE REt 1UDICATAS
[Cf., Cod. VII. 52-60j

1. ULPJANUS libro II, ad Edictwn. - Quum res mIer alios iudicatae nullum aliis prneiudicium faclant, ex eo testamento, ubi klibertas data col, val legatum (6), agi potest, licel ruptum, vol irrilum, aut non iustum dicatur testainenlum, nec si superatus fuerit legatarius, praeiudicium libertati fit.

copistas.

(I Marcellus, Vulg. 2) et rel ludicatas, oonsidranse a&sdidas por antiguos (5) Hermogenlanne, HaI.
)

Como quiera que la cosa juzgada entre unos no causa perjuicio alguno otros, en virtud del testamento en que se di la libertad, un legado, se puedo ejercitar accin aunque se diga que el testamento fu roto irrito, no justo, y si el legatario hubiere sido vencido no se causa perjuicio la libertad.
(4.) contratlletlo, Vulg. (5) exeeptloni, Valg. (1) Ial, Valg.; legato, el ciidiee FI.

1. ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro II. -

DjGSTO.LI3RO XLIV. TETULO II


2. IDEM libro XIII. ad Edicturr. - Qui cum herede eius egit, qui fihium praeterieral, et exceptione summotus est: <at (1) si non in ea causa sint iabulae testamenti, ut contra eas bonorum poasessic dan possit, omitiente (2) emancipato filio bonorum possessionem non inique restituetur, ut agat cuin herede; et ita lulianos libro quarto Digestorum scL'ipsit. 3, IDEM libro XV. ad Edictum. - lulianus libro tertio Digestorum respondit, oxceptionem re iudiatae obstare, qooties eadem quaestio inter easdem personas revocatur; et ideo eisi singulis rebus petitis hereditatem petaS, vel contra, exceptione summovebitur. 4. IDEM libro LXXI1. ad Edictusn.Rei iudicataeexceptio tacite continere videtur omnes personas, quae reno in iudicium duducere solent.

Effl
al Edicto, libro XII!.

Uno litig contra el heredero del que haba preterido 5 un hijo, y Sud repelido con esta excepcin: si, no obstante, no estuvieran las tablas del testamento cii el caso de que contra ellas se pueda dar la posesin de los bienes; dejando de pedir el hijo emancipado la posesin de los bienes, ser reintegrado no injustamente para que litigue contra el. heredero; y as lo escribi Juliano en el libro cuarto del Digesto. Respondi Juliano en el libro tercero del Digesto, que obsta la'excepcin de cosa juzgada siempre que se renueva la misma cuestin entre las mismas personas; y por esto, aunque uno pida la herencia habindose pedido antes cada una de sus cosas, al contrario, sera rechazado con la excepcin. - Se considera que la excepcin de cosa juzgada comprende tcitamente 5 todas las personas, que suelen llevar un negocio 5 juicio. - Se considera que litiga sobre la misma cosa tambin el que no ejercite la misma accin que al principio ejercitaba, sino que ejercite otra, pero sobre el mismo objeto. Por ejemplo, si alguno, que hubiera de ejercitar la accin de mandato, babindole prometido su adversario comparecer en juicio, ejercitara por causa del mismo negocio la accin de gestin de negocios, 6 la condiccin, Litiga sobre la misma cosa. Y con razn se definir esto as, que solamente no litiga sobre el mismo negocio el que no persigue enabsoluto la misma cosa; pero cuando alguno cambia la accin y ejercita otra, si la ejercita sobre la misma cosa, se considera que litiga sobre la misma cosa, aunque con diversa clase de accin que la que entabl. 6. P&uLo; Comentarios al Edicto, libro LXX. Se determin con plausible razn, quepara cada controversia bastara una accin, y un solo trmino de cosa juzgada, 5 fin de que multiplicado el nmero de los pleitos no haga suma inextricable la dificultad, mayormente si se pronunciaran diversas sentencias; as, pues, es frecuente que se est 5 la excepcin de cosa juzgada.
7. ULPXNO; Comentarios al Edicto, libro LXXV. Si alguno, habiendo pedido ya la totalidad, pidiera una parte, le perjudica la excepcin de cosa juzgada; porque la parte est comprendida en el todo; pues se entiende la misma cosa,, aunque se pida una parte de la totalidad que se pidi; y no importa que esto se reclame respecto 5 una cosa corprea, ti una cantidad, 6 5 un derecho. Por consiguiente, si alguno hubiere pedido un fundo, y despus pidiera una parte, ya estando dividido, ya indiviso, se habr de decir que obste la excepcin. Y por lo tanto, tambin obstar la excepcin, si dijeras que yo pido cierto lugar de un fundo, que ya ped. Lo mismo se habr de admitir, tambin si se hubieren pedido dos cosas corpreas, y luego se pidiera una otra; porque perjudicar la excepcin; asimismo, si alguno hubiere pedido un fundo, y luego pidiera rboles cortados de este fundo, 6 hubiere pedido una casa, y luego pidiera el solar, las vigas, las piedras; igualmente, si yo hubiere pedido una nave, y luego reivindicara cada una de las tablas. 5. EL MISMO; 3. EL MISMO;

2.

EL MISMO; Comentarios

Comentarios al Edicto, libro XV.

4.

EL MISMO; Comentarios

al Edicto, libro LXXII.

5. Iosss libro LXXIV. ad Edictum.De eadem re agere videtur, etqui non eadem actione agat, qua ab initio agebat, sed etiamsi alia experiatur, de eadern tarnen re. Utputa si quia mandati actu:rs, quum si adversarius iudicio sistendi causa promisisset, propter eandem rem agat negotiorum gestorum, vol condicat, de eadem re agit. Rectoque ita definietur, eum delnum de (3) re non agoTe, qui prorsus rem ipsam non persequitur; ceterum quum quia actionem mutat et experitur, dunomodo de eadem re experiatur, etsi diverso genere actionis, quam instituit, videtur de ea re agere.

Comentarios alEdiclo,tibroLXXIV,

eontroversiis singulas actiones, unu mque iudieati finem sufficere, probabili ratione placuit, ne aliter modus litium multiplicatus sunomain atque inexplicabilem faciat dIficultatern, maxime si diversa pronuntiarentur; parere ergo exceptionem (4) rci iudicatae, frequena est. 7. Uiruivus libro LXXV. ad Ediclum.Si quis, quuin totum petiisset, partem petat, exeeptio re iudicatae nocct; nam para in toto est; eadern enim res accipitur, etsi para petatur eius, quod totum petitum est; ncc interest, utrum in corpore hoc quaeratur, no in quantitate, velin iure. Proindesi quis fundum petierit, deinde partem petas, ve pro diviso vol pro indiviso dinendum cnt, exceptionem obstare. Proinde et si proponas mihi certum Iocum inc. petere ex eo fundo, quem petii (5), obstabit exceptio. Idem erit probandum, et si duo corpora fuerintpetita, mox alterutrum corpus petatur; nam nocebit exceptio; item si quis fundum petierit, mox arbores excisas (6) ex co fundo petat, ant insulam petierit, deinde arcano. ve tigna, ve lapides petat; item si navem pelicro, postes singulas tabulas vindinem.
(11 HaL ac, el cdice FI.; ant, Vutg. (2) obmitteute, Fiat. (.4) sadem, inserta Vale. (4) exeeptioni Vut. (5) Jal. Vuig.; peti, el odclice FI. Tomo UIsi

6.

PAULUS libro LXX. ad Edictam. - Singulis

(5) Tau,'. segn el cdice Fi., en el que u ju ex8C1BSa), Dr.

482

DIGBeTO.L1330 XLIV. TfTULO 11

1.Si anoillam praegnantem petiero, et post litem contestatam conceperit et pepererit, mox partum elus petarn, utrum idem petere videor (1), an aliud, magnae quaesiionis est. Et quidem ita definir potest, toties eandem rem agi, quoties apud iudioem posteriorem id quaeritur, quod aqud prio. rem quaesitum est. In his igitur fere omnibus exceptio nocet. 2.Sed in caementis et tignis diversum est; nam is, qui insulam petit, si caementa vel tigna, vel quid aliud suum petat, in ea conditione est, ut videatur aliud petere; eteriim cuius insula est, non utique et caementa sunt; denique ea, quae iuncta sunt aedibus alienis, separata dominus vindicare potest. 3.De fructibus eadem cuaestio est, et de partu; haec enim nondum erant in rebus huinanis, sed ex ea re aunt, quae petita est; magisque est, ut ata exceptio (2) non noceat. Plano si in restitutionem vel fructus, vel etiam partus venerunt aestimatique sunt, consequens erit dicere, exceptionem obiioiendam. 4.Et generaliter, ut ulianus definit, exceptio re iudicatae obstat, quoties inter easdem personas eadem quaestio revocatur, vel alio genere iudicii. Et ideo, si hereditate petita singulas res petat, vel sin gulis rebus petitis hereditatem petat, exceptione .summovebitur. 5.Idem cnt probandum, et si quia debitum petierit a debitore hereditario, deinde hereditatom petat, vel contra si ante hereditatem petierit, et lostea debitum petat; nam et hie obstabit exceptio. am quum hereditatem peto, et corpora, et actionos omnes, quae in hereditate sunt, videntur in petitionein deduci.

1.Si yo hubiere pedido una esclava embarazada, y concibiere y pariere despus de contestada la demanda, y luego yo pidiere su parto, es cuestin rdua si se considerar que pufo la misma cosa otra. Y ciertamente se puede hacer esta definicin, que se reclama la misma cosa siempre y cuando ante el juez posterior se pido lo que se pidi ante el primero. As, pues, en casi todos estos casos perjudica la excepcin. 2.Pero diversa cosa es respecto los materiales y las vigas; porque el que pide una casa, si pidiera los materiales, las 'vigas, aluna otra cosa suya, est en el caso de que se considere que pide otra cosa; porque da aquel de quien es la casa no son ciertamente tambin los materiales; y finalmente, el dueo puede reivindicar por separado las cosas que fueron unidas una ajena. 3.La misma cuestin hay respecto los frutos, y respecto un parto; porque estas cosas no existan todava, poro son derivadas de la cosa que se pidi; y es ms cierto, que no perjudica esta excepcin. Pero si en la restitucin fueron comprendidos y estimados los frutos, tambin los partos, ser consiguiente decir que se habr. de oponer la excepcin. 4.Y en general, segn define Juliano, la excepcin de cosa juzgada obsta siempre que entre las mismaspersonai, en otra clase de juicio, se vuelve tratar la misma cuestin. Y por consiguiente, si habindose pedido la herencia pidiera alguien cada uno de los bienes, pedidos cada uno de los bienes pidiera la herencia, ser rechazado con la excepcin. 5.Lo mismo se habr de admitir, tambin si alguno le hubiere pedido una deuda un deudor de la herencia, y despus pidiera la herencia, al contrario, si antes hubiere pedido la herencia, y despus pidiera la deuda; porque tambin en este caso obstar la excepcin. Porque cuando pido una herencia, se considera que se comprenden en la peticin las cosas corpreas y todas las acciones que hay en la herencia. dida la parte de un fundo, se ejercita la accin de particin de herencia la de divisin de cosa comn, ser uno igualmente repelido con la excepcin.

8. lULiANOS libro LI. Digcsorwn. - Item parte fundi petita, (3) familiae erciscundae, vel communi dividundo agit; aeque exceptione summovebitur. 9. ULPiANUS libro LXXV. ad Edictam. Si a te hereditatem petam, quum nihil poseideres, deinde, ubi coeperis aliquid possidere, heraditatem petam, an noceat exeeptio ata? St putem, sive fuit iudi-. catum, hereditatem meam esso, sive adversarias, quia nihil possidebat, absolutas est, non nocere exceptionem. 1.Si quia fundum, quem putabat se poasidere, defenderit, mox emerit, re secundum petitorem iudicata, an restituere cogatur! St ait Neratius, si actor iterum petenti obliciatur exceptio rol iudicatae, replicare eum oportere de re secundum se ludicata.

S. JULIANO; Digesto, libro LI.Asimismo, si, pe-

2.lulianus seribit, exceptionem re iudicatae a persona auctoris ad emtorem transire solera, retro autem ab emtore ad auctorem reverti non debere. Quaro si hereditariam rem vendideris, ego oandem ab emtore petiero, et vicero, petenti tibi non opponam exceptionem: at (4) si ea res iudicata non sit jetar me et eum, cui vendidisti.
(1) videar, HaZ. VUZg. (5) patitori, enSerian HM. VuZ,

9. Ui.pi&iio; Comentarios al Edicto, libro LXXV. Si yo te pidiera una herencia, cuando nada poseas, y despus, cuando hubieres comenzado poseer alguna cosa, te pidiera Ja herencia, perjudicar esta excepcin! Y yo opinara, que no perjudica la excepcin, ya si se juzg que la herencia era ma, ya si fu absuelto el adversario, porque nada posea. 1.Si alguno hubiere defendido un fundo, que crea que l lo posea, y luego lo hubiere comprado, ,juzgado el negocio favor del demandante, ser obligado restituirlo Y dice Neracio, que, si al actor que demanda segunda vez se le opusiera la excepcin de cosa juzgada, deba l replicar que la cosa fu juzgada su favor. 2.Escribe Juliano, que la excepcin de cosa juzgada suele pasar de la persona del derecho-causante al comprador, pero que al revs, no debe volver del comprador al derecho- causante. Por lo cual, si hubieres vendido una cosa de la herencia, yyose la hubire pedido al comprador, y hubiere vencido, al pedirla t no te opondr esta excepcin: si, no obstante, esta cosa no hubiera sido juzgada entre m y aquel quien se la vendiste.
(4) Taur, egtn la gormtura origInal; SuS, La correccida del'icSd4ceFl.,Br.

(S) qui, inserta HaZ.

DIGSTO.LIBO XLIV: TTULO II 10. Iuutxus libro LI. Digesiorum. - Itera si vietus fuero, tu ad'ersus me exceptionem non habebis. 11. Utpistus libro LXXV. ad Edicum.Si mater fUji impuberis defunoti exSenatusconsulto bona vindicavert ideirco, quia putabal, rupto patria eius testamento nerninern case subatitutum, victaque fuerit; quia testamentum patria ruptum nox erat, postea autem apertis pupillaribus tabulis apparuiL non case ei subetitutum, si peteret rursus hereditatoin, obstituram (1) exeeptionem rei iudieatae, Neratius ait, Ego exceptionem obease ej ( 2 ) re iudicatae non dubito; sed ex causa succurrendum erit el, quae unarn tantum causam egit rupti lestamenti. 1. Denique et Celsus seribit, si hominem petiero, quem ob earn rem meum essc existimavi, quod mihi traditus ab alio est, quum is ex hereditaria causa meus esset, rursus petenti ruihi obstituram (3) exceptionem. 2.Si quia autem petat fundum suum case eo, quod TUius eum sibi tradiderit, si postea alia ex causa petat, causa adiecta non debet summoveri excoptione. 3.lleni lulianus scribit, quum ego el tu heredes Titio extitissemus, si tu partem fundi, quem totum hereditarium dicebas, a Sempronio petieris, et victus fueris, mox eandem partem a Sempronio omero, agenti tibi mecum faxniliae erciscundae, exceptio obstabi.t, quia res iudicata sit nter te et venditorem meum; uarn et si ante ( 4 ) eandem partera petiissem, et agerein faniiliae erciscundes, obstaret exceptio; quod res tudicata sit inter me et te. 4.Eandem causam facit etiam origo petitionis. Ceterurn si forte petiero fundum vel hominem, mox alia causa nova post petitionem mili accessent, quae mihi dominium tribuat, non me repellet late exceptio, niel forte intermisauni dominium in medio tempore rediit quodarn postliminio. Quid enim, si horno, quem pet.ieram, ab hostibus fuerit captus, mox posthniinio receptes? Hic exceptione summovebor, quia eadem res cose intelligitur. At si ex alia causa dominlum fuerim nactus) non no cebit exceptio. Et ideo, si forte sub conditione res legata mihi fuerit, deinde medio tempore acquisito dominio pelam, mox existente conditione legati rursus petam, putem, exceptionem non obstare; alia enim causa fuit pnionis dominii, hace nova nunc accessit.

483

10. JuuAwo; Digesto, libro Li. Asimismo, si yo hubiere sido vencido, t no tendrs contra ml la excepcin.
- Si la madre de un hijo impbero, fallecido, hubiere reivindicado en virtud del senadoconsulto los bienes de aqul, porque creta que roto el testamento de su padre no habla ningn substituto, y hubiere sido vencida, porque no se habla roto el testamento del padre, pero despus, abierto el testamento pupilar, apareci que no tena l substituto, dice Neracio, que si pidiese otra vez la herencia le obstar la excepcin de cosa juzgada. Yo no dudo que le obste la excepcin de cosa juzgada; pero con conocimiento de causa se habr de auxiliar , la que ejercit solamente la causa de haber sido roto el testamento. 1.Finalmente escribe tambin Celso, que si yo hubiere pedido el esclavo,que crej que era mo, porque me habla sido entregadopor otro; cuando l era mo por causa de herencia, al pedirlo de nuevo me obstar la excepcin. 2.Mas si alguno pretendiera que un fundo es suyo, porque Ticio se lo hubiere entregado, si despus lo pidiera por otra causa, expresada la causa, no debe ser rechazado con la excepcin. 3.Tambin escribe Juliano, que si siendo t yo herederos de Ticio, t le hubieres pedido mpronio parte de un fundo, que decas que era todo de la herencia, y hubieres sido vencido, y despus yo le hubiere comprado Sempronio la misma parte, al ejercitar t contra m la accin de particin de herencia, te obstar la excepcin, porque la cosa fu juzgada entre ti y mi vendedor; porque tambin si antes hubiese yo pedido la misma parte, y ejercitase yo la accin de particin de herencia, obstara esta excepcin: que la cosa habla sido juzgada entre t y yo. 4.Tambin el origen de la peticin hace que sea una misma la. causa. Pero si acaso yo hubiere pedido un fundo un esclavo, y despus de la peticin viniere ml otra nueva causa, que me atribuya el dominio, no me repeler esta excepcin, . no ser que quiz el dominio interrumpido en el tiempo in. termedio haya vuelto por cierto pestliminio. Porque qu se dir si el esclavo, que yo haba pedido, hubiere sido aprisionado por los enemigos, y despus hubiere sido recobrado por el postliminio? En este caso ser repelido con la excepcin, porque se entiende que la cosa es la misma. Pero si yo hubiere adquirido el dominio por otra causa, no obstar la excepcin. Y por lo tanto, si acaso se me hubiere legado una cosa como condicin, y despus yo la pidiere habiendo adquirido el dominio en el tiempo intermedio, y luego la pidiere de nuevo por haberse cumplido la condicin del legado, yo opinara que no obsta la excepcin; porque otra fu la causa del primer dominio, y ahora se agreg esta nueva. 5.Y as, el dominio que ciertamente se adquiri despus hace distinta la causa, pero no la hace el cambio de creencia del demandante. Por ejemplo, uno crea que tena el dominio por causa de herencia, cambi de creencia, y comenz creer que por causa de donacin; esto no produce tina peticin nueva, porque cualquiera que haya sido el dominio, y de cualquier modo que lo haya adquirido, lo dedujo en juicio en la primera reivindicacin. 6.Si alguno hubiere pedido la servidumbre
11. ULPiANO;

Comentarios al Edicto, libro LXXV.

5.Itaque acquisitum qnidem postes dominiom aliam esusam facit, mutata autern opinio petitoria non facit. Ulputa opinabatur, ex causa hereditaria se dominium habere, mutavit opinionein, eL coepit putare, ex causa donationis; hace res non parit petitionem novain, nam qualecunque et undecunque dominium acquisitum habuit, vindicatione prima in iudicium deduxit. 6.Si qrns ter petierit, delude actuni petat,
(1) fieL.; obatataruin, el ociice Fi. (2) Taur. segn la escrzl.ara original; el, omiteia la co-

rr#cin Col cdice Fi., Dr.

(5) Segn correccin dei cdice Fi.; obstaturum, 2'ar.w. segn La escritura o 'igviat, Dr. (4) ate, Vulg.

484

DIGg8TO.LIBEO XLIV: TfTIJLO fi

puto fortius defendendum, aliud videri tune petitum, aliud nunc; atque ideo exceptionem re nidicatae eessare. 7.-Hoc jure utimur, et ex parte actoris in exceptione re iudicatae has personae continerentur, quae rem in iudicium deducunt; inter hos erunt procurator, cui mandaturn es!, tutor, curator furiosi ve! pupilli, actor municipum; ex persona autem re! etiam defensor numerabiur, quia adversus defensorem qui agil, litem in iudicium deducit. 8.-Si quis horninem a fihiofamilias petieri!, deinde eundem a patre petat, locum habet hace exceptio. 9.-Si egero cura vicino aquae pluviae arcendae, deinde alteruter nostrum praedium vendident, et emtOr agat, ve! eum eo agatur, hace exceptio nocet; sed de eo opere, quod iam erat factum, quum iudicium acciperetur. 10.-Item si rem, quam a te petierat, Titius pignori Salo dederit, deinde Seius pignoraticia adversus te utatur, distinguendum cnt, quando pignori dedi! Titius; et si quidern, antequam peteret, non oportet el nocere exceptionem, nam et ille petera debuit, e! ego salvam habero debeo pignoraticiam actionem; sed si, posteaquam petii! (1), pignori dedi!, magia es!, ut noceat exceptio re! iudicatae. quaeritur, hace exceptio noceat, neene, inspicienclum es!, an idem corpus si!, titas eadem, idem ius,
13. ULPA.N1JS

de paso, y despus pidiera la de conduccin, opino que con ms fuerza se ha de defender que se considera que entonces se pidi una cosa y ahora otra; y que por esto dejaba de tener lugar la excepcin de cosa ,uzgada. 7,-Observamos asic derecho, que por la parte M actor se comprenden en la excepcin de cosa juzgada las personas que llevan la cosa juicio; entre las cuales estarn el procurador, quien se le di mandato, el tutor, el curador del furioso O del pupilo, y el agente de los muncipes; mas por aparte del reo se contar tambin el defensor, porque el que litiga contra el defensor deduce en juicio la cosa. 8.-Si alguno hubiere pedido un esclavo O. un hijo de familia, y despus se lo pidiera al padre, tendr lugar esta excepcin. 9.-Si yo ejercitare contra el vecino la accin para recoger las aguas llovedizas, y despus uno de nosotros hubiere vendido el predio, y el comprador ejercitara la accin, c contra l se ejercitara, perjudicar esta excepcin; pero tratndose de la obra que ya estaba hecha cuando se acept el juicio. 10.-Asimismo, si Ticio le hubiere dado en prenda O. Seyo la cosa que l te haba pedido, y despus Seyo utilizara contra ti la accin pignoraticia, se habr de distinguir cundo la di en prenda Ticio; y si verdaderamente antes que la pidiese, no debe perjudicarle la excepcin, porque l debi pedirla, y yo debo tener salva la accin pignoraticia; pero si la di en prenda despus que la pidi, es ms cierto que perjudica la excepcin de cosa juzgada. Cuando se pregunta si perjudicar, no, esta excepcin, se na de ver si la cosa corporal es. la misma, -si es la misma la cantidad, el mismo el derecho,
14. PAULO;

12.

PAULUS (2)

libro LXX. ad Edicturn.-Quum

12.

PAULO;

Comentarios al Edicto, libro LXX,-

libro LXXV. ad Edictum.-quan-

13.

ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro LXXV.

14. PAULUS libro LXX. ad Edictum. - et an eadem causa petendi, et eadem conditio personarum; quae nisi omnia concurrun!, alia res es!. Idem corpus in hac exceptione, non utique onini prstina quaUtate vel quantitate servata, nulla adiectione deminutioneve facta, sed pinguius pro communi utilitate accipitur.

1.-Qui, quum partem ususfructus haberet, totum petit, Si postea partera accrescentem petat, non summove!ur exceptione, quia ususfruetus non portioni, sed homini accrescit. 2.-Actiones in personam ab actionibLis in hoc differunt, quod quum eadem res ab oodem mihi debeatur, singulas obligationes singulae causae sequuntur, neo ulla earum ahterius petitione vitiatur; at quum in rein ago non expressa causa, ex qua rem mean' esas dico, omnes causae una petitione apprehenduntur; neque onu amplius, quam sorne! res mea case potes!, saepius autem deber! potest. 3.-Si quis interdicto egerit de possessione, postea in rem agen"non repellitur per exeeptioneta, quoniam in interdicto possessio, in actione proprietas verttur. Si inter me et te controversia de heredita!e sit, et
(L)Hal. VUZ.; pEtil, ci CdiCS Fi.

y la misma la causa de pedir, y la misma la condicin de las personas; y si todas estas circunstancias no concurren, la cosa es distinta. En esta excepcin se entiende que es una misma una cosa corprea, no ciertamente habindose conservado toda su primitiva calidad cantidad, sin haberse hecho agregacin disminucin alguna, sino ms ampliamente en cuanto la utilidad comn. 1.-El que teniendo parte do un usufructo lo pidi todo, si despus pidiera la parte que le acrece, no ser repelido con la excepcin, porque el usufructo no acrece la porcin, sino O. la persona. 2.-Las acciones personales difieren de las acciones reales, en esto, en que cuando la misma cosa se me daba por uno mismo, cada una de las causas sigue O. cada una de las obligaciones, y ninguna de ellas se vieja por la demanda de la otra; pero cuando ejercito una accin real sin haber expresado la causa, por la que digo que la cosa es ma, todas las causas estn comprendidas en esta sola peticin; porque una cosa no puede ser ma ms que una vez, pero se puede deber muchas. 3.-Si alguno ejercitare interdicto respecto O. la posesin, despus, al ejercitar la accin real, no es repelido con la excepcin, porque en el interdicto se trata de la posesin, yen la accin de la propiedad. XXX.-Si entre tu y yo hubiera controversia sobre
(2)

Comentarios al Edicto, libro LXX,-

15. G.ius libro XXX. ad Edictam proeinciale.-.

15.

GAYo; Comentarios

al Edicto provincial, libro

lulianas, Vug.

DIGESTO, 'LIBRO XLIV TfTULO II

48

quasdam res ex eadern tu possideas (1), quasdam ego, nihil veta(, et me a te, et invicem te a me hereditatem petera; quodsi post rem iudicatam a me petere coeperis, interesi, utrurn meam esse hereditatero pronuntiatum sit, an contra; si meain esse, nocebit tibi re iudicatse exceptio, quia co ipso, quo (2) rneam case pronuntialum est, ex diverso pronuntiatum videtur toam non esse; si vero meam non esse, niliil de luo jure iudicatuin inteltigitur, quia potest neo, mea liereditas case, nec lua; 16. IuukNus libro LI. Diqcloru'n. - evidenter enim iniquissimum est, prolicere re iudicatae exceptionem ei, contra quem iudieatum est.
17. GAIuS libro XXX. ad Editum provinciale. Si rein rnearn a te petiero, tu autem ideo lueris absolutos, quod probaveris, sine dolo malo te deiisse possidere, delude postea coeperis pcssidere, et ego a te petam, non nocebit mihi exceptio rcj iudicatae.

una herencia, y t poseyeras algunas cosas de la misma, y yo otras, nada veda que yo te pida la herencia, y reciprocamente t mi; pero si despus de juzgada la cosa hubieres comenzado pedirmela, importa saber si se fall que la herencia era ma, al contrario; si que era ma, te perjudicar la excepcin de cosa juzgada, porque, por lo mismo que se fall que era ma, se considera que al contrario se fall que no es tuya; pero si que no era ma, so entiende que no se juzg nada respecto 4 tu derecho, porque la herencia pueda no ser ma, ni tuya;
16. JULIANO; Di,qasto, libro LI. porque evidentemente es muy nijusto que le aproveche la excepcin de cosa juzgada . aquel contra quien se juzg. 17. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, libro XXX..Si yo te hubiere pedido una cosa a ja, pero t hubieres sido absuelto porque hubieres probado que dejaste de poseerla sin dolo malo, y luego despus hubieres comenzado 4 poseerla, y yo te la. pidiera, no me perjudicar la excepcin de cosa juzgada. 18. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro LXXX. Si alguno hubiere ejercitado la accin de exhibicin, y despus hubiere sido absuelto el adversario, porque no posea, y el dueo ejercitara de nuevo la accin, habiendo adquirido aqul la posesin, no tendr lugar la excepcin de cosa juzgada, porque la cosa es distinta. 19. MARCELO; Digesto, libro XIX. - Uno di 4 dos en prenda la misma cosa en diversos hampas, el segundo ejercit contra el primero la accin pignoraticia, y venci, y despus aqul determin ejercitar la misma accin; se pregunt, si le obstara la excepcin de cosa juzgada. Si hubiere opuesto la excepcin de que antes se le haba pignorado el la cosa, y no agregare ninguna otra cosa nueva y vlida, le obstar sin duda; porque vuelve llevar juicio la misma cuestin. 20. POMP0N10; Corne4tarios 4 Sabino, libro XVI. - Si se hubiera ejercitado la accin de (estamento contra el heredero por aquel que, habindosele legado toda la plata, crey que se le legaron solamente las mesas, y nicamente de stas hubiese hecho la estimacin en juicio, dice Trebacio, que despus pedir el mismo tambin respecto la plata legada; y queno le obstar la excepcin, porque no se pidi lo que ni el actor habra-credo poder pedir, ni el juez entendi haber comprendido en el juicio. 21. EL mismo; Comentarios Sabino, libro XXXI. - Si habindoseme legado en el testamento la plata, yo ejercitare la accin contra el heredero, y despus, vistos los codicilos, apareciera que se me leg el vestuario, no se dedujo en el anterior juicio la cuestin del vestuario, porque ni los litigates, ni el juez, entendieron que se trat de otra cosa ms que de la plata. 1.Si yo hubiere pedido un rebao, y aumentado disminuido el nmero de reses, yo pidiera de nuevo el mismo rebao, me obstar la excepcin; pero anque yo pidiera una res especial del rebao, si estuvo en aquel rebao, creo que habr de obstar la excepcin. 2.Si hubieres pretendido que son tuyos Stico

ad exhibendum egeris, deifide absolutus fuerit ad versarius, quia non possidebat, et dominus iterum agat, nacto ea poss.essionem, re iudicatae exceptio locuru non habebit, quia alia res est.

18.

ULPIANUS

libro LXXX. ad Ediclurn.Si quia

bus diversis temporibus eandem rern pignori dediL, egit posterior cura priore pignoraticia, et obtinuit, mox ille agere simili actione instituit; quaesitum est, an exceptio re iudicatae obstaret. Si (3) opposuerit (4) exceptioiiem re sibi ante pignoratae, et nihil aliud novum et validum adiecerit, sine dubioobstabit; eandem enim quaestionern revocat in iudicium.

19.

MASLCELL.US

libro XJX. Di9estorum. - Doe-

20. PoMPoNlus libro XV], ad Sabiaum. Si ex testamento aCtum Bit cura herede ab eo, qui, quum Lotum argentutn ej legatum erat, mansas duntaxat sibi legatas putaret, earumque duntaxat aestimalionem in iudicio fecisaet, postea eundem petituruIn de argento quoque legato Trebatius ait; neo obstituram ei exeeptionelu, quod non alt petitum, quod nec actor petera putasset, neo iudex in iudicio sensisset.
21. IDEM: (5) libro XXXI. ad Sabinum, - Si, quum argeniuru mili testamento legatum esset, egerira cum herede, et postea codicillis prolatis vestem quoque mihi legatam (6) esse appareat, non est deducta -in-sperius iudicium vestis causa, quia neque liti.gatores, noque iudex de alio, quam de argento actum intelligant.

l..Si petiero gregem, et ve] aucto, vel minuto numero gregis iterum eundein gregem petam, obstabit mihi exceptio; sed etsi speeiale corpus e grege petam, si adfuit in co grege, puto obstiturarn exceptionem. 2.Si Stichuro et Pamphilum tuos esse petie(1) Ha& Vulq.; poBsides, el cddice FC. (2) quod, Vuig. (5) Bespondit, inserta Hal.

(4) Hal. VuCg., opposuerat, el cdice FI. (5) lulIanas, faI. Vulg. (6) Taur. & m4rgn; tgatum, en el texto.

486

DIGESTO.LIBRO XLIV: TfT1LO U

ns, et absoluto adversario Stichum toum cese petas ab eodem, exceptionem obstare tibi constat. 3.Si fundum meum esas petiero, deinde postea usumfructum eiusdem fundi petam, qui (1) ex lila causa, ex qua fundus meus eraL, mene siL, exceptio mihi obstabit, quia qui fundum habet, usumfructum suum vindicare non potest. Sed si usumfructum, quum meas esset, vindicavi, delude proprietatem nactus iterum de usufructu experiar, potest die alia res cese, quoniam, postquam nactus sum proprietatem fundi, desinit meus cese prior ususfructue, et lure proprietats quasi ex nova causa rursus meus cese coepit. 4.Si pro 3ervo meo fideiusserie, et mecum de peculio actum siL, si postea tecum so nomine agatur, excipiendum caL de re ludicata.

y Pnfilo, y absuelto el adversario lepidieras al


mismo como tuyo el esclavo Silco, es sabido que te

obsta la excepcin. 3.Si yo hubiere pretendido que es mo un fundo, y luego despus pidiera el usufructo del mismo fundo, cuyo usufructo fuera mo por la misma causa por la que era mo el fundo, me obstar la excepcin, porque el que tiene al fundo no puede reivindicar como suyo el usufructo. Pero si siendo mo reivindiqu el usufructo, y despus, habiendo adquirido la propiedad, ejercitare yo de nuevo la accin de usufructo, se puede decir que la cosa es distinta, porque despus que adquir la propiedad del fundo dej de ser mo el anterior usufructo, y comenz ser otra vez mio por derecho de propiodad como por nueva causa. 4.Si hubieres sido fiador por un esclavo mo, y se hubiera ejercitado contra m la accin de peculio, si despus se ejercitara contra ti la accin por este motivo, se ha de oponer la excepcin de cosa juzgada. Si contra un solo heredero se hubiera ejercitado la accin de depsito, esto no obstante se ejercitar vlidamente contra los dems herederos, y no les aprovechar ti stos la excepcin de cosa juzgada; porque aunque en todos los juicios se controvierte la misma cuestin, sin embargo, el cambio de las personas, contra cada una de las que se ejercita en su propio nombre la accin, hace distintas una y otra cosa. Y si se hubiera ejercitado contra el heredero accin por dolo del difunto, y despus se ejercitase por dolo del heredero, no perjudicar la excepcin de cosa juzgada, porque se trata de otra cosa.
23. ULPiANO; Disputas, libro III. Sise hubiera reclamado en juicio, y se hubieran pedido solos los intereses, no es de temer que perjudique la excepcin de cosa juzgada respecto ti la demanda del capital; porque no compete, ni perjudica habiendo sido opuesta. Lo mismo ser, tambin si alguno quisiera perseguir solamente los intereses en virtud de una accin de buena fe; porque corren, sin embargo, los intereses del tiempo futuro, pues, mientras subsiste el contrato de buena fe, corrern los intereses.

cura uno herede depositE actum sit, Lamen et cum ceteris heredibus recte agetur, nec exceptio re iudieatae lis proderit; nam etsi eadem quaestio in omnibus ludiclis vertitur, tamen personarum mutatio, eum quibuseingulis eno nomine agitar, aliam atque aliam rein facit.. EL si actum alt cum herede de dolo defuncti, deinde de dolo heredis ageretur, exceptio rei iudicatae non nocebit, quia de alia re agitur.

22. PAULUS libro XXXI. (2) ad Edielwn. - Si

22. PAULO;

Comentarios al Edicto, libro XXXI.

23. ULP1ANUS libro III. Disputationum. -Si in indicio actum sit, usuraeque solaspetitae sint, non est verendum, nc noceat rei iudicatae exceptio cErca sortis petitionem; quia enim non competit, nec opposita nocet. Eadem erunt, et si quia ex bonae fldei iudicio velit usuras tanlum persequi; nam nihilominus futuri temporis cedunt usurae, quamdiu enim manet contractas bonae fidei, current usurae.

24. luuANus libro IX. Digestorum. - Si quis rem a non domino emerit, mox petente domino absolutus alt, deinde possessionem amiserit, et a domino petierit, adversus exceptionem: si non eius alt res, replicatione hac adiuvabitur: aL (8) si res iudicat.a non siL.
25. IDEM Libro LI. Digestorum.Sj le, qui herce non eraL, hereditatem petierit, et postea herce factus eandem hereditatem petet, exceptione re iudicatae non summovebitur. 1.Est in potestate emtoris, intra sex menees redhibitoria agere maliet, an ea, quae datar: quanti (4) minoris horno, quum veniret, fueritis; nam posterior actio etiam redhibitionern continet, si tale vitium in homine est, ut eum ob id actor emturus non fuerit; quare vere dicetur, cura, qui alterutra

24. JULIANO; Digesto, libro IX. - Si alguno hubiere comprado una cosa de quien no era dueo, y luego, pidindola el dueo, hubiera sido absuelto, y despus hubiere perdido la posesin, y se la pidiere al dueo, contra esta excepcin: si la cosa no fuera de l, ser auxiliado con esta rplica: si, no obstante, no hubiera sido juzgada la cosa.

25. Et MISMO; Digesto, libro LI. - Si el que no era heredero hubiere pedido la herencia, y despus, hecho heredero, pidiere la misma herencia, no ser rechazado con la excepcin de cosa juzgada. 1.Est en la facultad del comprador ejercitar, silo prefiere dentro de seis meses la accin redhi bitoria, esta que se da por cuanto el esclavo hubiere valido menos al ser vendido; porque la accin posterior contiene tambin la redhibicin, si el vicio en el esclavo es tal que por causa de l no

(1) aula, Hal () 1., consdirase aad i da por antiguos copistas.

3) Vate ,iota, 4. pdgina 482 (t) quanto, Haj.

ta

DI030To.L1n0 XLIV: tITULO M

481

earum egerit, si altera postea agat, rol udieatae exceptione sumrnoveri. ?.Si te negotiis ineis obtu [cris, et fundum nomine meo petieris, deinde ego baco petitionem tuam ratam non habuero, sed mandavero, tibi, ut ex integro eundem fundum peteras, exceptio rel iudicatae non obstabit; alia enim res facta ost intervemente mandatu. Idem est, si non in rem, sed in personam actum fuerit. 20. AFR1CANUS libro IX. Quae.stionwn. - Egi tecum, ius mihi case sedes meas usque ad decem pedes altius tollere, post ego, me mihi asee usque ad viginti pedes altius tolere; exceptio re mdicatae proculdubio obstabit. Sed et si rursus la agam, ius mihi case sitios ad abs decem podes tollere, obstabit exceptio, quum aliter superior pare jure haber non posait, quam si inferior quoque iure habealur. 1.Item si fundo petitopostea insula, quae e regione sus in flurnine nata erit, petatur, exceptio obstitura. est, 27. NSRATIUS libro VIL Membranarum.Quum de hoc, sn eadem res est, quaeritur, hace epectanda sunt; personae, id ipsum, de quo agitur, causa proxima actionis; neo iam interest, qua ratione quia eam causam actionis competere sibt existimauet, periodo, ac si quis, posteaquani contra eum iudicatum esset, nova instrumenta causae suae reperieset. 28. PAPINL&NUS libro XXVII. Quaeslionum. Exceptio re iudicatae nocebit ei, qui in dominium successit eius, qui indicio expertus est.

lo hubiere de haber comprado el actor; por lo cual se dir con verdad, que el que hubiere ejercitado una otra de ellas es repelido con la excepcin de cosa juzgada, si despus ejercitara la otra. 2.Si te hubieres ofrecido para mis negocios, y en mi nombre hubieres pedido un fundo, y luego yo no tuviere por ratificada esta peticin tuya, sino que te hubiere mandado que pidieras de nuevo el mismo fundo, no obstar la excepcin de cosa juzgada; porque la cosa se hizo diferente interviniendo el mandato. Lo mismo es, si no se hubiere ejercitado accin real, sino personal. 20. AFaicawo; Cuestiones, libro .11. Ejercit contra ti la accin de que tengo derecho para levantar ms alto mi casa basta diez pis, y despus la ejercito de que tengo derecho para levantarla hasta veinte pida ms alto; indudablemente obstar la excepcin de cosajuzgada. Pero tambin si otra vez ejercitare la accin de este modo, que tengo derecho levantar la casa otros diezpide ms alto, obstar la excepcin, porque no se podria tener con derecho la parte superior de otra suerte, sino si tambin se tuviera con derecho la inferior. 1.Asimismo, si, pedido un fundo, se pidiera despus una isla, que de terreno del mismo se hubiere formado en un ro, habr de obstar la excepcin.

27. Neascio; Pergaminos, libro VIL -Cuando se investiga si la cosa es la misma, se ha de considerar esto: las personas, lo mismo de que se trata, y la causa prxima de la accin; porque ya no importa por qu razn haya estimado uno que le compete esta causa de la accin, lo mismo que si alguno hubiese hallado nuevos instrumentos para su causa, despus que se hubiese juzgado contra l.
28. PAPiNIANo; Cuestiones, libro XXVII. - La excepcin de cosa juzgada le perjudicar al que sucedi en el dominio del que ejercit la accin.

29. IDRM libro XI. Resporisorum, - Iudicatae quidem re praescriptio coheredi, qui non litigavit, obstare non potest; nec in servitutern videtur peti post rem pro libertate iudicatam nondum ex (1) causa fidaicommisai manumissus, sed Praetoris oportet in ea re sententiam servan, quam pro parte victi praestare (2) non potest; nam elquum alterum ex coheredibus inofficiosi quaestio tenuit, aut etiarn duobus separatim agentibus alter obtinuit, libertates competere placuit, ita temen, ut officio iudicis indemnitati victoria futurique manumissoria consulatur.
1.Si debitor de dominio re, quam pignoni dedit, non admonito creditore causam egerit, st contrariatu seatentiam acceperit, creditor in Ioeum vioti succeuissa non videbitur, quum pignoris conventio sententiam praecesserit. 80. PAUZUS libro XIV. QaaesUonum, - Ex sextante herce institutus, qui intestato legitiinus heres (3) seso potest, quum do iure testamenti faceret quaestionem, ab uno ex institutis dimidiam partem hereditatie petiit (4), nec obtmnuit; videtur in fila
(I) ex, coneid6rase ~Na por anuguo* eopiif.oa. 2) servare, Vulg. (5) Tau', segn la escritura original, hsru, omitela la corrsccidn tel oddioe Fi.1 Dr.

29. EL MISMO; Respuestas, libro XI. - Ciertamente que la excepcin de cosa juzgada no le puede obstar al coheredero que no litig; y no se considera que el que todavia no fu manumitido por causa de un fideicomiso puede ser reclamado esclavitud despus de haberse juzgado el asunto ti favor dla libertad, sino que conviene que en este negocio se guarde la sentencia del Pretor, la cual no se puede cumplir por parte del que fu vencido; porque tambin cuando la querella de inoficioso oblig ti uno de los coherederos, cuando litigando separadamente dos venci uno, se determin que competan las libertades, pero de suerteque por ministerio del juez se provee. ti la indemnidad del vencedor y futuro manumisor. 1.Si un deudor hubiere promovido, sin advertir al acreedor, la cuestin del dominio de la cosa, que di en prenda, y hubiere obtenido sentencia contraria, no se considerar que el acreedor sucedi en lugar del vencido, porque la convencin de la prenda precedi ti la sentencia.

80. PAULO; Cuestiones, libro XIV. - Uno que fu instituido heredero de la sexta parte, el cual puede ser heredero legitimo abintestato, al promover cuestin sobre el derecho del testamento le pidi ti uno solo de los instituidos la mitad de la he(4) Seg n corrsccidn del cdice Fi.; patit., la escritura original, Br.

488

DtGESTO.,LIBRO. XLIV. TTULO fil

peitione etiam partem sextantis vindicasse; et ideo si coeperit ab eodem ex testamento eandem portionem petere, obstabit ej exceptio re iudicatae. 1. -Latinus Largus: Quurn de hereditate inter Maevium, ad quem pertinebat, et Titium, qui controversiam moverat, transigeretur, traditio rerum hereditariarum Mavio her'edi a Titio facta est; in qua Iraditione otiam fundum ei suum proprium, queln.ante multos annos ayo eiusdem Maevii heredis obligaverat,, quemque alii postea in obligationen deduxerat, ex causa pacti tradidil; his gestis poste rir Tltii creditor ius suuin persecutus est, et obtinuit; post hoe iudicium Maevius heres reperit in rebus (1) avitis ehirographum eiusdem Titii ante multos annos conscriptum, per quod apparuit, eum fundurn,qui in causam transactionis venerat, etiam ayo suo ab eodem Tit.io fuisse obligatum. Quum ergo constet, pilos ayo Maevii heredia obligatio.nem eundem fundum datum, de quo Maevius superatus est, quaero, an iu s avi sul, , quod tunc, quum de eodem fundo ageretur, ignorabat, nulla exceptione opposita exsequi posait. Respondi: si de proprietate fundi litigatum (2), et 8ecundum acto-rem pronuntiatum fuisse (3) diceremus, petenti el, qui in priore iudicio 'rictus est, obst.ituram re iudicatae exoeptionem, quoniam de eius quoque jure luaesitum,videtur, quum actor petitionem implet. uodsi possessor absolutos amiasa possessiono eundem (4) ab eodem, qui prius non oblinujt, peteret, non obesset ej exceptio; nihil enim in suo iudicio -de jure eiusstatuturn videtur (5. Quum autem pignoraticia actum est adversus priorem ereditorem, ,potest fien, ut de iure possessoris non Slt quaesitum, quia non ut in proprietatis quaestione, quod meum est, alterius non est, ita lo obligatione uUue consequene est, ut non sit alii obligatum,quod hie probabit (6) sibi (7) teneri; el probabilius dicitur, non obstare exceptionem,quoniam de jure pssessoris quaesitum no n est, sed de sola obligatione. In proposita autem quaestione magia me illud movet, numquid pignoris ius extinetum sit dominio acquisito; neque ariim potest pignus perseverare domino constituto creditore; actio tarDen pignoraticia competit; verum es( enim, et pignori datam, et satisfaetum non mse; quare puto, non obstare re iudicatae exceptionem.

venca, y no venci; se considera que con aquella peticin reivindic tambin la sexta parte; y por lo tanto, si hubiere comenzado 3. pedirle al mismo la misma porcin en virtud del testamento, le obstar la excepcin de cosa juzgada. 1.Dice Latino Largo: Al transigirse sobre una herencia entre Mevio, 3. quien perteneca, y Ticio, que haba promovido la controversia, se lo hizo por Ticio al heredero Mevio la entrega de los bienes de la herencia; en cuya entrega le entreg por causa de pacto tambin un fundo propio de l, que muchos aos antes haba obligado al abuelo del mismo heredero Mevio, y que despus haba comprehendido en una obligacin 3. favor' de otro; hecho esto,. un acreedor posterior deTicio persigui su propio derecho, y venci; despus de este juicio el heredero Mevio hall entre las cosas de su abuelo un quirgrafo del mismo Ticio escrito muchos aos antes, por el cual apareci que el fundo, que habla sido comprehendido en la causa de la transaccin, haba sido obligado tambin 3. su abuelo por el mismo Tirio. As, pues, constando q.ueprimeramente haba sido dado en obligacin, al abuelo del heredero Mevio, e) mismo fundo, respecto al cualfu.vencido Mevio, pregunto, si se podr ejrer. citar, sin oponerse ninguna excepcin, el derecho de su abuelo, que l ignoraba cuando se litig sobre el mismo fundo. Respond: si dijsemos que se litig sobre la propiedad del fundo, y que se fall 3. favor del actor, la excepcin de cosa juzgada le habr de obstar al demandante, que en el prinlerjuicio fu vencido, porque se considera que se cuestion tambin sobre su derecho, cuand el actor prueba su demanda. Pero si absuelto el poseedor le pidiese el mismo fundo, perdida la posesin, al mismo que antes no venci, no Ie obstara la excepcin; porque se considera que en su juicio no se determin nada so.bre el derecho de ste, ,Mas cuando se ejercit la accin pignoraticia contra el primer acreedor, puede suceder que no se haya cuestionado sobre el derecho U poseedor, porque no es ciertamente consiguiente que, como en la cuestin de propiedad lo que es ma n es de otro, en la obligacin no est obligado 3. otro lo que st probare que le est 3. l obligado; y con ms probabilidad se dice, que no obsta la excepcin, .porque no se cuestion sobre el derecho del poseedor, sino sobre la obligacin sola. Mas en la cuestin propuesta ms bien me hace vacilar si se habr extinguido el derecho de prenda, habindose adquirido el dominio; porque no puede subsistir la prwmda, habindose constituido dueo el areedor; pero compete la accin pignoraticia; porque es verdad que la cosa fu dada en prenda, y que no se pag; por lo cual opino, que no obsta la excepcin de cosa juzgada.
31. EL MisMo; Rcspuets, libro II]'. Paulo respondi, que al que hubiese ejercitado una accin real, y no hubiese vencido, no le obsta, al ejercitar despus la condiccin, la excepcin decosajuzgada.

81. IDEM. libro iii. Rcsponsorurn, - Paulus reapondit, el, qui in rem egiaset, nec tenuisset, postea condicenli non obstare exceptionem re i,udjcatae. TIT. III

TTULO III

DE DIVERSIS (8) TEMPORALIBUS PRAESCR1PTIONIBUS, DE LAS DIVERSAS PRESCRIPCIONES TEMPORALES, Y DE ET DE ACCESSIONIBUS POSSESSIONUM LAS ACCESIONES DE LAS POSESIONES

[Cf. C'od. VII. 39. 40.1

[Vase CiJd. VII. 39. 10.]

1. ULPIANUS (9) libro LXXIV. ad Edicwn.


(1) bonls, al mar gen interior del cdice Fi. )2, Ial. Vide.; lligatur, el cdlce FI. (3) fusset, ial. Vnlq. (4) fundrnn, i,asertn P'ulg, (5) fiel. VuIg.; videretur, el Cdice FI.

1. ULPIANO; Comenlariot al Edicto, libro LXXIV.


(6) probavlt, Vutg. (7). 'Ta'ier. megn La esarilara. original; albi, omlela Za co rreccidn del cdice "1., Br. s) 1iT, in,mertaVuLg. . . . .. (9) Inliauu, HaZ.

DIGB8TOLIBBO XLTV TITULO IX!

489

Quia tractatus de utilibus diebus frequena est, vi. deamus, quid Bit, experiundi potestatem habere. Et quideru in primis exigendum set, ut sit facultas agendi; neque suflicit reo experiundi soeum (acere poieslatem, vsi habere euro, qui se idone defendat, nial actor quoque nulla idonea causa impediatur oxperirL Proinde sive apud boatos sil, sive rcipubliae causa absit, sive jo vincufla siL, aut si tempestate in loco aliquo, vel lo regione detineatur, ut neque experiri, neque mandare possit, (1) oxperiundi potestatem non habet (2). Plano ia, qui valetudine impeditur, ut mandare possit, in ea causa est, ut experiundi habeat potestatem. Illud utique neminem fugit, experiundi potestatem non habere eum, qui Praetoris copiam non habuit; proinde hi dies cedunt, quibus ius Praetor reddit.

Como quiera que frecuentemente' se trata de los das tiles, veamos qu sea tener facultad de litigar. Y en primer lugar se ha de exigir ciertamente que haya facultad de ejercitar una accin; y no le basta al reo dar facultad de litigar consigo, que l tenga quien se defienda idneamente, sino si tampoco al actor se le impidiera por alguna causa abonada litigar. Por consiguiente, ya si estuviera en poder de los enemigos, ya si estuviera ausente por causa de la repblica, ya si estuviera en prisin, si por tempestad estuviera detenido en algn lugar, en una regin, de modo que ni pudiera litigar, ni dar mandato, no tiene facultad para litigar. Y la verdad, el que por enfermedad esta impedido, pero puede dar mandato, est en condicin tal que tiene facultad para litigar. A nadie ciertamente se escapa que no tiene facultad para litigar el que no cont con la presencia del Pretor; por consiguiente, corren los das en que el Pretor administra justicia. 2. MAacaxo; Digesto, libro VI.Se presunta, si en el trmino- establecido para las cosas juzgadas deber aprovechar, no, para la cosa juzgada el da intercalado en el ao bisiesto; y tambin se pregunta con relacin al tiempo en que fenece el litigio. Y sin duda se ha de estimar, que se considera aumentado el tiempo del litigio con el da intercalado, por ejemplo, si la cuestin versara sobre la uuespin, la cual suele completaras con el tiempo establecido, sobre las acciones, que se extinguen por cierto tiempo, como las ms de las acciones edilicias; ysi alguno hubiere vendido un fundo, con la condicin de que, si el precio no hubiese sido pagado dentro de treinta das, se tuviese por no comprado el fundo, el da intercalado le aprovechar al trmino; y mi me parece lo contrario.

tempore, quo lis perit. Sic sine dubio existimanduro set, ut auctum tia tempus intercalan die exietimetur, veluti si de usucapione siL quaestio, quae tempore ConstitutO expkii solet, aut de actionibus, quae corto tempore finiuntur, ut aediliciae pleraeque actiones; et si quis fundum ea lege vendideril, ut, nial in diebus triginta (3) pretium esset solotum, inemtus ossel fundus, diez intercalaris profideL Lempori (4); mihi contra videtur.

2. MARCELLIJS libro VI. Digestorum. - lo tempore constituto iudicatis, en intercalarla dice procoro iudicato, neene debeat, quseritur; item de

3. Monesrirrus libro VI. Dfferenticwum. Loo- 8. MonBsrlNo; Diferencias, libro VI.Es evidente gas possessionis praescriptionem tam in praediis, que la prescripcin de la larga posesin tiene lugar quam lo mancipiis (5) locum habere manifestum est. tanto respecto predios como respecto esclavos.
4. IAVOLENUS (6) libro VII. Epislotarwn. Si servus hereditarius, aut eius, qui o hostium potesiate sit, satis acceperit, continuo dios satisdationis cedere incipiel; intueri enim debemus, an experiundi polestas fuerit adversus cuto, qui ob ligatus es, non an is agere poteril, qui rem in obligationeto deduxerit; ahoquin erit iniquissimum, ex conditione actorum obligationes roorum extendi, per quos nihil facturo erit, quominus cum his agi poasit.

4. J.vor..srio; Epstolas, libro VII, - Si un esclavo de la herencia, del que estuviere en poder de los enemigos, hubiere recibido fianza, comenzar fi correr inmediatamente el trmino de la fianza; porque debemos mirar si ha habido facultad para litigar contra el que est obligado, no si podr ejercitar accin el que hubiere comprendido en la obligacin la cosa; de otra suerte, sera muy injusto que por la condicin de los actores se extendieran las obligaciones de los reos, por quienes nada se habra hecho para que contra ellos no se pudiera ejercitar accin. 5. Uz.ruo; Disputas, libro M. - Se ha de ver si me perjudicar el vicio del derecho-causante, 6 del donador, 6 del que me leg una cosa, si acaso mi derecho-causante no tuvo justo comienzo para poseer; -y opino que ni me perjudica ni me aprovecha, porque al fin puedo yo usucapir lo que no pudo usucapir mi derecho-causante. 1.Se propuso como hecho, que uno, habiendo dado una cosa en prenda, la vendi, y la rescat su heredero; se pregunta, si podr utilizar el heredero contra la accin persecutoria de la prenda la excepcin de larga posesin. Yo deca, que este heredero, que rescat de un extrao la prenda, poda
Berta

5. ULPIANUS libro III. Dispukitionurn. - An vi. tium auctonis, vel donataria, eiusve, qui mibi rem legavit, mihi noceat, si (orle auctor meus iustum initium possidcndi non habuit, videndum est; et puto, neque nocere, neque prodeese, nam denique et usucapere possum, quod auctor meus usucapere nonpotuit. 1.Ex (acto propositum est, quendam, quum rem pignori dedisset, eandem distraxiese, heredeique eius redemisee; quaeritur,an heres adversus pignoris persecutionem exceptione longae possessionis uti possit. Dioebam, huno heredem, qui pignus ab extraneo redemit, poseo exceptione uti,

(1) lnezcaugacet Vu4. 2) babeat, Ha?. O'iLg. (3) vi ginil, IaL


(4 enitori, HaZ. Vulg.

(5) puse iii pr&edfls morantur, quse partes E undi SuaL, te.
(1) IJAIMO,

mal. Vutg.

Toxo UISs

490

DXGEST.-i.LiBRO XL1V: TTULO ni

quia in extranei locum suCces5it, non in eius, qui pignori dedera4 quernadmodum si ante redemisset, et (1) sic deindo heres extitiaset.
6. AFRICANUS libro IX. Quaestionum. - Si duobus eandem rem separatim vendiderim, mea (2) possessio, quae utramque venditionein praecessent, sol priori emtori, cu et tradita sit, proflcit. Denique et si quam rem tibi vendiderim, rursus a te emam, et Titio vendam, el ineam ornnem, et Luam possessionem Titio accessuram (3), videlicet quod et tu mihi, et ego si possessionem praestare debemus.

utilizar la excepcin, porque sucedi e el lugar de un extrao, no en el del que haba dado la cosa en prenda, la manera que si antes l hubiese rescatado, y as hubiese quedado despus siendo heredero.

1.Vendidi tibi servum, et convenit, ut, nisi corta die pecunia soluta esset, ineintus esset; quod quum evenerit, quaesitum est, quid de acceasione tu temporis putares. Respondit, id (4), quod servetur, quum redbibitio sit (acta; hunc enim enirn perinde haber, ac si retrorsus, horno mihi venusset; ut scilicet, si venditor possessionem postea naetus sit, et hoe ipsurn ternpus, et quod venditionem praecessenit, el amplius accessio hace ej detur cum co, quod apud eum fuit, a quo horno redhibitus sit.

6. AFRICANO; Cuestiones, libro IX. Si yo le hubiere vendido dos por separado una misma cosa, la posesin pIa,que haya precedido una y otra venta, le aprovecha solamente al primer comprador, quien tambin le haya sido entregada. Finalmente, tambin si yo te hubiere vendido alguna cosa, y -te la volviera comprar, y se la vendiera . Ticio, toda mi posesin y la tuya habrn de pasar Ticio, aber, porque tu debes prestarme la posesin, y yo l. 1.Te vend un esclavo, y se convino, que, si en cierto da no se hubiese pagado el precio, se tuviese por no comprado; y habiendo sucedido esto, se pregunt, qu opinabas respecto la accesin del tiempo de tu posesin. Respondi, que Be observe lo que cuando se haya hecho la redhibicin; porque este caso es considerado lo mismo que si el esclavo me hubiese sido retrovendido; pero de suerte, que si el vendedor hubiera adquirido despus la posesin, este mismo tiempo, y el que hubiere precedido la venta, y adems esta accesin, se le d . l juntamente con el que estuvo en poder de aqul por quien fu devuelto el esclavo.

7. MARCIANUS libro 111. lnslilutionum.Si quia- 7. MARCIANO; InsUlula, libro III.-Si alguno huquam in fluminis publici deverticulo solus pluribus hiere pescado solo muchos aos en remanso de ro annis piscatus sit, alterum eodem jure uti prohibet. pblico, le impide otro que use del mismo derecho. 8. ULPIANUS libro 1. Reqularwn.In accessione temporis et id tempus, quo in fuga sit servus, domino eius procedere verum est. MARCIANIJS libro V. Regularum. Rescriptis 9. quibusdam Divi Magni Antonini cavetur, ut in rebus mobilibus () locus sit praescriptioni diutinae possessionis. 8. ULPIANo; Reglas, libro 1. - Es verdad que en la accesin del tiempo le aprovecha al dueo del esclavo tambin el tiempo que l haya estado fugitivo.

9. Macio; Reglas, libro V. - Se dispone en algunos rescriptos del Divino Antonino el Grande, que tratndose da bienes muebles tenga lugar la prescripcin de larga posesin.
PAP1NIA0; Respuestas, libro Xlii. - Dentro 10. de los cuatro aos despus de hecha la denuncia, desisti el delator de bienes vacantes; despus de los cuatro aos no le aprovechar al segundo' delator, que se presente, la primera denuncia, para no ser repelido con la prescripcin del tiempo, no ser que se descubra prevaricacin de la primera; y declarado esto, se extinguirn la prescripcin y tambin la cuestin del negocio. 1.El trmino de cuatro aos, que se prescribi para denunciar los bienes vacantes, no se cuenta . capricho de lohornbres, sino desde que realmente estn vacantes. Mas los cuatro aos se computarn despus de haberse invalidado el testamento y de haber sido repudiada la posesin del intestado por todos los que de grado en grado pudieron pedirla, despus del fin del tiempo que para cada uno se prefij. 11. EL MISMO; Definiciones, libro IL Cuando el heredero sucede en todo el derecho del difunto, no excluye con su ignorancia los vicios de la posesin del difunto, como cuando sabiendo l que la dosa

quatuor annos vacaritium bonorum delator (acta denuntiatione des titit; post quatuor annos secundo delator venienti prior nuntiatio, quominus praescriptione temporis summoveatur, non proderit, nisi prioris praevaricatio detegetur; que declarato (6) praescriptio, sed et negotii quaestio perimetur. l.Quadriennii tempus, quod bonis vacantibus nuntiandis praescriptum est, non ex opinione hominurn, sed e (7) substantia vaeantium bonoruin dinumeratur. Quatuor autem anni post irritum testamentum factum et intestati possessionern ab omnibus repudiatam, qui gradatim petare potuerunt (8), vel temporis finem, quod singulis praestitutum est, computabuntur.
1L IDEM (9) libro U. Definitionu,n. - Quum heres in ius omne defunoti succedit, ignoratione sua defuneti vitia non excludit, veluti quum seiens alio num ille (10), vol precario possedil; quamvis

10. PAPJNINUS

libr X.W. Responsorwn,Intra

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

Ha. VuIg.;st, ornlIek ci c&iice FI. Conjetura Ce-yacio (Ob. Y. dO.); ea, el cdice FI. HaI, Vutg.; neceesurum, el cdice Fi. servan, insertan Ial. V4Ig. solI por mobilibus, VuIg. non solum, inserta Hal.

(7) Conjetura Br.; de, ci cdice FI. (5) debuer.rnt, Vutg. (9) lulIanos, Bat. (10) Segn nuestra conjetura alieuum 111cm, filo, el cdice FI.; illum, Itio, omtelas Vulg.; sllenum tilum, he, Hal.; alienum clam filo, conjetura Br.

IGESTc.LiBO XLIV.- TfTULO:Ifl

491

enim precarium heredem ignorantem non teneat, nec interdicto recte conveniatur, tamen usucapere non poterit, quod defunetus non potuit. Idem iuris est, quum de longa possessione quaeritur; noque enim recte defendetur, quum exordium ej bonae fldei ratio non tueatur.
12. PAULIJS libro XVI. Rcsponsorurn. Creditor, qui prascriptione longae pssessionis a poSSeSSOre pignoris summoveri posset (1), pignus distraxil; quacro, no possessori salva alt exceptio adversus emtorem. Paulus respondit, etiam adversus emto rem eandem exceptionem competere.

aunque el precario no obligue al heredero que lo ignoraba, ni sea sto vlidamente demandado con el interdicto, no podr., sin embargo, usucapir lo que no pudo el difunto. El mismo derecho hay, cuando se cuestiona respecto k la larga posesin; porque no se defender convenientemente, pues la razn de la buena fe no le ampara su comienzo.
12. PAULO; Respueslas, libro XVI. - Un acreedor, que por la prescripcin de larga posesin poda ser repelido por l poseedor de laprenda, enajen Ja prenda; pregunto, si tendr salvo el poseedor la excepcin contra el comprador. Paulo respondi, que la misma excepcin compete contra el comprador.

era ajena, la posey aunque en precario; porque

13. HERMOGENIANUS libro Vi. iuris Epitomc&rum. In omnibus fici quaestionibus, excepts causis, in quibus minora tempora servarl specialiter consiitutum est., viginti annorum pL'aescriptiO custuditur. 1.Reipublicae rationes subscriptae et expunotee adversuseum quidern, qui administravit, ultra viginti, adversus heredem vera ultra decem annos retractan non (2) possunt.

18. HERMOGENIANO; Epitome del Derecho, libro VI. En todas las cuestiones del fisco, exceptuadas las causas en que se determin que especialmente se observaran ms breves trminos, se observa la prescripcin de veinte aos, 1.Las cuentas de la repblica subscritas y comprobadas no pueden ser revisadas, contra el que las administr, despus de veinte aos, ni contra su heredero, despus de diez aos.
14. SCVOL&; Cuestiones lrakidaa en pblico, libro nico.Respecto . las accesiones del tiempo de las posesiones no podemos determinar nada para siempre, ni en general; porque descansan en la sola equidad. 1.Se les conceden ciertamente los que suceden en lugar de otros, ya por contrato, ya voluntariamente; porque los herederos, y . los que son considerados en el lugar de sucesores, se les da la accesin de la posesin del testador. 2.Y as, si me hubieres vendido un esclavo, utilizar la accesin de tu posesin. 3.Y si me hubieres dado una cosa en prenda, y yo pignor la misma cosa otro, mi acreedor utilizar la accesin del tiempo de tu posesin tanto contra un extrao, corno contra ti mismo, mientras no me hubieres pagado el diner, porque el que es preferente mi, habiendo de ser yo preferente . ti, con mucha ms razn debe ser preferido contra ti; pero si me hubieres pagado el dinero, en este caso no utilizar tu accesin. 4.Asimismo, si estando t ausente me hubiere vendido un esclavo el que pareca que administraba tus negocios, y t al regresar lo hubieres ratificado, utilizarde todos modos la accessin. 5.Igualmente, si me hubieres dado una cosa en prenda, y se hubiere convenido que, si no hubieses pagado el dinero, sea licito en virtud de pacto vender la prenda, y yo la hubiere vendido, se le deber dar al comprador [a accesin del tiempo de tu posesin, aunque las prendas hayan sido vendidas contra tu voluntad; porque se considera que ya en aquel tiempo, en que contrataste, consentiste en la venta, si no hubieses pagado la deuda.
VENULEYO; lnte.rdiclos, libro V.En la usu15. capin se observa, que aunque la cosa haya sido poseda brevsimo momento del ltimo da, esto no obstante se completala usueapin; porque no se exige el da entero para completar el tiempo establecido. 1.La accesin de la posesin se hace, no solamente por el tiempo que la cosa estuvo en po-

nihil in perpetuum, neque generaliter definire possurnus; consistunt enim jo sola aequitate. 1.Plane tribuuntur bis, qui in locum aliorum succedunt, sive ex contractu, sive (3) voluntate; heredibus enim et bis, qui suceesaorum loco hahentur, datur accessio testatoris.

14. ScEvoL! libro singalari Qaaeslionwn pubUce ractatarum.De accessionibus poss.esslonum

2.Itaque si mihi vendideris servum, utar accessione tea. 3.lt si mihi pignori dederis, et ego eandem rein alii pignoravi, meus crediter utetur acceasiono tu temporis tam adversus extraneum, quam adversus te ipsunl, quamdiu pecuniam rnihi non exsolveris; nam qui me potior est, quum ego te superaturus sim, multo magia adversus te obtinere deb et; sed si pecuniam mihi slvenis, hoc casu aceessione tun non utelur. 4.item si absente te is, qui negotia tun videbatur administrare, servum mihi vendiderit, tuque reversus ratum habuenis, omniniodo accessionc utar. 5.Item si mihi pignori dederia, et conveneril, niel peeuniam solvisses, licere ex pacto pignus vendere, id no vendiderim, emtori accesnio tui tempore dan debebit, licet invito te pignora distracta sint; mm enim illo in tempore, quo contrahebas, videri concessisse venditioni (4), si pecnniam non
jntu.lisses.

capione ita servatur, ut, etiamni mnimo momento noviasimi die possessa sit res, nihilominus repleatun usucapio; ncc totus dies exigitur ad explenduni constitutum tempus. 1.Accessio possessionis fit non solum tempons, quod apud eum fuit, unde is eniit, sed et (5) (i) Vulg.; posit, el eddi.ce PL 2) non, conidrau ai adida por antiguos copistas.
(3) ultima, inserte Valg.

15. VENuLSIus libro V. Interdicto ruin. In usu-

14) veudttlonem, HaL

5 sine, insertan ac,rtedamenle Ha. Vulg.

DIGESTO.tIRO XLIV: Tf'ruLo Iv

qui el vndidit, unde tu emisti. Sed si medius ahquia ex auctoribus non possederit, praeeedentium auctorum poasessio non proderit, quia conluneta non est, sicu-t nec ei, qui non poasidet, auctoria possessio accedere potest.

der de aquel de quien uno la compr, sino tainbin por el que estuvo en poder del que se la vendi al que tu se la compraste. Pero si aluno de los derecho-causantes intermedio no la hubiere posedo, no ser provechosa la posesin de los derechocausantes anteriores, porque no est unida, as como no puede agregrsele al que no posee la posesin
M derecho-causante. 2.Asimismo se ha de aadir de quin com-

2.ltoni adiiciendum est, unde emisti, aut unde la emit, ciii tu emendum mandaveras, et quod. apud eum, qui vendendum (1) mandavit; quodsi is quoque, eui mandatum erat, *111 vendendum mandaverit, non aliter buiun, qui postea mandaverat, dandam acccssionem Labeo alt, quam si id ipsutn dominus el periniserit. 3,Sed tei a filio ve servo rem emero, accesajo temporis, et (2) que apud patrem aut dorninum fuit, ita danda est mihi, si aut vohuntate patria dominive, aut quum adininistratlonem peculii haberet, vendidit. 4.Item danda est acceasio cum eo, quod apud pupillum fuit, a cima tutore, quuin la tutelam euus administraret, emisti. ldemque in eo, qui a curatore pupiLli furiosive emerit, servandum est; et si ventris nomine ant eius, quae (3) rei servandae causa in possessione esset, dotis suae (4) nomine deminutio facta sit, nam Id quoque temporis accedit.

5.Hae autem accesalones non tam late accipiendae sunt, quam verba earum patent, ut, etiamsi post venditionem traditionemque Mtradilae apud venditorem res fuerit, proficiat Id tempus cm' tori; sed illud solum, quod ante fuit, iicet venditionis tempore eaxn rem venditor non habuerat. 6.El, cui heres rem hereditariam vendidit, et heredis tempus, et defuneti debet accedere.
16. PAU1.us libro Iii. ad Sabinwn. - Accessio sine nostro tempore riobis prodesse non potest.

praste, quin compr aquel quien t le hablas mandado que comprare, y la cosa que estaba en poder del que mand que se vendiera; pero si tambin aquel, quien se le habla mandado, le hubiere mandado otro que vendiera, dice Labeon, que la accesin de la posesin de] que despus habla mandado no se ha d dar de otro modo, sino si el dueo le hubiere permitido esto mismo. 3.Pero aunque yo hubiere comprado la cosa un hijo un esclavo, se me ha de dar la accesin del tiempo en que estuvo en poder del padre W dueo, si la vendi con la voluntad del padre del dueo, 6 teniendo la administracin del peculio. 4.Tambin se ha de dar la accesin del tiempo en que la cosa estuvo en poder del pupilo, de cuyo tutor la compraste, cuando ste administraba su tu tela. Y lo mismo se ha de observar respecto al que hubiere comprado del curador del pupilo del furioso; tambin si titulo de su dote se hubiera hecho disminucin nombre del que estaba en el claustro materno, de la que estuviese en posesin para conservar la cosa, porque se agrega tambin este tiempo. 5.Mas estas accesiones no han de ser entendidas con tanta latitud como indican sus palabras, de modo que, aunque despus de la venta y de la entrega de la cosa transmitida estuviere la cosa en poder del vendedor, le aproveche este tiempo al comprador; sino solamente aqul que estuvo antes, aunque al tiempo de la venta no haya tenido el vendedor la cosa. 6.El tiempo de la posesin del heredero y de la del difunto debe agregrsele k aquel quien el heredero le vendi la cosa de la herencia.

16. Pur.o; Coment,ariosd Sabino,libro 111.La accesin no puede aprovecharnos sin tiempo nuestro.
TITULO IV DE LA EXCEPCiN DE DOLO MALO T DE LA DE MIEDO 1. PAULo; Comentarios al Edicto, libro LXXI. Para que ms claramente se pueda entender esta excepcin, veamos antes por qu causa Fu propuesta, y despus cmo se obre con dolo; con lo cual entenderemos cundo obstar a excepcin, y despus contra qu personas tenga lugar; y ltimamente examinaremos dentro de qu trmino compete la excepcin. 1.Mas el Pretor propuso esta excepcin, para que nadie le aproveche contra la natural equidad su propio doto con ocasin del derecho civil. 2.Mas segn el hecho se entiende si alguna cosa haya sido hecha con dolo. 3.Y ciertamente que se obra con dolo tanto respecto los contratos, como respecto los testamentos y las leyes. 2. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXXVI. (4) dotisva, Mal. Vidg.
(8) nI, VutQ.

TIT. IV DE DOLI MALI ET METUS EICEPT1ONR ilius intelligi possit haeo excaptio, prius de causa videamus, quare proposita sit, deinde quemadmodum dolo fiat; per quae intolligemus, quando obstet exceptio, deinde adversus quas personas loeum habeat; noviasime inspiciemus, intra quae tempora competit exceptio. 1Ideo autem hanc exceptionem Praetor propoanit, no. cui dolus anua per occasionem iuris ci'riUs contra naturalem aequitatem prosit. 2.Sed en dolo quid tactum alt, ex facto inteL ligitur. 3.Et quidem dolo fit tam in contractibus, quam in testamentis, quam in legibus. 2. ULP1ANUS libro LXXVI. ad Edictum. - Pa.
(1) HaZ. Vct.; veudeudatn, am cdice FI. (2) lit, omUenla aoerZsdansne HaZ. Viii9.

1. PAULUS libro LXXI. ad Edu,lum. Quo luci-

DXGBSTO.LIBBO XLIV: TfTULO IV

493

am sat autem, hane exceptonem ex eadem causa propositam, ex qua causa proposita est de dolo malo actio. 1.Sequitur, ut videamus, in quibus causis loeum babeat exceptio, et quibus personis obiiciatur. EL quidem illud adnotandum est, quod epecialiter exprimendum est, de cuius dolo quis queratur, non in rem: si lo ea re (1) dolo malo factum est, sed sic; si in ea re nihil dolo malo actoris factum est. Docere igitur debet is, qui obucit exceptionem, dolo malo actoris factum; neo sufilciet ei, ostendere ja re (2) case dolum; aut si alterius dicat dolo factum, eorum personas specialiter debebit enumerare, dummodo bao sint, quarum dolus noceat. 2.Plane ex persona eius, qui exceptionem obucit, in rem opponitur exceptio; neque enjin quaeritur, adversus quem commissus Bit dolus, sed an in ea re dolo malo factum siL a parte actoris. 3. Circa primam speciem, quibus ex causis exceptio hace locum habeat, hace sunt, quae traatari possunt. Si quis sine causa ab aliquo fuerit stipulatus, deinde ex ea stipulatione experiatur, exceptio ulique doli mal ei nocebit; licet enim so tempore, quo stipulabatur, nihil dolo malo admisenL (3), tainen diccndum est, eum, quum litem contestatur, dolo lacere, qui perseveret ex ea sipulatione peLete. Et si, quum interponeretur, iustam causam habult, tainen nunc nullam idoneam causam habere videtur. Proinde et si crediturus pecuniam sUpulatus est, nec credidit, et si corta fuit causa stipulationis, quae tarnen aut non eat secuta, aut finita est, dicendum erit, nocere exceptionem. 4.Item quaeritur, si quis puro stipulatus siL certam quantitatein, quia hoc actum sit, sed post stipulationem interpositam pactes (4) siL, no interim pecunia usque ad cortum diem petatur, an noceat exceptio do]. Et quidem et de pacto convento excipi posee, nequaquam ambigendum est; sed et si hac ctuis exceptione uti velit, nihilominus poterit; dolo omm lacere eum, qui contra pactum petat, negar non potest. 5.Et generaliter sciendum est, ex omnibus in factum exceptionibus doli oriri exceptionem, quia dolo facit, quicunque id, quod quaqua exceptione elidi potest, petit; nam et si inter initia nihil dolo malo facit, aUamen nune petendo facit dolose, nisi si talis sit ignorantia in co, ut dolo careat. 6.Non male dictum est, si creditor usuras in futurum acceperit, deinde pecuniam nihilorninus petat, antequain id tempus praetereat, cuius temporis usuras accepit, an doli exceptione repellatur? EL ptest dio, dolo eum facere; accipiendo enim usuras distulisse videtur petitionem in id tampus, quod est post diem usurarum praestitarum, et tacite convenisse, interim se non petiturum. 7.Item quaeritnr, si statuliberum mereatus quia fuerit jusauni decem dare, quum hoc ignoraret, st duplam stipulatus fuerit, deinde decem acceperit. Evieto so in libertatem .agero ex duplas
uthil, Insertan fiat. Vulg. rem, Ha!. Vulg. (5) arniserit, Ha!.
(1) (5)

Pero es evidente que esta excepcin fu propuesta por la misma causa por la que se propuso la excepcin de dolo malo. 1.Sguese que veamos por qu causas tiene lugar la excepcin, y qu personas se les opone. Y ciertamente se ha de notar,.que especialmente se ha de expresar del dolo de quin se querella uno, no respecto la cosa: si en esta cosa se obr con dolo malo, sino as!: si en esta cosa no se hizo nada con dolo del actor. As, pues, debe probar el que opone la excepcin, que se obr con dolo malo del actor; y no le bastar demostrar que hay dolo en la cosa; i si dijera que se obr con dolo de otro, deber enumerar especialmente las personas, con tal que sean aquellas cuyo dolo perjudica. 2.Ciertamente que, en cuanto la persona del que opone la excepcin, la excepcin se opone respecto la cosa; porque no examina contra quin se haya cometido el dolo, sino si en esta cosa se haya obrado con dolo maLo por parte de! actor. 3.Respecto la primera especie, por cuyas causas tiene lugar esta excepcin, estas son las cosas que se pueden tratar. Si alguno hubiere estipulado de otro Slfl causa, y despus ejercitara la accin de esta estipulacin, le perjudicar ciertamente la excepcin de dolo malo; porque aunque al tiempo en que estipulaba no hubiere hecho nada con dolo malo, se ha de decir, sin embargo, que obra con dolo el que cuando se contesta la demanda persevera en pedir en virtud de esta estipulacin. Y si cuando se interpusiera tuvo justa causa, se considera, sin embargo, que ahora no tiene ninguna justa causa. Por consiguiente, tambin si estipul que haba deprestar dinero, y no lo prest, aunque fu cierta la causa de la estipulacin, la cual, sin embargo, no se verific, se extingui, se habr de decir que perjudica la excepcin. 4. Asimismo se pregunta, si perjudicar la excepcin de dolo, si alguno hubiera estipulado puramente cierta cantidad, porque se contrat esto, pero despus de interpuesta la estipulacin se pact, que interinamente no se pidiera la cantidad hasta cierto da. Y ciertamente que de ningn modo se ha de dudar que tambin se puede oponer excepcin por el pacto convenido; pero si alguno quisiera utilizar esta excepcin, esto no obstante podr utilizarla; porque no se puede negar que obra con dolo el que pide contra lo pactado. 5.Y en general se ha de saber, que de todas las excepciones por el hecho nace la excepcin de dolo, porque obra con dolo el que pide lo que con cualquier excepcin se puede excusar; porque aunque al principio no hace nada con dolo malo, obra, sin embargo, dolosamente alpedir ahora, no ser que la ignorancia sea en l tal, que carezca de dolo. 6.No sin razn se dijo, si el acreedor hubiere recibido intereses por el tiempo futuro, y luego sin embargo reclamara el capital antes que transcurriese el tiempo por el cual recibi los intereses, ,ser repelido con excepcin de dolo? Y se puede decir, que este obra con dolo; porque se considera que al percibir los intereses, difiri la reclamacin al tiempo que viene despus del trmino de los intereses pagados, y que tcitamente se convino que mientrastanto l no reclamara. 7.Tambin s pregunta, si alguno hubiere comprado al que instituido libre bjo condicin se le mand que diera diez, ignorando esto, y hubiere estipulado el duplo, y despus hubiere recibido los
otn deZc6dloe FI., Br,
() Taw. s4n la esciU ura origina!; pactuin, la oorrec

494

DIGESTO.LIBRO XLIV: TTULO IV

stipulatione potest; sed nisi decem, quae implendae onditionlS causa acceperit, deduxerit, exceptione summovendus cnt; et hace ita lulianus quoque senpait. Si amen ex re emtonis, ve ex peculio, quod ad emtoiem pertinebat, pecuniam dederit statuliber (1), potest die, exceptionem non nocere, quia dolo non faeeret.

diez. Hecha eviccin de l para la libertad, puede ejercitar la accin en virtud de la estipulacin del duplo; pero si no hubiere deducido los diez que hubiere recibido paraque cumpliera la condicin, habra de ser rechazado con la excepcin; y a$i lo escribi tambin Juliano. Mas si el instituido libre bajo condicin hubiere dado el dinero de bienes del comprador, de peculio que le perteneca al comprador, se puede decir que no la perjudica la excepcin, porque no obrara con dolo. Asirnismo, si por causa de lo que, antes que el dominio se me transfiera, l le hubiere dado diez al vendedor, yo tambin ejercitara la accin de compra para recibir los diez, opino que me compete la accin, si yo estuviera dispuesto librarlo de la estipulacin del duplo. Se pregunta Celso, si, habindole mandado Tido los acreedores de la herencia que adiese La herencia, uno solo no se lo hubiere mandado para engaarle, habindoselo de haber mandado, si l no hubiera de haberla adido, y despus ejercitara la accin, ser repelido con la excepcin. Y dice Celso, que l ha de ser repelido con la excepcin de dolo malo. 1.Escribi Juliano, si alguno, estando enfermo, le hubiese prometido cien ureos un cansobrino de su mujer, queriendo, por supuesto, que este dinero fuese poder de la mujer, y luego hubiere convalecido, podr utilizar la excepcin, si fuera demandado? Y dice que Labeon le pareci bien que ste pudiera utilizar la excepcin de dolo malo. 2.Si nos hubiremoB comprometido respecto un rbitro, y despus, no habiendo yo comparecido por causa de enfermedad, se incurri en la pena, podr utilizar la excepcin de dolo Y dice Pomponio, que me aprovecha la excepcin de dolo. 3.Asimismo se pregunta, s te hubieres comprometido con aqul por quien se te deban sesenta, y despus por imprudencia hubieres estipulado la pena de ciento; opina Labeon, que conviene al ministerio del rbitro mandar que se te d tanto cuanto en realidad se debe, y, si no se hiciera, no prohibir que se pida algo ms;, pero dice Labeon, que aunque esto se hubiere omitido se puede pedir lo que se debe; y que, si acaso se pidiera la pena, habr de aprovechar la excepcin de dolo malo. 4.Si alguno le hubiere pagado al pupilo sin la autoridad del tutor lo que debi, y por virtud de este pago el pupilo se hubiera hecho ms rico, con muehisima razn se dice que les perjudica la excepcin k los que reclaman; porque tambin si hubiere recibido dinero en mtuo, se hubiera hecho ms rico por virtud de algn otro contrato, se ha de dar la excepcin. Y lo mismo se habr de decir respecto los dems, quienes no se les paga convenientemente; porque si se hubieran hecho ms ricos, tendr lugar la excepcin. 5,Asimismo escribe Laben, que, si alguno hubiere comprado un esclavo, sabiendo que era fugitivo, aunque hubiere estipulado que no era fu"itivo, y despus reclamara en virtud de lo estipu'kdo, no ha de ser l repelido con la excepcin, porque se convino esto, aunque no tuviese la accin de compra; pero si no se hubiese convenido, ser repelido con la excepcin.
(5) el, o,nfteta Ha.

S. P.ui.us libro LXX). (2) ad Edictum. - Item si ob Id, quod, antequam dominium ad inc transferatur, venditori dederit decem, et agam ex emto, ut decein recipiam, ita puto competere mihi actionem, si paratus Sim ex duplae stipulatione eum liberare.

3.

PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXI)'.

Celsum quaeritur, si, quurn Titio mandassent creditores hereditarii, ut adiret hereditatem, unus non mandasset decipiendi cius causa, mandaturus alioquin, si non foret hin aditurus, deinde agat, an exceptione repellatur. Et ait Celsus, doli eum exceptiono repeliendum. 1.lulianas scripsit, siquis, quumaegeresset, centuin aureos uxoris s consobnino spopondisuae set, voleos scilicet eam pecuntam ad mulierem pervenire, deinde convaluenit, an exceptione uti possit, si conveniaturl Et refert, Labeoni placuiase, do mal uti eum posse. 2.Si in arbitrum compromiserimus, deinde quuin non stetissem ob adversarn valetudinero, poena commissa set, an uti possim dol exceptionel Et ait Pomponius, prodesse mihi do exceptionem. 3.Item quaeritur, si cum co, a quo tibi sexaginta ( 3) deberenlur, compromisario, deinde por imprudentiam posoam centum stipulatus fueris; Labeo putat convenire officio arbitni, jubere tantum tibi dan, quantum ro vera debeatur, et si non fiat, non vetare, no quid amplius petatur;.sed etiamsi id omissum fuerit, peti posse quod debetur, Labco dicit; et si forte poena petatur, doli mali exceptionem profuturam. 4.-8i quis pu pillo sol verit sine tutoris auctoritate id, quod debuit, exque ea solutione locuplelior factus siL pupillus, rectiseime dicitur, exceptionem petentibus nocere; nam et si mutuarn (4) acceperit pecuniam, vel ex quo alio contractu locupletior factus sil, dandam case exceptionem. ldemque et jo ceteris erit dicendum, quibus non recto solvitur; nam si facti sint locupletiores, exceptio locuni habebit. 5.Item Labeo scribit, si quis fugitivum cese sciens emenil servuin, etsi (5) stipulatus fuenit fugitivum non case, deinde agat ex stipulatu, non case cern exceptiofle repellendum, quoniam hoc convenit, quamvis ex cinto actionem non haberet, sed si non convenissot, exceptiono repelletur.
(1) statultbero, Vulg statulibert, HaZ. (2) 1., considrase a,'adida por antiguos copistas. (4) Tau.r. segan cori'eocldn de cdice FI.; mutuum, la escritura orgma&. Br
(3) sexcerita, Vulg,

4. ULPIANUS 4bro LXXVL ad Edictwn. Apud

4. Ui.pisro; Comentarios al Edicto, libro LXXVI.

DIGESTO.LTBliO XLIV: TITULO iT

Mb

:6.Quodsi is, ciii pecunia debeatur, eum debitore decidit., et nomen eius vendidit Sajo, cu debitor man daverat, ut nomen erneret, deque ea re emtor stipulatus set, deinde creditor eam pecuniam retinet, quam per iudicem abstulit, an erntor ex etipulatu pos8iL experiri? Et Otilius putat, si venditor nominis paratus non sit reddere, quantum ab emtore acceperit, non nocituram exceptionem doli mali; et puto sententiam Ofllii veram. . 7.Labeo ait, si de homine patito secundum actorem fuerit iudicatum, et iussu iudicis satisdatum sit, hominem intra certurn diem tradi, et si traditus non fuisset, poenamque (1) etipulatus sit, petitorem, qui eL hominem vindica et poenam patit, exceptione asee repeliendum; iniquurn enim eses, et hominem possidere, eL poenam exigere. 8.Item quaeritnr, si uniones tibi pignori dedeio, et convenerit, uL soluta pecunia redderentur, et hi uniones culpa tua perierint et pecuniam petas? Extat N8rvae et Atilicini sententia dmentium, ita esse excipienduin: si mIer me et te non convenit, UI soluta pecunia uniones mihi reddantur; sed set venus, exoeptionem doli mal nocere debere. 9.Si minor mihi infantem donaveril, deinde eurn vindicet, exceptione doli mali repeltendus set, nial alimenta reddat, et si quis alma sumtus probabilis ja eum factus sit. 10.Praeterea sciendum est, si quis quid ex testamento contra voluntatem petat, exceptione eum doli mal repolli solare; et ideo heras, qul non habet voluntatem, par exoeptionm doli repellitur. 11.Si quis ex unca heras Bit seriptus, ex qua ducenta consequi potuit, deinde propten hoc legatum, in quo centum erant, praetulit, no molestiis hereditariis implicaretur, an, si legatum petat, exceptione do mal summoveaturt EL siL lulianus, non esse eum summovendum; quodei a substituto pretium aecepit, vol quod pretii loco haber poaset, ne adeat hereditatem, petens legatum, dolo, inquit, facere intelligetur, ac por hoc doli exceptione repelletur: 12.Quaesitum est, si, quum fundi usumfructurn heberem, eum fundum volante me vendidens, an vindieanti mihi usurnfructum exceptio Bit obiicienda; et hoc jure utimur, ut exceptio do n oceat. 13.Marcellus alt, adversus doli exceptionem non dan replicationem dol. Labeo quoque in eadem opinione set; siL enim iniquum esse, communem malitiam petitori quidem praeinio asee, ej vero, eum quo ageretur, poense cese, quum longe aequum (2) sit, ex eo, quod perfide gestum set, actorem nihil consequi. 14.Contra Senatusconsulti quoque Macedoniani exceptionem de dolo dandam replicationem, ambigendum non asee, eamque nocere debere, eiiam Constitutionibus et sententiis auctorurn cavetur. , 15.Labeo, dei ex stipulatu actio competat propter dol clausulam, Lamen nocere doE exce(1) poanem quoque1 fiat.. Vutg.

6.Pero si aquel quien se le debia una cantidad se convino con el deudor, y le vendi su crdito Sayo, quien el deudor le habla mandado que comprase el crdito, y el comprador estipul sobre esta cosa, y despus el acreedor retiene el dinero, que tom por medio del juez, podr el comprador ejercitar la accin de lo estipulado? Y opina Ofihio, que si el vendedor del crdito no estuviera dispuesto devolver cuanto hubiere recibido del comprador, no perjudicar la excepcin de dolo malo; y creo verdadera la opinin de Otilio. 7Dice Labeon, que si respecto al esclavo reclamado se hubiere juzgado en favor del actor, y por orden del juez se hubiera dado fianza de que el esclavo seria entregado dentro de cierto trmino, y se hubiera estipulado pena, si no hubiese sido entregado, ha de ser repelid con La excepcin el demandante, que reivindica al esclavo y pide la pena; porque es injusto que posea al esclavo, y que exija lapena. 8.Tambin se pregunta,y si yo te hubiere dad en prenda perlas, y se hubiere convenido que el dinero fuesen devueltas, y estas perlas se hubieren perdido por tu culpa, y pidieras el dinero? Hay la opinin de Nerva y de Atilicino, que dicen, que se ha de oponer excepcin de este modo: si entre t y yo no se convino, que pagado el diuero se me devolvieran las perlas; pero es mas verdadero, que debe perjudicar la excepcin de dolo malo. 9.Si un menor me hubiere donado un esclavomque aun estaba en la infancia, y despus lo revindicara, ha de ser repetido con la excepcin de dolo malo, si no restituyera los alimentos, y algn otro gasto admisible que se haya hecho para l. 10.Adems se ha de saber, que si alguno pidiera en virtud de un testamento alguna cosa con-tra la voluntad del testador, suele ser repelido con la excepcin de dolo malo; y por esto el heredero, que no tiene su favor la voluntad del difunto, es repelido con la excepcin de dolo malo. 11.Si alguno hubiera sido instituido heredero de un dozavo, por virtud del que pudo obtener doscientos, y despus prefiri un legado, que importaba ciento, para no estar sujeto , las molestias del heredero, Iser repelido con la excepcin de dolo malo, si pidiera el legado? Y dice Juliano, que no ha de ser repelido; pero si del substituto recibi precio, lo que pudiese ser tenido en lugar de precio, para que no adiese la herencia, dice, que al pedirel legada se entender que obra con dolo, y que por esto ser repelido con la excepcin de dolo. 12.Se pregunt, si, cuando yo tuviese el usufructo de un fundo hubieres vendido este fundo querindolo yo, se me opondr la excepcin al reivindicar el usufructo; y observamos este derecho, que perjudique la excepcin de dolo. 13.Dice Marcelo, que contra la excepcin de dolo no se da rplica. Labeon es tambin de la misma opinin; porque dice que es injusto que la comn malicia les sirva ciertamente de premio al demandante, y de pena aquel contra quien se litia, pues es muy justo que el actor nada consiga por o que se hizo con perfidia. 14.No se ha de dudar que tambin contra la excepcin del senadoconsulto Macedoniano se ha de dar la rplica de dolo, y tambin en las Constituciones y en las opiniones de los tratadistas se dispone que aqulla debe perjudicar. 15.Dice Labeon, que aunque competa la accin de lo estipulado por virtud do clusula dQ dolo

(5) sequlus, Ha,

496

DIGRSTO.LIBBO XLIV: TTULO IV

ptionem ait: si adversus ea, inquit, factum erit (1); poseo enim petitorem, antequam stipula tio committatur, nihil dolo malo feoisse, et tune facere, quum pet.at; propter quod excoptionom esee necessariam. 16.Adversus parentes patronosque neque doli exceptio, neque alia quidem, quae patroni parentisve opinionern apud (2) bonos mores suggillet, Competere potest; in factu.m tamen erit excipiendura, ut, si forte pecunia non numerata dicatur, obiiciatur exceptio pecuniae non numeratae. Nihil autora interest, utrum patronus ex suo contractu, an 'vero ex alieno conveniatur; semper enim rayerentia el exhibenda est tam vivo, quam defuneto. Si autem cum herede liberti patronus agat, puto excipere debere de dolo patroni horedem tiberti; libertunt autem de dolo patroni, etsi ab herede eius conveniatur, minime exceptionem obiecturum, namque convenit tam vivo, quam mortuo patrono a liberto honorem exhiben. a stipulatione plane doli clausula non ant detrahenda, quia ex doli clausula non de dolo actio intenditur, sed ex stipulatu.

17.In bao exceptione et de dolo serv vol alterius personae iuri nostro subiectae excipere possumus, et da eorum dolo, quilma acquiritur; sed de servorum et flliorum dolo, siquidem ex peculiar eorum negotio actio intendatur, in inflnitum exceptio obiicienda est. Si autem non ex peculiar causa, tum de eo duntaxat excipi oportet, qui (3) adrnissus alt in ipso negotio, quod geritur, non etiaxu si postes aliquis dolus intervenisset; neque enim eme aequum, servi dolum amplius domino nocere, quam in quo opera cine esset usus.

18.Quaesitum est, an de procuratoris dolo, qui, ad agendum tantuni datos est, exoipi poasU. El puto recto defendi, si quidem in rern anam procurator datus Bit, etiam de praetenito eius dolo, hoc est si ante acceptum iudicium dolo quid fecerit, eme exoipiendum, si vero non in rem suam, dolum praesentem in exceptione conferendum. Si autem is procurator sil, cu omnium rerum administratio cuncesea est, tuno de onini dolo eius excipi posee Neratius ecribit.

19.Mandavi Titio, uL a te stipularetur, deide Titius Seio, et stipulatus a te Seius caL, et ludcium edidit; alt Labeo, excipiendum eme Lara de meo, quam et Seil dolo. 20.Ttem quaeritur, si debitor meus te ciroumveniebat, toque mihi reum dederit, egoque abs te Stipulatus fuero, deinde petam, art dol mali exceptio obstet. Et magia est, ut non tibi permiltatur de dolo debitoris me adversus me excipere, quum non ego te circumvenerim, adversus ipsum autem debitorem meum poteris experiri. 21.Sed et si mulier post admissum dolum debitorem suum manto in dotem delegaverit, idem(1) except.ionem alt, el advereus es quid factum ant, Ha& (5) ant, acertadamente OlrOs en Fiat.,

perjudica sin embargo esta excepcin de dolo' si se hubiere obrado, dice, contra aquella; porque puede el demandante no haber hecho nada con dolo malo antes que se verifique la estipulacin, y hacerlo entonces al pedir; por lo cual es necesaria la excepcin. 16.Contra los ascendientes y tos patronos no puede competer la excepcin de dolo, ni ciertamente otra que en las buenas costumbres mancille la opinin del patrono del ascendiente; pero se opondr la excepcin por el hecho, de suerte que, si acaso se dijera que no fu entregado el dinero, se, oponga la excepcin de no haberse entregado el dinero. Mas nada importa que el patrono sea demandado en virtud de contrato propio, por el de otro; porque siempre se le ha de guardar reverencia, tanto vivo, -como muerto. Pero si el patrono ejercitara accin contra el heredero del liberto, opino que el heredero del liberto debe oponer la excepcin de dolo del patrono; pero que el liberto no ha de oponer de ningn modo la excepcin de dolo delpatrono, aunque sea demandado por el heredero de ste, porque es conveniente que por el liberto se guarde respeto al patrono, tanto vivo, como muerto. Ciertamente que en la estipulacin no se habr de suprimirla clusula de dolo, porque por virtud de la clusula de dolo no se intenta la accin de dolo, sino la de lo estipulado. 17,Tratndose de esta excepcin podemos oponerla tanto por dolo de un esclavo de otra persona sujeta nuestra autoridad, como por el dolo de aquellos para quienes se adquiere; pero por el dolo de los esclavos y de los hijos, si la accin se intentara por virtud de negocio de su peculio, se ha de oponer siempre la excepcin. Mas si no por causa perteneciente al peculio, en esta caso se debe oponer la excepcin solamente por el dolo que se cometi en el mismo negocio, de que se trata, no tambin si despus hubiese mediado algn dolo; porque no es justo que el dolo del esclavo perjudique al dueo en ms que en aquello en que utiliz su servicio. 18.Se pregunt, sise podra oponer excepcin por dolo del procurador, que fu nombrado solamente para ejercitar acciones. Y opino que con razn se defiende, que, si verdaderamente el procurador hubiera sido nombrado para negocio propio, se ha de oponer excepcin tambin por su dolo pasado, esto es, si antes de aceptado el juicio hubiere hecho alguna cosa con dolo, pero que si no para negocio propio, se ha de comprender en la excepcin el dolo presente. Pero si fuera procurador uno quien se le concedi la administracin de todos bienes, escribe Neracio, que en este caso Be puede oponer excepcin por todo dolo suyo. 19.Mand Ticio que estipulase de ti, y despus Ticio se lo mand Seyo, y Seyo estipul de ti, y ejercit la accin; dice Labeon, que se ha de oponer excepcin tanto por mi dolo, como por el de Seyo. 20.Asimismo se pregunta, si obstar la excepcin de dolo malo, si mi deudor te engaaba, y te me hubiere dado como deudor, y yo hubiere estipulado de ti, y luego yo pidiera. Y es ms cierto que no se permitir oponer contra ml la excepcin de dolo de mi deudor, porque yo no te habr eneafiado, pero que podrs reclamar contra mi mismo deudor. 21.Peno si la mujer, despus de cometido el dolo, le hubiera delegado al marido para la dote un
(5) El cddice FI., Br.; quia, Taur.

DIGESTO.LIBRO XLIV; TTULO IV

49,7

probandum cnt, de dolo xnulieris non case permittendurn excipere, nc indotata fiat. 22.Apud Iulianum quaesitum est, si heres soceri, a que dos peteretur, exciperet de dolo mariti et m ulieris, cui pecunia quaererotur, en obstitura essct exceptio ex persona mulioris. Et alt lulianus, si maritus ex promissiona dotis ab herede Bocen petaL, et heres excipiat de dolo fihiae, cu ca pecunia acquireretur, cxceptioncm obstare; dos enim, quam niaritus ab herede secar petit, intelligitur, inquit, fihiae aequiri, quum per hoc dotem sit habitura. 111ud non explical lulianus, an et de dolo mariti excipi possit; puto autem, eum hoc seutire, ut etiam de dolo mariti noceat exceptio, licet vid eatur nulla dos fihiae, ut ait, quaeri.

23.Hla etiam quaesiio ventilata est apud pie. rosque, an de dolo tutors exceptio pupillo expenienti nocere cjebeat. El ego puto utilius, et si per cas personas pupilhis ravetur, temen dioendum cose, sive quisemerit a tutore rem pupilli, sive Contra.ctum sit cum eo in rem pupilh, sive (1) dolo quid tutor fecerit, et ex eo pupillus locupletior factus est, pupillo nocere debere. Neo illud eme distinguenduin, cautum sit ci, an non, solvendo sit., an non tutor, dummodo rem administret; unde eriim divinat is, qui cum tutore contrahit? Plane si mihi propenas, collusisse aliquem eum tutore, factum suum el nocebit. -

24.Si quis non tutor, sed pro tutore negotia gerat, au dolus ipsius noceat pupillo, videamus. Et putem, non nocere, nam si is, qui pro tutore negotia gerebat, rcm vendiderit, el usucapta Bit, exceptionem non nocere pupillo rem suam persequenti, etiamsi ej cautum sit, quia liuic rerum pup1111 administratio concessa non fuji. Secunduin hace magia opinor, de dolo tutoris exceptionem pupillo esse obliciendain. 25.Quae in tutora diximus, eadem in curatore quoque furiosi dicenda erunt; sed et in prodigi, vel ininoris Vigin tiquinque annis. 26.De dolo aiitem ipsius minoris vigintiquinque annis exceptio utique iocum habebit; nam el de pupilli dolo interdum case excipiendum, nequaquam ambigenduLn est ex ea adate, quae dolo non careat. Denique Julianus quoque saepisaime senpsit, doli pupllos, qui propo pubertatem sud, capaces eme. Quid enim, si debitor ex delegatu (2) pupilli penunlam creditori eius solvit? Fngendus cal, inquit, pubes eme (3), nc propter maliiiae ignoran tiam bis eandem pecuniam consequatur. Idem servandum in furioso alt, si, quum exisliniaretur compos mentis case, iusserit debitorem creditori solvere, vel si, quod exigit, domi habeat.

27.De aucloris dolo exceplio emtoni non obb(1) al, Ha. (2) delegatione, Bel. Vulg.
-

deudor suyo, se habr de admitir tambin lo mismo, que no se ha de permitir oponer la excepcin del dolo de la mujer, para que no resulte indotada. 22.Se pregunt Juliano, si, oponiendo el heredero del suegro, a. quin se le pidiese la dote, la excepcin de dolo del marido y de la mujer, para quin adquiriese el dinero, habra do obstar la excepcin por la persona de la mujer. Y dice Juliano, que si el marido le pidiera al heredero del suegro por virtud de la promesa de dote, y el heredero opusiera la excepcin de dolo 'de la hija, para la cual se adquira el dinero, obstaba la excepcin; porque se entiende, dice, que la dote que el manido Elija, al heredero del suegro es adquirida para la hija, puesto que por esto habr de tener ella la dote. No explica Juliano, si se podr oponer tambin la excepcin de dolo del marido; pero yo opino que l entiende que tambin perjudica la excepcin de dolo del marido, aunque no parezca que se adquiere, como dice, dote alguna para la hija. 23.Tambin se ventil por muchos la citestin de si deber perjudicarle al pupilo que litiga la excepcin del dolo del tutor. Y yo creo que es ms conveniente, que, aunque por medio de estas personas se favorece a. los pupilos, se ha de decir, sin embargo, que si alguno hubiere comprado al tutor alguna cosa del pupilo, si con aqul se hubiera contratado para cosa del pupilo, 6 si el tutor hubiere hecho algo con dolo, y por virtud de l se hizo ms rico al pupilo, debe perjudicarle al pupilo. Y no se ha de distinguir si se le haya dado, no, caucin, si es, 6 no solvente el tutor, con tal que administre los bienes; porque cmo lo adivina el que contrata con el tutor? Y ciertamente que si me dijeras que alguno hizo colusin con el tutor, le perjudicar su propio hecho. 24.Si alguno, no siendo tutor, administrara los negocios como tutor, veamos si el dolo de l le perjudicar al pupilo. Y yo opinara, que no le perJ, ea; porque si el que administraba los negocios como tutor hubiere vendido una cosa, y sta fuera usucapida, la excepcin no le perjudica al pupilo que reclama su propia cosa, aunque se le haya dado caucin, porque no se le concedi a. aqul la administracin de los bienes del pupilo. Segn esto, mas bien opino que se ha de oponer al pupilo la excepcin de dolo del tutor. 25.Lo mismo que hemos dicho respecto al tutor se habr de decir tambin en cuanto al curador del furioso; mas tambin en cuanto al del prdigo, al del menor de veinticinco aos. 26.Mas tendr ciertamente lugar la excepcin de dolo del mismo menor de veinticinco aos; porque de ninguna manera se ha de dudar que a. veces se ha de de oponer la excepcin tambin por doto del pupilo, si es de tal edad que no est exento de dolo. Finalmente, tambin Juliano escribi muchas veces, que son capaces de dolo tambin los pupilos, que estn prximos a. la pubertad. Porque qu se' si el deudor pag por delegacin del pupilo el dinero a. un acreedor de ste? Se ha de suponer, dice, que era pbero, a. fin de que por la ignorancia de su malicia no perciba dos veces el mismo dinero. Lo mismo dice que se ha de observar en cuanto al furioso, si, estimndose que estaba en su cabal juicio, hubiere mandado que un deudor pagase a. un acreedor, si tuviera en su casa lo que reclama, 27.Al comprador no se le opone la excepcin
(8) ngentls Be, inqnit, pubescere, Hai. Vuig.

TOMO

498

DIGESTO.LISBO XLIV: TfTITLO TV

eitur. Si autem accessione auctoris utitur, aequissirnum visuni set ci (1), qui ex persona auctoris utitur accessione, pati dolurri auctoris; et perasque traditur, re quidem cohaerentem exceptionern etiam emtori nocere, eam auteni, quae ex delicto personae oriatur, nocere non oportere. 28.Si, quum legitima bereditas Ca Seii ad te perveniret, et ego essem herce institutus, persuaseris inihi per doluin malum, nc adeam hereditatem, et posteaquarn ego repudiavi hereditatem, tu eam (2) Senipronio ceeseris pretio aceepto, isque a me petat hereditatem, exceptionem doli mal eius, qui ci cessit, non potest pati. 29.Si quis autem ex causa legati vindicet, aut le, cu ex causa donationis res praestita set, vindicet, an de dolo exceptionem patiatur ex causa eius, in cuius locum successerit? Et magia putat Pomponius summovendum; et ego puto exceptione ces cese repellendos, quum lucrativam eausam smI nacti; aliud autem (3) est enim emere, aliud ex his causis succedere. 30.Idem traetat Pomponiu, et in eum, qui pignori accepit, si Serviana vel hypothecaria actiona experiatur; nam el hune putat Pomponius sunimovendum, quia res ad eum, qui solo fecit, reversura est. 31.Auct.oris autem dolus, sicut diximus, cmtori non obilcitur; sed hoc in emtore solo servabimus; item in co, qui permutaverit, ve in solutum aecepit iteni in simulibus, qui vicem emtorum continent. Ceterum si noxae deditus quis alt, Pomponius putal passurum exceptionem, quam ille pate retur, qui noxae dedit. Proinde ex quacunque alia causa, quas prope lucrativani babel acquisitionem, quaesiisse quis videatur, patietur exceptionein do ex persona elus, in cuius locum successit, suffieit enim, si is, qui pretium dedit, vel vice (4) pretil u , qum sit bona fide emtor, ut non patiatur doli ex-. ceptioneni ex persona auctoris; utique si ipse dolo caret. Ceterum si ipse dolo non careat, pervenietur ad doli exceptionem, et patietur de dolo suo exceptionem.

32.Si a Titio fundum emeris, qui Sempronii erat, isque tibi traditus fuerit.pretio soluto, deinde Titius Sempronio heres extiterit, et eundem fundum Macrio vendiderit et tradideril, lulianus ait, aequius case Praetorem te leen, quia, et si ipse Titius fundurn a te peteret, exeeptione in factum comparata, vel doli mal suxnmoveretur, et si ipse eum possideret, et Publiciana peteres, adversas excipientem: si non suus esset, re plicatione utereris ar, per hoc intelligeretur (6), eum fundum rursuni vendidisse, quem in bonis non haberel. 33.Metes causa exceptionem Cassius non proposueral contentus doli exceptione, quae mt generalis. Sed utilius visum est, etiam de metu opponere exceptionem; etenim disial aliquid del (1) sum, fiat. Vutg. (2) Taur. 8etn a escrWra original; e, a correccin del cdice FI., Br. (3) autein, con8UWase aqul palabra slLprj74a. (4) vicesi, mal. Vatg,

de dolo del vendedor. Mas si se aprovecha de la accesin de la posesin del vendedor, se consider muy justo que el que se aprovecha de la accesin por razn de la persona del vendedor soporte el dolo del vendedor; y con mucha razn se dice, que la excepcin que es ciertamente inherente la cosa le perjudia tambin al comprador,pero que no debe perjudicarle la que nace de delito de la persona. 28.Si, cuando fuese tu poder la herencia legtima de Cayo Seyo, y yo hubiese sido instituido heredero, me hubieres persuadido con dolo malo para que yo no adiase la herencia, y despus que yo repudi la herencia t la hubieres cedido Senipronio por precio recibido, y ste me pidiera la herencia, no puede soportar la excepcin de doto malo del que se la cedi. 9.Mas si alguno reivindicara una cosa por causa de legado, la reivindicara aquel quien fu entregada la cosa por causa de donacin, laufrir la excepcin de dolo por causa de aqul en cuyo lugar hubiere sucedido? Y Pomponio cree ms cierto que debe ser rechazado; y yo opino que ellos deben ser repelidos con la excepcin cuando hayan adquirido una causa lucrativa; porque una cosa es comprar, y otra suceder por estas causas. 30.El mismo Pomponio examina tambin respecto al que recibi una cosa en prenda, si eerei-, tar la accin Serviana la hipotecaria; pues Pomponio opina que tambin ste ha de ser repelido, porque la cosa ha do volver al que obr con dolo. 31.Mas al comprador no se le opone, segn hemos dicho, el dolo del vendedor; pero esto lo observaremos solamente en cuanto al comprador; asimismo respecto al que permut, recibi en pag; tambin en cuanto otros semejantes, que hacen las veces de compradores. Pero si alguno hubiera sido entregado por la noxa, opina Pomponio que habr d3 sufrir la excepcin que sufrira el que lo dii por la noxa. Por consiguiente, por cualquier otra causa, que contenga una adquisicin casi lucrativa, por la que se considere que alguno adquiri, soportar ste la excepcin de doto por razn de la persona en cuyo lugar sucedi; porque, si uno di precio, otra cosa en lugar de precio, siendo comprador de buena fe, es esto suficiente para que no sufra la excepcin de dolo por razn de la persona del vendedor; por supuesto, si l mismo est exento de dolo. Mas si no estuviera exento de dolo, se llegar la exceicin de dolo, y sufrir la excepcin por su propio dolo. 32.Si Ticio hubieres comprado un fundo, que era de Sempronio, y te hubiere sido entregado habiendo pagado el precio, y despus Ticio hubiere quedado heredero de Sempronio, y le hubiere vendido y entregado el mismo fundo Mevio, dice Juliano, que es ms cierto que el Pretor le ampare, porque si el mismo Ticio te pidiera el fundo,seriarechazado con la excepcin relativa al hecho adquirida, con la de dolo malo, y si l mismo lo poseyera, y lo pidieses con la accin Publiciana, utilizars la rplica contra el rice opusiera esta excepcin-. si no fuese tuyo, y por esto se entenderla que l vendi segunda vez el fundo, que no tuviese en sus bienes. 33.-.Cassio no haba propuesto la excepcin p or causa de miedo, contentndose con la excepcin de dolo, que es general. Pero parcel ms til que se opusiera tambin la excepcin por causa de
(S) Taur. eegtn correccin M cdice PL; liase, la escritura origrnal, . Br (8) Segn correccin del cdice Ft.; nteUeerct, Taur. segun la escritura original, Br,

mGESTO.LTBRO xuv: TfTuLO Iv exceptione, quod exceptio dol personani compleetitur eius, qui dolo fenit, enimvero metus causa exceptio in rete ecripta est, (1) si in ea re nihil inetus causa factum est, UI non inspiciamus, an is, qui agil, metus causa fecil aliquid, sed an omnino metus causa factum cal in han re a quocunque, non tanlum ab co, qui agit. Et quamvis de dolo auctoris exceptio non obiiciatur, veruntamen boc jure ulimur, ut de nieta non Lantum ab auctore, verute a quocuinqie adhibito exceptio obiii poasit.

499

34..-Illud seiandum est, hane exceptionem de motu eum obiicere debere, qui inetum non a pa..rente paseos est, in cama fuit potestate, ceteruni parenti licere deleriorem nonditionem liberorum in rebus peeuliariis (2) facere; sed si se abstinuerit hereditate paterna, succurrendum ej cnt, ut alioquin succurritur. 5. P.uc.us libro LXXI. ad Ediclum.Puro mihi debes decem, ea tibi sub conditione legavi; interim heres si petat, dcii exceptione non est summovendus, quum poas1t etiarn deficere conditio;itue Sed legatorum sLipulatonetn interponere debebit. aq si non caveal herce, dcii exceptione sunimovebitur; sipedit enim legatario retineresuninlam,quam milti in possessionenl rerum heredil;ariarom. 1.Si cui legata sil va, el is lege Falcidia lo eum habent,e totam eam vindicel non oblata aestiniatione quartae partis, summoveri eum doli excepilone Marcellus ait, quoniam suo comniodo herce consulit. 2.Si donavi alicui rem, nec tradidero, el ille, cu dona-vi non tradita possesione in co loco aedificaverit me aciente, el quum aedifcaverit, naetus sim ego possessionem, el petat a me rem donatam, et ego excipiam, quod supra legitimum moduni facta est, an de (3) dolo replica ndum caL? dolo enim feci, qui pasaus sum eum acdificare, et non reddo impensas. 3,Actori, qui exigendis pecunlis praepositus cal, etiani posterior deles domino nocet, 4.Si servus venlit ab co, cui hoc dominas permisit, et redbibitus sil domino, agenti venditori de pretio exceptio opponitur redhibitionis (4), licet 1am (5) la, qui vendidit, domino pretium solverit. Etiani mercis non traditae exceptione summovetur, el qui pecuniam domino late solvit; el ideo is, qui vendidit, agit adversus doniinum. Eandem causam cese Pedius ait eius, qui negotium nostrum gereus vendidit. 5.Si eum, qui volebat mihi donare supra legitimum nioduin, delegavero credilori meo, non poterit adversas petentem uti exceptione, quoniam creditor suum petil. le cadete causa est mantua;
(1) et, insertan Ha. Vulg. (2) Taur, segn el cdice FI., en el que se lee pesuitarle, sr.; peeullarlbae, .fl'a.t. Vulg. (5) Taur. segn la escritura orig i nal; de, omtela a co-

miedo; porque se diferencia en algo de la excepcin de dolo, pues la excepcin de dolo comprende la persona del que obr con dolo, pero la excepcin por causa de miedo fu escrita para la cosa, si en esta cosa no se hizo nada por causa de miedo, para que no miremos si el que ejercita la accin por causa de miedo hizo alguna cosa, sino si en absoluto Be hizo algo por causa de miedo, por cualquiera, no aclamente por el que ejercitaba la accin. Y aunque no se oponga la excepcin do dolo del vendedor, observamos, sin embargo, este derecho, que se pueda oponer la excepcin por razn, de miedo causado no solamente por el vendedor, sino tambin por otro cualquiera. 34.Se ha de saber, que esta excepcin de miedo debe oponerla el que sufri el miedo no por parte del ascendiente, baso cuya potestad estuvo; por lo dems, al ascendiente le es licito hacer peor la condicin de los descendientes en los bienes del peculio; pero si el hijo se hubiere abstenido de la herencia paterna, se le habr de auxiliar, como es auxiliado en otros casos, Me debes puramente diez, y te los legu bajo condicin; si mientrastanto los pidiera el heredero, no ha de ser repelido con la excepcin de dolo, porque tambin podra faltar la condicin; y as deber interponer La estipulacin de los legados. Pero si el heredero no diera caucin, ser rechazado con la excepcion de dolo; porque le conviene al legatario retener la suma, mas bien que ser puesto en posesin de los bienes de la herencia. 1.Si alguien le hubiera sido legada la servidumbre de va, y ste, teniendo lugar la ley Falcidia, la reivindicara ntegra, sin haber ofrecido la estimacin de la cuarta parte, dice Marcelo, que l ea repelido con la excepcin de dolo, porque el heredero atiende su propia conveniencia. 2.Si alguien le don una cosa, y no se la entregare, y aquel, quien se la don sin haberte entregado la posesin, hubiere edificado en este lugar sabindolo yo, y cuando l hubiere edificado adquiriera yo la posesin, y me pidiera la cosa donada, y yo opusiera la excepcin de que la donacin fu hecha excediendo de la cuanta legal, tse ha de oponer la rplica de dolo? Porque obr con dolo consintiendo que l edificara, y no reintegrando los gastos. 3.Al principal le perjudico. tambin el dolo posterior del agente, que fu encargado de exigir cantidades. 4.Si un esclavo fu vendido por aquel quien el dueo se lo permiti, y hubiera sido devuelto st dueo, al vendedor que reclama el precio se le opone la excepcin de la redhibicin, aunque. ya el que lo vendi le hubiere entregado el precio al dueo. Tambin ser rechazado con la excepcin de no haber sido entregada la mercanca el que pagya el dinero al dueo) y por esto el que la vendi ejercita la accin contra el dueo. Pedio dice, que es la misma la causa del que vendi administrando negocio nuestro. 5.Si un acreedor mo le hubiere yo delegado al que quera hacerme donacin excedindose de la Lasa legal, no podr utilizar la excepcin contra al demandante, porque el acreedor pide lo suyo.
(5) redhIbitoria., Vu.ig. (5) Segn oorrCOcc$n del c6dee FL; etiam, Taur. segn la escritura original, Br.

5. P.ut.o; Comentarios al Edicto, libro LXXJ. -

rreooidn 41 ccMioe Fi., Dr.

500

DIGErO.uBBO XLrY: TITULO IV

neo hio enim debet exceptione summoveri, qui suo nomine agit. Nurnquid ergo neo de dolo mulieris excipiendum Bit adversus maritum, qui dotem petit, non duuriis u]corem, nial dotein aocepisset, nisi iam divcrtit (1)? Itaque condictione tenetur d.bitor, qui delegavit, vel mulier, ut vel liberet debitorem, vel si solvit, UI pecunia el reddatur. 6.Non, sicut de dolo actio certo tempore fmitur, ita etiam exceptio eodem tempore danda est; nam haec perpetuo competit, quum actor quidem in sua potestate habeat, quando utatur sue iure, ja autem, cum quo agitur, non habeat potestatom, quando conveniatur. Si opera creditoris acciderit, ut debitor pecuniam, quam soluturus erat, perderet, exceptione dcli mal creditor removebitur. Idem est et si credt'ori eius nuineratam pecuniam ratam creditor non habeat. nus alt'al pecuniam, quam me tibi debere existimabam, iussu tuo spoponderim (2), ciii donare velobas, exceptione do mal potero me tueri; et praeterea condictio mihi adversue stipulatorem competit, ut me liberet. 1.Itern lulianus alt, si ei, quern creditorem Luum putabas, iussu tuo pecuniarn, quam me tibi debere existimabam, promisero, pete ntem doli mal exceptione surnmoveri debere; et amplius agendo cum stipulatore consequar, ut mihi acceptam faciat stipulationem; et habet hace sententia luliani humanitatem, ut etiam adversus huno utar exceptione el condictione, cui sum obligatus.
8. PA.ULUS Libro VI. ad Plautium. - Dolo facit, qui petit, quod redditurus est. . 1.Sic si heres daninatus siL non petere a debitore, potest uti exceptione doli mali debitor, et agere ex testamento.
7. ULPIANUS

En el mismo caso esta el marido; porque tampoco debe ser repelido con la excepcin el que reclama en su propio nombre, Luego, no se opondr acaso la excepcin de dolo de la mujer contra el marido que pide la, dote, y que no la habra tomado por mujer, si no hubiere recibido la dote, no ser que ya se hubiere divorciado Y as est obligado por la condiccin el deudor que deleg, la mujer, 6 que libre al deudor, si pag, para que se le devuelva el dinero. 6.No del mismo modo que la accin de dolo se extingue por cierto tiempo, se ha de dar tambin por el mismo tiempo la excepcin; porque sta compete perptuamente, pues el actor tiene ciertamente en su facultad cundo haya de usar de su derecho; mas aqul contra quien se reclama no tiene en su facultad cundo haya de ser demandado.

O. G.ius Libro XXX. ad EdicLum provinciale.

XXX.Si por manejo del acreedor aconteciere que el deudor perdiese el dinero que haba de pagar, el acreedor ser repelido con la excepcin de dolo malo. Lo mismo es tambin si un acreedor no tuviera por ratificado el dinero pagado . otro acreedor suyo. 7. Ur..pisto; Comen/'arios al Edicto, libroLXXVI. Dice Juliano, que si el dinero que yo crea que se deba lo hubiere yo prometido por orden tuya aquel quien t queras hacerle donacin, me podr amparar con la excepcin de dolo malo; y adems me compete contra el estipulante la condicin, para que me libere. 1.Dice el mismo Juliano, que si aquel quien t creas acreedor tuyo le hubiere yo prometido el dinero que yo crea que te debla, el demandante debe ser repelido con la excepcin de dolo malo; y adems, ejercitando la accin contra al estipulante conseguir que ne d por cumplida La estipulacin; y esta opinin de Juliano es conforme equidad, para que tambin pueda yo utilizar laexcopein yla condiccin contra aqul cuyo favor estoy obligado. Obra con dolo el que pide lo que ha de devolver. 1.Pero si el heredero hubiera sido condenado no pedirle al deudor, puede el deudor utilizar la excepcin de dolo malo, y ejercitar la accin del testamento. 9. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XXX!!. - Si el procurador del reo hubiera consentido, habiendo recibido dinero, ser condenado, y se ejerciLara contra su principal la accin de lo juzgado, ste se amparar con la excepcin de dolo malo; y no se le pueda quitar al procurador Lo que l hubiere recibido; porque es ms justo que el dinero recibido torpemente est en poder del que haya sido engaado, que no en el del que enga.
S.
PA.uLo;

6.

G A YO;

Comentarios al Edicto proeincial, libro

libro LXXVI. ad Edicwn. Julia-

Comentarios 4 Plaucio, libro VI. -

9. IDEM (3) Libro XXXII. ad EdieLum. Si procurator rei pecunia accepta dainnari se passus alt, et cura domino iudicati agatur, tuebitur se (4) doli mal exceptione; neo hoc, quod acceperit procurater, suferri ah co potest; nam turpiter accepta pecunia iustius penes eutn est, qui deceptus Bit, quam qui decepit.

10. MARCIANUS Libro 111. ELe9ulararl. - Quurn 10. MAacwro; Reglas, libro III. - Cuando el vir aul nxor in arca sibi donata ahquid aedificas- marido 6 la mujer hubiese edificado algo en el soset, plerisque placel, doli mal exceptione posita lar que se les don, parece bien Li los ms, que se rem servar posse. puede conservar la cosa habindose interpuesto la excepcin de dolo malo.

rator (5) agit; de dolo eius excipi non debet, quia


(2) Taur. egnn la e rilura original; el, inserta la rreecin del cdce FI., Br.
(1) ubi iam diverterlt, Hal.

U. NERATIUS libro IV. Me,nbranaram.Procu-

cin la ejercita un procurador, no se debe oponer


(4) Hal. VuIg.; sea por se, CI c dica FI. (6) Taur. Segun la escritura original; St, inaeria La correocidn del cdice FI., Br.

11. Nsii.'cio; Pergaminos, libro 1 V. .- Si la ac-

(a) Iullsiiu, Ial.

DI5r.LIBRO ILtY: TfTULO

Iv

501

aliena lis est, isque re extraneus, neque alienus M us nocere alter debet. Si post litem contestatam dolo quid fecerit, sri exeepliio so nomine in iudicium obiicienda sit, dubitari potest, quia litis contestatiorie res procuratoris lit, eamque SUO iam quodaminodo nomine exsequitur; et placet, de procuratoris dolo exciptendum esse. Idem de tutore, qui pupilli nomine aget, dicendum est.

'' .In universum autem hace in ea re regula sequenda est, uL dolus omnmodo puniatur, etsi non alioui, sed ipel, qui eum adrnisit, damnosus futu rus erit. aequitate deeniouis in fringere action eta potest, do exceptione tutus esi.
12. PAPIN1ANUS

la excepcin de dio suyo, porque el liiigio es de otro, y l es extrao al negocio, y el dolo de uno no le debe perjudicar . otro. Si despus de contestada la demanda hubiere hecho alguna cosa con dolo, se puede dudar si por tal motivo se habr de oponer la excepcin en el juicio, porque con la contestacin de la demanda el negocio se hace del procu. rador, y lo sigueya en cierto modo en su propio nombre; y est admitido que se debe oponer la excepcin del dolo del procwado'. Lo mismo se ha de decir respecto al tutor, que ejercitare una accin en nombro de[ pupilo. 1.Mas por lo general se ha de seguir en este particular esta regla, que en absoluto sea castigado el dolo, aunque no haya de ser perjudicial para otro, sino para el mismo que lo cometi.
12. PAPINIANo; Cuestiones, libro III.. El que con la equidad de su defensa puede quebrantar la accin, est seguro con la excepcin de dolo. 13. PAULO; Cuestiones, libro XIV. - A los hijos desheredados, que no merecieron nada por la ltima voluntad del padre, se les ha de conservar, roto el testamento, su derecho; y no se les opondr la excepcin de dolo malo; lo que se ha de observar no solamente respecto d. la persona de ellos, sino en cuanto sus herederos, y tambin en cuanto la persona de sus descendientes.

libro III. Quaesiio,iunt.Qui (1)

18. PAuuss libro XIV, Quacslionum. - Liberia exheredatis, qui nihil ex patria iudicio meruerunt, rupto testamento ius suurn conservandum est; neo op:onetur dcli mali exceptio; quod non solum in persona eorum, sed in heredibus, in persona liberorum quoque eorum obtinendum est.

14. IDEM libro III. Responsorum. Paulus respondit, eum, qui in alieno solo aediflcium extruxerit, non alias sumtus consequi posee, quam si (2) possideat, et ab eo dominus sol rern vindicet, ccilinet opposita doli mali excoptione.

14. lii. MISMO; Respuestas, libro 111. Paulo respondi, que el que en solar ajeno hubiere levantado un edificio, no puede conseguir de otro modo los gastos, sino si la poseyera, y el dueo del solar reivindicara de l la cosa, habiendo opuesto, la verdad, la excepcin de dolo malo.
15. SCEVOLA; Respuestas, libro V. - Un fiador, condenado titulo de eviccin, est dispuesto entregar el predio, de que se hizo eviccin, y todo lo que est comprendido en el derecho de compra; pregunto, j,puede acaso repeler con la excepcin de dolo malo al comprador que demanda por causa de lo juzgador Respondi, que riertamente se puede oponer la excepcin, pero que ci juez debe estimar que al comprador se le d satisfaccin por los daos.

15. Sc&avoLA libro V. Rcsponsoruct. Fideius-. sor evictionis nomine condemnatus id praediurn, quod evictus (3) est, el omnia praestare paratus est, quae jure emti continentur; quaero, an agentem emtorern ex causa iudicati exceptione (4) doli mal summovere potest Respondit, exceptionem quidem opponi posse, iudicem autem aestimaturum, ut pro dainnis emtori satisfiat.
16. HSRMOGENINUS libro

Si debitor a furioso delegatus creditori eius solvat,quem cornpotem mentis cese existimabal, et ita (5) eum eo agatur, exceptione doli in id, quod lo rem furiosi proeessit, defenditur.
17. &LSVOLA.

VI. inris Epilomaruni..

VI.Si el deudor delegado por un furioso, . quien creaque estaba en su cabal juicio, pagara un acreedor de aqul, y de este modo se ejercitara contra l la accin, es defendido con la excepcin de dolo por cuanto Be aplic . los bienes del fur ioso.

16. HaassocixNiallo Epaorne del Derecho, libro

Pater pro filia dotem proniiserat, et pactus eral, uL ipse aleret fihiam anam, eiusque omnes; idem horno rusticanus genero seripsit quasi usuras praeteritas(7) ex dotis promissione; quaesitum est, quum ipse fihiam suam ehibuerit, eL maritus nullam itapensam fecerit, an ex ehirographo exve (8) atipulatu agenti genero exceptio obstare debeat. Respondli, si, uL proponitur (9), pater, quum exhiberet, per errorem promisiseet, locum fore do mali exeeptioni.
(1) Tau:'. 5'9 e CG,NCCfl del cdice FI.; Qul, ovniteia la escritura original, Sr. 1) Segn correccin del cdice FI.; si, omitela Taur. segn a escritura orlwzl. Br. (5) evletum, al ,nargex interior del cdice Fi. (4) Mal. Vutg.; excepttone ex causa tudtcatl, el cdice FI.

libro XXVII. (6) Digestorwn. -

17. Scvoi.A; Digesto, libro XX VIL - Un padre haba prometido dote por su hija, y pact que l alimentaria . su hija y todos los suyos; el mismo hombre, que era campesino, le escribi su yerno como si t debiese intereses pasados por virtud de la promesa de la dote; se pregunto, si, habiendo l alimentado su hija, y no habiendo hecho el marido gasto alguno, le deber obstar la excepcin al yerno que reclamara en virtud del quirgrafo de lo estipulado. Respondi, que, si como se expone, prestando el padre los alimentos hubiese prometido por error, habr lugar It la excepcin de. dolo malo.
(6) Iterum, inserta Vulg. (8) VII., considerase aaiadida por antiguos copistas, (7) ecripit usuras praestandas quasi ex dotis Ial. (8) CoajeW.ra Br.; ex al cdice FI.; en chirogrspho ex Clipillatu, Hal. (0) Ha. Vulg.; proponatur, el Cdice FI.

502

DIGE8TO.I1BBo

xuv: TfTVW y
1.Un abuelo leg cada uno de los nietos habidos de una hija la suma de ciento, y aadi estas palabras: perdonad,porque habra yo podido dejaros ms, si no me hubiese correspondido mal Frontn, vuestro padre, quien yo le haba dado en mtuo quince, que no pude recuperar de l; y ltimamente, los enemigos me quitaron casi todos los bienes; se pregunt, si se considerar que pidindoles el heredero del abuelo los quince esos nietos herederos de su padre obra contra la voluntad del difunto, y ser repelido con la excepcin de dolo malo. Respondi, que habr de obstar la excepcin. 2.Uno, instituido heredero de la cuarto parte, compr su coheredero, instituido en los tres cuartos, su porcin por cierta cantidad, por la cual prometi en estipulacin que dara alguna suma en crditos de su libro de cuentas; fallecido el vendedor de la herencia, comenz Septicio acusar de falso el testamento, y le pidi la herencia al comprador, impetr que no disminuyese cosa alguna de ella; sepregunt, testando pendiente el conocimiento de la falsedad sern repelidos con la excepcin de dolo los herederos que reclamen en virtud de lo estipulado? Respondi, que los herederos deL vendedor podan ser repelidos con la excepcin de dolo malo, si insistieran en pedir, antes del resultado del conocimiento. 3.Una, habiendo instituido herederos de la mitad . su marido y un hijo comn, instituy sai heredera su hija habida de suprimer matrimonio: S t, Mevia, hija ma, mi heredera de seis dozavos, si tuvieres por hecha con tus coherederos la liquidacin en cuanto mi porcin, al da de mi muerte, de la administracin que est pendiente por razn de tu tutela, que administr Ticio, mi padre, y abuelo tuyo; se pregunt, si, habiendo sido instituida bajo condicin la hija, podra, prescindiendo de la herencia para tener . salvo la accin de la tutela, conseguir los legados que se le dieron por su madre. Respondi, que, segn lo que se expona, peda contra la voluntad sta de quien se trataba, y que por esto le obstar la excepcin de dolo. TITULO y
POR QU COSAS NO SS DA ACCIN

1.Avus nepotibus ex filia legavit singulis centena, et adiecit hace verba: ignoscite, nam potue. ram vobis amplius relinquere, nisi me Fronto, pater vester, malo accepisset, eui deram mutua qLunde decun, quae ab ce recipere non potui; postremo hostos, qui (1) mihi fere omnem substantiam abstulerunt; quaesitum est, an, si avi herce ab bis nepotibus patria sui heredibus petat quindecim, contra '.ioluntatem defuncti facere videatur, et dol mal exceptione summoveatur. Reapondit, exceptionem obstiturain. 2.Ex quadrante herce seriptus a coherede ex dodranto instituto cm t portionem corta quantitate, ex qua ahquam summam in nominibus ex kalendario uti daret, stipulanti spopondit; defuncto venditore heredita.tis faisum testamentum Septiius accusare coepit, et bereditatem ab emtore patiit (2), et no quid ex ea minucret, impetravit, quaesitum est, cognitione falsi pendente an heredes ex etipulatu petetes doh exceptione suinnoventur? Respondit, heredes venditoris, si ante oventum cognitionis pergant petere, exceptione doh mal posee summoveri.

3.Manto et filio, conimuni ex parte dimidia ecriptis heredibus, flhiam suani ex priore matrimonio ita heredem inetitult: Maevia, fha mea, ex sex unciis hieres mihi esto, si eum coheredi bus tuis parem rationern fecenis, pro inea portione in diem mortis mese eius actue, qui pendet ex tutela tua, quam Titius pater meus, avus.tuus, administravit; quaesitum cgt, an, quia sub conditione instituta fha esset, si omitteret hereditatem, uti saivam tutelae actionem haberet, te ata (3) sibi a roatre data consequi poasit. Respondit, secundum ea, quae proponerentur, eam, de qua quaereretur, contra voluntatena petere, et ideo exceptionem doli obstituram. TIT. y
QURUM REUM ACTIO NON DATUR

randum vicem re iudicataeobtinel non immerito, quum ipse tiis iudicem adversarium suum de causa ena fecerit, deferendo ej (4) iusiurandum, 1.Si pupillus sine tutoris auctonitate detulent iusiurandum, dicemus, non obstare exceptionem isLam, nial tutore auctore in iudicio delatio fanta sit. 2.Si petitor fundi iusiurandum detulerit adversario, ut si auctor sine iurasset, suum fundum se tradidisse, ab ea controversia discessurum se, exceptio possessori fundi dabitur.

1. ULPIANUS

libro LXXVI. ad Edcitm. - Iusiu-

3.Si fideiussor iuravit, si quidem de sua persona tantum juravit, quasi se non cese obligatum, nihil reo proderit; si vero in rena iuravit, dabitur exceptio reo quoque. 4.Si manumisero eum servum, qui negotia mes geeserat in servitute, deinde stipulatus ab eo
(1) qui. omtteia vcag. (5) fiat.; petit, i cddce Fi. (8) qnoqu1 (nurIa Vuig.

1. ULPItxo; Comentarios al Edicto, libro LXX VI. - No sin razn hace veces de cosa juzgada el juramento, cuando uno mismo hizo juez de su propia causa su adversario, defirindole el juramento. 1.Si el pupilo hubiere deferido el juramento sin la autoridad del tutor, diremos que no obsta esta excepcin, sino si hubiera sido deferido en juicio con la autoridad del tutor. 2.Si el demandante de un fundo le hubiere deferido el juramento su adversario de suerte de suerte que, si su derecho-causante hubiese urado que l le entreg BU fundo, l haya de desistir de la controversia, se le dar al poseedor del fundo la excepcin. 3.Si el fiador jur, pero jur solamente en cuanto su persona como si l no estuviese obligado, esto en nada le aprovechar al reo; poro si jur respecto la cosa, se le dar la excepcin tambin al reo. 4.Si yo hubiere manumitido ah esclavo, que en La esclavitud halita administrado mis negocios,
(d.) Taur, segn la escritura or(gnai si, omiteta la. co nrecoidn del (57,011 Fi,, Br.

DIa3sTo.L1nRO

xuv: TITULO y

503

fuero, quod (1) negotia inca geaserit, quidquid ob eam rem, si tuno liler fuisset, eum mliii daro oportere, id dan, deinde ex stipulatu "am, non summover me excepione; neque enim oneratum se hoe nomine potest queri Iibertus, si lucrum abruptum (2) ex re patroni non faeiat. 5.Quae onorandae libertalis causa stipulatus sum, a liberto exigere non possum; onerandae sutem libertatis causa faeta belIisaimita detiniuntur, quac ita imponuntur, ut, sipatronnm libertus offenderit, petantur ab co, semperque alt meta exactionis ci su biectus, propter quem metum quodvis sustineat patrono praecipiente. 6.In summa, si lii continenti impositum quid Sil liberto, quod [ininens] (3) oneret etus ltbertatem, dicendum cM, exceptioni locum facere (4), sed si post intervalluni, habet quidem dubitationeni, quia nemo euin cogebat hoe promitlene, sed idem erit probandum et hie, lamen causa cognita si liquido apparet, libertum mete solo, vol nimia (5) patrono (6) reverantla ita se subiecisse, UI vel poenali quadam atipulatione se sublicerel. 7.Si libertatis causa societatem libertos cum patrono ooierit, el patronus cern liberto pro socio agat, an haec exceptio sil necessaria'f El puto, ipso iure tutuni esse libertum adversus exactionem patroni. 8.Exceptionem onerandae libertatis causa, sicut et ceteras, fideiussori non case denegandas, sciendum caL; nec ci quidem, qui rogatu liberti reus factus est; sed el (7) ipsi liberto, sive procurator ad detendendum a reo datus fucrit, sive horas ej extiterit; quum enim propositum alt Praetori, in huiusmodi obligationibus reo succurrere, non servaturum propositum suum, nisi fldeiussorem quo. que, et eum, qui rogatu liberti reus factus fucrit, adversus patronum defcnderit; etenim parvi refert, protinus libertus patrono cogatur dare, en por interpositam fldeiussoris vel rel personam. 9.Sive autem psi patrono sil promissum, sive al voluntate patroni,onerandae libertatis causa videtur factum; et ideo hace exceptio looum habebil. 10.Quodsi patronus libertum simm (8) delegaveril creditori, en adversus ereditorem, oui delegatus promisil libertatis causa onerandae, exceptione ista utj possit, videarnus. Et .Cassius existimaese Urseium refert, creditoreni quidem minime case summovendum exceptione, quia suum recepit; veruntainen libertum patrono posee condicere, si non transigendae con troversiae gratia id fecit. 11.Item si libertus debitorem suum patrono delegaverit, nulla exceptione su mmovendus est pali-Onus, sed libertos a patroiio por condictionem hoc repetet. 12.Hace exeeptio non tantum ipsi liberto, verum succeasoribus quoque liberti danda est; el versa vice heredem patroni summovendum, si hace persequatur, sciendum est.
(1) (2) (3) (4) qulgesierat, Vulg. sbreptum, Hal. Vase Cuyaoio Obu. XVI. S. fore, Hal.

y despus hubiere yo estipulado de l, porque hubiere administrado mis negocios, que por esto se me d todo lo que l me deberla dar, si entonces hubiese sido libre, y luego ejercitare yo la accin de lo estipulado, no soy repelido con la excepcin; porque el liberto no puede querellarse de haber sido l gravado con tal motivo, si no sacara lucro arrancado de los bie:es del patrono. 5.No puedo exigir del liberto lo que estipul para gravar la libertad; mas se define muy discretamente as lo que se hizo para gravar la libertad, las imposiciones que se hacefl para que si el liberto ofendiere al patrono Be le exijan, y est siempre sujeto l por miedo La exaccin, por cuyo miedo soporte cualquier cosa, mandndosela el patrono. 6.En suma, si inmediatamente se le hubiera impuesto al liberto algn gravamen, que desde Juego grave su libertad, se ha de decir, que da lugar la excepcin; pero si despus de un intervalo, hay ciertamente duda, porque nadie le. obligaba prometer esto; pero lo mismo se habr de admitir tambin en este caso, pero con conocimiento de causa, si apareciera claramente que el liberto se someti as solamente por miedo, 6 por demasiada reverenda al patrono, como se sometera aun por cierta estipulacin penal. 7.Si por causa de la libertad el liberto hubiere hecho sociedad con su patrono, y el patrono ejercitara contra el liberto la accin de sociedad, seria necesaria esta excepin? Y opino que de derecho estara seguro el liberto contra la exaccin de! patrono. 8.Se ha de saber, que no se le ha de denegar al fiador la excepcin por causa de gravamen de la libertad, como tampoco las dems; ni aqul ciertamente que se hizo deudor ruego del liberto; pero tampoco al mismo liberto, ya si por el mismo deudor hubiese sido nombrado procurador para defenderlo, ya si hubiere quedado heredero de l; porque habindose propuesto el Pretor auxiliar al deudor en tales obligaciones, no se cumplira su propsito, si no defendiere contra el patrono tambin al fiador, y al que se- hubiere hecho deudor ruego del liberto; porque poco importa que el liberto sea obligado . darle al patrono desde luego, mediavte la interpuesta persona del fiador del deudor. * 9.Mas ya si le hubiera prometido al mismo patrono, ya si otro con la voluntad del patrono, se considera que esto se hizo para gravar Ja libertad; y por ello tendr lugar esta excepcin. 10.Pero si el patrono le hubiere delegado un liberto suyo un acreedor, veamos si podr usar de esta excepcin contra el acreedor quien el delegado le prometi para gravar la libertad. Y dice Cassio que Urseyo estim, que ciertamente el acreedor no ha de ser de ningn modo rechazado con la excepcin, porque recibi lo suyo; pero que el 11harto puede ejercitar la condiccin contra el patrono, si este no lo hizo para transigir la controversia. 11.Asimismo, si el liberto hubiere delegado un deudor suyo su patrono, el patrono no ha de ser rechazado con ninguna excepcin, sino que el liberto repetira del patrono esto por medio de la condiccin. 12.Esta excepcin se ha de dar no solamente al mismo liberto, sino tambin los sucesores del liberto; y viceversa, se ha de saber que ha de ser rechazado el heredero del patrono, si persiguiera estas cosas.
(5) (6) (7) (8) Taur.; nimio, el cddke Fi., Br, patronl, Ral. Vielg. nec por el fiel. protinuS, r.aertaVulg.

504 2. PAULUS

DIG8TO.IBRO. XLIV: TfTULO 'VI

familias delatum sil iusiurandum, et iuraverit, patrein suum dare non oportere, danda cal patri exceptio. 1.Si in aloa rem vendara, ut ludam, el (1) evicta re conveniar, exceptione summovebitur emtor. 2.Si servus promittat domino pecuniam, UI manumiltatur, quum alias non esset manumissurus dominus, eamque liber factus apondeal, dicitur, non obstare exceptionem patrono, si eatn petat; non enim onerandae libertatis causa hace pecunia proinlsaa est; alioquin iniquum est(2), dominum et servo carere, et pretio azua. Toties ergo onerandae libertatis causa pecunia videtur promilti, quoties sua aponto douiinus tnanumisit; et propterea velit libertum. pecuniam promittere, nl non exigat eam, sed al libertug eum tirneat, et ob. temperet el. TIT. Vi
DE LITIG1OSIS

libro LXXI. ad Edcun. - Si filio-

2. PAULO; Comen?,arios al Edicto, libro LXXL Si un hijo de familia se le hubiera deferido el juramento, y hubiere jurado que su padre no deba dar, se le ha de dar al padre la excepcin. 1.Si en el juego vendiera yo una cosa para jugar, y hecha eviccin de la cosa fuera yo deman. dado, el comprador ser rechazado con la excepcin. 2.Si el esclavo le prometiera su seor dinero para que fuese manumitido, no habindolo de manumitir de otro modo su seor, y hecho libre prometiera aquella cantidad, se dice, que, si la pidiera, no le obsta al patrono la excepcin; porque este dinero no fu prometido para gravar la libertad; de otra suerte, sera injusto que el dueo quedara privado del esclavo y del precio de ste. As, pues, se considera que se promete dinero para gravar la libertad, siempre y cuando el dueo manomito espontneamente; y quisiera que el liberto le prometiese dinero, no para exigirselo l, sino para que el liberto le tema, y le respete.

TITULO VI
DE LAS COSAS LITIGIOSAS

Id. Cod. VIII. 37. (36.1

[Vase C64. VIII. 37. (36.)l


Liti-.

giosam rem non facit denuntiatio, quas impediendae venditionis causa fil. 1.Si inter Primum et Seoundum sit lis conteatata, el ego a Tertio omero, qui nullam controversiam patiebatur, videamus, anexceptioni locos sil. Et putem siibvenienduin mihi, quia is, qui mihi vendidit, nullam litem habuil; el quod fien potest, ut duo invlcem (3) eius iltem inter se iungant, qui cum ipso litigare non poterant. Si Lamen eum procuratore, tutore, curatoreve alicuius iudicium aeceptum Sit, consequens cnt dicere, quasi cum ipso litigetur, ita eum ad (4) exceptionem pertinere.

1.

ULP1ANUS

libro LXXVI. ad Edielum. -

1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXXVI. - No hace Litigiosa una cosa la denuncia que se hace para impedir una venta. 1.Si entre Primo y Segundo se hubiera contestado la demanda, y yo le hubiere comprado Tercero, que no estaba sujeto ninguna controversia, veamos si habr lugar la excepcin. Y yo opinara, que se me ha de auxiliar, porque el que me 'Vendi no tuvo ningn litigio, y porque puede suceder, que los dos unan recprocamente entre si su litigio, no pudiendo litigar contra aqul. Mas si se hubiera aceptado ,juicio con el procurador, tutor curador de alguno, ser consiguiente decir, que como si se litigase con l mismo, esta comprendido tambin en la excepcin.
2. EL MISMO; Fidewomisos, libro VI. -Si el esclavo, cuando comprare, sabia, pero su seor ignoraba, al contrario, se ha de ver al conocimiento de cual de los dos se haya de atender preferentemente. Y es ms cierto, que se ha de atender al conocimiento del que compr, no de aqul para quien se adquiere; y por lo tanto, compete la pena de cosa litigiosa, pero esto, si no compr por mandato de su seor; porque si por mandato, aunque el esclavo. sepa, pero ignore su seor, no perjudica el conocimiento; y as lo escribe Juliano, respecto la cosa litigiosa,

servus, quum emeril, scit, ignoravit autem dominus, ve contra, videnduru est, cuius potius spectanda sit scientia. El magia est, ut scientia inspicienda sil elus, qui comparavil, non eius, cu acquiretur; el ideo poena litigios competit, sic tamen, si non mandatu domini emil; nam si mandato, etiam si scit servus, dominus autem ignoravit, acientia non nocet; el ita lulianus in re litigiosa scribit.

2.

IDM ( 5 ) libro VI. Fideicomrnissorwn. - Si

ruin. - Rem, de qua controversia esI, prohibemur in sacrum dedicare, alioquin dupli poenam patimur; neo immerito, nc liceat eo (7) modo duriorem adversarii conditionem facere. Sed duplum utrum fisco, an adversario praestandum sit, nihil exprimitur. Fortassis autem magia adversario, ut id veluti solatium habeat pro eo, quod potentiori adversario traditus est.

8. GAJUS

(6) libro VI. ad legem XII. tabula-

8. Gyo' Comentarios la ley de las Doce Tablas, libro W. - Se nos prohibeque dediquemos ser sagrada la cosa sobre la cual hay controversia, pues de otro modo sufrimos la pena del duplo; y no sin razn, fin de que no sea licito hacer de este modo mg dura la condicin del adversario. Mas no so expresa nada sobre si el duplo se le haya de pagar al fisco, al adversario. Pero acaso preferentemente al adversario, para que lo tenga como consuelo por haber sido entregado l ti un adversario ms poderoso.

(1) set Iuzdim, el evincatur, de evictione tener non bo, et si evtcta, Hai. (2) Tau,'. eqia la escritura orig i na; eMSt, la OOrreccjSn del cddtce Fi., B. 3) faZ.; iii necem, el cddce Fi.

(4) ad eum, HaZ. Vulg. - (5) Inilanue, Vu19. () Panlui, fiat. yalg.

quoquo, VuZ.

rnGBSTO.LIBRO XLIV: TTuLo Vil

505
TTULO VII

TIT, VII
DE OEL1GATIONIBUS ET ACTIONIBUS

Cf. Cod. IV. 10-17.)

(1)

DE LAS OBLIGACIONES Y DE LAS ACCIONES

[Vase Cdd.. 1 V. 10-17.]


1. GAYO; Diario, libro LI. - Las obligaciones nacen de un contrato, de un delito, por cierto dei-echo propio, segn las varias especies de causas. 1,Las obligaciones que nacen de contrato se contraen por una cosa, con palabras, 6 con el consentimiento. 2.Se contrae obligacin por la cosa con lada. cin de un mtuo. Mas la dacin de un mtituo consiste en cosas que constan de peso, nmero 6 medida, como el vino, el aceite, el trigo, y el dinero contante; cuyas cosas las damos para esto, para que se hagan del que las recibe, debiendo de recibir despus nosotros Otras del mismo gnero y calidad. 3.Tambin aquel a quien le damos en comodato alguna cosa se nos obliga por la cosa; pero ste est obligado restituir la misma cosa, que hubiere recibido. 4.Ciertamente que tambin el que recibi una cosa en mtuo, si por algn accidente hubiere perdido lo que recibi, permanece, no obstante, obligado. Pero el que recibi una cosa para usarla est exento, si por fuerza mayor, la cual no pueda resistir la debilidad humana, por ejemplo, por incendio, ruina, naufragio, hubiere perdido la cosa que recibi; pero por lo dems es compelido guardar la ms exacta diligencia para custodiar la cosa; y no le basta poner la misma diligencia que pone en sus cosas, si otro pudiere custodiarla con ms diligencia. Pero aun en los casos de fuerza mayor queda obligado, si mediara culpa suya; por ejemplo, si habiendo de invitar una cena unos amigos, hubiere querido llevar consigo al ir de viaje la plata que para usarla en aquella cena hubiere recibido, y la hubiere perdido, 6 por naufragio, 6 por acometida de ladrones, 6 de enemigos. 5.Tambin nos est obligado por la cosa aquel en quien depositamos una cosa; el cual tambin est obligado restituir la cosa que hubiere recibido; poro ste est exento, aunque hubiere perdido la cosa custodiada negligentemente, porque como no la recibe por favor suyo, sino por el de aquel de quien la recibe, est obligado solamente, si alguna cosa se hubiere perdido por dolo; mas no est obligado por razn de la negligencia, porque el que para custodiarla encomienda una cosa un amigo negligente, debe quejarse de si mismo; pero se determin que la negligencia grande se tuviese como delito de dolo. 6.Tambin se obliga por la cosa el acreedor que recibi una prenda, el cual tambin est obligado restiluir la misma cosa que recibi. 7.Se contrae la obligacin con palabras mediante pregunta y respuesta, cuando estipulamos que se nos d haga alguna cosa. 8.Mas uno se obliga en su propio nombre, 6 en el de otro; pero el que se obliga en nombre de otro es llamado fiador; y las ms de las veces recibimos, de aquel quien en propio nombre obligamos, Otrosque se obligan con la misma obligacin, cuando cuidamos de que se nos deba con ms seguridad lo que comprendemos en la obligacin. 9.Si lo que estipulamos que se nos d fuera

1. GAfl3S libro II. Aurcorum. Obligationes ant. ex contractu nascuntur, aut ex maleficio, aut proprioquodaru jure ex variis causarum figuris. 1.Obligationes ex contractu aut re contrahuntur, aut verbis, aut consensu. 2.Re contrahitur obligatio mutui datione. Mutui autem datio consistit in bis rebus, quae pondere, numero, mensurave constant, veluti vino, oleo, frumento, pecunia numerata; quas res in hoc damus, ut fiant accipientis, postea alias recepturi eiusdern generis et qualiLat,is. 3.I9 quoque, cui rem aliquani conimodamus, re nobis obligatur; sed is de ca ipa.re , quam acceperit, resbtuenda tenetur. 4.Et ille quidem, qui mutuum accepit, si quolibet casa, quod accepit, amiserit, n iliilominus obligatus permariet. Is vero, qui utendum accepil, si maiore caso, cui humana infirmitas resistere non potest, veluti incendio, ruina, naufragio, rem, quam accepit, amisrU, securus est; alias tameti exactissimam diligentam custodiendae re (2) praestare compellitut'; nec sufficit ci, candem dligentiam adhibere, quam suis rebus adbibet, si alius digntior custodire poteril. Sed et in maioribus casibus, si culpa cius interveniat, tenetur; voluti si quasi amicos ad coenam invitaturus argentum, quod in eani reni utendum acceperil, peregre proficisceas seeum portare voluerit, el id aut naufragio, aut praedonum hostiumve incursu amiserit.

5.ls quoque, apud quem rom aliquam deponiinus, re nobis tenetur; qi et ipse de ea re, quam acceperit, restituenda tenetur; sed is, etiamsi negligenter rein eustoditarn atniserit, socurus est, quia enim non sua gratia accipit, sed eius, a quo accipit, in eo solo tenetur. si quid dolo perierit; negligentiae vero nomine ideo non tenetur, quia qui negligenti anico reru custodiendam committit, de se queri d&bet; rnagnam tainen negligentiam placuit in do crimine (3) cadere.

6.Creditor quoque, qui pignus accepit, re tenetur; qui et ipse de ea ipsa re, quain accepit, restituenda tenetur. 7.Verbis obligatio contrahitur ex interroga-. tione el responsu (4), quum quid dan flerive nobis stipulemur. 8.Sed aut proprio nomine quisque obligattir, ant alieno; qui autem alieno nomine obligatur, fldeiussor vocatur; et plcrumque ab eo, qnem proprio nomine obligamus, alios accipimus, qui eadern obligatione teneantur, dum curamus, ni, quod in obligationem doduximus, tutius nobis debeatur. 9.Si id, quod dan atipulemur (5), tale siL, ut
(21 Tar. segn La escritura original, que dice cuRtodiendaerIt cusiodiae re, la correccin 4e1 oc dice FI., Br. (e) Taur. segur a escritura original; crimen, a corrccin del cddce FI., Br.
(1) DE ACT1ONLEUS ET OBLIGLvIONXBUB, Ial.

rreccin del cdice FI., Dr.

(4) reponMone, HaZ. Vidg. (6) Taur. segn la escritura original; tipuietur, La co-

Tomo 111 -

06

DIGSTO.LIBRO XLIV. TITULO VII

dan noIi possit, palam est, naturali ratione inuti-. lem case stipulationem; veluti si de homine libero, vel iam mortuo, vel aedibus deustis facta sit stipulalio inter eos, qui ignoraverint, eum hominem liberum case, vol mortuuin cose, vel aedos deustas case. dem iuris est, si quis Iocum sacrum aut noiigiosum dan sibi stipulatus fuerit. 10.Nec minus inutilis est stipulatio, si quia rem suarn, ignoraDa susin esse, stipulatus fuerit. 11.Item sub imposaibili conditione factam stipulationem constat inutilem esas. 12.Furiosuin, sive atipuletur (1), sive promittat1 nihil agere, natura man ifestum est. 13.Huic proximus est, qui eius aetatis est ut nonduni intelligat, quid agatur; sed quod ad bune, benignius accoptum est; nam qui loqui potest, creditur et stipulari, et proniittere recto posse. 14.Mutum nihil pertinere ad obligationeni verborum, natura manifestum est. 15.Sed et de surdo idem dicitur, quia, etiamsi loqui poasit, sive promittat (2), verba stipulantis exaudire debet, sive stipuletur, debet exaudire verba promittentis; unde apparet, ion de eo nos Ioqui, qui tardius exaudit, sed qui mnninu non eiaudit.
2. IDEM (3) libro 111. Insgiutionum. - Con sensu fiunt obligationes in emtionibus, ven ditionibus, locationibus, conductionibus, societatibus, mandatis.

tal que no se pudiera dar, ea evidente que la estipulacin es intil por razn natural; por ejemplo, si respecto un hombre libre, ya muerto, sobre casas quemadas se hubiera hecho estipulacin entre los que ignoren que este hombre era libre, que habla fallecido, que las casas se haban quemado. El mismo derecho hay, si alguno hubiere estipulado que se le d un lugar sagrado 6 religioso. 10.Y no menos intil es la estipulacin, si alguno hubiere estipulado una cosa suya, ignorando que era suya. 11.Asimismo ea sabido que es intil la estipulacin hecha bajo una condicin imposible. 12.Es naturalmente manifiesto que el furioso no hace nada, ya si estipulase, ya si prometiera. 13.Es semejante ste el que es de tal edad, que no entienda todava lo que se haga; pero en cuanto ste se admiti cosa ms benigna; porque se cree que el que puede hablar puede estipular y prometer vlidamente. 14.Es por naturaleza manifiesto, que el mudo no est de ningn modo comprendido en las obligaciones verbales. 15.Pero lo mismo se dice tambin en cuanto al sordos porque, aunquepueda hablar, debe or, si prometiera, las palabras del que estipula, 6 debe oir, si estipulara, las palabras del que promete; de lo cual resulta, que no hablamos del que oye tardiamente, sino del que en absoluto no oye.
2. EL MISMO; nsliiuta, libro 111.Por el consentimiento se hacen las obligaciones en las compras, ventas, locaciones, conducciones, sociedades y mandatos. 1.Mas decimos que de estos modos se contrae obligacin con el consentimiento, porque no se requiere ninguna formalidad de palabras, ni de escritura, sino que basta que consientan tos que hacenel negocio. 2.Por lo cual tales negocios se contratan tambin entre ausentes, por ejemplo, por carta, 6 por mensajero. 3.Asimismo en estos contratos uno se obliga al otro respecto lo que uno debe dar al otro segn lo bueno y lo equitativo.

1.Ideo autem istis modis consensu dicimus obligationem contrahi, quia neque verboruni, neque scripturac ulla proprietas desideratur, sed suflcit, coa, qui negotia gerunt, consentire. 2.Unde inter absentes quoque talia negotia contrahuntu r, velu ti per epistolam, vol por nuntium, 3.Item in his contractibus alter alter obli-. gatur de eo, quod alterum alter ex bono et aoquo praestare oportet.
3. P.ULUS libro 11. Instulionum. - Obligationum substantja non in so oonsistit, ut aliquod corpus nostrum, aut servitutem nostram faciat, sed ut alium nobia obstringat ad dandum aliquid, vel facienduii, vel praestandum. l.Non satis auteni est, dantis eme numos, et fien accipientis, ut obligatio nascatur, sed etiam hoc animo dan, et accipi, ut obligatio constituatur. Itaqmih us si quis pecuniain suam donandi causa ded3nt i, quamuam et donantis fuerit, et mea fiat, tamen non obligabor ci, quia non hoc inter nos a.ctum est.

2.Verborum quoque obligatio constat, si inter contrahentes id agatur; neo enim si (4) per locum, puta, vel demonstrandi (5) intellectus causa ego tibi dixero: spondes el tu respondera: Spondeo, nascetur obligatio. Aureoram. - Ex ia1eficio nascuntur obligationes,
(1) Ial. V4kJ.; atipulatur, c cdice FI.
(2

3. Ptur.o; Insgiiuta, libro Ii. - La substancia de las obligaciones consiste no en que haga nuestra alguna cosa corprea una servidumbre, sino en que constria otro darnos, hacernos, 6 prestarnos alguna cosa. 1.Mas no es bastante, para que nazca la obliacin, que el dinero sea del que lo da, y se haga Cl que lo recibe, sino tambin que se d y se reciba con la intencin de que se consLitua la obligacin. Y as, si alguno me hubiere dado dinero suyo para hacerme donacin, aunque haya sido del que me lo dona, y se haga mo, no quedo, sin embargo, obligado l, porque no se contrat esto entre nosotros. 2La obligacin verbal existe tambin, si esto se Iralara entre los contratantes; porque, si, por ejemplo, yo te hubiere dicho por broma, 6 para de. niostrarte su sentido: prometes? y t respondieres: prometo, no nacer la obligacin. 4. G'ro; Diario, libro 111Nacen obligaciones de un delito, por ejemplo, de un hurto, de darlo
(6) et, inaerk Hal. (6) Reruin quotUliansrum, sise, con&dranse

4.

GAILIS

libro III. Eerant quolidiariarwn, sire (6)

Ial. VuIg.; promittll, el cdIce Fi. (3) ULptsnus, Hal. Vase Ga, I,,sI. II. 135. 136. 137. (4) it, Conidrae aff.adida por antiguos copistas.

por antiguos copistas.

aIadIdae

DIGETO.LIBEO XLIV TfTtJLO VII

50'7

velutiex furto, ex danino, ex rapina, ex injuria; quae omnia unius (1) generis sunt; nam hae re tactum consistunL, id est ipso maleficio, quum alioquin ex contraetu obligationes non tantum re consistant, sed etiarn verbis et consensu.

causado, de un robo, de una injuria; todas cuyas cosas son de una sola especie; porque stas consisten solamente en la cosa, esto es, en el mismo delito, mientras que por lo dems las obligaciones que nacen de un contrato no consisten nicamente en una cosa, sino tambin en las palabras y en el consentimiento.
5. EL MiSMO; Diario, Ubre [11. Si alguno hubiere administrado los negocios de un ausente, es evidente que, si los administr en virtud de mandato, nacen entre ellos del contrato las acciones de mandato, con las que pueden recprocamente litigar sobre lo que el uno debe entregar al otro de buena fe; pero si sin mandato, se determin ciertamente que ellos estaban recprocamente obligados; y por tal motivo se produjeron las acciones que llamamos de gestin do negocios; con las que igualmente pueden litigar recprocamente sobre lo que de buena fe debe el uno dar al otro. Pero las acciones no nacen ni de contrato, ni de delito; porque no se cree que el que fu gestor contrat con el ausente, ni es delito alguno tomar su cargo sin mandato la administracin de negocios; y con mucha menos razn se puede entender que aqul, cuyos negocios fueron administrados, contrato dilinqui, ignorndolo; pero por causa de utilidad se admiti que ellos se obligaban recprocamente. Mas esto se admiti as, porque muchas veces los hombres salen de viaje con la intencion de volver inmediatamente, y por esto no encomiendan ninguno el cuidado de sus propios negocios, y despus, mediando nuevas causas, estn ausentes por necesidad ms largo tiempo, y era injusto que se perdieran sus negocios; los que ciertamente se perderan, ya si el que se hubiera ofrecido para administrar los negocios no hubiese de tener ninguna accion por lo que tilmente hubiese gastado de lo suyo, ya si aqul, cuyos negocios hubiesen sido administrados, nopudiera ejercitar ningn derecho contra el que se hubiese entrometido en sus negocios. 1.Tampoco se entiende que estn propiamente obligados en virtud de contrato los que estn obligados por la accin de tutela, porque no se contrata ningn negocio entre el tutor y el pupilo; mas como verdaderamente no estn obligados por delito, se considera que estn obligados por un casi contrato. Pero tambin en este caso son mtuas las acciones; porque no solamente el pupilo tiene accin contra el tutor, sino tambien el tutor contra el pupilo, ya si hubiere gastado aleo en cosa del pupilo, ya si por ste se hu biere obligado, 6 hubiere obligado una cosa suya propia favor de un acreedor de aqul. 2.Tampoco se entiende que est obligado ni por contrato, ni por delito el heredero, que debe un legado; porque no se entiende que el legatario contrat cosa alguna ni con el difunto ni con el heredero, y es ms que evidente que en este asunto no hay delito alguno. 3.Tambin el que recibe lo no debido por error del que lo paga, se obliga ciertamente como por la dacin de un mtno, y est obligado con la misma accin con que los deudores los acreedores; pero no se puede entender que el que est obli. gado por esta causa se haya obligado por un con(5) fiel. Vu.lg.; desparire, el cdice Fi. (8) Ha. Vulg: desperlrent, el cdice FI. (7) Taur. segn a escritura original; gereudis, a correccin del cdice FI, Br. (8) duce, Vuig.

5, IDEM Ubre fil. AurcOrur4 2). - Si quia absentis negotia gesserit, si quideni ex mandatu, palam sat, ex contractu nasci atar cos actionos mandati, quibus invicem experiri possunt de eo, quod alterum alteri ex bona fide praestare oportet; si vero sine maudatu, placuit quidem sane eos inviceni obligan; eoque nomine proditae sunt actionos, quas apellamus negotiorum gestorum; quibus aeque invieem experini possunt de eo, quod ex bona fide alterum aluari praestare oportet. Sed neque ex coritractu, neque ex maleficio actiones nascuntur; neque enim la, qui gesait, num absenta creditur unte contraxiase, neque ullum maleficium est, sine mandato suscipere n egotioru rn administratioflem; buge magia (3) is, coma negotia geste sunt, ignonana aut contraxisse, aut deliquisse intelligi (4) potest; sed utilitatis causa receptum est, invicem ece obligan. Ideo autem id ita receptum est, quia plerumque bomines co animo peregre proficiscuntur quasi statim redituri, nec ob id ulli euram neotiorum auorum mandant, deinde novio causis intervenientibus ex necesaitate diutius absunt, quorum negotia deperire (5) iniquurn erat; quae sane ?tepenirent (6), si ve is, qui ohtulisset Be negotiis gerundis (7), nullam habiturus esset actionem de co, quod utihter de suo irnpendisset, val is, cuius gasta essent., adversus sum, qui iavasisset negotia cina, nulo jure agere poaset.

1.Tutelas quoque indicio qui tenentur, non proprio ex contractu obligati intelliguntur, nullum enim negotium inter tutorem et pupillum contrahitur; sed quia sane non ex maleficio tenentur, quasi ex contracto tener videntur. EL hoc autem casu mutuae (8) sunt actiones; non tantum onu Vupillus cum tutore, sed et contra tutor cum pupilo habet actionem, si vel irupenderit aliquid in ron pupilli, val pro co fuerit obligatus, aut rein suam creditori eius obligaverit.

2.Heras quoque, qui legatum debet, neque ex con tractu, neque ex maleficio obligatus case intelligitur; nam noque cuni defuncto, neque cum herede contraxiase quidquam legatarius intelligitur, maleficium autem nullum in ea re case, plus quam manifestum est. 3.-19 quoque, qui non debitum accipit per errorem solventis, obligatur quidem quasi ex mutui datione, et eadem actione tenetur, qua debitores creditoribus; sed non potest intellig,i 1$, qui ex ea causa tenetur, ex contracto obligatus case; qui enim solvit per erroreni, magis distrabendae obli(2) Tar. segn La escritura or iginal; Idem - Auroorum, ontlLslo.e la correccin del cdice FI,; fiat. une este J'ragmenel anterior. (8) mlnus. '(aig. (4) non, inserta Mal. (1) Toar,; et, inserta el cdice FI., Br.

10c04

508

DIGESTO.LIBBO

xLtv: TITULO Vfl


trato; porque se considera que el que paga por error da con intencin ms bien de disolver una obligacin, que de contraerla. 4.Si el juez hubiere hecho suyo el litigio, es considerado obligado propiamente por delito; pero como no se oblig tampoco por coli1riu, y ie entiende que ciertamente pec en algo, aunque por imprudencia, se considera por esto que est obligado por un casi delito. 5. Tambin se considera que est obligado por un casi delito aqul de cuyo cenculo, propio M mismo, arrendado, en el que habitaba gratuitarnente, se arrojo se vertio alguna cosa de modo que le cause dao alguien; mas no se entiende qu est propiaiieute obligado por un delito, porque las Ills de las veces esta obligado por culpa de otro, ya de un esclavo, ya de un hijo. A ste es semejante el que en aquella parte por la que ordinariamente se suele pasar tiene puesto O suspendido algo que, si cayere, puede causar dao alguien. Y por esto, si un hijo de familia habitare separado de su padre, y si de un cenculo se hubiera arrojado O vertido alguna cosa, O si en l tuviere puesto suspendido algo, cuya calda es peligrosa, le pareci bien Juliano, que no se ha de dar contra el padre ni la accin de peculio, ni la noxal, sino que se ha de litigar contra el mismo hijo. 6.Asimismo, se considera que al capitn de una nave, O el hostalero, el posadero est obligado por un casi delito por razn del dao O del hurto que se hizo en la nave, en hostal, O en la posada, si es que no hay delito alguno de l mismo, sino.de alguien de aqullos con cuyo servicio explota la nave, el hostal, la posada; porque no hallndose establecida contra l esta accin por virtud de un contrato, y siendo en cierto modo reo de culpa, porque utiliza servicios de hombres malos, se considera por lo mismo que est obligado por un casi delito.

latioms animo, quam contrahendae dare viatur. 4.Si iudex litem sunm fecerit, non proprie ex maleficio obligatus videtur; sed quia neque ex contractu obligatus est, et utique peccasse aliquid intelligitur, licet per imprudentiam, ideo videtur quasi ex maleficio teneri. 5.ls quoque, ex cuius coenaculo, vel proprio ipsius, vel conducto, vel in quo gratis habitabat, deiectuiu effusumve aliquid est, ita 'it alitui noceret, quasi ex maleficio tneri videtiir; ideo autem non pIopre ex inaletiio ubligatus intelligitur (1), quia pleruinque ob alterius culpam tenetur, aut servi, aul. liben. Cui siutilis est is, qui ea parte, qua vulgo ter tieri solet, id positum aut suspensum habet, quod potest, si cedideril, alieui nocere. Ideo si tiliusfamilias seorsum a patre habitaverit, et quid ex coenaculo eius deiectum effusumve sit, sive quid positum suspensumve habuerit, cuius casus periculosus est, luliano placuit, (le) (2) patrem neque de peculio, neque noxalem dandani esse actionem, sed cuin ipso filio agendum.

6.-.-ltem exercitor navis, aul cauponae, aut stabuli de damno, aut furto, quod in nave, aut caupoca, ant stabulo factum sil, quasi ex maleficio tener videtur, si modo ipsius nullum est rnalefieium, sed alicuius eorum, quorum opera navem, aut cauponain, aut stabulum exerceret; quum enim neque ex contractu sit adversos euni constituta hace actio, et aliquatenus culpae (3) reus est, quod opera malorum hominum uteretur, ideo quasi ex maleficio tener videtur.

8. [5.] PAULO; Comentarios ti Sabino, libro 1V. 6. [5.] (4) PAULUS libro IV. ad Sabinum. - In omnibus temporalibus actionibus, nisi noviasimus En todas las acciones temporales, si no se cornpletotus dies coinpleatur, non finit obligationem. tara todo el ltimo da, no extingue Ja obligacin.

7. (6.] PoMpoNlus libro XV, ad Sabinum. Actiones adversus patrem filio praestari non possunt, dum in potestate eius est fihius.
8. [7.1 IDEM (5) libro XVI. ad Sabinum. - Sub bao conditione: si volam, nulla fit obligatio., pro non dicto enim est, quod dare, nisi velis, cog non possis; nam nec heres promissoris eius, qui nunquam dure voluerit, tenetur, quia haec conditio in lpsum promissorem nunquani extttit.

7. [8.] PoMPoNlo; Comentarios ti Sabino, libro XV. - No se le pueden dar al hijo acciones contra

el padre, mientras el hijo est bajo su potestad. S. [7] Et. MISMO; Comentarios Sa bino, libro VI. - Bajo esta condicin: si yo quisiera, no se contrae ninguna oligacin, porque se lieue por no dicho lo que no puedes ser obligado a dar, si no quisieras; porque tampoco ciL obligado el heredero del prometedor, que nunca hubiere querido dar, pues esta condicin no tic cuinpV nunca respecto al mismo promitente. 9. [8.] PAULO; Comentarios d Sabina, libro 1X. Un hijo de familia no tiene en su propio nombre ninguna accin, no ser (a de injurias, la de lo que se hizo violenta O clandestinamente, la de depsito, y (a de comodato, segn opina Juliano.
10. [9.] EL MISMO; Comentarios ti Sabino, libro XLVII. -Se estiman naturales las obligaciones,

9. [8.] PAULUS libro IX. ad Sabinurn. - Filiusfamilias suo nomine nullam actionem habet, nisi iniuriarum, et Quod vi aut clam, et (6) depositi, et commodati, ut lulianus putat. 10. [9.] IDEM (7) libro XL Vi). ad Sabinura. Naturales obligationes non eo solo aestirnantur, si

(1) obllgatur por obllgatns Inteiligitur, Vulg. ti , entre parnLesis, pero no asl Taur. (2) Br. pone Taur. 5e94n correccin del cdice FI.; culpa, La esori. tera or,naZ, fir.

() Veace la pdgina 5O7.. nota 2.

(6) lulianas, Mal. (6) Taur, segn la escritura original; et, omlteta la correccin del cdice FI., Br. (7 Ulpianu., al marge,t interior del cdice FI.; bUsuu, Hal.

DIGESTO.-LIBRO XL1V TTULO TU

509

actio aliqua earum (1) nomine competit, votum etiam co1 si soluta pecunia repeti non possil.

no slo si por razn de ellas compete alguna accin, sino tambin si no se pudiera repetir el dinero pagado.

Quaccunque geriiuus, quum ex nosLrO contractu origixemn trahuiit, nisi ex riostra persona obligationis initlurn suinant, inanem actuin nosruw efficiunt et ideo neque atipulari, neque einere, vendre, contrahere, mit alter suo nomine recte agat, poas u mus.

11.110.1 Ioxai (2) libro XII. ad Sabinuin. -

11. [10.] EL MISMO; Comentarios Sabino, libro XII. - Cualesquiera cosas que hayamos hecho,

corno quiera que traen su origen de un contrato nuestro, si no tornaran de nuestra persona el principio de la obligacin, hacen baldo nuestro acto; y por lo mismo no podemos [Ji estipular, ni comprar, ni vender, ni contratar, de modo que otro litigue con derecho en su propio nombre.

et negotiorum gestorum ob doluin inalum deluneti heras in solidum tenetur.

Ex depusiti, OL cominodati, et n aridaii, et tutelae,

12. 111.1 PoMpoNiris libro XXIX. ad Subinuin.-

12. [11.] PoMPoNo; Comentarios d Sabino, libro XXIX.- El heredero esta.obligado solidariamente
depsito, de la de comodato, mandato, tutela, y gestin de negocios.

por dolo malo del difunto en virtud de la accin de

13. [12.] ULPIANUS libro I. Disputalionuin. - In factuin actiones etiain (3) fihiitanitliaruLn poaSunt exercere. 14. [13.) IDEM libro 1711. Deputaionurrm.-Servi ex dilictis quidein obligantur; et si manuruittantur, obligati remailent; ex contractibus autem civiliter quidem non obligautur, sed naturaliter et obhganmur, et obliganm. Deli ique si servo, qui mihi iuumuam peeuniam dederat, manumisso solvam, liberor.
cun herede egit, exceptione summotus est: st (4) si non in ea causa tabuLae testamenti sint, ut contra eas eivancipato bonoruin possessio dari possit; einancipato oiuittente bonorurn possessionem non inique postulabit creditor rostitui sihi actionern adversus seriptum heredem; nam quamdiu bonorum poaseasio contra tabulas filio dan potest, heres quodammodo debitor non est.

13. [12,) ULPiANo; Disputas, libro 1'. - Tambin los hijos de familia pueden ejercitar las acciones que resultan por el hecho. 14. [13.] EL mismo; Disputas, libro Vil. - Loa esclavos se obligan ciertamente por los delitos; ysi fueran itianumnitidos, permanecemi obligados; mas en virtud de contratos no se obligan, a La verdad, civilmente, sino que se obligan, y obligan, naturalmente. Finalmente, si yo le pagare al esclavo, manumitido, que me haba dado dinero en mtuo, quedo libre. 15. [14.] JcL1..NO; Digesto, libro IV.- Uno ejercit accin Contra el heredero, y fu rechazado con esta excepcin si, no obstante, las tablas del testamento no estuvieran en el caso de que contra ellas se le pueda dar al emancipado la posesin de los bienes; prescindiendo el emancipado de la posesin de los bienes, el acreedor no pedir injustamente que se le restituya la accin contra el heredero instituido; porque mientras se le puede dar. al hijo la posesin de los bienes contra el testamento, el heredero es en cierto modo deudor. 18. [15.] Em. MISMO; Digesto, libro XUI.-EI que de un esclavo de la herencia recibi dinero en mtao, y por causa de prenda le entreg un fundo un esclavo, y se lo rog en precario, lo posee en precario, porque el esclavo de la herencia, as como recibiendo mediante entrega la propiedad la adquiere para la herencia, as tambin dndola en precario hace que no se pueda usucapir una cosa; tambin si hubiere dado en comodato, en depsito, una cosa del peculio, adquirir para la herencia la accin de comodato y de depsito. Esto es as, si Be trat de un negocio del peculio; porque en virtud de esta causa se debe entender adquirida tambin la posesin.

15. [14.]

JUL1ANuS

libro IV. Diqestorwn. - Qui

16. (15.) IDEM libro XIII. Dijestorum. - Qui a servo hereditario mutuam pecuniam accepit, et fundum val hominem pignoris causa ej tradiderat, et precario rogavi, precario posaidet, nam servus hereditarius sicuti per traditionem accipiendo proprietatemn hereditati (5) acquirit, La precario dando efficii, nc res usucapi possit; nata et si cornmo-. claverit, val deposuerit rem peculiarem, commodati et depositi actionern bereditati (43) acquiret. Haec La, si pecuhare negotium contractum est; nam ex hac causa etiam possessio acquisit.a intelligi debet.

17. [16.] IDEM libro XXXIII. Diqcstorwn. Omnes debitores, qui speciem ex causa lucrativa debent, liberantur, quum ea species ex causa lucrativa ad creditoros pervenisset.
18. 117.1 IDEM libro LIV. Digestorum. Si is, qui Stichum dan stipulatus fucrat, heras extiterit el, cui ex testamento idem Stichus debebatur, si
(1) Ial. VuLg eorum, el cdice FI. (2) Paulus, al mrgen interior del cdice FI.: Paules, Hal. (2) Taur. een la escritura original; st, La eorreccuin del cdice FI., Br.

Todos los deudores, que por causa lucrativa deben una cosa especifica, quedan libres cuando esta cosa especfica hubiese pasado por causa lucrativa los acreedores.

17. [18.] EL MISMO; Digesto, libro XXXIII. -

18. [17.) EL MISMO; Digesto, libro LIV. - Si el que haba estipulado que se le diese Stco, hubiere quedado heredero de aquel quien por testamento.

(5) heredhatt, omtela Vutg. (6) heremlltati, omiteta Vulg.

(4) Hal.: sr, el cdice FI.

510

DIGESTO.LIBEO XLIV TITULO VU

ex testamento Stichuai petierit, non consumet sUpuiaUonexn; et contra si ex stipulatu Stichum potierit, actionem ex testamento salvam habebit, quia initio ita constiterint has duae obligationes, uL altera ja iudicium dedueLa, altera nihilominus integra remaneret.

se le deba el mismo Stico, no extinguir la estipulacin, si en virtud del testamento hubiere pedido Stico: y al contrario, si en virtud de lo estipulado hubiere pedido Stico, te quedar salvo la accin del testamento, porque en un principio existieron estas dos obligaciones, de modo que, deducida una en juicio, subsistira, sin embargo, ntegra la otra. so considera que hay causa lucrativa en virtud de promesa de dote, sino que en Cierto modo se entiende que es acreedor comprador el que pide la dote; mas cuando el acreedor el comprador hu biere comenzado teuer por causa lucrativa la cosa, retiene, sin embargo, integras las acciones, as como por el contrario, aL que Comenz tener por causa no lucrativa la cosa no se le prohibe que la pida por causa lucrativa.
19. [18.1 EL

promissione dotis non videtur lucrativa causa esas, sed quodemmodo creditor aut emtor intolligitur, qui doteni petit; porro quum creditor vel enitor ex lucrativa causa rem habere coeperit, nihilominus integras echones retineot, sicut ex contrario qui non ex causa luctativarem babero coepit, eandem non prohibetur ex lucrativa causa petere.

19. [18.1 IDsi libro LXX1.U. Digestorum.Ex

mismo>- Digesto, libro LXXIILNo

Servus non in omnibus rebus sine poena domino (2) dicto audiens seso solet, sjcutt si dominus hominem occidere, ant furtum a!icui facere servum ivasisset. Quare c1uamvis domini iuseu servus piraticam fecisset, indicuni in eum post liberhatem reddi oportet. Et quodcunpie vi fecisset, quae vis a maleficio non abesset, ita oportet poenas eum pondere. Sed si aliqua rixa ex htibus et contentiono nata esset, aut aliqua vis un e retinendi causa facha eeset, et ab his rebus facinus abesset, tum non convenit Praetorem, quod servus iussu domini fecisset, de ea re in liberurn iudicium dare.

20. [19.] ALFENUS (

1 ) libro II. Diqeslorunz.

20. [21.1 AiseNo; Digesto, libro 11. - No en todas las cosas suele estar exento de pena el esclavo que da odos lo que le dice su seor, como si el seor le hubiese mandado al esclavo que matase un hombre, que alguien le hiciera un hurto. Porque aunque el esclavo hubiese ejercido la piratera por orden de su seor, se debe dar Contra l accin despus de obtenida la libertad. Y tambin debe pagar la pena por cualquier cosa que hubiese hecho con violencia, si esta violencia no estuviese exenta de delito. Pero si por causa de litigio y contienda hubiese surgido alguna ria, se hubiese hecho alguna violencia para retener un derecho, y en esto no hubiese delito, en este caso no conviene que el Pretor d contra un hombre libre accin por lo que el esclavo hubiese hecho con mandato de su seor.
-Se entiende que cada cual contrat en aquel lugar en que Be oblig It pagar. do alguno habiendo estipulado mercancia It plazo recibi fiador, se ha de atender It la estimacin do aquel tiempo en que hubiere recibido fiador.
22. [21.) AFRICANo; 21 [20.] JOLIAX.Io; Doctrina

21. [20.] IIJLL&NUS (3) libro III. ex Minicio. Contraxisse unusquisque in eo loco intelligitur, in quo, ut solveret, se obligavit.

de Minicio, libro III.

Quum quis in diem mercem stipulatus fideiussorem accepit, eius temporis aestimatio spectanda est, quo satis acceperit.

22. [21.) AFRICANOS

libro 111.. QuaezUonwn.

Cuestiones, libro 111.Cuan-

28. [22.] iDEM libro VII. Quaesgionum.Traiectitiae pecunias nomine, si ad diein soluta non esset, poena, uti adsolet, ob operas cius, qui earn pecuniam peteret, in stipulationem erat deduela; is, qui ciara pecuniam pelebat, parte exacta peLero desierat, deinde Interposito tempore interpellare insLituerat; consullus respondit, eles quoque temporte, que interpellatus non eseet, p000am peti posse; amplies etian si omnino interpellatus non esset; nec autor non coinmitti stipulationem, quam si per debitorem non stetisset, qitominus solveret; alioquin dicendum est (4), si ja, qui interpellare coepisset, valehudine impeditus interpellare desiisset, poenam non eommitti. De illo sane potest dubitan, si interpellatus ipse moram fecerit, an, quamvis pecuniani postea offerat, nihilominus poena eommittatur; et hoc rectius dcitur. Nam el si arbitor ex compromiaso pecuniam certo dio dare () iusserit, neque per eum, qui daro iussus Bit, stetent, non coinmitti poenam respondit; adeo ut et
(1) Ulpianus, /la. (2) domiul, Vulg. (3) idem, Hal. (4) Tau,'. segn a eeorUura ortguiai; el, a correcoidn dei cdice Fi.,Br.

23. [22.1 EL MISMO; Cuestiones, libro VI]. -Si It su vencimiento no se hubiese pagado por razn del dinero transportado por mar la pena queso habla comprendido en la estipulacin, como suele hacerse, por los servicios del que reclamase el dinero, y el que reclamaba el dinero, habiendo cobrado una prte, haba dejado de pedir lo dems, y despus de pasdo algn tiempo haba determinado reclamar, habindosele consultado, respondi, que se poda pedir la pena tambin del tiempo durante el que no se le hubiese reclamado; aun ms, aunque nunca se le hubiese reclamado; y no se deja de incurrir en la estipulacin de otra suerte, sino si en el deudor no hubiese consistido no pagar; en otro caso se ha de decir, que si el que hubiese comenzado It reclamar hubiese dejado de reclamar pon estar impedido por enfermedad, no se incurre en apena. Se puede ciertamente dudan, si, habiendo incurrido en mora el mismo demandado, se incurrir, sin embargo, en la pena, aunque despus

(5) Taur. asgta La esrU ura origina!; dan, la correcctcin del cdice FI., Br.

DIGESTO.LIBRO XLIV: TfTTJLO VII

511

illud Servius roctissimo existimaverit, si quando dios, qua pecunia daretur, sententia arbitri comprehensa non easet, modicum spatium datum viden. lloc idem dicendum, et quum quid ea lego venierit, ut, nisi ad diem pretium solutum fuerit, inemta res fiat.

ofrezca el dinero; y ms acertadamente se dice esto. Porque si en virtud de compromiso el rbitro hubiere mandado que se d dinero en cierto da, y no hubiere consistido en aquel quien se le ,uand que lo diera, respondi, que tampoco se incurre en la pena; de tal suerte, que con muchsima razn estim Servio tambin, que, si en la sentencia del rbitro no se hubiese consignado el da en que se debera dar el dinero, se considera dado un breve espacio. Esto mismo se ha de decir, tambin cuando se hubiere vendido alguna cosa con el pacto de que la cosa se tenga por no comprada, si en cierto da no se hubiere pagado el precio. Si de 24. 128.1 PoMPoNIo; Reglas, libro un loco, que yo creia que estaba en su cabal juicio, hubiere yo recibido dinero como en mtuo, y se hubiere invertido en cosa mia, se adquiere para el loco la condiccin. Porque por las mismas causas or lasque se adquieren para nosotros, Ignorndolo, acciones, se comienza poder litigar tambin * nombre del loco; por ejemplo, cuando estipula su esclavo, cuando se le hace un hurto, 6 cuando cansndole un dao se incurre en la ley Aquilia, si acaso, cuando siendo acreedor, el deudor le hubiere entregado alguien alguna cosa para defraudarle. Y lo mismo ser, si se le hiciera un legado, se le dejara un fideicomiso. 1.Asimismo,.si el que le haba prestado un esclavo ajeno hubiere comenzado estar loco, y despus el esclavo hubiere invertido en cosa de su seor lo que haba recibido en mtuo, se adquiero la condiccin para el loco. 2.Igualmente, si alguno hubiere dado para prestarlo dinero ajeno, y luego hubiere dejado de estar en su cabal juicio, despus de consumido aquel dinero Be adquiere para el loco la condiccin. 8.Tambin el que hubiere sido gestor de los negocios del furioso, se obliga ste por la accin de gestin de negocios.

Si a furioso, quum eum compotem ments osee putarem, pecuniam quasi mutuam aeceperim, es. que in rem nieam versa fucrit, condietio furioso acquiritur. Nam ex qulbus causis ignorantibus nobis actiones acquiruntur, ex jiedem etiam furiosi nomine incipit agi posee; veluti quum servus eius stipulatur, quum furtum ci fit, aut damnum ej dando in legem Aquiliazn committitur, aut si forte, quum creditor fuerat, fraudandi eius causa debitor alicui ram tradidarit. ldemque eril, si legetur ci, vol fldeicommissum ej relinquatur. t.ltem si la, qui servo alieno erediderat, furere coeperit, deinde servus in rem domini id, quod mutuum acoeperat, verterit, furioso condictio acquiritur. 2.Item si alienam pecuniam credendi causa quia dederit, deinde compos mentis esse desierit, postes oonsumta ea furioso condictio acquiritur.

24,

123.1 P0MPON1us libro singular Reqularum.

nico.

1s

3..Et qui negotia furiosi gasserit, negotiorum gestorum ci obligatur (1).


Actionum genera Sunt duo in rem, quae dicitur vindicatio, et in personam, quae condictio appellatur. in rem actio eat, por quam rem nostram, quae ab alio posaidetur, petinius; et semper adversus eum est, qui rem possidet. lo personam actio est, qua cern eo agirnus, qui obligatus est nobis ad faciendum aliquid vol dandum; et semper adversus eundem locum habet. l.Actjonam autem quaedam ex contractu, quaadam ex facto (2), quasdain in factum sunt. Ex contraetu actio est, quoties quia su lucri causa cum aliquo contrahil, veluti emendo, veridendo, locando, conducendo, et Ceteris similibus. Ex facto (3) actio ese, quoties ex co tener quia incipit, quod ipse admisit, veluti furtum vel iniuriam cernmisit, vol damnum dedit. In factum actio dicitur, qualis est, exempli gratis, actio, quse daturpatrono adversus Iibertum, a quo contra Edictum PraetOris in ius vocatus caL.
25. [24.1 ULPU.NUS libro singulari Re9uktrun2.

2.Omnes autem actiones aut civiles dicentur, aut honorariae.

25. [24.] ULPLANO; Reglas, libro nico. - Dos son las especies de acciones: la real, que se dice reivindicacin, y la personal, que se llama condiecin. Accin real es aquella por la cual pedimos una cosa nuestra, que es poseda por otro; y es siempre contra el que posee la cosa. Es accin personal aquella con la que litigamos contra el que se nos oblig hacer 6 dar alguna cosa; y siempre tiene lugar contra el mismo. 1.Mas algunas acciones corresponden por un contrato, otras por un hecho, y otras contra el hecho. La accin corresponde por un contrato siempre que uno contrata con Otro por causa de lucro propio, por ejemplo, comprando, vendiendo, dando 6 tomando en arrendamiento, y haciendo otras cosas semejantes. La accin ea por el hecho, siempre que alguno comienza estar obligado por lo que l mismo hizo, como si cometi hurto injuria, caus dao. Se dice que la accin ea contra el hecho, como es, por ejemplo, la accin que se le da al patrono contra el liberto, por quien contra el Edicto del Pretor es llamado juicio. 2.Pero se dice que todas las acciones son civiles, honorarias. 26, [25.] EL MISMO; De los Censos, libro V. Todas las acciones penales pasan tambin los herederos despus de incoado el litigio.
(3) Ex peecato &utem, Hal.

26. [25.] IDat libro V. de Censibus. - Omnes oenales actiones post litem inchoatsm et ad herees transeunt. (1) eteumobllgat, miel silqeid abeat adicionan E4 '(aig. (5) pisto, Rol.

512


PAplNlArius

DIGESTO.-LIBRO XLIV. TTULO VII

ztum.-Obligationes, quae non propriis viribus consistunt, neue ol'ficio iudicis, neque Praetoris imperio, neque legis potestate confirmantur.

27. [28.]

libro XXVII. Quaeso-

-Las obligaciones, que no subsisten por su propio vigor, no se confirman por ministerio del juez, ni por imperio del Pretor, ni por potestad de la ley.

27. [26.] PAPiNIANo; Cuestiones, Libro XXVII.

28. [27.) IDEM libro I. Dfini.ionwn.- Actio in personam ingertur, petitio in rem, persecutio in rem, vel in personain re persequendae gratia. 29. [28,] PAULUS libro ]V. Responsorum.- Lucio TiLlo quum ex causa iudicati pecunia debereter, et eidem debitori (1) aliam pecuniaru crederel, in cautione pecuniae creditae non adiecit sibi (2) praeter eam pecuniam debitarn sibi ex causa iudicali; quaero, an integrae sint utraeque Lucio Titio petitiones. Paulas respondit, nihil propon, cur non sint integrae.
80. [29.] SCAEVOLA libro 1.Responsorur,t. Serves effectus non idcirco, quod postea indulgentia principal libertatem consecutus est, rediisse dicitur in obligationem creditorum. 31. [30.] MAacINus (3) libro 11. Fideieomrnis-. sorum. - Non solum stipulationes impossihili conditioni (4) applicatae nullius momenti sunt, sed etiam ceteri quoque contractus, veluti erntiones, locationes, impossi bili condi Lione interposita aeque nullius momenti sant, quia in ea re, quae ex duorum pluriumve consenso agitur, omnium voluntas spectetur; quorum procul dubio in huiusmodi acto tau cogitatio caL, UI nihil agi existiment apposita ca conditione, quaru sciant case impossibilem. 32. [81.] HERMOGEN1ANUS

28. [27.] EL MisMo; Definiciones, libro I. - La accin so dirige a la persona, la peticin la cosa, la persecucin la cosa, a la persona para perseguir la cosa.

29. 128,1 PAULO; Respuestas, libro IV. - Debindosele Lucio Ticio cierta cantidad por causa de lo juzgado, y prestndole al mismo deudor otra cantidad, no expres en la escritura del dinero prestado que aquella cantidad era adems dela que se le deba por causa de lo juzgado; pregunto, si tendr ntegras Lucio Ticio ambas peticiones. Paulo respondi, que nada se expona para que no las tuviera Integras.
se hizo esclavo de la pena, no porque despus haya conseguido la libertad por indulto del Prncipe se considera que volvi obligarse it los acreedores. solamente son de ningn valor, las estipulaciones hechas bajo condicin imposible, sino tambin los dems contratos, como las compras y los arrendamientos son igualmente de ningn valor habindose interpuesto una condicin imposible, porque en lo que se hace con el consentimiento de dos ms personas se atiende la voluntad de todos; cuyo pensamiento en tal acto es, sin duda alguna, que estiman que no se hace nada habindose impuesto una condicin, que saben que es imposible. libroll. - Cuando de un solo delito nacen varias acciones, como acontece cuando se dice que furtivamente se cortaron rboles, prevaleci despus de grandes divergencias que se permitiera ejercitarlas todas.
32. [31.1 HERMOGENLANO;

80. [29.] ScvoLA; Respuestas, libro 1.-El que

31. [30,] MEcIAN0; Fideicomisos, libro U. - No

marum. - Quum ex uno delicto plures nascuntur


actiones, sicul evenit, quum arbores furtini caesae dicuntur, omnibus experiri permitti, post magnas varietates obtinuit.

libro 11. iuris Epito.

Epitome del Derecho,

33. [82.] PA.ULUS libro Iii. Decreloru,n.- Constitutionibus, quibus ostenditur, heredes poena non tener, placuit, si vivas conventos fuerat, etiam poenae perseeutionern tranamissam (5) videri, .quasi lite contestata cum (6) mortuo.

88. [82.) PAULo; Decretos, libro III. - Se dolermin en las Constituciones, en las que se manifiesta que los herederos no estn sujetos la pena, que si en vida hubiera sido nilo demandado, se considera transmitida tambin la persecucin de la pena, como si la demanda hubiera sido contestada con el difunto.
84. [83.] EL MISMO; De las acciones concurrentes, libro nico. - El que con injuria azota un es-

34. [38.] IDEM libro singular (de) concurrentibus actionibus.-Qui servuin alienuin iniuriose ver-

berat ex uno facto incidit et lii (7) Aquiliaii, et in (8) actionem iniuriarum; injuria enim ex affeetu fil, damnum ex culpa, et ideo pussunt utrae (J) cocnpetere, sed quidam (10), altera electa alterain 000sumi; alii por legis Aquiliae (11) actinem inturiarum consurni quoniam desiii bonurn et aequurn esee, (12) conclemnari eum, qui aestirnationem praostitit; sed si ante iniuriarum actum easet, tener eum ex lege Aquilia. Sed et hace seutentia per Praetorern inhibenda est, nisi in id, quod amplios
(t) qui condeinnatuS fucrat. inserta Vulg. * (2) sIbi, omilsala Ja. Vulg. (5) Martlanue, Vale.; Paules, Ial. (4)Se gua correccin del cdice FI.; Conditione, Taur. e. gn la eacrwzra original Br. (5)remtuam non, Vulg. (e) Taur. segn el cdice FI., en el que se lee eum-; so, Hal.

clavo ajeno incurre por este solo hecho en la accin de la ley Aquilia, y en la de injurias; porque Ja injuria se hace con la intencin, y el dao con la culpa, y pueden, por lo tanto., competer ambas; pero algunos dicen, que elegida una se extingue la otra; Otros, que con la accin de la ley Aquilia se extingue la de injurias', porque dej de ser bueno y equitativo que fuese condenado el que pag la estimacin; pero que si se hubiese ejercitado antes la de injurias, quedaba l sujeto it la accin de la ley Aqui(7) Segn correccin del cdice FI.; lo, ornela Taar.' segn la escritura original, Dr. (8) Segn correccin del cddree FI.; tu, omiteta Taur. se gn la escritura original, Br. (9) utraeque, almrgen in t.erior del cdice FI. (10) aiuut, cnserlan Bat. Vutg. (11) legein qui1iam. Vulg. (12) iniuriarum, inserta Vutg.

DIGESTO.LIHRO XLIV: TfTULO VII

513

ex lege Aquilia competit, agatur; rationabilius itaque et, earn admitti senteuttam, ut liceat ei, quam voluerit, actionem prius exereere, quod autem amplius in altera est, etiam hoc exsequi (1).

1.Si is, cu rern commodavero, eam surripuerit, tenebitur quidem et commodati actione, et condictione; sed altera actio alteramperimit (2) aut ipso jure, aut per exceptiOflem; quod est tutius. 2.-Hinc de colono responsum est, si aliquid ex fundo subtraxerit, tener eum condictiona, et furti, quin etiarn ex beato; et poena quideni furti non confunditur, illae autem inter se miscentur. Et hoc in legis Aquiliae actione dicitur, si tibi commodavero vestimenta, et tu ea ruperis; utraeque enhrn actiones rei persecutionem continent; etquidem post legis Aquiliae actionern utique commodati finietur. Post commodati, an Aquiliae (3) remeneat in eo, quod in repetitione triginta dierum amplius cal, dubitatur; sed venus est, remanere, quia simple accedit, el simplo subdueto locurn non babel.

ile. Mas esta opinin ha de ser rechazada tambin por el Pretor, no ser que se ejercitare accin por lo que adems compete por la ley Aquilia; y as, es ms razonable que se admita esta opinin, que le sea lcito It uno ejercitar primeramente la accin quequisiere, pero que consiga tambin lo que adems hay en la otra. 1.Si aquel It quien le hubiere dado en comodato una cosa la hubiere substraido, estar ciertamente obligado, as por la accin de comodato, como por la condiccin; pero la una accin extingue la otra, 6 de derecho, 6 mediante excepcin; lo que es ms seguro. 2.Aqu se respondi respecto al colono, que, si hubiere aubatraido una cosa de un fundo, queda l obligado por la condiccin, por la accin de hurto, y aun por la de locacin; y no se confunde ciertamente la pena del hurto, pero aqullas se mezclan entre si. Y se dice esto en cuanto It la accin de la ley Aquilia, si yo te hubiere dado en comodato vestidos, y t los hubieres roto; porque ambas acciones contienen la persecucin de la cosa; y despus de la accin de la ley kquilia se extinguir ciertamente la de comodato. Se duda si, despus de la de comodato, quedar la de la ley A.quilia por lo que hay de ms en la rerlamacin de los treinta das; pero es ms verdadero que queda, porque se agrega al simple importe, y no tiene lugar deducido el simple importe.
35. [34.1 EL mismo; Comentarios al Edicto del Pretor, libro 1.En cuanto ItIas acciones honorarias

85. [34.] iDEM libio 1. ad Edictum Praeeons (4). - In honorariis actionibus sic case definiendum Cassius ait, ut, quae rei persecutionem habeant, bao etiam post annum darentur, caterae mIra annum. Honorarise autem, quae post annum non dantur, nec in heredem dandae sunt; uttamen lucrum ei extorqiiealur, sicul fit in actione (5) dell mal, et interdicto Unde vi, et similibus. lllae autem re perseeutionem continent, quibus persequimur, quod ex patrimonio nobis abeat, ut quum agimus cum bonoruin possessore debitonis noMri item Publiciana, quae ad exernplum vindicationis ator. Sed quum rescissa usucapione redditur, auno finter, quia contra ius civile datur.

1.In duumviros et rempublinarn etiani post alinuui actio datur ex contracw magistratuurn municipalium. Ceasal ignominia in condictionibus, quamvis ex famusis causis pendeant.
88. [35.] ULP1ANus (6) libro JI. ad Edictum.

dice Cassio, que se debe determinar que las que contengan la persecucin de una cosa se dn tambin despus de un ao, y las dems dentro del ao. Mas las honorarias, que no se dan dentro del ao, no se han de dar contra el heredero; pero de suerte que ste se le prive del lucro, segn se hace en la accin de dolo malo, en el interdicto Unde vi, y en otras semejantes. Mas aquellas contienen la persecucin de la cosa, con las que perseguimos lo que nos falta del patrimonio, como cuando ejercitamos la accin contra el poseedor dolos bienes de nuestro deudor; asimismo la Publiciana, que se da It la manera que la reivindicacin. Mas cuando se da despus de rescindida la usueapin, se extingue con el ao, porque se da contra el derecho civil. 1.Contra los duunviros y la repblica se da tambin despus del ao la accin por virtud de contrato de los magistrados municipales. 11. - Deja de haber ignominia en las condiccionas, aunque estn pendientes por causas infamantea.
37. [36.] EL MISMO; Comentarios al Edicto de 86. [35.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, libre

37. [36.] lnu (7) libro ]V. ad Edictum Pras. loris (8). Actionis verbo continetur in ram, in personam, directa, utilis, praeiudicium, sicut alt Pomponius; atipulationes etiam, quae praetoniae aun(, quia actionum instar obtineut, ut damni infeeti, legatoruni, et si quae similes sunt. Interdicta quoque actionis verbo continentur. 1.Mixtae sunt actiones, in quibus uterque actor est (9), utputa flnium regundorum, familias erciacundae cornmuni dividundo, interdictum Uti posidetis, dtrubi.
(5) Taur. segn a escritura original; Aqulila, a correo otn del cdice Fi., Br. (4) Taur.segn a escritura original; PresIone, omttela la correccin del cdice FI., Br.
Tomo 111 SS (5) fiat.; persinit, el cdice Fi.
(L)

Pretor, libro lV.En la palabra accin se comprende la real, la personal, la directa, la til y la prejudicial, segn dice Pomponio; tambin las estipulaciones, que son pretorias, porque tienen semejanza con las acciones, como la de dao que amenaza, la de legados, y otras que hay semejantes. Tambin se comprenden en la palabra accin los interdictos. 1,Son mixtas las acciones en que uno y otro son actor, como la de determinacin de linderos, la de particin de herencia, la de divisin de cosa comn, y los interdictos Uli possdetis y Utrubi.
(5) Hal. VuIg.: setionem, el cdice FI. (6) Idem, Vutg. (7) Ulplanue, Vuig. (5) V4ase la nota 4. (5) st reus, Mw-la el cdice citado por Gel'.

coesequl, al margen interior del cddzce FI.

514


PAULUS (1)

DIBBTO.-LIBRO XLIV: TITULO VII

Non figura literarum, sed oraone, quam exprimunt !iterae, obliganiur; quatenus plaeuit, non minus valere, quod ecriptura, quam quod vocibus lingua figuratis significaretur.

38. [37.]

libro 311. ad E&cum.-

38. [37.] PAULO; Comentarios al Edicto, libro III. - Nos obligamos no por la forma de la escri-

tura, sino por el sentido que expresa la escritura; porque se determin que no valiese menos lo que so significase por escrito, que lo que con palabras articuladas con la lengua. cia, libro III. - El hijo de familia se obliga por todas las causas como padre de familia; y por esto se puede ejercitar contra l la accin, como contra el padre de familia.

oinciale. - Filiusfamilias ex omnibus causis tanquam paterfamilias obligatur; et ob id agi cum eo tanquam eum patrefamilias potest.

39. [38.]

GAWS

(2) libro III. ad Edictwn pro-

39. [88.]

GAYO; Comentarios

al Edicto provin-

ditariarum actionum loco habentur et legata, quamvis ab herede cooperint.


[40.] IDEM

40. [89.]

PAULUS

libro Xl. ad .Edictutn.-Rere-

40. L89.1 PAULO; Comentarios al Edicto, libro XI. - Tambin los legados son considerados en el
lugar de acciones de la herencia, aunque hayan comenzado en el heredero.

tics lex obligationem introducit, nisi si nominatini caveril, ut sola ea action utamur, eti&m veteres co nomine actiones cOnipetere. 1.-Si (3) eodem tacto duae compatant actiones, postea iudicis potius partes esse, ut, quo plus sit in reliqua actione, id actor ferat, si tantundem out miaus, id consequatur.

libro XXII. ad Edicwn. - Quo-

XXII. - Siempre que la ley introduce una obligacin, no ser que especialmente hubiere dispuesto que utilicemos esta sola accin, competen por tal motivo tambin las antiguas acciones. 1.-Si por un mismo hecho competieran dos acciones, corresponde despus ms bien al mimetarjo del juez que el actor consiga lo que hubiera de ms en la otra accin, y que si hubiere tanto menos consiga esto.

41. (40.1

EL MISMO; Comentarios

al Edicto, libro

cui sub conditione legatum est pendente conditiono non cut creditor, sed tuno, .quuni extiterit conditio, quamvis eum, qui stipulatus est sub conditione, place, etiam pendente conditione creditoreni esse, 1.-Creditores eos accipere debemus, qui ahquani actionem vel civilem habent, sic lamen no exceptione summoveantur, vol bonorarlain actionem, vol in factum. Obligan potest paterfamilias, suae potestatis pubes, compos mentis. Pupillus sine tutoris auctoritate non obligatur jure civil. Servus autem ex contractibus non obligalur.

42. [41.] ULPIANUS libro XII. ad Edictum.-Is,

legado, no es acreedor estando pendiente la condicin, sino cuando se hubiere cumplido la condicin, aunque est determinado que el que estipul bajo condicin es acreedor aun estando pendiente la condicin. 1 -Debemos entender que son acreedores los que tienen alguna accin civil, pero de suerte que no sean repelidos con excepcin, honoraria, respecto al hecho.

42. [41.] ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro Xli. - Aquel quien bajo condicin se le hizo un

43. [42.]

PAULUS

libro LXXII. ad Edictum.-

bero, de propia autoridad, y que est en su cabal juicio. El pupilo no se obliga por derecho civil sin la autoridad del tutor. Mas el esclavo no se obliga en virtud de los con iralos.

43. [42.] PAuto; Comentarios al Edicto, libro LXXII. - Se puede obligar el padre de familia p.

toris.-Obligationum fere quatuor causas sunt; aut enim dies in his et, aul conditio, aut modus, aut aceessio. 1.-Cinca diem duplex inspectio est, nam vel ex die incipit obligatio, aut confertur in diem; ex die, veluti kalendis Martiis dare spondesl euius natura hace est, nl ante dieta non exigatur; ad diem autem: usque ad kalendas daro spondes? Plaeet etiam ad tempus obligationem constitui non posee, non nagis quam legatum; nam quod alicui deben coepit certis modis desinit deben (4); plano post tempus atipulator vol pacli conventi, vel do mal exceptione summoveri polerit. Sic el in tradendo, si quia dixerit se solum sine superficie tradere, nihil proficit, quominus et superficies transeat, quae natura solo cohaeret.

44. [48.]

iDEM

libro LXXIV. ad Edictum Prae-

(1) Idem, Ial. Scee'vola, Ha& (8) Taur. segun la escrU ura original; ex, inserta la cocds del cdmce Fi.
()

44. [43.] EL Iisio; Comentarios al Edicto del Pretor, libro LXXIV.- De ordinario son cuatro las causas de las obligaciones; porque en ellas hay da, condicin, modo, accesin. 1.-Respecto al da se han de mirar dos cosas, porque la obligacin comienza desde un da, es referida un da; desde un da, como !prometes dar en las calendas do Marzo? cuya naturaleza es, que no se exija antes del da; pero da, pro. metes dar hasta las calendash Est tambin determinado que no se puede constituir obligacin tiempo, no de otra Suerte que un legado; porque lo que se le comenz deber alguno se deja de deber por ciertos modos; y ciertamente despus del tiempo podr ser repelido el estipulante con la excepcin de pacto convenido, con la de dolo malo. As, tnmbin al hacer la entrega, si alguno hubiere dicho que l entregaba el suelo sin la superficie, de nada le aprovecha para que no pase al otro tambin lasuperficie, que por naturaleza es inherente al suelo. (4) Ial. Valg.; debsre, el cddice FI.

bxaa$TO.-LIBRO XLIV: TfrULO

vn

51

2.-Conditio vero efficax est, quae in constituenda obligatione inseritur, non quae post perteetam eani ponitur, veluti: centum dare spondes, nisi navis ex Asia venerit sed hoc casu existente conditione locas erit exceptioni pacti conventi, ve]

doli mali.

3.-Modus obligationis est, quurn etipularnur decem, aut hominem; nam alterius solutio totam obligationem interimit (1), nec alter (2) peti potest; utique quamdiu utrumque est.
4.-Accessio vero in obligatione ant personas, ant re fit; personas, quum mihi, aut Titio etipulor; rei, quum mihi decem, ant Titio hominem atipubr; ubi quaeritur, an ipso jure fiat liberatio homine soluto Titio. 5.-Si ita stipulatus sim: si fundum non dedons, centurn dare spondes sola centuin in (3) stiputatione sunt,in exsolutione fundas. 6.-Sed si navem fleri stipulatus sum, et si non feceris, centum, videndun, utruin duae atipulationes sint, pura, et conditionalis, et existens sequenfis conditio non tollat priorem, an vero transferat in se, et quasi novatio pnioris fiat; quod magia vemm est.
45. (44.] IDEM libro V. ad Plfzutiarn. - Is, qui ex stipulatu Stichum debeat, si eum ante moram manumisenit, et is, priusquazu super eo promissOr conveniretur, decessenit, non tenetur; non eniin por eum stetisse videtur, quominus eum praestaret.

2.-Pero es condicin eficaz la que se inserta al constituirse la obligacin, no la que se pone despus de perfeccionada sta, por ejemplo: qprome. Les dar ciento, si la nave no hubiere venido de Asia Mas en este caso, cumplindose la condicin, habr lugar la excepcin de pacto convenido, 6 la de dolo malo. 3.-Hay modo de la obligacin cuando estipularnos diez, un esclavo; porque la entrega de una otra cosa extingue toda la obligacin, y no se puede pedir la otra; y esto ciertamente mientras existe una y otra cosa. 4.-Mas la accesin en la obligacin se hace la persona, a la cosa; lapersona, cuando estipulo para mi 6 para Ticio; ti la cosa, cuando estipulo diez para mi, un esclavo para Ticio; en cuyo caso se pregunta, si de derecho se hace la liberacin, entregado el esclavo ti Ticio. 5.--Si yo hubiera estipulado as: qsi no dieras el fundo, prometes dar ciento? slo los ciento estan comprendidos en la estipulacin, y en el pago el fundo. 6.-Pero si estipule que se hiciera una nave, y, si no la hicieres, la suma de ciento, se ha de ver si hay dos estipulaciones, una pura, y otra condicional, y si cumplindose la condicin de la segunda no extinguir La primera, si la transfiere ti si, y se hace una como novacin de la primera; lo que es ms verdadero. bro Y. - El que debiera en virtud de lo estipulado el esclavo Stico, si lo hubiere manumitido antes de incurrir en mora, y ste hubiere fallecido antes que sobre esto fuese demandado el prometedor, no est obligado; porque se considera que no consisti en l no entregarlo. bro VII. - El furioso y el pupilo, cuando la accin proviene de la cosa, se obligan aun sin curador, 6 sin la autoridad del tutor; por ejemplo, si tengo un fundo en comn con ellos, y hubiere gastado algo en l, 6 en l hubiere causado dalle al pupilo; porque Be obligarn por la accin de divisin de cosa comn.
47. [46.] Et MisMo; Comentarios 4 Plaucio, libro 11V. - Dice Arriano, que hay mucha diferen46. [45.] EL MISMO; Comentarios 4 PIando, II45. [44.] EL MISMO; Comentarios 4 PIando, li-

46. (45.] IDEM libro VIL ad Plan ium (4). Furiosus et pupillus, ubi ex re actio venit, obligantur etiam sine curatore, vel tutoris auctoritate; veluti si communem fundum habeo cum his, et aliquid in eum impendero, vol damnum in eo pupillas dederit; nam iudicio communi d.ividundo obligabu ntur.

47. (46.] IDEM CX libro XIV. ad Plautiam (5).Arrianus SiL, multuin interesas, quaeras, utrum ahquis obligetur, an aliquis liberetur. Ubi de obligando quaenitur, propensiores osee debere nos, si habeamus oecasionem, ad nogandum; ubi de liberando, ex diverso, nL facilior sis adIiberationem. 48. [47.] IDEM libro XVI. ad Plautium (6).In quibuscunque negotiit sermone opus non est, sufficiente consensu, iis otiam Burdas intervenire potest, quia potest intelligere et consentire (7), voluti in locationibus, conductionibus, erntionibus, et cetona.
49. (48.] IDEM libro XVIII. ad Plautium (8).Ex contractibus venientes actione in heredes dantur, licet delictum quoque versetur; veluti quum tutor lo tutela gerenda dolo feeerit, ant is, apud (1) LIad.; luterainit, si cdio. Fi. (2) aliter, dad.; alteram, Valg. (3) tu, ooeskUrase aadida por antigrios oopiilas. (4) 44 Plautlum, ooai d4ra ese aadidas por antiguos copistas. (5) *4 Pisuthun, coask14raru aiiadid.as por antiguos copistas.

cia si preguntas si uno se obliga, 6 si uno se libera. Cuando se pregunta respecto la obligacin, debemos estar ms propensos, si tuviramos acasin, para negar; y por el contrario, cuando respecto ti la liberacin, has de ser ms fcil para la liberacin. 48. (47:] EL MISMO; Comentarios 4 Plaucio, libro XVI. - En los negocios en que no hay necesi-

dad de palabras, bastando el consentimiento, puede intervenir tambin el sordo, porque puede entender y consentir, como en las locaciones, conducciones, compras, y otros. - Las acciones que provienen de contratos se dan contra los herederos, aunque se trate tambin de delito; por ejemplo, cuando hubiere

bro

49.

M IS.

(48.] EL MISMO; Comentarios 4 PIando, Li-.

pistas.

putas.

(6) *4 Plauttum, oonstdiranse atiad4dtu por antiguos co(7) et consentro, omtalas Vulg. (8) ad Pjeutjm, consicUran.s suadidas por antiguos co.

516

DIGBSTO. -LIBRO XLIV: TTULO VII

.quenl depositum est. Quo casu etiam, quum filmsfamilias aut servus quid tale commisit, de peculio actio datur, non noxalis.

obrado con dolo en la administracin de la tutela el tutor, aqul en cuyo poder se hizo un depsito. En cuyo caso tambin cuando el hijo de familia el ese-lavo hizo una cosa semejante, se da la accin de peculio, no la noxal.

50. [49.] PoMpoNlus libro VIL ex PlauLio. Quod quis aliquo anno dare proinittit, aut dare damnatur, ei potestas eat quolibet eius anni dio dandi.

del ao lo que promete dar, es condenado dar, en algn ao.

50. [49.) POMPONIO Doclrina de Pkiucio, libro VII. - Uno tiene facultad de dar en cualquier da

51. [50.] Csi.so; Digesto, Libro IH. - La accin 51. [50.1 CELSUS libro lii. Digeslorum. - Nihil aliud est actio, quam lus, quod sibi debeatur, iudi- no es otra cosa mas que el derecho de perseguir en juicio lo que uno se le debe. cio persequendi. 52. [51.) MonEsTiNus libro II. Re,qularum. Obligamur aut re, aut verbis, aut simul utroque, set consensu, aut lege, aut iure honorario, aut noceasitate, aut ex peccato (1).
1.-Re obligamur, quum res ipsa inlercedit. 2.-Verbis, quin praecedit interrogatio, el sequitur congruens responsio. 3.-Re et verbis pariter obligamur, quum et res interrogationi intercedit. 4. -Consenti entes in aliquam rem, ex consensu obligar necessario ex voluntate nostra videmur, 5.-Lego obligamur, quum obtemperantes legibus aliquid secundum praeceptum legis, aul contra facimus. 6.-Jure honorario obligamur ex his, quae Edicto perpetuo, vol Magistratu fieri praecipiuntur, ve tieri prohibentur. 7.-Neceseitate obligantur, quibus non licet aliud facere, quam quod praeceptum est; quod eveuit in necessario herede. 8.-Ex peccato (2) obligamur, quum in facto quaestionis summa constitit. 9.-Jtiam nudus consensus sufficit obligationi, quamvis verbis hoc expnimi possit. 10.-Sed et nutu solo pleraque consistunt. obligamos por una cosa, con palabras, al mismo tiempo por aqulla y con stas, por el consentimiento, 6 por la ley, por derecho honorario, 6por necesidad, 6 por delito. 1.-Nos obligamos por la cosa, cuando interviene la misma cosa. 2.-Por palabras,cuando precede pregunta, y sigue respuesta congruente. 3.-Nos obligamos juntamente por la cosa y con palabras, cuando en Ja pregunta interviene tambin la cosa. 4.-Consintiendo en alguna cosa, se considera que necesariamente nos obligamos en virtud del consentimiento por nuestra voluntad. 5.-Nos obligamos por la ley, cuando atemperndonos las leyes hacemos algo segn el precepto de la ley, 6 al contrario. 6.-Nos obligamos por derecho honorario en virtud de lo que por el Edicto perptuo, 6 por el Magistrado, se precepta que se haga, se prohibe quese haga. 7,-Se obligan por necesidad aquellos quienes no es licito hacer otra cosa que la que esta preceptuada; lo que acontece en el caso del heredero necesario. 8.-Nos obligamos por delito, cuando la totalidad de la cuestin consiste en un hecho. 9.-Tambin el nudo consentimiento basta para la obligacin, aunque la cosa se pueda expresar con palabras, 10.- Pero aun con una sola sea subsisten muchas obligaciones. delitos respecto de una sola cosa admiten muchas acciones; pero se admiti que se pudieran utilizar todas; porque si de una sola obligacin nacieran muchas acciones, se ha do utilizar solamente una, no todas. 1.-Cuando en general aadimos: 6 aquel, . quien esta cosa perteneciere, comprendemos las personas del arrogado, y de los que nos suceden por derecho.
54. [53.] EL MISMO; Reglas, libro V. - Los contratos imaginarios, aun en las compras, no alcanzan vnculo de derecho, cuando se simula la realidad de un hecho, no mediando verdad. 55. [54.] JAVOLENO Epstolas, libro XI]. - En todos los negocios, que transfieren el dominio, es necesario que concurra el afecto de ambas parles contratantes; porque ya si hubo venta, ya si dona 52. [51.] MODESTING;

Reglas, libro Li. -Nos

53. [52.] IDEM libro 111. Regularum. - Piura delicta in una re plures admittunt actiones; sed non posse omnibus uti, probatum esi; nam si ex una obligatione pluros aetiones nascantur, una tantummodo, non omnibus, utendum es.
1. -Qu um generaliter adiicimus:reive, ad quern ea res pertinebit, et arrogati, el eoruz, qui jure nobis succedunt, personas comprehendimus.
54. [51] IDEM libro V. Regularum.. - Contractus jmaginanii etiarn in emtionibus iuris vinculum non obtinent, quurn fides facti simulatur non futercedente veritate.

58. (52,]

EL MISMO;

Reglas, libro 111.-Muchos

55. (54.] hV0LENUS (3) libro Xli. EpislolaPum. - In omnibus rebus, quae dominium transferunt, concurrat oporlet affcctus ex utraque parte contrahentium; nam sive ea venditio, sive donatio,
(i) fasto por peceato, VLg. (2) fasto por peccato, Vu,q.

(5) Labeo, H&,

DIGES?0.LIBEO XLIV TITULO VII

517

sive conductio (1), sive quaelibet alia causa contrahendi fuji, nial amnius utriusque consentit, perduci ad effectum Id (2), quod inchoatur, non potest.

cin, conduccin, otra cualquier causa de contratar, no se puede llevar efecto, lo que se comienza, si no consintiera el nimo de una y otra parte. cio, libro XX. - Cualesquiera acciones que ti nombre de un esclavo mo comenzaron competerme por la ley de las Doce Tablas, por la ley Aquiha, la de injurias, la de hurto, subsisten, aunque despus el esclavo haya sido manumitido, enajenado, haya fallecido. Pero compete tambin la condiccin por causa de hurto, ti no ser que habiendo alcanzado la posesin del esclavo lo hubiere yo enajenado manumitido.
56. (55.] POMPOM1O;

cium. - Quaecunque actiones servi me nomine

56. [55.] PoMpoNlus libro XX. ad Quineum Mu-

Comentarios d Quinto Mu-

mibi coeperunt competere vel ex duodecim Tabulis, ve! ex !ege Aquilia, vel iniuriarum, vel furti, eaedem durad, etianisi servus postea vel manumisaus, vel alienatus, ve! mortuus fueril. Sed el condiotio ex furtiva causa competit, nisi si nactus possessionem servi ant alienavero, aut manumisero eum.
57. [56.] IDEM libro 111V!. ad Quinluin Mucium (3). - le omnibus negotiis contrahendis, sive

bona fide sint, sive non sint, si error aliquis intervenit, ut aliud sentiat, puta, qui emil, aut qui conducil, aliud qui cum his contrahit, nihil valet, quod acti alt. Et idem in aocietate quoque counda reapondendum est, ut, si dissentiant aliud alio exatimante, nihil valet ea societas, quae in consensu consistit.

cio, libro XXX VLAl celebraras cualesquiera contratos, ya sean de buena fe, ya no lo sean, si medi

57. [56.] EL MisMo;

Comentarios 4 Quinto Mu-

algn error, de suerte que entienda, por ejemplo, una cosa el que compr, el que tom en arrendamiento, y otra el que con stos contrat, no vale nada lo que se hizo. Y lo mismo se ha de responder tambin en cuanto ti la formacin de una sociedad, de modo que, si hubiera desacuerdo, estimando cada uno cosa diferente, no sea vlida esta sociedad, la cual consiste en el consentimiento. 68. [57.] CALiSTRATO; Del Edicto monitorio, libro 1. - Se ha de saber, que por todas causas las

rti.

Sciendum est, ex omnibus causis lites conteatatas et in heredem similesque personas transire. 59. [58.]
LiciNius

58. [57-] CALLISTRATtYS libro 1.

Edicti monifo-

demandas contestadas pasan tambin contra el heredero y contra otras personas semejantes. 50. [58.] LiciNio Ruriuo; Reglas, libro VJJI. El pupilo, recibiendo dinero en mtuo, no se obliga ciertamente ni aun por derecho natural. 60. 159] ULPiiiso; Comentarios al Edicto, libre Xvii. - Concurriendo acciones penales sobre una misma cantidad, nunca la una extingue la otra. 61. [80.1 ScvOLA; Digesto, libro XXVIII. -El procurador de Seyo le puso un platero de vasos la firma al pie de estas palabras: Yo, Lucio Catandio, he reconocido, asgan arriba est escrito, que se le debe por nosotros tanto como residuo; pregunto, pudo obligar Cayo SeyoT Respondi, que si Seyo no se hubiese obligado de otra suerte, no se habra obligado porque se hubiera interpuesto la escritura, que se dice. 1.Seya, queriendo constituir un salario, envi una carta en estos trminos: A Lucio Ticio, salud. Si tienes respecto ti m la misma disposicin de nimo y el mismo afecto que siempre me tuviste, ven inmediatamente despus de recibida mi carta, habiendo vendido tus bienes; por esto te dar diez cada ao, mientras viva; pues s que me amas mucho; pregunto, si, habiendo enejanado Lucio Ticio sus bienes, y habindose ido con ella, y estando con ella desde entonces, se le deber ti l la pensin anual en virtud de esta carta. Respondi, que aquel ti quien compete el conocimiento estimar, atendiendo las personas y ti las causas, si se haya de dar la accin.
omftelas Mal. (9) Versin vulgar. (10) Sn, o,nigenla Hai. Vulg. (11) no, H44., q-, Vslg. (12) Mc, HaZ. (13) IaL; eta, el cdice FI.
(8) vrca,

gularum. - Pupillus mutuam pecuniam accipiendo


no quideru urs naturali obligalur (5). 80. [69.] ULPIANUS libro.X VIL ad Edietum. Nunquam actiones poenales de eadem pecunia concurrentes aun aliarn consumil.
81, [80.] SCAEVOLA abro XX VIII. Digestorum. Procurator Se admisit subacriptionem ad (6) argentarium vascularium in verba infra acripta:
Ao)xto Lcito

(4)

RLTFINUS

IZbiO Vil]. Re-

i4 *z /Aeee

(7)

hiiw,., xip ipvrct, ir

recognori, quemadmodum supra ecriptwn est, reliqua a nobis debentur tol lii]; (9) qusero, an Caium

(8) [Lucius Katand.ius

oc

Seium obligare potuitT Respondit, Seium, si alioquin obligatus non esset, non propter quod ea sonptura, quae proponeretur, interposita sil, obligatum case. 1.Seis, quum salariuni constituere veliet, ita epistolam emisit: Lucio Titio salutem. Si in (10) eodetn animo, el eadem affectione cinca me es, qul (11) semper fuisti, ex continonti acceptis literis meis, distracta re tus, ven; hoc (12) tibi, quamdiu vivam, praestabo annos decem; aojo enim, quod (13) valde me bene ames; quaero, quum et rem suain distraxenit Lucius Titius, el ad eam profecius sit, et ex so eum ea sil, an ej ex his epistolis salanium annuum debeatur. Respondit, ex pereonis causisque sum, cuida folio sil, aestimaturum, an actio danda Sil.
(1) uve conduette. wnaias Vulg. (2) Vug. ta, el oddzce FI. (8) ad uiIntum Musium1 conaldraeee ana~ por en. Uguoe oopstas. (s) V,unl.Iia., Ha).; Ludes, Vuig. (6) Todo etefragManto oonjid6rase a,ladide por antiguos copistas. (i) apud, HaZ. (1) Ls8w, VuIg.

D. roSI3SrI.AITI
DIGESTORUM SEU PANDECTARUM
PARO 8EPTIMA

PARTE SPTIMA DEL DIGESTO

PANDECTAS DEL SENOR JUSTINIANO


LIBER QUADRAGESIMUSQULNTTJB
TIT. 1
bX VERSORtIM OBLIGAT1ONIBUS

LIBRO CUADRAGSIMO QUINTO


TITULO 1
05 LAS OBLIGACIONES VERBALES

ICf. Cod, VII!. 38. (37.) 39. (38.)]

Vease Cd, Vii!. 38.(V.) 89. (88..J1

Stipulatio non potest confici, nisi utroque loqBente; et ideo neque mutus, neque aurdus, neque infans stipulationem contrahere possunt, neo absens quidem, quoniam exaudire invicem debent. Si quis igitur ex his vult etipulari, per servum praesentem etipuletur, et acquiret el ex atipulatu actionem. Iteni si quis obligan velit, iubeat, et era Quod iussu obligatus. 1.Qui praesena interrogavit, si, antequam sibi responderetr, diseessit, inutilem efficit stipulationem. Sin vero praeseus interrogaverit, mox discesit, et reverso responsum est, obllga4 intervalium enim mediurn (2) non vitiavit obligationem. 2.Si quis ita interroget: dabis? responderit: quidniT et is utique in ea causa est, nL obligetur; contra si sine verbis annuisset. Non tantum autem (3) elviliter, sed nec naturaliter obligatur, qui ita annuit;et ideo recto dictum est, non obligan pro eo neo fideiussorem quidem. 3.Si quis simpliciter interrogatus (4) responderit: si illud factum ant, dabo, non obligar sum constat. Aut si ita interrogatus: intra kalendas cluintas?responderit, dabo idibus, aeque non obligatur; non enim sic resporidit, ut interrogatus aM. EL versa vice si interrogatus fuerit sub conditione, responderitpure, dicendum erit, eum non obligan. Quum adiicit aliquid, val detrahit ubligationi, semper probandum caL, vitiat.am esas obligationem nial atipulatoni diversitas raspen sionis jUico placuerit; tunc enim alia stipuLatio contracta case videtur. 4. Si stipulanti mihi deceni tu viginti reepon(1) XVIII., Jet. (8) modeam, Vulg.

1. ULPIANUS libro XLVIII. (1) ad Sab&,j.nt.

1. tJLPIAN; omenkLros d .abino, ibo XL Vi - La estipulacin no se puede hacer sino hablati' do una y otra parte; y por esto ni el mudo ni el sordo, ni el que est en la infancia pueden contraer estipulacin, ni tampoco el ausente porque debefl oir rciprocamente. As, pues, si aguno de sts quiere estipular, estipule por medio de un esclavo presente, y adquirir para l la accin de lo estipulado. Asimismo, si alguno quisiera obligarse mande, y quedar obligado por cuanto mand. 1.El que estando presente pregunt, si antes que se le respondiera se march, hace intil la estipulacin. Mas si estando presente pregunt, despus se march, y, habiendo vuelto, se le respondi, obliga al otro; porque ci intervalo intermedio no vici la obligacin. 2.Si alguno preguntara asi: dars lT el otro respondiere: poir qu nots este se ene4ptitrg tambin en el caso de que quede obligado; al contrario, si hubiese asentido sin palabras. Pero no solamente no se obliga civilmente, sino tampoco naturalmente el que as asinti; y por esto se dijo con razn, que ni aun el fiador se obliga por l. 3.Si alguien, interrogado simplemente, hubiere respondido dar, si se hubiere hecho aquIb, consta que l no se obliga. O si interrogado as: qdentro del quinto da de las calendas? hubiere respondido: dar en los idus, igualmente tampoco se obliga; porque no respondi como fu interrogado. Y viceversa, si hubiere sido interrogado bajo condicin, y respondiere puramente, se habr de decir que l no se obliga. Cuando se aade, se quita alguna cosa la obligacin, se ha de admitir siempre, que se vici la obligacin, no ser que al estipulante le hubiere complacido inmediatamente la diversidad de la respuesta; porque se considera que en este caso se celebr otra estipulacin. 4.Si estipulando yo diez, t me respondieras (i) enim noii por sutein, HaZ.
4) Sub

conditione, Muera I1a4.

Seo

DIGT1. LIBRO XLV TITULO 1

deas, non case eontractam obligationein, nisi in decem, constM. Ex contrario quoque, si me viginti interrogante tu decem respondeas, obligatio nisi in decore non cnt contracta; ucd enim oportet congruere summam, attamen manifestissimum est, viginti et decem mesas. 5.Sed si inihi Pamphilum stipulant tu Parepbilum et Stichum apoponderis (1), Stichi adieetionem pro supervacuo habendam puto; nam si tot suni stipulaliones, quod corpora, duae suni quodammodo stipulationes, una utilis, ala inutilis; neque vitiatur utilis par hanc inutilern. 6.Eadem, an alia lingua respondeatur, nihil interest; proinde si quia latino interrogaverit, reapondeatur el graece, duremodo congruenter reapondeatur, obligatio constitut.s. est. Idem per contrarium. Sed utrum hoc usque ad Graecum sermonem tantuni protrahimus, an vero et ad alium, Poonum forte, ve Assyrium, vol cuius alteniug linguae, dubitari potest? El acriptura Sabini sed et verum patitur, ut omnis sermo contineat verbomm obliationem ita tamen, ut uterque alterius Iinguam inteiligat sive per se, sive per verura interpretem.
2. PAULUS libro XII. ad Sabinum (2). Stipulationum quaedam in dando, quaedain in faciendo ConSistunt. 1.Et harum omnium quaedam partium prae. stationem recipiunt, veluti quum decem dan stipulamur; quaedam non recipiunt, ul in his, quae natura divisionem non admiltunt, veluti quum viam, ter, actum stipulamur; quaedam partis quidem dationeru (3) natura (4) recipiunt; sed niel lota dantur, stipulationi sals non fil, veluti quum bominem generaliter stipulor, aut lancem, aut quodlibel (5) vas. Nam si Stichi para sol uta sil, non duni in ulla (6) parte stipulationis liberatio nata set, sed aut statim repeti potest, aut in pendenti est, dones alius detur. Eiusdem conditionis est hace stipulatio, Stkhuin aut Pamphilum daril

veinte, es sabido que no se contrajo obligacin, sino por los diez. Y por el contrario, si preguntando yo por veinte, t respondieras diez, no se habr contrado la obligacin, Sinopor los diez; porque aunque debe ser congruente la suma, es, sin embargo, evidentsimo que en los veinte catan comprendidos tambin los diez. 5.Pero si l mi, que estipulaba el esclavo Pnfilo, t me hubieres prometido Pnfilo y Stico, opino que ha de ser considerada suprfiva la adicin de Slico; porque si hay tantas estipulaciones como objetos corpreos, hay en cierto modo dos estipuclones, una til y otra intil; y no se vieja la til por la intil. 6.Nada importa que se responda en la misma en otra lengua; por consiguiente, si alguno hubiere interrogado en latn, y se le respondiera en griego, se constituye la obligacin, con tal que se responda congruentemente. Y lo mismo al contrario. Pero extendemos esto solamente al lenguaje griego, 6 se puede dudara tambin ti otro, por ejemplo, al Fenicio, al Asirio, 6 otra cualquiera lengua? Y tales son las palabras de Sabino: pero tambin consiente la verdad que todo lenguage contenga obligacin verbal, con tal que ambos entiendan la lengua del otro, ya por si, ya por medio de interprte veraz. Unas estipulaciones consisten en dar, y otras en hacer. 1.Y de todas stas algunas admiten la prestacin de parte, como cuando estipulamos que se dn diez; otras no la admiten, como aquellas que por naturaleza no admiten divisin, como cuando estipularnos las servidumbres de va, paso, conduccin; algunas admiten ciertamente por naturaleza la dacin de una parte; pero si no se da la totalidad, no se cumple Ja estipulacin, como cuando en general estipulo un esclavo, 6 un plato, un vaso. Porque si se hubiera entregado parte de Stico, aun no se habr verificado en parte alguna la liberacin de la estipulacin, sino que 6 se puede reclamar inmediatamente, 6 est en suspenso hasta que se d otro esclavo. De la misma condicin ea esta estipulacin, &prometes que se dar Sfico Ptinfilol 2.Asi, pues, ciertamente que ni los herederos se pueden librar de estas estipulaciones pagando una parte, mientras todos no hayan dado la misma cosa; porque la condicin de la obligacin no se altera por razn de la persona de los herederos. Y por esto, si la cosa prometida no admite divisin, por ejemplo, la servidumbre de va, cada uno do los herederos del prometedor celA obligado ti la totalidad. Pero en el caso en que uno deloi herederos hubiere entregado la totalidad, tendr, la repeticin contrae coheredero en el juicio de particin de herencia. Por lo cual dice Pomponio que ciertamente acontece, que cada uno de los herederos del que estpula la servidumbre de va 6 la de paso tiene accin por la totalidad; pero algunos opinan que en este caso se extingue la estipulacin, porque la servidumbre no puede ser adquirida por cada uno; mas la dificultad de la prestacin no hace intil la estipulacin. 3.Mas si habiendo estipuladoyo un esclavo ejercitare yo la accin contra uno solo de los hero(6) MIn, inserta Vu?g. dei oddiae Fi., Br. (7) petitlonem, V,zig.

2.

PAULO;

Comentarios 4 Sabino, Libro XI). -

2.Ex bis igitur stlpulationibus no heredes quidem pro parte solvendo liberan possunt, quamu non eandeTn rem omnes dederint; non enim ex persona heredum conditio obligationis imrnutatur. Et ideo si divisionein res promissa non recipit, vsiuti vis, heredes promiesoris singuli le solidm te.. nentur. Sed quo casu unus ex heredibus solidum praestiterit, repetitionem (7) habebit a coherede erciscundae iudicio. Ex quo quidem accidere Pomponius alt, ut et atipulatoris vise vel itineris heredes singuli in solidum habeant actionem; sed qudam hoc casa extingui stipulationem putant, quia por singulos acquiri servitus non potest; sed non facit inutilem stipulationem difficultas praestation le.

3.Si lamen hominem stipulatus cure uno ex heredibus promiesoris egero, para duntaxat cele(1) responderla, Ha. (2) libro XXVI!. s Edlctmn. Ha. (3 praestetlonem Vu4g. (4) sul, teseran Ha. VeLg.

(e) Tasr. segn a e3crura original; nuUa, a correcci.rs

DIGBSTO.LIBEO XLV; TTULO 1

521

rorum obligationi supererit, ut et solvi potest (1). Idamque est, si un ex heredibus accepto latum sit. 4.Idemque est in ipso promissore et fidelussorihus eius, quod diximus in beredibus.
5.Item si in facto sit stipulatio, veluti si ita stipulatus fuero; per te non fien, neque por heredem tuurn que minus mihi re agere liceath et unas ex pluribus heredibus prohibuenit, tenentur quidem el coheredes eius, sed familiae erciscundae iudicto ab ea repetent, quod praestiterint; hoe el lulianus el Pomponius probant.

6.Contra autem, si stipulator decesserit, qui stipulatus erat, sibi heredique SUD (2) agere licere, el unus ex heredibus elus prohibeatur, interease dicemus, utrum in solidum cornmittatur atipulatio, an pro parte eius, qui prohibitus est; nam Si poena stipulatiorii adiecta sit, in solidum committetur; sed qui non sant probibiti, doli mal exceptione summovebuntur; si vero (3) poena nulla posita uit, tuno pro parte eius tantum, qui prohibilus est, cernrnittetur stipulatio.

deros del que lo prometi, solamente quedar en la obligacin la parte de los dems, de suerte que tambin se puede pagar. Lo mismo es, si uno solo de los herederos se le hubiera dado por cumplido. 4.Lo mismo que hemos dicho respecto . los herederos, se dice ea cuanto al prometedor y los fiadores de ste. 5.Asimismo, si la estipulacin consistiera en un hecho, como si yo hubiere estipulado as: ano se har por ti, ni por tu heredero de modo que no me sea licito pasar y conducir? y uno solo de varios herederos lo hubiere prohibido, estn obligados ciertamente tambin sus coherederos, pero repetirn de aqul con la accin de particin de herencia la prestacin que hubieren hecho; y esto aprueban Juliano y Pomponio. 6.Mas al contrario, si hubiere fallecido el estipulante,que haba estipulado que l y su heredero lea fuera lcito conducir, y uno solo de sus herederos se le prohibiera, diremosque interesa saber si se incurrir en la estipulacin por la totalidad, 6 en cuanto la parte de aquel quien se le prohibi; porque si se hubiera agregado la estipulacin una pena, se incurrir en ella en cuanto la totalidad; pero aquellos quienes no se les prohibi, sern repelidos con la c' pcin de dolo malo; mas si no se hubiera puesto niuguna pena, entonces se incurrir en la estipulacin solamente en cuanto la parte de aquel quien se le prohibi.

8.

ULPLtNUS

libro XLIX. (4) ad Sabinurn.. -

3. Ur..ruiio; Comentarios 4 Sabino, libro XLIX.


EL mismo derecho hay tambin en esta estipulacin: anos ser licito mi y mi heredero tener? 1.Mas esta diferncia tiene este fundamento, cuando uno solo do los herederos se le prohibe, I9 no puede ejercitar la accin de lo estipulado el coheredero, quien nada le importa, sino si se hubiera aadido pena; porque la pena aadida hace que se incurra en ella respecto todos, porque en este caso no investigamos quin le importe. Porque cuando uno solo de los herederos prohibe, estn obligados todos los herederos, pues le interesa al que se le prohibi que por nadie se le prohiba. 4. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro XII. Lo mismo diremos, tambin st yo hubiera estipulado que ni por ti ni por tu heredero habra dolo, y hubiere fallecido el que prometi 6 el que estipul habiendo dejado muchos herederos. 1.Escribe Catn en el libro dcimo quinto, ue habindose prometido la pena de cierta cantidad, si se hubiera hecho alguna cosa de otro nodo, y habiendo fallecido el que la prometi, si uno de los muchos herederos hubiere obrado contra lo que se convino, se incurrir por todos los herederos en la pena con arreglo su porcin de herencia, por uno solo con arreglo su propia porcin. Por lodos, si el hecho, sobre que se convino, fuera indivisible, como que se haga un camino, porque lo que no se puede dividir en partes se considera hecho en cierto modo por todos. Mas si se hubiera convenido sobre cosa que admita divisin, como que no se conduzca ya ms, entonces el heredero que obr en contra de esto incurre l solo en la pena con arreglo ti su porcin. La razn de la diferencia es esta, que se considera que en el primer caso, como no se podra incurrir en culpa sino jan.
(4) lviii., Ha.

Idem iuris est et in illa stipulatione: mihi heredique meo habere Iieere'l 1.Sed haec differentia illarn babel rationem, quod, ubi unus ex heredibus prohibetur, non potest coheres ex stipulatu agere, cuius nihil interest, nial poena subiecta sic; nam peona subiecta effleit, al omnibus eommittatur, quia hic non quaerimus, cuius intersil. Enimvero ubi unus ex heredibus prohibat, omnes tenentur heredes, interest enim prohibiti, a nemine prohiben.

4. PAULUS libro XII. ad Sabinurn. - Eadem dicemus, el si dolum aboses a te, heredeque tuo stipulatus sim, el aut promissor, aul stipulator pluribus heredibus relictis deceaseril.

1.Cato libro quinto decimo scribit, peona cerpecunise promisea, si quid autor factum uit, mortuo promissore si ex pluribus heredibus unus, contra quam cautum sit, feceril, aut ab omnibus heredibus poenam committi pro portione hereditaria, aut ab uno pro portione sua. Ab omnibus, si id factum, de quo cautum est, individuum uit, vel. uti: iter fien, quia, quod in partes dividi non potest, ab omnibus quodammodo factum videretur. Al si de co cautum sil, quod divisionem recipial, veluti: amplius non agi, tum eum heredem, qui adversus ea fecit, pro portione ana solum poenam committere. Differentiae hanc esse rationem, quod in priore casu omnes coinmisisee videntur, quod nisi in solidumpeccari non poteril, illam etipula. tionem (5). per te non fien, (6) quominus mihi ire agere liceat? Sed videamus, no non idem hic alt; sed magia idem quod in fila stipulatione, Titae
(1) Ut

) lre,ineertajlat. (3) segn oorreocidn del odiee FI.; Mvo, Tair. segun la iscr ura origtnai, Br.
Touo W es

ezuolvi p01511, Rol. Vulg.

en Rol.

(5) prsestarl non potu.rit, nl la JHs ItIpulatIono, otro* (3) neque por hsred.m tania, usurta Vwtg.

522

DIGESTO.LIBRO XLV: TTULO 1

tium heredemque eius ratum habiturumb (1) nam bao stipulatione et solus tenebitur, qui non habuent ratum, et solus aget, a quo fuerit petitum; idque et Marcello videtur; quamvis ipse dominus pro parte ratum habere non potest.

2.Si is, qui duplam stipulatns est, decesserit plunibus beredibus relietis, unusquisque ob evietionem suae partis pro portione sua habebit actionern. ldemue est in stipulatione quoque rructuaria, et damni inf'ecti, et ex operis novi nuntiatione; restitui tarnen opus ex operis novi nuntiatione pro parte non potest. Hace utilitatis causa ex parte stipulatorum recepta sunt. Ipsi autem promissoni pro parto noque restitutio, neque defensio contingere potest. 5. Poi.woi.aus libro XXVI. ad Sabnun. - Stipulationum aliae judiciales sunt, aliae praetoriae, aliae conventionales, aliae communes praetoriae, ci iudiciales, ludiciales sunt duntaxat, quae a mero iudicis offieio proficiscuntur, veluti de dolo cautio; praetoriae, quae a mero Praetoris ot'ficio proficiacuntur, veluti damni infecti. Praetorias autem atipulationes sic audiri oportet, ut in bis contineantur etiam aediliciae; nam et hae ab iurisdietione veniunt. Conventionales sunt, quae ex con~ ventione reorum fiunt, quarum totidem genera sunt, quet, paene dixenim, rerum contrahenda-. mm; nam et ob ipsam verbomura obligationem (2) unt, et pendent ex negotio contracto. Communes sunt atipulationes, veluti rem saivam fore pupilli; nam et Praetor iubet ram saivam fore pupillo eaven, et interdum iudex, si aliter expedir hace res non potest. It.em duplao stipulatio venit ab indice, aut ab aedilis Edicto.

tamente, todos incurrieron en la estipulacin, qno se har por ti que no me sea licito pasar y conducir? Mas veamos si en este caso ser lo mismo; pero ms bien es lo mismo que en esta estipulacin, alo ratificarn Ticio y su heredero? porque en esta estipulacin estar slo obligado el que no hubiere ratificado, y ejercitar la accin slo aquel quien se hubiere pedido; y esto le parece tambin Marcelo; aunque el mismo dueo no puede ratificar en parte. 2.Si el que estipul el doble hubiere fallecido dejando muchos herederos, cada uno de ellos tendr con arreglo su porcin accin por la eviccin de su parte. Y lo mismo es tambin en cuanto la estipulacin por los frutos, y por dalo que amenaza, y por denuncia de obra nueva, pero en virtud de la denuncia de obra nueva no se puede restituir en parte , su primitivo estado la obra. Esto se admiti por razn de ullidad por parte de los que estipulan. Mas al mismo que promete. no le puede corresponder en parte ni la restitucin, ni la defensa. -Unas estipulaciones son jpdiciafes, otras pretorias, otras convencionales, y otras comunes, pretorias y judiciales. Son judiciales solamente las que provienen de mero. ministerio del juez, corno la caucin de dolo; pretorias, las quedimanan de mero ministerio del Pretor, como la de dao que amenaza. Mas conviene que las estipulaciones pretorias se entiendan de modo que en ellas se comprendan tambin las edilicias; porque tambin stas dimanan de jurisdiccin. Son convencionales las que se hacen por convencin de los reos, de las que hay tantas especies, por decirlo as, como cosas que se contratan; porque se hacen por causa de la misma obligacin verbal, y dependen del negocio Contratado. Son comunes las estipulaciones, como la de que est salvo la cosa del pupilo; porque tambin el Pretor manda que se le d caucin al pupilo de que quedar salvo su cosa, y veces el juez, si de otro modo no se puede resolver este negocio. Asimismo, la estipulacin del duplo proviene del juez, del Edicto del edil. 1.Mas la estipulacin es una frmula de palabras con las que el que es interrogado responde que dar har aquello por que fu interrogado. 2.La satisdacin es una estipulacin que obliga al que promete de suerte que se reciban tambin de l prometedores, esto es, personas que prometen lo mismo. 3.Mas se dijo recibir satisdacin del mismo modo que satisfacer; porque coiio se le daba uno aquello con que estaba contento, se dijo que se te eatisfacla; y del mismo modo, como aqullos, con quienes uno se haba de contentar, eran dados da modo que se obligaban verbalmente, se dijo que se recibia satisdacin. Si hubieres prometido el capital, y una pena, si aqul no hubiese sido pagado, aunque uno de tus herederos hubiere pagado su porcin de capital, incurrir, sin embargo, en la pena hasta que se pague la porcin del coheredero. 4.-.-Y lo mismo es en cuanto la pena dimanada de compromiso, si uno hubiere obedecido, y otro no, la sentencia del juez. Pero se le debe dar satisfaccin por el coheredero; porque en estas estipulaciones no se puede establecer otra cosa sin injuria del que estipula. (3) exproinllsores, Vulg.
1 4) parte, Vulg.

5. Portrpouo, Comentarios d Sabino, libro IKT'I.

1.Stipulatio autem est verborum conceptio, quibus-is, qui interrogatur, daturum faeturumve se, quod interrogatus est, reaponderit. 2.Salle acceptio est etipulatio, quae ita obligaL promissorem, ut adpromissores (3) quoque ab 00 accipiantur, id est, qui idem promittunt. 3.Satis autem accipere dictum est eodem modo, quo satisfacere; nam quia id, quo quia contentus erat, ei praestabatur, satisfteri dictum est; et similiter quia tales, quibus contentus quis futurus esset, ita dabantur, ut vei'Lis obligarentur, satis accipi dictum est. Si sontem promiseris, et si ea soluta non eseet, poenam, etiamsi unus ex heredibus tuis portionem suam ex serte (4) solverit, nihilominus poenam committet, donee portio coheredis solvatur. 4,Idemque est de poena ex compromiaso, si unus paruerit, alter non paruerit sententiae iudicte. Sed a coherede ei satisfieri debet; neo enirn aliud in his stipulationibus sine injuria stipulatoris constitui potest.

tado por Br.


(5)

(1) Pautes respondil, non esas Idem, inserta el

r4dice ci-

ipsae ex verborum obilgatione, otros en Rol,

DIGESTO LtiRO XLVi TITULO 1

23

bonis interdictum est, stipulando sibi acquirit (2); tradere vero non potest, vel prornittendo obligan, el ideo nec fldeiussor pro eo intervenire poterit, Sicut neo pro furioso.

6.

ULPIANUS (1)

libro I. ad Sal.inun. - le, en

6. ULPIANo; Comentarios Sabino, libro 1. Aquel l quien se le puso interdiccin en los bienes, estipulando, adquiere para si; mas no puede hacer entrega, obligares prometiendo; y por lo tanto, no podr intervenir fiador por l, as como tampoco por el furioso. La condicin imposible, cuando se formula para hacer, obsta . las estipulaciones, al contrario que si tal condicin se insertase en esta estipulacin: si no subiere al cielo; porque es til y de presente, y comprende el dinero prestado.
8. PAULO; Comentarios 4 Sabino, Libro 11. - En esta estipulacin: si en las calendas no hubieres entreado el esclavo Stico, prometes dar diez fallecido el esclavo, se pregunta, si inmediatamente se podra ejercitar la accin antes de las calendas. Sabino y Prculo opinan, que el actor debe esperar al da; lo que es ms verdadero, porque toda la obligacin fu contrada bajo condicin y 5. trmino; y aunque se considere que se incurri en ella en cuanto la condicin, queda, sin embargo, el trmino. Mas se puede ejercitar desde luego la accin contra el que prometi de este modo: si dentro de las calendas no hubiere tocado con el dedo al cielo; y esto aprueba tambin Marcelo.

7. IDEM (3) libro VI. ad Sabinurn.Impossibiiis condilio, quum in faciendum concipitur, stipulationibus obstat, aliler atque si taus conditio inseratur stipulationi, si in eoelum non ascendorit (4); nam (5) utilis et praesens est, el pecuniam credi1am eontinet.
S. PA.ULUS libro II. ad Sabinurn. - 1 n lila stipulatione: si kalendis Si Ti ti non dederis, decern, dare spondes? mortuo homine quaeritur, an atatim ante kalendas agi poasit. Sabinus, Proculus, exapectandum diem actor (6) putant; quod est verius, tota enim obligatio sub conditione et in diem collata est; el licel ad conrlitionem eornmitti videatur, dios tamen auperest. Sed eum eo, qui ita -promisit: si otra kalendas dgito coeluui non tetigenl (7), agi protinus potest; hace el Marcellus pro bat.

7. Er. 5115510; Comentarios 4 Sabino, libro Vi. -

9. Posipornus libro II. ad Sabin.um. - Si Titius et Seius separatim ita stipulati essent; undum illum si illi non dederis, mihi daro spondes? finem dandi alter fore, quoad iudicium acciperetur, et ideo occupantis foro actionem.
10. IDEM libro 211. ad Sabinum. Hoc jure utirnui, nl ex hac stipulatione: si Lucius Titius ante kalendas Majas o ltaliam non venerit, decem daro spondes? non ante peti quidquarn possit, quam expioratum sil, ante earn diemin italiani venire Ti. tium non posee, neque venisse, sive vivo, sive mortuo id accidenit.

9. Poseoruo; Comentarios &Sabino, libro II. Si Tiio y Seyo hubiesen estipulado por separado de este modo: si no le hubieres dado 5. aqul este fundo, prometes drmelo el fin para drselo al otro ha de ser hasta que se acepte el juicio, y por lo tanto la accin habr de ser del ocupante. Observamos este derecho, que en virtud de esta estipulacin: prometes dar diez, si Lucio Ticio no hubiere venido 5. Italia antes de las calendas de Mayo? no se puede pedir cosa alguna antes que se haya averiguado que Ticio no poda venir, ni vino, 5. Italia antes de aquel da, ya si esto aconteciere viviendo l, ya si habiendo muerto. 11. PAuto; Comentarios Sabino, libro II'. - Se considera que mientras el hijo est en la ciudad adquiri, si estipulara, para su padre, que hubiese vuelto de los enemigos. 12. PoMpoNlo; Comentarios 4 Sabino, libro V. Si yo hubiere estipulado as: prometes que se daran diez cinco? so deben los cinco; y si de este modo: prometes que se darn en las Calendas de Enero, en las de Febrero? es lo mismo que si yo hubiera estipulado para las calendas de Febrero. El que estipula para antes de las prximas calendas es semejante al que estipula por las calendas.
10. EL MISMO;

Comentarios Sabino, libro II!.

11. PAsitOs libro It. ad Sabinuin. - Filius dom in civitate est, si stipuletur, patri reverso ab hostibus videtur acquislisse.
12. POMPONIUS

pulatus fuero: decem aut quinque dan spondes? quinque debentur; et si La,.kalendis Ianuariis, ruariis dan spondes? perinde est, quasi vel Feb quasi kalendis Fcbruariis stipulatus sim.
13. ULPEANUS libro XIX. ad Sabinun'&.Qui ante kalendas proximas stipuletur, simuiis est ei, qui kalendis stipulatur.

libro Y. ad SabirLum.Si ta cli-

18.

ULPIANO;

Comentarios 4 Sabino, libro XIX.

14. PoMPoNius libro V. ad Sabinum.Si ita stipulatus essem abs te: domumaedificarif vel (8) lieredem meum damnavero irisulam aedillcare, Celso plaeet, non ante agi poese ex ea causa, quam

14. PoMPoNIo; Comentarios 4. Sabino, libro V. -. Si yo hubiese estipulado de ti de este modo prometes que se edificar una casa?, yo hubiere condenado 5. mi heredero 5. edificar una casa, le pa-

dice citado por Br. (2) Paules, Vutg.

(2) qu meliorem ondtoiem cius UC8rei inserta el c(8) Taur. seqn la escrltisra original; sL nurIa i co' rreccidn del cdice FI., Br.

(1) Iuai

foL

(5) Taur. segn La escritura original; hie, uiserta la correocidn del cdice FI., Br.

(4) amando-ra, HaL.ascendero, os cdices citados por Br.

(7) tetlgerim, Bat.

8)

aettonls, Ha.

524

DIGE5TO.LTBO XLV: TfTULO 1

teinpus praeteriisset, que nsula aedificari posset; nec fideiussores dati ante diem tenebuntur.
1. IDEM libro XXVII, ad Sabinum. - Et ideo haesilatur, si aliqua para insulae fanta sit, deinde incendio consumta sil, an integrum tempus computandum sil rursus ad aedificandam insu 1am, an vero reliquum duntaxal exspectandum, quod deerat. Et venus est, ut integrum el detur. 18. IDEM libro VI. ad Sabiaum. - Si Stichum aut Parnphilum mihi debeas, et alter ex jis meus factus sil ex aliqua causa, reliquum (1) debetur mihi a te. 1.Stipulatio huiusmodi: in anuos singulos, una est, et ineerta, et perpetua, non quemadmo.dum simile legatum marte legatarii liniretun. 17. ULPIANUS (2)

rece bien Celso, que no se puede ejercitar accin por esta casa antes que haya transcurrido el tiempo en que se podra edificar la casa; y los fiadores dados no estarn obligados antes del plazo.

15. E t M 1 S LS o; Co,nenl,arios Sabino, libro XXVII. - Y por este, si se hubiera hecho alguna

parte de la casa, y despus hubiera sido consumida por un incendio, se duda si de nuevo se habr de computar ntegro el tiempo para edificar la casa, si solamente se habr de atender al resto que fa!taba. Y es ms verdadero que se le d integro. Si me debieras el esclavo Stico, Pnfilo, y uno de stos hubiera sido hecho mo por alguna causa, se me debe por ti el otro. 1.Esta estipulacin: en cada ao, es una, incierta, y perptua, y no se extinguir la manera que un legado semejante, con la muerte del legatario. 17. Li L 1 A N o; Comentarios 4 Sabino, libro XXVIII. - No es vlida una estipulacin habindose dejado la condicin al arbitrio del deudor que promete.

16.

EL MISMO;

Comentarios 4 Sabino, Libro VI.

Stipulatio non valet ti re promittendi arbitrium collat.a conditione.


18. P0MP0NIUS

libro XXVIII. ad Sabinum.

idem promittit, ipso (3) jure amplius, quam seniel non tenetur.

libro X. ad Scbinum. - Qui bis

18. POMPONIO; Comentarios 4 Sabino, Libro X. El que promete dos veces la misma cosa no est obligado de derecho ms que una sola vez.

19. IDBM libro XV. ad Sabinum. - Si atipulatio facta fuerit: si culpa tua divortium factum fucrit, dan? nulla stipulatio est, quia contenti esas debemus poenis lege (4) comprehensis, nisi si el stipulatio tantundem habeat poenae, quanta lege sil cornprehensa. 20. ULP1ANUS libro XXXI V. ad Sabium. Ruiusmodi atipulationes non sunt mutiles: tquod tibi Titius debet, quum debitor esse desierit, dare spondes? nam valet stipulatio, quasi sub quavis ala conditione concepta.

19. EL MisMo; Comentarios 4 Sabino, libro XV. - Si se hubiere hecho esta estipulacin: ,prometes dar, si por tu culpa se hubiere hecho divorcio? es nula La estipulacin, porque debemos contentarnos con las penas comprendidas en la ley, ti. no ser que tambin la estipulacin contenga tanta pena cuanta se hallo comprendida en la ley. 20. U L r 1 A NO; Co,nenlarios 4 Sabino, Ubre XXXJ V.No son intiles las estipulaciones de esta naturaleza: qpro metes dar lo que Ticio te debe, cuando haya dejado de ser deudor? porque es vlida la sUpulacin, corno si hubiera sido formulada bajo otra condicin cualquiera.

21. PoMpoNlus libro XV. ad Sabinum.. - Si divortio fado ea, quae nihil in dote habeat, dotis nomine centum dan atipuletur, vel quae oentum duntaxat habeat, dueenta dotis nomine dan stipuletur, Proculus sit, si ducerita stipuletur, quae centum habeat, sus dubio centum quidem in obligationeni venire, ala autemcentum actione de dote deben; dicendum itaque eat, etiamsi nihil sit in dote, centum lamen venire in stipulatione, Sicuti quum ffliae, vel matri, vel sorori, vsi ah cuihihel dotis nomine legaretur, utile legaturn esset.

21. PoMPor.uo; Comentarios 4 Sabino libro XV. Si hecho el divorcio estipulara la que no tuviera nada en dote que se den ciento fi titulo de dote, si la que tuviera solamente cien estipulara que se dieran fi titulo de dote doscientos, dice Prculo, que si estipula doscientos la que tiene ciento, vienen sin duda comprendidos los ciento en la obligacin, pero que los otros ciento son debidos por Ja accin de dote; y as se ha de decir, que aunque no haya nada en dote, vienen, sin embargo, comprendidos ciento en la estipulacin, as como seria til el legado cuando por razn de dote se le legase fi la hija, la madre, fi la hermana, fi otra persona cualquiera.
22. PAULO; Comentarios et Sabino, libro IX. -Si yo hubiere estipulado de ti lo que crea que era oro, siendo cobre, me quedars obliado por razn de este cobre, puesto que consentimos respecto fi la cosa corprea; pero ejercitar contra t accin por la clusula de dolo malo, si fi sabiendas me hubieres engaado.

22. PAULIJS libro IX. ad Sabinuni,Sj id, quod aurum .putabam, quum aes esset, alipulatus de te fuero, teneberis mihi huius aeris nomine, quoniani in corpore consensenimus; sed ex do[ mal clausula tecum gam, si seiens me fefelleris.

(1) re1tqnns Valg. (5) Idcm' IaL. ca La correcein del cddice Fi.; Meo por Ipso, 2}zur. segn la escritura original, Br.

(4) Los cdices citados por Br.; legum, el cduis FI.

DIGESTO*LIBRO XLV: Tf!rTJLO i


28. POMPONIUS libro IX. ad Sabinum. - Si ex legati causa, aut ex stipulatu hominem certum mihi debeas, non autor post mortem eis tenearis mihi, quain si por te steterit, quominus vivo co eurn mibi dares; quod ita fIL., si aut interpellatus non dedisti, aut oceidisti eum. 24. PAULUS libro IX. ad Sabinu,n. - Sed si ex stipulatu Stichum debeat pupillus, non videbitur per eum mora flor, nL rnortuo co tenealur, nisi Si tutore auctore, ant solus tutor' n terpell etu r.

55

28. PosiPoNio; Comentarios 4 Sabino, libro 1X. - Si por causa de legado, de Ioestipulado me debieras cierto esclavo, despus de su muerte no me estars obligado de otro modo, Sino si en ti hubiere consistido no drmelo viviendo l; lo cual suceder sai, si habindotelo pedido no lo diste, lo mataste. por virtud de lo estipulado un pupilo debiera el eaclavo Stico, no se considerar que se incurre en mora por l, de modo que muerto aqul quedo l obligado, no ser que sea demandado con la autoridad del tutor, que sea demandado slo el tutor. 25. PoMnoNlo; Comentarios 4 Sabino, libro. XX. - Si yo estipulara lo que ya se me deba en virtud de estipulacin, por razn de cuya estipulacin el prometedor estuviera exento con excepcin, se obligar en virtud de la estipulacin posterior, porque la anterior ser como nula pon obstar la excepcin. Sabemos que en general son de ningn valor las estipulaciones torpes;
27. PoMpoNio; Comentarios 4 Sabino, libro XXZL - como si alguno prometiera que har un honicidio, un sacrilegio. Mas tambin se comprende en & ministerio de! Pretor denegar accin por tales obligaciones. 1.Si yo hubiere estipulado de este modo: l,prometes dar, si dentro de un bienio no hubieres subido al Capitolio? no pedir con derecho sino transcurrido el bienio.
26. ULPIANo; 24. PAULO;

Comentarios 4 Sabino, libr IX.Si

POMP0NIUS libro XX. adSabinum.Si dan 25. stipuler id, quod mihi iam ex stipulatu debeatur, cuius stipulationis nomine exceptione tu tus sit prornissor, obligabitur ex posteriore atipulatione, quia superior quasi nulia sic exceptione obstante.

28. ULPIANUS libro XLII. ecl Sabinura, Generaliter novimus, torpes stipulationos nullius esse momanti;
POMPONIUS libro XXII. ad Sabinum. - vel27. uti si quis bomicidium, vol sacnilegium se facturum promitta. Sed et ofcio quoque Praetonis continetur, ex huiusmodi obligationibus actionem denegari. 1.Si stipulatus hoc modo fuero: si intra biennium Capitoliurn non ascenderis, ( 1 ) danif non alai praeterito biennio recto petam.

Comentarios 4 Sabino, libro XLII.

PAuLuS ( 2 ) libro X. cii Sabinum. Si rem 28. tradi atipulamur, non intelligimur (3) proprietateni alas dan stipulatori, sed tantuni tradi (4).

28, PAULO; Comentarios 4 Sabio, libro X. -Si estipulamos que se entregue una cosa, no entendemos que se le d su propiedad al estipulante, sino solamente que se le entregue. 29. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XL Vi. - Debemos saber, que en las estipulaciones hay tantas estipulaciones cuantas son las sumas, y que hay tantas estipulaciones. cuantas son las especies. Segn lo que acontece, que, mezclada una suma una especie, que no estuvo comprendida en la estipulacin anterior, no se hace novacin-sino que esto hace que haya dos estipulaciones. hias aunque se haya establecido que sean tantas las estipulaciones como sumas, y que sean tantas las estipulacionos como cosas, sin embargo, si alguno hubiera estipulado el dinero, que est la vista, un mantn de dinero, no hay, t.antas estipulaciones, como monedas, sino una sola estipulacin; porque es absurdo que haya una estipulacin por cada moneda. Es sabido que tambin es una sola la estipulacin de los legados, aunque sean muchos los objetos corpreos, muchos los legados; mas tambin es una sola la. estipulacin de la familia, de todos los esclavos; asimismo es una sola la estipulacin de una cudniga de los esclavos de litera; mas si alguno hubiera estipulado una y otra cosa, hay tantas estipulaciones, como entidades corpreas. 1.Si de un ladrn hubiera yo estipulado un esclavo, se pregunt si ser vlida la estipulacin. Promueve la cuestin, que de ordinario se considera que estipul un esclavo mo; mas no es vlida Ja

29. ULPIANUS libro XLVI. ad Sabinum.Scire debemus, in stipulationibus Lot case stipulationo, quot summae sunt, totque case stipulationes, quot apecies sunt. Sccundum quod evenit, ut mixta una summa, vel specie, quae non fuit in praecedenti atipulatione, non fiat novado; sed efficit, duas (5) case stipulationes. Quamvis autem placuerit, Lot esge stipulationes, quot summae, totquc esaestipulationes, quot res, taxnen si peouniam quia, quae in conspeotu (6) est, stipulatus. sit, vel acervum pecuniae, non tot sint atipulationes, quot numorum corpora, sed una stiputatio; nam por singulos denarios singul-as case stipulationes, absurdum est. Stipulationem quoque Jegatorum constat unam esas, quamvis p[ura corpora alnt, vel piura legata; sed aL famuliae, vel omnium servorum stipulatio una caL; itemque quadrigae ant lecticaniorum atipulatio una est; aL si quis illud et illud stipulatns sit, tot stipulationes Bunt, quot corpora.

1.Si a fur hominem sim stipulatus, guaca e turn caL, an stipulatio valeat. Movet quaestionem, quod atipulatus hominem pI erumque (7) meum videor; non valet autem huiusmodi stipulatio, ubi
(t) centnm, inserta V'ulg. (2) Pampanilla, Mal. (5) .jntelliglmua, Jal. Viii9. (4) ram, inserta Ha.

(5) diversas, otros en Ha. (6) 51u8, tnsertan JaL Vulg. (?) plerumqus, omaenla Ial. Vulg.

526

DIGESrO.LIBRO XLV: TfTULO 1

quia rom anam stipulatus est; et contat, si quidein ita stipulatus sim: quod ex causa condictionis dare facere oportet atipulationem valoro; si vero hommcm dan stipulatus fuero, nullius momenti case stipulationem; quodsi postea sine mora deeessisse proponatur servus, non (1) tener furem condictiono, Marcellus ait; quamdiu enim vivit, condici poterit, at si decessisse proponatur, in ea conditione est, ut avaneseat condictio propter atipulationem.

estipulacin en laque alguien estipul una cosa suya propia; y es sabido, que, si verdaderamenteyo hubiera estipulado as: prometes lo que se debe dar hacer por causa de condicclnb es valida, la estipulacin; pero si yo hubiere estipulado que se me d el esclavo, la estipulacin es de ningn valor; mas si se expusiera que despus falleci el esclavo sin haberse incurrido en mora, dice Marcelo, que no est obligado por la condiccin el ladrn; porque mientras vive podr ser reclamado por la condiccin, pero si se dijera que falleci, est en el caso do que Be extinga la condiccin por virtud de la estipulacin. - Se ha de saber en general, que si alguno escribi que l haba sido fiador, se considera que todo se hizo con solemnidad. 31. PoMroNlo; Comentarios tI Sabino, libro XXI V. - Si bajo condicin yo estipulara una cosa mala, es til la estipulacin, si no fuera ma al tiempo de cumplirse la condicin.
32. ULPIANo; Corzwntarios Sabino, libro XLVII. - Si se hubiese padecido error en cuanto al nombre del esclavo que estipulamos que se diera, est determinado, que, cuando hubiese certidumbre respecto al individuo, sea vlida la estipulacin.

80. IDAM libro XL Vil. ad Sabijusjrl. - Sciendum est generaliter, quodal cuis se scripserit udcivasisse, videri omnia soten niter acta.

80. Et mismo; Comentarios Satino, libro XL YE.

31. Powoxus libro XXIV. ad Sabiaum. - Si rem meam sub conditione atipuler, utilis est atipu-. aLio, si conditionis existentis tempore inca non sit.
32. ULPIANUS

in nomine servi, quena atipularemur dan, erratura fuisset, quuw de corpore coristitisset, plaeet stipuiationem valore.
POMPONIUS libro XXV. ad Sabinum. - Si 33. Stichus cerio die dan promisaus ante diem monatur, non tefletur promissor.

libro XLVII. ad Sabinum. - Si

33. Poixrorno; Comentarios tISabino, libro XXV. Si, habindose prometido que Stico seria dado en cierto da, falleciera alilos del da, no queda obligado el prometedor/ Hay mucha diferencia, 81 YO estipulara una cosa, cuyo comercio no puedo tener, si alguno la prometiera. Si yo estipulare una cosa, cuyo comercio no tengo, est determinado que es intil la estipulacin; y que, si alguno prometiera aquella cuyo comercio no tiene, esto le perjudica l y no mi.
PAULO; Comentarios Sabino, libro XTL 85. Si estipulo que se haga lo que la naturaleza no permite que se haga, no existe la obligacin, no de otra suerteque cuando estipulo que so d lo que no Be puede dar, no ser que en alguien consista que esto no se pueda hacer. 1.Asimismo, respecto lo que las leyes prohibenque se haga, si esto ha de guardar perptua causa de prohibicic, deja de haber obligacin, como si alguno estipulara que su hermana se hubiera de casar con l; porque aunque no sea perptua la causa, como acontece en cuanto la berniana adoptiva, se ha de decir lo mismo, porque es desde luego contra las buenas costumbres. 2.Si al dar al tomar en arrendamiento, 6 al vender 6 comprar alguno no hubiere respondido la pregunta, si, no obstante, se consiente en lo que se respondi, es vlido lo que se hizo, porque estos contratos se confirman no tanto con palabras, sino por el consentimiento.

34. ULPiANUS libro XL VIII. ad Sabinurn. Multum interest, utrurn ego atipuler roca, cuius eonimercium habere non possum, an quia promultat. Si stipuler:rem, cuius commercium non babeo, inutilem case stipulationem placet; si quia promittat, cuius non commercium babet, ipsi nocere, non mihi.

84.

ULPIo;

Comentarios Sabino, libro XL Viii.

85. PAULS libro XII. ad Sabinum, - Si atipuion, ul id fiat, quod natura fieri non concedit, non magia obligatio consistit, quam quum stipulor, ut

detur, quod dan non potest, nisi por quem stetit, quominus facere id poasit.

1.Item quod leges fien prohibcnt, si perpetuam causam (2) servatur'um est, ceasal obligatio, veluti si sororern nupturam sibi aliquis stipuletur; quam quam etiatu si non sit perpetua causa, ut recidit (3) in sorore adoptiva, idem dicendum Bit, quia statim contra mores siL (4). 2.Si in locando, conducendo, vendendo, emendo ad interrogationein quia non responderit, si Lamen consentitur in id, quod responsum est, valel quod actum est, quia hi contractus non tam verbis, quam clisensu confirmantur.

quia, quum aUtor eum convenisset obligan, aliter per machinationein obligatus esi, enit quidemn subtilitati urja obatriatus, sed doli exceptione uti potest; quia enim por dolum obligatus cgt, competit
(1) non, omteia el cdmoe oitad por Geb. (2) prnh1Wtiona, tnsra Vag.

36.

ULP1ANIJS

libro XLVIII. ad Sabinum. - Si

- Si alguno, habiendo convenido obligarse de un modo, se oblig de otro por ardid, quedar ciertamente obligado por rigor del derecho, pero puede utilizar la excepcin de dolo; porque como se
(3) accidit Hai. (d) St, Hai.

86. ULPmA.NO; Comentarios d Sabino, libro XL Viii.

DGE8TO LIBRO LV: TfTULO 1

527

el exceptio. Idem est, et si nulius dolus interoessit atipulantis, sed ipsa res in se dolum habet; quum enini quia petat ex ea stipulatione, hoc ipso (1) dolo facit, quod petit.
37, PALJLUS libro XII. cid Sabinum. Si cortos numos, puta qui in arca sint, stipu.lStuS slm, et bi sine culpa promissoris perierint, nihil nobis debetur.

oblig por dolo, le compete Ja excepcin. Lo mismo ea, tambin si no medi dolo alguno del estipulante, sino que la misma cosa contiene en st dolo; porque cuando uno pide en virtud de esta estipulacin, obra con dolo por lo mismo que pide.
37. Pui.o; Comentarios 4 Sabino, Libro XII. Si yo estipulara ciertas monedas, por ejemplo, las que estn en una caja, y se hubieren perdido sin culpa del prometedor, no se nos debe nada.
38. UL.HANO;

38. ULPIANUS libro XLIX. cid Sabinum.Stipulatio ata: habero licere spondea? hoc continet, ut Iiceat habere, neo par quemquam omnino fle rl (2), quominus nobis habere Iiceat; quae res faciL, uLvideatur reus promisisse, par omnes futurum, ut tibi habere liceat; videtur igitur alienum facturn promisisse; neme autem alienum factum promittendo obligatur; eL ita utimur; sed (3) Be obbgat, no ipse faciaL, quominus habere liceat.; obligatur etiam, ne heres suus faciaL, vel quia ceterorum successorum efficiat, ne habere liceat. 1.Sd si quis pronhittat, per simm non fien praeter heredem suum, dieendurrr est, inutiliter cuna prornittere factum alienuui. 2.At si i..uis velit facturn alienum promittere, poenam, vel quanti ea res sit, potest promittere. Sed quatenus habere licere videbilur? Si nemo controversiazn faciat, hoc caL neque ipse reus, neque heredas eius, beredunive successores. 3.Si quia forte non de proprietate, sed de possessione nuda eontroversiam fecerit, vel de usufructu, val de usu, vel de quo alio iure eius, quod distractum est, palam est, committi stipulationem; habere enim non licet ei, eni aliquid minuitur ex jure, quod habult. 4.Quaesitum est, utrum propriam demum ram, an et alienam promittere posait habore libere. Et magis est, ut et alionam promitti poseit; quae res ita effecturn habebit, si propria esse promissons coeperit; quare si perseveraverit aliena, dicenclum enit, stipulationem non committi, nisi poena adiecta siL, quum neque per eum, neque per sucee;sorem eius quidquam factum sit. 5.Sicut autem ex parte re successores eles um ipso tenentur, ita etiam ex parte actoris (4) committitur stipulatio ipsi atipulatori ceterisque, quicunque ej suceedunt, scilicet si rem ipsi (5) habere non licuerit; ceterum si alii babero non linult, corto certius est, non committi stipulationem. Et nihil intererit, utrurn ita stipuler habere licere, an: mihi habere ibero. 6.Hi, qui sunt in aliena potestate, bis, in quorum sunt potestate, habere licere etipulari possunt ea ratione, qua caLera quoque his possunt stipulari. Sed si servus fuerit stipulatus sihi habere, quaesitum cgt, an recto stipulatus videatur. Et ait lulianus libro quinquagesimo (6) secundo Digestoruin, si servus atipuletur sibj babero coro, aut por se non fien, quominus babero stipulatori liceat, promittat, atipuletio, inquit, non conimittitur, quam(1) H&.. Vulg.; lisa, el cdice Fl

Comentarios 4 Sabino, Libro XLIX.

- Esta etipulacin: ,prometes que sea lcito iener? contiene esto, que sea licito tener, y que absolutamente por nadie se haga que no nos sea licite tener; lo cual hace que se considere que el reo prometi que por todos se habr de hacer que te sea licito tener; as, pues, parece que prometi un hecho ajeno; mas nadie se obliga prometiendo hecho ajeno; y as lo observamos; pero se obliga no hacer l mismo que no me sea lcito tener; se obliga tambin que su heredero no haga, que alguno de sus dems sucesores no haga, que no sea licito tener. 1.Pero si alguno prometiera que no se har por otro excepto su heredero, se ha de decir, que intilmente promete l un hecho ajeno. 2.Mas si alguno quisiera prometer un hecho ajeno, puede prometer una pena, cuanto impone. re la cosa. Pero Lemo se considerar que es lcito tener? Si nadie promoviera controversia, esto es, ni el mismo reo, ni sus herederos, los sucesores de los herederos. 3.Mas si acaso alguno promoviera controversia no sobre la propiedad, sino sobre la nuda posesin sobre el usufructo, 6 sobre el uso, sobre otro cualquier derecho de lo que se enajen, es evidente que se incurre en la estipulacin; porque no le es licito tener aquel quien se le disminuye algo del derecho que tuvo. 4.Se pregunt, si se podr prometer que sea licito tener solamente una cosa propia, si tambin otra ajena. Y es ms cierto, que se puede prometer tambin la ajena; lo cual tendr efecto de este modo, si hubiere comenzado ser propia del prometedor; por lo cual, si continuare siendo ajena, se habr de decir que no se verifica la estipulacin, no ser que se hubiera agregado una pena para cuando no se hubiera hecho cosa alguna ni por l, ni por su sucesor. 5.Mas as como por la parte del reo estn oblirados con l mismo sus sucesores, as tambin por a parte del actor tiene efecto la estipulacin para el mismo estipulante y para los dems, que le suceden, por supuesto, si ti. l mismo no le fuera licito tener la cosa; pero si no le fu lcito ti. otro tenerla, es ms que cierto que no tiene efecto la estipulacin. Y nada importar que yo estipule as!: que sea lcito tener, que me sea ltito tener. 6.Los que estb bajo potestad ajena pueden estipular que les sea lcito tener aquellos bajo cuya potestad est*'n, por la misma razn por laque pueden estipular para ellos las dems cosas. Mas si un esclavo hubiere estipulado que le sea licito tener para si, se pregunt, si se considera que estipul rectamente. Y dice Juliano en el libro quincuagsimo segundo del Digesto, que si un esclavo estipulara que le sea lcito tener para s, 6 prome(4) Taur. luctoriS, si cdice FI., Dr. (5) lpsis, Vuig.

(2) fist7lial. (3) al, m8era Vai.

(6) qalnquegosimo, oml(1a Vuig.

528

DIGESTO.LIBRO XLV: TfTULO 1

vis auferri res ei, et ipse ajferre eandem possit; non enim factm, sed ius in bac stipuationc vertitur. Quuni vero stipu1atur, por promissorem non flor, quominus sibi re agere Iiceat, non ius stipulationis, inquit, sed factura versatur. Sed videtur mihi, licet iuris verba contineat haec stipulatio: habere ilcere, tarnen sic esse accipiendam, ut in servo et in fihiofarnilias videatur actum osee de possessione retinenda, aut non auferenda, et vires habeat stipulatio.

fuera lcito tener, la estipulacin, dice, no tiene efecto, aunque l se le pueda quitar la cosa, y l mismo pueda quitarla; porque en esta estipulacin no se trata de algn hecho, sino de un derecho. Mas cuando estipula que por el prometedor no Se har que l no le sea licito pasar y conducir, no se trata, dice, del derecho de estipulacin, sino de un hecho. Pero ml me parece, que, aunque esta estipulacin sea lcito tener contenga palabras de derecho, ha de ser entendida, sin embargo, de modo que en cuanto al esclavo y al hijo de familias se considere que se trat de retener la posesin, de que no fuera quitada, y que tiene fuerza la estipulacin. 7.Hace quoque stipu1atio possidere mibi 7.Tambin es til esta estipulacin: qprolicero spondesv utilis e,t; quam stipulationezn sermetes que me sea licito poseer?; cuya estipulacin vus an pOSSit utiliter in guam personam concipere, veamos si podr formularla Iiati.lmente el esclavo videamus. Sed quamviscivil iure servus non pospara su propia persona. Mas aunque por derecho sideat, tamen ad possessionem naturalem hoc recivil no posea el esclavo, sin embargo, esto se ha ferendura est; et ideo dubitari non oportet, quin et de referir la posesin natural; y por lo tanto, no servus recto ita stipulelur, se debe dudar que tambin el esclavo estipula as rectamente. 8.Plano si tenere sibi licero stipulatux sil 8.Mas si el esclavo hubiera estipulado que servus, utilera esse stipulationem convenit; hect l Te sea licito tener, se convino que sea fdil la esenim poasidere civihiter non posaint, tenere tamen tipulacin; porque aunque no puedan poseer civileos nemo dubitat. mente, nadie, sin embargo, duda que ellos tienen. 9.sllabere dupliciter accipilur; nam et eum 9.La palabra tener se entiende de dos mababero dicimug, qui re dominus est, et eum, qui nerae porque decimos que tiene as el que es duedominus quidem non est, sed tenet; denique babo. o de la cosa, como el que ciertamente no es dueo, re rem apud nos depositam solemus dicere. pero la tiene; y finalmente, solemos decir que tenemos la cosa depositada en nuestro poder. 10.Si quis ita etipulatus fueril: uti frui sibi 10.Si alguno hubiere estipulado as: que le Iicere, ad heredera ata stipulatio non pertinet. sea licito usufructuar, esta estipulacin no pertenece al heredero. 11.Sed otsi non addiderit sibi, non puto 11.Pero aunque no se hubiere aadido le, stipulationem de usurructu ad heredera transire; no opino que la estipulacin sobre el usufructo pase eo'ue iure utimur al heredero; y este derecho observamos. 12.Sed si quis uti fru licero sibi heredique 12.Mas si uno hubiera estipulado que ?l SUO, stipulatus sit, videamus, an heres ex stipulay su heredero les sea licito usufructuar, veamos tu agere poasit. El putem, posse, licet diversi sint si el heredero podr ejercitar la accin de lo'estifructus; nam et si re agere stipuletur sihi heredipulado. Y yo opinara que puede, aunque sean dique suo coro, idem pro baverimus. versos los usufructos; porque tambin si estipulara que l y su heredero les sea licito pasar y conducir, aprobaremos lo mismo. , 13.Si quia dolum malum promissoris here 13.Si alguno quisieraque no haya dolo malo disque eius abesse velit, sufflcere (1): ahease, del prometedor y de su heredero, basta que estipuabfutururnque esse, stipulari; si vero de plurium le: que nohaya ni Jo haya de haber; mas si quidolo cayere velit, necessarium mee adiici, Cui re siera tener caucin respecto al dolo de muchos, es dolus malus non abest, non abfuerit, quanti ea res necesario que se aada qprometes dar tanto dinecnt, tantam pecuniam dan spondes? ro cuanto valiere la cosa, si en este asunto no deja de haber, no hubiere dejado de haber, dolo malo? 14.Suae personae adiungere quis heredis por. 14.Cualquiera puede agregar su propia personam potest. sona la persona del heredero. fl 15.Pero tambin se podr aadir la persona 15.Sed et adoptivi patria persona coniungi potenit. del padre adoptivo. 16.Inter incertara certamque diem discri 16.Que hay diferencia entre el da incierto y men eme, ex co quoque apparet, quod corta dio el cierto aparece tambin de que lo prometido para promissum ve statim dan potest; totum enim meda cierto se puede dar aun inmediatamente; pordium tempus ad solvendum llbgrum promissori reque al prometedor se le deja libre todo el tiempo hinquitur; et (2) qui promisit: si aliquid factura intermedio para pagar; y no so considerar que el sit, vol quum aliquid factura sit, niel quum id que prometi si se hubiera hecho alguna cesa, 6 factum fuerit, dederit, non videbitur fecisse, quod cuando se hubiera hecho alguna cosa, hizo lo que promisit. prometi, sino cuando se hubiere hecho l hubiere dado aquella cosa. 17Alteri stipulari nemo potest, praeterquara 17.Nadie puede estipular para otro, salvo xi si servus domino, fihius patri stipuletur; inventas el esclavo estipulara para el seor, el hijo para sunt enira huiusmodi obhigationes ad hoc, UI unusel padre; porque estas obligaciones se inventaron quisque sibi acquirat, quo (3) sua interost; cete- para esto, para que en da cual adquiera para si por

tiera que por l no se hara que al estipulante no le

()

dicitaus , inserta Vag. 2) at, Hat. Vulg.

(3) quod, Ha. Valg.

DIGETO.LIBIO

xi.v: rfTvLo :i

529

rum, ut alii detur, nihil interest mea. Plane si 'vehin hoc facere,. poenam stipulari conveniet, ut, si ita factum non alt, ut compreherisum est, coinmit-. tatur (1) stipulalio. etiarn e!, cuius nihil interes; poeriain enim quuin stipulatur quia, non ihlud inspicitur, quid iutersit, sed quae sit quantitas, quaeque conditio stipulationis. 18.In atipulationihus quurn quaeritur, quid actuin siL, verba contra stipulatorem interpretanda sunt. 19.Eum, qui dicat: mihi decem, et Titio decern, oademdecern, non alia decem dicere credendum est. 20.Si atipuler alli (2), qiium mes interesset, videamus, an stipulatio cominittatur (3). Et ait Marcellus, stipulationem valore in specie huiusmodi. la, qui pupilli tutelam administrare coeperat, cessit administratione (4) contutori suo, et stipulatus est rem pupihli saivam fore; ait Marcellus, posse defendi, atipulationem va.lere; interesi enim ahpulatoris fien, quod atipulatus est, quum obligatus futurus esset pupilo, si aliter res cesserit. 21.Si quia inzulam faciendam promiserit, aut conduxerit, deinde ab aliquo (5) insu!am stipulatori fier stipulatus sit, aut si quis, quum promisisset., Titio fundum Maevium daturum, ant si ja non dedisset, poenam se daturum, stipulatus a Maevio fueri, fundum Titio datum ir, item si quis id locaveriL faciendum, quod ipse conduxenit, constal habero eum utdem ex beato actionem.

22.Si quia ergo stipulatus fuerit, quuni ana interesset ej dan, in ea cnt causa, ut valeat atipulatio. 23.Unde et si procuratori meo dan stipulatus sum, stipulatio vires habebit; et si creditori meo, quia interest mes, ne ve poena con*mittatur, vel praedia distrahantur, quae pignoni data erant. 24.Siquia ita stipulatus fuerit: lilum sistas (6)2 nulla causa est, cur non obligatio eonstat. 2.Aedem sacram, vol locum religiosum sedificani stipulari poasumus; alioquin nec ex beato agere pOasumus.
PAULUS libro XII. ad Sabinum. - Dominus 39. servo atipulando sibi acquirit; sed et pater filio, socundum quod leges permittunt. POMPON1US libro XX VIL ad Sabinum. - Si 40. filius meus servo meo atipuletur, acquiritur mihi.

lo que le interesa; mas nada me interesa que se he d a. otro. Y si ciertamente yo quisiera hacer esto, convendr que se estipule una pena, para que, si no se hubiera hecho tal como se consign, se incurra en la estiputin aun respecto de aquel a. quien nada le interesa; porque cuando alguno estpula una pena, no se mira lo que interesa, sinocul sea ha cantidady cul la condicin de la estipulacin. 18.Cuando en has estipulacions se duda qu es lo que se haya hecho, las palabras han de ser interpretadas en contra del estipulante. 19.Se ha de creer, que el que dijera: diez para mi, y diez para Ticio, se refiere . los mismos diez, no a. otros diez. 20.Si yo estipulara para otro, cuando a. mi me interesase, veamos si tend efecto la estipulacin. Y dice Marcelo, que la estipulacin es vlida en este caso. Uno, que habla comenzado a. administrar la tutela de un pupilo, cedi ha administracin a. su cotutor, y estipul que quedarian a. salvo Ion bienes de, pupilo; dice Marcelo, que se puede defender que es vlida la estipulacin; porque le interesa al estipulante que se haga lo que estipul, pues habra de quedar obligado al pupilo, si de otro modo hubiere cedido e! negocio. 21.Si alguno hubie'' prometido, 6 tomado en arrendamiento, la conatiuocin de una casa ,rdespus hubiera estipulado de alguno que se hiciera la casa para el estipulante, 6 si alguien, habiendo prometido que Merlo le dar un fundo a. Ticio, que, si ste no lo hubiese dado, l pagara una pena, hubiere estipulado de Mevio que se le d el fundo a. Ticio, y tambin si alguno hubiere dado en arrendamiento para que se haga lo que l mismo hubiere tomado en arrendamiento hacer, es sabido que l tiene la accin fitil de locacin. 22.Luego, si alguno hubiere estipulado que cuando 3. l le interesase se le diese 3. otro, estar en el caso de que sea vlida la estipulacion. 23.Por lo cual tambin si yo estipul que se le d 3. mi procurador, tendr validez la estipula. cin; tambin, si que 3. mi acreedor, porque mcmteresa, que no se incurra en la pena, que no. se enajenen los predios, que haban sido dados en prenda. 24.Si alguno hubiere estipulado as: prometes hacer comparecer 3. aqul? no hay causa alguna para que no subsista la obligacin. 25.Podernos estipular que se edifique un edificio sagrado fi algn lugar religioso; de otra suerte no podemos ejercitar ni la accin de locacin. El seor adquiere para si estipulando para su esclavo; pero tambin el padre estipulando para el hijo, en cuanto lo permiten las leyes.
40. POMPONIO;

39. Paut.o; Comenlaris Sabino, libro Xli. -

Comenf,arios d Sabino, libro XX VII.

Si mi hijo estipulara para un esclavo mo, la cosa se adquiere para m, Es evidente, que no hay duda alguna, si el que estipula para las calendas de Enero aadiera primeras 6 prximas. Mas tambin si dijera segundas terceras, a. otras cualesquiera, dirime igualmente la cuestin. Pero si no aadiera para qu calendas de Enero, os una cuestin de hecho (4) sdmlnlstr&tlonew, VaIg.
(5) aHo quo, Mal. (1) dotes, HaZ.

41. ULPIANUS libro L. ad Sabi.vium. - Eum, qui kalendis Ianuariis stipulatur, si adiiciat: primis val proximis, nullam habere dubitationem palam est. Sed el si dicat: secundis ve! tertiisb, ve! quibus allis, seque dirimit quaestioneni. Si autem non addat, quibus Ianuariis, facti quaestionein indueere, quid forte sensenit, hoc est, quid nter eos

41.

ULPIANO;

omentar-ios Sabino, libro L. -

(1) (5)

(8) Vdase a nota E.


TOMO 111ST

Hal. VuIg; comznitte$ur, el cSdlc FI. sIlcul, VuLg.

530

DIGESTO.LIBRO XLV: TfTULO 1

acti sit; utique enim hoc sequimur, quod actuni est, casque asaumemus; si autem non appareat, dicendutn est, quod Sab!nus, primas kalendas Eanuarias specandas. Plano si ipsa die kalendarnrn quia stipulationem iaterponat, quid equemur Et puco, actum videri de se4uentihus kalendis. 1.Quoties autem in obligationibus dios non ponitur, praesenti die pecunia debetur, nisi si locus adiectus spatium temporis inducal, quo illu poasit perveniri. Verum dios adiectus efflcit, no praesenti die pe'unia debeatur. Ex quo apparet, die adiectionem pro reo case, non pro atipulatore. 2.Idem in idibus etiani et nenia probandum est, et generaliter in omnibus diebus. 42. PoMpoNlus (1) libro XXVI1. ad Sabin,um. Qui hoc anno, aut hoc mease dan stipulatus sit, nisi omnibus partibus praeteritis anni, vol mensis, non (2) recto petet.
43. Ut.puwtjs ( 3 ) libro L. 'ad Sabinuin. -Si quia arbitratu, puta, Lucii Titii restitui sibi stipulatus est, deinde ipse stipulator moram fecerit quominus arbitretur Titius, promiasor, quasi moram fecerit, non tenetur. Quid ergo, si ipse, qui arbitrar debuit, morara fecerit Magia probandum est, a persona non (4) esse recedendum eius, cuius arbitrium insertuni est.

inducir qu es lo que acaso haya entendido, esto es, qu sea lo tratado entre ellos; porque ciertamente nos atetiemoi, lo que se trat, y aceptamos aquellas calendas; mas si no apareciera cules fueran, se ha de deir lo que Sabino, que se ha de atender A. las pniiiieris calendas de Enero. Pero si alguno interpusiera la estipulacin en el mismo da de las calendas, qu nos atendremos? Y opino que se considera que se trat de las siguientes calendas. 1.Mas cuando en las obligaciones no se pone da, se debe el dinero en el da presente, A. no ser que el lugar expresado requiera un espacio de tiempo para que se pueda llegar A. l. Mas el da expresado hace que no se deba el dinero en el da pro-. sente. De lo cual aparece, que la agregacin de da es A. favor del reo, no A. favor del estipulante. 2.Lo mismo se ha de admitir tambin en cuanto A. los duo y A. las nonas, y en general en cuanto A. todos los das.
42. POMPONIO; ('ornen farios Sabino, libro XXVII. El que hubiera estipulado que se le d en este ao en este mes, no pedir con derecho sino 'habiendo transcurrido todas las partes del ao del mes.

43. Urpi.No; Comentarios ti Sabino, libro L. Si alguno estipul que A. l se le restituya arbitrio, por ejemplo, de Lucio Ticio, y despus el mismo estipulante hubiere sido moroso para que Ticio d su arbitrio, el prometedor no est obligado como por haber incurrido en mora. Luego, qu se dir, si el mismo que debi dar su arbitrio hubiere sido moroso? Ms bien se ha de admitir, que no lta' que separarse de la persona cuyo arbitrio se consign.
44. PAULO; Comentarios Sabino, libro XL!. Y por lo tanto, si absolutamente no se diera el arbitrio, no vale nada la estipulacin, de tal modo que, aun cuando se hubiera aadido pena, no se incurre ciertamente en la misma.
ULPIANO; Comintarios d Sabino, libro L. 45. Lo que estipula el que est bajo la potestad de otro es considerado lo mismo que si ste mismo lo hubiese estipulado. 1.Y as como cualquiera puede estipular para cuando- muera, as tambin pueden estipular para cuando mueran los que estn sujetos A. aj enapoteatad. 2.Si alguno hubiera estipulado as: wromeles que despus de mi muerte se le dar A. mi hija? as: que despus de la muerte de mi hija se me dar A. o-ii? habr estipulado tilmente; pero en el primer caso le compete A. la hija la accin til, aunque no quede siendo heredera de l. 3,No solamente podemos estipular as: cuando mueras, sino tambin: si murieres; porque as como no hay ninguna diferencia entre estas expresiones: cuando vinieres, si vinieres, as tampoco la hay en stas: si murieres, y cuando murieres. 4.Se considera que el hijo estipula que se le d A. su padre, aunque no lo aada.

44. Pur..us libro XII. ad Sabinum.Et ideo si omnino non arbitretur, nihil vale atipulatio, adeo ut, et si poena adiecta alt, ne pisa quidem cornmittatur. 45. Ui..riai'us libro L. ad Sabinum.Quodcunque atipulatur la, qui in alterius potestate cal, pro eo habetur, ac si ipse esset stipulatus. 1.Sicuti, quum morietur quia, atiputari potest, ita etiam hE, qui subiecti sunt alienae potestati, quum morientur, stipulari possunt. * 2.Si La quia stipulatus sit: post mortein meam fihiae meae darib ve] ifa: post mortem flhiae meae mihi dan? utiliter erit stipulatus; sed primo casu fihiae utilis actio competit, hect heres el non existat. 8.Non solum ita atipulari possuinus; quum morieris, sed etiam; si morieris; asia sicuti inter hace nihil interest: quum venenis, aut: si veneris, ita nec ibi interest; si morieris, el: quum morieris. 4.Filius patri dan stipulari videtur, etsi hoc non adiiciat.
46. PAULUS libro XII. ad Sabieurn, - Centesj.mis kalendis dan utiliter sti.pulamur, quia praesens obligatio est, in diem autem dilata solutio.

1.Id autem, quod in fado est, in mortis.tem(2) non, consi-irae a,adi&z por antiguos copita.

46. PAULO; Comentarios Sabino, libro XII. . Estipulamos tilmente que se d en las centsimas calendas, porque la obligacin es presente, pero el pago est diferido A. trmino. 1.Mas lo que consiste en un hecho no se pue-

(1) PapInta*nis, fiel. (5) lulIanos, Hal,

(4) Taur. segn correccin del cdice Fi.; non, onzit.le escritura original, Br.

la

nIGE$TO.LIBRO XLV: TITULO 1

531

pus conferri non potest, veluti: quiim morieris, AiexandriaLn venire spondes't 2.Si ita stpulatus fuero: quum volueris, qnidam inutilem cese stipulationem aiunt; alii ita inutilem, si, antequarn constituas, morieris; quod verum est. 3.Illam autem stipulationem: si volueris, dan? inutilem case constat, 47. Uuius libro L. ad Sabinurn.Qui sic stipulatur: quod te mihi illis kalendis dare oportet, id dare spondes? videtu non hodie stipulari, sed sua die, hoc est kalendis.
TO fl TOY

de referir al tiempo de la muerte, por ejemplo: qprolDetes venir Alejandra cuando mueras? 2.Si yo hubiere estipulado as!; cuando quisieres, dicen algunos que la estipulacin ha intil; y otros, que es intil, si murieres antes que determines; lo que es verdad. 3.Mas esta estipulacin: prometes dar, si quisieres? es sabido que es intil. 47: Uipi&o; Comentarios Sabino, libro L. El que estipula as: prometes dan lo que t debes darme en aquellas calendas?, se considera que no estipula para hoy, sino para su da, esto es, para las calendas. DEL TTULO DE LAS OBLIGACIONES VERBALES
ULPiANo; Comentarios al Edicto, libro XX VI. Si yo hubiere estipulado que se me den diez cuando los pidiere, la estipulacin contiene cierta advertencia para que se entreguen ms pronto, y como sin mora, ms bien que una condicin; y por lo tanto, aunque yo hubiere fallecido antes que los hubiere pedido, no Be considera que falt la condicin. 48. SEGUNDA PARTE

DE VERBORUM OBLIGATION1DUS

(1)

48. ULP1ANus libro XXVI. ad Edictwn.Si decem, quurn petiero, dan fuero stipulatus, admonitionoin nlagis quandaui, que celerius reddanur, et quasi sine mora, quam conditionem habet stiputalio; et ideo Iicet decessero, pniusquam petiero, non videtur defecisee conditio. 49. PAULUS libro XXX Vil. ad Edicturn.Quum fihiusfarnLlias Stichum dan spopondcrit, et quum per eum stare, quominus darei, decessit Stichus, datur in patrern de peculio actio, quatenus manoret fihius ex stipulatu obligatus. At si pater in mora fuit, non tenebitur fUlos, sed utilis actio in patrem danda est; quae omnia et in fldeiussoris persona dicuntur. 1.Si stipulatus sim, por te non fien, quominu mihi ira agera liceat, et fideiussorcm accepero, si par fldeivasorem steterit, neuter tenetur, si per promissorem, uterque. 2.In ha stipulatione: neque per te, neque por heredem tuurn fien? per heredem.videtur fieni, quamvis absit, et ignoret; et ideo non facit, quod fieri ex etipulatu oportet. Non videtnr autein por pupillum stetisse ex hulusmodi stipulatione: si pupillus heres erit. 2.Si proi'nissor hominis ante diem, in queni proiniseral, iriterpellatus sit, et serves decesserit, non videtur per eumstetisse. 50. ULP1.&Nus libro L: ad Ediclu,n. In illa stipulatione: per te non fien? non hoc significatur, nihil te facturum, quominus facere possis (2), sed euraturum, ut facore possis (3). 1.Item stipula.tione emtae hereclitatis: quanta pecunia ad te pervenenit, dolove malo tao factum est, eritve, quominus pervenial, neme dubitabil, quin teneatur, qui id egit, no quid ad se pervoniret.
51. IDICK libro Li. ad Edictum.ls, qui alierjum servurn proinisit, perducto eo ad libertatem ex stipulatu actione non t000tur; sufficit enim, si dolo culpave careat. Esta ddn del tttido la oredecllal. Vulg.

49. Ptrn.o; Comentarios al Edicto, libro XXX Vil. - Si habiendo prometido un hijo de familia que se dar el esclavo Stico, y, no consistiendo en !-, no darlo, falleci Stico, se da contra el padre la accin de peculio, por cuanto el hijo quedase obligado en virtud de la estipulacin. Mas si el padre fu moroso, no estar obligado el hijo, sino que se ha de dar contra el padre la accin til; todo lo cual se dice tambin respecto la persona del fiador. 1.Si yo hubiera estipuladoque por ti no se har de modo que no me sea lcito pasar y conducir, y yo hubiere recibido fiador, ningno de los dos est obligado, si en el fiador hubiere consistido, y ambes, si en el prometedor. 2.En esta estipulacin: prometes que no se har ni por ti, ni por. tu heredero?, se considera que se hace por el heredero, aunque est ausente y lo ignore; y por lo tanto, no hace lo que se debe hacer en virtud de lo estipulado. Mas no se considera que consisti en el pupilo en virtud de esta estipulacin: si el pupilo fuere heredero. 3.Si el que promete un esclavo fuera deutandado antes del da para el que lo haba prometido y el esclavo hubiere fallecido, no se considera que consisti en l.

50. ULPIANO; Coinentarios'al Edicto, libro -L. En esta estipulacin: qprometes que por ti no se har? no se significa esto, que no hars nada para que no puedas hacer, sino que cuidars de que puedas hacer. 1.Asimismo, en esta estipulacin de compra de una herencia; cuanto dinero fuere tu poder, con dolo malo tuyo se hizo, se hiciere, que no vaya tu poder, nadie dudar que est obligado el que hizo de modo que alguna cosa no fuese su poder. 51. EL MisMo; Comentarios al Edicto, libro Li. El que prometi un esclavo ajeno no est obligado por la accin. de lo estipulado, habindosele dado aqul la libertad; porque basta que est exento de dolo de culpa.
(8) posSIm,HaL Vuig.

()

(2) poim, Hal. Viag.

532

DTGBSTO.LIUo XLV TfrULO 1


52. EL MISMO; Dispute, libro VIL - En las estipulaciones convencionales los contratantes dan la forma al contrato; porque las estipulaciones pretorias reciben su ley segun la iiitenciii del Pretor, que las pi-opuso. Finalmente, en las esnpulacione.s pretorias no es lcito alterar, ni aadir, ni quitar nada. 1.Si alguno hubiere prowetido que se entregana la vcua posesin, esta estipulacin no contendr un nudo hecho, sino la causa de ls bienes.

52. IDEM libro VII. Disputationurn.In conventionalibus stipulationbus contractui formam contrahentes dant; enimvero praetoriae stipulationes legem aceipiunt de mente Praeoris, qui eas proposuit. Deuque praetoris stipulationibus nihil im mutare licet, neque addere, neque detrahere. 1.Si quis vacuam possossionem tradi prOiTiisorit, non nudum factum haec stipulatio con tinebit, sed causam bonorum.

lationes commodissimum est ita componere, ut, quaecunque specialiter comprehendi poasint, contineantur; dol autem clausula ad ea pertineat, quae in praesentia occurrere (1) non posaint, et ad ineertos casas pertinent. 54. IDEM libro XXJI. Digr4orgrn. - In atipulationjl)us alias apecies, alias genera deducuntur. Quum species stipulamur, ecesse est inter dominos cf inter heredes ita dividi stipulationem, ut partes corporum cuique debebuntur (2). Quoties autem genera stipularnur, numero St inter eos divisio, veluti quum Stichum et Pamphiluni quis attpulatus duos heredes aequis partibus reliquit, necesse est u trique partem dimidiam Stichi et Pamphili deben; si (3) idem duos bomines stipulatus fuisset, singuli homines heredibus eius deberentur (4). . 1.Operarum stipulatio similis eat his stipulationibus, in quibus genera comprehenduntur; et ideo divisio eius atipulationis non in partes operaram, sed in numerum cedit. Quodsi unam operam servas communis stipulatus fuerit, necease est utnique dominorum partera operae tantam, quantam in servo habuerit, petere; solutio autem eius obligationis cxpeditissirna caL, si aestimationem operae malit libertus offerre, aut si consentiant patroni, ut his communiter operae edantur.
IDEM libro XXXVI. Digestorum. - Quum 55. quis sibi aut Titio dan etipulatus est, soli Titio, non etiani successoribus eius recto solvitur.

58. IULINUS

libro XVI Digesoram. - Stipu-

58. JuLIANo; Digesto, libro XVI. - Es muy conveniente formular las estipulaciones de modo, que se contengan todas las cosas que especialmente se comprender; pero la clusula de dolo se refiere lo que no pudo ocurrir al presente, y corresponde a casos inciertos.

54. Et. MISMO; Digesto, Libro XXII. - En las estipulaciones se comprenden unas veces especies, y otras gneros. Cuando estipularnos especies, es necesario que entre los dueos y los heredros se divida la obligacin de modo, que cad& uno se le debern partes de las cosas corpreas. Mas cuando estipulamos gneros, la divisin se hace entre ellos por nmero, como cuando habiendo uno estipulado Stico y Pnfilo dej dos herederos por partes iguales, es necesario que ambos se les deba la mitad de Stico y de Pantilo; y si el mismo hubiese estipulado dos esclavos, cada esclavo seria debido sus herederos. 1.La estipulacin de trabajos es semejante estas estipulaciones, cii que se comprenden gneros; y por lo tanto, la divisin de esta estipulacin se verifica no por partes de los trabajos, sino por su nmero. Mas si un esclavo comn hubiere estipulado un solo trabajo, les es necesario ambos dueos pedir tanta parte del trabajo, Cuanta tuviere en el esclavo; mas el pago de esta obligacin es facilsimo, si el liberto prefiriera ofrecer la estimacin del trabajo, silos patronos consintieran que en comn se les presten los trabajos.
55. EL MISMO; Diqesto, libro XXXVI. -Cuando alguno estipul que se le d l Ticio, se paga convenientemente Ticio solo, no tambin los sucesores de ste.
58. EL mismo; Digesto, libro LII. - Es ms verosmil, que el que estipula as: prometes darnos diez mi y . Ticiof estipula siempre solos unos diez en comn para l y para Ticio, as corno no se entiende que el que los lega Ticio y Sempronio lega otra cosa mas que solos unos diez en comn para los dos. l..rPrornetesquet ytu heredero Ticio daris diezl Esta consignada supnflu ame nte la persona de Ticio; porque, si l quedare heredero nico, estar obligado la totalidad, y si de parte, estar obligado del mismo que sus dems coherederos; y aunque parezca haberse convenido que no se pedir i otro heredero sino it Ticio, sin embargo, el pacto convenido ser intil para sus coherederos. 2.El que estipula que se le d it l it su hijo, comprende la persona de su hijD evidentemente para esto, para que ste se le pague bien; y no importa que uno estipule para si, para un extrao cualquiera, para it, para su hijo; porque se le paga bien al hijo, ya si permanece bajo potestad

58. IDEM libro LII. Digesforam. Eum, qui ita stipuIatur, mihi et Titio decem dare spondes? vero sirniiius est, semper una decem communiter sibi et Titio stipulari, sicuti qui legal Titio et Sempronio, non aliad iritelligitur, quam una decem coinmuniter duobus legare.

1,Te et Titium heredem tuum decem daturum spondes Titii persona (5) supervacua comprehensa est; sive enirn solas heres cxtiterit, in soliduin tenebitur, sive pro parte, eodem modo, que ceteri coheredes cius, obligabitur; et quarnvis convenisse videatur, no ab alio herede quam a Tilia peteretur, tarnen mutile pactum cunventum coheredibus eius erit. 2, ----Qui sibi aut filio suo dan stipulatur, inanifese pel-sonain fui in lien compleetitur, ut el recte solvatur; noque intcrest, sibi, aul ettraueo cuili-. bel, an sibi, ant filio suc quis at.ipuietur; '1uare vel maneote in putestate, vel emancipato filio recto solvitur; neque ad mm pertinet, quod qui filio suo (1) occuparl, flal. VuIg.

(2) debesutur iaL VuIq. (E si, aotumdlraiie anad ida por antig"s copistas,

(5) pro, inserto Vutg.

(4) debsntnr1 Ha. va9.

DIGE8TO.L!81LO XLV TfI'ULO 1

53

darl. stipulatur, sibi acquirit, quia coniuncta sua persona stipulator efticit, ut non acquirendae obligationis graia, sed soutionis causa personam ful apprehendasse izitelIigaur. 8.-.-Quodsi 801i filio suo, qui in potestate sua sil, dan quia stipulatus sil, non recta filio solvetur, quia fui persona obligationi magia, quam solutioni applicatur. 4.Qui ita stipulatur: decern,. quoad vivam, dan spondeab confestirn decem recta dan petil; sed heres eius exceplione pacti conventi sumrnovendus est nam stipulatoreni id egisse, ne heres eius peteret, palam esi; quemadmodum is, qui usque lo kalendas (1) dar stipulatur, potest quidem etiaw post kalendas pelero, sed exceptione pacti summovetur. Nam et heres elus, eui servitus praedii la conceasa esi, UI, quoad vivoret, ius eundi haberet, pEd conventi exceptione summovebitur.

5.Qui ita stipulatur: ante kalendas proximas dan apondes? nihil differt ab eo, qui kalendis dan stipulatu*. 6.Qui proprietatem sine usufructu habel, recte usumfruetum dan sibi stlpulatur; id enim in obligationera deduoit, quod non habet, sed habere potest. 7.Si a te stipulatus fuero fundum Sempronlanum, delude eundem funduni detracto usufruclu ab alio stlpulor, prior atipulatio non novabitur, quia neo solverido funduni detracto usufructu liberaberis, sed adbue ate recta fundi usuinfructum (2) peterem. Quid ergo este Quum nhi funduni dadans, ja quoque liberabitur, a quo detracto usufructu fundum sipulatus fueram. 8.Si hominem, quem a Titio pura atipulatus f'ueram, Seius mihi sub conditione promiserit, el is pendente conditione post moram Titii deceasenit, confestim eum Titio agere potero, ncc Seius existente conditione obligetur; al si Titio accepturn fecissern, Seins existente (3) conditione obligan potest. Idcirco base tam vario, quod homine mortuo desinit esee res, in quam Seius obligaretur; acceptilatione interposita supereat horno, quem Sejus promiserat.

ya si fu emancipado; y no hace al caso que el que estipula que se le d su hijo adquiere para s, porque, habiendo unido su propia persona, hace el eslipulante que se entieiida que comprendi la persona de su hijo no para adquirir, la obligacin, sino por causa del pago. 3.Mas si alguno hubiera estipulado que se le diera slo su hijo, que estuviera bajo su potestad, no se le pagara bien al hijo, porque la persona del hijo es aplicada mas bien para la obligacin que para el pago. 4.El que estipula as: prometes que se me darn diez mientras yo viva? con derecho pide que se den los diez desde luego; pero su heredero ha de ser rechazado con la excepcin del pacto convenido; porque es evidente que el estipulante hizo esto, para qe no los pidiese su heredero; la manera que el que estipula que se d hasta las calendas puede ciertamente pedir tambin despus de las calendas, peno ser rechazado con la excepcin del pacto. Porque tambin el heredero de aquel quien se le concedi la servidumbre de un predio, para que tuviese el derecho de pasar mientras viviese, ser rechazado con la excepcin del pacte convenido. 5.El que estipula as: prometes que se me dar antes de las calendas proxirnas? en nada difiere del que estipula que se le d en las calendas. 6.- El que tiene la propiedad sin el usufructo estipula vlidamente que se le d el usufructo; porque comprende en la estipulacin lo que no tiene, pero puede tener. 7.Si de ti hubiere yo estipulado el fundo Seniproniano, y despus estipulo de otro el mismo fundo deducido el usufructo, no se novar la primera estipulacin, porque ni aun entregando el fundo con deduccin del usufructo quedars libre, sino que todava te pedir con derecho el usufructo del fundo. Luego qu se dir? Que cuando me hubieres dado el fundo, quedar libre tambin aquel de quien yo habla estipulado el fundo con deduccin del usufructo. 8.Si Seyo me hubiere prometido bajo condicin el esclavo que de Ticio haba yo estipulado puramente, y pendiente la condicin aqul hubiere fallecido despus de la mora de Ticlo, podr ejercitan inmediatamente contra Ticio la accin, y no se obligar Seyo cumplindose la condicin; mas si yo hubiese dado por cumplido Ticio, Sayo puede quedar obligado cumplindose la condicin. Y hay en esto tanta diversidad, porque, muerto el esclavo, deja de haber la cosa respecto la que Be obligara Sayo; interpuesta la aceptilacin subsiste el esclavo, que Sayo haba prometido.
57. EL mismo-, Di9cslo, libro Liii. - Si alguno hubiere prometido que se daran diez, si Ticio hubiere sido hecho consul, dejar obligado su heredero, aunque el prometedor muriese estando pendiente la condicin. 58. EL mismo; Di esto, libro LIV. - El que estipula el usufructo de un fundo, y despus el fundo, es semejante al que estipula una parte del fundo, y despus la totalidad, porque no se entiinde que se da el fundo, si se deduce el usufructo. Y por el contrario, el que estipul un fundo, y despus el usufructo, es semejante al que estpula la totalidad, y

57. IDEM libro LII). Digeslorurn. - Si quis, si Titius Consul factu eril, decem dan spopQndenit, quamvis pendente conditione promissor muniatur, relinquet beredem obligatuin. IDEM ( 4 ) libro LIV. Digeslorum. - Qui 58. usumfructuni fundi stipulatur, deinde fundum, similis est ei, qui partem fundi stlpulatur, deinde teturn, quia fuidus dan non intelligitur, si ususfiuctus detrahatur. Et e contrario, qui fundum stipulatus col, delude usunifructum, simula est ei, qui totum stipulatur, deinde partem. Sed qui actum ah-

(1) qul calandl IannarIi, Vulg. ugn 14 uorU ura arginai, Br.

(2) S.g4n corrsccii.M del eddwe FI.; usufructum, Taur.

(3) pendente, Ial. (4) Paulas, Hal.

534

DtGE8TO.LTRO XLV: TTLTLO 1

pulatur, deinde iter, posteriore stipulatione nihil agit, sicuti qui decem, deinde quinque stipulatur, nihil agit. Item si quis fructurn (1), deinde usum stipulatus fuerit, nihil agit, nisi in omnibus novandi animo hoc facere specialiter expresserit; tune enim priore obligatione exspirarlte ex secunda introducitur petitio, et tam ter, quam usus, nec non quinque exig possunt.

despus una parte. Pero el que estipula la servidumbre de conduccin, y despus la de paso, no hace nada con la segunda estipulacin, as como no hace nada el que estipula diez, y despus cinco. Asimismo, si alguno hubiere estipulado el usufructo, y despus el uso, no hace nada, sino si en todo hubiere expresado especialmente que esto lo hace con nimo de hacer novacin; porque entonces, expirando la obligacin anterior, se da lugar la peticin en virtud de la segunda, y se pueden reclamar tanto la servidumbrede paso, como el uso, y tambin los cinco. pre que alguno esti1iula trmino bajo condicin aceite, se debe atender la estimacin de ste al tiempo en que vence el trmino de la obligacin; porque entonces se te puede pedir, y de otro modo habria engao en la cosa. 60. U LPINo, Comentarios al Edicto, Libro XX. -Lo mismo sena, tambin si alguno hubiera estipulado que se.d cierta cantidad de aceite en Cpua, porque se hace su estimacin al tiempo en que se puede pedir; pero se puede pedir tan pronto como se pudo llegar aquel lugar, 11.La estipulacin concebida de este modo: qprometes dar tanto,, si no roe hicieres hcrederot es intil, porque esta estipulacin es contra las buenas costumbres. Si el esclavo, vedndoselo su seor, hubiera estipulado de otro dinero, obliga, sin embargo, favor de su seor al prometedor.
62. EL 81. JULIANO; 59. EL

tos in diem, ve sub conditione olewn quis sti putatur, mus aestimationern eo tempore spetari oportet, quo dios obligationis venit; tuno enim ab co peti potest, alioquin (2) re captio erit.
60. ULFIANUs (3) libro IX. anEdictuia. - Idem erit, et si Capuae ceitum (4) ole pondus (5) dan quis stipulatus alt, nam eius temporis fit acadmatio, quum peti potest; peti autem potest, que (6) primum in loeum porvenir potuit.

59.

IDEM

libro LXXX VIII. Di9esorurn. Quo-

mismo; Digesto, libro LXXX VI1l.Siem-

81. IuL1ANuS libro 11. ad Urseium Feroce,n. Stipulatio hoc modo c000epta: si heredein me non feceris, tantum dare spondes inutilis (7) est, quia contra bonos mores cM hace stipulatio.
62. IDEM libro 11. ex Minicio. Servus velaite domino si pecuniam ab alio (8) stipulatus Bit, nihilominus obligat domino promissorem.
APRICANTJS libro VI, Qaaestionwn. - Si ita 63. quis stipuletur: sive navis ex Asia venerit, sive fitius Consul factus fuerit, utra prius eonditio extitisset, stipulatio commi(tetur, et amplius cornmitti non potest; sed enim quum ex duabus disiunetivis conditionibus altera defecerit, necease est, ut ea, quae extiterit stipulationem committat,

Comentarios Urseyo Feroz, libro

mismo; Doctrina de Minicio, libro H. -

63. AFRICANO; Cuestiones, libro VI. Si aInlio estipulara as!: ya si la nave viniere de Asia, ya si Ticio hubiere sido hecho consul, habindose verificado una de las dos condiciones, tendr efecto la estipulacin, y no puede volverlo tener; porque cuando de dos condiciones disyuntivas hubierefaltado una, es necesario que la que se hubiere cumplido d efecto la estipulacin. 64. EL MISMO; Cuestiones, libro VII. - Se interpuso estipulacin eu estos trminos: si Ticio hubiere sido hecho curLsU', prometes en este caso que desde este da se darn diez cada ao?; la condicin se cumpli despus de tres aos; no sin razn se dudara, si se poiir ejercitar accin por razn de este tiempo. Respondi, que esta estipulacin es til, de suerte que en ella se entienda comprendida en este tiempo l prestacin tambin de los aos que hubieren trans'urrido antes de cumplirse la condicin, como si su sentido fuese este: que entonces, cuando Ticio hubiere sido hecho consul, se paguen diez cada ao, habida cuenta tambin del tiempo pasado. 65. FLORENTINO; Instituta, libro VIII, - Las cosas extrnsecas, y que no siendo en nada pertinentes al acto presente hubieres aadido la estipula-

64. IDEM libro VII. Quaestionuvr4. - Huiusmodi atipulatio interposita cM: si Titius Consul factus fuerit, tum ex han die in annos singulos dena dan spondesf post triennium conditio extitil; an huius temporis nomine agi possit, non immerito dubitabitar. Respondit, eam stipulationem utilem esse, ita ut in ea eorum quoque annorum, qui ante implotam conditione-n interresserint, praestatio in id tempus collata intelligatur, ut sententia eius sit taUs: tuno, quum T tos Consul factus fuerit, in annos singulos, etiarn praetei'iti temporis habita ratione, dena praestentur. -

Quse extrinsecus, et nihil ad. praeenten actuin penti nontia adieceris stipul ationi, pro supervacuis
() usunlfructum, Vu.lg. (2) Ha.,, alias, inserta el cdice FI. (3) Idem, tal. Vulg. (4) cenum, conjeture Br. Vase eifr. 83. S. mo lUido.

65. FLORENT1NUS (9)libro VI](. Intituonwn.

de seis mis-

(3) Segdn correccin del cddise FI.; pondo, Taur. segn la esoris ura original, Br.

(6) Taur. segn correccin del cdice FI.; qul, la escrilure original, Br. (7) Taur. segn La corrccida del cdice FI.; huitile, a escritura original, Br. (8) quo, inserta ial, (9) IuLinu, ial.; U1pi*nu, Valg.

DJGESTO.LTBEO XL'V TTULO 1 habebuntur, nec vitiabunt obligationem, veluti si dicas: arma virumque cano, spondeo, nihilo minos valei. 1.Sed et si iurei, quac p'-omittit.ur, aut personae apeIIatione varielur, iun obesse placet; nani sipulant,i driarios, eiusdii qualitilalis aureos spondendo obligaberis; et servo stipulanti Lucio, domino suo, si Titio, qui idem sir, daturum te spondeas, obligaberis. 86. PAULUS Ubre 1.11. ad legem, Aeliam Seatiarn. Si minor vigio U annis a debitore suo stipiiletiir servum manumissurum, non est exsecutio stipulationis danda. Sed si ipsorum viginli annorum erit, non liupedietur nianumissio, quia de minore lex loquitur. 67. UlpiaNus (1) libro U. ad Edicluin. .- lila stipulatio: decem millia (2) salva fore promittis? valet. 1.Eum, qui decem dan sibi curari atipulatus sit, non posse decem petere, quoniam possit promissor reum locupletem dando liberan, Labeo ait; idque eL Celsus (3) libro sexto Digestorum refert. 68. PAULUS libro U. ad Edictu'n. - Si poenam atipulatus fuero, si mihi peco nian non credidisses, certa est et utilis atipulatio. Quodsi ita stipulatus fuero: pecuniam te mihi crediturum spondes incerta est atipulatio, quia id venit in stipulationem, quod mea interest. 69. ULPIANUS (4) libro Vii. (5) ad Edictum. Si horoo mortuus Sisti (6) non potest, nec poena rol impossibilis cornmittetur, quemadmodum si quia Stichuni mortuum dan (7) stipulatus, si datus non esset, poenam stipuletur. 70. IDEM libro XI. ad Edictum. - Mulier, quae dotem dederat popular meo, Glabnioni (8) Isidoro, fecerat eum promittere dotem, si in matrimonio decessisset, infanti, et decesserat constante matrimonio; placebat ex stipulatu actionem non cose, quoniam qui fari non poterat, stipulani non poteraL (9). 71. IDEM libro XIII. ecl Edictum. - Quum quid nL fiat, atipulemur poenam, sic recte concipiemus: si ita factum non erit; quum quid ne fiat, sic: si adversus Id factum sit.

535

cin, se tendrn por suprfivas, y no viciarn la obligacin, por ejemplo, si dijeras: prometo, canto las armas y al varn, es. sin embargo, vda. 1.Pero si se variase en la denominacin de la cosa que se promete, de la persona, est tanibin determinado que ello no obsta; porque prometiendo ureos de la misma cantidad al que eshipum denarios, te obligars; y tambin te obligaras si al emiavo que estipula para Lucio, su seor, le prometieras que le dars Ticio, que es l mismo.

66.- PAULO , Comenr,arjos 4 a ley Elia Sencia, libro 111.Si n menor de veinte aos estipulara de
su deudo", que manumitir un esclavo, no se ha de conceder la ejecucin de la. estipulacin. Pero si fuere de los mismos veinte aos, no se impedir la manumisin, porque la ley habla del menor.

87.. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro JI. Esta estipulacin: prometes que quedarn . salvo diez mil? es vlida. 1.Dice Labeon, que el que hubiera estipulado que se procure que l Be le den diez, no puede pedir los diez, porque el prometedor podra libranza dando un deudor abonado; y esto dice tambin Celso en el libro sexto del Digest. 88. PAULO; Comentarios al Edicto, libro 11. Si yo hubiere estipulado una pena, si no me hubieses prestado dinero, la estipulacin es cierta y til. Pero si yo hubiere estipulado as: qprometes que me habrs de prestar dinero? la estipulacin es incierta, porque viene comprendido en la estipulacin lo que me interesa.
69. ULPiANo;

Comentarios al Edicto, libro VIL -

Si habiendo fallecido un esclavo no puede presentarse, no se incurrir en la pena de una cosa imposible, la manera que si alguno, habiendo estirulado que se d el esclavoStico, fallecido, estipuara una pena, si no hubiese sido dado.

70. Et. MISMo; Comentarios al Edicto, libro XI. - Una mujer, que haba dado dote mi compatriola Glabnion Isidoro, haba hecho que ste prometiera la dote 5 uno que estaba en la infancia, si ella hubiese fallecido en el matrimonio, y falleci durante el matrimonio; se determin, que no habla la accin de estipulacin, porque el que no poda hablar no poda estipular.
- Cuando estipulamos una pena para que se haga Alguna cosa, formularemos bien la estipulacin de este modo: si as no se hubiere hecho; y cuando para que no se haga alguna cosa, as: si se hubiera hecho contra esto. 72. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XX. No se dividen las estipulaciones de las cosas que no admiten divisin, como las de las servidumbres de va, paso, conduccin, acueducto, y de las dems. Yo opino lo mismo, tambin si alguno hubiera estipulado que se haya de hacer alguna cosa, por ejemplo, que se entregue un fundo, que se cave una
8) Tar. segn correccin del cdice F&; sit por ..ti, La escritura original, tir. (7) ulg.; daro. el cdice Fi. (8) GlabeonI, Valg, (2) Taur. segn a escritura original, potest, la correew eidn del edir (10) fodi, Valg.

71. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XIII.

72. IDEM libro XX. ad Edicturn. Stipulationes non dividuntur earurn rerum, quae divisionem non recipiunt, veluti vine, itinenis, actus, aquaeductus, ceterarumcue servitutum. idem puto, et si quia faeiendum altquid stipulatus siL, utputa fundum tradi, vel foasani fodiri (10), vet insulam fabrican, ve! operas, vel quid his simile;, horum enim divisio
(2) Tour. sp9 4n el cdce FI., en el que se lee deocuminiha- milla, o;nlleia a correccin del cdice Fi., Sr.; ram solvam Core por decem milita, Vidg. (3) idemque et Marcelo. Vulg. (4) Papinianul, Ial. () sexto, al margen interior del cdice FI.
(1) IuLjnus, Hal. VaIg.

ri.. n.

536

flIGBTO.LIBIDO XL -V: TITUlO 1

corrumpit stipulationem. Celuz tamen libro trigesimo octavo Digestorum refert, Tuberonem existimasse, ubi quid fieri atipulemur, si non fucrit faetum, pecniam dan oporlere, ideoqueefiacn in hoc genere divid sipulationem; secundum quein (1) Celsus ait, posse dio, justa aestimatione racti dandam esse petitiunem.

1.Si quia ita stipulatus sit: si ante kalendas Martias primas opus perfectum non cnt, tum quanLiid opus erit, tantam pecuniam dari diem promisgionis cedere non ex quo locatum est opus, sed post kalendas Martias, quia nec convenir ante kalendas Martias reus promittendi poterat. 2.Plane si insu[am f'ulciri quia atipulatus sil, non est oxapeotanduin, ut insula ruat, (2) sic deinde agi posait nec (3) insulam fien, ul tantuni temporis praetereat, quanto insula fabrican posait; sed ubi iam coepit mora faciendae insulae fien, tuno agetur, diesque obligationi (4) cedit.

fosa, que se fabrique una casa, 6 que se hagan trabajos, alguna cosa semejante stas; porque la divisin de estas cosas vieja la estipulacin. Pero dice Celso en el libro trigsimo octavo del Digesto, que Tubern estim, que, cuando estipulamos que se haga una cosa, conviene que se d cierta cantidad, si no hubiere sido hecha, y que por lo tanto, tambin en este caso se divida la estipulacin: y conforme con l dice Celso, que se puedo decir, que se ha de conceder la peticin por la justa estimacin del hecho. 1Si alguno hubiera estipulado as: si antes de las primeras calendas de Marzo no se hubiere acabado la obra, prometes dar tanto dinero cuanto importare esta obra? comienza correr el trmino de la promesa, no desde que se di en arrendamiento la obra, sino despus de las calendas de Marzo, porque tampoco poda ser demandado el prometedor antes de las calendas de Marzo. 2.Mas si alguno hubiera estipulado que se repare una casa', no se ha de esperar que se arruine la casa, y que as se pueda reclamar despus, y si que se haga una casa, no que transcurra tanto tiempo como en el que se pueda fabricar la casa; sino que luego que comenz incurrirse en mona para hacer la casa, se ejercitar la accin, y vence el trmino para la obligacin. 78. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXIV. -A veces una estipulacin pura admite dilacin por virtud de la misma cosa,por ejemplo, si uno huE? estipulado lo que estuviese en el claustro materno, frutos futuros, que se edifique una casa; porque la accin comienza entonces cuando por a naturaleza de las cosas puede darse aqulla. As, el que estipula que se d en Cartago, estando en Roma, se considera que tcitamente comprende el tiempo necesario para que se pueda llegar ti Cartago. Asimismo, si alguno hubiera estipulado de un liberto servicios, no vence el trmino de stos antes que se hayan impuesto y no hayan sido prestados. 1 .Si un esclavo de la herencia hubiera estipulado, la estipulacin no habr de tener fuerza alguna, si no hubiera sido adida la herencia, como si aqulla contuviera una -condicin. Lo mismo es tambin respecto al esclavo del que est en poder de los enemigos. 2.El prometedor de Stico, ofrecindolo despus de la mona, purga la mora; porque ciertamente le perjudicar la excepcin de dolo malo al que no quiso recibir el dinero ofrecido. 74. th,o; Comentarios al Edicto provincial, libro VIILUnas estipulaciones son ciertas, y otras in-

PAULUS libro XXIV. ad Ediclurn. - Inter73. durn pura stipulat.io ex re ipaa dilationem capit, vetuti si id, quod in itero sit, aut fructus futuros, aut dornum aediflcari stipl2iatus sit; tuno enim incipit actio, quuni es per rerum naturam praestani potest. Sic qui Carthagini dan stipulatur, quurn Romae sit, tacite. tempus complecti videtur, quo perveniri Carthaginem potest. Item si operas a liberto quis stipulatus sit, non ante diez eanuin cedit, quam indictae fuerint, nec sint praestitae.

1.Si servus hereditarius atipulatus sil, nul1am vim habitura sil stipulatio, nigl adita hereditas sil, quasi c.onditionem habeal. Idem est el ja servo eius, qui apud hostes caL 2,Stichi promissor post moram offerendo purgal rnoraiu; certe enim (5) do[ mali exceptio nocebit ei, qui pecuniarn oblatam accipere noluil.

ciale (7). - Spulationuril quaedam certae sun,

74. Gues (6) libro VIII. ad Ediclwn provin-

cluaedam incentae; eertum cal, quod ex ipsa proauntiatione apparet, quid, quale, quantumque sil, ut ecce aurei decem, fundus Tuscu!anus, horno Stichus, tritici Africi optimi modii centum, vini Campani optilni amphorae eentum; 75. IJLPIAarJS libro XXII. ad Edictum. - ubi autem non apparet, quid, quale, quantumqie est in atipulatione, incertarn eses stipulationem dicendurn cal. t.Ergo si qui fundum sine propria. appella.tiunie, vel homineni generaliter sine proprio nomine, aul vinum, frumenturnve sine qualitate dan
(1) quas, Fat. Vg. (2) ut, i,''ertar Hal. Vug. (3) si, i,icran Rat. Vutg. (4) ob1igionis, Va&q,

ciertas; es cierto lo que aparece de las mismas palabras, qu cosa sea, cul, y cuanta, como por ejemplo, diez ureos, el tundo Tuseulano, el esclavo Stico, cien mdios del mejor trigo africano, cien nforas del mejor vino de la Campania;

75. Utpi'o; Comentarios al Edicto, libro XXII. - mas cuando no aparece qu cosa, cul, y cunta est comprendida en la estipulacin, se ha. de decir que la estipulacin es incierta. 1.Luego si alguno estipula que se d un fundo sin su propia denominacin, en general un esclavo sin su nombre propio, vino, trigo, sin ex(5) enim, omit enEa Hal. Vug. (5) Psulnu, Hat. Vulg. (7) Br. cons idera provincial* a1ad4a por antiguos co.

putaa.

DIGESTO.LIBRO XLV TfTULO 1

53,7

sibi atipuiatur, incertum deducit in obligationem. 2.Usque adeo, ut, si quia ita atipulatus sit: tritici Africi boni modios centum, vini Carnpani boni amphoras centum? incertum videatur atipuinri, quia hno inelius mnveniri potest; quo fil, ut beni appellatio non sil certae re significativa, quum id, quod bono melius sit, ipsum uoque bonum sit. qatur, id stipulari At quum oplimum quisque atipul intelligitur, cuius bonitasprincipalem gradum bonitatis habel; quae res efficit, ut ea appellatio certi (1) significativa sil. 3.Fundi certi si quia usumfructum atipulatus fuerit, incerturn intelligitur in obligationem dedu-. xisse; hoc enini magia jure utirnur. 4.Illud dubitationem recipit, si quia id, quod ex Aretbusa (2) ancilla natum cnt, aut fruetus, qui in fundo Tusculano nati erunt, dan sibi stipulatus alt, en certum (3) stipulatus videatur; sed ipsa natura manifestissimum est, incerti esse heno stipulationon. 5.Sed qui vinuni, aut olcum, vel tritinum, quod in horreo cal, atipulatur, certum atipoIri intelligitur. 6.Qui vero a Titio ita stlpulatur: quod mihi Seius debet, dare spondes! et qui ita stipulatur: quod ex testamento mihi debes dare spondes incertum in obligationem dedunit, licet Soma ocrtum debeat, vol ex testamento certum debeatur, quamvis jatee apecies 'vix separan posaint ab ea, quam proposuirnus de vino, vel oleo, vel tnitico, quod in horreo repositum est. Et adhuc occurnit, quod fideiussores certum videntur promittere si modo el is, pro quo obligentur, certum debeat, quum alioquin (4) ita interrogentur: id fide tus case iubes 7.Qui id, quod in faciendo aut non faciendo 1 (5), stipulatur, incortum atipulani videtur; in faciendo, veluti fossamfodini (6), domtfm acdificari, vacuam poaseasionem tradi; in non faciendo, veluti per te non flor, quominus rnibi per fundum tuum ire agere liceal; pci' te non flor, quominus mihi lioininem Erotem habere liceat. 8.Qui illud aut illud stipulatur, veluti decern, ve[ hominem Stichum, utrum eertum, an inoertum deducat in obligationem, non immerito quaeritur; nam et res cortae. desinantur, et utra earum potius praestanda sit, in ineerto cal. Sed utcunque is, qui sibi electionem constituit adiectis his verbis: utruni ego velim, potest videni cci'tum atipulatus, quum ej liceat vol hominem tantum, vel decem tantum intendere sibi dan oportere; qui vero sibi eleetioneni non constituit, incertum atipulatur. 9.Qui gortem atipulatur, el usuras quascunque, certum el incertum atipulatus videtur; el tot alipulationes sunt, quot res sunt. 10.Haec stipulatio, t'undum Tusculanum

presin de la calidad, comprende en la obligacin una cosa incierta. 2.De tal maneraque, si alguno hubiera estipulado as: ,prometes dar cien mdica de buen trigo africano, cien nforas de buen vino de Cernpaniah, se considera que estipule una cosa incierta, porque se puede encontrar mejor en lo bueno; lo cual hace, que la denominacin de bueno no sea significativa de cosa cierta, porque lo que es mejor en lo bueno, es tambin bueno. Mas cuando alguno estipule lo mejor, se entiende que estipule aquello cuya bondad tiene el grado principal de bondad; lo cual hace que esta denominacin sea significativa de cosa cierta. 3.Si alguno hubiere estipulado el usufructo de un fundo cierto, se entiende que comprendi en la obligacin una cosa incierta; porque observamos preferentemente este derecho. 4.Es susceptible de duda, si, habiendo alguien estipulado que se le d lo que hubiere nacido dele esclava Arelusa, 6 los frutos que hubieren nacido en el fundo Tuseulano, se considerar que estipul cosa cierta; pero es evidentsimo por la misma naturaleza, que esta estipulacin es. de cosa incierta. 5.Pero el que estipula el vino, 6 ci aceite, 6 el trigo, que hay en el almacn, se entiende que estipula cosa incierta. 6.Mas el que as estipula do Ticio: prometes dar lo que me debe Seyo y el que estipule as: qpromctes dar lo que me debes por virtud del testamento? comprenden en la obligacin cosa incierta, aunque Seyo debe cosa cierta, 6 aunque en virtud del testamento se debe cosa cierta, aun cuando estos casos dificilmente se puedan separar del que expusimos relativo al vino, 6 al aceite, 6 al trigo, que se halla guardado en el almacn. Vt aun ocurre, que se considera qu los fiadores prometen una cosa cierta, si es que tambin aqul, por quien se obligan, debe una cosa cierta, cuando por lo dems sean as interrogados: qprometes que esto queda bao tu fe? 7.El que estipule cosa que consiste en hacer 6 en no hacer, se considera que estipule cosa incierta; en hacer, como que se cave una fose, se edifique una casa, se entregue la vcca posesin; en no hacer, como que por t no se haga de modo que no me sea licito pasar y conducir por un fundo tuyo; que por ti no se haga que no me sea licito tener el esclavo Eros. 8.No sin razn se pregunta, si el que estipule esto 6 aquello, por ejemplo, diez, 6 el esclavo SIleo, comprende en la obligacin cosa cierta 6 incierta; porque aunque se designan cosas ciertas, es incierto cul de ellas se haya de entregar preferentemente. Mas siempre que uno se reserv para si la eleccin habiendo afladido estas palabras: de las dos cosas la que yo quiera, se puedo considerar que estipul cosa cierta, sindole licito reclamar que se le debe dar l solamente el esclavo, 6 nicamente la suma de diez; pero 'el que no se procur la eleccin, estipule cosa incierta. 9.El que estipula capital, y cualesquiera intereses, se considera que estipul una cosa cierta y otra incierta; y hay tantas estipulaciones cuantas son las cosas. 10.Esta estipulacin: q,pnometes que se dar

(1) cartas re, Vulg. (5) sapos' Arothtiaa, Ial. Vulg. (3) inaertutn, Rol. V&. Tono nlde

(4) el, insertas Ial. VuIg.. (5) conalstil, insertas Ial- Vulg. (5) Vase tapd9via 535, nota l,

538

DIGESTO.LIBRO XLV: TMTLO 1

darib ostendit, se certi eBse, continetque, ut dominiurn omnmodo efflciatur stipulatoris quoquo modo.
PAULUS libro XV1II. ad Edktam.Si stipu76. latus fucrim illud, aut illud, quod ego voluero, haec electio personalis est; et ideo servo vol filio taus electio (1) cohaeret; in heredes temen transjt obligatio et ante electionem mortuo stipulatore.

el fundo Tusculanol demuestra que es de cosa cierta, y contiene que de todos modos el dominio se haga en cualquier forma del estipulante. -Si yo hubiere estipulado esto, aquello, lo que yo quisiere, esta eleccin es personal; y por lo tanto, tal eleccin es inherente al esclavo al hijo; pero la obligacin se transfiere contra los herederos tambin habiendo fallecido el estipulante antes de la eleccin. 1Cuando estipulamos todo lo que es menester que t ds 3 hagas, se comprende en la estipulacin lo que se debe nicamente en el da presente, no, como en los juicios, tambin lo futuro; y por esto se aaden en la estipulacin las palabras fu ere menester, estas: de presente trmino. Y esto se hace, porque el que estipule: todo lo que es menester que t ds, designa el dinero que ya se debe; pero si quiere designarlo todo, dice fuere menester, as: de presente trmino. - Prometido dinero trmino bajo pena, se incurrir en la pena tambin habiendo fallecido el prometedor antes del trmino, aunque no haya sido adida la herencia. 78. Ei. MISMO; Comentarios al Edicto, libro Lxii.. - Si el hijo de familia que estipul bajo condicin hubiere sido emancipado, y despus se hubiere cumplido la condicin, le compete la accin al padre, porque en las estipulaciones se atiende al tiempo en que contratamos. 1.Cuando estipul un fundo, no vienen comprendidos los frutos, que hubiere al tiempo de la estipulacin. Si se hubiere dado caucin al procurador del que est presente, nadie duda que le compete al principal accin til por lo estipulado.
LXXIV. - Siempre que en las estipulaciones hay
79. ULPIANO; 77. EL MisMo;
76. PAULO;

Comentarios al Edicto, libro XV)!!.

1.Quum stipulamur, quidquid te dare facere oportet, id, quod praesenti die duntaxat (2) debetur, iii litipulationeni deducitur, non, ut in iu. diciis, otiamfuturuzn; et ideo ja stipulatione adiieitur verbum oportebit (3), ve! ita: praesene in diemve. Roe ideo fit, quia qui atipulatur: quidquid te daro oportel, demonstrat oam pecuniarn, quae 1am debetur; quodsi tot,am demonstrara vult, dicit (4) oportebitve, ve! (5) ita: praesens in diemve.
77. IDEM libro L Viii. ad Edictum. - Ad diera sub poena pecunia promissa, et ante diem mortuo promissore eommittetur poena, hect non siL horedit eiUS adita. 78. IDSM

ComentariosalEd,icto, libro LVIII.

miRas sub conditione atipulatus emancipatus fuent, deinde extiterit conditio, patri actio competit, quia in stipulationibus Id tempus spectatur, quo contrahimus. 1.Quum fundum stipulatus sum, non veniunt fructus, qui stipulationis tempore fuenint.
79. ULPiANUS libro LXX. ad Edictwn. Si procuratori praesentis fuerit cautum, exstipulatu actionem utilem domino competere neme anibigit.

libro LXII. ad Edictuin. - Si ffliusfa-

Comentarios al Edicto, libro LXX.

in stipulationibus ambigua oratio ost, commodis-. simum est id accipi, quo res, qua de agitur, iii tute siL.
81. IDEM libro LXXVII. ad Edictwn. - Quoties quia alium sisti promittit, nec addicit poenam, puta vel servum suum, ve! hominem !iberum, quaeritur, an committatur atipulatio. Et Celsus alt, et si non est huie atipulationi additum; nisi steterit, poenam dan, (6) id, quanti interest sisti, contineni; et verum caL quod Celsiis alt, nam qui ahium sisti promittit, hoc promittit, id se acturum, ut stet.

80.

IDEM

libro LXXIV. adEdictuni, - Quoties

80. E r. M i s u o; Comentarios al Edicto, libro

una oracin ambigua, es lo ms conveniente que se entienda aquello por lo que quede salvo la cosa de que se trata.
81. E L MI s si o; Comentarios al Edicto, libro LXX Vii. - Siempre que alguno promete que otro,

1.Si procurator sisti aliquem sine peen a atipulatus sil, potest defendi, non suara, sed eius, culus negotium geasit, utilitatemin ea re deduxisse; idcue fortius dicendum, (7) si quanti ea res sit stipulatio proponatur procuratoris.
82. IDEM

por ejemplo, un esclavo suyo, 6 un hombre libre se presentar, y no aade una, pena, se pregunta, si tendr efecto la estipulacin. Y dice Celso, que aunque no se haya aadido esta estipulacin: que se dar pena, si no compareciere, so comprende en ella cuanto interesa que comparezca; y es verdad lo que dice Celso, porque el que promete que otro comparecer, prometo esto, que l har que comparezca. 1.Si un procurador hubiera estipulado sin pena, que alguien comparecer, se puede defender que no comprendi en este negocio su propia utilidad, sino la de aqul cuyo negocio gestion; y con ms razn so dir esto, si se interpusiera la estipulacin del procurador por cuanto importase este negocio.
82. EL si 1 5 si o; Comentarios al Edicto, libro
(5) Ha. Valg.; ve), omtela el cdice FI. (6) Hal, Valg.; te, inseta el cddtc FI. (7) et, aew'ta Ial,

libro LXXVIII. ad Edictutn. Nemo

(1) non, inserta Haz. ; t duntaz.st, qnod pr5eeutI dio debetur, Mal. (5) oportebit'e, Vr-dg. (4) opOrtet, ieeriaio Hal. Vulg.

DIGBro.LIuuo XLV: TtTULO 1

589

'rem suam utiliter stipulatur, sed pretium rei suae non inutiliter; sane rem rneaxn mibi restitui recta etipulari videor. 1.Si post moram prornissoris horno decessent, tenetur nihilominus proinde (1), ac si horno viveret; et hie moram videtur fecisee, qui litigare maluit, quarn rstituere.
88. PAULUS (2) libro LXXII. ad Edicum. mier stipulantem et prornittentom negotium contrahitur; itaque alius pro alio promittens, daturum facturumve eum, non obligatur; nam de se quernque promitiere oportet; et qui spondet dolum maluro abesse abfuturuuqui (3) case, non simplox abnutivum spondet, sed curaturum se, ut dolus malus absit. Idemque in illis atipulationibus: habere Ijeere, item: neque per te, neque por heredem tuum flor, quominus fiat. 1.Si Stichum etipulatus de alio sentiam, tu de alio, nihil actum erit; quod et in iudiiis Ansio existimavit. Sed hic magia est, ut ja petitus videatur, de quo actor sensil, nam stipulatio ex' utriusque consensu valet, iudiciurn autem etiarn in mvi-. mm redditur; el ideo actor potius eredendum esi, alioquin semper negabit reus Be consensisse.

suya, pero no estipula intilmente el precio de una cosa suya; y la verdad, se considera que estipulo vlidamente que Be me restituya una cosa ma. 1.Si despus de la mora del que lo promete hubiere fallecido un esclavo, est aqul, sin embargo, obligado lo mismo que si viviese el esclavo; y se considera que incurri en mora el que prefiri litigar restituirlo. - El negocio se contrata entre el que estipula y el que promete; y sai, prometiendo uno por otro que ste,'dar har, no se obliga; porque cada cual debe prometer pon si; y el que promete que no hay y que no habr dolo malo, nopromete una simple negacin, sino que l cuidara de que no haya dolo malo. Y (o mismo en estas estipulaciones: que sea licito tener, y tambin en esta: que ni por ti, ni por tu heredero se har que no se haga. 1.Si habiendo yo estipulado . Stico entendiera haberme referido uno, y t Otro, no se habr hecho nada; lo que estima Aristn tambin en Cuanto losjuicios. Pero en ellos es mejor decir, que se considera pedido aquel quien se refiri el actor, porque la estipulacin es vlida por el consentimiento de ambos, y el juicio Be pronuncia aun contra la voluntad de uno; y por esto se le ha de dar crdito ms bien al actor, pues, de otra suerte, siempre negar el reo haber consentido. 2.Si estipulando yo Stico Pnfilo tu hubieres respondido que dars uno, es sabido que no ests obligado, y que no se respondi lo que se pregunt.. 3.Diversa cosa es respecto . las sumas, por ejemplo: prometes que se darn diez veinte, porque en este caso, aunque hubieres prometido diez, se respondi convenientemente, porque tratndose de sumas se considera siempre que Be promete la que es menor. 4.Asimismo, si yo esiipiilara varias cosas, por ejemplo, Stico y Pnfilo, estars obligado aunque hubieres prometido uno solo; porque se considera que respondiste una de las dos estipulaciones. 5.Intilmente estipulo una cosa sagrada religiosa, dejadaperptuamente para los usos pblicos, como un foro, una baslica, un hombre libre, aunque la cosa sagrada se puede hacer profana, y la dejada para usos pblicos puede volver usos privados, y de libre se puede uno hacer esclavo. Porque aun cuando alguno prometi que dar una cosa profana el esclavo Stico, se libra de la obligacin, si sin hecho de l la cosa hubiere comenzado ser sagrada, 5 lico hubiere llegado la libertad. Y no vuelven comprenderse en la obligacin, si de nuevo por alguna ley acosa sagrada hubiere comenzado ser profana, y Stico de libre hubiera sido hecho esclavo, porque habra una misma causa para librarse de la obligaciny para obligaras, porque 6 no se podra. dar, se podra dar. Porqie tambin si el dueo deshizo la nave que prometi, y la hubiere reconstruido con las mismas labIas, comenzarja obligaras, porque seria la misma nave. Por lo cual escribe Pedio, que tambin se puede decir esto: que si yo hubiere estipulado cien nforas de vino de un fundo, debo esperar hasta que se haga; si hecho se hubiera consumido sin culpa del que prometi, deber esperar de nuevo hasta que
83. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXXlI.

LXX VIlI. Nadie estipula tilmente una cosa

2,Si atipulante me Stichum aut Pamphilum, tu unum daturuni te spoponderis, eonstat, non tenon te, neo ad interrogatum case responsum. 3.Diversa causa est summarum, veluti: decern aut viginti dan spondes? hic eniin, etsi decem spoponderis, recto reaponsum cst, quia semper in suinmis id, quod minus est, eponderi videtur. 4.itero si ego plures res stipuler, Stichum, puta, et Pamphilum, Iicet unuru apoponderis, tenons; videris enim ad unam ex duabus atipulationibus respondisse. 5.Sacram vol religiosam rem, val usibus publicis in perpetuum re1iiam, ut forum, ant basilicaro, aut hominem liberuro, inutiliter atipulor, quamvis (4) sacra profana flor-, el usil'us publicis relict,a in privatos usus revert, et ex libero servus Sari potest. Nam el quurr quia rem profanam, aul Stichum dan promisit, liberatur, si sine lacto eius res sacra esas coeperit, aut Stichus ad libertatem pervenerit. Nec revocantur (5) in obligationem, si rursus lago aliqun el res sacra profana cose coeperit, el Stichus ex libero servus effectus sit, quoniam una atque eadem causa et liberandi, el obligandi esset, (6) quod aut dan non possit, aut dan poasit. Nam et si navein, quaro spopondit, dominus diasolvil, el iisdern tabulis cornpegerit, quia eadenz navia esset, inciperet obligan. Pro quo et illud die poase Pedius seribit: si atipulatus fuero ex fundo centuro amphoras vini, exapectare debeo, donee nascatur; et si naturn sine culpa promissonis consumtum alt, rursum exspectare debeam, donec iterum nascatur, el dan possit, et por has viese aut cessaturam, aut valitunam stipulationern. Sed hace disaimilia sunt; adeo enim quum liben horno pro miasus est, servitutis tempus spectandum (7) non
(2) Idem, Vu.lg. (5) sbfntnrumvs,

(1) perinde, Ial. Vulg.


Bel.

(4) r.,euertanHat. Vulg.

(6) revocatur, Ial. (6) st, ;aserts Ial. (7) exepeetanduin, Vug.

540

nxGBTo.LIeRo xis: 'rf'ruLo 1

esas, ut ne hace quidem stipulatio de homine libero probanda sit: illum, quum servusesse eoeperit, daro spondesb item: eum Iocum, quum ex sacro religiosove profanus case coeperit, dariquia nec praesentis temporis obligationem recipere potest, et ea duntaxat, quae natura sui posaibilia sunt, deducuntur in obligationem; vini autem non speejem (1), sed genus stipulari videmur, et tacite in ea tempus continetur; homo libar corta apecie continetur, et casum adversamquc fortunam spectari hominis liben neque civile, neque naturale est; nam de his rebus neotuum recto geremus, quae subiici usibus dorninioque nostro statini possunt. Et navia si hac mente resoluta est, ut in aliutn usum tabulas destinarentur, hect mutato consilio perficiatur, Lamen et peremta prior navia, et hace alia dicenda est; sed si reficiendae navia causa omnes tabulae refixae sint, nondum intercidiase navia videtur, et compositis rursus eadem case incipit, sicuti de aedibus deposita tigna ea mente, ut reponantur, aedium sunt; sed si usque ad aream deposita sint (2), licet eadem materia reatituatur, alia enil. Hic tractatus etiarn ad praetorias stipulationes pertinet, quibus de re restituenda cavetur, an (3) eadem res sil, quacritur.

6.Si reni, quam ex causa lucrativa stipulatus su, nactus fuere ex causa lucrativa, evanescit. atipulatio; sed et (4) si henos extitero, dominio (5) extinguitur stipulatio. Si vero a me herede defunetus eam legavit, potest agi ex stipulatu. Ideinque case, el si sub conditione legata alt, quia el si ipso debitor rem sub conditione legatam dedisset, non liberaretur; sed si conditione deficiente remansenl, petitio infirmabitur. 7.Stichum, qui decessit, si stipuler, sidern condici etiam mortuus potuit, UI furi, utiliter me stipulatum Sabinus alt; si vero ex aula causis, inutiliter, quia, etsi deberetur, morte promissor liberetur, idem ergo dicerol, et si mora facta defunctum stipularer.

8.Si quia ancillam sistere se in aliquo loco promisenit, quae praegnana eral, etsi sine partu eam sistat, in eadem causa cern sistere intelligitur.

otra vez se haga, y se pueda dar, y por estas vicisitudes cesar, ser vlida la estipulacin. Poro estas cosas son desemejantes; porque de tal modo cuando se prometi un hombre libre no se ha de atender al tiempo de la esclavitud, que ciertamente no se ha de admitir ni esta estipulacin sobre un hombre libre- jprornetes dar aqul, cuando hubiere corneazado ser esclavo! ni tampoco: qque se dar este lugar, cuando de sagrado o religioso hubiere comenzado ser profano porque no puedo ser susceptible de obligacin en el tiempo presente, y se comprenden en una obligacin solamente las cosas que por su naturaleza son posibles; pero se considera que del vino no estipulamos la especie, sino el gnero, y cii la:estipulacin se comprende tcitamente el tiempo; el hombre libre se contiene en cierta especie, y no es conforme al derecho civil, ni al natural, que se espere la desgracia la adversa fortuna de un hombre libre;porque hacemos vlidamente negocio sobre aquellas cosas que desde luego pueden ser sometidas nuestros usos y dominio. Y si la nave fu deshecha con la intencin de que sus tablas sean destinadas otro uso, aunque-cambiado el designio sea reconstruida, se ha de decir, sin embargo, que pereci la primera nave, y que esta es otra; pero si se desclavaron todas las tablas para reconstruir la nave, todava no se considera que pereci la nave, y recompuestas aqullas comienza ser la misma, as como, tratndose de una casa, las maderas quitadas para'ser puestas otra vez, son de la casa; pero si los materiales hubieran sido demolidos hasta el suelo, aunque se vuelvan poner los mismos materiales, ser otra. Esta exposicin es aplicable tambin las estipulaciones pretorias, en las que se da caucin de restituir la cosa, y se examina si la cosa ea Ja misma. 6.Si yo hubiere obtenido por causa lucrativa la cosa que por causa lucrativa estipul, se extingue la estipulacin; pero tambin si yo hubiere quedado heredero, se extingue con el dominio la estipulacin. Mas si el difunto la lega k mi cargo, siendo yo heredero, se puede ejercitar la accin de lo estipulado. Y lo mismo es, tambin si hubiera sido legada bajo condicin, porque aunque el mismo deudor hubiese dado la cosa legada bajo condicin, no quedara libre; pero si subsistiese faltando la condicin, se invalidar la demanda. 7.Si yo estipulara el esclavo Stico, que muri, dice Sabino, que si verdaderamente pudo ser reclamado por la condiccin aunque muerto, como un ladrn, yo estipul tilmente; pero que, si por otras causas, estipul intilmente porque, aunque fuese debido, el prometedor quedara libre de la obligacin con la muerte. Luego lo mismo dina, tambin si, habindose causado mora, yo estipulase el que habla fallecido, 8.Si alguno hubiere prometido que l hara comparecer en algn lugar una esclava, que estaba embarazada, aunque la haga comparecer sin el parto, se entiende que la hace comparecer en la misma condicin.
84. EL MISMO; Comentarios al Ediclo, libro LXXIV. Si yo hubiera estipulado que se haga una casa, y hubiere transcurrido el tiempo en que hubieres podido hacerla, est determinado que mientras yo no haya conteetadoJa demanda puedes librarte de la obligacin hacindola; pero si ya hubiera yo contestado la demanda, de nada te aprovecha, si la edificaras.

84. IDEM libro LXX! V. ad Eclicium. - Si insu1am fieri stipulatus sim, et transierit tempus, quo potueris facere, quamdiu litem contestatus non sim, posse te facientem liberan placel; quodsi iam litem contestatus sim, nihil tibi prodease, si aedifi ces.

(1) Segr.tn correccin del cdice FI,, Dr.; B pecte, la escritura origLnai species, Tau,-. (2) Hal, ulg.; Bit, el cdice FI. (3) Mi, c onsiderase a:iadida por antiguos copistas.

(4) HaL; et, omtela el cdice FI. (5) Tau. segn a escritura original; domino, la correoc.ln dl cdice FI., Br,

DIGESTO.LIBRO XLY TfTULO 1.


85. IDEM libro LXXV. ad Edict.am. - 1 t exsccutione obligationis sciendum est, quatuor causas esse; nam interdum est aliquid, quod a singulis heredibus divisim (1) eonsequi posBumus; aliugi, quod totum peti necease est, nec divisim (2) praestari potest; aliud, quod proparte petitur, sed solv, nisi totum, non potest; aliud, quod solidum petendum est, licet in solutione admittat sectionem (3). 85. EL MISMO;

541

1.Prima species pertinet ad promissorem pocuniae certae; nam et petitio, el solutio ad porlionos hereditarias spectat. 2.Secunda ad opus, quod testator fieri iussenl; nam singuli heredes in solidum tenentur, quia oporto effeetus in partes scindi non potest. 3.Quodsi atipulatus Fuero par te heredeinve tuum non fien, quominus eam agam; si adver-.. sus ea factum sil, tantum dar!? et unus ex pluribus heredibus promissonis me prohibeal, verior est sententia existiniantium, unius tacto omnes tener, quoniam, lioet ab uno prohibeor, non tamen in partem prohibeor; sed ceteri (4) familiae erciecundro iudioio sarcient damnum. 4.Pro prte autem peti, solvi autem nisi totum non potest, veluti quum stipulatus sum hominem incertum; nam petitio eius seinditur, solvi vero nisi solidus (5) non potest; alioquin in diverala bominibus recte partes solventur (6); quod non potuit defunetus facere, no, quod stipulatus sum, (7) consequar. Idem luna est, et si quis decem millia (8), ant bominem proiniserit. 5.In solidum vero agi oportet, el partis solutio affert liberationem, quum ex causa evictionis intendimus; nam auctonis heredes in solidum denuntiandi sunt, omnesque debent eubsiBtere, el quolibet defugiente omnes tenebuntur; sed unicuique pro parte hereditaria praestatio iniungitur. 6.Item si ita etipulatio faeta sit: si fundus Titianus datus non erit, centurn ,dari? nisi lotus detur, poena committitur centum; neo prodest partes fundi ti-adere (9) cessante uno, quemadmodum non prodest ad pignus liberandum partem creditori solvere. 7.Quicunque sub conditione obligatus curaverit, no conditio extsteret, nihilominus obligetur.
86. ULPU.niUS

- Se ha de saber, que en la ejecucin de la obligacin hay cuatro causas; porque veces hay alguna cosa que podemos conseguir por parte de cada uno de los herederos; otra cosa, que es necesario que se pida ntegra, y que no se puede entregar por partes; otra, que se pide por partes, pero que no se puede entregar sino entera; y otra, que so ha de pedir ntegra, pero que en el pago admite divisin. 1. La primera especie se refiere al prometedor de una suma cierta; porque as la demanda como el pago se refieren las porciones do herencia. 2.La segunda se refiere una obra, que el testador hubiere dispuesto que se haga; pues .cada heredero est obligado la totalidad, porque la ejecucin de una obra no se puede dividir en partes. 3.Pero si yo hubiere estipulado: prometes que ni por ti ni por tu heredero se har que yo no pase conduzca, y que si contra esto se hubiera obrado se dar tantol y uno solo de los muchos herederos del prometedor me lo impidiera, es ms verdadera la opinin de los que estiman que por el. hecho de uno solo quedan todos obligados, porque, aunque se me prohibe por uno solo, no Be me prohibe, sin embargo, en parte; pero los dems resarcirn el dao en el juicio de particin de herencia. 4.Mas se puede pedir por partes, poro no se puede entregar sino la totalidad, por ejemplo, cuando estipul un esclavo incierto; porque se divide su demanda, pero no puede ser entregado sino entero; de otra suerte, se pagarn convenientemente las partes en diversos esclavos; y esto no lo pudo hacer el difunto, ni yo conseguira con ello lo que estipul. El mismo derecho hay, tambin si alguien hubiere prometido diez mil, un esclavo. 5.Mas se debe ejercitar la accin por la totalidad, y el pago de una parte produce la liberacin, cuando demandamos por causado eviccin; porque han de ser demandados solidariamente los herederos del derecho-causante, y todos deben comparecer, y ausentndose cualquiera lodos quedarn ob4igados; pero cada tino se le impone el pago segn su porcin de herencia. 6.Asimismo, si la estipulacin hubiera sido hecha de este modo: qproruetes que se darn ciento, si no hubiere sido dado el fundo Ticiano? se incurre en la pena de los ciento, si no fuese dado todo; y no aprovecha entregar las partes del fundo faltando uno, as como no aprovecha para liberar una prenda pagarle una parte al acreedor. 7.El que obligado bajo condicin hubiere procurado que no se cumpliese la condicin, quedar, sin embargo, obligado.
86. U L i . re o; Comentarios al Edicto, libro LXXIX. - Lo que se dice, que hay tantas estipu-

Comentarios al Edicto, libro LXXV.

dicitur, lot stipulationes case, quol res, ibi baum habet, ubi res exprimuntur atipulatione (10); celeruin si non fuerint expressae, una est atipulatio.

libro LXXIX. ad Edictum.Quod

laciones como cosas, tiene lugar all donde en la estipulacin se expresan las cosas; pero si no se hubieren expresado, la estipulacin es urja sola. 87. PauLo; CQnwntarios al Edicto, libro LXXV. - Nadie estipula tilmente que una cosa haya de ser suya para el caso en que se hace suya. - La morosidad del reo lo perjudico tambin al
(5) En 5olidum, H L () solverentur, (7) non, inserte Vuig enla (8) millEs, omitaL Ha (V) dan Jal.
88. EL MISMO; Cmen.tarws 4 Plaucio, libro VI.

87. PAULUS libro LXXV.. ad Edietum. - Nemo ram suam futurain n eum casum, qua sus fit, utiliter atipulatur. 88. IDEM libro VI. ad Plautiurr. - Mora rol fideiussori quoque nocet. Sed si fideiussor servom

(1) Ha. Vulg.; divisuin, el cdice Fi. (2) Ha. Vu1g.1 divisum, el cdice I.'l. (3) EL cdice citado por Br.; la solutionem adniittt secutlonem, Toar. eegJ% 81 cdice FI.; En solulionem ailnilttat partis sestionem, Hal. (4) C rislaretet) Ha. VaLg.

(10) Ha. Valg. StlpuEationt, el cdice Fi.

alg.

542

DIGB8TO.LIo XLV: TfTUI.o 1

obtulit, et reus moram fecit, mortuo Sticho fldeiusgori succurrendum est. Sed si fldeiuzsor hominem occiderit, reus liberatur, fideiussor autem ex stipulatioae convenir potest.
89. IDEM libro IX. ad Plaugiu,n. - Si a colono, cui fundum in quinquennium Eooaveram, post tres annos la stipulatus fuero: quidquid te dare facere oportet? non amplius in stipulationem deducitur, quam quod iam dan oportet; En etipulatione enim deducitur quod iam dan oportet (1); si autem adiiciatur: oportebitve, etiani futura obligatio deducitur.

fiador. Pero si el fiador ofreci el esclavo, y el reo incurri en mora, muerto el esclavo Stico, se ha de auxiliar al fiador. Pero si el fiador hubiere matado al esclavo, el reo se libera, mas el fiador puede ser demandado en virtud de la estipulacin.

89. EL mismo; Comentarios 4 Plaunio, libro X. - Si de un colono, a quien yo le habla dado un fundo en arrendamiento por un quinquenio, hubiere yo estipulado despus de tres aos as: prometes todo lo que es rn.mester que ds hagas? no se comprende en la estipulacin ms que lo que ya era menester dar; porque en la estipulacin se comprende lo que ya era menester dar; mas si se aadiera: ser menester, se comprende tambin la obligacin futura.
90. PoMpoNio; Doc fina de Plaucio, libro III. Cuando por loe intereses legales hemos estipulado pena para cada mes, si no se hubiera pagado el capital, aunque haya sido llevada juicio la obligacin del capital, crece, sin embargo, todava la pena, porque es verdad que no se pag el dinero.

90. Powowius libro III. ex Plauo. - Quum itipulati aumus pro usunis legitimis poenam in singulos menees, si sora soluta non sit, etiatnsi sortEe obligatio in iudieium sit deducta, adhuc tamen poena crescit, quia veruni est, solutam pecuniani non osee. 91. PAULUS libro XVII. ad Plaui,um. - Si servum sipulatus fuero, et nulla mora intereedente servus decesserit, si quideni occidat eum prornissor, expeditum est; sin autem negligatinfirmum,an tener debeat promiseoLi consideran tibus, utrum, quemadmoduru in vindicatione houiinis, si neglectus a poaseseore fuenit,, culpae huius nomine tenetur poseeseor, ita et quum dan proniisit, an culpa, quod ad stipulationem attinet, in faciendo accipieuda sit, non in non faciendol Quod niagis probandum esL12 ura, qui dan promisit, ad dandum, non facienum tenetur. 1.Sed si sit quidem res in rebus humanis, sed dan non poasit, uL fundus religiosus, puta, vel sacer fatua, ve! servus manumissus, vel etiani ab hostibus si capiatur, culpa En hunc modum dElud-catur, ut, si quidem ipsius promissoris res vel tempore stiputationis, vel postea fuenit, et quid eorum acciderit, nihilominus teneatur. Ideruque fiat, et si per alium, posteaquam ab hoc alienatus sit, id contigerit (2). Sin auteni alienus fuiL, et ab alio tate quid aceidit, non tonetur, quia nihil fecit, nisi si, posteaquam moratus est solutionem, aliquid huiusmodi accidenit; quam distinotionem et lulianus sequitur. Etem si horno, qui fuit promiesoris, ex praecedenti causa ablatus ej fuerit, quod statuliber fuit, perinde habendus sEt, ac si alienum promisieset, quia (3) sine facto ipsius desiit eme esse.

2.De illo quasritur, an et is, qui nesoiens se delere occidenit, toneatur; quod luhanus putat in 00, qui, quum nesciret a se petitum codicillis, ut restitucret, manumisit.
3.Sequitur videre de eo, quod 'veteres constEtuerunt, quoties culpa intervenit debitoris, perpetuani obligationem, queniadmoduin intelligendum siL. Et quidem si effecerit promiseor, quominus soloml1eaa ffai. VaLg. () Segn aorreoctda tei cdcUoe Pl.; sontiegerit, Taro-. segA a escritura orgise, Br.

91. Pun.o; Comentarios Plaucio, libro XVII. - Si yo hubiere estipulado un esclavo, y no mediando mora ,alguna hubiere fallecido el esclavo, el caso es expedito, si es que lo mat el que lo prometi; mas silo desatendiera estando enfermo, deber estar obligado el prometedor, considerando, que, as como en la reivindicacin de un esclavo, si hubiere sido desatendido por el poseedor, el poseedor est obligado por razn de esta culpa, as tambin cuando prometi que se darla, se habr de admitir la culpa, por lo que atae la estipulacin, en la de hacer, no en la de no hacer? Y esto es lo que ms bien se ha de admitir, porque el que prometi dar, est obligado dar, no hacer. 1.Pero si la cosa existiera ciertamente, mas no pudiera ser dada, como por ejemplo, un fundo religioso, hecho sagrado, un esclavo manumitido, tambin uno que estuviera aprisionadopor los enemigos, la culpa se determina de este modo, que si verdaderamente la cosa Fuere del mismo prometedor al tiempo de la estipulacin despus, y hubiere acontecido algo de esto, quede l, sin embargo, obligado. Y lo mismo se har, tambin si eto hubiere acontecido por medio de otro, despus que por ste hubiera sido enajenado. Mas si el esclavo fu de otro, y aconteci algo de esto por causa de otro, no estar l obligado, porque nada hizo, no ser que hubiere acontecido algo de esto, despus que fu moroso para el cumplimiento; uya distincin adopta tambin Juliano. Asimismo, si el esclavo, que fu del que lo prometi, le hubiere sido quitado por una causa anterior, porque fu instituido libre bajo condicin, ha de ser l considerado lo mismo que si hubiese prometido uno ajeno,porque sin hecho de l mismo dej de ser suyo. 2.Se pregunta si estar tambin obligado el que lo hubiere matado ignorando que l lo deba; y esto opina Juliano en cuanto al que lo manumiti, ignorando que en codicilos se le pidi que lo restituyese. 3.Corresponde ver respecto lo que los antiguos establecieron, que siempre que interviene culpa del deudor se perpeta la obligacin, cmo haya de ser entendido. Y si verdaderamente hubiere he-

(1) in etipulatione enim deduciltur, quod 1am dan oportet,

(3) Taur. al indrgen; qus, en o texto.

DIGESTO.LIBBO XLV TLTULO 1

vere possit, expeditum intellectum habet constitutio; si vero moratus sit tantum, haesitatur, an, si postea in mora non fuerit, extinguatur superior mora. Et Celsus adolescena scribit, eurn, qui taoram fecit in solvendo Sticho, quem promiserat, poase emeudare eam moram postea offerendo; esse enim hane quaestionem de bono et aequo in quo genere plerumque sub auctoritate iuris scientiae pernicioso, inquit, erratur. Et sane probahulis hace sententia est, quam quidem et lulianus sequitur; nata dom quaeritur de damno, et par utriusque causa sil, quare non potentior si(, qui teneat, quam qui persequiturY

4.Nunc videamus, in quibus personis hace constitutio locum habet; quae inspeotio duplex est, ut primo quaeramus, quae personae efficiant perpetuam obligationern, deinde quibus eam producant. Uique autem principalis delitor perpetuat obligationem; aecessiones (1) an perpetuent, dobium asi. Pomponio perpetuar placet; quare enim fado suo fideiussor sam obligationem tollat Cuius sententia vera est; itaque perpetuatur obligatio tam (2) ipsorum, quam (3) successorum eorum (4); aceessionibus quoque aula, id est Jldeiussoribus, perpetant obligationeta, quia in totam causam spoponderu n t. 5.An fihiusfamilias, qui iussu patria promisit, occidendo servum prodocat patria obligationem, videndum est; Pomponius producere putat, scilicet quasi accessionem intelligeus eum, qui iubeat. 6.Effectus huius constitutionis ille est, ut adhuc horno peti posait. Sed et accepturn el posee ferri (5) creditur, el fideiusaorem accipi elus obligationis nomine. Novari autem an possit hace obligaLio, dubitationis est, quia neque hominem, qui non est, neque pecuniam, quae non debetur, stipulari posaumus. Ego puto novationem fien posse, si hoo actum inter partes sit; quod el luliano ptacet. 92. IDEM libro XVIII. ad Plautium. Si ita stipuler: per le non flor, quominus mihi heredique meo vindemiarn tollere liceat? etiam heredi datur actio. 93. IDEM libro III. ad Vitellium. - Si sic stipulatos fuero: per te non flor, quominus hornineni ex his, quos habas,, sumam? electio mea erit. 94. MARCELLUS (6) libro III. Digratorum.Triticum dare oportere atipulatus est aliquis; faeti quaestio est, non iuris. igitur si de aliquo trilico cogilaverit, Id est certi generis, certae quantitatis, id habebitur pro expresso; alioquin, si, quum destinare genus et modum vellet, non fecil, nihil atipolatus videtur, igitur no ununi quideta modium.

cho el prometedor que no pueda pagar, laConstitucin tiene fcil inteligencia; pero si solamente buhiera sido moroso, se duda, si, no habiendo sido despus moroso, se extinguir la mora anterior. Y escribe Celso, el joven, que el que incurri en mora en entregar el esclavo Stico, que habla prometido, puede enmendar esta morosidad ofrecindolo despus; porque esta es una cuestin de bondad y de equidad; en cuyo gnero de cuestiones se yerra, dice, perniciosamente muchas veces atendiendo la autoridad de la ciencia del derecho. Y verdaderamente es adrni'iible esta opinin, que ciertamente sigue tambin Juliano; porque cuando se cuestiona sobre el dao, y es igual la causa de uno y de otro, por qu no ser. preferente el que tiene sobre el que persigue? 4.Veamos ahora respecto qu personas tendr lugar esta constitucin; cuyo examen es doble, fin de que primeramente investiguemos qu personas hacen perptua la obligacin, y despus para quines la producen Mas ciertamente perpeta la obligacin el deudor principal; y es dudosos la perpetuarn los fiadores. A Pomponio le parece bien que la perpeten; porque cmo el fiador extinguir con un hecho suyo su obligacin? Cuya opinin es verdadera; y as, seperpeta la obligacin tanto de ellos mismos como de sus sucesores; y perpetan la obligacin tambin para sus mediadores, esto es, fiadores, porque prometieron por toda la causa. 5.Se ha de ver si el hijo de familia, que por mandato del padre lo prometi, produzca, matando al esclavo, la obligacin del padre; Pomponio opina que la produce, saber, como si entendiera que es accesorio el que manda. 6.El efecto de esta constitucin es que se pueda pedir todava el esclavo. Pero tambien se cree que se le pueda dar por cumplido, y que se puede recibir fiador por razn de su obligacin. Mas hay duda sobre si se podr novar esta obligacin, porque no podemos estipular ni el esclavo que no existe, ni el dinero que no se debe. Yo opino, que se puede hacer novacin, si esto se hubieratratadoentre las partes; de cuyo parecer es tambin Juliano.

92. EL MISMO; Comentarios 4 Plaucio, libro XVIII. - Si yo estipulara as: prorneles que por ti no se har que ni mi ni mi heredero no nos sea licito recoger la vendimia? se le da la accin tambin al heredero. 98. EL mismo; Comentarios Vitelio, libro M. Si as hubiera yo-estipulado: ,prometes que por ti no se har que yo no tome un esclavo de los que tienes? la eleccin ser. ma.
94. MARCELO; Digesto, libro HL -Uno estipul que se le deba dar trigo; la cuestin es de hecho, no de derecho. As, pues, si aqul hubiere entendido referirse algn trigo, esto es, trigo de cierta clase y en cierta cantidad, se tendr esto por expresado; de otra suerte, si al querer determinar la clase y la cantidad no lo hizo, se considera que no estipul nada, ciertamente ni un solo modio. 95. Er. MiSMO; Digesto, libro Y. - El que estipula que se haga una casa adquiere la obligacin solamente de este modo, si aparece cii qu lugar haya querido que se haga la casa, si tambin le interesa que all se haga la casa.
(5) HaZ. Vuig.; forre, e! eddioe FI. (ayldem, ial.

95. asar libro V. Dicstorum. - Qui insulam fien stipulatur, ita demum acquirit obligationem, si apparet,quo in loco fien insulam votuerit, si et ibi insulam fien interest eius.
(I

(2) fu, intiMan HaZ. Vulg.

acecasores, Vulg.

(4) persona, insertan Ha!. Vuig.

(3) fa, insertan Hal. Vuig.

544

DIGESTO.LIBRO XLV TTULO 1

IDSM libro XII. Diqesorwn. - Qui servum 96. mihi ex stipulatu debebat, si in facinore eurn depreheriderit, impune euin occidit; neo utilis actio erit in euin constituenda. CLSUS libro XXVI. Diqezlorurn.Si La sti97. pulatus fuero te sisti; nisi steteris (1), hippocen-. tauruin dan? proinde cnt, atque te sisti solununodo stipulatus essem.

96. Er.. MISMO; Digesto, libro XII - El que en virtud de lo estipulado me deba un esclavo, si lo descubriere en un delito lo mata impunemente; y no se habr de dar contra l la accin util. 97. Car..so; Digesto, libro XXVI.Si yo hubiere estipulado as: tp,'onletes que t comparecers, y que si no comparecieres me dars un hipocentauro? ser lo mismo que si yo hubiese estipulado solamente que comparecers. 1.Puedo estipular tilmente de ti en esta forma: prometes que pagars en nombre de Tido? porque ello no esser-nejante esto: qpromemetes que dar Ticio? sino que en virtud de aquella estipulacin puedo, cuando me interesa, ejercitar accin; y por lo tanto, si Ticio fuera solvente, no podr conseguir nada en virtud de esta estipulacin; porque qu me interesa que se haga por ti aquello, cuando, si no lo hicieres, habr de tener igualmente salvo al dinero? 2.qPrometes que se me darn diez, si me casare contigo? Opino que con conocimiento de causa se habr de denegar la accin; y no es raro que sea admisible la causa de esta estipulacin. Asimismo, si el manido estipul de la mujer de este modo, no para la dote.
MARCELO; Digesto, libro XX. - Estimo que 98. puedo estipular bajo condicin lo que es mio, y que tambin puedo estipular servidumbre de va para un fundo, aunque entretanto el fundo no sea mo; 6 si esto no es verdad, y yo hubiere estipulado bajo condicin un fundo ajeno, y ste hubiere comenzado a ser mio por causa lucrativa, se extinguira inmediatamente la estipulacin; y si el dueo del fundo hubiere- estipulado bajo condicin la servidumbre de va, la estipulacin se extingue inmediatamente que el fundo fu enajenado; y princi -palmente, segn el parecer de los que opinan que se invalida tambin lo que con arreglo derecho establecieron, cuando lleg un caso en el que no habra podido subsistir. 1.En virtud de esta estipulacin: prometes reparar la casa? se pregunta cundo nace la accin; y ciertamente que no se ha de esperar que se arruine; porque no deja de interesarle al estipulante que sea reparada ms bien que no lo sea; pero no se ejercitar debidamente la accin, si aun no hubiere transcurrido todo sI tiempo en que hubiere podido repararla el contratista. CELSO; Digesto, libro XXXVIII. - Todo 1-o 99. que tiene por objeto restringir la obligacin se ha de considerar que se omiti, si no se expresa claramente con las palabras; y de ordinario lo interpretamos favor del que promete, porque - el estipulante fu libre para emplear con latitud las palabras. Y su vez tampoco se le ha de tolerar al que promete, si l le interesara acaso que se haya tratado ms bien de ciertos vasos 6 esclavos. 1.Si yo -hubiere estipulado de este modo: prometes dar, si dentro de un bienio no hubieres subido al Capitolio? no pedir convenientemente sino transcurrido el bienio; porque aunque las palabras son ambiguas, se entienden, sin embargo, as, si ciertamente fu verdad que no subiste al Capitolio.

1..Possum titiliter a te ita stipulani: Titii nomine te soluturum? neque onirn hoc simile est illi: Titium (2) daturum? sed ex ea stipulatione, do m . interest mea, aero (3) pose um; et ideo si locuples siL Titius, nihil ex bao stipulatiotie consequl possim; quid enim mea interest id a te flor, quod, si non feceris, seque saivam pecuniam habiturus sum?
2.Si tibi nupsero, decem dan epondes? causa cognita denegandam actioneni puto; neo raro probabitis causa eiusmodi stipulationis est. Iteni si vir a muliere eo modo non in -dotem etipulatus caL 98. MARCELLUS

stimo posee id, quod meu-m est, sub conditione stipulan, itero viam stipulari ad fundum poste, quamquam interim fundus non sit meus; aut si hoe verum non est, et alienum t'undum sub conditione stipulatus fuero, isque ex lucrativa causa meus esee coepenit, eonfestim perimeretur stipulatio; et si fundi dominus sub conditione viaro stipulatus fuerit, stafim fundo alienato evanescit stipulatio; et maxime secunduni iliorum opinionem, qui etiam ea, quae recto Constituerurit, resolvi putant, qtiuin in eum casum reciderunt, a qu non potuissent consiatere. 1.Ex hac stipulatione: insularn fulciri apondes? quando nascatur actio, quaeritur; et utique non est (4) exepectandum, uL ruat; neo enim nihil atipulatoris iritereat, fultam potius esse, quam non case; neo Lamen recte agetur, si nondum praeterient temporis tantum, quo fulcire potuerit redemtor.

libro XX. Digestorum. - Exi-

quid adstringendae obligationis est, id, nisi palam verbis exprimitur, omissum inielligendum mt; an fere secundum promissorem interpretamur, quia stipulatori liberum fuit verba late concipere. Nec rursum promissor ferendue mt, si nius intererit, de certis potius vacie forte, aoL hominibus actum. 1.Si stipulatus hoc modo fuero: si intra bionniuin Capitolium non ascenderis, dan? non nisi praeterito biennio recto petam; nam et si ambigua verba sunt, sic Lamen exaudiuntur, si irnmutabiliter verum fuit, te Capitoliuin non ascendiese. 100. MonesTiNus librc VIII. Requtarwn.Con(1) Vase .' fr. 81. pqLte 538.; stitenls, Hall. (2) te por Tltium, Vulg,

99.

CELSUS

libro XXXVIII. Diqestorurn.Quid-

100. Mon- 1'ixo; Reglas, iibr,

v? n. -La con-

(3 ) tecum, inserta Vuto. (5) est, con s id rase aadida por antiguos. copistas.

DIESTO.LIBAW XLV: TfTULO

545

ditio in praeteritum, non tantum in (1) praesens tempus relata statim aut perimit obligationem, aut omnino non differt.
101 IDEM libro IV. Praecriplionibus.Pube res sine curatoribus suis possunt ex stipula.tu obligan. 102. IDEM libro V. Responsorum. - Venditores emtori caveranI pro evictione, quanti eius interesset; sed et specialiter agnituros, si in lite mota suintus fecisset, (2) emtori etipulanti promiserant; post mortem emtoris unas ex venditoribus ad iu dicium vonavit (3), pretium sibi deber dicens, heredes elus, qui suintus (4) in defensione causae factos, quum probarent pretium solutum fuisse, ex stipulatione petebant; Modestinus respondit, si in (5) cae impensas venditores promiserunt, quae ob litem de proprietale institutam factae essent, mnimo ex stipulatu peti poese, quod erogatum (6) est, dum alter ex venditoribus pretium, .quod iani fuerat exeolutum, petit.

dicin referida al tiempo pasado, no solamente al presente, extingue inmediatamente la obligacin, en absoluto no la difiere. Los pberes pueden obligarse por estipulacin sin sus curadores.
101. EL MiSMO;

De las Preseiipciones, libro 1V.

102. EL MISMO, Respueetos, libro V.Unos vendedores te hablan dado caucin al comprador por la eviccin, por cuanto le interesase; pero estipulndolo el comprador le haban prometido tambin especialmente que pagarian los gastos, si l los hubiese hecho en litigio promovido; despus de la muerte del comprador uno solo de los vendedores cit juicio, diciendo que se le deba el precio, los herederos.de aqul, los cuales, probando que fu pagado el precio, pedan en virtud de la estipulacin los gastos en la defensa de la causa; ModesLino respondi, que si los vendedores prometieron respecto . los gastos que hubiesen sido hechos por causa de litigio promovido sobre la propiedad, no se poda de ningn modo pedir en virtud de lo estipulado lo que se gast, cuando uno de los vendedores pide el precio, que ya haba sido pagado. 108. EL MISMO; Pandcta, libro V. - Un hombre libre no puede ser comprendido en estipulacin, porque ni se debe pedir que se d, ni se puede pagar, su estimacin, no de otra suerte que si alguno hubiere estipulado un esclavo fallecido, 6 un fundo de los enemigos.

108. IDEM libro V. Pandeclarum. - LIber horno in stipulatuin deduci non potest, quia nec dan oportere intendi, ncc aestimatio eius praestari potest, non magia, quam si quis dan stipulatus fuerit mortuum hominem, aut funduru hostium. 104. LVOLENUS (7)

servus peouniam pro libertate pactus est, el ob earn rem reum dedit, quamvis servus ab alio manumiseus est, reus Lamen recto obligabitur, quia non quaeritur, a quo manumittatur, sed ul manumittatur.
105. IDEM libro JI. Epistolarum. - Stipulatus sum, Damam aut Erotem (8) servum dan; quum Damam dates, ego, quominus acoiperem, in mora us fui; mortu est Dama, an putee, me ex stipulatu actioneni habere Respondil, senundum Massurii Sabini opinionem puto te ex atipulatu agere non posee; nam is recto existimabat, si por debitorem mora nin esset, quorninus id, quod debebat, solveret, continuo eum debito liberan. 106. IDEM libro Vi. Epistotarum. - Qui ex plunibus funds, quibus dem nomen impositum fuerat, unum fundum sine ulla nota demonstrationis stipuletur, incertum etipulatur, id est eum fundurn stipulatur, quem prornissor daro voluenit; tarudiu autem voluntas promiesoris inpendenti est, quam diu id, quod promissum cst, solvatur. 107. IDEM libro VIII. Epistolarum.Utrum turpom talem stipulationem putos, an non, cuaero: pater naturalis flhium, quem Titius babebat in adoptionem, heredeni instituit, si patria potestate liberatue esset; pater eum adoptivum 9) non alias emancipan (10) voluit, quam-si etiam (11)dedisset, a (1) HaZ.; hi omtela el cddice FI. (5) et, ;rsurta haZ. (e; hrsdeu, inserta VuLg. (4) ~desque eles .umtue, Vulg. (5) tu, omtanla Ial. Vutg.
TOMO 111 69

libro XI. ex Cauje. - Quum

Cuando un esclavo pact dinero por su libertad, y por virtud de este negocio di un deudor, aunque el esclavo haya sido manumitido por otro, estar, sin embargo, debidamente obligado el deudor, porque no importa por quin sea manumitido, sino quil sea manumitido.
105. EL mismo; Eptatolas, libro 11.Estipul que se me dara el esclavo Damas 6 Eros; al darme tu el esclavoDamas fui moroso en recibirlo;mri Damas, opinas que tengo la accin do lo estipulado Respondi, que, segn el parecer de Massurio Sabino, opinaba que no podas ejercitar la accin de lo estipulado; porque l opinaba con razn, que si en el deudor no' hubiese habido morosidad en pagar lo que deba, l quedaba inmediatamente libre de la deuda.

104. JAvolNo; Doctrina de Cauio, libro XI. -

106. EL M1SMO4 Epistolar, libro VI. - El que de varios fundos, . los que se les haba puesto el mismo nombro, estipula un solo fundo sin nota alguna de designacin, estipula una cosa incierta, esto es, estipula el fundo que el prometedor quisiere darle; mas la voluntad del que promete est en suspenso hasta tanto que se paga lo que se prometi.

to si opinas que es, 6 no, torpe esta estipulacin: un padre natural instituy heredero al hijo, que Ticio tena en adopcin, si hubiese sido librado de la patria potestad; el padre no quiso que fuese emancipado este hijo adoptivo de otra suerte, sino si le huVenuslu., HaZ, (6) HaZ. Vuig.; fierotem, el c6doe FI. (9) Taur. segun La escritura original; adoptivas, la co rreccin del cdice Fi ar. (10) emancipare, HaZ. Vida. (11) si, al margen interior del cdice FI.
(7.

107.

EL MISMO;

Epstolas, libro VII!. - Pregun-

(6) Tatr. segn correccin de cdice FI.; rogMwn, La eaenture original, Br.

M6

DIGBFO.LI3O ILY: TITULo i

quo stipularetur, certam summam, si eum manumisieset; post emancipationem adit (1) hares fihius, petit nunc pecurliam pater ex stipulatione supra relata. Respondit: non puto turpeni esas causam stipulationis, utpote quum aliter fihium emancipaturus non fuerit; nec potest videri iniusta causa stipula.tionis, si aliquid adoptivus pater habere yoluerit, propter quod a filio post emancipationem magia curaretur.

biese dado. tambin alguien, de quien la estipulare, cierta suma, silo hubiese manumitido; despus de la emancipacin el hijo, heredero, adi la herencia, y ahora pide el padre la cantidad en virtud de la estipulacin antes expuesta. Respondi: no creo que sea torpe la causa de la estipulacin, por cuanto de otro modo l no habra de haber emancipado al hijo; y no se puede considerar injusta la causa de la estipulacin, si el padre adoptivo hubiere querido tener alguna cosa, por razn de la que fuese ms bien atendido por el hijo despus dele emancipacin. 108. Em. MISMO; Epalolas, libro X. - Estipul de Ticio de este modo: &si alguna se casare conmigo, prometes darme diez titulo de dote de ella? Se preguntaba si era vlida esta estipulacin. Respondi: si al estipularla se me prometi as Ja dote: prometea darme diez titulo de dote de ella, cualquiera que fuese la qe yo tomare por mujer? no hay en causa nada por lo que no se debe este dinero cumplida la condicin; porque pudiendo tambin la condicin que depende de hecho de persona incierta producir la obligacin, como por ejemplo: &prometes dar diez, si alguien subiere al Capitolio? Si alguno me hubiere pedido diez, prometes darme otros tantos? no se puede dar razn por la 'que se haya de responder lo mismo tambin en cuanto t la dote prometida. 1.Nopuede subsistir ninguna promesa, que adquiere validez segn la voluntad del que promete. 109. PoasPoNio; Comentarios Quinto Mucio, U . bro III. -Si yo hubiere estipulado as: dars diez quince? se deben diez; igualmente, si de este modo: qlos dars despus de uno dos aos? se debern despus de los dos aos, porque en las estipulaciones se observa que se considere que se comprendi en la obligacin lo que fuese menos y lo que fuese mas lejano.
'

108. IDEas libro X. Episotarwn. - A TiLlo ita stipulatus sum: si qua mihi nupserit, decem dotis eius nomine dare spondes? queerebatur, en consistat taus stipulatio, tespondit: si stipulanti niihi dos ita promiasa esi: quameunque uxorem duxero, dotis eius nomine decem dare spondes! nihil in causa est, quare ea pecunia conditione expleta non debeatur narn quum conditio etiam ex insertas personae facto parece obligationem poasit, ve1uti si quia in Capftolium ascenderit, decem dare spondes (2) Si quia a me decem petierit, teL dare sponcur non idem (3) et in dote promissa respondeatur, raLlo reddi non potest.

1.Nuila promissio potest consistere, quae ex voluntate promittentis statum capit.


109. POMPONInS

libro 111. ad Quintum Mucium.

Si ita stipulatus fuero: deccm aut quindecim dabis? decem debentur; item si ita: post annum aut biennium dabis? post biennium debentur, quia u stipulationibus id servatur, ut, quod minas esset, quodque longius, case videretur in obligationemn deductum. 110. IDEM libro IV. ad Qainlum Mucium. - Si rnihi et Titio, in cuius potestate non sim, atipuler decem, non tota decem, sed Sola quinque mihi debentur; pas enim aliena (4) deducitur, ut,quod extranso inutiliter atipulatus sum, non augeat meam partem. 1.Si stipulatus fuero de te: vestem tuam, quaecunque muliebris est, dare spondes? mais ad mentem atipulantis, quam ad mentem promittentis id referri debeat, ut, quid in re alt, aestimari debeat, non quid senserit promissor; itaque si soIitus fuerat promissor muliebri quadam veste uti, nihilomninus debetur. 111. IDEM libro V. ad Quinunt !mluciuin.Si stipulatus fuero: per te non fien, quominus mihi lila domo uti 1iceat en etiamsi me non prohibeas, uxorem autem mearn prohiberes, ve] contra uxore mee atipuiata me prohibeas, en committatur stipulatio? Et satius (5) es baos verba sic accipi; nam st si stipulatus fuero, per te non fien, quomrnus mihi va, itinere, asti] uti iiceat, et si non me, sed alium nomine mo ingredientem prohibeas, sciendum erit, committi stipulationem.

110. Em. MISMO; Comentarios 4 Quinto Mucio, Ubco IV. - Si yo estipulara diez para m y para Ticio, bajo cuya potestad yo no estuviera, no so deben ntegros los diez, sino ml solamente cinco; porque se deduce la parte ajena, fin de que lo que estipul intilmente para un extrao no aumente mi parte. 1.Si de ti hubiere yo estipulado: prometes darme cualquiera vestido Luyo, que sea de mujer? esto se debe referir ms bien la intencin del que estipula que la del que promete, de suerte que se debe estimar qu es lo que sea en realidad, no lo que haya entendido' el que prometi; y as!, si el que prometi haba solido usar algn vestido de mujer, se debe ello no obstante. 111. E. MisMo; Comentarios 4 Quinto Mucio, libro V. Si yo hubiere estipulado: prometes que por ti no se har que no me sea licito usar de aquella casa? aunque mino me lo prohibas, pero se lo prohibas mi mujer, al contrario, si me lo prohibieras habiendo estipulado mi mujer, se incurrir en la estipulacin? Y es mejor que estas palabras sean entendidas as; porque tambin si yo hubiere estipulado que por t no se haga que no me sea 11cito usar la servidumbre de va, la de paso, la de conduccin, y ml no me lo prohibieras, sino otro que entrara en mi nombre, se habr de saber que se incurre en la estipulacin.
(4) la obilg5tiona, insertan HaZ. Vulg. (6) Ha. Vutg.; la tina, el cdice FI.

(1) Taur. segn la escritura origina; Rdllt, la oi'recctdn del cdice FL, Dr. (2) i'eI,inerta acertadamente Vu(g. (3) Taur. segn correccin del cdd.We FL fgitur, la escr dura original, Dr.

DIGESTO.LIRBO XLV: TTULO 1

541
Comenfru'ios 4 Quinto Mucio, ti-

quis stipuLatus sit Stichum aut Pamphilum, utrurn , quem elegerit, petet, et js erit sOUB in obliatione; Ipso Ve,,et an autem mutare oIuntatem possit, et ad alterius petitionem transire, quaerent.ibus reapiciendus cnt sermo etipulationis, utrumne taus sit; queru voluaro, an: quem volam; nam si taus fuenit quem.voluero, quum semel elegerit, mutare voluntateni non potenit; si vero traetum habeat sermo illius, et sit talis: quem volam, donec iudjcium 4ictet, mutandi potestatem habebit. 1.Si quis ita stipulatus fuerit: pro ceritum aureis satisdabis et reum dederit u istam summai, Proculus ait, eeuqJer in satisdationis Stipulatione (1) venire quod nteresset atipulantis; ut alias tota sors inesset, veluti si idoneus promissor non sil, alias minus, si in aliquid idoneus esset debitor, alias nihil, si tani locuples esset, nl nostra non intersit, satis ab co accipere, nial quod pierumqueidonei non tam patrimonio, quam fide queque aestimarentur.
113. PROCULUS libro II. Epstolaram. - QUULn stipulatus sim mili, Procule, si opus arbitratu meo ante kalendas lunias effectum non sit, poenani, et protuli diem, putasrie, vere me posse dicere, arbitratu meo opus effaetum non esse ante kalendas Iuni.as,quum ipse arbitrio meo aliam (2) opon laxiorem dederiw? Proculus respondit: non sine causa distinguendum est, interesse, utrum por promissorem mora non fuisset, quolniuus opus ante kalendas lucias ita, uti stipulatione comprehensum erat, perficeretur, an, quum iam opus effici non posael ante kalendas lunias, atipulator diem in kalendis Augustis. (3) protulisset; nam si tum diem atipulator protulit, quum iam opus ante kalendas lucias efci non poterat, puto poenam esse commissam, nec ad rem pertinere, quod aliquod tempus ante kalendas lunias fuit, quo stipulator non desideravit id ante kalehdas unjas effici, id est quo (4) non cal arbitratus it fieret, quod fieri non poterat; aut si hoc falsum est, etiamsi atipulator (5) pridie kalendas unjas tnortuus esset, poena commiasa non esset, quoniam mortuus arbitran non potuisset, et aliquod tempus post mortem ema oper perficiendo superfuisset; et propemodum, eti:amsi ante kalendas lunias futurum esae coepit, Opus ante earn diem effici non posse, poena commissa est.

112.

IDEM libro

XV. ad Quinlwri Muciu,n. - Si

bro X V. - Si alguno hubiera estipulado Stieo, Pnfilo, al que de los dos l mismo quisiera, pedir el que hubiere elegido, y slo ste estar comprendido en la obligabin; mas preguntndose si podr cambiar de voluntad y pasar pedir el otro1 se habr de atender las palabras de la estipulacin, si fueran tales: el que yo hubiere querido, el que Y? quiera; porque si fueron 'estas: el que yo hubiere querido, una vez que hubiere elegido, no podr cambiar de voluntad; pero si tuviera otro alcance el lenguaje de aqul, y fuera este: el que yo quiera tendr facultad para cambiar hasta que manifieste su resolucin. 1.Si alguno hubiere estipulad as: dars fianza por cien ureos? y hubiere dado un deudor por esta suma, dice Prculo, que siempre en la estipulacin de la fianza viene comprendido lo que le interesase al estipulante; de suerte que en unos casos catana comprendido todo el capital, por ejemplo, si el prometedor no fuera abonado, en otros menos, si para algo fuese abonado el deudor, y en otros nada, si fuese tan rico que no nos interese recibir fianza de l, salvo que de ordinario sean estimados abonados no tan slo por su patrimonio, sino tambin por su crdito. 118. PRCULO; Epstolas, libro JI, Habiendo yo estipulado para m una pena, sipara antes de las calendas de Junio no se hubiera hecho mi arbitrio una obra, y habiendo yo diferido el da, topinas, Prculo, que verdaderamente puedo decir que la obra no se hizo mi arbitrio antes de las calendas de Junio, habiendo yo mismo dado mi arbitrio otro plazo ms largo para la obra? Prculo respondi: no sin causa se ha de distinguir, que importa sa-. ber, 'si por parte de] prometedor no haya habido morosidad para que la obra no se haya acabado antes de las calendas de Junio, como se comprendi en la estipulacin, 6 si, no pudindose hacer ya la obra antes de las calendas de Junio, el estipulante prorog el da las calendas de Agosto; porque si el estipulanteprorog el da cuando ya no poda ser hecha la obra antes de las calendas de Junio, opino que se incurri en la pena, y que no hace al caso que haya habido algn tiempo antes de las calendas de Junio en que el estipulante, no dese que aqulla se hiciera antes de las calendas de Junio, esto es, en el que no determin que se hiciera lo que no poda hacerse; si esto es falso, aunque el estipulante hubiera muerto el da antes de las calendas de Junio, no se habra incurrido en la pena, porque el muerto no habra podido determinar, y habra quedado despus de su muerte algn tiempo para concluir la obra; y casi se habr incurrido en la pena, aunque antes de las calendas de Junio haya comenzado ser cierto que la obra no se poda hacer antes de aquel da. 1.Al vender uno cierta cosa le prometi al comprador que se le daran fiadores, y que se liberarla la cosa vendida, la cual desea ahora el comprador que sea liberada; incurre en mora el que en la estipulacin prometi hacer esto; presunto, qu derecho habra. Pru10 respondi: el litigio debe ser estimado en tanto cuanto le interesa al actor.

112. EL MISMO;

1.Quuin venderet aliquis, proznisit. crutori fideiussores praestari, el rem venditam liberan; .quae nl liberetur, nunc desiderat emntor; in mora est a, qui ea stipulatione id futurum promisit; quaero, quid iuris sil. Proculus respondit: tanti litem aeslimani oportet, 'quanti actoris interest.

114. ULPIANUS libro IVIL ad Sa.binuni. - Si 114. ULPIANO; Comentarios Sabino, libro XVII. fundum certo dio praestari stipuler, et por pr'omLs- Si yo estipulara que se me entregue un fundo en
(1)

diem, insertan Hu. Vug. (1) 1 calendas ugu#1, Mal. Vulg.

stlpiilationem, ial. Vulg.

(4) viag.; quod, el eddic. Fi. (6) Toar, al margen; st1puisLu, en el texto.

548

DWg8TO.LIBRO

xv:

TfTUW 1

sorem steterit, quominus ea die praestetu.r, consecuturum me quanti mea intersit, moran factam (1) non osee, 115. PAPINIANIJS libro II. Quaestwnam.tta stipulatus sum: te sisti in certo loco; si non atetena (2), quinquaginta aureos dan apondes? si dios in stipulatione per errorem omiseus fuerit, quum id ageretur, ut corto dio sisteres, imperfecta erit stipulato, non.secus ac si, quod pondere, numero, mensura continetur, sine adiectione ponderis, numeri, mensurae etipulatus essem, ve] insulam sedificari, non demonstrato loco, vel fundtim dan, non adiecto nomine. Quodsi ab initio id agebatur, ut quocinque dio sisteres, et si non stetisses (3), peouniam dares, quasi quaelibet etipulatio sub conditione concepta vires habebit, neo ante committetun, quamfuenit declaratum, reum promittendi sisil non poese.

ciento da, yen el pronetedor hubiere consistido que no fuese entregado en este da, habr de conseguir cuanto me interesa que no se haya causado la mora. 115. PAInNSANO; Caeznes, libro Li. - Estipul as: prometes qu compareceras en cierto lugar, y que si no comparecieres me dars cincuenta ureos? Si por error se hubiere omitido el da en la estipulacin, cuando se tratase de que comparecieras en cierto da, la estipulacin ser imperfecta, no de otra suerte que si hubiese yo estipulado sin la expresin de peso, nmero y medidas lo que se contiene en peso, nmero y medida, que se edifique una casa, no habiendo designado el lugar, que se d un fundo, no habiendo expresado el nombre. Pero si desde un principio se trataba de que comparecieras en cualquier da, y de que, si ri hubieses comparecido, dieras la cantidad, la estipulacin tendra validez como otra cualquiera concebida bajo condicin, y no se incurrir, en ella antes que se haya declarado que el prometedor no poda comparecer. 1.Pero tambin si yo hubiere estipulado as: prometes dan ciento, si no hubieres subido al Capitolio, no fueres Alejandra? no se incurrir inmediatamente en la estipulacin, aunque hayas podido subir al Capitolio llegar Alejandra, sino cuando hubiere comenzado ser cierto que no puedes subir al Capitolio, ir Alejandra. 2.Asimismo, si alguno estipulara de este modo: prometes dar ciento si no me dieres el esclavo Pnfilo? respondi Pegaso, que no se incurro en la estipulacin ante que hubiese dejado de poder ser dado Pnfilo. Pero Sabino opinaba, que, conforme la intencin de los contratantes, se poda ejercitar inmediatamente la accin, despus que el esclavo pudo ser dado, y que no se poda ejercitar la accin de la estipulacin mientras que en elprometedor no consisti no dar el esclavo; y defendia esto con e! ejemplo de las provisiones legadas. Porque Mucio escribi, que el heredero, si hubiese podido dar las provisiones, y no las hubiese dado, quedaba obligado inmediatamente al dinero legado; y esto se admiti por causa de utilidad en favor do la voluntad del difunto, y por la naturaleza de la misma cosa. As, pues, se puede admitir la opinin de Sabino,si la estipulacin no comenz por la condicin, por ejemplo: si no hubieres dado el esclavo Pnfilo prometes dar tanto? sino si la estipulacin hubiera sido concebida as!: qprometes dar el esclavo Pnfilo?4si no lo dieres, prometes dar tanto? Lo que sin duda ser verdad cuando se prueba que se trat esto, que, si no se hubiere dado el esclavo, se debern el esclavo y el dinero. Mas se habr de defender lo mismo, aunque se haya convenido de modo que no entregndoseel esclavo se deba solamente el dinero, porque se prueba que fu la voluntad que se entregase el, esclavo, se pidiese el diner. 118. EL MISMO; Cuesliones, libro IV. Si, habiendo estipulado de Ticio diez, despus estipularas de Mevio cunto de aqul pudieras conseguir de menos, sin duda que Mevio puede correr la responsabilidad de la totalidad; mas aunque le hubieres pedido Ticio los diez, Mevio no quedar exento, si Tibio no hubiere ejecutado lo juzgado. Y Paulo observa; porque no son Mevio y Ticio dos
(4) Vilg.; natura, el cdice FI. (6) uidveri, omtela Vulg.-

1.Sed et si ita stipulatus fuero: si in Capitoliurn non ascenderis, vel Alexandriam non ieris, centuni dan spondes? non statim cornmittetur stipulatio, quamvis Capitolium ascendere, vol Alexandriam pervenire potueris, sed quum certum case coeperit, te Capitolium ascendere, vel Alexandriarn inc non poese, 2..-Item si quis ita etipuletur: si Pamphilum non dederis, centum dan spondes? Pegasus respondit, non ante committi stipulationem, quarn desfisset posee Pamphilus dan. Sabinus autem existimabat, ex sententia contrahentium, postquam horno potuit dan, confestim agendum; et tamdiu ex stipulatione non posse agi, quamdiu per promissorem non stetit, quominus hominem daret; idque defendebat exemplo penus legatae. Mucius etenim heredem, si dare potuisset penurn, nec dedisset, confestirn in pecuniarn legatam tener serpsit; idque utilitatis causa recepium ecl ob defuneti voluntatem, el ipsius re naturam (4). Itaque potest Sahini sententia recipi, Si stipulatio non a conditiene coepit, veluti: si Parnphilum non dedenis, tantum daro spondea? sed ita concepta sit stipuiatio: Pamphilurn dan epondes? si non dederis, tantuin dan spondesl quod sine dubio verum eril, quum Id actum probatur, ut, si horno datus non fuenit, et horno, et pecunia debeatur. Sed et si ita cautum sil, ul sola pecunia non soluto homine debeatur, idem defendendum eril, quoriiarn fuisse voluntis probatur, ut horno solvatur, aut pecunia petatur.

116. InuM libro J.V. Quaeslionurn. - Decem stipulatus a Titio, postea quanto minus ab co censequi posses, si a Maevio stipularis, sine dubio Macvius niversi (5) prcuIurn potest subire; sed et si decem petieris a litio, Maevius non erit solutus, nisi iudicaturn Titius fecenit. Paulus notat: non eniLn sunt duo re Maevius et Titiuselusdein obligationis,sed Macvms sub condilione debel, si a
(1) fla(. Vatg.; faeti, el cdice FI. (2) Vase la pagina 544., nota 4, (2) V4ase la pgina 544., nota 1.

Dt&8O.L1B10 XLV:

rfruLo

549

Titio exigE non poterit; igitur neo Titio convento Maevius liheratur, quian debiturus sEt, incertum est; et solvente Titio non liberatur Maevius, qui neo tenebatur, quum conditio stipulatonis deficit; ncc Maevius pendecte stipulationis condicione recte potest convenir; a Maevio enim ante Titium excussum non recto petetur.

deudores de una misma obligacin, sino que Mevio debe bajo condicin, si de Ticio no se pudiere cobrar; as, pues, ni aun demandado Ticio se Libra Mevio, respecto al cual es incierto si habr de deber; y pagando Ticio no se libra Mevio, el cual no estaba obligado cuando falta la condicin de la estipulacin; ni Mevio puede ser vlidamente de. mandado estando pendiente la condicin de la estipulacin; porque no Be pedir con derecho Merlo antes que se le haya hecho excusn Ticio.
117. EL MISMO; Cuestiones, libro XII. Si habiendo yo estipulado los cien esclavos, que yo 'ni heredero hubisemos elegido,y antes que yo los eligiera hubiere dejado dos herederos, la estipulacin se divide por el nmero; lo contrari ser, si hubieron sucedido habiendo sido ya elegidos los esclavos.

117, IDEM libro Xli. Quaeslionum. - Si eentum homines, quos ego beresve meas eLegiaset (1), stipulatus, antoquam eligerem, duos heredes reliquero, numero dividitur stipulatio; diversum erit, si 1am electis hominibus succeaserint. 118. IDEM Libro XXVII. (2) QuaesLionum. - Li. .bcr horno, qui bona fide servit mihi, quod atipulanti mihi promittit, piropo es, dt orn nimodo Bit utile, quamvis ex re mea promittat; nam quid aliud die potest, quo minus liber horno teneatui9 Neo temen ideo, si atipulanti eidem ex eadem causa spondeam, tenebor; quemadmodum etenim habebit eius actionem adversas me, quod ab alio stipulatus quaereret mhi? Roe itaque latere fructuario servo, 'set alieno, qui bona fide servi, comparabitur; servus autem fructuario si proinittat ex re ipsius, ve alienas, qui bona fide servit, emtori, nulla de peculio dabitur in dominure actio; ca En hEs causis domini esas intelliguntur.

1.aDecem hodie dari apondes? dixi, poase val eo (3) die pecuniam peti, nec videri praernatu.rius agi non finito stipulationis die, quod in alas .temporibus iuris est; nain peti non debet, quod intra tempus comprehensum solvipotest; En proposito enim diem non differendae actionis (4) insertum vEden, sed que praesena ostendatur esse responsum. 2.Decem mihi, aut Titio, utrum ego velim, darespondes? ex eo, quod mihi dandum est, certi atipulatio esI, ex co, quod liii solvendum, incerti; finge mes intercese, Titio potius, quam mihi solvi, quoniam poenam prOmiserar, si Pitio solutum non fuisset.
119. IDEM libro XXXVI. Qaaesonum. - Doli clausula, quae stipulationibus subiieitur, non partinel ad eas partes etipulationis, de quibue nominatim cavetur. 120. IDEM libro XXX Vil. Quaeslianum.Si la stipulaki fuero: hanc aummam centum aureorum dan epondes? etsi maxirne ita exaudiatur ille sermo: si modo centum aureorum est, non facit conditionem haec adiectio, quoniam, si centuin non ami, etipulatio nulla est; nec placuit instar babera conditionis sermonem, qui non ad futurum, sed ad praesens tempus refertur, et si contrahentes re veritatem ignorant.

118. Si. MISMO; Cuestiones, libro XXVII. Lo que al estipular yo me promete un hombre libre, que de buena fe me presta servidumbre, es mis cierto que de todos modos sea vlido, aunque lo promete respecto cosa ma;porque, qu otra cosa se puede decir para que el hombre libre no est obligado' Y, sin embargo, no por esto quedar yo obligado, si al ruismo que estipula por la misma causa, yo le respondiera; porque cmo tendr contra m la accin de lo que estipulndolo de otro adquirira para mi? As, pues, bajo este aspecto se comparar al esclavo usufructuario, al ajeno, que sirve de buena fe; mas si el esclavo le prometiera de cosa de l mismo al usufructuario, el ajeno, qua,sirve de buena fe, le prometiera al comprador, no se dar ninguna accin respecto al peculio contra el seor; porque en estos casos se entiende que son del dueo. 1.Prometes dar hoy diez? Dije, que se po. dia pedir el dinero aun en este da, y que no se consideraba que se reclamaba prematuramente no habiendo transcurrido el da de la estipulacin, lo cual es de derecho en otros trminos; porque no se debe pedir lo que sepuede pagar dentro del tiempo expresado; pero en el caso propuesto se considera expresado el da no para diferir la accin, sino para demostrar que se respondi de presente. 2.Prometes dar diez mi, Ticio, al que de los dos yo quiera? En cuanto lo que se me ha de dar ml la estipulacion es de cosa cierta, y de incierta en cuanto lo que se ha- de pagar aqul; supnque me interesa que se le pague ms bien Ticio que mi, porque yo haba _prometido una pena, si no se le hubiese pagado Ticio. 119. Ei. MISMO; Cuesliones, libro .1.11V!. -La clusula de dolo, que se agrega en las estipulaciones, no corresponde it aquellas partes de laestipulaciu respecto it. las que se da caucin especialmente. 120. Ei. MISMO Cuestiones, libro XXXVII. - Si yo hubiere estipulado as: prometes dar esta suma de diez ureos? aunque estas palabras sean entendidas singularmente as: si acaso es de cien ureos, esta adicin no constituye una condicin, porque, si no hubiera los cien, la estipulacin es nula; y no plugo que tuviera semejanza de condicin la clusula que se refiere, no al tiempo futuro, sino al presente, aunque los contratantes ignoren la verdad de la cosa.
(3) Taur. seg4n La eserilura origina4 otn del cddice '1., Br. (4) causa, Insera Vulg.

taur. segn correccin del cdice Fi.; heredesve mene etger.mta escritura original, Br. (* VII., oonaidraae anadida por antiguos copistas.

codea, la correc

DIOR$TO.--LIBRO XLV TtTULO 1 121. IDEM libro XI. Responsorwn.Ex ea parte cautionis doluinque maum huie re proniissionique abease, abfulurumque case, etipulatus est jite, spopondit ille, incerti agetur stipulationis uLiliter interponendae gratia. 121. EL MISMO; Respuestas, libro XI. - En virtud de esta parte de la caucin uno estipul, y otro prometi, que en este negocio y en esta promesa, no hay, ni habr, dolo malo, se ejercitar la accin de cosa incierta para que se interponga tilmente la estipulacin. 1.Una mujer haba estipulado doscientos, de aqul sobre cuyo matrimonio convena, si ste durante el tiempo del matrimonio hubiese vuelto , la costumbre de tener concubina; respond, que no haba causa alguna para que en virtud de esta estipulacin, que haba sido hecha segn las buenas costumbres, no pueda obtener la cantidad habindose cumplido la condicin. 2La estipulacin concebida as respecto un prometedor deportado una isla: qpromeles dar cuando mueras? no tiene efecto sino muriendo aqul. . 3.La estipulacin de dolo obliga por hecho del prometedor al heredero de ste, como en los dems contratos, por ejemplo, de mandato, 6 de depsito. 122. SCVOLA; Digesto, libro XX ViII. - Uno que haba recibido en mtuo dinero en Roma para pagarlo durante tre.s meses en una provincia lejana, y que le habla prometido al estipulante darlo ail, le dijo ante testigos su acreedor en Roma despus de pocos di.ia, que l estaba dispuesto entregarlo en Roma, deducida la suma que su acreedor le haba dado titulo de intereses; se pregunt, si, habiendo ofrecio integramente la suma, por la que se oblig en la estipulacin, podra ser reclamada ntegra 40 su da en aquel lugar en que se prometi que haba de ser pagada. Respondi, que el estipulante poda reclamarla su vencimiento all donde estipul que sera-pagada. 1.Calimaco recibi de Stico, esclavo de Seyo, dinero en prstamo martimo, en la provincia de Siria, desde la ciudad de Berito hasta Brindis, y fu prestado por todos los doscientos das de navegacin bajo prendas hipotecas de las mercancas compradas en Berilo y que se deban llevar Brindis, y de las que haba de comprar en Brindis y transportar con la nave it Benito; y se convino entre ellos, que cuando Calimaco hubiese llegado it Brindis, saliese l mismo de all en la nave para Siria dentro de los idus de Septiembre, que entonces habran de estar prximos, habiendo comprado y acomodado en la nave otras mercancas, que si dentro del susodicho plazo no hubiese comprado las mercancas, ni salido de aquella ciudad con la nave, devolviese inmediatamente todo el dinero, como si se hubiese terminado la navegacin, y les pagase todos los gastos it los que reclamasen este dinero, para transportarlo it la ciudad de Roma; y as so lo prometi bajo su fe Cal imaco, que se dania y hara convenientemente, it Stico, esclavo de Lucio Tcio, que lo rog; y como acomodadas en la nave antes de los susodichos idus, segn la convencin, las mercancas juntamente con Eros, coesclavo de Stico, sali navegando como para llegar it la provincia de Siria, se pregunt, si,, habindose sumergido la nave, y habiendo embarcado en ella Calimaco con arreglo al convenio las mercancas para
(11) Brentesii, Vu.Lg. (12) Vase La nota S. (13) Vase (a nota 7. (14) Vase La pginu 545., nota 8. (15) Vase a nota 7. (16) Los cdices citados por Dr. debito, consmderando(a palabra sospechosa, Tara'. segn e eddic FI.; do Beryto, st cdi c e citado por Taur. (17) Romsm, Val. (18) Vase anota 14.

1.Mulier ab eo, in cuius xnatrimonium con.vaniebal, atipulata fiierat ducenta, si concubinae tempere matrimonii consuetudinem repetiisset; nihil causae case respondi, cur ex stipulatu, (1) quae ex bonia moribus concepta fuerat, mulier impleta conditione pecuzliam assequi non possit.

2.In insulam depurtato reo promittendi etiatio ita concepta: quum morieris, dari non nisi moriente eo committitur. 3.Ex facto re promiltendi doli stipulatio heredein eius tenet, sicul ex ceteris aliis contractibus, velti mandati, depositi.
122. SCA.EVOLx

Qui Roinae mutuarn pecuniam acceperat solvendam in Ionginqua provincia per (3) menees tres, eamque ibi dan Mipulanti epoponderat (4), post paucos dios Romae teelato credtturi dixit, paratum se esee Romae eani numerare detracta ea summa, quaiu creditori suo usurarum nomine dederal; quaesitum est, quurn .in integrum (5) summam, qua (6) sUpulatione obligatus est, obtulerit, aq eo loco, in quo solvenda promissa est, sua die integra peti posset. Respondit, posee stipulatorem sua die lb, ubi solvendam atipulatus est, petere. 1.CalliLnachus mutuam peouniam nautieam accepit a Sticho, servo Seii, in provincia Synia (7), civitate. Beryto (8) usque Brentesium (9), idque creditum case in oin ces navigii dios ducentos sub pignoribus el hypotheeis, mercibus a Beryto (10) comparatis el Brentesium perferendis, et quas Brentesio (11) emturus esset et per navem Beryto (12) invecturus; convenitque inter eos, uti, quum Callimachus Breutesium pervenisael, inde mIra idus Septembrea, quae tunO proximae futuras esse.nt, aliis mercibus emtis el o navem missis ipse n Syrianm (13) por navigiuin profleiscatur, aul si mIra diem suprascriptam non reparasaet marcos, neo enavigasset de ea civitate, redderet universain continuo pecuniam, quasi perfecto navigio, et praestaret sumtus omnes prosequentibus eam pecuniam, ut in urbem Ftomam eam deportarent; eaque sic recta dan fien fide roganti Sticho, servo Lucii Titii, promisit Callimachus; et quum ante idus suprascniptas secundum conventionem mercibus in navem impositis eum Erote (14), conservo Stichi, quasi in provinciam Syriam (15) porventurus enavigavit, quaesitum est, nave subrnersa, quum secundum cautionem Callim eches mercas Beryto (16) perferendas in navern misisset eo tempore, quo mam pecuriiam Brentasio reddere Romae (17) porferendam deberet, an nihil prosit Erotis (18) consensus, qui cuni eo missus eral, cuique nihil am(1) tlj)ulatu, coneidrase aqu palabra sospechosa. (2) XX., ial. (1) post, HaZ. Y ulg. (4) IaL VuLg.; spopondisut, st cdice FI. (6) qnuw integram, Vulg. (6) In qualn, Ha. Vutg.
(5) Segn el dialseto griego, en Lugar de Brundiium. (10) Vase La nota S.

libro XXVIII. (2) Digestorum.

(7) HaL.; Soria, st cdica FI. () Hal.; Baruto, st cdice Fi.

D1GETO.-- LIBRO XLV: TfTI5LO 1

551

plius de pecunia suprascripta post diem conventionis permissum v& mandatum erat, quam ut eam roceptam Romam perferret, et iiihilominus acti000 ex atiptilatu Callimachus de pecunia domino Sichi teneatur. Respondit, secundum ea, quae proponeretur, teneri. Item quaero, si Callimacho post diem suprascriptam naviganti (1) Eros (2) suprascriptus servus consenserit, an actioneiri domino suo semel acquisit.ani adimere Rotuerit. Respondit, non potuisse, sed fore exeeptioni locum, si servo arbitrium datum esset, earn pecuniam quocunque tempore in quemvis locum reddi.

2.Flavius Hermes hominem Stichum manumiesionis causa donavit, et ita de co stipulatus est; si horno Stichus (3), de quo agitur, quem bac die tibi donationis causa manumiselonisque dad, a te heredeque tuo manumissus vindictaque liberatus non cnt, quod dolo malo meo non fiat, poenae nomine quinquaginta dan stipulatus est Flavius Her mes, apopondit Claudius;quaero, an Flavius Hermes Claudiuin de libert.ate Stichi convenire potest? Respondit, nihil proponi, cur non potest. Item quaero an, si Flav Harmetisheres a Claudii herede poenarn suprascriptam petere voluerit, CIaudii bares libertatem Sticho preestare possit (4), ut oena liberetur. Respondit, posse. Item qusero, si lavji Hermetis heras cum Claudii herede ex causa suprascripta nolit agere, an nihilominus Stiobo libertas ex conventione, quae fuit nter Hermetem et Claudium, .ut etipulatione suprascnipta ostenditur, ab herede Claudii praestari debeat. Respondit, debere.

3.Coheredes, quum praedia hereditaria diviserant, unum praedium commune reliquerunt sub bou pacto, ut, si quis eorum partem anam alienare voltusset, eam vel coheredi suo, val eius successori venderet centum vigintiquinque; quodsi quia aliter fecisaet, poenam centnrn invicem stipulati sunt; quaero, quum coheres mulier coheredis liberorum tutores saepius testato convenerit, et desideraverit, ut sacundum conventionem aut emererit, aut venderent (5), hique nihil tale fecerint, an, si mulier extero vendiderit, poena ab ea centum exigi possit. Reapondit, secundum ea, quae proponerentur, obStituram do1imaIi exceptionem.

4,Agerius (6) fihiusfamilias servo Publii Maevii atipulanti spopondit, se daturum quidquid patrem suum Publio Maevio debere constitiaset; quaesitum est, patre defuneto antequarn constitisset, quid quantumque deberet, an, si adversus heredem cina actum fuisset, aliumve suceessorem, et de debito constitisaet, Agerius (7) teneatur. Re-. apondit, si conditio non axtitisset, stipulationem non conimissam. 5.SeN fieras unius tutoris cum herede pupil(1)

transportarlas ti Berito al tiempo en que ya deba dvolver el dinero en Brindis para ser transportado ti Roma, no le aprovecharla de nada el consentimiento de Eros, que haba sido enviado con l, y al cual respecto al susodicho dinero no le haba sido permitido mandado despus del da de la convencin nada ms, sino que habindolo recibido lo llevase ti Roma, y si, no obstante, Calimaco estar obligado en cuanto al dinero al dueo de Stico por la accin de lo estipulado. Respondi, que, segn lo que se expona, estaba obligado. Asimismo, pregunto, si, habindole prestado el susodicho esclavo Eros su consentimiento ti Calimaco para navegar despus del, da antes dicho, habra podido quitarle ti su seor la accin una vez adquirida. Respondi, que no pudo, paro que habr lugar ti la excepcin, si se le hubiese dado al esclavo el arbitrio de restituir en cualquier tiempo aquel dinero ti algn lugar. 2.Flavio Hermes don por causa de manumisin el esclavo Stico, y estipul as respecto ti l: si el esclavo Stico, de quien se trata, que en este da te di por causa de donacin y de manumisin, no hubiere sido manumitido y liberado con la vindicta por ti y tu heredero, y esto no dejara de hacerse por dolo malo mo, Flavio Hermes estipul que sedaran cincuenta ti titulo de pena, y lo prometi Claudio; pregunto, puede Flavio Hermes demandar ti Claudio por la libertad de Sticol Respondi, que nada Be expona para que no pueda. Asimismo pregunto, si, habiendo querido el heredero de Flavio Hermes pedirle al heredero de Claudio la pena susodicha, podra el heredero de Claudio darle ti Stico la libertad, para librares de la pena. Respondi, que podra. Igualmente pregunto, si, no queriendo el heredero ile Flavio Hermes litigar por la susodicha causa con el heredero de Claudio, se le deber, sin embargo, dar por el heredero de Claudio la libertad ti Stico en virtud de la convencin, que medi entre Hermes y Claudio, segn- se demuestra con la susodicha estipulacin. Respondi, que se le debe. 3.L1abiendo dividido los coherederos los predios de la herencia, dejaron un solo predio en comn bajo este pacto, que, si alguno de ellos quisiera enajenar su parte, la vendiese por ciento veinticinco ti su coheredero, al sucesor de ste; mas por si alguno hubiese obrado de otro modo, estipularon recprocamente la pena de ciento; pregunto, si, habiendo una mujer coheredera citado muchas veces ante testigos ti los tutores de loe descendientes de su coheredero, y pretendido que, conforme ti la convencin, le comprasen le vendiesen, y no habiendo hecho ellos nada de esto, se podra, si la mujer le hubiere vendido ti un 'extrao, exigir de ella la pena de los ciento. Respondi, que, segn lo que se expona, habr de obstar la excepcin de dolo malo. 4.Agerio, hijo de familia, le prometi ti un esclavo de Publio Mevio, que estipulaba, que l le dara todo lo que constase que su padre le deba ti Publio Mevio; se pregunt, si, habiendo fallecido el padre antes que constase qu y cunto deba, estara obligado Agerio, si se hubiese ejercitado -la accin contra el heredero de aqul, 6 contra otro sucesor, y constase lo relativo ti la deuda. Respondi, que si no se hubiese cumplido la condicin, no tuvo efecto la estipulacin.

5.Soya, heredera de un solo tutor, habiendo


(5) Ha. Vulg. ement set vendent, s cdice Fi.

Ial,; navigante, el dd1ceP(, (6) HaS, Vulg.; Heros, el cdice FI. (6) HaS.; St homiuein Stichum, si cdice Fi, (4) dabaiS, Vulg.

(6) ugerins, iPuig.

(7) Augeriva, Vu.ig.

DIGBSTO.UBHO XLV: TITULO 1

lae transactine pacto solo facta maiorem partem solvit, residuazu cavit (1); sed juico negavit heres se transactionem servare, et apud iudicem tutelae egit, et victus provocavit ad competentem iudicem, et ab eo quoque ad Principem idem provocavit, eL inlusta hace quoque provocatio cius pronuntiata mora intercesserjt, quominus pecunia in stipulationeni deducta ab heredo tutoris solveretur, neo unquam petierit, an ei hodie debeantur usurae ab herede tutoris. Respondit, si Sola non cessasset ex sti.pulatione pecuniani fferre, jura usuras non deben. 6.'.-Duo fratres hereditateni inter se diviserunt, et caverunt sibi, nihil se contra eam divisionem factures; et, si contra quia fecisset, poenain altar alter promisit; post mortem alterius, qui SUpervixit, petiit (2) ab beredibus oms hereditatem, quasi ex causa IldeicoLnmissi sibi a patre neheti debitain; et adversus eum pronuntiatum est, quasi do hoc quoque transctum fuisset; quaesitum est, an poena commisaa esset. Rospondit, poenani secundum ea, quae proponuntur, commissam. TO 1' TOY (3).
DE VERBORUM OBL1GAT10NIBUS

est; quaesiturn est, quum per heredem

pupillae

hecho por solo pacto transaccin con el heredero de la pupila, pag la mayor parte, y di caucin por la restante; pero inmediatamente se neg el heredero a guardar la transaccin, y reclam ante el juez de la tutela, y vencido apel al Juez competente, y de ste apel l mismo tambin al Prncipe, y fu declarada injusta tambin esta apelacin suya; se pregunt, si, habiendo habido morosidad por parte del heredero Je la pupila para que no se pagase por la heredera del tutor la cantidad comprendida en la estipulacin, y no habindola pedido nunca, se le debern hoy intereses por la heredera del tutor. Respondi, que, si Saya no hubiese dejado de ofrecer el dinero debido por la estipulacin, no se deblan en derecho los intereses. 6,Dos hermanos dividieron entre si la herencia, y se dieron caucin de que ellos no haran nada contra esta divisin; y, para si uno hubiese hecho lo contrario, el uno le prometi pena al otro;. despus de la muerte de uno, el que le sobrevivi les pidi . los herederos de aqul la herencia, como si le fuera debida por causa de fideicomiso dejado l por el padre; y se fall contra l, como si tambin se hubiese transigido sobre esto; se pregunt, si se habr incurrido en la pena. Respondi, que, segun lo que se expona, se incurri en la pena. TERCERA PARTE DEI.. TITULO DE LAS OBLIGACIONES VERBALES
123. PAPINLtNO; Definiciones, libro 1. - Si la estipulacin hubiera sido concebida por causa de cometer un delito, de haberlo cometido, no ser vlida desde su principio.

(4)

123 PAPINIANUS libro 1. DefluiiUonu,n. - Si flagitii (5) faciendi vel facti causa concepta sit stipulatio, ab initio non valet.

124. IDEM libro 1. Definitio m.cInsu1am intra biennium filo loco aediflcari spondes ante finem biennii atipulatio non committitur, quamvis reus promittendi non aedificaverit, et tantum residui temporis sit, que aedificium extrui non possit; peque enim stiputationis status, cuius dios certus in exordio fuit, ex postfacto mutatur. Idque es in atipulatione iudicio sistendi causa facta placuit, scilicet uL ante diem atipulatio non committatur, si certurn cose coeperit, paren (6) stipulationi residuo tempere non posse.

124. EL MISMO; Definiciones, libro, II. - Prometes que dentro de un bienio se har una'caza en aquel lugar No se incurre en la estipulacin antes del fin del bienio, aunque el prometedor no la haya edificado, y reste solamente tanto tiempo que en l no se pueda construir el edificio; porque el estado de la estipulacin, cuyo trmino se estableci ierto en el principio, no se cambia por un hecho posterior. Y esto se determin tambin respecto la estipulacin hecha por causa de presentares en juicio', saber, para que no se incurra en la estipulacin antes del da, si comenzare ser cierto que no se poda cumplir la estipulacin en el tiempo restante. 125. PABLO; Cuestiones, libro H. - Cuando estipulamos: todo lo que es menester que ds A hagas, no se comprende en la estipulacin ninguna otra cosa sino lo que se debe en el Oa presente; porque slo esto designa esta estipulacin. 126. EL MISMO; Cuestiones, libro III. - Silo buhiere estipulado as: si Ticio no hubiere sido hecho consul, en este caso prometes dar diez cada afio desde este disTa cumplindose la condicin despus del trienio se podrn pedir los treinta. 1.Ticio estipul de Mevio un fundo deducido el usufructo, y del mismo el usufructo del mismo fundo; son dos las estipulaciones, y hay menos en este usufructo, que uno prometi por s, que en el que acompaa la propiedad. Finalmente, si l hubiere dado el niifructo, y el estipulante lo hubiere
(6) plagil, Vulg, (6) Ha!. Va!g.: parer, e! cdice Fi. (7) Ha!. Valg.; potuerujit, .1 odico FI, (8) post, inserta Vsig.

125. PAULUS Libro 11. Quaeationum.Quum st.ipulamur: quidcpid te dare facere oportet, nihil aliud in stipulationem deducitur, quam quod praesenti dio debetur; hoc enim soluin hace stipulatio demonstrat.
128. IDEM libro III. Quaestionurn.Si ita stipulatus fuero: si Titius Consul factus fuerit, tunc ex hac dio in annos singulos dena daro spondos? post trienniuni conditione existente trigrnta peti poterunt (7. 1.Titius a Maevio fundum detracto usufruetu stipulatus caL, et ab eodem (8) eiusdern fundi usumfructum; duae sunt atipitlationes, et minus est in eo usufructu, quem por se quia promisit, quam in eo, qui proprietateni comitatur, Denique si ille usuml'ructum dedenit, eumque stipulator non
(1) el usuras promislt, inserta VaIg. (8) Ha!.; petit, e! cdice Pl.
n

a pdgv&a 53!., nota 1.

enmienda lIr.; TO 1' TO Y, omtelas el ckUeeF!.

IGRSTO.LIBRO XLV TTULO 1

553

utendo amiserit, tradendo postea fundum detracto usufructu liberabitur. Non idem contingit ei, qul fundum pleno iurepron-iisit, el usumfructum dedil, deLnde amieso eo proprietatem sine usufruetu tradidit; ille liberatus est dando usumfructum, hic nulla parte obligationis exoneratur, nisi pleno jure fundurn efieccrit stipuatoris. 2.Chrysogonus (1), Flavii Candidi servus actor, seripsi (2) coram subsoribento et assignante domino meo (3) accepisse eum (4) a lulio Zosa (5), rem agente lulil Quintiliani (8) absentis, mutua denaria mille; quae dan Quintiliano (7), heredive eius, ad quem ea res pertinebil, kalendis Novembribus, quae proxiinae sunt futurae, atipulatus est Zosa8 (8) libertus, et rem agena Quintiliani (9); spopondit (10) Candidus, dominus meus; sub dio Suprascripta si Satis eo nomine factum ion eril, tuno, quo post solvetur, usurarum nomine denarios octo praestani, etipulatus ecl lulius Zocas (11), spopondit Flavius Candidus, dominus meng, subsoripsit el (12) dorninus; respondi: por liberam porsonam, quae neque iuri (13) nostro subiocta est, neque bono fide nohis servit, obligationem nuJam acquirere possuiniis. Plane si liher horno notro nomine pecuniam darel, vel suam, ve! nostram, UI nobis solvoretur, obligatio nobis pecuniae creditae acquireretur, sed quod libertus patrono dan stipulatus est, mutile eat, ut neo ad solutionem proficiat adiectio absentis, cui principatiter obligatio quae:rebatur. Superest quaeramus, an ex nu-meratione ipse, qui oontraxit, pecuniam ereditam pelero possil; nam quoties pecuniam mutuam dantes, eandem stipularnur, non duae obligationes nascuntur, sed una verborum. Plane sipraecedat numeratio, sequatur stipulatio, non ecl dicendum, recessum a natural obligatione. Sequens stipiilatio, in qua sine -adiectione nominis usuras stipulatus est, non 60dem vitio laboral; noque enim maligne accipiendum est, eidem stipulatum usuras, cu el sorIem videri; ideoque in liberti persona va!et stipulatio usurarum, et cogitur eam patrono cedere; pierumque enim in stiputationibus verba, ex quibus obligalio onitur, inspicienda sunl; raro mosca tempus, vol nonditionem, ex co, quod agi apparebit, intelligendum est, nunquam personam, niSi express& sit.

3.Si ita stipulatus fuero, te dcli, et nisi ateteris (14), aliquiddari, quod promittentiimpoasibile est, detracta secunda atipulatione prior manet utilis; et perinde erit, ac si te sisti stipulatus essem.
127. SCAEVOLA libro V. Quaesliona,n. - Sipu pitius sine tutoris auctorit.ate Stichum promittat, el 1deivasorern dedit, servus autem post moram a pupillo factam decedat, nec fideiussor enil propter

perdido no usndolo, quedar libre entregando despus el fundo, deducido el usufructo. No le sucede lo mismo al que prometi el fundo con pleno dercho, y di el usufructo, y despus, perdido ste, entreg la propiedad sin el usufructo; aqul qued libre dando el usufructo, y ste no se descarga de ninguna parte de Ja obligacin, sino si hubiere hecho del estipulante el fundo con pleno derecho. 2.Yo, Crisgono, esclavo administrador de Flavio Cndido, escrib ante mi seor, que lo suscribi y sign, que ste recibi de Julio Zosas, gestor de negocios de Julio Quintiliano, ausente, mil denarios en mtuo; los cuales estipul el liberto Zosas, gestor de negocios de Quintiliano,5 que seran dados Quintiliano, al heredero de ste, . quien el negocio perteneciere, en las calendas de Noviembre prximas venideras; lo prometi Cndido mi seor; si en el da susodicho no se hubiere satisfecho por tal- motivo, para este caso estipul Julio Zosas que por pagarse despus so satisfaran ocho denarios It titulo do intereses, y lo prometi mi seor Flavio Cndido, y lo suscribi tambin mi seor; respond: por medio de una persona libre, que ni est sujeta It nuestra potestad, ni de buena fe nos presta servidumbre, no podemos adquirir obligacin alguno. Pero si un hombre libre diese en nuestro nombre amero, suyo, 6 nuestro, para que se nos pagase, se adquirira para nosotros la obligacin del dinero prestado; pero lo que el liberto estipul que se le diese It su patrono, es intil, de suerte que ni para el pago aproveche la adicin del que estaba ausente, para quien principalmente se adquira la obligacin. Resta que veamos, si en virtud de la entrega del dinero podr pedir el dinero prestado al mismo que lo contrate; porque cuando al dar dinero en rntuo estipulamos la misma cantidad, no nacen dos obligaciones, sino una sola verbal. Mas si precediera la entrega del dinero,y siguiera la estipulacin, no se ha de decir que hubo apartamiento de la obligacin natural. La subsiguiente estipulacin, - en la cual, sin hacer mencin del crdito, estipul uno los intereses, no padece el mismo vicio; porque no se ha de entender maliciosamente que se considera que estipul-los intereses para el mismo para quien tambin el capital; y por esto, es vlida respecto It la persona del liberto la estipulacin de los intereses, est l obligado It cedrsela al patrono; porque las ms de las veces, en las estipulaciones se ha de atender las palabras, de que nace la obligacin; rara vez se ha de entender por lo que apareciere que se trat que It ello ea inherente tiempo condicin, nunca la persona, sino hubiera sido expresada. !.Si yo hubiere estipulado que comparezcas, y que si no hubieres comparecido se d alguna cosa, que es imposible para el que la promete, permanece til la primera, deducida la segunda estipulacin; y esto ser lo mismo que si yo hubiese estipulado que comparecieras. 127. ScvoL; Cuestiones, libro V. Si un pupilo prometiera el esclavo Stico sin la autoridad del tutor, y hubiese dado fiador, pero el esclavo falleciera despus de haberse causado mora por el pu(3) Vase la nota 6. F1avlu, insertan Ha. Vrelg, (11) Vase a nota S. (12) Taur.' subecr1picset, el cdice Fi., Dr.; SLlbScrlpsftque (omitietul.c dxn1nu), Hal. (15) Hal. Vulg.; lais, el cdice Fi. (14) Vasela pgina 544., nota 1.
(Ifl

(1) Hal.OhrDtogouul, el cdice Fi. (2) Mal. Vu4g.: ier1pit, el cdice Fi.
(2)

aiea, oinlicia Ial. (4) me, Vug. (5) Gosa, Va4g. (5) Ha.; quinUlll*ni, el cdice Fi. (7) Mal.; (4u1iitft11sn, a l cdice Fi. (8) Vase La iota S.
TOMO

111 -lo

554

DIGESTO.LIMO XLV:. TTULO 1

pupilli rnoram obligatis; nulla enim intelligitur mora ibi flor, ubi nullapetitio es; esse autem fideiussorem obligatum ay hoc, ut vivo homine conveniatur, vel ex mora sua postes.

pilo, el fiador no estar obligado ni por la morosdad del pupilo; porque se entiende que no se causa morosidad alguna all donde no hay ninguna peticin; mas el fiador est obligado de modo, que sea demandado viviendo el esclavo, despus por razn de su propia mora.
128. Pkur..o; Cuestiones, libro X.Si hubiese dos estipulantes, de suerte que uno estipulara til, y el otro intilmente, no se le paga bien al que no tiene obligado el prometedor, porque no se le paga en nombre dala otra, sino en el de su propia obligacin, que es nula. Por la misma razn, al que estipula el esclavo Stico Pnfilo no se le paga bien, si la obligacin fuere vlida respecto uno, porque el otro era del estipulante, aunque hubiere dejado de ser de l; porque ambos son puestos para la obligacin, no para el pago SCv0LA; Cuestiones, libro XII. - Si algu129. no hubiere estipulado as- ,das diez ureos si ha llegado la nave, y Ticio fu hecho consul'l no se darn de otro modo, sino si hubiera sucedido una y otra cosa. Lo mismo por el contrario: .qprometes dar, si ni la nave ha llegado, ni Ticio ha sido hecho consul? Se habr de exigir que no haya sucedido ni una ni otra cosa. A sta es semejante esta frmula: &si ni lleg la nave, ni Ticio fu hecho consul? Mas si se dijo as: dars, si vino la nave, ti si Ticio hubiera sido hecho consul? basta que haya sucedido una sola cosa. Y por el contrario: qdars si la. nave no vino, si Ticio no fu hecho consul'l baste que no haya, sucedido una sola cosa.

128. PAULUS libro X. Qwiesiionum. Si duo re stipulandi ita extitissent ut altar utiliter, alter inutilier stipularetur, ei, qui non habet promissore'u obligatutn, non recto soLvi.tur, quia non alterius nomine el solvitur, sed suae obligationis, quas nufla est. Eadem ratione qui Stichum aut Pamphiluin stiu1atur, si e unuin constiterit obligatio, quia alI!r stipulatoris eraL, etiamsi -desicrit elus esse, non recto solvitur, quia utraque res ad obligationem ponitur, non ad solutionem. SCASVOLA libro XII. Quaestionum. - Si 129. quis ita stipulatus fuerit: decem aureos das (1), si navisvenit, et Titius Consul factus este non alias dahitur, quam si utrumque factum siL. Idem in contrrium: dare spondes, si nec navo venit, -nec Titius Consul factus sWI exigendurn ant, ut neutrum taiturn sit. Huic sirnilis seriptura est: si neque navis venit, neque Titius Consul factus eatt Al si sic: dabis, si navia venit, aut Titius Consul factus s!? sufficit UflUITk factum. EL contra: dabis, si navis non venit, aut Titius Conul factus non saL? sufllcitunum non factum.

180. PAuLUs libro XV. QuaesUonuin.Quod dicitur, patrem filio utiliter stipulari, quasi sibi ile stipularetur, hoc in his verum est, quae iuris sunt, quaeque acquiri patri poasunt; alioquin si factum conferatur in persnam filii, inutilis erit stipulatio, veIuli ut tenere ci, val ire agere liceat. Contra autem films etiam, ut re patri liceat, stipulando acquiret ci; irno et quod in suam personam conferre non potest, hoc patri acquirat.

dice, que el padre estipula tilmente para el hijo, como si l estipulara !ara si, es verdad respecto las cosas que son de derecho, y que pueden adquirirse para el padre; de Otra suerte, si el hecho fuese referido la persona del hijo, ser intil la estipulacin, por ejemplo, que le sea licito tener, pasar y conducir. Maspor el contrario el hijo, estipulando que al padre le sea licito pasar, adquirir tambin para ste; y aun lo que no puede ad Mrir para su propia persona, lo adquirir para el padre. 181. Scvor.A; Cuestione:, libro XIII. - Escribi Juliano, que si yo estipulara que ni por ti, ni por tu heredero Ticio se hara de modo que no me fuese licito pasar, no solamente quedara obligado Ticio, silo impidiera, sino tambin sus coherederos. 1.El que estipula que l Ticio se le d un fundo, aunque el fundo haya sido entregado Ticio, puede, sin embargo, pedir el fundo, para que se le prometa de eviccin; pues le interesa, porque habr de recibir de Ticio el fundopor la accin de mandato; pero si por causa de donacin interpuso la persona de Ticio, se dir.que con la entrega se libra inmediatamente el deudor. mar su cargo al hijo de otro, le haba prometido al que se lo entregaba cierta cantidad de dinero, si lo hubiese tratado de otro modo que como . hijo; pregunto, si, habindolo echado despus de su casa, ti no habindole dejado al morir nada por testamento, se incurrir en la estipulacin, y qu diferencia

180.

PAuLo;

Cuestiones, libro XV. - Lo que se

131. SCAEVOLA libro XIII. Quaeslionum,.Iuliarius scripsit, si, no (2) par te, neque par heredem tuuu Titium fieret, -uorninus mihi re liceat, atipuler, non solum Titruni tener, si prohibeat, sed etiam coheredes eius. I.Qui funduni sibi aut Titio,dari stipulatur, quamvis fundus TiLlo traditus sit, nihilominus patere fundum potest, ut sibi de evictione promitta-. tui' (3); nsm interest eius, quia (4) maudati actione t'urrdum recepturus siL a Tii.iu; bed si donationis causa Titium interposuit, dicetur, traditione proticus reurn liberan. PAULUS libro XV. Quaeslionwn.-.- Quidam 132. quurn filium alienurn susclperet, tradenti promiserat tertam peeuniae quantitatem, Si eum aliter, quaru ut fihium observasset; quaero, si poatmodum domo eum propulerit, val moriona nihil el testainento reliquerit, an stipulatio committatur (5)., eL quid intersit, utrum filius, an alumnus, vol cogna(1) dabls, Ial. Vuig. (2) Hal.; rieque, el cddwe Fi. i; Sen correccin del cdice FI.; promlttatur, la esoriLara original, Br.

132.

PAULO; Cuestiones,

libro XV. - Uno, al to-

riel eddios Fi., Br.

(4) Tau,'. segin a escritura original; qui, La correccin

(5) HaZ. 'Valg.; commlttetur, el cdiog Fi.

DIGESTO LIBRO XLV: TITULO 1

555

tus agentis fuerit. Praeterea quaero, si fihiurn suum quis legitime o adoptionem dederit, et ita ut supra ecriptuin est, stipulatio inlercesserit, eumque pater adoptivus exheredaverit ve] emancipaverit, a.n sUpulatio committatur. Respondi: stipulatio utilis est in utroque casu; igitur si contra conventionem faetuni sit, corninittetur atipulatio. Sed videamus primuro, in eo, qui legitime adoptavit, an possit committi, si eum exheredaverit ve emancipaverit; haec eriim pater circa filiarn solet facere, igitur non ahter eum, quam ut flhium observavit (1). Ergo exheredatus do inofflcioso agat. Quid ergo dicemus, si et meruit exheredan? Emancipatus (2) plano et hoc remedio carebit. Quare sic debuit interpon stipulatio, ut, si eum emancipassat vol exheredasset, certum quid promilteret. Que Lamen casu Con1misas stipulatione potest quseri, su exheredato perrnittendum esset dicere de inofilcioso, maxirne si patri naturahi herce extitisset, eL (3) an victo deneganda est ex stipuaLu actio? Sed si el, qui stipulatos est, non debuit de.negari victo filio, nec ipsi deneganda eril debitae pecuniae exeecutio. tu co autem, qui non adoptavit, quern intellectum habeat hace, conceptio: si eum aLiter quam ut fihium observasset., non prospicio (4); su et hie exigirnus exheredationem ve] emancipationem, res in extraneo ineptas? Sed si is, qui legitime adoptavit, nihil fanit contra verba etipulationis, quum atitur patrio jure, in eo, qui hace non feoit, dicit (5) supervacuo; die tamen poterit, cornmissam esse atipulationern.

1.Filiusfamulias la stipulatus est: quantam pecuniam Titio credidero, fide tua case lubes? et emancipatus credidit; patri non debebtt fideiussor, quia neo reus ej ten etur.

haya si fuere hijo, alumno, 6 cognado del actor. Adems pregunto, si, habiendo alguien dado legitimamente en adopcin un hijo suyo, y habiendo mediado estipulacin, segun antes se ha dicho, y habindolo desheredado emancipado el padre adoptivo, se incurrir en la estipulacin. 1-tespondi: la estipulacin es til en ambos cazos; asi, pues, si se hubiera obrado contra la convencin, tendr efecto la estipulacin. Pero veamos primero respecto al que lo adopt legtimamente si se podr incurrir en la estipulacin, silo hubiere desheredado 6 emancipado; porque un padre suele hacer estas cosas con su hijo, y por lo tanto no lo trat de otro modoque como hijo. Luego el desheredado ejercitar la accin de testamento inoficioso. Qu se dir, pues, si tambin mereci ser dsheredado? Ciertamente que el emancipado carecer tambin de este remedio. Por lo cual la estipulacin debi ser interpuesta de modo que prometiese alguna cosa cierta, silo hubiese emancipado 6 desheredado. Pero en este caso, si se hubiese incurrido en ]a estipulacin se puedepreguntar, se le habr de permitir acaso al heredero querellarse de inoficioso testamento, principalmente si hubiese quedado siendo heredero de su padre natural, y se le habr de denegar, siendo vencido, la accin de lo estipulado? Pero si al que estipul no se-le debi dene.gar, vencido el hijo, tampoco se le habr de denegar . l la accin para exigir el dinero debido. Mas respecto al que no adopt, no veo qu sentido tenga esta clusula: si lo hubiese tratado de otro modo que como hijo; 6 tambin en este caso exigimos la desheredacin 6 la emancipacin, cosas inaplicables tratndole de un extrao? Pero si el que lo adopt legtimamente no hace nada contra las palabras de la estipulacin, cuando usa de un derecho de padre, dice cosa suprflua en cuanto al que no hizo estas cosas; pero se podr decir, que se incurri en la estipulacin. .IUn hijo de familia estipul as: qman'das que quede sujeto tu fianza cuanto dinero yo le hubiere prestado Ticio? y lo prest habiendo sido emancipado; el fiador no le deber al padre, porque ni el deudor le estar 61 obligado. 188. Scv0LA; Curzliones, libro XIII. Si yo hubiera estipulado as: prometes que ni por ti, ni por tu heredero se har violencia? y ejercit la accin porque me hiciste violencia, con razn queda comprendido en la estipulacin el hecho de el heredero; pues se puede incurrir en la estipulacin tambin por violencia posterior del mismo, porque aqulla no se refiere una sola violencia. Porque as como comprende la personalidad de l mismo, y la de! heredero, as tambin la violencia de l mismo 6 la hecha muchas veces, para que sea condenado cuanto interesa; si queremos que la estipulacin haya sido hecha as: que ni por ti ni por tu heredero se har? de suerte que tenga obligado solamente por la primera violencia; si hubiere hecho la violencia, no se podr incurrir ya en la estipulacin por la. del heredero; luego si se hubiera ejercitado la accin cOLflO por violencia de l mismo, se habr extinguido toda la estipulacin; lo que no es verdad.

sic stipulatus sim: noque per te, noque per heredern tuum vim fien spondest et egi, quod mihi viro feceris, recto remanere factum heredia in stipulatione; nam et ea ipsltis posteriore vi potest coinmitti etipulatio, non enim ad unam vim (fi) pertinet. Nam sinut et ipsius, et heredia caput (7), ita ipelus vis (8) vel saepius facta complectitur, ut condemnetur, quanti interest, aut (9) si sic yohumus factam case stipulationem: neque pee te, neque per heredejn tuum fien? ut ad anam vim primamn teneat; si vim feceriL (10) amplius ex herodis committi non poterit (11); ergo si acturn siL (12) quasi ex Ipsius vi, tota consumnta sil; quod non est verUm.

188.

ScEvoLA

libro XIII. Quaeetionwn. -Si

del cdice Fi,, Dr.

(1) Taur.: observablt, el cdice Fi., Br. (1) exhoredsri et emancipan? HaL VuLg. (8) Ha. Vulg.; et, omtela el cddwe Fi. (4) prsptc1o, ial. VuLq. (5) Toar. seg n a eecrti.ira oriini4; ncet, la correccin del cdict FI., Br. (5) tsutnm, inse rt an HaL Vislg. (7) Toar. segn La eecrit uro origmal; captt, a correccin

(8) vlULfactam, ial. (8) at,Ha. (mO) primala pertineat t viro focentt, st amplios, fiat. (Li) poeit, HaZ. (15) ergo!it, omllelas fiat.

556


PAtILUS

DIGR8TO.LIBRO XLV: TfTULO

quae ex alio fihium habebat, in niatrimonium coit Cajo Seio habent 1111am; et tempore matrimonli consenserunt, ul filia Caii Se filio Titiae (1) desponderetur; et interpositum est instrumentum, et adiecta poena, si quis eorum nuptiis impedimento fuisset; postea Caius Seius constante matrimonio diem suum obiit, et filia elus noluit nubere; quaero, an Cali Se heredes teneantur ex stpu1atione. Respondit, ex stipulatione, quae proponeretur, quum non secundum bonos mores interposita sit, agenti exceptionem do mal obstituram, quia inhonestuni visum est, vinculo poenae matrimonia obstringi, sive futura, sive iam contracta.

184.

libro XV. Responsorum. - TiLia,

1.Idem respondit: plerumque ea, quae praofationibus convenisse concipiuntur, etiam in stipulationibus repetita creduntur, sic tamen,ut non ex ea repetitione inutilis efliciatur (2) tipulatio. 2.Idem respondit, quum Septicius literis suis praestituruin se caverit pecuniam et usuras eius semisaes, quae apud Semproniu.m depositae sint, si inter praesentes actuin mt, intelligendum etiam a parte Lucii Titii praeceasiase verba stipulationis. 3.Idem resondit, quoties pluribus specialiter pactis stipulatio una omnibus subiicitur, quamvis una interrogatio et responsum unum subiiciatur, Lamen proinde haber, ac si aingulae apodes in stipulationem dedictae fuisaent.

184. PauLo; Repuestas, Libro XV. - Ticia, que de otro tena un hijo, se uni en matrimonio con Cayo Seyo, que tena una hija; y al tiempo del matrimonio convinieron que se desposara la hija de Cayo Seyo con el hijo de Ticia; y se interpuso un instrumento, y se aadi una pena, si alguno de ellos hubiese sido impedimento para las nupcias ; despus, durante el matrimonio, muri Cayo Seyo, y su hija no quiso casares; pregunto, silos herederos de Cayo Seyo estarn obligados en virtud de la estipulacin. Respondi, que al que ejercita la accin en virtud da la estipulacin, que se exponl, como quiera que no habra sido interpuesta conforme las buenas costumbres, le habr de obstar la excepcin de dolo malo, porque se consider deshonesto que los matrimonios, futuros, ya contrados, fuese ligados con el vnculo de una pena. 1.El mismo respondi; de ordinario lo que en los preliminares se deca que se convino se cree que se repiti tambin, pero de suerte que en virtud de esta repeticin no se haga intil la estipulacin. 2.El mismo respondi, que habiendo dado Septicio caucin en carta suya de que lpagar cierta cantidad y los intereses de ella al medio por ciento mensual, que estaban depositados en poder de Sempronio, si esto se trat entre presentes, se ha de entender que tambin por parte de Lucio Tiojo precedieron las palabras de la estipulacin. 3.El mismo respondi, que siempre que habindose pactado especialmente muchas cosas se aade todas ellas una sola estipulacin, aunque no se agregue ms que una sola pregunta y una sola respuesta, el caso ha de ser considerado lo mismo que si cada especie hubiese sido comprendida en la estipulacin.

quia promiserit: decem tibi dabo, qua die petieris, et eorum usuras in dies triginta, quaero, usuras utrura ex die stipulationis, an ex dio, .qa petita ors fuerit, debeantur. Respondit; secundum ea, quae proponereniur, ex die stipulationis deben, nisi aliud actum manifeste probaretur. 1.Item quaesitum est, quando pecuniarn reddore debeho, quum primurn petierit? Respondit, verba. quae proponerentur, ex dio, quo atipulatio facta esset, initium capare.

185.

SCAEVOLA

Libro V. Respoasorwn. - Si ita

2.Seia cavit Lucio Titio, quod mandante co hortos emisset,. quum pretium omne cum usuris ab co recepisset, se in eum proprietatem hortorum translaturam; deinde in continenti nter utruinque convenit, ut letra kalendas A.priles primas universam summam mandator numeraret, et hortos aociperet; quaeritur, quum ante kalendas Apniles non omne pretium eum usuris a Lucio Titio Sojas solutum sit, interposito tamen modico tempore reliquum pretium eum usuris Seiae Titius .solvere paratus fuerit, noque Scia accipere voluerit (3), et usque in hodiernum por Titiuni non steL,quomioua reliquum solveret, an, si (4) nibilominus Lucius Titius Seiae universam pecuniam solvere paratus siL, ex stipulatu agere possit. Reapondit, posse,si non multo post obstulisset, nec mulieris

185. ScvoLa; Respuestas, libro V. - Si alguno hubiere prometido as: te dar diez el da en que los pidieres, y sus intereses dentro de treinta das, pregunto, si se debern los intereses desde el dia de la estipulacin desde el da en que se hubiere pedido el capital. Respondi, que, segn lo que se expona, se deban desde el da de la estipulacin, no ser que evideteznente se probase que se trat otra cosa. 1.Asimismo se pregunt, deber devolver el dinero tan pronto como lo hubiere pedido? Respondi, que las palabras que se exponan daban origen la obligacin desde el da en que se hubiese hecho la estipulacin. 2.Seya le di caucin Lucio Ticio, habiendo por mandato de l comprado unos huertos, de que ella le transferira l la. edad de los huertos, cuando hubiese recibido de l todo el precio con los intereses; inmediatamente despus se convino entre ambos que dentro de las primeras calendas de Abril entregara el mandante toda, la suma, y recibira los huertos; se pregunta, si, no habindosele pagado Saya por Lucio Ticio Lodo el precio con los intereses antes de las calendas de Abril, pero habiendo estado dispuesto Ticio, transcurrido poco tiempo, pagarle Seya lo restante del predio don los intereses, y no habindolo querido recibir Soya, y no consistiendo hasta hoy en Ticio no pagar el resto, podra, si, no obstante, estuviera dispuesto Lucio Ticio pagarle Seya todo el dinero,

(i) Mt1l, gal. (5) Ha. Vulg.; a flelesar, el eddlce Fi.

(4) Hal. Vulg.; si, omaeza el cdice

($) (al. Vulg.; volsit, si cdice FI.

FI.

DIGESTO.LIBRO XLV: TfTULO I

557

quidquam proptr eam moram interesset; quod omne ad iudicis cognhtionem remittendum est.

3.Ea Jege donatum sibi osee a Sola servum et traditum, ut no ad fratrem eius, aut fihium, aut uxorem, ant socruni perveniret, scripsit; el hace ita stipulante Soja spopondit Titius, qui post bienniuni heredes reli4uit (1) Seiam et, fratrem, cui ne serviret; expressum erat; quaeritur, an Seia cum fratre el coherede ex stipulatu agere possit. Reepondit, poase (2) in id, quod eius intcrest.

4.Filia, quae de inofficioso agere instituit el transegil, poste& cum heredibus stipulatione mIerposit;a, el subiecta doli clausula, apud praefectum de falso testamento egit, nec probavit; quaero, an ex doli elausula poseil conveniri. Respondi, nihil ad eam etipulationemid, quod postea actum proponeretur, pertinere.
136. PAULUS libro V. Seni.ealiarutn, Si sub una sinificatione diversis nominibus ea res, quae in stipulatum deducitur, appellatur, non nfirniat obligationem, si alter altero verbo utatur,

ejercitar la accin, de lo estipulado. Respondi que poda, si no lo hubiese ofrecido despus de mucho tieipo, y no le interesase 8. la mujer CoeS alguna por causa de esta demora; todo lo cual ha de ser remitido al conocimiento del juez. 3.Ticio escribi que por Seya le habla sido donado y entregado un esclavo con la condicin de que no fuese fi poder del hermano de l, de su hijo, de su mujei, de su suegro; y estipulandolo as Soya lo prometi Ticio, el cual dej despus de dos aos como herederos fi Sey& y fi su hermano, respecto al cual se haba expresado que no le prestase servidumbre; se pregunta, si podra Soya ejercitar contra su hermano y coheredero la accin de lo estipulado. Respondi, que poda por lo que le interesa. 4..Una hija, que intento ejercitar la accin de inoficioso y que transigi, habindose interpuesto despus estipulacin con los herederos, y habindose agregado clusula de dolo, ejercit ante el Prefecto la accin de falsedad de testamento, y no la prob;pregonto,, si podra ser demandada en virtud de la clusula de dolo. Respondi, que fi esta estipulacin no perteneca nada de lo que se expofha que se hizo despus.
PAULO; Sentencias, libro V.Si la cosa que 136. se comprende en la estipulacin ea denominada con diversos nombres con una sola significacin, no invalida la obligacin, si uno usara de una palabra y l otro de otra. 1.Si el que hubiere estipulado que se le diera la servidumbre de vis para un fundo suyo hubiere enajenado despus el fundo 6 parte de l antes de constituida la servidumbre, se extingue la estipulacin.

1.Si, qui viani ad funduni suum dan stipu[atus fuerit, postea fundum prtemve eius ante constitutam servitutem alienaverit, evanescit ehpulatio.
VBNULEUJS libro 1. Stipulationum. Conti137. mine actus etipulantis el promittetis osee debet, ut tamen aliquod .momentum naturas intervenire poasit; et comminus (3) responden stipulanti oportel; ceteruni si post interrogationem aliud agere seperit (4), nihil proderit, quamvis eadem die spopondisset.

1.Si hominem stipulatus sim, et ego de alio sensero, tu de alio, nihil adj erit; nam etipulatio ex utriusque consensu perficitur. 2.Quum ita stipulatus sum: Ephesi (5), dari.? inest tempus; quod autern accipi debeal, quae. ritlir; et inagis est, UI totam eam rem ad iudicem, id est ad (8) virum bonuru, renuttamus (7), qui aestimet, quanto tempere diligene paterfamulias conficere posait, quod facturum se promiserit;. ul, qui Epbesi (8) datururn se spoponderit, neque diplomate (9), diebus Re noctibus, et omni tompestate contemta ter continuare (10) cogatur, neque 1am dolicate progredi debeat, nl reprehensione dignus appareal, sed habita ratione temporis) actatis, sexus, valetudinis, quum id agat, ut mature pervenial, id et eodem tempore, qua plerique eiusdem conditionis homines solertt pervenire; seque transacto, quamvis Romae remanierit, neo poselt Ephesi (11) pecuniani dar, nihilominus ei reate condi() La correccin del cdice Fi.; posiet, la escrilura orginal, Bo.

del estipulante y del prometedor debe ser contn uo, pero de Suerte que pueda mediar algn momento natural; y es conveniente que se le responda inmediatamente al estipulante;pero si despus de la respuesta hubiere comenzado fi tratar de otra cosa, no le aprovechar de nada, aunque hubiese prometido en el mismo da. 1.Si yo hubiera estipulado un esclavo, y hubiere entendido referirme fi uno, y tfi otro, no se habr hecho nada; porque la estipulacin se perfecciona por el consentimiento de ambas partes. 2.Cuando estipul as: prometes darme en Efeso? hay inherente cierto tiempo; pero se pregunta qu tiempo se deber admitir; y es preferible que todo este negocio lo remitamos al Juez, esto es, fi un hombre bueno, que estime en cunto tiempo podra hacer un buen padre de familia lo que uno hubiere prometido que l habra de hacer; de suerte que ele hubiese prometido que dar en Efeso ni sea obligado fi Continuar su camino con autorizacin para utilizar la posta, y de da y de noche, y menospreciando todo mal tiempo, ni deba caminar tan lentamente que aparezca digno de reprensin, sino habida cuenta del tiempo, de la edad, W sexo y de su estado de salud, haciendo por llegar oportunamente, esto es, en el mismo tiempo en que los ms de los hombres de su misma condicin
(6) aut por ld est ad, HaZ. (1) HaZ. Vulg.; renilttemus, el cdice Fi. (8) Vase la nota S. (9) Ha.; duplomate, el cdice FI. (10) Hal. Ya g.; continuarl, el cdice FI. (11) Vaeela nota $.

137.

VENULEVO;

Estipulaciones, libro 1.El acto

(1' Hal.; relinqut, el cdice FI.

(s) Taur.segn corre c cin del cdice FI.; eumminu5, la secritara original, Br. () Hal. Vulg.; aliud sce!perit, el cdice FI. (5) Jal.;.Bfut, si cddloe FI.

558

DIGRSTO.LIBRO XLV: TTULO 1

cetur ve quia per ipsum steterit, quorninus Ephesi (15 daret, vol quoniam Iper ahum Ephesi (2) posalt dan, vol quia ubique potest solvere; nank et quod iii diem debetur, ante solvi potest, licel peti non potest. Quodsi diplomate (3) usus aut felici navigation& matunius, quam quisque pervenerit Ephesum (4), confestim obligatus est, quia in eo, quod tempore alque facto finitum est, nullus est coniecturae locus.

3.Ibm qui insulam fien spopondit, non uti-. que conquisitis undique fabni8, et piurimis opone adiubitis festinare debet, neo rursus utroque (5) ant altero contentus osee, sed modus adhibendus est seeundum rationem diligentis aediflcatoris, ob temporum locorumque; itera si non inchoetur opus, id tant.um aestimetur, quod in illo intenvallo etfici potuit, transactoque tempere, quo insulam consummare oportuerit, si postea aedificetur, liberetur reus, sicut liberatur, qui se daturum spopondit, si quandoque Iradit. 4.El a inspiciendum est, en, qui oentum dan prolnisit, confestini teneatur, an vero cesaet obligatio, donec pecuniarn conferre poasit. Quid ergo, si neque domi habet, neque invenial creditorem Sed hace recedunt ab impedimento naturali, et respiciunt ad facultatein dandi. Est autem facultas personae cornmodum incommodumnque, non reruin, quae proinittuntur; el alioqitin, si quia SUehum dan spopondenit, quaeremus, ubi sit Stichus, ut sic (6) non multum referre videatur, Ephesi (7) datururu se, en quod Ephcsi (8) alt, quum ipse Romae sit, dare spondeat; nam boe quoque ad faeultatem dandi pertinet, quia in pecunia et in Sticho illud.commune est, luod promisaor in praosentia daro non potest. Et generaliter causa difficultatis ad ineoinmodurn promissoris, non ad impedinientum etipulatonis pertinet, no inoipiat dio, eum quoque daro non posse, qui alionum servuni, queni dominus non vendat, daro promserit.

5.Si ab eo stipulatus sim, qui efflcere non possit, quum alil (9) poesibile sit, jure factam obligationem Sabinus scribit. 6.Quum quis sub hac conditione stipulatus alt, si rem sacrain, aut religiosam Titius vendident, vol forum, aut basilicam, el huiusrnodi res, quae publicis usibus in perpetuum relictae smb, ubi omnino conditio jure imple:ri non potest, ve id facere ei non liceat, nullius momenti foro atipulationem, proinde ac si ea conditio, quae natura inipossibilis est, inserta esset; neo ad rem pertinet, quod ius mutari potest, et id, quod nuno impoesibile est, postes possibile fiar; non enim secundum futuri temporis mus, sed secundum praesentis aestiman debet atipulatio. 7.Si, ut aliquid fiat, stipulemur, el usitatius,
(1) Vase la nota 5., pgina 557. (9) V8au la nota 5., pgina W. (9) Veae la nota 9., pgina 557. (4) Vease la nota 5., pagina 557. (5) uno por utroque, Vug.

suelen llegar; y transcurrido ste, aunque hubiere permanecido en Roma, y no pueda dar al dinero en Efeso, se le reclamar, sin embargo, con derecho por la condiccin, ya porque en l haya consistido no dar en Efeso, ya porque por medio de otro se pudiera dar en Efeso, ya porque puede pagar ea cualquier parte; porque tambin lo que se debe fi trmino se puede pagar antes, aunque no puede ser reclamado. Pero si habiendo utilizado autorizacin para servirse de. la posta por feliz navegacin hubiere llegado fi Efeso antes que otro cualquiera, se oblig inmediatamente, porque no ha lugar alguno fi conjetura respecto fi lo que qued terminado por el tiempo y de hecho. 3.Asimismo el que prometi hacer una casa no debe ciertamente apresuraras reuniendo de cualquier parte los operarios y haciendo muchos trabajos, ni tampoco se ha de contentar con uno que otro, sino que se ha de guardar moderaciu conforme fi la manera de un constructor diligente, y segn las circunstancias del tiempo y de lugar; igualmente, s no se empezase la obra, se estima solamente lo que en aquel intervalo se pudo hacer, y transcurrido el tiem o, en que se hubiere debido terminar la casa, si despus fuese edificada, se Librara el obligado, sal COLimO se libra el que prometi que l dara, si en agn tiempo d.i. 4.Se ha de ve si el que prometi dar ciento se obligar inmediatamente, si dejara de haber obligacin hasta que pueda entregar el dinero. Luego qu se dir 4 ni lo tiene en su casa, ni encuentra al acreedor? Mas estas cosas se apartan del impedimento naturai, y se refieren fi la facultad de' dar. Mas la facultad es conveniencia inconveniencia de la persona, no de las cosas que se prometen; y de otra suerte, si alguno hubiere promemetido dar el esclavo Stico, preguntaremos dnde est Stico, de modo que as no parezca que importa mucho que l lo haya de dar en Efeso, que promata dar lo que se halla en Efeso, estando l mismo en Roma; pues esto se refiere tambin fi la facultad de dar, porque tanto respecto al dinero como a Stico hay este de comn, que el prometedor no puede dar de presente. Y en general, la causa de la dificultad se refiere fi incomodidad del que promete, no fi impedimento del estipulante, de suerte que no se comience fi decir qe tampoco puede dar el que hubiere prometido un esclavo ajeno, que su dueo no vendiera. 5.Si yo hubiera estipulado de uno que no pudiera hacer, sindole posible a otro, escribe Sabino que la. obligacin se hizo con arreglo a derecho. 6.Cuando alguno hubiera estipulado bajo esta condicin,si Ticio hubiere vendido una cosa sagrada, religiosa, un foro, 6 una baslica, y cosas de tal naturaleza que hayan sido dejadas fi perpetuidad para los usos pblicos, como de ningn modo se puede cumplir en derecho la condicin, 6 fi l no le es licito hacer esto, la estipulacin habr de ser de ningn valor, lo mismo que si se hubiese puesto una condicin, que por naturaleza es imposible; y no importa al caso que se puede cambiar la condicin de derecho, y hacer despus posible lo que ahora es imposible; porque la estipulacin debe ser estimadi no segn el derecho del tiempo futuro, sino conformo al de! presente. 7.Si estipulramos que se haga alguna cosa,
(6) Ial. Vg.; aut si, el cdice FI. (7} VMee la nota 5., pdgina 557..
(8) Vau la nota 5., pdgna 557. (9) IaL.; Silo, el eddmee FI.

DIGESTO.LIBROXL-V.' TfTULO

559

et elegantius case Labeo ait, sic subiioi poenam: si ita factum non cnt; at quum quid no fiat, stipulexnur, tunc hoc modo: si adversus ca factum cnt; el quum alia flor, alia non fien, coniunete stipulernur, sic comprehendendum: si non feceris; si quid adversus ea fecenis. 8.Practerea sciendum est, quod dari stipulemur, non posee per (i) nos un ex heredibus acqnirl, sed necease osee omnibusacquiri; al quum quid fien etipulemur, etiam unius personam recto comprehend.
138. IDEM libro IV. SI ipulaliorwrn. - Eum, qui certarum nundinarum diebus dan etipuletur, primo die peere posee Sabinus alt; Proculus autem et ceteri diversae scholae auctores, quamdiu ve exigu.um tempus ex nundinarurn apatio superes set, peti (2) poase existimant; sed ego eum Proculo sentio. 1.Quum puro stipultus 5am, illud aut illud dan, licebil .tibi, quoties votes, mutare volunlatem in co, quod praestiturus sic, quia diversa causa est volunitatis expressae, et eius, quae inest. 139. IDEM libro VI. Stipulalionurit. - Quum ex causa duplae stipulationis aliquid intendimus, venditoris heredes in solidum omnes convejiendi sunt, omnesque debent subsistere; el quohbet eorum defugiente cetenis subsistere nihil prodest, quia in solidum defendenda est veuditio, cuius indivisa natura esi; sed quum uno defugient.e omnes defugisse videantur, ideoque emnes teneantur, unicuique pro parte her,aditaria prastatio in6umbit.

dice Labeon, que es ms coman y ms discreto que se aada de este modo la pena: si as no se- hubiere hecho; mas- cuando estipulemos que no Be haga algo, entonces de este modo: si contra esto se hubiere hecho; y cuando conjuntamente estipulemos que se hagan unas cosas, y no se hagan otras, se habr de expresar as: si no las hubieres hecho; si hubieres hecho algo en contra de esto, 8.Adems se ha de saber, que lo que estipulamos que se d no se puede adquirir por nosotros para uno solo de los herederos, sino que es necesario que sea adquirido para todos; mas cuando esti pulamos que Be haga alguna cosa se comprende tambin vlidamente la persona de uno solo.
138. EL MISMO; Estipulaciones, libro IV. -Dice Sabino, que el que estipula que se le d en los das de cierta feria, puede reclamarlo en elprimer dia; pero Prculo y tos dems autores de la =con- Irania estiman, que no se puede pedir mientras quede aunque sea un corto tiempo de la duracin do la feria; y yo opino como Prculo. 1.Cuando estipul puramente que se d esto aquello, te ser licito, cuantas veces quieras, cambiar de voluntad respecto lo que hayas de dar, porque es diversa la causa de la voluntad expresada, y la de la que es inherente. 139. EL MISMO; EIipulaciones, libro Vi.Cuando demandamos alguna cosa por causa de la estirulacin del duplo, han de ser citados juicio por a totalidad todos loe herederos del vendedor, y todos deben comparecer; y faltando cualquiera de ellos en nada les aprovecha ti los dems comparecer, porque ha de ser defendida solidariamente la venta, que por su naturaleza es indivisible; pero cuando por faltar uno se considera que faltaron todos, y estn por ello todos obligados, le incumbe cada uno la prestacin con arreglo su parte de herencia. 140. PAULO;

140. PAJLUS libro 111. ad Nerafjurn. Pluri bus rebus praepositis ita stipulatio recia esi: ea omnia, quae suprascripta suifl, dani propius (3) est, ut Lot stipulatibnes, quot res sint, 1.De hac sllpulatione: annua, bitas, tnima die id argentum quaque die 'Iari apud veteres varium fujI. Paulas: sed venus, et: hia tres esee triuin sumrnarum atipulationes. 2.Etsi placeat extingui obligationem, si in eum cnsum ineideril, a quo incipere non potest, non tamen hoc in omnibus verum est; ecce stipulan viam, (ter, actum ad fundum communern socius non potest; et lamen si le, qui stipulatus fueral, duos heredes reliquenit, non extinguitur stipulati; et per partem dominorum servitas acquiri non potest, acquisita lamen conservatur el por partem domini; hoc evenit, si pare praedii servientis, ve! cui servitur, alterius doniini cese coeperit.

Comentarios Neracio, libro III.

Habindose expuesto antes muchas cosas, se hizo as la estipulacin: prometes dar todas las cosas arriba descritas Es ms cierto que hay tantas estipulaciones como cosas. 1.-.-Respecto ti esta estipulacin; qprometes dar este dinero en cada da del primero, del segun do y del tercer ao hubo diversidad entre los antiguos. Y dice Paulo: pero es ms verdadero que tambin aqu hay tres estipulaciones de tres sumas. 2.Aunque est determinado que se extinga la obligacin, si llegare ti un caso en el que no puede comenzar, esto no es, sin embargo, verdad en todas las cosas; en efecto, el condueo no puede estipular las servidumbres de va, de paso,.conduccin, para un fundo comn; y, sin embargo, si el que las haba estipulado hubiere dejado dos herederos, no se extingue la estipulacin; y una servidumbre no puede ser adquirida por parte de los dueos, pero, adquirida, se conserva aun por parte de un dueo; esto acontece, si parte del predio sirviente, de aquel al cual se le presta la servidumbre, hubiere comenzado ti ser del otro dueo.

141. Gxvo; De las obligaciones verbales, libro II. 141. G.uus libro U. de Verborum. obligationi- bus.Si servus aul fihiusfarnilias ita atipulatus sil: -Si un esclavo un hijo de familia hubiera estiiUam rem aut illam, utri.irn (4) ego velim non pulado as: esta 6 aquella cosa, legan yo quiera'

1) fiat. Vulg., per omtela el cdice FI. 2) non, insertan IaL Vu.

3) Taur. s,gn el cdice Fi., en el que se u proprus, Dr.

(4) 7'aur. segn La- escritura original; ntram, en del cdice FI. Dr.

a correc-

560

DIGBSTO.LIBRO XLV: TTULO 1

pater dQminusve, sed fihius servusve destinare de aterutra debet. T.Ixtranei queque persona si comprehensa fuerit, veini hoc modo: utram earum Titius elegenon aliter stipuIaor alterutrius petendae facultateni habet, quam si Titius elegerit. 2.Pupillus licet, ex quo fari coeperit, recto etipulari potes, taznen si in parentis potestate est, no auctore quidem patre ob1iatur; pu has vero,cui in potestate est, pruhide, se si paterramilias, obligari solet. Quod autem in pupillo dicimus, idem et in fihiafamilias (1) impubere dicendum est.

3.Si ita fuero stipulatus: mihi aut Titio, et tu mihi daturum te spondeas, secundum onuiium opinionem ad interrogatumn te respondere, quia constat, mihi sol acquiri obligationem; Titio autem duntaxat recle solvitur. 4.Si toter eos, qui Roman sunt, talle fiat sUpulatio: hodie Carihagine dare spondes? quidamn putaul, non semper videri imnpossibilem causam stipulalioni conuneri, quia possit contingere, ut 1am stipulator, quam promiesor ante aliquod 1cmpus suo quisque dispensatori notum fecerit, in eum diein futuram stipulationem, ac demandasset promissor quidem suu dispensatori, ut daret, atipulater autem suo, ut acciperet; quodsi ita factum fuent, poterit valere etipulatio. 5.Quum mihi, aul Titio stipulor (2), diitur, aliam quidem rein in personam meam, aliam in Titii designan non poese, veluti mihi decem, aut rfltjO hominem; si vero Titio ea res soluta alt, quac in ekm persona designata fuerit, licet peo iure non liberetur promissor, per exceptiooem tamen defendi possit. 6.Tampora vero diversa designan posee, veluti: mihi kalendis Ianuariis, aut Titio kalendis Februariis. mo elisia citeriorem diem in Titii personam conferri posee, veluti: mibi kalendis Februarlis, Titio kalendis lanuariis. Que casu talem case stipulationem intelligemus: si Titio kalendis Januariis non dedenis, mili kalendis Februariis dare spondes7 7.Sed rursus mihi quidem pura, aut Titio sub conditione stipulari possum. Contra vero, si mihi sub conditione, aut Titio puro, inutilis erit tota stipulatio, niel in meampersonam conditio extiterit, scilicet quia nisi, quod ad me, vim accepent obligatio, adectio nihil potest valera. Toe tamen ita demum tractari potest, si evidenter apparet pura Titii persona adiecta; alioquin quum ita ahpulor; si navis ex Africa venerit, mihi aut Titio dan spondesl Titii quoque persona sub eadem conditione adilci videtur.

8.Ex hoc apparel, si diversa conditioin meam personam, diversa in Titii posita sit, nec in meam personam extiteril conditio, totam stipulationem nullius momenti futuram; extante vero mea condi(1)

no el padre, el seor, sino el hijo 6 el esclavo debe determinar respecto de la una 6 de la otra. 1.Tambin si se hubiere expresado la persona de un extrao, por ejemplo, de este ruedo: de las dos la que hubiere elegido To, el estipulante no tiene la facultad de pedir la una la otra de otra suerte, sino si Ticio hubiere elegido. 2.Aunque el pupilo puede estipular vlidamente desde que hubiere comenzado hablar, sin embargo, si estuviera bajo la potestad de su ascendiente, no se obliga ciertamente ni aun con la autoridad del padre; mas el pbero, que esta bajo potestad, se suele obligar lo mismo que si fuera padre de familia. Mas lo mismo que decimos respecto al pupilo se ha de decir tambin en cuanto la hija de familia impbera. 3.Si yo hubiere estipulado as: mi 6 Ti cio, y t prometieras que me dars mi, respondes, segn la opinin de todos, lo que se interrog, porque es sabido que se adquiere para mi solo la obligacin; pero se le paga bien solamente Ticio. 4.Si entrp los que estn en Roma se hiciera esta estipulacin: prometes dar hoy u-n Carta:.o? opinan algunos, que no siempre se cc osidera que se contiene una causa imposible en la :stipulacn, porque podra acontecer que tanto el estipulaite, como el prometedor, hubieren hecho saber rada uno su propio administrador, antes dt algn tiempo, que para aquel da se habra de hacer la estipulacin, y que el prometedor le hubiese ciertamente mandado su administrador, que diese, y el estipulante al suyo, que recibiera; y si as se hubiere hecho podr ser vlida la estipulacin. 5.Cuando estipulo para m, para Ticio, se dice que no se puede ciertamente designar una cosa para mi persona, y otra para la de Ticio, por ejemplo, diez para m un esclavo para Ticio; pero si Ticio le hubiera sido entregada la cosa, que se hubiere designado respecto su persona, aunque de derecho no se libre el prometedor, sin embargo se podr defender mediante excepcin. 6.Mas se pueden designar tiempos diversos, por ejemplo: mi en las calendas de Enero, Ticio en las calendas de Febrero. Y aun tambin se puede consignar un trmino ms breve respecto A la persona de Ticio, por ejemplo: mi en las calendas de Febrero, Ticio en las calendas de Enero. En cuyo caso entenderemos que la estipulacin es esta: jsi no le hubieres dado Ticio en las calendas de Enero, prometes darme . ml en las calendas de Febrero 7. Pero su vez puedo estipular para m puramente, 6 para Ticio bajo condicin. Mas por el contrario, si para mi bajo condicin, 6 para Ticio puramente, ser intil toda la estipulacin, no ser que respecto mi persona se hubiere cumplido la condicin, saber, porque si la obligacin no hubiere adquirido fuerza en cuanto mi, para nada puede ser vlida la adicin. Mas esto se puede determinar as, solamente si con evidencia aparece ue fu agregada puramente la persona de Ticio; e otra suerte, cuando estipulo as: 4prometes darme mi, 6 Ticio, si la nave no hubiere llegadode Africat se considera que tambin la persona de Ticio es agregada bajo la misma condicin. 8.De esto aparece, que sise hubiera puesto una condicin respecto mi persona, y otra diversa en cuanto a La de Ticio, y la condicin no se hubiere cumplido respecto ti mi persona, habr de

ifhlotamllias, Valg.

(s) dar!, in8ertan He!. V,dg.

iaSTO.LIBB0 XLV TTULO U

561

tione, si quidem Titil quoque conditio extiterit, potcnt ve Titio (1) solvi; si vero in illius persona defecerit, quasi non adiectus habebitur. 9.Ex his omnibus apparet licet alterius persona non recto adiiciatur, non ideo ininus in nostra persona utiliter procedere stipulationem. TIT. 11
DE DUOR(JS RSIS CONSTITUENDIS

ser de ningn valor toda la estipulacin; pero cumplindose mi condicin, si verdaderamente se cumpliere tambin la condicin de Ticio, se podr pagar aun Ticio; pero si hubiere faltado en cuanto . la persona de ste, ste se tendr. corno no agregado. 9.Resulta de todo esto, que aunque no sea convenientemente agregada la persona de otro, no por esto procede menos tilmente la estipulacin

en cuanto nuestra persona. TITULO II (2)


DE LA CONSTiTUCiN DE DOS OBLIGADOS

[Cf. Cod. Vi!!. 40 (39.]

[Vease Cci. VIII. 40. (39.))


1. M0DEST1N0' Reglas, libro II. El que estipula es llamado reo e estipular, y el que promete es considerado reo de prometer.

latur, reus stipulandi dicitur, qui promittit, reus promiUendi habetur.


2. IAVOLENtJS Ubre 111. ex Plautio.Quum duo eandem pecuniam aut promiserint, aut stipiilati sunt, ipso jure et singulis in solidum debetur (3), et singuli deben; ideoque petitione, acceptilatione unius tota solvitur obligatio.

1.

MODESTINEJS

libro I1.Regularu,n.Qui stipu-

2. hvoLallo; Doctrina de Plaucio, libro III. Cuando dos hubieren prometido, estipulado, la misma cantidad, de derecho es debida solidariamente cada uno, y la debe cada uno; y por lo tanto, con la demanda y la aceptilacin de uno solo se disuelve toda la obligacin. 3. ULPtANO; Comenlarios 4 Sabino, libro XLVII. - Tratndose de dos reos de prometer en vano se teme la novacin; porque aunque el primero hubiere respondido antes, y el segundo sea admitido despus de algn intervalo, es consiguiente decir, que subsiste la primera obligacin, y que se agrega la segunda; y poco importa que prometan junta separadamente, con tal que entre, ellos se haya hecho que se constituyan dos reos, y no se haga novacin alguna. 1.Cuando se constituyeron dos obligados, an uno de ellos se puede pedir la totalidad, porqe es propio de dos obligados que cada uno de ellos est obligado la totalidad y que se le pueda pedir al uno A al otro; y de ninguna manera es dudoso que & cada uno de ellos se le puede pedir Su parte, as como podemos pedi4p al deudor, y al fiador; porque ciertamente siendo una la obligacin, es tambin una la suma, de suerte que si uno pagara se libren todos;y si se pagara por otro, tenga lugar la liberacin. 4. Posirorno; Comentarios 4 Sabino, libro 111V. -Dos reos de prometer se obligan vlidamente, ya si interrogados as: prometis? respondieran: prometo, prometemos, ya si interrogados de este modo: prometes? hubiesen respondido: (prometemos.

3. ULPI&NUS libro XLVII. ad Sabinum.In duobus rea promittendi frustra timetur novatio; nam hect ante prior respondenit, posterior etsi ex intervallo accipiatur (4), consequees caL dicere, pristinam obligationem durare, et aequeutem aceedere; etparvi refert, simul spondeant, an separatim promittant, quum hoc actum inter eos siL, ut duo re constituantur, neque ulla novatio fiat (5).

1.Ubi duo re facti sunt, potest 'vel ab uno eorum solidum peti, hoc est enim duorum reorum, ut unusquisque eorum in solidum sit obligatus possitque ab alterutro (6) peti; etpartes autem a singulis peti posse, nequaquam dubium est, quemadmodum et a reo, et fideiussorc petare possumUs utique enim, quum una sit obligatio, una et summa est, ut, sive unus solvat, omnes liherentur (7), sive (8) solvatur ab altero, liberatio contingat. 4. Posspowius libro XXI V. ad Sabinum. - Duo rei promittendi, sive ita interrogati: apondetis? respondeant: spondeo, aut: spoiidemus, sive ita interrogati: Lspondes respondissent: spondemus, recto obirgantur.
5. IULIANUs libro XIII. Di estoruni..NemO caL, qui neselat, alienas operas promittj posee, et fidelussorem adhiberi in ea obligatione; et ideo nihil pro. hibet, duos reos stipulandi constitui, val promittendi, sicuti si ab eodem fabro duo rei stipulandi easdem operas st.ipulentur; et ex contrario duo fabri eiusdem peritiae eaadem operas promittcre 10telliguntur, et duo re promittendi fien. 6. IDEM libro LII. fligeatorum.Duos reos promittendi faetunus si utnumque interrogavero, sed

5. Juz.io; Digesto, libro XXII. - Nadie hay que no sepa que se pueden prometer trabajos ajenos, y dar fiador en esta obligacin; y por esto nada impide que se constituyan dos reos de estipular, de prometer, como si de un mismo operario dos reos de estipar estipularan los mismos trabajos; y por el contrario, se entiende que dos operarios del mismo oficio prometen los mismos trabajos, y que los dos se constituyen reos de prometer.
6. EL mismo; Di,qesto,Ilibro LILSi habiendo yo de constituir dos reos deprometer hubiere interro-

(2) BTIPULA1ID TpRowrrrENDtpCPCoWsTlTUs.NDXs., VUig.

(1) ve mihi, wera Vuig.


4) c,pIstui, n

(1) iaL. Vsig.; elegulidebentur, si cdice FI.

(5). iaL Vuig.; Set, el cdice Fi. (5) solidum, Msertan HaL Vwt,
'(8)Uut,

vag.

(7 HM. Vulg.; Ilburantur, e - ~# Fi.


Vuig.

1OaO

1KII

662

D1GTO.LIBEO XLV: TfrULO II

alter dunt.axat responderit, venus puto, eum, qui

responderit, obligan; noque enim sub conditione interrogatio in utriusque persona fit, ut ita demum obligetur, si altar quoque reaponderit. 1.Duobus autern reis constitutis, juin liberum alt atipulatori, vol ab utroque, vol b altero dunlaxat fideiussorein accipere, non dubito. 2.Sed si a duobus rea stipulandi interrogatus respondisset, un! se spondcre, el soli tenetur. 3.Duo rei sine dubio ita constitu possunt, UI et tempore ratio habeatur, mIra quod uterque reapondeal. Modioum lamen inter'v'atlum temporis, item modicus actus, qui modo contrarius obligationi non sit, nihil impedit, quorninus duo re smI (1). Fideiussor quoque interrogatus mIer duorum reorum responsa si responderit, potest videri non impedIre obligationem reorum, quia neo longum spatium interponitur, nec ja actus (2), qui contrarius sil obilgationi. 7. FLORENTINUS libro VIII. Instiulionum. -Ex duobus re promittendi (3) alius in diem vel sub conditione obligar potest; nec enim impedimento eril dios aut conditio, quominus ab eo, qui puro obilgatus est, petatur. 8. ULPJANUS libro 1. Responsorum.His verbis: eaque (4) praestari atipulanti tibi spopondimus, interease, quid inter contrahentes actuni alt; nam si duo re! facti sint, eum, qui absens fuit, non tener, praesentem autem in solidum esse obligatum, aut si minus, in partem foro obstrictum.

gado ambos, pero solo uno hubiere respondido, opino que es ms verdadero que se obliga el que hubiere respondido; porque no se hace bajo condicin la pregunta respecto it la persona de uno y de otro, de suerte que solamente se obligue, si tambin el Otro hubiere respondido. 1.Mas constituidos dos obligados, no dudo que el estipulante sea libre de recibir fiador 6 de ambos, 6 solamente de uno. 2.Pero si el interrogado por dos reos de estipular hubiese respondido que l le prometa it uno solo, se obliga it ste solo. 3.Sin dudase pueden constituir dos obligados, de modo que se tenga tambin cuenta del tiempo dentro del cual cada uno responda. Pero un corto intervalo de tiempo, y tambin un breve acto, que no sea contrario it la obligacin, en nada impide que haya dos obligados. Si el fiador interrogado hubiere respondido entre las respuestas de loa des reos, se puede considerar que no impide la obligacin de los dos reos, porque ni se interpone un largo espacio, ni este es acto que sea contrario Ea obligacin.

7. Ftoaasruo; Instiuta, libro VIII. De dos reos de prometer, uno se puede obligar it trmino bajo condicin; porque el da 6 la condicin no ser impedimento para que no se pida al que se oblig puramente.
8. ULPIANO; Respuestas, libro 1. .-- Importa saber qu se haya tratado entre los contratantes con estas palabras: y te prometimos al estipular t darte estas cosas; porque si se hubieran constituido dos obligados, el que estuvo ausente no queda, obligado, pero el que estaba presente se oblig la totalidad, 6 si no se hubieran constituido, habr de quedar obligado en una parte.

9. PAPINU.NUS (5) libro XX VII. Questionum. Eandem rem apud duos pariter deposui, utriusque ldem in solidum secutus, vol eandem rem duobus siniiliter () commodavi fipnt duo rol promittendi, quia non tantum verbis etipulationis, sed et cet.eris contractibus, veluti emtione, venditione, Locatione, conductione, deposito, commedato, testamento; utputa si pluribus heredibus institutis testator dixit: Titius el Maevius Sempronio decem dato.
1,Sed si quis in deponendo penes duos paciacatur, ut ab altero culpa quoque praestaretur, verius sal, non case duos reos, a quibus impar suscepta est obligatio. Non idem probandum est, quum duo quoque culpam promisisaent, si alteni postea pacto culpa remiasa sit, quia posterior convantio, quae iii alterius persona lnterceasit, atatuni et naturam obligationis, quae duos 'filio reos fecit, mutare non potest; quare, si socu smI, et communis culpa intercessit, etiam alter pactum cum altero factum proderit. 2.Quum duos reos promiltendi facereni, et (7) ex djversis boje Capuae pecuniam dar! stipulatus sim, ex persona culusque ratio propril temporis habebitur; nam etsi maxime parem oausam susci(1) Bel. Vals.; aunt el ccUce Ft.

9. Paiii.to; Cuestiona, libro XXVII. - Depo. sit una misma cosa en poder de dos al mismo tiempo, atenindome por la totalidad it la fideldad de ambos, 6 di it dos do igual manera la misma cosa en comodato; los dos se constituyen reos de prometer, no solamente por las palabras de la estipulacin, sino tambin por los dems contratos, como el de compra, venta, locacin, conduccin, depsito, comodato, y por testamento; por ejemplo, si habiendo instituido varios herederos el testador dijo: Ticio y Mevio dnle diez it Sempronio. 1.Pero si alguie al depositar una cosa en poder de dos pactase que por el otro se responderla tambin de la culpa, es ms verdadero que no son das reos stos por quienes fu admitida una obligacin desigual. No se ha de admitir lo mismo cuando tambin los dos hubiesen prometido la culpa, si it uno se le hubiera remitido despus por pacto la cQlpa, porque la convencin posterior, que se interpuso respecto it la persona de uno, no puede cambiar el estado y la naturaleza de la obligacin, que alprincipio constituy reos it los dos; por lo cual, si fueran socios, y medi culpa comn, le aprovechar tambin al otro el pacto hecho con uno. 2.Cuando yo hubiere constituido des reos de prometer, y hubiera estipulado que de diversos lugares se diera dinero en Cpua, se tendr cuenta de su propio tiempo respecto it la persona de cada
(5) Julianas Haz.; UIplann, Vuig.
(8) stmul,

(2) st nw-laa Hal Viag. (5) sites puro, Inserto Valq. (4) ea qu, Ha. Valg.

(7)

Vuig. ' alg.; st, omleia el cddoe FI.

DWESTO.LZBRO XLV TfrULO II

563

piunt, nihilominus in cuiusque persona propria singuloruin consistit obligatio.


10. DEll libro XXX VII. Quaeggionum..Si duo rol promittendi socii non sint, non proderit alter, quod stipulator altar reo pecuniam debet. 11. IDEM libro XL Reaponsorum.Reos promittendi vine mutua fideiussores non i.nutiliter accipi convenit; reus taque atipulandi actionem suam dividere si velitneque enim dividere cogendus est, potert eundem ut principalem reum, item qui fldeiUsor pro altero extitit, in partes convenire.(l), non secus, ac si lnn promiltendi reos divisu (2) actionibus convenirel.

Uno; porque aunque principalmente aceptan una causa igual, sin embargo, la obligacin de cada uno reside en la propia persona de cada cual.
10. EL MISMO; Cuestiones, libro XXXVII, -Si dos reos de prometer no fueran socios, no le aprovechar uno que el estipulante le deba dinero al otro reo. 11. EL MISMO; Respuesias, libro XLSe convino que los reos de prometer fueran recprocamente aceptados no intilmente como fiadores; y as, el reo de estipular, si quisiera dividir su propia accin, - porque no ha de ser obligado dividirla, podr demandar por partes al mismo como reo principal, y tambin al que sali fiador por el otro, no de otra Suerte que si habiendo dividido las acciones demandase .los dos reos de prometer. 1.Habindose consignado en la escritura que ste y aqul estipularon cien ureos, y no habindose aadido que fuesen ellos dos reos de estipular, se consideraba que cada uno estipul una parte viril. 2.Y por el contrario, cuando .se hallase' as escrito: Julio Carpo estipul vlidamente que se dieran tantos ureos; yo, Antonino Aquileo y Cornelio Dio lo prometimos, se deben porciones viriles, porque no se haba aadido que cada uno prometi la totalidad, de suerte que se constituyesen dos reos de prometer. 12. VENULETO; Estipulaciones, libro H. - Si de des que hablan de prometer uno hubiere responddo hoy, y otro al siguiente da, dice Prculo que no hay dos obligados, y que ciertamente no se entiende que est obligado el que hubiere respondido al siguiente da, cuando el actor, 6 el prometedor, hubiere pasado . ocuparse de otros negocies, aunque hubiere respondido terminados ellos. 1.Si de Tieso y de un pupilo sin la autoridad del tutor, de un esclavo, hubiere yo estipulado los mismos dios, y constitu as como dos reos de prometer, escribe Juliano, que slo Ticio qued obligado, aunque, si el esclavo hubiere prometido, se debe observar respecto la accin de peculio lo mismo que si hubiese sido libre.

1..Quum tabulis esset comprebensum, illum et illum centum atireos stipulatos, noque adiectum, ita ut duo re stipulandi essent, virilem partem singuli stipulati videbantur. 2.Et e contrario, quum ita cautum inveniretur: Lot aureos recte dan stipulatus est lulius Carpus (3); spopondimus ego Antoninus Achilleus (4), et Cornelius Dius (5), partes viriles deben, quia non fuerat adiectum, singulos in solidum apopondiase, ita ut duo re promittendi fierent. 12. Var4utaIus libro R. Slipulaionum. - Si ex duobus, qui promissuri sint, hodie alter, altar postora die responderit, Proculus (6), non esas duos reos, ac no obligatum quidern intelligi eum, qui postera die respondenit (7), quurn actor ad ala negotia discesserit, ve promissor, licet peractis ulla rebus reaponderit. 1.Si a Titio et pupillo ame tutoris auctonitate tipulatua fuero eadem decem, ve a (8) servo, et pmsi duos reos promittendiconstitui, obligatum (9) Titium solum lulianus soribit, quamquam, si servus apoporiderit, in actione de peculio eadem observarl. debeni, ac si libar fuisset.

13. losis libro 11. Stipu.atianum.Si reus promittendi alter (10) reo heres extiterit, duas obligationes eum sustinere dicendum est; nam ubi quidom altera differentia obligationum esas possit, ut un fidezuseore et reo principali, constitit(11), altoram ab altera perirni; quum vero eiusdem duae poteatatis sint, non potest reperiri, alteram (12) potius, quam alteram consummari; ideoque etsi reusstipulandi heres extiterit, duas, apecies obligationis eum sustinere.
14. Paui.us libro II. Manualiura. - Et stipulationum praetoriarum duo re fieri possunt.
(1) Poterlt ite4ne reus etipulandi actionem susm dividere, si velit neque suiza dividere cogendul set, sed poterli eundem nl principaleza sonvenxe renm. ltem eum, qui Edetussor pro silero exstiterlt, in partos convnIr6 potest, non ascua, VuLg. (2) dfvergi., Hal.

reo de prometer hubiere quedado heredero del Otiu reo, se ha de decir que l soporta las dos obligacio. nes; porque ciertamente cuando puede haber alguna .dferencia en las obligaciones, como tratndose del fiador z del deudor principal, es sabido que la una se extingue por la otra; mas cuando las dos son de la misma fuerza, no so puede decir que la una se extingue ms bien que la otra; y por esto aunque el reo de estipular haya quedado siendo heredero, l soporta las dos especies de obligacin,

18. EL MISMO; Estipulaciones, libro JI!. Si un

14. Pinio; Manual, libro II. Tambin se pueden constituir dos obligados en las estipulaciones pretorias.

(2) Carpina, Ha. VuLg. (4 nten1ms Mhllleins, Ha, Vulg. (5) Divos, Ha. (6) Segn enmienda; prolutus, considerandola palabra iospec4'Iola, Ta,er. sog4n el cdice FI., pro betur, HaZ.; pronijttO, vLag.

(8) eaudein reza, vol a Pitio et servo, Vig. (8) Segun correccin deI cdice Fi; obUgoluinque, Taur. segn la escritura original, Br. (ID) Ha. Vslg.; altero, el cdice Fi. (11) conStal, acertadamente Ial. Vulg. (12) Los cdices citados por Br.; reperiri, qua altera po. tina, ,1 cdice FI.; quare ollera pollos, quiza altera conanrastur, Mal.

(7) VUZQ.; reepondarat. el cdice Fi.

564
15. GAma

DIGE8TO.LXBRO XLV: TfTVLO

rn

Si id, quod ego et Titius stipulamur, in singulis personis propriurn intelligatur, non poterirnus duo rei stipulandi constitu, veluti quum uaurnfructurn, aut dotis nomino dan stipulemur; idque et lulianus acribit. Idem ait, et si .Titius et Seius decem, aut Stichum, qui TitiE sil, stipulati fuerint, non videri con duos reos stipulandi, quum Titio decena tan-. tum, Seio Stichus aut decem debeantur; quae sententia ea pertinet, ut, quamvis ve! huic, vel 1111 decem solverit, vel Seio Stichum, nihilominus alter obligatus maneal (1); sed dicendum esl, ut, si decem alter (2) solverit, ab altero liberetur.

libro II. de Verborum obligai oni bus.

Si se entendiera que lo que yo y Ticio estipulamos es propio de cada persona, no podremos constituirnos los dos reos de estipular, como por ejemplo, cuando estipularnos el usufructo, 6 que se d titulo de de dote; y esto escribe tambin Juliano. El mismo dice, que si Tibio y Seyo hubieren estipulado la suma de diez, el esclavo SUco, que era de Ticio, no son considerados ellos dos reos de estipular, puesto que TIio se Jo debern solamente los diez, y Seyo el esclavo Stico, 6 los diez; cuya opinin tiene por objeto, que, aunque ste, 6 aqul, le hubiere entregado los diez, Seyo el esclavo Stico, quede, sin embargo, obligado al otro; pero se ha de decir, que si uno le hubiere pagado los diez, quedar libre por parte del otro.
18. EL MISMO; De as obligaciones verbales, libro II. -Una vez quede dos reos de estipular uno

15. (hro; De las obligaciones verbales, libro U.

Ex duo bus reis stipulandi si semel unus egeril, alten prornissor offerendo peeuniam nihil agit.
17. PAULUS libro VW. cid Plauliurn. - Sive a certis personis heredum nominatim legatum esset, sive ab omnibus excepto liquo, Atilicinus, Sabinus, Cassius pro hereditariis partibus totern con legatum debituros aiunt, quia hereditas con obligal; idem est, quum omnes heredes nominantur.

16. Irnua libro III. de Verborunt obligalioni bus.

hubiere ejercitado la accin, el prometedor no hace nada ofreciendo el dinero al otro. Ya sise hubiese hecho un legado determinadamente cargo de ciertos herederos, ya si al de todos excepto alguno, dicen Atilicino, Sabino y Cassio, que ellos habrn de deber todo el legado con arreglo ti, su parte, en la herencia, porque la herencia los obliga; lo mismo es cuando son nombrados todos
17. PAULO;

Comentarios el Plaucio, libro VIII.

los herederas.

18. PoMpoNius libro V. ex Pladio.Ex duobu reis eiusdern Stichi pronailtendi ladis alterius factum alter quoque nocet.

18. POMPONIO; Doctrina de Pkiucio, libro Y. -. Habindose constituido dos reos do prometer el mismo esclavo Stico, el hecho del uno perjudica tambin al otro. 19. EL MISMO; Comentarios el Quinto Mucio, libro XXX Vil. -Cuando dos deben la misma canti-

unus capitis deminutione exenatus est obligatione, alter non liberatur; multum enim interest, utrum res ipsa solyatur, an persona liberetur; quum persona liberatur manente obligatione, alter durat obligatus, et ideo si aqua et igni interdictum est alicui (4), fidewssor postes ab eo datus tenetur.

19. 10aM libro XXXVII. (3) ad Quinluna Mucium - Quum duo eandein pocuniam debent, si

dad, si el uno se eximi de la obligacin por la disminucin de cabeza, el otro no queda libre; porque hay mucha diferencia entre que se entregue la misma cosa, 6 que quede libre una persona; porque cuando se libra una persona subsistiendo la obligacin, contina obligado el otro, y por esto si alguno se le puso interdiccin del agua y el fuego,. queda obligado el fiador dado despus por l.

TIT. III
DE STIPULATIONE SERVORUM 1. IULIANUS libro LII. Digestorurn.. - Quumrvus etipufelur, nihil interest, gibi, an domino, an vero Bine alterutra eorum adiectione dan etipuletur. 1.Si servus tuus, qui mihi bona fide servie.. bat, peculium habuenit, qupd ad te pertineat, et ego ex eo peconlam TltLo credidero, numi tu manebunt; stlpulando autem mihi servus eandem pecnniam nihil aget; vindicando ergo eam pecuniam tu consequi poterS.

TITULO UI
DE LA ESTIPULACIN DE LOS ESCLAVOS 1. JULIANO; Digesto, libro LII. Cuando estipula un esclavo, nada importa que estipulo que se le d ti. l, 6 su seor, sin expresin del uno 6 del otro. 1.Si un esclavo tuyo, que de buena fa me prestaba servidumbre, tuviere peculio que te pertenezca, y de l le hubiere yo prestado dinero Tidio; el dinero permanecer siendo tuyo; mas el esclavo, estipulando para miel mismo dinero, no har nada; luego tic podrs conseguir este dinero, reivindicndolo. 2.Si un esclavo comn, ma y tuyo, hubiere dado dinero en mtuo de peculio que ti solo te perteneca, adquirir para ti la obligacin; y si expresamente hubiere estipulado la misma para m, no librar de ti al deudor, sino que cada. uno de nosotros tendr accin, yo en virtud de lo estipulado, t porque se entreg dinero tuyo, pero el deudor me podr repeler con la excepcin de dolo malo.

2..Si servus communis, meus et tuus, ex peculio, quod ad te solum pertinebat, mutuam pecuniam dedenit, obligationem tibi acquiret; el si sandena mihi nominatina stipulatus fuerit, debitorem a te non liberabit, sed uterque nostrum habebit actionem, ego ex stipulatu, tu quod pecunia tua numerata sil, debitor tamen me doli mal exceptione summovere poterit.
(1) Ha., manel. el odtce Fi. Ssun oo'recodn dii cddice F&, altero, Tace,-. segdn la esorciura origina, Br.

(5) Vil., oonsidi-ase ai adida por antiguos ooptsial. (4) Ial, Vietg.; &Iteatu, el cddice Fi.

DIGO.LIBRO XLV Tf1LO III

565

3.Quod servus meus meo servo dan stipulatur, id perinde haber debet, se si mihi etipuietur; item quod tuo servo etipulatur, peinde ac si tibi stipulatus esset, ut altera etipulatio ohJeftonem panaL, altera nullius momenti sit. 4.Cornmunis servus duorum servorum (1) personam sustinet; ideirco si proprius meus servus communi meo et tuo servo atipulatus fuerit, idem iuris erit in bao una conceptione verborum, quod futurum esset, si separatim duae stipulationes con. ceptae fuissent, altera in personam rflei Servi, altera in personam tu servi; neqie existimare debemus, partem dimidiam tantum mihi acquiri, partem nullius ease momenti, quia persona servi communis eius conditionis est, uL in se, quod alter (2) ex dominis potest acquirere, altar (3) non potest, perinde habeatur, ac si eius solius esset., cui (4) aequirendi facuitatem habeat. 5.Si fructuarius servus stipulatus esset fructuario, aut propnielario, si quidem ex re fructuarii stipulatus esset, inutilis set stipulatio, quia utrique ex re fructuarii actionom acquirere (5) potuisaet; sed si aliud (6) etipulatus fuisset, proprietanium petere posas; et si proxnissor fructuario solviseet, liberatur. 6.Quum servus communis Titii et Maevii stipulatur in hunc modum: decem kalendis Titio dare spondesl si decem halendis Titio non dederis, tunc Maevio v'iginti dare spondes duae etipula.. tiones eses videntur; sed si kalendis decem data non fuerint, uterque dominus ex stipulatu agere potenitj sed in secunda obligatione Maevio promisea (7) 1 itius exceptione doi summovebitur.

3.Lo que un esclavo mo estipula que se le d otro esclavo mo debe ser considerado lo mismo que silo estipulara para mi; igualmente, lo que estipulo para un esclavo tuyo es lo mismo que si lo hubiese estipulado para ti, de suerte que la una estipulacin produzca obligacin, y la otra sea de ningn valor. 4.El esclavo comn sustenta la personalidad de dos esclavos; ypor esto, si un esclavo propio mo hubiere estipulado para un esclavo comn mio y ,tuyo, habr el mismo derecho en esta sola expresin verbal que habria de haber si por separado se hubiesen formulado dos estipulaciones, una respecto la persona de mi esclavo, y otra en cuanto i la persona de tu esclavo; y no debemos estimar que se adquiere para mi solamente la mitad, y que la otra parte es de ningn valor, porque la persona de un esclavo comn es de tal condicin, que en cuanto lo que uno de sus dueos puede, y otro no puede, adquirir, s; .considerada lo mismo que si l fuese de aquel solo para quien tiene facultad de adquirir. 5.Si un esclavo usufructuario hubiese estipulado para el usufructuario, para el propietario, y verdaderamente hubiese estipulado sobre cosa del usufructuario, es intil la estipulacin, porque poi cosa del usufructuario habra. podido adquirir accin para ambos; mas si hubiese estipulado otra cosa, puede pedirla el propietario; y si el prometedor le hubiese pagado al usufructuario, queda libre. &Cuando un esclavo comn de Ticio y de Mevio estipula da este modo: prometes darle diez Ticio en las calendase y si no le hubieres dado diez Ii Ticio en las calendas, prometes darle entonces veinte Mevio?, se considera que hay dos estipulaciones; pero si los diez no hubieren sido dados en las calendas, uno y otro dueo podrn ejercitar la accin de lo estipulado; mas en la segunda obligacin prometida Mevio ser Ticio repelido con la excepcin de dolo malo.

cominunis ipse se (8) sibi stipulari non potest, quamvis constarct, eum se atipulari domino posee; non enim se domino aequirit, sed de se obligationem.

2.

ULn1Nus

libro IV. ad Sabinum. - Servus

2. ULPIANO; Comentarios t Sabino, libro JV.Umi esclavo comn no puede estipularse para s mismo, aunque conste que el puede estipularse para su seor; porque no se adquiero l para su seor, sino que adquiere para ste la obligacin de si mismo. 8. Er.. MISMO Comentarios Salino, libro Y. Si un esclavo e la repblica, 6 de un municipio, de una colonia estipulara, opino que es vlida la estipulacin. - Si un esclavo comn estipulara para si y para uno de los dueos, el casoes lo mismo que si estipulara para todos los dueos y para uno de ellos, por ejemplo, para Tielo y Mevio, y para Ticio; y es admisible que Ticio se le deban tres cuartas partes, y . Mevio una cuarta parte. 5. EL MISMO; Comentarios Sabino, libro XL Vil). - Un esclavo comn es de todos de esta manera, no como si todo l fuese da cada uno, sino ciertamente por partes indivisas, de suerte que tengan las partes ms bien intelectual que corporalmente. Y por esto, si estipula alguna cosa, 6 adquiere por cualquier otra razn, adquiere para todos con arre.
5) non, inser t an Jal. Vulg. (6) sItuada, Hal. Vidg. (7) eommtssa, al mdrgsn iaterio, del cdice FI. (8) El cdica citado por Br.; u., ostitela el oddios PI.

S. IDEM libro V. ad Sabinum. Si servue reipublicae, vol municipii, vel colonias etipuletur, puto valore stipulationem. 4. IDEM libro XXL ad Sabinurn.Si servus communis sibi el un ex dorninis etipuletur, perinde set, ac si omnibus dominis et un ex bis stipuletur, veluti Titio et Maevio, et Tillo; et probabile est, UI Titio dodraus, Maevio quadrans debeatur.

4.

EL MISMO; Comentarios & Sabino, libro XXI.

5. IDEM libro XL VIII. ad Sabinum. - Servus communis sic omniurn set, non c1uasi singulorum Lotus, sed pro partibus utique indivisis, UI intellactu magis partes habeant, quam corpore. Et ideo si quid stipulatur, vel quaqus alia ratione acquinit, omnibus acquirit pro parte, qua dominlum in so habent. Licet autem si, el nominatim alicul ex do(1) doinlnotuna por servorum, el cdice citado por Geb. (2) sIte4 Vuj. (3) siten, Vulg. (4) qui, Vulg.

566

D1GSTO.LIBRO XLV: TfTULO III

minio atipulari, vel traditam rem accipere, ut ci soli acquirat. Sed si non (1) nominatim domino atipuletur, sed iussu unius dominorum, hoc iure utimur, ut sol ei acquirat, cuius iUSSU stipulatus et.

glo la parte en que tienen dominio sobre l. Mas le es licito estipular para l, y determinadamente para alguno de los dueos, recibir la cosa entregada, de suerte que la adquiera para l solo. Pero si no estipulara determinadamente para su seor, sino por mandato de uno de sus dueos, observamos este derecho, que adquiere para aquel solo por cuyo mandato estipul,
O. POMPONI0; Co'nenarios 4 Sabino, libro XXVI, Con razn deca Olilio, que recibiendo mediante entrega, 6 depositando, dando en comodato se puede adquirir para aquel solo que lo mand; cuya opinin se dice que es tambin la d Cassio yde Sabino.

6. Posworius libro XXVI. ad Sabuiwn. - Ofilius recto dicebat, et per traditionem accipiendo, ve deponendo, cornmodandoque poase sofi el acquiri, qui iussil; quae sententia et Caes, et Sabini dicitur. 7. Uu'wus libro XL VIIL ad Sabnwn.Proin.. de et si quatuor forte dominos habuerit, et duoruni iussu stipulatus sit, his solio sequirel, qui iusse-. runi; magisque est, ut non aequaliter, sed pro portione dominica totum jis acquiratur. Jdem puto, et si nominatim jis etipulatus case proponatur; nam etsi omniuni iussu stipulatus sit, vol oinnihus nominatim, non dubitaremus, omnibus pro dominicis eum portionibus, non pro virilibus acquirere.

1.Si servus communis ab uno ex sociis atipulatus sit, si quidem nominatim alter socio, ej soli debetur; sin autem sine ulla adiectione puro stipulatus siL, reliquas partes is servus ceteris (2) sociis praeter eam partem, ex qua promiasor dominus esset, acquiret; sed si iussu unius socii atipulates esi, idem iuris est, quod esset, si eidern ti socio nominatim dari tipulatus esset. tnterdum etlam si neque iussu, noque nominatim alter ex dominis atipularetur, ei tamen soli acquirere eum, luliano placuit; utput.a si quid forte atipuletur, quod utrique acquiri non potest; vetuti servitutem ad fundum Cornelianum etipulatus est, qui fundus Sempronii eral, (3) alterius ex dominis, ej soli acquirit;

Por consiguiente, tambin si por acaso tuviere cuatro dueos, y hubiera estipulado por mandato de dos, adquirir solamente para los que se lo mandaron; y es ms cierto que lo adQUirir todo para ellos, no por igual, sino proporcin de su dom'nio. Lo mismo opino tambin si se dijera que astipul determinadamente para ellos' porque aunque hubiera estipulado por mandato o todos, 6 para todos nominalmente, no dudaramos que adquiere para todos con arreglo . las porciones de sus duenos, no por partes viriles. 1.Si el esclavo comn hubiera estipulado de uno de los socios, si estipul especialmente para otro socio, so le debe ste solo; mas si hubiera estipulado puramente sin ninguna adicin, este esclavo adquirir para los otros socios las dems partas excepto aquella de la que fuese dueo el prometedor; peros estipul por mandato d un solo socio, hay el mismo derecho que habra si hubiese estipulado que determinadamente se le diera A aquel mismo socio. A Juliano le pareci bien que veces, aunque ni por mandato, ni especialmente estipulara para el otro de los dueos, adquiriera, sin embargo, para l solo; por ejemplo, si acaso estipulare alguna cosa, que no se puede adquirir para ambos; como si estipul una servidumbre para el fundo Comejano, cuyo fundo era de Sempronio, otro de sus seores, adquiere slo para ste;
8. GAY o; De tas casos, libro nico. - asimismo, si uno de los dueos hubiera de tomar mujer, y este esclavo se le prometiera dote;

7.

ULPLtNO; Comentarios 4 Sabino, libro XLVIII.

S. Gaius libro sin9ula,-i de Casibuz.tem si alter ex dominis uxorem ducturus sil, et huic servo dos promittatur;
9. ULPIANUS libro XL VIII. ad Sabinum. item si servus duorum, Titii et Maevii, hominem, qui Titii erat, atipulatus fuerit, ej mli acquinit, cuius non fuit. Sed si stipulatus sit Stichum sibi (4): eL Maevio et Titio dan spondes totum eum Maevio acquirit; quod enim alter ex doininis acquirere non potest, id ad eum, qui ad obligationern admittitur, portinet.

1.Si, quurn duos dominos servus haberet, atipulatus fuerit iDi aut Dli dominis suis, quaesitum e$t, an eonsistat atipulatio. Cazsius inutijern esse stipulationem soripait; et lulianus Cassii sententen tiam probat, coque iure utlinur;
10. IULIANUS libro LII. Dqenorum. - sed si ita atipuletur: Titio decem, aut Maevio fundum dare spondes quia incertum est, utri eorum acquisie-

9. Uu'iaro; Com,enarios it Sabino, libro XL VIiI - igualmente, si el esclavo dedos, de Ticio y de Mevio, hubiere estipulado un esclavo, que erado Ticio, lo adquiere solamente para aquel de quien no era. Pero si l hubier&i estipulado para si el esclavo Stico: qprom eLes daro Mevio y Ticio? lo adquiere todo l para Mevio; porque lo que no puede adquirir para uno de los dueos le pertenece a aquel que es admitido la obligacin. 1.Si, cuando un esclavo tuviera dos dueos, hubiere estipulado paru uno 6 para otro de sus dueos, se pregunt, si ser vlida la estipulacin. Cassio escribi, que la estipulacin era intil; y Juliano aprueba la opinin de Caesio, y este derecho observamos;
10. JULIANO; Digesto, Libro LH. - pero si estipulara as prometes darlo diez Ticio, 6 un tundo Mevio como quiera que es incierto para cual

(1) un, i nser t an Ha. Vulg. (5) omulbus, insertan Jal. Viag,

(a) Id cut, i nsertan Ial. Vulg.


(4)

lic por sibil FfaL. Vfhlg.

DIG8TO.LIBRO

xtv:

TfTt3IO UI

56'7

nt actionem, idoirco inutilis stipulatio existimanda est.


11. ULPIANUS libro XL Viii. ad Sabnum. - Sed si sibi, aut Primo, aut Secundo dominis suis stipulatus sit, et hie tantundem erit probandum, quod lulianus, inutilem esas stipulationem. Sed utrum adiectio inutilis est, aut tota stipulatio utiljs non est? Puto, adiectionem solam case inutilem; eo en]m, quod ait mihi,omni (1.) acquisiit ex stipulatu actionem. An ergo in ceterorum persona solutio locum habeat exemplo extraiieae personas? Et put val solvii lis posee, quemadmodum quum ego mih'i aut Titio stipuler. Quum (2) orgo cum Primo aut Secundo dominis atipulatio non constitit (3), neo aut (4) solutio esi, fila ratio est, juia non invenimus, in cutis persona atipulatio constitit (5), in CWU8 solutio;

de ellos haya adquirido la accin, se ha de considerar por ello intil la estipulacin. - Pero si hubiera estipulado para si, para Primo, para Segundo, seores suyos, tambin en este caso se habr de admitir lo que dice Juliano, que la estipulacin es intil. AMas es inutil la adicin, no es til toda la estipulacin? Opino que solamente la adicin es intil; porque por haber dicho mi, adquiri por entero la accin de lo estipulado. Luego tendr lugar el pago respecto la persona de los dems, . la manera que en cuanto la persona de un extrao? Y opino que se les puede pagar ellos, como cuando yo estipulara para mi para Ticio. As, pues, no siendo vlida la estipulacin con los dueos Primo. Segundo, tampoco lo es el pago; la razn es, porque no hallamos respecto de qu persona sea vlida la estipulacin, y respecto de cul el pago;
12. PAuLo; Caeslioncs, libro X.porque cuando el uno y el otro son capaces para la obligacin, no hallamos quin haya sido agregado, porque no hay quin pueda pedir;
11. ULPIANO;

Comentarios os 4 Sabino, Libra XL VIII.

12. PAULUS libro X. Quaestionurn. - nam quum uterque obligationis capax sit, non invenimus, quia adiectus sit, quia non est, qui petere poasit;

18. Uu'laNus libro XL Viii. ad Sabinum.quum enim stipulatur domino aut extraneo servus, utrumque oonsistat, et in domini persona stipulatio, et in exiransi solutio; st bie Tb irjav [aequicalens] corrumpit stipulationem et solutionem. 14. IuuAr4us Libro iii. ad Urseium Ferocein. Servas meus, quum apud furom esset, funi dan atipulatus est; nogal furi deben Sabinus, quia eo tempore, quo stipulatus eit, ei non serviret; sed neo ego ex ea stiputatione agere potero (6). Sed si detracta furia persona stipulatus est, mihi quidem acuiritur actio, sed tun neo mandati, nec alia actio adversas me dan debet.

- pues cuando el esclavo estipula para su seor para un extrao, son vlidas una y otra cosa, la estipulacin respecto la persona del seor, y el pago en cuanto la del extrao; pero en este caso la alternativa equivalente viola la estipulacin y el pago. Iii. - Un esclavo mo, estando en poder de un ladrn, estipul que se le diera al ladrn; Sabino dice, que no se le debe al ladrn, porque al tiempo en que estipul no era esclavo da l; pero tampoco yo podr ejercitar accin en virtud de esta estipulacin. Pero si estipul habiendo prescindido de la persona del ladrn, se adquiere ciertamente para ml la accin, mas al ladrn no se le debe dar contra mi ni la accin de mandato, ni otra-alguna.

18.

ULPiANO;

Cornen/,ariosSabtno, UbroiL ViiI.

14. Juuo; Comentarios 4 Ursego Pero=, Libro

15. FLOREN!EINUS libro VIII. JnstiLutionur4. - 15. FLORENTINO; Insti(uta, UbroVllLSi un esclaSive mihi sive sibil alve conservo aun, sive impen- yo mo estipulara que se d para mi, l, para sonalilar cani servus meusatipuletur, mihi acquiret. su coesclavo, impersonalmonte,adquirir para mi. 16. PAULUS libro IV. Eegularum. - Servus hereditanius futuro heredi (7) nominatim dan atipufatua nihil agit, quia stipulationis tempore horas dominus aiim non fuit. 17. POMPONIUS libro IX. cid Sabcnum. Si aommunis aervus, meus et tuus viam, vol ter, ve) actum stipuletur sine adiectione nominis nostri, quum ego golus fundum vicinum habeam, soli mihi eam acquinit quod et si tu fundum habeas, mihi (8) quoque in soiidum servitus acquiritur. 16. PAULO; Reglas, libro IV. - Un esclavo de la herencia no hace nada estipulando que determinadamente se le d al futuro heredero, porque al tiempo de la estipulacin el heredero no era dueo de 1.

Si un esclavo comn, mo y tuyo, estipulara sin agregar nuestro nombre la servidumbre de va, la de paso, 6 la de conduccin, cuando slo yo tuviera el fundo vecino, Ja adquiere para mi solo; porque aunque t tuvieras ol fundo vecino, se adquiere tambin para mi solidariamente la servidumbre.
18. PAPINIANO; Cuestiones, libro XIV!!. - Si un esclavo comn, de Mevio y de un peculio castrense, estipulara, habiendo fallecido el hijo de familia militar, antes que el instituido adiase la herencia, toda la estipulacin se adquiere para el condueo, que entretanto es hallado como nico dueo, por-

17. PoMPoNlo;

Comnkzrios 4 Sabino, libro IX. -

Si seryus communia Maevii, et castrensis peculli, defuncto filiofamilias milite, antequam adeat institu tus hereditatem, stipuletur, socio, qui solus. interim dominus invenitur, Lotastipulatio quaeretur, quoniam partem non facit hereditas cius, quae
(1, omnbua, al mlrgen mterior.del cddn,s FI. Con, al mdrgea interIor del cdice FI. (3) eouiJitst H&. (4) ant cotaudrase aqia palabra euperfl(La. (3) eonslstM, Hai.
()

18.

PAPINIANUS (9)

Libro XXVII. Quaestionum.

6) aerverit. onutlendo sed ose - po taro), (?) 1., iiseerla Valg. S) MbI, Valg. () Poiuponlui, Ha, Vuig.

EaL

DIGRSFO.Lj$Bo XLV:

TfTULO UI

nondum est; non enim si quia heredem oxistere fihiofamias dixerit, statim et hereditatem eius iam case consequens erit, quum beneftciuin Princpailum Constxtutionum in eo locuin habet, ut filiusfamilias de peculio estar possit; quod privilegium cessat, pnusquam testamentum aditione fuerit confirmatuin. 1.Si servus Titii et Maevli partem, quae Maevil est, sibi dari etipuletur, nul!a stipulatio cal, quum, si Titio dan etipulatus fuisset, Titio acqui-. reretur. Quoda' simpliciter concepta est atipulatio, veluti: partem eam, quae Maevii est, clare epondes? non adiecto mihi, prope est, at, quia sine vitio Concepta est stipulatio, sequatur eius personam, cUjus potest. 2.Servus, capto domino ab hostibus, domino (1) dan stipulatus est; quamvis quae simpliciter. stiputatur, ve] alio accepit, eliam ad heredem captivi pertinent, aliudque sil iuris in prsona fui, quia nec tunc fuit in potestate, quum stipularetur, nec postea deprehenditur, Ut servus, in hereditate (2), tamen in proposito potest quaeri, nuro ex hac stipulatione nihil acquisitum heredi videtur, quomodo si servus hereditarius defuneto, aut etiam heredi futuro etipulatus fuisset? Sed iii bac apecia sorvus filio exaequabitur; nam et si fihius captivi patri suo stipulatus fuerit dan, res in pendenti erit; et si pater apud bostas deceseerit, nullius momenti videbitur fuiasestipulatio, quoniam alli, non sibi stipulatus est.

LQuuin sarvus fructuarius operas Boas locasset, et CO nomine pecuniani in anuos singulos dan stiputatus esset, finito fructu (3) domino residui temponia acquini stipulationem, lulianos senptum reliquit (4); quse sentenlia mihi videtur frmissimaratione suboixa; nam si in annos forte juinque Jocatio facta sit, quoniani ineertrn est, tructus in quern diem duraturus Bit, singu!orum annorum millo culusque anni pecunia fructuario quacreretur; secunduni quae non transit ad altaruni stipulatio, sed unicuique tantun acquiritur, quantum ratio iuris perrnittit. Nam el quum idem servus ita stipuletur: quantam pecuniam tibi intra illum diem dedero, tantam dar spondesl' in peudeii&i est, quis ex etipulatu siL habiturus actioneni; si enirn ex re fructuanii ve! operis suis peconiam dedoro (5), fructuario, si vero aliunde, domino stipulatio quaeretur.

que la herencia de l, la cual no existe todava, no constituye parte; pues no porque alguno haya dicho que es heredero del hijo de familia ser consiguiente que desde Luego sea de l ya la herencia, puesto que el beneficio de las Constituciones de JOB Prncipes tiene Jugar por esto, para que el hijo ,e fainiha pueda testar del peculio; cuyo privilegio no tiene lugar, antes que el testamento haya sido confirmado con la adicin. 1.Si un esclavo de Ticio y de Mevio estipulara que se le d l la parte, que es de Mevio, la estipulacin es nula, cuando, si hubiese estipulado que se le diese Ticio, se. adquirira para Ticio. Mas si la estipulacin fu concebida simplemente, por ejemplo: qprometes dar esta parre, que es de Mevio?, no habi1ndosa aadido m, es ms cierto que, como Ja estipulacin fu formulada sin vicio, siga lapersona del que puede adquirirla. 2.Un esclavo, aprisionado su dueo por los enemigos, estipul que se le diese . su seor; aunque las cosas que estipula simplemente, que recibi de otro le pertenecen tambin al heredero del cautivo, y, Laya otro derecho respecto la persona del hijo, porque ni estuvo bajo su potestad, cuando estipul, ni despus se halla, como esclavo, en la herencia, sin embargo, en el caso propuesto se pue de preguntar, ,se considera acaso que en virtud de esta estipulacin no se adiuiri nada para el heredero, la manera que siel esclavo de la herencia hubiese estipulado para el difunto, tambin para el futuro heredero? Mas en este caso el esclavo ser equiparado al hijo; porque tambin si el hijo del cautivo hubiere estipulado que se le d su padre, el negocio quedar pendiente; y si el padre hubiera fallecido en poder de los enemigos, se considerar que la estipulacin f de ningn valor, porque estipul para otro, no para si. 3.Habiendo un esclavo usufructuario dado en arrendamiento su trabajo, y habiendo estipulado con tal motivo que se le diera cierta cantidad cada, ali, Juliano dej escrito, que, finido el usufructo, se adquirirla para el dueo la estipulacin del tiempo restante; cuya opinin me parece apoyada en muy slida razn; porque si la locacin hubiera sido hecha acaso por cinco aos, como quiera que es in cierto hasta qu da haya de durar el usufructo, el dinero de cada ao seria adquirido para el usufructuario al principio de cada ao; segn lo que la estipulacin no pasa al otro, sino qc se adquiere para cada uno tanto cuanto permite Ja razn del derecho. Porque tambin en cuanto el mismo esclavo estipulara as: prometes dar tanto dinero cuanto yo te hubiere dado dentro de tal trmino? est en suspenso quin haya de tener la accin de lo estipulado; porque si yo hubiere dado el dinero procedente de cosa del usufructuario, de trabajos suyos, la estipulacin se adquirir para el usufructuario, y si de otra parte, para el dueo. 19. ScvoLs; Cuestiones, libro Xiii. - Si un esclavo ajeno, que de buena fe les prestara srvidumbre dos, adquiriese con cosa de uno soto de ellos, la razii hace que todo lo adquiera para aquel con cuya cosa lo adquiri, ya si le sirviera ste solo, ya si en cierto modo . los dos; porque tambin tratndose de verdaderos dueos se adquieren pactes siempre que e adquiere para uno y para otro; pero si no se adquiriese para al tino, el otro tendr la tota(5) dedenit. fiat. Vil.

19. SCAEVOLA libro XIII. Qaaestioaum.Si alEenus servue duobus bonae fidei 6) serviens ex unius eorurn re acquirat, ratio facit, ut ci, ex cuius re acquisiit, Id totum (7) acquirat, sive el sol!, sive quasi duobus serviat; nam et in verisdominis, quolies uirque acquiritur, toties partes acquiri; coterum si alii non acquiratur, simm soflduin habiturOm. Igitun eadem ratio ant el in proposito, ut hic servus alienus, qui inihi el tibi bona fide servit,
1) decem po' domino, Valg. (5) Ha. Va1g.; hereditatem, el oddice Fi, (a) niufitietu, Valg. (4 fiel.; reflnqnit, si edos Fi.

(6) bona Silo, fiat. Vulg. (7) HaL;ei, murta ancdico Fi.

DTGB&ro.LIMO XLV: TTULO UI

569

mihi solidum ex re mea acquirat, quia tibi non potest acquiri, quia non Bit OX re tua.

lidad. As, pues, la misma razn habr tambin en el caso propuesto, para que este esclavo ajeno, que de buena fe nos sirve a. mi y a. ti, adquiera para mi con cosa ma la totalidad, pues no se puede adquirir para ti, no siend con cosa tuya.
PAULO; Cuestionas, libro XV. -- Un hombre 20. libre me presta de buena fe servidumbre; estipula con cosa ma, con su trabajo, al esclavo Stico, que es de l mismo; es ms cierto, que adquiere para mi, porque tambin si el esclavo fuese mio adquirira para mi; porque no se debe decir esto, como si tambin l estuviese en su peculio; sino que si con cosa ma estipula al esclavo Stico, que es mo, lo adquirir para si. 1.Se halla as escrito en Labeon: un padre, que no testo, dej un hijo y una, hija bajo su potestad; la hija estuvo siempre en la inteligencia de creer que nada le perteneca a. ella de la herencia de su padre; despus su hermano tuvo una hija, y la dej estando en la infancia; los tutores le mandaron a. un esclavo de su abuelo que estipulase de aquel, a. quien le vendieron los bienes de la herencia del abuelo, cuanto dinero hubiese ido a. poder de l; pido que me escribas qu se haya adquirido para la pupila en virtud de esi estipulacin. Dice Paulo: es ciertamente verdad que el esclavo posedo de buena fe, estipulando respecto a. cosa de aquel fi. quien presta servidumbre, adquiere para el poseedor; peno si los bienes que de la herencia del abuelo fueron comunes se comprendieron en la venta de la herencia, no se considera que se estipula todo el precio por cosa de la pupila; y por esto adquiere para ambos.

PAULUS libro XV. QuaegiOnu,L. - Liber 20. horno bona fide mihi servit; sUpulatur ex re mea, vol ex operis suis Stichum, qui ipels est; magia cst, ut mihi acquirat, quia et si servus esset meus, aequireret mihi; nec enim iliud dicil debet, quasi ilip quoque in peculio eius esset; sed si ex re mes Stichum, qui meus est, stipulatur, sibi acquiret.

1.Apud Labeonem ita scripturn est: filium et flliarn in sus, potestate pater intestatus reliquit (1); filia eo animo fuit semper, ut existimaret, nihil ad se ex hereditate patris pertinere; deinde frater eius fihiam procreavit, et eam infantem reliquit (2); tutores servo avio eius imperaverunt, ut ab eo, cui res ay hereditatis vendiderunt, stipularetur, quanta pecunia ad eum pervenieset; ex ea stipulatione quid pupillae acquisitum it, peto rescribas. Paulus; est quidem veruin, bona fide .possessum servum ex re chis, cui Bervit, stipulantem possessori acquirere; sed si ras, quae ex hereditate ay communes fuerunt, in venditionem bereditatis venerunt (3), non videtur ex re pupillae totum pretium st] pulan; ideoque u (risque aequirit.

21. VSNULE1US libroI. Sltpulationum.Si servus cominunis ita stipuletur: kalendis Ianuariis decem Titio aut Maevio dominis, uter eorum tuna vivet, daro spondes inutilem esse stipulationem lulianus soribit, quia non possit in pende oti case atipulatio, neo apparcre, utri eorum sit acquisitum. 22. NERATIUS libro JI. 1esponsorun. Servum fruetuarium ex re domini inutiliter fructuario stipulan, domino ex re fructuanii utiliter stipulari.

esclavo comn estipulara as: 4prometes dar en las caendas de Enero diez a. Ticio fi. Mevio, mis seores, al que de ellos viva entonces? escribe Juliano que es intil la estipulacin, porque Ja estipulacin no puede estar en suspenso, ni puede aparecer para cul de ellos se haya adquirido.

21.

VENULET0;

Estipulaciones, libro I. - Si un

22. Nsaa.cio; Respuestas, libro Ji. - Un esclavo usufructuario estipula intilmente para el usufructuario respecto a. cosa del dueo, pero estpula tilmente para el dueo respecto fi. cosa del usufructuario.
23. PkuIo Comentarlos 4 Plaucio, libro IX. Lo mismo se ha de decir respecto de aquel a. quien se leg el uso.

co dicenda sunt, cui usus legatus est.

23.

PAULUS libro IX. ad Plaulium. Eadem de

24. NzaATlus libro II. Responsorwn. - Et Si duorum ususfructus sit, quod ex operis anis alter eorum stip&atus Bit, pro ea duntaxat parte, ex qua ususfructus eius sit, acquiri.
25. VENUI.EIus libro XII. Sliputalionum. - Si servus hereditarius stipulatus fuerit, et fideiussores acceperit, posteaque adita fuerit hereditas, dubitatur, utrum ex die interpositae stipulationis tempus cddat, an ex adita heneditate; item si servus chas, qui apud hostos sit, fideiussores acceperit. Et Cassius existimat, tempus ex eo computandum, ex que agi eum lis potuerit, id est, ex quo adeatur hereditas, aut postTliminio dominus rever$atur.

24. NEaAcIo; Respuestas, libro H. Y si el usufructo fuera de dos, lo que el esclavo haya estipulado para uno de ellos respecto a. su propio trabajo, es adquirido solamente en cuanto a. la parte en que sea de l el usufructo,
25. VENULETO; Estipulacioies, Libro Xli. Si un esclavo de la herencia hubiere estipulado,y hubiere recibido fiadores, y despus hubiere sido adida la herencia, se duda si correr el trmino desde el da en que se interpuso la estipulacin, desde que fu adida la herencia; igualmente, si un esclavo suyo, que estuviera en poder de los enemigos, hubiere recibido fiadores. Y estima Cassio, que se ha de computar el tiempo desde que se haya podido ejercitar contra ellos accin, esto es, desde que sea adida la herencias el dueo vuelva por el postliminio.
rreccin dei

(1) Ha. Vut.; reltnqutt, el cdice Fi.


TOuO m-72

(2) Ho!. Vuiq; rehiiqutt, al odwe Fi.

(a) Toar. segan la eecrttara ortgui&; venlernut, a co-

oddie Fi., Br.

5'7O

bIOBSTO.LLSRO XLV TfTULO UI

20. PAUIJJS libro 1. Manualium (1). - Uusfruetus sine persona case non poteal; et ideo servus hereditarius in uti1ier usumlructum atipulatur; legari autem el posse usumfructum dicitur, quia dios eius non cedit statim; stipulatio auten pura suspendi non potest. Quid ergo, si sub conditione etipuletur Neo hoc caen valeat stipulatio, quia ex praesertti vires aecipit stipulatio, quamvis petitio ex ea suspensa sit.

28. PAULO; Manual, libro 1. - El usufructo no puede existir sin la persona; y por esto, un esclavo de la herencia estipula intilmente el usufructo; pero se dice que se le puede legar el usufructo, porque el trmino de ste no corre desde luego; mas la estipulacin pura no puede ser suspendida. Luego qu se dir, si estipulara bajo condicin Que ni en este caso ser Vlida la estipulacin, porque la estipulacin recibe fuerza desde el da presente, aunque est en suspenso la peticin que proviene de ella.
EL MISMO; Manual, libro II. - Un esclavo 27. comn, ya si compra, ya si estipula, aunque el dinero se d de su peculio, que corresponde uno de sus dueos, adquiere, sin embargo, para ambos; diversa causa es la de un esclavo usufructuario.

27. IDeM libro H. Manualuni. - Servus commuda, sive emat, sive stipuletur, quamvis pecunia ex peculio detur, quod alterum ex dominio sequitur, utrique tamen acquirit; diversa causa cst fructuarii serv.

Si ex re domini domino aut fructuario servus stipulatus fuerit, domino quidem acquiri obligationem lulianus scripsit; solvi autem fructuario posee, quasi quolibet adiecto. 1.Si servus communis ex re unius stipulatus cnt, magia placuit utrique acquiri; sed eum, cuius ex re facta est stipulatio, cum socio communi dividundo, aut societatis udicium (2) de parte rocuperandac recta acturum; idemque eses dicendum, et si ex operis suis altar ex dominia servus acquirit.

28. Gius libro III. de Verborum obligationi bus.

2.Si poi domini singuli eadem decem servo communi dan fuerint stipulati, et semel responsum secutum fuerit, duo re stipulandi erunt, quum placeat doniinum servo dan stipulari posee. 3.Sicuti un nominatim atipulando si soli acquirit, ita placet, et si refli emat nomine unius ex dominis, el soli servum aequirere. Item si credat pecuniam, ut un ex dominio solveretur, vol quodlibet aliud negotium gerat, poase eum fornnatim exprimere, ut un ex dominis restituatur, aut solvatur (3). 4.Ulud quaesitum est, en heredi futuro servus hereditarius atipulani possit. Proculus negavit, quia 15 eo tempore extraneus est. Casaba respondit, poase, quia, qui postea heres extiterit, videretur ex mortis tempore defuncto successione; quae ratio illo argumento coinmendatur, quod beredis familia ex mortis tempore funesta (acta intelligitur, licet post aliquod tempus hcics cxtiterit; inanifestum igitur ost, serv stipulationem ei acquiri.

- Si respecto cosa de su seor hubiere un esclavo estipulado para su seor para el usufructuario, escribe Juliano que la obligacin se adquiere ciertamente para el seor; mas se le puede pagar al usufructuario, como otro cualquiera adjunto. 1.Si un esclavo comn hubiere estipulado respecto cosa de uno solo de sus dueos, pareci ms bien que se adquira para ambos; porque aqul respecto cuya cosa se hizo la estipulacin, ejercitar con razn contra su socio la accin de divisin de cosa comn la de sociedad para recuperar su parte; y lo mismo se ha de decir, tambin si el esclavo adquiri con su trabajo para uno de sus seores. 2.Si cada uno de loe mismos dueos hubiere estipulado que se le dn los mismos diez un esclavo comn, y una sola vea se hubiere dado respuesta, habr dos reos de estipular, puesto que est determinado que el seor puede estipular que Be le d al esclavo. 3.As como estipulando determinadamente para uno adquiere para ste solo, as est determinado que tambin si comprara una cosa ti nombre de uno solo de los dueos, el esclavo adquiere para ste solo, igualmente, si prestare dinero, para que se le pague ti uno solo da los dueos, si hiciera otro negocio cualquiera, puede l expresar nominalmente que le sea restituido pagado ti uno solo de los dueos. 4.Se pregunt, si el esclavo de la herencia podr estipular para el futuro heredero. Prulo dijo que no, porque en aquel tiempo es extrao. Cassio respondi que poda, porque se considerara que el que despus hubiere quedado heredero le sucedi al difunto desde el tiempo de la muerte; cuya razn es apoyada por este argumento, que se entiende que la servidumbre del heredero est de luto desde el da del fallecimiento, aunque el heredero lo sea despus de algn tiempo; as, pues, es evidente que se adquiere para l la estipulacin del esclavo. - Si un esclavo comn hubiera estipulado as prometes darle diez ti aquel dueo, y los mismos diez al otro diremos que hay dos reos de estipular.

28.

GATO;

De las obligaciones verbales, libro III.

29. PAULIIS libro Lxxii. ad Edictum. Si com. muns servus sic stipulatus alt: decem illi domino, eadem decem alter dare spondes dicemus, duos reos case stipulandi.

29.

PAULO;

Comentarios al Edicto, libro LXXII.

30. mere libro 1. ad Plautium.Servus alienus ah nominatim atipuJando non acquirit domino.
(1)

30. EL M1SMO Comentarios 4 PIando, libro 1. -El esclavo ajeno, estipulando expresamente para otro, no adquiere para su seor.
(3) ant Bolystur, oonsld4ranae aadidas por antio copistas.

(1) t udicio,

Vase Fragtn. VaLle. g Has. VuLg.

ss.

DIGB8TO.LIBIO XLV: TTULO III 81. IDEM libro VIII. ad Pksuiurn,Si inasu fructuarii (1) aut benes fidei possessoris servus stipuletur, ex quibus causis non solet lis acquiri, domino aequirit. Non idem dicetur, si nomen ipsorum in etipulatione positum sil.

571

31. Er. MISMO; Co,nenarios d Plaucio, libro Viii. - Si por mandato del usufructuario del poseedor de buena fe estipulara el esclavo, por las causas por las que no se suele adquirir para ellos, adquiere para su sellar. No se dir lo mismo, si en la estipulacin se hubiera puesto el nombre de ellos. 82. Em. MISMO; c'o,ncnkuios Plaucio. libro IX. - Si siendo de dos el usufructo sobre un esclavo, este esclavo hubiera estipulado expresamente para uno de ellos respecto cosa que pertenece ambos, dice Sabino, que, como estara obligado a uno slo, se ha de ver de qu modo podra recibir su parte el otro usufructuario, puesto que entre ellos no habra ninguna comunin de derecho; pero es ms verdadero que se puede ejercitar entre ellos la accin de divisin de cosa comn.
88. EL MISMO; Gon%enlario8 d Plaucio, libro XI V. - Si un hombre libre de otro, que de buena fe presta servidumbre, estipulara por orden del poseedor respecto cosa del otro, dice Juliano, que el libre adquiere ciertamente para si, pero que el esclavo para su dueo, porque obedece al mandato para su duelo. 1.Si sobre un esclavo tuvieran el usufructo dos reos de estipular, aquellos . quienes l servia de buena fe, y estipulara de un deudor por mandato de uno solo, adquiere para ste solo.

82. 1Dxm libro IX. ad Plautium.Si, quum duoruin ususfruetus esset in servo, (2) is serviis ufli nominatim stipulatus alt ex ea re, quae ad utrosque pertinel, Sabinus alt, quoniamn soli obligatus esset, videnduin case, queinadinodum alter usuarius (3) partein suam recipere possit, quoniam inter sos nulla communio luna esset; sed venus est, utiji (4) communi dividundo indicio inter sos agi poese.
iDEM libro XIV, cid Pkwgiurn. - Si lber 33. horno vsi alienus (5), qui bona fide servit, ex re alteriu.s iusau possessoris etipuletur, lulianus alt, liberum quidem sibi acuirere, servum vero domino, quia iussurn (6) domino cohaereat.

1.Si duo re stipulandi usumfruetum in servo habeant, ve[ quibus bona fide serviebat, et usan untos a debitore stipul3iur, si soli acquirit.
34. IAVOL.ENUS libro U. ad Plautiuin. Si ser.vus testamento manumissus, quum se liberum esas ignoraret, et in causa hereditaria maneret, pecuniam heredi etipulatus set, nihil debebitur heredibus, si modo scierint eum testamento manurnissum, quia non potest videri iustamn servitutem servisse jis, qui illum liberum esse non ignorabant. Distat ista causa (7) eius, qui lber erntus bona fide servit, quia in eo et ipsius, el emtoris existimatio censent; esterum le, qui scit hominem [iberuni eses, quarnvis ile conditionem suam ignorel, os poesidere quidem eum potest videri.

84. JAvOLEN0; Comenlarios ct Plaucio, libro II. Si el esclavo manumitido por testamento, ignorando que l era libre y permaneciendo entre las cosas de la herencia, estipul dinero para el heredero, no se les deber nada los herederos, si hubieren sabido que l haba sido manumitido en el testamento, porque no se puede considerar que prest justa servidumbre aquellos que no ignoraban que l fuese Libre. Esta causa es diferente de la del que comprado siendo libre presta de buena fe servidumbre, porque respecto de ste concurren la estimacin de l mismo y la del comprador; por lo dems, el que sabe que un hombre es libre, aunque ste ignore su propia condicin, no puede ciertamente parecer que lo posee.

85. MODE5TINO; Reglas, libro VII, Un esclavo 35. MODESTINUS libro Vii. Regularu'rm.-'--iervus bereditarius et heredi futuro, el hereditati rcte. de la herencia estipula vlidameiit. tanto para el futuro heredero, como para la herencia. stipulatur. 86. IAvot.amus libro Xi V. Epislolarum. - Quod servas stjpulatus est, quem doniinus pro derelicto .habebat, nullius est mornenti, quia, qui pro derelisto rem habet, omnmodo a se reiecit, nec potest sus operibus uti, quem 00 (8) jure ad se pertinere noluit;quodsi ab alio (9) apprehensus est, stipulatiene (10) ci acquirere potenit, nam et hace genere quodam doatio est. mIer hereditarium enim servum, ci eum, qui pro derelictohabetur, plunimum interest, quoniam alter hereditatis iure retinetur, neo potest relictus videri, qui universo hereditatis jure continetur; alter Voluntate domini derelictus non potest videri ad usurn cina pertinere, a quo relictus (11) set. 36 hvoLENo; Epstolas, libro XIV. - Lo que estipul el esclavo, al que su dueo tenia por abandonado, ea de ningn valor, porque el que tiene por abandonada una cosa la rechaza en absoluto de s, y no puede utilizarse de los servicios de aquel que l no quiso que con tal derecho le perteneciera; pero si fu cogido por otro, podr adquirir para ste por estipulacin, porque tambin esta es donacin de cierta especie. Hay pues grandsima diferencia entra un esclavo de la herencia y el que es tenido por abandonado, porque el uno es retenido por derecho de herencia, y no puede ser considerado abandonado el que esta contenido en el derecho universal de la herencia; ye1 otro, abandonado por voluntad de su duelo, no puede parecer que est afecto al uso de aquel por quien fu abandonado.
(1) e causa coujeura acer t adamente que se debe afuz. dir Br. (8) mero, Vulg. (9) dflquo, Vulg. (16) st ettpuLetionem, Ha. (11) derelletas, Hai. VuLg.

(1) Si iMufrustaerIi, HaZ. Vuig. (2) HaZ. VuZ.; st, inserta el cdice FL. (5) usufructuertU, Ha!. (t) Mal. Vutg.; ut1e, el cdte.e FI. (5> eerVuE, msurga VuLg. (6) isa cus, Vulg.; toado, el C dice oWi4o por Geb.

572

DIQB8TOLIBRO XLI TiTULO 1

Si communis servus ita etipularetur: Lucio Titio, et Caio Seio dan spondes qui sunt doniini illius, pro virilibus partibus jis ex stipulatione debetur; si vero ita: dominis meis dare spondes? pro parte qua domini essent, si vero ita: Lucio Titio et Cajo Seio, dominis meis, daro spondes? dubitaretur, utrumne (1) viriles partes, an pro dominica portione iis deberetur. Et interesset, quid cuius demonstrandi gratia esset adiectum, et quae pare eius atipulationis priricipalexn causam haberet; sed quum ad nomina prius deeursum set, raionabilius esas videtur, pro viril parte stipulationem jis acquiri, quod doniinorum vocabula pro denionstratione habeantur.

87. Popouus libro lii. ad Quinlum Mueiutn.

37. Posiporno; Comentarios 4 Quinto Mudo, Libro Iii .Siun esclavo comn estipulase as: prometes dar 1Lueio Ticio y Cayo Seyoh, los cuales son dueosde di, se les debe ellos por porciones viriles en virtud de la estipulacin; pero si de este modo: prometes darles Ii mis dueos?, con arreglo la parte en que fuesen dueos; y si as: prometes dar Lucio Ticio y Cayo Sayo, mis dueos? e dudara si se les debera por porciones viriles, segn su parte d8 dominio. E importara saber qu se haba aadido para hacer la designacin, y qu parte de esta estipulacin tendra la causa principal; pero cuando se recurri antes los nombres, parece que es ms razonable que se adquiera para ellos la estipulacin por partes viriles, porque los nombres de los dueos se tienen como demostracin. V.Si un esclavo mo estipulara de un liberto mo que se le den das de trabajo, escribe Celso que la estipulacin es intil; lo contrario que si hubiere estipulado no habiendo aadido estas palabras: l.
88. EL MISMO

88. IDEM libro V. ad Quintum Mucium.Si servus maus a liberto meo operas sibi dan etipuletur, inutilern etipulationein esas Celsus senibit; ahter atque si non adiecto hoc verbo sihi stipulatus fuenit.

Coinenkwios 4 Quinto Muelo, libro

89. IDEM libro XX1I. ad Quinturn Mueiunh Quum servus, in quo usumfructum habemos, proprietatatis domino ex re fructuarii, vel ex openis nominatim atipuletur, acquiritur domino proprietalle; sed qua actione fructuarius recuperare possit a domino proprietatis, requirendum est. Item si servus bona fide nobis serviat, et id, quod nobis acquirere poterit, nominatini domino suo stipulatus fuerit, el acquiret; sed qua actione id recuperare poseurnus, quaeremus. Et non sine ratione est, quod Cajos noster dixit, condici id in utroque casu poses domino.

el usufruct, estipula determinadamente para el dueo de la propiedad respecto 4 cosa del usufructuario, respecto 4 su trabajo, se adquiere para el dueo de la propiedad; peno se ha de investigar con qu accin podra recuperarlo del dueo de la propiedad el usufructuario. Asimismo, si el esclavo nos prestare. de buena fe servidumbre, y lo que pudiere adquirir para nosotros lo hubiere estipulado expresamente para su seor, lo adquirir para l; pero preguntaremos con qu accin lo podemos recuperar. Y no carece de razn lo que dijo nuestro Cayo, que en uno y otro caso se poda reclamar esto por la condiecin para el dueo.

89. EL MISMO; Corneniarios 4 Quinto Mudo, libro XIII. - Cuando el esclavo, sobre el cual tenemos

Quidquid contraxit servus, dom nobis servit, etiam si stipulationem contuiit in alienationem, vol manumiesioneni suam, tamen nobis id acquisitum cnt, quia potestas ema tunc, quum id contraheretur (2), nostra fuil. Idque est, si fjliusfamihias contrahat, namqne etiam quod in etnancipationis suae tampus contulerit, nohis debebitur, si tamen dolo malo Id fecenit.

40. IDEM

hbrOXXXJIL ad Quintum Mucum.

40. EL MISMO; Comentarios 4 Quinto Muelo, libro XXXJIJ. - Todo lo que el esclavo contrat, inien-

tras nos sirve, aun si difiri la estipulacin 4 su enajenacin, manumisin, se habr, sin embargo, adquirido para nosotros, porque tenamos potestad sobre l cuando lo contrat. Y lo mismo es, si el hijo de familia contratara, porque tambin se nos deber lo que hubiere diferido al tiempo de su emancipacin, si, no obstante, esto lo hubiere hecho con dolo malo.

LIBER UADRAGE SIIVIUBSEXTUS


TIT. 1 DE FWEIUSSORIBUS ET MANDi.TOR1131IS

LIBRO CUADRAGSIMO SEXTO


TITULO
DE LOS FIADORES Y DE LOS MANDANTES [Vase CU. VIII. 40. (41.)]

[Cf. Cad. VIII. 41. (40.)

obhigationi fideiussor accedere potest.

1. ULP!ANUS

libro XXXIX. ad Sabintun.Omni

1. ULPiANo;

A toda obligacin se puede agregar fiador.

Comentarios 4 Sabino, libro XXXIX. Comentarios 4 Sabino, libro XXII.


eontraheret, a co-

2, POMPONIUS libro XXII. ad Sabinum. - Et


(1) utrmn per, HaL Vulg.

2. PoMPoNIo;
()

Taur. segn La asorit nra original; ,reacin del cd ico.Fl, Dr.

DTGE8TO.L1B0 XLVI. TITULO 1

573

cornmodati, et depositi fideiussor accipi potest; el tenetur, etiamsi apud servum ve! pupillum depositum cornmodatumve (1) fuerit; sed ita demum, si aut dolo malo aut culpa hi fecerunt, pro quibus fideiussum est.
3. ULPIANJS

- Se puede recibir fiador del comodato y del depsito; y se est obligado aunque el depsito 6 el comodato se le hubiere hecho un esclavo 5 un pupilo; peno esto solamente, si hubieren obrado con dolo rnal.o 6 con culpa aquellos por quienes se preste la fianza. - El que prometi dar fianza se considera que cumpli la estipulacin de la fianza, solamente si hubiere dado en calidad de agregado uno que pueda obligarse y ser demandado. Pero si hubiere dado un esclavo, O un hijo de familia, por causas por las que no se da la accin de peculio, o una mujer, que ua del beneficio del Senadoconsulto, se ha de dedecir que no se cumpli la estipulacin de la fianza. Pero si no hubiere dado fiador abonado, es ms cierto que di fiador, porque el que admiti este fiador comprob que era abonado. - Se puede admitir fiador de la accin de mandato 6 de gestin de negocios, que yo he de tener contra aquel por quien fui fiador. 1.El mismo fiador se obliga, y deja obligado 5 su heredero, porque ocupa el lugar del deudor. - En general dice Juliano, que el que qued siendo heredero de aquel por quien haba sido fiador, queda libre de la causa de la fianza, y obligado solamente como heredero del deudor. Finalmente escribi, que si el fiador hubiere quedado heredero de aquel por quien sali fiador, estaba obligado como deudor, y quedaba libre de la causa de la fianza; pero que el deudor que sucede otro deudor estaba obligado por ambas causas. Porque no se puede hallar qu obligacin extingue 5 la otra, pero se halla tratndose del fiador y del deudor, porque la obligacin del deudor es ms plena. Porque cuando hay alguna diferencia entre las obligaciones, se pued determinar que la una se extingue por la otra; mas cuando ambas son de la misma fuerza, no se puede hallar razn por La que una se extinga ms bien que la otra. Mas esto lo refiere al caso en que quiere demostrar que no es nuevo que dos obligaciones concurran en la persona de uno solo; pero el caso es el siguiente: si un reo de prometer quedare heredero de otro reo de prometer, soporta las dos obligaciones; [8.] asimismo, si un reo de estipular quedare siendo heredero de otro reo de estipular, soptar dos especies de obligacin; y ciertamente que si ejercitare la accin por virtud de una de ellas, extinguir una y otra, 5 saber, porque la naturaleza de las dos obligaciones, que tendra, seria tal, que, siendo una de ellas deducida en juicio, se extingue la otra. XLVII.Estipul de un deudor, y no recib fiador; despus quiero agregar fiador; silo hubiere agregado, se obliga el fiador. 1.Y poco importa que yo obligue al fiador puramente, desde da, 6 bajo condicin. 2.Se puede dar fiador tanto para una obligacin futura, como para otra anterior, con tal que haya alguna obligacin aunque sea natural futura;
6. [7.1
5. EL MISMO. 3. ULPILNO;

tisdare promisil, ita dernum irnplesse stipulationem satisdationis videtur, si euni dederit accessionis loco, qui obligan potest et conveniri. Ceterum si dederit servum, aul fihiumfamilias, ex quibus causis de peculio actio non datur, ve! mulierem, quae auxilio Senatusconsulti utitur, dicendum est, non esse impletam satisdationis stipulationem. Plano si non idoneum fideiussorem dederi magis esi, nl satisfactum sil, quia adrnisit eum fldeiubentem, idoneurn esee comprobavil. 4. Iosax libro XLV. a4 Sabiniun.Potest accipi fideiussor eius actionis, quam habiturus sum adversus eum, pro quo fideiussi, vol mandati, vel negotiorum gestorum. 1.Fideluseor et ipse obligatur, et heredein ob ligatuin relinquit (2), quum re locum obtineat.
5. IDEM libro XLVI. ad Sabinu,n. Generaliter lulianos ait, euin, qu benes extitil ei, pro quo intervenerat, liberan ex causa accessionis, el solurnmodo quasi heredem re tener. Denique scripsit, si fideiusgor heres extiteril ei, pro quo tldeiussil, quasi reum esse obligatum, ex causa fideiussionis liberan; reum vero reo succedentem ex duabus causis esse obligatum. Neo enim poteat reperiri quae obligatio, quani perimat, al in fideiussore et reo reperitur, quia rei obligatio plenior set. Nami ubi aliqua differentta set obligatiouum, potest constitui, alteram per alteram perimi; quum vero duae eiusdem sirit potestatis, non poteSt. reperiri, cur altera potius, quam altera consumeretur. Refert autem haec ad speciem, in qua vult ostendere, non osee novum, ut duae obligationes in unius persona concurrant; est autem epecies talis: si reos promittendi reo promittendi heras extiterit, duas obliga.tiones sustinet; 16.1 item (3) si reus stipulandi extiterit heras nsj stipulandi, duas species obligationis sustinebit; plano si ex altera earum egerit, utramque consumet, videlicel quia natura obligatinum duaruni, quas haberet, ea esset, ul, quum altera earuin in tudielum dedueeretur, altere consumeretur.

libr XLLtI. ad Sabinwn..Qui sa-

Comentarios a Sabino, libro XLlIi.

4.

EL MISMO;

Comentarios d Sabino, libro XLV.

Comentarios Sabino, libro XL Vi.

latus sum a reo, neo accepi fideiussorem; postea velo adiiceie fideiussorem; si adiecero, fldeiussor obligatu r. 1.El parvi t'efert, utrum pure fideiussorem obligem, an ex dio, en sub conditione. 2.Adhiberi autem fideiussor tam futurae, quam praecedenti obligationi potest, dummodo sil aliqua vel naturalis futura obligatio;

6. [7.] IDEM

libro XLVII. ad Sabinum.Stipu-

EL aiiso; Comentarios Sef/j, libro

7. 18.) IuLI.NUS libro LIII. Digestoruin. - quod


(1) comtnendstwnve, fiat. z) Jal. V49.; reliquit., el cdice FI.

7. [8.] Juu.No; Digesto, libro LIII. - porque


mento.
(3)

Idem. SI reus, Vulg., comenzando aqu otro frag-

5,74

DIGE8TO.LIRRO ILVI:

rfTuLo t

enim solutum repet non potest, conveniens est, huiva naturalis obrigatioriis fldeiussorem accipi posee.
S. 19.1 ULP1ANLS libro XLVII. ad Sabnu,n. Graece fidoiussor et ita accipitur: TIZ j (1), aw [mea fide uibeo, dcco, voto!, sive; foum deslinatione quadam anirni eolo] (2); sed et si: [ajjfr,noJ dixerit, pro 00 erit, atque si dixerit:

como no se puede repetir lo pagado, es conveniente que se pueda recibir fiador de esta obligacin natural. XLVII. - En griego se recibe fiador tambin de este modo: mando por mi fe, digo, quiero, quiero con cierta determinacin de mi nimo; pero tambin si hubiere dicho afirmo, ser lo mismo que si hubiere dicho digo. 1.Adems se ha de saber, que se puedo dar fiador para toda obligacin, ya real, ya verbal, ya consensual, 2Se ha de sabsi'ue se puede recibir fiador tambin por el que se oblig por derecho honorario. 3.Se puede recibir fiador tambin despus de contestada la demanda, porque subsisten as la obligacin civil, como la natural; y esto admite tarobin Juliano, y este derecho observamos. Se pregunta, pues, si condenado el reo se podr utilizar la excepcin; porque no se libra de derecho; y si verdaderamente no fmi admitido para la accin de cosa juzgada, sinosolamento para el seguimiento del litigio, se dir con muchsima razn que puede l utilizar la excepcin; pero si hubiere sido admitido tambin para toda la causa, dejar de tener lugar la excepcin. 4.Si por el tutor, que fu nombrado en testamento, se hubiere dado fiador, est obligado. 5.Mas tambin si la accin naciera de delito, consideramos ms cierto que se obliga el fiador. 6.Y para nadie es dudoso que, en general, se puede recibir fiador de todas las obligaciones. 7,Esto es comn para todos losque se obligan por otros; pero si hubieren sido dados para una obligacin mas gravosa, se determin que de ninguna manera quedaban ellos obligados, mas pueden ser admitidos para una obligacin ms leve; por lo cual vlidamente se admitir fiador para una suma menor. Asimismo, habiendo sido aceptado puramente el deudor, puede aqul ser admitido desde trmino bajo condicin; porque si el deudor hubiera sido aceptado bajo condicin, y el fiador puramente, no se obligar. 8.Si alguno hubiere estipulado el esclavo Stico, y hubiere recibido as fiador: qencomiendas tu fianza el esclavo Stico los diez, dice Juliano que no se obliga el fiador, porque se hace ms gravosa su condicin, corno quiera que sucedera que quedaria obligado, muerto Stico. Pero observa Marcelo, que no se obliga no solamente porque fu admitido para una condicin ms gravosa, sino porque tambin fu admitido ms bien para otra obligaci6n; finalmente, respecto al que hubiere prometido los diez, no se podr recibir fiador de modo que prometa los diez el esclavo Stico, aunque en este caso no se hace ms dura su condicin. 9.El mismo Juliano dice, que si el que habla estipulado que se diera un esclavo la suma de diez, hubiere recibido as fiador: qel esclavo los diez, segn yo quiera?, no lo obligar, porque se hizo ms dura su condicin. 10.Mas, al contrario, si el que estipul un esclavo la suma de diez, segn el mismo estipulante quisiera, recibir vlidamente fiador de este
8. [9.] ULPIANO;

comeatarios 4 Sabino, Libro

1.Praeterea sciendum est, fideiuseorern adhiberi omni obligationi posee, sive re, sive verbis, sive consensu. 2.Pro eo etiam, qui jure honorario obhgatus est, posse fideiussoren accipi sciendum est. 3Et post litem contestatani fideiussor accii potest, quia et civilis, et naturalis eubest obligatio; et hoc ei lulianus admittit, eoque jure utimur. An ergo condemnato reo exceptione (3) uti possit, quaeritur; nam ipso jure non liberatur; et si quidom iudieati actionis acceptus non est, sed tantum litis exercitationis, rectiesirne dicetur, uti euin exceptione posee; si vero acceptus ruei'it etiam totius causae, cessabit exceptio.

fcLeoJ.

4.A tutore, qui testamento datus est, si fuent fideiussor datus, tenetur. 5.Sed et si ex delicto oriatur actio, magia putamus teneri fideiussorem. 6.Et generaliter omnium obligationum fide-. iussorein accipi posee, nemini dubium est. 7.lllud comrnuna est in universis, qui pro allis obligantur; quodsi fuerint in duriorem esusam adhibiti, placuit, eos omnino 'ion (4) obligan, jo leviorein plano causam accipi 'possuut; propter quod lo minorern sumrnarn recto fldeiussor aocipietur. Item accepto reo puro, ipse (5) ex die vol sub conditione aceipi potest; enimvero si reus sub conditione sit acceptus, fldoiussor pune, non obligabitur.

8,Si quis (6) Stichum stipulatus fuenit, fideiussorern ita aeceperit: Stichum aul decem fide tua (7) jubesT non obligan fideiussorem lulianus ait, quia durior eius flt conditio, utpote quum futuruin sit, ut monteo Sticho teneatur. Marcollus au1cm notat, non (8) ideo tantum non obligan, quia n duriorein conditionein acoeptus est, sed quia et a aliam potius ob]igationem acceptus est; denique pro eo, qui decoro promiserit (9), non potenit fideiussor ita accipi, ut decoro aul Stichum promittat, quamvia eo casu non St elue dunior conditio. 9.Idem Inlianus alt, si is, qui bominern aut decern dan etipulatus fueral, fideiussorem ita acceperit; homiriem ant decem, utrum ego velimb non obligabit eum, quia durior cius conditio laeta est. 10.Contra Itutem, si is, qui howinem aul decera, utrum ipse stipulator volet, etipulatus cst, recte fldeiussorem ita accipiel: deceni aut horni(1) i [ego, fiat. (5) VertnM oaigiw.
(3) (4) (5) (6)

dejuasor, $nMra Vu,tg, non oniuino, fiat. Vase ta nota 3. qui, coe,jetw'a aoetadamsnl. Br.

rreccin del cdice FI., Br. (9) Taur. eegiin La Uorrt ura original: proinleerut, a correccin del edtee FI., Br.

(7) sise, in3erta VSg. (8) Taur. 8egn a escritura original; non, omtteta la co-

tIGTO.LIBnO ILYt: TfTVLO 1

515

nem, utrum tu yoles? fit enim (1), inquit, hoc modo fldeiussoris conditio melior. 11.Sed etsi reum sic interrogavero: Stichum et Pamphilum? (2) fideiussorem: Stichum ant Pamphilum? recto interrogem, quia levior fideiusSons conditio est. 12.Pro fideiussorg fideiusaorem accipi, noquaquam dubium est.

modo: la suma de diez el esclavo, segn tu quieras? porque se haca, dice, de este modo mejor la condicin del fiador. 11.Pero aunque yo hubiere interrogado sai al deudor: e1 esclavo SUco y Ppfiloh, interrogar bien al fiador as: el esclavo Stico Panfiloi, porque es rnuts ligera la obligacin del fiador. 12.De ninguna manera es dudoso que se Puede recibir' fiador de un fiador. XXVI. Perfectamente se pueden recibir fiadores, tanto por parte de una suma, como por una parte de la cosa.
9. [10.] POMFONIO;

9. [tO.] POMPONIUS libro XXVI. ad Sabinum. Fideiussores et in partem pecuniae, et in partem rei recto accini DoSSunt. 10. [11.] ULP1NUS libro VII. Dispulalionurn. Si dubitet creditor, an fideiussores solvendo sint, et unus ab eo electus paratus sit afferre cautionem, ut gua peniculo coufideiussores conveniantur in parte (3), dico audiendum eum esse, ita tamen, et si satisdationes offerat, et onmes confideiussores, qui done esse dicuntur, praesto sint; neo enim semper facilis est nominis emtio, quum numeratio totius debiti non sit in expedito.
1.Ita denju m inter fideiussores dividitur actio, si non infitientur; nam infitiantibus auxilium divisionis non est indulgendum. 2.Filiusfamilias pro patre poterit fideiubere, nec erit sine effectu hace fidaiussio; primo quidem, quod sui iuris effectus poterit tener in id,. quod (acere potest, dei (4), quod et dum in potestate manet, condemnari potest. Sed an pater ex bar, causa Quod tuasu teneatur, videamus. Et puto, ad omnes contractus Quod lusgu etiam referri; sed si ignorante ptre pro eo fldoiusserit, ceasat ista actio; tamen, quasi in rem patria versum sit, potest agi cum patre. Plane si is (5) emancipatus solverit, utilis si actio debebit competere; i i i potestate etiam rnanenti eadem actio competit, si de peculio eaatrensi pro patre (6) solverit.

Comen-tarios Sabino, libro

10. [11.] ULPIANO; .DiepILtae, libro VII. - Si el acreedor dudara si son solventes los fiadores, y elegido uno por l estuviera dispuesto ofrecer caucin, para que su propio riesgo fueran demandados los co-fiadores respecto su parte, digo que l ha de ser oido, pero esto as, si ofreciera fianzas, y estuvieran presentes todos los co-fiadores, que se dice que son abonados; porque no siempre es fcil la compra de un crdito, cuando no es expedito el pago de toda la deuda. 1.La accin se divide entro los fiadores, solamente si ellos no niegan; porque los que niegan no se les ha de conceder el beneficio de la divisin. 2.Un hijo de familia podr ser fiador por su padre, y no carecer de erecto esta fianza; en primer lugar ciertamente porque, hecho de propio derecho, podr estar obligado lo que puede hacer; y en segundo lugar, porque aun mientras permanece bajo potestad puede ser condenado. Pero ve.mos si en virtud de esta causa sta obligado el padre por haberlo mandado. Y opino, que la accin de haberlo mandado se refiere tambin 1' todos los contratos; pero si ignorndolo el padre hubiere salido fiador por l, deja de tener lugar esta accin; sin embargo, se puede ejercitar accin contra el padre, como silo hecho se hubiera convertido en provecho del padre. Y la verdad, si, emancipado aquel, hubiere pagado, le deber competer la accin til; la misma accin compete tambin al que permanece bajo potestad, si de su peculio castrense hubiere pagado por su padre.
11. [12.] JULIANO; Digesto, libro XII. - EL que contra el Senadoconsulto hubiere prestado un hijo de familia, muerto ste, no puede recibir de[ padre fiador, porque contra el padre no tiene accin ni civil, ni honoraria, ni hay herencia alguna en cuyo nombre se puedan obligar los fiadores. tamente que nombre de la accin, que respecto al peculio compete contra l, se recibe vlidamente fiador.

11. 112.) ItIL1ANUS (7) libro M. Digestorum. Qui contra Senatusconsultuni filiofamilias cradident, mortuo eo fideiussorem a patre accipere non potest, quia neque civilem, neque honorariam adversus patrem actionem habet, neo est ulla horaditas, cuius nomine fideiussores obligan possent. 12. [18.] IDEM libro XLIII. Digestorun.Plane eius actionis nomine, quae de peculio adversus eurn cornpetit, fIdeiusor recta acoipitur. 18 }141 IDEM libro XIV. Digeseorum.Si mandatu meo 1'itio decem credideris, et mecum mandati egeris, non liberabitur Titius; sed ego tibi non al ter condemnari debebo, quam si actiones, quas adversus Tltium habas, mihi praestiteris. Item si eum Titio egeris, ego non liberabor, sed in id duntaxat tibi obligatus oro, quod a Titio servare non potuenis.
(1) El cdice FI., Br.; etenim, Taur, (5) dare apondei, surtan Bel. Vutg. (8) perlculo euetefl Sdeluesores eonveiilsntur lii par-

12. 18.] EL MISMO; Digesto, libro XLIII.Cier-

13. [14,) EL MISMO; Digesto, libro XIV.Si por mi mandato le hubieres prestado diez Ticio, y hubieres ejercitado contra mi la accin de mandato, no se librar Ticio; pero yo no deber se- condenado tu favor de otra suerte, sino si me hubieres cedido las acciones, que tienes contra Ticio. Asimismo, si hubieres ejercitado la accin contraTicio, yo no quedar libre, pero te estar obligado solamente por lo que no hubieres podido cobrar de Ticio.
(5) Tau,. segn a uer'itura original; la, omltela la correccin del cdice F(., Br. (8)parte, fiat. (7) Ulplanus, Sial.

tem,h'aL

(4) Taur. ugdn .1 cdilos FI., que LUce dende la, Br.

576

DIGBATO.LIBR XLVI:: TfTULO 1


14. (15.1 EL MISMo; Digesto, libro XLVII. Cuando el reo de prometer qued heredero de su fiador, se extingue Ja obligacin fideyusoria; luego ,qu sedir que se pedir la deuda como debida por el reo; ya1 hubiere utilizado la excepcin que le compete al dador, se deber dar la rplica en cuanto al hecho, aprovechar la excepcin de dolo malo.

14. (15.] IDEM libro XLVII. Digeslorum.Quum reos promitiendi fldeiussorj suo heres extWt, obligato fideiussoria perimitur; quid ergo estY tanquam a reo dobitum petatur; et si exceptione fideiussori competente usus fuerit, in factum replicatio dan debebit, aut do[ mal proderit.

15. (16.) IesM libro LI. Diqestorwn. -Si stipulatus esses a me sine causa, et deiussorem dedisacm, et noliem enni exceptione ui, sed potius 8Olvere, ut mecum maridati iudieio agerci (1), fideiussori, etiam invito me, exceptio dari debet; interest enim elus, pecuniam retinere potius, quamsolutam stipulatori a reo repetere.
1.Si ex duobus, qui apud te fideiusserant. in viginti, alter, no ab co peteres, quinque tibi dodent ve promisenit, neo alter liberabitur; etai ab altero quindecim patere institueris, nulla exceptione surnnloveris; reliqua autern quinque si a priora fideiussore petere institueris, do[ mali exceptione summoveris.
18. [17.] IDEM libro LUI. Dige8toram .- Fidel ussor obligan non potest ci, apud quem reus promittendi obligatus non est. Quare si (2) serviis conimunis Titii et Sempronii nominatiru 'fitio dan stipulatus fuerit, et fideiussorem ita interrogaveiit Titio aut S en' pro nss io id daro spondesl Titius quidom petere a fideiuore potenit, Sernpronii vero persona in hoc solum interposita videbitur, ut solvi ej ante litem contestatairi, et ignorante ve[ invito Tillo, poasit.

15. [18.] EL mismo; Dijesto, libro Li.Si de mi hubieses estipulado sin causa, y yo hubiese dado fiador, y no quisiera que l utilizara la excepcin, sino ms bien que pagare, para que ejercitara contra m la accin de mandato, se le debe dar al fiador la excepcin aun contra mi voluntad; porque le interesa retener el dinero ms que repetir del deudor el pagado al estipulante. 1.Si de dos, que ante ti haban salido fiadores por veinte, uno, para que no le pidieras, te hubiere dado prometido cinco, no quedar libre el otro; y si hubieres determinado pedirle al otro quince, no sers rechazado con ninguna excepcin; pero si hubieres intentado pedirle los otrosci neo alprimer fiador, seras repelido con la excepcin de dolo malo.

J.Qui corto loco dar! promisit, aliquatenus duriori conditioni ob!igatur, quam si pare interrogatus fuissct; nullo eniin loco alio, quam in quem prornisit, solvere invito stipulatore potest. Quare si reum puro interrogavero, el fideiussorem cum adiectione looi accepero, non obligabitur fideiussor. 2.Sed el si reus Romae constitutus Capuae dan proznisenit, fideiussor Ephesi, peninde non obligabitur fldeiussor, ac si reus sub conditione promisisset, fideiussor autem in diem certam ve! puro promisisset. 3.Fideiussor accipi potest, quoties est aliqua obligatio civtlis ve! naturalis, co! applicetur. 4.Naturales obligationes non co solo aestimantur, si actio aliqua earum (3) nomine competU, veruai etiam quunisoluta pecunia repeti non potest. New licet minas proprie debere dicantur naturales (4) debitores, per abusionem intelligi possunt debitores, et qui ab his pecuniain recipiunt, debitum sibi recepisse.. 5.Stipulatione in diem concepta fideiussor si sub conditione aceeptus fuerit, ius eius in pendenti enit, ut, si ante diem conditio impleta fuerit, non obligetur, si coneurreret dios et conditio, vel etiam diem conditio secuta fuerit, obligetur. 6.Quum fideiussor lioe modo acceptus esset: si reus quadnaginta, quae ci credidi (5),. non solvenit, fide tua case iubes? verisimife est id actum, (1) ageretur, iaL Vulg.
(2) et, eonsid4"ase aadida pos antiguos copsta8. (3) Vidg.; eoruw, e! oddice J7!.

dor no se puede obligar aquel respecto al cual no est. obligado el reo de prometer. Por lo cual, si un esclavo comn, de Ticio y de Sempronio, hubiere estipulado que se le d determinadamente Ticio, y hubiere interrogado as al fiador; prometes darle esto It Ticio It Semproniol ciertamenteque Ticio podr pedirle al fiador, y que la persona de Sempronio se considerar interpuesta solamente para esto, para que se le pueda pagar antes de ser contestada la demanda, ignorndolo Ticio contra su voluntad. 1.El que prometi que dar en cierto lugar, en cierto modo se obliga It una condicin ms dura que si hubiese sido interrogado puramente; porque no puede pagar contra la voluntad del estipulante en ningn otro lugar sino en el que prometi. Por lo cual, si yo hubiere interrogado puramente al deudor, y hubiere admitido fiador con la adicin de lugar, no se obligar el fiador. 2.Pero si el deudor constituido en Roma hubiere prometido dar en Cpua, y el fiador en Efeso, no s obligar el fiador, no de otra suerte que si el reo hubiese prometido bajo condicin, pero el fiador hubiese prometido It: cierto trmino puramente. 3 Se puede recibir fiador siempre que hay alguna obligacin civil natural It la que sea aplicado. 4.Las obligaciones se estiman naturales no solamente si por razn de las mismas compete alguna accin, sino tambin cuando no se puede repetir el dinero pagado. Porque aunque Impropiamente se diga que deben los deudores naturales, se puede entender por corruptela que son deudores, y que los que de ellos reciben el dinero recibieron lo que se les deba. 5.Si bajo condicin se hubiere recibido fiador en una estipulacin concebida It trmino, estar en suspenso su derecho, It fin de que, si la condicin se hubiere cumplido antes del trmino, no est obligado, y si concurrieren el trmino y la condicin, an si la condicin hubiere seguido al trmino, seobligue. 6.Cuando se hubiese recibido fiador de este modo: si ci reo no hubiere, pogatio los cuarenta, que le prest, niandarAs r1ijc (Juedor-, hijo tul flan(4) naturalle actioniB ebiLoree, Ha. Vu!g. (5) Ial. Vulg.; quas el eredidit, el Mdiee FI.

16 [17.] EL MISMO;

Digesto, libro LUI. El fia-

DTGESTO.UBRO XLVI: TfTULO i

51717

ut, quum appellatus (1) reus non solvisset, fldeiussor teneretur; sed et si reus antequam appellaretur (2), decessiseot, fideussor obligatus erit, quia hoc quoque casu verum case, roum non solvisse.

querido el reo no hubiese pagado, quedar obligado el fiador; pero tambin si el reo hubiese fallecido antes que fuera requerido, estar obligado el fiador, porque tambin en este caso es verdad que el reo no pag, Se les suele auxiliar los, fiadores, para que el estipulante sea compelido vender los crditos de los dems al que est dispuesto pagar la totalidad.
17. [18.1 EL MISMO,

za? es verosmil que se contrat, que, cuando re-

17. [18.1 IDEM libro LXXXIX. Digestorum. Fideiussoribus suecurri solet, ut atipulator cernpellatur ci, qui soliduin solvere paratus est, vendere (3) ceteroruin nomina.

Digesto, libro LXXXIX.

18. [19.1 IDEM libro XC. Digeslorunt. - Qui debitorem suum delegat, pecuniam dare intelligitur, quanta ej debetur; et ideo si fideiussor debitorem suum delegaverit, quamvis eum, qui solvendo non erat, con festim mandati agere potest.
19. [20.] IDEM libro IV. nr Mi4icio. - Servus inscio domino pro quodam fideiusserat, et co nomine pecuniam solverat; quaerebatur, dorninus possetne ab co, cul soluta esset, repetere. Respondit, tnterest, quo nomine fideiusserit; nam si 'ex causa peculiar fldeiusait, tune id, quod ex peculio solverit, repetere dominus non poterit, quod (4) ex dominica causa solveril, vindicabitur; si vero extra causam peculii fldeiusaerit, quod ex pecunia dominica solverit, noque vindicabitur, quod ex peculio, condici poterit.

18. [19.] EL mismo; Digesto, libro XC, - El que delega un deudor suyo se entiende que da tanto dinero cuanto . el se le debe; y por lo tanto, si el fiador hubiere delegado un deudor suyo, aunque sea uno que no fuese solvente, puede ejercitar desde luego la, accin de-mandato.
19. [20.] EL mismo-, Doctrina de Miriieio, 'libro IV, - Un esclavo habla salido fiador por cierto in-

dividuo contra la volunta de su seor, y haba pagado por tal motivo una cantidad; se preguntaba, si podra el dueo rpetirla de aquel quien hubiese sido pagada. Respondi, que importa saber por qu motivo fu fiador; 1vrque si fu fiador por causa perteneciente al peculio en este caso no podr el dueo repetir lo que hubiere pagado del peculio, y se reivindicar lo que hubiere pagado por causa propia del seor; mas i hubiere salido fiador por causa ajena al peculio, se reivindicar igualmente lo que hubiere pagado con dinero del seor, y se podr reclamar por la condiccin lo que con dinero del peculio.
20. [21.] JLVOLEN0; Epstolas, libro XIII. Pero si el dueo del esclavo hubiere pagado una cantidad, podr repetirla no de aquel por quien sali fiador, sino de aquel quien la entreg, porque el esclavo no se puede obligar titulo de afianzamiento. Se sigue, pues, que no podr ser repetida de aquel por quien habla salido fiador, porque l

Sed et si servi dominus pecun 1am sol verit, repetere eam non ab eo, pro quo fideiussit, sed ab eo, cui numeravit, poterit, quum servus fideiussionis nomine obligan non posait. Sequitur ergo, ut ab eo, pro quo fideiusserat, repeti non possit (5), quum ipse (6) acre alieno obligatus sit, neo solutione tiberani eius pecuniae nomine potuerit, cuius obligatio ad servum non pertinuit.

20. [21.] 1AVOLENUS libro XIII. Epistolarum..

mismo estaba obligado por una deuda ajena, y no habr podido librarse cin el pago por razn de una
cantidad, cuya obligacin no le perteneci al esclavo.

Heres a debitore hereditario fideiussorem accepit, deirile hereditatem ex Trebelliano restituit; fideiussoris obligationeni in suo statu manero ait. ldemque u bac causa servandum, quod servareter, quum heres, contra quem emancipatus filius bonorum possessionem accepit, fideiussorem accapu. Ideoque in atraque epecie transeunt actioneg. 1.Non est novuin, ut fideiussor duabus obligationibris (7) eiusdem pecuniae nomine teneatur; nam si iii diem acceptus mcx puro accipiatur, ex utraque obliptur; et si fideiussor confideiussoni boros extiterit, idem erit. 2.Servo tuo pecnniam eredidi, eum tu manumisisti, deinde eundem fidaiussorem accepi; si quidem in eam obligationem fideiubeat, quae adversus te intra annum sit, obligan eum ait; sin vero in naturalem suatn, potius, ut nihil agatur; non enim intelligi posse, ut quis pro se fldeiubendo obligetur. 11 luterpefl&tna, Vidg.
(5) interpellaretur, Vuig. (1) eedere, Hal. (4) sI, Lnaergan Hal. Vutg.
ToMo

21. [22.]

Ai'glcLNus

libro VII. Quaestionwn.

21. [22.] AFRICANO; Cuestiones, libro VIL - Un heredero recibi fiador de un deudor de la herencia, y despus restituy la herencia en virtud del senadoconsulto Trebeliano; dijo que la obligacin del fiador permaneca en su propio estado. Y en este caso se ha de observar lo mismo que se observarla cuando el heredero, contra quien el hijo

emancipado recibi la posesin de los bienes, acept fiador. Y por esto en uno y Otro caso se transfieren las. acciones. 1.No es nuevo que un fiador est sujeto dos obligaciones por razn de una misma cantidad; porque si habiendo sido recibido . trmino fuera despus admitido puramente, se obliga por razn de ambas obligaciones; y lo mismo ser si el fiador hubiere quedado heredero de su co-fiador. 2.Le prest dinero un esclavo tuyo, lo manumitiste, y despus recibi al mismo corno fiador; si verdaderamente fuera fiador para aquella obligacin que hubiera contra t dentro de un ao, dijo que l estaba obligado; pero que si por una natural suya, es ms Cierto que no se hace nada; porque

(5) Hat. VuI.; po.set, el oddiee Fi. (6) pro quo solverlt, nurta Vuig. (7) aelontbai, Vuig.

I11la

578

D(GH5TO.--LIBBO XLVI: TfTULO 1

QUOdSi hie servus manumissus (1) fldeiussori suo heres existat, durare causam fldeiussionis putavit; et tainen nihilominus naturalem obligationem mansuram, ut, si obligatio elvilis pereat, solutum repetere non possit; neo his contrariurn case, quod, quum reus fideiussori heres existat, ftdeiussoria obligatio tollatur, quia tuno duplex obligatio civili pum eodem esse non potest. Retro quoque si fideussor seryo manumiso heres extiterit, eadem adversus eurn obligatio manet, quam vis et naturaliter teneatur, ncc pro se quis fideiubcre poasit.

3.Quodsi stipulator reum heredem instituent, omnimodo fideiussoris obligationem pernit (2), sive civilis, sive tanturu naturalis In reuni fuisset, quoniam quidern nemo potest apud eundem pro (3) ipso obligatus case. Quodsi idem stipulator fideiussorem heredem scripsenit, .wocu1dubio solam fideiussoris obligationem- perimit (4). Argumentum re: quod, si possessio rerum debitoris data sit creditori, aeque dicendum est, fldeiussorem manare oblfgatum. 4.Quum et (5) tu, et Titius eiusdem pecuniae re egsetis, eum, qui pro te fideiussit, posee et pro Titio fldeiubere, respondit, quamvis eandem pecuniam eideni debiturus alt. Neo tomen inanem eam creditori futuram, non nul lis enim casibus emolumentum habituram, veluti si ei, pro quo ante fideiussisset, herce existat; tuno enim confusa prima obligatione posteriorem duraturam. 5.Quum fideiussor reo stipulandi horas cxiiterit, quaeritur, an, quasi ipse a se exegerit, habeat adversus reum mandati actionam. Respondil, quum reus obligatus maneat, non pone intelligi, ipsum a se fldeiussorem pecuniain exegiase; toque ex supulatu potius, quam mandati agere debebit.

no se puede entender que nadie se obligue saliendo fiador de si mismO. Pero si este esclavo manumitido quedara heredero de su propio fiador, opin que subsista la causa de la fianza, y que habla de permanecer no obstante la obligacin natural, de suerte que si se extinguiera la obligacin civil no podra repetir lo pagado; y no es contrario esto que cuando el roo quede heredero del fiador se extingue la obligacin fldeyuaoria, porque en este,caao no puede haber contra el mismo una,doble obligacin civil. Por el contrario, tambin si el fiador hubiere quedado heredero de un esclavo manumitido, subsiste contra l la misma obligacin aunque est obligado tambin naturalmente, y uno no pueda salir fiador por si mismo. 3.Pero si el estipulante hubiere instituido heredero al reo, extingue de todos modos la obligacin del fiador, ya si hubiese sido civil, ya si solamente natural contra el reo, porque ciertamente nadie puede estar obligado fi otro por l mismo. Mas si el mismo estipulante hubiere instituido heredero al fiador, extingue sin duda alguna solamente la obligacin del fiador. Es prueba de esto, que, si al acreedor se le hubiera dado la posesin de los bienes del deudor, se ha de decir igualmente, que el fiador permanece obligado. 4.Siendo t y Ticio deudores de una misma cantidad, respondi, que el que sali fiador por ti puede ser fiador tambin por Timo, aunque haya de deber la misma cantidad fi uno mismo. Y no habr de serle, sin embargo, intil esta fianza al acreedor, porque en algunos casos tendr utilidad, por ejemplo, si quedara l siendo heredero de aquel por quien antes hubiese salido fiador; porque entonces, confundida la primera obligacin, subsistir la segunda. 5.Cuando el fiador hubiere quedado heredero del reo de estipular, se pregunta, si, como si l hubiere cobrado de si mismo, tendr la accin de mandato contra el reo. Respondi, que, como el reo permanece obligado, no se puede entender que el mismo fiador haya cobrado el dinero de si mismo; y as!, ms bien deber ejercitar la accin de lo estipulado que la de mandato, Fallecido el reo de prometen se puede recibir fiador aun antes de haber sido adida la herencia, porque la herencia hace las veces de persona, as como el municipio, la decuria y la sociedad.
28. [24.] MARcIANo; Reglas, libro IV. - Si yo hubiere estipulado diez para mi 6 para Ticio, Ticio no puede recibir fiador, porque fu agregado solamente por causa del pago. 22. [23.] FLORENTINO; Insliluciones, libro VIII.

22. [23.] FLORENTINUS libro ViXL Insfufionum. - Mortuo reo promuttendi et ante aditam he-

redit.atem fideiussor accipl potest, quia hereditas personae vice fungitur, sicuti municipium, et decuria (6), et societas.

Si mihi aut Titio decem stipulatus fuerim (7), Titius fideiussorem (8) accipere non potest, quia solutionis tantum causa adiectus est, 24. [25.] MARcELLUS libro singukwi Responsorum.LuciuS Titius, quum pro Selo, fratre suo, apud Septiciuni intervenire vellet, epistolam ita emisit: si petierit a te frater mona, peto des el numce fide el periculo meo; post quam epistolam Septicius Seio pecuniam numeravit, deinde Titius mIer reUquos (9) et Selum fratrern pro tertia parte reliquit heredem; quaero, an, quia adversus Seium debitorem Septicii confusa alt actio pro tertia parte, qua Titio fratri suo heres extitit, cern coheredibus elus agere in solidum possit. Marcellus respon. (1) Sdelussorem dederit, dolado, inserta Hal.

28. 124.1 MARCiANOS libro IV. Re,ularurn.

24. [25.] MARcRL0; Respuestas, libre nico. Lucio Ticio, queriendo ser fiador respecto fi Septicio por Sero, hermano suyo, envi una carta en estos trminos: si mi hermano te lo pidiere,. te pido que le ds dinero de mi cuenta y riesgo; despus de cuya carta Septicio le entreg dinero fi Seyo, y luego Ticio dej entre otros heredero de la tercera parte tambin fi su hermano Seyo; pregunto, si, habindose confundido la accin contra Sayo, deudor de Ticio, en cuanto fi la tercera parte, en que qued heredero de su hermano Timo, podr
fiat, Vu.ig. (7) Taur; fuerlt, st cdice FI., E?, Cj Taw'. ugn eorrec,idn del cdice Fi.; deiuuor, la escritura original, Br. () heredes, inserte Vulg.
(S) cuaje,

(2) Ha. Vutg.; erewit, el cdice FI. () es, insertan tal VaIg. (4) Vase a nota 2. () Taw', segn a escritura original; st, omtela la correocicJn del cdice FI.

DIGESTO.-LIBRO XLVI TfTULO 1

519

dit, eum coherede (1) Se non pro irnaiore, quam hereditaria parte, rnandat.l agi posse.

ejercitar contra sus coherederos la accin por la totalidad. Marcelo respondi, que contra el coheredero de 5eyo no se poda ejercitar la accin de mandato por una parte mayor que la de la herencia.

Marcellus scribit, si quis pro pupillo sine tutoris auctoritate obligato, prodigove vel furioso fideius.. seril, magia esse, ut ei non subveniatur, quoniam bis mandati actio non compettt.

25. [26.] ULP114us libro Xl. ad Edctum.-

25. [26.) Ut.Pisrio; Comentarios 1 Edicto, libro XI. - Escribe Marcelo, que si alguno hubiere salido fiador por un pupilo obligado sin la autoridad del tutor, por un prdigo, O por un furioso, es ms cierto que no se le auxilia, porque . stos no les compete la accin de mandato.

26. (27.) GAlus (2) libro VIII. ad Edictem proeincial&-lnter fideiussores non ipso jure dividitur obligatio (3) ex Epstola divi }ladriani; et ideo si quis eorum ante exactam a se partem sine herede decesserit, vel, ad inopiam perveneril, para eius ad ceteroruni onus respioit.
27. (28.] ULpINns libro XXII ci Ediclunt.Si plu res ami fideiussores, unus pure, sbus in diem ve sub conditione (4) aceeptus, succurri oportet el, qui puro acceptus est, dum existere conditio potest, scilicet UI uderim in virilem conveniatu.; sed si, quum conditio extitit, non esi solvendo qui sub conditione acceptus est, restituendarn actionem in pure acceptum Ponponius seribit. 1 .-Praeterea si fideiussor (5) extiterit fideiusson, sive plures, seque hio quoque pertinebit ad eandem causam; te quorum persona aeque, locum habebunt ea, quae suni a Divo Hadniano constituta. 2.-Praeterea si quaeratur, su solvendo sit principalis fideinasor, etiam vires sequentis fideiussoris el aggrepndae sunt. 3. -Sicut ipal fideiussori, ita heredjbus quoque eorum sucourrendum, Pomponius seribil. 4.-Si fideiussor fuerit pnincipalis et fideiussor fldeiussoris, non poterit desiderare fideiussor, ut mier se et eum bdeiussorem, pro quo fideiussit, dividatur obligatio; filo enim loco rei est, nec potest reus desiderare, ut inter se et fidetussorem dividatur obligatio. Proinde si ex duobus fideiussoribus alter fideiussorem dederit, adversus eum quidem non dividitur obligatio, pro quo intervenit, adversus conftdeiussorem magia est, uL dividatur. Si contendal fideiussor, esteros solvendo esse, etiam exceptionem ej dandam, si non et 1111 solYendo sint.
28. [29.] PAUI..us (6) libro XXV.

26, [274 (io; Comentarios al Edicto prooinrial, libro VIII.-En virtud de Epstola del Divino

Adriano no se divide de derecho la obligacin entre los fiadores; y por lo tanto, si alguno de stos hubiere fallecido sin heredero antes de habrsele cobrado su parte, 6 hubiere llegado pobreza, su parte corresponde cargo de Los dems.
27. 28.) ULPIANO; Comentarios al Edicto; libro 1111. - Si hubiera muchos fiadores, uno aceptado

puramente, y otro trmino bajo condicin, debe auxiliarse al que fu admitido puramente, mientras se puede cumplir la condicin, -saber, para que entretanto sea demandado por una porcin viril; pero si cuando se cumpli la condicin no es solvente el que fu admitido bajo condicin, escribe Pomponio, que se ha de restituir la accin contra el que fu aceptado puramente. 1.-Adems de esto, si hubiere fiador, 6 fiadores, del fiador, tambin l O ellos estarn igualmente sujetos la misma causa; y respecto la persona de los mismos tendr igualmente lugar lo que se dispuso por el Divino Adriano. 2.-Adems, si se dudara si es solvente el fiador principal, se le habrn de agregar tambin los bienes del segundo fiador. 3.-Escribe Pomponio, que, sai como al mismo fiador, se ha de auxiliar tambin sus herederos. 4,---Si hubiere un fiador principal y fiador del fiador, no podr pretender el fiador que la obligacin se divida entre l y el fiador por quien afianz; porque l est en el lugar del reo, y el reo no puede pretender que la obligacin se divida entre l y su fiador. Por lo cual, si de dos fiadores, uno hubiere dado fiador, ciertamente no so divide la obligacin contra aquel por el cual afianz, y es ms cierto que se divide contra el co-fiador.
28. (29.) PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXV. - Si el fiador sostuviera que los dems son

ci Edictum.-

solventes, se le ha de dar tambin la excepcin de si tambin ellos no fueran solventes.

29. [30.] Inasi libro Xviii. ci F4ictwn. Si sub impossibili conditionestipulatus sim, fideiussor adhiberi non potest. 80. [31.] GAma libro V. ad Edictwnproninciale. -Fideiubere pro alio potest quisque, etiamsi pro-' miasor ignoret. Si fideiussor, vel quia alius pro reo ante diem creditori aolverit, exapectare debebit diem, quo eum solvere oportuit.
(5) PauluS, fiel. (5) sed, Ms.,tan 01108 en Bat. (4) Segn corr.ceidn de! osidioe Fi.; cosditlonem, Taur. ugll a ucrilU?a original, Br.

29. 180.1 EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XVIII. Si yo hubiera estipulado bajo condicin

imposible, no se puede dar fiador.

80. (81.1 GATO; Comentarios al Edicto procnrial, libro V.-Cualquiera puede ser fiador por otro,

aunque lo ignore el prometedor.

81, (82.)

ULPIANUS

libro XXIII. ad Edictum.-

11111.-Si el fiador, otro cualquiera hubiere


pagado por el deudor al acreedor antes del trmino, deber esperar el trmino en que l debi pagar.

81. [32.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro

(1) coberedibus, VuLQ.

(6) heiee, inserta Vulg. (6) Oaiui, Ha!. Viag.

580

DrGBSTO. LO XLVI: TITULO t

persona re, et quidem invito reo, exceptio et cetera re commoda fldeiussori, ceterisqua accessionibua competere potest (1).

32. [33.J IDRM libro LXXVL ad Edicgum.-.Ex

82. [88.] EL 3nssto; Co,nenl,ariot al Edicto, libro LXXVL.Por razn de la persona del deudor,

y ciertamente contra la voluntad del deudor, pueden competerles al fiadory fi los dems agregados la excepcin y los dems beneficios que al deudor.
33. (34.] EL MISMO; Comentarios al Edicto, Libro LXX Vi]. - Si al esclavo, que yo le haba po-

Si eum horninem, quema Titio petieram, pro quo satis de lite acceperam, Tituus liberum heredemque reliquerit, si qudam re vera ipsius fuit, dicendum est, iudicium in aiim transferri, et si non patialur id flor, committi stipulationem; si autem meuspetitoria (2) fuit, noque uussu meo hereditate adierit, fideiussores tenehuntur ob ram non deeusam; si autem adierit me iubente, stipulatio evanescit. Plano si meus fuerit, et idcirco differam aditionem, uf., quum vicero, tune eum iubeam adiro, et interim ob ram non defensam agere vehm, non committitur stipulatio, quia vir bonos non arbitraretur.

83. I841

IDEM

Ubre L2X VII. ad Edictum.

dido fi Ticio, por el cual yo habla recibido fianza respecto fi litigo, lo hubiere dejado Ticio libre y heredero, se ha da decir, si verdaderamente fu de l mismo, que se transfiere contra l el juicio, y que, si no consintiera que se haga esto, se incurre en la estipulacin, pero s era nilo el del demandante, y no hubiere adido por mandato mo la herencia, estarn obligados los fiadores por razn de no haber defendido el negocio; mas .si la hubiere adido mandndoselo yo, se extingue la estipulacin. Pero si hubiere sido mo, y yo difiriese la adicin para mandarle que tida la herencia cuando yo hubiere vencido, y mientrastanto yo quisiera ejercitar accin por no haber sido defendido el negocio, no se incurre en la estipulacin, porque no lo estimarla fi su arbitrio un hombre bueno.
84. [85.] PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXXII. - Los que prometen en lugar de adjunto

Ui, qui acceasiOnis loco promittunt, in leviorem causam accipi possunt, in deteriorem non possunt. Ideo si a reo mibi stipulatus sim, a fideiussore mihi aut Titio, mehiorem causani egea fideiussoris luliamis putat, quia potest val Titio solvere; quodsi a reo mihi aut litio stipulatus, a fideiussore mihi tantum interrogem, in deteriorem causam accaptum fideiussorem huuianus ait. Quid ergo, si a reo Stichum aut Pamphilum, a fldeiussora Stichum joterrogem, utrum lo detoriorein causam acceptus est sublata ehectione, an in melioren? Quod et verum est, quia rnortuo eo liberan potest.

34. [35.] PAULUS libro LXXI!. ad Edictum.

pueden ser admitidos para una causa ms leve, y no pueden serlo para otra ms onerosa. Y por esto, si del deudor hubiera yo estipulado para mi, y del fiadorpara ml para Ticio, opina Juliano que es mejor la causa del fiador, porque puede pagar aun fi Ticio; pero si habiendo estipulado del deudor para mi para Ticio, yo le interrogara al fiador so lamente en cuanto fi mi, dice Juliano, que el fiador fu admitido para una causa ms gravosa. Luego qu se dir si yo le interrogara al reo respecto fi Stico fi Pnfilo y al fiador respecto fi Siico? Aca. so fu aceptadopara una causa ms gravosa por haberse quitado la eleccin, para otra mejor? Lo que tambin es verdad, porque muriendo aqul puede l quedar libre. 85. (86.1 Et MISMO; Comentarios d Plaucio, libro 11.Cuando alguno sale fiador por un esclavo est obligado fi la totalidad, aunque no haya nada en el peculio; pero si saliera fiador por el duefio, contra el cual hay la accin de peculio, se obligar solamente en cuanto al peculio que hubiere cuando es juzgado el negocio. 86. f87.J EL mismo; Comentarios 4 Plaucio, libra XIV. - Cuand el que tiene deudor y fiadores cede las acciones habiendo recibido de uno de los fiadores el dinero, se podr ciertamente decir que ya son nulas, porque habr percibido lo suyo, y todos quedaron libres con la percepcin. Pero esto no es asi; porque no recibi en pago, sino que en cierto modo vendi el crdito del deudor; y por esto tiene las acciones, porque est obligado esto mismo, fi ceder las acciones.
87. (38.] EL MiSMO; Comentarios Plaucio, libro XVILSi alguno, despus que qued libre por

85. [88.] IDEM libro JI. ad Plautiwn. Quum fideiubeat aliquis pro servo, in solidum tenetur, etiarnsi nihil in peculio sit; plane si pro domino fidelubeat, cum que de peculio e5t actio (3), duntaxat de peculio tenebitur, quod tunc erit, quum res iudicatur.

38. [37.] IDEM libro 7(1V. adPlauum...-Quum la, qui et reum, et fideiussores habet (4), ab uno ex fideiussonibus accepta pecunia praestat actiones, poterit qudam die, nullas 1am case, quum suum perceperit, et perceptione omnes liberafi sunt. Sed non ita est; non enim lo solu 1am aecepit (a), sed quodammodo nomen debitoris vendidit; et ideo habet actiones, quia tenetur ad id ipsum, ut praestet actiones.
37. (88.] IDSM libro XVII. ad Plautjrwj. - Si quis, postqUa[fl tempere transacto liberatus est, fideiussorem dederit, fideiussor non tenetur, quoniam erroris fideiussio nulla est.
88. [39.1 MARCELLUS libro XX. Digestorun.-.
(1) possuut, Ial. vag. (ti horno meue, Id est petItorf, Vulg. (3) fIat. Vutq.; actio, omleta el cdice FI.

haber transcurrido el tiempo, hubiere dado fiador, no est obligado el fiador, porque es nula la fianza dada por error.

38. [39.] MARcELo; Digesto, libro XX. - Si yo


() Vuig. hsbens, el oddice FL (5) Ha. kcag.; iieciptt, el cdIce Fi.

DIGE$TO. LIBRO XLVl TfrtJLO

58i

Si Stichum aut Pamphilum stipulatus essem, utrum promissor voluiaset, non possum fideiussorem ita accipere Stichum aut Pamphilum, utrum fideiussor veliet, quia futurum esset in eius potestato, alium velle, quam reus voluisset. 1.A. Titio, qui mihi ex testamento sub condi tione decem debuit, fideiussorem accepi, et el horas extiti; deinde conditio legati extitit; quaero, an fideiussor mihi teneatur. Reapondit, si ei, a quo tibi erat sub eonditione.legatum, quum ab co fideivasorem accepiases, heres extiteris, non poteris habere fideiussorem obligatum, quia nec reus est, pro quo debeat, sed nec res ulla, quae possit deben.
89.. [40.1 MODESTINUS

hubiese estipulado Stico Pnfilo, el que de los dos hubiese querido el prometedor, no puedo recibir fiador respecto Stico 6 Pnfilo, el que de los dos quiera el fiador, porque habra de estar su arbitrio querer otro distinto del que hubiese querido el deudor. 1.Recib fiador de Ticio, que-bajo condicin me deba diez en virtud de testamento, y qued heredero de l; despus se cumpli la condicin del legado; pregunto, si el fiador me estar obligado. Respondi, que si hubieres quedado heredero de aquel . cuyo cargo se te habla hecho bajo condicin el legado, cuando hubieses recibido de l el fiador, no podrs tener obligado al fiador, porque ni hay deudor por quien deba, ni cosa alguna que pueda ser debida,
89. [40.) MODESTINO; Reglas, Libro II. - No se ha de dar accin para que el fiador reclame contra su co-fiador; y por esto, de dos fiadores de una misma cantidad, cuando elegido uno por el acreedor hubiere pagado la totalidad, y l no le hubieran sido cedidas las acciones, el otro no ser demandado por el acreedor, ni por el co-fiador. 40. [41.] EL MISMO; Reglas, Libro III. - Cuando se constituyeron dos reos, ya si por ambos, ya si por uno de los dos hubiere sido dado fiador, ser vlidamente admitido por la totalidad.

Ut fideiussor adversas conlldeiussorem suum agat, danda actio non est; ideoque si ex duobus fideius.soribus eiusdem quantitatis, quum alter. electus a creditore totum exsolverit (1), nec el cessae sint actimes, altar nec a creditore, neo a confideiussore convenietur.

libro E. Regularwn.

40. [41.] IDEM Libro III. Requtarurn. - Quuni duo M contittiti sunt, sive ab utroque, sive ab
alterutro fideiussor datus fuerit, in solidum recto accipietur.
41. [42.] IDEM

dit: Si fideiussores in id accepti sunt, quod a curatare servari non poasit, et post impletam legitimani aetatem tam ab ipso curatnre, quam ab heredibus eius solidum servari potuit, et cessante eo, qui pupillus fuit, solvendo cese desierit, non temere utilem m fldeiussores actionem competere. 1.Idem respondit, si in solidum condemnatus est unus ex mandatoribus, quum iudicati cnveniri coeperit, posse eum desiderare, ut adversus eos, qui idem mandaverunt, actiones sibi mandentur. Si ita fideiussorem accepero: quod ego decem orodidi, de ea pecunia mille medios tritici fide tua case iubes? non obligatur fideiussor, quia in aliam rem, quam quae credita est, fideiussor obligan non potest; quia non. ut aestimatio rerum, quae mercis numero habentur, in pecunia numerata fien potest, ita pecunia quoque marce aestimanda est.
48. [44.] POMPONLIJS Libro Vil. ex variie Lectionibus.Si a Titio stipulatus fideiussorem te ac42. [48.1 LVOLENUS

Ubre XIII. Respon.sorum. respon-

41. [42.]J Ei. MISMO respondi; Respuestas, libro XIII. Silos fiadores fueron recibidos por lo que

no s pudiera cobrar de un curador, y despus de cumplida la edad legal se pudo cobrar la totalidad tanto del mismo curador, como de sus herederos, y, dejando de hacerlo el que habla sido pupilo, aqul hubiere dejado de ser solvente, no sin fundamento compete la accin til contra los fiadores. 1.El mismo respondi, que si uno de los mandantes fu condenado la totalidad poda l pretender, cuando hubiere comenzado ser demandado por la cosa juzgada,que se le cedan las acciones contra los que mandaron aquello mismo.

Libro (2) X. Epistolarurn.

42. [48.) JAvoLENo; Eptstolas, libro X. -. Si yo hubiere recibido as! fiador: habiendo yo prestado diez, mandas que queden bajo tu fianza mil modios de trigo por aquel dinero? no se obliga el fiador, porque el fiador no puede obligarse por otra cosa que por la que fu prestada; porque el dinero no ha de ser estimado tambin como mercanca, as como la estimacin de las cosas, que se consideran en el nmero de las mercancas, se puede hacer en dinero contante.
43. [44.) PoMpoNlo; Materias earias, libro VII, -Si habiendo estipulado de Ticio te hubiere yo admitido como fiador,y despus, habiendo estipulado de otro el mismo dinero, yo recibiera fl mismo fiador, no sern co-fiadores, porque son fiadores de diversas estipulaciones.

ceperim, deinde eandem pecuniam ab alio atipulatus alium fideiussorem aceipiam, confldeiussores non erunt, quia diversarum stipulationum fidejussores sunt.
Stlpulatus es, opus arbitratu tuo ante certam diem

44. [45.] IavoL5Nus libro M. Epistolarum.

flor, quodsi effectum non esset, quanti, uL effieiatur opus, locasses, tanti fideinasores cepisti, et quia ojus effectuin non enat, alli locasti, et quum posterior conductor satis non daret, ipse opus fecisti; quaero, an fldeiussor teneatur. Respondit: secun(1) Hal. Vulg.; axBOivet, si odws FI.

44. (45.] JavoLallo; Epstolas, libro II. - Estipulaste que tu arbitrio se hiciera una obra antes de cierto da, pero, por si no se hubiese hecho, recibiste fiadores por tanto cuanto pagaste de arrendamiento para que se hiciera la obra; y como la obra no haba sido hecha, se la diste en arrendamiento otro, y como el segundo arrendatario no
itt escritura orgzaai, Br.

() Taur. segzn correccin del cdice FI; primo, fase rt5

582

DIGESPO.LIBEO XLVI: TTULO 1

dum ea verba stipulationis, quae a te proposita sunt, fldeiussores non tenentur; non enim id fecisti, quod in stipulatione convenerat, id est, opus al non locasti, tametsi postes locasti; ea enim locatio, quam secutus (1) es, perinde est, nc si interposita non esset, etsi etatini tu opus facere coepiases.

diO fianza, tu mismo hiciste a obra; pregunto, si estar obligado el fiador. Respondi: segn las palabras de la estipulacin, que por ti se han ex nosto, no estn obligados loa fiadores; porque no hiciste lo que se habla convenido en la estipulacin, esto es, no diste en arrendamiento la obra otro, aunque despus la diste en arrendamiento; pues el arrendamiento que te atuviste es lo mismo que si no hubiese sido hecho, aunque t hayas comenzado hacer inmediatamente la obra.
45. [46.] SCVOLA; Digeslo, libro VI.Et fiador del vendedor de dos fundos, habindose hecho eviccin de uno, fu demandado por el comprador, y condenado cierta cantidad; se pregunt, si podr ejercitar accin contra el heredero del vendedor antes del da en que fuese compelido ejecutar lo juzgado. Respondi, que ciertamente poda ejercitarla, peroque corresponda al ministerio del juez por justa causa que el fiador fuese defendido, O quedara libre.
mas de Labeon, libro 1.Cuando la ley ha querido

deiussor pro venditore fundorum duorum (2) altero evicto conven tus ab emtore condemnatus est in (3) oertam quantitatcm quacsitum est, an eum herede vonddoris ante diem, quo iudicatum facere compelleretur, agere posait. Respondit, agere quldern posee, sed ex justa causa ad officium iudicia pertinere, que fideiussor aut defendatur, aut liberaretur.
46. j47.J IAVOLENUS libro X. e Posterioribus Labeonis. Quum lex venditionibus occurrere yo-

45. (46.1

SCAEVOLA.

libro VI. Digesorum. - Fi-

46. [47.1

JAVOLSN0;

Doctrina de las obras pstu-

luerit, fideiusaor quoque liberatur co magia, quod per eiusmodi actionem ad reum pervenitur.
47. [48.]
PAPINI.Nus

impedir las ventas, queda tambin libre el fiador, con tanta ms razn, cuanto quepor medio de esta accin se llega al deudor principal.

Si debitori deportatio irroata est, non poese pro co fideiuseorem accipi, seribit lulianus, quasi tota obligatio contra eum extincta sil.. 1.Si tUina in causa peculiari ita fideiusaorem acceperit quantam pecUniam credidero, fide tua esso iubes et emancipatus credat, patri quidem, si non est reus obligatus, (5) non tenebitur, filio vero huaianitatia intuitu obnoxius esse debet.
48. (49.] IDEM libro X. Quaesonum. - Si Titius et Seia pro Maevio fideiusserint, subducta mullere dabimus in solidum adversus Tjtjum actionem, quum scire potuerit, aut ignorare non debuent, mulierexn frustra intercedere. 1.Huic similis et illa quaestio videri potest, ob aetatein si restituatur iniritegrum unus fide iussor, an alter onus obligationis (6) integrum excipere debeat. Sed ita demum alter tot.um irrogandum cal., si postes minor interceasil., pE'Opter incer tum aetatis so restitutionis. Quodsi dolo cieditoris inductus sit minor, ut fideiubeat, non magia creditori succurrendum erit adversus confideiussorem, quam si faeta novatione circumvento minore desideraret, in veterem debitorem utilem actionem sibi dan (7).

libro IX. (4) Quaestionurn.

47. [48.1 PAPINLNO; Cuestiones, Libro 11. Si al deudor lo fu impuesta la deportacin, escribe Juliano, que no se puede recibir fiador por l, como sise hubiera extinguido toda la obligacin contra l. 1.Si el hijo hubiere recibido en negocio perteneciente al peculio fiador en esta forma: dispo nes que quede bajo tu fianza cuanto dinero yo hubiere prestado y lo prestase despus de emancipado, no estar obligado ciertamente al padre, si no est obligado corno deudor, pero debe estar obliga, do al hijo por consideracin de humanidad.
do

y Soya hubieren salido fiadores por Mevio, daremos, prescindiendo de la mujer, accin por la totalidad contra Ticio, porque pudo saber, O no dedi ignorar, que la mujer en vano sale fiadora, 1.Semejante esta es tambin la cuestin de si uno de los fiadores fuera restituido por entero por razn de la edad, deba el Otro levantar ntegra la carga de la obligacin. Pero se le debe imponer toda ella al otro, ii el menor qaJi fiador despus, solamente por razn de lo incierto de la edad y de la restitucin. Mas si por dolo del acreedor hubiera sido inducido el menor ser fiador, no se ha de auxiliar al acreedor contra el co-fiador, no de otra suerte que, si engaado el menor habindose hecho novacin, pretendiese que se le d contra el antiguo deudor la accin til.
49. [50.] EL mismo; Cuestiones, libro XI VIl. Si.el redero he prescindiera del deudor que qued libre por testamento, y demandara It su fiador, le aprovechar al fiador por razn de la falta de probidad del heredero la excepcin de dolo, que le habra debidoaprovechar al deudor, si fuese demandado. 1.Si de dos herederos del fiador uno pagara por error la totalidad, opinan algunos que tiene l
(6) aiIdem nomine eno reas obilgatus non, Vtag. (5 faw-. segn a escritura orrginai; In, inserte la corrcoidn del cdice Fi., 8r. (7) Ial. Vuig.; dite, el cdice FI.

48. [49.]

EL MISMO;

Cuestione.!, libro X,Si Ti-

testamento liberatu.m debitorem heres omittat, fidejussorem autmn eius convenial., proderit exoeptio doli lideiussori propter iinprobitatem heredia, quae prodesse reo debuerat, si conveniretur. 1.Ex duobus fideiussoris heredibus si per errorcm alter solidum exsolvat, quidani putant
(1) non, insertan otros en Ial. (2) tuorum, Ial. (3) SeWn correccin del 6dloe FI.; la, omtela la eoritura oritnal, Br. (4) Taur. 8egtfl correccuin del cddwe FI.; XL, omaeia la escritura original, Br.

49, [50.]

IDSLS

libro XXVII. Quaestionum.Si

DIGESTO_LIBRO ILVI TfTULO

hebete eum condjctjonezn, et ideo manere oblia tum coheredem; cessante quoquo condictione durare obligattonem coheredis probant propterea, quod creditor, qui, duro se putat obligatm, partem ei, qui toturn dedit, exsolverit, nuRam habebit condktionern. Quodsi duo fideiussores accepti fuerint, verbi gratia in viginti, et alter ex duobus heredibus alterios fideiussorjs toturu creditori exsolverit, habebit quidem decem, quae ipso iure non debuit, condictioneni; an autem et alia quinque millia (1) repetere poasit, si fldeiussor alter solvendo est, videndum eat; ab initio enim heres udciussoris sive heredea ut ipse fideinssor, audiendi sunt, ut scilicM pro parte singuli, fldeiussores qui sunt, conveniantur. Severior (2) et utilior est in utroque casu illa sntentia,, solutionein non indebitae quantitatis non debere revocan; quod etiam Epistola Divi Pu (8) significatur in persona fideiusaors, qui totum exsolverat. 2.Quaesitum est, en fideiussor, qui Capuae pecuniam se daturum Romae promisit, si reus promittendi Capuae esset, statim convenir poasit. Dlxi, non magia fideiussorem gonfestim tener, quam si ipse Capuae spopondisset, quum reus adhue Capuam pervenire non potuisset, nec ad rem pertinere, quod hoc latero nemo dubitet, nondum fideiussorein tener, quia neo ipse reus promittendi teneretur; nam e contrario quoque, si quia responderit quoniam debitor Capuae sil, fldeiussorem confestim tener, non habita ratione taciti proprii temporis eventurum, ut eo caen fideiussor conveniatur, ,quo debitor ipse, si Rornae fuisset, non conveniretur. itaque nobis plaeet, fideinasoriam obligationem conditionem taciti temporis ex utriusque persona recuperare, tam re prornittendi, quam ipsius fideiussonis, quoniarn aliad respondentibus contra iuris formam in duriorem condtionem acceptus intelligetur.

la condiccin, yque por lo tanto permanece obliga do el coheredero; y aun dejando de haber la con diccin sostienen que subsiste la obligacin del coheredero por esto, porque el acreedor, que creyndose obligado hubiere entregado una parte al que di la totalidad, no tendr la condiecin. Pero si hubieren sido recibidos dos fiadores, por ejemplo, por veinte, y uno de los dos herederos del otro fiador le hubiere pagado la totalidad al acreedor, tendr ciertamente la condiccin por los diez, que de derecho no debi; pero se ha de ver si podra repetir tambin los otros cinco mil, si el otro fiador es solvente; porque desdeun principio deben ser oidos el heredero los herederos del fiador, como el mismo fiador, saber, para que cada uno de los fiadores que hay sea demandado con arreglo su parte. Ms severa y ms til ea en uno y en otro caso la opinin de que no debe ser revocado el pago de una cantidad que no es indebida; lo que se indica tambin en la Epstola del Divino Po respecto la persona del fiador, que habla pagado la totalidad. 2.Sepregunt, si el fiador, que prometi en Roma que l dar cierta cantidad en Cpua, podra ser demandado desde luego, si el reo de prometer estuviese en Cpua. Dije, que el fiador no estaba obligado desde luego, no de otra suerte que si l mismo hubiese prometido en Cpua, cuando el reo no hubiese podido llegar todava Cpua, y que no hace al caso qu.o en este punto nadie dude que aun no estania obligado el fiador, porque tampoco estara obligado el mismo reo de prometer; porque tambin por el contrario, si alguno respondiere, que, porque el deudor estuviera en Cpua, estaba obligado inmediatamente el fiador, no habida cuenta de su propio tiempo tcito, resultarque el fiador ser demandado en un caso en el que el mismo deudor, si hubiese estado en Roma, no sera demandado. Y as, nos parece parece bie, qe la obligacin fideyusoria reciba la condicin del utiempo tcito por parte de la personado ambos, tanto del reo de prometer, como del mismo fiador, porque, respondindose otra cosa, se entenderla admitido, contra el, tenor del derecho, para una condicin ms gravosa. Un acreedor qued heredero en parte de un deudor, habiendo recibido como fiador al coheredero; por lo que atae ciertamente la porcin de l mismo, la obligacin se extingue pr razn de la confusin, , lo que es ms verdadero, por la tuerza del pago; pero por parte del coheredero la obligacin est salvo, no la fideyusorla, sino la hereditaria, porque la mayor extingue la menor.
51. [52.] EL MISMO; Respueslas, libro Iii. - La accin se ha de dividir entre aquellos que determinaron prestar su fianza por la totalidad y por partes viriles. Diversa cosa ser habindose expresado estas palabras: 4diapones que quede bajo tu fianza la totalidad una parte viril? porque en este caso ser conveniente que desde un principio no deba cada uno sino porciones viriles. 1.El fiador, que en su propio nombre en el del reo de prometer paga una parte de la suma, no debe rehusar aceptar el juicio respecto su porcin, hecha la divisin del residuo; porque es conveniente que se divida entre aquellos que son solventes la cantidad que al tiempo del litigio debe cada uno;

Debitori creditor pro parte heres extitit acoepto coherede fideiussore; quod ad ipsius quidem portionem attinet, obligatio ratione confusionis interoidit, ant, quod est venus, solu.tionis polestate; sed pro parte coheredis obliatio salva est, non fideiussorii, sed hereditaria, quoniam maior tollit minorem. 51. [52.] Inut libro iii. flespoasorutn.. - Inter coa fldeiussores actio dividenda elt, qui solidum et partes viriles fide sua case iusaorunt. Diversum erit verbis ita conceptis: solidum aut partem virilera fide tua case iubes? tuno enim ab mujo non nial viriles partes singulos debere conveniet. 1.Fideluesor, qui partem pecuniae ano nomine ve re promittendi aolvit, quorninus residui divisione facta portionis iudicium accipiat, recusare non debet; eam enim quantitatom mier eos, qui solvendo sunt, divid convenit, quam liLia (4) tempore singuli debent; sed humanius est, si et (5) alfi) Tau'-. s.$si ta w,rura orgu*a1 muja, om tela a s.crie-a orgteai, Br. vior, iaL. VuZ9. (i)

50. [51.]

IDEM

libro XXXVII. Quaesdionum.

50. [51.1 Et

MisMo;

Cuestiones, libro XXXVII.

Dlvi Radrisal, Vutg. contesta*se, mera VZg, (5) non poret, Vig.

M4

DIGB$TO.LIB30 XLVI: TITULO 1

ter solvendo sit litis contestationis tempore, per eXceptionezn ci, qui solvit, succurri. 2.Duo re promittendi separatim fideiussores dederunt; nvitua creditoi nter omnes fidetussores actiones dividere non cogitur, sed inter eos duntaxat, qui pro singulis intervenerunt; plane si velil actionem suarn inter omnes dividere, non cnt prohibendus, non inagis, quam si duos reos pro partibus convenjr$t. 3.Credtor pignus distrahere non cogitur, 81 fideiussorem simpliciter aceeptum omisso pignore velit convenire. 4. Quuni nter fideiussores actione divisa quidain post litem eootestatam solvendo esse desierunt, ea res ad onus eius, qui solvendo est, non pertinet, nec auxilio defendetur aetatis actor; non omm deceptus videtur jure cominuni usus. 5.--Bonis damnati fideiussoris fisco vindicatis inter tldeiussot-es actio postes si divid coeperit, ut heredis, ita fisi rationem haber oportct.

pero es ms equitativo, que, si tambin el otro fuera solvente al tiempo de la contestacin de la domanda, se auxilio con excepcin al que pag. 2.Dos reos do prometer dieron por separado fiadores; contra su voluntad no es obligado el acreedor dividir las acciones entre todos los fiadores, sino solamente entre aquellos que fueron fiadores por cada uno; mas si 'do dividir su accin entre todos, no se le habr de prohibir, no da otra suerte que si demandase por sus partes los dos deudores. 3,El acreedor no es obligado enajenar la prenda, si, prescindiendo de laprenda, quisiera demandar al fiador aceptado simplemente. 4.Cuando habindose dividido la accin entre los fiadores algunos dejaron de ser solventes despus de contestada la demanda, esto no correspondC fi cargo del que es solvente, y el actor no se defiende con el beneficio de la edad; porque no se considera engaado el que us del derecho comn, 5.Habiendo sido reivindicados para el fisco los bienes de un fiador condenado, si despus se hubiere comenzado a dividir entre los fiadores la accin, se debe tener cuenta, como del heredero, as tambin del fisco. quebranto de la prenda perdida por ruina va fi riesgo tanto del fiador, como del reo de prometer; y no har al caso que el fiador haya sido admitido as: por cuanto de menos se hubiere podido recobrar con el precio de la prenda vendida; porque fu conveniente que en estas palabras est tambin todo comprendido. 1.Dividida la accin entre los fiadores, si el condenado hubiere dejado de ser solvente, el fraude la morosidad causar perjuicio fi los tutores, que pudieron perseguir al condenado; pero si constare que la accin se dividi entro los que no eran solventes, se implorar nombre del pupilo el beneficio de la restitucin. 2.Fu conveniente que los fiadores dados por los colonos estuvieran obligados tambin por razn M importe de la dote de los predios, porque tambin esta especie de negocio lleva consigo el vinculo de la locacin. Y esto no cambia porque inmediatamente, transcurrido algn tiempo, hayan comprometido su fianza. 3.Siendo muchos los mandantes para que se preste una misma cantidad, si uno solo fuera elegido en el juicio, no quedan libres aunque haya seido la absolucin, pero todos quedan libres handose pagado el dinero.
52. [53.] EL

ruina pignoris daLnnum tam fideiussoris, quarn rei promittendi periculum spectat; nec ad rem pertinebit, fldeiussor ita siL acceptus: quanto miaus ex pretio pignoris distracti servari potuenit; istis enim verbis etiam lotum contineri convenit. 1.inter fideiussores actione divisa condemnatus si desierit cose solvendo, fraus vel segnitia tutoribus, qui iudicatum persequi potuerunt, damnum dabit; quodsi divisam actionern hiten eos, qui non erant solvendo, constabit, pupilli nomine restitutionis auxilium implorabitur. 2.Fideiu8sores a colonia datos etiam ab peconiam dotis praediorum tener convenit, quum ea quoque species locationis vinculum ad se trabat. Neo mutat, confestfm, an interiecto tempere fideni suam adstrinxerunt. 3.Plures eiusdein peeuniae eredendae mandatores, si unus judicio eligatur, absolutione quoque secuta non liberantur, sed omnes liberantur pecunia soluta.
53. [54.] IDEM libro XV. Rcsponsorunt.. Capi. Lis postulati fldeiussores ex contractu citra ullam praescriptionern a creditore, qui reurn postulabit, recto convenio ntur.

52. [58.J IDEM

libro XI. Rcspon.sorurn.Amissi

mismo; Respuestas, libro XI. - El

58. [54.} EL MISMO; ReSpW?Stas, libro XF.Los fiadores del acusado de delito capital son vlidamente demandados en virtud de contrato, sin ningunaprescripcin, por el acreedor que acus al reo. 54. [55.] PAULO; Cuestiones, libro III. - Si al contratar la prenda hubiera sido engaado el acreedor, que recibi fiador por un mtuo, ejercita la accin pignoraticia contraria; en cuya accin vendr comprendido lo que le interesa al acreedor; pero esta accin no podr gravar al fiador, porque ste no obliga su fianza por la prenda, sino por eldinero dado en mtuo.
55. [58.] EL MISM; C'ucsonc, libro XL - Si e Soya hubiere yo estipulado as!: ,promeLes dar cuanto dinero yo le hubiere prestado en alguna

in pignore contrahendo deceptus siL creditor, qui fideiussorem pro mutuo accepit, agit contraria pignoraticia actione; in quam actionem veniet, quod interest creditoris; sed ea actio ffdeiussorem aflorare non poterit, non enim pro pignore, sed pro pecunia mutua fidem suam obligat (1).
55. [56,J IDEM libro XI. Quaestionum. - Si ita stipulatus a Sejo fuero: quantam pecuniam Titio quandoque credidero, dore spondesb et fldeiMsso(1) JaL, obIige, el cdcUc. FI.

54. [55j

PAULUs

libro 11. Quaestinwn. - Si

IGESTO.-LIBBO

xivi: TTULO 1

585

res accepero, deinde Titio saepius credidero, nemPC Seius En omnes summas obligatus est, et per hoc fldeiussores quoque, et id, quod ex bonis eius servari potes, orn ni1bus aequo jure profi cero debet.

ocasin Ticio y hubiere yo recibido fiadores, y despus yo te hubiere prestado muchas veces Ticia, ciertamente que Seyo se oblig por todas las sumas, y por ello tambin los fiadores, y lo que se puede cobrar de los bienes de aquel les debe aprovechar con igual derecho todos. alguien hubiere sido fiador de uno que no fuese liberto, y que hubiese juradoque prestarla servicios, no estar obligado. 1,-Asimismo, si un hito estipulara de un padre, un esclavo de su seriar, no est obligado el fiador aceptado, porque no puede estar obligado por uno mismo y para l mismo. Luego por el contrario, habiendo el padre estipulado del hijo, del esclavo el dueo, esta obligado el fiador aceptado. 2.-Dice Pomponio, que si hubieres dado en mutuo sin estipulacin dinero ajeno como tuyo, tampoco esta obligado el fiador. Luego gqu se dir si habindose consumido el dinero naciera la condiccin'f Opino que el fiador habr de estar obligado;porque es considerado aceptado para toda causa, que puede nacer de esta entrega de dinero. 3.-Se puede admitir fiador por la accin de hurto; asimismo por el incurri en la ley Aquha; diversa es la causa de las acciones populares. fiador no puede ser demandado antes que deba el deudor.
58. [57.] EL MISMO; Cuestiones, libro XV. - Si

56. I5.1 IbEM libro XV. Qaacstionum.. -Si quis pro eo, qui libertus non esset, et operas praestiturum se iurasset, fideiussor cnt, non tenebitur. 1.-Item si flhius a patre, vel servus a domino stipuletur, neo fideiusor acceptus tenetur, quia non potest pro eodem et eidem csse obligatus. Ex diverso ergo patre a filio, vol domino a servo stipulato fldeiussor acceptus tenetur. 2.-Si numos alienas, quasi tuos, mutuos dederis sine etipulatione, neo fideiussorem teneri Pomponius ait. Quid ergo, si consumtis nunhis naBcatur condictio? Puto, fldeiussorem obligatum fore; in omnem onim causam acceptus videtur, quae ex ea numeratione nasci potes. 3.-Pro furti actione fldeiussor accipi potest; item pro eo, qui in legem .Aquiliarn commisit, diversa causa est popularium actionuru.
57. [58.] SCAEVOLA libro XVIII. QuaesUonurn, Fideiussor, anlequam reus debeat, convenir non potest.

57. [58.1 ScEvoLa; Cuestiones, Libro XVIII.-El

58. [59.] PauLes (1) libro XXII. Qaaestionum. -Si a colono spulatus fldeiussorem accep, una atipulatio est plurium pousionum; et ideo ja universis pensionibus fideiussor tenetur, 1.-Quum fasto suo reus principala obligationem perpetuat, etiain fideiussoris durat obligatio, veluti si moram fecit ja Sticho solvendo, el a deeessit. 59. [60.] losat Libro IV. Responsorum.-Paulus respondit, fideiussorem, ja quem pignora a (2) confideiussonibus.data transiata sunt, non emtoris loco substitutuin vEden, sed eius, qui pignora secepit; et ideo rationem fructuum et usurarum haber oportere. cunque reus ita liberatur a ereditore, ut natura debituin rnaneat, tener fideiussorem reapondil, quum ver<>-genere novationis transeat obligatio, fideiussorem aut jure, ant exceptione liberandum.
60. [81.1 SCAEVOLA

58. [59.] PAULO; Cuestiones, Libro XXII. - Si habindo yo estipulado de un colono recib fiador, hay una sola estipulacin de muchas pensiones; y por lo tanto, el fiador est obligado por todas las pensiones. 1.-Cuando por hecho suyo perpeta el deudor principal la obligacin, subsiste tambin la obligacin del fiador, por ejemplo, si fu moroso en entregar Stico, y ste falleci.
59.'[60.] EL MISMO; Respuestas, libro ] V.-Paulo respondi, que el fiador quien fueron transferidas las prendas dadas por los co-fiadores, no es considerado substituido en lugar del comptador, sino en el del que recibi las prendas; y por esto se debe tener cuenta de los frutos y de los intereros.

Libro 2. Responsorum..-Ubi-

80. [81.] ScvoLa; Respuestas, libro 1. - Respondi, que cuando el reo es librado de la obligacin por el acreedor, de suerte que la deuda subsista naturalmente, est obligado el fiador; pero cuando la obligacin pase por una especie de novacin, el fiador ha de quedar libre 6 de derecho, mediante excepcin. 61. (62.] PAULO; Respuestas, libro XV. - Si, como es expone, al darse dinero en mtuo se convino que fuese pagado en Italia, se ha do entender que el demandante contrat tambin del mismo modo. 62. [63.] ScEvOLA, Respuestas, libro V. - Si el fiador hubiere requerido al acreedor para que compeliese al deudor pagar el dinero, para que enajenase la prenda, y l hubiere dejado de hacerlo, podra el fiador rechazarlo con la excepcin de dolo malo'l Respondi, que no poda. (3) Taur, segn correccin del 064o4 FI.; eso rttura original, Br. solvexidum, 14

61. [62.] PauLus libro XV. Responaorum. -Si, ut proponitur, quum pecunia mutua daretur, ita convenit, ut in Italia solveretur, intelligendum, mandatorem quoque simili modo contraxiase. ftdeiussor creditori denuntiaverit, ut debitorem ad solvendm (3) pecuniam compelleret, ve] pignus distraheret,sque cessaverit, an possit eum fideiussor dolj mali exceptione summovere Respondit, non posas.
02.-[63.] SCAEYOLA libro V. Responsorum.-Si

(1) Oaluu, Vulg. (2) a, considrase anadzda por antiguos copistas. TOMO 111-U

586

DIeB8TO.-LIBRO

xi.vi:
63.

TfTtJLO 1 [64.1 EL MISMO;

68. [04.] IDnM libro VI. Rcsponsorwn. - Inter creditricem et debitorem pactum intercesserat, ut, si centum, quae mutua dederit, ubi primum patita fuissent, non solverentur, ornamenta pignori data inra certum tempus Iiceret ej vendere, et si quo minoris veniissent, quod que (1) sortis vel usurarum nomine deberetur, id creditrici redderetur, et fldeiussor acceptus esi; quaesitum est, an fideiussor in universam summam obligan potuerit. Reapondit, secundum ea, quao proponerentur, tener fideiussorem in id, quod minus ex pignorrbus venditis red actum esset. 54. [05.3 HRItM00ENrANUS libro 11. iuris Epitomarum. - Fideiussor, qui minori viginti quinque
annis pecuniam obtulit, et in publico loco motu in integrum restitutionis consignatam deposuit, confestim experini mandati poterit.

tre una acreedora y un deudor haba mediado pacto, para que, si los ciento, que hubiere dado en mtuo, no fueran pagados tan pronto coma hubiesen sido pedidos, le fuese fi ella licito vender dentro de cierto tiempo los ornamentos dados en prenda, y que si hubiesen sido vendidos por menos, se le reintegrase fi a acreedora todo lo que se le debiese por razn de capital de intereses, y se recibi fiador; se pregunt, si el fiador se habr podido obligar fi toda la suma. Respondi, que, segn lo que se expona, el fiador est obligado fi lo que de menos se hubiese recobrado de las prendas vendidas.

Respueslas, libro VI.-En-

64. [85.] HaRMOGENIANO; Eptome del Derecho, libro 11.-El fiador que ofreci una cantidad al menor de veinticinco aos, y por miedo fi la restitucin por entero la daposit sellada en un lugar pblico, podr ejercitar desde luego la accin de mandato.

Sicut reus pnincipalis non alias,quam si de sus persona promittat, obligatur, ita fideiussores non alias tenentur, quarn si se quid daturos vel facturos promittant; nam roum principalem daturum ve facturum aliquid frustra promittunt, quia factum alienum inutiuiter promittitur.

85. [66.1 IDEM libro VI. iuris Epitomarum.-

VI.- As como el deudor principal no se obliga de otra suerte, sino si prometiera respecto fi su persona, as tampoco estn obligados los fiadores de otro modo, sino si prometieran que ellos darn harn alguna cosa; pues en vano prometen que el deudor principal dar har alguna cosa, porque se promete intilmente un hecho ajeno. - Si un esclavo ajeno sali fiador por Ticio y pag, Ticio queda libre, si el seor determin ejercitar contra l la accin de mandato; porque se considera que el que ejercita la accin de mandato ratifica el pago. bro 1IJ. - Habiendo utilizado la excepcin, que te deba favorecer, fuiste condenado por injusticia del juez; no se te dar nada por razn del mandato, porque es ms equitativo que la injusticia que se te hizo quede en ti, que no que se transfiera fi otro; por supuesto, si por culpa tuya diste causa para la condenacin injusta. cret, que los fiadores de los magistrados no doblan ser demandados por la pena multa, que no hubiesen prometido. 1.-Petronio Talo y otros hablan salido fiadores de ciento al ao por Aurelio Rmulo, arrendatario de tributos, el fisco haba ocupado, como obligados fi l, los bienes de Rmulo, y demandaba tanto por el capital, como por los intereses, fi los fiadores, los cuales suplicaban; leda la escritura de afianzamiento, corno quiera que se haban obligado solamente por ciento al ao, no por todo el arrendamiento, se decret, que los fiadores no estaban obligados a los intereses, sino que todo lo que se hubiese recogid de los bienes fuese aplicado primeramente fi los intereses, y el resto al capital; y que as deban ser demandados los fiadores por lo que hubiese faltado, fi la manera que cuando las prendas son vendidas por el acreedor. 2.-No pueden ser demandados los fiadores, habiendo quedado libre por transaccin el deudor.
68. [89.] EL MISMO; 87. [88.] EL MISMO; 88. [87.] PAULO;

65. [86.1 EL MISMO; Epitome del Derecho, libro

68, [67.3 PAuI.us libro 1. ad Neratium.-Si servus alienus pro Titio fidoiussit et solvit, liberatur Titius, si dominus mandati contra euni agere institult; nam qui mandati agit, ratanu habere,solutioneni videtur. 87. [68.] IDEM libro II!. ad Nc,ratiam. - Exceptione quae tibi prodesse debebat, usus iniuria uudieis damnatus es; nihil tibi praestabitur iure mandati, quia iniuriam, quae tibi facta est, penes te manene, quam ad alium transferri aequius est, scilicet si culpa tus iniustae damnationja causam praebuisti.
68. [69.1 IDEM libro 111, Decr'etorum. - Fideiussores magistratuum in poenam ve mulctam, quam non spopondissent, non debere convenid decrevit (2). 1.-Pro Aurelio Romulo, conductore vectigalis, centum annua Petronius Thallus. et ah fideiusserant, bona Romuli fiscus ut obligata sibi occupaverat, et converiiebat fideiussores tarn in sortem, quam in usuras, qui deprecabantur; lecta subseriptlone fideiussionis, quoniam in sola centum annua se obligaverant, non in omnein conductionem, de. crevit (3), fldeiusnoros in usuras non tener, sed, quidquid ex honis fuisset redactum, prius in usuras cedere, reliquum in sortem; et ita in id, quod defuisset, tldeiussores conveniendos exemplo pignorum a creditore dustractorum.

Comentarios Neracio, libro I.

Comentarios ci Neracio, li-

Decretos, libro 111.-Se de.

2.-Non poasunt convenir fideiussores liberalo reo transactione. -Tutor datus eius filio, cui ex fldeiussoria causa
(1) quaw'quod, Jal. VrLlg. (5) Imperator, murta Vulg.

09. [70.) TRYPHOHINUS

libro IX. Disputaionum.

68. [70.] TaIFONiNO; Disputas, libro IX. - El tutor dado al hijo de aquel fi quien estaba obligado
( Iinperator, tnurte Vlg.

DIGESTO.LIBRO XLVI: TfT(Jw 1

587

obligatus erat, a semot ipso exigore debe; et quamvis tempore liberatus erit, tarnen tutelae iudicio eo nomine tenebitur; item heres eius, quia cum oc ob tutelam, non ex ficleiussione agitur. Et quamvis non quasi fideiussor, sed quasi tutor solverit, etiam si tempore liberatus est, mandati actionem eum haberc adversus reum promiltendi, dixi; haeret enim in utraque causa adhuc illius debiti persecuho, nam eius solutione liberavit (1) reurn promit-. tend obligatione, in quam pro eo fldeiusserat; et non titulus actionis, sed debiti causa respicienda est. Lioet enim is tutor, qui fideiussor apud pupillum pro eo (2) ost obligatus, solvit se auctore pupillo, quia reo promittendi liberato et ipse tutor idemque fideiussor liberabitur, quod sua auctoritate efficere non potest, (amen, et, si non pro se solvendi animo sed pro Tidu tcit, ut maxime eum liberet, habeLit cum eo mandali actionem.

por causa fideyusoria debe cobrar de si mismo; y aunque haya quedado libre por el tiempo, estar, sin embargo, obligado por tal motivo por la accin de tutela; asimismo su heredero, porque contra l se reclama por causa de la tutela, no por virtud de la fianza. Y aunque hubiere pagado no como fiador, sino cmo tutor, dije, que, tambin si quedo libre por, el tiempo, tenia l la accin de mandato contra el reo de prometer; porque en una y en otra causa esta todava inherente la persecucin de aquella deuda, pues con su pago libr al reo de prometer de la obligacin para la que habla salido fiador por l; y no se ha de atender al ttulo de la accin, sino la causa de la deuda. Porque aunque este tutor, que respecto al pupilo se oblig como fiador por aqul, le pag al pupilo con su propia autoridad, como quiera que habindo quedado libre el reo de prometer se librar l mismo, que es tutor y fiador, lo que no puede hacer por su propia autoridad, sin embargo, aun si no lo hizo con nimo de pagar por s, sino por Ticio, principalmente para librarlo, tendr contra l la accin de mandato.

nibus.Si a reo sub conditione (3) fuero stipulatus, potero fideiussorem et in hane, et in aliam' conditionem obligare, si modo eas coniungam; nisi anita utraque extiterit, non tenebitur, quum reus ex una conditione teneatur; quodsi eas disiungam, durior lit conditio fldeiussoris, nec (4) ob id obligatur, quippe sive communis utriusque conditio extiterit, sive alterutra, videatur apprehendi, quum reus non aliter teneatur, quam si communis extiterit. Ant igitur aullo modo tenebitur fideiussor, aut, quod magia est, (5) tenebitur, si prius extiterit coinmunis.

70. [71j GAYo; De 1s obUjacknes verbales, libro 1. - Si yo hubiere estipulado del reo bajo condicin, podr obligar al fiador as esta como aquella condicin, si yo las juntare; porque si no se cumplieren ambas, no estar l obligado, cuando el reo lo est en virtud de unasola condicin; pero si yo las separase, se hace ms dura la condicin del fiador, y no se obliga por esto, porque ya si se cumpliere la condicin comn de ambos, ya si una otra, se considerara comprendido, cuando el reo no est obligado de otra suerte, sino si se hubiere cumplido la comn. As!, pues, el fiador no estar obligado de ningn modo, , lo que es ms cierto, estar obligado, si antes se hubiere cumplido la condicin comn. 1.Sub diversis quoque conditionibus si ue 1.Si hubieren sido interrogados tambin bajo rint interrogati, interest, utra coruni (6) prior excondiciones diversas, importa saber cul de ellas se titerit; si reo iniuncta, tenebitur etiam fideiussor, se haya cumplido primero; si la impuesta al reo, esquum conditio eme extiterit, tanquam si statirn ab tar obligado tambin el fiador, cuando se hubiere initio reus puro, fideiussor sub eonditione acceptus cumplido su oondicin,eomo si inmediatamente desde el principio el reo hubiese sido aceptado puramnesset. Ex diverso autora, si fideiussoris conditio prior extiterit, non tenetur, perinde ac si etatini te, y el fiador bajo condicin. Mas por el contrario, si se hubiere cumplido primero Ja condicin del fiaab initio puro aceeptus esaet, reo sub conditione obligato. dor, no est obligado, lo mismo que si inmediatamente desde un principio hubiese sido aceptado puramente, habindose obligado el reo bajo condicin. 2.Si reo in fundum oblgate fldeiussor in 2.Si estando el reo obligado por un fundo se usumfructum accipiatur, quaesitum est, utrum obli- recibiera fiador por el usufructo, se pregnt, si se obligar el fiador como por menos, 6 si no se obligeturfideiussor quasi in minus, an non obligetur, gar, como por cosa distinta. A nosotros nos parequasi in aliud. Nobis in eo videtur dubitatio case, ce que la duda consiste en si el usufructo es parte ususfructus para re sil, an proprium quiddam; sed de la cosa, 6 alguna cosa distinta; pero como e[ usuquum ususfruetus fundi ma est, ineivi)e est, fidefructo es un derecho del fundo, es contrario al deiussorem ex sua promissione non tener. recho civil que el fiador no est obligado en virtud de su promesa. 3,De tal modo se puede recibir del esclavo 3.Adeo a servo potest fideiussor accipi, uL fiador, que tambin el mismo dueo recibir de l ipse quoque dominus in id, quod sibi debetur, fldavlidamente fiador por lo que l se le debe; y iussorem ab eo recto accipiat; quera fideiussonem nada impide que tambin este fiador sea interrogaetiarn ab co ipso servo interrogan, nihil impedit. do por este mismo esclavo. 4,Si tu hubieres estipulado de un furioso, es 4.Si a furioso stipulatus fueris, non poase te cierto que no puedes recibir fiador, porque no sofldeiussorem- aceipere eertum est, quia non solum ipsa atipulatio nulia intercessisset, sed no nego- lamente habr sido nula la estipulacin que medi, tium quidem ullum gestum intelligitur. Quodsi pro sino que se entiende que no se hizo ciertamente

70. [71,] Giius Ubro 1. de cerborum Obllgo,tio-

(1) Taur.; liberabit, el cdice FI., Br. (5), reo, & m4,en Interior del cdice Pl. (5) Hal. V&g.; eoudittonem, el Cdice FI. (4) atqae por nec, Ilal.

(5) Taur. segn la escritura origieal; ita, inserte a co.. rreocin del c4dmce FI., Br, (6) eanua, Ha. VuIg.

588

DIGR8TOLTBRO XLVI: TfTULO 1

furioso jure obli gato fideiusorem aceepero, tenotur fideivasor. 5.Id, quod vulgo dictum cgt, malefLciorum ftdeiussorein accipi non posse, non sic intelligi debet, ut in poenam furti le, cui furtum factuin est, fideiussorein accipere non poasit; nam poenas ob maleficia solvi, magna ratio suadet; sed ita potius, nL qui eum alo, oum que furtum admiait, in partem, quam ex furto sibi restitui desiderat, fidejussorern ob1iare non posait; et qui alieno hortatu ad furtum faciendum provectus est, no in furti poena ab co, qui hortatus est, fideiussorcm accipere possiL; in quibus casibus illa ratio impedit deiussorern obligan, quia scilicet in nullam rationein adhibetur fideiussor, quum fiagitiozae re societas coita nullam vim habet,
71. [72.] PAULUS

ningn negocio. Mas si yo hubiere recibido fiador por un furioso obligado con arreglo derecho, esta obligado el fiador. 5.Lo que vulgarmente se dijo, que no se puede recibir fiador por los delitos, no se. debe entender de modo que no pueda recibir fiador para la pena del hurto aquel . quien se le hizo el hurtos porque una poderosa razn aconseja que se satisfagan penas por los delitos; pero ms bien de modo que no pueda uno obligar al fiador respecto ti. otro, con el cual cometi eh hurto, por la parte que del hurto desea que fi l se le restituya; y que el que por instigacin de otro fu llevado fi cometer el hurto no pueda recibir del que lo instig fiador por la pena del hurto; en cuyos casos, aqueIla razn impide que se obligue el fiador, porque ciertamente por ninguna razn se da fiador, no teniendo fuerza alguna lasociedad formada con un objeto criminoso.
71. 172.) PAULO; Cuestiones, libro IV. - Uranio Antonino fu mandante respecto fi Aurelio Palma fi favor de Julio Polion y de Julio Rufo, que reciban dinero en mutuo, de modo que los dos se constituyeron reos de la misma deuda; los bienes de Julio fueron fi poder del fisco; y de la misma manera el fisco le haba sucedido al acreedor; alegaba eh mandan te, que l haba quedado libre por derecho de confusin, porque el fisco les haba sucedido tanto al acreedor, como al deudor; y fila verdad, si hubiese habido un solo deudor, yo no dudara que, as como el fiador, habra quedado libre tambin el mandante; porque aunque, demandado fijuicio el deudor principal, no se libre el mandante, sin embarg, cuando el acreedor sucedi al deudor, se libra tambin el mandante, como habindose extinguido la obligacin por razn del pago, porque uno no puede ser mandante por una persona respecto fi ella usina. Mas cuando hay dos reos de prometer, yel acreedor qued heredero de uno, es legtima la duda sobre si tambin el otro qued libre, como si se hubiese pagado la suma, si solamente qued exenta la persona, habindose confundido la obligacin. Y opino, que con la adicin de la herencia se exime la persona con la confusin de la obligacin, pero tambin quedan libres los agregados por virtud de esta persona, por la razn de que no pueden estar obligados por uno mismo respecto fi este mismo, de suerte que, as como no pueden comenzar fi obligarse, tampoco permanecen obligados. As, pues, no queda libre el otro deudor de la misma suma, y por esto, ni su fiador su mandante, porque como ste puede elegir en la accin de mandato aun al acreedor, le habr de competer la excepcin de dolo malo, si hubiere comenzado fi ser demandado, pero contra el otro deudor puede el acreedor ejercitar la accin, por la totalidad, si no hubiere habido sociedad, por una parte, si fueron socios. Mas si el acreedor fuere heredero del fiador, el fiador del acreedor, opino que es conveniente que el reo no quede libre con la confusin de la obligacin. 1.Si supusiramos que uno de los reos de prometer pacto que no se le pidiera fi l, y despus pag el mandante, pudo demandar con la accin de mandato tambin fi aquel con quien pact;porque el pacto del acreedor no extingue la accin de otro. 2.Esta determinado que s obliga el mandante aunque le mande, al que lo haya de prestar fintors, que preste el dinero.

nius (1) Antoninus pro lulio Pollione et mho Rufo pecuniam mutuam accipientibus, ita ut duo re (2) eiusdeni debiti fuerint, apud Aurelium Paimam mandator extitil; lulli bona ad fisoum venerunt (3); similiter et creditori fLscus successorat; mandator aliegabat, se liberatum jure confusionis, quia flscus tam ereditori, quam debitori suecesserat; et quidom, si UflU8 debitor fuisset, non dubitabam, sicut fideiussorem, la et rnandatorem liberatum cese; quamvis enim, iudicio convento principal debitore, mandator non liberetur, Lamen ubi successit creditor debitori, veluti solutionis jure sublata obhigationo etiam mandator liberatur, vel quia non potest pro eodem apud eundem quis mandator case. Sed pium duo re promittendi sint, et alter hieres extitiL creditor, justa dubitatio est, utrum alter quoque liberatus caL, ao si soluta fuisset pecunia, an persona tantum exemta, confusa obligatione. Et puto, aditione hereditatis, confusione obligationis eximi personam; sed et accessiones ex eius persona liberar propter illam rationem, quia non poasunt pro eodem apud eundem obligati case, ut, quemadmo.dum incipere alias non possunt, ita nec remaneant. Igitur alterum reurn eiusdem pecunias non liberarari, ci per hoc nec fideiussorem vol mandatorem eius, plano quia is mandati ludicio eligere potest vol ereditorem, competituram ci exceptionem do mal, si eoeperit convenir, eum altero autem reo vel in solidum, si non fuerit societas, vol in partem, si ascii fuerunt, posee creditorem agere. Quodsi creditr fldeiussori herce fuerit, vol fidsiussor ereditori, puto convenire, confusione obligationis non liberan reum.

libro IV. Qr4ae8ionunt.&ra-

1.Si ponamus unum ex reispromittendi pactum osee, no a se peteretur, deinde mandatorern solvisse, mandati iudicio convenire potuit etiam eum, cum quo pactuni est; non enim pactum creditoris tollit alienani actioneni. 2.PlaceL mandatorem tener, etiamsi foeneraturo (4) creditoni mandet pecnniam eredere. 72. [72.] GAIUS libro Iii. de cerborurn Obliga(1) Vrguiu, Ial. Vuig. (2) In solidam inserta Vulg.

72. [73.] GAYo; De las obligaciones cerbalrs, Ii(5) Taur.; venicruni., ci cdice Fi., Dr. (4) foenorator, Hal. Vutg.

DIGESTO.LIBROXLVI: TITULO U

589

iorubu.LSi fdeiussori sub conditione obliga(, si

navis ex Asia venerit, quem sub hoo modo aceepi, ut usque ad tempus vitae suae duntaxat obligaretor, pendente conditione acccpttim latum fuerit, etis fideiussor adhuc pendente conditioe iiortuus fuerit, confestim a reo petare possurn, quia existens conditio noque obligationern in personam iam mortul eflicere, neque acceptilationem confirmare possiL

bro lii. - Si al fiador obligado bajo esta condicin, si la nave hubiere llegado da Asia, 8. quien yo acept de modo, que solamente estuviese obligado por el tiempo de su vida, yo le hubiere dado por cumplido estando pendiente la condicin, y el fiador hubiere fallecido estando todava pendiente la condicin, puedo reclamarle inmediatamente al deudor, porque la condicin al cumplirse ni puede producir obligacin respecto 8. la persona del ya fallecido, ni confirmar la aceptilacin,

73. [74.] PAULUS libro LXXVI. ad Edicum. Quum procurator in rem agebat, cautionem dederat, ratain rem dominum habiturum; postea victo co dominus reversus iterum de radem re agitabat, et quum reus haberet possessionem, et (1) nolult eam restituere, et ideo magno condemnatus est,in amplius fideiussores non tenentur; boc enim non debet imputan fideluasoribus, quod ille propter suam poenam praestitiL TIT. II DE NOVATION1US ET DELEGATIONIBUS [Cf. Cod. VIII. 42. (41.)]
1. ULPINUS libro XL VI. ad Sabinum.Novatio est pnioris debiti jo aliani obligationcm, ve civilem ve naturalem, transfusio atque transiatio, hoc est, quum ex praecedenti causa ita nova constituatur, ut prior perimatur; novatio enim a novo nomen accepit, et a nova obligatione.

78.J74.] PAULO; Coinenlarios al Ediclo, libro LXX Vi. - Al ejercitar un procurador la accin real, habla dado caucin de que su principal ratificara el negocio; despus, habiendo sido l vencido, promova de nuevo litigio sobre el mismo asunto su principal, que habla vuelto, y teniendo el reo la posesin, no quiso restituirla, y por esto fu condenado en gran cantidad; los fiadores no estn obligados 8. lo que excede, porque no debe imputrseles 8. los fiadores lo que l pag por su propia pena. TITULO II DE LAS NOVACIONES Y DE LAS DELEGACIONES
[Vase cd. VIII. 42. (41.)]

1.lliud non interest, qualis processit obligatio, utrum naturalis, en civilis, an honoraria, et utrum verbis, an re, an consensu; qualiscunque igitur obligatio sit, quae praecessit, novan verbis potest, dunimodo sequens obligatio aut civiliter teneat, aut naturaliter, utputa si pupillus sine tutoris auctoritate promiserit.
2. IDEM libro XL Vi II. ad Sabinum. - Omnes res transire in novationem possunt; quodeunque enim sive verbis contracum est, sive non verbis, novari potest, et transire in verborum obligationeni ex quaecunque obligatione, dummodo aciamus, novationem ita demum fien, si hoc agatur, ut novetur obligatio; ceteruni si non hoc agatur, duae erunt obligationes. 3. POMPONiUS libro I. ad Sabinum. - Cui bonis interdictum cgt, novare obligationem suam non potest, nisi meliorem suam conditionem fecerit.

1. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XLVI. - La novacin es una transfusin y traslacin de una deuda anterior a otra obligacin, civil natural, esto es, cuando por virtud de otra causa precedente se constituye una nueva, de modo que se extinga la primera; porque la novacin recibi su nombre de la palabra nueva, y de obligacin nueva. 1.No importa qu obligacin haya precedido, si natural civil, honoraria, y si vebal, real, consensual; as, pues, cualquiera que sea la obligacin que haya precedido, se puede novar con palabras, con tal que la siguiente obligacin sea vlida civil naturalmente, como por ejemplo, si el pupilo hubiere prometido sin la autoridad del tutor. 2. EL ailsMo; Comentarios Sabino, libro XLVIII. - Todas las cosas pueden ser comprendidas en la novacin; porque todo lo que se contrato 6 con palabras, sin palabras, puede ser novado, y pasar de una obligacin cualquiera obligacin 'verbal, con tal que sepamos que la novacin se hace, solamente si esto se hiciera para novar la obligacin; mas si esto no se liicieraasi, habr dos obligaciones.
S. PoMPoNio; Comentarios 4 Sabino, libro 1. Aquel 8. quien se le pusq.intcrdiccin en sus bienes no puede novar su obligacin, 8. no ser que hiciere mejor su propia condicin.

4. Ui.pi-.r'ius libro V. ad Sabinunz. Si ususfructus debitorem meum delegavero tibi, non novetur obligatio mea,-quamvis exceptione doli, vel in factum tutus debent case adversus me te, qui delegatus fucrit; et non solum donec manet eius (2) usasfruetus, cui delegavi, sed etiam post interitum eius videbiinus, quia etiarn hoc incommodum sentit, si post morteLfl meam maneat el ususfructus; et hace eadem dicenda sunt in qualibet obligatione personae cohaerenti.
5. IDEM

4. ULPIANO; Comentarios a Sabino, libro V. -.-- Si yo te hubiere delegado un deudor mo de usufructo, no se nova mi obligacin, aunque con la excepcin de dolo, con la que resulta del hecho, debe estar seguro contra mi e] que hubiere sido delegado; y no solamente mientras subsiste el usufructo de aquel 8. quien lo delegu, sino que veremos si tambin despus de la extincin del mismo, porque tambin experimenta este quebranto, si despus de mi muerte le quedara 8. l el usufructo; y esto mismo se ha de decir respecto 8. cualquiera obligacin inherente 8. la persona.

libro XXXIV. ecl Sabinum. In diem

EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro XXXI


(2) Taur. eegiin la escritura original; el, a correccin del cdice FI.,

(1) et, consictirase aqu palabra supe;iiva.

T.

590

DIGESTO.LIbRO XLVI: TTULO U

obligatio novari potest et priusquam dios advenent. Et generatiler constat, et stipulatione in diem facta novationem contingere, sed non staim ex ea etipulatione agi poese, antequam dios venenit.

-La obligacin trmino puede ser novada aun antes que haya llegado el trmino. Y en general es sabido que tiene lugar la novacin aun habindose hecho estipulacin trmino, pero que no se puede ejercitar accin inmediatamente en virtud de esta estipulacin, antes que haya vencido el trmino. Si yo hubiere estipulado sal: sers fiador de tanto cuanto de menos yo hubiese cobrado de Ticiob no se hace novacin, porque esto no se hace para hacer novacin. t.Cuando Lino di dinero en mittuo sin estipulacin, inmediatamente hizo estipulacin, hay un solo contrato. Lo mismo se habr de decir, tambin si antes se hizo la estipulacin, y en seguida se hubiera entregado el dinero. 7. Pori'oio; Comentarios Sabino, libro XX! V. - Porque cuando estipulamos habindose dado dinero en mtuo, no creo que la obligacin nazca con la entrega del dinero, y que despus so renueve con la estipulacin, porque se hace esto para que tenga validez la sola estipulacin, y se ha de entender que se hace La entrega ms bien para cumplir la estipulacin. Si yo hubiere estipulado que se d el esclavo Stico, y siendo moroso el prometedor para darlo, lo hubiere yo estipulado de nuevo, deja de corresponderle la responsabilidad al prometedor, como por haberse purgado Ja mora. '1.Si los legados 6 los fideicomisos hubieren sido comprendidos en estipulacin, y esto se hubiera hecho para hacer novacin, se har la novacin; y si hubieren sido dejados puramente 6 trmino, se har inmediatamente, pero si bjo condicin, no inmediatamente, sino luego que se hubiere cumplido la condicin. Porque tambin en otro caso el que estipula trmino hace inmediatamente la novacin, si est" se trat, porque es cierto que el trmino Ilear alguna vez, mas el que estipula bajo condicin, no hace inmediatamente la novacin, sino si se hubiere cumplido la condicin. 2.Si alguno hubiera estipulado de Sayo as: <"prometes dar lo que yo hubiere estipulado do Ticio si despus yo hubiera estipulado de Ticio, se har novacin, y estar obligado slo Ticio.? Y dice Celso, que se hace novacin, si es que esto se haya hecho para hacer novacin, esto es, para que deba Seyo lo que prometi Ticio; porque dice que al mismo tiempo se cumple la condicin de la primera estipulacin, y.s hace la novacin; y este derecho observamos. 3.Dic el mismo Celso, que con la estipulacin de que se pague lo juzgados no se innova la accin da lo juzgado; y con razn, porque con esta estipulacin solamente se hace que sole s d caucin los fiadores, no que haya apartamiento de la obligacin de lo juzgado. 4.Si yo hubiere estipulado de Tercero lo diez que Ticio me debe, los diez que Sayo debe, opina Marcelo, que ninguno de los dos queda libre, sino que Tercero puede elegir por quin quiere pagar los diez. 5.Si por razn de dote el marido hubiera estipulado de la mujer la dote que l se le habla
(5) slt, Vutg. (5) TUle, Vzag. (6) Tkiu, Vizlg.

8. IDsI Wro XLVI. ad Sabinuin. - Si ita fuero stipulatus: quanto minus a Titio debitore exegissem (1), tantum fldeiubes, non itt novatio, quia non hoc agitur, ut novetur. 1.Quum pecuniam muluam dedit quia sine stipulatioe, et ex continenti fecit stipulationem, unus contractus est. Idem enit dicendum, et si ante stpuIalio facta est, mox pecunia numerata sit. 7. PoipoIius libro XXIV. ad Sabinwn.Quum enim pecunia mutua data (2) stipulamur, non puto obligationem nurneratione nasci, el deinde eam stipulatione novan, quia id agitur, ut sola atipulatio teneat, et magis implendae atipulationis gratia numeratio intelligenda est fiar.

8. EL MISMO;

Conienlaroe 4 Sabino, libro XLVI.

chum dan stipulatus fuerim, et quum in nora (3) promiseor esset, quominus daret, rursus eundeni stipulatus fuero, desinit periculum ad promizsorem pertinere, quasi mora purgata. 1.Legata vol fldeicommissa si in stipulationeni fuerint deduota, et hoc actum, ut novetur, fiet novatio; si quideru pura vol in diem fuerint relicta, atalmi, si vero sub conditione, non statu, sed ubi conditio extitenjt. Nam et alias qui in dieni stipulatur, atatim novat, si hoc actum est, quum certum Sit, diem quandoque ventururn, at qui sub conditione atipulatur, non atatira novat,. nial conditio extitenil.

S. UL.PIANIJS

libro XLVI. ad Sabinun. - Si Sti-

S. UtPmNo; Comentarios 4 Sabino, libro XLV!.

2.Si quia ita stipulatus a Sejo aLt: quod a Titio stipulatus fuero, dare spondesl an, si postea a Titio etipulatus sim (4), fiat novatio, solusque teneatur SeiusT Et ait Celsus novationem fiar, si modo id actum sit, ut novetur, id esi, ut Seius debeat, quod Titius promisit; nam eodem temporo et impleri pnioris elipulationis conditioneni, et novan ait; coque iure utimur. 3..Idem Celsus ait, iudicatum solvi atipulationo actionem iudicati non novan; morito, quia hoc solum agiten ea stipulatione, ut fideluesoribus cautum alt, non ul ab obligatione iudicati discedatur. 4,Si decem, quae mihi Titius debet, aut decern, quae Seius debet, a Tertio (5) atipulatus fuero, putat Marcellus neutrum liberan, sed Tertmrn (fi) eligere posee, pro quo decem solvere velit.
ab uxore dotis nomine stipulatus sit, non duplani
1) exegero. HaL (5 peeuniarn muta~dataw, Bat. Va1g. fiat. Vutg,; isoram, el cdice FI.

5.Si ab alia promissam sibi doteni mantua

DIGBSO.LIBRO XLVI: TTULO II

501

dotem, sed fieri novationem placet, si hoc actum est; quid enim interest,ipsa, an alius quilibet promittat? Quod enim ego Tebeo, si alius promittat, liberare me potest, si novationis causa hoc fiat; si autem non novandi animo hoe intervenit, uterque quidern tenetur, sed altero solvente alter liberatur; non tamen, si quis stipuletur, quod mihi debetur, auf'ert mihi actionom, nisi ex voluntate mea stipu. letur, liberatauiem me is, qui quod debeo promittit, etiamsi nolim.

prometido por otro, est deteiminado que no se duplica la dote, sino que se hice novacin, si as se trat; porque qu importa que ella misma, otro cualquiera la prometa? Porque si otro prometiera lo que yo debo, puede librarme de la obligacin, si esto se hiciera por causa de novacin; pero si esto no mediara con nimo de hacer novacin, ciertamente que ambos estn obligados, pero pagando uno, queda el otro libre; mas si alguno estipula lo que se me debe, no me quita la accin, sino Si estipulara con mi voluntad, pero me libra de la obligacin, aunque yo no quiera, el que promete lo que yo debo. - Si habiendo estipulado el pupilo sin Ja autoridad del tutor que habrn de quedar salvo sus bienes, y hecho pbero hubiere ratificado la estipulacin por causa de novacin, se extingue la accin de tutela; si no la hubiere ratificado, aunque hubiese ejercitado la accin do tutela, tiene, sin embargo, todava la accin de lo estipulados pero el juez de la tutela no debe condenar de otra suerte, sino Si se hiciera la liberacin de la estipulacin. 1.El que estipula bajo condicin, que de todos modos se ha de cumplir, parece estipular puramente. 2.El que estipula la servidumbre de conduccin,y despus la de paso, no hace nada. Asimismo, el que estipul el usufructo, si luego estipulara el uso, no hace nada. Pero el que habiendo estipulado la servidumbre de paso, estipulara despus la de conduccin, estipula alguna cosa ms; porque una cosa es la servidumbre de paso, y otra la de conduccin. Aquel quien se le paga convenientemente, puede tambin hacer novacin, excepto si yo hubiera estip lado para mi para Ticio, porque Ticio no puede hacer novacin, aunque * l se le paga convenientemente. Delegar es dar en lugar suyo otro deudor al acreedor, aquel que hubiere mandado. 1.Mas la delegacin se hace por medio de estipulacin, mediante la contestacin de la demanda. - Si hubiere delegado un deudor el que saba que poda ampararse con la excepcin de dolo malo, ser considerado semejante al que hace donacin, porque se considera que remite la excepcin. Pero El por ignorancia, hubiere prometido al acreedor, no podr utilizar ciertamente excepcin alguna contra el acreedor, porque ste recibi lo suyo; mas el que hizo la delegacin se obliga por la condiccin ya de cosa incierta, si no hubiese sido pagado el dinero, ya de cosa cierta; si hubiese sido pagado; y por lo tanto, habiendo l entregado el dinero, ejercitar la accin de mandato.
12. PAULO; Comentarios 11. ULPIANO; 10. PAULO; Comentaios 9. EL

sine tutoris auctoritate rem saivam foro stipulatus, pubes factus, ratam stipulationem habuerit novandi causa, tollitur tutelas actio; si non habucrit ratum, licet tutelae egisset, habat Lamen adhuc ex atipulatu actionem; sed iudox tutelao non aliter condemnare debet, quam si ex atipulatione liberaLio fenoL. 1.Qui sub conditione stipula.tur guao omnimodo extituraest, pure videtur atipuJan. 2.Qui actum stipulatur, deinde ter, nihil agit. item usumfruetum stipulatus si usum stipuletur, nihil agit. Sed qui ter atipulatus actum postea stipuletur, atiud magia stipulatur; aliud est enim ter, aliud actus..

9.

IDSM libro

XLVII. ad Sabinum.Si pupillus

Mismo; Comentarios 4 Sabino, libro XLVII.

10. PAULUS libro XI. ad Sabinuni. - Gui recto solvitur, is etiara novare potest, excepto co, si mihi aut Titio stipulatus sim, nam Titius novare non potest, licet recto el solvitur.

4 Sabino, libro II. -

11. ULPiNUS libro XXVII. ad Edictam. - Delegare est vice sua alium reum daro creditori, vol cui (1) iusserit. 1.Fit autem delegatio vel por stipulationem, vol per litme eontestationem.

Comentarios al Edicto, libro XX Ff1.

12. PAULUS libro XXXI. ad Edictum. - Si quia delegaverit debitorem, qui doli mal exceptione tueni se poase sciebat, similis videbitur ei, qui donat, quoniam remitterc cxceptionem vidotur. Sed si per ignorantiam promiserit (2) creditori, nulla quidem exceptione adversas ereditorem uti poterit, quia ille suum recepit; sed ja, qui delegavit, tenetur condictione ve incerti, si non pecunia sluta esset, vol certi, si soluta esset; et ideo quum ipse praestiterit pecuniam, aget mandati iudicio.

al Edicto, libro XXXI.

18. ULPIaNUS libro XXXVIII. ad Edictwn.Si non debitorem quasi debitorem delegavero creditori meo, exeeptio locura non habebit, sed condictio adversus eum, qui delogavit, competit.

18. U L P 1 A N o; Comentarios al Edicto, libro XXXVIII. - Si un acreedor mo yo le hubiere


L

delegado como deudor uno que no era deudor, no tendr lugar la excepcin, sino que compete la condiccin contra el que hizo la delegacin.
(2)

(i) crditor, itzsert.a Velg.

rsprernlserlt, Vuig.

592

DIGBSTO.LIBRO XLVI: ,TfTUL II

14. IDEM libro VII. Dispualionum.. - Quoties quod puro dobetur, novandi causa sub conditione promittitur, non statini fit novatio, sed tuno demum, quum condit,io extiterit. Et ideo si forte Stichus fuerlt in obligatione, et pendente conditione decesserit, neo novatio continget, quia non subest (1) res eo tempore, que conditio impletur. Unde Marcellus, etsi post moram Stichus in conditionalem obligationem deductus sit, purgan ruoram, nec in sequentem deduci obligationern, putat.

1.Sed si, quod sub conditjone debetur, pura quis novandi causa stipuletur, nec nunc quidcui statirn novat, hect pura stipulatio aliquid egisse videatur, sed tuno novabit, quum extiterit conditio; etenim existens conditio prirnam stipulationem commiUit, cornmissamque in secunda (2) transfert. Et ideo si forte persona proinissoris pendente conditione fuerit deportata, Marceflus scribit, no quidom existente conditiorie ullam contingere nove.tionern, quoniam nunc, quum extitit conditio, non sal persona, quae obligetur.

14. 1?.r MISMO; Disputas, Libro VII. - Cuando lo que se debe puramente se promete bajo condicin para hacer novacin, la novacin no se hace desde luego, sino solamente cuando se hubiere cumplido la condicin. Y por esto, si acaso estuviere comprendido Stico en la obligacin, y hubiere fallecido estando pendiente la condicin, no se verificar la novacin, porque no subsiste Ja cosa al tiempo en que se cumple la condicin. Por lo cual piensa Marcelo, que aunque despus de Ja mora hubiera sido comprendido Stico en la obligacin condicional, se purga la mora, y no es comprendido .en la iente obligacin. siEl.Mas si para hacer novacin alguno estipula puramente lo que se debe bajo condicin, ni aun entonces hace ciertamente desde luego la no vacin, aunque parezca que Ja estipulacin pura produjo algn efecto, sino que har la novacin cuando se hubiere cumplido la condicin; porque la condicin al cumplirse da efecto la primera estipulacin, y transfiere Ja segunda el efecto de aqulla. Y por esto, si acaso hubiere sido deportada estando pendiente la condicin la persona del prometedor, escribe Marcelo, que ciertamente ni cumplindose la condicin se verifica novacin alguna, porque ahora, cuando se cumpli la condicin, no hay persona que se obligue.
15. JuLIANo; Digesto, libro XIII. - Si un acreedor haba estipulado pena, si el dinero no hubiese sido pagado al vencimiento, no se incurre en la estipulacin habindose hecho novacin.

15. IUL1ANUS libro XIII. Digas forutx. - Si creditor poenam stipulatus fuerat, si ad diem pecunia soluta non esset, novatione lacta non comrnittitur stipulatio.

Scrvus nec pecuiiarem qnidem obligationere citra voluntatein dornini novare potest, sed adiicit potius obligationem, quam pristinani novat (3),
17. ULPIANUS libro Viii, acl Ediclum.Delegare scriptura, vel nutu, ubi fan non potest, debitorein suurn quia potest.

16.

FLORENI'INUS

libro VIII. Institutionum. -

18.. Fi.oazwniso; Instituta, libro Viii - El esclavo no puede novar sin la voluntad de su seor una obligacin ni aun relativa al peculio, sino que aade otra obligacin ms bien que hace novacin de la primera. - Cualquiera puede delegar un deudor suyo por escrito, por sea, cuando no puede hablar. Por novacin hecha legtimamente se liberan las hipotecas y las prendas, y no corren los intereses. 19. EL mismo; Comentarios al Edicto, libro LXIX. La excepcin de dolo, que se poda oponer al delegante, deja de tener lugar respecto lapersona del acreedor, quien uno fu delegado. Y lo mismo es tambin respecto Ii las dems excepciones. semejantes, aun respecto la que en virtud del senadoconsulto se le da al hijo de familia; porque contra el acreedor, quien fu delegado por el que haba dado dihero en mtuo contra el senadoconsulto, no utilizar excepcin, porque en esta promesa no se hace nada contra el senadoconsulto, con tanta ms razn, cuanto que l no puede repetir lo pagado. Diversa cosa es tratndose de la mujer, que prometi contra el senadoconsulto; porque tambin en la segunda promesa hay afianzamiento. Lo mismo es en cuanto al menor, que, engaado, es delegado, porque, si aun todavia es menor, es engaado nuevamente; diferente cosa es, si ya pas de la edad de veinticinco aos, aunque todava pueda ser restituido coni el primer acreedor. Mas se deniegan las excepciones contra el segundo acreedor,
(5) qul, Id. (5) Senatuscon5ultum (ae.um est; Ideo no quod scOverit, repetere non potest, tanto magia lit, quod, VuL9.
18. PAULO; 17. ULPiANO;

Contentarios al Edicto, libro

V-"-'.

tione legitime lacta liberantur bypothecae et pignus, usuras non curruat.

18.

PAULIJS (4)

libro LVII. ad Edielwn.Nova-

Conienf arios al Edicto, libro Lvii.

19. IDEM libro LXIX. ad Edictum. - Doli oxeeptio, quae poterat deleganti opponi, cesat in persona creditoris, cui quia delegatus est. Idemque est el tu cetenis similihus exeeptioni bus, lino et in ea, quae ex Senatusconsulto fihiofamilias datur; nam adversus creditoreni, cui (5) delegatus est ab co, qui mutuam pecuniani contra Senatuseonsul.tum dederat, non utetur exceptione, quia nihil in ea promissione contra Senaiusconsultum fit, tanto magia (6), quod hic neo solutum repetere potest. Diversum est in mullere, quao contra Senatusconsultum promnisit; nam et in secunda pronnissione interOessio cal. Idemque est in minore, qul eircumseriptus delegatur, quia, si etiam nunc minor est, ruesumn circurnvenitur; diversum, si mm excessit actatem vigintiquinque annorum, quamvis adhue possit restitui adversus priorem ereditorem. Ideo autem denegantur exceptiones adversos secunduin creditorern, quia in privatis contractibus et pactionibus non facile seire petitor potest, quid nter eum, qui delegatup est, el debitorenn actum est,

(1) sopei-est, Vulg. (2) secuiidain, Ha,l. Va4,,. (3) et ho,c verum est. adnootma Vdg.
(4) 1n1Laiiu, Haz.

DIGESTO.LIBRO XLVI:

rfruio n

593

ant etiam si sciat diasimulare dobet, no curiosus videatur; et ideo mOrito denegandum (1) est adversus eum exceptionem ex persona debitoris.

porque en los contratos y en los pactos privados no puedo saber fcilmente el demandante qu es lo que se trat entre el que fu delegado y el deudor, , aun si lo supiera, debe disimularlo, para que no parezca curioso; y por esto, con razn se ha de de- = negar contra la excepcin por razn de la persona del deudor. 20. E i. M 18 s o; Comentarios al -Edicto, libro LXXIL Podemos hacer novacin, por nosotros mismos, si somos de propio derecho, por medio de otros, que estipulan con nuestra voluntad. 1.El pupilo no puede hacer novacin sin la autoridad del tutor; el tutor puede, si esto le, conviniera al pupilo, y tambin el procurador de todos los bienes.
21. PoMPoNio; Doctrina de Plaucio, libro 1. Si yo le hubiere mandado ini dei.idor que te pague, t no puedes hacer inmediatamente, novacin en cuanto esto aun estipulando, aunque el deudor pagndole quedara Iibre 22. PztTLO; Comentarios L Plaucio, libro 11V. Si alguno, estando yo ausente, estipul de mi deudor con nimo de hacer novacin, y yo despus lo ratificare, hago novacin de la obligacin. 23. PoMPowIo; Doctrina de Plaucio, libro 111. El hijo no puede hacer novacin de una accin del padre, ignorndolo ste.

20. IDEM libro LXX1I. ad Edicgum,. - Novare possu mus ant ipsi, si sui iurs sumus, autper alios, qui voluntate noatra atipulantur.

1.Pupillus sine tutoris auctoritate non potest novare; tutor potest, si hoc pupillo expediat, item procurator omnium bonorum.
21. PoMpoNius (2) libro 1. ex Plaulio. Si debitorem meum iussero tibi solvere, non st.atim tu etiam stipulando id novare posais, quamvis debitor solvendo tibi libe raretur.
22. PAut.us libro XIV. ad Plaulium, - Si quis absente me a debitore meo stipulatus est novandi animo, ego postes ratum habuero, novo obligationem.
28. POMPONIUS libro 111 ex Plaulio. Filius patris actionem ignorante eo novare non potest. IDEM libro Y. ex Pkzutio. - Novatio non 24. potesrcontinere ea atipulatione, quse non committitur. lec huic contrariumu est, quod, si stipulatus a Titio fuero novandi animo sub conditione, quod mibi Sempronius debet, et pendente conditione Titius deceaseril, qamvis ante aditam hereditatem conditio extiterit,novatio fieret; hic enirn morte prornissoris non extinguitur atipulatio, sed transit ad heredem (3), cuius personam interim hereditas sustinet.

24. EL MisMo; Comentarios Plaucio, libro V. No puede sobrevenir novacin por la estipulacin, que no tiene efecto. Y no. es contrario esto, que, si con nimo de hacer novacin bajo condicin yo hubiere estipulado de Ticio lo que mo debe 5ampronio, y estando pendiente la condicin hubiere lallecido Ti,-o, se haga la novacin aunque la condicin se hubiere cumplido antes de haber sido adida la herencia; porque en este caso no se extingue la estipulacin con la muerte del prometedor, sino que pasa al heredero, cuya personalidad representa entretanto la herencia.
25. CELsO; Digesto, libro 1. No porque veces se le paga uno vlidamente, puede hacer vlidamente novacin de una antigua novacin; porque tambin ti. los que estn bajo nuestra potestad se les paga veces vlidamente lo que por ellos se prest, no pudiendo ninguno de ellos hacer por si con arreglo derecho novacin de la obligacin anterior, 28. EL MISMO; Digesto, libro II. -Si aquel, quien Ticio le deba diez y Seyo quince, estipul de Accio que se le diera lo que ste aqul debe, no se hizo novacin respecto de una ni de otra cosa, sino que est en la facultad de Accio pagar por quien quiera, y liberarlo; pero supongamos que se

25. Csr.sus libro 1. Di9esloruJn. - Non ideo novare veterem obligationem quisquam recte potest, quod interdum recte ej solvitur; nam et his, qui in nostra potestate sunt, quod ab bis creditum es recte interdum solvitur, quum nemo eorum por se novare priorem obligatioxmem jure posait.
26. iDEM libro III. Digestorwn. - Si is, cu decern Titius, quindecim Seius debebat, ab Attio (4) stipulatus est, quod ille aut quod jite debeat, dan sibi, novatum utrumque non est, sed in potest.ate Attii () caL, pro quo velit solvere, el sum liberare; fingamus auteni ita actum, ut alterutrum da.ret, nam alioquin utrumque stipulatus videtur, et utrumque novatum, si novandi animo hoc fiat.

convino que diese una otra cosa, porque de otro modo, se considera que estipul una y otra cosa, y

que se hizo novacin respecto ambas, si esto se hiciera con nimo de hacer novacin.

27. PAPINIALNUS (6) libro III. Responsorum. Emtor, quum delegante venditore pecuniam ita promittit: quidquid ex vendito daro facere opor-

27. PPIN1AN0; Respuestas, libro III. - El comprador, cu*ndo haciendo delegacin el vendedor prometi de este modo el dinero: todo lo que por

(2) USIQU, Ha.; Idem1 VmUg. Miga, inserta .Vwig.

(1) deneganda ezeeptio Hai. Vt4

4) TiLlo V40. s TIW, VuZ. e) P*alni, Ra. VuL.

roxo UITE

594

DIGBSTO.LIBRO

xxvx: rfruLo ti
razn de la venta se debe dar y hacer, no debe, habindose seguido novacin, intereses ninguno de Tos dos por el tiempo transcurrido despus.

tet novatione secuta usuras neutri post insecuti temporis debet.


28. IDEM libro 11. Deflnonurn;Fundum Cornelianum stipulatus, quanti fundus est, postea atipulor; si non novandi animo secunda -stipulatio facta est, cessat novatio; secunda vero etipulatio tenet, ex qua non fundus, sed pecunia debetur. Itaque si reus promittendi fundum solvat secunda stipulatio jure non tollitur, nec si litem actor ex prima contestetur; denique meliore vol deteriore facto sine culpa debitoris postea fundo, praesons aestitnatio fundo petito recto consideretur, in altera vero ea aestimatio venit, quae secundae stipulationis tempere fuit.

28. EL MISMO; Definiciones, libro 11.Habiendo estipulado el fundo Corneliano, estipulo despus cuanto vale el fundo; si no se hizo la segunda estipulacin con nimo de hacer novacin, deja de haber novacin; pero es vlida la segunda estipulacin en virtud de la cual se debe, no el fundo, sino el dinero. Y as, si el reo de prometer entregara el fundo, no se extingue con arreglo derecho la segunda estipulacin, ni aun si el actor contestara la demanda en virtud de la primera; y finalmente, habindose mejorado deteriorado despus sin culpa del deudor el fundo, se considerar con razn, habindose pedido el fundo, la estimacin presente, pero en la otra se comprende la estimacin que tuvo al tiempo de la segunda estipulacin.
29. PAULO; Cuestiones, libro 111V. - Muchos ejemplos demuestran que una es la causa de la novacin voluntaria, y otra la del juicio aceptado. Fenece el privilegio de la dote y de la tutela, si despus del divorcio fuera comprendida en estipulacin la dote, 6 despus de la pubertad se novara la accin de la tutela, si especialmente Be trat esto, lo cual nadie lo dijo habindose contestado la demanda; porque no empeoramos nuestra causa ejercitando la accin, sino que la mejoramos,como se suele decir tratndose de las acciones que se puedan extinguir con el tiempo . con la muerte. 80, EL mismo; Respuestas, libro V. - Paulo respondi, que si el acreedor hubiese estipulado de Sempronio con nimo de hacer novacin, de suerte que el primer deudor se separase por completo de la obligacin, no se podan obligar de nuevo las mis-. mas cosas por el deudor posterior sin el consentimiento del primero.

29. PAULUS libro XX) V. Quaeslionum Aliam causam case novationis vo!untariae, aliam iudicii accepti, multa exempla ostendunt. Perit privile-. gium dotis et tutelae, si post divortium dos in stipulationem deducatur, vel post pubertatem tutelae actio novetur, si id specialiter actum est, quod nemo dixit lite contesfata; rieque enim deteriwem causam nostram facimus actionem exercentes, sed xneliorern, ut solet dio in bis actionibus, quae tempere vel morte finiri possunt.

80. IDEM libro V. Responsorwn. - Paulus respondit, si creditor a Sempronio novandi animo stipulatus esset, ita ut a primo (1) obligatione in universum discederetur, rursum easdem res a poeteriore debitore sine cotisensu prioris obligan non posas.
31. VENULEIUS libro 111. Slipulaionutn.Si ram aliquam dan stipulatus sum, deinde eandem sub conditione novandi animo ab eodem stipuler, manera oportet ram in rebus hunianis, ut no'vationi locus siL, nisi si por promissorem steterit, quominus claret; ideoque si hominem mihi clare te oporteat, et in mora fuerza, quominus dares, etiam defuneto eo teneris; et si, priusquam decederet, quum iam mora facta sit, eundem a te sub conditione atipulatus fuero, et servus postea decesserit, dejado conditio extiteril, quum mm ex stipulatu obligatus es mihi, novatio quoque fiet.

I.-.-Si duo re stipulandi sint, an alter ius novandi habeat, quaeritur, et quid iuris unusquisque sibi acquisierit. Fere autem convenit, et un. recto solvi, et unum iudicium (2) petentem totarn rem in litem deducere, tem unius acceptilatione porimi utnisque obliationem; ex cuibus colligitur, unumquemque perrnde sibi acquisisse, se si solus stipulatos esset, excepto eo, quod etiam facto eme, cum quo commune ius stipulantia ost, amittere (3) debitorem potest. Secundum quae si unus ab aliquo stipuletur, novatione quoque liberare eum ab altero poterit, quum id specialiter agit, eo magis, quum eam stipulationem similein case solutioni existime(1) Esto es, debitore; Prima, Hai. Vuig. (1) unuw la ludido, Has. V&g.

81. VsuLsvo; Ei4ipukzcioncs, libro II. - Si estipul que se diera alguna cosa, y despus estipuJara del mismo la misma cosa bajo condicin con nimo de hacer novacin, es conveniente que la cosa contine existiendo, para que tenga lugar la novacin, no ser que en el prometedor consistiere no darla; y por esto, si t debieras darme un esclavo, y hubieres sido moroso en darlo, estars obligado aun habiendo fallecido l; y si, antes que falleciera, cuando ya se hubiera causado la mora, yo hubibre estipulado de ti el mismo esclavo bajo condicin, y despus falleciere el esclavo, y luego se cumpliere la condicin, como ya antes me ests obligado en virtud de lo estipulado, se verificar tambin la novacin. 1.Si hubiera dos reos de estipular, se pregunta si tendr uno el derecho de hacer novacin, y qu derecho habr adquirido cada uno para si. Mas se convino por regla general, que uno se le paga bien, y que ejercitando uno solo la accin comprende todo el negocio en el litigio, y asimismo, que con la aceptilacin de uno solo se extingue para ambos la obligacin; de lo que se colige,que cada uno adquiri para si lo mismo que si l solo hubiese estipulado, salvo (o que tambin puede perder el deudor por hecho de aquel conquien es coman el derecho del estipulante. Segn lo que, si uno solo estipulara de alguno, tambin podr liberarlo res(5) utipulindl ust, sdmtttere, IaL

DIGESTO.IiIBRO XLVI Tt1ULO III

595

mus; alioquin quid dicemus, si unus delegaverit creditorisuo communem debitorem, isque ab co stipuatus fucrit, aut mulier fundum iusserit doti promittere viro, vel nuptura ipsi, doti eum promiserit? nam debitor ab utroque liberabitur.

pecto al otro por la novacin, cuandp esto lo hace especialmente, con tanta ms razn, cuanto que estimamos que-esta estipulacin es semejante al paso; de otra suerte, qu diremos, si uno solo le hubiere delegado su propio acreedor un deudor comn, y ste hubiere estipulado de l, si la mujer hubiere mandado que se le prometiera su marido un fundo en dote, si la que se hubiera de casar se lo hubiere prometido en dote . l mismo? Porque el deudor quedar libre respecto ambos.

32.. PULUS (1) libro 1. zd Neratiunt.Te hominem et Seium deceni mihi daro oportet; stipulor ab altero novandi causa ita: quod te aul Selum dare oportet; utrumque novatur. Paulus: rnerite, quia utrumque in posteriorem deducitur stipulationeni.

me debes dar un esclavo, y 5eyo la suma de diez, hacer novacin estipulo de otro: lo que t Seyo debeis dar; se hace novacin respecto a una y otra cosa. Y dice Paulo: con razn, porque una y otra cosa son comprendidas en la estipulacin posterior.
38. TRIPONINO; Disputas, libro VII.Si Ticio, queriendo hacerme donacin,prometi habiendo sido delegado por mi in acreedor mo que estipulaba, no tendr contra l aquella excepcin, para que no sea condenado cuanto puede hacer; porque contra mi con razn utilizaba tal defensa, porque yo le' dtalo donado, pero el acreedor persiguelo adeudado.

32. PAui.o; .Cornentorios Neracio, libro I.T

33. Ta'rriiornms libro VII. Di8pua1ionunt. Si Titius donare mihi volens delegatus a me ereditori meo stipulanti spopondit, non habebitadversus eum iliam exceptionem, ut, .quatenus lacere potest, condemneuur; nam adversus me tafl defensione merite utebatur, quia donatum ab co potebam, ereditor autom debitum persequitur. 34. G.uus (2) libro II. de verborum Oblgationibus. - Dubitari non debet, quin filias servusve,

- No se debe dudar el hijo el esclavo clii administratio peculii permissa est, novandi que- quien se le permiti la administracin del peculio, que peculiaria debita me habeat, utique si ipsi eti- tiene tambin el derecho de hacer novacin respecpulentur, maxime si etiam meliorem suam condE- to deudas del peculio; ciertamente si ellos mistionem eo modo faciunt. Nam si alium iubeant mos estipularan, principalmente si tambin de este stipulari, interest, utruni donandi animo alium.iu- modo hacen mejor su propia condicin. Porque si beant atipulari, an nL ipsi filio servove negotium le mandaran otro que estipulara, importa saber, gerat (3); quo nomine etiam mandati actio (4) pe- si con nimo de hacer donacin lo mandan otro que estipule para que administre el negocio para culio aequiritur. el mismo hijo para el esclavo; en cuyo nombre se adquiere, para el peculio tambin la accin de mandato. 1.Agnatum furiosi, aut prodigi curatorem 1.De ninguna manera se ha de dudar que el novandi ius habere, ininime dubitandum est, si hon agnado del furioso, el curador del prdigo tienen el derecho de hacer novacin, si esto le conviniera furioso vel prodigo expediat. al furioso 6 al prdigo. 2..En suma, debemos estar advertidos de que 2.In sumnia admonendi suius, nihil vetare,. una stipulatione piares obligationes novan, veluti nada impide que con una sola estipulacin se haga si ita stipuleniur; quod Titiurn et Seium mihi daro novacin de muchas obligaciones, como si estipuoportet, id dan spondes? hect enim ex diversis lramos as: prometes dar lo que Ticio y Seyo me causis singuli fucrant obligati, utrique tanien no- deben dar? porque aunque cada uno hubiera es vationis iure liberantur, quum utrisque obliga- tado obligadopor diversas causas, ambos quedan, tio in unius personam, a quo (5) nune atipulomur, sin embargo, libres por derecho de novacin, porque la obligacin para ambos va la persona da conlluat. aquel solo, de quien ahora estipulamos. TIT. III
DE SOLUTIONIBUS ST L1BERATONinUS

84. Gayo; De las obligaciones eerbalea, libro iii.

TTULO III
DE LOS PAGOS Y DE LAS UBSEACLONES

(Cf. Cod. vi]. 43. (43.]

Vae 164. VIII. 43-,(441

1. ULPIANUS libro XLIII. ad Sabinuni.Quoties quis debitor ex pluribus causis unum debitum solviL, est in arbitrio solventis dicere, quod potius debitum volucrit solutum; et quod dixerit, id erit solutuin; possumus Onu certani legem dicere el, quod solvimus. Quoties vero non dicimus Id, quod solutum sit, in arbitrio est accipientis, cal potius debito a,cceptum ferat, duminodo in id constituat solutum, in quod ipse, si deberet, esset solutunus,
(1) Papinlanus, H&. (3) Pau1u,.Hai. (3) nsgotis gerant. Vug.

i. ULPIANO; Comentar-ioe Sabino, libro XLII). - Siempre que un deudor por muchas causas paga una sola deuda, est al arbitrio del pagador decir qu deuda haya querido pagar preferentemente; y estar pagada la quek hubiere dicho;porque podemos expresar cierta condicin para lo que pagames. Mas cuando no decimos qu es lo que se haya pagado, est al arbitrio del que cobra determinar por qu deuda lo da preferentemente por recibido,
de, in.,erta Vulg. () b) que, Vug.

596

DTGBTO.LIflO ZLV: ffTVLO

quoque debito.se exoneraturus esset, si deberet (1), id est in Id debitum, quod non est in controversia, aut in illud, quod pro alio quis fidelusserat, ant cuius dies nondum venerat; aequissimnm enim visum est, ereditorem ita agere rem debitoris, txt suam ageret (2). Permittitur ergo creditor constituere, in quod velit solutum, dummodo sic constituamus, ut in re sua constitueret; sed constituere in re praesenti, hoc esi statim atque solutum
Osi

con tal que lo determine pagado por lo que l mismo hubiese de haber pagado, si debiera, y de cuya deuda se hubiese de haber descargado l, si la debiera, esto es, por una deuda que no est en controversia, 6 por la que uno habla salido fiador por otro, cuyo vencimiento no haba llegado todava; porque pareci muy justo, que el acreedor obrara respecto negocio del deudor., como obrara en cuanto al suyo propio. As, pues, se le permite al acreedor determinar por cul quiere que se haya pagado, con tal que lo determinemos, como uno lo determinara en negocio suyo propio; pero determinar de presente, esto es, inmediatamente que se pag, 2. FLoRswriwo; Institula, libro VIII. -con tal que al ejecutar la cosa esto se haga de modo,que el acreedor sea libre para no recibir, el deudor para no dar, si cualquiera de ellos quisiera haber pagado por otro ttulo; pero despus no se le permite. Esto har que siempre se considere que debe dar por recibido por la causa ms gravosa, porque as tambin lo determinaria obrando en su propio nombre. 1.Pero si acaso no se hubiera dicho por ninguno de los dos, aquello se considera pagado por los crditos que tuvieronvencimiento condicin, cuyo vencimiento ha llegado; 1111. - y ms bien lo que debo en mt nombre, que lo que por otro ttulo de fianza, y preferentemente le que se debe con pena, que lo quesin pena, y ms bien lo que debo con fianza, que lo que sin fianza. 5. ULruro; Comentarios 4 Sabina, libro XLII1. - Mas respecto lo que se debe en el da presente, es sabido, que siempre que se paga alguna cantidad indistintamente, se considerapagada por la causa ms gravosa; mas si ninguna fuera ms gravosa, esto es, si todos los crditos fueren semejantes, por el ms antiguo; y se considera ms gravoso lo que se debe bajo fianza, que lo que puramente. 1.Si alguno hubiere dado dos fiadores, puede pagar de modo que libre uno solo. 2.El Emperador Antonino resolvi por rescripto, juntamente con su Divino padre, que cuando el acreedor recobra la suma habiendo enajenado las prendas, si hubiera intereses debidos, y otros indebidos, lo que se paga por intereses corresponde amba.scausas de intereses, tanto la de los debidos como lila de los indebidos; por ejemplo, se deban algunos en virtud de estipulacin, yotros, naturalmente, en virtud d pacto. Mas si no fuera la misma la suma de los intereses debidos y la de los no debidos, aprovecha igualmente una y li otra causa lo que se pag, no li prorata, como demuestran las palabras U rescripto. Pero si acaso los intereses no fueran debidos, y alguno hubiere pagado simplemente los que en absoluto no habla estipulado, resolvi por rescripto el Emperador Antonino, juntamente con su Divino padre, que se apliquen al capital. Mas se aliado as en el mismo rescripto; lo que en general se halla establecido, que el dinero pagado se ha
4. PosiPosio; Comentarios 4 Quinto Mucio, Libro
3. ULPIANO;

2. FLOWT1NUS libro VIII. Inatiut.ionum. dum in re agenda hoc fiat, ut vel creditori liberum sit non accipere, ve! debitori non dare,si alio nomine exsolutum quis eorum 'selit; 3. ULPIANUS libro XLIII. ad Sabinum. - celemm postea non permittitur. Baco res efficiet, ut in duriorem causam seinper videatur sibi debere accepto ferre, la enim et in suo eonstitueret nomine. 1,Quodsi forte a neutro dictum sit, in hia quidem nominibus, quae diem, val conditionem (4) babnerunt, id videtur solutum, ouius diez venit;

Comeniarios d Sabino, libro XLIII.

4. Powoius Libro XIII. ad QuinLum I&Xuciuin. - et magis quod meo nomine, quam quod pro alio fideiussorio nomine debeo, et ponus quod cum poena, quam quod sine poena debetur, et potius quod satisdato. civam quod sine satisdatione debeo.
5. UI.PIANIJS libro XLIII. ad Sabinum. - In his vero, quae praesenti dio debentur, constat, quoties indistinote quid so! vitur, in graviorem causam videri solutum; si autern nulta praegravet, id est, si emnia nomina simi!ia fuerint, in antiquiorem; gravior videtur, quae et sub satisdatione debetur (5), quam ea, qune pura eat.

1.Si duos quis dederit fideiussores, potest Ita solvere, ut unum liberet. 2.Imperator Antoninus eum Divo patre (6) suo rescripsit, quum distractis pignoribus creditor pecuniam redigit, si sint usurae debitae, et aliae indebitae, quod solvitur in usuras, ad utram9ue causam usurarum, tam debitarum, quam indebitarum pertinere; puta quaedam earum ey, stipulatione, quaedam ex pacto naturaliter debebantur. Si vero summa usuraruni debitarum et non debitarum non eadem sit, aequaliter ad utramque causam proficit, quod solutum mt, non pro rata, ut verba Rescripti ostendunt. Sed si forte usurae non sint debilae, et quis simpliciter solverit, quas omnino non emat stipulatus, Imperator Antoninus cum Divo patre (7) SUO resoripait, ut in sorteni cedant. Eidemautem Rescriptoita stibiicitur: quod generaliter constitutum mt, prius in usuras numum solutum accepto ferendum, ad cas usuras videtur pertinere, quas debitor exsolvere cogitur; et, sicut ex pacli conventione datae repet non possunt, la
(1) quoque deto - debereS, omO.las tal. (2) Tau-. s egn correccin del cddtoe PL; geret, la egc,.& cura original, Br.; gereret, ilaL (3) debeS, ,eertan 1f.al . Vaig. 4) ve[ conditloneui, consid4ranse aiadiclas por antiguos oo_ -

(6) freile, Valg. (7) (retro, Vulg.

(5) IaL Vulg.; 'i'idetur, el cdice R.

DIGESTO.LIBRO XLVI: TfTULO in

597

proprio titulo non numeratas pro solutis ex arbitrio percipientis non habebuntur.

3.Apud Marcelium libro vicesimo Digeste-rum quacritur, si quis ita caverit debitori, in sortem et usuras se accipere, utrum pro rata el sorti, et usuris decedat, an ver0 prius in usuras, et si quid superest, in sortem (1). Sed ego non dubito, quin hace cautio in sortem (2) et in usiras prius usuras admittat, tuno deinde si quid superfuerit, jo sortem cedat;

do dar por recibido preferentemente por los intereses, se considera que se refiere los intereses que el deudor es obligado . pagar; y asi como no se pueden repetirlos dados por virtud de convencin de pacto, los pagados, no por un titulo propio, no'se considerarn pagados arbitrio del que los recibe. 3.Pregunta Marcelo en el libro veinte del Digesto, si, habindole uno asegurado al deudor que l reciba por el capital y por lo intereses, se aplicar &prorata as al capital como los intereses, 6 si primeramente los intereses, y, si algo queda, al capital. Pero yo no dudo que esta caucin por el capital y por los intereses admite primeramente los intereses, y luego despus, si quedare algo, se aplicar al capital;
6. PAuLo; Comentarios 4 Plaucio, libro IV.por. que no se atiende al orden de la escritura, sino que ms bien se deduce del derecho lo que se considera que se hace. -

6. P.utns libro IV. ad Plauiiutn.. - neo enim ordo scripturae spectatur, sed potius ex jure sumiter id, quod agi vide(ur.

7. ULPIANVS libro XLLUL ad Sabinum.--Si quid ex famosa causa, et non famosa debeatur, Id solutuin videtiir, quod ex famosa causa debetur. Proinde si quid ex causa iudicati, et non ludicati, (3) debetur, id putem solutum, quod ex causa iudicati debetur; et ita Pomponius probat. Ergo si ex causa, quae infitiatione crescli, vel peona!1 debetur, dicendum est, id soliitum videri, quod poenae habet liberationem. 8. PAULUS Ubre X. ad Sabinuin. - lilud non ineleganter scriptum 0550 Pornponius lit, si par et dierum, et eontratuum causa sit, ex omnibus summis pro portione videri sol utum. latos sum,, mihi aut Sticho servo Sempronhi solvi; Sempronio solvi non potest, quaruvis dominus servi aif. 1.7-Qui decem debet, partem solvendo inparte obligationis liberatur, et reliqua quinque sola in obligatione remanent. Item qui Stichum debet, parte Stiehl data in reliquam partem tenetur; quE autem hominem debet, partem Stichi dando. nihilominus hominem debere non desinit, denique horno adhuc ab eo peti potest; sed si debitor reliquam partem Stichi solverit, vel per actorem gte.terit, quominus accipiat, liberatur.
10. P.trn.us libro IV. ad Sabinum. Quod atipulatus ita sum: mihi aut Titio? Titius neo petere, Dec novare, ncc acceptum facere potest, tantumque el solvi potest. 9. Uu'iius libro XXIV. ad Sabinwn.Stipu-

se debiera alguna cosa por una causa infamantey otra no infamante, se considera pagado lo que se debe por la causa infamante. Por consiguiente, si se debe algo por causa de cosa juzgada, y por la de cosa no juzgada, yo estimara pagado lo que Be debe por causa de cosa juzgada; y as lo aprueba Pomponio. Luego si se debe por causa que aumenta en fuerza de negativa, 6 por causa penal, se ha de decir que se considera pagado lo que contiene liberacin de la pena.
- Si S. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro X. Dice Pomponio, que no sin discrecin se escribi, que, si fuera igual la causa de los vencimientos y de los contrates, se consideraba pagado proporcin por todas las sumas.

7.

ULPIANO; Comentarios

4 Sabino, libro XLIII.

9. Uipiso; Comentarios 4 Sabino, libro XXIV. - Estipul que se me pagara ml 6 Stico, esclavo de Sempronio; no se le puede pagar Sempronio, aunque sea dueo del esclavo. 1.El que debe diez, pagando una parte, se libra de parte de la obligacin, y quedan en la obligacin solamente los cinco restantes. Asimismo, el que debe el esclavo Stico, habiendo dado parte de Stico esta obligado la restante parte; mas el que debe un esclavo, dando una parte de Stico, no deja, sin embargo, de deber el esclavo, y finalmente, se lepuede pedir todava el esclavo; mas si el deudor hubiere entregado la restante parte de Stico, 6 en el actor hubiere consistido no recibirla, queda libre. que yo estipul as!: q mi 6 Ticio, ni puede pedirlo Timo; ni puede hacer respecto de ello novacin, ni darlo por recibido,y solamente sale puede entregar l. 11. PospoNto; Comentarios 4 Sabino, libro VIII. Si yo hubiere estipulado: prometes darme m 6 al pupilo?, pagndole el prometedor al pupilo sin la autoridad del tutor, quedara libre respecto ml. 12. (JLPJANO; Comentarios 4 Sabino, libro XXX. - Al verdadero procurador se le paga bien. Pero debemos tener por verdadero aquel quien se le di especialmente mandato, 6 quien le fu cneomendada la administracin de todos los negocios.
(1) et non ludicati, eonsid4ianae aadidas por antiguos eopiaas. 10. PAULO; Comentarios

4 Sabino, libro IV.Lo

11. Poan'or.nus libro VIIi. ci Sabinum.Si ahpulatus fuero: mihi aut pupillo dare? promissor sine tutoris auctoritate solvendo pupillo liberabitur a me. 12. ULPIANUS libro XIX. ad Sabinum. - Vero procuratori recto solvitur. Verum autem accipere debemus eum, cui mandatum est vel speciahter, vol cci omnium negotiorum administratio mandaLa est. (1) ial. Vuig.; .orte, el cdioe Fi. (5) ial. Vutg.; sorte, .1 o6due Fi.

698

DIGESTOLIBRO IL'VI TfTULO III

I.Interdum tamen et non procuratori recta solvitur, utputa (1) cuius stipulationi nomen insertuin est, si quis stipuietur: sibi aut Titio. 2.Sed et si quia niandaverit, ut Titio solvam, deinde vetuerit eum accipere, si ignorana prohibitum eum accipere, soivam, liberabor; sed si sciero, non liberabor. 3.Alia causa est, si rnihi propon as stipulatum aliqiiem sibi aut.Titio; hie enim etsi prohiboat me Titio so1vere solvendo tamen liberabor, quia certani eonditionem habuit stipulatio, quam immutare non potuit stipulator. 4.Sed etsi non vero procuratori solvam, ratum autem habeat dominus, quod. solutum est, liberatio' contingit; rati enitn habtio mandato comparatur.

. 1.A veces, sin embargo, se le paga bien tambin al que no es procurador, por ejemplo, it aquel cuyo nombre asI escrito en la estipulacin, si alguno estipulare: para si para Ticio. 2.Pero si algn hubiere mandado que yo le pague Ticio, y luego le hubiere vedado l que cobre, si ignorando yo que se le prohibi que cobrare le pagase, tambinquedar libre; pero si yo lo hubiere sabido, no quedar libre. 3.Otra cosa es, si me dijeras que alguno estipul para si para Ticio; porque en este caso, aunque me prohiba que le pague it Ticio, pagndole quedar, sin embargo, libre, porque la estipulacin contena cierta condicin, que el estipulante no pudo cambiar. 4.Pero aunque yo no le pagare al verdadero procurador, si su principal ratificase lo que se pag, tiene lugar la liberacin; porque la ratificacin se equipara al mandato.
13, JULIANO; Digesto, libro LIV, -Mas el principal debe hacer la ratificacin tan pronto como fu hecho sabedor; pero esto debe ser entendido con latitud y amplitud, y mediando cierto espacio de tiempo, as como respecto it un legado, cuando se trata de rechazarlo, se toma cierto espacio de tiempo, ni mnimo ni mximo, y el que se puede inducir peral sentido, ms bien que expresarpor las palabras.
14. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, ebro XXX. - Mas si acaso alguno pagara de modo que si no se ratificara lo reclame por la condiccin, le compete al que pag la condiccin, si el principal no hubiere ratificado el pago. 1.Hay algunos tutores que se llaman honorarios, hay otros que se dan por razn del conocimiento que tienen de los bienes, y, hay otros qu se dan para esto, para que administren; y el padre aade esto para que uno, por ejeniplo, administre, 6 por la voluntad de los tutores se le encomienda uno solo la administracin, 6 as lo determina el Pretor. Digo, pues, que it cualquiera de los tutores itluien se le hubiere pagado, aun it los honorarios, porque tambin it stos les pertenece la responsabilidad, se les paga bien, it no ser que se les hubier prohibido por el Pretor la administracin; porque si se lea prohibi, no se le paga bien. Lo mismo digo, tambin si alguno pagara it sbiendas it los acusados como sospechosos; porque it stos se les considera prohibida mientrastanto la administracin. 2.Pero si pag al que haba sido removido, pag al que haba dejado de ser tutor, y por lo tanto, no quedar libre, 3.Luego qu se dir, si o pag it aquel en cuyo lugar se habla de nombrar un curador, por ejemplo, al relegado it perpetuidad 6 por cierto tiempo Digo, que, si le pag antes que fuese substituido el curador, debe quedar libre. 4.Mas aunque haya pagado al que se habla de ausentar por causada a repblica, le pag bien; y aun tambin si al ausente, si otro no fu substituido en su lugar. 5.Mas ya si son legtimos, ya si testamentarios, ya si dados en virtud de informacin, se paga bien aun it uno solo. 6.Se ha de ver, ai,se le paga bien al que fu dado por razn de conocimiento d los bienes, por-

18. Iuu.tus libro Liv. Digestoram. - Ratum autem habere dominus debet, quumprinlum cer[caxamento e tior factus est; sed hoc ,, ir.tyi nm ampUtudineJ, et cum quodain spatio temporis accipi debet, sicut in legato, quum de repeliendo quaereretur, spatium quoddam temporis aesumitur, neo minimum, nec maximum, et quod magia inteileetu percipi, quam olocutione (2) exprimi poasit (3). forte quia ita solvat, ut, nisi ratum habeatur, condicat, si dominus solutionem ratam non habuerit, condictio el, qui solvit, competit.
1.Sunt quidam tutores, .qui honorarii appellantur; sant, qui re notitiae gratia dantur, sunt, qui ad hoe dantur, ul gerant; et hoc vel.pater adiicit, nL unus, puta, gerat, ve voluntate tutorum un committitur gestus, vel Praetor ita decernit. Dico igitur, cuicunque ex tutoribus iuerit (4) sohitum, etsi honorariis, - nam et ad boa periculum pertinet, recto solvi, nisi interdicta tis fuerit a Praetoro adminjatratio; nam si interdicta est, non recte solvitijr. Idem dico, et si quis sciens suspectis postulatis solvat; nam iis interim videtur interdicta administratio. 14.
UUIANUS

libro XXX. ad Sabinum.Quodsi

2.Quodsi remoto solvit, el solvit, qui tutr esso desierat; et ideo non liberabitur. 3.Quidergo, si ej solyit, in cuius locum curacor eraL constituendus, utputa relegato in perpetuum vol ad ternpus? Dico, si ante solvit, quam substitueretur curator, oportere liberan, 4.Sed etsi abfuturo reipublicae causa solvil, recta solvit; quin imo el si absenti, si modo non est alius in locum eius stibatitutus. 5.Sive autem legitimi sunt, sive testamentaril, sive ex inquisitione dati, recto (5) vol un solvitur. 6.Ei, qui notitiae gratia datus est, an -recto solvatur, videndum est, quia ad instruandos contu(1) el, inserta Vulg. (2) Ha ex bastione, el cdice Fi. (3) Hai. Vulg.;poeieI,.a4iaeFL

(4) H&. Vulg.; fueral, el cdice R. (5) oiuIbui, l,,serta Vulg.

DIGESTO.LIERO XLTI TfTULO UI

99

toros datur. Sed quum tutor sit, nial prohibitum fuerit el solvi, puto liberationem contingere. 7..Curatori quoque furiosi recte sol vitur, item curatori sibi non sufficientis vel per aetatem, vsi por aliam. iustam causam, sed et pupilli curatori recte solvi oonst.at . 8.Pupillum sine tutoria auctoritate flOC 801vere posse palam est; sed et (1) si dederit numos, non fient accipientis, vindicarique poterunt; plano si fuerint Consumti, Jiberabitur. 15. PULUS libro VI. ad Sabinwr. Pupillo solvi sine tutoris auctoritate non potest. Sed neo delegare potest, quia nec alienare ullam rem potest; si tainen aolverit el debitor, et numi salvi sint, patenteni pupillum doli mali exceptione debitor summovebit, 16. POMPONIUS libro XV. ad Sabinurit. - Sub conditione debitor si aeceptum feratur, postea conditione existente intelligitur iam ohm liberatus. Et hoc etianisi solutio re (2) fiat, accidere Aneto dicebat;.scripsit enim, si quia, qui sub conditione peouniam promisit, dedit eam ea conditione, ut, si conditio extitisset, lo solutum cederet, existente condi tione lberari eum, nec obstare, quod ante eius pecunia facta est. 17. IDEM libro XIX. ad Sabinum. - Cassius ait, si cui pecuniani dedi, ut eam creditoni meo solveret, si suo nomine dederit, neutrum liberan, me, quia non meo nomine data sil, illum, qia alienam dederit; ceteruni mandati eum teneri. Sed si creditor coa nomos sine dolo malo consumsisset is, gui suo nomine eos solvisset, liberatur, no, si aiter observaretur, creditor in lucro versaretur.

que es nombrado para instruir los co-tutores. Pero corno es tutor, opino que tiene lugar la liberacin, no-ser que se hubiere prohibido que se lepague. 7,Tambin Be le paga bien al curador del furioso, y asimismo, al curador del que no se basta si mismo por su edad, por otra justa causa; pero tambin es sabido que se le paga bien al curador delpupilo. 8.Es manifiesto que el pupilo no puede pagar sin la autoridad del tutor; sino que, aun cuando hubiere dado dinero, no se har del que lo recibe, y podr ser reivindicado; mas si se hubiere consumido, quedar libre. ,pupilo no se le puedo pagar sin la autoridad del tutor. Pero tampoco puede delegar, porque no puede enajenar cosa alguna; mas si el deudor le hubiere pagado, y el dinero estuviera integro, el deudor rechazar-con la excepcin de dolo malo al pupilo que lo pida. Si un deudor sujeto condicin se le diera por pagado, despus, cumplindose la condicin, se entiende que ya antes qued libre. Y Ariston deca, que esto aconteca aunque el pago se hiciera con la cosa; porque escribi que si alguno, queprometi dinero bajo condicin, lo di con la condicin de que si se hubiese cumplido la condicin cediera en pago, queda libre, cumplindose la concicin, y no obsta que antes se haya hecho de l el dinero. 17. EL WSMO Comentarios 4 Sabino, libro XIX. - Dice Cassio, que si yo le di *. uno dinero, para que lo pagase un acreedor mo, ninguno de los dos queda libre, silo hubiere dado en su propio nombre; yo, porque no fu dado en mi nombre, l, porque di dinero ajeno; pero que l quedaba sujeto la accin de mandato. Pero si el acreedor hubiese consumido sin dejo malo aquel dinero, queda libre el que lo hubiese pagado en su propio nombre, fin de que, si esto se observara de otro modo, el acreedor no realice lucro, 18. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XLI. Si al esclavo encargado do cobrar cantidades le hubiese alguno pagado despus de la manumisin, si 'verdaderamente lo hizo en virtud de contrato del seor, bastar que haya ignorado que fu manumitido; pero si por causa perteneciente al peculio, aunque hubiere sabido que ful manumitido, si,, no obstante, ignorare que se le quit el peculio, quedar libre. En uno y en otro caso, si el manumitido hubiere hecho esto para defraudar, le-hurte al seflor. Porque tambin si yo le hubiere mandado . mi deudor que le pague el dinero Ticio, y despus yo le hubiere vedado ti Tielo que lo reciba, ignorndolo el deudor lo hubiere pagado ti Ticio, que simulaba que era procurador, quedar libre el deudor, y Ticio estar sujeto ti la accin de hurto. Un esclavo mo fugitivo, conducindose como libre, te prest dinero que me haba substrado; dice Labeon, que me ests obligado, y que si creyndolo tu libre le hubieres pagado, te eximes de la obligacin respecto ti mi; pero si le hubieses pagado ti otro por orden de l, 6 ste lo hubiese ratificado, no
(1) I5ein, Hcd.

15. Piuto; Comentarios Sabino, libro VI.Al

16. Poipceo; Comentarios 4 Sabino, libro XV. -

18. ULIn4.NuS libro XL!. ad Sabinutn. - Si quia servo pecuniis exigendis praeposito solvisset post manumissionem, si quidem ex contractu doniini, sufficiet, quod ignoraverit manumissum; queda ex causa peculiari, quamvis acieril manumissum, si tamen ignoraverit ademtum el peoulium, liberatus erit. Utroque autem casu manumissus, si intervertendi causa Id fecerit, furtum domino facit. Nam et si debitori meo mandavero, ut Titio pecuniam solvoret, deinde Titiom vetuero accipere, idque ignorana debitor Titio simulan ti se procuratrem solverit, et debitor Liberabitur, el Titius furti actiono tenebitur.

19. PoaspoNius (3) libro XX!. ad Sabinu.m. Fugitivos meus, quum pro libero se gereret, numes mihi surreptos eredidit tibi; obligan te mihi Labeo alt, et si eum liberuni existimans solveris el, liberan te a me; sed si alii solvisaes iussu eius, vel is ratum habuisset, non liberan, quia priore cas'i niel numi facti csseut, et quasi mihi solutum
(1) fieL Vulg,; et, omUsta el adwe Ft. 12) Taur. segn a rUura or;graL; re, a oorrcejn dsoddLos FL., Dr.

19. PoMPomo; Comentarios 4 Sabino, libro XXI.

000

DIGH8TO.LInao XL-11: TfTULO II!

inteiligerelur. Et ideo servus meus, quod peculiar nomine oredidorit, exigendo liberabLt debitorem delegando autem vol novando non idem canse quoretur. 20. IDEM libro XXZZ. ad Sabinun. -Si rein meain, quae pignoris nomine ah esset obligata, debitam tibi solvero, non liberabor, quia avocan tbi res possit ab co, qui pignoni aceepisset. 21. PMJLUS libro X. ad Sabinurii. - Si decem etipulatus a Titio deinde etipuleris a Solo, quanto minus ab jito consecutus sis, ata decein petioris a Titio, non Lamen absolvitur Seius; quid enim, Si condemnatus Titius nihil facere potest? Sed et si cum Solo pnius egeris, Titius in nullam partem liberatur, incertum quippe est, Sn omnino Seius debitu rus sit; denique si totum Titius solverit, neo debitar fuisse videbitur Seius, quia conditio eiva deficit.
22. ULPLtNUS

quedas libre, porque en el primer caso el dinero se habra hecho mo, y se entendera como si ts mi so me hubiese pagado. Ypor esto mi esclavo, cobrando lo que en nombre dei peculio hubiere prestado, librar al deudor, pero no conseguira lo mismo delegando 6 haciendo novacin. -Si yo te hubiera entregado una cosa ma que se te deba, y que estuviese obligada it otro it titulo de prenda, no quedar libre, porque la cosa puede serte reclamada por el que la hubiese recibido en prenda.
21. PAuLO; Comentarios 4 Sabino, libro X. - Si, habiendo estipulado diez de Ticio, despus estipularas de Sayo cuanto de menos hubieras cobrado de aquel, aunque it Ticio le pidieres los diez, no queda exento, sin embargo, Sayo; porque qu se dir, si condenado Ticio no puede pagar nada? Mas si primeramente hubieres ejercitado la accin contra Sayo, Ticio no queda libre de ninguna parte, porque es incierto si de todos modos haya de deber Seyo; y fInalmente, si Tic<> lo hubiere pagado todo, ni se considerar que Sayo haya sido deudor, porque falt la condicin relativa it l.

20. EL MisMo; Comentarios Sabino, libro XX!!.

familias patre invito debitorem eius liberare non potest; acquirere enim obligationem potest, deininuere non potest.

libro XLV. ad Sabinu,n.Fiius-

- El hijo de familia no puede, contra la voluntad de su padre, liberar it su deudor; porque puede adquirir una obligacin, pero no extinguirla. 23. PoMnoNio; Comentarios 4 Sabino, libro XX! V. - Mediante el pago, 6 aceptndose por nosotros el uicio, podemos quedar libres contra, nuestra yountad, 6 ignorndolo. 24. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XL VIL -Cuando un fiador afianz, por diez it favor de dos, se oblig por veinte; y ya si hubiere pagado los veinte, ya silos diez, librar it ambos deudores. Pero si hubiere pagado cinco, vemos it cul de los deudores descarga de cinco, y quedar descargado aquel de quien se trat, 6, si no apareciera, se habr de atender it la deuda ms antigua. Lo mismo, tambin si se hubieran pagado quince, si verdaderamente apareciera qu es lo que se trat respecto it diez, y los cinco se descargarn de la otra deuda; mas si no aparece, se descargarn diez del contrato ms antiguo, y cinco del otro. El- heredero instituido en una parte, si paga todos los diez que el difunto haba prometido, quedar libre ciertamente con arreglo it la parte en que es heredero, y en cuanto it la otra parte los reclamar por la condiccin; pero si antes que los reclame por la condiccin le hubiere acrecido la restante parte de la herencia, tambin estar obligado respecto it esta parte, y por lo tanto estimo que al reclamar por la condiccin lo no debido le obsta la excepcin de dolo malo. Si el acreedor hubiere vendido un fundo dado en prnda, y hubiere recobrado cuanto se le deba, quedar libre el deudor. Pero aunque el acreedor te hubiese dado al comprador por recibido el precio, 6 lo hubiese estipulado de l, esto no obstante se libra el deudor; mas si el esclavo pignorado hubiere sido
(I) etu.ilaI, Yuig.

22.

ULPiANO;

Comentarios 4 Sabino, libro XLV.

23. POMPONIUS (1) libro XXIV. ad Sabinum. Solutione (2), vel iudicium pro nobis aceipiendo et inviti, et ignorantes liberari possuinus.
24. ULPiMqUS

fideiussor pro duobus dena fideiussit, obligatus esi in viginti;,et sive viginti, sive dena solvenit, utrumque reuru liberabit. Sed si quinquo solverit, videamus, quem ex reis i'elevet in quinque; cnt Ile relevatus, de quo actum est, aut si non appareat, antiquius debitum erit inspioiendum. Idem, et, si quindec un sint soluta, si quidem appareat, quid actum siL, in decem, et aliunde (3) quinque erunt relevata; si vera non apparet, ex antiquiore contract decem, ex alio quinque erunt relevata.
25. PoMpoNrus libro XXX-1. ad Sabinum. - Ex

libro XL VII. cid Sabinum. - Ubi

parte heres institutus, si decem, quae deiunctus promiserat, tota solvit, pro parte quidem, qua heres est, Jiberabitur,pro parte autem reliqua ea condicet; sed si, antequarn condicat, ei accrevenit reliqua pars hereditatis, etiam pro ea parte cnt obligatus, et ideo condicenti indebitum doli mali exceptionem obstare existimo.

25. POMPONIO; Comentarios 4 Sabino, tibrol.XXI.

26. IDEM libro XXXV. ad Sabinum. -Si crediter fundum pignoraticiurn vendiderit, et quantum ci dubebatu.r, receperit, debitor liberabitur. Sed etsi acceptum emtoni pretium tulisset creditor, ve ab co stipulatus eseet, debitor nihilominus liberatur; sed si servus pignoratus a creditore venierit, quamdiu redhiberi poasit, non liberabitur debitor,
(1) Ulpianus, HaS. 2) Taur. segn a uoriSwa anginaS; Sohitionem, a co. rrscoidn del oddice FI., Br.

26. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro Y.

DIGESTO.LIBZO XLVI TITULO III

601

sicut in quolibet pignore vendito, quamdiu res inmnta fieri possli.. -

vendido por el acreedor, mientras pueda ser devuelto no se librar el deudor, as como tratndose de cualquiera prenda vendida, mientras la cosa se pueda tener por no comprada. 27. U L 1 A NO Comentarios al Edicto, libro XXVIILTarnbin en cuanto la estipulacin y la accin que deriva de testamento, si hubiere sido entregada la cosa, que se deba, mientras le falta algo al derecho de la cosa, puede ser, sin embargo, pedida la misma cosa; por ejemplo, puedo pedir un fundo, aunque me haya sido entregado, si quedare algn derecho de caucin. - Los deudores, pagndole al que como tutor administra los negocios, quedan libres, si el dinero fu los bienes del pupilo.
29 U L P 1 A N o; Co,nentcwios al Edicto, libro XXX VIII.Cuando Stico y Pnfilo fueron prome28. PAULO; Come

27. ULPLNUS Libro XXVIII. ad Edictum. - Etiam circa stipulationem el ex testamento actionam, si res tradita fueril, quae debebatur, quamdiu ahquid iuri re deest, adhuc tamen ipsa res petenda est; utputa possum fundum petere, licet Lflihi traditus sit, si ius quoddam cautionis (1) supererit.

PAULUS libro XXXVIII. ad Edj.cum.De28. bitores adivendo ei, qui pro tutore negotia gerit, Iiberantur, si pecunia in rem pupiJli perven-it.

arioaalEe eta, libro XXXVIII.

29. ULPIANUS libro XXXVIII. ad Edietum. Quum Stichus et Pamphilus communi servo .promiasi sunt, non alter Stichus, alteri Pamphilus solvi non (2) potest, sed dimidiae singuloruni partes debeutur. ldernque esi, si quia aut duos Stichos, aut duos Pamphilos dan promist, aut communi duorum servo homines decem dare promisit; nam ambigua vox est decem honiines, quemadmodum decern denanii atque utriusque rei dimidium duobus modjs intelligi potest. Sed in nurnis et oleo, ac frurnento el sirnilibus, quao communi specie continentur, apparet hoc actum, ut numero diviclatur obligatio, quatenus et commoclius prorniasori stipulatoribusque est.

tidos fi un esclavo comn, Stico no puede ser entregado fi uno, y Pnfilo fi otro, sino que se deben las mitadesde cada uno. Y lo mismo es, si alguno prometi que se daran dos Sticoa dos Pnfilos, prometi dar diez eseivos fi un esclavo comn de dos; porque es ambigua la expresin diez esclavos, como la-de diez denarios, y spuede entender de dos modos la mitad de una y otra cosa. Pero tratndose de monedas, de aceite, trigo, y otras cosas semejantes, que se comprenden en una especie comn, aparece que se trat esto, que la obligacin se dividiera por el nmero, segn es ms cmodo. para el prometedor, y para los estipulantes. 80. EL MisMo; Comentarios al Edicto, libro LI.

30. losst libro LI. ad Edictum. -Si debitor of-

fernet pecuniarn, quae peteretur, creditor nolletac- Si el deidor ofreciese el dinero quese le pidiera, y cipere, Praetor ei denegal actiones. - - el acreedor no quisiera recibirlo, el Pretor le deniega fi ste las acciones.

81. IDEM libro VII. Dsputationum. - Inter artifices longa differentia est et ingenhi, et naturae, et doctrinae, et inatitutionis. ideo si navern a se fabricandam quia promiserit, vol insulam aediflcandam fossainve faciendam, et hoc specialiter actum est, uL suis operis id perficial, fideiussor ipse aedificans ve fossam fodiens, non consentiente stipulato-, non liber-abit roum. Quare etiam si illis stipulationibus fideiussor accesserit: per te non fien, quominus mihi re agere liceat? prohibens re fideinasor stipulationetn non committit; et si patientiam praestet, non efficiet, quominus commitiatur stipulatio.

31. EL MISMO; Disputas, libro VII. -Entro los artfices hay grande diferencia de ingenio, de naturaleza; da doctrina, y de ejecucin. Y por lo tanto, si alguno hubiere prometido que por l soconatruiria una nave, 6 se edificara una casa, 6 se hara una fosa, y se trat especialmente esto, que lo hiciera con su propio trabajo, el mismo fiador haciendo el edificio, 6 cavando la fosa, sin consentirlo el estipulador, no librar al obligado. Por lo cual, tambin si se hubiere agregado fiador en estas estipulaciones qque por ti no se har que no me sea licito pasar conducir? el fiador que prohibe pasar no incurro en la estipulacin; y si prestara su consentimiento, no har que no se incurra en la estipulacin.

servus peculiar nomine erediderit, eique debitor, quurn ignoraret, dominum mortuum esse, ante aditam hereditatem solverit, liberabitur. idem iuris erit, et si manurniaso servo debitor pecuoiam solveril, quum ignoraret, el peculiunn concessum non esse. Neque interrit, vivo, an mortuo- domino pecunia numerata alt; nam hoc quoque casu debitor hiberatur; sicut is, qui iussus caL a cre4itore pecu-. niam Titio solvere, quamvis creditor mortuus fuent, nihilominus recte Titio solvit, sj modo ignoraveril, creditoreni mortuum case. -

82. luuunus (3) libro XIII. Digestorum. - Si

32. .Iuu.io; Digesto1 libro XIII.-.-Si un esclavo hubiere prestado en nombre del peculio, y el deudor, ignorando que habla muerto el sflor, te hubiere pagado fi aqul antes que hubiese sido adida la herencia, quedar libro. El mismo derecho habr, tambin si el deudor le hubiere pagado el dinero fi un esclavo manumitido, ignorando que fi l no se le haba concedido el peculio. Y no importar que el dinero haya sido entregado vivienda, habiendo fallecido el seor; porque tambin en este caso se libra el deudor; as como aquel fi quien se le mand por el acreedor que le pagana fi Ticio el dinero, aunque el acreedor hubiere fallecido, le paga, sin embargo, bien fi Ticio, si hubiere ignorado que el acreedor habla muerto.
(5) UpIanoi, Viiig.

(1) Taun., e sutIoni, d n$d, Pi., Dr. 2) non, oonsicl erase equ paia,lwa sud6rftua.

'roiio W-16

F SIM

DIG8TO.LIEBO 1LV1 Tt?ULO III

88. IDEM libro LII. )iesorum. Qui sibi, aut Titio fundum dan ipu1aus est, quamvis fundus Titio datus fuerit, tamen, si postea evictus est, habet actionem, quemadmodum si hominem stipulatus esset, et promissor statuliberum Titio dedisset, isque ad libertatem pervenisset.

1.Qui Stichum aut Pamphilum dan promisit, si Stichum vulneraverit (1), non magis eutn dando liberatur, quam si solum$tiehum promisiasel, eta se vulneratum daret. Item qui hominem dan promisit, et vulneratum a se offert, non liberatur. Indicio quoque accepto si hominem is, eum quo agetur, vulneraturn a se offert, condemnari debebit, Sed et ab alio vulneratum si deL, condemnaridus ant, quum possit alium dar.
84. IDEM libro LIV. Digestorwri.Qui hominem aut decem tibi aut Titio dan promisit, si Titio partem hominis Lradiderit, mox tibi decem numeravent, non Titio, sed tibipartem horninis condicet, quasi indebitum tea voluntate Titio solverit (2). idemque iuris erit, etiam si mortuo Titio decem sotverit, ut tibi potius, quam heredi Titii partem hominis condicat.

88.. Ex. mismo; Digesto, libro LII. - El que estipul que l Ticio se lo diera un fundo, aunque el fun.do hubiere sido dado A Ticio, tiene, sin embargo, la accin, si despus se hizo eviccin de l, A la manera que si hubiese estipulado un esclavo, y el prometedor le hubiese dado A Ticio uno instituido libre bajo condicin, y ste hubiese llegado A la libertad. 1.El que prometi que se darla el esclavo Stico Pnfilo, si hubiere herido A Stico, no se libra dando ste, no de otra suerte que. si hubiese prometido A Stico solo, y lo diese herido por l. Asimismo, el que prometi dar un esclavo, y lo ofrece herido por l, no queda libre. Y habindose aceptado el juicio, si aquel contra quien se litigase ofrece el esclavo, herido por l, deber ser condenado. Mas tambin habr de ser condenado si lo diera herido por otro, cuando pueda dar otro.
84. EL MISMO; Dipsto libro LIV. - Elque prometi que A ti A Ticio darla un esclavo 6 la suma de diez, si le hubiere entregado A Ticio parte del esclavo, y despus A ti te entregare los diez, no reclamar pon la condiccin la parte del esclavo A Ticio, sino A ti, como si por tu voluntad le hubiere pagado A Ticio lo no debido. Y el mismo derecho habr, tambin si, muerto Ticio, hubiere pagado. los diez, de suerte que reclamar por la condicin ms bien A ti, que al heredero de Ticio, la parte del esclavo. 1.Si dos reos de estipular hubieren estipulado que se d un esclavo, y elprometedor hubiere dado A uno y A otro partes de diversos esclavos, no hay duda que no quedara libre. Pero si A ambos les hubiere dado partes del mismo esclavo, tiene lugar la liberacin, porque la obligacin comn har que lo que se les pag A los dos se considere pagado A uno solo. Porque por el contrario, cuando dos fiadores hubieren prometido que se darla un esclavo, no se libran ciertamente dando partes de diversos esclavos, pero se libran si hubieren dado partes del mismo esclavo. 2.Estipul que se me diesen diez, 6 un esclavo A Ticio; si el esclavo hubiese sido dado A Ticio, el prometedor queda libre respecto A m, y antes que el esclavo fuese dado puedo pedir los diez. 3.Si yo hubiere puesto A Ticio al frente de todos mis negocios, y despus hubiere vedado, inorndolo los deudores, que b administrara mis negocios, los deudores quedarn libres pagndole A l; porque se entiende que el que pone alguien al frente de todos sus negocios les manda tambin A los deudores que le paguen al procurador. 4.Si no mediando mandato ninguno el deudor hubiere falsamente credo que l entregaba el dinero por voluntad ruta; no quedar libre; y por lo tanto, nadie quedar libre pagndole al procurador,que voluntariamente se ofrece para los negocios de otro. 5.Y cuando un esclavo fugitivo, que se conduca como libre, hubiese vendido una cosa, se respondi, que los compradores, pagndole al fugitivo, no quedaron libres respecto A su dueo. 6..Si el yerno le hubiese pagado al suegro, ignorndolo la bija, la dote, no queda libre, pero puede reclamrsela por Ja condiccin al suegro, si la hija no lo hubiese ratificado; y casi es semejante

1.Si duo re stipulandi hominem dan stipulati fuerint, et promissor utrique partes diversorum hominum dederit, dubium non est, quin non liboretur. Sed si .eiusdem hominis partes utrique dederit, liberatio contingit, quia obligatio communis efftciet, ut, quod duobus solutum est, un solutum esse videatur. Nam ex contrario quum duo fideiussores hominem dan spoponderint, diversorum qudam hominum partes dantes non liberantur (3), at si eiusdem hominis partes dederint, liberantur (4). 2.Stipulatus sum, decem mihi ant hominem Titio dan; si horno Titio dates fuisset, promissor a me liberatur, et antequam homo daretur, ego decem, petarepossurn. 3.Si Titium omnihus negotiis rucia praeposuero, deinde vetuero, eum ignorantibus debitoribus administrare negotia mes, debitqjes ci solvendo liberabuntur; nam is, qui omnibuY negotiis anis aliquem proponit, intelligitur etiam debitoribus mandare, ut procuratori solvant. 4.Si nullo mandato intercadente debitor falso existimaverit, voluntate aiea pecnniain se numerare, non liberabitur; et ideo .procuratori, ui se ultro alienis negotiis offert, solvendo neme liberabitur. 5.Et quum fugitivus, qui pro libero se genebat, rem vendidisset1 responsum est, emtores fugitivo solventes a domino hberatos non case. 6.Si gener socero ignorante lilia dotem aolvisset, non e8t liberatus, sed condicero socero potest, nial ratum filia habuisset; et propeniodum similis es ganen ci, qui absentis procuratori sol(1) IaL. VILg.; vu.rsverat, el FI. ln ial. Va49.; ovsist el cd dios FI. (5) Taur.uun a eecrtura origtnal; libsbuatur, a correccidn del ccUae FI., Br.

0~

(5 ) Taur. s.g4n a esdrdura origI4a4; correocIon d1 cdIoe FI., Br.

ilberabuntur, La

DieEsTo. LTHftO XL": TfTtJLO tu

60.

veret, quia in causam dotis particeps, et quasi socia obligationis patri filia esset. 7.Si debitorem meum jusaero peeuniam Titio dare, donaturus el, quamvis Titius ea mente secoperit ut meos numos faceret, nihilominus debitor Ilberabitur; sed si postea Titius eandem pecuniam mihi dedieset, numi mel fient. 8.Quidam filiurnfaruilias, a quo fideiussorem acceperat, heredem instituerat; quaesiturn est, Si iussu patria adiisset hereditatem, an pater eum fideiusaore agere posael. Dlxi, quoties reus satisdandi reo satis accipiendi heres existeret, fidelussores ideo liberan, quia pro codera apud eundem debere non poasent. 9.Si praedo id, quod a dehitoribus hereditarus exegerat, petenti hereditatem restituerit, debitores liberabuntur. 10.Si decem, aut hominem dan stipulatus fuero, et duos fideiussores accepro, Titium et Maevium, et Titius quinque solverit, non liberabitur, priusquam Maevius quo9uequinque solvat; quodsi Maevius partem bominis solverit, uterque obligatus remanebit. 11.Qui perpetua exeeptione se tueri potest, solutum repetit; et ideo non liberatur. Quare si ex duobus reja promittendi alter pepigerit, no ab eo peteretur, quamvis solverit, nihilominus alter obligatus manebit. 85. ALFANUS VARUS (1) libro II. D4jestorum a Paulo epilomalorum. - Quod servus ex peculio suo credidisaet aut deposuisset, id el, sive veniisset, sive manumiasus esaet, recto solvi potest, nial ahqua causa lnteroiderit (2), ex qua intelligi posait, invito eo, cuius tum ja servus fuisset, ej solvi. Sed et si quia dominicacu peeuniam ab eo foeneratus esset, si permissu domini servus negotium dominicum gesaisaet, idem iuris caL; videtur enim Yoluntate domini, qui cuni servo negotium contraherent, et ab eo accipere, et ei solvere.

al yerno el que pagase al procurador de un ausen te, porque en el negocio de la dote la hija es participe, y como consocia con el padre en la obligacin. yo le hubiere mandado in deudor mo que le diese el dinero Ticio,para yo hacerle donacin ste, aunque Ticio lo hubiere recibido con la intencin de hacer mo el dinero, quedar, sin embargo, libre el deudor; pero si despus Ticio me hubiese dado el mismo dinero, el dinero se har mo, 8.Uno haba instituido heredero un hijo de familia, del cual haba recibido fiador; se pregunt, si, habiendo adido la herencia por orden del padre, podra el padre ejercitar la accin contra el fiador. Dije, que siempre que el reo de afianzar quedase heredero del reo que recibe la fianza, los fiadores quedaban libres por esto, porque no podran deberle uno por ste mismo. 9Si el usurpador hubiere restituido al que pide la herencia lo que haba cobrado de los deudores de la herencia, quedarn libres los deudores. 10.Si yo hubiere estipulado que se d la suma de diez, un esclavo, y hubiere recibido dos fiadores, Ticio y Mevio, y Ticio hubiere pagado cinco, no quedar libre antes que Mevio pague tambin cinco; pero si Mevio hubiere entregado parte de un esclavo, ambos permanecern obligados. 11.El que se puede amparar con excepcin perptua, repite lo pagado; y por esto no queda libre. Por lo cual, si uno de dos reos de prometer hubiere pactado que no se le pidiese, aunque l haya pagado, permanecer, sin embargo; obligado el otro. 35. ALFENO VARo; D(qeso contpendiado por Paulo, libro JI. - Lo que un esclavo hubiese prestado depositado de su peculio se le puede entregar bien l, ya si hubiese sido vendido, ya si manumitido, no ser que nediara alguna causa por la se pueda entender que se le paga contra la voluntad de aquel de quien entonces hubiese sido ste esclavo. Pero el mismo derecho hay tambin si alguno hubiese tomado de'l inters dinero del seor, si el esclavo-II ubiese administrado los negocioS de su seflor conpermiso de ste; porque se considera que el que contraa el negocio con el esclavo recibe de l, y le paga l, con la voluntad del s-flor. 86. JULJANO; Comentarios 4 Urseyo Ferox, libro L - Si mi padre hubiere fallecido dejando embarazada su mujer, y por causa de herencia hubiese pedido todo lo que mi padre se le hubiese debido, algunos opinan que yo no perd nada; y que si no hubiera nacido ninguno, yo obr bien, porque era verdad que en realidad yo fui nico heredero. Juliano observa: es ms verdadero que yo perd aquella parte por la que hubiese sido heredero antes que fuese cierto que no naca nadie, la cuarta parte,porque pudieron nacer tres, 6 la sexta, porque pudieron nacer cinco; porque tambin Aristteles escribi que podan nacer cinco, porque la matriz de la mujer puede tener otros tantos receptculos; y que haba en Roma una mujer de Alejandra de Egipto, que pari al mismo tiempo cinco, y que entonces los tena inclumes; y esto se me afirm ml tambin en Egipto. 87. Ei. MISMO; Conuenarios Urseyo Ferox, Ubro H. - Siempre que uno de los fiadores hubiese
(3) Idem. RaL (4) ex. Vu.ig. (5) Iu1I*IIUL llal.

Si patr meus praegnante uxore relicta decesserit, et ex causa hereditaria totum hoc, quod patri meo debitum fuisset, petiissem, nihil me consumsiase quidam existimant; si nemo natus siL, recto une egisse, quia in rerum natura veruni fuisset, me solum heredem fuisse. lulianus notat: venus caL, me eam partem perdidisse, pro qua, lieres fuissem, antequam certum fuisset neminem nasci, aut quartam partem, quia tres nasci potucrunt, ant sextam, quia quinque; nam et Aristoteles scripsit, quin que nasci posse, quia vulvae muliorum totidem receptacula babero poasunt; et esse mulieruin Roznae Alexandrinam ab (4) Aegypto, quae quinque simul pepent, eL tum babebat ineolumes; et hbe et in Aegypto affirmatum caL mihi.

86. 1uwwus (3) libro 1. ad Urseium Ferocem.

Quoties unus ex fideiussoribus suam partem sol-

87. Iui (5) libro R. ad Urseium Feroce,r.

Vipianue. Hai (1) Tour. sn a oigtnai; tntercideret. a copreoods de eddioi FL, Br.

604

DIGTO.LIflO XLVI: TITULO UI

Yisset, tanquam negotium reo gessisset, perinde habendum est, ac si reus ipse unius fideiussoris parterli solvisset, sed tamen ut ndn ex sorte docedat; sed ja fideiussor isolus liberatur,cuius nomine solutio (acta fuerit.
88. AFRICNUS libro VII. Quaetionum..Quum quis sibi, aut Titio dan stipulatus sit, magia esse ait, ut ita demum recto Titio solvi dicendum sit, si in eodem statu nianeat, quo fuit, quum atipulatio interponeretur. Ceterum sive in adoptionem, sive in exilium ierit, 'vel aqua et igni ej interdictum, vel servus factus Bit, non recto el solvi dicendum; tacite enim inesse hace conventio stipulationi videtur, si in eadem causa maneat.

pagado su parte, como si le hubiese administrado el negocio al deudor, ha de ser considerado lo mismo que si el mismo deudor hubiese pagado la parte de un solo fiador, pero no para que se deduzca del capital; mas solo queda libre este fiador, en cuyo nombre se hubiere hecho el pago.
88. AFRICANO; Cuestiones, libro VII. - Cuando alguno hubiere estipulado que se le d l . Tido, dice que es ms cierto que se ha de decir, que se le paga bien Ticio, solamente si permaneciera en el mismo estado en que se hallaba cuando se interpuso la estipulacin. Mas si se hubiere dado en adopcin, hubiere sido desterrado, se le hubiere puesto interdiccin en el agua y el fuego, se hu-. biera hecho esclavo, se ha de decir que no se le paga bien; porque se considera que tcitamente es inherente la estipulacin esta convencin, si permaneciera en el mismo estado. 1.Si yo le hubiere oandado mi deudor que le pagase Ticio, y despus le hubiere vedado Ticio que cobre, y el deudor le hubiere pagado ignorndolo, estim que l quedaba libre, si Ticio no hubiere recibido el dinero con la intencin de lucrarse con l; d otra suerte, como quiera que se habra de cometer hurto de l, permanecer siendo del deudor;y por esto ciertamente no puede tener de derecho lugar la liberacin respecto al deudor, pero es equitativo que se le auxilie con excepcin, si estuviera dispuesto cederme la condiccin por el hurto, que tiene contra Ticio, como se observa cuando el marido que haya de hacer donacin la mujer mande su deudor que le paue. Porque entonces, como el dinero no se hace le la mujer, tampoco se libra el deudor, sino que ha de ser amparado con excepcin contra el marido, si cediera la condiccin que tiene contra la mujer; pero en el caso propuesto me habr de competer despus del divorcio la accin de hurto, cuando me interese que el dinero no haya sido quitado. 2.Se ejercit contra el seor la accin de peculio, y fu condenado; respondi, que tambin quedaban libres los fiadores recibidos favor del esclavo; porque es prueba de que se puede pagar el mismo dinero por muchas causas, que, cuando se di fianza de pagar lo juzgado, y pagara el reo condenado, quedan libres l y los fiadores, no solamente por la accin de cosa juzgada, sino tambin por virtud de lo estipulado. Y ms bien es esto semejante, que, cuando el poseedor de la herencia hubiere pagado creyendo que es heredero, no se libra el heredero; porque entonces acontece esto, porque dando l en su propio nombre dinero no debido tendra accin para repetirlo. 3.---Si el que prometi un esclavo entregara uno instituido libre bajo condicin, mas bien creo que no se debe esperar la condicin, sino que el acreedor puede reclamar, y que le compete la condiccin; pero si mientras tanto hubiere faltado la condicin, queda libre, lo mismo que si alguno pag por error estando pendiente la condicin, y antes que ejereftara la condiccin se hubiere cumplido la condicin. De ningn modo convendr que se diga, que, si muerto Stico faltase la condicin, queda libre el deudor, aunque, si hubiere faltado viviendo l, quedarla libre, porque en este caso en ningn tiempo habrs hecho perfectamente mo el esclavo; de otra suerte, ser ms cierto, que, aun-

1.Si debitorem meum iusserim Titio solvere, deinde Titium vetuerim accipere, et debitor ignorana solverit, ita eum liberan existimavit, si non ea mente Ttius nurnos acceperit, ut eos lucretur; alioquiii, quoniam furtum eorum sit facturus, mansuros eos debitoris; et ideo liberationem quidem ipso iure non poseo contingere debitori, exceptione tamen ej suecurri aequum esse, si paratus sit condietionem furtivam, quam adversus Titium habet, mihi praestare, sicuti servatur, quum maritus uxori donaturus debitorem suum iubeat solvere. Nam ibi quoque, quia numi mulieris non fiunt, debitorem non liberan, sed exceptione eum adversus maritum tuendum esas, si condictionem, quam adversus mulierem habet, praestet; furti tamen actionem in proposito mibi post divortium competituram, quando (1) mea intersit interceptos numos non esse.

2.De peculio eum domino actum est, is damnatus solvit; et fideiussores pro servo acceptos liberan respondil; eandem enim pecuniam in plures causas solvi posse argurnentum case, quod, quum iudicatuni. solvi satisdatuni est, et damnatus reus solvat, non soluni actione iudieati, sed etiam ex stipulatu et ipse, et fideiussores liberentur. Et magia siinile esse, quod, qtium possessor hereditatia existimans se beredem case solverit, heres non liberetur; tunc enim propterea id evenire, quod ille suo nomine indebitam pecuniam dando repetitionem eius haberet. 3.Qui hominem promisit, si statuliberum solvaL, magis puto, non case exapectandam conditionem, sed et ereditorem agere posse, et illi condictionem competere; 9uodsi interim conditio defecenit, liberatur, perinde atque si quis pendente conditione solvil per ernorem, et antequam condiceret, conditio exstiterit. illud nullo modo die conveniet, si mortuo Sticho conditio deficiat, iiberani debitorefl, quamvis, si vivente eo defecerit, liberaretur, quando (2) ato casu nullo tempore perfecto hominem meum feceris; alioquin prope erit, ut, etiamsi eum servum, in quo ususfructus alienus est, mihi solveris, isque usufructu manente (3) decesserit, ea solutione liberatus videaris; quod nullo
(1) qooni*m, Vulg. (5) quonism, Vu2g_

(5) uasfrotu msnente, oml*eSaa mal.

DIWISTO.LTBRO XLVI: ,TITULO iu

65

modo probandum est, sicuti si eommunem solvissea, isque decessisset.

4.Si quia pro eo (1) reverso fideiusserit, qui, quum reipublicae causa abesset (2), actione qua liberatus sit, deinde annus. praeterierit, an fideiussor liberetur? Quod luliano non placebat} et qwdem si cum fideiussore experiundi potestas non fuit; sed hoc casu in ipsum fldeiussorem ex Edicto actionetn restitui debere, quemadmodum in eum fideiussorem, qui hominem promissum occidit. 5.Qui pro te apud Titium fideiusaerat, pignus in suam obligationem dedit, post idem heredem te instituit; quamvis ex fideiussoria causa non teneans, nihilominus tamen pignus obligatum manebit; at si idem alium fideiussorem dedenit, atque ita here4em te instituerit, rectius existiman ait, sublata obligatione eius, pro quo fideiussum siL, eum quoque, qui fideiussenit, liberan. 89. IDEM libro VIII. Quaestionum. --- Si solutorus peen niam tibi iussu tuo signatam eam apud numulanium, quoad probaretur, deposuerim, tu periculi eam fore, Me[a libro decimo scribit; quod verum est, cum eo tamen, ut illud maxime spectetur, an par te steterit, quoruinus incontinenti probaretur; nam tunc perinde habendum cnt, ac si parto me solvere tu ex aliqua causa accipere aollesa . In qua specie non utique semper tuum periculum cnt; quid enim si inopportuno tempore vel loco obtulerim? His corisequens case puto, ut, etiarusi et emtor numos, et venditor mercem, quod invicem parum fidei haberent, deposuerint, et numi emtoris periculo sint; utique si ipse eum, apud quem deponerentur, elegerit; et nihilominus merx quoque, quia emlio perfecta siL.

que me hubieres entregado el esclavo, sobre el cual es de otro el usufructo, y l hubiere fallecido durante el usufructo, pareceras haber quedado libre con esta entrega; Lo que de ningn modo se ha de admitir, la manera que, si hubieses entregado un esclavo comn, y ste hubiese fallecido. 4.Si alguno hubiere salido fiador por el que hubiera vuelto, el cual, estando ausentepor causa de la repblica, se hubiera librado por alguna ac-. cin, y despus hubiere transcurrido un ao, quedara libre el fiadoil Y esto no le pareca bien Juliano, y ciertamente, si no tuvo facultad para ejercitar la accin contra el fiador;pero que en este caso se debe restituir en virtud del Edicto la accin contra el mismo fiador, la manera que contra el fiador que mat al esclavo prometido. 5.El que por ti haba salido fiador par Ticio di prenda por su propia obligacin, y despus l te instituy heredero; aunque no ests obligado por causa de la fianza, quedar, esto no obstante, obligada la prenda; mas si l mismo hubiere dado otro fiador, y as, te hubiere instituido heredero, dice que crea ms acertado que, extinguida la obligacin de aquel, cuyo favor se haya prestado la fianza, queda libre tambin el que la hubiere prestado. 39. EL MfSMO;- Ctsestiones, libro VIII. -Si habindote de pagar yo una cantidad la hubiera desitado por tu orden sellada en poder de un camata hasta que fuese admitida, escribe Mela en el libro dcimo, que habr de estar tu riesgo; lo que es verdad, pero con tal que singularmente se atienda si en ti hubiere consistido que no sea admitida inmediatamente; porque en este caso habr de ser considerado lo miSmo que si estando yo dispuesto . pagarla tt no quisieras recibirla por alguna causa. En cuyo caso ciertamente que no ser siempre tuyo el riesgo, porque qu se dir si yo la hubiere ofrecido en tiempo en lugar inoportuno? Opino que esto es consiguiente, que, aunque el comprador hubiere depositado el dinero, y el vendedor la mercanca,porque recprocamente se tuvieran poca confianza, el dinero estar riesgo del comprador; y esto ciertamente si l mismo hubiere elegido aquel en cuyo poder estuviese depositado; "y tambin, sin embargo, la mercanca, porque la compra haba sido perfeccionada.

40. MARCIANUS (3) libro III, Inslitutionum. Si pro me quia solverit creditori meo, hect ignorante me, aecuiritur mihi actio pignoraticia. Item si quia solverit le ata, debent discedere legatarii de possessione; alioquin nascitur heredi interdietum, ut coa deilcere poasit.
41. PAPINIArIUs (4) libro 1. de AduUeriis. - Reo criminia postulato interim nihil prohibet recte pecuniam a debitoribus solvi; ahioquin plerique innocentium necessario sumtu egebunt.

le hubiere pagado alguien mi acreedor, aun ignorndolo yo, se adquiere para m la accin pigno-. raticia. Asimismo, si alguno hubiere pagado los legados, deben separarse de la posesin los legatarios; de lo contrario, nace para el heredero el interdicto, para que pueda echarlos.
41. PA.PnoNo; De los AduUerio, libro 1.Nada impide que al acusado como reo-de un crimen se le paguen bien entretanto cantidades por los deudores; de otra suerte, muchos inocentes cn'rn de los recursos necesarios.

40. MARCIANO; lnsgiguta, libro EL - Si por mi

42. PAULUS libro IH. de Adulleriia. - Sed nec iflud prohibitum videtur, ne a reo creditori solvatur.

42. PiuLo; De los Adulterios, libro III. - Mas tampoco se considera prohibido que por el reo se la pague al acreedor.
43. ULPLNO; Reglas, libro 11.En todas las especies de liberaciones se liberan tambin las accesiones, por ejemplo, los que prometen por otro, las
(1) Itarceflua, Hal. Vu4g. (4) Msrti&nus, Hai,; Idem, Vulg.

48. Uu'i.Nus libro 11. Regularam.In omnibus apeciebus liberationum, etiam accessiones liberantur, puta adprorniasores, hypothecae, pignora; prae(i) reo, Ha.
(1) abealezn Hal.

606

DIGESTO.LIflO

XLVI

TITULO III

terquamquod intar eredUorem et adpromissores confusione facta reus non liberatur.


MARCIANUS (1) libro 11. Re9u1aruni.-1n nu44. merationibus aliquando evenit ut una nunieratione duae obligationes tollantur uno momento, veluti si quia pignus pro debito vendiderit creditori; evenit enim, ut et ex vendito tollatur obligtio, et debiti. Item si pupillo, qui sine tutoris auctoritate mutuam pecuniam accepit, legatuxn a creditore fuent sub ea conditione, si eam pecuniam numeraverit, in duas causas videri eum numerasse, eL in debitum suum, ut in Falcidiam heredi amputetur, et conditionis gratia, ut legatum consequatur. Item si ususfruotus pecuniae numeratae legatus fuerit, evenit, ut una numeratione et liberetur heres ex testamento, et obliget rnbi legatarium; tantundem est, et si darnoatus fuerit alicui vendere vl locare, nam vendendo vel locando et liberatur ex testamento heres, et obligat sibi legatarium.

hipotecas y las prendas; salvo que, habindose hecho confusin entre el acreedor y los que prometen por otro, no se libra el reo.

44. MAaci&o; Reglas, libro II. - En las entregas de dinero sucede veces, que con una sola entrega se extinguen en un solo momento dos obliga-ciones, por ejemplo, si alguno le hubiere vendido al acreedor la prenda-por la deuda; porque acontece, que por virtud de la venta se extingue la obligacin, y la de la deuda. Asimismo, si alpupilo, que en mituo recibi dinero sin la autoridad del tutor, se le hubiere hecho por el acreedor un legado bajo esta condicin, si hubiere entregado este dinero, se considera que lo entreg por dos causas, por su deuda, para que se le impute al heredero en la Falcidia, y por causa de la condicin, para obtener el legado. Igualmente, si se hubiere legado el usufructo del dinero entregado, sucede que con una sola entrega se libra el heredero en virtud de testamento, y obliga su favor al legatario; Otro tanto sucede, si hubiere sido condenado venderle darle en arrendamiento alguno, porque vendiendo 6 dando en arrendamiento queda libre el heredero por testamento, y obliga su favor al legatario.
bro 1. -Aunque . la mujer que estipulaba le hubiere prometido el marido darle en pago, disuelto el matrimonio, los predios que estaban obligados la dote, es, sin embargo, bastante que se ofrezca la cantidad de la dote. 1.El mismo respondi Frontn, que al tutor, que perseveraba en la administracin de la tutela, se le pudo pagar, aunque fuese reo de pena capital, lo que de buena fe seje debe al pupilo.
46. MARCIANO; Reglas, libro III. - Si al que la quiere le hubiere alguien entregado una cosa por otra, y Se hubiere hecho eviccin de la 'osa, subsiste la primitiva obligacin; y si se hu!..ere hecho eviccin de una parte, subsiste, sin embargo, la obligacin por la totalidad, porque el acreedor no la habra recibido, estando Integro el negocio, no ser que ntegramente se hiciese de l. 1.Pero tambin si hubiere dado dos fundos, por ejemplo, por una sola deuda, hecha eviccin da un fundo, permanece integra la obligacin; luego una cosa produce siendo entregada por otra la Liberacin, cuando ntegramente se hizo del que Ja recibe. 2.Pero si por dolo hubiere alguien dado en pago un fundo estimado en ms, tampoco queda libre, . no ser que se complete lo que falta. EL mismo; Reglas, libro IV. Si respecto al 47. pupilo, quien se le pag sin la autoridad del tutor, se investigara en qu tiempo se haya hecho ms rico, se atiende al tiempo en que se ejercita la accin; y para que le perjudiqu.e la excepcin de dolo malo opuesta, se atiende al tiempo en que se ejercite la acoin 1.Ciertamente que, como deca Scvola, aunque la cosa hubiere perecido antes de contestada la demanda, veces se considera como que se hizo ms rico, esto, es, si compr para si una cosa necesaria, que por necesidad habla de comprar de lo suyo; porque por lo mismo que no se hizo ms po45. ULPIANO

45. Ut.Fu.rus libro I. Responsorum (Jallippo reQuamvis stipulanti uxori vir apoponderit, sndit: ,Po matrimonio praedia, quae doti erant obligata, in solutuni dare, tamen satis esse, offerri do-. tis quantitatem.
1.Idem Frontoni respondit, perseveran ti tuten in tutelae administra tione, licet capitis reo, potuisse id, quod pupillo bona fide debetur, exsolvi. quia aliam rem pro alia volenti solverit, et evicta fuerit res, manet pristina obligatio; et si pro parte fucrit evict.a, temen pro solido obligatio durat, nam non accepisset re integra (3) creditor, nisi pro solido eius fieret. 1.Sed et si duos fundos, verbi gratia pro dehito dedenit, evicto altero fundo remanet integra obligatio; tunc ergo res pro re soluta liberationem praestat, quum pro solido facta est suscipientis. 2.Sed et si quia por doluin pluris aestimatnm fundum in splutum dederit, non liberatur, nisi id, quod deest, replealur. 47. Inasi libro IV. Regutarum. In pu pillo, cui sine tutoris auctoritate solutum est, si quaeratur, quo tempore sit locupletior, tempus, quo agitur, inapicitur; et ut exceptio doli mali posata ei noceal, tempus, quo agitur, apectatur. 1.Plane, ut Scaevola aiebat, etianisi, perierit res ante litem contestatam, interdum quasi locupletior factus intelligitur, id est, si necessariam sibi rem emit, quam necessario de suo erat emturus; nam hoo ipio, quo (4) non est paupenior factus, locupletior est. Sic et in fihiofamilias putabat Mace(3) MarceUsi, Vdg MmrssUss Vdg.
46. MARCIANOS (2)

respondi d Calippo; Respuestas, li-

libro Iii. Regularum. - Si

(5) rslntegrsin, Vuig. it) quod, HaL Vidg.

DIGHTO.LIBRO XLVI: TfTULO IX

607

donianum cessare, si in necessarias causas fihius mutuam pecuniam acceperit, et eam perdiderlt.

-bro, es ms rico. As tambin opinaba que dejaba de tener lugar respecto al hijo de familia el senadoconsulto Macedoniano, si el hijo hubiere recibido dinero en mituo por causas necesarias, y lo hubiere perdido. poseyendo por razn de la dote los bienes de su marido, obr en todo como duea, cobr las rentas, y vendi los semovientes; pregunto, si se deber computar para la dote lo que percibi de los bienes del marido. Marcelo respondi, que no pareca injusta la imputacin de lo que se propone; porque ms bien ha de ser considerado como pagado loque por esta causa percibi la mujer. Pero si acaso el rbitro del recobro de la dote hubiere debido tener cuenta tambin de los intereses, se ha de hacer la computacin de modo, que loque va poder de la mujer no se deduzca de toda la suma, Bino antes para aquella cantidad que la mujer deba percibir por razn de intereses; lo que no injusto. 49. M,iciico; Comentarios la frmula hipotecaria, libro nico. - Entendemos, la verdad, que se pag naturalmente el dinero, si hubiera sido entregado al acreedor. Poro tambin si por mandato de ste se le paga otro, un acreedor suyo, L' un deudor futuro, aun aquel quien le haba de hacer la donacin, se debe absolver. Lo mismo ser, tambin si el acreedor hubiere ratificado el pago. Tambin le aprovechar el pago, si el dinero hubiera sido pagado al tutor, 6 al curador, 6 al procurador, cualquier sucesor, 6 un esclavo administrador. Pero si se hubiera dado por recibido aquello por lo que se haba obligado hipoteca por razn de estipulacin, por lo que haba sido recibida sin estipulacin, no aprovechar ciertamente la palabra pago, sino que basta la de satisdacin.
50. PAULO; Comentarios d Sabino, libro X. - Si habindote yo prometido oro te hubiere pagado, ig nor.n dolo t, bronce, como si fuese oro, no quedar libre; pero no lo repetir, como por pago indebido, porque lo hice sabiendas; pero te repeler con excepcin al pedir t el oro, si no devolvieras el bronce que recibiste. 48. MARCELO;

Titia, quum propter dotem bona rnariti posaideret, omnia pro domina egit, reditus exegit, et moventia distraxit; quaero, an ea, cuae ex re mariti percepit, in dotem ej reputari debeant. Marcellus respondit, reputationem eius, quod proponeretur, non iniquam videri; pro soluto enim magia babendum est, quod ex ea causa mulier percepit. Sed si forte usurarum quoque rationem arbiter dotis recuperandae habere debueril, ita est cornputandum, ut, prout quidque ad mulierem pervenit, non ex universa summa decedat, sed prius u eam quantitatem, quam usurarum nomine mulierein consequi oportebat; quod non est iniquum. 49. Miacius (1) libro singular ad hypothecariarn Formulam. - Solutam pecuniain intelligimus

48. MARCELLUS libro singular Resporisorum.

Respuestas, libro. nico. - Ticia,

utique naturaliter, si numerata sit creditori. Sed et si iussu eius ahii solvitur, ve creditori elus, vol futuro dehitori, vol etia.m ei cui donaturus eraL, absolvi debet. Ratam quoque solutionem si creditor habuerit, idem erit. -Tutor quoque si soluta sit pecunia, vol curatori, ve procuratori, vol cuilibet succeasoni, vel servo actor, proficiet ej solutio. QUO4Bi acceptum latum sit, quod stipulationis nomine hypotheca eraL obligata, vol sine stipulatione accepta Bit, solutionis quidem verbum non proficiet, sed satisdationis aufficit.

aurum tibi promisissem, ignoranti, quasi aurum, sea solvenim, non liberabor; sed nec repetam hee quasi indebitum solutum, quod sciens feci; petentem tamen te aurum exceptione summovebo, si non reddas aes, quod accepisti.
51. 10KM libro IX. ad Edictum. - Dispensatori, qui ignorante debitoro remotas eat ab actu, recto solvitur, ex voluntate enim domini ci solvitur; quam si neseit mutatam, qui solvit, liberatur.

50. - PAULUS

libro X. ad Sabinum. - Si, quum

51. Et MISMO; Comentarios al Edicto, libro IX. Al administrador, que ignorndolo el deudor fu separado de la administracin, se le paga bien, porque se le paga con la voluntad del seor; y si el que paga ignora que fu cambiada, queda libre. - La satisfaccin se tiene por pago.
52. ULPI&NO;

etio pro solutione est.

52. ULP1LNUS libro XIV. ad Edictum.Satisfa-

Comentarios al Edicto, libro XIV.

58. Giius libro V. ad Edictuin provinciale. Solver pro ignorante et invito cuique licet, quum siL iure ivili constitutum, licere etiam ignorantis invitique meliorem conditionem facere,

58. GATo; Comentarios al Edicto provincial, libro Y. - A cualquiera le es licito pagar por el que lo ignora y contra la voluntad de ste, porque se halla establecido en el derecho civilque es licito hacer mejor la condicin aun del que lo ignora y contra la voluntad de ste. 54. Ptuto; Comentarios al Edicto, libro LVI. La palabra paso corresponde fi toda liberacin hecha de cualquier modo, y se refiere ms bien fi la substancia de la obligacin, que al pago del dinero. 55. Ui.pwo; Comentarios al Edicto, libro LXI. - El que paga de suerte que lo recobre, no queda

54. NULOS libro LVI. ad Edictum.Solutionis verbum partinet ad omnem libe rauoneni quoquo modo faotarn, magisque ad substantiam obligationis refertur, quam ad numorum solutionem.

55. Uj..pRxus libro LXI. cid Edictum. - Qui sic solvit, ut reciperet, non liberatur, quemadmo(1) Vasi a roia L,pagina 606.

608

DIGESTO.LrDBO XLV!: TITULO m

dum non alienantur numi, qui sic dantur, ut recipiantur. mandat solv, ipse videtur solvere.
57. ULPIANUS

libre, la manera que no se enajena el dinero que se da de modo que se recobre. Se considera que el que manda que se pague paga l mismo.
56. PAULO

56. PAuLus

libro LXII. (1) ad Edietum. - Qui libro LXXVII. ad Edicwn. - Si

Comentarios al Edicto, libro LXI1.

quisa stipulatus fuerit decem in melle, solv qudam i:nel potest, antequam ex stipulatu gatur,. sed si saniel actum sit, et petita decem fucrint, amplius niel solvi non potest.

1.Item si mihi aut Titiostipulatus fuero dan,, deinde petain, aznplius Titio solvi non potest, quamvis antelitem contestatam posset.
58. IDEM

miel, se puede entregar ciertamente la miel antes que se ejercite la accin de lo estipulado, pero una vez que se haya ejercitado, y que se hubieren pedido los diez, no se puede ya pagar con miel. 1.Asimismo, si yo hubiere estipulado que se me d mi, Ticio, y despus pidiera yo, no se puede ya pagar Ticio, aunque se pudiera antes de contestada Ja demanda. - Si alguno hubiere pagado de buena fe al que se ofrece para los negocios de otro, cundo quedara libre? Y dice Juliano, que entonces queda libre cuando el dueo lo hubiere ratificado. El mismo dice, antes que el dueo lo ratifique, se podra ejercitar la con diccin por esta causa? Y dice que interesa saber con qu intencin haya sido hecho el pago, si para que quede libre el deudor inmediatamente, cuando el dueo lo haya ratificado; que en el primer caso se puede reclamar por la condiccin inmediatamente al procurador, y que la condiccin se extingue solamente cuando el dueo hubiese hecho la ratificacin, y que en el segundo nace la condiccin solamente cuando el dueo no hubiese hecho la ratificacin. 1.Si el acreedor, cuyo procurador se le pag ignorndolo l, se hubiere dado en arrogacin, si el padre lo ratific, el pago es vlido, y si no lo ratific, puede repetirlo el deudor. 2.Y si hay dos reos de estipular, y al procurador de uno de ellos, que est ausente, se le di, y antes que l lo ratificase se le pag entreta:to al otro, queda en suspenso el segundo pago as como el primero, porque es incierto si habr exigido cosa debida 6 indebida. yo hubiera estipulado as: l,prometes darme, Ticio? y el deudor hubiere determinado que me pagar, aunque me competa la accin por el dinero constituido puede todava pagarle al adjunto. Y si de un hijo de familia hubiera yo estipulado para mi para Ticio, el padre puede pagarle Ticio lo que hay en el peculio, saber, si quisiera pagar en su propio nombre, no en el de su hijo; porque pagndole al adjunto, se considera que me paga. Y por lo tanto, si al adjunto se le hubiera pagado lo no debido, opina Juliano que se le puede reclamar por la condiccin al estipulante, de suerte que nada importe que yo te mande que le pagues Ticio, que desde un principio se haya formulado as la estipulacin. - El que dien pago un esclavo ajeno, se libra de la obligacin habiendo sido usucapido el esclavo. Siempre qun lo que yo a !eba haya ido tu poder, y nada te falte, y no ptjel,-i ser repetido lo que se pag, compete perpetuidad la liberacin.
(2) la perpetuum, omiletas Vaig. 61. EL MISMO;

57. U L P 1 A N o; Comentarios al Edicto, libro LXX VII. - Si alguno hubiere estipulado diez en

offerenti se negotiis alienis bona fide solverit, quando liberetur Et ait lulianus, quum dominus ratum habuerit, tunc liberan. Idem sit, antequam dominus haberet ratum, an condici ex ea Causa possit? Et ait interesse, qua mente solutio facta esset, trum, ut statim debitor liberetur, an vero quum dominus ratum habuisset; priore casa confestim posse condici procuratori, et tunc demum extingui condictioneni, quum dominus ratum habuisset, posteriore tunc detnum nasci condictioneni,- quum dominus ratum non habuisset.

libro LXXX. ad Edictum. - Si quis

58. EL MISMO; Comentarios alEdicto, libro LXXX.

1.Si creditor, cuius ignorantis procuratori solutum est, arroganduin se dederit, sive ratum babuit pater, rata solutio est, sive non habuit, repetar e debitor potest, 2.Etsi duo Mstipulandi sunt, quorum altarius absentis procuratori datum antequam is ratum haberet, interim alter solutum est, ja pendenti est posterior solutio ac prior, quippe incerturn est, debitum, an indebitum exegenit.
59. PAULUS libro H. ad Ptautium.Si ita stipulatus sim: mihi aat Titio dare apondes? et debitor constituerit se mihi soluturum, quamvis mihi corapetat de coustituta actio, potest adhuc adiecto salvare. It si a fihiofairiilias iinhi aut Titio stipulatus sim, patrem posse Titio solvere, quod iii peculio est, scilicet si sao, non fui nomine solvere velit; dum enim adiecto solvitur, mihi solvi videtur. Et ideo si indebitura adiecto solutum sit, stipulatoni posse condici lulianus putat, ut nihil iritersit, iu beam te Titio solvere, an ab initio stipulatio ita concepta Sit.

59. Ptur.o; Comentarios Pkzucio, libro .11.Si

iDEM titro IV. ad Plautiwn. - lo, qui alie. 60. num hoininem in solutum dediL, usucapto homine liberatur.

60. EL MISMO; Comentarios Plaucio, libro IV.

61. IDEM libro V. ad Plautium. - la parpetuum (2), quoties 14, quod tibi debeam, ad te pervealt, et tihi nihil abait, nec quod solutum est, repeti possit, COmpetit liberatio. (1) U., considrase aiiacWia por antiguos copistas.

Comentarios 4 Plaucio, libro V,

PIGESTO.LIB3O XLVI: TfTULO fi

609

62. IDwf libro VI]. ad Pkastium. - Dispensatorem meum testamento liberum case usa, et paculium ej legavi; is post mortem meam a debitoribus pecunias exegit; an horas meus retinere ex peculio eius, quod exegii, poas11., quacritur. Et si quidem post adit.am - hereditatem exegerit pecuniam dubitari non debet, quin de peculio eo (1) nomine retineri nihil debeat, quia (2) libar factus incipit debere, si liberantur solutione debitores. Quum vero ante aditam hereditatem pecuniam aceepit dispensator, si quidem liberantur debitores

psa solutione, non est dubium, quin de peculio Id retinendum Bit, quia incipit debere hie heredi quasi negotiorum gestorum, vel mandati actione. Si vero non liberantur, [la quaestio est, quum negotium meum gerens a debitoribus meis accepenis, dejada ego ratum non habuero, et rnox agere vehm negotiorum gestorum actione, an utiliter agam, si caveam, te iudemnem futurum. Quod quidem ego non puto; nam sublata est negotiorum gestoruin actio eo, quod ratum non habui, et (3) par hoc debitor mib constituitur.

Dispuse en mi testamento que fuese libre mi adininistrador, y le legu el peculio; despus de mi muerte cobr de mis deudores cantidades; se pregunta, si podra mi heredero retener de su peculio lo que cobr. Y si verdaderamente hubiere cobrado dinero despus de adida la herencia, no se debe dudar que por tal titulo no debe retener nada del peculio, porque, hecho libre, comienza deber, silos deudores quedan libres de la obligacin con el pago. Pero cuando el administrador recibi el dinero antes de adida la herencia, si verdaderamente quedan libres con el mismo pago los deudores, no es dudoso que aquello se haya de retener del peculio, porque l comienza deberle al heredero como por la accin de gestin de negocios, 6 por la de mandato. Mas si no quedan libres, hay la cuestin, de si, cuando siendo gestor de negocio mo hubieres cobrado de mis deudores, y luego yo no lo hubiere ratificado, y despus quisiera ejercitar la accin de gestin de negocios, la ejercitar tilmente, si yo diera caucin de que quedars indemne. Lo que ciertamente yo no creo; porque se quit la accin de gestin de negocios porque yo no hice la ratificacin, y por esto se constituye deudor respecto mi. - Si el deudor fuera usufructuario de un esclavo, puede este esclavo librarlo de la obligacin por la aceptilacin; porque se considerar que adquiere con cosa de l; y lo mismo diremos respecto un pacto. Cuando por mandato mo le pagas mi acreedor lo que me debes, tu quedas libre respecto m, y yo respecto . mi acreedor.
64. EL MISMO; Comentarios 4 Plaucio, libro-XIV. 68. EL MISMO; Comentarios 4 Plaucio, libro IX.

62. Et iso; Comentaries 4 Plaucio, libro VIII.

68. IDZM libro 1X. ad Plautium.Si debitor alt servi fructuarius, potest is servus par acceptilatio-. ram liberare aiim; videbitur enim ex re eius acqui. rere; idem in pacto dicemus.

64. IDEM libro XIV. ad Pkustium..Quurn iussu meo id, quod mihi debes (4), solvis creditori meo, et tu a me, et ego a creditore meo liberor. 85. Poiporius libro L ex Ptauio. - Si filia fu. riosi a viro diverterit, dictum eat, vel agnato curatori (5) voluntate flliae, val flhiae (6) consentiente agnato solvi dotem.

85. POMPoNrn; Doctrina de Plaucio, libro 1. Si la hija de un loco se divorciare de su marido, se dijo que la dote se pagaba con la voluntad de la hija al curador agnado, 6 la hija consintindolo el agnado.
66. EL MIsMo; Doctrina do Plaucio, libro VI. Si un deudor del pupilo pag por mandato de ste, sin la autoridad del tutor, una cantidad un acreedor del mismo, libra ciertamente del acreedor al pupilo, pero l mismo permanece obligado, aunque puede ampararse con excepcin. Mas si no haba sido deudor del pupilo, ni puede reclamarle por la condiccin al pupilo, el cual no Be obliga sin la autoridad del tutor ni al acreedor, con el cual contra. t por mandato ile otro; pero el pupilo estar obligado, como habiendo quedado libre de la deuda, *. cuanto se hizo ms rico.

debitor iubente eo sine tutora auctonitate pecuniam creditori eius nutneravit, pupiilum quidem a creditoro liberat, sed ipse manet obligatus, sed exceptiono se tueri potest. Si autem debitor pupilli non fuerat, neo pupillo condicere potest, qua sine tutora auctoritate non obligatur, neo creditori, cum quo altenius iussu contraxit sed pupillus in quantum locuplatior factua est, utpote debito liberatus, utili actione tenebitur.

66. Inasi libro Vi. ex (7) Plautio. - Si pupilli

67. MLRCELLUS libro Xiii. Digestorum. - Si quia duos bomines promiserit, et Stichum solverit, potenit eivadem Stichi domiuium postea consecutus dando liberan. In numis minor vel prope nulla dubitatio est; nam et apud Aifenum Servius sum, qn minus (8) a debitore suo accipere et liberare eum veliet, respondit, poase saepius aliquos numos accipiendo ab eo, eique retro dando, ac nursus aocipierdo id efficere, vehiti Si centum debitorem decem acceptisliberare creditor velit, ut, quum decem acceperit, eadem ei retro reddat, mox ab eo
(1) meo,HaI.
() Taur. al n*drgsn; qua, (5) u$eonitftnMur, Hat.
in gj

67. Macar.o; Digesto, libro Xlii. Si alguno hubiere prometido dos esclavos, y hubiere entregado Stico, habiendo conseguido despus el dominio del mismo Stico, podr quedar libre de la obligacin dndolo. Tratndose de dinero es menor casi ninguna la duda; porque, segn Alfeno, Servio respondi, que el que quisiera recibir de su deudor menor cantidad y liberarlo, poda hacer cato recibiendo de l muchas veces algo.
nas monedas devolvindoselas, y recibindolas de nuevo, como si un acreedor quisiera liberar, ha.

texto, Br.

(4) debeS iolvl, soivis,

(5) Taur.; curstore, .taddtce PI., Dr. TooW fl

Ha,

la .iwa aerU original; lila, La eorr.ocidn (5) Ta. eqdn del ~ePL, Br. (Y) T~.; ad, .5 e~PL, Dr. (5) numo* por mtius, V&g.

610

DIGE$TO.LIBBO XLVI: TFrULO

accipiat, ac novissirne retineat, etsi in dubitationem a quibuadaii boc malo deducatur, quod non posait videri is, qui ita accepit, uL ei, a quo aecepit, retro reddat, solvisse potius, quam docesslsse (1).

hiendo recibido diez, al deudor da ciento, de modo que, cuando hubiere recibido los diez se losdevolviese, y luego los recobrara de l, y por ltimo, los retuviera, aunque malamente se ponga esto en dudar algunos, porque no se pueda considerar que el que recibi algo, para devolvrselo k aquel de quien lo recibi, haya pagado ms bien que no que se haya separado de la obligacin. 68. Er.mismo; Oges4o, libro XVI. - El esclavo A quien se le mand que diera diez un pupilo y que fuera libre, si el pupilo fuera heredero, si solamente la condicin hubiera sido referida l, conseguir la libertad dndoselos al pupilo aun estando ausente el tutor? Vacilars por la comparacin de la condicin, que consiste en un hecho, por ejemplo: si le prestare servidumbre al pupilo, la cual se puede cumplir aun sin la intervencin del tutor. Y qu dirs, si tuviera curador, y si se le hubiera mandado que le diera un furioso? Quedara libre dndole al curador? Y supn, que uno se le leg un fundo, si le hubiese dado algo . un pupilo un furioso. Y se ha de saber, que en todos estos casos se le paga vlidamente al tutor 6 al curador, pero que ellos mismos, esto es, al furioso al pupilo, no se les paga bien, fin de que la cosa dada no perezca por la debilidad de los mismos; porque el testador no hizo esto para que de cualquier modo que se hubiese dado se considerase cumplida la condicin. por noxa el esclavo, sobre el cual era de otro el usufructo, 6 que en prenda estaba obligado Ticio, podr. aquel, cuyo favor fuiste condenado, ejercitar contra ti la accin de cosa juzada; y no esperaremos que el acreedor haga eviccin de l; pero si se hubiere extinguido el usufructo, se hubiere disuelto la obligacin de prenda, estimo que ser procedente la liberacin.
70. EL MISMO; Digesto, libro XXVI. - Lo que se prometi para cierto da puede ser dado aun inmediatamente; porque se entiende que al prometedor se le deja libre todo el tiempo intermedio para pagar.

68. IDEM libro XV!. Digesorum. - Servus decem daro iugsus pupillo et Iiber esse, si heres sit pupillus, sive tantum conditio in eum coUata sit, an absente quoque tutore pupillo dando libertatem consequaturt moveris (2) comparatione conditionis, quae constitit in facto, veluti: si pupillo servierit, quaepotest impleri citra interventum quoque tutoris. EL quid, inquis (3), si curatorem habeat, et si furioso daro iussus siL, an curatori dando liberetur? et finge alicui fundum legatum, si dedisset pupillo furiosove. Et sciendum est, in omnibus istis casibus tutor quidem vel curatori utiliter dependi, ipsia autem id est furioso vel pupillo, non recte persolvi, ne datio ex lilorum imbecilitate poreat; nec enim hoc egit testator, nL, quoquo modo esset datum, expleta videretur conditio.

09. Csxsus libro XXIV. Digeslorum.Si hominem, in quo ususfructus alienus est, vol qui erat pignoni TiLlo obligatus, noxae dedisti, poterit la, cui eondemnatu.s es, tecum agere iudicati; neo exspeetabimus, ut creditor evineat (4); sed si ususfructus interierit, vel diseoluta fuerit pignoris obligaLio, existimo processuram liberationem.

69.

CElso; Digesto, libro XXIV. Si entregaste

die (5) promissum est, vol statim dan potest; Lotum enim medium tempus ad solvendum promissori liberum relinqui intelligitur.

70.

IDEM

libro XXVI. Digeslorum.Quod certa

71. IDEM libro XXVII. Digeslorum. Quum decem mihi aut Titio dan atipulatus quinque accipiam, reliquum promiasor recte Titio dabit.

1.Si fideiussor procuratori creditoris solvit, et creditor post tempus, quo liberan fideiussor poterit, ratum habuit, temen quia fideiussor, quum adhuc ex causa fideiussionis teneretur, iolvit, nec repetere potest, nec minus ogere adversus reum mandati potest, quam si tum praesenti dedisaet. 2.Item si ignorans croditor procuratoni suo solutum servo debitoris fihiove acceptum fecerit, postes auteni reselerit, et ratum bahuerit, confirmetur solutio; et quod a000ptum latum sit, nuhlius momenti est; et contra si ratum non habuerit, quod acceptum fecerit, confirmatur. 3.Sed si ignorans solutum litem contestatus est, si pendente indicio ratuni habuit, absolvi.opor(t) dedlue, RaL Viilg.; eaelgss, ogros in (2) moveri a, Mal. (3) Inquit, Hai Vidg.

Ti. EL MISMO; .Digesto, libro XXVII. -Cuando habiendo estipulado que . ml . Ticio se den diez, yo hubiere recibido cinco, el prometedor le dar vlidamente Ticio los restantes. 1.Si el fiador le pag al procurador del acreedor, y el acreedor lo ratific despus del tiempo en que el fiador pudiere quedar libre, sin embargo, como el fiador pag cuando todava estaba obligado por causa de la fianza, ni puede repetirlo, ni puede ejercitar contra el reo la accin de mandato, no de otra suerte que si entonces lo hubiese dado 6l es-

tando presente. 2.Asimismo, si ignorando el acreedor que se le haba pagado su procurador le hubiere dado por pagado un esclavo un hijo del deudor, pero despus lo hubiere sabido, y lo ratificare, se confirma el pago; y es de ningn valor lo que se hubiera dado por recibido; y por el contrario, Si no lo hubiere ratificado, se confirma lo que hubiere dado por recibido. * 3.Pero si ignorando que se haba pagado contest la demanda, ea conveniente que sea ab(4) credltor eum vfadlcet, Rut.

Has.

(6) la eertum diem, Vrz49.

DIGESTO.-.LIBBO XLVI: TTULO II1

611

tet illum, cum quo actum est; si ratum non habuit, condmnari.
72. MARCELLUS (1) Libro XX. Digestorum. - Qui decem debet, si ea obtulerit creditori, el. ile sine justa causa ea accipere recusavit, deinde debitor ea sine sua culpa perdiderit, do mal exceptione potest se tueri, quamquam aliquando interpellatus non solverit; etenim non est aequum teneri pecunia amissa, quia non teneretur, si creditor accipere voluisset. Quare pro soluto id, in quo creditor accipiendo moram fecit, oporlet case. EL sane si servus erat in dote, eumque obtulit maritul, et is servus deceasit, aut numos obtulit, cosque non aocipiente mullere perdidarit, ipso iure desinetieneri.

suelto aquel contra quien se ejercit la accin, si lo ratific estando pendiente el juicio; y que sea condenado si no lo ratific.
72. MARCELO; Digesto, libro XX. - El que debe diez, si los hubiere ofrecido a. su acreedor, y ste rehusare recibirlos sin justa causa, y luego el deudor los hubiere perdido sin culpa suya, puede ampararse con la excepcin de dolo malo, aunque habiendo sido alguna vez requerido no los hubiere pagado; porque no es justo que est obligado por el dinero perdido, porque no lo estarla, si el acreedor hubiese querido recibirlo. Por lo cual debe ser considerado como pagado aquello que el acreedor fu moroso en recibir. Y . la verdad, si habla un esclavo en la dote, y el marido lo ofreci, y este esclavo falleci, 6 si ofreci cantidades, y no recibindolas la mujer las hubiere perdido, de derecho dejar de estar obligado. 1.Debindome t el esiilavo Stico, y habiendo sido moroso en entregrmelo, lo prometiste bajo condicin; pendiente sta falleci Stico; veamos, si, porque no se puede novar la primera obligacin, competer para pedir el esclavo la accin, que competera, si no hubiese mediado la estipulacin. Pero la contradiccin es inmediata, pues no se considera que dej de hacer la entrega del esclavo el deudor, habindolo prometido bajo condicin al acreedor que lo estipulaba; porque es verdad que el que habiendo sido requerido no quiso darlo, se libra de la prdida ofrecindolo despus. 2.Pero qu se dir, si, ignorndolo el deudor, el acreedor lo estipul de otro? Tambin en este caso se ha de estimar que el deudor qued libre de la prdida, a. la manera que, si habindolo ofrecido cualquiera en nombre de l, no hubiese querido el estipulante recibir el esclavo. 3.Lo mismo se respqndi, si alguno, habindosele hurtado un esclavo, hubiere estipulado bajo condicin que el ladrn debe dar 6 hacer alguna cosa; porque tambin el ladrn queda Libre de la condiccin, si el dueo no quiso recibir el esclavo habindosele ofrecido; pero si la estipulacin hubiere mediado hallndose, por ejemplo, el esclavo en la provincia, y, supn, que antes que el ladrn 6 el prometedor consiguiese temerlo hubiese fallecido el esclavo, no podr tener lugar la razn, que antes hemos dicho; porque no se puede entender que lo ofreci por causa de su ausencia. 4.Estipul el esclavo Stico 6 Pnfilo, Rierudi mo Pnfilo; ni aun si hubiere dejado de ser mio, quedar libre el prometedor dando a. Pnfilo; porque ni una ni otra cosa, ni la obligacin ni el pago, se considera que subsistieron respecto al esclavo Pnfilo. Pero el prometedor queda libre dndole, al que estipul que se le diese un esclavo, aun uno de los que entonces prestaban servidumbre al estipulante; ciertamente que por fuerza tambin ste estipul que se le diera uno que no era de l; supongamos que estipul as!: *prometes dar un esclavo de los que dej Soro pronioT, habiendo dejado Sempronio tres, y siendo del estipulante alguno de ellos; veamos si muertos los dos, que eran del otro, subsistir alguna obligacin. Y es ms cierto que no tiene eficacia la estipulacin, a. no ser que antes de la muerte de los dos hubiere dejado da ser del es-' tipuiante el otro esclavo. 5.Uno, que deba un esclavo, entreg a. Stico, loeui esle considdranas :aiad~ poi, aitgj (4) UbeTntnr vi quidem ip.&; M .1 ex bis, Ha, (5) liii., Bat.

1 .Quum Stichum mihi deberes, el in solvendo moram fecisses, sub conditione eum promisisti; pendente ea Stichus decessit; videamus, an, quia novari prior obligatio non potest, petitio servi competat ea,quae competeret, si non intercessisset stipulatio. Sed in promtu (2) contradictio eat, debitorem, quum stipulanti creditori sub conditione promisit, non videri in solutione hominis ceasasse; nam verum est, eum, qui interpellatus dare noluit, offerent.em postes periculo liberan. . 2.Sed quid, si ignorante debitore ab alio creditor eum stipulatus est?Hie quoque existimandus est peniculo debitor liberatus, quemadmodum si quolibet nomine eius servum offerente stipulator accipere noluisset. 3.Idem responsum est, si quis, quum pLus gibi servus esaet, sub conditione stipulatus fuerit, quidquid furem dare facere oportet; nam et fur condictione liberatur, si dominus oblatum sibi accipere noluit; si tamen, quum in provincia forte servus esset, intercesaerit stipulatio; et finge, priusquam facultatem eius nanoisceretur fur ve promisaer, decessisse servum, non poterit rationi, quam supra reddidimus, locus case (3); non enim obtulisse euro propter absentiam intdlligi potest. 4.Stichum .aut Parnphilum stipulatus sum, quum eaaet meus Pamphilus; nec si meus esse desierit, liberabitur promissor Pamphilum dando; neutrum eniro videtur in Pamphilo homine constitiese, neo obligatio, nec solutio. Sed ci, qui hominem dan stipulatus sal, unum etiam ex his,qui tuno stipulatori servierani, dando promissor liberatur; vi quidam ipsa et hic ex his (4) dan stipuiatus est, qui cius non erat; flngamus La stipulatum: hominem ex his, quos Sempronius reliquit, dare ipondes? quum tres Sempronius reliquisset, eorumque aliquem atipulatoris fuiase; num mortuis duobus, qui alterius erant, supererit ulla (5) obligaLio, videamus. St magia est, deficere stipulationem, nisi ante mortem duorum desienit case reliquus servus atipulatoris. 5.Qui hominom debebat, Stichum, cu liben(1) MsrtIsnul, Vuig. (5) fiat. Va4g.; pfow)tuin. la cddc. FI. (3) p.rv, non poterit rMioni, qua supra reddldtmni,

op(

612

DIOESO.LIBO XLVI: TfrvLo

ni

non videtur liberatus (1), nam ve] minus hic servum dedit, quam ille, qui servum nondum Deis solutum. Num ergo et si vispellionem aut alias turpem dederit hominem, idem sit? Et sane datum negare non possumus. Sed differt hace ipecies a prioribus; habet enim servum, qui si auferri non possit. 6.Promissor servi eumdebet hominem solvere, quem, si velit atipulator, possit ad libertatem perducere.
78. iDEM libro X IXI, (2) Diqeslorum. - Ob triginta numos pecunias creditae fideitiasarem in viginti dedi, et pignus in decem (3); ex venditione auteru pi noria creditor decem consecutus est utrum ex uniVersit&te id decedit, ut quidam putant, (4) si in solvendis decem nihil dbitor dixisset, su, sicut ego puto, in totis decem fideiussori contingit liberatio, quia hoc dicen do potuit (5) efflcere debitor, ut, ubi non dixit, Id potius solutum (6) existimatur, quod satisdato debeatur? Magia Lamen existimo, licuisse creditori in id, quod solus debebat reus, accepto referre.
74. MODESTINTJS libro III. Regularum.id, quod poense nomine a debitore exactum eat, lucro debes cedere cred itoris.

tas ex causa fideicommissi praestanda est, sol'vit;

al cual se le debia dar la libertad por causa dedeicomiso; no parece que qued libre de la obligacin, porque aun menos di ste un esclavo, que el que
di un esclavo todava no exento de noxa. Luego seracaso lo mismo, tambin si hubiere dado un esclavo sepulturero, uno de otro oficio torpe? Y verdaderamente nopodemos negar que se di. Pero este caso difiere de los anteriores; porque tiene un esclavo,que no se le puede quitar. 6.El prometedor de un esclavo debe entregar aquel esclavo, al cual, si el estipulante quisiera,

pueda darle la libertad.

78. EL M1SMO Digesto, libro IXXT. Por causa de treinta monedas de dinero'-prestado di fiador en cuanto veinte, y prenda por diez; mas de la venta de la prenda obtuvo diez el acreedor se deducen estos de la totalidad, como opinan algunos, si el deudor no hubiese dicho nada al pagar los diez, 6, segn yo creo, tiene lugar para el fiador la liberain por todos los diez, porque el deudor pudo hacer esto dicindolo, de modo que, cuando no lo dijo, se estime ms bien que se pag lo que se debe con fianza? Pero ms bien creo que le fu licito al acreedor dar por recibido por lo que deba el deudor solo.

74. Monssruio; Reglas, libro M. - Lo cine de un deudor se cobr ttulo de pena debe ceaer en lucro del acreedor.

75. lz.t libro Viii. Regularum. - Sicut acceptilatio in eum diem praecedentes perimit (7) actiones, ita et confusio; nam si debitor heres creditori extiterit, confusio hereditatis perimit (8) petitionis actionem.
76. IDEM libro VI. Responsorum. - Modestinus respondit, si post solutum sine ullo pacto omne, quod ex causa tutelas debeatur, actiones post ahquod intervalhim cessae sint, nihil ea ocasione actum, quum nulla actio superfuerit; quodsi ante solutionem boa factum est, vol quum convenisset, ut mandarentur actiones, tuno solutio facta esaet, inandatum subsecutum est, salvas cose mandatas actiones, quum noviasimo quoque casu pretium magia inandatarum actioium solutum, quam actio, quae fuit, peremta vdeatur.

75. Ez. mismo; Reglas, libro VIII. As como la aceptilaein extingue hasta aquel da las acciones precedentes, as tambin la confusin; porque si el deudor hubiere quedado heredero del acreedor, la confusin extingue la accin de peticin de herencia.
76. EL MISMO; Respuestas, libro VI. - Modestino respondi, que si, despus de haberse pagado sinpacto alguno todo lo que se deba por causa de

sin, porque no habra quedado ninguna accin pero si esto se hizo antes del pago, se hubiese hecho el pago cuando se hubiese convenido que se cedieran las acciones, se verific. el mandato de que quedasen salvo las acciones cedidas, porque tambin en el ltimo caso se considera ms bien que se pag el precio de las acciones cedidas, que no que se extingui la accin que hubo.
77. EL MiSMO Pandectas, libro VIL - Tratandose de un liberto no puede haber contrato ms antiguo que el de servicios, sin el cual no se le habra dado la libertad.
78. JAVOLENO; Doctrina de Cauio, libro XI. Si fueron dados en pago dineros ajenos ignorndolo su dueo contra su voluntad, permanecen siendo de aquel de quien fueron; si hubiesen sido mezclados, de suerte que no se pudieran distinguir, se halla escrito en los libros de Gayo, que se hacen del que los recibi, de modo que al dueo le competera la accin de hurto contra el que los hubiese dado.

tutela, hubieran sido cedidas despus de algn intervalo las acciones, no se hizo nada con esta ce-

quo libertas si data non esset.

77. IDEM libro VII. Pandectarum. - u liberto antiquiOr contractus operarum eme non potest, sine

78. Ivoiaius libro XI. ex Cassio. - Si alieni numi inscio vol invito domino soluti sunt, manent eius, cuius fuerunt; si rnixti essent, ita ut discerni non posaent, eius flor, qui accepit, iii libio Gaii soriptum est, ita ut actio domino cum so, qui dedisset, furti eompeteret.

79.

IDEM

libro X. Epistokzrum. -. Pecuniani,

79. Ez. MISMO; Epistolas, libro X.Si yo te man(4) se, murta fiat. (5) fiat.; hoe, murta el cdio. FI. (i HaZ. Vula.; eolutnrum, el cdice FI. (7) HaZ. Vt4; perewit, el cdice FI. segn costumbre.
)

non oit, non Eib.rsbltur; Item qui homfnem noxie dedituin ICiVItI non ltberabltur, inasrtan Ha. Viag. i) L, ooniiddraie odadida por ar.4guos copistas. (1) tu de~, cons4drause a~~por assUguos coptetaa.

(1) .tmllique modo si .olvsrtt asrvum, qul noxa iotutu

(5 fiat. Vulg.; psrsmlt, .1 odics Pl. oigdn aoitwusbr..

DIeroLrBo XLVI TfTULO iii

613

quam mihi debes ant aliam rem, si in conspectu meo pon ere te iueam, efficitur, ut et tu statim Iibereris, et mea essa incipiat; nam tum quod a nullo corporaliter e Luis rei posaesaio detineretur, acquisiLa mibi, et quodammodo manu longa tradita existiman da est.
80. POMPONIUS libro 1V. ad Quinlum Mucium.

dara que pusieras mi vista el dinero que me debes, otra cosa, resulta que inmediatamente quedas libre, y que comienza ser zrila; porque como entonces no catana retenida corporalmente por nadie, la posesin de. esta cosa, ha de ser considerada adquirida para mi, y entregada en Cierto modo mediatamente. 80. Poupoino; Comentarios Quinto Mucio, libro 1V. - De la manera que se contrat alguna cosa debe ser cumplido el contrato, de suerte que, cuando se haya contratado mediante una cosa, se debe pagar con la cosa, 6, cuando hayamos dado en mtuo, se debe devolver otra tanta cantidad. Y cuando contratamos verbalmente alguna cosa, la obligacin se debe disolver 6 con la cosa, 6 verbalmente; verbalmente, corno cuando al prometedor se da por pagado, con la cosa, como cuando entrega lo que prometi. Igualmente, cuando se contrat compra, 6 venta, 6 locacin, como quiera que se pueden contratar por el nudo consentimiento, se pueden disolver tambin por el disentimiento contrario.

Prout quidque contractum est, ita et solvi debet, nL, quum re contraxerimus, re solvi debet, velut quum znutuum dedimus, ut retro pecuniae tantundem solvi debeat. Et quum verbis aliquid contraximus, vel re ve! verbis obligatio solvi debeat; 'verbis, veluti qunin acceptum promiasori fit, re, veluti quum solvit, quod promistt. Aeque quum emtio, vel venditio, vel locatio contracta est, quoniam consensu nudo con trahi potest, etiam dissensu contrario disso!vi potest.

te

81. IDEM libro VI. ad Quin.turn Mucium.-Si stipulatus sim mihi ant Titio dan, si Titius decessent, heredi eius solvere non poteris.

1.Si lancem deposuerit apud me Titius, et sluribus he.rediLus relictis decesserit, si para hereum me interellet, optimum quidem case, si Praetor aditus !ussisset me part heredum sam lsncem tradere; quo casu depositi me reliquia cohere.dibus non tener; sed etai sine Praetore sine dolo malo hoc fecero, liberabor, aut (1), quod venus est, non incidam in obllgationem; optimum autem est, id per magistratum facere.

81. EL uisxo; Comentarios Quinto Mucio, libro Vi. - Si yo te hubiera estipulado que se me d mi, 6 Ticio, si Ticio hubiere fallecido, no podrs pagarle su heredero. 1.Si Tielo hubiere depositado en mi poder un plato, y hubiere fallecido dejando muchos herederos, si parte de los herederos me demandase, es ciertamente lo mejor, si habindose recurrido al Pretor me hubiese mandado que le entregue este plato parte de Io herederos; en cuyo caso no quedo obligado por la accin de depsito . los dems coherederos; pero aunque esto yo Jo hubiere hecho sin la intervencin del Pretor sin dolo mal, quedar libre, 6, lo que es ms cierto, no incurrir en la obligacin; pero es lo mejor hacer esto por medio del magistrado.
82. PRcuLo; Epislolas, libro V. - Si habiendo Cornelio dado en dote un fundo suy nombre de

82. PROCULUS libro Y. Epistolarwn. Si, quum Cornelius fundum suum, nomine Seise, viro eius doti dedisaet, neo de eo reddendo quidquam caviaset, fecit, ut inter se vir et Seis paciscerentur, ut divortio facto is fundos Cornelio redderetur, non divortio facto virum vetante Seis eum fundum Cornelio tute (2) redditurum case, siouU si, quurn pactum conventurn nullum interceasissot, divortio facto mulier iussisset (3) eum fundum Cornelio reddi, deinde, antequam redderetur, vetulaset, non tute redderetur; sed si, antequam Seis. vetaret, Cornelio eum fundum reddidisset, ncc causam habuisset existimandi, id invita Seis se (4) facturum case, neo melius, neo aequius osee existimarem aum fundum Seiae reddi.

Seya al marido de sta, y no habiendo convenido nada sobre su devolucinhizo que entre s pactaran el marido y Seya,que, hecho el divorcio, este fundo fuese devuelto Cornelio, no creo que hecho

el divorcio haya de devolverle el marido este fundo con seguridad Cornelio prohibindolo Seya, ui como si, no habiendo mediado ningn pacto convenido, la mujer hubiese dispuesto, hecho el divorcio, que este fundo fuera devuelto . Cornelio, y despus, antes que., fuera devuelto, lo lrubiese prohibido, no seria devuelto con seguridad; pero si, antes que Seya lo vedase, le hubiese devuelto este fundo Cornelio, y no hubiese tenido causa para estimar qu esto lo hacia l contra la voluntad de Se,a, yo no estimara que fuese mejor ni ms equitativo que este fundo fuese restituido Seys.
88. PoMPoNIo; Asuntos canos, libro XIV. - Si yo le hubiere prestado un esclavo tuyo, y hubiere comprado ste, y manumitido ste me hubiere pagado, no lo repetir. 84. Pa6ctrLo; Eplatolas, libro VII. -, Ejercitaste * nombre del esclavo la accin de peculio contra su seor; respondi, que no quedaron libres sus fiadores; pero si el mismo esclavo, habindosele permiti-

man umisaus mihi solverit, non repetet.

88 PoMpoxius libro XIV. ex varias Lectionbus. - Si tao servo credidero, euinque redemero, et is

84. PaocuLus libro Vil. Episolarum. - Egisti de peculio servi nomine eum domino; non case tiberatos fidetuasores eius reapondit; at si idem srvus ex peculio suo, permiva administratione pecutura origisaZ, Br. (3) tuto, o,rttetla Ha. VuLg.

(1) Tau?. esgn correccidi' dei oddoe Fi.; aute, la escri-

(8) Ral. Vtdg. misiL, el oddioe Fi.


(4) Vii!g.; se, omitela el cddle. Pl.

614

DTGRTO.LIB0 XLV!: TfTUL0 ti!

Iii, numos solvjsset, liberatos cose fideivasores eius recte legisti. 85. CALL1STRATUS libro 1. Edicti monitorii.SoIidurn non solvitur, non minus quantitate, quam die.
88. PAULUS libro VIII. ad Edietum. Hoc jure

do la administracin del peculio, hubiese pagado


85. CA.L1STRATO; Del Edicto Monitorio, lLbro L No se paga ntegramente, no menos por la cantidad, que por el vencimiento.

de su peculio el dinero, perfectamente entendiste que quedaron libres sus fiadores.

et abaurdum est, cui iudicatj actio non datur, ci ante rem iudicatam solvi posse; si tomen ad hoc datus sit, ut et solvi (1) possit, solvendo el (2) Iiberabitur.

utimur, ut litis procuratori non recto solvatur; nam

Observamos el derecho de que no se pague vlidamente al procurador de un litigio; porque tambin es absurdo que al que no se le da la accin de cosa juzgada se le pueda pagar antes de juzgada la cosa; pero si hubiera sido nombrado para esto, para que tambin se le pueda pagar, se quedar libre pagndole ti l. 87. Caiso; Digesto, libro XX. - No puedo repetir una deuda cualquiera pagada por mi procurador, porque, cuando alguno nombr procurador de Lodos sus negocios, se considera que le encomienda tambin que les pague el dinero ti sus acreedores, y despus no se ha-de esperar que lo ratifique.
88. ScEvOLA; Digesto, libro V. - Una madre administr los negocios de la hija heredera de su padre intestado, y di cosas para que fueran vendidas por cambistas, y esto mismo se consign en el libro de cuentas; los cambistas pagaron la totalidad de lo recogido de la venia, y unos nueve aos despus del pago la madre hizo ti nombre de la pupila todo cuanto se habla de hacer, la coloc en matrimonio, y le entreg los bienes; se pregunt, Lliene la joven alguna accin contra los cambistas, no habiendo estipulado ella misma, sino su madre, el precio de las cosas, que fueron dadas para la venta? Respondi, que si se preguntaba si en derecho haban quedado libres los cambistas con aquel pago, se Contestaba que quedaron libres en derecho. Y dice Claudio: queda, pues, pendiente de la jurisdiccin la cuestin de si se considerar que de buena te pagaron los precios de las cosas, que saban que eran de la pupila, ti la madre, que no tena el derecho de administracin. Y por ello, si saban esto, no quedan libres, en el caso de que la madre no fuera solvente.

88. PAULO; Comentarios al Edicto, libro

Viii. -

87. Car..sus libro XX. Digestorum. - Quodlibet debitum solutum a procuratore meo non repeto, quOfliam, quiim quia procuratorem omnium rerum suarum constituit, id quoque mandare videtur, ul creditoribus suis pecuniam solvat, neque postea exspectandum est, ut ratum habeat. 88. ScAsvoz.& libro Y. Digcetorum. - Filiae intestatopatri heredia negolia mater gessil, et res vendendas per argentarios dedil, idque ipsum Codice conacriptuin est; argentarii universum redaetuni venditionis solverunt, et post solutionem novem fere annis, quidquid agendum erat, nomine pupillae matee egit, eamque manto nuptum collocavit, et res ei tradidit; quaesitum eat, an pueli a cum argentarlis aliquam actionem habet, quando non ipsa stipulata sil pretium rerum, quae in venditionem (3) datae sunt, sed mater? Respondil, si de eo quaereretur, an jure ea solutione argentar Jiberati essent, espon4eri jure liberatos. Claudius: aubest enim fila ex iurisdictione pcndens quaestio, an pretia reruni, quae scieba.nt case pupillae, bona fide solviase videantur matri, quae ius administrationis non habebat. Ideoque, si hoc sciebant, non liberantur, scilicet si mater solvendo non sit.

89. IDEM libro luX. Digeatorum.Ex pluribus causis et chirographis creditor ita cavit: Titius Maevius dico me acceisse, et habere, et accepto tulisse a Cajo TiLlo reliquum omne, ratione posita eius pecuniae, quam mihi Stichus, Cali Titii servus, caverat (4); quaesitum est, an ex ceteris ch!rographis, quae non Stichus oavit, sed ipse debitor, intera manet actio (5) ex reliquia chirographia pr ipsum debitorern cautia? Respondit, eam so1am obligationem diasolutani, ex qua solutum proponeretur.

1 .Lucius Titius ex duobus ehirographis, qui. bus quadringenta ci a Seio debebantur, altero centum'altero trecentum (6), scripsit Solo, UI unius chirographi centum por Maevium et Septicium sibi initterentur; quaero, su Seius, si Maevio el Septicio ex trecentum (7) quoque sol'visse se dicat, hberatus sil. Respondit, si neo mandavit, ut ex tre(1) Taur. ugw La escritura original; &, lnerta La coprccidn de cdice FI., Br. (2) HaL. Vulg.; so, el cdice PL (a) HaZ. VuIg.; yandftlone, el cdice Fi.

89. EL MISMO; Digesto, libro XXIX. En virtud de varias causas y quirgrafos declar as un acreedor: Yo, Ticio Mevio, digo que recib, y que tengo, y que di pr recibido de Cayo Seyo todo el resto, habida cuenta de aquel dinero de que me di caucin Stico, esclavo de Cayo Ticio; se pregunt, subsiste por los dems quirgrafos, p-ir los que no di caucin Stico, sino el mismo deudor, ntegra Ja accin dimanada de los dems quirgrafos asegurados por el mismo deudor? Respondi, que se disolvi aquella sola obligacin por que se expone que se pag. 1.Lucio Ticio, en virtud de dos quirgrafos, por los cuales se le debian. Seyo cuatrocientos, en uno ciento, en otro trescientos, escribi ti Syo, que se le enviasen por medio de Mevio y de Septicio los ciento de un quirgrafo; pregunto, si Seyo habr quedado libre, si dijera que tambin les pag ti Mevio y ti Septicio por los trescientos. Respondi, que,

(4) Tamo. aegn La escritura original; saveret, La correcWM cdioe Fi., Do*.

(6) Id elt, inserta VuIg.;ex reliqida-cautis? omitelas Hai. (6) trecenta, HaZ.; .nitro trecentain, eonsid4ranu aadidespor antiguos copistas.
(7) treeenti., HaZ.

DIGESTO.LIBO XLYI; TITUW III

gib

centum (1) soFveretur, ncc solutum ratum habuit, non case liberatum. 2.Lucius Titius duabus stipulationibus, una quindecim sub usuris maioribus, altera viginti sub usuris Ievioribus, Seiuni eadem die obligavit, ita 'it viginti prius solverentur, id est idibus Sept.embribus; debitor post diem utriusque stipula.tionis cedentem solvit viginti sex, neque dictum est ab altero, pro quaatipulatione soLveretur; quaero, an, quod soluum est, eam stipulalionem exoneraverit, euius dios ante cessit, id est, ut viginti sortis soluta videantur, et in usuras eorum sex data. Respondit, magia id accipi, ex usu case.

si no mand que se pagase por los trescientos, ni lo ratific, no qued libre. 2.Lucio Ticio, en virtud de dos estipulaciones, una por quince con intereses mayores, y otra por veinte con intereses menores, oblig en el mismo da Soya, de suerte que los veinte fuesen pagados primeramente, esto es, en los idus de Septiembre; el deudor pag veintiseis despus de vencer el trmino de una y de otra estipulacin, y no se dijo por el otro por qu estipulacin se pagaba; pregunto, silo que se pag habr descargado la. estipulacin cuyo plazo venci antes, esto es, de modo que los veinte se consideren pagados por el capital, y dados los seis por sus intereses. Respondi, que ms bien se admita que esto era lo conforme al uso.
EL mismo; Digesto, libro XXVI. . Un hijo, 90. que administraba como heredero los bienes paternos, le di de ellos dinero en mtuo Sempronio, y lo recobr por partes; despus se abstuvo de aquella herencia, porque era menor de edad; se pregunt, ttiene el curador nombrado para los bienes del padre la accin til contra Sempronio? Respondi, que nada se expona para que no hubiese quedado libre el que hubiese pagado lo que as haba recibido en mtuo.

IDEM libro XXVL Di9esorum. Films, qui 90. administrabat ut heres paterna bona, pecuniam ex bis Sempronio mutuam dedil, et eandem particulatim recepit; deinde se abstinuil, quia minar annis eraL, ab ea hereditate; quaesitum est, curator bonorum patris constitutus an adversus Sempronium utilem actionem habet? Respondit, nihil proponi, cur non is, qui solvisset id, quod mutuum ita acceperat, liberatus esset. 91. L&BRO (2) libro VI. Pithanon a Paulo epilo,natorum. - Si debitor tuus non vult a te liberar!, et praesens est, non potest invites a te solvi. Panms: irno debitorem tuum etiam praesentem, etiam invitum liberare ita poteris, supponendo, a quo debitum novandi causa stipuleris; quod etiamsi acceptum non feceris, tamen statim, quod ad te attinet, res peribit, nam eL petente mte doli mal praescriptio excludet.

VI. - Si tu deudor no quiere quedar libre respecto ti, y est presente, no puede ser liberado por U contra su voluntad. Y dice Paulo; antes bien, podrs liberar tu deudor tambin estando presente, aun contra su voluntad, substituyendo otro de quien estipules por causa de novacin la deuda; porque aunque t no la hubieres dado por recibida, se extinguir, sin embargo, inmediatamente, en cuanto te atafie, el negocio, pues la prescripcin de dolo malo te excluir tambin ti al reclamar t.
92. PoMPoNio; Epistolas, libro IX. - Si me hubieres prometido darme un esclavo ajeno, en testamento se te hubiere mandado darlo, y este esclavo hubiera sido manumitido por su dueo, antes que en ti consistiera no darlo, esta manumisin es semejante la muerte; pero si hubiese fallecido, no estars obligado. 1.Pero aun si el esclavo, que uno prometi dar, Lo hubiere dado instituido libre bajo condicin el heredero instituido por el dueo, ste queda libre.

91.

LABEON; Dichos

recopiladospor Paulo, libro

92. POMPONIUS libro IX. Epistokwum.Si mihi alienum servum dar! prorniseris, aut' testamento dare iussus fueris, isque servus, antequam per te staret, quoininus dares, a domino manumissus sit, base manumiasio inorti similis siL; si autem deceuisset, non tenearis.

1.-.-Sed et si quis servum, quem dari promisit, heres a domino acriptus statuliberum (3) dederit, liberatur.
93. Sc&svoi libro sitnjulari Quaestionum publice tractatarum.Si duo re sint stipulandi, et alter alterum heredem scnipsit, videndum, an confundatur obligatio. Placet, non confundi. Quo bonum est hoc dicere? Quodsi intendat dan sibi oportere, vel ideo dan oportet ipsi, quod beres extitit, vel ideo, quod proprio nomine ci deberetur. Atquin magna est huius re differentia; nam si alter ex reis pacti conventi temporali exceptione summoveri potenit, intererit, is, qui heres extitit, utrumne suo nomimine, an hereditario experiatur, ut ita posais animadvertere, exceptioni locus sit, neo no.

1.Item si duo re sint promittendi, et alter alterum heredem seripsit, (4) confunditur obligatio. 2.Sed et si reus heredem fideiussorem sen(1) Ir.swiU., HaL (1) Id.sm, Hai.

instituy otro como heredero, se ha de ver, si se confundir la obligacin. Y esta determinado, que no se confunde. &Y por qu es conveniente decir estot Porque si sostuviera que se le debe dar l, se le debe dar l porque qued heredero, 6 porque se le debera en nombre propio Mas en esto hay grande diferencia; porque si uno de los reos pudiere ser repelido con la excepcin temporal del pacto convenido, importar saber si el que qued heredero ejercitar la accin en su propio nombre, como heredero, fin de que as puedas saber si habr lugar, 6 no, * la excepcin. 1.Asimismo, si hubiera dos reos de prometer,el uno Instituy heredero al otro, se confunde La obligacin. 2.Pero si l deudor hubiere instituido herea
nou inurgan Rai. VaL0.

bro nico. Si hubiera dos reos de estipular, y uno

93. Scvoi.; Cuestiones tratadas en pblico, li-

t5tlm

Jtberum. IaL.

616

DI68TO.L1BBO XLVI: TfTUW MI

pserit (non) ( 1 ) confunditur obilgatio; et quasi generale quid retinandum sai, ut, ubi ei obligation, quae sequelae locum obtinet, principalis accedit, confusa sit obligatio, quoties duae sint principales, altera alter potius adiici (2) ad actionem, quam confusionem parare videatur (3). 3.Quid ergo si fideiussor reum heredem scripserit? Confundetur obligatio secundum Sabini sententiam, licet Proculus diuentiat.
94. PAPINiNUS libro VIII. Quaeationum. - Si IB, cui numos debitor solvit alienos, numis integris pargat petere, quod sibidebeatur, nec offerat, quod accepit, exceptione doli summovebitur.

doro al fiador, no se confunde la obligacin; y debe tenerse como regla general, que cuando la obligacin, que tiene el caracter da secuela, se agrega la principal, se confunde la obligacin, y que cuando las dos son principales se considera ms bien qU'I la una se agrega la otra para la accin, que no que produce la confusin. 3.Luego qu se dir, si el fiador hubiere instituido heredero al deudor? Que se confundir la obligacin segn la opinin de Sabino, aunque de ella disienta Prculo.

1.Sin autem coinmunes numos eredam, ant a&vam, confestim pro parte mea nascetur et actio, et liberatio, sive in singulis numis cornrnunionem pro indiviso quia case intelligat, sive in pecunia non corpora cogitet, sed quantitatem. 2.Sed el si fideiussor alienos numos in cau sam fideiussionis dedil, oonsumtis his mandati agere potest; et ideo si eam pecuniam solvat, quam surripuerat, mandati aget, postquam furti, ve ex causa condictionis praestiteril. 3.Favlus (4) lanuarius Papiniano salutem. Qum Titius Calo Seio debersi ex causa fideicommisal eertam quantitatem, et tantundem eidem ex alia causa, quae peti quidem non poterat, ex solutione autem petitionem (5) non praestat (6), Titii servus actor absente domino solvil eam summam, quae efficeret (7) ad quantitatem unius debiti, cantumque es el solutum ex universo credito (8); quaero,id quod solutum egt, in quam causam acceptum viletur? Respondi, si quidem Titio Seius ita cavisset, nl sibi solutum ex universo credito significaret, credii appellatio solam (9) fideicommisal pecuniam demonstrare videtur, non eam, quae petitionem quidem non habet, solutione autem facta repet pecunia non potest;' quum vero servus Titii actor absente domino pecuniam solvenl, no doininium quidem numorum in eam apeciem obligationis, quae habult auxilium exceptionis, translatum roret, si ex ea causa solutio facta proponeretur, quia non est verosimile dominum ad eam speciem solvendis pecuniis servum praeposuisse, quae solvi non debuerunt, non magia, quam ut numos peculiares ex causa fideiussionis, quam servus non ex utilitate peculii suscepit, solveret.

94. P4&i'nnio; Cuestiones, libro VIII.Si aquel, quien el deudor paga con dinero ajeno, persistiera, estando Integro el dinero, en pedir lo que se le debiese, y no ofreciera lo que recibi, ser rechazado con la excepcin de dolo, 1.Mas si yo prestara, pagara, con dinero comn, nacern inmediatamente respecto It mi parte accin y liberacin, ya si alguien entendiera que sobre cada moneda tena comunidad indivisal ya si respecto al dinero atendiera no cada monoda, sino la cantidad. 2.Pero si el fiador di por causa de fianza dinero ajeno, consumido ste, puede tambin ejercitar la accin de mandato; ypor esto, si pagara con el dinero que haba subatraido, ejercitar la accin de mandato, despus de haberlo entregado por la de-hurto 6 por causa de la condiccin. 3.Favio Januario It Papiniano, salud. Debindole Ticio It Cayo Seyo cierta cantidad por causa de fideicomiso, y otra tanta al mismo por otra causa, que ciertamente no poda ser pedida, pero que no daba accin para pedirla en virtud del pago, el esclavo administrador de Ticio pag, estando ausente su seor, una suma, que bastara para [a cuanta de una sola deuda, y se le di caucin de que se haba pagado por todo el crdito; pregunto, por qu causa se considera recibido lo que se pag? Respond, que si verdaderamente Ticio le hubiese dado Sayo caucin, de suerte que significara que se le pag por la totalidad del crdito, se considera que La denominacin de crdito indicaba solamente el importe del fideicomiso, no el dinero que no llevaba consigo accin para pedirlo, pero que hecho el pago no puede ser reclamado el dinero; pero que cuando el esclavo administrador de Ticio hubiere pagado estando ausente su seor el dinero, no se habra transferido ciertamente el dominio del dinero It aquella especie de obligacin, que tena el recurso de la excepcin, si se expusiese que el pago se hizo en virtud de esta causa, porque no es verosmil que el seor hubiese encargado al esclavo de pagar esta especie de deudas, que no se debieron pagar, no de otra suerte, que para que pagase con dinero del peculio por causa de una fianza, de que el esclavo no se encarg por utilidad del peculio.
95. EL MISMO; Cuestiones, libro IXVflI.Prometes dar el esclavo Stico Pnfilo, el que yo quiera de los dos? Muerto uno, se pedir solamente el que vive, no ser que se haya causado mora respecto al muerto, que eligi el demandante; porque entonces se responder solamente del que muri, lo mismo que si ste solo hubiese sido comprendido en la obligacin. 1.Pero si la eleccin fuere del prometedor, fa(8) pra.$abM, Ial. (7) snffleeret, Ial. Vulg. (8) deb", Vulg. (5) Taur. segn la ucru ura original; ioII, a oorr.ccidn dei odior PL, Dr.; solas, Mal. Vu[g.

95. IDEM libro XX VIII. Quaestwnum. - Stichum aul Pamphiluni, utrum ego velim, dare spondes? altero mortuo, qui vivit solus petetur, nial si mora facta sil in eo mortuo, quem petitor elegit; tunc enim peninde solus ile, qui decessit, praebetur, ac si solus jo obligationem deductus fuisset.

t.Quodsi promissoris fuenjt electio, defuneto


(1) non, om1enZa Ial. Vutg. (5) Hat.; sdkltnt, el cdice FL (3) HaL: vldestur, omite a el cdice 1. (4) F1a'lus, V'ug. (6) rspelltionem, acertadamente el cdIce citado por. Br.

DG*8TO.LIBRO. XLYI TITULO UI

61'7

altero, qui superest, aeque peti poterit. Enimvero si facto debitoris alter st mortuus, quum debitoris esset electio, quamvis interim non ahus peti possite quam qui solvi etiam potest, neque defuneti offerri aestimatio potest, si forte longo fuit vilior, quoniam id pro petitorein poenam promissoris constitutum est, Lamen si et (1) alter servus postea

sine culpa debitoris moriatur, nullo modo ex stipulatu agi poterit, quum filo in tempore, quo moriebatur, non commiserit, stipulationem. Sane quoniam mpunita non debent case admissa, doli actio non immerito - desiderabitur; aliter, quam in persona fideiussoris, qui promissum hominem interfecit, quia tenetur ex stipulatu actione fideivasor, quemadmoduni tenebatur, si debit.or sine herede decesaisset.
2.Aditio hereditatis nonnunquam iure confundit obliationem, veluti si creditor debitoris, vel contra debitor creditoris adierit hereditatem; ahquando pro solutione cedit, si forte creditor, qui pupillo sine tutoris auctoritate numos crediderat, heres el extit; non enim quanto locupletior pupillus factus est, consequeretur, sed in solidum creditum suum ex hereditate retinet; aliquando evenit, ut inanis obhigatio aditione horeditatis confirmetur; nam si heres, qui restituerit ex Trebefliano hereditatem, fldeicommissario beres extiterit, vel mulier, quae pro Titio intercesserat, eidem beres extiterit, incipit obligatio civilis propter hereditatem eius, qui iure Lene batur, auxilium exceptionis amittere; etenicn inconditum (2) est, subvenire sexui muheris, quae suo nomine perichitetur.

3.Quod vulgo iactatur, fideiussorem, qui debitri boros extitil, ex causa fideiussionis liberan, toties verum saL, quoties re plenior promittandi obligatio invenitur. Nam si reus duntaxat fuit obligatus, fideiuuor liberabitur; e contrario non potest dici, non tpili fideiussoris obligationem, si debitor propriam et personalem habuit defensionem; nam si minori vi0ntiquinque annia bonae fidei pecuniam credidit, isque numos acceptos perdidit, et intra tempora in int.egrum restitutionis decessit herede fideiussore, difficile est dicere, causam iuris honorarii, quae potuit auxilio minori esas, retinare fideiussoris obligationem, quae principalis fuit, et cui fideiussoris accessit sine contemplatione iuris praetorii. Auxilium igitur restitutionis fidoiusaori, qui adolescenti heres extitit, intra constitutum tempus salvum erit. 4.Naturalis obligatio, ut pecuniae numeratione, ita iusto pacto, vel iureturando ipso iure tollitur, quod vinoulum asquitatis, quo solo sustinobatur, conventionis aequitate dissolvitur; ideoque fideiussor, quem pupillus dediL, ex istis causis liberan dicitur. 5.Quaesitum est, an La stipulani quis posait: mih i aut filio meo decem dan? vol ita: mliii aut patri? Sed non incommode potest adhiberi distinotto, ut filio quidem atipulante patrie tune adilciatun persona, quum stipulatio el acquiri non posait, e contrario autem nihil prohibeat patre stipulante
(1) tamet5i,

Ilecido uno, podr sor igualmente pedido el que sobrevive. En efecto, si uno hubiera muerto por hecho del deudor, siendo del deudor la eleccin, aunque mientras tanto no se pueda pedir-otro que el que todava puede ser entrenado, ni se puede ofrecer la estimacin del fallecido, si acaso fu muy inferior, porque esto fu establecido favor del demandante en pena del prometedor, sin embargo, si tambin falleciera despus el otro esclavo sin culpa del deudor, no se podr ejercitar de ningn modo la accin de lo estipulado, porque al tiempo enque muri no habla tenido efecto la estipulacin. Mas como no deben quedar impunes las culpas, se reclamar no sin razn la accin de dolo; lo contrario que tratndose de la persona del fiador, que mat al esclavo prometido, porque el fiador est obligado por la accin de lo estipulado, . la manera que estara obligado, si el deudor hubiese fallecido sin heredero. 2.La adicin de la herencia confunde en derecho alguna vez la obligacin, por ejemplo, si el acreedor hubiere adido la herencia del deudor, al contrario, el deudor la del acreedor; otras veces equivale pago,por ejemplo, si el acreedor, que sin la autoridad del tutor haba prestado dinero un pupilo, qued heredero de ste; porque no obtendra aquello en que el pupilo se hi zo ms rico, sino que recobra de la herencia integramenta su crdito; y veces sucede, que una obligacin balda se convalida con la adicin de la herencia; porque si el heredero, que en virtud del senadoconsulto Trebeliano hubiere restituido la herencia, quedare heredero del fideicomisario, 6 si la mujer, que habla salido fiadora de Ticio, hubiere quedado heredera del mismo, la obligacin civil comienza perder, por razn de la herencia del que estaba obligado con arreglo derecho, el recurso de la excepcin; porque no se observa que se preste auxilio al sexo de la mujer, que en su propio nombre se expone al peligro. 3.Lo que vulgarmente se dice, que el fiador, que fu heredero del deudor, queda libre de la fianza, es verdad siempre y cuando se halla obligacin ms plena del reo de prometer. Porque si solamente estuvo obligado el reo, quedar libre el -fiador; por el contrario, no se puede decir que no Be extingue la obligacin del fiador, si el deudor tuvo su propia y personal defensa; porque si un menor de veinticinco silos de buena fe le presto dinero, y ste perdi eh dinero recibido, y falleci dentro del tiempo de la restitucin por entero, dejando heredero al fiador, es difcil decir que la causa del derecho honorario, que pudo servirle de auxilio al menor, retenga la obligacin del fiador, que fu la principal, y la cual se agreg la del fiador sin contemplacin del dereho pretorio. As, pues, ah fiador, que qued heredero del adolescente, le quedar salvo el auxilio de la restitucin dentro del tiempo establecido. 4.La obligacin natural se extingue de derecho, sai como por la entrega de la cantidad, porjusto pacto juramento, porque-el vinculo de equidad, en que solamente se apoyaba, se disuelve con la equidad de la convencin; y por esto se dice que el fiador, que el pupilo di, queda libre por tales causas. 5.Se pregunt, si uno podra estipular as: que se me darn . mi, 6 mi hijo, diez? as: q mi, 6 mi padre? Pero no difcilmente se puede hacer la distincin de que, estipulando ciertamente el hijo, se puede agregar entonces la persona del padre, cuando para l no se pueda adquirir
(2) interdietum,

Ha. Vulg.

Valg.

Tono M-19

618

DIGE8TO.LIBO XLVI: TITULO 111

fui personam adiici, quum toties quod pater filio atipulatur, sibi stipulatus intelligitur, quum ipse sibi stipulatus non est, et in proposito manifestum est, non obligationis, sed solutionis gratia fui personam adiectam. 6.Usumfructum mihi aut Titio dan atipulatus sum; Titio espite deminuto facultas solvendi Titio non intercidit, quia et sic stipulari possumuse mihi aut Titio, quum capite minutus erit, dar!? 7.Nam si furiosi vel pupilli persona adiecta sit, la tutor vel curatori pecunia recta dabitur, si conditionis quoque implendae (1) causa recta pecunia tutori vol curatori datus; quod quidem Labeo et Pegasus putaverunt utilitatis causa recipienduni. Idque la recipi potest, si pecunia in rem vel pupilti, vol furiosi versa est; quomodo, si domino iussus daro servo dedisset, ut domino daret; ceterum,qui servo daro insaus et, domino dando non autor iniplesee conditionem intelligendus est, quam si ex voluntate servi dedit. idem respondendum est in solutione, si stipulato (2)Sempronio sibi autSticho Maevii servo decem dan, debitor Macrio domino pecuniam solverit.

la estipulacin, pero que por el contrario, nadaim. pide que estipulando el padre se agregue la persona del hijo, porque siempre se entiende que estipul para silo que el padre estipula para el hijo, cuando l no estipul para s mismo, y en el caso presente es manifiesto que la persona del hijo fu agregada no por caua de la obligacin, sino del pago.

8.Si creditor debitoris hereditatem ad se non pertinentem possedit, et tantum ad eum pervenit, quantum, si qiiilibet alius bonorum poaseasor si solveret, liberaret heredeni, non potest dio, fideiussores liberan; neque enim ipsum sibi solvisse iam credendu est, a quo hereditas evincitur. pecuu m 9.Doto fecisti, quominus posaideres, quod ex hereditate ad alienum (3) pertinente apprebenderas; si possessor corpus aut litis sestimationem praestitit, ea res tibi proderit, quia nihil petitoria interest; eeterum si tu ante conventus ex praeterito dolo praestitenis, nihil ea res poaseasori proderit. 10.Si mandato meo Titio pecuniam credidissea, eiusmodi contractos simula est tutor, et debitori pupilli; et ideo man datore convento st damnato, quamquam pecunia soluta sit, non liberan debitorern ratio suadet; sed et praestare debet creditor actiones mandatori adversus debitorem1 ut el sasfiat. Et huc portinet, tutoris et pupilli debitoris nos fecissc comparationem; nam quum tutor pupillo tenetur ob id, quod debitoreni eius non convenit, neque iudicio cum altero accepto liberatur alter, neo si damnatus tutor solverit, ea res prodent debitoni; quin etiain dio solet, tutelae contraria actione agendum, ut ei pupillus adveraus debitores actionibus cedat.

11.Si creditor a debitora (4) culpa sus causa ceciderit, prope cal, ut actione mandati nihil a mandatore consequi debeat, quum pejes vitio accidorit, no mandatori possit actionibus cedere.

6.Estipul que fi m fi Ticio se diera el usufructo; habiendo sido disminuido de cabeza Ticio, no se extingue la facultad de pagarle fi Ticio, porque podemos estipular tambin as prometes que se me dar fi mi 6 fi Ticio, cuando ste hubiera sido disminuido de cabeza? 7.Porque si Be hubiera agregado lapersona de un furioso de un pupilo, el dinero se le dar bien al tutor al curador, si tambin por causa de cumplir una condicin se le da bien al dinero al tutor al curador; lo que opinaron ciertamente Labeon y Pegaso que se haba de admitir por causa de utilidad. Y esto puede ser admitido as, si el dinero se invirti en cosa del pupilo del furioso; fi la manera que si aquel fi quien se le mand que le diera al seor le hubiese dado fi su esclavo para que le diese al seor; pero aquel fi quien se le mand que le diera fi un esclavo, dndole al seor, no ha de ser considerado que cumpli la condicin de otra suerte, sino si Le di con la voluntad del esclavo. Lo mismo se ha de responder respecto al pago, si habiendo estipulado Sempronio que se le den diez fi l fi Stico, esclavo de Mevio1 el deudor le hubiere pagado el dinero al dueo de Mevio. 8.Si el acreedor posey la herencia del deudor que no le perteneca fi l, y fu fi poder de l cuanto liberara al heredero si otro cualquiera poseedor de los bienes le pagase, no se puede decir que quedan libres los fiadores; porque no se ha de creer que se pag fi s mismo el dinero aquel de quien se hace eviccin de la herencia. 9.Hiciste con dolo que no poseyeras lo que de herencia perteneciente fi otro habas tomado; si el poseedor entreg la cosa A la estimacin del litigio, esto te aprovechar fi ti, porque nada le importa al demandante; pero si demandado t antes por el dolo pasado la hubieres entregado, esto no le aprovechar en nada a! poseedor. 10.Si por mandato mo le hubieses prestado dinero fi Ticio, este contrato es semejante al del tutor y al del deudor del pupilo; y por esto, demandado y condenado el mandante, la razn aconseja que no quede libre el deudor, aunque el dinero haya sido pagado; pero el acreedor debe tambin cederle al mandante las acciones contra el deudor, para que se le pague. Y esto se refiere fi la comparacin que hemos hecho del tutor y del den dor del pupilo; porque cuando el tutor est obligado alpupilo porque no demand al deudor de ste, ni se libra uno habiendo aceptado el juicio con el otro, ni si condenado el tutor hubiere pagado, le aprovechar esto sI deudor; antes bien, se suele decir que se ha de ejercitar la accin contraria de tutela, para que el pupilo le ceda las acciones contra los deudores. 11.Si por culpa suya el acreedor hubiere decaido de su derecho respecto al deudor, es ms cierto que no deber conseguir nada del mandante con la accin de mandato, porque por culpa de l mismo habr acontecido que no pueda cederle al mandante las acciones.

(1) slcuti condiltenli hnplendse, Vug. (5) EMPUlatus itt s, Vuig. (1) Taur. ugun taos crit ura original; slium, La correocdn Stt cdice FL Br.

(4) peteus, nurtan

IaL. Vulg.

DXORSTO.LIR5O XLVI: IfruLo

619

12.Si inter emtorem et venditorem convenent, priusquam aliquid ex alterutra parte solverotur, uL ab emtione discedatur, fideiussor eo nomine acceptus soluto contractu liberabitur. 96. IDSM Libro XI. Reaponaorum. Pupilli debiter tutore delegante pecuniam cre ditori tutonis solvit; liberado contigit, si non malo consilio cern tutore habito hoc factum osee probetur; sed et interdicto fraudatonio tutoris creditor pupilo tenetur, si eum consilium fraudis participaese constabit. 1.Quum pupilla magistratui, qui por fraudem pupillo tutorem dediL, heres extitisset, tutores eius cum adolescente traueeerITnt; eam transactiouem pupila ratam habere nolua; nihilominus erit tutoruin pecunia (1) liberata, nec tutores contra adolescentem actionem, nec utilern habebunt, qui suum recuperavit. Plano si adolesceus pecuniam restituere tutor pupillae maluerit, resciseo, quod gesstum oit, actionem utilem in pupillam heredem magistratus accipiet. 2.Soror, cui legatum ab herede fratre debebatur, post motam lgati quaestionem transegit, uL nomine debitoris contenta legatum non peteret; placuit, quamvis nulla delegado facta, noque liberatio secut esset, tamen nominis periculum ad eam pertinere; itaque si legatum contra placitum peteret, exceptionem pacti non inutiliter opponi.

12.Si entre el comprador y el vendedor se hubiere convenido separaras de la compra, antes que por una otra parte se entregase alguna cosa, el fiador admitido en tal negocio quedar libre por haberse disuelto el contrato.

3.Quum eodem tempore pignora duobus contractibus obligan tur, pretium eorum pro modo pocuniae cuiusque contractus creditor aecepte.facere debet, nec in arbitrio eius electio erit, quum debiter pretium pignoris consortioni (2) subiecerit; quodsi temporibus discretis superfiuum pigoorum obligan placuit, prius debltuni pretio pigoorum jure solvetur, aecundum superfino compensabitur. 4..Quum institutus del beraret, substituto pecunia por errorem soluta oit; ad eum hereditato postes dovoluta, causa condictionis evanescit; quae ratio facit, ni obligatio debiti solvatur.
97. IDEM Libro II. DeflniLionum.Quum ex pluribus causis debitor pecuniam solvit, utriusque demonstratione ceseante potior habebitur causa eius pecuuiae, quae sub infamia debetur; mox oius, quse peen am continet; tartio, quae sub hypotheca ve) pignore contracta est; post hunc ordinem potior babebitur propria, quam suena causa, veluti fideiussoris; quod vetares ideo definierunt, quod verisimile videretur, diligentem debitorem admonitu (3) ita negotium suum gesturum fuisee; si nihil eorum interveniat, vetustior contractos ante solvatur. Si maior pecunia nmnerata sit, quam ratio singuloruin exposcit, nihilominus primo contractu soluto, qui potior erit, superfiuum ordini secundo vol in totum, vel pro parte minuendo vidabitur datum.

96. EL MISMO; Respuestas, libro XI. El deudor del pupilo pag por delegacin del tutor el dinero al acreedor del tutor; tiene lugar la liberacin, si no se probare que esto se hizo con mal designio formado con el tutor; pero el acreedor est obligado al pupilo tambin por el interdicto fraudatorio del tutor, si constare que l tom parte en el proi psito de fraude. 1.Habiendo una pupila quedado heredera del magistrado, que por fraude le di tutor un pupilo, los tutores de ella transigieron con el adolescente; la pupila no quiso ratificar esta transaccin; esto no obstante, quedar libre con el dinero de los tutores, y los tutores no tendrn ni aun la accin til contra el adolescente, que recuper lo suyo. Mas si el adolescente hubiere preferido restituir el dinero al tutor de la pupila, quedando rescindido lo que se hizo, obtendr la accin til contra la pupila heredera del magisfrado. 2.Una hermana, la cual se le deba un legado por su hermanoque era heredero, transigi despus de promovida la cuestin del legado, de suerte que hallndose contenta con un crdito del deudor no pidiese el legado; se determin, que aunque no se hizo ninguna delegacin, ni se sigui liberacin, le perteneca, sin embargo, ella el riesgo del crdito; y as, si pidiera contra lo pactado el regado, no se opona intilmente la excepcin del pacto. 3.Cuando al mismo tiempo se obligan prendas por dos contratos, el acreedor debe dar por recibido el precio de las mismas . proporcin del importe de cada contrato, y no estar su arbitrio la eleccin, porque el deudor sujet el precio de la prenda ambos contratos; pero si en diversos tiempos quiso que quedara obligado lo restante de las prendas, se pagar por, derecho de prenda con el precio la primera deuda, y con lo sobrante se compensar la segunda. 4.Estando deliberando el heredero instituido, soloe pag por error una cantidad al substituido; habiendo pasado despus ste la herencia, se extinguela causa de la condiccin; lo cual hace que se disuelva la obligacin de la deuda.
97. EL mismo; Defliciones, libro H. -Cuando el deudor por muchas causas paga una cantidad, no habiendo designacin de una y de otra, se considerar preferente la causa del dinero, que se debe bajo Lacha de infamia; despus, la del que contiene una pena; en tercer lugar, la del que se contrate con hipoteca prenda; despus de este orden se considerar ms preferente la causa propiaque la ajena, por ejemplo, la del fiadcr; lo que definieron de este modo los antiguos, porque se considera verosmil que un deudor diligente habra de proveer as por requerimiento . su propio negocio; y si no mediar nada de esto, ser pagado antes el contrato ms antiguo. Sise bubiera.entregado mayor cantidad de dinero de la que requiere la cuenta de cada contrato, esto no obstante, disuelto el primer contrato, que fuera preferente, se considerar& que lo restante se di por la totalidad del segundo en orden, para disminuirlo en parte. (5) Taur. aqn La ucrst ura o$gi*aL; admonituin, la corr*cotdn 4.1 cdice PL, Dr.

(1) tutOre Lolvente pecuniam, VuLg. iortt omni, Vuig.


(

620

DIGEgI'O.LIBo XLVI: TfTULO UI

suas obligavit, postea aliquam possessionern ex his pro fila sua dot.em promittendo obligavit, et aolvit; si ea res a creditore evicta est, dicendum est, maritum ex dotis promiasione agere posse, ac si atatiiliberum rem've sub conditione legatam dotis nomine pro filia patQr aolvisset; harum enim rerum solutio non potest nisi ex eventu liberare, scilicet quo casu certum erit remanere eaa.

98. PAULUS libro XV. Quaestionun. - Qui res

98, PLuL0; Cuestiones, libro 1VUno que oblig sus propios bienes oblig despus alguna posesin de ellos prometiendo dote por su hija, y pag; si de esta cosa se hizo eviccin por el acreedor, so ha de decir que el marido ltuee ejercitar accin por la promesa de la dote, lomismo que si el padre hubiese entregado por la hija . titulo de dote un esclavo instituido libre bajo condicin una cosa legada bajo condicin; porque la entrega de estas cosas no puede liberar sino en virtud-de resultado, esto es, en el caso en que fuere cierto que ellas permanecan. 1.Diversa cosa se responde tratndose del dinero de la cosa, que el patrono quita por la accin Fa-viana despus de la muerte del liberto; porque esta accin, siendo como os neva, no puede revocar la liberacin obtenida. 2.A este se asemeja el menor de veinticinco aos, que engaado por su acreedor es restituido en la cosa pagada por causa de deuda. 3.Pero al padre,que paga con una cosa del peculio castrense, lo debemos considerar lo mismo que si hubiese dado una ajena, aunque pueda permanecer en poder de aquel quien fu entreada, muriendo antes intestado el hijo; pero se considera adquirida cuando el hijo hubiere fallecido; y ciertamente el resultado declarar de quin haya sido, y este ser tambin uno de los casos que por hechos posteriores declaran qu haya sido una cosa en lo pasado. 4.Estipulo tilmente que se me den diez puramente, que se -den Ticio en las calendas 6 bajo condicin, mi en las Calendas de Enero, Ticio en las de Febrero; pero se puede dudar si m en las calendas de Febrero, A. Ticio en las calendas de Enero. Pero ms bien se dice, que se estipul tilmente; porque siendo A. trmino tambin esta obligacin, se me puede pagar tambin mi antes de las calendas de Febrero; luego tambin se le podr pagar A. l. 5.El que estipula para si para Ticio, si dice as si Ticio no le pagares, se considera que estipula condicionalmente que se le d l. Y or lo tanto, tambin habindose hecho as la estipulacin: prometes que se me darn diez, cincoTicio? pagados los cinco A. Ticio quedar libre el reo respecto al estipulante. Lo que se puede admitir sai, si expresamente se trataba esto mismo, para que hubiera como agregada una pena en cuanto A. la persona del estipulante, si no se hubiese pagado A. Ticio. Mas cuando simplemente estipula para l para Ticio, se agrega Ticio solamente por causa de! pago; y por lo tanto, habindosele pagado cinco, permanecern los otros cinco en la obligacin. Al contrario, si yo hubiera estipulado cinco para mf, y diez para l, el tenor de la estipulacin no hace que, pagados los cinco A. Ticio, se quede libre respecto A. m; y ciertamente que si hubiere pagado los diez, no repetir cinco, sino que se me debern los diez por la accin de mandato. 6.Estipulo que se me d en Roma, A. ticio en Efeso; veamos si pagndole A. Ticio en Efeso se quedara libre respecto A. mi; porque si los hechos son diversos, como opina Juliano, la cosa es diversa; pero como prevalece la causa de dar, se queda libre; se quedara libre, pues, tambin si yo hubiese estipulado que se me d el esclavo Stico, y que A. aquel se le d el esclavo Pnfilo, y l hubiese entregado Pnfilo A. Ticio. Mas cuando estipulo un

1.Diversum respondetur in ea pecunia sive re, quam patronus post mortem liberti por Faviaiiam aufert; hace enim actio, quucn sit nova, partam liberationem non potest revocare. 2.Huic applicatur minor vigintiquinque annis, qui a creditore cireumacriptus inrem ex causa debiti solutam restituitur. 3.Rem autem castrensis peculii sohventem patrem perinde aceipere debemus, se si alienam dedisset, quamvis possit residere apud eum, eni soluta est, prius mortuo intestato filio; sed tuno aequisita cred itur, quum fihius decesserit; et utique cuius fuerit, eventus declaret, sitque et hoc ex his, quae postfactis, in praeteritum quid fuerit, declarent (1). 4.Mihi dare decem puro,. aut Titio kalendis (2) vel sub conditione, aut mihi kalendis Ianuarijo, Tiio Februariis, utiliter stipulor; quodsi mihi kalendis Februariia, Titio kalendis Ianuariis, potest dubitari. Sed rectius dicitur, utiliter stipulatum; nam quum in diem alt ea quoque obligatio, etiam mjhi so lvi poteat ante Febru anas; igitur et ihli solvi poterit. 5.Qui stipulatus sibi aut Titio, si hoc dicit: si Titio non solveris, dar sibi, vidotur conditionahiter otipulari. Et ideo etiam sic facta atipulatione; mihi decem, aut quinque Titio dan? quinque Titio solutis liberabitur reus a stipulatore. Quod ita potest admitti, si hoc ipsum expres.iim agebatur, ut quasi poena adiecta sit inpersona atipulantis, si Titio solutum non esset. itt ubi simpliciter sibi aut Titio stipulatur, solutionis tantum causa adhibetur Titius; et ideo quinque ci solutis remanebunt reliqua quinque in obhigatione. Contra si mihi quinque, ilii decem atipulatus sim, quinque Titio solutis non facit conceptio etipulationis, uL a me liberetur; porro si decem solverit, non quinque repetet, sed mihi per mandati actionem decem debeuntur.

6.Mihi Romae, ant Ephesi Titio dan stipulor; an solvendo Titio Ephesi a me liberetur, videamus; nam si diversa facta sunt, ut lulianus putat, diversa res est; sed quum praevalet causa dandi, liberatur; liberaretur enim, et si mihi Stichum, il!i Pamphilum dan stipulatus essem, el Titio Pamphilum solvisset, itt ubi merum factum stipulor, puta insulain in meo solo aedifeari, aut in Titii loco, numquid, si in Titii loco aedificet, non contingat libe(1) Taur. segn la escrigur,x orgina&- declaret, la correecin deZ odciics FL, sieque st hoe ex bis, quas ex postf-

tis sunt la praeteritum, cuini quid fuertt, deelarci, BeL'

(1)

mUte, nsei'ta Viag.

DIerO.LIaaO XLVI: TfTULO III

621

ratio? nemo enim dixit facto pro (acto soluto liberationein contingere. Sed venus est, liberationem contingere, quia non factum pro facto solvere videtur, sed eleeUo promissoris completur.

7.Si servus fruetuarius ex re fructuarii domino proprietas, aut fructuario (1) atipuletur, inutilis est stipulatio; at ex re proprietaril si ipsi domino aut fructuario .stipuletur (2), recte stipulatur; tantum enim solutionis capai est fructuarius hoc casu, non etiam obligationis quoque (3). 8.Aream promisi alienam, i ea dominus insulam aedificavit; an atipulatio extincta att, quaesitum est. Respondi, si alienum hominem promisi, et t a domino manumissus est, liberor. Nec admissum est, quod Celsus ait, si idem rursus lego aliqua servus effectus sit, peti eum poase; in parpetuum enim sublata obligatio restitui nonpotest, et si servus effectus alt, alius videtur case. Ncc simili argumento usus est, ut si navem, quam tu promisisti, dominus dissolvarit, deinde iisdem tabulis compegerit, tener te; hic enim eadem navia est, quam te daturum spopondisti; ut videatur magia obligatio ceesare, quam extineta case. Hornini autem manumisio simile fiet, si ea mente dissolutam eses navem posueris, ut in alios usos converterentur tabules, deinde mutato consilio easdem compositas; alia enim videbitur eses posterior navia, sicut jite alius horno est. Non est bis similis arca, in qua aedifieium positum eat; non enim desiit (4) in rerum natura case; imo et peti potest arca, et aestimatio eius solvi debebit; para enim insulas arca est, et quidem maxima, cm etiam superficies cedit. Diversum dicemus, si servus promiasus ab bostibus captus sit (5); hic interim peti non potest, quasi ante diem; sed si redierit postliminio, recte tunc petetur, cessavit enim hic obligatio; aros autem extet (fi), sicut cetera, ex quibus aedificium consistit (7). Denique lex duodecim tabularum tignum aedihus iunctum vindican poses scit (8), sed interim id solvi prohibuit, pretiumque eiva dan voluit.

mero hecho, por ejemplo, que se edifique una casa en mi solar, en un solar de Ticio, no tendra acaso lugar la liberacin, si edificara en un solar de Ticio? Porque nadie dijo que ejecutndose un hecho en lugar de otro hecho, tiene lugar la liberacin. Pero es ms verdadero que tiene lugar la liberadin, porque no se considera que se ejecuta un hecho por otro hecho, sino que se cumplimenta la eleccin del prometedor. 7.Si un esclavo usufructuario eatpula por cosa del usufructuario para el dueo de la propiedad, 6 para el usufructuario, es intil la estipulacin; mas si por cosa del propietario estipulara para el mismo dueo 6 para el usufructuario, estpula vlidamente; porque en este caso el usufructuario es capaz solamente para el pago, no tambin para la obligacin. 8.Promet un solar ajeno, y en l edific una casa el dueo; se pregunt, si se habra extinguido la estipulacin. Respond, que si promet un esclavo de otro, y l fu manumitido por su dueo, quedo libro de la obligacin. Y no se admiti lo que dice Celso, que si l mismo se hubiera hecho otra vez esclavo por alguna condicin, poda l ser pedido; porque no se puede restablecer la obligacin extinguida perpetuidad, y si se hubiera hecho esclavo se considera que es otro. Y no es semejante el argumento de que se sirvi, que si el dueo hubiere deshecho la nave que prometiste, y despus la hubiere formado con las mismas tablas, estabas obligado; porque en este caso es la misma nave que prometiste que daras; de modo que ms bien parece que cesa la obligacin, que no que se extingui. Mas esto ser anlogo al esclavo manumitido, si supusieres que la nave fu deshecha con la intencin de que sus tablas se aplicasen It otros usos, y que despus, habindose cambiado de propsito, se reconstruy con ellas mismas la nave; porque se considerar& que es otra la nave posterior, asi como es otro el esclavo. No es semejante It estos el caso del solar, en que se levanto un edificio; porque no dej de existir; antes bien aun puede ser pedido el solar, y se deber pagar su estimacin; porque el solar ea una parte de la casa, y ciertamente la principal, la cual cede tambin la superficie. Diversa cosa diremos, si el esclavo prometido hubiera sido aprisionado por los enemigos; porque ste no puede ser pedido entretanto, como antes del termino; pero si hubiere vuelto por el postliminio, con razn ser pedido entonces, porque en este caso ces la obligacin; pero el solar existe como las dems cosas de queso compone el edificio. Finalmente, la ley de las Doce Tablas declara que se puede reivindicar la viga puesta en una casa, pero prohibi que mientras tanto fuera arrancada, y quiso que se diera su valor. acreedor no ha de ser obligado It recibir el dinero en otra forma, si por ello hubiera de sufrir algn perjuicio
100. Eh. issro; Ee.spuestas, libro X.Pregunto, si, habindose nombrado en una provincia los curadores los tutores, se podra pagaren Roma el dinero, que en la provincia hubiese sido dado por
(6) exatat, HaL Vulg, (1) Vulg. conititit, el cddice FI. (8) ciit .civlt, conjetwa Br.; selielt, %'ulg. (9) V., Ha. (10) Ial. Vuig.; Debitoreis, el eddiu Pl,

dit:Creditorem (10) non esas cogendum in aliain formam numos accipere, si ex ea re damnum ahquid passurus alt.

99.

PAULUS

libro IV. (9) Responsorwn respon-.

89.

PAULO

respondi; Respuestas, libro IV. -El

100. IDEM libro X. Responsorunt. - Quaero, an curatoribus vel tutoribus inprovincia datis, Romae pecunia solvi posait, quae in provincia ita ab ha foenerata easet, uL Romas solveretur, quum iidem

(1) uufructnsrio, Hai. Vak. (i T~.eegn si ~e FI., en el que se ise atiplaraSur, Br. (I) Taur. segn el ddlce FI., que dice qnoqneerent, Br. arta, mierra Vutg. (5) Taur. segn la 4~original; a^ la oorrscczdn F&,flr. de
()

622

DIGESTO.LIBEO XLVI:

pftui.o m

curatores vel tutores rerum Italicarum administra. tionem non sustinent, an, si solverit, debitor liberetur. Paulas respondit bis tutoribus ve] curatoribus recto pupillo pecuniam debitam solvi, qui negotia eius administrant; cas autem, qui provincialium rerum curatores vel tutores sunt, ltalic negotia administrare non solere, nisi spccialiter tutores provineialium reruro, ut sibi Romae redderetur (1), promitti curaverunt.

ellos inters para que fuese pagado en Roma, no teniendo los mismos curadores 6 los tutores la administracin de losbienes en Italia, 6 si quedara libre el deudor, si hubiere pagado. Paulo respondi, que el dinero debido un pupilo se les paga bien los tutores 6 ti los curadores, que administran los bienes de aqul; pero los que son curadores 6 tutores de los bienes sitos en una provincia, no suelen administrar los negocios en Italia, ti no ser que los tutores de los bienes sitos en la provincia hayan cuidado especialmente de que se les prometa que el dinero se las devolvera en Roma.
101- EL MISMO; Respuestas, libro XV. - Paulo respondi, que no se considera que los que por causa de fideicomiso haban debido pagar una porcin viril quedaron libres, porque ya alguno de sus colegas pagaron por error ms de lo debido. 1.Respondi Paulo, que una es la causa del deudor que paga, y Otra la del acreedor que enajena la prenda; porque cuando el deudor paga el dinero, est en su facultad expresar por qu causa lo paga; mas cuando el acreedor enajena la prenda, le es licito dar por recibido el precio aun para aquella cantidad que slo se deba naturalmente; y por ello, deducido esto, se poda pedir la deuda.

101. IDEM libro XV. Eesponsorum. - Paulus respondit, non ideo coa, qui virilem portionern ex causa fldeicommissi inferre debuerant, liberatos videri, quoniam quidam ex coitegis per errorem plus debito intulerunt. 1.Paulus reapondit, aliam causam case debitone solventis, aliam creditoris pignus distrahentis; nam quum debitor solvit pecuniam, in potestate eius case, commemorare, in quant causam salveret; quum autem creditor pignus distraheret, licere ej pretium in acceptum referre, etiam in eam quantitatem, quae natura tantuin debebatur; et ideo dedueto eo debitum peti posee.

102. SCAEVOLA libro V. flesponorurt. - Creditor oblatam a debitorepecuniam, ut alia die accepturus, distulit; mox pecunia qua illa respublica utebatur, quasi aerosa iussu t'raesidis sublata est, item pupillaris pecunia, ut possit idoneis nominibus credi, servata ita interemta est; quaesitum est, cuius detrimentum esset. Respondi, secundum ea, quae proponerentur, nec ereditoris, neo tutoris detrimentum case.

1.Quum de sorte debita constaret, de usura (2) litigaturn eeset, noviasime ex appellatione pronuntiatuni est, solutas quidem usuras non repeti, in futurum vero non deben; quaero'pecunia data utrum usuris cedere deberet, quod petitor defenderet, an vero sorli proficeret. Respondi, ,,u dabat, in sortem se dare dixisset, usuria non debere profloere. 2.Valerius, Lucil Titii servus, scnipsit: aecepi a Mario Marino (3) ex summa maiore tot aureos; quaero, an hace summa in proximum annum ej accepto ferri debeat, quum superionis anni sit reliquator. Respondi, videri in primam quamque summam hberationem profleere. 3.Titiva mutuam peeuniarn aceepit, et quincunees usuras spopondit, easque paucis annis solviL, postes nullo pacto intervemente per errorem et ignorantiam semisses usuras solvit;quaero, an patefacto errore id, quod amplias usurarum nomine solutum esset, quam iii stipulatum deductum, sortem minueret. Respondit, si errore plus in usura solvisset, quam deberet, habendam rationem iii sortem eius, quod amplius solutum est.
103. MAECIANUS (4) libro II. Fideiconimissorum. Quum ex pluribus causis debitor pecuniam solvit, lulianus elegantiasime putat, ex ea causa eum solvisee videri debere, ex qua tune, quum solvebat, compelli poterat (5) ad solutionem.
(i)ut res elbi Bornee rsdder.nLur,

102, SCVOLA; Respuestas, libro V. Un acreedor difiri, para recibirlo otro da, el dinero ofrecido por el deudor; despus fu abolida por orden del Presidente, como si fuese de baja Ley, la moneda que usaba aquella rep(iblica, y tambin fu as inutilizado el dinero del pupilo que estaba guardado para poder ser prestado en crditos abonados; se pregunt, de quin sera el quebranto. Respond, que, segun lo que se expona, el quebranto no era ni del acreedor, ni del tutor. 1.Habiendo constancia respecto al capital debido se litig sobre el inters, y por ltimo se fall en virtud de apelacin, que ciertamente no Be repitieran los intereses pagados, pero que no se deban para lo futuro; pregunto, si el dinero dado deberla aplicarse ti los intereses, como defenda el demandante, si aprovechara para el capital. Respond, que si el que lo di hubiese dicho que lo daba para el capital, no deba aprovechar para los intereses. 2.Valerio, esclavo de Lucio Ticio, escribi: recib de Mario Marino tantos ureos de mayor suma; pregunto, si esta suma deber serle dada por recibida para el ao prximo, siendo l deudor de atrasos del ao anterior. Respond, que la liberacin aprovevechaba respecto ti la suma primera. 3.---Tiio recibi dinero en m(ituo, y prometi intereses al cinco por ciento, y los pag pocos aos, y despus, sin haber mediado ningn pacto, pag por error y por ignorancia intereses al seispor ciento; pregunto, si hecho manifiesto el error, disminuira el capital lo que de ms se hubiese pagado ti titulo de intereses, sobre lo que se consign en la estipulacin. Respondi,que si por error hubiese pagado por intereses ms de lo que debiera, se habr de tener para el capital cuenta de lo que se pag dems. 108. MEcIANO; Fidecconusos, libro II. Cuando el deudor paga dinero por muchas causas, opina muy discretamente Juliano, que se debe considerar que lo pag por aquella causa por la que poda ser compelido al pago entonces cuando pagaba.
(4) Tersntlus Olernesi, Ha atlas, Valg. (6) Hal. Vak.; poterit, .Z

(2) et de usarla, Valg. (3) e Mu(no Mst,no, Ha.

Vug.

wEgro.LTBBo XLYI TfTULO .1Y

823

104. IDEM libro Viii. Fideicomrnissorum.Ante restitutam hereditatem solutiones et liberationes factae ab herede, ratae habebuntur. 105. PAULUS libro sin9ulari ad Legem Falcidiain. Quod dicimus in eo herede, qui fideiussori testatoris id, quod ante aditam hereditatem ab eo solutum est, (1) debere statim advere, cum aliquo Bcilicet temperamento temporis intelligendum est; neo enim cum sacco adire debet. 108. GAWS libro II. de ,erborum. Obligaioni bus. Aliud eat, jure atipulationis Titio solvi posas, aliud, postea permissu meo Id contingere; nam Gui lure atipulationis recte solvitur, ei etiam prohibente me recte solvi potest; cu vero alias permisero soIvi el non recte solvitur, si, priusquam solveretur, denuntiaverimpromissori, ne ej solveretur.

104. EL MiSMO; Fideicomisos, libro VIii. Los pagos y las liberaciones, que por el heredero se hicieron antes de ser restituida la herencia, se considerarn vlidos; 105 PAULO; Comentarios 4 la le j Fakidia, libro nico. - Lo que decimos respecto al heredero, que debe pagarle inmediatamente al fiador del testador, lo que por ste se pag antes de adida la herencia, ha de ser entendido ciertamente con alguna moderacin respecto al tiempo;porque no debe adir la herencia con el bolsillo en la mano.

- Una cosa es que se le pueda pagar Ticio por derecho de estipulacin, y otra, que despus tenga esto lugar con mi permiso; porque aquel quien se le paga bien por derecho de estipulacin, se le puede pagar bien aun prohibindolo yo; mas aquel . quien yo de otro modo hubiere permitido que se le pague, no se le paga bien, si, antes que se le pa. gase, yo le hubiere hecho saber al prometedor que no le pagase. 107. POMPONIO Enquiridion, libro II. - La obligacin verbal se disuelve natural, civilmente; naturalmente, como por el pago, 6 cuando la cosa comprendida en la estipulacin dej de existir sin culpa del prometedor; civilmente, como por la aceptilacin, cuando el derecho del estipulante y del prometedor se reune en una misma persona.
108. PAULO; Manual, libro 11.Se le paga bien aquel que por mandato mio estipul despus de mi muerte, porque tal es la ley de la obligacin; y por ello, aun contra mi voluntad se le paga bien. Mas aquel, quien mand que un deudor mo le pagase despus de mi muerte, no se le paga bien, porque el mandato se disuelve con la muerte.

106.

GATO; .De

las Obligaciones verbales, libro II.

107. POMPON1US libro II. Enchiridii. - Verborum obligatio aut naturaliter resolvitur, aut civiliter; naturaliter, veluti solutione, aut quum res in stipulationom deduota sine culpa promissoris in rebus humanis esse desiit; civiliter,,veluti acceptilatione, vol qaum in canderu pers.am ius stipulantia promittentisque devenit. 108. PAULVS Libro II. Manualcum. - El, qui maiidatu meo post mortem meam stipulatus est, recte solvitur, quia taus est lex obligationis; ideoque etiam invito me recte ci solvitur. Ej autem, cui usa debitorem meum post mortem meam solvero, non recte solvitur, quia mandatum morte dissolvitur(2). TIT. IV DE ACCEPT1LTTONE (3)
[Cf. Cod. VIII. 44. (43.)]

TITULO IV
DE LA ACEPTILACIN

(Vase Cd. VIII. 44. (43.)j

1. MODRSTINuS libro U. ReguLarunt.Aceptilato est liberatio per mutuam interrogationem, qua utriusque contingit ab eodem nexu absolutio.
2. ULPLANUS. libro XXI V. ad Sabinum. Pupil-

1. MODESTINO; Reglas, libro 11.La aceptilacin es una liberacin por medio de mtua interrogacjn, por la cual tiene lugar respecto da ambas partes la disolucin del mismo vnculo. 2. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XXIV. Est determinado, que el pupilo puede ser liberado por la aceptilacin aun sin la autoridad del tutor.

lum per acceptilationem etiam sine tutora auctoritate liberari posse placet.

8. PAULUS libro 1V. ad Sabinum.Per procuratorem nec liberar, nec liberare quisquam acceptiIatione sine mandato potest. 4. POMPONiUS (4) libro 11. ad Sabinum.Acceptilatio sub conditiono fien non potest. 5. Ui.iuiius libro XXXIV. ad Sabinwn. - In diem accaptilatio faela nullius est momenti, nam solutionis exempl aceept.ilatio solet liberare. 8. IDEM libio XLVII. 04 Sabinum.. - Pluribas stiulii:us factis si promissor ita aceepto ro(1) debeS, cojet,sra Br. que se d4bC aiadw. (1) quia mandatom morte dlsaolvllur, corsidranse a,iadttai por aItgiwa eopttu.

3. Puz.o; Comentarios 4 Sabino, libro IV. Nadie puede ser liberado, ni liberar, con la aceptilacin por medio de procurador, sin mandato.
No se puede hacer aceptilacin bajo condicin.

4. Po&poio; Comentarios 1 Sabino, libro IX. -

5. ULPiANO; Comentarios d; Sabino, libro XXXIV. - La aceptilacin hecha trmino es de ningn valor, porque la aceptilacin suele liberar la manera que el pago. 6. EL MISMO; Comentarios d Sabino, libro XL Vii. Habindose hecho muchas estipulaciones, si el

(3) ACCEPTILTIONIBUI, Vuig. (4). Ulpisnue, Hai.

624

DIGETO.LI3EO XLVI: TITULO iT

gasset: quod ego tibi promiasi, habesne acce-. ptum? siquidem apparet, quid actum est, id solum per aoceptilationem sublatum est; si non apparet, omnes stipulationes solutae sunt; dummodo illud sciamus, 8i ego aliud accepto tuli, aliud tu rogasti, nihil va re acceptilationem.

prometedor hubiese rogado as que se le diese por cumplido: atienes por recibido lo que yo te promet?, si verdaderamente aparece qu es lo que se trat, esto slo se disolvi por medio de la aceptilacin; si no aparece, se disolvieron todas las estipulaciones; con tal que sepamos, que, si yo di por recibida una cosa, y t rogaste otra, de nada vale la aceptilacin.
7. EL MISMO; Comentarios d Sabino, libro L. Verdaderamente tambin se puede hacer as la aceptilacin: das por recibidos diez? y l responde: los doy.

7. IDEM libro L. ad Sabinum. - Sane el sic soceptilatio fien potest: accepta facis decem? ille reapondit: facio.
8. IDEM libro IL VIII, ad Sabinwn. - An inutilis acceptilatio ulla habeat pactum, quaeritur; el nisi in hoc quocue contra sensum est, (1) habel pactum. Dicet aliquis; potest ergo non case consensus; cur non posail? Fingamus, eum, qui accepto terebal, scientem prudentemque, nuflius esas momenti acceptilationem, sic accepto tulisse, quia dubitat non esse pactum, quum consensum pacisoendi non habuerit?

-Se preguntas una aceptilacin intil contiene pacto til; y contiene pacto, . no ser que tambin sobre esto se haya entendido lo contrario. Dir alguno: luego puede no haber consentimiento;por qu no podra haberlo? Supongamos que el que daba por recibido, ciencia y paciencia de que la. aceptilacin era de ningn valor, lij 881 por recibido; quin duda que no hay pacto, porque no habra el consentimiento para pactar? 1.Servus communis sicut un ex dominis sti 1.Un esclavo comn as como puede estipupulan potest, ita etiam acceptum rogare uni ex lar para uno solo de sus dueos, as tambin puede dominis potest, eumque in solidum liberal; et ita rogar que se d por cumplido uno solo de sus Octavenus putat. dueos, y ste lo ibera por completo; y as lo cree Octaveno 2.Accepto liberare servus communis alterum 2.Mediante la aceptilacin puede un esclavo ex dominis etiam ab altero domino potest; id enim comn liberar uno de sus dueos aun respecto al el Labeoniplacuit. Denique libro Pithanon (2) otro dueo; porque esto le pareci bin tambin scripsit, si a Primo domino, Secundo socio domino Labeon. Finalmente escribi en el libro de sus Disuo (3) stipulatus fuenil, posse Secundum (4) acchos, que si de Primo, su dueo, hubiere estipulacepto rogare et par acceptilationem Pninium libe- do para Segundo, condueo suyo, poda rogarle rare, quem ipse obligaverat; sic flor, nl per unum Segundo que diera por recibido y liberar por la atque eundem servum et constituatur, el tollalur aceptilacin Ii Primo, quien l mismo haba obliobligatio. gado; y as sucede, que por medio de un mismo esclavo se constituye y se disuelve la obligacin. 3.Acceptum fien non potest, nisi quod verbis 3.No se puede dar por recibido sino lo que colligatum est; acceptilatio enim verborum obligaqued obligado verbalmente; porque la aceptilaeln tionem tollit, quia el ipsa verbis fit; neque enim potextingue la obligacin verbal, pues tambin ella se est verbis bu, quod non verbis contractum est. hace con palabras; porque no se puede disolver con palabras lo que.no se contrat verbalmente. 4.Filiusfamilias promitlendo patrem civiliter 4.Un hijo de familia, prometiendo, no obliga non obligat, sed se obligat; propter quod accepto civilmente su padre, pero se obliga l; por lo cual rogare fihiusfamilias potest, UI se liberal, quia ipse, el hijo de familia puede rogar la aceptilacin, para obligatus est; pater autem acceptum rogando nihil quedar libre, porque l mismo se oblig; pero el paagit, quum non sil ipse obligatus, sed fihius. Idem dre rogando la aceptilacin no hace nada, porque ant et in servo dicendum; nam et servus accepto l mismo no hace nada, sino su hijo. Lo mismo se liberan potest; el tohluntur etiam honoraniae obli- habr de decir tambin respecto al esclavo; porque gationes, si quae sunt adversus dominrn, quia tambin el esclavo se puede liberar con la aceptihoc jure utimur, UI iuris gentlum sil acceptilatio. laciiSn; y se extinguen tambin las obligaciones hoEt ideo puto, el graece posse acceptum flor, dum- norarias, si hay algunas contra el seor, porque modo sic fiat, nl latinis verbis solet: pii 4 observamos el derecho, que la aceptilacin sea de [Flabesne acceptos denarios tot? ha= derecho degentes. Y por esto creo que la aceptilaacceptos.] ckrn se puede hacer tambin en griego, con tal que se haga como suele hacerse con las palabras latinas: &das por recibidos tantos denarios? los doy por recibidos.

8. EL MISMO;

C'omentariosSabino, libro XLVIII.

9. PAULUS libro XII. ad Sabinum. Pars stipulationis accepto fieri potest non tantum si sic dical: ex numis decem, quos bib promisi, qui nque habasnc acceptos?s sed et si sic: quod ego tibi promisi, id pro parte dimidia habesne acceptum? 10. P0MPONIUS libro XXVI.ad Sabinum. Sed
(1) qw'que conacnsum eU, non habet, VuLg. [oeristmUlum], IaL; Epitomarum, VcUg (2)

9. P4un.o; Comentarios li Sabino, libro Xii. - Se puede hacer aceptilacin de parte de una estipulacin, no solamente si uno dijera as!: idas por recibidas cinco de las diez monedas, que te promet? sino tambin si de este modo: das por recibido en su mitad Lo ue yo te promeli?
10. PoMpoNlo; Cun t en
1

rus Sabino, libro XXVI.

(3) Secundo domino Socio SitO, Ial. Vulg. (a) a Secundo, Ifni.

PIGEBTO.LIBBO XLVZ TITULO IV

625

si non numerata pecunia, sed certum corpus, veluti horno, in stipulationem deductus est, potest ex parte acceptilatio flor; quo modo et un ex heredidus acceptum fien poteat.
11. PLULUS libr XII. ad Sabinum. - Species acquirendi est liberare dominum obligatione; et ideo fructuarius quoque servus liberare accepturn rogando fructuarium potest, quia ex re cina videtur ej acquirere. Sed et si usum tantum habemus, idem fieL. ldemque dicemus et in eo, qui bona fide nobis serviL, et m ceteris, qui nostro inri (1) su becti sunt.

- Pero tambin si no se comprendi en la estipulacin dinero contante, sino cierta cosa, por ejemplo, un esclavo, se puede hacer la aceptilacin de una parte; de cuyo modo tambin se le puede hacer aceptilacin uno slo de !os herederos. Librar al dueo de una obligacin es una manera de adquirir; y por lo tanto, tambin el esclavo usufructuario puede librar al usufructuario rogando la aceptilacin, porque se considera que adquiere para ste por cosa de l. Pero aun si tenemos solamente el uso suceder lo mismo. Y lo mismo diremos tambin respecto al que de buena fe nos presta servidumbre, y en cuanto los dems, que estn sujetos nuestra potestad. 1.Pero tambin si . un esclavo le hubiere yo dado por recibido lo que l mismo me prometi, me sern intiles contra el seor las acciones honorarias, que se dan respecto al peculio 6 por lo que se invirti en los bienes. 2.Si un esclavo de la herencia rogase antes de adida la herencia la aceptilacin por lo que el difunto prometi, creo ms verdadero que tiene lugar la liberacin, de su-'re que por este medio quedarla libre la misma herencia. 3,Pero aunque el dueo estuviera en poder de los enemigos, se ha de decir que se confirma la aceptilacin por derecho de postiiminio, porque el esclavo puede tambin estipular para el que est en poder de los enemigos.
12. P0MPONIO; Comentarios 4 Sabino, libro XXVI. - Se puede extinguir por la aceptilacin lo que se debe trmino 6 bajo condicin; pero aparecer que esto se hizo as, si se hubiere cumplido la condi. cin de la estipulacin, 6 hubiere vencido el trmino.

11. Pui..o; Comentarios 4 Sabino, libro XII.

1.Sed et si servo, quod ipse mihi promisit, acceptum fecero mutiles mihi erunt adversus dominum honorarias actiones, quae de peculio vel in reza verso dantur. 2.Si servus hereditarius ante aditam hereditatem acceptum roget, quod defunctus (2) promisit, venus puto, contingere liberationem, ut per hoc hereditas pea liberetur. 3.Sed etgi dominus apud hoatea siL, dicendum est, iure postliminii confirman acceptilationew, nam et atipulari ei, qui apud hostes eat, servea potest. 12. PoMpopwys libro XXVI. cid Scibtnum.Quod o diem, vel sub conditione debetur, acceptilation tolli potest; sed ita id factum apparebit, si conditio stipulationis extitenit; vol dice venerit.
18. ULPIANUS libro L. cid Sabium.Et per iusiurandum liberti interpositani operarum obligationem per acceptilationem tolli, venus est.

18. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro L.--Ln obligacin de servicios interpuesta con juramento de un liberto es ms cierto que tambin se extingue por la aceptilacin. 1.Si id, quod in stipulationem deductum est, 1.Si lo que se comprendi en la estipulacin divisionem non recipiat, acoepti!atio o partem un!no admitiera divisin, Ja aceptilacin por una parte litis ant momenti, utputa si servitus fuit praedii ser de ningn valoL por ejemplo, si se trataba de rustici val urbani. Plano si ususfructus siL u stipuuna servidumbre de predio rstico urbano. Mas latum deductus, puta fundi Titiani, poterit pro par- si en la estipulacin se hubiera comprendido el usute acceptilatio flor, et enit residuae partis fundi fructo, por ejemplo, del fundo Ticiano, se podr ususfructus. Si tamen viam suis atipulatus accepto hacer la aceptilacin respecto una parte, y queter vol actum fecerit, acoeptilatio nullius cnt modar el usufructo de la restante parte del fundo. menti; hoc idem est probandum, si actus accepto Mas si habiendo uno estipulado la servidumbre de fuerit lates; si autem ter et actus accepto fuerit va hubiere hecho aceptilacin en cuanto al paso 6 !atus, consequens erlt dicere, liberatum eum, qui la conduccin, la aceptilacin ser de ningn vaviari promisit. ion; esto mismo se ha de admitir, si se hubiere hecho aceptilacin en cuanto la conducciir pero si se hubiere hecho la aceptilacin respecto al' paso y la conduccin, ser consiguiente decir, que qued libre el que prometi la servidumbre de va. 2.Illud certum est, eum, qui fundum atipula 2.Es cierto, que el que estipul un fundo, y tus, usumfructum vel viam accepto facit, in ea case hace aceptilacin en cuanto al usufructo 6 . la sercausa, ut acceptilatio non valeat; qui enim accepto vidumbre de va, se halla en el caso de que no sea facit, vol totum, vel partem eius, quod stipulatus vlida la aceptiiacin; porque el que hace aceptilacaL, debet aeeepto facere; has autem partas non ci, debe hacer la aceptilacin en cuanto la tosunt, non magia, quam siquia domuza stipulatus talidad, 6 parte de lo que estipul; mas estas no accepto ferat camenta, ve! fenestra.a, vol para- son partes, no de otra suerte, que si alguno habiendo 1cm, val diaetam. estipulado una casa diera por recibidos los camen tos, 6 las ventanas, 6 una pared, una habitacin. 3.Si quia usumfructum atipulatus, usuin ac 3.Si alguno, habiendo estipulado el usufruccapto tulerit, si quidein sic tulenit acceptum, quasi to, hubiere bocho aceptilacin del uso, si verdade(1) La .o,-rei4n S1 dddo Fi.; tara subleetol, a eec,iura orgmai, Br.

(2

mibi, nurlWi Ha. Vufg.

?oo

III

626

DIGKTO.LIBROXLVI: TITULO IV

usu debito, liberatio non continget. Si vero quasi ex usufructu, quum pouit uses sine fructu constitui, dicendum ost, acceptilationem valore. 4.Si is, qui hominem stipulatus cut, Stichum accepto tulerit, lulianus libro quinquagesimo (1) quarto Digestorum eoripsit, acceptilationem aliquid egisse, tolliaseque (2) totam obligationem; quod enim invito stipulatori promissor solvere potest, id et acceptum latuni liberationem panel. 5.Eum, qui fundum stipulatus est, non posse de dolo malo clausulani acceptum ferre, constal; non enim in partem debiti id constitit, el aliud eat, quod dobetur, aliud, quod accepto fertur. 6.Si Stichum aut decem sub conditione atipulatus, Stichum (3) acceptum fecerit, et pendente con ditione Stichug deeesserit, decem in obligatione (4) manebunt, perinde ac si acceptilatio interposita non fuisaet. 7-.-.Si fideiussori accepto fuerit latum, quum reus re, non verbis fuisset obligatue, an reus queque liberetur? EL hoc jure utimur, ut, licet reus non siL verbis obligatus, lamen acceptilatione por fideiussorem liboretur. 8.Si Jegatorum sub conditione relictorum fideiussori dato accepto latum sil, legata debebuntur, postea conditione eorum existente. 9.Qui La stipulatur a fideiussore: quod Titio credidero, fide tus case iubes? deinde, antequam crederet, accoptum fecit fideiussori, reus non liberabitur, sed quandoque ej creditum fuerit, tenetur; nam etsi fldeiussorem non ante liberatum case credimus, quam quurn fueril creditum reo, non Lamen reus antiquiore acceptilatione, quam obligatio eius est, liberan potuit. 10.Tutor, curatr furiosi (5) acceptum ferro non potuit; nec procurator quidem potest facere aeceptum, sed hi omnes debent novare; poasunt enim el sic accepto facere. No his quidem accepto fieri potest, sed novatiow acta poterunt liberan per acceptilationem. Nani ..t a absentiumpersona hoe remedio uti solemus, atipulamur ab aliquo id novandi causa, quod nobis absens debet, el ita aocepto liberamus, a quo atipulati sumus; ita fieL, ul absens novatione, praesens acceptilatione liberetur.

ramente hubiere hecho la aceptilacin as como si fuese debido el uso, no tendr lugar la aceptilacin. Pero si como del usufructo, como el uso pueder ser constituido sin el fruto, se ha de decir que es vlida la aceptilacin. 4.Si el que estipul un esclavo hubiere dado por recibido Stico, escribi Juliano en el libro cin tuvo algn efecto, y extingui toda la obligacin; porque lo que el prometedor puede pagarle al estipulante contra la voluntad de ste, aun habiendo sido dado por recibido producir la liberacin. 5.Es sabido que el que estipul un fundo no puede hacer aceptilacin de la clusula de dolo malo; porque esto no constituy una parte. de la. deuda, y una cosa es lo que se debe, y otra lo que se da por recibido. 6.Si, habiendo uno estipulado bajo condicin el esclavo Stico la suma de diez, hubiere hecho aceptilacin de Stico, y Stico hubiere fallecido estando pendiente la condicin, permanecern los diez en la obligacin, lo mismo que si no se hubiese interpuesto la aceptilacin. 7.Si se hubiere dado por. recibido del fiador cuando el deudor se hbiese obligado por la cosa, no verbalmente, quedar tambin libre el deudor? Y observamos este derecho, que aunque el deudor no se haya obligado verbalmente, ello no obstante, quedar libre con la aceptilacin por medio del fiador. 8.Si al fiador se le hubiera dado por cumplido respecto legados dejados bajo condicin, se debern los legados despus que se haya cumplido la condicin de los mismos. 9.El que as estipula del fiador: &mandas que quede bajo tu fianza lo que yo le hubiere prestado . Ticio? y despus, antes que le prestase, le di por cumplido al fiador, el reo no quedar libre, sino que estar obligado cuando l se le hubiere prestado; porque aunque no creemos que el fiador qued liberado antes que se le hubiere prestado al reo, sin, embargo, el reo no pudo quedar libre por una aceptilacin anterior su obligacin. 10.El tutor el curador de un loco no pudo dar por recibido; ni ciertamente puede hacer aceptilacin el procurador, sino que todos stos deben hacer novacin; porque tambin de este modo pueden hacer aceptilacin. Tampoco ciertamente se les puede hacer . stos aceptilacin, pero habindose hecho 'novacin podrn quedar libres por la aceptilacin. Porque tambin respecto de la persona de los ausentes solemos utilizar este remedio,

quincuagsimo cuarto del Digesto, que la aceptila-

11 .Heres quoque eL liberare, et liberan aceep[o potest, et honorarii succeasores. 12.Ex pluribus reis atipulandi si unus acceptum fecerit, liberatio contingit in solidnm. 14. PAULUS libro XII. ad Sabinuri. - Nisi consentiat acceptilalio cum obligationo, et nisi verum est, quod in acceptilationo demonstratur, imperfecta caL liberatio, quia verbis verba ea demum resolvi possunt, quae inter se congruunt.
quinquagaBjmo, omUsla Viztg. 2) tuliMeqoe, Hal Vu1g. (3) La correccin del cdice FI.; aut decem, i,1a Taur. segn a escritura original, Br.
(1)

que por causa de novacin estipulamos de alguno lo que el ausente nos debe, y as libramos por aceptilacin aquel de quien hemos estipulado; y de este modo resultar, que el ausente quedar libre por la novacin, y el presente por la aceptilacin. 11.Por la aceptilacin pueden liberar, y quedar liberados tambin el heredero y los sucesores por derecho honorario. 12.Si de muchos reos de estipular uno solo hubiere hecho la aceptilacin, la liberacin tiene Jugar por completo.
la aceptilacin no concordara con la obligacin, y si no es verdad lo que se indica en la aceptilacin, es imperfecta la liberacin, porque con palabras se pueden dejar sin efecto solamente las palabras que entre si son congruentes.
(4) Haz. Vu.Lg.; obligationein, el cdice FI. (5) ve prodigl, inserto Vulg.

14.

PAULo;

Comengw'ios d Sabino, libro 111.Si

DIGTO.LIBRO XLVI: TfTULO IV

15. PoMpoinus libro XXVII. ad Sabinurn.. - Si is,qui Stichum promisit (1), ita interroget: quod Stichum promisi, Stichum et Pamphiluni habene accept.Os? puta recte accepto latum, eL pro supervacuo (2) Parnphili mentionem factam, quemadmodum si is, qui decem promisit, ita interroget: quod tibi decem prornisi, viginti habesne accepta? etiam decem nomine erit liberatus. pluribus obligatis un accepto feratur, non ipse solus liberatur, sed et hi, qui secum obligantur; nani quum ex duobus pluribusque eiusdem obligationis participibus un! accepto fertur, ceteri quoque libe rantur, non quoniam ipsis accepto latum est, sed quoniam velut solvise videtur is, qui acceptitalione solutos est. 1.Si iudicati fideiussor Bit datus, acceptus, eique accepto latum sit, liberabitur et iudicatue. 17. IuuANus libro L] Y. Dijestorum. - Qui hominem aut decem stipulatus eat, si quinque accepto fecerit, partem stipulationis peremit, et petere quinque, aut partem hominis potest. 18. Fi.oagrrwus libro VIII. nslitutionum. Et uno, et pluribus contractibus, ve certis, vel incertis, vel quibusdam exceptis ceteris, et omnibus ex causis una aceeptilatio et liberatio fieri potest. 1.Eius re etipulatio, quam acceptiLatio (3) sequatur, a Gallo Aquitio taus exposita est Quidquid te mihi ex. quacunque causa dare facere oportet, oporte bit, praeseus lo diemve, quarumque rerum mihi tecum actio, quaeque adversas te petitio, vel adversus te persecutio est eritve, quodve tu meum habes, Lenes, possides, quanti quaeue ea-rum rerum res ant, tantam pecuniam dan stipulatus est Aulus Agerius (4), spopondit Numerius Negidius (5j; quod Nurnerius Negidius (6) Aulo Agerio (7) prornisit, apopondit, id haberetne a se acceptum, erius Num Negidius (8) Aulum Agerium (9) rogavit, Aulus Agerius (10) Numerio Negidio (11) aoceptum fecil.
19. ULPINUS libro II. Itgularum. Si accepto latum fuerit el, qui non verbis, sed re obligatus alt, non liberatur quidem, sed exceptione doli mali ver pacti conventi se tueri potest. 18. ULPIANUS

15. Posn'oNIo; Comentarios Sabino, libro XXVII. - Si el que prometi el esclavo Stico interrogara as: thaliendo yo prometido el esclavo Stico, das t por recibidos Stico y Pnfilo? opino que se hizo bien la aceptilacin, y que suprfi vamente se hizo mencin de Pnfilo, la manera que, si el que prometi diez interrogara as: qhabindote yo prometido diez, das t por recibidos veinte quedar tambin libre por razn de los diez. 18. ULPiANO; Disputas, libro VII.Si . uno solo de muchos obligados se le diera por cumplido, no se libera l slo, sino tambin los que con l estn obligados; porque cuando uno solo de dos ms partcipes de la misma obligacin se le da por cumplido, quedan libres tambin los dems, no porque i los misihos se les hizo aceptilacin, sino porque se considera como que pag el que qued libre por la aceptilacin. 1.--Si se hubiera dado fiador de cosa juzgada, habiendo sido aceptado, y habindosele hecho . l aceptilacin, se liberar tambin el condenado.
17. JULiANo; Digesto, libro LI V. El que estipul un esclavo la suma de diez, si hubiere hecho aceptilacin por cinco, extingue una parte de la estipulacin, y puede pedir los cinco, la parte del esclavo.

libro VII. Dsputaionum. -Si ex

por uno, como por muchos contratos, ciertos inciertos, por algunos, exceptuados los dems, y por todas las causas, se puede hacer una sola aceptilacin y liberacin. 1.Tal fu expuesta por Galo Aqilio la estipulacin de aquel negocio al cual sigue la aceptilacin: Por todo lo que por cualquier causa t me debes al presente; me debers en su da, dar y hacer, y por todas las cosas por las que tengo accin contra ti, y por las que tengo 6 tendr contra ti peticin, 6 persecucin contra ti, y por todo lo mo que tienes, retienes y posees, Aulo Agerio estipul y Numerio Negidio prometi que se dara tanto dinero cuanto valiere cada una de aquellas cosas; Numenio Negidio rog Aulo Agerio si darla por recibido por l lo que Numerio Negidio prometi y ofreci Aulo Agerio, y Aulo Agrio se lo dio por recibido Numerio Negidio. 19. ULPiANo; Reglas, libro H. - Si se le hubiere dado por cumplido al que se oblig no verbal, sino realmente, no queda ciertamente libre, pero se puede amparar con la excepcin de dolo malo, con la de pacto convenido. 1.Entre la aceptilacin y el poca hay esta diferencia, que por la aceptilacin tiene lugar de todos modos la liberacin, aunque no se haya pagado el dinero, y con el poca no de otra suerte, sino si se hubiera pagado el dinero. 20. E i. M t s M o; Comentarios al Edicto, libro LXX Vil. - Si se hubiere dado por cumplida la clusula relativa cosa juzgada, dice Marcelo, que quedaron sin efecto las dems partes de la estipulacin; porque se interponen solamente para esto, para que el negocio pueda ser juzgado.
(6) NigIdius, HaZ. Vulg. (7) Vase a nota 4.
(W)

18.

FLoR1No;

instituta, libro VIII. - Tanto

1 .Inter accaptilatonm et apocham hoc intcrest, quod acceptilatione orn ni modo liberatio contingit, hect pecunia sohuta non siL, apoeha non alias, quam si pecunia soluta siL.
20. IDIM libro LXXVII. ad Edictu'n.Si accepto fuerit lata ob ram iudicatam clausula, Marcellus alt, ceteras partes atipulationis evanuisbe; propter boc enim tantum interponuntur, uL res iudicari poasit.

(1) exprouiislt, Hal. (2) Taur. segn a escritura original supsrvaensm por pro sapervscuo, la correccin del cdice M., Br. (3) Hal. Vulg.; sccsptto, el cdice FI. (4) Angarlus, Vutg. (5) NigLdIus Mal. Vuly.

(2)

(8)

(u)

Vase la nota 5. Vase la nota 4. Vase la nota 4. V4ase la nota S.

628

D1GIO.L1BO ILVI: TfTIJLO'V

21. VENULEWS libro XI. Slipulaionum.Si sub conditiono legatum mihi datum novandi causa 8tipulatus sum, et ante ezistentem conditionern acceptum fecero, Nerva fihius ait, etiamgi conditio extiterit, neque ex testamento eompetituram actionom, quia novatio facta sit, noque ex atipulatu, quae acceptilatione soluta sit.
ni bus. - Servus neo iussu domini acceptum tacere potest.
23. LABSO (2)
22. GAma

21. - VENULETO; Estipulaciones, libro XI. - Si por causa de hacer novacin estipul el legado que se me di bajo condicin, y antes de cumplirse la condicin yo Lo hubiere dado por recibido, dice Nerva, el hijo, que, aunque se hubiere cumplido la condicin, ni competer la accin en virtud del testamento, porque se hizo novacin, ni la de Lo estipulado, la cual se disolvi por la aceptilacin.
- Ni aun por mandato de su seor puede el esclavo dar por recibido.
22. GAYO;

(1) libro III. de Verborum obliqaio_

De las obligaciones verbales, libro Iii.

git, liberantur obligatione.

matorum. - Si ego tibi acceptum feo, nihilo magia ego a te liberatus SUUL Paulus: imo quum locatio conductio, eintio venditio conventione facta est, et nondum res intereessit, utrinque per acceptilationem, tametsi ab alterutra parte dunlaxat interces-

libro Y. Pithanon a Paulo epito-

d libre respecto . ti. Y dice Paulo: antes bien, cuando por convencin se hicieron locacin.y conduccin, compra-venta, y aun no medi la cosa, quedan libres de la obligacin por ambas partes mediante la aceptilacin, aunque sta haya mediado solamente por una de las partes. TITULO V
DE L&S ESTIPULACIONES PRETORiAS

28. LABEON; Dichos recopilados por Paulo, Libro V. - Si yo te hice acepttlacin, no por ello que-

TIT. y
DE STIPULATIONIBUS PRAETOLUIS 1. ULPIANUS libro LXX. ad Edielum. - Praetoriarum stipulationum tres vident.ur 0550 species, judiciales, cautionales, communes. 1.ludiciales cas dicimus, quae propter iudiomm interponuntur, ut ratum fiat, ut iudieatum solvi, et ex operis novi nuntiatione.

2,Cautionalee sunt autem, quae instar actionis babent, et ut sit nova actio (3), interceduni, ut de legatis stipulationes, et de tutela, et ratam reixi haber, eL damni infecti. 3.Communes sunt stipulationes, quae fiunt iudicio sstendi causa. 4.EL sciendum est, omnes stipulationes natura sui cautionales case; hoc enim agitur in stipulationibus, ut quis cautior sit, et securior interposita atipulatione. 5.Stipulationum istarum praetoriarum quae. dam sunt, quae satisdationem exigunt, quaedam nudam repromissionem; sed perpaueae sunt, quae nudam repromissionem habent; quibus enumeratis apparehit, ceteras non eme repromissiones, sed satisdationes. 6.Stipulatio itaque ex operis novi nuntiatione alias satisdationem, alias repromissionem babeL. Ex qua operis nvi nuntiatione satisdari oporteat, quemadmodum satisdetur? namque de eo opere, quod in privato factum erit, satisdatio est (4), de eo, quod in publico repromitti oport.et. Sed hi quidem, qui suo nomine cavent, repromittunt, qui alieno, satiedant. 7.Item ex causa damni infecti interdum repromittitur, interdum satisdatur; nam si quid in Ilumine publico fiat, satisdatur, de aedibus autem rromitttur. eu 8.Stipulatio duplae, repromissio est, nial si convenerit, ut satisdetur. 9.Quodsi siL aliqua controversia, utputa si dicatur por calumniam desiderari, ut stipulatio interponatur, ipse Praetor debet super ea re summatirn cognoscere, et cautum iubere ant denegare.

- Se considera que hay tres especies de estipulaciones pretorias, judiciales, caucionales y comunes. 1.Llamamos judiciales las que se interponen por causa de juicio para que sea vlido, como la de pagar lo juzgado, y la derivada de la denuncia de obra nueva. 2.Son caucionales las que tienen semejanza de accin, y se interponen para que haya una nueva accin, como las estipulaciones sobre legados, sobre la tutela, sobre ratificar una cosa, y por dao que amenaza. 3.Son comunes las estipulaciones que se hacen por causa de comparecer en juicio. 4.Y se ha do saber, que todas las estipulaciones son caucionales por su propia naturaleza; porque en las estipulaciones se tratado que uno est ms garantizado y seguro con la estipulacin interpuesta. 5.Hay algunas de estas estipulaciones pretorias que exigen fianza, y otras, nuda promesa, pero son muy pocas las que contienen nuda promesa; y enumeradas ellas aparecer, que las dems no son promesas, sino afianzamientos, 6.Y as la estipulacin por denuncia de obra nueva contiene unas veces afianzamiento, y otras promesa. Por virtud de qu denuncia de obra nueva se debe afianzar, y cmo se afianza? Porque por la obra que se hubiere hecho en lugar privado hay afianzamiento, y respecto laqueen lugar pblico, se debe prometer. Mas los que dan caucin en nombre propio, prometen, yios que eneldo otro, afianzan. 7.Asimismo, por causa de dao que amenaza unas veces se promete, y otras se afianza; porque si se hiciera algo en ro pblico, se da fianza, pero respecto las casas, so promete. 8.La estipulacin del duplo es una promesa, si no se hubiere convenido que se d fianza. 9.Pero si hubiera alguna controversia, por ejemplo, si se dijera que por calumnia se pretende que se interponga estipulacin, el mismo Pretor debe conocer sumariamente de este asunto, y mandar 6 denegar que se d caucin.
.- nava .so, HaZ.
I2dao ist, Hal. Vu2g.

1. Uuwfo; comentarios al Edicto, libro LXX.

(1) Pauini, Ha. (2) laboisnus, Vuig,

DIGRSTO.LIBRO XLVI: rfTuLo Y

629

10.Sefl et a quid vel addi, val detrahi, val immutari in stipulatione oporteat, praetoriae erit iurisdictionis. 2. PAtJLUS libro LXXJIJ. ad Edictun%. - Praetoriae atipulationes aut re restitutionetu couLiaent, aut incertain (1) quantitatein.
tiene, qua cavetur, ut opus restituatur, ideoque ve actor, sive reus decesserit pluribus beredibus relictis, uno vincente val victo totum opus restitui debebit; quamdiu enim aliquid supereat, tamdiu non potest videri opus reatitutum.

10.Pero si fuera conveniente que se aada, 6 se quite, se cambie algo en la estipulacin, tambin esto ser de la jurisdiccin del Pretor.
2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXXIII. - Las estipulaciones pretorias contienen 6 la rest.itucin de la cosa, una cantidad incierta.

1. Sic (2) stipulatio ex operis novi nuntia-

2lncertam quantitatem continet stipulatio 'udicatum solvi, et ram ratam dominum habiturum, et damni intacti, ethia similea; in quibus resondetur, scindi caz in personas heredum, guamvis poasit die, ex persona heredum promissoris non poase descendentem a defuucto stipulationem diversam oonditionem cuiusque facere; at in contrarium summa ratione fit, ut uno ex heredibus atipulatoris vincente in partem cies committatur atipulatio; boo enim facere verba stipu1ationis ctuanti ea res oit. Sed si unus ex heredibus promissoris totam ram posaideat, in solidum eum damnandum lulianus acribit. In quantum autem ipse ea stipulatione, val fidelusiorea, su omnino teneantur, dubitari potest; et videndum ait, nc non committatur. Sed si lite contestata possesor deceisent, unum ex heredibus non malore ex parte damnandum, liceL totum ftzndum poasideat, quam ex qua (3) heras est.

obra nueva, con la cual se da caucin de que se restablecer en su primitivo estado la obra,y por ello, ya si el actor, ya si el reo hubiere fallecido dejando muchos herederos, venciendo 6 siendo vencido uno, deber ser restablecida toda la obra; porque mientras subsiste alguna parte no se puede considerar que se restableci en su primer estado la obra. 2.Contienen una cantidad incierta la estipulacin de pagarse lo juzgado, la de que el dueo ratificar la cosa, la de dao que amenaza, y otras semejantes; respecto las cuates se responde, que se dividen ellas entra las personas de los herederos, aunque se pueda decir que por razn de la persona de los herederos del prometedor no puede la estipulacin que proviene del difunto hacer diversa la condicin de alguno; -mas por el contrario, con mucha razn se hace, que, siendo 'vencedor uno de los herederos del estipulante, tenga efecto la estipulacin en cuanto su parte; porque esto hacen estas palabras de la estipulacin: cuanto importa esta cosa. Pero si uno de los herederos del prometedor poseyera toda la cosa, escribe Juliano, que l ha de ser condenado la totalidad. Mas se puede du; dar en cunto estarn obligados por esta estpulw cin l mismo, 6 los fiadores, 6 silo estarn en absoluto; y dice que se ha de ver, si es que aquella no tendr efecto. Paro si el poseedor hubiere fallecido habiendo sido contestada la demanda, uno solo de los herederos no ha de ser condenado, aunque posea todo el fundo, por una parte mayor que aquella de que es heredero. 3. Uu'io; Comentarios al Edicto, libro LXXIX. - Por regla general en todas las estipulaciones pretorias se da fianza tambin los procuradores. 4. Pw.o; Comenlarios al Ediclo, libro LXXV. - Muchas veces se interponen las estipulaciones pretorias cuando sin culpa del estipulante dej de haber caucin. - En todas las estipulaciones pretorias se ha de observar esto, que, si estipulara un procurador mio, me compete, con conocimiento de causa, accin por esta estipulacin. Lo mismo es, tambin cuando un factor de comercio comenz ti estar en tal situacin, que por la interposicin de su persona haya de perder la cosa el dueo de la mercanca, por ejemplo, por haber sido vendidos sus bienes; porque el Pretor debe amparar al dueo. 6. EL MISMO; Coment,arios 1 Plaucio, Libro XIV; - En todas las estipulaciones pretorias, en las que consignamos primeramente que se haga alguna cosa, y en segundo lugar una pena, si no hubiera sido hecha, tiene efecto la estipulacin por razn de la pena.

1.7.-A.si como la estipulacin por denuncia de

Generaliter in oinnibus praetoriis stipulationibus

8. U12uNus (4) libro LI1L ad Edictum. -

et procuratoribul aatisdatur.

4. PEJLUS libro LXXV. ad &iiclum. - Praetorisa atipulationee saepius interponuntur, quum sine culpa atipulatoris cautum eisa desiit. 5. .Iiiiii libro XL VIII. a4 Edictwn. - In omnibus prutorlis itipulationibus hoc servandum est, ut, si procurator mees stipuletur, mihi causa cogaita ex ea stiputatione actio competat. Idem est, et quum institor in ea causa oua coepit, ut interposita persona ejes domines mercis ram amiasurus ,) alt, veluti bonis eius venditis; succurrere enim domino Praetor debet. 6. IDEM Libro XIV. ad PlauSiurn. - In omnibus praetoriis stipulationibus, in quibus primo fien ahquid (6), deinde si factum non siL, poenam inferimus, pecosa nomine atipulatio committitur.

5. EL MISMO; ComenlariosalEdicto, libro IL VIIi.

L Pi, Br. (i Taur.; (I Baititutioncin rsi, *u~Hal. parte. nurtai Ha . Vulg.

(5)

6~

0~

(4) Catas, Ha.; Pautas , Vag. (5) merdo remansurus, viag. (5) Convenit, iaerta Vutg.

620

DGETO.-LIBRO XLVI: ?fTULO VI

intervenientium, et neque pignoribus quis, neque pecunIae, ve! aun, vel argenti depositione in vicem satiadationis fungitur.

7. ULPIANUS (1) libro 11V. ad Ed,jclum. - Praetoriae satLsdationes (2) personas desiderant pro se

-Los afianzamiento* pretorios requieren personas que intervengan por s, y nadie cumple dando prendas, O depsito de dinero, da oro, O de plata, en lugar de la fianza.

7. Uu'itno; Comentarios al Edicto; libro 11V.

ignita bonorum poasessione cogitur substituto in diem cayere longiorem; Praetor enim beneficium suum nemini vult eisa captiosum; et poteat videri calumniosa satis petera, quem alius antecedit.

S. PAP1NIANUS libro V. Quaestionum (3).- Paulus notat: qui sub conditione (4) institutus est,

8. PAPINIANO; Cuestiones, libro V.-Observa Paulo: el que ru instituido bajo condicin, aceptada la

posesin de los bienes, es obligado a. darle al substituto caucin por un trmino ms largo; porque el Pretor no quier que su beneficio sea perjudicial hubiera hecho un legado a. Ticio y a. Movio, se les da caucin a. ambos, porque ambos esperan el legado con arreglo a. la voluntad del difunto.
9. [8.] VENur..gvo; Estipulaciones, libro L- Sien las estipulaciones pretorias hubiere clusula smb!gua, le corresponder al Pretor la interpretacin porque se ha de atender a. su sentido. 10. [9] ULPIANO respondi 4 Valeriano: Re.pues. Las, libro .1. -Si el Presidente, que antes habla mandado que se diera caucin por tres afios, dispuso despus que se diera caucin por largo tiempo, como quiera que habla querido apartarle en absoluto de la primera estipulacin, se considera que leo diO excepcin ik los obligados a. la primera estipulacin. 11. [10.] VENULET0; Acciones, libro VIII. - En aquellas estipulaciones que contienen la promesa de cuanto importa la cosa, es ms conveniente consignar cierta suma, porque muchas veces es dificil la prueba de cuanto le importa a. cada uno, y se reduce a. exigua cantidad. para nadie; y puede parecer que pide caucin por causa de calumnia aquel a. quien precede otro. 1.-Cuando bajo condiciones contrarias se les

1.-Quum sub contrarjis conditionibus Titio et Maevio legatum sit, utrique cavetur, quia uterque ex voluntate defuncti sperat legatum.
9. [8.] VENULEJUS Libro 1. Stipulationwn. - In praetoriis stipulationibus si ambignus sermo acciderit, Praetonis ant interpretatio, eius enim mena aestimanda es!.

nium caven iusserat, postea in lonum tempus caven praecepit, quia a prima atipulatione prorsus discedi voluerat, exceptionem primae atipulationi (8) obligatls pepenase videtur.

10. (9.1 ULPIANUS libro L Repon.sorum Valeriano (5) responcW:-Si Praeses, qui ante in trien-

11. 10.1 ViNuLalus Libro VIL!. AcLionwn. - In ejusmodi atipulationibus, quae, quanti res es!, promisaionem habent, commodiu6 est certam summam comprehendere, quoniam plerumque difficilis probatio es!, quanti euivaque intersi!, et ad exiguam summani deducitur.

TIT. VI
REM PUPILLI VIL ADOLESCENTIS S&LVAM FORE

TITULO VI
DE QUE QUEDARN A SALVO LOS BIENES DEL PUPILO DEL ADOLISCRETE

pillo rem saivam tora satisdatum a t, agi ex ea tunc potest, quum et tutelae potest. 2. ULP1ANUS libro LXXE'. ad Edictum.-Si pupillui absena si!, ve! fani uon posait, servus e'us atipulabitur; si servuni non habeat, emendus el servus es!; sed si non sit, unde ematur, aut non alt expedita emtio, profecto dicemus, servum publicum apud Praetoreni stipulari debere, 3. IDEM libro XXXV. ad Edictum. - aut dare aliquem Praetor debe!, cui caveatur, 4. IDEM libro Lxxix. ad Edictum.- non q.uasi , sed ipso jure pupilo acquirat, neque enim acquirit ut (7) utilis actio ex atipulatu pupilo detur.

1. PAIILUS Libro XXIV. ad Edictum.-Quum pu-

1. PAULo; Comentarios a) Edicto, libro 111V. Cuando al pupilo se le haya dado caucin de que quedarn a. salv su, bienes, se puede ejercitar en virtud de ella la accin cuando tambin se puede
ejercitar la de la tutela.

2. ULPU.N0 Comentarios al Edicto, Libro LXIII. -Si el pupilo estuviera ausente, O no pudiera hablar, estipular su esclavo; si no tuviara esclavo, se ha de comprar para l un esclavo; pero si no hubiera con qu comprarlo, 6 no fuera fcil la -compra, diremos ciertamente que debe estipular ante el Pretor el esclavo pblico,

8. EL MISMO; Comentarios al Edicto, Litro'rXXXV. - O el Pretor debe nombrar alguien a. quien se le d caucin,
4. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LXXIX. - no para que de derecho adquiera para el pupilo, porque no adquiere, sino para que no se le d al pupilo la accin til derivada de lo estipulado. 1-Mas con esta estipulacin se le da caucin al pupilo por medio de fianza.

1.-Cavetur autem pupillo hac stipulatione par satisdationem.


(1) PapinI&nui, HaL (2) t1pUIMiona, Vu4g.
(3) ial. une es2e

(4) ial. Vulg.; cond.ltioneni,

fragmento al

anterior. el cdice FI.

(6 Valerlanusfmitiendo Ulplanua), Vida. (6) attpu1a$IoIi, MaL V149. 7) tal. Vidg.: u omitela si cddwe FI.

DtGR8TO.LIBW XLVI: TFYtTLO VI

631

2.lilud sciendum oit, bac stipulatione tener tam eum, .qui tutor oit, quam eum, qui pro tutore negotia gesait, vol gerat, et fideiussores eorum. 3.Sed enim qui non gasit, omnino non tenobitur; nam neo actio tutelae eum, qui non gessit, tenet, sed utili actione conveniendus est, quia suo periculo cessavit; et tamen ex stipulatu actione Deque ipse, neque fideivasorea eiva tenebuntur. Compollendus igLtur ant ad adminhstrationem propterea, t itipulatione quoque ata possit teneri. 4.Hano atipulationem placet finita demum tutela couimitti, eL fideiussoribu diem exinde incipere cedere. In curatore aliud alt.. Sed et iii en, qui pro tutore negotia geasit, aliud dicenduni eat. Etaque iatae stipulationes, si quidem quia tutor fuit, finita demum tutela committentur, al vero pro tutore negotia geasit, conveniena oit, dicere, statim atque (1) quaeque res salva non oua coepisset, committi stipulationem.

5.Si tutor ab bostibus captes alt, an committatur stipulato, videamus; movet, quia finita tutela oit, licet recuperan eperetur; et puto, poase agi. 6.Ge neraliter sciendum est, ex quibus causis diximus tutelas agi non posee, ex iisdem causis ne ex stipulatu ram salvam fore igl p0580, dicendum oit. 7.Si quia curator datus non geaserit euram, consequena ant dinero, stipulationem non committi; sed eadcm hio erunt dicenda, quae in tutore diximua; ill (2) ascua, quo (3) hacestipulatio statirn, atque quid salvum eisa desinit, committitur, et fidaluasoribus dies cedit; sed (4) in se revolvitur. 8.Pertinot Sutem hace atipulatio id omnes curatores,sive puberibua, sive impuberibus datos propter aetatis infirmitateni, siveprodigis, vol tunosis, val quibusdam alius, ut fieri auolet, dati sint. jui u potestate furiosi eit, ram saivam foro stipuletur, acquinit patri obligationes (5).
6. GAlus 5. PAULUS libro

2.Se ha de saber, que por esta estipulacin estn obligados as el que es tutor, como el que administr administrase los negocios -del pupilo como si fuera tutor, y los fiadores de stos. 3.Pero el que no administr no estar de ningn modo obligado; porque la accin de tutela no obliga alque no administr, si bien ste ha de ser demandado con la accin til, porque su riesgo dej de administrar; y, sin embargo, ni l ni sus fiadores estarn obligados por la accin de lo estipulado. As, pues, deber ser compelido administrar, fin de que pueda estar obligado tambin por esta estipulacin. 4.Est determinado que tiene efecto esta estipulacin solamente despus de fluida la tutela, y que desde entonces comienza correr el trmino para los fiadores. Otra cosa es en cuanto al curador. Pero tambin se ha de decir cosa distinta respecto al que administr los negocios como si fuera tutor. Y as, si alguno fu tutor, tendrn efecto estas estipulaciones solamente despus de finida la tutela, pero si administr los negocios en lugar dl tutor, es conveniente decir que tiene efecto la estipulacin tan pronto como cualquiera cosa hubiese comenzado no estar salvo. 5.Si el tutor hubiera sido aprisionado por los enemigos, veamos si tendr efecto la estipulacin; hace vacilar que fini la tutela, aunque se espere que sea recuperida; y opino, que se puede ejercitar la accin. 6.En general se ha de saber, que por las mismas causas por las que dijimos que no se poda ejercitar la accin de tutela, se ha de decir que no se puede ejercitar la de la estipulacin de que quedarn salvo los bienes. 7.Si algn curador nombrado no hubiere administrado la curatela, serf consiguiente decir que no tiene efecto la estipulacin; paro en este caso se habr de decir lo mismo que hemos dicho respecte al tutor; salvo que tiene efecto esta estipulacin, y corre el trmino para los fiadores, inmediatamente que alguna cosa dej de estar salvo; pero se reitera. 8.Mas esta estipulacin se refiere todos los curadores dados, pberos . impberos por razn de la debilidad de su edad; . los que fueron nombrados para prdigos, para furiosos, 6 para otros cualesquiera, como se suele hacer. 5. Pui.o; Comentarios al Edicto, libro LIX Vi. - Si el hijo, que estuviere bajo la potestad del furioso, estipulara que habrn de quedar salvo los bienes, adquiere para su padre las obligaciones. 6. h'vo; Comentarios al Edicto provincial, libro XXVIJ. - Es necesario que el esclavo del pupilo estipule cuando el pupilo esta ausente no puede hablar; porque si estuviera presente y puede hablar, aunque fuere de tal edad que no entienda Jo que haga, se admiti, sin embargo, por razn de utilidad que l estipulaba vlidamente,y reclamaba.

LXX VI. ad Ediceum.Si filius,

Servum pupilli stipulari ita necease est, al pupillus abest, aut fin non potest; nam si praesens Bit, et tan (6) potest, etiam si eius aetatls cnt, ut non intelligat, quid agat, tamen propter utilitatem receptum oit, recte eum atipulani, agere (7). 7. Monas,'nius libro Vi. Regularum. - Dativus vol testamentsrius tutor uve curator non petet satis a colega suo, sed offerre ei polerit, utrum satis accipere velit, an (8) dare.
(U) ULuj atqus. 1I.1, ilIud,E'i. it'. z) Taur. scgA La eaorLtura 0rL,(nai, Br.; quod, La correccidn odd4oe Fi., Ifa. Valg. (4) et, Hal. (5) Taur. segn la eecNiura original; obItationem, la

libro XXVII. ad Edclampronincialc.

7. MonasTiwo; Reglas, libro VI. - El tutor el curador, dativo testamentario, no le pedir fianza It su colega, pero podr ofrecerle si es que quiere recibir fianza, 6 darla.

eor'eooidit del cdd,e Fi., Br.

C6 Taur. segn correccin del cdice FL; ion, inserta a e s critura original, Dr. (7) ~s, corsLderaee aaadida por aMigaos copistas, (5) utis, inrta Vi4g.

632

DIGm.LtBEO XLVI: 'rfTEJLO

vn

8. ULPIANUS libro 11. ad Ediclwn.Etsi ad species curator datus sit, rem salvam fore atipulatio in terponetur. pupiflus a tutore stipulatur rem saivam- fore, non solum quae in patrimonio habet, sed etiam quae in nominibus sunt, ea atipulatione videntur contineri; quod eniru in tutelae iudicium venit, lioc et ea stipulatione continetur. 10. AFRZCANUS libro .111. Quaestionwn. - Si, posteaquam pupillus ad pubertatem pervenerit, tutor in restituenda tutela aliquamdiu moram fecent, certum est, et fructuum nomine, el usurarum medii temporis tam fideiussores eius, quam ipsum ten en. 11. NERATZUS libro IV. Membranwwn. - Quurn rem salvam foro pupiUo cavetur, committitur stipulatio, si, quod ex tutela dan fieri opcirtet, non praestetur; nam etsi salva el res sit, ob id non est (1), quia quod ex tutela dan fien oportet, non solvtur. 12. PAPIN1ANUS (2) Libro M. Quaestionum. Si plures fideiussores a tutore pupillo dati sunt, non esse sum distringendum (3), sed in unum dandam actionem, ita ut ei, qui conveniretun, actiones prae.. starentur; nec quisquam putavenit ab iure discessuni, postquam pro ea parte plaeuit tutores condemnari, quam administraverunt; et ita demum in solidum, si res a ceteris non servetur, et idonea culpa detegatur, quod suspectum (4) facere supersederit; nam aequitas arbitri (5) atque officium viri boni videtur eani formam iuris desiderasse. Ceterum fideiussores civiliter in solidum ohligati ceteris quidem agentibus, ut dividatur actio, impetrare possuLlt; pupillo vero agente, qui non ipse contraxit, sed in tutorem incidit, el ignorat omnia, beneficium dividendae actionis iniuriam habere visum est, no ex una tutelae causa plures ac vaniae quaestiones apud diversos iudices constituerentur.

8. ULPI4N0; Comentarios al Edicto, libro U. Aunque el curador haya sido dado para objetos especiales, se interpondr la estipulacin de que quedar salvo la cosa.

9. Poasporqius libro XV. cid Sabinum. - Quum

-9. Poroiio Comentarios 4 Sabino, libro IV. Cuando el pupilo estipula del tutor que habrn de quedar salvo sus bienes, se considera que se comprende en esta estipulacin no solamente lo que tiene en su patrimonio, sino tambin lo que hay en crditos; porque lo que se comprende en la accin de tutela est contenido tambin en esta estipulacin.
10. AFaicAxo; Cuestiones, Libro 11.Si, despus que el pupilo hubiere llegado la pubertad, el tu-

tor hubiere sido algn tiempo moroso en restituir la tutela, es cierto que tanto sus fiadores, como l mismo estn obligados por razn de los frutos, y de los intereses, del tiempo intermedio.
11. NERsclo; Perpariunos, libro IV. - Cuando al pupilo se la da caucin de que quedarn salvo sus bienes, tiene efecto la eslipulacin, sino se hiciese la prestacin de lo que por virtud de la tutela se debe dar y hacer; porque aunque le quedaran salvo los bienes, no por esto lo estn, porque no se paga lo que por virtud de la tutela se debe dar y hacer.

12. PP1Nuo; Cuestiones, libro XII. - Si por el tutor se le dieron al pupilo muchos fiadores, no se le ha de embarazar, sino que se le ha de dar contra uno solo accin, de suerte que se le cedan las acciones al que fuese demandado; y nadie estimar que hay apartamiento del derecho, despus que se determin que los tutores fuesen condenados con arreglo la parte que administraron; y solamente por la totalidad, silos bienes no fuesen conservados por los dems, y se descubriese culpa imputable, porque hubiere dejado de acusarlo de sospechoso; porque la equidad del rbitro y el oficio del hombre bueno parece que requirieron esta disposicin del derecho. Pero los fiadores civilmente obligados por la totalidad pueden impetrar, ejercitando ciertamente los otros la accin, que se divida la accin; pero ejercitndola el pupilo, que no contrato l mismo, amo que cay bajo la autoridad del tutor, y lo ignora todo, pareci que contena injuria el beneficio de dividir la accin, fin de que por virtud de una sola causa de tutela no se entablasen muchas y diversas cuestiones ante diversos jueces.
TITUI'O Vi] DE QUE SE PAGAR LO JUZGADO 1. PAULO; Comentarios al Edicto, libro 111V. En la estipulacin de pagar lo juzado corre el trmino inmediatamente despus de juzgada la cosa, peno la exaccin se difiere durante el tiempo concedido al reo principal. 2. EL MISMO; Comentarios al Edicto, Libro LXII. Como fenecido el litigio no hay cosa, es evidente que los fiadores no estn obligados por la estipulacin de que se pagana lo juzgado. 8. ULPJ ANO; Comentarios al Edicto, libro LXXVII. Si el que haba de recurrir algn juez estipul
(4) Taur.,

TIT. VII IUDICATUM SOLVI 1. PAIILUS libro XXIV. ad Edictwn. -In stipu-. atione iudicatum solvi post rem iudicatam statim dies cedit, sed exact.io in tempus reo principali indultuin differtur. 2. IDEM libro LXXI. ad Edictum. -, Q u u m 11 te mortua nulla res alt, ideo constat, f1eiussores ex stipulatu iudicatum solvi non teneri. 8. ULPIANUS Libro LIX Vii. 24 Edictum. - Si quia apud (6) aliquem iiidicem iturus stipulatus est
(1) Paulus, Rat. Vuig. ($) sise dlstiugaendmn, fiat. Vu4t
(1) salva, r*sera

Vdg.

(5) arbI11,

1) ad, fiat.

suapeasuw, el cddtoe FI., Br. fiat Vutg.

v49.

D1GIO.Lt3RO YI TfTULO Yn

.s3

iudicatum solvi, et agil apud alterum, non commit titur stipulatio, quia non huius iudicia sententiae fideiussores se subdiderunt. 1 .Slipulationem iudieatum solvi el procurator, et tutor, et curator stiputari poasunt. 2.Procuratorem eum accipere debemus, Gui mandatum est, uve huius rei tanlum mandatum ausceperil, uve etiam universorum bonorum. Sed et si ratum fuerit habitum, procurator videtur. 3.Sed et si forte ex liberis val parentibus aliquia nterveniat, val vir xoris nomine, a quibus mandatum non exigitur, an committatur atipulatio, quaeritur. Magiuque erit, no committi debeat, niui fuerit el mandatum, vel ratum habitum; quod enim iii agere permittitur Edicto Praetoris, non faciteos proeuratorea. Raque si tallo persona interveniat, ex integro erit cavendum. 4.Sed et quod de tutore diximus, la accipiendum aut, ut si is fuerit, qui tutelam adniinistrabat, quum tutor non esiet, tutoria appellatione eum non contineri. 5.Sed etsi quidem tutor sil, non lamen quasi tutor negotia admiaistret, vel dum ignorat val alia ex causa, dicendum ant, non committi atipulationem nam Edicto Praetoris lii tutor agendi (1) facuf tu datur, ciii aparente maioreve parte Lutorum aove (2), cuius ea (3) Lurisdictio (uit, tutela permussa erR. 6.Sed el curatorem accipiemus furioui, (unosae; itein pupilli, pupillae; ceterorum quoque curaLores (4), puta adolescen Lis, vel si alterius, cutes curator sit, conimitti puto stipulationem. 7.Si tutor eisa proponatur regionis alicuius, vol provinciae, val rerum Italicarum, consaquena ant dicere, stipulationam La demum committi, si ex ea causa egerint, quae ad administrationem 60rum pertiuebat. 8.Si reus, postquam iudicatum solvi promisit, demeus (5) factus siL, an atipulatio committatur ob rem non defensam, quaeritur; magisque est, ut committatur, si nemo eum defendat. 9.Oh ram non defensam stipulatio non committitur, quamdiu potest existere, qui defendat. 10.Si puures fuenint fideiussores, postaaquam cum uno lis contestata eut, ex clausula ob ram non defensam ipse reus potest suscipere defensionem;

que se pagara lo juzgado, y ejercita la accin ante Otro, no tiene efecto la estipulacin, porque los fiadores no se sometieron la sentencia de este juez. 1.El procurador, el tutor, y el curador pueden hacer la estipulacin deque se pagar lo juzgado. 2.Debemos admitir como procurador aquel . quien se le di mandato, ora haya aceptado mandato para este solo objeto, ora para todos los bienes. Pero si se hubiere ratificado lo hecho, tambin es considerado procurador. 3.Pero si acaso interviniera alguno da los descendientes 6 de loa ascendientes, 6 elmanido nombre de la mujer, los que no se les exige mandato, se pregunta si tendr efecto la estipulacin. Y ser mejor decir que no debe tener efecto, no ser que l se le hubiere dado mandato, que se hubiere hecho ratificacin; porqueque por al Pretor se les permita ejercitar accin no los hace procuradores. Y as!, si interviniera tal persona, se habr de dar de nuevo caucin. 4.Mas tambin lo que hemos dicho del tutor ha de ser entendido de modo, que, si l fuere el que administraba la tutela, no siendo tutor, no est comprendido en la denominacin del tutor. 5.Pero aunque cierfn mente fuera tutor, si, no obstante, no administrase los negocios como tutor, 6 porque lo ignoraba, 6 por otra causa, se habr de decir que no tiene efecto la estipulacin; porque por ei Edicto del Pretor se le da facultad de ejercitar accin aquel tutor quien se le hubiere permitido la tutela por el ascendiente, por la mayor parte de los tutores, por aquel . quien correspon-

da jurisdiccin para ello. 6.Mas tambin comprenderemos al curador

del furioso, 6 de la furiosa; asimismo al del pupilo de la pupila; y los curadores de los dems, por ejemplo, del adolescente, 6 de otro de quien sea curador; y opino pie tiene efecto la estipulacin: 7.Si se dijera que era tutor de los bienes de alguna regin, 6 provincia, 6 da los sitos en Italia, ser consiguiente decir, que tiene afecto la estipulacin solamente si hubieren ejercitado accin por causa que perteneca la administracin de ellos 8.Si despus que prometi pagar lo juzgado el reo se volvi demente, se pregunta si tendr el negocio; y es ms cierto, que tiene efecto, si nadie lo defendiera. 9.No tiene electo la estipulacin por no haber sido defendido un negocio, mientras puede haber quien lo defienda. 10.Si hubiera muchos fiadores, dpus que la demanda fu contestada con uno solo, puede el mismo reo por virtud da la clusula, si no se hubiere defendido el negocio, encargarse de la defensa;
4. JULIANO; Digesto, libro LV. pero debe ser absuelto aquel contra quien se ejercit la accin.

efecto la estipulacin por no haber sido defendido

cum quo actum fuit, absolv

4. Iui.i.mis libro LV.tetm* - a autem,

5. Uu'iwus libro LXXVII. ad Edictum. 1am tamen fideiussore, qui ludiciuni acceperat, damnate, frustra defenuionem reus suscipit; cetenum etui sohutum fuerit, posteaquam iudicatum est, repeti-. tionem constituenimus (6) eius, quod solutum eut.
1.Unus ex fideiussoribus vol heredibus pluribus alio causante suscipere defensionem potest. 2.In hac stipulatione, quia plures causae sunt
1) Conjatartz Br: nruinys, decsrc, Ha. Vug.

- Pero habiendo sido ya condenado el fiador, que habla aceptado e! juicio, en vano el reo toma su cargo la defensa; pero aunque se hubiere pagado des-

5. Ui'uio; Comentarios al

Edicto, libro LII Vil.

pusque se juzg, daremos accin para la repeticin de lo que se pag. 1.De muchos fiadores 6 herederos, puede uno
de ellos tomar su cargo la defensa, si otro la dejara. 2.En esta estipulacin, como son muchas las
(4) isratores, os~ mal. (II sbsens, Vidg.
(S oae'stsusmu, Vidg.

Ini sgsnI stIp,Isndlqui fiesitis, Vrdg. si cdice F.


Eeso

DIa8TO.LrsO XLYI TiTuLO TU

una quantitate conciusae, si committeretur statun stipulatio ex uno casu, amplius ex alio committi non potest. 3.Nunc videamus, qualis defensio exigatur, no committatur atipulatio, et quarum personarum. Et si quidem ex personis enumeratis in defensionem quia succedat, palam est, recto rexn defendi, neo committi stipulationem; si vero extrinsecus persona defensoris interveniat, aeque atipulatio non committetur, si modo lije paratus sit rem boni viri arbitratu defendere, hoc est satisdare; sic enim videtur defendere, si satisdet. Ceterum si simpliciter paratus siL intervenire, neo admittatur, committetur ista stipulatio ob rem non defensam; c1uodi quis en vel cum satisdatione, vel sine setisdatione admiserit, consequene erit dicare, atipulationis istIus nuliam partem committi, quia sibi imputare (1) debet, qui (2) talem defensorem admisit. A.Si ex fideiussoribus, qui iudicatum solvi

caverant, existat defensor, placuit, ob rem indica-

tam stipulationeEn non committi7 ceteraqua eadeni case, atque si extraneus defensor existat.

5.In hac stipulatione hoc tractatur, en bi, qui fideiusserint, si defensionem omiserint (3), mandati indicio teneantur. Et caL venus, non tener; hi enim in quantitatem intervenerunt, et hoc illis fuit mandatum, non in defensione (4). 6.Quid temen, si et hoc sibi assumserint, ut defendant, en mandati possint agere? Et si quidem victi sunt, utique quod ob rem iudicatam praestiterunt, consequentur, sumtus tamen litis minime petent; si autem obtinuerunt, poterunt sumtus litis consequi quasi iuxta mandatum, etsi non manditum focerini (5). 7.Si Lamen piures fideivasores defendere fuenint parati, videamus, utrum ununi defensorem debeant (6) dar, an vero sufficiat, ut unusquisque eorum pro parte sua defendat, val defensorem substituat. EL magia est, ut, nisi unum dent procuratorem, desiderante scilicet boc actore, committater atipulatio ob ram non defensam; nam et plures heredes rei necease habebunt unum dare procuratorem, no defensio per plures scissa incommodo aliquo afficiat actorem. Aliud est in heredihus actons, quibus neceasitas non imponitur, ut per unum htigent. 8.Iflud sciendum est, ib rem case defendendam, ut recto defendatur, ubi debet agi. 6. IDEM Ubre LIX VII) . ad Edictum. - ludiestum solvi atipulatio tres clausulas in unum collatas habet; de re iudicata, de re defendenda, d dolo malo. 7. Guus libro XXVII. ad Edictum provinciale. Si ante acceptum iudicium probibitus fuerit procurator a domino, et actor ignorana prohibituw eum
(1) HaZ. VaZg.; Imputan, el eddiee FI.

causas comprendidas en una sola cantidad, si desdeluego tuviere efecto la estipulacin por virtud de un solo caso, no puede tenerlo ya por virtud de otro. 3.Veamos ahora, qu defensa se exige para que no tenga efecto la estipulacin, y de qupersosenas. Y si verdaderamente sucediera en la defen se alguna de las personas enumeradas, es evidente que el negocio es bien defendido, y que no se incurre en la estipulacin; pero si interviniera la persona de un defensor extrao, tampoco igualmente tendr, efecto la estipulacin, si acaso l estuviera dispuesto defender el negocio arbitrio de hombre bueno; porque se considera que defiende si diere fianza. Pero si simplemente estuviera dispuesto intervenir, y no fuera admitido tendr efecto esta estipulacin por no haber 5d0 defendido el negocio; pero si alguno lo hubiere admitido con fianza, 6 sin fianza, ser consiguiente decir que no tiene efecto ninguna parte de esta estipulacin, porque se lo debe imputar s mismo, el que admiti tal defensor. 4.Si entre los fiadores, que haban dado caucin de que se pagana lo juzgado, hubiera un defensor, se determin, que no tiene efecto la estipulacin por causa de la cosa juzgada, y que lo dems es lo mismo que si hubiera un defensor extrao. 5.En esta estipulacin se trata de si estarn obligados por la accin de mandato los que hubieren prestado fianza, si hubieren dejado de hacer la defensa. Y es ms verdadero que no estn obligados; porque stos intervinieron para la cantidad, y para esto se les di mandato, no para la defensa. 6.Pero qu se dir si tambin se encargaron de defender? Podrn ejercitar la accin de mandato? Y si verdaderamente fueron vencidos, conseguirn ciertamente lo que pagaron por causa de la cosa juzgada, pero de ninguna manera pedirn los gastes de litigio; mas si vencieron, podrn obtener los gastos de litigio como por haberse ajustado mandato, aunque no hubieren ejecutado mandato.. 7.Pero si muchos fiadores estuvieren dispuestos defender, veamos si debern nombrar un solo defensor, si bastar que cada uno defienda con arreglo su parte, que substituya al defensor. Y es ms cierto, que, si no nombraran un solo procurador, por supuesto, desendolo el actor, tendr efecto la estipulacin por no haber sido defendido el negocio; porque tambin siendo muchos lo herederos del reo tendrn necesidad de nombrar un solo procurador, fin de que la defensa no le cause algn perjuicio al actor estando dividida entre varios. Otra cosa es respecto los herederos del actor, los cuales no se les impone la necesidad deque litiguen por medio de uno solo. 8 Se ha de saber, que para que sea bien defendido el negocio ha de ser defendido all donde se debe ejercitar la acciOn.

Lxxvii!. - La estipulacin de pagar lo juzgado

6. E

L za i s za o; Comentarios al

Edicto, libro

contiene tres clusulas reunidas en una sola; la de la cosa juzgada, la de defender el negocio, y la de dolo malo. 7. Gtyo Comentarios al Edicto provincia, libro XXVII..-.-i antes de haberse aceptado el juicio se le hubiere prohibido por el principal al procurador (4) defena1one, HaZ. Vulg.

(5) Taur, al margen; quia, en el te.eto. S) al defanelonain omlsenlnt, coneldranae a,Iadi das por atUiguos ooplata&

(5) fuei4t, Valg. (5) HaZ., 4.b.it, u odioe Fi.

DIGBTO.LIBKO XLV!: TfTULO TU

635

esse egerit, an stipulatie committatur? Et nihil aliud dici potest, quam committi. Quodsi quis sciens prbibitum esse egerit (1), lulianus non putat stipulationem oommittl nam ut committatur, non sufficere alt, cum ea persona acceptum esse mdiciuin, quae stipulatione (2) comprehensa est, sed oportere etiam catisam personae eandem esse, quae stipulationis interponendae tempore fuit. Et ideo si is, qui procurator datus est,. bares extiterit domino, atque ita acceperit iudicium, sive etiam lrohibitus acceperit, non committitur etipulatio. am et alias responsuin asee, si quis absentem defendene satisdederit, deinde val procurator ab eo datus, val postquarn heras ej extitit, iudicium aceeperit, fideiussores non teneri.

que lo aceptara, y el actor, ignorando que se le haba prohibido, ejercitare la accin, tendr efecto la estipulacin? Y no se puede decir otra cosa, sino que tiene efecto. Pero si alguno, sabiendoque se le haba prohibido, ejercitare la accin, no cree Juliano que tenga efecto la estipulacin; porque para que Lo tenga no basta, dice, que se haya aceptado el juicio contra la misma persona, que est com prendida en la estipulacin, sino que adems la causa de la persona debe ser la misma que fu al tiempo de interponerse la estipulacin. Y por lo tanto, si el que fu nombrado procurador hubiere quedado heredero de su principal, y as hubiere aceptado el juicio, 6 lo hubiere aceptado aun habindosele prohibido, no tiene efecto la estipulacin. Porque tambin en otro caso se respondi, que si alguno defendiendo un ausente hubiere dado fianza, y despus, habiendo sido nombrado procurador por l, 6 luego que qued siendo heredero de l, hubiere aceptado el juicio, no estn obligados los fiadores. - Si el demandante hubiere quedado despus de prestada la fianza herederodel poseedor, antes de haberse aceptado el juicio, se extingue la estipulacin.
9. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XIV. La estipulacin de pagar lo juzgado contiene cantidad determinada; porque tiene efecto por tanto cuanto el juez hubiere fallado. 8. PAULO;

S. PA.ULUS libro LXXIV. cid Edietwn. Si petitor post satisdationem ante iudiciuni acceptum heres poseeseori extiterit, extinguitur stipulatio.

Comentarios al Edicto, libro LXXIV.

9. Uc.puius libro XIV. ad Edictun. - Indicatum solvi stipulatio expeditam habet quantitatem; u tanlum enim committitur, in quantum iudex pronuutiaverit.
10. MODESTINUS libro IV. Pandectarum. Si ad defendendum procurator datos fuerit, satisdare iubetur iudicatum solvi stipulatione, quae, non ab ipso procuratore, sed a domino litis interponitur. Qnodsi procurator aliquem deendat, ipse cogitur satisdare iudicatum solvi sipulatione.

10. Moissriio; Pandectas, libro IV.Si el procurador hubiere sido nombrado para defender, se lo manda que preste fianza, mediante la estipulacin de pagar lo juzgado, lacual no es interpuesta por el mismo procurador, sino por el dueto del litigio. Pero si el procurador defendiera alguien, l mismo es obligado dar fianza mediante la estipulacin de pagar lo juzgado. Si el esclavo, que era pedido por accin real, hubiere fallecido contestada la demanda, y luego el poseedor hubiere dejado desierto el litigio, opinan

it Piui.us libro LXYTV. cid Edictum. Si servus, qui in rem actione petebatur, lite contestata decesserit, deinde posseesor litem deseruerit, quidam fideiussores eius pro lite datos non tener putant, quia mrtuo homirie nutia iam res Bit; quod taisum est, quoniam expedit, de evictione actionis conservandae causa, item fructuum nomine rem iudicari.
12. POMPONIUS (3)

11. Paui.o; Comentarios al Edicto, libro LXXIV.

algunos que no quedan obligados sus fiadores dados por el litigio, porque muerto el esclavo ya no hay cosa; lo que es falso, porque conviene pal a conservar la accin de eviccin que el negocio sea juzgado tambin por razn de los frutos.
Si el reo fuera nombrado magistrado despus de dada por l la fianza de pagar lo juzgado, y no pudiera ser llamado juicio contra su voluntad, estn obligados, sin embargo, los fiadores, si el negocio no fuera defendido arbitrio de hombre bueno.

Si reus post iudicatum solvi ab eo datum (4) in magiatratu sit, neo invitus in ius vocari possit, tamen, nial res boni viri arbitratu defendatur, fideluseores tonen tur.

libro XXVI. ad Sabinum. -

12. PoMPomo; Comentarios 4 Sabino, libro XXVI.

quaerebatur, si interposita iudicatum solvi stipulatione, quum quia rem non defenderet, postea ex eremodicio (5) sententiam esset passus, an ob ram iudicatam clausula committatur, dicebam, unam elausulam in stipulatione iudicatum solvi et ob ram non defensam, et ob ram iudicatam in se habere; quum igitur iudicatum solvi stipulatio una claudatur (6) clauaula, sive res iudicetur, sive res non defendatur, manto quaeritur, si (7) altera cau(1) an itinulatio - egerit, omftias Hal. Ha VzU;stilatfonI, ilcdice Fi. (3) Idem, H (d.) stipulMiouem por &b so dstum, HaZ.; sstbdsttonem dMatpr dMu* Vvlg.
(1)

18. Uw'uNus libro Vil. Disputationum.Quum

18. ULP1o; Disputas, libro VI!. - Preguntndose, si, interpuesta fianza de pagarse lo juzgado, no defendiendo uno el negocio, y sufriendo despus sentencia en rebelda, tendra efecto la clusula de haber sido juzgado el negocio,deciayo,que en la estipulacin la sola clusula de pagarse lo juzgado contena en s la de no haber sido defendido el negocio, y la de haber sido juzgado; as, pues, estando comprendida en una sola clusula la estipulacin de pagarse lo juzgado, ya si se juzgara el negocio,
(5) La correccin del cdice FI.; gsi La escritura original, Br. (5) Vida,; eludatur, el cdice FI. (7) .sz,tiurlavulg. heremodielo, 2'aur. e

636

DIGWO.L1310 XLVI: ?fTULO TU

ea (1) committatur, en ex altera rursum committi posait. Ecce enim si gua stipuletur: si navia ex Asia venerib, aut: si Titius Consul fuerit, constat, sive navi.s prior venerit, sive Titius Consul ante factue alt, cornmitti stipulationam; sed ubi commiaaa oit ex priora causa, ex altera, Iicot cxiatat conditi, amplius non committitur; altera causa enim, non utraque inhaeret etipulationi. Proinde

ya si ste no fuera defendido, con razn se pregunta, si teniendo efecto por una causa lo podr tener su vez por la otra. Porque en efecto, si alguno estipulara: si la nave hubiere venido de Asia, 6 si Ticio hubiere sido hecho conan!, es sabido que tiene efecto la estipulacin, ya si la nave hubiere llegado primero, ya si antes hubiera sido Ticio hecho consul; pero luego que tuvo efecto por. la

videnducn, etipulatio ob rem non defensam utruin commissa oit re non defensa, an nona creditur commisaa, nial ex stipulatione lis fuerit conteatata? Quod magia oit; et ideo neo fideitissoribus vidatur statim dios cedere, ubi res eoeperat non defendi. Proinde, si forte lis finita fuerit, ad quam defensio erat neceasaria, ve! solutione, vel trausactione, vol acceptilatione, vel quo alio modo, consequonter placuit, e'vaneacere ob rem non defensain clausulam.

mera causa, no lo tiene por !a otra, aunque se cumpla la condicin; porque la estipulacin as inherente una de las causa, no ambas. Por consiguiente se ha de ver, tendr efecto la estipulacin por no haberse defendido el negocio, no habiendo sido ste defendido, 6 no se cree que tuvo efecto antes, sino si en virtud de la estipulacin hubiere sido contestada !a demanda? Y esto es ms cierto; y por lo tanto, no se considera que corre para los fiadores

pri-

1.Si fuero a fideiussore procuratoria stipulatus 1 iudicatum solvi quaai in rem acturus, et postea in personam egero, vel alia actione acturus, aliam autem dictavero actionem, non committitur atipulatio, quia de ala (2) actum videtur, de alia (3) atipulatio interposita.

el trmino inmediatamente que el negocio haba comenzado no ser defendido. Por ello, si acaso el litigio, jara el cual era necesaria la defensa, hubiere sido terminado 6 por el pago, 6 por transaccin, 6 por aceptilacin, de otro cualquier modo, se determin en su consecuenciaque9uedasinefecto la clusula de no haber sido defendido el negocio. 1.Si como si hubiera de ejercitar accin real hubiera yo estipulado del fiador del procurador que se pagara lo juzgado, y despus ejercitare yo accin personal, habiendo de ejercitar una accin hubiere yo manifestado otra, no tiene efecto la estipulacin, porque se considera que se trat de una, y que la estipulacin fu interpuesta respecto . otra.

14. IULIANUS (4) libro LV. L)igesl.orum. Si ex duobus fideiussoribus, qui iudidatum solv epponderant, alter ob rem non defensam partem suam soLverit, nihi!o minus res defendi poterit; nec temen is, quE solverit, repetet; stipuiatio enim pro sius peremta oit, perinde ac si acceptum ej factum fuisset. 1.LQuotiea ex atipulatione iudicatum solv ob ram non defensam agitur cum fideiuuoribus, non st iniquum caven, dominum priore iudicio absolvi, quia omisia cautione fideiussores mandati iudico non conaequentur, aut cante (5) cogentur (6) dominum priore iudicio defendere.

14. JuuAio; Digesto, libro L V.Sj de dos fiadores, que prometieron pagar !o juzgado, uno pag su parte por no haber sido defendido el negocio, esto no obstante, el negocio podr ser defendido;
pero el que hubiere pagado no lo repetir; porque la estipulacin se extinguid respecto su parte, lo mismo que si l se !e hubiese hecho aceptilacin. 1. Cuando por virtud de la estipulacin de pagar lo juzgado se ejercita accin contra los fiadores por no haberse defendido el negocio, no es inlustoque se d caucin de que el principal sea absuelto en el primer juicio, porque habindose omitido la caucin los fiadores no conseguirnnada con la accin de mandato, 6 sern ciertamente obligados defender al principal en el primer juicio.
15. AFRICANO; Cuestiones, libro VIEsta estipulacin: chute que el negocio no sea defendidos, se disuelve tanpronto como hubiere comenzado ser defendido, 6 hubiera dejado de deber ser defendido.

atque defend coeperit, ant defendi debere esienit, resolvitur.

stipulatio: quamdiu res non defendatur simul

16. AFRICANUS libro VI. Quaestionwn. - Hace

18. NaluTius (Z) libro UI. Membranarum.Ex iudicatum solvi atipulatione ob rem non defensam eum uno ex fideiussoribus agere yola; a quod pro parte eius fiL, solvere mihi paratus oit; non debet mihi in eum daril iud.icium; neque enim aequuni oit aut iudieio destringi (8), aut ad infltiationem compel eum, qui sine iudice (9) daro paratus oit, quo non (10) amplius adversarius cina por iudicem ab so consecuturus oit. 17. VENULSiUS libro VI. Stipulationum. - Ex clausule: (11) re udicata, dolo malo, ob rem non
11) cisusul.. al Ha!. Vta9. 2) alio, H.

18. Nziucio; Pergaminos, libro II. En virtud de la estipulacin de pagarse lo juzgado quiero ejercitar accin contra uno de los fiadores por no haber sido defendido el negocio; l est dispuesto pagarme lo que por su parte .correspondeno se me debe dar contra l accin; porque no es justo 6 que sea llevado . juicio, 6 que sea compelido negar al que est dispuesto pagar sin la intervencin M juez, no habiendo de conseguir de 1 ms su adversario por medio del juez.
17. VnwLavo; Eslipulacwnes, libro ViEn virtud de la clusula: por la cosa juzgada, por el dolo
(0) HaZ.; cogantur, it o~1. (7) Terantlnu 0LAins, He!. utringl,Ha!.Vulg. (10) quouiMnporquo non, VuLg.;qaantuinporquo non, Ha!. (11) de, Inuria He!.

u) alto, HaZ. (5) Ulplanus, HaZ. (5) II y~ ~o~ w~a dombo aliquid uonuqul, ur va9.

DIGTO . -Li:aRO XLVI: TfTTJLO VIII

defensam, in solidum. committitur stipulatio; non enim videbitur defensa res boni viri arbitratu, quse non in solidum defensa sit. 18. IDEM libro Vil. Dispuaonum. Vir bonus non arbitratur indefensam esse rem, de qua Praetor iudicium accipore non cogat (1).
19. iDEM libro II. Sipukitionum. - Novissima clausula iudicatum solvi stipulationis: dolum malum abesse abfuturumque esse, et in futurum tempus permanena factum demonstrat; itacue etai forte decesserit la, qui dolo fecerit, tenebitur heres ema; Terbum enim abfuturumque esas plenissimum est, et ad omne tempus refertur, ut, si aliquo temporo non abfuerit dotus, quoniam verum sit non abfuiase, committatur haec clausula.

malo, y por no haber sido defendido el negocio, la estipulacin tiene efecto soh4ariamente; porque no se considerar defendido el negocio arbitrio de hombre bueno si no hubiera sido defendido en su totalidad. 18. EL MISMO; Disputas, libro VII - El hombre bueno no juzgaque qued indefenso el negocio respecto al cual el Pretor no obligue aceptar juicio. 19. EL MISMO; Estipulaciones, libro 11. - La ltima clusula de la estipulacin de pagarse lo jualado: que no hay y no habr de haber dolo malos, indica un hecho permanente aun por el tiempo futuro; y sal, aunque hubiere fallecido el que hubiere obrado con dolo, estar obligado su heredero; porque las palabras y no habr de haberson muy latas, y se refieren todo tiempo, de modo que si en algn tiempo no hubiere dejado de haber dolo, tendr efecto esta clusula, porque es verdad que no d" ' de haberlo. 1.M si se hubiera aadido: si no dejare de haber dolo malo en este negocio, prometes dar cuanto vale el negocio? el prometedor estar obli. gado la pena aun por dolo de un extrao. 2.Mas la clusula de dolo malo se refiere, como las dems estipulaciones, en las que expresamente no se aadi un trmino, l principio de la estipulacin. 20. Sczvoi.t; Digesto, libro XX. Dutdnd.ifldose el reo ante Secnpronio, juez nombrado, se estipul que se diese lo que el juez Sernpronio hubiese fallado; de la sentencia de ste apel el demandante, y ventilndose el negocio ante el juez competente para la apelacin, habiendo sido condenado el defensor, se pregunt, si habra tenido efecto la estipulacin. Respondi, que, segn lo que se expona, no tuvo de derecho efecto. Y dice Claudio: por esto se aade en la estipulacin: s el que se hubiere substituido en su lugar.
-

1.Si autem adiectum sit: si huius rei dolos malus non aberit, quanti ea res est, dan spondes? et ob extranei dolum promiasor poena tenebitur. 2.Doli autem mal clausula, sicut reliquae atipulationes, in quibus tempus nominatun adiactum non est, ad principium atipulationis refertur, 20. Sc&avoi.i libro II. Digestorum. - Quum apud Sempronium, iudicem datum, reus dofenderetur, stipulatione cautum eit, ut, quod Sempro-. nius iudex iudicasset, praestaretur; a cuius sententia petitor appellavit, et quuin apud competentem appellationi iudicem res ageretur, defensora condemnato quaesitum est, an atipulatio commisaa casaL. Respondit, secundum ea, quae proponerentur, non esas jure commisaam. Claudius: ideo atipulatione adcitur: quiTe in ema locnm subatitutus ant.
ctatarunt. - Si

21. EL MISMO; Cuestiones raLadas en prblico, li21. IDEM libro singutari Quae.stionum publice fra. unus ex fideiussoribusob ram non. bro dnico.= Si uno de los fiadores hubiera sido dedefensam con'ventus Bit, deLude postes res defenmandado por no haber sido defendido el negocio, y datur, altar fideiussorum ob ram iudicatam conve- luego despus fuera defendido, puede ser demannir potest. Et si reus promittendi duobus heredi- dado otro de los fiadores por no haber sido defenbui relictis decesserit, altar ram non defeudat, dido el negocio. Y si el reo de prometer hubiere altar defendat, is, qui non defendat, ob rem non fallecido dejando dos herederos, y uno no defendie.. defensam conveniri potest, ille, qui defendat, ob rs el negocio, y otro lo defendiera, el que no lo deram iudieatam, quomam in unius eiusdemque per- fendiera puede ser demandado por no haber sido sona non .posse committi has duas clausulas credidefendido el negocio, y el que lo defendiera, por la tur; et hos dicimus, semper praevalere rei iudicacosa juzgada, porque se crea que respecto . una taa clausulam, eamque solam committi. misma persona no pueden tener efecto estas dos clusulas; y decimos que siempre prevalece la clusula de cosa juzgada, .y que esta sola tiene efecto. TIT. VIII
RATAM RZIL HBERI, ET DE RATmBITI0Na

TITULO VIII DE QUE S RATIFICAR LA COSA, Y DE LA RATTrT"AW,N 1. P&puoo; Cuestiones, libro XXVIII. - Cuando alguno estipulase sobre ratificacin, aunque por el principal no fuese demandado l mismo, sino otro,que no pudiera ser demandado, si hubiese ratificado, se determinque tenis efecto la estipulacin, como cuando es demandado el fiador, 6 uno de los reos de prometer, que es condueo.
(1.) domfnus, nssr*a Ha. Viii9, (1) Vulg.; st tus, .1 cddioi FE.

1. PApw1iws (2) libr ZIVJLI. Qu.estionum. Quum quia de rato stipularetur, quamvis non idem, sed alius a (3) domino conveniretur, qui convenir non posset, si ratum (4) habuisset, comnutti stipulationem placuit, veluti(5) quum fideiussor, aut altar ex reis promiltendi, qui socius est, convenitur.
(1) eogttM, Ho2. (5) Psiils, V4g. (5) prO, HaL VI4JQ.

638

Dt4ETO.Lt3EO. XLVI: rfTuLO

vm

2. IDEM libro XL Responaorum.In stipulatione 2. EL mismo; Respuestas, libro 1!. - En la estide rato (1) habendo non est cogitandum rei pro- pulacin de que se habr de ratificar no se ha de mittendi vel stipulandi compendium, sed quid in- atender la utilidad del reo de prometer 6 de estiterfuerit eius, qui stipulatus est ratum haber quod pular, sino 5 lo que le haya interesado al que estigestum est. pul que se ratifique lo que se hizo.
8. IDEM libro XII. Responsorum.Quum minor vigintiquinque annis creditor pecuniam recuperare 8. EL MISMO Respuestas, libro 111.Queriendo un acreedor menor de veinticinco aos recuperar una suma, el procurador que fu interpuesto di caucin al deudor de que se ratificara; habindose concedido la restitucin por entero era sabido que no tenan efecto la condiccin de lo no debido, ni la estipulacin; y lo mismo sucedera, si el menor de edad hubiere ratificado Jo hecho por un falso procurador. Y por esto se habr de dar caucin de este iiiodo precediendo mandato: si hubiere sido restituido por entero l, 6 su heredero, 6 aquel 5 quien perteneciere la cosa de que se trata, se dar tanto dinero, cuanto importare esta cosa; pero no interviniendo mandato, 5 las palabras ordinarias, de que se ratificar, se agregarn ms prudentemente tambin staa:entre los contratantes; de otra suerte, si no Be conviniera, ni el acreedor menor de edad Lo consintiese, se deber dar la accin. 1.Un falso procurador di caucin de que se ratificara, y as, el dueo del negocio, vencido el procurador, apel de la sentencia del juez; se 'ri que falt la condicin de la estipulacin, habindose acogido el vencido al recurso comn. Pero si el que no hizo la ratificacin, hubiere cobrado la suma, La estipulacin de ratificacin tendr efecto en cuanto i. la cantidad que cobr el principal, aunque el procurador no hubiere cobrado nada.

veliet, interpositus procurator debitori de rato (2) babendo cavit; restitutiono jo integrum data neque indebiti condictioneni, neque stipulationem commlii constabat; idemque eveniret, si falsi procuratoris actum minor aonia ratum habuerit. Et ideo ita cavendum erit praecedente mandato: si file in integrum restitutus fuerit, heresve eius, aut la, ad quem ea res, qua de agitur, pertiuebit, quanti ea res erit, tantam pecuniam dan, mandato vero non interveniente vulgaribus verbis de rato habendo; haec quoque prudentius intor consentientes adatruentur (3j; atioquin Si non conveniat, nec creditor minor (4) consentiat, actionem dan oportebit. 1.Falsus procurator de rato (5) habendo cavit, atque ita dominus a sententia ludiela procuratore victo provocavit; stipulatiouis defecisse conditionem apparuit,. quuni ad auxilium cornmune superatus confugisset. Quodsi dominus, qui ratum non babuit, pecuniam exegerit, stipuiatio de rato committetur in eam pecuniam, quam dominus accepit, quamvis nihil procurator acceperit.
4. SUaVOLA Libro XHL Quaestionum. Procurator quinquaginta petit; si dominus centuiu petat, tenebuntur fideiusaores, qui de ratibabitione caverunt, in quinquaginta, et quanti interuit differri quinquaginta actionem.

4. Scvor; Cuestiones, libro 1111. - El procurador pidi cincuenta; si su principal pidiera ciento, los fiadores, que dieron caucin de ratificacin, estarn obligados por cincuenta, y por cuanto importe que se difiriese la accin por los cincuenta.

Non tantum verbis ratum haber posee, sed etiam actu; den' tic si eam litem, quam procurator liichoasset, dominus comprobana persequeretur, non esse commissam stipulationem.

5.

IDEM

libro V. (6) Responsoruni respondil. -

Se puede hacer la ratificacin no solamente con palabras, sino tambin con un acto; finalmente, si el litigio, que un procurador hubiese incoado, Lo prosiguiese su principal aprobndolo, no tiene efecto la estipulacin.
6. flsaoomn&o; Epitome del Derecho, libro 1.

5.

EL MISMo

respondi; Respuestas, libro V. -

6. HERMOGENIANUS (7) libro 1. iuris Epiomamm. - Tutore suspecto postulato defensor, si velit

respondere, eautionem, ratain rem dominum habiturum, cayere compellendus est.


7. PAULUS

Acusado como sospechoso un tutor, si el defensor quisiera responder, debe ser compelido 5 prestar caucin de que el principal ratificar el asunto.
7. Pur..; Sentencias, libro III. - Si hubiere fallecido aquel para quien, ignorndolo, fu pedida la posesin de los bienes, su heredero no puede ratificar el negocio dentro del tiempo de la peticin.
S. VENULETO; Estipulaciones, libro XV. - Un procurador ejercit a accin de exhibicin, y el adversario fu absuelto, porque no posea, pero habiendo adquirido la posesin de la misma cosa, su principal ejercito contra l la accin de exhibicin. Dice Sabino, que los fiadores no estn, obligados, porque este es otro negocio; porque aunque hubiese ejercitado la accin el principal, y luego, absuelto el adversario, porque no poscia, la ejercitase de nuevo, no le obstar la excepcin de cosa juzgada. 1.Si el procurador hubiere cobrado del deu(5) Vase La nota 1. (a) Paute, libro XI., Hal. (T) Venuleius, Hal.

ignoranti petita est bonorum possessio, decesserit, heres eius intra tempora petitionis ratam eam habere non potest.
8. VENULBIUS

libro III. Senteniarurn. - Si ja, cul

rator ad exhibendum egit, et adversarius absolutos est, quia non poasidebat, at quum possessionem eivadem rei nactus esset, agit eum eo dominus ad exhibendum. Sabinus ait, fideiussores non tener, quoniam haec alia res Bit' nam etsi dominus egisset, mor absoluto adversario, quia non poasideret, ex integro ageret, non obstituram re iudicatae exceptionem. 1.Si procurator a debitore pecuniam exegede ratam, Hal. (5) adj1ugsntur, HaL tj Taur.; atase, 491 cdice FI, Br

libro XV. Stipulationum.Pro.cu-

(1Y derstem,Ha.

bIro.Li3RO XL'VI: TfTULO VIII

nt, et satisdederit, dominum ratam rem habere, znox dominus de eadem pecunia egit, et litem amiserit, committi stipulationem; et si procurator candem pecuniam domino sine iudice solverit, condicturum (1). Sed quum debitor ox stipulatu agere coeperit, potest die, dominum, si defenaionem procuratoris susCipiat, non inutiliter doli mal exceptione adversus debitorem uti, quia naturale debitute inatiet.

2.Si quis a procuratore status controversiam patiatur, satis aceipere debet a procuratore, ne impune saepius pro suo statu conveniretur; et si dominus venientesque ab eo personae raturn non habuerunt, quod procurator eurn in servituteiu patierit, vel a.dversus procuratorem ex servitute in libertatem patitas fuerit., quanti ea res est, el praeatetur, scilicet quum de libert.ate eius constiterit(2), id est, quanti interfuerit eius, de statu seo rursus non periclitar, et propter impendia, que in litem feeerit. Sed Labeo certam summam comprehendendam existimabat, quia aestimatio libertatis ad infinitum extenderetur; ex quo autern dominus ratum non babuerit, committi videtur stipulatio; sed non ante ex ea agi potorit, quam de libertate iudicatum fuerit, quia, si servus sit ludicatus, mutua fit stipulatio, quum el si qua sit actio, eam domino acquisiisse intelligitur.

dor el dinero, y hubiere dado fianza de que su principal ratificar lo hecho, y luego el principal ejercit accin por la misma -cantidad, y hubiere perdido el litigio, tiene efecto la estipulacin; y si el procurador le hubiere pagado su principal la misma cantidad sin la intervencin del juez, ejercitar la condiccin. Pero cuando el deudor hubiere comenzado It ejercitar la accin de lo estipulado, s puede decir que el principal, si tomase su cargo la defensa del procurador, no se sirve intilmente contra el deudor de la excepcin de dolo malo, porque queda la deuda natural. 2.S alguno sufriera por parte de un procurador controversia sobre su astado, debe recibir del procurador fianza, para que impunemente no sea demandado muchas veces respecto It su estado; y si el principal y las personas que de l provengan no ratificaron, porque el procurador lo hubiere reclamado It esclavitud, 6 porque contra el procurador hubiere l sido reclamado de la eselavitud para la libertad, se le pegar cuanto importa el negocios por supuesto, cuando constare respecto It su libertad, esto es, cuanto le hubiere importado no estar de nuevo en peligro respecto It su estado, y por razn de los gastos que hubiere hechopara el litigio. Pero Labeon estimaba, que se haba de comprender una cantidad determinada, porque la estimacin de la libertad se extendera basta lo infinito; mas se considera que tiene efecto la estipulacin por el hecho de que el principal no haya hecho la ratificacin; pero en virtud de ello no se podr ejercitar accin antes que se haya juzgado respecto la libertad, porque, si hubiera sido juzgado esclavo, se hace intil la estipulacin, pues aun si hubiera alguna accin, se entiende que la adquiri para el principal. El actor nombrado por el tutor da en todos casos caucin, pero no el mismo agente de una ciudad, ni el sndico de una universidad, ni el curador nombrado para los bienes con el consentimiento de los acreedores. A veces se suele interponer en virtud de convencin la estipulacin de que se ratificar el negocio, por ejemplo, si el procurador 6 vendiera, 6 diese en arrendamiento alguna cosa, 6 si It l se le pagara,
10. EL MISMO; 9. ULPIANO;

9. ULPI.ANIJS libro IX. ad Edictum. - Actor a tutore datus orn nimodo oavet, actor civitatis nec ipse eavet, nec magister ufliversitatis, Reo curator bonis consensu creditorum datus,

Comen.arios at.Edicto, libro IX. -

10. IDSM libro LXIX. ad Edictum. - Interdum ex oouvendone stipulatio ratam rem (3) interpon solet, utputa si quid (4) procurator aut vendat, aut locet, aut si el solvatur,

Comentarios al Edicto, libro LXXX.

II. HERMOGKNI&NUS (5) libro VI. iuris Epitoma- 11. HERMOOENIANO; Epitome del Derecho, libro ruin. - vel paciscitur, val quodlibet aliud nomine VI. - 6 si pacto., 6 hace otra cosa cualquiera It absentis gerit; nombre de un ausente; 12. ULP1ANUS libro LIII. cid Edictum,. - quo enim tutiore loco Bit, qui contrabit, de rato solet itipulani. 1.Rem haber ratam hoc est, comprobare agnoscereque, quod actum est a falso procuratore. 2. lulianus ait interesse, quando dominus ratate habere deberet solutionem in procuratorem factam, an tunc demum, quum primum certior factus esset. Hoc autem & 1&-a [cunt lazamenlo el amplitudine] accipiendum, et cern qnodam apatio temporis, nec minimo, neo maximo, et quod magia intellectu percipi, quam elocutione expr mi possit. Quid erg, si quod primo ratumnon babuit (6), postea habebit ratum? Nihilo magis proficere ad

12. Uu'xkNo; Comentarios al Edicto libro LXII. - porque para hallarse en situacin ms segura el que contrata, suele estipular sobre Ja ratificacin. 1.Ratificar una cosa es aprobar, y reconocer lo que se hizo por un falso procurador. 2.Juliano dice que importa saber cundo deberla ratificar el principal el pago hecho It un procurador, si solamente.tan pronto como tuvo noticia. Mas esto se ha de entender con latitud y amplitud, y con cierto espacio de tiempo, ni mnimo, ni mximo, y que ms bien se puede comprender con la inteligencia, Sue expresar con palabras. Luego qu se dir, si lo que no ratific primeramente, lo ratificare despus? Dice que esto no aprovecha para
(4) ~, ~a Vu4v. (5) Vase La pgina 888., nota 7-

(1) do~solverlt, mino ludie. eondletsrnm, HaZ. (1) mal. Vuig.; oontlturit, si e646e Fi. (I) baburi, Lns.rta Vta9.

(6)

.1 qudAm prlmnm i&tum habult, VuLg.

$40

DEIO. LIflO XLVI: TITUW

vn

impediendam actionem suam, et ob Id, quod primo non habujt ratum, actionem saivam habere alt; ideoque si quod procuratori fuerat solutum, exege. nt, agi perinde (1) ex ea stipulatione potent, ac si ratum habere se postea non dixisset. Sed ego puto exceptionem doli mal locum habituram. 3. Sive quis petat, sive compensatione utatur, cornmittitur statim ratam rem dominum liabiturum etipulatio; nam qualiter (2) quis eundein actuzu retractet, qui a .procuratore actus est, committi stipulationem oportet.
18. PAUUJS libro LXX VI. ad Edicum. - Si commissa est stipulatio, ratam ram dominum habitururn, in tantum competit, in quantum mea interfuit, id est, quantum mihi abeat, quantumque lucran potui. 1.Si sine indice procuratori legatum solvatur, cavare (3) debere Poinponius ait.

impedir su accin, y que por lo que no ratific primeramente tiene salva la accin y por esto, si exigiere lo que . un procurador Be fe haba pagado, se podr en virtud de esta estipulacin ejercitar accin lo mismo que si despus no hubiese dicho que lo ratificaba. Pero yo opino, que habr de tener lugar la excepcin de dolo malo. 3.Ya sea que uno pida, ya que utilice la compensacin, inmediatamente tiene efecto la estipulacin de que el principal ratificar el negocio; porque de cualquier modo que alguno retracte el mismo acto que fu ejecutado por el procurador, es conveniente que tenga efecto la estipulacin.
13. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXX VI. Si tuvo efecto la estipulacin de que el principal ratificar el negocio, compete por tanto cuanto me importo, esto es, por tanto cuanto me falta, y cuanto pude lucrar. 1.Si un procurador se le pagara sin la intervencin del juez un legado, dice Pomponio, que debe dar caucin.

14. IDSM libro 111. 04 Plautiuin. - Si quia uni ex reis promiserit, rem ratam douiinum habituruin, aut amplius eam non peti, dicendum est, atipulationem committi, si ab eo petatur, qui eiusdem obligationis socius es. 15. IDSM libro XIV. a4 Plautiu,n. - Amplius non peti verbum Labeo ita accipiebat, si iudicio petitum (4) eset. Si autem in ius eum vocaverit, et satis iudieio sistendi causa acceperit, ludicinin tamen coeptuin (5) non. fuerit, ego puto, non cmmitti stipulationem amplius non paLi; hic enim non petit, sed petera vult. Si vero solula asset pecunia, Iicet sine iudicio, committitur atipulatio; nain et si quis adversus petentem compensatione deductiorfeve usus si, recte dictum eat, petiisne eum videri, et stiplationem committi amplius non peti; nam et heras, qui damnatus non petere, si horum quidquam fecisset, ex testamento tenetur.

Si alguno le hubiere prometido . uno de los reos que el principal ratificar la cosa, que sta ya no ser pedida, se ha de decir que tiene efecto la estipulacin, si se le pidiera al que es consocio de la misma obligacin. - La frase ya no se pedir la entenda Labeon de este modo, si se hubiese pedido en juicio. Mas si uno hubiere llamado otro juicio, y hubiere recibido fianza de que comparecer en juicio, pero el Juicio no hubiere sido comenzado, yo opino que no tiene efecto la estipulacin de que ya no se pedir; porque ste no pide, sino que quiere pedir. Pero si se hubiese pagado el dinero, aunque sin juicio, tiene efecto la estipulacin; porque tambin si alguno hubiera utilizado compensacin 6 deduccin ontra el demandante, con razn se dijo que se consideraba que l pidi, y que tena . efecto la estipulacin de que ya no se pedir; porque tambin el heredero que hubiese sido condenado 1. no pedir, est obligado en virtud del testamento, si hubiese hecho alguna de estas cosas. Si un procurador se le hubiera pagado lo no debido, se puede ejercitar inmediatamente contra el procurador accin en virtud de esta estipulacin para que su principal ratifique, fin de que se pueda conocer si se le deber reclamar por la condiecin al principal lo que se haya pagado no siendo debido, si l lo hubiera ratificado, si se le deber reclamar por la condiccin al procurador, si el principal no ratificara. 1.Si al procurador hubiese pedido un fundo, y hubiese dado caucin, como se acostumbra, de que el principal ratificar la cosa, y despus el principal hubiese vendido el mismo fundo, y el comprador lo reclamase, escribe Juliano, que tiene efecto la estipulacin de que se ratificar la cosa.
17. MARCELO; Digesto, libro XXI. - Ticio ejercit nombre de un acreedor Ja accin contra un deudor de diez; el principal tuvo por ratificada par(3) csyer, HaZ. (4) non tnaerian aL. Vuig. (6) seseptum, HaZ. Valg. 16. PoMPoNzo 15. EL MISMO;

14.

EL M]SMO; Comentarios d P~, libro M.

Comentarios Plaucio, Libro XIV.

16. POMPON1US libro Hl. ex Ptougio. - Si indebitum procuratoni solutum sit, agi statim ex hac etipulatione adversus procuratorem potest, ut ratum habeat dominus, ut poasit dinosci, utrumne domino condici debeat Id, quod indebitum sotutum siL, si is ratum habeat, an vero procuratori condicendum siL, si dominus ratum non habeat.

Doctrina de Plaucio, litro Iii. -

1 .-..-Si procurator fundum petiisset et cavisset, ratam rem doniinum habiturum, deinde dorninus postea eundem fundum vendidiuet, eunique emtor peteret, stipulationem ratam ram haber committi, ulianus scribit.
uti adsolel

17. MA.ItCELLUS libro XXI. Digestorum. - Cum debitore decem creditoris- nomine Titius egit;par. tein petitionis ratam habuit dorninus; dicendum

(1) Taur. ug4n a escrU ura orginat proinde, a corr~ oi4i del cdice Fi., Sr. (I) nam quMiter qusliter, al.

DIGEBTO.LIBftO XLVI TITULO VITI

641

est, obligationis partem consumtam, quemadmodum si decem stipulatus esset, aut exegisset creditorque non totum, sed partem gestae re comprobasset. Tdcirco si ex stipuiatu, decem aut Stichum, utrum ego voluero, absente me Titius domino ( 1 ) quinque petiisset, insecuta ratibabitiono, recte actum videri.
18. PoMPoNIus libro XXVI. ad Sabinum. - Si procurator ratam rem domintim heredemve eius habiturum caverit, et unus ex beredibus domini ratum habeat, alter non habeat, sine dubio commitietur stipulatio pro ea parte, pro qua ratum non babebitur, quia in id committitur, quod stipulatoria intersil. Nam esi ipse dominus pro parte ratuin habuerit, pro parte non babuerit, non ultra quam in partem committetur atipulatio, quia in id cominittitur, quod intersit agentis; et ideo saepius ex ea atipulatione al poteat, prout intersit agentis, quod litigat, quod consumit, quod advocat, quod damnatus solvit, sicut in stipulatione damni infecti accidere potest, ut is, qui stipulatus sit, aubinde agat; cavet enim, si quid ibi ruet, seindetur, (odielur (2), aedifieabitur. Finge ergo subinde damnum dan; non cnt dubium, quin agere (3) posait; nam si toto damno computato tunc agendum est, propemodum non ante aget, quam dios atipulationis praetcrienit, infra quem si damnum datum sit, atipulatione (4) cautum erit; quod verum non est.

te de la demanda; se hade decir, que se extingui parte de la obligacin, * la manera que si hubiese estipulado, cobrado diez, y el acreedor no hubiese aprobado la totalidad, sino parte de lo hecho. Por lo tanto, si en virtud de la estipulacin diez Stico, lo que yo quisiere, Ticio le hubiese pedido, estandoyo ausente, cinco al principal, habindose seguido la ratificacin, se considera que se obr bien. 18. Pcoirouio; Comentarios Sabino libro XXVI, - Si el procurador hubiere dado caucin de que e. principal su heredero ratificarn el negocio, y uno de los herederos del principal lo ratificara, y Otro no lo ratificara, sin duda tendr efecto la estipulacin respecto ti. la parte por la que no se ratificare, porque tiene efecto en cuanto lo que le importa al estipulante. Pues aunque el mismo principal hubiere ratificado respecto una parte, y no hubiere ratificado en cuanto otra, uo tendr efecto la estipulacin por ms que por esta parte, porque tiene efecto en cuanto lo que le interesa al actor; y por lo tanto, se puede ejercitar muchas veces accin en virtud de esta estipulacin, segn le interesa al actor, por lo que litiga, por lo que consume, por lo que recurre abogado,pt lo que condenado pag, as como en la estipulacin por dao que amenaza puede acontecer, que el que estipul ejercite la accin sucesivamente; porque da caucin por si algo all se arruinara, se rompiera, se cavara, se edificase. Supn, pues, que se causa el dao sucesivamente; no habr duda que se podr ejercitar sucesivamente la accin; porque si se ha de ejercitar la accin despus de estimado todo el dao, casi que no la ejercitar antes que haya transcurrido el trmino de la estipulacin, habindose dado la caucin en la estipulacin si dentro de l se hubiera causado el dao; lo que no es verdad. 19. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro Xlii. En la estipulacin, por la que el procurador da caucin de que el principal ratificar el negocio, se comprende lo que le importa al estipulante. Y el mismo derecho hay en cuanto ti todas las clusulas de dolo malo.
20. Uu'IANo; Disputas, libro 1. - No solamente en las acciones que el procurador intenta, sino tambin en las estipulaciones, que desea que seinterpongan, si las representa en lugar de acciones, debe l dar caucin de ratificacin. Por lo cual, si elprocurador interpusiera la estipulacin del duplo, debe dar caucin de ratificacin. Pero tambin si por el procurador se interpusiera estipulacin por dao que amenaza, debe el procurador dar caucin de ratificacin.

19. PAULUS libro XIII. ad Sabinum. - In atipulatione, qua procurator cavet, ratam rem dominum habiturum, id continetur, quod jutersit atipulatons. Idemque iuris est in clausulis omnibus de dolo malo. 20. ULPIANUS libro 1. Disputationum. - Non solum in actionibus, quas procurator intendit, verum n 5tiiuI&tjOflLbus quoque, quas interponi deiderat, si vice repraesentat (5) actionum, cayere eum de rato oportet. Quare si duplae stipulationeni procurator interponat, de rato cayere debet. Sed et si damni infecti stipulatio a procuratore interponatur, de rato debet procurator cayere.

21. IDEM libro 1. Opinionum. - Ne satisdatio ratam rem dominum habiturum exigatur in his, e procuquae nomine eius agereL, qui eum se fecias ratorem libello Principi dato profeasus est, prodesi. Quodsi iudioatum solvi satis ab co procuratore postuletur, necease caL, ut iuri manifesto pareatur.

21. EL MISMO; Opiniones, libro 1. - El que manifest que l se constituy procurador habiendo presentado libelo al Prncipe, logra que no se le exija fianza de que su principal ratificar la cosa en aquellos negocios que hiciese en nombre de l. Pero si ti este procurador se le pidiera fianza de pagar lo juzgado, es necesario que se obedezca al derecho conocido. 22. Juuo; Digesto, libro LVI. - Si el procurador hubire conrado sin la intervencin del juez una suma no debida, y el principal no tuviere por
(4) Segn ennusnda Dr.; .tIpu1sLion, el cddee J J. (5) vlcem prae5entant, VuLg.

22. Iuuus libro Lvi. Digestoruta. -Si sine iudice non debitam ?eeuniam exegerit procurator, et dominus ratam solutioneni non habuerit, sed
(1) domIno Titius, fieL (5) HaL; fodetur, Taur.

(3) sssIiia, inserte Viag. Tomo 111si

DIGESTO.LIBRO ILV: TfruLo

vm

eandem pecuniam petera .instituerit, 6deiussores tenentur, et condictio, qua procurator teneretur, si stipulatio interposita non fuisset, perimitur; quoties enim procuratori pecunia solvitur, et dominus eam solutionem ratam non habet, existimo d agi, ut condictio perimatur, et sola actio el, qui indebituni solvit, adversus procurMirem ex stipulatu eompetat. Hoc amplius praestant .fideiussores impensas, quae in iudioium factae fuissent. Quodsi 4ominus ratam habuisset, fldeiussores quidem liberantur, sed ab ipso domino eadem pecunia par condiotioneni peti potest.

1 Quodsi procurator debitam domino pecuniam sine indice exegieset, idem iuris est; hoc secus, quod, si dominus ratam rem habuisset, nuUa eius pecuniae repetitio futura est. 2.Quodsi procurator per iudicem non debitam pecuniam exegisset, die potest, sive ratum dominus habuisset, sive non habuisset, fideiussores non teneri, ve! quia nulla res esset, quam dorninus ratam habere posait, ve! quia nihil stipulato. ns interest, ratum haber; afficietur argo iniuria is, qni procuratori solvit; magia tamen est, nl, si dominus ratum non habuerit, fideivasores teneantur. 3.Quodsi debitam pecuniani procurator par iudicem, cui nihil mandatum fuenit (1), petierit, magia eat, ut in solidum fideiussorea tneantur, si dominus ratum non habueril. 4.Quum autem procurator reote petft, dominus perperam, non debet procurator praestare, nc iniuria iudicis dominus aliquid consequatur; nunquam enim propter iniuriani ludicis fideluasores obligantur; venus tamen eat, hoc casu fideiussores non nisi in impensas lilia teneri. 5.Maroellus: si dominus ratam rem non habuerit, sed lite mota rem amiserit, nihil praeter impendia in stipulatione (2) ratain rem (3) deducitur. 6.lulianus (4): si procuratoni eius, qui mortuus eral, sine iudiee soluta fuerint legata, stipulatio committetur, nisi heres ratum habuerit; utique si debita fuenint, tunc enim non dubie interest st!pulatoris, ratam solutionem ab herede haber, nc

bis eadem praestet.

7.-.Si in stipulationem ralam rcm haber bacte nus comprehensum fuerit, Luciuni Titium ratum habiturum, quum id aperte ageretur, ut heredia ceterorumque personae, ad quos ea res pertine-. ret, omilterentur, difficile aM existiman, doli clausulam oommitti. Sane quum por imprudentiam hae personae omittantur, actio ex doli clausula competit. 8.Si procurator iudicium da hereditate edideril, deinde dominus fundum ex ea hereditate petieril, atipulatio ratam ram habeni conimittetur, quia, si veros procurator fuisset, exceptio re iudicatae dominum summoveret. Plerumque autem stipulatio ratani rem haber! his casibus commit(1) procurator, cui iibIl iandatuin t'nsrit, par ludiesin petterlt, fiat. (1) 3tipulationem, Ha. VaLg.

ratificado el pago, sino que hubiere determinado pedir la misma cantidad, estn obligados los fiadores, y se extingue la condiccin por la que estara obligado el procurador, si no se hubiese interpuesto la estipulacin; porque siempre que se le paga un procurador una cantidad, y el principal no tiene por ratificado este pago, estimo que s hace que se extinga la condiccin, y que le competa, al que pag lo no debido, contra el procurador la sola accin de lo estipulado. Adems de esto, los fiadores pagan las costas que se hubiesen hecho para el juicio. Pero si el principal hubiese hecho la ratificacin, quedan libres ciertamente los fiadores, mas se le puede pedir al mismo principal por la condiocin la misma cantidad. 1.Pero si el procurador hubiese cobrado sin la intervencin del juez una cantidad debida su principal, se observa el mismo derecho; y al contrario, si el principal hubiese ratificado la cosa, no ha de haber repeticin alguna de este dinero. 2.Mas si el procurador hubiese cobrado 'Por medio del juez una cantidad no debida, sepuede decir, que ya si el principal lo hubiese ratificado, ya si no lo hubiese ratificado, no estn obligados los fiadores, 6 porque no habra ninguna cosa que el principal pudiera ratificar, 6 porque nada le importa al estipulante que sea ratificada; luego se le causar injuria al que pag al procurador; pero es ms cierto,que, si el principal no hubiere hecho la ratificacin, estn obligados los fiadores. 3.Pero si el procurador, quien nada qe le hubiere mandado, hubiere pedido por medio del juez una cantidad debida, es ms cierto que los fiadores estn obligados la totalidad, si el principal no lo hubiere ratificado. 4.Mas cuando el procurador pide bien, y mal su principal, no debe el procurador hacer prestacin, fin de que su principal no consiga algo por injusticia del juez; porque nunca se obligan los fiadores por causa de injusticia del juez; pero es ms cierto que en este caso los fiadores no estn obligados sino las costas del litigio. 5.Dice Marcelo: si el principal no hubiere ratificado el negocio, pero promovido litigio hubiere perdido la cosa, no se comprende en la estipulacin da ratificacin nada excepcin de los gastos. 6.Observa Juliano: si al procurador de uno, que habla muerto, se le hubieren pagado sin 1amtervencin del juez legados, tiene efecto la estipulacin, no ser que e! heredero lo hubiere ratificado; y esto ciertamente si hubieren sido debidos, porque en este caso le interesa sin duda al estipulante que el pago sea ratificado por el heredero, para no pagar dos veces la misma cosa. 7.Si en la estipulacin de que se ratificar el negocio se hubiere expresado solamente que Lucio Ticio lo ratificar, como claramente se hara esto para omitir la persona del heredero y las de los dems, quienes perteneciera el negocio, es difiell estimar que tenga efecto la clusula de dolo. Mas cuando por inadvertencia son omitidas estas personas, compete la accin por la clusula de dolo. 8.Si un procurador hubiere producido la accin de herencia, y despus su principal pidiere un fundo de esta herencia, tendr efecto la estipulacin de que se ratificar el nQgocio, porque, si hubiese sido verdadero procurador, la excepcin de cosa juzgada repelera su principal. Mas de ordi(3) haberl, Me,'tan at. Vu9. (4) Itililaus, omU.rla fiat. Vulg.

DIGESTO.LIBRO XLVI: 'TITULO VIII tetur, quibus, si 'yema procurator egisset, domino aut ipso jure, aut propter (1)exceptionem actio inutilis esset.

643

9.Qui patria nomine iniuriarum agit ob eam ren, quod fihius eius verberatus pulsatusve sit, in atipulatione cogendus est fui quoque personam comprehendere, praesertim -quum fieri poasit, ut pater ante decedat, quam scit,procuratorem suum egisse, et ita iniuriarum actio redeat ad fihium. 10.Sed et si nepoti injuria facta fuerit, et procurator avi propter hano cauaam iniuriarum aget, non solum fui, sed etiam nepotis persona comprehendenda erit lii stipulatione; quid enim prohibet, et patrem, et fihium, antequani scirent procuratorem egiase, decedere? Quo casu iniquum est, fideiussores non tener nepote iniuriarum agente.
23. IDEM libro V. ex Minicio. - Procurator, quum peteret pecuniam, satisdedit amplius non peti; post iudicium acceptum extitit, qui et ipse procuratonio nomine candem pecuniam peteret(2); quaesitum est, quum is, qui postea peteret (3), procurator non esset, et propter hoc exceptionibus procuratoriis exciudi poaset, num (4) fideinasores prioris procuratoris tenerentur. lulianus respondit venus est, non obligan fideiussores; nam in atipulatione cavetur, non petiturum eum, cuius de ea re actio, petitio, persecutio alt, et ratum habituros omnes, ad quos ea res pertinebit; hic autem, qui piocurator non est, neo actionem, neo petitionem habere intelligendus est. 24. AFRICANUS libro Y. Quaestconum. - Bonomm poaseasionem ab alio agnitam ratam haber oportere eo tempore, quo adhuc in ea causa siL, ut peti posait. Haque post ceritesimum diem rata (5) habeni nn potest. 1.An autem et si mortuus fuiset, qui pet&isset, ve] furere coeperii, ratum haberi possit, videamus; nam SI In universum perinde haber debet, ac si tunc, quum ratum habeat, per eum bonorum possessionem petat, frustra his casibus ratum habetur; sed illud consequens futurum, etiam si poeniteatillum petiisse, ratum haber non polse, quod utique siL absurdum. Rectius itaque dicitur, neutrarn eorum causam impedire ratihabitionem.

nario la estipulacin de que se ratificar el negocio tendr efecto en los casos en que, si hubiese ejercitado la accin un verdadero procurador, le seria intil su principal, 6 de derecho, 6 por virtud de la excepcin, la accin. 9.El que en nombre de un padre ejercita Ja accin de injurias por esto, porque su hijo haya sido azotado 6 golpeado, es obligado comprender en la estipulacin tambin la persona del hijo, principalmente porque podra suceder que el padre fallezca antes de saber que su procurador ejercito la accin, y de que este modo vuelva al hijo la accin de injurias. 10.Pero tambin si la injuria hubiere sido hecha un nieto, y el procurador del abuelo ejercitare por esta causa la accin de injurias, se habrn de comprender en la estipulacin no solamente la persona del hijo, sino tambin la del nieto; porque qu impide que el padre y el hijo fallezcan antes que sepan que el procurador ejercit la accin? En cuyo caso es injusto que los procuradores no estn obligados ejercitando el nieto la accin de injurias. 23. EL MISMO; Doctrina de Minicio, Libro V. Un-procurador, ah pedir cierta cantidad, di fianza de que ya no sera pedida; despus de aceptado el juicio hubo quien tambin titulo de procurador peda la misma cantidad; se pregunt, si, no siendo procurador el que la peda despus, y pudiendo ser por esto excluido con las excepciones procurato. rias, estaran obligados los fiadores del primer procurador. Juliano respondi es ms verdadero que no estn obligados los fiadores; porque en la estipulacin se da caucin de que no pedir aquel de quien respecto esta cosa es la accin, la peticin, la persecucin, y que ratificarn el negocio todos aquellos quienes esta cosa perteneciere; pero se ha de entender que ste, que no es procurador, no tiene ni accin, ni peticin.

24. AFaicio; Cuestiones, libro V.La posesin de los bienes aceptada por otro debe ser ratificada en tiempo en que todava se halle en situacin de que pueda ser pedida. Y as, no puede ser ratificada despus de los cien das. 1.Mas veamos si podr ser ratificada tambin sihubiese muerto, hubiere comenzado estar loco, elque la hubiese pedido; porque Si respecto todo debe ser considerado lo mismo que si por l pidiera la posesin de los bienes entonces cuando lo ratifica, en vano se ratifica en estos casos; pero habr de ser consiguiente, que, tambin si se arrepintiera el que la pidi, no se podra hacer la ratificacin, lo que ciertamente seria absurdo. As, pues, con ms razn se dice que ninguna de estas dos causas impide la ratificacin.
25. EL MISMO; Cuestiones, libro VI. - Un padre pidi, estando ausente su hija, la dote dada por l, di caucin de que ella ratificara el asunto; ella falleci antes de ratificarlo; dijo que no tena efecto la estipulacin, porque, aunque sea verdad que ella no lo ratific, nada le importa, sin embargo, al marido, que sea restituida la dote, porque tambin al padre le debe quedar 4 salvo la dote, muerta la hija. 1.Un procurador, habindole reclamado una deuda uno que poda quedar libre por el transcurso de! tiempo, di caucin de que su principal

habituram eam cavit; ea, priusquam ratum baberet, mortua est; negavit committi stipulationem, quia, etsi verum alt, ratum eam non habuisse, nihil Lamen inariti intersit, dotem restitui, quum patri etiam mortua filia salva case dos debeat.

a se datam absenta filia petiit (6), et ratam rem

25. IDEM Libro VI. Quaestionum. Pater dotem

1.Procurator, quum ab eo aes alienum excgerat, qui tempore liberaretur, ratam rem dominum habiturum cavit; deinde post tempus libarato
(1) per, Hal. Vulo. (1) repetsrst. Hal (s rspeterct, .Hai.

L) n, Vsig. Si Taw.; rstsm .1 cdice Fi. ) Ha&; pettt, el cdice F.

bTGETO.LTO XLVTT YFTULO 1

am debitore dominas ratam rem habet; posee debitorem agere cum procuratore existimavit, quum iam debitor liberatus sit; argumentum re, quod si nulla stipulatio interposita sit, condictio locum adversus procuratorem habitura sit; in locum autam condictionis interpon stipulationem.

ratificarla el negocio; luego, liberado ya el deudor despus de algn tiempo, el principal ratifica el negocio; estim, que poda el deudor ejercitar accin contra el procurador, porque ya el deudor haba quedado liberado; es prueba de esto, que si no se hubiera interpuesto ninguna estipulacin, habra de tener lugar contra el procurador la condiccin; pero que en lugar de la condiccin e interpone la estipulacin.

LIBER QUADRAGESIMUSBEPTIMUS
TIT. 1
DE PRIVA.TZS DELICTS

LIBRO CUADRAGSIMO SPTIMO


TITULO 1
DE LOS DELITOS PRIVADOS

1. UzriAins libro XLI. ad Sabinum. - Civjljg constitutio est, poenalibus actionibus heredes non tener, neo ceteros quidem suecessores. Ideirco neo furti convenir possunt. Sed quamvis furti actione non teneantur, attameri ad exhibendum actione tener eos oportet, si possideant, aut dolo fecerint, quominus possideant. Sed enim el vindicatione tenebuntur, re exhibita. Item condictio adveraus coa competil.
1.Heredem autem furti agere posee, aeque constat; exsecutio enim quorundam delictorum heredibus data est. ha et legis Aquiliae actionem heres habet. Sed iniuriarum actio heredi non compelit. 2.Non tantum in furti, verum in ceteris quoque actionibus, quae ex delictis oriantur, sive civiles sunt, sive honorariae, id placet, ut noxa caput sequatur.
2. IDEM libro XLIII. cuZ Sabinum. - Nunquam piura delieta concurrentia faciunt, ut ullius impu. nEtas detur; neque eniln delictum ob aliud delictum minuit pOeflam. l.Qui igitur hominem surripuit el oceidit, quia surripuit, furti, quia occidit, Aquilia tenetur, neque altera harum actionum alteram consumit.

Es regla de derecho civil, que no estn sujetos Ii las acciones penales los herederos, ni los dems sucesores. Y por lo tanto, ni por la accin de hurto pueden ser demandados. Pero aunque no estn obli'gados por la accin de hurto, es, sin embargo, conveniente que estn ellos obligads por la accin de exhibicin, si poseyeran, con dolo malo hubieren hecho d modo que no posean. Porque tambin estarnobligados por la reivindicacin, exhibida la cosa. Asimismo compete contra ellos la condiccin. 1.Pero igualmente es sabido que el heredero puede ejercitarla accin de hurto; porque los herederos se les concedi la persecucin de algunos delitos. As, al heredero tiene tambin la accin de la ley Aquilia. Pero no le compete al heredero la accin de injurias. 2.No solamente en la de hurto, sino tambin en las dems acciones, que nacen de los delitos, ya si son civiles, ya si honorarias, est determinado que la noxa siga al individuo. -Nunca muchos delitos concurrentes hacen que se d la impunidad de alguno; porque un delito no aminora la pena por causa de otro delito. 1.As, pues, el que hurto un esclavo, y lo mat, esta sujeto, porque lo hurt, la accin de hurto, y porque lo mat, , la de la ley Aquilia, y una de estas acciones no extingue la otra. 2.Lo mismo se ha de decir, si rob y mat; estar sujeto asi . la accin de bienes arrebatados con violencia, como . la de la ley Aquilia 3.Se pregunt, si, habiendo sido uno, por causa de hurto, reclamado por la condiocin, se podra, sin embargo, ejercitar la accin de la ley AquilEa. Y escribi Pomponio, que se poda ejercitar, porque de un valor es la accin de la ley Aquilia, y de otro la condiccin por causa de hurto; porque fa de la ley AquElla comprende la estimacin del mayor valor que en aquel ao tuvo la cosa, pero la condiccin por causa de hurto no retrocede ms all del tiempo en que se debe aceptar el Juicio. Pero si fuera un esclavo el que cometi estos delitos,

1,

ULPiANO;

Comenfririos 4 Sabino, libro XLI.

2. Ei. MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro XLIII.

2.Idem dice ndum, Si rapuit et oecidit; nam et vi bonorum raptorum, et Aquilia tenebitur. 3.Quaesitum (1) est, si condictus fuerit ex causa furtiva, en nihilominus lege Aquilia agiosp sit. EL scripsit Pomponius, agi posee, quia alterius aestimationis est legis Aquiliae actio, alterius condictio ex causa furtiva; namque Aquilia eam aestimationem complectitur, quanti eo anno plurimi fuit, condictio autem ex causa furtiva non egreditur retrorsum iudieii accipiendi tempus. Sed si serviis sil, qui hace adinisit, quacunque actione noxae fuerit deditus, perenita est altera actio.

4.Item (2) si quis surreptum flagello cecide(1) Hal. VuLg.ponen aqu el g 1. que dice: Item el quli aurreptum tanebitu.
-

cualquiera que haya sido la accin por la que hubiere sido dado en noxa, se extingui la otra accin. 4.Asimismo, si alguno hubiere golpeado con
(1) IT4aN la nota anterior.

DIGBTO. - LIMO XLV!!:

rFruLo n

645

nt, duabus aetionlbus tenetur, furti, et iniuriarum; et si forte huno eundem occiderit, tribus actionibus tenebtur. 5.---Jtem si quis ancillam alienam surripuit, et flagitaverit (1), utraque actione tenebitur; nam et servi corrupti agi poterit, et furti. 6.Item si quia servum vulneravit,quem surripuerat, aeque duae actiones locum babebunt, Aquiliae, et furti.
8. IDEM libro II. de o/ftcio ProconuUs..Si quia actionem, quae ex maleficiis oritur, velit exsequi, si quidem pecuniariter (2) agere velit, ad ius ordinarium remittendus erit, nec cogendus cnt in crimen subsenibere; enim vero si extra ordinem cius re poenam exerceri velit, tuno subseribere euni in crimen oportebit.

un ltigo un esclavo hurtado, estiujeto dos acciones, la de hurto, y la de injurias; y si acaso lo hubiere matado, estar sujeto tres acciones. 5.Igualmente, si alguno hurt la esclava d otro, y la hubiere estuprado, estar obligado por .dos acciones; porque se podr ejercitar as la accin de esclavo corrompido, como la de hurto. 6.Tambin si alguno hiri al esclavo, que l habla hurtado, tendrn igualmente lugar dos acciones, la de la ley Aquilia, y la de hurto. Si alguno quisiera ejercitar la accin que nace de los delitos, habr de ser remitido al derecho ordj. nario, si quisiera, ejercitarla accin por el inters pecuniario, y no ha de ser obligado subscribir la acusacin criminal; pero si quisiera reclamar ex traordinariamente la pena de la cosa, entonces de ber sbscribir la acusacin criminal. TTULO II
DE LOS HURTOS

3. EL MISMO;

Del cargo de Proconsul, libro Ir.

TIT. II
DE FURTIS

(C/.Cod. VI. 2.1


1. PAULUS libro XXXIX. ad Edicluin. - Fui tum a furvo, id est nigro, dictum Labeo ait, quod clam et obscuro fiat, et plerumque u octe; ve a fraude, uL Sabinus ait; val a ferendo et auferendo; vel a Graeco sermone, qui (3) rpapas appellant fures; imo et Graeci Togmev [a feren4o] Vapas dixerunt. 1. PAULO;

E Vdasa Cd. VI. 2.1

1.Inde sola oogita.tio furti faciendi non facit furem. 2.Sic is, qui depositum abnegat, non statim etiam furti tenetur, sed ita, si (4) intercipiendi causa occultaverit. 3.Furtum PA contrectatio re (5) fraudulosa, lucri faciendi gratia, ve ipsius re, vel etiam usus eius possessionisve; quod lege natural prohibitum est admittere.

Dice Labeon, que se dijo hurto defurco, esto es, negro, porque se hace clandestinamente y en la obscuridad, y las ms de las veces de noche; de fraude, como dice Sabino; deferen4o [llevar] y aaferendo [quitar]; de la lengua de Ina griegos, que llaman &pv. los ladrones [jures]; pues tambin los griegos dijeron de llevar, [&, 1.De aqu que la sola intencin de cometer hurto no hace ladrn uno. 2.Y as, el que niega un depsito, no est desde luego sujeto tambin la accin de hurto, sino si lo ocultare para quitarlo. &.Hurto es el apoderamiento fraudulento' de una cosa, para realizar lucro, ya sea de la misma cosa, ya tambin de su uso posesin; lo que por ley natural est prohibido hacer. Hay dos gneros de hurtos: manifiesto, y no manifiesto.
2. GATo;

Comentarios al Edicto, libro XXXIX.

2. Gi.xus libro XIII. ad Edictum. - Furtorum genera duo sunt manifestum, et nec manifcstum.
3. ULPiANUS libro XLI. ad Sabtnum. - Fur caL manifestus, quem Graeci &r.'.o,dp appellant, hoc est eum, qui deprehenditur cum furto.

Comentarios al Edicto, libro Xlii. -

1.EL parvi refert, aquo deprehendatur, utrum ab eo, cuius res fuit, an ab alio. 2.Sed utrum ita demum 1 ur sit man ifestus, si 'n faciendo (8) deprehendatur, Sn vero et si alcubi (7) fuerit deprebensus? Et magia est, uL et lulianus seripait, etsi non ibi deprebendatur, ubi furtum fecit, attamen case furem manifestum, si eum re furtiva fuerit apprehensus, privaquam co boj reni pertulerit, quo destiaverat. 4. PAULUs libro IX. ad Sabinum.Quo destinaverit quia auferre (8), sic accipieudum est, quo deatinaverit co die manere cum eo furto.
(1) ilagellaverit Vulg.

8. ULP1s.rio; Comeniarios 4 Sabino, libro XLI. Es ladrn manifiesto aquel quien los griegos llaman in' roqp, esto es, el que ea sorprendido con el hurto. 1.Y poco importa por quin sea sorprendido, si por aquel de quien era la cosa, por otro. 2.Pero ser manifiesto el ladrn solamente si fuera sorprendido al hacer el hurto, tambin si hubiere sido sorprendido en otra parte? Y es ms cierto, como tambin escribi Juliano, que aunque no sea sorprendido donde hizo el hurto, sea, sin embargo, ladrn manifiesto, si hubiere sido cogido con la cosa hurtada, antes que hubiere llevado Ja cosa adonde la habla destinado. 4. P.tui.o; Comentarios 4 Sabino, libro II. Adonde uno haba determinado llevar la cosa se ha de entendera as, adonde hubiere determinado permanecer aquel da con, el hurto.
(6) Taur. segn a escritura original; forte, inserta a correccin del cdice Fi., Br. (7) Taw'.s.gzin correccin del cdice FI.; alicul, a escritura original. Br.. (8) deferre, Vuig.

pecuntarle, ial. (5) quod, fmi.

rr.coidn del cdice FI., Dr. (5) rol, omtela HaZ.

) Taur. segn La escritura original; I, inserta La co.

646

DTGB8TO.LTBkO XLVfl: rfTVLO ir

5. ULPUNUS libro XLI. ad Sabinum. - Sive igitur in publico, sive in privato deprehendatur, antequam ad locum destinatum rem perferret, in ea causa est, ut fur manifestus sit, si cum re furtiva deprehendatur; et ita Cassius scripsit. 1.Sed si pertuilit, quo destinavit, tametai deprehendatur curn re furtiva, non est manifestus fur;
6. PAULUS libro IX. ad Sabinum. - quamvis enim saepe furtum con trectando fiat, tamen initio, id est faciendi furti tempore, constituere visum est, manifestus, neo no fur esset.

5. Ui.piwo; Comen/xwioa 4 Sabino, libro XLI. 'As, pues, ora haya sido sorprendido en lugar pbhco, ora en privado, antes que lleve la cosa al lugar

destinado, est en el caso de que sea ladrn manifiesto, si fuera sorprendido con la cosa hurtada; y as lo escribi Cassio. 1,Pero si la llev adonde la haba destinado, aunque sea sorprendido con la cosa hurtada, no es ladrn manifiesto;

6. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro 11.porque aunque teniendo en manos la cosa se corneta repetidas veces hurto, se consider, sin embargo, que se deba determinar con relacin al principio, esto es, al tiempo de hacer el hurto, si seria ladrn manifiesto, no manifiesto.

7. ULPINUS libro XLI. ad Sabinum.Si quis in servitute furtum fecerit, et manumissus derehendatur, an fue manifestus sit, videarnus; et att Pomponius libro nono decirno ex Sabino, non posse eum manifesti convenir, quia origo furti in servitute facti non fuit manifesti. 1.Ibidem Pomponius eleganter scripsit, deprehensione fien manifestum furem. Ceterum si, quurn tibi furtum.facerem de domo tus, abseondisti te, no te occidam, etiamsi vidisti furtum flor, attamen non est manifestum. 2.Sed Celsus deprehensioni hoe etiam adiicit, si, quum vidisges eum surripientem, et ad compreFiendendum eum aclurrisses, abiecto furto effugit, furem manifestum esse. 3.Parvique referre putat, dominus, an vidnus, an quilibet transiena apprehendat. Nec manifestum furtum quid Bit, apparet; nam quod manifestum non est, hoc scilicet nec manife-. stum est.

Si alguno hubiere hecho un hurto estando en esclavitud, y fuera descubierto estando manumitido, veamos si seria ladrn manifiesto; y dice Pompoojo en el libro dcimo noveno de Sabino, que ste no puede ser demandado con la accin de hurto manifiesto, porque el origen del hurto cometido estando en esclavitud no fu de hurto manifiesto. 1.All mismo escribi discretamente Pomponio, que por el descubrimiento se hace manifiesto el ladrn. Pero si al hacerte yo un hurto en tu casa te escondiste para que yo no te matara, aunque hayasvisto cometer el hurto, ste, sin embargo, no es manifiesto. 2.Pero Celso aade esto al descubrimiento, que si cuando hubieres visto al que hurtaba, y hubieses corrido para cogerlo, l huyo .arrojando lo hurtado, el ladrn es manifiesto: 3.Y opina que poco importa que lo prenda el dueo, un vecino, cualquier transeunte. 8. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, libro XIII. - Se echa de ver cul sea el hurto no manifiesto; porque el que no es manifiesto es por cierto no manifiesto, Al que tiene la accin de hurto no le puede nacer ya otra accin de hurto por el continuado apoderamiento del ladrn, ni ciertamente por lo que la cosa hurtada hubiese aumentado despus. 1.Pero si yo la hubiese reivindicado del ladrn, me quedar la condiecin; mas se puede decir que en el ministerio del juez, que conoce de la propiedad, se comprende que no mande que sea restituida de otra suerte, sino si el demandante remitiesu la condiccin; pero si, condenado antes el reo por virtud de la condiccin, hubiere pagado la estimacin del litigio, que absuelva de todos modos al reo, , lo que parece mejor, si el demandante estuviese dispuesto fi restituir la estimacin, y fi l no le fuese restituido el esclavo, que el poseedor sea condenado fi favor de l fi cuanto hubiese jurado para el litigio. -Tiene la accin de hurto aquel quien le import que no se hurtase.
11. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro IX. Tiene la accin de hurto aquel fi quien le interesa, si le interesa por causa honesta.

7. Ur.uo; Comentarios 4 Sabino, libro XLI. -

S. Guvs libro XIII. ad Edictum procinciale.

9. Poxpourus libro VI. cid Sczbinum.. Ei, qui farti actionem habet, assidua conireetatione furia non magia furti actio nasci potest, no in id quidem, in quod crevisset (1) postea res surrepta.
1.Sed si eam a fure vindicassem, condictio niihi manebit; sed potest dici, officio judicis, qui de proprietate cognoscit, contineri, ut non aliter u beat restitui, quam si condictionem petitor remitteret; quodsi ex condictione ante damnatus reus litis aestimationeni sustulerit, ut aut omnimodo absolvat reum, aut, quod magis placet, si paratus esset petitor aestimationem restituere, ncc restitueretur (2) el horno, quanti in litem iurasset, damnaretur el possessor.

9. Posuor.uo; Comentarios 4 Sabino, libro VI. -

ULPIANUS libro XXIX. cid Sabinum.Cuius 10. interfuit non surripi, is actionem furti babet.

10. Ur.i'irgo; Comentarios Sabino, libro XXIX.

cuius interest, furti habet actionem, si honesta causa interest.


(i) adrvt*set, Ial.; devIust, ogros. () Ial. Vu4g.; ?eititustsr, l eddice A.

11. PAULUS

libro IX. -ad Sabinum.Tum i

(3),

(1) QuIa Imiso por Tum 1., Ha)..

DIaH8T0.LIBRO XLVII: TITULO II 12. ULP1ANUS libro XXIX. d Sabinum.Itaque fullo, qui curanda, polienda vestimenta accepit, semper agit,praestare enim custodiam debet; aj autem solvendo non esta ad dominum actio redit; nam qui non habet, quod perdat (1), eius periculo nihil est. 1.Sed furti actio malae fidei possessori non datur, quamvis interest eius, rem non surripi, quippe quum res periculo eius sit. Sed nemo de improbitate sua conaequitur actionem; et ideo soli bonae fidei possensori, non etiam malae fidel furti actio datur. 2.Sed et si res pignori data iit, creditori quoque damus furti actionom, quamvia in bonis eiva res non sit. Quin imo non solum adversus extraneum dabimus, verum et contra ipsum quoque. dominum furti actionem; et ita lulianus scripsit. Necnon et poi domino dan place(, et sic fit, ut non teneatur furti, et agat; ideo autem datur utrique, quiautriusque intereat. Sed utrum sernper creditorio interest, an ita demum, si debitor solvendo non est? Et putat Pomponius, semper eius interesse pignus habere; quod et Papinianus libro duodecimo Quaestionum probat; et venus est, ubique videri creditoris interease; el ita et lulianus saepissime scripsit.

64'

12. UJ.puNo; Comentarios Sabino, libro XIII. Y as, el lavandero que recibi vestidos para cuidarlosy la-varios, ejercita siempre la accin, porque debe responder de la custodia; mas si no es solvente, la accin vuelve al dueo; porque el que no tieneque perder, no tiene nada su riesgo. 1.Pero la accin de hurto no se le da un poseedor de mala fe, aunque le interese que no sea substrada la cosa, porque ciertamente la cosa est su riesgo. Mas nadie consigue accin por SU improbidad; y por esto la accin de hurto se le da solamente al poseedor de buena fe, no tambin a. de mala fe. 2.Mas aun si la cosa hubiera sido dada en prenda le damos tambin al acreedor la accin de hurto, aunque la cosa no haya estado en sus bienes. Y daremos la accin de hurto no solamente contra un extrao, sino tambin contra el mismo dueo; y as lo escribi Juliano. Y est determinado que se le d tambin al mismo dueo, y de este modo se hace que no est sujeto la accin de hurto, y que la ejercite; mas se les da ambos, porque ambos les interesa. Pero ,Ie interesa siempre al acreedor, 6 solamente si el deudor no es solvente? Y opina Pomponio, que siempre le interesa tener la prenda; lo que aprueba tambin Papiniano en el libro duodcimo de las Cuestiones; y es ms verdadero que se considera que siempre le interesa al acreedor; y as lo escribi tambin muchsimas veces Juliano. 18. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro V. Aquel, quien por virtud de lo . estipulado se le debe una cosa, no tiene La accin de hurto, si aquella hubiera sido substrada, cuando en el deudor hubiese consistido no darla. 14. ULPIkwo; Comentarios 4 Sabino, libro XXII. Escribi Celso, que el que compr no tiene, si no se le entreg la cosa, la accin de hurto, sino que esta accin es todava del vendedor. Pero convendr ciertamente que ste le ceda al comprador la accin de hurto, la condiccin y la reivindicacin; y si en virtud de estas acciones hubiere conseguido alguna cosa, convendr que l se la entregue al comprador; cuya opinin es verdadera, y as lo dice tambin Juliano. Y ciertamente que el riesgo de la cosa le corresponde al comprador, con tal que el comprador responda de la custodia antes de la entrega. 1--Mas de tal modo no tiene el comprador antes de la entrega la accin de hurto, que se pregunt, si, substrayendo el mismo comprador la cosa, estara sujeto la accin de hurto. Y escribe Juliano en el libro vigsimo tercero del Digesto: si el comprador hubiere substrado, pagado el precio, la cosa, de cuya custodia deba responder el vendedor, no est sujeto ti la accin de hurto; mas si antes de pagar el dinero hubiere substrado la cosa, est sujeto ti la accin de hurto, lo mismo que si hubiese substrado una prenda. 2.Adems tienen la accin de hurto los colonos, aunque no sean dueos, porque les interesa. 3.Mas veamos si tendr la accin de hurto aquel en cuyo poder- fu depositada una cosa. Y como responde solamente del dolo, con razn est determinado que no tiene. l la accin de hurtoporque qu le importa, si estuviera exento de dolo? Pero si obr con dolo, ya ciertamente es de el riesgo, ms no debe adquirir por su propii dolo la accin de hurto.
escritura original, Br.

13. PAIILUS libro Y. ad Sabinum. - la, cui ex atipulatu res debetur, furti actionem non habet, si ea surrupta sit, quum por debitorem stetisset, quominus eam daret. 14. Utwus libro XXIX. ad $abinurn.Eum, qui emit, si non tradita est el res, furti actionom non habere, sed adhuc venditoris case hanc actionem, Celsus seripait. Mandare eum plane oportebit omtori furti actionem, et oondictionern, et vindicationem; et si quid ex tija actionibus fuerit consecutus, id praestare eum cmtori oportebit; quae sententia vera est, et ita et lulianus. E. sane periculum re ad emtorem rertinet, dummodo oustodiam venditor ante traditionem praestet. 1.Adeo autem emtor ante traditionem furti non habet actionem, uL sit quaesitum, an ipse surrlpiendoi rem emtor furti teneatur. Et lulianus libro vicesimo tertio (2) Digestorum soribit: si emtor rem, cuius custodiam 'venditorem praestare oportebat, soluto pretio surripuerit, furti actione non tenetur; plane si, antequam pecuniam solveret (3), rem subtraxerit, furti atione tener, perinde ac si pignus subtraxisset. 2.Pi-actores habent furti actionem colon, quainvis domini non sint, quia interest eorum. 3.la auteni, apud quem res deposita est, videamus, an habeat furti actioneni. El quum dolum duntaxat praestet, merito plcet, 'non habere eum fui-ti actionem; quid enim eius interest, si dolo carcatT Quodsi dolo fecit, iam quidem periculuni ipsius est, sed non debel ex dolo suo furti quaerere actionem.
(fl rsddst, Vulg. (5 viceuno uscundo, Ha.

(3) Trtrw. seg4n la ccrreooida S.L cdice Fi.; solverM, a

DwaaTO.LxBU.O XLVII- TfrULO

4.lulianus iuoque libro vicosimo secundo (1) Digestorum acribit: quia in omnium furum persona constitutuni est, ne eius re nomine furti agere poasint, cuius ipsi fures sunt, non habebit furti actionem ja, apud quem res deposita est, quamvis periculo eius esse res coeperit, qui (2) eam contrectavjt. 5.Papinianus tractat: si duos servos ob decem aureos pignori acceperim, et alter surripiatur, quum altar quoque, qui alt retentus, non minoris decem valeret, utrum usque ad quinque tantum habeam furti actionem, quia in alio babeo salvos quinque, an vero, quia mozi potest, die debeat in decern fore actionem, etianisi magrii pretii siL iB, qui retinetur. Et ita (3) putat; non enini respicere debemus pignus, quod surreptum non est, sed id, quod subtractum est. 6.Idem acribit, si, quum mili decem deberentur, servus pignori datus subtractus sit, si soLione furti consecutus fuero decem, non competere mihi furti actionein, si iterum surripiatur, quia desiit mea interesse, quum semel sim 000SeCutLis. Hon ita, si sine culpa mea surripiatur; nam si culpa mea, quia interest, co, quod teneor pignoraticia actione, agere potero; quodsi culpa abest, sine dubio domino competere actio videtur, quae creditori non competit; quam sententiam Pomponius quoque libro decirno ad Sabinum (4) probat.

7.Idem dicunt (5), et si duo servi surrepti sint simul, competere utriusque nomine furti actionern creditori; sed non in totum, sed pro qua parte, in 8inulos diviso eo, quod el (6) debetur, eius intercst; separatim autern duobus surreptis, si unius nomine solidum consecutus sit (7), alterius nihil Cuflsequetur. 8.Item Ponipoius libro decimo ex Sabino (8) seripait, si la, cui comniodavi, dolo fecerit circa rem commodatam, agere eum furti non posee. 9.Idem Pomponius probat et in eo, qui rem mandato alicuius accepit perferendam. 10.An pater, cuius filio commodata res ca, furti actioneni habeaf, quaeritur, et lulianus alt, patrem hoc nomine agere non posee, quia custodiam praestare non ifebeat, sicuti, inquit, is, qui qui pro eo, cul commnodata res est, fldeiussit, non habet furti actionem. Neque enim, inquit, lB, cuiuscunque intererit, rem non perire, habet furti soLionem, sed qui ob eamn rem tenetur, quod ea res culpa eius perierit; quam sententiam Celsus quoque libro duodecimo Digestoruni probat. 11.Is, qui precario servum (9) rogaverat, surrepto eo potest quaeri, su habeat furti actionem. Et quumn non est contra eum civilis actio, simile donato precarium est, ideoque et interdtcLumnecessarjum visum caL, non habebit furti actionem. Plane post interdictum redditum puto

4.Tambin escribe Juliano en el libro vigsimo segundo del Digesto: como respecto la persona de todos los ladrones se estableci que no puedan ejercitar la accin de hurto por razn de la cosa de que ellos mismos son ladrones, no tendr la accin de hurto aquel en cuyo poder fu depositada una cosa, aunque la cosa hubiere comenzado esLar riesgo del que se apoder de ella. 5.Examina Papiniano esta cuestin si, habiendo yo recibido dos esclavos en prenda por diez ureos, r siendo substrado uno, no valiendo el otro, ue hubiera sido retenido, menos de diez, tendr la accin de hurto solamente hasta cinco, porque en el otro tengo salvo cinco, si, porque puede morir, se deber decir que la accin habr de ser por los diez, aunque sea de grande precio el que es retenidg. Y sai lo cree; porque no debemos mirar la prenda que no fu hurtada, sino ala que fu hurtada. 6.Escribe el mismo, que si, debindoseme diez, hubiera sido substrado el esclavo dado en prenda, si con la accin de hurto hubiere yo conseguido los diez, no me compete la accin de hurto, si otra vez fuera substrado, porque dej de interesarme, habiendo ya una vez conseguido yo lo mo. Esto as, si fuera substrado sin culpa mis; porque si por mi culpa, como quiera que hay inters porque estoy sujeto la accin pignoratieia podr ejercitar la accin; pero si no hay culpa, se considera que sin duda le compete al dueo la accin, que no le compete al acreedor; cuya opinin aprueba tambin Pomponio en el libro dcimo de los Comentarios Sabino. 7.Dicen los mismos, que tambin si dos esclavos hubieran sido substrados al mismo tiempo, le compete al acreedor la accin de hurto por razn de ambos; pero no por la totalidad, sino por la parte que le interesa,, dividido entre cada uno lo que se le debe; mas habiendo sido substrados los dos separadamente, silo hubiera conseguido todo por razn de uno solo, no conseguir nada por la del otro. 8.Asimismo escribi Pomponio en el libro dcimo de Sabino, que si aquel quien le di una cosa en comodato hubiere obrado con dolo respecto la cosa dada en comodato, no puede l ejercitar la accin de hurto. 9.Lo mismo aprueba Pomponio tambin respecto al que recibi por mandato de uno una cosa para llevarla otros. 10Se pregunta, si tendr la accin de hurte el padre, fi cuyo hijo se le di en comodato una cosa; y dice Juliano, que el padre no puede ejercitar accin por tal motivo, porque no debe responder de la custodia, as como, dice, no tiene la accin de hurto el que sali fiador por aquel quien se le di en comodato la cosa. Porque, dice, aquel . quien le interesara que la cosa no perezca no tiene la accin de hurto, sino elque por causa de esta cosa est obligado, porque la cosa hubiere perecido por su culpa; cuya opinin aprueba tambin Celso en el libro duodcimo del Digesto. 11.Se puede preguntar, si tendr la accin de hurto el que en precario haba rogado un esclavo, habiendo sido ste substrado. Y como no hay, contra l la accin civil, porque el precario es semejante una donacin, y por ello se consider necesario tamLin el interdicto, no tendr la .ac-

t4) ex Sabino, # (5) dlci$, Valg.

(3)

Vutg. (2) quIa, (al. Vulg.


(1)

Pomnponi,,, insera Vmdg.

(6) sIs, Ial. Vulg. (7) Mt, considrase as sdoa por antiguos copistas. (8) ad Ssblnum, Vidg. (9) Ial. Vult,.; Servo, st cdice FI.

DIGBSTO.LIBBO XLYfl TfrULO It

649

eum etiam oulpam praestare, et ideo et fui Li agere Poseo. 12.Quodsi conduxeritqui8, habebitfurti actionem, si modo culpa eius surrepta sit res. 13.Si fihiusfamiliaa surreptus sit (1), patrem haber furt& actionem, palam eet. 14.Si res commodata est, et is, cui commodata eat, decessorit, quamvis hereditati furtum tieri noh posait, et ideo nec horas eius, cui commodata est, poasit agora, lamen commodator poterit furti agora. Idemque et in re pignorata vel in re beata; licet enim hereditati furti acto non acquiratur, tameo al, cuina interest, acquiritur.

15.Non solum autein in re commodata competil ci, cui commodata est, furti actio, sed etiam in ea, quae ex ea agnata (2) est, quia et huius custodia ad eum pertinet; nam et si servum tibi eommodavero, el veatis eius nomine furti ages, quamvis vestem, qua (3) vestitus esi, tibi non commodaverim. Item si jumenta tibi commodavero, quorum sequela eraL equuleus (4), puto competere furti actionem etiam eius nomine, quarnvis ipse non sil commodatus.

16 Qualis ergo furti actio detur el, cui res commodata est, quaesitum est. Et puto omnibus, quorum pericubo res alienae sunt, vebuti commodati, item locati pignorisve accepti, si hae surreptae sint, omnibus furti actiones competere; con dicho auteni ej demum competit, qui dominium habet. 17.Si epistola, quam ego tibi miel, intercepta siL, quis furti actionem habeatt Et primum quaerendum est, cuius siL epistola, utrum eius, qui misit, an ius, ad quem misia est. Etsi quidem dad servo aiim, statim psi quaesita est, cui misi, si vero procuratori, aeque, quia per liberam personam possessio quaeri potest, ipsius facta est, maxime si elus interfuit sam habere; quodsi ita misi epistolam, UI mibi remittatur, dominium meum nianet, quia aiim nolui amittere vel transferre dominium. Quis ergo furti aget? Is, cuius interfuit eam noiI surripi,id est, ad cuius utilitatem pertinebant ea, quse acripta sunt. El ideo quaeri potest, an etiam is, cui data est perferenda, furti agora poasit. Et si custodia eius ad eum pertineat, potest. Sed el si interfuit eius epistolam reddere, furti habebit actionem; finge eam epistolam fuisge, quae continebat, ut ei quid redderetur, fieretve, potest habere furti actionem, val si custodiam eius re recepit, vel mercedem perferendae accepit (5); et ant in -huno casum similis causa eius el cauponis, aut magistri navis; nam bis damus furti actionem, si sint solvendo, quoniam periculum rerum ad eos pertiet.

l) Esto es, furtiim psssu Bit; Si fiuiofsmflles surreptum sit, corjetw.a Godofr. 1) iiits, Vulg. (U) fiat.; quam, el cdice Fi.

cin de hurto. Mas despus de haber sido dado el interdicto opino que l responde tambin de la culpa, y que por lo tanto puede ejercitar tambin la accin de hurto. 12. Peros alguno hubiere tomado en arrendamiento alguna cosa, tendr Ja accin de hurto, si por su culpa hubiera sido substrada la cosa. 13.Si se hubiera subatraldo un hijo de familia, es evidente que tiene su padre la accin de burlo. 14.---Si se dj una cosa en comodato, y hubiere fallecido aquel quien fu dada en comodato, aunque no se le pueda hacer hurto una herencia, y por ello no pueda ejercitar la accin el heredero de aquel . quien la cosa fu dada en comodato, podr, sin embargo, ejercitar la accin de hurto el comodante. Y lo mismo es tambin tratndose de cosa dada en prenda 6 en arrendamiento; porque aunque no se adquiera para la herencia la accin de hurto, se adquiere, sin embargo, para otro quien le interesa. 15.Mas aquel it quien le fu dada en comodato le compete la accin de hurto no solamente sobre la cosa dada en comodato, sino tambin sobre la que de ella naci, porque it l le pertenece tambin la custodia de sta; pues tambin si yo te hubiere dado en comodaLu un esclavo, ejercitars la accin de hurto tambin por razn de su vestido, aunque yo no te hubiere dado en comodato el vestido con que est vestido. Asimismo, si yo te hubiere dado en comodato caballeras, de las que fuera secuela un potro, opino que compete la accin de hurto tambin por razn de ste, aunque ste no haya sido dado en comodato. 16.Se pregunt, qu accin de hurto se le dar it aquel it quien fu dada una cosa en comodato. Y opino que it todos aquellos it cuyo riesgo estn cosas ajenas, 6 por comodato, tambin por locacin, 6 por prenda recibida, les competen para todas las acciones de hurto, si ellas hubieran sido substradas; pero la condiecin le compete solamente al que tiene el dominio. 17. Si hubiera sido interceptada Ja carta que yo te envi quin tendr la accin de hurto? Y primeramente se ha de averiguar de quin sea la carta, si del que la envi, 6 de aquel it quien fu enviada. Y si verdaderamente se la d al esclavo de ste, fu adquirida inmediatamente para el mismo it quien la envi, y si it su procurador, se hizo igualmente del mismo, porque se puede adquirir la, posesin por medio de una persona libre, principalmen te si le interes tenerla; pero si envi la epstola para que me fuese remitida, permanece siendo mo el dominio, porque no quise perder transferir su dominio. Luego quin ejercitar la accin de hurto? Aquel it quien le interes que no fuera substralda, esto es, aquel it cuya utilidad co. rrespondan las cosas que se escribieron. Y por esto se puede preguntar, si podr ejercitar la accin de hurto tambin aquel it quien fu dada para llevarla. Y puede, si su custodia le perteneca. Mas si tambin le interes devolver la carta, tendr la accin de hurto; supn que fu una carta que contenta que it l se le devolviese, 6 se le hiciera, algu. na cosa, 6 si recibi encargo de su custodia,. si percibi retribucin por llevarla; y en este caso sern semejantes su condicin y la del mesonero, la del patrn de una nave; pues it stos lea damos In accin de hurto, si fueran solventes, porque ellos les corresponde el riesgo de las cosas.
(4) HaZ.; esuleos, .1 cdice Fi.; vsi pnih's, mihi et HbI, ,iserta Vulg. (6) Ha.; scelplI, el cdice Fi.

Toiio fIst

650

DIGIO.L1BRO XLVU: TfTTJIhO Ix

15. PULUS libro Y. ad Sabnum. - Greditoris, Culus pignus surreptum est, -non crdito tenue intereet, sed omnimodo in solidum furti agere potest; sed et pignoraticia actione id, quod debituni oxeedit, debitori praeatabit. -

l.Dominus, qui rem surripuit, in qua ususfructus alienus est, furti usufructuario tenetur.
rem surripiai, non teneri furti placuiese, Pompo-

2.Sed eum, qui tibi commodaverit, si eam

nius acripait, quoniani nihil tua interesset, uLpote (1) quum neo commodati tenearis; ergo si ob aliquas impensas, quas in rem commodatam fecisti, retentionem eius habueris, etiam cum ipso domino, si eam surripiat, habebis furti actionem, quia eo casu quasi pignoris loco (2) ea res fuit.

acreedor, cuya prenda fu substrada, no le interesa basta el importe de su crdito, sino que en todos casos puede ejercitar la accin de hurto por la Lotolidad; mas tambin le entregar al deudor por la accin pignoraticia lo que excede de la deuda. 1.El dueo, que substrajo la cosa, sobre la cual es de otro el usufructo, est obligado al usufructuario por la accin de hurto. 2.Pero escribi Pomponio, que se determin que no estuviera sujeto la accin de hurto el que te hubiere dado en comodato una cosa, si la substrajera, porque nada te interesara, puesto que no estaras obligado ni por la accin de comodato; luego si tuvieres derecho para retenerla por causa de algunos gastos, que hiciste para la cosa dada en comodato, tendrs la accin de hurto tambin contra su mismo dueo, si la substrajera, porque en este caso estuvo la cosa as como en lugar de prenda. - Para que el padre no pueda ejercitar la accin de hurto contra el hijo de familia no sirve de impedimento una disposicin del derecho, sino la naturaleza de la cosa, porque nosotros no podemos ejercitar accin contra los que tenemos bajo nuestra potestad, no de otra suerte que contra nosotros mismos. 17. tJLpi.axo; Comentarios Sabino, libro 11111. - Ciertamente que nuestros eeclav is hijos nos hacen hurto, pero ellos no estn sujetos la accin de hurto; porque el que puede tomar determinacin contra el ladrn, no tiene necesidad de litigar contra el ladrn; y por esto no se le di por los antiguos accin. 1.Por lo cual se pregunt, si, habiendo sido enajenado manumitido, estar sujeto la accinde hurto. Y est determinado, que no est sujeto; porque no puede nacer contra este ladrn la accin que no naci al principio. Pero si manumitido se apoder de la cosa, se habr de decir que est l sujeto la accin do hurto,porque l hurt al presente. 2.Pero cuando el esclavo que compr, y que me fu entregado, fuera devuelto por mi, no est en el caso de que sea considerado lo mismo que si nunca hubiese sido mo; sino que lo fu, y dej de serlo; y por esto dice Sabino, que si l hizo un hurto, est en el caso de por razn de este hurto no pueda ejercitar accin el que hizo la devolucin del esclavo; pero aunque no pueda, debe, sin embargo, tenerse cuenta de lo que hizo cuando hubiere comenzado ser devuelto; y esto se contiene en la accin redhibitoria. 3.Se pregunt, si habindole hecho un hurto su seor el esclavo estando fugitivo, podra tener igualmente contra l accin el que de buena fe hubiere comenzado poseerlo, no habiendo regresado la potestad do su dueo; motiva la duda, que aunque se considera que poseo el esclavo durante el tiempo en que est fugitivo, no estoy, sin embargo, sujeto . la accin de hurto, como si no estuviera bajo mi potestad; porque escribe Juliano, que, si se considera qu lo poseo, esto me aprovecha solamente para la usucapin. As, pues, dice Pomponio en el libro dcimo sptimo da Sabino, que le compete la accin de hurto al seor cuyo esclavo est fugitivo.
16. EL MisMo; Comentarios Sabino, libro VIL

15. Puu..o; Comentarios 4 Sabino, libro V. - Al

16. IDRM libro VII. ad Salinum.Ne cum filiofamiliaspaLor furti agere posait, non iuris constituLio, sed natura rei impedimento est, quod non magia cum his, quos in potestate habemus, quani nobiscuni ipsi agere posaumus.

17. UuLxus libro ZIZIL adSabinwn.Servi et fui nostri furtum quidem nobis faciunt, ipai autern furti (3) non tenentur; noque enim qui potest in furem atatuere, necease hbet adversus furem Jtigare; idoirco neo actio ci a vetoribus proditaest. 1.Unde est quaesitum si fuerit alienatus vel manumiseus, an furti actione ten eatur. Et placet, non tonen; noque enini actio, quae non fuit ab nitio nata, oriri potest adversos hunc furem. Plano si manumiesus contrectavit, dicendum enit, tener eum furti iudiolo quia hodie (4) furtum fecit. 2..Quum autem servus, quem emi, traditusque mihi est, a me rodhibeatur, non est in ea causa, ut perinde babetur, atqua si meus nunc1uam fuisset; sed et fuit, et desut; idciroo dicit Sabinos, eum, si furtum fecit, in ea esas causa, ut furti cina nomine is, qui redhibuit, agere non poasit; sed etsi non posait, attamen ratio haber debet eius, quod fecit, quum redhiberi coepenit; idque actione redhibitoria continetur. 3.Illud quaesitum est, si, quum in fuga esset servus, furtum domino feciaset, an seque posaet habere actionein adverase euni, qui in pote8tateni (5) domini non regreseum bona fide poseidere coeperit; movot quaeationem, quod, quamvis possidere servum eo tempore, quo in fuga est, videor, attamen furti actiono non toneor, quasi non sit in mea potestate; quod enini videor poesidere, ad usucapionem tantum mihi proficere Julianos scribit. Dicit igitur Pomponius libro septimo decimo ex Sabino (6), competere furti actionem huic domino, cuius servus in fuga fuit.

(1) Tau.. e.gdn sL cdice Fi, que di" uptot, Dr. (2) eoTnmoa.tarjo. in,,erta VuLg. (1) nohls insepn Vaq. (4) Has. 'VUg.; odio, al odde Fi.

rrcocn del cdae FI., Br. (e) VOe 0 p4in4d&,so48.

(6) Taur. u94n a ucrijura original; potestate, a co-

bIGS?O.LIBRO ILVIfl Tf'rULO II


18. PAULUS libro IX. ad Sabinum. - Quod dicitur, noam caput sequi, tune verum est, ut quae initio adversus aliquem nata est, caput nocentis sequatur; ideoque si servus tuus furtum mihi fecent, et dominus eius effectus eum vendidero, non posse nc agere eum emtore (1), Cassiani putant. 18. PAULO;

651

que se dice, que la accin noxal sigue al individuo, es verdad, de modo que la que al principio naci contra alguno siga al individuo que causo ci daficy y por esto, si tu esclavo me hubiere hecho Un hurto y habindome hecho yo dueo de l !i hubiere vendido, opinan los Cassianos que yo no puedo ejercitar accin contra el comprador.
ULPiANO; Comentarios 4 Sabino, Libro XL. 19. En la accin de hurto basta que se designe la cosa de modo que se pueda conocer. 1.Mas no es necesario hablar del peso de los vasos; bastar, pues, que se diga as!: un plato, una fuente, una taza. Pero se ha de expresar tambin la materia, si fuera plata, oro, otra cualquiera. 2.Pero si alguno pidiera plata sin labrar, deber decir una masa de plata, y expresar el peso. 3.Deber consignarse el nmero de la plata acuada, esto es, que por el hurto le faltan tantos ureos, ms. 4.Respecto al vestido se pregunta si se habr de decir su color. Y es verdad que se debe decir su color, de suerte que, as como tratndose de vasos se dice una taza de oro, as tambin se dga tratndose de un vestido su color. Mas si alguno jurase que no poda decir con certeza el color, se le debe dispensar la necesidad de ello. 5.El que da una cosa enprenda, y la subatrae, est sujeto la accin de hurto. 6.Mas se considera que el dueo de la cosa pignorada comete hurto no solamente cuando se la quita al acreedor, que la posee la tiene, sino tambin si la hubiere quitado tiempo en que no la posea, por ejemplo, si vendi la cosa pignorada; porque es sabido que tambin en este caso l comete hurto; y as lo escribi tambin Juliano.

Comentar-los 4 Sabi,,, Libro IX. Lo

nc furti sufficit rem demonstrani, ut poasit intefligi,

19.

ULPIANUS

Libro XL. ad Sabinu,n. -In a.etio-

1.De pondere autem vasorum non caL necease loqui; sufficiet igitur, ita die: Iancem (2), vel discum, ve! pateram. Sed adacribenda etiam materia cgt, utrum argentea, an aurea., an alia quae sit. 2.Quodsi quia argentum infetum petat, et massam argenteam di cere, ef pondus debebitponere. 3.Signati argenti numerum debehit com pieeti, veluti surcos tot plureave (3) furto si abease. 4.De veate queritur, an color cina dicendus sit. Et verum cgt, colorem cina die oportere, ut, quemadmodum in vasia dicitur patera aurea, ita et in veste color dicatur. Plane si quia iuret, pro ocrLo se oolorem dicere non posas, remitti ej huius rei necessitas debet. 5.Qui rem pignori dat, eamque surripit, furti actione tenetur. 6.Furtum autem re pignoratae dominus non tantum tunc facere videtur, quum possidenti, sive tenenti creditori aufert, verum et si co tempore abatulerit, quo non poasidebat, utputa si rem pigziratam vendidit; nam et bic furtum eum facere constat; et ita et lulianus seripait.
PAULUS libro IX. ad Sabinum. - Quum aes ori datur, etiam si aurum case dicitur,. turpiter fiurtum non fu; sed si datum est aurum, deinde quum dixisset, se ponderare aut obsignare velle, sea aubiecit, furtum feoit; rem enim pignori datam intervertit. 1.Si bona fide rem meam emeris, eamque ego surripuero, vel etiam tena ususfructus alt, et eam contrectavero tenebor tibi furti actione, et si domines rei mm. lid his casibus usucapio quasi furtivae rei non impedietur, quoniam et si alius surripiat, et in meam potestatem (4) reversa res fuerit, usucapiebatur (5). 20.

pM

20. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro IX. Cuando se da en prenda bronce, aunque se diga que es oro, se obra torpemente, pero no se comete hurto; mas si se di oro, y despus, diciendo uno que quena pesarlo 6 sellarlo, substituy bronce, cometi hurto; porque cambi la cosa dada en prenda. 1.Si de buena fe hubieres comprado una cosa ma,fr, y yo la substrajere, tambin si fuera tuyo el usuucto, y yo la hurtare, te estar obligado por la accin de hurto, aunque soy dueo de la cosa. Pero en estos casos no se impedir la usucapin como si fuera da cosa hurtada, porque tambin si otro la substrajera, y la cosa hubiere vuelto mi poder, sera usucapida.

21. ULPLLP1US libro XL. ad Sabinwn.Vulgaris est quaestio, an is, qui ex acervo fruinenti modium gustulit, totius re furtum faciaL, su vero eius tan1cm, quod abstuiit. Ofilius totius acervi furcia case putat; nam et qni aurem alicuius tatigit, inquit Trebatius, totum eum videri tetiglase; proinde et qui dolium aperuit, et mdc parum (6) vmi abstulit, non tantum eius, quod ahstulit, verum totius videLcr fur esse. Sed veruin est, in tantum eos furti actione teneri, quantum abatulerunt; nam et si quia armarium, quod tollere non poterat, aperuent, et omnes res, quae in co rant, contrectaverit, atque ita disoesserit, deinde reversus unam ex bis abatulerit, et antequam se reciperet, quo destinayeraL, deprehenaus fuenit, eiusdem rem et manife(1) Vulg.; dabitore, 41 odlcs FI. (1) vsI Nphnm, inaerga Vrjl. vs, (5) 8.944 Hal. plureisve -; pinnls

21. TJLPUNO; Comentarios 4 Sabino, libro XL. Hay de ordinario la duda de si el que de un montn de trigo quit un modio hizo hurto de todo el montn, solamente de lo que quit. Ofihio opina, que es ladrn de todo el montn; porque dice Trebacio, que se considera que tambin el que toc la oreja de alguien, toc . todo l; por consiguiente, tambin el que abri una tinaja,y quit de ella un poco de vino, se considera que es ladrn no solamente de lo que quit, sino de la totalidad. Pero la verdad es, que ellos quedan sujetos la accin de hurto por tanto cuanto quitaron; porque tambin si uno hubiere abierto un armario, que no se lo poda llevar, y hubiere puesto mano en todas las cosas que en [ haba, y as se hubiere marchado, y habilj
(5) Ha. Vulg. te s potestate, el c4jj Fi. (5) uauespistur, HaS. Vale. (6) Ial. VIdg.;psrvum,eo.l?L,

el cdice PL.

bu

bIGBsxo.LIBRO iLVII. T!TULO t

atus, et neo manifeatus fur erit. Sed et qui segetem hice (1) secaL, et contrectal, ema, quod secat, manifestus, et nec manifestus fur est. 1.Si ja, qui viginti numorum sacoum deposuisset, alium saccum, in quo acit, triginta case, errante eo, qui dabat, acceerit, putavit autem illie sua viginti case, tener furti decem nomine place 2.Si quia sea surripuit, dura aurum e suri ipere putat, ve! contra,ex libro octavo Pompomi ad Sabinim,aut minus case, quum plus esset, eius, quod surripuit, furtum committit; idem UI-

pianus (2). 3.Sed et si quia aurripuit furto duos sacculos 1 unum decem, alterum viginti, quorum alterum suum putavit, alterum scit alienum, profecto dicemus, Lantum Uflius, quem putavit alienum, furtum eum facere, quemadmodum si duo pocula abstulent, quorum alterum auum putavit, alterum scit alienum; nam et hie unius fit furtum.
4.Sed si ansam in poculo suam putavit, vel vere fuit, totius poculi eum furtum facere Pomponiusseripait. 5.Sed si de navi onerata furto quia sextarium frumenti tulerit, utrum totius oneris, an vero sextarii tantum furtum fecerit? Facilius hoe quaeritur

in horreo pleno; el durum caL dicere, totius furtum fien. El quid, si cisterna vini alt, quid dioet? aut aquae cisterna? Quid deinde, si nave vinaria, uL sunt multae, in quas vinum effunditur, quid dicemus de eo, qui vinum hausit, an totius oneris fur siL? Et magia est, ut et hio non totius dicarnus.

6.Certe si proponas, in apotheca amphoras case vial, easque aubtractas, singularum furtum fit, non totius apotheoae, quemadmodum si ex pluribus rebus movetitibita in horreo relusis unam tulerit. 7.Qui furti faciendi causa conclave intravit, nondum fur est, quamvis furandi causa intravit. Quid ergo, qua actione tenebitur? Utique iniuriarum, aut da vi accusabitur, si per vim intro! bit. 8.Itera si maioris pnderis quid aperuit, auL refregit, quod tollere non posait, non est omnium reruru cum co furti solio, sed earum tantum, quas tulit, quia totum tollere non potuit; proinde si involucrum, quod tollere non potuit, solvit, uL contrectet, deinde contrectavit quasdam res, quamvis singulas res, quae in eo fuerunt, tollere potuerit, si tamen totum involucrum toflere non potuerit, aingularum rerum, quas tulerit, fur est, ceterarum non est; quodsi totum vas tollere potuit, dicimus, eum totius case furem, licet so!verit, nl singulas, vel quasdam tolieret; et La et Sabinus ait. 9.Si duo pluresve unum tignum furati sunt, quod singuli tollere non potuerint, dicendum caL, omnes coa furti in solidum teneni, quamvia id confre, neo tollere solus poaset; et ita utimur, neque ei,tiiOteSt dicere, pro parte furtuin fecisie
(1) ants i.een, IaL

solamente del que crey que era ajeno, la maneraque si hubiere quitado dos vasos, de los que crey que uno era suyo, y sabe que el otroes ajeno; porque tambin en este caso se comete hurto de uno solo. 4.Mas si crey que era suya el sss de un vaso, si verdaderamente lo era, escribi Pomponio que l cometa hurto de todo el vaso. 5.Pero si de una nave cargada hubiere alguien tomado por hurto un sextario de trigo, habr cometido hurtode toda la carga, 6 solamente M sextario? Esto ms bien se pregunta tratndose de un granero lleno; y es duro decir que se comete hurto de la totalidad. Y qu se dir, s fuese una cisterna de vino, 6 de agua? Qu, finalmente, si fuese una nave para vino, como hay muchas, en las que-se echa el vino? Qu diremos del que saca vino? Ser acaso ladrn de toda la carga? Y es ms ciertoque tambin en este caso digamos que no lo ea de la totalidad. 6.Ciertamente que si dijeras que en la despensa haba nforas devino, y que fueron substraldas, se comete hurto de cada una, no de toda la despensa, la manera que si de muchas cosm muebles encerradas en el almacn hubiere tomado una sola. 7.El que para cometer hurto entr en un aposento, no es todava ladrn, aunque haya entrado para hurtar. Luego . qu accin estar Sujeto? Ciertamente *. la. de injurias, 6 ser acusado mi violencia,' si entrare por fuerza. 8.Asimismo, si abri 6 quebrant una cosa de mayor peso, que l no se pudiera llevar, no hay contra l accin de hurto por todas las cosas, sino solamente por las que se llev, porque no se lo pudo llevar todo; por consiguiente, si para hurtar desate un envoltorio, que no se pudo llevar, y despus hurte algunas cosas, aunque se hubiere podido llevar cada una de las cosas que en l haba, si no obstante no hubiere podido llevaras todo el envoltorio, es ladrn de onda una de las cosas que se hubiere llevado, y no de las dems; paro si se pudo llevar todo el envoltorio, decimos que es ladrn de todo l, aunque lo hubiere desatado para llevarse cada cosa, a1gunasde ellas- y as lo dice tambin Sabino. 9.Si dos 6 ms hurtaron una viga, que cada uno de ellos no se la hubiere podido llevar, se ha de decir, que todos ellos quedan sujetos solidariamente, la accin de hurto, aunque uno solo no Ja pudiera coger, ni llevrsela; y asilo observamos,
(1) 1uiInu14 Ha.

vuelto despus hubiere quitado una sola de aq,u-. has, y antes de llegar l donde haba determinado hubiere sido descubierto, ser ladrn manifiesto, y no manifiesto, de la misma cosa. Mas tambin el que de da siega mieses, y se apodera de ellu, ea ladrn manifiesto, y no manifiesto, de lo que siega. 1.Si el que hubiese depositado un saco con veinte monedas hubiere recibido otro saco en ela que sabe que hay treinta, por error del que se lo daba, que crey que alli estaban sus veinte, est determinado que queda sujeto la accin de hurto por razon de diez. 2.Si alguno hurt bronce, creyendo que hurtaba oro, al contrario, segn el libro octavo de los Comentarios de Pomponio Sabino-.-., 6 que haba menos, habiendo ms, comete hurto de lo que substrajo; y lo mismo dice Ulpiano. 3.Pero tambin si alguno substrajo por hurto dos sacos, uno con diez, y otro con veinte, y crey que uno de ellos era suyo, y sabe que el otro era ajeno, diremos ciertamente que ste, comete hurto

DIGRO.UDRO XLVII: TfTULO II

singulos, sed totius re universos; sic fiet, singulos furti teneri. 10.Quaznvis autem earum quoque rerUifi, quas quis non abatulit, furti teneatur, aLLa.ucu COfl dici ej non potest, idcirco, quia condici ea res, quae ablata eat, potest; et ita et Pomponius seribit.

85 porque no puede decir que cada Uno Cometi el hurto respecto SU parte, sino que todos lo Cometieron de toda la Cosa; y as resultar, que cada Uno esta sujeto a la accin de hurto. 10.Mas aunque uno est sujeto la accin de hurto tambin por aquellas cosas que no quit, no se puede sin embargo ejercitar contra l la condiccin, por esto, porque se puede reclamar por la condiccin aquella cosa que fu quitada; y as lo escribi tambin Pomponio.

22. PAULUS libro IX. ad Sabinum.Si quid fur fregerit, aut ruperit (1), quod non etiam furandi causa contrectaverit, eius nomine cuin eo furti agere non potest.
1.Si eo consilio arca refracta sit, ut uniones puta tollerentur, bique furti faciendi causa contreetati ami, eorum tantummodo furtum factum videri; quod est verum, nam ceterae res, quae sepoflUntur, ut ad uniones perveniatur, non furti faciendi causa COntrectantur. 2.Qui lancem rasit, t.otius fur est, et furti tenetur ad id, quod domini interest. 28. ULPIANUS libro XL1. cid Sabinwn. - inipuberem furtum I'tcere posee, si iam doli capax sit, ulianus libro vicesimo secundo Digestorum goripsit. Item posee cum impubere dainni injuria agi, quia el (2) furtum ab impubere fit; sed modum esse adhibendum ait, nam in infantes d non cadere; nos putamus, eum impubere culpae capace Aqulha agi posee. Itein verum est, quod Labeo ait, neo ope impuberis furto facto tener eum;

22. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro /.1.Si el ladrn hubiere quebrado roto alguna cosa, que hubiere tocado no tambin para. hurtarla, no se puede ejercitar contra l por causa de ella la accin de hurto. 1.Si hubiera sido quebrantado un cofre para quitar, por ejemplo, sartas de perlas, y se hubiere puesto mano en ellas para hurtarlas, se considera que solamente de ellas se hizo hurto; lo que es verdad, porque las dems cosas que se sacaron para llegar las sartas de perlas no fueron tocadas con nimo de hurtarlas. 2.El que rasp un plato es ladrn de todo l, y est obligado por la accin de hurto . lo que a. dueo le interesa.
28. ULPiANO; Comentarios 4 Sabino, libro XLI. Escribi Juliano en el Libro vigsimo segundo del Digesto, que el impbero puede cometer hurto, si ya fuera capaz de dolo. Asimismo se puede ejercitar contra el impbero La accin de dao con injuria, porque tambin por el impbero se cornete hurto; pero dice que se ha de poner limitacin, porque esto no es aplicable los que aun no hablan; nosotros creemos que se puede ejercitar la accin de la ley Aquilia contra el impbero capaz de culpa. Tambin es verdad lo que dice Labeon,que por el hurto hecho con ayuda de un impbero no esta ste obligado;
24. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro IX. - y escribi Juliano, que tampoco se puede ejercitar contra l la condiccin. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XLI 25. Es verdad lo que admiten los ms, que no se puede ejercitar la accin de hurto por un fundo. 1.Por Lo cual se pregunta, si, habiendo sido uno echado de un fundo la fuerza, se podria ejercitar la condiccin contra el que lo ech. Labeon dice que no, pero Celso opina que se puede reclamar por la condiccin La posesin, la manera que se puede ejercitar por cosa mueble que fu hurtada. 2.No hay duda alguna que se puede ejercitar la accin de hurto por las cosas que se quitan de un fundo, por ejemplo, por los rboles, piedras, arena, 6 por Los frutos que uno cogi con intencin de hurtarlos.

24. PAuLus Libro IX. ad Sabinum. - neo minus etiam condici el posse lulianus scripsit (3). ULPIANUS Libro XLI. (4) ad Sabinum. Ve25. ruin est, quod pterique probant, fundi furti agi non poase. 1.lJnde quaeritur, si quia de fundo vi deieotus sit, an condici ei posait, qui deiecit. Labeo negaL, sed Celsus putat posee condici posaesBionem, quemadmoduin potest re mobili surrepta.

2.Eorum, quae de fundo tolluntur, .utputa (5) arborum, vel lapiduin, vel arenae, vol fruetuum, quos quia fraudandi (6) animo decerpsit, furti agi posee, nulla dubitatio est.

26. PAULUS libro JX. ad Sabiriurn.. - Si apes ferae in arbore fundi tu apes feceriat, si quis eas, vol favum abstuleril, eum non tener tibi furti, quia non fucrint tuae; casque constat captarum terra, mar, coelo numero esse. 1.item constat, colonum, qui numis colat,
(1) Mal. Vu4.; rnmperit, el o6dce FI. (2) Ha.; Id, el oddice FI. (5) quum doIte&pax alt, adicionan HM. VaIg conaic4~ anadida por antLguoe oopia*a$. (4)

26. PAULO; Comentarios Sabino, libro 1.1.Si abejas silvestres hubierencriado abejas en uu arbol de tu fundo, y.alguno hubiere quitado 6 las abejas, el panal, no te est l obligado por la accin de hurto, porque no fueron tuyas; y es sabido que ellas estn en el nmero de las cosas que se cogen en la tierra, en el mar, y en el aire. 1.Asimismo es sabido, que el colono, que cul(6) Eorum, quse de fundo toUuntur, (6) turnadi, VaZg.

1,

a,adidaa por antzguoa copistas.

atputa, eonei44rans

654

DIGESTO.LIBRO XLVII TITULO II

cura eo, qui fructus stantes surripuerit acturum furti, quia, ut primuni decerptus esset, eius case coepisset.
UI.PlANus libro XLI. ad Sabiaum.Qui ta27. bulas vel cautiones amovet furti tenetur non tantuni pretii ipsarum tabularum, 'verum eius, quod interfuit; quod ad aestimationern refertur eius (1) summae, quae in bis tabuliscontinetur, scilicet si tanti interfuit; utputa si chirographa aureorum decem tabulae fucrint, (2) dicimus hoc dwplicari. Quodsi iam erant inanes, quia solutum proponebatur, nuniquid ipsarum tantum tabularum pretii videatur esee aestimatio facienda? Quid enim interfuit huius? Sed potest die, quia nonnunquam debitores tabulas gibi restitui petant, quia nonnunquam calumniantur debitores, quasi indebito soluto ab his, interease creditoris tabulas habere, no forte controversiam super ea re patiatur. Et generaliter dicendum est, in (3) id, quod interest, duplari (4).

tiva por dinero, ejercitar la accin de hurto contra el que hubiere hurtado los frutos pendientes, porque tan pronto como loe hubiese l cogido habrian comenzado ser suyos.
ULPIANO; Comentan os 4 Sabino, libro XLI. 27. El que quita tablas cauciones est obligado por la accin de hurto no solamente por el precio de las mismas tablas, sino tambin por lo que import; lo que se refiere la estimacin de aquella suma que se contiene en estas tablas, por\supuesto, Si import tanto; por ejemplo, si las tablas fueren quirgrafos de diez ureos, decirnos que esta suma se duplica. Pero si ya eran sin valor, porque se hacia constar el pago, se considerar acaso que se hi' de hacer la estimacin solamente del precio de las mismas tablas? Porque qu le import? Mas se puede decir, que como veces piden los deudores que se les restituyan las tablas, porque <ecos calumnian los deudores, como si por ellos se- hubiera pagado lo no debido; le importa al acreedor tener las tablas, para no sufrir acaso controversia sobre este particular. Y en general se ha de decir, que se duplica lo que importa. 1.Por lo cual se puede preguntar, si, teniendo uno otras pruebas y una escritura de banca, sufri hurto de un quirgrafo, se deber estimar en el duplo la cantidad del quirgrafo; y, acaso no, como si nada importara? Porque qu importa, pudiendo probar la deuda de otra manera? A la manera que si el instrumento estuviera escrito en dos tablas; porque no parece que pierde nada, si ha de resultar que el acreedor est seguro habindose salvado uno de los quirgrafos. 2.Tambin si hubiere sido substrada un poca se ha de decir igualmente que tiene lugar la accin de hurto por lo que interesa; pero parece que nada me interesa, si adems hubiera otras pruebas de haber sido pagado el dinero.

1.indo potest quaeri, si quia, quum alias probationes mensaeque (5) scripturarn haberet (6), chirographi furtum passus-sit, an aeatimari duplo chirographi quantitas debeat; et numquid non, nihil intersit? Quantum enim interest, quum debitum aliunde probare? quemadmodum si Eis tabulis instrumentum acriptum sit; nam nihil videtur deperdere, si futurum est, nL alio chirographo salvo securior siL creditor. 2.Apocha (7) quoque si fuerit :surrepta, aeque dicenduin eat, furti actionem in id, quod interest, locum habere; sed nihil mihi videtur interease, si sint et aliae probationes solutae pecuniae. 3.Sed si quia non amovit huiusmodi instrumenta sed interlevit, non tantum furti ctio locum habet, verum etiam logia Aquiliae; nam rupisse videtur, qui corrupit.
28. PIJULUS libro IX. ad Sabinum.Sed si surripult, pHusquam deleat, tanto tenetur, quanti do~ mini interfuit non surripi; delendo enim nihil ad poenam adiicit.

sirio que los borr, tiene lugar no solamente la accin de hurto, sino tambin la de la ley Aquilia; porque se considera que los rompi el que los borr.
28. PAULO; Comentarios 4 Sabina, libro II. Pero silos hurt antes de borrarlos, est obligado tanto cuanto le interes al dueo que no fuesen borrados; porque borrndolos no aade nada para la pena.

3.Pero si uno no quit tales instrumentos,

29. ULPirus Libro XLI. ad Sabinum. - Hoc amplius et ad exhibendum agi potest, et interdicto quoruin bonorum agi poterit,
80. IDAM libro IX. ad Sabinum. - si hereditate tabulae deletae sint. 81. IDESI Libro XLI. ad Sabinum. - Sed et si imaginem quia vol librum delevei-it, et hic tenetur damno iniuriae, quasi corruperit (8).

29. ULPIsaro; Comentarios 4 Sabino, libro XLI.. - Adems de esto se puede ejercitar la accin de exhibicin, y se podr interponer el interdicto quorum bonorum,
EL mismo; Comentarios 4 Sabino, libro IX. 30. si hubieran sido borradas las tablas de la herencia.

1.Si quia tabulas instrumentorum re publicae munieipii, alicuius, ant surripuerit, ant interle(1; quo1 fi,terfult; quod ad aesttmationem refertur elu,

Comentarios 4 Sabino, Libro ILL Pero si uno hubiere borrado una imagen 6 un libro, tambin ste estar obligado al dao de la injuria, como si hubiere roto. 1.Si alguno hubiere hurtado 6 borrado las tablas de los instrumentos de negocios pblicos de
81. EL MISMO;

(3) Teur. segn a eirit ura original; nam inserta a correccion de cdice FI., Br. fiat. Vsig.

o,der,e a,acii.las por aniquos copistas

ca: Tate,..; menase qase, el cdice FI., Br.; menase qua,


-

(4) duplican, Vidg.

(31 lo, omtata

Vulg.

(61, Taur segn la escritura original; tmberen, a 60ai cdice FI. Br. (t) Taur. segn correccin del cdice FI.; apotheca, la seor&tiera original. Br. (8) .rupesit, fiat.
rrecci6n

DIGSTO.LiBRO XLVII: TfTTJ.LO II

M.

verit, Labeo ait, turti eum teneri. Idemque seribit et de cet,eris rebus publicis, deque societatibus. tabularum duntaxat aestimationem faciendarn in furti actione existimant; quia (1) si iudici, apud quem furti agatur, poasit probar, quantum debitum fuerit, posait etiam apud eum iudicem eadem probare, apud quem pecuniam petat. Si vero in furti indicio probare non potest, no illud quidem posee ostendi, quanti eius intersit; sed potest (2) post fuium factum tabulas nactus case actor, ut ex eo probet, quanti sua interfuerit, si tabulas nactuR non esset. 1.De lege Aquilia maior quaestio est, quemadmodum posait probar, quanti eius intersit; nam si potest alias probare, non paLitur damnum. Quid ergo, si forte pecuniam sub conditione credidit, et interim (3) testimonia, quorum probationein habeat, qui (4) poasunt mor pendente conditione? Aut puta me petiisse creditum, et quia testes et signatores, qui rem communissent (5), praesentes non haberem, victum non amisisse (6); nunc vero, quum furti agam, eorum memoria et praesentia ad fidem creditae pecuriiae uti poasum.
32. PLUS libro IX. ad Sabinutn. - Quidam

algn municipio, dice Labeon que est l obligado la accin de hurto. Y lo mismo escribe tambin respecto las dems cosas pblicas, y las sociedades. Algunos opinan que en la accin de hurto se ha de hacer la estimacin solamente de las tablas; porque
32.
PAULO;

Comentarios 4 Sabino, libro .1X. -

si se le pudiera probar al juez ante quien se ejercite la accin de hurto cuanto importare la deuda, se podr probar tambin lo mismo ante ci juez ante quien se pida el dinero. Mas si no puede probarlo en la accin de hurto, tampoco se puede demostrar ciertamente lo que le interesa; pero puede el actor haber conseguido las tablas despus de cometido el hurto, para probar con esto cuanto le habra importado, si no hubiese cnseguido las tablas. 1.Respecto la ley Aquilia es mayor la duda sobre cmo se pueda probar cuanto le interesa; porque si puede probarlo de otro modo, no sufre perjuicio. Luego qu se dir si acaso prest dinero bajo condicin, y mientras tanto pueden morir estando pendiente la condicin los testimonios con cuyaprueba cuenta? O supn, que yo ped un crdito, y que porque yo no tuviera presentes los testigos y los que firmaron, que hubiesen dado fuerza al negocio, hubiere yo perdido, siendo vencido, el negocio; pero ahora, al ejercitar yo la accin de hurto, puedo utilizar su memoria y su presencia para la prueba de haber sido prestado el dinero. 38. ULPIANo; Comentarios 4 Sabino, libro XLI. - El tutor tiene ciertamente la administracin de los bienes del pupilo, pero no se le concede facultad para apropirselos; y por esto, si con nimo de hurtarla hubiere cambiado de sitio alguna cosa, comete hurto, y la cosa no puede ser usucapida; pero est sujeto tambin la accin de hurto, aunque adems se pueda ejercitar contra l la de tutetela. Y lomismo que se ha escrito respecto al tutor ser tambin respecto al curador del adolescente y tos dems curadores.
84. PAuLo; Comentarios 4 Sabino, libro IX.El que presta ayuda al que hace un hurto, nunca ea ladrn manifiesto; y as acontece, que el que presto ayuda est sujeto la accin de hurto no manifiesto; y que el que fu descubierto est sujeto por razn de la misma cosa la accin de hurto manifiesto. 85. PoMpoNlo; Comentarios 4 Sabino, libro XIX. - Si alguno hubiere recibido una cosa para llevarsupiere que era hurtada, es sabido, que, si la, supiere fuera descubierto, slo l es ladrn manifiesto, y si no lo hubiere sabido, ninguno de los dos; ste, l no es ladrn, y el ladrn, porque no fu descubierto. 1.Si un esclavo tuyo sacase y se llevase, y otro hubiese sido sorprendido sacando, por razn delprimero estars sujeto la accin de hurto no manifiesto, y por la del otro la del manifiesto.

33. tJLpIANUs libro XLI. cid Sabinum. - Tutor administrationem quidem rerum pupiflarium habet, intercipiendi autem potestas ex non datur; et ideo si quid furandi animo amoverit, furtum facit, neo usucapi res potest; sed et furti actione tenetur, quamvis et tutelae agi cum eo poasit. Quod jo tutoro acriptum est, idem erit et in curatore adoleseentis ceterisque curatoribus.

84. PALUS libro IX. ad Sabinum...Is, qui opem furtum facienti fert, nunquam manifestus cgt; itaque accidit, ut is quidem, qui opern tulit, furti nec manifesti, is autem, qui depreheuus est, ob eandem rem manifesti teneatur.
35. PoipoNius libro XIX. ad Sabinum.. Si quis perferendum acceperit, et scierit furtivum esse, constat, si deprebendatur, ipsum duntaxat furem manifestuni case, si nescierit, neut.rum; huno, quia fur non sit, furem (7), quia deprehensus non SiL. 1.Si unus servus tuus hausisaet et abstulisset, alter bauriendo deprehensus esset, prioris nomine neo manifesti, alterius manifesti (8) teneberia. 36. Ui.pi.rius libro XLI. ad Sabinum. - Qui servo persuasit, Ui fugeret, fur non est; nec enim qui alicui malum consilium dedil, furtum facit, non magia, quam si el persuasit, ut se praecipitet, ant manus sibi inferat (9); hace enim lurti non adqua, L cdice Fi. (3) no* potuit por sed potest otros en Mal. (3) aunt, inserta Mal. (4) Esto es, testes; quse, Sal. (6) Taur. segn la escritura origuial memhiiesent - haber., la correccdn del cdice Fi., Br.
(1) Ilal.

36. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XLI. -El que persuadi un esclavo para que huyera no es ladrn; porque tampoco el que da un mal consejo otro comete hurto, no de otra suerte que si le persuadi para que se echase un precipicio,
(6) remausiaee, Hal. Vulg. (7) silum por furem, Hal. (8) .lterluamanlfeeti, eo,,aW4ranse aadidas por anti-

guos oop5t55. (9) Segtln enmienda Br.; inferet, el cdice FI.; Taur.

inferret,

656

DG$O.LIBBO Xlvii: TfTULO II

mittunt actionem. Sed si alma ci fugam persuasent, ut ab alio surripiatur, furti tenebitur la, qui persuasit, quasi ope, consilio eius furtum factum Bit. Plus Pomponius scripsit, eum, qui persuaait, quamvis interim furti non teneretur, tune tamen incipere Leneri, quum quia fugitivi (1) fur case coepenit, quasi videatur ope, consilio eius furtum factum.

1.Item placuit, eum, qui filio, vel servo, vel uxori opem fert furtum facientibus, furti tener, quamvis ipsi furti actione non conveniantur. 2..Idem Pomponius ait, si cum rebus aufugent fugitivus, puase furti actione sollieitatorem convenir rerum nomine, quia opem, consilium Contrectatori tulit; quod et Sabinus significat. 3.Si duo servi invicern sibi persuaserunt, et ambo simul aufugerunt, alter altenius fur non est. Quid ergo, si invicem se celaverunt? fieri enim potest, uL invicem fures sint. EL potest die, alterum alterius furem case, quemadmoduni si alii singulos surripuissent, tenerentur, quasi altar alterius nomine opem tulissent, quemadmodum re;rum iuoque nomine tener cos furti, Sabinus Scripsit.. 87. Poroicus libro XIX. ad Sabinuni.. - Si

para que se suicide; porque estos actos no dan lugar la accin de hurto. Pero si uno le hubiere persuadido la fuga para que por otro-fuera hurtado, estar sujeto la accin de hurto el que le persuadi, como si el hurto hubiera sido hecho con su ayuda y consejo. Adems escribi Pomponio, que el que le persuadi, aunque mientras tanto no estuviese obligado por la accin de hurto, comienza, sin embargo, It estarlo cuando alguno hubiere comenzado It ser ladrn del fugitivo, como si pareciera que el hurto se hizo con su ayuda y consejo. 1.'tambin se determin, que el que presta ayuda al hijo, al esclavo, O It la mujer, que hacen un hurto, est sujeto It la accin de hurto1 aunque aquellos mismos no sean demandados con la accin de hurto. 2.El mismo Pomponio dice, que si un esclavo hubiere huido con cosas, poda ser demandado por razn de las, cosas con la accin de hurto el seductor, porque diO ayuda y consejo al ladrn; lo que tambin indica Sabino. 3.Si dos esclavos se persuadieron recprocamente, y ambos huyeron juntos, el uno no es ladrn del otro. Luego qu se dir, si recprocamente se ocultaron? Porque puede suceder que recprocamente el uno sea ladrn de! otro. Y se puede decir, que el uno no es ladrn del otro, It la manera que, si otros los hubiesen hurtado, estarn obligados, como si el uno hubiese prestado ayuda para el otro, segun escribi Sabino que ellos estaban sujetos Ala accin de hurto tambin por razn de
las cosas. 87. PosiPoNlo; Comentarios a Sabino, libro XIX.

pavoneni meum mansuetum, quum de domo mea effugisset, persecutus sis, quoad is penit (2), agere tecum furti ita potero, si aliquis eum habere coeperit. Maten fUji surrepti furti actionem non habet.

- Si eras , un pavo real mo domesticado, cuando hubiese huido de mi casa, hasta que se perdiera, podr ejercitar contra ti la accin de hurto, si alguien hubiere comenzado It tenerlo. bro 1.La madre no tiene la accin de hurto por el hijo hurtado. 1.Aunque haya la accin de hurt por razn de personas libres, no hay, sin embargo, nunca la con diccin.

88. (89. V.J PAULTJS (31 libro IX. ad Sabinum.

88. [89. V.] PAULO; Comentarios d Sabino, li-

1.Liberarum peraonarum nomine licet furti actio sit, condictio Lamen nusquam est.
89. [40. V. FI.] ULPrANUS (4) libro XLI. ad Sabsnum. .- Verum est, si merelricem lienam aneillam rapuit quia, Tel celavit, furtum non case;

nec enim factum quaeritur, sed causa faciendi; causa autem faciendi libido fuit, non furtum. Et ideo etiam eum, qui fores meretricis effregit libidinis causa, et fones non ab eo inducti, sed alias ingressi meretricis res egesserunt, furti non tener. An Lamen ve! Fabia (5) teneatur, qui suppressit scortum libidinis causa? EL non puto tener; et ita etiam ex facto quum incidisset, divi; hic enim turphis facit, quam qui supit, rri sed secum facti ignomini am compensat, certe fur non caL.

no, libro XLI. -.11.j 1s verdad, que si alguno hurt ocult It una esclava de otro, meretriz, no hay hurto; porque no se trata del hecho, sino de la causa de ejecutarlo; pero la causa de ejecutarlo fu la liviandad, no el hurto. Y por esto no est sujeto ti. la accin de hurto tampoco el que por causa de liviandad quebrant las puertas de una meretriz, si los ladrones no introducidos por l, pero que entraron de otro modo, se llevaron cosas de la meretriz. Mas estar sujeto por lo meiios It la le' Fabia el que por causa de liviandad tuvo escondida It una meretriz? Y no creo que est obligado; y as lo dije tambin en un caso que ocurri; porque ste obra ms torpemente que el que hurt, pero lleva consigo la ignominia del hecho, y no ea ciertamente ladrn. - El que hubiere conducido ms lejos caballeras que se le dieron en comodato, us contra la voluntad de su dueo de una cosa ajena, comete hurto.
40. [41.] PAUr.o; Comentarios 4 Sabino, libro JX.

39. 140. V.

ULP1&No;

Comentarios 4 Sahi-

iumenta sibi conimodata longius duxerit, alienave re invito domino usus siL, furtum facit.
(1) igItivns, Has. (5) Ha. Vu7g- perit, el cdice FI.

40. [41.] PAULUS libro II. ad Sabinum. - Qui.

(1) Piiului. 81 1iusfamfltss sarreptue sit, p*trem babero furti ~Onem.I:Wwm est, inserta Vulg. segn el fr. 14. 73. de este t tulo.

Vase la nola anterior. (5) Fayla val vi, Vrsig.

(4) Mal. i,iserta Ulpi&iius. SI Silas swnpti palam sat

DIGEBro.LIBRO ZL'Vfl. TITULO II

65!7

Si, quum quis in hostium potestate esset, furtum si factum sit, et postliminio redierit, poterit quia dicere, eum furti habere actionem.

41. [42.] ULPiNus libro XLI. ad $abinum.

1.Arrogatorem posee furtI agera, scilicet eius furti nomine, quod factum est ei, quem arrogavit, antequam eum arrogaret, certum est; ceterum j (1) postea, nulla ant dubitatio. 2.Quamdiu vivt is, qui furtum fecit, non perit (2) furti actio; aut enim sui iuris est is, qui furtum fecit, et cum ipso actio est, ant alieni iuris esse coepit, et actio furti cum eoest, cuida potestati subiectus est; et hon caL (3), quod dicitur: noxa capul sequitur. 3.Si quia post noxam admissam hostium servus fuerit faetus, videndum caL, an extinguatur actio. Et Pomponius soripait, extingui actionem, et si fuerit reversus postliminio, vel quo alo jure, renasci (4) eam actionem debere; et ita utimur.

41. [42.] ULPI&wo; Comentarios 4 Sabino, libro XLI.Si estando uno en poder de los enemigos se le hubiera hecho un hurto, y hubiere vuelto por el postliminio, cualquiera podr decir que tiene l la accin. de hurto. 1.Es cierto que el arrogador puede ejercitar la accin de hurto, saber, por razn del hurto que se le hizo quien l arrog, antes que lo arrogase;

mas si despus, no habr duda alguna. 2.La accin de hurto no se extingue mientras vive elque hizo el hurto; porque es de derecho propio el que hizo el hurto, y hay contra l la accin, comenz ser de derecho ajeno, y hay la
accin de hurto contra aquel cuya potestad est sujeto; y esto es lo que se dice: la accin nexal sigue la cabeza. 3.Si alguno hubiere sido hecho esclavo de los enemigos despus de cometida la noxa, se ha de ver si se extinguir la accin. Y escribi Pomponio, que se extingua la accin, y que si hubiere vuelto por el postilminio, por algn otro derecho, deba renacer esta accin; y as lo observamos.

42. [48.1 PAULUS libro IX. ad Sabinwn. - Si servus navem exerceat non voluntate domini, de co, quod ibi penit (5), vulganis formula in dominum danda est, ut quod altar admisit, duntaxat de peculio, quod ipse exercitor, adiiciatur, ut noxae dederet (6). igitur si manumiasus Bit, persecutio quidem in peculio manebit adversus dominum intra annum, noxalis ipsum sequetur.
1.Interdum et manumiasus, et qui eum manumisit, ob furtum tenetur, si ideo manumisit, no furti cum co agi possit; sed si cum domino actum fuerit, ipso iure manumissum liberar Sabinus respondit, quasi decisum sit.

- Si un esclavo explotase una nave sin la voluntad de su seor, se ha de dar contra el seor la accin vulgar por lo que en ella se perdi, de suerte que por lo que otro hizo se d solamente en cuanto al peculio, y que por lo que hizo el mismo esclvo administrador se agregue que lo d por la noxa. As, pues, si hubiera sido manumitido, la accin persecutoria respecto al peculio subsistir contra el seor dentro del ao, y la accin noxal seguir A ste mismo. 1.A veces est sujeto . la accin de hurto adems del manumitido tambin el que lo manumiti, silo manumiti para que contra l no se pudiera ejercitar la accin de hurto; pero si se hubiera ejercitado la accin contra el seor, respondi Sahino, que de derecho quedaba libre el manumitido, como si se hubiera transigido.

42.[48.) PAULO; Comentarios Sabino, libro IX.

Falsus creditor, bco caL ja, qui se simulat ereditorem, si quid acceperit, funlum facit, neo numi eius fient. 1.Falus procurator furtum qudam facere tui; sed Neratius videnduni case ait, an (7) hace seutentia cum distinctione vera sit, ut, si, bac mente ei dederit numos debitor, ut eos creditori perferret, procurator autem 605 intercipiat, vera sit; nam et manent numi debitoris, quum procurator eos non eius nomine accepit, euius eos debitor fien vult; et invito domino coa contrectando sine dubio furtum facit; quodsi ita det debitor, uL numi procuratoris flant, nullo modo eum furtum facere ait, voluntate domini ces aceipiendo.

48. 144.J ULPIsNus libro XLI. ad Sabinwn.

48. [44.1 ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XLI. - El falso acreedor, esto es, el que se finge acreedor, si recibiere alguna cosa, comete hurto, y el dinero no se har de l. 1.Se considera que el falso procurador comete ciertamente hurto; pero dice Neracio, que se ha de ver si esta opinin es verdadera con alguna dis-

tincin, de modo que sea verdadera, si el deudor

2.Si 15, qui indebitum accipiebat, delegaverit solvendum, non ant furti actio, si (8) quum eo abgente solutum siL; ceterum si praesente, alia causa est, et furtum fecit. 3.Si quia nihil in persona ana mentitus est, sed verbis frandem adhibuit, fallax est magia,
(1) sI, Con~ras aadida por avdiguos coptas. (2) competit por non perit, Vu1. (3) et hoe est, coasidraue anadida8 por antiguos copistas. (4) Taur. segn b escritura original; nasal, a correo-

le hubiere dado el dinero con la intencin de que se lo lleve al acreedor, pero el procurador se lo apropiara; porque aun permanece siendo del deudor el dinero, cuando el procurador no lo recibi . nombre de aquel de quien el deudor quiere que se haga; y apropindoselo contra la voluntad del dueo cometo sin duda hurto; pero si el deudor lo diera da manera que el dinero se hiciese del procurador, dice que de ningn modo l comete hurto, recibindolo con la voluntad del dueo. 2.Si el que reciba lo no debido hubiere hecho delegacin para el pago, no habr la accin de hurto habindose pagado catando l ausente; pero si estando presente, es otra cosa, y cometi hurto. $ 3.Si alguno no minti en nada respecto su persona, pero cometi fraude en las palabras, ms
(3) Vulg perit, l cdice Rl. (5) sut noxas dedere por st noxae dederet,

cdn del cdice FL,. Br.


Tomo 111 u

(7) Taur segn correccin del cdice Rl.; nam por sn, la escritura origina; nuta, oonjetura B'. (8) si, cons u/Arase aqu palab' suprfiva.

ant. Vulg.

658

DIGXSTO.LIBRO XLVU: TITULO U

quam furtum facit; utputa si dixit se locupletem, si in mercem se collocaturum, quod a000pit, si fideiussores idoneos daturum, ve! pecuniam confestim se soluturuni; nam ex lis omnibus magia decepit, quam furtum fecit, et ideo furU non tenetur; sed quia dolo fecit, nisi alt alia adversus eum actio, de dolo dabitur. 4.Qui alienum quid iacans lucri faciandi causa sustulit, furti obatringitur, uve scit, cuius sit, sive ignoravit; nihil enim ad furtum minendum facit, quod cuius Bit, ignoret. 5.Quodsi dominus id dereliquit, furtum non fit eius, etiam si eofurandi animum habuero; nec enim furtum flt, nial siL, cui fiat; in proposito autem nulli fit, quippe quum placeat Sabini et Cassii sententia existimantium, atatim nostram eisa deamere ram, quam derelinquimus. 6.Sed et (1) si non fuit derelictum, putavit lamen derelictum, furti non tenetur. 7.Sed si neque fuit, neque putavit, iacens ta-men tulit, non ut lucretur, sed reddlturus ei, cuius fujI, non tenetur furti. 8.Proinde videamus, si nescit, cuius esset, sic Lamen tulit, quasi redditurus ei, qui desiderasset, val qui ostendisset ram suam, an furti obligotur. EL non puto obligan sum. Solent plerique etiam hoc facere, ut libellum proponant continen1am, inveniase (2) el redditurum el, qui desideravent; hi ergo ostenduut, non furandi animo se fecisse. 9.Quid ergo, si aGpip praemiaJ, quae dicunt, petate Neo hic videtur furtum facere, etai non proba petat aliquid. 10.Si quiaponte ram iecit vel iactavit, non (3) quasi pro derelicto habiturus, luque hanc rem tuloris, an furti tenearis, Celsus libro duodecimo Digestorum 9uaerit. Et alt: si quidam putasti pro derelicto habitam, non tenerla; quodsi non putasti, bio dubitari posee alt; et tamen magia defendit, non teneri, quia, inqUit, res non intervertitur el, qui eam aponte ralecil. 11.Si iacm ex nave factum alius tulenit, an furti teneatur? Quaestio in co oit, an pro dorelicto habitum siL. EL si quidem derelinquentis animo iaotavlt, quod plerumque oredendum caL, quum aciaL periturum, qui invenit, suuw fecit, neo furti tenetur. Si vero -non boc animo, sed hoo (4), ut, si saivum fuerit, haberet, ci, qui in venit, auferendum oit; et si scit hoc, qui invenit, et animo furandi tonel, furti tenetur. Enknvero si hoc animo, ut saivum faceret domino, furti non tenetur; quodsi putana simpliciter iactatum, furti similiter non tenetur.

bien ea falaz, que no que comete hurto; por ejemplo, si dijo que l era rico, que emplearla en mrcandas lo que recibi, 6 que darla fiadores abonados, que inmediatamente pagara el dinero; porque con todo esto ms bien enga, que cometi hurto, y no est por lo tanto sujeto la accin de hurto; pero como obr con dolo, si no hubiera otra accin contra l, se dar la de dolo. 4.El que para realizar lucro quit alguna cosa ajena que estaba-yacente, est sujeto la accin de hurto, ya si sabe de quin es, ya silo igno-

12.Etiamsi partis dimidiae flan ciscar dominium u servo, qui mliii antes furtum fecerat, ma(1) El cddke FI.Br.; st, oraUsla Taur. (1) Taw. aegn a swrltara original; es, insoria la corrucin dei cdice FI., Br.

r; porque nada importa para atenuar el burlo que ignore de quin es. 5.Pero si su dueo la abandon, no se comete hurto de ella, aunque yo hubiere tenido intencin de hurtarla; porque no se comete hurto, si no hay A quien se le haga; mas en el caso propuesto no se le hace nadie,porque est ciertamente admitida la opinin de Sahino y de Caisio, que creen que inmediatamente deja de ser nuestra la csa que abandonamos. 6.Pero aunque no haya sido abandonada, si no obstate la crey abandonada, no est sujeto la accin de hurto. 7.Mas si ni lo estuvo, ni lo crey, sino que la tom estando yacente, no para lucrarse, sino para entregrsela aquel de quien era, no est sujeto la accin de hurto. 8.Por lo cual, veamos si estar obligado por la accin de hurto, si no sabe de quin es, pero la cogi como para entregrsela al que la reclamase, 6 al que probase que la cosa era suya. Y no creo que quede l obligado. Suelen los ms hacer tambin esto, exponer un cartel expresando que la han encontrado y que la devolvern al que la reclamare; luego stos demuestran que no obraron con nimo de hurtar. 9.Luego qu dir, si pidiera lo que dicen premio del hallazgo? Que tampoco se considera que ste comete hurto, aunque sin probidad pida algo. 10.Si espontneamente tir arroj alguien una cosa, no como para tenerla por abandonada, y t te la llevares, pregunta Coleo en el libro duodcimo del Digesto si estars sujete la accin de hurto. Y dice: si verdaderamente creiste que fu tenida por abandonada, no ests sujeto; pero si no lo creiste dice que en este caso se puede dudar; y sin embargo, defiende ms bien que no ests sujeto, porque, dice, no se le quita cosa al que espontneamente la arroj. 11.Si alguno se llevare lo que fu echado de una nave, estar sujeto la accin de hurto? La cuestin estriba en esto, en si haya sido tenido por abandonado. Y si verdaderamente uno lo ech con la intencin del que lo abandona, lo que da ordinario se ha de creer, sabiendo que ha d perderte, lo hizo suyo el que lo encontr, y no est sujeto . la accin de hurto. Pero si no con esta intencin, sino con la de tenerlo si le salvare, se le ha de quitar al que lo encontr; y si esto lo sabe al que lo hall, y lo retiene con nimo de hurtarlo, est sujeto la accin de hurto. Pero si con la intencin de salvarlo para su dueo, no est sujeto la accin de hurto; mas si creyendo que fu simplemente echado, tampoco igualmente est sujeto la accin de hurto. 12.Aunque yo adquiera el dominio de la mitad sobre un esclavo, que antes me haba hecho un
(1) non, omItia Viii9. (5) Taur. 1n la escritura original; so, a corrucin r, del cdice

^,

IGBSTO.LTBRO ILVIE TfTtrLO II

659

gli est, ut eitinguatur actio eiiam parte rodemia, quia., etsi ab initio quia partem in servo habebat, firti agere non poterat. Plane si ususfructui meus in so servo case coeperit, dicendum este furti actionem non extingui, quia (1) fructuarius dominus non est.

hurto, es ms cierto que se extingue tambin la accin habindose comprado la parte, porque, aunque desde el principio tena alguien una parte en el esclavo, no poda ejercitar la accin de hurto. Mas si hubiere comenzado ser mo el usufructo sobre este esclavo, se ha de decir,que no se extingue la. accin de hurto, porque el usufructuario no es dueo.
44. [45.] P0MP0NI0; Comentarios ci Sabuio, libro XIX. - Si por orden del deudor cobr de otro un falso procurador del acreedor, ste se halla sujeto respecto al deudor la accin de hurto, ye1 dinero ser del deudor. 1.Si yo te hubiere entregado como tuya una cosa ma sabiendo t que era ma, ea ms cierto que cometes hurto, si esto lo hicieres con nimo de lucrarte. 2.Si un esclavo-de la herencia le hubiere, no habiendo sido adida todava la herencia, hecho hurto al heredero, que f manumitido por testamento de su seor, competccontral la accin de hurto, porque en ningn tiempo se hizo dueo suyo el heredero.

44. (45.1 POMPONIUS libro XIX. ad Sabinum. Si iuuu debitoris ab alio falsus procurator creditoris aeeepit, debitori iste tenetur furti, et numi debitoris erunt.

1.Si rem meam quasi tuam tibi tradidero scienti meam oua, magia ast, furtum te facore, si lucrandi animo id feceris. 2.Si servus hereditarius nondum adita herodiLate furtum heredi fecorit, qui testamento domini manumiuus est, furti actio adversus eum competit'quia nullo tempore heres dominus cius factui est. 45. [46.] ULPu.iios libro XLI. ad Sabinum. Si socius communis (2) re furtum fecerit,potest enim communis rol furtuni facere -, indubitate dicendum est, furti actionem competere. 46. [47.] blM libro XLII. ad Sabinum.Inter omnes constat, etianisi extineta Bit res furtiva, sttamen furti remanere actionem adversus furem. Proinde mortuo quoque homine, quem quia furto abgtulit, viget furti actio. Sed neo manumiasio furti actionein extinguit; nec enim diasimilia elt morti manumissio, quod ad subtrahendum domino servum. Apparat itaque, qualiterqualiter domino sit servus subtractus, attamen superease adversus furem furti actionem; eoue jure utimur; competit enim actio non ideo, quia nunc abest, sed quia unquam (3) beneficio (4) furia abfuerit. Hoc idem in condictione quoque placet; nam condici furi poteat, etiamsi res oit aliqua ratione extincta. Hoc idem dicendum, si res in potestatem (5) hostium pervenerit; nam constat, poase de ea furti agi. Sed et si pro derelicto Bit. postes a domino habita, furti nibilominus agi poterit.

Sabino, libro 46. [46.] ULPIN0; Comentarios XLI. -Si, un condueo hubiere hecho hurto de una cosa comn,porquepuede hacer hurto de una cosa comn, indudablemente se ha de decir que compete la accin de hurto.
48. [47.] EL MISMO; Comentarios ci; Sabino, libro XL1LEs sabido de todos, que, aunque haya pere-

ci

1.Si servus fructuarius surreptus est, uterque, et qui fruebatur, et dominus, actionem furti habet. Dividetur igitur actio inter dominum et fructuarium; fructuarius aget de fructibus, vel quanti interfuit eius, furtum factum non eisa, eius duph (6); proprietarius vero aget, quod interfuit eius, proprietatem non esie subtractam (7). 2.Quod dieimua dupli, sic aocipere debemus, etiam quadrupli competere actionem, si manifestum furtum Bit. 3.Haec actio, etsi oit, qui in eo servo babeat usum tantum, poterit si competere.
(1) HaZ. VuLg.; qus, al cdice Fi. (5) Taur.eomrnunI, el cdice Fi., Br. (1) no*nnnquam. VUL2. (o) Veas. alfr. 40.1 1 1). de damno nf. XXXIX. 2.

cido la cosa hurtada, subsiste, sin embargo, la accin de hurto contra el ladrn. Por consiguiente, tambin habiendo fallecido el esclavo, que uno quite por hurto, subsiste la accin de hurto. Pero tampoco la manumisin extingue la accin de hurto; porque la manumisin no es diferente de la muerte, en cuanto . substraer del dueo al esclavo. Y as se ve, que de cualquier manera que el esclavo haya sido substrado de su seor, subsiste, sin embargo, la accin de hurto contra el ladrn; y este derecho observamos; pues compete la accin, no porque ahora le falta, sino porque nunca le habra faltado, la utilidad del ladrn. Esto mismo se halla tambin determinado en cuanto la condiccin porque se puede ejercitar contra el ladrn la condiccin aunque la cosa haya perecido por cualquiera razn. Lo mismo se ha de decir, si la cosa hubiere ido poder de los enemigos; porque ea sabido que se puede ejercitar respecto de ella la accin de hurto. Mas aunque despus haya sido tenida por el dueo como abandonada, se podr, sin embargo, ejercitar la accin de hurto. 1.Si fu substrado un esclavo usufructuario, tienen la accin de hurto ambos, as el que lo usufructuaba, como su seor. Se dividir, pues, la accin entre el dueo y el usufructuario; el usufructuario la ejercitar por tos frutos, por el duplo de cuanto le importo que no se hubiese hecho el hurto; y el propietario la ejercitar por lo que le import que no hubiese sido substrada la propiedad. 2.Lo que hemos dicho del duplo debemos entenderlo de modo que competa accin tambin por al cudruplo, si el hurto fuera manifiesto. 3.Aunque haya quien sobre este esclavo tenga solamente el uso, podr competerle esta accin.
(5) Vu1g.

(6) fnrtum ei~ fectum non seas dupli, Ha. (7) Vu(g. iubaCtum, .1 cdIce P1

poteatate, el cdice FI.

660

tflGER1O.LTBRO XLVI!: TfruLO 1;

4.Et si quia proposuerit, huno servum etiam pignoratum esse, eveniet, ut etiam is, qui pignori accepit, habeat furti actionem. Hoc amplius etiam debitor, si modo plus valeat, quam pro pignoro debetur, habet furti actionem. 5.Usque adeo autem diversae aunt actiones, quae iis colnpetunt, ut, si quis eorum pro fure damnum deciderit, die oporteat, soiurnmodo actionem sibi competentem amisiase eum, cetona 'vero superesse. Nam et si proponas communem servum surrepturn, et alium ex dominispro furo damnum decidisge, is, qui non decidit, habebit furti actionem. 6.Proprietarius quoque agere adversus fruetuarium potest iudicio furti, si quid celan dae proprietatis ve, supprimendae causa fecit. 7.Recte dictum est, qui putabit, se domini voluntate rem attingere, non case furem. Quid enim dolo facit, qui putat, dominum consensurum fuisse, sive falso id, sive vero putet? Ja ergo solus fur est, qui attrectavit, quod invito domino se facere scivit. 8.Per contrarium quaeritur, si ego me invito domino facereputarem, quum dominus veliet, an furti actio sU. Et ait Pomponius, furtum me facere; verutn Lamen est, ut, quum ego velim eum uti, u. cet ignoret, nc furti sit (1) obligatus. 9.Si furtiva res ad dominum rediit, et iterum controctata caL, competit alia furti actio. dominium re surreptae quacunque ratione mutatuin sit, domino furti actio competit, veluti beredi, et bonorum possessori, et patri (2) adoptivo, et legatario. Qui vas argenteum perdiderat, coque nomine furti egerit, de pondere vasis controversia quum esset, et actor maiusfuisse diceret, fur vas protulit; id ja, cuius erat, abatulit ci, qui aurripuerat; dupli nihilominus condemnatus est; rectiasime iudicatum est, nam in actionem poenalem non venit ipsa res, quae surrepta est, sive manifesti furti, sive ncc manifesti agatur. 1.Qui furern nbvit, sive indicet sum, sive non hidicet, fur non eat, quum multum intersit, furem quia celet, an non indicet; qui novit, furti non tenetur, qui celat, boc piso tenetur. 2.Qui ex voluntate domini servuin recepit, quin neque fur, neque plagiarius sit, plus quam manifestum caL; quia enim voluntatem domini habena fur die potest? 3.Quodsi dominus vetuit, et i1le suseepit, si quidem non celandi animo, non caL fur, si celavit, tuno fur case incipit. Qui igitur suseepit, nec celaviL, etal invito domino, fur non caL. Vetare autem dominum aceipimus etiam eum, qui ignorat, hoc est eum, qui non consenbit. 4.Si ego tibi poliendum vestimentum locaYero, tu vero necio aut invito me commodaveris Titio, et Titio furtum factum sit, et tibi competit
(1) vslim, tu liset Ignores, ne furto ala obilgatue. Vdg. 47. [48.] PAULUS libro IX. ad Sabinum. Si

4.Y si alguno expusiere, que tambin este esclavo habla sido pignorado, suceder que tambin el que lo recibi en prenda tendr la accin de hurto. Ademas de esto tambin el deudor tiene la accin de hurto, si valiera ms que lo que se debe por la prenda. 5.Mas de tal manera son diversas las acciones, que competen stos, que si alguno de ellos hubiere transigido con el ladrn respecto al dao, se deber decir que l prdi solamente la accin que le competa, pero que subsiste para os dems. Porque tambin si propusieras que haba sido hurtado un esclavo comn, y que uno de los dueos habla transigido con el ladrn respecto al dao, tendr la accin de hurto el que no transigi. 6. Tambin el propietario puede ejercitar la accin de hurto contra el usufructuario, si hizo alguna cosa para ocultar quitar la propiedad. 7.Con razn se dijo, que el que crey que tomaba una cosa con la voluntad de su dueo, no es ladrn. Porque qu hace con dolo el que cree que el dueo habr de consentir ya si esto lo creyera falsamente, ya si con verdad? Luego slo es ladrn el que tom loque saba que l tomaba contra la voluntad de su dueo. 8:Por el contrario, se pregunta, si habr la accin de hurto, si yo creyera obrar contra la voluntad del dueo, queriendo el dueo. Y dice Pomponio, que yo cometo hurto; pero es verdad que cuando yo quiera que l se sirva de la cosa, aunque lo ignore, no est sujeto la accin de hurto. 9.Si la cosa hurtada volvi su dueo, y fu de nuevo hurtada, compete otra accin de hurto. Si por cualquiera razn hubiera sido cambiado el dominio de la cosa hurtada, le compete al dueo la accin de hurto, as como al heredero, y al poseedor de los bienes, y al padre adoptivo, y al legatario.
48. [49.] ULPIANO; Comenlariog 4 Sabino, Libro XLIL - Habiendo uno perdido un vaso de plata, y ejercitando por tal motivo la accin de hurto, como hubiese controversia sobre el peso del vaso, y el actor dijese que era mayor, el . ladrn present el vaso; aqul, da quien era, se lo quit al que lo haba hurtado; ello no obstante, fu ste condenado en el duplo; se fall con muchsima razn, porque en la accin penal no viene comprendida la misma cosa, que fu substrada, ora se ejercite la accin de hurto manifiesto, ora la de no manifiesto. 1.El que conoci al ladrn no es ladrn, ya t lo indica, ya si no lo indica, porque hay mucha diferencia entre si alguno oculta no indica al ladrn; y el que lo conoci no est sujeto la accin de hurto, ye! que lo oculta est sujeto por ello mismo. 2.El que con la voluntad del dueo acogi un esclavo, es ms que evidente que no es ni ladrn, ni plagiario; porque quin que tenga la voluntad del dueo puede ser llamado ladrn? 3.Pero si el dueo se lo ved, y l lo acogi, no es ladrn, si ciertamente no lo hizo con nimo de ocultarlo, pero si lo ocult, comienza entonces ser ladrn. As, pues, el que lo acogi, aunque contra la voluntad del dueo, y no lo ocult, no es ladrn. Pero entendemos que lo veda tambin el dueo que lo ignora, esto es, el que no lo consinti. 4.Si yo te hubiere dado en arrendamiento un vestido para que lo limpiaras, y t ignorndolo yo contra mi voluntad lo hubieres dado en como(2) eL pstri, eo.ndranae a'adidaapoi an.guoa oopIW.a.

47. [48.] PAULO; CornenLarios 4 Sabino, libro JX.

48. (49.]

ULPIANUS

Libro XLII. ad Sablnwn.

D1GHTO.LIBRO ILY1I: TfTULO t1.

661

furt.iaotio, quia custodia rel ad te pertinet, et mihi adversus Le (1), quia non debueras rem commodare, et id (2) faciendo furtum adrniseris; ita erit casus, quo fur furti agere possit. 5.Ancilla si surripiatur praegnana, vel apud furein concepit, partus furtivus est, sive apud furem edatur, sive apud bonae fidel possessorem; sed in hoc posteriore casu furti actio cessat; sed si concepit apud . bonae fidel possessorem, ibique pepererit, eveniet, ut partus furtivus non siL, ve_ rum etiam usucapi possit. Idem et in pecudibus servandum est, et in foetu earum (3), quod in partu. 6.Ex furtivis equis nati statim ad bonae fidel emtorem pertinebunt; merite, quia in fructu numerantur; at partus ancillae non numeratur (4) in fructu. 7.Quum fur rem furtivam vendidisset, eique numos pretil dominus, rei per vim extorsit, furtum eum numorum (5) fecisse recto responsum est; idem etiam vi bonorum raptorum actione tenebitur; quod enim ex re furtiva redigitur, furtivum non case nernini dubium est, numus ergo hic, qui redaetus est ex pretio re furtivae, non est furtivus. 49. [60.] (hius libro X. cid Edicurn provincialc.lnterdum accidit, UI non habeat furti actionem is, culus interest rem saivam case. Ut ecce creditor ob rem debitoris surreptam furti agere non potest, etsi aliunde ereditum servare non possit; loquimur autem scilicet de ea re, quae pignoris jure obligata non siL, 1.Item re dotalis nomine, quae periculo mulieris est, non mulier furti actionem habet, sed maritus. In furti actione non quod interest quadruplabitur, val duplabitur (6), sed rei verum pretium. Sed et si res rebus hurnanis case desierit, quum iudicatur, nihilominus condemnatio (7) facienda est. Idemque etsi nuno deterior sit, aestimationo relata in id tempus, quo furtum factum est; quodal pretiosior facta sit, eius duplum, quanti tune, quum pretiosior facta siL (8), fuerit, aestimabitur, quia et tunc furtum ejus factum cese venus est. l.Ope coneilio furtum factum Celsus alt, non solum si ideirco fuerit fgctum, ul socii furarentur, sed etsi non ut socii furarentur, inimicitiarum Lamen causa fecerit. 2.Recte Pedius ait, sicut neme furtum facit sine dolo malo, ita nec consilium, vel opem forre sine dolo malo poase. 3.Consilium autem dare videtur, qui persuadat et impellit, atque instruit consilio ad furtum faciendum; opem fent, qui ministerium atque adiutorium ad surripiendas res praebet.
(2) quod por et Id, HaL (5) Hal.; eoruin, el cdice Fi. (4) La correccin del cdice FI.; numers.ntnr, Tau,'. segn
(1) nlhliomlnus, inserta Vulg.

dato Ticio, y le hubiera sido hurtado. Ticio,' te compete la 'accin de hurto, porque te corresponde la custodia de la cosa, y 5 mi contra ti, porque no habras debido dar en comodato La cosa, y hacindolo habrs cometido hurto; y este ser caso en que el ladrn podr ejercitar la accin de hurto. 5.Si fuera hurtada una esclava embarazada, si concebi en poder del ladrn, el parto es furtivo, ora sea dado 5. luz en poder del ladrn, ora en el de un poseedor de buena fe; pero en este ltimo caso deja de tener lugar la accin de hurto; mas si concibi en poder del poseedor de buena fe, y all pariere, suceder que el parto no ser furtivo, sino que tambin podr ser usucapido. Lo mismo que en el parto se ha de observar tambin en cuanto 5. los ganados y 5. sus fetos. 6.Los nacidos de caballos hurtados pertenecern desde luego al comprador de buena fe; y con razn, porque son contados entre los frutos; mas el parto de una esclava no es contado como fruto. 7.Cuando el ladrn hubiese vendido la cosa hurtada, y el dueo de la cosa le arranc la fuerza el dinero del precio, con razn se respondi que ste cometi hurto del precio; y l mismo estar sujeto tambin 5. la accin de bienes arrebatados Con violencia; porque para nadie es dudoso, que no es furtivo lo que se obtiene de una cosa hurtada; luego este dinero, que se obtuvo con el precio de la cosa hurtada, no es furtivo. 49.50.] GATo; Comentarios al Edicto proncial, libro 1.A veces acontece que no tiene la accin de hurto aquel 5. quien le interesa que la cosa est 5. salvo. Por ejemplo, el acreedor no pueda ejercitar la accin de hurto por razn de cosa del deudor que fu hurtada, aunque no pueda cobrar de otro modo su crdito; pero hablamos, por supuesto, de cosa que no haya sido obligada por derecho de prenda.' 1.Asimismo, por razn de bienes dotales, que estn riesgo de la mujer, no tiene la accin de hurto la mujer, sino el marido.
50. [51.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XXXVJLEn la accin de hurto no se cuadruplicar 6 duplicar lo que importa, sino el verdadero precio de la cosa. Pero aunque la cosa hubiere dejado de existir cuando se juzga, se ha de hacer, sin embargo, la condenacin. Y lo mismo aunque ahora sea peor, refirindose la estimacin al tiempo en que se cometi el hurto; pero si se hubiera hecho 'de ms precio, se estimar el duplo de cuanto valiere cuando se hubiera hecho de ms precio, porque es ms verdadero que tambin entonces se hizo su hurto. 1.Dice Celso, que se hizo hurto con ayuda y consejo, no solamente si se hubiere hecho de modo que hurten como scios, sino aunque no hurten como sciosi pero lo hubiere hecho por razn de enemistad. 2.Con razn dice Pedio, 'que as como nadie comete hurto sin dolo malo, as tampoco puede dar consejo 6 ayuda sin dolo malo. 3.Pero se considera que da consejo el que persuade 6 impele, 6 instruye con su consejO para cometer el hurto; da auxilio el que presta servicio y ayuda para substraer las cosas.

50.

161.1 ULPIANUS

libro TXX VII. cid Edictum.

a *scrit ura original, Dr.

(5) non, inserta Hal. (6) quedruplicabltur ve dupfleabltur, Ial. (7) Indicatto, Vuig. (8) Taur. segn la escritura original; aM, la correccin del cdice FI., Dr.

662

DffiE8TO.LI31O XLYIt TITULO It

4.Cum co, qui pannum rubrum ostendit fugavitque peous, ut in fures incideret, si quidem dolo malo feeit, furti actio est; sed etsi non furti faciendi causa hoc fecit, non debet impunitus esse lusus tam perniciosus; idcirco Labeo seribit, in factum dandam actionem;

4.Hay la accin de hurto contra el que presenta un pao rojo y pone en fuga el ganado, de modo que caiga en poder de los ladrones, si verdaderamente lo hizo con dolo malo; pero aunque esto no lo haya hecho para que se corneta hurto, no debe quedar impune juego tan pernicioso; y por esto escribe Labeon, queso ha de dar la accin por el hecho;
51. [52.] GAYO; Comentarws al Edicto proaincial, Libro 1111. - porque tambin si el ganado se hubiera echado por un precipicio, se dar. como por la ley Aquilia la accin til de con injuria.

51. 152.1 (}UUS Libro 11ff. a4 EdicIum proinciato. - nam et si (1) pracoipitata sint pecora, utilis actio damni iniuriae, quasi ex lego Aquilia dabitur. 52. [58.] ULPxALws libro XXI VH. ) 04 Ecuetum. - Si quis uxori rs rnariti subtrahenti opem consiliunive aocommodaverit, furti tenebitur.
1.Sed et si furtum cum ea fecit, tenobitur furti, quum pisa no teneatur. 2.Ipsaquoque, si opem furi tulit, furti non tenebitur, sed rerum amotarum. 3.Servi vero sui nomine furti eam tener, nequaquam ambigendum eat. 4.Idem dicendum est et in filiofamilias milite; nam ipse patri furti non tenebitur; servi autem sui nomine castrensis tenebitur, si patri servue furtum fecerit. 5.Sed si filius mells, qui habet castrensa.peculium, furtum mliii fecerit, en possim actione utili (3) adversus eum agere, videndum est, quum habeat, unde satisfaciat; et potest defendi agandum. 6.An autem pater fiho teneatur, si rem elias cutrenais peculii subtraxerit, videamus; et putem tener; non tantum igitur furtum faciet filio, sed etiam furti tenebitur. 7.Eum ereditorem, qui post solutam peconiampignus non reddat, tener furti Mola alt, si celandi animo retineat; quod verum esas arbitror. 8.Si sulphurariae (4) sunt in agro, et inde aliquis terram egessisaet, abatuliuetque, dominus furti aget; deinde colones conducti actione consequetur, ut id ipsum sibi praestaretur. 9.Si servus tuus vol films polienda vestimenta ausceperit, en furti actionem babeas, quaenitur; et siquidam peculium servi solvendo sit, potes habere furti actionem, si non fuerit solvendo, dicendum est, non competere furti actionem. 10.Sed et si rem funtivam imprudens quis emerit, et ci surrepta alt, habebit furti actionem. 11.Apud Labeonem relatum est, si ailiinario quia dixerit, ut; quisquis nomine eiussiligmem petiisset (5), el daret, et quidam ex transeuntibus, quum audiisset, petiit cine nomine, et accepit, furti actionem adversos eum, qui suppetet (0) siliginario (7) competere, non mil non enim mihi negotium, sed sibi siliginarius (8) gessit.

52. 168.] Uu'IANo; Comentarios al Edicto, libro XXXVII. -Si alguno le hubiere prestado ayuda

no solamente le har hurto al hijo, sino que tambin estar obligado por la accin de hurto. 7.Dice Mela, que el acreedor, que despus de pagada la deuda no devolviera la prenda, est sujeto la accin de hurto, si la retuviera con nimo de ocultarla; lo que opino que es verdad. 8.Si en un campo hay minas de azufre, y de ellas hubiese alguno sacado tierra, y se la llevase, el dueo ejercitar la accin de hurto; y luego el colono conseguir con la accin de conduccin, que * l se le pague esto mismo. 9.Si tu esclavo 6 hijo se hubiere encargado de vestidos para limpiarlos, se pregunta si tendrs la accin da hurto; y si verdaderamente fuera solvente el peculio del esclavo, puedes tener la accin de hurto, y si no fuere solvente, se ha de decir, que no compete la accin de hurto. 10.Pero tambin si ignorndolo, alguien hubiere comprado una cosa 'hurtada, y le hubiera sido substrada, tendr la accin de hurto. 11.Se halla escrito en Labeon, que, si alguno le hubiere dicho un vendedor de triso candeal que cualquiera que en su nombre le hubiese pedido trigo candeal s&lo diera, y si hablndolo odo cualquiera de los transeuntes lo pidi en nombre de aqul, y lo racib, le compete al vendedor de trigo candeal, no mf, la accin de hurto contra el que pidiere substituyndose . otro; porque el vendedor de trigo candeal no hizo negocio para mi, sino para l.

consejo . la mujer, que substrae cosas del marido, estar sujeto la accin de hurto. 1.Pero si con ella hizo el hurto, tambin estar sujeto la accin de hurto, no estando ella misma sujeta. 2.Ella misma, si le prest ayuda al. ladrn, tampoco estar sujeta la accin de hurto, sino la de cosas amovidas. 3.De ninguna manera se ha de dudar, que nombre de un esclavo suyo est ella sujeta la accin de hurto. 4.Lo mismo se ha de decir tambin respecto un hijo de familia militar; porque l mismo no estar obligado su padre por la accin de hurto; pero estar obligado en nombre de un esclavo suyo del peculio castrense, si el esclavo le hubiere hecho hurto al padre. 5.Pero si mi hijo, que tiene peculio castrense, me hubiere hecho hurto, se ha de ver si podr utilizar contra l la accin til, teniendo con qu pagar;y se puede defender que se ejercitar la accin. 6.Mas veamos si el padre estar obligado al hijo, si le hubiere substrado cosa de su peculio castrense; y yo opinariaque est obligado; as!, pues,

(1) Vdq.;el, omit..ia.icddicjPI. (5) Segun ri cdio. FI. trigenalmoseptlmooctavo1 Br. (3) furtl por utili, al cddic. citado por Gab. (4) 1142YaLg.; .ulp&riae el odSci FI.

(5) petltuet, conaidrase a,iadIda por ant4guoa coputos. (6) upetHt, VuLo.; sic petet por suppt.t, HaZ. (1) Mal. Vui.; ullignarto, *1 cdIce Fi. (8) iaL V4., sllignaiiu, .2 cdice Fi.

DIGK8TO.LIBEO XLV1I TiTuLO 14

663

12.Si fugitivum meum quis quasi suum a duumviro, vel abaliis, qui potestatem habent, de carcere vel custodia dimitteret(1), an is furti teneatur? Et p!acet, si fideiussores dedit, in eos domino actrnem dandam, ut hi actones suas inihi mandent. Quodsi non acoeperint fideiussorem, sed tanuam suum accipienti oi tradiderint, dominum furti actionem adversus plagia?ium (2) habiturum. 13.Si quis de manu a!icuius numos aureos vol argenteos, ve aliam rem excusserit, ita furti tenetur, si ideo feoji, nl alius tolleret, isque sustulerit. 14.Si quia massam meam argenteam surripueril, et pocul fecerit,poasum vel poculorum, vel massae furti agere, ver condiclione. dem est el in uvis, et in muslo, el in vinaceis; nam el uvarum, el musti, et vinaceorum nomine furti agere potest; sed of condici. 15.Servus, qui se liberum affirmavit, ut sibi pecunia crederetur, furtum non facit; namque bio nihil amplius, quam idoueum se debitorem affirmal. dem est el in eo, qui se patremfamilias finxit, quum esset filiusfamilias, ut sibi prorntius pecunia crederetur. 16.lulianus libro vicesimo secundo Digestorum acripait, si pecuniam quia a me acceperit, ut creditori meo solvat, deinde quum tantam pecuniam eidem creditori deberet, suc nomine solverit, furtum sum facere. 17.Si Titius alienam rem vendidit, el ab em toro acoepil numos, non videtur nucnorum furtum feciase. 18.Si ex duobus sociis omnium bonoruni unus rem pignori a000perit, eaque surrepta alt, Mola sorlpait, eum solum furti habere actionem, qui pignori accepit, socium non habere. 19.Neque verbo, neque acriptura quia furtum faci't; hoc enim jure utimur, ut furtum sine contrectatione non fiat; quare et opem ferro, vel consilium daro tuno n000t., quum secuta contrectatio est. 20.Si quia asinum meum cogiaset, et in equas anas [geniturae] duntaxat ip [graia] admisiuet, furti non tenetur, nial furandi quoque animum habuit; quod et Herennio Modestino, Btudioso (3) meo, de Dalinatia consulenti reseripsi oirca equos, quibus eiusdem rei ratia subiecisse quia equas cuas proponebatur, furti ita deinum tener, si furandi animo id fecisset, si minus, in factum agendum. 21.Quam Titio, honesto viro, pocuniam credere veliem, subiecisti mihi allum Titium egenum, quasi ille esset locuples, et numos acceptos eum CO divisisti; furti tenearis, quasi opa Ina consilioque furtum factuzn alt; sed et Titius furti tenebitur. 22.Maiora quia pondera tibi commodavit, quum eineres ad ponius; furti eum venditori teneri Mala acribil, te quoquc, si scisti; non ex voluntate venditoris accipis, quum erret in pondere.
Vuk.

- babeaS de esreere vol e=todia dimitiere, aeceperlt,

la condiecin. 15.El esclavo que afirm que era libre, para que 8. l se Le prestase dinero, no comete hurto; porque ste no hace nada ms que afirmar que es deudor abonado. Lo mismo es tambin en cuanto al que se fingi padre de familia, siendo hijo de familia, para que mspronto se le preatase dinero. 16.Escribi Juliano en el hbro vigsimo segundo del Digesto, que si alguien hubiere recibido de mi dinero, para que pagase un acreedor mo, y luego, debindole l otra tanta cantidad al mismo acreedor, se lo hubiere pagado en su propio nombre, l cometa hurto. 17.Si Ticio vendi una cosa ajena, y recibi del comprador el dinero, no se considera que hizo hurto de este dinero. 18.Si de dos conscios de todos los bienes uno hubiere recibido una cosa en prenda, y ella hubiera sido substrada, escribi Mala, que tiene la accin de hurto slo el que la recibi en prenda, y que no la tiene su consocio. 19.Ni de palabra, ni por escrito comete nadie hurto porque observamos el derecho de que no se hace hurto sin apoderamiento; por lo cual, prestar ayuda, 6 dar consejo es perjudicial siempre y cuando sigui el apoderamiento. 20.Si alguno hubiese llevado juntar un asno mo, y lo hubiese echado it sus yeguas solamente para tener cra, no est sujeto it la accin de hurto, si no tuvo tambin intencin de hurtarlo; lo que le respond tambin 8. mi afectuoso Herennio Modastino, de Dalmacia, que me consultaba respecto it unos caballos, it los que se deca que uno les ech sus propias yeguas con el mismo objeto, que estaba l sujeto 8. la accin de hurto solamente si esto lo hubiese hecho con intencin da hurtar, y que, si no, se haba de ejercitar la accin por el hacho. 21.Queriendo yo prestarle dinero Ticio, hombre honrado, me lo substituiste por otro Ticio, como si l fuese rico, y dividiste con l el dinero recibido; estars sujeto la accin de hurto, como si el hurto hubiera sido hecho con tu ayuda lconsejo; pero tambin Ticio estar obligado por a accin de hurto. 22.Uno te presto pesas mayores, cuando t comprabas al peso; escribe Mala, que l est obligado al vendedor porlaaccin de hurto, yque tambin t, silo supiste; porque no recibes con la voluntad del vendedor, puesto que l yerra en cuanto al peso

12.Si alguno echase de la caros! 6 de la prisin por medio del duunviro, 6 de otros que tienen potestad, un esclavo mo fugitivo como si fuese suyo, estar l sujeto it !a accin s hurto? Y est determinado, que si di fiadores, se le ha de dar contra stos al dueo. la accin, de suerte que ellos me cedan las acciones. Pero si no hubieren recibido fiador, sino que como suyo se lo hubieren entregado al que lo recibe, el dueo habr de tener contra el plagiario la accin de hurto. 13.Si alguno hubiere hecho caer de manos de otro monedas de oro 6 de plata, 6 otra cosa, est sujeto it la accin de hurto, silo hizo para que otro las quitara, y ste las quit. 14.Si alguno me hubiere substrado una masa de plata,hubiere hecho vasos, puedo ejercitar la accin de hurto 6 la condiccin, 6 por los vasos, 6 por la masa. Lo mismo es tambin en cuanto it las uvas, y al mosto, y al orujo; porque se puede ejercitar la accin de hurto por razn de las uvas, del mosto y del orujo; pero tambin se puede ejercitar

(ii Ha(. Valg.; plagiarum, .1 ctUci FI.

(3) co1Mnli, el cdice citado por Gab.

fl1035T0.LIBBO XLVII: TTITLO II

23.-Si quis servo meo persuaserit, ut nomen suum ex instrumento, puta emtionis, tolieret, eL Meta scripsit, et ego puto, furti agendum.
24.Sed si servo persuasum siL, ut tabulas meas deacriberet, puto, si quidem servo persuasum sit, servi corrupti agum, si ipse fecit, de doloonem acti en d dandam.

25.Si lnea margaritarum surrepta sit, dicendus est numerus. Sed et si de vino furti agatur, necease est dici, quod amphorae surreptae sint. Si vaga surrepta sint, numerus erit dicendus. 26.Si servus mena, qui habebat peculii administrationem liberam, pactus sit eum eo non donationis causa, qui rem eius peculiarem surripuerat, recte transactum videtur; quamvis eniin domino quaeratur furti actio, attamen in peculio servi est. Sed et si tota poena furti dupli servo soluta siL, non dubie fur liberalitur. Cui consequens est, ut, si forte a fure acceperit servus, quod ej (1) re satis esee videatur, similiter recte transactum videatur.

27.Si quis iuraverit, se lurtum non fecisse, deinde rem furt.ivam (2) contrectet, furtiquidem actio perimitur, re tamen persecutio domino servatur. 28.Si servus surreptus heres institutus fuent, furti iudicio actor consequetur etiam pretium hereditatis, si modo servus, antequam iussu domini adeat, mortuus fuerit; condicendo quoque mortuum idem consequetur. 29.Si statuliber surreptus sit, vel res sub conditione legata, deinde antequam adeatur, extitenit conditio, furti iam agi non potest, quia desiit interesse heredia. Pendente autm con ditione tan ti aestimandus est, quanti emtorem potest invenire.

130.[54.19) Idem libro trigesimo octavo; si quia ex domo, in qua nemo erat, rapuerit, actione de bonis raptis in quadrupluin convenietur, furti non manifesti, videlicet si neiro eum deprehendent tollentem (4).
53. [55.] PAULUS libro XXXIX. ad Edicturn. Qui iniuniae causa ianuam effregit, quamvis inde per alios res amotae sint, non tenetur furti.; nam maleficia voluntas et propositum delinquentis distinguit.

23.Si alguno hubiere persuadido un, esclavo mo para que quitase su nombre de un instrumento, por ejemplo, de compra, escribi Meta, y opino yo, que se ha de ejercitar la accin de hurto. 24.Pero si al esclavo se le hubiera pwsuadido para que copie mis tablas, opino, que si verdaderamente se le hubiera persuadido mi esclavo, se habr de ejercitar la accin de esclavo corrompido,que si l mismo lo hizo, se ha de dar la accin d y e dolo. 25.Si hubiera sido substrada una sarta de margaritas, se ha de decir su nmero. Pero tambin si se ejercitara la accin de hurto de vino, es necesario que se diga cuantas nforas fueron substradas. Si hubieran sido substrados vasos, se habr de decir el nmero. 26.Si mi esclavo, que tena la libre administracin de su peculio, hubiera pactado, no por causa de donacin, con el que haba substrado una cosa de su peculio, se considera que transigi bien; porque aunque se adquiera para el seor la accin de hurto, se halla, sin embargo, en el peculio del esclavo. Pero tambin si toda la pena del duplo por hurto se le hubiera pagado al esclavo, sin duda que quedar libre el ladrn. A lo cual es consiguiente, que si acaso el esclavo hubiere recibido del ladrn lo que le parece que es bastante para la cosa, se considerar igualmente que se transigi bien. 27.Si alguno hubiere jurado, que no cometi hurto, y despus cogiese la cosa hurtada, se extingue ciertamente la accin de hurto, pero se le reserva al dueo lapersecucin de la cosa. 28.Si un esclavo substrado hubiere sido instituido heredero, el actor conseguir con la accin de hurto tambin el precio de la herencia, si el esclavo hubiere fallecido antes de adirla por orden de su seor; lo mismo conseguir tambin ejercitando la condiccin respecto al esclavo muerto. 29.Si hubiera sido substrado el instituido libre bajo condicin, una cosa legada bajo condicin, y luego antes que se adiera la herencia se hubiere cumplido la condicin, no se puede ejercitar ya la accin de hurto, porque -dej de interesarle al heredero. Pero estando pendiente la condicin ha de ser- estimado en tanto por cuanto puede encontrar comprador. 30.-[54.] Dice el mismo en el libro trigsimo octavo: si alguno hubiere hecho rapia en casa en que no haba nadie, ser demandado por el cudruplo con la accin de bienes arrebatados, y con la de hurto no manifiesto, por supuesto, si nadie lo hubiere descubierto llevndose cosas. 53.(55. PAULO; Comentarios al Edicto, Libro XXXIX. - JIL que por causa de injuria quebrant una puerta, aunque por virtud de ello hayan sido quitadas cosas por otros, no est sujeto la accin de hurto; porque la voluntad y el propsito del delincuente distinguen los delitos. 1.Si el esclavo del comodante hubiere substrado la cosa, y fuera solvente aquel quien se le hurto, dice Sabino, que se puede ejercitar tambin la accin de comodato contra l, y contra el dueo la de hurto nombre del esclavo. Pero si devolviera el dinero que el dueo cobr, se extingue la accin 4e hurto Lo mismo tambin si remitiera la accin de comodato. 2.Pero si tu esclavo te hubiere hurtado la
4) furti ncc .m*nifeati videlicet setione, uf neme eum deprehenderlt, tollenda. Hai. -

1.Si servus commodatoris rem surripuerit, et 1 solvendo alt is, cui surreptum est, Sabinus siL, poase et coramodati agi cum eo, et contra dominum furti servi nomine. Sed si pecuniam, quam dominus exogit, reddat, evanescere furti actionem. dem et si remittat commodati actionem. 2.Quoijsi servus tuus rem tibj commodatam
(1) elni, Ha!,.

(2) non, inserta Vu(g. (3) Rat. Vug. comien..an aqu oru/ra9meilo.

DIGEgrO.LIMO XLVII; TITULO TI

665

surripuerit, furti tecuin actio non est, quia tuo periculo res sit, sed tantum commodati. 3.Qui alienis nogotiis gerendis se obtulit, actionem furti non habet, licet culpa eius res parierit, sed actione negotiorum gestorum ita daninandus est, si dominus actione ej nedat. Eadem sunt in eo, qui pro tutore negotia gerit, vel in eo tutore, qui diligentiam praestare debeat, veluti qui ex pluribus tutoribus testamento datis oblata satisdatione solus administrationem suscepil. 4.Si ex donatione alterius rem mearn teneas, et eam surripiam, ita demum furti te agere mecum posse Iulianus ait, si intersit tua retinere poasessionem, veluti si hominem donatum noxali iudicio defendisti, vel aegrum curaveris, uL adversus Vmdicantem iustam retentionem habiturus Bis. 54. [56.] GkIUS libro XIII. ad Edictum provinciale.Si pignore creditor utatur, furti tenetur. 1.Eum, qui quod (1) utendum accepit, ipse alii commodaverit, furti obligar responsum est. Ex quo satis apparet, furtum flor, et si quia usum alienae re in suum lucrum convertat; ncc movere quem debet, quasi (2) nihil lueri sui gratia faciat. Speoies enim lueri est, ex alieno largiri, et beneficii debitorem sibi acquirere. Unde et is furti tenetur, qui ideo rem amovet, ut eam alii donet.

cosa que se te habla dado en comodato, no hay contra ti la accin de hurto, porque la cosa est tu riesgo, sino solamente la de comodato. 3.El que se ofreci administrar negocios ajenos no tiene Ja accin de hurto, aunque la cosa haya perecido por su propia culpa, sino que ha de ser condenado por la accin de gestin de negocios, si el dueo le cediera la accin. Lo mismo es tambin en cuanto al que en lugar de tutor administra negocios, respecto al tutor, que debe responder de su diligencia, como el que de los varios tutores nombrados en testamento se encarg l solo de la administracin, habiendo ofrecido fianza. 4.Si por virtud de donacin de otro tuvieras una cosa ma, y yo te la hurtase, dice Juliano, que Si puedes ejercitar contra m la accin de hurto, solamente te interesara retener la posesin, por ejemplo, si en el juicio noxal defendiste al esclavo donado, 6 si lo cuidaste enfermo, de suerte que hayas de tener justa retencin contra el que lo reivindica. 54. [58.] Gyo; Comentarios al Edicto provincia, libro XIII. - Si el acreedor usara la prenda,

2.Furem interdiu deprehensuin non aliter occidere Lex duodecim tabularum permisit, quam si teto se defendat; teli autem appellatione et ferruin, et fustis, et lapis, et denique omne, quod nocendi causa habetur, significatur. 3.Quum furti actio ad poenae persecutionem pertineat, condictio vero et vindicatio ad rei recuperationem, apparet, recepta re nihilominus salvam case furti actionem, vindicationern vero et condictionem tolli, sicat ex diverso, post solutam dupli ant quadrupli poonam, salva est vindicatio et condtio.

sciens commodaverit ad ascendendum, licet nullum elus consilium principaliter ad furtum faciendum jntervenerit, tamen furti actione tenetur.

A ingendum 4.Qui ferramenta scie.ns commodaverlt ad ostium vel armarium, ve! scalam
5.Si tutor, qui negotia gerit, ant curator transegenit cuna fu re, evanescit furti actio. 55. [57.] ULP1NUS (3) libro hL Disputationum. Quum creditor rem sibi pignoratam aufert, non videtur contrectare, sed pignori suo incumbere.
58. [58.1 IULI4NUS libro XIII. Digestorum. Interdum fur etiam maneota poenae obligatione in quibusdam casibus rursus obliatur, ut cum eo saepius eiusdem re nomine furti agi poasit. Pri(1) Tau. segtLi 'z escritura origiiaL; r,eccldn del cdice Fi., Br. Toxo 11Ii

est sujeto . la accin de hurto. 1.Se respondi, qu. 1 que hubiere dado en comodato otro lo que recibi para usarlo, se obliga la accin de hurto. Por lo que claramente se ve que se comete hurto tambin si alguno aplicara en lu_ro suyo el uso de una cosa ajena y no debe hacer vacilar alguien que no haga nada por lucro suyo propio. Porque es una especie de lucro hacer libe. ralidad con lo ajeno, y adquirir para s al deudor de un beneficio. Por lo cual tambin est sujeto la accin de hurto el que toma una cosa ajena para donrsela otro. 2.La ley de las Doce Tablas no permite malar al ladrn que fu sorprendido de da, en otro caso sino si se defendiera con arma; mas con la denominacin de arma se significa la de acero, y tambin palo, piedra, y finalmente todo lo que se tiene para causar dao. 3.Como quiera que la accin de hurto corresponde para la persecucin de la pena, y la condiecin y la reivindicacin para la recuperacin de la cosa, es evidente que recobrada la cosa queda, sin embargo, salvo la accin de hurto, pero se extinguen la reivindicacin y la condiccin, as como por el contrario, despus depagada la pena del duplo del cudruplo, quedan salvo la reivindicacin y la condiccin. 4.El que sabiendas hubiere prestado herramientas para quebrantar una puerta 6 un armario, 6 It sabiendas hubiere prestado escala para escalar, aunque principalmente no haya mediado ningn consejo suyo para hacer el hurto, est, sin embargo, sujeto It la accin de hurto. 5.Si el tutor, que administra los negocios, 6 el curador hubiere transigido con el ladrn, se extingue la accin de hurto.
55. [57] ULPIANo; Disputas, libro 111. - Cuando el acreedor quita la cosa que le haba sido dada en prenda, no se considera que a hurte, sino que detenta su prenda.

56. (58.J juuANo Digesto, libro XXII. - A veces el ladrn, aun subsistiendo la obligacin de la pena, se obliga de nuevo en algunos casos, de suerte que se puede ejercitar muchas veces contra l
(3) Paulus. HaZ. Vak.

(i) Hal.; quid el cdice F.

la, iesera

la co-

686

DTG9TO.LIBBO LVII: TfTULO 11

mus casus oecurrit, si possessionis causa mutata esset, vejuti si res in domini potestatem rediissot eandemque idem surriperet vel e1em domino, ve si, cul jg commodasset, aut vendidisset. Sed et si persona dornini mutata esset, altera poena obligatur.

1.Qui furem deducitad Praefectum vigilibus, vel (1) ad Praesidem, existimandus est elegie viaro, qua rem persequeretur, et si negotium ibi terminatum, et damnato fure recepta et peeunia sublata, in simplrim videtur furti quaestio sublata, ma%inle si non solum rem furtjvam fur restituere iussus fuerit, sed amplius aliuid in eum iudex constitueriL Sed etsi nihil amplius, quam furtivam rem resUtuere nasus fuerit, nec amplius aliquid in eum iudex constituert, (2) ipsoquod in periculurn maioris poenae deductus est fur, intelligendum est (3), quaestionem furti sublatam case.

?.Si res peculiaris surrepta in potestatem servi rediriL, solvitur furti vitium, et incipit hoc casu in peculio case, el a domino posideri. 3.Quum autem servus rom suam peculiarem furandi consilio amovel, quamdiu eam retinel, conditio eius non mutatur, itihil enim domino abeat; sed si alii tradiderit, fi2rtum faciet. 4,Qui tutelam gerit, transigere cum fure potest; el si in potestatem suam redegerit rete furtivam, desinit furtiva seso, quia tutor domini loco habetur. Sed et circa curatorein !uriosi eadern dicenda sunt,qul adeo persesam domini sustinel, ut etiam tradendo rern furici alienare existimetur. Condicere autem rem furtivam tutor et curator furiosi sorum nomine possunt. 5.Si duo servi tu vesteo et argantum surripuerint, et alterius nomine tacum de veste actum fuerit, alterius de argento agetur, nulla exceptie dan debebit ob aam rem, quod iam de veste actum fuerit.
57. [59.1 ALPHRNtJS (4) libro 1V. Digestorum a

la accin de hurto por razn de una misma cosa. Ocurre el primer caso, si hubiese sido cambiada la causa de la posesin, por ejemplo, si la cosa hubiese vuelto poder de su dueo, y aquel miao la hurtase 6 al mismo dueo 6 aquel 5. quien ste la hubiese dado en comodato1 se la hubiese vendido. Pero tambin si hubiese sido cambiada la persona M dueo, se obliga otra pena. 1.Se ha de estimar, que el que lleva un ladrn al Prefecto de los vigilantes, al Presidente, eligi la va por la que perseguira la cosa; y si el negocio fu al terminado, y condenado el ladrn fu recobrado el dinero quitado, se considera extinguida la cuestin del hurto respecto al simple importe; mayormente, si no slo se le hubiere mandado al ladrn restituir la cosa hurtada, sino que el juez hubiere determinado alguna cosa ms contra l. Pero aunque no se le hubiere mandado restituir nada ms que la coba hurtada, ni el juez hubiere determinado ninguna cosa ms contra l, por lo mismo que el ladrn fu puesto en peligro de mayor pena, se ha de entender que se extingui la cuestin del huiio. 2.Si la cosa del peculio, que fu substrada hubiere vuelto poder del esclavo, se extingue el vicio del hurto, y comienza en este caso estar en el peculio, y ser poseda por su dueo. 3. - Mas cuando el esclavo torna con nimo de hurtarla una cosa de su peculio, no se cambia la condicin en ella, mientras l la retiene, porque nada le falta 5. su seor; pero si se la hubiere entregado 5. otro, cometer hurto. 4.El que administra la tutela puede transigir con el ladrn; y si hubiere hecho volver su poder la cesa hurtada, deja de ser hurtada, porque el tutor es considerado en lugar del dueo. Pero lo mismo se ha de decir tambin en cuanto al curador del furioso, quien de tal modo representa la persona del dueo, que se considera que tambin entregando una cosa del furioso la enajena. Mas el tutor y el curador del furioso pueden reclamar por la condicoin 5. nombre de ellos la cosa hurtada. 5.Si des esclavos tuyos hubieren hurtado un vestido y plata, y, 5. nombre de uno se hubiere ejercitado contra ti la ascin por razn del vestido, y en el de otro se ejercitare por la plata, no se deber dar ninguna excepcin por razn de haberse ejercitado ya la accin en cuanto al vestido.

Paulo epttomatorum. - Si cretas fodiundae causa specum quis fecisset, et cretam abstulisset, fur est, non quia fodieset, sed quia abstulis.et.

o, libro IV. - Si alguno hubiese hecho una excavacin para arrancar creta, y hubiese quitado creta, es ladrn, no porque la hubiese excavado, sino porque se la lleS.
- Si 5. un hijo de familia se le hubiese helibro cho hurto, perfectamente ejercitar con tal motivo la accin, hecho l padre de familia. Pero aun si le hubiese sido suhsWaida la cosa dada 5. l en arrendamiento, podr igualmente ejercitar la accin, hecho padre de familia.
.

57.

[59.1 AL.FENO; Digesto compendiado por Pan-

58. [60.J Iuu4Nus (5) libro IV. ad Uraeium Ferocem. - Si fihiofamilias furtum factum esset, recte
IS paterfamiliaa factus so nomine aget. Sed el si

58.180.1 JULIANO; Comsntarios Ursego Feroz,

res ei tocata surrepta fuenit, paterfamilias factus itidem agera poterit.

59. [81.] IDIM libro III. ex Minicio.Si is, qui rem commodasset, eam rete -clam abstuliset, furti cute eo agi non potest, quia snum roeepisset, st ille commodati liberatus esiet; hop, tarnen ita aecipiendum egt, si nullas retinendi (0) causas is, cui
(1) val, coMiderase aa4ida pr antiguos copistas. (3) so, usstrta ial. (ornitierdo ase empilas eonMituerlt). (3) Inlelilgendum set, omitelas iaL (t) Africanas, as Bes.

111.Si el que hubiese dado en comodato una cosa hubiese quitado clandestinamente esta cosa, se puede ejercitar contra l la accin de hurto, porque recobr le suyo, y el otro qued libre de la accin
(5) Up4anas, ial. Vuig. (5) La correooids del o6dtc PL; retiisndo, Tau' segn la .scrdWta origMal, Dr.

59. [81.] EL mismo; Docrint de Muucio, libro

DIGro.LIBO

xtvii:

TITULO ti

867

commodata res erat, habuit; nam si impensas nocessarias in rem commodatam fecerat, interfuit ejes potius per retentionem eaa servare, quam ultro cominodati agere; ideoque furti actionem habebit.

de comodato; mas esto se, ha de entender as, si aquel . quien la cosa haa sido dada en omodato no tuvo ninguna causa para retenerla; porque si haba hech gastos necesarios para. Ja cosa dada en comodato, le interes recobrarlos mediante la retencin, mas bien que ejercitar voluntariamente la accin de comodato; y por esto tendr la accin de hurto.
60. [62.] AFRIC&RO; Cuestiones, libro VILAs como se entiende que la esclava fugitiva comete hurto de si misma, as tambin hace hurte apode-

Ancilla fugitiva quemadcnodum sui furtuin facere intelligitur, la partum quoque centrectando furtivum (1) facit.
81. [68.] IDEM libre VIII. Quaesioaum, - Si serves cornmunis un ex deminis furtum fecarit, communi dividundo agi debere placet, et arbitrio iudicis contineri, ut auL dauinum praestet, ant parte eedat. Cui consequena videtur esse, ut etiarn si alienaverit suare partem, similiter et cum enitOre agi posait, et quodammodo noxalis actio caput sequatur. Quod tamen non co usque producendum ait, ut, etiarnsi tibor sil fact.us, duni ipso ai p0550 dicamus, sicuti non ageretur, eti.amsi proprius fuisset. Ex bis igitur apparere, et mortuo servo aihil case, quod actor eo nomine consequi possit, nisi forte quid ex re furtiva ad socium pervenerit.

60. [62.] AFRICANUS

libro Vil. Quaesgionum.

rndose del parto.

1. His etiam illud eonsequens case ait, ut, etai is servus, quern mihi pignori dederis, furtum mihi fecerit, yendo contraria pignoraticia censequar, uti simihter aut damnum decidas, aut pro noxae deditione hominem relinquas. 2.Idem dicendum de co, quem conveni'Bset in causa redhibitionis case, uti, quernadmodtim acceasionea et fructus eretor restituere cogitur, ita et e contrario venditor quoque vel damnum decidero, vel pro noxae deditione (2) hominem relinquere cogatur, nisi quod in bis amplies sit. 3.Quodsi sciens quia ignoranti furempignori dederit, omnmodo damnum praestare cogendus est; id enim bonae fidei convenire. 4.Sed in actione emti praecipue spectaidum come, qualem servum venditor repromiserit (3). 5.Quod vero ad mandati actionem attinet, dubitare se ait, num aeque dicendum sit, omnmodo damnum praestari debere. Et quidem hoc amplius, quam in superioribus causis servandum, ut, etiamal ignoraverit is, qui certum hominem (4) cm mandaverit, furein case, nihilominus tomen damnum decidero cogatur (5); iustissime enim proauratorem allegare, non fajase se id darnnum passurum, si id mandatum non suscepisset. Idque evidentus in causa depositi apparere; nam licet alioquin aequum .videatur (6), non oportere cuiquam plus damni per servum evenire, quam quanti ipse servus sit, multo tomen aequius esas, nemini offtcium suum, quod eius, cure quo contraxerit, non etiam sui commodi causa susceperit, damno (1) furtum, Hal. VuLg.

61. [188.] EL MISMO', Cuestiones, libro Viii. -Si un esclavo comn le hubiere hecho hurto uno de sus dueos, dst determinado que se debe ejercitar la accin de divisin de cosa comn, y que corresponde al arbitrio del juez, que pague el dao, que ceda su parte. A lo cual parece que es consiguiente, que, tambin si hubiere enajenado su parte se podr. igualmente eercitr la accin tambin contra el comprador, para que en cierto modo la accin noxal siga a] individuo. Lo que, sin embargo, no se ha de extender, dice, de modo que, aunque haya sido hecho libre, digamos que se puede ejercitar contra el mismo la accin, as como so se ejercitara, aunque hubiese sido propio. As, pues, resulta de esto, que, aun muerto el esclavo, no hay nada que por tal titulo pueda conseguir el amor, . no ser acaso que de la cosa hurtada hubiere ido algo poder del condueo. 1.Tambin dice que es consiguiente esto, que, aunque me hubiere hecho un hurto el esclavo que me hubieres dado en pmnda, conseguir, ejercitando la accin pignoraticia omtraria, que igualmente 6 transijas respecto al daflo, 6 me dejes el esclavo mediante la entregapor la noxa. 2.Lo mismo se ha de decir respecto al que uno hubiese demandado por causa de redhihicin, que, asi como el comprador es obligado restituir las acciones y los fruto*, asLMunbin por el contrario sea igualmente obligado el vendedqr 6 resarcir el dao, 6 . dejar el esclavo mediante la entrega por la no, no ser que en ello haya alguna cosa ms. 3.Pero si sabiendas uno le hubiere dado en prenda otro que lo ignoraba un esclavo ladrn, ha de ser de todos modos obligado responder del dao; porque esto es lo conforme la buena fe. 4.Mas en la accin de compra se ha de considerar principalmente qu esclavo haya prometido el vendedor. 5.Pero por lo que atae la accin de mandato, dice que l duda, si se habr de decir igualmente que de todos modos se debe responder del dao. Y ciertamente que esto se ha de observar aun con ms raznque en los casos anteriores, de suerte que, aunque bubiere ignorado el que mand que fuese comprado cierto esclavo que ste era ladrn, sea, sin embargo, obligado resarcir el dao; porque justsimamente alega el procurador que no habra de haber l sufrido este dao, si no hubiese aceptado este mandato. Y esto aparece con ms evidencia tratndose de un depsito; porque aunque por otra parte parezca justo que nadie le debe sobrevenir por un esclavo ms dao que lo que valga el mismo esclavo-, es, sin embargo, mu(4) hoinlnem, aonstdA rase a,iadida por antiguos copcstal.

(5)

(3) proiidurit, Ial VLL49.

acato, Hal.

(& Hsi. Vulg., eogetur, i cdn'e FI. (5) Taur. Mf s(eddice FZ.. que dice vdentur, Dr.

668

D!Gro.uBBo XLVII: Tf'ruLo

sum esse. Et sicut in superioribus contractibus, venditione, locatione, pignore, dolum eius, qui sciens reticuerit (1), puniendum case dictum siL, ita n his culpam eorum, quorum causa contrahatur, ipsis potius damnosam case debere; nam certe mandantis culpam case, qui talem servum cm sibj mandaverit, et similiter eius, qui deponat, quod non fuerit diligentior circa xnonendum, qualem servum deponeret. 6.Circa commodatum autem merito aliud existimandum, videlicet quod tunc eius solius commodum, qui utendum rogaverit, versetur; itaque eum, qui commodaverit, sicut in locatione, si (2) dolo quid fecerit (3), non ultra pretium servi quid amissurum quin etiam paulo remiasius circa interpretationem doli mal debere nos versan, quoniam, ut dictum siL, nulla utilitas commodantis interveniat. 7.Hace ita puto (4) vera case, si nulla culpa ipsius, qui mandatum vel depositum susceperit, intercedat; ceterum si ipse ultro ej custodiam, nrgenti forte vel numorum, commiserit, quum alioquin nihil unquam dominus tale quid fecisset, ahter existimandum caL. 8.Locavi tibi fundum, et, ut adsolet, convenit, uti fruetus ob mercedeni pignori mihi essent; si coa clam deportavenis, furti tecum agere poase aiebat; sed et si tu alii fructus pendentes vendidens, et emtor coa deportaverit, consequens e.rit, uL in furtivam causam eos incidere dicainus; etenim fructus, quarndiu solo eohaereant (5), fundi case, et ideo colonuni, quia vohuntate domini eos percipero videatur, suos fructus facere. Quod certe in roposito non aeque dicitur; qua enini ratione cooni fien possint, quum emtor eos suo nomine cogat?

9.Statuliberum, qui, si decem dederit, liber cese iussus erat, heres noxali iudicio defenderat; pendente iudicio servus datis decem beredi ad Iibertateni pervenit; quaeritur, in non aliter absolutio fieri debeat, quam si deeem, 9uae accepisset heres, actor dedisset. Referre existimavit, unde ea pecunia data esset, ut, si quidem aliunde, quam ex peculio, baec saltem praestet, quoniam quidem si nondum ad !ibertatern servus pervenisset, noxae deditus, el, cui deditus esset, daturus fuerit, si vero ex peculio, quia numos heredia (6) dederit, quos utique is paesurus eum non fucnit ej dare, tuendum. contraste

che ms justo que t nadie le sea perjudicial el propio cargo, que acept por causa de conveniencia de aquel con quien contrat, no tambin suya. Y as como en los anteriores contratos, de venta, locacin, prenda, se dijo que ha de ser castigado el dolo del que Ii sabiendas se call, as tambin en stos la culpa de aqullos, por cuya causa se contrata, debe serles perjudicial ms bien ellos mismos; porque ciertamente la culpa es del mandante, que mand que se coro rara para l tal esclavo, y anlogamente, del que lo deposita, por no haber sdo ms diligente para advertir qu esclavo depositaba. 6.Mas respecto al comodato con razn se ha de estimar otra cosa, saber, porque entonces se trata de la conveniencia de aquel solo que rog la cosa para usarla; y as, el que la hubiere dado en comodato, como en la locacin, si hubiere hecho algo con dolo, no perder nada ms sobre el precio del esclavo, antes bien debemos conducirnos con una poca ms de lenidad en la interpretacin del dolo malo, porque, como se ha dicho, no media ninguna utilidad del que da en comodato. 7Esto creo que es as verdad, si no mediara culpa alguna del mismo que hubiere aceptado el mandato el depsito; pero si l mismo le hubiere encomendado voluntariamente la custodia, acaso de plata, de dinero, no habiendo hecho por otra parte nunca el dueo ninguna cosa semejante, se la de estimar de otro modo. 8.Te di en arrendamiento un fundo, y, como es costumbre, se convino que los frutos me estuviesen pignorados por le pensin; si clandestinamente los hubieres transportado, deca que poda ejercitar contra ti la accin de hurto; pero tambin si le hubieres vendido otro los frutos pendientes, y el comprador los hubiere transportado, ser consiguiente que digamos que caen en la condicin de hurtados; porql-e los frutos son del fundo mientras estn adheridos al suelo, y por esto el colono, como se considera que los percibe con la voluntad del propietario, hace suyos los frutos. Lo que ciertamente no se dice del mismo modo en el caso propuesto; pues &por qu razn se pueden hacer del colono, cuando el comprador los recoge en su propio nombre? 9.El heredero habla defendido en juicio nosal al esclavo, respecto del que se habla dispuesto que fuese libre, si hubiere dado diez; pendiente el juicio, el esclavo lleg la libertad habindole dado los diez al heredero; se pregunta, si no se deber hacer la obsoluin de Otro modo, sino si los diez que hubiese recibido del heredero se los hubiese dado al. actor. Estim que importaba saber de dnde haba sido dado este dinero, para que, si lo hubiese sido de otra parte que de! peculio, entregue por lo menos estos diez, porque ciertamente que si el esclavo no hubiese llegado todava la libertad, entregado por la noxa los habra de haber dado aquel quien l hubiese sido entregado; pero si del peculio, como habr dado dinero del heredero, que ste ciertamente no habra consentido que l lo diese aqul, se ha de determinar lo contrario. 82. [84.] M&acl4No; Reglas, libro IV. No comete hurto el que le ense el camino un esclavo fugitivo.

82. [84.] Macrus libro IV. Regularum. Furtum non cominittit, qui fugitivo iter monstravit.

(1) retlnnerit, Ial. (2) non, inserta Ial. (3) siont ID locatione, si dolo quid fecerlt, aonaid4ranse 4ia4idas por airitiguoa copis t as
.

(E Taur. ugn la e,erdura origffial,- meo loco haer.ast, a oorrccJdn del cdice Fi.. Br. (6) h di,Ha1. Vdg.

(4) Putat,HaL

rneI8To. LIBiO XL''II TFt'ULO II

ciorum. - Non poterit Praeses provinciae efflcere, ut furti damnatum non sequatur infamia. ruin. A Titio herede horno Seio legal u 5 anAc aditam hereditatem Titio furtum fecit; si adita heroditate Seius legatum ad se pertin ere voluerit, furti eius servi nomine aget cum eo Titius, quia noque tunc, quum faceret turtum, eius fuit, et ut maxime quis existimet, si servus case coeperit eius, cui furtum feoerat, tolli furti actionein, ut neo, si alionatus alt, agi possIt eo nomine; no post aditam quidem hereditatem Titii factus est, quia ea, quae legantur, recta via ab eo, qui legavit, ad eum, cui legata sunt, transeunt.
64. [68.] NKRATIUS (2) libro 1. Membrana-

83. [65.] MACBR (1) libro 11. publicorum Judi

68. [65.] MACEn; De los juicios pblicos, libro 11. - El Presidente de la provincia no podr hacer que al condenado por hurto no le siga la infamia.

esclavo legado a Sejo . cargo del heredero Ticio le hizo un hurto Ticio antes de haber sido adida la herencia; si adida la herencia Seyo hubiere querido que el esclavo le perteneciera, Ticio ejercitar contra l la accin de hurto por razn de este esclavo, porque cuando cometi el hurto no era suyo, y, si alguno singularmente estimara que, si el esclavo hubiere comenzado ser de aquel quien le habla hecho el hurto, se extingua la accin de hurto, de modo que ni aun si hubiera sido enajenado se podra ejercitar por tal motivo la accin, ciertamente ni despus de adida la herencia se hizo de Ticio, porque las cosas que se legan pasan directamente del que las leg a aquel a quien fueron legadas.
65. [67.] ULPiANO; Comentarios al Edicto de los Ediles Curules, libro 1. - El que ech mano alguna cosa ajena con la intencin de realizar lucro es ladrn, aunque habiendo cambiado de designio se la haya devuelto despus su dueo; porque por su arrepentimiento nadie deja de ser culpable de tal delito.

64. [86.1

NaRAclo;

Pergaminos, libro I. - Un

65. [67.] ULPIA.NUS libro 1. ad Rdicunt Aeditium curru4um. - Qui ea mente alienum quid con-

treotavit, ut lucrifaceret, tametsi mutato consilio id domino postea reddidit, fur est; nemo enim lali peccato poenitentia sua necees sse desiit.
66. 168.1 PAULUS libro VII. ad Plautium. - Si la, qui rm pignori dedit, vendiderit eam, quam vis domines sit, furtum facit, sive eam tradiderat creditori, sive apeciali pactione tantum obligaverat; idque et lulianus putat.

1.Si ja, ciii res surrepta sit (3), dum apud furem sit, legaverat eam mihi, an, si postea fur aam contrectet, furti actionem habeam? Et secundum Octaveni sententiam mihi soli competit furti actio, quum beres suo nomine non habeat, quia quacunque ratione dominium mutatum Bit, domino competere furti actionem constat. 2.Eum, qui mulionem dolo malo in ius yooaaset, si interea mulae. peritasent, furti teneri veterca responderunt. 3.lulianus respondit, eum, qui pecunhis exigendis praepositus est, si manumiasus exigat, furti tener. Quod ei consequena est dicere et in tutore, cui post pubertatem solutum est. 4.Si tu Titium mihi commendaveris quasi idoneum, cui crederem, et ego in Titium inquisil (4), deinde tu alium adducas quasi Titium, furtum facies, quia Titium case huno credo, scilicet si et ille, qui adducitur, scit; quodai nesciat, non facies furtum, neo hic, qui adduzit (5), opem tulisse potest videri, quum ,qui factum non siL, sed dabitur actio in factum in eum, qui adduxit. 5.Si atipulatus de te sim,per te non flor, quominus horno Broa intra kalenda lilas (8) mihi detur, quamvis mea Lnteresset, eum non surripi, quum surrepto co ex stipulatu non teneris si ta-

Vil. -Si el que di una cosa en prenda la hubiere vendido, aunque sea su dueo, comete hurto, ya si se la habla entregado al acreedor, ya si solamente la haba obligado por pacto especial; y esto opina tambin Juliano. 1.Si aquel quien le hubiera sido substrada una cosa, me Ja hubiese legado estando en poder del ladrn, si despus el ladrn la siguiera teniendo, tendr la accin de hurto? Y segn la opinin de Octaveno slo mi compete la accin de hurto, puesto que el heredero no la tiene en su propio nombre, porque es sabido que, cual4uiera que sea la razn por la que se haya cambiado el dominio, la accin de hurto le compete al dueo. 2.Respondieron los antiguos, que esta sujeto la accin de hurto el que con dolo malo hubiese llamado . juicio * un mulatero, si mientras tanto se hubiesen perdido las mulas. 3.Respondi Juliano, que el esclavo que fu encargado de cobrar cantidades esta sujeto la accin de hurto, si las cobrara habiendo sido manumitido. Lo que es consiguiente decir tambin respecto al tutor, quien se le pag despus de la pubertad. 4.Si t me hubieres recomendado como abonado Ticio, para que yo le prestase, y yo inquir respecto a Timo, y luego t presentaras otro como si fuese Ticio, cometers hurto, porque creo que l es Ticio, por supuesto, si tambin lo sabe el que es presentado; pero si no lo supiera, no cometers hurto, ni se puede considerar que prest ayuda el que lo presento, no habindose cometiil .urto, pero se dar la accin por el hecho contra el que lo present. 5.Si de ti hubiera yo estipulado que por ti no se hara que no se me diera el esclavo Eros dentro de aquellas Calendas, aunque me interesara que l no fuese hurtado, porque substrado l no ests

66. [68.] PAULO;

Comentarios d Plaucio, libro

(1) MireeI1, Mal. VaLg.

(2) MSYCCUUL Rai. Vag. (2) 5tt, oonsidraae a4dida por a,diQuo. .OjItai.

(4) t lgnorem Titium, (2) d4UeICUYI Ras. VJg1 (6) Iuiks, Vzdg.

por st egolnqul,iI, Hal.

670

DIGRSro.LIRMO ILYn: TfrnLo u

men per te factum non sil, quominus niihi darelur, non lamen furti actionem me habere.

obligado por virtud de lo estipulado, si no obstante no se hubiera hecho por ti que no se me diera, no tengo la accin de hurto.

67. [69.] Caisus libro Xli. Digeztorurii. Infitiando deposituili nemo facit furtum; nec enim fui'tuin est pea infitiatio, Iicet prope furtum est. Sed si possessionem eius adipiscatur intervertendi causa, facit furtum. Nec refert, in digito habeat annulum, an dactyliotheca, quem, quum deposito teneret, habere pro auo destinaverit. 1.Si tibi surreptum est, quod nisi die corta dedisses,poenam promisiati, ideoque suiferre eam necease fujI, furti actione hoc quoque coaestimabitur. 2,Infana apud furem adolevit; tam adolescenlis furtum fecit lic, quam infantis; et unum lamen furtum eat; ideoque dupli tenetur, quanti unquam apud eum plurimi fuit. Nam quod semel duntaxat furti agi curn co potest, quid refert propositae quaestioni? Quippe si surreptus furi foret, an rursus a fure altero eum recuperasset, etiamsi duo furIa fecisset, non amplius, quam semel cum eo furti agi posse. Nec dubitaverim, quin adolescentis Cotius, quam infantis aestimationem fien oportereL Et quid 1am ridiculuni est, quam meliorem furia condujonem case, propter continuationem furti existimare?

3.Quum servus inemtus factus alt, non posse emtorem furti agere cum venditore ob id, quod a servus post emtionem, antequam redderetur, surnipuisset. 4.Quod furi ipsi furtum fecerit furtivus servus, co nomine actionem cum domino furem habiturum placet, no facinora talium servorum non solum ipeis impunitatem (1), sed dominis quoque eorum quaestui erunt (2); plerumque enim elus generis servorum furtis pecuha eorundem augenlur. 5.Si colonus post lustrum conductionis anno amplius fructus invito domino perceperit, videndum, no inessis el vindemiae furti cum no agi possit. Et mihi dubiuin non videtur, quin fur (3), el si consumserit rem surreptam, repet ea ab eo poasit.

67. [69.] CELso; Digesto, libro II. - Nadie comete hurto negando un depsito; porque la misma negacin no es hurto, aunque esta prxima al hurto. Pero si toma la posesin de l para defraudar, comete hurto. Y no importa que tenga en el dedo, en el Joyero, el anillo que, tenindolo en depsito, hubiere determinado tener como suyo. 1.Si se te hurt aquello por lo que prometiste pena, si no lo hubieses entregado en cierto da, y por ello fu necesario sufrir sta, esto ser estimado tambin en Ja accin de hurto. 2.Uno que estaba en la infancia lleg la adolescencia en poder de! ladrn; ste cometi hurto tanto del adolescente, como del que estaba en la infancia; y, sin embargo, hay un solo hurto; y pur lo tanto est sujeto la pena del duplo del mayor valor que aqul tuvo alguna vez estando en su poder. Porque qu importa la cuestin propuesta que solamente una vez se pueda ejercitar contra l Ja accin de hurto? Porque si le hubiera sido subataido al ladrn, y de nuevo ste Lo hubiese recuperado de otro ladrn, aunque hubiese cometido dos hurtos, no se podra ejercitar contra l ms que una vez la accin de hurto. Yo no dudara que se debera hacer la estimacin ms bien del adolescente, que del que estaba en la infancia. Y qu cosa tau ridcula hay como estimar que es mejor la condicin del ladrn, por virtud de la continuacin del hurto? 3.Cuando el esclavo qued como no comprado, no puede el comprador ejercitar contra el vendedor la accin de hurto por lo que este esclavo hubiese substrado despus de la compra, y antes que fuese devuelto 4.Esta determinado, que por razn de lo que el esclavo hurtado hubiere hurtado al mismo ladrn, habr de tener el ladrn accin contra el dueo, fin de que los delitos de tales esclavos no solamente no tensan impunidad para ellos mismos, sino tampoco utilidad para sus dueos; porque las ms de las veces se aumentan los peculios de los mismos con los hurtos de esclavos de esta especie. 5.Si el colono despus del quinquenio de su arrendamiento hubiere percibido un ao ms los frutos contra la voluntad del dueo, se ha de ver, si se podr ejercitar contra l la accin de hurto de las mieses y de la vendiinia. Y It m no me parece dudoso que sea ladrn, y que si hubiere consumido la cosa hurtada se le pueda repetir.
68. [70.] MARCELO; Digesto, libro VIII. Julia. no deca, que no se cometa hurto de cosa de la herencia, no ser acaso que el difunto la hubiese dado en prenda, 6 en comodato,

Hereditariae re furtum fien lulianus negabat, nai forte pignori dederat defunctus, aut cominodaverat, aut u qua ususfructus alienus est;
69. 171.1 SCARVOLA

68. [70.] MRCELLUS libro VIII. Di9estorum.

libro IV. Quaestionum.

89. [71.] ScV0L&; Cuestiones, libro IV.. 6 que sobre ella sea de otro el usufructo;
que en estos casos opinaba que se cometa hurto de cosas de la herencia, y que se impeda la usucapin; y que, por lo tanto, le poda competer tambin al herdero la accin de hurto.
70. [72.] MARCELO; Digesto, libro VIII. - por-

70. [72.] MAacgu.us libro VIII. Dijestorum. bis enim casibus putabat hereditariarum rerum fien furtum, et usucapionem impedir; icicircoque heredi quoque actionem furti competere posee.

71. [73.] lAvoLENus (4) libro XV. ex Castio.


(1) praestant, insertan acertadamente Hal. Vuig. (5) slnt, fiel Vid9.

71. [73.] LtvoliNo; Doctrina de Cassio, libro


(a) alt, insertan Ha. Vulg. (5) Sabines, Bai.

DIGITO.L1130 XLVII: TfTULO N

gil

Si is, cui commodata res erat, turtum ipsius admisit, agi cum eo et furti, et coinmodati potest; et si furti actum est, commodaii actio extinguitur, si commodati, actioni furti exceptio obiicitur. 1.Eius re, quae pro herede possidetui, furti actio ad possessorem non pertinet, quamvis usucapete quia poasit, quia furti agere poteat is, culos intereat rem non surripi; interesse autem eius videtur, qui damnum passu rus set, non eius, qui lucrum factu rus esset.

dato una cosa hizo hurto de la misma, se puede ejercitar contra l la accin de hurto y la de comodato; y si se ejercit la de hurto, se extingue la accin de comodato, y si la de comodato, se opone excepcin ti la accin de hurto. 1.Por la cosa que se posee como heredero no le corresponde accin de hurto al poseedor, aunque alguno pueda usucapirla, porque puede ejercitar la accin de hurto aquel ti quien le interesa que la cosa no sea hurtada- pero se considera que le interesa al que ha de sufrir perjuicio, no al que hubiese de realizar lucro. 72. L74.1 MoDEsriNo; Respuestas, libro VH. Sempronia redact unos libelos como si se los hubiera de dar al centurin para que fuesen transmitidos al oficio, pero no se los di; Lucio los ley ante el tribunal como si hubieran sido entregados al oficio; pregunto, no habiendo sido hallados en el oficio, ni sido entregados al centurin, , qu accin criminal estara sujeto el que. se atrevi ti leer ante el tribunal libelos substrados de una casa, que no haban sido dados? Modestino respondi, que silos substrajo clandestinamente se cometi hurto.
-

XV. - Si aquel quien haba sido dado en como-

72. [74.1 MoDasTiNus libro Vi]. Reponsoruin. Seinpronia libellos coto posuit quasi datura conturioni, ut ad offlcium transmitterentur, sed non dedit; Lucius pro tribunal esa recitavit quasi officio traditos; quaero, non sunt (1) iuventi in offieio, neque centunoni traditi, quo crimine subiiciatur, qui ausus est libellos de domo subtractos pro tribunali legere, qui non sint dati? Modestinus respondli, si clara subtraxit, furtum commissuni.
78. [75.) AVOLENUS (2) libro XV. ex Cassw. Si is, qui pignori rera accepit, quum de vendendo pignore nihil conveniaset, vendidit, ant antequam dios venditionis veniret, pecunia non soluta, id feoit, furti se obligat. 74. [76. IDEM libro IV. Episolarum. - Furtivam ancillam bona fide duorum aureorum (3) emtam quitm poasiderem, surripuit mihi Attius (4), eum quo et ego, et dominus furti agimus; quaero, quanta (5) asatimatio pro utroque fieri debet? Respondit, emtori duplo, quanti eius interest, aestirnari debet, domino autem duplo, quanti ea mulier fuerit; neo nos movere debet, quod duobus poena furti praestabitur, quippe, quum eiusdem rei nomipe praestetur, emtori eius possessionis, domino ipsius propnietatis causa praestanda esi.

73. [75.] JAVOLENO; Doctrina de Cassio, libro XV,Si el que recibi en prenda una cosa la vendi, no habindose convenido nada respecto ti la

venta de la prenda, hizo esto antes que llegase el da de la venta, no bebindose pagado el dinero, se obliga It la accin de hurto.
74. [76.] EL mismo; Epstolas, libro IV. - Poseyendo yo una esclava hurtada comprada de buena fe por dos ureos, me la hurt A.ccio, contra el cual yo y el dueo ejercitamos la accin de hurto; pregunto, qu estimacin se debe hacer respecto de uno y de otro? Respondi, que para el comprador se debe estimar en el duplo de cuanto le interesa, pero que para el dueo en el duplo de cuanto valiere aquella mujer; y no nos debe hacer vacilar que se pagar ti los dos la pena del hurto, porque, pagndose por razn de la misma cosa, al comprador se le ha de pagar por causa de su posesin, y al dueo por causa de la misma propiedad.

esas, effecissset, ut vel sibi, vel cui me delegavil, promitterem, furti eum eo agere non posa orn, quoniam nullum corpus intervenisset, quod furandi animo contrectaretur.

Mucium. - Si la, qui simulabat se procuratorem

75. [77.] PoMpoNlus libro XX). ad Quinum

76. [77.] POMPoN10; Comentarios ct Quinto Mucio, libro XXI.Si el que simulaba que l era procurador hubiese hecho que yo le prometiera ti l,

0. quien l me deleg, no puedo ejercitarla accin de hurto contra l, porque no habra mediado ninguna cosa corporal, que se hubiese tocado con nimo de hurtarla.
io, libro XXX VIII. El que de la cosa que le ba76. [78.] EL MISMO;

76. [78.] IDEM libro XXX V1L ad Quintum Mucium. - Qui re sibi oommodatavel apud se deposita usus est autor, atque accepit, si existimarit, se non invito domino id facere, furti non tenetur; sed neo depositi nilo modo tenebitur. Commodati su teneatur, in culpa aestimatio erit, id est, an non debuerit existimare, Id dominum permissurum.

Comentarios tI Quinto Mu-

1.Si quia alter furtum fecerit, et id, quod surri&, nflus ab eo surripuit, cura posteriore furo dominus eij rci furti potest, fur prior non
(1) Taw. segn a es critura ortginaL; qnum non slnt, la oorreoidn di ~e JZ.,

ha sido dada en comodato en depsito us de distinta manera que para lo que la recibi, no est sujeto ti la accin de hurto, si crey que esto no lo haca contra la voluntad del dueo; mas tampoco estar sujeto de ningn modo ti la accin de depsito. La estimacin de si estar sujeto ti la de comodato consistir en la culpa, esto es, en Si no haya debido creer que aquello lo permitira el dueo. 1.Si uno le hubiere hecho hurto ti otro, y otro le substrajo lo que l hurt, el dueo de esta cosa puede ejercitar la accin de hurto contra el segun(3) uretio, murta VuI. (4) '11tIu, V (5) qusnd, Il?.'Vaig.

(2) W~ V6a.. La notaf,pdgina 670

672


bIGETo.LIBRo ILili: TfTULO N

potest; ideo quod domini interfuit, non prioris fu-

la, ut id, quod surreptum cgt, saivum esaet. Hace Quintos Mucius refert, et vera sunt; nam hect intersit furia rem saivam esse, quia condictione tenetur, tam eum eo ja, cuius interest, furti habet actionem, Si honesta ex causa interest. Neo utimur Servii sententia, qui putabat, si re surreptae dominus nemo extaret, neo extiturus esset, furem habere furti actionem; non magia erim tune eiva case (1) intelligitur, (2 qui lueruin racturus oit. Dominus igitur habebit cum utroque furti actionem, iLa ut, si curn altero furti actionem inehoat, adversus alterum nihilominus duret; sed et condietionem, quia ex diversis ftt'ctia tenentur.

do ladrn, y no puede ejercitarla el primer ladrn; por ato, porque le interes al dueo, no al primer ladrn, que estuviese salvo lo que fu hurtado. Esto dice Quinto Muelo, y es verdad; porque aunque le interese al ladrn que la cosa quede salvo, aquel quien le interesa tiene contra l la accin de hurto, si le interesa por causa honesta. Y no seguimos la opinin de Servio, que crea que si no existiese, ni hubiera de existir nadie que fuera dueo de la cosa substrada, tena el ladrn la accin de hurto; porque no se entiende que en esto caso sea del que haya de realizar lucro. As, pues, el dueo tendr contra ambos la accin de hurto, de modo que,si incoara contra uno Ja accin de hurto, subsistira sin embargo contra el otro; pero tambin la condiccin, porque estn obligados por diversos hechos. El que substrajo un talego que contena dinero est sujeto la accin de hurto tambin por razn del talego, aunque no haya tenido intencin de substraer el talego.
77. 79.] EL mismo; Lecturas earias, libro X.UI.

porque est sujeto la condiccin, sin embargo,

77. [791 IDEM libro XIII. ex roriis Lee tioni bus. Qui saccum habentem pecuniam surripit, furti etiaru sacci nomine tenetur, quamvis non sit ci animus saeci surripiendi.
78. [80.] PAP1NLNUS

Rem inspiciendam quia dedit; si periculum apectet eum, qui aceepit, ipse furti agere potest.

libro VIII. Quaestionum.

Uno di una cosa para que fuese examinada; 5i el riesgo le correspondiese al que la recibi, ste mismo puede ejercitar la accin de hurto.

78. [80.] PAPINI.INO; Cuestiones, libro VIII.

79. [81.] IDEM libro IX. Quaestionuni. - Si de- 79. [81.] EL MISMO; Cuestiones, libro JX.Si el bitor pignus surripuit, quod actione furti solvit, deudor substrajo Ja prenda, no recobra de ningn nullo modo recipit. modo lo que pag por la accin de hurto.
vendidero, neque tradidero servum, et is sine culpa niea surripialur, magia est, ut mihi furti competat actio; et inca videtur interesse, quia dominium apud inc fuit, vel quoniam ad praestandas actiones ten eor. 1.Quum autem iure dominii defertur furti actio, quamvis non alias, nial nostra interait, cernpetat, tamen ad aestimationem corporis, (3) si nihil amphius intersit, utilitas mea referenda est. Idque et in atatuliberia, et in legato sub condilione relicto probatur. Alioquin diversum probantibus statui facile quantitas non potest. Quia itaque tune sola utilitas aestimationem facit, quum ceasante dominio furti actio nascitur, in atis causis ad aestimationem corporis furti actio referri non potest.
80. [82.] IDEM libro XII. Quaestionum. - Si

2.Si ad exhibendum egissem optaturus servum mihi legatum, et unus ex familia servus surreptus, heres furtI habebit actionem; eius (4) interest; nihil enim refert, cur praestari custodia (5) debeat. 3.Quum raptor ornnimodo furtum faoit, manifestus fur existimandus est. 4.Ja autem, cuius dolo fuerit raptum, furti quidem non tenebitur, sed vi bonorum raptorum. 5.Si Titius, cuius nomine pecuniam perperam falsus procurator accopit, ratum habeat, ipse quidem Titius negotiorum gestorum aget, et (6) el
(1) Interesse, Vulg. C2) quam, inserta Vuig. (3) etla.m, inserta Vuig.; furti actio, et, inserto Ha.

yo hubiere vendido, y no entregado, un esclavo, y ste fuera hurtado sin culpa ma, es ms cierto que me compete la accin de hurto; y se considera que me interesa, porque stu vo en mi poder el dominio, porque estoy obligado ceder las acciones. 1 .-.-Mas como la accin de hurto se defiere por derecho del dominio, aunque no nos competa de otra suerte sino si nos interesara, esto no obstante, mi utilidad ha de ser referida la estimacin de la cosa corprea, si nada ms interesara. Y esto se admite as en cuanto los instituidos libres bajo condicin, como en los legados dejados bajo condicin. De otra suurte, admitiendo cosa diversa, no se puede determinar fcilmente la cantidad. Y as, como la sola utilidad hace la estimacin siempre y cuando dejando de haber el dominio nacela accin de hurto, en estos casos la accin de hurto no se puede referir la estimacin de la cosa corporal. 2.Si para optar por el esclavo que me haba sido legado hubiese yo ejercitado la accin de exhibicin, y hubiera sido hurtado un esclavo de la servidumbre, l heredero tendr la accin de hurto, pues le interesa; porque nada importa por qu deba responder de la custodia. 3.Como el raptor comete en todo caso hurto, ha de ser considerado ladrn manifiesto. 4.Mas aquel por cuyo dolo hubiere sido hecha la rapifla no estar sujeto ciertamente la accin de hurto, sino la de bienes arrebatados con violencia. 5.Si Tirio, en cuyo nombre recibi malamente un falso iirorurador dinero, lo ratificara, el mismo Ticio ejercitar la a cin de gestin de ncgo(4) enlm, insertan iaL Vak. (5) qnuni praestare cuStodiES, Ha.

80. [82.] EL MISMO; Cuestiones,

libro XI!. - Si

(6) st, coneid.rau aqu paLabra cap rftaa.

DIGKBTO.LIBRO XLVU; TTULO IT

673

vero, qui pecuniam indebilam dedit, adversus Titium erit indebiti condictio, adversus faisum procuratorem furtiva durabit; electo (1) Titio non nique per doli exceptionem, uti praestetur ej furtiva condictio, desiderabitur. Quodsi pecunia fuit debita, ratum habente Titio, furti actio evanescit, quia debitor liberatur. 6.Falsus autem procurator ita demum furtum pecuniae faciet, si nomine quoque ven procuratoris, quem creditor habuit, assumto, debitorem alienum circumvenerit. Quod aeque probatur et in eo, qui sibi deben pecuniam, ut heredi Sempronii ereditoris, (2) asseveravit, quuin esset alius. 7.Qui rem Titii agebat, eius nomine falso procuratori creditonis solvit, et Titius ratum habuit; non nascitur (3) ei furti actio, quae statim, uum pecunia soluta est, ei, qui dedit, nata est, quum Titii numorum dominium non fuenit, neque ossessio; sed condictionem indebiti quidem Titius abebit, furtivam autem, qui pecuniam dediL; quae, si negotiorum gestorum actione Titius conveniri cooperit, arbitrioiudicis ei praestabitur.

cios, pero el que di el dinero no debido tendr contra Ticio la condiccin delo no debido, y subsistir la accin de huito contra el falso procurador; y elegido Ticio, no injustamente se pretender por medio de la excepcin de dolo que se le ceda la condiccin de hurto. Mas si el dinero fu debido, haciendo Ticio la ratificacin, se extingue la accin de hurto, porque queda libre el deudor. 6.Mas el falso procurador cometer hurto del dinero, solamente si habiendo tomado tambin el nombre del verdadero procurador, que tuvo el acreedor, hubiere engaado al deudor de otro. Lo que igualmente se admite tambin en cuanto al que asever que l se le deba dinero, como heredero del acreedor Sempronio, sindolo otro. 7.Uno que administraba los bienes de Ticio pag en nombre de ste . un falso procurador del acreedor, y Ticio lo ratific; no nace para l la accin de hurto, la cual, tan pronto como fu pagado el dinero, naci para el que lo di, porque ni el dominio de las monedas, ni su posesin habrn, sido de Ticio; pero Ticio tendr ciertamente la condiccin de lo no debido, y la de hurto el que di el dinero; la cual le ser dada arbitrio del Juez, si Ticio hubiere comenzado ser duinandado con la-accin de gestin de negocios.

81. (83.) IDEM Libro 1. Responsorunt.-0b pecu- 81. [88.] EL MISMO; Respuestas, libro LPor rsniam civitati subtractam actione furti, non crimine zn del dinero substrado una ciudad se est sujeto peculatus tenetur. la accin de hurto, no .& la criminal de peculado.

82. 184.] PAuLUS libro 11. Sententiarum. (4) Fallo et (5) sarcinator, qui polienda vel sarcienda vestimenta accepil, si forte his utatur, ex contrectatione eorum furtum fecisse videtur, quia non in eam causam ab eo videntur accepta. 1.-.-Frugibus ex fundo surreptis tam colonus, quam dominus furti agere possit (6), quia utriusque interest, rem persequi. 2.Qui ancillam non meretnicem libidinis causa surripuit, furti actione tenebitur; et si suppressiL, poena legis Faviae corcetur. 3.Qui tabulas cautionesve surripuit, in adseriptam summam furti actione tenebitur, nec refert, cii.ucellatae, nec no sint, quia ex his debitum magia solutum case comprobar potest.
88. (85.] NERATIUS

tanero y el sastre, que recibieron vestidos para limpiarlos 6 componerlos, si acaso los usaran, se considera que por virtud del apoderamiento de ellos cometieron hurto, porque no parece que fueron recibidos por ellos para este objeto. 1.Por los-frutos substrados de un fundo pueden ejercitar la accin de hurto tanto el colono como el dueo, porque ambos les interesa perseguir la cosa. 2.El que por causa de liviandad hurt una esclava, que no era meretriz, estar sujeto . la accin de hurto; y si la hizo desaparecer es castigado con la pena de la ley Favia. 3.El que hurt tablas 6 cauciones, estar sujeto la accin de hurto por la suma consignada en ellas, y no importa que hayan sido, 6 no, canceladas, porque con ellas se puede probar ms bien que se ha pagado la deuda. guno hubiere tomado como heredero cosas de los bienes de uno, . quien crea muerto, pero que estaba vivo, l no comete hurto. 1.A aquel contra el cual se ejercit en su propio nombre la accin de hurto, si en nombre de un esclavo se ejercitara contra l por otra cosa, no se le ha de dar la excepcin do.huro hecho juntamente. Aunque la cosa iiurtada nuueda ser usucapids, sino si hubiere vuelto . su dueo, sin embargo, si portal motivo se hubiere estimado litigio, 6 si eldueo se la hubiere vendido al ladrn, se ha de decir que no se interrumpe ya el derecho de lausucapin.
(5) vel, HaZ. Vulg.

82. [84.]

PAULO;

Sentencias, libro JI. - El ba-

quis ex bonis eius, quem putabat mortuum, qui vivus erat, pro herede res (7) apprehenderit, eum furtum non facere. 1 .Ei, cum quo ano nomine furti actum est, (8) si servi nomine de alia re adveraus eum agatur, non dandam exceptionem furti una facti.
84. (86.] PAULUS libro II. ad Neratiu,n.Quam-

libro L Responsoruni. - Si

88. [85.]

NsRLcio;

Respuestas, libro 1, - Si al-

vis res furtiva, nial addominum redierit, usucapi non possit, Lamen si eo nomine lis aestimata fuent, vel furi dominus eam vendiderit, non interpollan iaui usucaploiuis ius dicendum est.

84. (86.] PUL& Comenfrzrios Neracio, libro II.

dursbit condictio, et a Titio, faZ. T7 Sempronhl, credltcri Bsseveravlt, Ha. VuLg. 3) Tau. UQr a eseritura origina; nascetur, a correc c in de cddi.' PL. Pr eae Iu .sntt. roe. II. 31. 29-32. ToNo 111-85

Ir)

a) Taur. segig Za eicrdura origuiai; pO5unt, a corree. ciit de cdice PL., Br. (7) hered1tarie, taasrta Vaig. (8) etIani, i nurta HaZ.

614

DIGE8TO.-LIBO XLVII: TfTULO 85. [87.] EL MISMO; Manual, libro H. - Aquel quien le Interesa que no se hurte una cosa tiene la accin de hurto, si tambin tuvo la cosa con la voluntad de su dueo, esto es, como aquel quien la cosa fu dada en arrendamiento. Mas el quepor su voluntad, 6 aun en lugar de tutor administr los negocios, y asimismo el tutor el curador, no tiene la accin de hurto por cosa substrada por su culpa, igualmente, aquel quien por virtud de estipulacin 6 de testamento se le debe un esclavo, aunque le interese, no tiene la accin de hurto; y tampoco al que sali fiador por un colono.

85. 87.1 IDEM libro li. Manualium.-Is, cuius tutereat, non surripi furti actionem habet, si et ram tenuit domini vo'luntate, Id eat veluti ja, en res locata est. la autem, qui sua voluntate, val etiam pro tutore negotia garit, itein tutor vol Curator ob ram sua culpa (1) surreptam non habet furti actionem. ltem it, cu ex etipulatu (2), vol ex testamento servus debetur, quamvis intersit eiva, non habet furti actionem; sed neo la, qui fideiussit pro colono.

86. 884 TRTPHON1NUS libro IX. Disputaionutn. -Si ad dominum ignorantein perveniret res furtiva, vsi vi (3) posseasa, non videatur in potestatem doinini reversa; ideoque (4) neo si post talen domini poaseasionem bona fide ementi venierit, usucapto sequitur. 87.189 PAULUS libro 1. Decretoruni. - Creditan actio furti in summam pignoris, non debiti competit; sed ubi debitor ipse subtraxisset pignus, contra probatur, ut in summam pecuniae debitae, et usurarum eius, furti conveniretur.

88. (88.) TalFoNipro; Disputas, libro IX. - Si la cosa hurtada, 6 poseIda con violencia, fuese poder del dueoque lo ignoraba, no se considera que volvi . poder del dueo; y por lo tanto, si despus de tal posesin del dueo hubiere sido vendida un comprador de buena fe, tampoco so sigue la usucapin. 87. [89.] PUI.o; Decretos, libro 1. - Al acreedor le compete la accin de hurto por el importe de la prenda, no por ab de la deuda; mas cuando el mismo deudor hubiese substrado la prenda, se admite, por el contrario, que sea demandado con la accin de hurto por la suma del dinero debido, y por sus intereses. 88. [90.) EL MISMO De las acciones concurrentes, libro unico. -Si alguno hubiere ejercitado la accin de bienes arrebatados con violencia, no puede ejercitar tambin la de hurto; pero si hubiere elegido ejercitar la de hurto por el duplo, puede ejercitar tambin la de bienes arrebatados con violencia, de modo que no exceda del cudruplo.
89. (91.) EL MISMO; De las penas de los paisanos, libro tinico. - Si el liberto le hubiere hecho hurto su patrono, 6 el cliente, 6 un asalariado al que lo tom en arrendamiento, no nace la accin de hurto. 90. [92.] JAvoLlNo; Doctrina de tas.obras pstumas de Labeon, libro 11. - El lavandero qued libre respecto al dueo con la accin de locacin; Labeon dice, que l no ejercitar. con derecho la accin de hurto. Asimismo, si hubiese ejercitado la accin de hurto, antes que se ejercitase contra l la de locacin, y antes que se juzgase respecto al hurto, hubiese quedado libre por la accin de locacin, tambin el ladrn debe ser absuelto respecto A l; pero si no kubiese acontecido antes nada de esto, el ladrn debe ser condenado favor de l. Esto sal, porque tiene la accin de hurto en tanto cuanto le interesa. 1.-Nadie puede dar ayuda 6 consejo otro, si l inimo no puede recibir consejo para cometer un hurto. 91. [98.] LusoN; Dichos recopilados por Paulo, libro 11. -Si alguno, sabiendo que se le hurtaba alguna cosa, no lo prohibi, no puede ejercitar la accin de hurto. Y dice Paulo: antes peral contrario, porque si alguno sabe que se le hurta, y se est quieto porque no puede impedirlo, puede ejercitar la accin de hurto; mas si pudo impedirlo, y no lo

88. 901 IDEM libro singulari de concurrenbui Aetiontbus. - Si quia egerit vi bonorum raptorum, etiam furti agere non potest; quodol furti elegerit a duptum agere, potest si vi bonorum raptorum agare sic, ut non exoederet quadruplum.

89. [91.) IDEM libro singulari de Poema paganorum.-Si libertos patrono, vol diana, vol mercenarius condux.tt, furtum fecenit, furti actio non nitr. C1,1"21 01m

90. [92.] Iavoi.sws libro IX. ex Posterioribus Labeonis.-Fullo actione locati de domino liberatus est; nega.t, sum furti recto acturum Labeo. Item si furti egisset, priusquam ex beato cum co ageretur, et antequam de furto iudicaretur, locati actione liberatus euet, et fur ab eo absolvi debet; quodsi nihil eorum ante accidtuet, furem ej condemnari oportere. Haec idoirco, quoniam furti eatenus habat actionem, quatenus eius intereat.

* 1. -Nomo opem aut consilium alii praestare potest, qui ipse furti faciendi consilium capare non potest. 91. 198.] Laaso (5) libro 1. Pithanon a Paulo itematorum. -Si quia, quum sciret quid sibi surripi, non prohibuit, non potest furti agare. Paulus: imo contra, nata si tiis (6) scit sibi rapi, et quia non potest probibore, quiavit, furti agere potest; at si potuitprohibere, neo prohibuit, nihilominas fuiti aget. Et bac modo patronus quoqus liberto, et is,

(4) ana cuipa, o,n4taiaa Hal. ) Ial. Vuig.; stlpul&to, al oddce Fi. (5) Taur.; velutl por val vi, l cdice FI., Br.

(5) El .dioe FL, Dr.; Ideo, Taur. (5) Isbolanue, Vdg. (5) H41. V(ag.; qul, 01 cdice Fi.

b1GES?O.LI0 xLrt1: TfTULO I

culus magna verecundia1 si, quem in praesentia pudor ad resistendum impedit, furtum facere solet.

impidi, esto no obstaiite, ejercitar la accin e hurto. Y de este modo tambin el patrono suele hacerle hurto al liberto, y uno de gran respeto aquel . quien el pudor le impide hacer resistencia en su presencia. 92. (94.1 Ui.pi&No; Comentarios al Edicto, libro XII VIII. - Convendr tener presente, que hoy se ejercita las ms da las veces criminalmente la accin de hurto, y que el que la ejercita subscribe acusacin criminal, no como si el juicio fuera pCiblico, sino porque pareci que sa debla castigar tambin con pena extraordinaria la temeridad de los actores; pero esto no obstante, si alguno quisiera, podr ejercitar civilmente la accin. TITULO III DEL MADERO EMPOTRADO 1. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro XIX vi]. - La ley de las Doce Tablas no permite arrancar ni reivindicar el madero hurtado que fu emplead en una caza en vias; lo que dispuso previsoramerte la ley rara que con tal pretexto no se demoliesen los edificios, se perturbase el cultivo de las vias, pero da la accin del duplo contra el que fu convicto de haberlo empleado. 1.Mas en la denominacin de madero se comprende todo material de que consta un edificio, y el necesario para las vias. Por lo cual dicen algunos, que en la denominacin de madero se com. prenden tambin las tejas, la piedra, los ladrillos y as dems cosas que son tiles para los edificios; porque madero (gnum) fu llamado u de tegere (cubrir); y adems de catas cosas, tambin la cal y La arena. Mas tambin tratndose de vias se con'prenden en la denominacin de madero todas las cosas necesarias para las vias, como los palos y los rodrigones. 2.Pero tambin se ha de dar la accin de exhibicin; porque no se debe perdonar al que sabiendas emple lig en un edificio una cosa ajena; pues ste no Lo demandarnos como si fuera poseedor, sino como si con dolo malo hubiere hecho de modo que no posea. 2. EL MISMO; Comentarios l Sabino, libro XLII. - Pero si dijeras que se ejercit accin por raz' de madero hurtado empleado en una casa, se po dr deliberar, si estando separado habr la reivindicacin del mismo; y no dudo que la hay. TITULO IV DI Si SE DIJERE QUE EL QUE EN TISTAI(Erfto LE HUBIERE MANDADO QUE FUERA. LIBISI HURT ESTROPE ALGUNA. COL( DISPUIS DI LA MUERTE DEL DUEO,. ANTES DI ADiDA LA HER(C1A 1. ULPiANo; Comentarios al Edicto, libro XXXVIII. Si se dijere que por dolo malo delque se hubiere dispuesto que fuese libre se hizo, despus de la muerta dueo, antes de adida la heren cia, en los bienes que fueron del que hubiere dis. (5) Iniunetl, V4
(5) 1?, ~a Vtilg. MiT OORRUP1SSI4 omie1aa (lv) DOLO MALO, Msera VM9.

92. [94.] ULP1ANUS libro XXXVIII. aJ Edicguni.Meminiase oportebit, nuno furti plerumque criminalitar agi, et eum, qui agit,, in crimen subicribere, non quasi publicum Mt iudicium, sed quia visum et temeritatem agentium etiam extraordinaria animadversione corcendam; non ideo tamen minus, si qui 'velit, poterit civiliter agere. TIT. III DE TXONO IUNCTO (1) 1. Ui.piius libro XXXVI]. ad Edictum. Lex duodecim Tabularum noque solvere permittit tI gnum furtivum aedibus vol 'vineis iuuctum (2), neque vindicare; quod providenter lex effecit, no vel aediflcia sub hoc praetextu diruantur, vel vinearum cultura turbetur, sed u eum, qui convietus cal iunxisse (3), in duplum dat actionem. 1.Tigni autem appellatiane continetur omnis materia, ex qua aedificium constet, vineaeque noceasaria. Unde quidam alunt, tegulam quoque, al lapidem, et testam (4) ceteraque, si qua aedificns sunt utilia; tigua enim a tegendo dieta sunt; hoc amplius et calcem, et arenam tignorum appellationo contineri. Sed et in vineis tigni appellatione omnia vineis neeessaria confinentur, utputa perticae, pedamanta.

2.Sed et ad exhibendum dan da oit actio; nec oportet el, qui sciens alienam rem aedienim ficio inclusit vinxitve (5); non enim sic eum convenimus, quasi possidontem, sed ita, quasi dolo malo fecerit, quominus poasideat. 2. IDEM libro ILIJ. ad Sabinum.Sed si propones tigni furtivi nomine aedibus iuncti (6) actum, deliberan poterit, an extrinsecus alt re vindicatio; et eisa non dubito. TIT. IV Si 15, QUI (7) TESTAMENTO liBia ESSE 1USSUS IRIT, (8) POST MORTEM DOM1NI ANTE D1TAM HEREDIIATEN SURRTPUISSE, AUT CORRUPISSE (9) QUID (10) I)ICITUR 1. ULPIANUS libro III VIII. ad Edictwn. - Si dolo malo cias, qui libar case iussus ant, post mortem domini ante aditam hereditatem in bonia, quae cine fuerunt1 qui eum liberum esas iusserit, factum case dicetur, quominus ex bis bonis ad beredeni
(1) miuzcTO, Vuig. (1) inluuctum, Vu19. 1$) intunxlass. Vigg. (4) aumenta por teatim, Ral. Vulg. ) Intunzttvi, VuSg.

Cri

v.

(a)

Ha.

6176

rnGro.wERo XLVII: TfTWJO 1,


puesto que l fuese libre, de modo que alguna cosa de estos bienes no fuese poder del heredero, se da contra l la accin til del duplo dentro de un ao. 1.Mas esta accin, segn escribi Labeon, contiene en si una equidad ms bien natural que civil; falta ciertamente la accin civil; pero es equitativo por naturaleza, que no quede impune el que con esta esperanza se hizo ms audaz, porque sabe que no puede ser castigado como esclavo por la esperanza de la inmediata libertad, ni condenado como libre, porque le hizo el hurto la herencia, esto es, su duea. Mas el dueo la duea no pueden tener la accin de hurto contra su propio esclavo, aunque despus haya llegado la libertad, haya sido enajenado, sino si tambin despus hubiere hurtado. Y as!, el Pretor crey que era conveniente castigar con la accin del duplo la malicia y la perversidad de los que despojan las herencias. 2.Este liberto no estar de otra suerte obligado, sino si se dijera que disip alguna cosa con dolo. Mas la culpa y la negligencia del esclavo despus de la libertad fueron excusadas; pero la culpa prxima al dolo equivale al dolo Por consiguiente, si caus algn dao sin dolo, dejar de tener lugar esta accin, aunque por otra parte est sujeto la ley Aquilia por el dao que de cualquier modo hubiere causado. Tiene, pues, esta accin un limite cierto, que aquel haya obrado con dolo, y despus de la muerte de su seor, y antes de adida la herencia. Pero si sin dolo, ciertamente con dolo, ms viviendo su seor, no estar obligado por esta accin. Adems, aunque despus de la muerte, y despus de adida la herencia, dejar de tener lugar esta accin, porque luego que fu adida .la herencia puede ser ya demandado como libre. 3.Pero qu se dir, si recibi la libertad bajo condicin? Porque he aqu que todava no ser libre, sino que puede ser castigado como esclavo; y por lo tanto, se ha de decir, que deja de tener lugar esta accin. 4.Mas luego que compete la libertad, al punto se ha de decir que se puede y debe dar esta accin contra el que lleg la libertad. 5.Si un esclavo legado puramente hubiere hecho algo contra la herencia antes de haber sido adida la herencia, se ha de decir, que, como respecto l se cambia el dominio, ha lugar esta accin. 6.Y en general decimos, que en el caso en que respecto al esclavo se cambia se pierde el dominio, 6 compete la libertad despus de corto-intervalo de adida la herencia, se ha de conceder esta accin. 7.Pero si al esclavo se le hubiera dado la libertad por fideicomiso, hizo algn acto malo respacto la herencia, acaso no ser obligado el heredero . manumitirlo antes que bibier dado satisfaccin? Y muchsimas veces se respondi en rescripto por el Divino Marco, y por nuestro Emperador juntamente con su padre, que no se pona impedimento la libertad dejada por fideicomiso, que fu dada puramente. Mas el Divino Marco resolvi por rescripto, que inmediatamente se deba nombrar rbitro, ante el cual se expusiera la cuenta; mas este rescripto se refiere la presentacin de la cuenta de la administracin, que el esclavo llev; as!, pues, opino que tambin en este caso puede competer la accin. 8.Antas de haber sido adida la herencia de(4) Taw'. segn a escritura original; antera, inserta la correccin del cddice Fi., Dr. (5) Lamen, corsW4ro.e aiiadida por antiguos copistas. 16) eat, al margen interior del cdice Fi.

aliquid perveniret, in eum intra annum utilem dup11 iudicium datur (1). 1.Haec autem actio (2, ut Labeo scripsit, naturalem potius in se, quam civllem habet aequitatem; siquidem civilis deficit actio; sed natura aequum est, non esae impunitum eum, qui bac spe audacior factus est, quia neque ut servum se coercari poseo intalligit spe imminentis libertatis, neque ut liberum damnar, quia hereditati furtum fecit, hoc est dominas. Dominus autem .dominave non possunt habere furti actionem cuna servo suo, quamvis postes ad libertatem pervenerit, val alienatus sit, nisi si postes quoque contrectaverit. E re itaque esse Praetor putavit, calliditatem et protervitatem horum, qui hereditates depopulantur, dupli actione (3) corcere. 2.Non (4) alias tenebitur iste libertus, quam si dolo quid dissipasse proponatur. Culpa autem negligentiaque servi post libertatem excusata est; sed culpa dolo proxinla dolum repraesentat. Proinde si quid damni dedit sine dolo, eessabit ata actio, quamvis alias Aquilia tenetur ob hoc, quod damnum qualiterquafiter dederit. Habel itaque certum finem ata actio, ut et dolo fecerit iste et post inortem domini, et ante aditam hereditatem. Ceterum si sine dolo, aut dolo quidem, verum vivo domino, non tenebitur hae actione. Quin mio etsi post mortem, post aditam Lamen (5) hereditatem, ceasabit actio, nam ubi adita hereditas est, iam quasi liber convenir potest.

3.Quid tamen si sub con ditione accepit libertatem? Ecce nondum libar erit (6), sed ut servus potest coercer; idcireo dicendum est, ceasare hanc actioiem 4Sed ubi libertas competit, continuo dicendum est, posas et debere hane actionem dan adversus eum, qui pervenit ad liberlatem. 5.Si servus pure legatus ante aditam hereditatem quid admiserit in hereditate, dicendum est, quia domiflium in eo mutatur, hule actioni loeum esas. 6.EL generaliter dicimus, quo.. caen in servo dominium vel mutatur, vel amittitur, val libertas competit post intervaltum modieum aditae bereditatis, eo casu hanc actionem indulgendam. 7.Sed si fideicommissaria libertas servo data siL, quidquid in hereditate maleficii admisit, numquid non prius cogatur heres manumittere, quam si satisfecerit? Est autem saepissime eta Divo Marco, et ab Iperatore nostro cum patre rescriptum, non impedir fideicommissariam Iibertatem, quae pura data st. Divis sane Marcus rescripsit, arbitruni ex continenti dandum, apud quem ratio ponatur; sed hoc Reseriptum ad rationem ponendam pertinet actus, quem servus administravit; arbitror lgitur, et hic posse hane actionem competere.

8.cAnte aditam herediiatem sin accipere


(1) Si dolo dabo, flal (2) n fsctum, inserta Vuig. correcctdn del cdice FI., que dice dupli(3) Tau". segn ratione. depublicatione, a escritura original, Br. Vase a

koia ante: ,,r.

DIGKaTO.LtWO XLVII: TfTUL0 I

debemus: antequam vol ab uno adeatur hereditas; nam ubi vel unus adit, competit Libertas.
tuto eius libertas data, inedioque tempore quaedam admittantur, si quidem vivo pupillo quid Fueit fa-

9.Si pupillus heres institutus sit, et a substi-

ctum, Ioeum non case huic actioni; sin ver post rnortem, antequarn quia pupillo succe4ere, actio.. nem istam !ocum habere.

hemos entenderlo as: antes que por -uno cualquiera sea adida la herencia; porque luego que uno cualquiera la adi, compete la libertad. 9.Si un pupilo hubiera sido instituido heredero, y 5 cargo de su substituto fu dada la libertad, y en el tiempo intermedio se cometieran algunos delitos, si verdaderamente se hubiere cometido

10.Haec actio Iocum habet non tantum in rebus, quae in bonis fuerunt testatoris, sed et si heredia interfuit, dolum malum admiasum non case quominus ad se perveniret. Et ideo Scaevola plenius tratat, etsi eam rem surripuisset servus, quam defunetus pignori acceperat, hane actionem honorariam Iocum habere; plenius enim causam bonorum hie accipimus pro utilitate. Nam si in locum deficientis furti actionis propter servitutem, hano actionem substituit Praetor, verisimile est, in omnibus causis eumi in quibus furti agi potuit, substituisse. Et in summa probatur, bane actionem et in rebus pignoratis, el in rebus alienis bona fide posaesais locum habere. Idem et de re eommodata testatori.

11.Item si fructus post mortem testatoris porceptos hio servus, qui libertatem prospicit, contrectaverit, locos cnt huic actioni. Sed et si partus vol foetus post mortem agnatos, tan tundem erit diccndum. 12.Praeterea si impubes post mortem patria quaesierit re dominium, caque antequam impubens hereditas adeatur, surripiatur, locum babere islam actionem, dicendum cal. 13.Sed el in omnibus, quae interfuil heredia non asae aversa (1), locum habet hace actio. 14.Non tantum autem ad sola furta jata actio pertinel, sed etiam ad omnia damna, quaecunque hereditati servus dedit. 15.Scaevola ait, possessionis furtum flor; denique si nullus sit posRessor, furtum negat fien; ideirco autem hereditati furtum non flor, quia pos. sessionem hereditas non habet, quae facti cal L animi; sed neo heredia cal poaseasio, antequani posaideat, quia hereditas in euin Id tan tum tranaundit, cjuod est hereditatis; non autem fuit posseesin bereditatis. 16.Illud verum est, si potest alias heres ad suum pervenire, non case honoraniam hano actionem tnibuendam, quum (2) in id, quod intersil, condomnatio fiat. 17.Praeter hanc actioneni case et vindicationem rei COfl!tat, quum hace actio ad similitudinem furti competal. 18;Itern heredi ceterisque successoribus competere islam actionem dicendum est. 19.lplures servi libertatem (3) aeeeperunt, et dl malo quid admiseriut, singuli convenientur in solidum, hoc cal in duplum. Et quum ex delicto conveniantur, exemplo furti nullus eorum liberetur, etai unus conventos praestiterit.

guno le sucediera al pupilo, tiene lugar esta accin. 10.Esta accin tiene lugar no solamente en cuanto 5 tas cosas e se hallaron en los bienes del testador, sino tambin si al heredero le interes que no se haya cometido dolo malo para que la cosa no fuera 5. poder de l. Y por esto Scvola discute el caso con ms amplitud, y dice, que aunque el esclavo hubiese hurtado cosa, que el difunto habla recibido en prenda, tiene lugar esta accin honoraria; porque por razn de utilidad entendemos aqu ms latamente la causa de los bienes. Porque si el Pretor substituy esta accin en lugar de la accin de hurto que faltaba por causa de la esclavitud, es verosmil que la substituy para todos los casos en que se pudo ejercitar la accin de hurto. Y en suma, est admitido que esta accin tiene lugar tanto respecto 5. las cosas pignoradas, como 5. ras ajenas posedas de buena fe. Y lo mismo tambin en cuanto 5. cosa dada en comodato al testador. 11.Asimismo habr lugar 5. esta accin, si el esclavo que espera la libertad hubiere hurtado- los frutos percibidos despus de la muerte del testador. Mas otro tanto se habr de decir, tamWn si diipus de la muerte se dieron 5. luz partos fetos. 12.Adems, si el impbero hubiere adquirido despus de- la muerte del padre el dominio de la cosa, y sta fuera hurtada antes que fuese adida

alguno en vida del pupilo, no ha lugar esta accin; mas si despus de la muerte, y antes que al-

la herencia del impbero, se ha de decir que tiene lugar esta accin. 13.Mas tiene lugar esta accin tambin ea cuanto 5. todas las cosas que al heredero le-import que no fuesen quitadas. 14.Pero esta accin corresponde no solamente para los hurtos, sino tambin para todos los daos, que el esclavo haya causado 5. la herencia. 15.Dice Scvola, que se comete hurto de la posesin; y finalmente, si no hubiera ningn poseedor, dice que no se comete hurto; mas por lo mismo, no se hace hurto 5. la herencia, porque la herencia no tiene la posesin, la cual consiste en un hecho y en la intencin; pero tampoco es del heredero la posesin, antes que l posea, porque la herencia transfiere 5. l solamente lo que es de la herencia; mas la posesin no fu de la herencia. 16.Es verdad, que si de otro modo puedo el heredero llegar 5. tener lo suyo, no se ha de conceder esta accin honoraria, porque la condenacin se har por lo que interesa. - 17.Es sabido que adems de esta accin hay tambin la reivindicacin de la cosa, porque esta accin compete 5. semejanza de la de hurto. 18.Asimismo se ha da decir, que esta accin les compete al heredero y 5. Los dems sucesores. 19.Si muchos esulavos obtuvieron la libertad, y hubieren hecho algo con dolo malo, ser cada uno demandado por la totalidad, esto ea, por el duplo. Y siendo demandados por virtud de un delito, ninguno de ellos quedar libre, 5. la manera que tratndose de un hurto, aunque demandado una solo hubiere pagado.
. iu8tam, mUrta v4a9.

(2) Ut por quam, Vug.

(1) evers&, IaL VWg.

17 2.

GA1Us (1)

DII8TO.Lt1110 LLYn: Tfl'ULOV

Si paulo ante quam statuta libertas obtigarit, amoverit alquid servus aut corruperit, ignorantia domini non introducit hanc actionem; ideoque licet mazime ignoraverit heras a statu libero, ant qulibet alius dominus, a servo suo amotum aliquid corrumptunve case, non impetratpost tibertatem eiva ullam actionem, quamvis in pluribus alLis causis justa ignorantia excusationem mereatur.

libro XIII. ad Edictwn provinciale.

2 GATO; Comentarios al Edicto proeincial, libro XII]. - Si poco antes que hubiere obtenido la libertad que so te dej, hubiere el esclavo hurtado 6 estropeado alguna cosa, la ignorancia del dueo no da lugar esta accin; y por esto, aunque el heredero hubiere ignorado singularmente que por el instituIdo libre bajo condicin, 6 aunque otro cualquier dueo hubiere ignorado que por su propio esclavo, haba sido hurtada 6 estropeada alguna cosa, no alcanza despus de la libertad de aqul ninguna accin, aunque en otros muchos casos merezca excusa la ignorancia justificada.

3. ULPIANUS libro XIII. ad Edielwn. - Labeo putavit, sub conditione manumissum res amoven tsm, si cito conditio extitit, bac actione conveniendum. TIT. y FURT1 ADVEPSUS NAUTAS,
CAUPONES,

S. ULPIANO; Comentai'ios al Ediclo, libro Xlii. Labeon opin, que el man unitido bajo condicin, que hurta cosas, ha de ser demandado con esta accin, si la condicin se cumpli pronto. TITULO y
DE LA ACCIN DE HURTO CONTRA LOS CAPTANS DI NAVES, LOS MESONEROS, Y LOS VENTEROS ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XXXVIII. - Se da accin contra los que fueren capitanes de naves, 6 dueos de mesones, y de ventas, si se dijere que por alguno de ellos, 6 de loa que al! tuvieren, se cometi algn hurto, ya haya sido cometido el hurto con ayuda consejo del capitn 6 dueo, ya con el de cualquiera da los que en aquella nave hubiese para servir la navegacin. 1.Mas debemos entender que estn para servir 4 la navegacin los que estn empleados para que navegue la nave, esto es, los marineros. 2.Y la accin es por el duplo. 3.Porque cuando en un mesn 6 en una nave se pierde una cosa, se obliga en virtud del Edicto del Pretor el espitan de la nave, el mesonero, de suerte que est en la facultad de aquel, quien le haya sido substrada la cosa, ejercitar la accin, si lo prefiriese, por derecho honorario contra el capitn 6 el mesonero, por derecho civil contra el ladrn. 4.Pero si el mesonero 6 el capitn. hubiere

STABULARIOS

ULPIANUS libro XXXVIII. ad Edktum. in con, qui naves, cauponas, stabula exercebunt, si quid a quoquo eorum, quosve lb habebunt, furtum factum case dicetur, iudicium datur, siro furtum ope, consitio exeroitoris factum sit, sive eornm cuius, qui in ea navi navigandi causa esset.
1 .Na'igandi autem causa accipere debemus son, qui adhibentur, ut novia naviget, hoc est. nautas. 2.Et est in duplum actio. 3.Quurn enim u caupona ve in navi res perit, ex Edicto Praetoris obligatur exercitor navio, val caupo, ita ut in potestate sit eius, cu res surrepta sil, utrum millet eum ezercitore honorario iure, an cum furo jure clviii experiri. 4.Quodsi receperil saivam foro caupo val nauta, furti actioneni non dominus re surreptae, sedpse habet, qui recipiendo periculum custodiae subit. 5.Servi vero su nomine exarcitor noxae dedando seliberat; cur ergo non exereitor condemnetur, qui servum tam malum in nave admiait, et cur liberi quidem hominis nomine tenetur in solidum, servi varo non tenetur? Nisi forte idcirco, quod libarum quidem hominem adhibens atatuere dbutt de co, qualis esset, in servo vero uno ignoscendum sit ci, quasi in domestico malo, si noxae dadora paratus sit; si autem alienum adhibuit servum, quasi in libero tenebitur.

6.Caupo praestat factum eorum, qui in ea caupona eius cauponae exercendae causa ibi sunt, item eorum, qui habitandi causa ibi sunt, viatorum autem factum non praestat; namque viatoreni sibi aligere caupo ve stabularius non videlur, nec repellare potest ter agentes, inhabitatoras vero perpetuos ipse quodammodo elegit qui non reiecit, quoruni _pos oportet eum praestar.. In navi quoque veatorum factum non praestatur.
(1) Psulu, fla.

recibido la cosa de modoque haya de quedar salvo, no tiene la accin de hurto el dueo de la cosa hurtada, sino el mismo que recibindola acepta la responsabilidad de la custodia. 5.Mas tratndose de un esclavo suyo propio el capitn se libra dndolo por la noxa; y por qu no ser condenado el capitn que admiti en su nave 4 un esclavo tan malo, y por qu tratndose de un hombro libre est obligado solidariamente, y no est obligado tratndose de un esclavo? Acaso por esto, porque al emplear un hombre libre debi informarse respecto l de cmo era, pero tratndose de un esclavo suyo se le debe dispensar, como si se tratase da un domstico malo, si estuviera dispuesto entregarlo por la noxa; pero si emple esclavo de otro, estar obligado como si se tratara de un hombre libre. 6.El mesonero responde del hacho de los que estn en el mesn para el servicio del mismo mesn, y tambin de los que estn en l por habitarlo, pero no responde del hecho de los pasajeros; "porque no se considera que el mesonero 6 el ventero elige para si pasajero, nipuede rechazar los viajeros,f pero 4 los que habitan perptuamente los elige en cierto modo el mismo que no los rechaz; y debe responder del hecho de los mismos. Tampoco en la nave se responde del hecho de los pasajeros.

VuLg

DIGR&TO.LIJO XLYIt TfTULO VI

'61 TITULO VI

TIT. VI si FAMiLIA FURTUM FSCISSR DICETUR 1. Ui.pius Libro XXXVIII. ad Etjictum.UtiIissimum id Edictum Praetorproposuit, quo ominis prospiceret adversus maleficia servorum, videlicet no, quum plures furtuin admittunt, evertant domini patrimonium, si omnes dedere, aut pro sinulfs aestimationem litis oferre cogatur. Datur igitur arbitrium hoc Edicto, ut, si quidem velit dicera (1) noxios aervos, possit omnes dedere, qui participaverunt furtum; enimvero si maluarit aestimationem offerre, Lantumbfferat, quantum si unus liber furtum fecisset, et retineat familiam suam.

DE Si SE DIJERE QUE LA SERVIDUMBRE COMETI HURTO 1. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro XXXVIII. - Public el Pretor este utilsimo Edicto, con el cual proveo favor de los dueos contra

1.Hace autem facultas domino tribuitur tolies, quoties ignorante co furtum factum est; esteruin si *ciento, facultas si non ant dala; nam et eno nomine, et singulorum nomine convenir pOtest noxali iudicio; (2) nec una aestimatione, quam horno libar sufferret, defungi poterit. lis autem secipitur soma, qui scit, et potuit prohibero; scientiam enim epectare dabemus, quae babet et voluntatem; ceterum si scit, prohibuit tamen, dicendum cut, usurum Edicti beneficio. 2.Si plurea servi damuum culpa dederint, aequissimum cut, eandem facultatem domino dan. 3.Quum plures servi eiusdem re furtum faciunt, et unius nomine cern domino lis contestata sit, tamdiu aliorum nomine actio sustineri debebit, quamdiu priore indicio potest actor consequi, quantum consequetur, si libar id furtum fecissot,

los delitos de los esclavos, fin de que cuando muchos de ellos cometen hurto no arruinen el patrimonio de su seor, Si ste fuera obligado entregarlos todos, A ofrecer por cada uno la estimacin del litigio. Se da, pues, en oste Edicto arbitrio para que si verdaderamente quisiera decir que los esclavos aran culpables, pueda entregar todos los que tuvieron participacin en el hurto; pero para que, si prefiriera ofrecer la estimacin, ofrezca tanto cuanto si un solo hombre libre hubiese cometido el hurto, y retenga sus esclavos. 1.Mas esta facultad se le concede al dueo siempre y cuando so cometi el hurto ignorndolo l; pero si sabindolo, no le ser dada la facultad porque puede ser demandado con la accin noxa tanto en su propio nombre, como en nombra de cada uno de ellos; y no podr considerarae cumplido con la sola estimacin, que pagarla un hombre libre. Mas se entiende que sabe, el que lo sabe y pudo impedirlo; porque debemos considerar aquel conocimiento que lleva consigo tambin la voluntad; pero silo sabe, y lo impidi, se ha de decir que utilizar el beneficio del Edicto. 2.Si muchos esclavos hubieren causado dao con culpa, es muy justo que se le d su seor la misma facultad. 3.Cuando muchos esclavos cometen hurto de la misma cosa, y nombre de uno solo hubiera sido contestada la demanda contra el dueo, se deber sostener nombre de los otros la accin mientras que el actor puede conseguir en el primer jrnojo cuanto conseguirla, si un hombre libre hubiese cometido este hurto,
2. JuLIANo; Digesto, libro XX7ii.esto es, el duplo, . titulo de pena, y el simple importe por la condiccin.

2. luuarois libro Xliii. Digestorum. - id est el (3) poenae nomine duplum, el condictionis simplum. 8. Uu'iarws libro XXX VI1Lo4 Edictutn.Quolies tantumpraestat dominus, quantum praestaretur, si unus liber fecisset, cessat ceterorum nomine actio, non tantum (4) adveraus psum (5), verum etiam adversos emtorem duntaxat, si forte quis eorum, qui simul fecerant, venlerit (6); idemque et si fuerit inanumissus. Quodsi prius fuerit ablatum (7) a manumiuo, tuno dabitur adversus domiaum familiae nomine; neo enim potest die, quod a manumiaso praestitum est, quasi a familia case praestltum. Plane si emtor praestiteril,puto denepndam in venditorem actionem; quodammodo emm hoc a venditore praestitum cut, ad quem nonnunquam regreuus cut ex bac (8) causa, maiiine si furti (9) noxaque (10) solutum case promisit.

1.Sed an, si leati servi nomine 'vol oms, qui donatus oit, actum st eum legatario, ve co, cul

XXX VIIlSiempre que el seor paga tanto cuanto pagarla si un solo hombre libre hubiese cometido el hurto, deja de existir la accin nombre de los dems, no solamente contra l mismo, sino tambin contra el comprador, nioameiite si por acaso hubiere sido vendido alguno de los que juntos lo haban cometido y lo mismo tambin si hubiere sido manumitido. I'ero si antes se hubiere cobrado del manumitido, en este caso se dar contra el seor la accin nombre de sus esclavos; porque no se puede decir, que lo que se pag por el manumitido haya sido como pagado por los esclavos. Mas si el comprador hubiere pagado, opino que se debe denegar la accin contra el vendedor; porque en cierto modo esto fu pagado por el vendedor, quien veces volvi l por esta causa, mayormente si prometi que se pagarla por el hurto y por la nola. 1.Pero si . nombre del esclavo legado, 6 del que fu donado, se hubiera ejercitado la accin con-

3. Ui.pi&xo; Comentarios al Edicto, libro

(1) nldleere, fiat.; dedere,, VuLg, (1) nec sus poeni ciseta cites tollitur, inserta: Vstg. (1) et, oonsidfrau aiiadtda por antiguos oopiitai.

() tantum, con.tddrasi ae&ad;da por urtigucs .oplst*s.

(6) do.tnnm, tnurta Vis1g.

(19) ooxlliqu*, Vu4?.

(6) IaL. Vultp. renlerint, si cddoe FI. 7) obictum, iaL Vuig. (8) buc, considrase a,Iadlda por antiguos copistas. (8) furtti, Hat. Val.

DaS8T.LialO XLVII: TITULO VII

donatus est, agi posait etiam em domino caLerorum quaeritur, quod admittendum puto.
2.Huius Edicti levamontum non tantum el, qui servos possidens condemnatus praestitlt tanLum, quantum, si unus liber feoisset, datur, verum si quoque, qui idcirco condemnatus est, quia dolo fecerat, quorninus possideret.
4. IULIANUS (1) libro XXII. Digesorum.. - Etiam heredibus eius, col plures eiusdem familiae fur-

se pregunta, si se podra ejercitar tambin contra el dueo de los dems; lo que opino que se ha de admitir. 2.Se da el beneficio de este Edicto no solamente al que poseyendo los esclavos pag, habiendo sido condenado, tanto cuanto si un hombre libre hubiese cometido el hurto, sino tambin al que fu condenadoprecisamente porque haba hecho con dolo de modo que no los poseyera.
4. JULIANO; Digesto, libro 1111.Tambin Los herederos de aquel, quien muchos de una misma servidumbre le hubieren hecho hurto, les debe competer la misma accin, que le competa al testador, esto es, , fin de que todos consigan no ms que lo que conseguiran, si este hurto lo hubiese hecho un hombre libre.

tra el legatario, 6 contra a9ue1 quien fu donado,

tum fecerint, eadern actio competere debet, quae testatori competebat, id est, Ut omnes non amplius consequantur, quam consequerentur, si id furtum liber fecisset.

6. MARCILLUS libro Viii. Digeslorum. Familia communis eciente altero furlum fecit; omnium nomine cum co, qui seit, furti agi poterit, eum altero, ad eum moduin, qui Edicto comprehensus est, quod filo praestiterit non totius familias nomine, ab hoc socio partem consequetur (2). Et si servus communis alterius iusau damnum dederit, etiam quod praestiterit altar, si modo cum eo quoque ex lege Aquilia, vol ex duodecim Tabulis agi potest, repetat so o' sicuti quum communi re nocitucn est. a Si ergo duntaxat duos habuerim (3) servos communes, eum eo, quo non ignorante factum est, agetur utriusque servi nomine, sed non amplius consequetur a socio, quam si unius nomine praestitisset; quodsi cum eo, quo ignorante factum est, agere volet, duplum tantum consequetur. Et videamus, an iam in socium, alterius servi nomine, non sit dandum iudicium, quemadmodum si omniuni nomine socios dedisset (4); riisi forte hoc casu sevenus a Praetore constitueudum est, neo servomm conscio (5) parcendum caL.

5. Mncni.o; Digesto, libro Vi!!. - Unos esclavos comunes hicieron un hurto sabindolo uno de sus dueos; nombre de todos se podr ejercitar la accin de hurto contra el que lo sabia, y contra el otro, del modo que se expres en el Edicto, y por

el esclavo comn hubiere causado el dao por orden de uno de sus dueos, tambin lo que hubiere pagado el otro, si tambin contra l se puede ejercitar la accin de la ley Aquilia, 6 la de las Doce Tablas, lo repetir de su consocio, asi como cuando se caus dao una cosa comn. Si, pues, yo tuviere solamente dos esclavos comunes, se ejercitar la accin nombre de ambos esclavos contra aquel condueo que no ignor que se cometi el hurto, pero no conseguir de su condueo ms que si hubiese pagado nombre de uno solo; pero si quisiere ejercitar la accin contra elque ignor que se cometi el hurto, conseguir solamente el duplo. Y veamos si ya no se habr de dar accin contra el condueo en nombre del otro esclavo, como si el condueo hubiese pagado en nombre de todos; no ser quiz que en este caso se haya de determinar con ms severidad por el Pretor, y que no se haya de perdonar al cmplice de los esclavos.
8. Scv0LA; Cuestiones, libro IV. -Opina Labeon, que si mi coheredero hubiese cobrado el duplo porque la servidumbre de uno hubiese cometido un hurto, yo no tena impedimento para ejercitar la accin del duplo, y que de este modo se defrauda al Edicto, y es injusto que nuestros herederos obtengan ms de lo que obtendramos nosotros mismos; asimismo, si el difunto obtuvo menos del duplo, respondi Scvola, que todava poda ejercitar perfectamente la accin cada uno de los herederos; yo creo que es-ms verdadero, que sus herederos habrn de perseguir su parte; pero que junto con lo que obtuvo el difunto no conseguirn ambos herederos ms del duplo.

loque l hubiere pagado no nombre de todos los esclavos, conseguir de este socio una parte. Y si

8. Scsvor..& libro 1V. Quaestionzun.Labeo pu. tat, si coberas meus, quod furtum familia cinus fecissct, duplum abstulisaet, me non impedir, quominos dupla aam, coque modo fraudem Edicto (6) flor, esseque iniquum, plus heredes nostros forre, quam ferremus poi; item si defunotus minus duplo abstulit, adhuc singulos heredes.recte experiri Scaev ola respondit; venius puto, partes ehis heredes persecuturos; sed et cern eo, quod defunctu
abstulit, uterque heras non plus duplo feraL.

TIT. VII
ARBORUM PURT1M

TITULO VII
DO L/,. ACCIN DE RBOLES CORTADOS FURTIVAMENTE

cqIEsauM

1. PAULO; Cornenarios d Sabino, libro IX. - Si 1. PAULUS libro II. ad Sabinum. Si furtim am- bores caesae gint, et ex lego Aquilia, et ex duode- furtivamente se hubieran cortado rboles, dice Lacim Tabularum dandam actionem Labeo ait. Sed beon que se ha de dar accin tanto por la Ley AquiPauhs, ial. Vu19. (2; HM. Vale.; eonqueretur,e1 cdice FI. (#) habuerlinus, fbi. V41.
(1)

(4) Ha 1. V&g.; decidi.set, el cddae Fi. (5) con8IIIo, Ial. Vidg. (6) debitoribus por Edicto, Vulg,

DIB8TO.LIBRO XLVII: TiTULO TU

681

Trebatius ita utramque dandam, ut iudex in poste.. riere deducat id, quod ex prima consecutus sit, et reliquo condemnet.

lis, como por la de las Doce Tablas. Poro Trebacio dice, que se han de dar ambas, de modo que el juez deduzca en la segunda lo que haya conseguido en virtud de la primera, y condene por el resto. blas, libro 1.Pero se ha de saber, que los que hayan cortado rboles, y principalmente vides, son castigados tambin como ladrones. 3. Uuwo; Comentarios 4 Sabuto, libro XLII. - La mayora de los antiguos estim que en la denominacin de arbol se comprende la vid. 1.No sin razn se llamarn rboles tambin las yedras y Las caas. 2.Lo mismo se ha de decir de los sauces. 3.Pero si alguno hubiera plantado varas de sauce para formar un sauzal, y ellas fueran cortadas 6 arrancadas antes que hubieren echado races, con razn escribi Pomponio, que no se poda ejercitar la accin de rboles cortados, porque no se dice propiamente que es arbol ninguno que no hubiere echado races. 4.Pero si alguno hubiere trasplantado un arbol de un vivero, esto ea, Pon su raz, aunque todava no hubiere tomado la tierra, prueba Pomponio en el libro dcimo noveno de los Comentarios Sabino, que, ello no obstante, es considerado arbol. 5..Y por eso se considera que tambin es ar. bol aquel cuyas races dejan de vivir, aunque todava est adherido . la tierra; cuya opinin aprueba tambin Labeon. 6.Labeon opina, que con razn se dice que tambin es arbol el que arrancado de raz aun puede ser replantado, 6 el que fu trasladado de modo que pueda ser replantado. 7.Es ms cierto que son rboles las estacas de olivo, era si ya echaron races, ora si todava no. 8.A.s, pues, se podr ejercitar la accin por razn de todos los rboles, que hemos enumerado. blas, libro tinico. -Ciertamente no se duda, que si todava fuera tan tierno, que sea como yerba, no debe ser contado en el nmero de los rboles. 5. Pui.o; Camentarios 4 Sabino, libro IX. Cortar es no solamente cortar por el pie, sino tambin herir para cortar. Mondarles es descortezarlos; cortarlos por el pie es cortarlos con' sierra, porque no se podra entender que los cort el que los aserr. 1.La causa de esta accin es la misma que ]ase la ley Aquilia. 2.No tiene esta accin aquel de quien es si usufructo de un fundo. 3.Mas el que tiene un fundo tributario tiene esta accin, como tiene la accin para contener el agua llovediza, y la de deslinde.
2. (hvo; Comentarios 4ta

2. Gdus libro L ad legem III. Tabularum. Sciendum est autem coa, qui arboree, et maxime v)tes caeciderint, etiam tanquam latrones puniri.
arboris appellatione contineri, plerique veterum existim averunt. 1.Hederaa quoque et arundinea arbores non mala dicentur. 2.Idem de salicto (1) dicendum est. 3.Sed si quia saligneas virgas instituendi salicti causa defixerit, haeque, antequam radicas cogerint, succidantur aut evellantur, recto Pomponius acripsit, non posse agi de arboribus succisis, quum nulla arbor pprie dicatur, quae radioem non conceperit. 4.Quodsi quia ex seminario, id eat (2) atirpipitas arborem tranatulerit, eam, quamvia nondum comprhenderit terram, arborem tamen 'videri, Pomponius libro nono decimo ad Sabinum (3) probat. 5.Ideo ea quoque arbor esas videtur, cuiva radicas desinent vivero, quamvis adbuc terra contineatur; quam sententiam Labeo quoque probat. 6.Labeo etiam eam arborem recto dio putat, quae subversa a radicibus (4) etiam nune reponi potest, aut quae ita translata est, ut poni posait. 7.Stirpes oleae arbores esas magia ca, sive iam egerunt radices, sive nondum. 8.70mnium igitur harum arborum, quas enumeravimus, nomine agi poterit. Carta non dubitatur, si adbuc adeo tenerum sit, uL herbae loco sit, non debere arboris numero haber.
4. GAma libro ad lepem duodecim Tabularum.
8. ULPUNUS

ley de las Doce Ta-

libro XLII. ad Sabinum. - Vitem

4. G'ro; Comentarios 4 la ley de km Doce Ta-

5. PA.ULTJS libro IX. ad Sabinum.Caedere est, non sulum succidere, sed etiam forire caedendi causa. Cia gere est deglabrare; subsecare (5) est sorra secuiase (6), non enim poterat caecidiase intelligi, qui sorra secuisset.

1.Eliza actionis eadem causa est, quae est legis Aquiliaa. 2.la, cujas ususfructus oit in fundo, hanc actionem non habet. 3.Qui autem fundum vectigalem babet, hanc actionem babel, sicut aquae pluviae arcendac actiocern, al finium regundorum. 8. PoMpoNlus (7) libro XX. ad Sabinum. - Si plures eandem arborem furtim caaciderint, eum singulis in solidum agetur. 1.kt si eadem arbor plurium fuerit, universis duntaxat una et semel poena praestabitur. 2.Si arbor in vicini fundum radicas porrexit,
(1) Hai. Vulg.; Balicteto, al oddioe PL Id eet., omUea4 Rai. S) ex Sabino, H&. (4) radlcitue por a rd1ctbn, Hai. TCMO UI 56
(?)

6. PosipoNlo; Comentarios 4 Sabino, libro XI. Si muchos hubieren cortado furtivamente el mismo arbol, se ejercitar la accin solidariamente contra cada uno. 1.Mas si el mismo arbol fuere de muchos, . s se les pagar& solidariamente una pena y una sola 'vez. 2.Si el arbol extendi sus races al fundo del

t.1.

E cdice e~ por .Ur.; .nb.eoulsee por Be, si cdice Fi.


()

(6)

aeeare. Hal.

eerra secuIB-

(1) Came, Ha.;

V&uinu, Vutg.

ZZ

DIGESTO. -LIBRO Xf.VIL TTULO VII vecino, no ser lcito al vecino cortarlas, pero le ser lcito ejercitar accin de que l no tiene derecho, como no lo tiene para tenerviga empotrada, voladizo. Si el arbol se alimentare, con races del fundo del vecino, es, sin embargo, de aquel en cuyo fundo haya tenido su origen. 7. U L P 1 A N o; Comentarios al Edicto, libro XXXVIII. - Se consideran cortados furtivamente

recidere esa vicino non licebit, agere autem licebit, non cose el as (1), sicuti tignum, aut protectum immissum habere. Si radicibus vicini arbor aLetur, tamen eius est ja cuius fundo origo eius fuerit. 7. ULPIANUS libro XXXVIII, ad Edcgum,. Furtim caesae arbores videntur, quae ignorante domino celandique eius causa caeduntur. 1.-Nec case hanc furti actionem acribit Pedius, quum et sine furto fieri possit, ut quis arbores furtim caedat. 2.-Si 13u15 radicitus arborem evelleret (2) vel exstirpaverit, hac actione non ten etur; neque enim ve! caedit, vel succidit, ve! subsecuit; A.quilia tamen tenetur, quasi ruperit. 3.--Etiamsi non tota arbor caesa siL, recte tamen agetur, quasi caoBa. 4.-SIve autem quia suis manibus, sive duro imperat servo arbores cingi, subsecari (3), caed!, hac actione tenelur; idem et si libero irnperet. 5.-Quodsi servo suo non praeceperit dominus, sed ipse sus voluntate id admiserit, Sabinus ait, compotera noxale, uL in cetaria maieficiis; quae sententia vera est. 6.-Haco seLlo, etiamsi poenalis sit, perpetua est; sed adveraus heredem non datur; heredi cetarisque succeasonibus dabitur. 7.-Condemnatio autem eius dup!um continet 8. PAULUS libro XXX7X. ad Edietum. - facienda aestzmatione, quanti domini intersit non laedi; ipsarumque arborum pretium deduci oportet, el eius, quod superest, fieri aestimationem. 1.-[9.] (4) Furtim arborem eaedit, qui clam caedit. 2.-Igitur si eaecidenit, et !ucri faciendi causa contrectaverit, etiam furti tenebitur Iignorum causa, et condictione, et ad exhibendum. 3.-Qui per vim aciente domino caedit, non incidit in hanc actionem, 0. [10.] GAlus libro XIIL ad Edietum provinciale.-Si colonus siL, qui caeciderit arbores, etiam ex beato eum eo agi potest; plane una actione contentus esas debet actor. 10. [11.] 1ULItNUS (5) libro II. ex Minicio.Si gamma arbor easot, et supra terrarn iurictura eius emineret, una arbor videtur esas; sed Si id, qua (6) iungeretur, non extaret, totidem arbores sunt, quot apodes earum supra terram essent. 11.[12.] PAULUS libro X77. ad Edjctum.-Sed si de arboribus caesis ex lego Aquilia actum sit, interdicto Quod vi aut elam reddito absolvetur, si satis prima condemnatione gravaverit reum, manante nihilominus actione ex lego duodecim Tabularum.
(1) HaL: ein por ci tus, el cdce FI. (2) Segn conjetura Br.; eveIlerIt, el cddies FI.; evulierit, Hal. Vuig. (1) secati, Hai.

los rboles que se cortan ignorndolo su dueo y ocultndose de l. - 1.-Escribe Pedio, que esta no es accin de hurto, porque tambin sin hurto puede suceder que uno corte rboles furtivamente. 2.-Si alguno arrancase de raz un arbol, lo estirpare, no est sujeto esta accin; porque no lo cort, ni lo cort por el pie, ni lo serr; pero est sujeto la ley Aquilia, comosilo hubiere estropeado. 3.-Aunque no haya sido cortado Lodo el arbol, con derecho se ejercitar, sin embargo, ld accin, como si hubiera sido cortado. 4.-Mas ya si uno con sus manos, mandndoselo un esclavo, descortezara, serrara, cortara rboles, est sujeto esta accin; lo mismo tambin si se lo mandara un hombre libre. 5.-Mas si el seor no se lo hubiere mandado al esclavo, pero ste lo hubiere hecho pon su voluntad, dice Sabino, que compete la accin noxal, como en los dems maleficios; cuya opinin es verdadera. 6.-Esta accin, aunque sea penal, esperptua. pero no se da contra el heredero; y se dar al heredero y los dems sucesores. 7.-Mas su condenacin contiene el duplo S. PuiLo; Comentarios al Edicto, libro XXXIX. - debindose hacer la estimacin de cuanto le importaba al dueo no ser lesionado; y se debe deducir el precio de los mismos rboles, y hacer la estimacin de lo que resta. 1.-[9.J Corta furtivamente un arbol el que lo corta clandestinamente. 2.-As, pues, silo hubiere cortado, y se lo hubiere llevado para realizar lucro, estar sujeto tambin ti la accin de hurto por causa de la madera, y ti la condiecin, y ti la accin de exhibicin. 3.-El que por fuerza lo cort sabindolo su dueo, no incurre en esta accin. 9. [10.] Gyo; Comentarios al Edicto proeincial, libro Xlii. - Si fuera el colono el que hubiere cor-

tado los rboles, se podr ejercitar contra l tambin la accin de exhibicin; pero el actor se debe contentar con una sola accin.

10. 11.I JULiANO; Doctrina de Minie'io, libro III'. -Si los rboles fuesen gemelos y su juntura se alzase sobre la tierna, se considera que hay un solo arbol; pero si no sobresaliese el punto en que se juntasen, hay tantos rboles cuantas especies de stos sobresaliesen d la tierra. 11. [12.] PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXII,- Mas si por los rboles cortados se hubiera

ejercitado la accin de la ley Aquilia, se absolver, habindose dado el interdicto de lo que se hizo violenta clandestinamente, si con la primera condenacin hubiere quedado bastante gravado el reo, subsistiendo, sin embargo, la accin de la ley de las Doce Tablas.
4) -IaL inserta U1pfaun, comenzando aqu otro frag. (5) UIpinaa, Valg. (5) cnt, lial.

biGESrO.LtBBo

xtvii:

TITULO viii

683

12. [18.] aLVOLENUS libro XV. nr Cassio. - Qui agrum vendidit, nihiloininus lurtim arborum caesarum agere potest.
TIT. VIII VI BOWORUM RAPTORUM, ET DE TURBA

12. 118.1 JAVOLENO; Doctrina de Cassio, libro XV. - El que vendi un campo puede ejercitar, ello no obstante, la accin de rboles cortados furtivamente.
TTULO VIII DE LA ACCICN DE BIENES ARREBATADOS CON VIOLENCIA,, Y DE LA TURBA

[Cf. Cod. IX. 33.]


1. PAULUS libro XXII. (1) ad Edictum.Qui rem rapuit, et furti nec manifest.i tenetur in duplum, et vi bonorum raptorum in quadruplum; sed si ante actum sit vi bonorum raptorum, deneganda est furti si ante furti actum est, non esi illa denegansa, ut lamen id, quod amplius in ea est, consequatur.

[Vo.sa Cd4. IX. $3.1


1. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XX1J. El que rob una cosa est sujeto la accin de hurto no manifiesto por el duplo, y la de bienes arrebatados con violencia por el cudruplo; pero si antes se hubiera ejercitado la de bienes arrebatados con violencia, se ha de denegar la de hurto, y si antes se ejercite la de hurto, no ha de ser denegada aqulla,pero para que uno consiga lo que de ms hay en ella. 2. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro LVI. Dice el Pretor: Si se dijere que con dolo malo se le caus dao alguien habiendo reunido hombres, si se dijere que fueron robados los bienes de alguien, dar accin contra el que se dijere que hizo esto. Asimismo, si se dijere que lo hizo un esclavo, dar contra su seor la accin noxal. 1.Con este Edicto provey el Pretor contra lo que se hace violentamente; porque si alguno pudiera probar que sufri violencia, puede ejercitar la accin pblica relativa la violencia, y algunos opinan que con la accin privada no se debe perjudicar la pblica. Pero pareci ms conveniente, que, aunque se cause prejuicio . la accin de la ley iulia sobre la violencia privada, esto no obstante, no Be les ha de denegar la accin los que elijan La persecucin privada. 2.Mas puede obrar con el dolo malo, que dice el Edicto, no solamente el que rob, sino tambin el que con premeditado designio reune hombres armados para esto mismo, para causar dao, robar bienes. 3.As, pues, ya si uno reuniera los hombres, ya si se sirve de los reunidos por otro para robar, se considera que obra con dolo malo. 4.Debemos entender que los hombres reunidos fueron reunidos para esto, para causar dao, 5.Y no se aade qu clase de hombres, sino cualesquiera, ya libres, ya esclavos. 6.Mas aunque haya sido reunido un solo hombre, aun diremos que se reunieron hombres. 7.Asimismo, si dijeras que uno solo caus el dao, no creo que sean deficientes las palabras del Edicto; porque esto, que dice, habiendo reunido hombres, debemos entenderlo as: que uno, si hubiere hecho violencia, ya l solo, ya tambin habiendo reunido hombres, aun habindolos reunido armados, desarmados, est sujeto este Edicto. 8.La mencin del dolo comprende en si en este caso tambin la violencia; porque el que hace violencia, obr con dolo malo; pero el que obr con dolo malo, no obra ciertamente tambin con violencia; as!, el dolo contiene en si tambin la violencia; y si sin violencia se hizo maliciosamente alguna cosa, estar igualmente comprendida. 9.Dao, dice el Pretor; luego comprende todos Los daos; aun los clandestinos. Pero no creo
(3) debere, Ha. Vu4. (4) vi, cons idrase anadida por aniiguos (() hoc, al margen ineror del c6dica Fi.

2. Ui.pisus libro LVI. ad Edictuin. - Praetor alt: Si CU! DOLO MALO, HOMZNiBUS COACTIS DAMN1 QUID
FCTUM ESSE DICETUR, 51VE CU1US BONA RAPTA ESSE DICENTUR, IN BUYe, QUI ID FECISSE DICETUR (2), IUDICIUM DADO. ITEre SI SERVUS PECISSE D10ETUR, IN DOM1NUM IUDICIUM NOXALE DABO.

1.Roo Edicto contra ea, quae vi committuntur, oonsuluit Praetor; nam si quis se vim passum docere poasit, publico iudicio de vi potest elperiri, noque debet (3) publico iudiclo privata actione praeiudicari, quidam putant. Sed utihus visum est, quamvis praeiudicium legi Iuliae de vi (4) privata fiat, nihilominus tamen non case denegandam actionem eligentibus privatam persecutionein. 2.Dolo autem malo facere potest, quod Edictum ait, non tantum is, qui rapit, sed et qui praecedente consilio ad hoc ipsum nomines colligit armates, ut damnum det, bonave rapiat. 3.-.-Sive igitur ipse quia cogat homines, sive ab alio coactis utittir sil rapiendum, dolo malo facero videtur. 4.Homines coactos accipere debemus ad hoc coactos, ut damnum daretur. 5.Neque additur, queJes homines, qualeseunque, sive liberes, sive servos. 6.Sed et si unus horno coactus sit, adhuc dicemus homines coactos. 7.Item si proponas solum damnum dediase, non puto deficere verba; hace (5) enim, quod ait, hominibus coactis, utsive solus vim fecerit, sive etiam hominibus coactis, sic accipere debemus: etiam honiinibus coactis, vel armalis, vel inermibus, hoc Edicto teneatur. 8.Doli mal mentio hic et vim in se babet; nam qui vim facit, dolo malo fecit; non tamen qui dolo malo fecit, utique et vi facit; ita dolus habet in g0 et vim; et sine vi si quid callide admissum est, seque continebitur. 9.sDamni, Praetor inquit; omnia ergo damna continet, et clandestina. Sed non puto clande(2) sivE crius RAPTA BOBA; El INTEL ANNUM, QUO rBIMW( DR RA. RE EXPERIUNDI POTESTS PUREIT, lB QIJADRU. PLUM, POST LENUM IR SIUPLUM IUDICIUM DBO Mal. (1) II, considrase aadida por antiguos copistas.

copistas.

684

DTGERTO.LIBR XLXI; TfTTJLO VITI

alma, sed ea, quae violentia permixta aunt; atiani quia recte definiet, si quid (1) solus admiserit quia non vi, non contineri hoc Edicto, et siquid hominibus coactis, etiamsi sine vi, dummodo dolo alt admissum, ad hoc Edictum apectare. 10.Ceterurn neque furti actio, neque legis Aquiliae contributae sunt in hoc Edicto, licet interdum communes sint eum hoc Edicto; nam julianus acribit, eum, qui vi rapit, furem case iznprobiorem; et si quid damni coactis hominitus dederit, utique etiam Aquilia poterit teneri. 11.Vel cuius bona rapta esas dicuntur (2); quod ait Praetor bona rapta, sic aceipiemus, etiamsi una res ex bonis rapta sit. 12.Si quia non homines ipse cogerit, sed inter coactos ipse fuerit, et quid aut rapuerit, aut damni dederit, hac actione tenetur. Sed utrum hoc solum contineat Edictuin, quod dolo malo hominibus a reo coactis damnum datum sit, ve] raptum, an vero quod dolo malo re raptum, ve! damnum datum alt, licet ab alio homines sint coacti, quaeritur. Et melius case dicitur, eiiam hoc contineri, ut omnia hace contineantur, et quod ex coactis ab alio damnum datum sit, UI et is, qui cogit, el si (3) qui coactus est, contineri videatur.

13.In hac actione mIra annum utilem verum pretium re quadruplatur, non etiam quod inlereat. 14.Haec actio etiam famuliae nomine competit, non imposita neceasitate osteudendi, qui sunt ex familia homines, qui rapuerunt, vel etiain damnum dederunt. Familiae autem appellatio servos continet, hoc est eos, qui in ministerio sunt, etiamsi liberi case proponantur, vel (4) alieni bona fide nobis servientes. 15.Hac actione non puto poase actorem singulorum servorum nomine aere adversus dominum eorum quia aufflcit dominum semel quadruplum offerre. 16.Ex hac actione noxae deditio non totius familiae, sed eorum tantum, val eiva, qui dolo feciase comperietur, fieri debet. 17.Haec actio vulgo vi (5) bonorum rapto.. mm dicitur. 18.Hac actione ja demum tenetur, qui dolum nialum adhibuit. Si quia igitur suam rem rapuit, vi quidem bonorum raptorum non tenebitur, sed aJUar mulotabitur. Sed et si quia fugitivum suum, quem bona fide aliquis poasidebat, rapuil, aeque hac actione non tenebitur, quia (6) ram suam aufert. Quid ergo, si sibi obligatam7 Debebil teneri. 19.Vi bonorum raptorum actio in impuberam, qui doli mal capax non est, non dabitur, nial servus ipsius, vel familia ema admisiase proponantun; et servi, el familiae nomine noxali vi bonorum raptorum actione tenetur.
(1) dolo malo, l,',se,'ga VuIU. (2) dfcentur, Vulg.; Vol culus dicuntur, omtelas Ial. (2) la, al mdigen nlerior del cdice Fi. 4) servi, inaerta Vulg.
(5) HaZ. Valg.; tibi por vi, el cdice FI.

que los clandestinos, sino lo que van acompaados de violencia; y aun con razn dir alguien, que si uno solo hubiere hecho algo no con violencia, no est comprendido en este Edicto, y que si se hubiera hecho algo, habindose reunido hombres, aunque sin violencia, con tal que con dolo, corresponde este Edicto. 10.Por lo dems, ni la accin de hurto, ni la de la ley Aquilia estn comprendidas en este Edicto, aunque a veces sean comunes con este Edicto; porque escribe Juliano, que el que arrebata la fuerza es ladrn ms malo; y si hubiere causado algn dao habiendo reunido hombres, podr ciertamente estar sujeto tambin ley Aquilia. 11.CO se dice que fueron robados los bienes de alguno; lo que dice el Pretor fueron robados los bienes, debemos entenderlo as!, aunque haya sido robada una sola cosa de los bienes. 12.Si uno no hubiere reunido los hombres, pero l mismo se hallare entre los reunidos, y O hubiere robado alguna cosa, 6 causado algn dao, est sujeto esta accin. Pero se pregunta, si el Edicto comprende esto solo, que habindose reunido con dolo malo por el reo hombres se haya causado dao, robado, que con dolo malo del reo se haya robado, causado dao, aunque los hombres hayan sido reunidos por otro. Y se dice que as mejor, que tambin esto est comprendido, de suerte que est comprendido todo, aun el dao que haya sido causado por los reunidos por otro, fin de que se consideren comprendidos tanto el que los reuni, como el que fu reunido. 13.En esta accin se cuadruplica dentro del ao til el verdadero precio de la cosa, no tambin lo que interesa. 14.Esta accin compete tambin en nombre de la servidumbre, sin que est impuesta la necesidad de demostrar cules son los individuos de la servidumbre que robaron, aun los que causaron el dao. Mas la denominacin de servidumbre comprende los esclavos, esto es, los que prestan servicio, aunque se diga que son libres, esclavos de otro que de buena fe nos sirven. 15.No creo que el actor pueda ejercitar nombre de cada esclavo esta accin contra el dueo de ellos, porque basta que el dueo ofrezca una vez el cudruplo. 16.En virtud de esta accin se debe hacer por la noxa entrega no de todos los esclavos, sino solamente de aqullos, 6 de aqul, que se averiguara que obr con dolo. 17.Esta accin se llama vulgarmente de bienes arrebatados con violencia. 18.A esta accin est sujeto solamente el que obr con dolo malo. As, pues, si aluieu rob una cosa suya, no estar ciertamente sujeto la accin de bienes arrebatados con violencia, sino que ser multado de otro modo. Pero si alguno rob un esclavo fugitivo suyo, que alguien posea de buena fe, tampoco igualmente estar sujeto esta accin, porque quita una cosa suya. Qu se dir, pues, si le estaba obligada l? Que deber estar sujeto. 19.La accin de bienes arrebatados con violencia no se dar contra el impbero, que no es capaz de dolo malo, no ser que se diga que cometi el robo un esclavo de! mismo, 6 su servidumbre; f estar sujeto la accin noxal de bienes arrebatados con violencia, tanto It nombre del esclavo, como de la servidumbre.
(5) HaZ, VuZq.: qua, 1 cdice FI. (7) indicio et, inserta Vi419.

IMGESTO.LtnRO xLvri; TTULO VII.!

685

20.Si publicanus pecus meurn abduxerit, di putat contra legem vectigalis aliquid a me factum, quamvis erraverit, ai lamen cum co vi honorum raptorum non posse, Labso ait; sane (1) dolo caret, si tamen ideo iriclusit, nc pascatur, et UI feme pariret, etiam utili lego Aquilia. 21.Si per vim abductum pecus incluseril uis, utique vi bonorum raptorum conveniri poterit. 22.In hac actione non utique spectamus rem jri bonis actoris case; sive in bonis sit, sive non siL, si tamen ex bonis sit, locum hace actio habebit. Quare sive commodata res alt, sive beata, sive etiam pignorata proponatur, sive deposita apud. me, SIC UI intersit mea eam non auferri, sive bona fide a me posaideatur, sive usumfruetum in ea habeam, val quod aliud iud, ut intersil mes non rapi, dioendum est, competero mihi hane actionem, ut non dominium accipiamus, sed illud solum, ex bonis meis, hoc est ex substantia mea, res ablata case proponatur. -

23.Et generaliter dicendum est, ex quibus causis furti mihi actio competit in re clam facta, ex iisdem causis babero me hanc actionem. Dicet aliquis: atquin ob rem depositam furti actionem non habemus. Sed ideo addidi: si intersit nostra non case raptam; nam et furti actionem habeo. 24.Si in re deposite culpam quoque repromisi, val pretium depositionis non quasi mercedem accepi, utilius dicendum est, etsi cesset actio furti ob ram depositam, case lamen vi bonorum raptorum actionem, quia non mnima differentia est inter eum,qui clam faeit, et eum, qui rapit, quum file celet suum delicturn, hic publicet, el crimen etiainpublicum admittat. Si quia igitur interease sua val modice docebit, dabet habere vi bonorum raptorum actionem. 25.Si fugitivos meus quasdam res instruendi am causa emerit, eaeque raptae sint, quia in bonis mala (2) hae sunt res, possum de bis vi bonorum raptorum actione agere. 26.Rerum raptarum nomine etiam furti, ve damni iniuriae, val condictione agi potest, val corte singulae res vindican possunL 27.Hace actio beredi cetenisque successoribus dabitur; adversus heredes autem val ceteros succeasores non dabitur, quia poenalis actio in ces non datur. An lamen in id, quod locupletiores fati sunt, dan debeat, videamus. El ego puto, ideo Praetorem non case pollicitum in heredes in id, quod ad aos pervenit, quia putavit sufficere condictionem.
3. PAULUS libro Li V. ad Edictum.. - Si serves rapuerit, eL cum libero agatur, etiam si cum domino experiundi potestas fui, non recte cum manumisso post annum agetur, quia, cum quocunque experiundi potestas fuerit, excluditur actor; et (3) si cuin domino mIra annum actum sit, deinde eum

20.Si un publicano me hubiere quitado mi ganado, creyendo que por mi se hizo algo contra la ley tributaria, aunque hubiere errado, dice Labeon, que no sepuede, sin embargo, ejercitar contra l la accin de bienes arrebatados con violencia; ciertamente est exento de dolo, pero si lo encerr, para que no pastara, y para que pereciere de hambre, estar sujeto tambin la accin til de la ley Aquilia. 21.Si alguno hubiere encerrado ganado quitado la fuerza, ciertamente que podr ser demandadocon laaccin de bienes arrebatados con violencia. 22.En esta accin no miramos ciertamente si la cosa est en los bienes del actor; porque ya este en los bienes, ya no est, si no obstante fuera de los bienes, tendr lugar esta accin. Por lo cual, ya si la cosa hubiera sido dada en comodato, en arrendamiento, ya tambin si se dijera que habla sido pignorada, depositada en mi poder, de suerte que me interese que no me sea quitada, ya si por mi fuera poseda de buena fe, si sobre ella tuviera yo el usufructo, algn otro derecho, de modo que me interese que no me sea robada, se ha de decir, que me compete esta accin, de manera que no entendamos que se nos quit de nuestros bienes el dominio, sino aquello solo, esto ea, que se diga que lacosa fu quitada de mi hacienda. 23.Y en general se ha de decir, que por las mismas causas, por las que me compete la accin de hurto por cosa hecha clandestinamente, tengo yo esta accin. Dir alguno: mas por razn de cosa depositada no tenemos la accin de hurto. Pero por esto aad: si nos interesara que no nos fuera robada; porque tambin tengo la accin de hurto. 24.Si respecto cosa depositada promet tambin la culpa, si recib precio del deposito no como merced, se ha de decir ms tilmente, que aunque deje de tener lugar la accin de hurto por la cosa depositada, hay, sin embargo, la accin de bienes arrebatados con violencia, porque no es pequea la diferencia entre el que obra clandestinamente y el que roba,porque aqul oculta su delito, y ste lo publica, y hasta comete delito pblico. As, pues, si alguno probare que le interesa aunque sea poco, debe tener la accin de bienes arrebatados con violencia. 25.Si un esclavo fugitivo mo hubiere comprado algunas cosas para proveerse, y stas hubieran sido robadas, como quiera que estas cosas estn en mis bienes, puedo ejercitar por ellas la accin de bienes arrebatados con violencia. 26. Por razn de las cosas robadas se puede ejercitar tambin la accin de hurto, la de dao con injuria, la condicein, ciertamente se puede reivindicar cada cosa. 27.Se dar esta accin al heredero y los dems sucesores; mas no se dar contra los herederos los dems sucesores, porque contra ellos no se da la accin penal. Pero veamos si se deber dar por aquello en cuanto se hicieron ms ricos. Y yo creo, que por eso no la prometi el Pretor contra los herederos por cuanto fu poder de ellos, porque crey que bastaba la condiccin.
8. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIV. Si un esclavo hubiere robado, y la accin se ejercitara contra l siendo libre, aunque haya habido facultad para ejercitarla contra su seor, no se ejercitar con derecho despus del ao contra el manumitido, porque, cualquiera que haya sido aquel

(2 )

(i )

si, jjerV,c& IaL Vulp. meis, consid rase ariadlda poi antiguos copistas.

(5) st, corisicU rase ailadida por antiguos copw.kss.

686

1MGR1O.LIBk0 XLt'Il: TfTuLO Vtli

manumisso agatur, rol iudicatae exoaptionem nocero Labeo ait.

contra el cual haya habido facultad de ejercitar la accin, es excluido el actor; y si dentro del ao se hubiera ejercitado contra el dueo, y despus so ejercitara contra el manumitido, dice Labeon, que perjudica la excepcin de cosa juzgada. Dice el Pretor: Si se dijere que por dolo malo de alguno, formando parte de una turba, se haba causado algn dao, dar contra l accin por el duplo dentro del ao desde que se hubiere podido ejercitar accin por tal motivo, y por el simple importe despus del ao. 1.Se da este Edicto por el dao que uno cans formando parte de una turba. 2.Mas dice Labeon, que llamamos turba, de una especie de tumulto, y que esta palabra se deriv del griego ro ro opi,s*ri hacer tumulto]. 3.Mas en virtud de qu nmero admitimos que hay turba? Si dos rieren, ciertamente que no entenderemos que esto se hizo formando parte de una turba, porque no se dir con propiedad que dos forman turba; pero si hubiere ms, diez quince hombres, se dir que hay turba. Luego qu se dir, si hubo tres cuatro! Que ciertamente no habr turba; y con muchsima razn dice Labeon, que hay grande diferencia entre turba y ria, porque turba es agrupamiento y reunin de una multitud de hombres, y rifia, aun de dos. * 4.Pero se obliga por este Edicto no slo el que caus dao formando parte de una turba, sino tambin el que con dolo malo hubiere hecho que por una turba se causara algn dao, ya si l hubiere estado en ella, ya si no hubiere estado. presente; porque puede haber dolo malo tambin de un ausente. 5.Se ha de decir que por este Edicto est obligado tambin el que acudi una turba, y en ella fu autor de que se causara dao, si no obstante, tambin l estuvo entre la turba, cuando se causara el dao, y estuvo con dolo malo; porque no se puede negar que por la turba se hizo algn dao tambin por dolo malo de ste. 6.Si alguno con su presencia concit una turba, la congreg,.ya con clamores, ya con alun hecho, ya acriminando alguno, ya pidiendo misericordia, est obligado, si con dolo malo suyo se hubiera hecho algn dao, aunque no haya tenido designio de congregar la turba. Porque es verdad que por dolo malo suyo se caus algn. dao por la turba; pues no exige el Pretor, que por uno mismo. haya sido convocarla la turba, sino esto, que por doto da alguno se haya causado dao por la turba. Y habr esta diferencia entre este Edicto y el anterior, que en aqul habla el Pretor del dao que se caus con dolo malo habindose reunido hombres, de lo que se rob aun no habindose reunido hombres; mas en ste, del dao que con dolo malo se hizo por una turba, aunque uno mismo no haya congregado la turba, pero la turba se haya reunido sus clamores, por sus dichos, por su misericordia, si otro la reuni, 6 mi l mismo fu de la turba. 7.Y por esto ciertamente aquel Edicto conmina por la gravedad del hecho con la pena del cudruplo, pero ste con la del duplo. 8.Mas as ste como aqul conceden facultad para ejercitar la accin dentro del ao, y despus del ao compete por el simple imp o rte.

alt (1): Cuzus

ULPiNUS, libro LVI. adEdictum. - Praetor DOLO MALO IN TURB& DMNUM QUID FACTUM ESSE rnCETUR, IN EUM IN ANNO, QUO PRIMUM DE EA RE EXPERIUND1 POTESTAS PUERIT, 1N DUPLUM, POST ANNUM IN S1MPLUM 1131)1CIUM DABO.

4.

4.

ULPIANo;

Comentarios al Edicto, libro LVI.

1 .Hoc Edictum de eo damno proponitur, quod quis in turba dediL. 2.Turbam autem appellatarn Laijeo alt ex genere tumultus, idque verbum ex Graeco tractum
&,w -ros b7opvy

3.'turbam autem ex quo numero adiniLtimus Si duo rixam commiserint, utique non accipiemus in turba id factum, quia duo turba non proprie dicentur; enimvero si plures fuerunt, decem, aut quindecim homines, turba dicetur. Quid ergo si tres, aut quatuor? Turba utique non erit; el rectissime Lbeo inter turbam et rixaLn multuui interesse alt, namque turbam .multitudinis bominum case turbationem et coetum, rixam etiam duorum, 4.Roe autem Edicto tenetur non solus, qui damnum in (3) turba dedit, sed et ja, qui dolo malo fecerit, ut in turba damni quid daretur, sive filo venerit, sive non fuerit praesens; dolus enim malus etiam absentis case potest. 5.Hoc Edicto dicendum est, etiam eum teneri, qui venit, el in turba fuit auctor damni dandi, si Lamen et ipse inter turbam fuit, quum damnum daretur, el dolo malo fuit; nam et huina dolo malo ja turba dama quid factum case, negar non potest. 6.Si quia adventu suo turbam concitavit, val contraxit, ve clamore, val tacto aliquo, vel dum criminatur aliquem, val dum misericordiam provocaL, si dolo malo ema damnum datura alt, etiam si non habuit consihum turbae cogendae, tenetur. Verum es enim dolo malo eius in turba damni quid datum; noque enim exigit Praetor, ut ab ipso sil turba convocata, sed hoc, ut dolo alicuius in turba damnum datum siL. Eritque hace differentia inter hoc Edictum el superius, quod ibi de eo damno Praetor loquitur, quod dolo malo hominibus coactis datum est, val raptum etiam non coactis hominibus; at hic de eo dauino, quod dolo malo in turba datum caL, etiem si non ipse turbam cogit, sed ad clamorem eius ve] dieta vol niisericordiam turba contracta est, ve si alius eontraxit, vel (4) ipse ex turba fuzt. 7.Idcirco illud quidem Edicturn propter atrocitatem facti quadrupli poenam cornminatur, st bco dupli. 8.Sed et hoc, et illud intra annum tribuit experiundi facultatem, post annum u sicnplum competit.
(1) Taur. segn corroczd del cddice FI.; alt, omtela a escrUwa original, Dr.

(2) [a tun%ultuandoJ.

sj tractum pj' [turba], Hal.

(3) iii, considAraje aadida por antiguos copistas. (4) el por vsi, IaL

DIGESTO.LIBRO XLVII: TITULO TX

68'7

9.Loquitur autem hoc Edictuin de damno dato, et de arniaso; de rapto non; sed superior Edicto vi bonorum raptorum agi poterit.
10.Amissa autem dicuntur ea, quae corrupta alicui retinquuntur, scissa forte vol (mcta. /

ll.Haec autem actio lo factum est, et datur in duplucn quanti ea res erit; quod ad pretium veruin re refortur, et praesentis temporis ft aestimatio, et semper in duplum intra annum est. 12.Docereque actor jo turba damnum case datum debet; ceterum si alibi datum sit, quam in turba, cessabit haec actio. 13.Si, quum servum meum Titius pulsaret, turba fucrit collecta, isque servus in ea turba ahquid pordiderit, cum eo, qui pulsabat, agere possum, quippe quum in turba doto malo damnum datum siL, sic Lamen, si, ut damnum daret, ideo coeperat caedore; ceterum si alia causa verberandi fult, cessat actio. 14.Sed et si quia ipse Lurbam convocaseel, Ut turba coram servum verberaret iniuriae faciendae causa, non damni dandi consilio, lonum habet Edictuin; verum caL enim, euai, qui por iniuriam verberat, dolo (acere, (1) eum, qui causam praebuit damni dandi, damnum dediase. 15.-.-In servum autem, et in familiam Praetor dat actionem. 16.Quae de heredibus ceterisque auccessoribu8 in 'vi bonorum raptorum actione di,imus, et hio erunt repetita. 5. Guus libro XXI. ad Edictum. prooineiale. Non prodest ci, qui vi rapuit, ad evitandam poenam, si ante iudicium restituat rem, quam rapuit. 6. Vswai.mus libro XVII. Stipalationum.. Quod vi possessum rapturnve (2) siL, antequam in potestatem (3) domini heredisve eius pervenit, usucap lex vetat. TIT. IX
DE INCENDIO, RUINA, NAUFRAGIO, RtTE, NAVE EXPUGNATA 1. ULPIANUS Libro LVI. ad Edictum. - Praetor alt: IN EUM, QUI EX INCENDIO, RUINA., NAUFRAGIO, RATE,

9.Mas este Edicto habla del dao causado, y de lo perdido; no de lo robado; pero en virtud del anterior Edicto se podr ejercitar la accin de bienes arrebatados con violencia. 10.Pero se dicen perdidas las cosas que alguno se le dejan estropeadas, acaso rajadas, quebradas. 11.Mas esta accin es por el hecho, y se da por el duplo de lo que valiere la cosa; y por lo que se relere al verdadero precio de la cosa, so hace la estimacin al tiempo presente, y es siempre por el duplo dentro del ao. 12.Y el actor debe probar que el dao fu causado por la turba; pero si hubiera sido causado de otra manera que por la turba, dejar de tener lugar esta accin. 13.Si cuando Ticio golpease un esclavo mo se hubiere reunido una turba, y el esclavo hubiere perdido alguna cosa entre la turba, puedo ejercitar la accin contra el que lo golpeaba, ciertamente habindose causado el dao con dolo malo entre la turba, pero esto as!, si haba comenzado golpearlo para causarle el dao; mas si hubo otra causa para golpearlo, deja de tener lugar la accin. 14.Pero si uno mismo hubiese convocado la turba para azotar al esclavo delante de la turba al objeto de inferirle injuria, no con el designio de causarle dao, tambin tiene lugar el Edicto; piarque es verdad que el que azota por injuria obra con dolo, y que caus el dao el que di ocasin pata que se causara. 15.Mas el Pretor da la accin contra un esclavo, y contra toda la servidumbre. 16.Tambin aqu se entender repetido lo que en la accin de bienes arrebatados con violencia hemos dicho de los herederos y de los dems sucesores. 5. G..yo; Comen torios al Edicto provincia, libro XXI. - Al que rob con violencia no le aprovecha para evitar la pena, que antes del juicio restituya la cosa, que rob.
6. VRNUt.Eyo; Estipulaciones, libro XVII. - La ley veda, que lo que por fuerza haya sido posedo 6 robado sea usucapido, antes que haya vuelto poder del dueo de su heredero.

TTULO IX
DEL INCENDIO, DE LA RUINA, DEL NAUFRAGIO, Y DE BARCA NAVE EXPUGNADA 1. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro LVI. Dice el Pretor: Contra el que se dijere que en incendio, ruina, naufragio, barca nave expugnada rob alguna cosa, la recibi con dolo malo, 6 en estas cosas caus algn dao, dar accin por el cudruplo dentro del ao desde que hubiere sido posible ejercitar accin por tal motivo, o, por el simple importe despus del ao; asimismo dar la accin contra un esclavo, y contra la servidumbre de alguien. 1.Es evidente la utilidad y justsima la severidad de este Edicto, porque es de pblico inters que no se robe nada en tales casos. Y aunque por estos delitos haya tambin 'persecuciones criminales, con razn, sin embargo, lo di el Pretor, que estableci tambin las acciones forenses para tos crmenes.

NAVE EXPUGNATA. QUID R&PUISSE, RECEPISSE DOLO MALO, DSMNIVE QUID IN R1$ REBLTS DEDISSE DICETUR, lE QUA.DRIJPLIJM IN A1NO, QUO PRIMUM DE EA. RE EXPERIUNDI POTETAS FUERIT, POST ANNUM IN SIMPLUM IUDICLUM DABO; ITEM IN SERVIJM, ET IN FAMJLIAM (4) iuD1CIUM DADO.

1.- Huius Edicti utilit*s evidenq et iustisaima severitas est, si qwdem publice iuterest, nihil rapi ex huiusmodi casibus. Et quamquam sint de his facirjoribus el 1am eriminum executiones, attamen recte Praetor fecit, qui forenses quoque actiones criminibus istis praeposuit.
(1) Taur. s.g'i la ecrUura original; et, rlAerta rricol6n d cdIce PL, Br. (2) Tau,' ; erptumve, el cdice FI.

la co-

(3) FIat. Val9.; potetale el cdwt FI, (4) NOXLLE, ifl$ePlan HaL viag.

688

DIGEro.LIMO XLVI,: TfTULO

2.Ex incendio queniadmodum accipimus, utruin ex ipso igne, an vero ex eo loco, uhi meendiuin fil? Et melius sic accipiatur: propter meendium, hoe est propter. tumultum incendii ve! trepidationem ineendii rapi (1); quemadmodum solemus dicere in bello amiasum 2), quod propter cauaam beili amittjtur. Proinde si ex .adiacentibus praediis, ubi incendiuni fiebat, raptum quid sit, dicendum (3), Edicto locum case, quia verum est, ex incendio rapi.

3.Item ruinae appellatio refertur ad id tempus, quo ruina fil, non tantum si ex his, quae rnarunt, tulerit quia, sed etiam si ex adiacenlibus. 4.Si auspicio fuit incendii vel ruinae, meendium vol ruina non fuil, videamus, an hoe Edictum tonum habeat; et magia est, no habeal, quia noque ex incendio, noque ex ruina quid raptum caL. 5.Item ait Praetor: si quid ex naufragio; bie illud quaeritur, utruin, si quia co tempore tulent, quo naufragium fiL, an vero et si alio tempore, hoc eat post naufragiuzn, namque (4) res ex naufragio otiam bao dicuniur, quae in litore post naufragium iacent. El magia est, UI (5) co tempore,
2. GAJUS libro XXL. ad Edidum provinciale.

2 tEn incendio, cmo lo entendemos, acaso en el mismo fuego, en el lugar en que se produce el incendio? Y se entender mejor de este modo: con ocasin del incendio, esto es, que se roba con acasin del tumulto del incendio, del azoramiento del incendio; la manera que solemos decir perdido en la guerra lo que se pierde por causa de la guerra. Por consiguiente, si de los predios adyacentes donde se produca el incendio se hubiera robado alguna cosa, se ha de decir, que tiene lugar el Edicto, porque es verdad que se roba por el incendio. 3.Asimismo, la denominacin de ruina se refiere al tiempo en que se produce la ruina, no solamente si alguno hubiere tomado alguna cosa de lo que cay en ruina, sino tambin si de los lugares contiguos. 4.Si hubo sospecha de incendio de ruina, pero no se produjo el incendio la ruina, veamos si tendr lugar este Edicto; y es ms cierto que no lo tendr, porque no se rob cosa alguna con ocasin de incendio, ni de ruina. 5.Igualmente dice el Pretor: si alguna cosa en naufragio; aqu se pregunta, si esto se entender, si alguno hubiere cogido algo al tiempo en que se produce el naufragio, si tambin en otro tiempo, esto es, despus del naufragio, porque se dice que son del naufragio tambin las cosas que despus del naufragio yacen en la orilla. Y es ms cierto, que si al tiempo, 2. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, libro XXI. y en el lugar, 8. Uu'iar.o; Comen/arios al Edicto, libro LV!. en que se produce, se produjo, el naufragio, huhiere robado alguien, se considera que incurri en este Edicto. Mas el que despus que se produjo el naufragio se llev una cosa, que yaca en la orilla, est en el caso de que ms bien sea ladrn, que no de que est sujeto este Edicto, la manera que el que cogi lo que cay de un vehculo; y no se considera que roba el que coge una cosa que yace en la orilla. 1.Despus dice el Prtor: en barca 6 nave expugnada; se considera que expugna, el que casi en el mismo acto de la batalla y de la lucha contra nave y barca roba alguna cosa, ya sea que l expugne, ya que robe expugnando los depredadores. 2.Escribe Labeon, que fu justo que hubiera lugar Ii este Edicto, si se robara alguna cosa ya de casa, ya en caseria, expugnadas, porque somos molestados, podemos ser acometidos, no menos en el mar que en una casera por los ladrones. 3.Mas no solamente el que rob alguna cosa, sino tambin el que la recibi, est obligado por las susodichas causas, porque los receptores no delinquen menos que los agresores. Pero se aadi con dolo malo, porque no todo el que recibe delinque tambin desde luego, sino el que recibe con dolo malo; porque qu se dir, si recibe ignorndolo, 6 qu, si recibe para custodiar y para salvarle la cosa al que la habla perdido? Ciertamente que no debe estar obligado. 4.Mas no solamente el que rob, sino tambin el que quit 6 amovi una cosa, caus dao, 6 la reibi, esta obligado por esta accin.
(6) Ha. Vn/g.; de, murta el cdice FI. (5) HaL Vulg.; reo. ondteta si cdice PL
(7) Taur.; resipit, el cdice Pl,, Br.

et loco,

8. Uu'iaf.ius libro Lvi. ad Edictum. quo naufragium fit, vol factum est, si quis rapuerit, md disae in boc Edictum videatur. Qui autem ram la litore iacenteni, posteaquam naufragium factum cal, abatulit, in ea conditione oit, ut niagis fur sit, quam hoc Edicto teneatur, quemadmodum le, qui, quod de vehculo cxcidit, tulit; nec rapere videtur, qui in litore rem (8) iacenteni tollit. 1.Deinde ait Praetor: rate, navi expugnaLa; expugnare videtur, qui in ipso quasiroelio p et pugna adversus navem et ratem aliquid rapit, sive expugnel, sive praedonibus expugnantibus rapial. 2..Labeo seribit, aequum fuiste, ut, sive de domo, sive in villa expugnatis alkjuid rapiatur, huic Edicto locos sit; neo enim minus in mar, quam in villa por latrunculos inquietamur, vel infestari poasumus. 3.Non tantum autem qui rapuit, verum is quoque, qui reeepit (7), ex causis supra seriptis lenetur, quia receptores non minus detinqunnt, quam agreasores. Sed enim additum cal dolo malo, quia non omnis, qui recipit, statim etiam delinquit, sed qui dolo malo recipil; quid enim, si ignarus recIpil, aut quid, si ad hoc recipit, ut custodiret salvaque faceret ei, qui amiserat? Utique non debet tener. 4.Non solum autem qui rapuit, sed el qui abstulit vel amovil, vol damaum dedit, ve! reeepit, hac actione tenetur.
Hai.; rapit, el a6Ur.e F&: rapui, Vutg. admjsum - dm1ttitur, Ha. (3) Jal.; sil, murta el cdice FL (4) La correccin del cdice FI.; naT(fragtumque, nam, Taur. segn la escritura original, Dr.
(1)
(5)

DGE8TO.L13kO XLVII: TITULO IX

69

5.Aliud esle autem rapi, aliud amoveri pa1am caL, si quidem amover aliquid etiam sine vi possit, rapi autem sine vi non potest. 6.Qui eiecta nave quid rapuit, hoc Edicto tenetur; eiacta, hoc est, quod Graeci aiunt ippr-,

eiecturn esq (1). 7.Quod ait Praetor de damno dato, ita demum locum babet, si dolo malo (2) damnum datum

5.Pero es evidente que una cosa es que se robe, y otra que se amueva, puesto que una cosa puede ser amovida aun sin violencia, pero no puede ser robada sin violencia. 6.El que varada una nave rob alguna cosa, est sujeto este Edicto; varada es lo que dicen los griegos isp [se car]. lamente tiene lugar si el dao hubiera sido causado con dolo malo, porque si no hubiera dolo malo, deja de tener lugar el Edicto. Cmo, pues, es procedente lo que escribe Labeon, que, si habindose producido un incendio yo hubiere demolido, para defenderme, el edificio del vecino, se ha de dar accin contra m, tanto en mi propio nombre, como en el de mis esclavos? Porque habiendo yo hecho esto para defender mi casa, ciertamente que estoy exento de dolo; opino, pues, que no es verdad lo que escribe Labeon. Mas se podr ejercitar contra ste la accin de la ley Aquilia? Y no creo que se haya de ejercitar; porque esto no lo hizo con injuria el que quiso defenaerse, no pudiendo de otro modo; y as lo escribe Celso. 8.En tiempo de Claudio se di un Senadoconsulto para que si algu,,u con ocasin de un naufragio hubiere quitado los timones, por lo menos uno de ellos, est obligado por razn de todas las cosas. Asimismo se dispone en otro Senadoconsulto, que aquellos por cuyo fraude consejo hubiesen sido retenidos Ii la fuerza los nufragos, para que no prestasen auxilio la nave 6 los que en ella

7.Lo que dice el Pretor del dao causado, so-

Bit, nam si dolus malus ahsit, cessat Edictuin. Quemadmodum ergo procedit, quod Labeo ecribit, si defendendi me causa vicini aediflcium orto incendio dissipaverim, et meo nomine, et familias iudicium in me dandum? quum enim defendendarum mearuxu aedium causa fecerim, utique dolo careo; puto igitur, non osase verum, quod Labeo scribit. An tamen lego Aquilia agi eum heo p05511? Et non puto agendum; nec enim injuria hoc fecit, ci,ui se tueri voluit, quum alias non pos$et; et La Celsus scrihit.

8.Senatusconsultum Claudianis temporibs factum est, ut, si quia ex naufragio clavos, val unum ex bis abtulerit, omnjum rerum nomino teneatur. item alio Senatusconsulto cavetur, coa, quorum fraude aut consilio naufragi suppresi por vim fuissent, no navi val ibi (3) peridlitantibus opi tulentur, leis Corneliae, quae de sicarlis lata est, poenis afflciendos; coa autem, qui quid ex miserrima naufragiorum (4) fortuna rapuissent, lucrativo fuissent dolo malo, in quantum Edicto Praetoris seUo daretur, tantum et fisco dare debore.

religraban1 han de ser castigados con las penas de a ley Cornelia, que se di sobre los sicario*, y que los que en la miserabilisima ocasin de naufragios hubiesen robado alguna cosa, se hubiesen lucrado con dolo malo, deban darle tambin al fisco otro tanto de aquello por lo que se diese accin en virtud del Edicto del Pretor.
Escribe Podio: tambin se puede decir que roba con ocasin de naufragio el que mientras se produce el naufragio roba en medio de aquel azoramiento. 1.El Divino Antonino resolvi as por rescripto respecto de los que hubiesen hecho depredacin con ocasin de un naufragio: Lo que me escribiste sobre naufragios de nave y de barca, tiene por objeto explorar t con qu pena estimo yo que deben ser castigados los que se prueba que robaron alguna cosa en ellosj y, segn opino, se puede determinar fcilmente. Porque hay muchsima diferencia entre que hayan recogido cosas que iban perecer, que maliciosamente se hayan apoderado de las que se podan salvar; y por esto, si se viere que . la fuerza se hizo una gran depredacin, relegars por un trienio los libres despus de haberlos apaleado, si fueren de ms baja condicin, los condenars por el mismo tiempo las obras pblicas, y& los esclavos los condenars las minas despus de azotados; si las cosas no hubieren sido de gran valor, podrs dejarlos en libertad, los libres despus de apaleados, y los esclavos despus de azotados. Y siempre en estas causas, como en las dems, se ha de hacer diligentemente su estimacin, atendidas la condicin de 158 personas y la calidad de las cosas, fin de que no Be determine cosa alguna ms dura 6 ms blandamente de la que requiriere la causa.
et, 5) qui quum nondum, Ha!. inserto Taur. ugds (5) La corrsccidn dei cdice Fi.; La ucrUara original, Br.

posse etiam die ex naufragio rapare, qui, dum (5) naufragium fiat, in illa trepidatione rapiat.

4. Piuu,s libro LIV. ad Edictum. - Pedius:

4.

PAULO;

Comentarios 1 Edicto, libro LIV. -

1.Divas Antoninus de bis, qui praedam ex naufragio diripuissent, ita rescnpsit: Quod de uaufragiis navia et ratis scripsisti mibi, eo pertinet, ut explores, qua poena afflciendos coa putem, qui diiipuiase aliqua ex illo probantur; et facile uL opinor, constitui potest. Nam plurimum interest, peritura collegerint, an, quae servan poasint, fiagitiose lnvaserint; ideoque si gravior praeda vi patita videbitur, liberes quidom fustibus ososos m triennium relegabis, aut si sordidiores erunt, in Opus publicum eiusdem temporis dabis, serves agellis cacaos in metallum damnabis; si non magnae pecuniae res fuerint, liberes fustibus, servos agellis cacaos dimitter poteris. Et ornnino, ut in cetona, ita huiusmodi causis, ex personarufli conditione, et rerum qualitate (6) diligenter sunt aestiinandae, no quid aut durius, aut remiasius contiLuatur, quam causa postuabit.

(1) alunt & xi)aibti [in saclws eeeta Wiaaqui] Ha!. () malo, oonid4rase Madida por arsguoa eopislaJ. sibil (3) Taur. al margen; lis, en el texto, Isi, si cdice Fi., Br.; Vulg. (1) Tau,. segn e! cdice Fi., en si que se lee nanfrsioram, Br.; uaufragozum, Ha!.
Tomo LU-87

490

MGESTO.LIERO xlvii: TFrULO lx

2.Hae actiones heredibus dantur; In heredes atenus dandae sunt, quatenus ad eos pervenit. 5. GAIUS libro IXI. ad Edictum P.oeinciate. Si quis ex naufragio, val ex incendio ruin ave servatam ram et alio loco positam subtraxerit aut rapuerit, furti scilicot, aut alias vi bonorum raptorurn iudicio tenetur, maxime si non intailigebat, ex naufragio, vel incendio ruinave eam case. laeentern quoque rem ex naufragio, quae fiuctibus expu lea sit, si quis abstulerit, p!erique idem putant; quod te verum est, si aliquod temps post naufragium intercessorit; aboquin si in ipso naufragii tempere id acciderit, nhil in&erest, utrum ex ipso mar quisque rapiat, so ex naufragiis, en ex litore. De eo quoque, quod ex rato, nave expugna ta raptum sit, eandezn interpretationem adhibere dobemus.

2.Estas acciones se dan a. los herederos; y contra los herederos han de ser dadas solo por cuanto fu a. poder de ellos. XXI.Si alguno hubiere substrado robado cosa salvada de un naufragio, de un incendio ruina, y depositada en otro lugar, esta sujeto a. la accin de hurto, en otro caso a. la de bienes arrebatados con violencia, principalmente si no saba que la cosa era de naufragio 6 de incendio 6 ruina. Loe ms opinan tambin lo mismo, si alguno hubiere quitado cosa que yaca procedente de un naufragio, y que haba sido arrojada por las olas; lo que es as verdad, si hubiere transcurrido algn tiempo despus del naufragio; de otra Suerte, si esto hubiere acontecido al mismo tiempo del naufragio, nada importa que uno robe la cosa del mismo mar, 6 en el naufragio, 6 en la orilla. La misma interpretacin debemos dar tambin respecto a. lo que haya sido robado de barca, 6 nave expugnada. 6. Ctisiuio; Del Edicto Monitorio, libro 1. Es expugnada una nave cuando es despojada, 6 sumergida, deshecha, 6 rota, 6 se cortan las cuerdas, se rasgan las velas, 6 se quitan del mar las ncoras. 7. Er.. MISMO; Cuestiones, libro JI, - De muchas maneras se provey para que no se robe cosa alguna en los naufragios, 6 para que no intervenga ningn extrao para recoger las cosas; porjue tambin el Divino Adriano mand en un Edicto, que supieran los que tienen posesiones junto a. la orilla del mar, que, cuando una nave hubiere sido varada, 6 se hubiere estrellado en los limites del campo de uno cualquiera, para que no roben en estos naufragios, los Presidentes habrn de dar contra ellos acciones a. los que se querellan por habrseles robado sus cosas, a. tin de que recobren de los que la posean cualquiera cosa que hubieran probado que se les quit en el naufragio; y que respecto . los que se haya probado que robaron, el Presidente pronuncia grave sentencia como contra ladrones. Para que fuera ms fcil la prueba de este delito les permiti a. los que se q,uere!lan de haber sufriiio alguna de estas cosas, dirigirse 5. los Prefectos, atestigual- ante ellos, y llamar a. los reos, para que con arreglo a. su culpa sean remitidos, 6 atados, 6 con fiadores, ante el Presidente. Se manda que tambin del dueo de la posesin, en que se dijereque se cometi el delito, se reciba fianza de que no faltar al juicio. Mas el Senado, dice, que no la place que para recoger los restos de un naufragio intervenga 6 un militar, 6 un particular, 6 un liberto, 6 un _esclavo del Prncipe. S. Nsne.cio; Respuestas, libro H. - No se te ha de dar facultad para que retires la barca arrojada a. mi campo por la fuerza de un ro, sino si tambin me hubieses dado caucin por el dao pasado.

5. Gvo; Cornent,arios al Edicto provincia, libro

6. CALLISTRTUS libro 1. Edicti rnonhtorii, - Ex.. pugnatur navia, quuxn spoliatur, aut mergitur, aut dissolvitur, aut pertunditur, aut funes eius praeciduntur, aut vela conscinduntur, ant ancoras irivolantur de mare. 7. IDEM libro H. Quaestionum. - No quid ex uaufragii.s deripiatur, val quia extraneus interveniat colligendis iis, multifariam prospectum eat; nam et Divus Hadrianus Edicto praecepit, ut hi, qui iuxta litera marie possident, scirent, si quando navia val inflicta (1), vel fracta inter fines agri cuivaiue fuerit, no (2) naufragia diripiant (3), o pisos iudicia Praesidea his, qui res suas direptas queruntur, reddituros, ut quidquid. probaverint ademtum sibi naufragio, id a possessoribus redpiant; de his autem, quos diripuiase probatum sit, Praesidem ut de latronibus gravem sententiam diocre. Ut (4) facilior sit probatio huiusmodi admissi, permisit his, et (5) quidquid paseos se buiusmodi queruntur, adire Praefectos, et ad (8) eum testan reosque retare, ut pro modo culpae vel vincti, vel sub fideiussoribus ad Praesidem remittantur. A domino quoque posaeasionis, in qua id admissum dicatur, satis accipi, no cognitioni desit, praecipitur. Sed nec intervenire naufraglis colligendis aut nillitem, aut privatum, aut libertum servumve Principie, placero sibi alt Senatus.

8. NERTEUS libro H. Responsorurn. - Ratis vi fluminis inagrum meum delatae non autor potestatem tibi faciendam, quam si de praeterito quoque damno mihi cavisaes.

9. Gaius libro IV. ad legem XII. tabularura. Qui sedes acervumve fruaienti uxta domum positum combusserit, vinctus (7), verberatus igni necari ubetur, Si modo sciens prudensque id com(1) Loe c6dtcee adoe por Br.; inficta, cdice FI.; mSza,Hal. Val5,. *`i (5) fuerit. ni, omUelo4 fiat.

9. Go; Comentarios 4 la ley de las Doce Tablas, libro IV. - El que hubiere incendiado una casa, 6 un montn de trigo puesto junte 5. la casa, se manda que atado y azotado sea quemado vivo,

(5) fiat Vidg.; deripiant, el cdice FI. () Taur. segn a escritura original; Et quo, a cerreccid* del cdice Fi., Dr.

(5) Taur. segn la escritura original; *lo por bis st, la correccin del cdice Fi.. r.; iii, qul quid, fiat. Valg. (5) apud, al margen interior del cdice FI. (T) Taur.; victus, el cdice FI., Br.

bIGE810.LtER0 itVn. TiTULO i

miserit; si vero casu, -id est negligentia, aut noxarn (1) sarcire iubetur, aut, si minus ido neus sit, levius castigatur; appeilatione autem aedium orn nos apecies aedificii continentur. 10. ULPIANUS libro I. Opinionum. Nc piscatores nocte lumine ostenso failant navigantes, quasi in portum aliquem delaturi, eoque modo in periculum naves, et qui in lis sunt, deducant, sibique execrandam praedain pareni (2), Praesidis provinciae religiosa constantia efficiat.
ji. MARCIANUS (3) libro XI V. 1nsiutionum. Si fortuito incendium factum sit, venia indiget, nisi tam lata culpa fiiiL, UI. luxuria (4), aut dolo Bit proxima. 12. ULPZANUS

si sabiendas y deliberadamente hubiere hecho esto; pero si por casualidad, esto es, por negligen cia, se manda 6 que resarza el dao, 6, si no fuera solvente, es castigado con ms lenidad; mas en la denominacin de casa se comprenden todas las especies de edificios. 10. Uuio; Opiniones, libro 1. - La religiosa constancia de los Presidentes de provincia har que los pescadores no engaen, presentndolos luz de noche, a loe navegantes, como silos hubieran de guiar algn puerto, y de este modo lleven un peligro a. las naves y los que en ellas estn, y se proporcionen una execrable presa. 11. Maacwo; 1nsituki, libro XIV. - Si fortuitamente se hubiera producido un incendio, requiere venia, a. no ser que haya sido tan Jata la culpa, como la excesiva confianza, 6 est prxima al dolo. 12. ULPIANO; Del cargo de Proconsul, libro VIII. - Es sabido que a. cada cual le es lcito recoger impunemente las cosas de un naufragio; y esto resolvi por rescripto el Emperador Antonino juntamente con su Divino padre. 1.Los que de intento hubieren producido incendio en una ciudad, si fueran de humilde condicin, suelen ser echados las fieras, y silo hubieren hecho teniendo alguna calidad son condenados a. pena capital, 6 ciertamente deportados A una isla. TITULO X
DE LAS INJURIAS Y DE LOS LIBELOS INFAMATORIOS IVdasscdd.IL5..J
-

Licere unicuique naufragium suum impune colligero, constat; idque Imperator A.utoninus cum Divo patre suo rescripsit.

libro VIII. de offlcw Proconiulis.

1.Qui data opera in civitate incendium fecerint, Si hurniliore loco smi, bestiis obiici solent, si in aliquo gradu id fecerint, capite puniuntur, aut corte in insulam deportantur.
TIT. X
DE 1NIURI1S ST FAMOS1S LIBEU.1S (Cf. Cod. IX. 35. 36.1

1. ULPIANUS libro LVI. ad Edictum. - Injuria ex co dicta est, quod non iure fiat; omne enim quod non iure fiL, iniuria fien dicitur. loe generaliter; yeeiaLiter autem injuria dicitur contumelia. Interm iniuriae appellatione damnurn culpa datum significatur, ut in lego Aquilia dicere solemus. InLerdum iniquitatem iniuriam dieemus; nam quurn quia muque vel iniuste sententiarn clixit, iniuriam ex co dictatn (5), quod iure et iustitia careL, qtiasi non lunlam; contumeliam autem a contemnendo.

l.Iniunjam autem fien Labeo ait aut re, aut verbis; re, quoties manus inferuntur, verbis autem,quoties non manus inferuntur, (6), convicium

X.

2.Omnenique inturiam aut in corpus inferri, aut ad dignitatem, aut ad infamiam pertinere; in corpus fit, quum quis pulsatur, ad dignitatem, quum comes matronae abducitur, ad infamiam, quum pudicitia attentatur. 3.Item ant por semet ipsum alicui fiL iniuria, aut per alias personas; par semet, quum directo ipsi cui patnifamilias vel matrifamilias fiL injuria, por alias, quum por consequentias fit, c&uum fi liberia meis vel servia mala, vol uxori nurulve; speetatenim ad nos injuria, quae in his fit, qui vel potestati nostrae, vel alTectui gubiecti sint.

1. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro LVI. Se dijo injuria por esto, porque no se hace con derecho; porque todo Jo que no se hace con derecho, se dice que se hace con injuria. Esto en general; pero en especial, la injuria se llama contumelia. A veces con la denominacin de injuria se significa el dao causado con culpa, como lo solamos decir en la ley Aquilia. Otras veces llamaremos injuria la injusticia; porque cuando alguno pronunci sentencia inicua injustamente, se la llama injuria, porque carece de derecho y de justicia, como si fuera no-juria (no conforme a. derecho]; pero contumelia, de conemnere despreciar]. 1.Mas dice Labeon, que se hace injuria 6 mediante una cosa, 6 con palabras; mediante una cosa, siempre que se emplean las manos,. pero con palabras cuando no se emplean las manos, y se hace afrenta. 2.Y toda injuria 6 es inferida al cuerpo, 6 se refiere A la dignidad, 6 &infamia; so le hace al cuerpo, cuando alguno es golpeado, A la dignidad, cuando A una matrona se le quita su acompaflente, y a la infamia, cuando se atenta A la honestidad. 3.Asimismo, Be le hace A alguien injuria, 6 l mismo, por medio de otras personas; l mismo, cuando directamente se le hace la injuria al mismopadre, 6 A la misma madre, de familia; por medio de otras, cuando se hace por consecuencia, cuando se les hace a. mis descendientes A mis esclavos, 6 A mi mujer, 6 A mi nuera; porque nos afecta A nosotros la injuria, que se les hace A los que estn sujetos A nuestra potestad, A nuestro afecto.
(4) Taur. segunel nddic FL., que dios luzoris; Iniorli, iaL; luxurise, os cddLcsa dLadoa por Dr. (6) disam. I1IL. VuIg. (5) sed, lnseri* acertadamente iaL.

(1) La oor meln iel cd4o. Fi.; noxiam, Toar, segn La gacr ura origiraL Br. I) d.zent, VULg. (1) MuselIna, Sai.

D!4E..tO 4.Et si forte cadaverj defuneti fiL injuria, cui heredes bonorumve possessores exatitimus, iniuriarum nostro nomine habemus actionem; apectat enim ad existimationezn nostram, si qua ej fiat injuria. Idemque et si fama aius, cu heredes extitimus, lacessatur. 5.Usque adeo autem iniuria, quaefit liberis nostria, nostrum pudorem pertingit, ut etiam si volentem flhium quia vendiderit, patri suo quidem nomine competit iniuriarum actio, fui vero nomine non cocnpetit, quia nulla injuria est, quae in volentetn fiat. 6.Quoties autem funeri testatoris vel cadaven fiL iniuria, si quidein post aditam hereditatem fiat, dicendum est, haredi quodammodo factam; semper enim heredia interest defuneti existimationem purgare; quoties autem ante aditam hereditatem, magia hereditati; et sic heredi per beredita-. tem acuiri. Denique lulianus soribit, si corpus testatonis ante aditam hereditatem detentum est, acquiri hereditati actiones, dubium non case. Idemque putat, et si ante aditam hereditatem servo hereditario injuria facta fuerit, nam per hereditatem actio heredi acquirtur.

XLV: 1fTULO

7.Labeo acribit, si quia servum hereditarium testamento manumissum ante aditam horeditatem verberaverit, iniuriarum heredem agere posee; at si post aditam hereditatem verberatus siL, sive soit se liberum, sive ignorat, ipsum agere posee. 8.Sive autem sciat quia fihium meum case, ve! uxorem meam, sive ignoraverit, habere me meo nomine actionem Neratius scripsit. 9.Idem ait Neratius, ex una injuria interdum tribus oriri iniuriarum actionem, neque ullius actionemper alium (1) consumi, utputa uxori meae, lltiaefamilias, iniuria facta est; et niihi, et patri eius, et ipsi iniuriarum actio ineipiet competere.
2. PAULUS libro L. ad Edictum. - Quodsi viro iniuria facta sil, uxor non agit,quia defendi uxores a viris, non vires ab uxore (2) aequum est.

4.Y si acaso se le hiciera injuria al cadver U difunto, de quien hemos quedado herederos 6 poseedores de sus bienes, tenemos en nuestro propio nombre la accin de injurias; porque corresponde nuestra estimacin, si l se le hiciera alguna injuria. Y lo mismo tambin si fuera lastimada la fama de aquel de quien quedamos herederos. 5.Mas de tal modo afecta nuestro decoro la injuria, que se les hace nuestros descendientes, que aunque alguno hubiere vendido un hijo, querindolo ste, le compete al padre ciertamente en su propio nombre la accin de injurias, pero no le compete en nombre del hijo, porque no es injuria alguna la que se le hace al que la quiere. 6.Mas siempre que se hace injuria al enierro 6 al cadver dl testador, si ciertamente se hiciera despus de adida la herencia, se ha de decir, que en cierto modo se le hizo al heredero; porque le interesa siempre al heredero defender la estimacin del difunto; mas cuando antes de adida la herencia, ms bien se le hace la herencia; y de este modo la accin se adquiere para el heredero por medio de la herencia. Finalmente, escribe Juliano, que si el cuerpo del testador fu detentado antes de haber sido adida la herencia, no era dudoso que se adquiran para la herencia las acciones. Y lo mismo opina, tambin si antes de adida la herencia se le hubiere hecho injuria un esclavo de la herencia, porquepor medio de la herencia la accin ser adquirida para el heredero. 7.Escribe Labeon, que si antes de adida la herencia alguien hubiere azotado un esclavo de la herencia manumitido en el testamento, poda el heredero ejercitar la accin da injurias; pero que si hubiera sido azotado despus da adida la herencia, poda l mismo ejercitar la accin, ya si sabe que es libre, ya silo ignora. 8.Escribi Neracio, queya si alguien supiera, ya si ignorare, que uno es hijo mo, otra mi mujer, tengo en mi propio nombre la accin. 9.Dice el mismo Neracio, que veces de una sola injuria nace para tres la accin de injuria, yque por uno no se extingue la accin de otro, por ejemElo, la injuria se le hizo mi mujer, hija da famia; tanto mi, como su padre, y como ella misma, comenzar competemos la accin da injurias.
2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro L. Pero i la injuria se le hubiera hecho al marido, la mujer no ejercita la accin, porque ea equitativo que que las mujeres sean defendidas por los maridos, no los mandos por la mujer.

3. ULPIANUS Libro LVI ad Edictum. - Illud relatuin peraeque est, coa, qui iniuriam pati possunt, et facere posee. 1.Sane sunt quidam, qui facere non poasunt, utputa furiosus et impubes, qui doli capax non est; namque hi paLi iniuriam solent, non facere; quum enim iniuria ex affectu facientis consistat, censequens erit dicere, hos, sive pulaent, sive convicium dicant (3), iniuriam fecisse non videri.

2.Itaque paLi quis jniuriam, etiamsi non sentiat, potest, facere nemo, nisi qui acit, se iniuriam facere, etiamsi nescjat, cut factat. 3.Quare si quia per iocum percutiat, aut dum certat, iniuriarum non tenetur.
(1) neque untes actionem per aliem, Hat. (5) uxoribus, al nsdrgeii interior 481 cdIos Fi.

Se dijo en general que losque pueden sufrir ilijuria, pueden tambin inferirla. 1.Ciertamente hay algunos que no pueden hacerla, por ejemplo, el furioso y el impbero, que no es capaz de dolo; porque stos suelen sufrir injuria, y no inferirla; porque como la injuria consiste en la intencin del que la infiere, ser consiguiente decir, que stos, ya golpeen, ya digan una afrenta, no se considera que infirieron injuria. 2.Y as, puede alguno sufrir injuria aunque no la sienta, pero no puede hacerla nadie, sino el que sabe que l infiere injuria, aunque no sepa quien se la hace. 3.Por lo cual, si golpease otro por broma, luchando, no esta sujeto la accin de injurias.
(*) Rol. Vulg.; diesut, ti cddioe Fi.

8. ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro LVL

DIGRA?O. - LIBIO XLVII:

1+ruLo X

63

4.Si quin hominem liberum caeciderit (1), dum putat servum suum, iii ea causa est, nc iniuriaruln teneatur. 4. PAUL.US libro L. ad Edictwn.Si, quum servo meo pugnum ducere veliem, in proxirnt te stantem invitus percusacrim, iniuriarum non Le000r. 5. ULPIANUS libro LVI. ad Ediclun.Lex Cornelia de iniuriis competit ei, qui iuiuriarum agere volet ob eam rem, quod se pulsatum, verberatumve, domumve suam vi introitam case dicat. Qua lege cavetur, ut non iudicet, qui el, qui agit, gener, socer, 'vitricus, privignus sobrinusve est, propiusve eorum quemquam ea cognatione afanitateve attinget, quiTe eorum ema parentisve, cuius eorum patronus art. Lex lLoque Cornelia ex tribus causis dediL actionem: quod quia pulatus, verberatusve, domusve eius vi introita siL. Apparet igitur omnem iniuriam, quae manu fiat, lege Cornelia contineri.

4.Si alguno hubiere herido un hombre libre, creyndolo esclavo suyo, est en el caso de no hallarse sujeto la accin de injurias. queriendo yo darle una puada H. un esclavo mo Le hubiere golpeado contra mi voluntad ti que estabas prximo, no estoy sujeto la accin deinjuri. 5. Ui.rio; Comentarios al Edicto, libro LVI. La ley Cornelia sobre las injurias compete al que quiera ejercitar la accin de injurias por esto, porque dijera que habla sido golpeado, azotado, que la fuerza se habla entrado en su casa. En cuya ley se dispone que no juzgue el que es yerno, suegro, padrastro, hijastro primo del que ejercita la accin, el que con cualquiera de ellos tuviere prximo parentesco de cognacin de afinidad, el que fuere patrono de alguno de ellos del ascendiente de uno de ellos. Y aM, la ley Cornelia di accin por tres causas; porque alguno fu golpeado, 6 porque fu azotado, porque la fuerza se entr en su casa. Se ve, pues, que en la ley Cornelia se contiene toda injuria, que Be hace con la mano. 1.Entre golpear y azotar hay esta diferencia, segn escribe Ofihio: que azotar es sacudir con dolor, golpear, sin dolor. 2.Debemos entender por casa, no la casa de propiedad, sino el domicilio; por lo cual, ya si uno habitare en casa propia, ya si en casa arrendada, gratuita, si hubiere sido recibido en hospedaje, tendr lugar esta ley. 3.Qu se dina, si alguno habitase en una casa de campo, en un huerto? Se habr de admitir lo mismo. 4.-.--Y si el dueo hubiere dado en arrendamiento un fundo, y en l se hubiera hecho invasin, ejercitar la accin el colono, no el dueo. 5.Mas si se hubiera entrado en un fundo ajeno, que era cultivado para el dueo, dice Lobeen, Se no tiene el dueo accin en virtud de la ley Cornelia, porque no podra tener en todas partes su domilicio, esto es, en todas sus casas de campo. Yo opino, que esta ly se refiere toda habitacin, en que habito el padre de familia, aunque en ella no tenga ste su domicilio; porque supongamos que por causa de estudios vive en Roma; no tiene ciertamente en Roma su domicilio, y, sin embargo, se ha de decir, que si la fuerza se hubiere entrado en su caza, tiene lugar la ley Cornelia. Luego solamente no se referir las hosteras 6 ti las posadas. Pero comprender aquellos que habitan en ellas no por causa momentnea, aunque all no tengan su domicilio. 6.Se pregunta, si habiendo sufrido injuria un hijo de familia, podr ejercitar el padre la accin de injurias en virtud de la ley Cornelia. Y se determin que no poda, y as es sabido de todos; mas al padre le compete ciertamente la accin pretoria de injurias, y al hijo la de la ley Cornelia. 1.Tratndose de la ley Cornelia, el lijo puede ejercitar la accin por toda causa, y uo debe dar caucin de que el padre habr de ratificar la cosa; porque escribe Juliano, que tampoco el hijo,que de otro modo ejercita la accin de injurias, ha de ser compelido ti la caucin de ratificacin. 8.Por esta ley se le permite al actor deferir e) juramento, para que el reo jure que l no infiri
(4) sed perpetno1 bmurta, Vuig. (5) Br. considera Et tgnadida por ant no aai To.ur,
4. PAULO; Comentarios

al Edicto, libro L. - Si

1.Inter pulsationem et verberationem hoc interest, ut Ofilius scribit: verberare caL, curn doore caedere, pulsare, sine dolore. 2.Domum accipere debemus non proprietatem domos, sed domiciliuin; quare sive lii propnia domu (2) quia habitaverit, sive in conducta (3), ve gratis, sive hospitio receptus, haec lex looum Idem erit probandum.

habebit. 1Quid, si quia in villa habitet, vel in hortis?

4.Et si dominus fundum locaverit, inque eum impetus factus sit, colonos aget, non dominus. 5.Si tomen in fundum alienum, qui domino colebatur, introituin sit, Labeo negat case aedonem domino fundi ex lege Cornelia, quia non possit ubique domicilium habere, hoe est per omnes villas suas. Ego puto ad omnem habitationem, in qua paterfamilias habitat, pertinere hane legem, licet ibi quia domicilium non habeat; ponamus enim studiorum causa Romae agere; Romae utique domicilium non babet, et Lamen dicendum caL, si vi domus eius introito fuerit, Corneliam locuui habere. Tantum igitur ad meritoria, ve! stabula non pertinebit. Ceterum ad boa pertinebit, qui inhabitant non momenti causa (4), licet ibi clomicilium non habeant. 6.Illud quaeritur, an pater fihiofamilias iniuriam puso ex lego Conelia iniuriarum agere pon&t. EL (5) placuit non posee, deque ea re inter omnes eonatat; sed patri quidem praetoria iniuriarum aedo competit, filio vero logia Corneliae. 7.in lego Cornelia filiusfamilias agere potest ex omni causa, neo cayere debet ratam rem patreLu h&biturum nam neo alias agentem fihium iniuriarum ad cautionem de rato compellendum, lulianus scribit. 8.Bac lege permittitur actor iusiurandum deferre, ut reus iuret, iniuniam se non feciase; sed
(1) oeclsrl$, Hal.
(1) domo, fiat. Vulg. ( Ha. Vig.; conducto, si cdice Fi.

sdopt as, pero

694

IflGE8TOLIB*O

xLvn: rfruio x injuria; pero dice Sabino en el libro de los Asesores, que tambin los Pretores deban seguir el ejem-

Sabinas in Auessorio etiam Praetores exemplum legis secuturos (1) ait; et ita res se habet. 9.Si quis Iibrurn ad infamiam alicuius pertinentem scripserit, eomposuerit, ediderit, dolove malo fecerit, quo quid eorum fieret, etiamsi alterius nomine ediderit, ve] sine nomine, uti de ea re agere liceret; et si condemnatus Bit, qui id fecit, intestabilis ex lege esse iubetur. 10.Eadem poena ex Senatusconsulto tenetur etiarn is, qui lrp4jer [inacrptiones] (2), aliudve quid sine scriptura (3) in notam aliquorum produxerit; item qui emendum vendendumve curaverit. 11.Et ei, qui indicasset, sive liber, siv.e servus Bit, pro modo substantiaa accusatae personae aestimatione iudicis pretium (4) constituitur, servo forsitan et libert.ate praestanda; quid enim, si publica utilitas ex hoc emergit?
6. PMJLUS libro LV. ad Edicum. Quod Senatusconsultum necessarium est, quum nomen adiectum non est eius, in quern factam est; tune ei, quia difficilis probatioeat, voluit Senatus publica quaestione rem vindican. Ceterum si nomen adieetum sit, et iure cornmuni iniuriarum agi poterit; nec enim prohibendus est privato agere iudicio, quod publico indicio praeludicatur, quia ad privatam causam pertinet. Plane si actum sil publico iudicio, denegandum est privatum; similiter ex diverso. TJLPIANUS libro L VII. o4 Edictur4. - Praetor AGIT INIURIARUM, CRRTUM DICAT, QUID INJURIAS PCTUM EST, quia qui famosam actionem in7.

plo de la ley; y as es. 9.Si alguno hubiere escrito, compuesto 6 publicado libro encaminado la infamia de alguien, 6 hubiere hecho con dolo malo que se hiciera algo de esto, aunque lo hubiere publicado en nombre de otro, 8 sin nombre, seria lcito ejercitar la accin por tal motivo; y si hubiera sido condenado el que hizo esto, se dispone en virtud de la ley que no pueda ser testigo. 10.A la misma pena est sujeto en virtud del Senadoconsulto tambin el que hubiere hecho inscripciones, otra cualquier cosa no escrita, para infamia de algunos; asimismo el que se hubiere cuidado de comprar 8 vender estas cosas. 11.Y Ii favor del que lo denunciase, ya sea libre, ya esclavo, Be establece unpremio segn la estimacin del juez con arreglo la cuanta de los bienes de la persona acusada, debindosele conceder al esclavo, acaso tambin la libertad; porque qu se dir, si de esto resulta utilidad pblica?
6. PAULO; Comerdarios al Edicto, libro L V.Este Senadoconsulto es necesario cuando no se expres el nombre de aquel contra quien se obr; en este caso, como la prueba es difcil, quiso el Senado que la cosa sea vindicada para aqul en cuestin pblica. Mas si se hubiera expresado el nombre, tambin se podr ejercitar por derecho comn la accin de in-

jurias; porque no se le ha de prohibir uno que ejercite la accin privada, porque se prejuzga el juicio

pblico, pues pertenece una causa privada. Mas si se hubiera ejercitado la accin pblica, se ha de denegar la privada; y de igual manera al contrario.
7. ULPIANO; Comenarios

edixit: Qui

tendit, non debet vagan cum discrimine ahenae exiatimationia, sed designare, el certum specialiter dicere, quam se iniuriam passum oontendit.

1.Si dicatur horno injuria occisas, numquid non debeat permitiere Praetor pnivato iudieio Legi Corneliae praeiudicari? Idemque, et si ita quis agere ve, quod tu venenum dedisti hominis occidendi causa? Reclius igitur fecerit, si huiusmodi actionem non dederit. Atquin sol emus dicere, ex quibus causis publica sunt iudicia, ex his causis non case nos probibendos, quominus et privato agamus. Est hoc verum; sed ubi non principaliter de ea re agitur, quae habet publicam exsecutionem. Quid ergo de lege Aquilia dicimus? nam et ea actio principaliter hoc continet, hominem oocisum non principalitar; nam bi principaliter de damno agitar, quod domino datum est; at in actione iniuriarum de ipsa caede val veneno, ut vindicetur, non ut damnum sarciatur (5). Quid ergo, si quia idoirco velel iniuriarum agere, quod gladio caput eius percussum ast? Labeo alt, non case prohibendum; neque enim utique hoc, inquit, intenditur, quod publicam habet animadversionern; quod verum non est; cui enim dubium est, etiam huno die posse Cornelia convenir?

- Dijo el Pretor en su Edicto: El que ejercita la accin de injurias, diga de cierto qu injuria haya sido hecha, porque el que intenta una accin infamatoria no debe divagar con perjuicio de la estimacin de otro, sino designar, y decir especialmente como cosa cierta, qu injuria sostiene que sufri. injuria, no deber acaso permitir el Pretor que en el juicio privado se prejuzgue al de la ley Cornelia?
1.Si se dijera que un esclavo fu muerto con

al Edicto, libro LV)!.

(1) secutos, Ra. Vzdg. (5) qui ray nooam nomino ad aIiouus iniuri.arn imposwnernl, fiat. (3) slvo sip$urkin, iaL. Vuig. (5) Taur. eeg4n el oddtee FI., que dice sorttstur, Dr.

decir, que por las mismas causas por las que hay juicios pblicos no se nos ha de prohibir que ejercitemos tambin la accin privada. Esto es verdad; pero cuando no se ejercita la accin principalmente por cosa que tiene persecucin pblica. Luego qu decimos respecto . la ley Aquilia? Porque tambin esta accin contiene principalmente el dao, y no principalmente el haber sido muerto el esclavo; porque en aqulla se trata principalmente del dao que se le caus al seor; mas en la accin de injurias, de la misma muerte 6 del veneno, para que se vindique el delito, no para que se resarza el dao. Luego qu se dir, si alguno quisiera ejercitar la accin de injurias por esto, porque se le hiri en la cabeza con espada? Dice Labeon, que no se le ha de prohibir; porque ciertamente en este caso, dice, no s persigue cosa que tenga castigo pblico; lo que no es verdad; porque para quin es dudoso que se dice que tambin ste puede ser demandado con la accin de la ley Cornelia?
(1) prsemium, Hal. Vulg.

Y se dir lo mismo, tambin si alguno quisiera ejercitar as la accin, porque t diste veneno para matar un esclavo? habr,pues, obrado ms rectamente, si no hubiere concedido tal accin. Pero solemos

DIGESTO. LIBRO XLVII: TITULO 1

6,5

2.Praeterea illo spectat, dici certum de inluria, quam paseus quia siL, ut ex qualitate iniuriae eciamus, an in patronum liberto reddendum sit inla riarum iudieium Etenim meminisse oportebit, liberto adversus patronurn non quidem semper, verum interdum iniuriarum dan iudicium, si)atrox siL iniuria, quam passus alt, si saeva (1), puta, si servilis; ceterum levem coercitionem utique patrono adversus libertum dabimus; nec patietur eum praetor querentem, quasi iniuniam pasous alt, nisi atrocitas eum moverit, nec enim forre Praetor debeL heri servum, hodie liberuni (2) conquerentem, quod dominus ei conviciunl dixeril, vel quod lviter pulsaverit, ve emendaverit (3). Sed si fiagris, si verberibus, si vulrieravit non mediocriter (4), aequissirnum Cnt, Praetrem ci su bvenire.

3.Sed et si quia ex tiberio, qui non aunt in potestate, cum parente velit expenri, non temere iniuriarum seUo danda est, nisi atrocitas suaserit; corte bis, qui aunt in poteatate, prorsus nec competit, etianisi atrox fuerit. 4.Quod autein Practor alt: quid iuiuriae factucu sit (5), certum dicat, quemadmodum accipienducn siL? Certum eum dicere Labeo alt, qui dicat comen iniuriae, noque sub alternatione, puta illud, aut illud, sed illam iniuriarn se passum. 5.Si mihi plures iniurias feceris, puta, turba et coetu lacto domum alicutus (6) inLroas, et hoc facto efficiatur,.ut (7) simul et conviciucu paLiar, el verberen, an possim separatim tecum experiri de singulis luiuriis, quaeritur; et Marcellus securidum Neratij sententiain boc probat; eogendum iniurias, q'ias siinul passus est, coniungere. 6.Psse hodie de omni injuria, sed et de atroci civiliter agi, Imperator noster rescripsit. 7.A.trocem iniuriacu quasi contumeliosiorem et maiorem accipimus. 8.A.trocem autem iniuriam aut persona, aut tempore, aut re ipsa flor, Labeo, ait. Persona atrocior injuria fit, ut quum magistratui, quum parenti, patrono fiat; tempere, si ludis et lo conspectu; nam Praetoris in conspectu, an in solitudine injuria facta alt, multum interease siL, quia atroeior est, quae in conspectu fiat; re atrocem iniuriaru habori, Labeo ait, utputa si vulnus iliatuni, vol (8) os alicui percuesuni.

2.Adems de esto, que se diga cosa cierta respecto la injuria que alguno sufri, tiene por objeto que sepamos por virtud de la calidad de la injuria si al liberto se le habr de dar contra su patrono la accin de injurias. Porque convendr tener presente que al liberto no se le da ciertamente siempre contra su patrono la accin de injurias, sino veces, &i fuera atroz la injuria, que haya sufrido, por ejemplo, si fuera cruel, 6 propia de esclavos; por lo dems, al patrono Le daremos. ciertamente contra el liberto facultad para un leve castigo; y no consentir. el Pretor que aqul se querello, como si hubiere sufrido injuria, no ser que le moviere la atrocidad de ella, porque np debe tolerar el Pretor que el esclavo de un seilor, hoy libre, se querelle, porque el seor le hubiere dicho una afrenta, 6 porque lo hubiere golpeado levemente, 6 lo hubiere corregido. Mas silo golpe con varas, 6 con azotes, 6 si lo hiri no levemente, ser muy justo que el Pretor lo socorra. 3.Pero tambin si alguno de los descendientes, que no estn bajo potestad, quisiera ejercitar la accin contra su ascendiente, no se le ha de dar inconsideradamente la accin de injurias, . no ser que lo aconsejare la gravedad de ellas; y ciertamente que los que estn bajo potestad no les compete absolutamente, aunque hubiere sido atroz. 4.Mas lo que dice el Pretor: diga de cierto qu injuria haya sido hecha de qu modo ha de ser entendido? Labeon dice, que dice de cierto el que expresa el nombre de La injuria, y no con alternat.iva, por ejemplo, esto aqullo, sino que l sufri tal injuria. 5.Si me hubieres inferido muchas injurias, por ejemplo, si habiendo formado turba 6 grupo entraras en la casa de alguien, y de este hecho resultara que al mismo tiempo yo sufriera vocera, y fuese azotado, se pregunta, si podriayo ejercitar contra ti separadamente accin por cada injuria; y Marcelo aprueba, conforme al parecer de Neracio, que uno ha de ser obligado unir las injurias, que sufri al mismo tiempo. 6.Resolvi por rescripto nuestro Emperador, que hoy se poda ejercitar civilmente la.accin por toda injuria, aun tambin por la atroz. 7.Entendemos por atroz la injuii& que ea como ms afrentosa y mayor. 8.Mas dice Labeon, que la injuria se hace atroz 6 por razn de la persona, de tiempo, 6 por la misma cosa. Se hace ms atroz la injuria por razn de la persona, como cuando se le infiere un magistrado, a un ascendiente, 6 al patrono; por razn del tiempo, si en los juegos y . La vista de los dems; porque diceque hay mucha diferencia, SL la injuria hubiera sido hecha la vista del Pretor, 6 .solas, pues es ms atroz, la que se hace la vista; dice Labeon,ue por razn de la cosa es considerada atroz la injuria, por ejemplo, -si se hubiera inferido una herida, 6 dado un bofetn . alguien.
8. PAULO; Contenarios al Ed,ictq, libro LV. La magnitud de la herida constituye la atrocidad, y veces el lugar de la herida, por ejemplo, habiendo sido herido un ojo. 9.. ULPIANO;

S. PuLus libro LV. acf Edictwn.Vulneris magnitudo atrocitatem facit, et nonnunquani locos vulneris, veluti oculo percusso. 9.
ULPIANUS

libro LVII. a4 F4ictum. - Sed est

Conzen,a-ios al Edicto, libro L VIL

(1) Sgun conjei ura Br.; sus, el cdice Fi. samas, conjeturan otros en Br.: 81 suya, omilenlas Hal. *ulg. (e Ilbertnm, Hal, Vulg. 8) vol emendavonit, con litiranse aadidas por antiguos copistas. (4) Segn correccin del cdice Fi., mediocila, Taur. segn 5 escritura original, Br.

(6) quid att. ontUela.s HaL. (6) mesa Vuig. (7) Ha. 11'ulg.; et, el cdice FI. (8) Taur. segn la escruw-a original del cdice FI., en el que se lee ul; vsi, omilelu a correccin del cdice FI., Br.

DIGESTO. - LIBRO XLVII: TftULO 1

qusestionis, quod dieitnus re iniuriam atrocem fierl, utruin si corpori inferatur, atrox siL, an et si non corpori, ut puta vestimentis scisais, comite abdueto, ve! convicio dicto. Et alt Poinponius, etiam sine pulsatione posse die atrocem iniuriam, persona atrocitatein facaente.

1.Sed et si in theatro, vel in foro caedil, et vu!nerat, quamquam non atrociter, atrocem inluriam facit. 2.Parvi autein refert, utrum patrifamilias, an filiofamilias injuria facta siL; nam et hace atrox aestimabitur. 3.Si atroeem iniuriam servus fecerit, si qudam dominus praesena siL, potest agi de co; quod si abfuerit, Praesidi offerendus cst, qui sum fiagris rumpat. 4.Si quia tam feminam, cjuam mascuhim, sive ingenuos, sive libertinos, impudicos facere attentavit, niuriarum tenebitur. Sed et si servi pudicitia attentata alt, iniuriarum locum babeL.
10. PAULUS libro LV. ad Edictur,t. - Attentari pudicitia dicitur, quum id agitur, ut ex pudico impudicus fiat.
11. ULPiA.NUS libro LVII. ad Edictum. - Non solum is inuurianum tenetur, qui fecit iniuriam, hon eat,qui percussit, verum Me quoque continetur, qui dolo fecit, vel qui curavit, ut ciii mala pugno percuteretur.

Mas en cuanto lo que hemos dicho que por virtud de la cosa se hace grave la injuria, hay la cuestin de si ser atroz si se le infiriera al cuerpo, si tambin aunque no sea al cuerpo como por ejemplo, habindose rasgado los vestidos, habiendo quitado el acompaante, habiendo dicho una afrenta. Y dice Pomponio, que tambin sin golpe se puede decir que es atroz Ja injuria, siendo la persona la que constituye la atrocidad. 1.Mas tambin si uno da un golpe hiere en el teatro, en el foro, aunque no gravemente, infiere injuria atroz. 2.Pero poco importa que la injuria haya sido hecha un padre de familia, 6 un hijo de (amiha; porque tambin sta ser estimada atroz. 3.Si un esclavo hubiere causado una injuria atroz, si verdaderamente estuviera presente su seflor, se puede ejercitar respecto de l la accin; pero si estuviere ausente, ha de ser entregado al Presidente, quien lo azotar. 4.Si alguno intent hacer impdicos, as una mujer como un hombre, ya ingnuos, ya libertinos, estar sujeto la accin de injurias. Mas tambin tiene lugar la accin de injurias, si se hubiere atentado la honestidad de un esclavo.
PAULO; Comentarios al Edicto, libro LV. 10. Se dice que se atenta al pudor cuando se hace de modo que de pdico uno se haga impdico.

1.Iniuriarum actio ex bono et aequo cgt, et dissiinulatione aboletur; si quia enim iniuriam dereliquerit, hoc est statim pasaus ad animum suum non revocaverit, postea ex poenitentia remissam iniuriam non poterit recolere. Secundum hace ergo aequitas actionis omnem metum eius ahoJare videtur, ubicunque contra aequum quia venit. Proinde eL si pactum de injuria intercesait, et si transacturn est (1), et si ivaiurariduin exactum erit, actio iniuriarum non tenebit. 2.Agere quia iniuriarum el per se, et per alium potest, utputa per (2) curat.orem, tutorem, ceterosque, qui pro allis solent intervenire. 3.Si mandatu meo facta alt alicui injuria, plerique aiunt, tam me, qui mandavi, quam eum, qui suscepit, iniuriarum tener. 4.Proculus recte ait, si in hoc te conduxerim, ut iniuriarn facias, cuin utroque nostrum inluriarum agi posas, quia mea opera facta Bit injuria. 5.Idemque ait, et si filio meo mandavaro, ut Libi miuriam faciaL. 6.Atilicinus autem ait, et si persuaserim ahciii alias nolenti, ut mihi ad iniuriam faciendam obediret, posse iniurianum mecum agi. 7.Quainquam advrsus patronum liberto in(1) Segn correccin 4e cdice Fi.; eat, onU..la Taur. segn a escritura original, Br.

- A la accin de injurias est sujeto no solamente el que hizo la injuria, esto es, el que golpe, sino que tambin est en ella comprendido el que con dolo hizo, 6 procur, que alguno se lo golpease la mejilla con el puo. 1.La accin de injurias es conforme lo bueno y aiuitativo, y se extinguir& por la disimulacin; porque si alguno hubiere abandonado la injuria, esto es, si inmediatamente que la sufri no la hubiere gravado en su nimo, despus no podr en virtud de arrepentimiento volver hablar de la injuria perdonada. Luego, segn esto, la equidad de a accin pareceque extingue todo temor la misma, siempre que alguno va contra lo equitativo. Por consiguiente, no subsistir la accin de injurias, ya si medi pacto sobre la injuria, ya si se transigi, ya si se hubiere exigido juramento. 2.Cualquiera puede ejercitar la accin de injurias tanto por si mismo, como por medio de otro, por ejemplo, por medio de curador, tutor, y de los dems, que suelen intervenir por otros. g 3.Si por mandato mo se le hubiere hecho injuria alguien, dicen los ms, que tanto yo, que di el mandato, como el que lo recibi, estamos Sujetos la accin de injurias. 4.Con razn dice Prculo, que si yo te hubiere tornado en arrendamiento para que infirieras injuria, se poda ejercitar la accin de injurias con-' tra nosotros dos, porque la injuria fu hecha por gestin ma. 5.Y lo mismo dice, tambin si yo le hubiere mandado un hijo mo, que te haga injuria. 6.Pero dice Atilicino, que tambin si yo hubiere persuadido fi uno, que de otro modo no quera, que me obedeciera para inferir una injuria, se puede ejercitar contra mi la accin de injurias 7.Aunque con ra el patrono no se le d al Ii(a) Segn correccin del cdice Fi.; puta procsratorew Taur. segn la escritura wigi sal, Br.

11.

ULPiANo;

Comentarios al Edicto, libro LVII.

DIGZBTO.LIBRO XLVII: TTULO X iuriarum actio non detur, verum manto libertae nomine eum patrono actio competit; mantua enim uxore gua iniuriafl1 passa suo nomine iniuriarUm agere videtur; quod et Marcellug adiuittit. Ego autem apud eum notavi, non de omni injuria hoc esse dicendum, me puiare; levis enim c&rcitio btiarn in nuptarn, vel convicii non impudici dictio cur patrono denegeturP Si autein conliberio nupta esset, diceromus, omnino iniuriarum manto adversug patronum cessare actionem; et ita multi seutiunt. Ex quibua apparet, libertos nostros non tantum esa injurias adversus nos iniuriarum actione exsequi non posae, quaecunque fiunt ipsis, sed no eas quidom, quae iis fiunt, quos eorum interest iniuriam non paLi.

897

8.Plane si forte fil jus liberti, vol uxor velint iniuriarum experiri, quia patri maritove non datur, denegandum non erit, quia suo nomine experiuntur. 9.Ei, qui servus dicitur, seque asserit in ubertatem, iniuriarum actionem adversus dicentem se dominum (1) competere, nulla dubitatio est; et hoo verum est, sive ex libertate ja servitutem petatur, sive ex servitute in libertatem proclamet, nam hoc jure indistincte utimur.

berto la accin de injurias, he compete, sin embargo, al marido en nombre de Ja liberta la accin contra el patrono; porque se considera que el marido, habiendo sufrido injuria su mujer, ejercita en su prupio nombre la accin deinjurias; loque tambin admite Marcelo. Mas yo consign en las notas a l, que no crea que esto se habla de decir de toda injuria; pues por qu se le denegar al patrono la facultad de una leve correccin aun la casada, la expresin de alguna afrenta no impdica? Mas si estuviese casada con un co-liberto, diriamos que deja en absoluto detener lugar favor del marido la accin de injurias contra el patrono; y as opinan muchos. Por lo cual se ve, que nuestros libertos no pueden perseguir contra nosotros con la accin de injurias no solamente aquellas injurias, que se les hacen ellos mismos, sino tampoco aqullas que se les hacen los que ellos tienen inters que no sufran injurias. 8.Mas si acaso el hijo del liberto, 6 la mujer, quisieran ejercitar la accin de injurias, porque no se le da . su padre su marido, no se les habr de denegar, porque la ejercitan en su propio nombre. 9.No hay duda alguna, que al que es llamado esclavo, y l afirma que es libre, le compete la accin de injurias contra el que diceque l ea su dueo; y esto es verdad, ya si de la libertad fuera reclamado esclavitud, ya si de la esclavitud lo proclamara en libertad, porque usamos de este derecho indistintamente. bro XIII.. - Si alguien reclamara de la libertad la esclavitud otro, que l supiera que era libre, y esto no lo hiciera por razn de la eviccin, para conservrsela, est sujeto ti la accin de injurias. - La accin de injurias no se da ni al heredero, ni contra e! heredero. Lo mismo es, tambin si la injuria hubiera sido hecha contra un esclavo mo; porque tampoco en este caso se le da ti mi heredero la accin de injurias; mas una vez contestada la demanda les corresponde esta accin tambin ti los sucesores. 1.No se considera que el que usa del derecho pblico hace esto para causan injuria; porque el ejercicio de un derecho no contiene injuria. 2.Si alguno hubiera sido llevado preso porque no obedeci al decreto del Pretor, no est en el caso de ejercitar la accin de injurias, por causa del precepto del Pretor. 3.S1 alguno por injuria me hubiere llamado al tribunal de alguien para vejarme, podr ejercitar la accin de injurias. 4.Si alguno no hubiera consentido, al concederse honores, que se le otorgue ti uno, por ejemplo, su retrato, 6 alguna cosa semejante, estar sujeto ti la accin de injurias? Y dice Labeon, que no est sujeto, aunque esto lo haga por contumelia; porque hay mucha diferencia, dice, entre que sehaga alguna cosa por contumelia,y que uno no consienta que se haga alguna cosa en honor de alguien. 5.Escribe el mismo Labeon, que, si correspondindole ti uno una legacin, el duunviro le hubiere impuesto esta carga ti otro, no se poda ejercitar la accin de injurias por el trabajo impuesto; porque una cosa es imponer un trabaj, y otra
(L) Vulg. faca!, el cdice FI. (5) locatio, VaZg.

Si quis de libertate aliquem in servitutem petat, quem sciat liberum case, noque id propter evictionem, ut eam sibi conservet, faciat, iniuriarum actione tenetur. 18. ULPIANUS libro LVI1, ad Edictu,n.Iniuriamm actio neque heredi, neque in heredem datur. Idem est, et si inaervum meum injuria facta Bit; nam neo hio beredi meo iniuriarum actio datur; semel autom Jite contestata bano actinem etiam ad succeasores pertinere. 1.ls, qui jure publico utitur, non videlur la. iuniae faciendae causa hoc facere; iuris enim executio non habet iniuriam. 2.Si quia, quod decreto Praetoris non obtemperavit, ductus alt, non est in ea causa, ut agat iniuriarum, propter Praetoris praeceptum. 3.Si quis por iniuriam ad tribunal alicuius Te interpellaverit vexandi me causa, potero iniuniarum expeniri. 4.Si quia de (2) honoribus decernendis ahcuius (3) pasaus non sit decerni, utputa imaginem alioni, vol quid aliud tale, an iniuriarum teneatur? Et ait Labeo, non tener, quamvis boc contumeliae causa faciaL (4); etenim multum interest, inquit, contumeliae causa quid fiat, an vero fien quid in honorem aliouius quia non patiatur. 5.Idem Labeo scribit, si, quum alium contingeret legatio (5), ahii boc onus duumvir indixerit, non posse agi iniuriarum ob laborem iniunctum; alud enim case laborem iniungene, aliud.iniuriam facere. idem ergo cnt probandum et in ceteris mu(1) ervom por dominuin, Vulg. (2) In, vago. (E aUca!, Ala. Vulg.
To10

12. Gsius libro XXII. ad Edfr4unt provinciale. -

12. Gso; Comentarios al Edicto provincial, li-

13. ULP!Aio; Comenl.arios al Edicto, libro LVI).

in-"

698

D1GETO.-1t3BO XLTU: TiTULO X

neribus atque honoribus, quae per iniwiam iniunguntur; ergo si quia por inturiarn sententiam dixerit, idem eritprobandum. 6.Quae jure potestatis a magistratu fiunt, ad iniuriarum actionem non pertinent. 7.Si quis me prohibeat in mar piscani, vel everrculum, quod (xra.000 (1) dicitur, ducere, an iniuriarum iudicio posaim eum 000venire? Sunt, qui putent, iniuriarum me posee agere; et (2) ita Pomponius; el plerique, esse huic similem eum, qui in publicum lavare, vol in cvea publica sedere, vol in quo alio loco agere, sedere, conversan non patiatur, aut si quia re mea uti me non permittat; nam et hio iniuriarum convenini potest. Conductor autem veLeros interdictum dederunt, si forte publice boc (3) conduxit; nam vis ei prohibenda est, quominus conductione (4) sun fruatur. Si quem tamen ante aedes meas, vol ante praetorium meum piscari prohibeam, quid dicendum est, me iniuriarum iudicio tener, an non? EL quidem maro commune omnium est, et litora, sicuti ar, el est saepiasime rescniptum, non posee quem piscari prohiben; sed neo aucupari, Dio _quod ingredi quia atum tarnen agrum alienum prohibe ci potest. Usurp el hoc est, tametai nullo iure, nL quia prohiben poasit, ante aedos meas, vel praetonium meum piscan; quare si quia prohibeatur, adhuc iniuriarum agi potest. In lacu lamen, qui mei dominii Bat, utique;piaca'ni aliquem probibere poasum.

hacer una injuria. Luego lo mismo se habr de admitir tambin respecto Js dems cargos y honores, que se atribuyen por injusticia; luego si alguno hubiere pronunciado sentencia injustamente, se habr de aprobar lo mismo. 6.Lo que por derecho de potestad se hace por un magistrado, no corresponde ia accin de injurias. 7.Si alguno me prohibiera pescar en el mar, 4 llevar la red que en griego se llama , /builron], podr acaso demandarlo con la accion de injurias? Hay 3uienes opinan que puedo ejercitar la accin de injurias; y as opina Pomponio; y los ms, que A ste ea semejante el que no consintiera que uno lave en lugar pblico, que se siente en las gradas del anfiteatro, 6 que en algn otro lugar conduzca carro, se siente, converse, 6 si alguien no permitiera que yo use de una cosa ma; porque tambin ste puede ser demandado con la accin de injurias. Mas al arrendatario le dieron los antiguos interdicto, si acaso tom pblicamente el arrendamiento, porque se debe prohibir que se le haga violencia para que no disfrute de su arrendamiento. Pero si yo le prohibiera alguno que pesque delante de mi casa, 6 delante de mi palacio de campo, qu se ha de decir, que estoy, 6 no, sujeto . la accin de injurias? Y ciertamente que el mar es comn de todos, y tmbin sus orillas, como el aire, y muchsimas veces se resolvi por rescripto, que no se le poda prohibir uno que pesque; pero tampoco se Le puede prohibir que caze, sino que entre en fundo ajeno. Fu, sin embargo, tambin de uso, aunque no fundado en ningn derecho, que cualquiera se le pudiera prohibir que pescara delante de mi casa, 6 de mi palacio de campo; por lo que si alguno se le prohibiera, aun se puede ejercitar la accin de injuria. Pero la verdad, en lago, que es de mi dominio, puedoprohibinle alguion que pesque.
14. PAULO;

14. PAULUS libro XIII. ad Plautium. - Sane si marie proprium ius ad aliquem pertineat, Uti pssidetis interdictum ei competit, si prohibeatur ius suum exercere, quoniam 54 privatam iam oausam pertinet, non ad publicam baec res, utpote quum de iure fruendo (5) agatur, quod (6) ex pnivata causa con tingat, non ex publica; ad privatas enim causas accommodsta interdicta sunt, non ad publicas.

Ciertamente que si . alguno le perteneciera derecho propio en el mar, le compete el interdicto Uti possc4el.s, si se lo prohibiera ejercitar su derecho, porque este asunto pertenece ya causa privada, no pblica, como cuando se tratase de derecho de disfrutar, que provenga de causa privada, no de pblica; porque los interdictos estn acomodados as causas privadas, no las pblicas. -Asimismo se pregunta Labeori, si tendra lugar la accin de injurias, si alguien le hubiere hecho perder otro el juicio con un medicamento 6 con otra cualquiera cosa; y dice que se puede ejercitar contra l la accin de injurias. 1.Si alguno no fu ciertamente golpeado, pero contra l se levantaron las manos, y fu mu. chas veces atemorizado como si hubiera de ser golpeado, aunque el otro no -le haya polpeado, est sujeto la accin de injurias. 2.Dice el Pretor: Dar accin contra el que se dijere que contra las buenas costumbres lo hizo alguien vocera, 6 por cuya gestin se hizo que contra las buenas costumbres se hiciera la vocera. 3.Labeon dice que la vocera es injuria. 4.Mas se dice vocenia (coneiciwn) 6 de concitacinj 6 de congregacin (conrentu), esto es, reunin
15. ULP3ANO;

Comentarios d Plaucio, libro X111.

15. Ui.rixus libro LII VII. a4 F4ictum.Itern apud Labeonem quasritur, si quia mentem alicuiva medicamento ahoye quo (7) ahienavonit, so iniuriarum solio locura haberet; el sil, iniuriarum adversus eum agi posee. 1.Si quia pulsatus quidem non est1 verum manus adveraueum levatae, et saepe territus quasi vapulaturus, non lamen percusail, utili iniuniarum actione -tenetur. 2.Ait Praetor: QUI ADVERSUS noNos MORES CONV1CIUM CU1 FECISSE, CUIUSVE OPERA (8) FACTUM ESSE DICETUR, QUO ADVERSUS BONOS MORES CONVICIUM FIERIT, 3M EUM 1UD1CIUU DADO. 3,Convicium iniuriam Base Labeo ait. * 4.Convicium autem dicitur ve] a concitationo, ve] a conventu, hoc est a collatione vocum;

Comentarios al Edicto, libro LXX Vil.

(1) Segn enmienda 8i.; el cdice Fi. (2) ECeddico FL, y Dr., conei4sran et aadida por adi9U08 copietae, pero no ad Taur. (3) Imblienm hlc1 Vulg.
(4) co&f*tous, H&,

(5) fruendi, Mal.

(6) jal. Vulg.; quo, el cdice Fi.

(7) modo, inaerta acertadamente Vulg, (5) quw, inmetan Flal. Vuig.

DIQnro.LIRRo ZLviI: TTULO t

699

uum enim in unurnomp1ures voces conferuntur, conviciu m appellatur, quasi 000vocium. 5.Sed quod adiicitur a Praetore: adversus bonos mores, osteiidit, non omnem in unurn colla1am vociferationem Praetorem notare, sed eam, quae bonis moribus improbatur, quaeque ad infamiam vel invidiam alicuius spectaret. 6.Idem ait: adversus bonos mores sic accipiendum, non sitie, quE fecit, sed generaliteraccipiendum adversus bonos mores huius civitatis. 7.Convic!um non tantum praesenti, verum absenti quoque fien posee, Labeo scribit. Proinde si qui a ad domum toam venerit te absente, convieium factum esee dicitur. Idem et si ad stationem vel tabernam ventum sil, probari oportere. 8.Feeisse convicium non tantum is videtur, qui vociferatus est, verum is quorue, qui concitavit ad vociferationem alios, vel qui summisit, ut vociferentur. 9.Cui non sine causa adiectum est; narn si incertae personae convicium fiat, nulla executio est. 10.Si curaverit quia convicium alicui fien, non tamen factum sEt, non tenebitur. 11.Ex bis apparet, non omne maledictum conviciuni esas, sed id solumn, quod cnm vociferatione dictum est. 12.Sive unus, sive plures dixerint,. quod in coetu dictum est, convicium est, quod autem non in coetu, nec (1) vociferatione dicitur, conviciurn non proprie dicitur, sed infamandi causa dictum. 13.Si quis astrologus, vel qui aliquam illici1am divinationem pollicetur, consultus aliqueni furem dixisset, qui non eraL, iniuriarum eum eo sgi non potest, sed Constitutiones sos tenent. 14.Iniuriarum, quae ex convicio nascitur, in heredes non est reddenda, sed neo heredi. 15.Si quis virginea appellasset, si lamen ancillari veste vestitas, minus peccare videtur, multo minus si meretrjeia veste feminae, non matrumfamiliarum vest!tae fuissent; si igitur non matrona!i habitu femina fuerit, et quia eam appellavit, vel si comitern abduxit, iniuriarum (2) tenetur. 16.Comitem accipere debemus eum, qui comitetur et sequatur, et, ut ait Labeo, sive liberum, sive servum, sive masculum, sive feminam. Et ita comitem Labeo definit, qui frequentandi cuiusque causa, ut sequeretur destinatus, En publico privatove abductus fuerit; inter comites utique et paedagogi erunt. 17.Abduxisse videtur, ut Labeo ait, non qui abducere comitem coepit, sed qui perfecit, ut comes cum so (3) non eseel. 18.Abduxisse autem non tantum la videtur, qui per vim abduxit, verum is quoque, qui persuasil comiti, ut eam desereret.
(1) el, Ha.; eum, Vaig. (2) non, nwtan ial. Vulg.

de voces; porque cuando muchas voces se reunen en una se llama vocera (convicium), as como concurrencia de voces. 5.Pero lo que se aade por el Pretor contra las buenas costumbres, demuestra que el Pretor no indica toda vociferacin dirigida contra uno, sino laque es reprobada por las buenas costumbres, y la que tienda la infamia O la odiosidad de alguien. 6 Dice el mismo: contra las buenas costumbres, lo cual se ha de entender no del que lo hito, sino que se ha de entender en general contra las buenas costumbres de esta ciudad. 7.Labeon escribe, que la vocera se le puede hacer no solo al que est presente, sino tambin al ausente. Por consiguiente, si alguno hubiere ido tu casa estando t ausente, se dice que se hizo yocena. Lo mismo se ha de admitir tambin si hubiera ido un punto de parada, O una hostera. 8.Se considera que hizo vocera no solamente el que vocifer, sino tambin el que concit otros para la vociferacin, 6 el que los envi para que vociferasen. 9.No sin causa se aadi alguien; porque si se le hiciera vocera una persona incierta,, no hay ninguna accin para perseguir. 10.Si alguno hubiere procurado que se le hiciera vocera alguieu, pero no se le hizo, no estar obligado. 11.De esto resulta, que no toda mala expresin es vocera, sino solamente aquella que se dijo con vociferacin. 12.Ya si uno solo, ya si muchos hubieren dicho lo que se dijo en una reunin, hay vocera, mas lo que no se dice en una reunin, ni con vociferacin; no se llama propiamente vocera, sino dicho para infamar. 13.Si algn astrlogo, 6 el que promete aluna ilcita adivinacin, hubiese dicho, habiendo sido consultado, que era ladrn alguien, que no lo era, no se puede ejercitar contra l. la accin de iajurisa, pero estn ellos sujetos las Constituciones. 14.La accin de injurias, que nace de vocera, no ha de ser dada contra los herederos, pero ni aun al heredero. 15.Si alguno hubiese cortejado doncellas, pero vestidas con traje de esclavas, se considera que comete menor culpa, y mucho menor si las mujereshubiesen estado vestidas con el traje de meretriz, no de madres de familia; si, pues, la mujer no hubiere estado vestida con el traje de matrona, y alguien la cortej, O le quit su acompaante, est sujeto la accin de injurias. 16.Debernos entender por acompaante el que acompaa y sigue, ora sea, como dice Labeon, libre, O esclavo, ora varn O hembra. Y as define Labeon al acompaante, el que por causa de acompaar cualquiera, estando destinado seguirlo, hubiere sido retirado la fuerza en pblico 6 en privado; entre los acompaantes estarn ciertamente tambin los pedagogos. 17.Se considera que retir uno 8. la fuerza, como dice Labeon, no el que comenz *retirar 8. la fuerza al acompaante, sino el que hizo que el acompaante no fuese con aquella persona. 18.Pero se considera que lo retir no solamente el que lo retir 8. la fuerza, sino tambin el que persuadi al acompaante para que abandonase 8. la persona.
(S)

ea, Ial. Vag.

ioo

DIGBStO.UBRO XLVII: TfTULO X

19.Tenetur hoe Edicto non tantum .qui comitem abduxit, verum etiam si quia eorum quem appeIIaviUet, usectatusve est. 20.Appellare est blanda oratione alterius pudicitiam attentare; hoc enim non eat convicium facero (1), sed adversus bonos mores auentare. 21.Qui turpibus verbis (2) utitur, non tentat pudicitiam, sed iniuriarum tenetur. 22.Aliud est appellare, aliud assectari; appl lat enini, qui sermone pudicitiam attentt, auectatur, qui tacitus frequenter sequitur; auidna (Z) enim frequentia quasi praebet nonnullam infamiam 23.Meminisse autem oporteblt, non omnem, qui assectattis est, nec omuem, qui appellavlt, hoc Edicto conveniri posee; noque enim si quia colludendi, si quia ofticii honeste faciendi grana id facit, atatim in Edictum incidil, sed qui contra bonos mores hoc facit. 24.Sponsum quoque ad iniuriarum actionem admittendum puto; etenim spectat ad contumeliam eius injuria, quaecunque sponsae elus fiat. 25.-Mt Praetor; NE QUID IW&LNflT CAUSA FIAT; si quis ADVERSUS EA. FECER1T, PROUT QUEQU& RES
IR1TI AN1MADVKRTAitI,

26.loe Edietum supervacuum esas Labeo ait, quippe quum ex general (4) iniuriatum agere poasumus; sed videtur et poi .Labeoni, et ita se habet, Praetorem eandem oausam secutum voluisse etiam apecialiter de ea re loqui; ea onu, quae notabiliter flunt, nial apeciahter notentur, videntur quasi neglecta. 27.Generaliter vetuit Praetor quid ad infamiam alieuius fien; proinde quodcun que quia focont, vel dixerit, ut alium infaznet, erit actio niuriarum. Haec autem fere sunt, quae ad infamiam alicuius fiunt, utputa ad invidiam alicu.ius veste lugubri utitur, aut aqualida, aut si barbani demittat, ve] capillos submittat, aut si carmen conscribat, vol proponat, vol cafltet aliquod (5), quod pudorem aIicuius ladat. 28.Quod ait Praetor: si pija adversus ea fecerit, prout quaeque res (6) erit, animadvertam, sic intelligendum est, ut plenior esset Praetoris anunadversio, id est, ut (7) quodeunque eum moverit, vel in persona eius, qui agit iniuriarum actionem, vel eius, adversus quem agitur, vol etiam in re ipsa, in qualitate iniuriae, (8) audiat sum, qui agit. 29.Siqua libello dato ve Principi, vel ahcui 9) famam alienani insectatus fuerit, iniuriarum erit agenduxn, Papinianus (10) ait. 30.Idem ait, eum, qui eventum sententiae, velut daturus (11) pecuniam, vendidit, fustibus a Praeside ob hoe castigatum, iniuriarum damnatum videri; utique autem apparet, huno iniuriam el feclase, cuius sententiam venditavit. 31.Si quia bona alicuius, vel rem unam per iniuriam occupaverit, iniuriarum actione tenetur.
por antiguos copistas. (2) verble, considrase nnadWa por antiguos copistas. (3) HaZ. Vulg.; sUiduO, el cdice PI. (4) elaesula, insertan ant. VuLg.
(1) facere, oonsid4rase aiadida

19.Est sujeto ti. este Edicto no solamente el que retir al acompaante, sino tambin el que hubiese cortejado 6 seguido alguno de ellos. 20.Cortejar es atentar con dulces palabras ti la honestidad de alguien; porque esto no es hacer ultraje, sino atentar contra las buenas costumbres. 21.El que se sirve de palabras torpes, no atenta al pudor, pero est sujeto la accin de injurias. 22.Una cosa es cortejar, y otra cosa seguir; porque corteja el que con palabras atenta la honestidad, y sigue el que tcitamente sigue con frecuencia; porque la asidua frecuencia atribuye una Cierta infamia. 23.Mas convendr tener presente,que no todo el que sigui, ni todo el que cortej, puede ser demandado por este Edicto; porque si alguno hizo esto por bromear, por honesta oficiosidad, no incurre desde luego en el Edicto, sino cuando esto lo hace contra las buenas costumbres. 24.Opino que tambin el esposo ha de sor admitido ti. la accin de injurias; porque tiende ti contumelia suya cualquier injuria que se le haga su esposa. 25.Dice el Pretor: No se haga cosa alguna para infamar; si alguno hubiere obrado contra esto, lo castigar segn fuere cada caso. 26LDice Labeon, que este Edicto ea suprfluo, porque ciertamente podemos ejercitar la accin de injurias en virtud de la clusula general; pero le parece aun al mismo Labeon, y as es en realidad, que el Pretor, continuando en la misma materia; quiso hablar tambin especialmente de esto; porque las cosas que notoriamente se hacen, si no son especialmente indicadas, parece como que fueron olvidadas. 27.El Pretor ved en general que se hiciera cosa alguna para infamia de cualquiera; por consiguiente, por cualquiera cosa que alguien hubiere hecho, dicho, para infamar ti otro, habr la accin de injurias. Mas de ordinario son estas las cosas que se hacen para infamia de alguien, por ejemdejara crecer el cabello, si escribiera versos, expusiera, cantara alguna cosa, que ofendiera el pudor de alguno. 28.Lo que dice el Pretor: Si alguno hubiere obrado contra esto, lo castigar segn fuere cada caso, ha de ser entendido de modo, que sea ms pleno el castigo del Pretor, esto es, que cualquiera que sea la cosa que lo moviere, 6 respecto ti la persona del que ejercita la accin de injurias, 6 de aquel Contra quien se ejercite, 6 tambin sobre la misma cosa, 6 la calidad de la injuria, oiga al que ejercite la accin. 29.Si alguno hubiere atacado la fama de otro habiendo presentado libelo 6 al Prncipe, ti alguien, dice Papiniano, que se habr de ejercitarla accin de injurias. 30 Dice el mismo, que el que vendi el resultado de la sentencia, como si hubiera de dar dinero, habiendo sido por ello castigado por el Presidente ti ser apeleado, se considera que fu condenado por injurias; y ciertamente aparece que ste le infiri injuria ti aquel con cuya sentencia trafic. 31.Si por injuria hubiere ocupado alguien los bienes de alguno, 6 una sola cosa, est sujeto ti la accin de injuria.
(8) non, insertan Hdi. VuIg.
(7) Hal. Vulg.; et, el cdice FI.

plo, si uno para odiosidad de otro usa vestido lgubre, desaliado, si se quitara la barba, 6 se

(5) aUtinid, Mal. Vulg. ; Mal. V149.; qnaqua re, el cdice FI.

iO) nL Pomponi ni Ifni. (u) i&tarui, MaL 'uig.

ah, Ha. Vuig.

bIGR$tO.LIBRO XLVII: YfTULO

01

32.Rern si quia pignus proscripserit, venditurus, tanquam a me acceperit, infamandi me causa, Servius ait, iniuriarum agi posse 33.Si quia non debitorem quasi debitorem appellaverit iniuriac faciendae (1) causa, i1iuriaruin tenetur. 34.Praetor ait: QUI SEVUM LLIENUM ADVERSUS
BONOS MORES VERBERAVISSn, DEVE RO INIUSSU DOMINI

QUAEST10IIEM HABUISSE DICETUR, Di EUM IUDICXUM DADO; 1TEM 51 QUID ALUD FA.CTUM 555 DICRTUR, CAUSA COGNITA IUWCIUM DADO.

35.Si quia sic fecit iniuriam servo, ut domino faceret, video dominum iniuriarum agere posse suo nomine; si (2) vero non ad suggillationem domini Id fecit, ipsi servo facta injuria inulta a Praetore reLinqui non debuit, mxime si verberibus, vel quaestione fieret; hane enim et servum (3) sen tire palam est. 36.Si communem quia servum verberaverit, utique hac actione non tenebitur, quum jure domini (4) id fecerit. 37.Nec si frutuarius id fecerit, dominus cum co agit, ve si proprietarius fecerit, fructuarius eum conveniet. 38.Adiicitur: adversus bonos mores, ut non omnis ornnino,qui verberavit, sed qui adversus bonos mores verberavit, teneatur; ceterum si quis corrigendi animo, ant si quis emendandi, non te nc tu r. 39.Unde quaerit Labeo, si magistratus mu. nicipalis servum meum loris ruperit, an possim cum co experiri, quasi adversus bonos mores verberaverit. Et ait, iudiceni debere inquirere, quid facientern servum meum verberaverit; nam si honorem ornamentaque petulariter attentantem caeS ciderit, absolvendum eum. 40.Verberasse dicitur abusive, et qui pugnis caeoiderit. 41..Quaestionem inteiligere debemus tormenta et corporis dlorem ad eruendam veritatem; nuda ergo interrogatio, vel levis territio non pertinet ad hoe Edictuin. Quaestionis verbo etiam ea, quam nialam mansionetn (5) dicunt, continebitur. Quum igitur per vim et tormenta habita quaestio est, tuno quaestio intelligitur. 42.Sed et si usan domini quia quaestionem habeat, modum tamen excesserit1 tener eum debere Labeo ait. 43.Praetor ait: si quid aliud factum (6) case dicetur, causa cognita iudicium dabo; proinde si quidem verberatus siL servus, 'vel tormentis de eo quaestio habita est, sine causae cognitione iudicium in eum competit. si vero alisin iniuriam passus sit, non aliter competit quam 7) causa cognita. 44._Itaque Praetor non ex omni causa iniuriarum iudieium servi nomine promittet (8); nam
(1) Segn correccin del cdice il.;fsc1endi, Taur.ugn original, Dr. (2) Tau,. segn La escritura original; sin, La correccin del cdice FI., Dr. (1) bs anim et Servlum, Hi.i.
ci sOrUura

32.Asimismo, si alguno hubiere puesto en venta pblica, para venderla, una prenda como si de m la hubiere recibido, al objeto de infamarme, dice Servio, que se puede ejercitar la accin de injurias. 33.Si alguno hubiere llamado como deudor al que no era deudor, para inferirle injuria, est sujeto la accin de injurias. 34.Dice el Pretor: Dar accin contra el que se dijere que contra las buenas costumbres azot un esclavo ajeno lo someti la cuestin de tormento sin orden de su dueo; asimismo dar con conocimiento de causa accin, si se dijere que se hizo alguna otra cosa. 35.Si alguno le hizo injuria un esclavo para hacrsela su seor, creo que el seor puede ejercitar en su propio nombre la accin de injurias; pero si esto no lo hizo para afrenta del seor, no ge debe dejar sin castigo por el Pretor la injuria hecha al mismo esclavo, mayormente si se le hiciera con azotes, con la cuestin de tormento; porque es evidente que aun el esclavo siente esta injuria. 36.Si alguno hubiere azotado un esclavo comn, no estar ciertamente sujeto esta accin, porque esto lo habr hecho con el derecho de dueo. 37.Y ni aun si esto lo hubiere hecho el usufructuario, ejercitar contra l la accin el dueo, ni si lo hubiere hecho el propietario, lo demandar el usufructuario. 38.Se aade: Contra las buenas costumbres, para que no absolutamente todo el que azot, sino el azote contra las buenas costumbres, est obligado; por lo dems, si alguno lo hizo con nimo de corregir, 6 de enmendar, no est obligado. 39.Por lo cual pregunta Labeon, s-,habindole abierto un magistrado municipal las carnes un esclavo mo . fuerzas de correazos, podria yo ejercitarla accin contra l, como si lo hubiere azotado contra las buenas costumbres. Y dice, que el juez debe inquirir por qu hecho haya azotado mi esclavo; porque si hubiere azotado uno que con petulancia atentaba su honor y sus insignias, aqul debe ser absuelto. 40.Se dice abusivamente que azot tambin el que hubiere golpeado con los puos. 41.Debernos entender por cuestin los tormentos y el dolor del cuerpo para arrancar la Verdad; luego una mera interrogacin, un leve amedrentamiento no corresponde este Edicto. En la palabra cuestin se comprender tambin lo que dicen mala mansin. Asi, pues, cuando se hizo la cuestin la fuerza y con tormentos, entonces se entiende que hubo cuestin. 42.Pero tambin si con orden del dueo lo haya alguien sometido la cuestin de tormento, si no obstante se hubiere excedido del limite, dice Labeon, que debe l estar sujeto la accin. 43.- ice el Pretor: si se dijere que se hizo alguna otra cosa, dar con conocimiento de causa accin; por consiguiente, si verdaderamente hubiera sido azotado un esclavo, si se le someti cuestin de tormentos, compete contra el que lo hizo la accin sin conocimiento de causa, pero si sufri otra injuria, no compete de otra suerte, sino con conocimiento de causa. 44.Y as, el Pretor no prometer por toda causa la accin de injurias nombre del esclavo;
(4) domlnfi, Hal. Vuig. (5) Graeci, insana fiat. (4) Taur.; dictum, el cd. Fi, segn el mismo (1) HaL Vutg.; si, inserta si oddtce FI. (8) permittet, Ha.

en Las notas.

702

DIG$TO.LIBO XLVII: ThULO

si leviter percussus siL, ve maledictum el Ieviter, non dabit actionem. AL si in(atnatus sit ve! (acto aliquo, vel carmine seripto, puto causae cognitionem Praetoris porrigendam et ad servi qualitatem; etenim multum intereat, qualis servus sit, bonae frugi, ordinarius, dispensator, an vero vulgaris vel mediastinus, an qualisqualis; et quid, si compeditus ve! male notus, vel ntae extremae? Rabebit igitur Praetor rationem tam iniuriae, quae admissa dicitur, quam personae servi, in quem admiasa dicitur, eL sic aut permittet, aut denegabit actionem.

45.Interdum iniuria servo (acta ad dominum redundat, interdum non; nam si pro libero se gerentem, aut quum eum alterius potius, quam meum existimat quia (1), non caesurus eum, si meum scisset, non posse eum, quasi mihi iniuriam fecent, sic con veniri, Mela soribit. 48.Si quia servo verberato iniuriarum egerit, deinde poatea damni. iniuriae agat, Labeo scribit, eandem rem non esas, quia altera aqtlo ad damnum pertineret culpa datum, altera ad contumeliam. 47.Si usumfruetum in servo habeam, tu proprietatem, isque verberatus alt, vel quaestio de eo habita, iniuriarum actio magia propnietario, quam mihi competit; idemque prohatur, et si servum eum (2), quem bona fide possidebam, caecideris; domino enim magia oompetit iniuriarum ado. 48.Item si liberum hominem, qui mihi bona fide serviebat, quia caeciderit, distinguendum est, ut, si in conturneliam pulsatus Bit, competat mihi iniuriarum actio. Idem ergo et si in servo alieno bona fide mihi servienti,ut toties admittamus niuriarum actionem, quoties in meam contumeliam injuria el (acta siL; nam ipsiva quidem servi nomine domino dabimus iniuriarum actionem. Si autem me tangat et pulset, iniuriarum mihi quoque est; ergo et in fructuario idem distingu potest.

49.Si servum complurium caecidero, compelero iniuriarum actionem omnibus, plus quam manifestum est.

porque si hubiera sido ligeramente golpeado, levemente maltratado de palabra, no dar la accin. Mas si hubiera sido infamado, 6 con algn hecho, habindose escrito versos, opino que el conocimiento de la causa por parte del Pretor se ha de extender tambin la calidad del esclavo; porque importa mucho saber cmo sea el esclavo, si de buenas costumbres, si tiene sus rdenes otros, es administrador, ) si vulgar, 6 de nfima clase, 6 tal cual; y qu se dir si tena grillete, 6 mala nota, 6 malsima fama? As, pues, el Pretor tendr cuenta, tanto de la injuria, que se dice cometida, como de la persona del esclavo, contra quien se dice cometida, y de este modo 6 permitir, 6 denegar, la accin. 45.A veces la injuria hecha al esclavo recae sobre su seor, y veces no; porque si uno golpe al que se conduca como libre, 6 al que crea que era de otro ms bien que mo, no habindolo de haber golpeado, si hubiese sabido que era mo, escribe Mela, que l no puede ser demandado como si me hubiere hecho inuria. 46.Si alguno ejercitare la accin de injurias por haber sido azotado un esclavo, y! uyo despus ejercitara la accin de dao con injuria, escribe Labeon, que no es la misma cosa, porque una accin se referira al dao causado con culpa, y otra . la contumelia. 47.Si yo tuviera sobre un esclavo el usufructo, y t la propiedad, y l hubiera sido azotado 6 sometido al tormento, la accin de injurias le compete al propietario, ms bien que mi; y lo mismo se admite, tambin si hubieres herido al esclavo, que yo posea de buena fe; porque la accin de injurias le compete ms bien al dueo. 48.Asimismo, si alguien hubiere herido un hombre libre, que de buena fe me prestaba servidumbre, se ha de distinguir, para que, si hubiera sido golpeado por afrenta, me compela la accin de injurias. Luego lo mismo se dir tambin tratndo. se de un esclavo ajeno que de buena fe me servia, fin de que admitamos la accin de injurias siempre y cuando la injuria te hubiera sido hecha para contumelia mia; porque ciertamente le daremos al dueo en nombre del mismo esclavo la accin de injurias. Mas si me tocara y me golpeara, tambin tengo la accin de injurias; luego tambin se puede hacer la misma distincin tratndose de un usufructuario. 49.Si yo hubiere herido un esclavo de muchos, es ms que evidente que les compete todos la accin de injurias
16. PAuto; Comentarios al Edicto, libro XLV. Pero dice Pedio, que no es equitativo que la condenacin se haga por parte mayor de aquella de que uno es dueo; y por esto se habrn de estimar las porciones por ministerio del juez.

18. PAuLus libro XL V. ad Edictum. - Sed non esse aequum, pro maiore parte, quam pro qua dominus est, damnationem fien, Pedius alt; et ideo officio iudicis portiones aestimandae erunt.
17. ULPIANUS libro LVI). ad Edict ant. - Sed si unius permissu Id fecero, si quidem solius eius esas putavi, nulli competit iniuriarum actio; plane si acivi plunium, ei quidem, qui permist, non competit iniuniarum actio, ceteris competit. 1.Si iussu tutoris aut procuratoris vel curatono quaeatio habita sit, eonsequens erit dicere, cessare iniuniarum actionem.
(1) ceeldarlt, insertan fa(. VLdg.

17. ULPIANO; Comen/itrios al Edicto, libro Lvii. - Pero si yo hubiere hecho esto con permiso de uno solo, si verdaderamente cre que era de aqul solo, no le compete ninguno la accin de injurias; pero si supe que era de muchos, la accin de injurias no le compete ciertamente al que lo permiti, y les compete los dems. 1.Si por orden del tutor 6 del procurador del curador se hubiera sujetado tormento, ser consiguiente decir, que deja de tener lugar la accin de injurias.
(2) Vu19.; meur*, W cdice F.

DIGrO.LIBRO ILYn: TITULO X

702

2.Servus meus opera vel querela tua fiagellis caesus est a magistratu nostro; Mola putat, dandain mihi iniuriarurn adversus te, in quantum ob eam rem aequum ludici videbitur; et si servus decesserit, dominum eius agere posse, Labeo ait, quia de damno, quod per inluriam ractum est, agatur; et ita Trebatio placuit

2.Un esclavo mo fu azotado obra querella tuya por nuestro magistrado; opina Meta, que se me ha de dar contra ti la accin de injurias por cuanto al juez le pareciere equitativo por esta causa; y si el esclavo hubiere fallecido, dice Labeon, que puede su dueo ejercitar Ja accin, porque se ejercita por el. dao que se hizo por injuria, y tambin as le pareci bien Trebacio. 3.Algunas injurias hechas por hombres li 3.Quaedam iniuriae a tiberio hominibus factae leves et nullius (1) momenti videntur; enirnbres son consideradas leves y de ningn valor; vero a servia graves sunt, crescit enim contumelia pero hechas por esclavos son graves, porque crece ex persona eius, qui contumeliam fecit. la contumelia por razn de la persona del que hizo la contumelia. 4.Quum servus iniuriam facit, maleficium 4.Cuando un esclavo infiere injuria, es evique ejecute un acto malo. As!, pues, con raeum admittere palam est. Merito igitur, sicuti ex zn se da tambin por ste, as como por los dems ceteris delictis, ita et ex hoc iniuriarum noxalis ado datur. Sed in arbitrio domini est, su velit delitos, la accin noxal de injurias. Pero esta al areum verberandum exhibere, uL ita satisfiat el, qui bitrio del dueo exhibirlo, si quisiera, para que sea iniuriam passus est; neque cnt necease domino azotado, fin de que de este modo se d satisfaccin utique euro verberandum praestare, sed dabitur ej al que sufri la injuria; y no tendr ciertamente facultas praestare ci (2) asrvum verberandurn, ant necesidad el dueo de entregarlo para que sea azotado, sino que se le dar facultad para que permita si de co verbenibus satis non fiat, noxae dedendum . otro que el esclavo sea azotado, 6, si de l no -se vel litis aestimationem sufferendam. diera satisfaccin con loe azotes, ha de ser entregado por la noxa, 6 se ha de pagan la estimacin del litigio. 5.Mt Praetor: arbitratu iudicias, u tique qua 5.Dice el Pretor: arbitrio del juez, ciersi viri boni, ut ille (8) modum verberum imponat. tamente como arbitrio de hombre bueno, para que l imponga la cuanta de los azotes. 6.Si ante iudicem doniinus verberandum ser 6.Si el dueo hubiere exhibido ante el juez vum exbibuerit, ut satis verberibus ej fieret, et erit el esclavo que haya de ser azotado, para que uno facturo arbitratu a[icuius, postea actor agere iniuse le d satisfaccin con azotea, y se hubiere hecho riarum perseverat, non cut audiendus, qui enim arbitrio de alguno, y despus el actor perseveraaecepit satisfactionem, iniuriam suero remisit nam se en la accin de injurias, no ha de ser oldo, pues et Si nuda voluntate iniuriam remisit, induitate el que recibe satisfaccin perdon su injuria; pordicendum est, extingui iniuriarurn actionem non que aun si por nuda voluntad perdon la injuria, minus, quam si tempore abolita fucrit injuria. se ha de decir, sin duda, que se extingue la accin de injurias, no menos que si la i1juria hubiere sido extinguida por el transcurso del tiempo. 7.Si iussu domini servus iniuriam fecerit, 7.Si por orden de su seor hubiere el esclautique dominus convenir poterit etiam suo nomivo inferido injuria, ciertamente que su seor podr ne. Sed si proponatur servus manumiasus, placet serdernandado aun en su propio nombre. Pero si Labeoni dandam in euro actionem, quia et noxa se dijera que el esclavo fu manumitido, le parece ea (t sequitur, neo in omnia servus domino parere bien Labeon que se ha de dar contra l la accin, debet; eeterum et si occiderit luasu domini, Comeporque la noxa sigue al individuo, y el esclavo tamlis eum eximemus. poco debe obedecer en todo su seor; por lo dems, tambin si hubiere matado por orden de su seor, lo eximiremos de la ley Cornelia. 8.Plane si defendendi domini gratis aliquid 8.Pero si hubiere hecho alguna cosa por defecerit, rationeni ej constare apparet; inque eam fender su seor, es evidente que tenla razn para rem adversus a.gentem exceptio obiicienda erit. ello; y por este motivo Be habr de oponer excepcin contra el que ejercite la accin. 9.Si servus, in quo ususfructs ineus est, in 9.Si el esclavo, sobre el cual es mo el usuiuriam mihi fecerit, adversus dominum noxali iu- fructo,.me hubiere inferido injuria, podr ejercitar djio experini potero; noque dabeo deterioris condi- la accin noxal contra su dueo; y no debo ser de ti*nig ob hoc case, quod usumfructum in eo babeo, peor condicin, por tener sobre l el usufructo, quam si non haberem; aliter atque si servus coro- que si no lo tuviera; lo contrario, si el esclavo fuemunis esset; tune enim non daremus socio actiose comn; porque entonces no le daremos al conneni ea propter, quia et ipse iniuriarum actione dueo la accin, por esto, porque tambin l mismo tenetur. est sujeto la accin de injurias. 10.Alt Praetor: Si ni, qui IN ALTSRIUS POTE 10.Dice el Pretor: Si se dijere que se le hizo STATE EaIT IN1URIA PACTA BSSE DICETUR, ET NRQUE injuria al que estuviere bajo la potestad de otro, y is, Culus 1N POTESTATE EST, PRAESENS SalT, NEQUE ni estuviere presente aqul bajo cuya potestad PROCURATOR QUISQUAM EX1STAT, QUI 50 NOMINE AGAT, est, ni hubiera procurador alguno que en este CAUSA COGN1TA IPSI, QUI. IN1URILM ACCEP1SSE DICETUR, ..nombre ejercite la accin, dar con conocimiento 1UD1CIUM DARO. de causa accin al mismo que se dijere que recibi la injuria. 11.Filiofamulias iniuriam passo, si praesens 11.Al hijo de familia que sufri la injuria

por

J J

(l) Hal. Vulg.; levi.s nonanlUni e cdice FI. (2) Taur. seps La escritura o4iaz; el, ornilela La co rrecojn del cdIce FI., Br,

(3) utftsm - lmponet por lit Ji. Imponal. Ra.

704

DIGESTO.LIBBO XLVII: TTULO X

alt pater, agere tamen non posait propter furorem, vel quem alium casum dementiae, puto competere iniuriarum actionern; nALD et hic pater eius absentia loco est. 12.Plane si praesena agere nolit, ve quia differt, vel quia remittit atque donat iniuriam, magis est, ut filio actio non deur; nam et quum abeat, idcirco datur filio actio, quia verisimile est, patreu, si praesens fuisset, acturum fuissc. 13.Interdum tamen putamus, etsi pater remittat, iniuriarum acLionem filio dandani, utputa si patria persona vilis abiectaque sit, fi!ii honesta; neque enim debet pater vi!issimus fui sui contumeiia.m ad suam vilitatem (1) metiri, ponamusesse eurn patreni, cui iure meritoque curator a Praetore constitueretur. 14.Sed si pater lite contestata coeperit abesse, ve etiam negligere executionem pater villa, dice ndum est, causa cognita translationem filio competere. Idem et si emancipatus filius esse propon atu r. 15. - Procuratorem patria praetulit Praetor ipsis personis, quae iniuriam passae sunt. Si Lainen procurator aut negligat, aut colludat, ant non sufficiat adversus personas, quae iniuriam fecerunt, ipsi potius, qui passus est iniuriam, actio iniuriarum competit. 16,Procuratorem autem accipere debemus non utique eum, cui specialiter mandata est procuratio actionis iniuriarum, verum sufficit euin case, cui omnium rerum adininistratio mandata est. 17.Quod autem alt Praetor: causa cognita ipsi, qui iniuriam accepisse dicetur, iudicium permitti (2), ita accipiendum est, ut in cognitione causae hoc varsetur, quam longo pater absit, et quando superventurus, et nuinquid 18, qui inuriarum vult actionem movere, segnitior (3), vel inutilia admodum, qui non sufficiat ad re! ouius administrationem, ac por hoc neo, ad actionem. 18.Quod deinde ait: qui iniuriam aecepit (4), interdum ita accipiendum est, nL patri elus competat (5) t*clio; utputa nepoti facta injuria est, pater praesens est, avus abeat; seribit lutianus, patri potius dandam iniuriarum actionem, quam ipsi nepoti; ad cuius, inquit, officium pertinet, etiam vivente ayo fihium suum in omnibus tueri. 19.Idem lulianus scribit, fllium non tantum ipsum agere debere, verum procuratorem dare posse; alioquin, inquit, nisi ej permiserimus procuratorem dare, futurum est, ut, si valetudine inipediatur, noque sit, qui iniuriaruni actionein exsequatur, iinpediatur actio. 20.Idem ait, et si nepoti facta sit iniuria, et nemo alt, qui ay nomine agat, permittendum 0888 patri experiri, et ja procuratorern dabit; omnibus enim, qui suo nomine actionem habent, procuratons dandi esse potestatem; intelligi autem fihium, (1) ntilltatem, Hal.

opino que le compete la accin de injurias, si su padre estuviera presente, pero no pudiera ejercitarla por causa de locura, 6 por algn otro accidente de demencia; porque tambin este padre est en el caso del ausente. 12.Ciertamente que si estando presente no quisiera ejercitar la accin, 6 porque lo difiere, porque remite y perdona la injuria, es ins verdadero que no se le da la accin al hijo; porque tambin cuando est ausente, se le da la accin al hijo, porque es verosmil que el padre la habra de haber ejercitado, si hubiese estado presente. 13.Pero veces creernos, que aunque el padre perdone, se ha de dar al hijo la accin de injurias, por ejemplo, si fuera vil y abyecta la persona del padre, y honrada la del hijo; porque no debe el padre muy vil medir la afrenta de su hijo por su propia vileza; supongamos que es un padre, quien con derecho y razn se le hubiese nombrado curador por el Pretor. 14.Pero si contestada la demanda el padre hubiere comenzado estar ausente, 6 tambin descuidar la persecucin un padre vil, se ha de decir, que con conocimiento de causa le compete al hijo la transferencia. Lo mismo tambin si se dijera que el hijo fu emancipado. 15.El Pretor prefiri el procurador del padre las mismas personas que sufrieron la injuria. Mas si el prbcurador lo descuidara, 6 hiciera colusin, no fuera suficiente contra las personas que hicieron la injuria, le compete la accin de injurias ms bien al mismo, que sufri la injuria. 16.Pero debemos entender por procurador no solamente aquel quien en especial se le encomend la procuracin de la accin de injurias, sino que basta que sea uno quien se le haya encomendado la administracin de todos los bienes. 17.Mas lo que dice el Pretor: con conocimiento de causa se le permite la accin al mismo que se dijere que recibi la injuria, ha de ser entendido de modo, que en este conocimiento de causa se trate de lo lejos que se halle el padre, de cundo haya de volver, y de si es que el que quiere promover Ja accin es perezoso, 6 tan intil, que no sea capaz para la administracin de una cosa cualquiera, y por ello tampoco para el ejercicio de una accin. 18.Lo que dice despus: el que recibi la injuria, ha de ser veces entendido de modo, que le compota su padre la accin; por ejemplo, se le infiri la injuria un nieto, el padre est presente, y ausente el abuelo; escribe Juliano, que la accin de injurias se le ha de dar ms bien al padre, que al mismo nieto; al ministerio del cual, dice, corres

19.Escribe el mismo Juliano, que el hijo no debe ejercitar solamente por si mismo la accin, sino que puede nombrar procurador; de otra suerte, dice, si no le permitiremos nombrar procurador, sucdera, que, si estuviera impedido por enfermedad, y no hubiera quin ejercitara la accin de injurias, se impedirla la accin. 20.Dice el mismo, que tambin si un nieto se le hubiera inferido injuria, y no hubiera nadie, que en nombre del abuelo ejercitara la accin, se le ha de permitir al padre que la ejercite, y l nombrar procurador; porque todos los que tienen ac-

nde que aun viviendo el abuelo ampare en todas as cosas su hijo.

(3) ipM qul - permttt, omiteiaz Ial. (3) egnittor, cosidrae aqu Palabra sospechosa, segnior, Has. Vg.

(4) accepisea dicetur, IaL (5) Ha. Vr4g.; eompetet, el addice Fi.

DIGESTO.UEhO XLVII: TITULO

705

inquit'familias suo nomine agere, quum patre cessante Praetor ci agere permittat. 21.Si filiusfamilias iniuriarum egeri, pktri actio non eompetit. 22.idem ait, fihiofamilias iniuriarum nomine actionem dan, quoties nemo est, qui patria nomine experiatur, et hoc casu quasi patremfamiliae (1) constitui; quate sive emancipatus Sit, Sive ex parte heras seriptus fuenit, ve] etiam exheredatus, sive paterna bereditate abstinuerit, executionem litis el dandam; case enim perabsurdum, quem Praetor manente patria potestate ad actionem admittendum probaverit (2), el patrifamilias (3) ultionem iniuriarum suaruin eripi, et transferri ad patrem, qui eum, quantum in ipso est, omiserit, aut quod est indignius, ad heredes patria, ad quos non pertinere iniuriam fihiofamilias factam procul dubio est.

cln en su propio nombre, tienen facultad para nombrar procurador; pero se entiende, dice, que el hijo de familia ejercita en su propio nombre la accin, cuando no ejercitndola el padre el Pretor le permita a Al que la ejercite. 21.Si un hijo de familia ejercitare la accin de injurias, la accin no le compete al padre. 22.Dice el mismo, que al hijo de familia se le da la accin por razn de injurias, cuando no hay nadie que la ejercite en nombre del padre, y que en este caso se halla constituido como padre de familia; por lo cual, ya si hubiera sido emancipado, ya si hubiere sido instituido heredero de una parte, tambin si hubiere sido desheredado, 6 si se hubiere abstenido de la herencia del padre, se le ha de conceder l la prosecucin del litigio; porque es muy absurdo que aquel, que el Pretor hubiere aprobado que subsistiendo la patria potestad deba ser admitido al ejercicio de la accin, se le quite, siendo padre de familia, la vindicacin de sus propias injurias, y que sea sta transferida al padre, que en cuanto dependi de l lo desatendi, 6, lo que es ms indigno, los herederos del padre, quienes, no hay duda alguna, que no les pertenece la injuria hecha al hijo de Linilia.

18. PAULUS libro LV. ad Edictum.. - Eum, qui nocentem infamavit, non esae bonum aequum, ol. eam rem condeinnari; peccata enim nocentium nota asee, et oportere et expedire.

1.Si servus servo fecerit iniuriam, perinde agendum quasi si domino feeisset.

2.Si nupta fihiafamiliae (4) iniuriam accepent, et vir et pater iniuniarum agant,Pornponius recto putat, tanti patri condeinnandum case reum, quanti condemnetur, si ea vidua esset, viro tanti, quanti condemnaretur, si ea in nullius potestate easet, quod sus cuiusque injuria propriam aestimationem baberet; et ideo si nupta iii nullius potestate siL, non ideo minus eam iniuriarum agere posee, quod et vir in (5) suo nomine agat.
3.Si injuria mih fiat ab eo, cui sim ignotuk, aut si quia putet, me Lucium Titium case, quum ;m Caius s, Seiu praevalet quod principale est, iniuriam eum mihi facere velle; nam certus ego sum, licet ille putet me alium esse, quam sum, et ideo iniuriarum babeo. 4.At quum aliquis filiunifamilias patremfamillas putat, non potest videri iniuriam patri facere, non magis quarn viro, si muherem viduam ease eredat, quia neque in personam eorum confertur iniunia, neo transferni per personas putationem (6) ex persona fihiorum ad eos (7) potest, quum affectus iniuriam facientis in hune, tanquam in patremfamilias, consistat. 5.Quodsi ecisset fihiumfamilias esas, tamen si nesoisset, cuius fihius esset, dicerem, inquit (8), patrem suo nomine iniuriarum agere posee, neo minus virum, si ille nuptam case sciret; nam qui

18. PAULo; Comentarios al Edicto, libro LV. No es bueno ni equitativo que al que infam un culpable se le condene por esto; porque es conveniente y til que sean conocidos los delitos de los delincuentes. 1.Si un esclavo hubiere hecho injuria otro esclavo, se ha de ejercitar la accin lo mismo que si se la hubiese hecho al dueo. 2.Si una hija de familia casada hubiere recibido injuria, y el marido y el padre ejercitaran la accin de injurias, con razn opina Pomponio, que el reo ha de ser condenado del padre en tanto cuanto sera condenado, si ella fuese viuda, y favor del marido en tanto cuanto seria condenado, si ella no estuviese bajo la potestad de nadie, porque tendra su propia estimacin la injuria propia de cada uno; y por lo tanto, si la casada no estuviera bajo la potestad de nadie, no porque tambin el marido la ejercitase en su propio nombre, deja de poder ejercitar ella la accin de injurias. 3.Si se me hiciera injuria por uno para quien yo fuera desconocido, 6 si alguno creyera que yo era Lucio Ticio, siendo Cayo Sayo, prevalece lo que es Lo principal, que l quiere inferirme injuria; porque yo soy persona cierta, aunque l crea que soy otro que el que soy, y por ello tengo la accin de injurias. 4.Mas cuando alguno cree que un hijo de familia es padre de familia, no se puede considerar que infiere la injuria al padre, no de otra suerte, que al marido, si creyera que la mujer era viuda, porque ni la injuria se dirige la persona de ellos, ni se les puede transferir ellos por la persona de los hijos mediante la suposicin de una persona, pues la intencin del que infiere la injuria subsiste contra aqul, como siendo padre de familia. 5kPero si hubiese sabido que es hijo de familia, mas no supiese de quin era hijo, yo opinara, dice, que el padre puede ejercitar en su propio nombre la accin de injurias, y no menos el mar-

(U Taur. segn la escritura ori9lnal; patremfamilise, a correccin del cdice FI., Br. (2p .Taur. segn la estritara org&nat; putaverit, la correcci., del cdicr PI., Br. (3) facto, in.seri.i jal.

(4) liafamlllae, Vulg.

(r>J iii, omenla Hal. Vuig.

(6) transferrl personas putat Jo Hal.. (7) cae, ial. (8) tnqnam, Hal,

Tomo 111-89

TOG

DIGBaTO.LtBBO XLV1I TITULO 1 do, si aqul supiera que la mujer estaba cazada; porque el que no ignora estas cosas quiere inferirle injuria por medio del hijo, 6 de la mujer, cualquier padre, cualquier marido. 19. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, libro XXILSi un acreedor mo, quien estoy dispuespo pagarle, hubiere requerido, para in)uriarme, mis fiadores, est sujeto la accin de injurias. 20. M0DESTIN0; Respuestas, libro XII. Si para hacerle injuria Seya hubiese sellado la casa de un deudor ausente, sin la autoridad del que tena derecho potestad de concederlo, respondi que so poda ejercitar la accin de injurias. 21. JAVOLENO; Epstolas, libro IX. - La estima cin de las injurias debe ser referida no al tiempo en que se juzga, sino aquel en que fu hecha. 22. ULPIANO; Comentarios al Edicto del Pretor, libro 1. -Si un hombre libre hubiere sido preso como esclavo fugitivo, ejercita contra el que lo prendi la accin de injurias. 28. Ps.uLo; Comentarios al Edicto, libro 1 V.Dice Ofihio, que contra el que entrase en casa ajena contra la voluntad de su dueo, aunque fuera de uno llamado . juicio, compete la accin de injurias. 24. ULPIANO; Comentarios al Edicto del Pretor, libro XV. - Si por cualquiera se le prohibiese alguno que venda un esclavo propio, se puede ejercitar la accin de injurias. 25. EL MiSMQ Comentarios alEdicto, libro XVIII. - Si una esclava hubiera sufrido estupro, se dar la accin de injurias; 6 si la ocult el esclavo, hizo alguna otra cosa con nimo de hurtarla, se dar tambin la de hurto; si hubiere estuprado una doncella impbera, opinan algunos que compete tambin la accin de la ley Aquilia. Si alguno hiciera ludibrio de mi esclavo 6 de mi hijo, aunque ste Jo consienta, se considera, sin embargo, que yo recibo injuria, como si lo hubiere llevado un fign, si con l hubiere jugado los dados. Pero esto puede tener lugar siempre y cuando el que le aconseja tiene intencin de inferirle injuria. Mas puede dar mal consejo tambin el que no conoce al dueo; y por esto comienza ser necesaria la accin de corrupcin de esclavo. 27. E L 111811 o; Comentarios al Edicto, Libro XX Vil. - Si la estatua de tu padre puesta en un monumento fu rota * pedradas, escribe Labeon, que no se poda ejercitar la accin de sepulcro violado, y que se poda la de injurias. 28, ULPiANo; CornentariosdSabino, libro XXXIV. La accin de injurias no se computa en nuestros bienes antes que contestemos Ja demanda. 29. PAULO; Comentarios ct Sabino, libro X. - Si huIieres manumitido 6 enajenado el esclavo, en cuyo nombre te compete la accin de ipjurias, te queda la accin de injurias.
() Osma Vulg. (5) aiu,,}Iat. v&g. 26. PAuLo;

haec non ignorat, cuicunque patri, cuicunque merito per flhium, per uxorem vult faeere iniuriam,

ciale. - Si creditor meus, cui paratus sum solvere, in iniuriani meam fideiussores meos interpellavent, iniriarum tenetur. 20. MODEST1NUS (2) libro XII. Responiorurn. Si iniuriae faciendae gratia Seia domum absentis debitoris sgnaaset sine auctoritate eius, qui concedendi ius potestatemve habuit, iniuriaruni actionam intendi posee reapondit.
21. lAvoLENus libro JX. Epistolarum. - Injuriamm aestimatio non ad id tempus, quo iudicatur, sed ad id, quo tacta est, referri debet.

19. G&ius (1) libro XXII. ad Ecticium provin-

Si libar pro fugitivo apprehensus er.it , iuiuriarum eum co agit.

22.

ULPIANUS

libro I. ad Edictum Praetoris.

23. PAULUS libro IV. ad Edictum. - Qui in domum alienam invito domino introiret, quainvis in ius vocati, actionem iniuriarum in eum com petera Ofilius ait. Siquia proprium servuni distrahere prohibetur a quolibet, iniuriarum experiri potest. 2*. IDEM libro XVIII. ad Edictum.Si atupruin serva passa sit, iniuriarum actio (3) dabitur; ant si celavit mancipium, ve] quid aliud furandi animo fecit, etiam furti; vel si virginem immaturam stupraverit, etiam legis Aquiliae actionem competere quidam putant. 28. PAULUS (4) libro XIX. aj Edictum. - Si quia servum meum vel fihium ludibrio habeat, licel eonsentientem, tamen ego iniuriam videor accipere, veluti si in popinam duierit illum, si aleam (5) luserit. Sed hoc utcunque tunc locum habere potest, quoties file, qui suadet, animum iniuriae faciendae habet. Atquin potest malum consiliurn dare, et qui dominum ignoret; et ideo incipit servi corrupti actio neceasaria case. 27. IDSM libro XXVII. w.1 Edictum. -Si *tatua patria tui in monumento posita saxis caesa est, sepulen violaU agi non posee, iniuriarum posee, Labeo scnibit. 28. ULPIANu5 libro XXXIV. ad Sabinum. - In- iuriarum actio in bonis nostris non computatur, antequam litem contestemur. 29. PAULUS libro X. ad Sabinum. Si servum, cuius nomine iniuriarum actio tibi competit, manumiseris, aut alienaveris, superest tibi injuriaruin actio.
1) Idem, Mal. (1) Idem, Ha4 (3) doniIno,tna.rtaV,4g.
24. ULP1A.NLTS

libro XV. ad Edictum Prae4ors.

Comentarios a Edicto, libro XIX. -

D1GliO.Lt2RO XLVII: TTLO

707

SO. ULPIANUS (1) libro XLII. ad Sabinum. Servo autem maflumi8so non competere actionem ob iniuriam, quam in servitute passus est, quia dubitet g 1.Si filio iniuria facta Bit, quum utrique, tam filio, quam patri, acquisita actio Bit, non eadem utique facienda aestimatio est,

80. ULPIANo; Comentarios 4 Sabino, libro XLII. - Mas quin dudar que al esclavo manumitido no le compete accin por la injuria que sufri en la esclavitud? 1.Si 4 un hijo se le hubiera hecho injuria, como quiera que fa accin habr sido adquirida para ambos, tanto para el hijo como para el padre no se ha de hacer ciertamente la misma estimacin,

31. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro 11.por31. PAULUS libro X. ad Sabinurn. quum possit propter fuji dignitatem maior psi, quam patri irnu- que por razn de la dignidad del hijo se le puede babar hecho mayor injuria 4 l mismo que 4 su padre. ria facta cose. 32. ULPIANUS libro XLI). ad Sabinum. - Nec magistratibus licel aliquid iniuriose facere. Si quid igitur per niuriam fecerit magistralus, vol quasi privatus, ve[ fiducia magistratus, iniuriarum potest convenir; sed utrum pnito (2) magistratu, an vero et quamdiu est in znagistratu Sed venus est, si is magistratus est, qui sine fraude in ius vocari non potest, exapectandum case, quoad magistratu abeat (3); quod (4) si ex minoribus magistratibus erit, id est qui sine imperio aut potestate sunt magistratus, et in ipso magistratu poese eos conven iri. 88. PAULUS libro X. ad Sabinwn.. - Quod rolpublicae venerandae causa secundum bonos mores fit, etiam si ad contumetiam alicuius pertinet, quia tamen non ea mente magistratus facit, ut iniuriam faciat, sed ad vindictam maiestatis (5) publica respiciat, actione iniuriarum non tenetur. 84. (hius libro Xlii, ad Edictum provinciale. Si plures servi simul aliquem caeciderint, aut convicium alicui fecerint, singulorum proprium est maleficium, et tanto maior iniuria, quanto a pluribus admiasa est; imo etiam tot iniuriae sunt, quot et personae iniuriam facientium.
35. ULPILNUS libro LU. de om,nibus Tribunalbus. -Si quia iniuriam atrocem fecerit, qui contemnere iniuriarum iudicium poasit ob infamiam suam et egestatem, Praetor acriter exsequi hane rem debat, et coa, qui iniuriam fecerunt, corcere.

82. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro XLII. - Ni aun 4 los magistrados les es licito hacer cosa alguna con injuria. Si, pues, el magistrado hubiere hecho alguna cosa por injuria, 6 como particular, por su confianza en la magistratura, puede ser demandado con la accin de injurias; pero acaso habiendo cesado en la magistratura, tambin mientras est en ella? Pero es ms verdadero, que si l es magistrado, que no puede ser llamado sin fraude 4 juicio, se ha de esperar 4 que salga de la magistratura; mas si fuere uno de los magistrados menores) esto es, de los magistrados que hay sin imperio potestad, pueden ser ellos demandados aun estando en la misma magistratura. que segn las buenas costumbres se hace para ve. nerar 4 la repblica, aunque redunde en afrenta de alguien, como, sin embargo, no lo hace el magistrado con la intencin de inferir injuria, sino que respecta 4 la vindicta de la majestad en pblico, no est sujeto 8. la accin de injurias.
84. GATO; Comentarios al Edicto provincial, IiXlii. Si muchos esclavos hubieren golpeado al mismo tiempo 8. uno, 6 le hubieren hecho vocera 4 alguien, hay maleficio propio de cada uno, y la injuria ea tanto mayor, cuanto que fu cometida por muchos; aun ms, hay tantas injurias cuantas son las personas de los que hacen la injuria. 88. PAULO;

Comentarios 4 Sabino, libro X. Lo

35. Ui.stsio; De todos los Tribunales, libro lii. - Si hubiere inferido injuria atroz alguien que pudiera despreciar la accin de injurias por razn de su propia infamia y su pobreza, el Pretor debe subatanciar severamente este negocio, y castigar 4 loa que hicieron la injuria. 88. JUIJAN0; Digesto, libro XL V.Si 4 nombre de un hijo yo quisiera ejercitar la accin de injurias contra su padre, y ste nombrara procurador, no se entiende que es defendido el hijo, sino si se diera fianza de pagarse lo juzgado; y por esto se habr de dar accin contra el hijo, como si no fuera defendido por su padre. 87. MARcIANo; Instituta, libro XIV. - Se diapo ne en las Constituciones de los Prncipes, que se quiten de en medio las cosas que se pusieron en monumentos pblicos para infamar 8. alguien. 1.En virtud de la ley Cornelia tambin se puedeejercitar civilmente la accin de injurias, debindose hacer la condenacin por estimacin del juez.

88. luusNus libro XLV. Digestorum. - Si fui nomine cum patre iniuriarum agere velim, et is procuratorem det, non intelligitur fihius defend, nial iudicatum solvi satisdetur; et ideo actio adversus fihium, Lanquam a patre non defendatur, danda art. 87. MARciNUs libro XIV. Institutionum.Constitutionibus Principalibus cavetur, ea, quae infamaudi alterius causa in monumenta publica posita sunt, tolli de medio. 1.Etiam ex lego Cornelia iniuriarum actio civiliter mover potest, condemnatione aestimatio ne indicio facienda.
(1) paulas, liaL (3) Taur. seg4n a escritura origkal, deposito, la corc otn Mcdice F Br. (3) Taur. segn la eaorUura original; ml.frstum ha basA, la correoctdn del oddlci F7., Br.

(4) Hai. Vulg; et nuria si odks FI. (5) mgiefratds, Hal.

108

DTeRsro.uE90 LVrX: iliiti.o

xi

38. ScAzvoLA. libro IV. Regularum. - Senatusconsulto cavetdr, ne quia imaginem Imperatoria in invidiam alterius portaret; el qui contra facerit, in vincula publica mittetur.
89. Vsrwx.aius libro JL publicorum Iudiciorum. Vestem sordidam re nomine in publico habere capillumve summittere nulli hect, nisi ita Coniunetus est affinitate (1), ut invites in rem testimonium dicere cog non posait.
40. MACER

88. Scvoi..; Reglas, libro JV.Se dispone por un Senadoconsulto, que nadie lleve el retrato del Emperador en odio alguien; y el que hubiere hecho lo contrario ser enviado . las prisiones pihlicas.
- A nadie le es lcito llevar en pblico vestido scio 6 dejarse crecer el cabello 4 nombre de un reo, 4 no ser que de tal modo est unido 4 l por afinidad, que no pueda ser obligado contra su voluntad 4 prestar testimonio contra el reo. 40. MAcan; De los Juicios pblicos, libro 1.El Divino Severo escribi sai 4 Dionisio Digenes: El condenado por injuria atroz no puede estar en el orden de los decuriones; y no te debe aprovechar el error de los Presidentes, del que resolvi alguna cosa respecto 4 ti, 6 de los que contra el tenor del derecho creyeron que permapeciste en el orden de los decuriones.
41. NanAclo; Pergaminos, libro V. - Al padre, 4 cuyo hijo se le infiri in,)uria, no se le ha de impedir que persiga en dos juicios su propia injuria, y la de su hijo. 42. PAULO; Sentencias, libro V. No ea conveniente que por los apelantes se le haga injuria al juez, pues en otro caso son tachados de infamia.

39. VENULEYO; De los Juicios pblicos, libro II.

- Divus Severus Dionysio Diogeni ta scripsit (3): Atrocis iniuriae damnatus in ordine decurionum esse non potest (4); nec prodesse tibi debet error Praesidum, aut eius, qui de te aliquid pronuntiavit, aut eorum, qui contra formam iuris mansisse te in ordine decurionum putaverunt. 41. Nsnrius libro V. Membrana ruin. - Pater, cuius filio facta cal injuria, non est impediendus, quoininus duobus iudieiis el suam iniuriam persaquatur, et fui.
PAULUS libro V. &nIentiarurn (5). - ludici 42. ab appellatoribus convicium fieri non oportet, alioquin infamia nof.antur.

(2) libro LI. publicorum Idiciorurn.

aut ordinis amotionem patiatur.

43. G>-ius libro II. Regularum. - Qui iniuniarum actionem por calumniam instituit, extra ordinem damnatur, id est exilium, aut relegationem,

43. G&-ro; Reglas, libro 111.El que por calumnia entabla la accin de injurias es condenado extraordinariamente, esto es, 4 sufrir destierro, 6 relegacin, 6 remocin de su orden. 44. JAvoi..aro; Doctrina de las Obras pstumas de Labeon, libro IX. -Si el dueo de una casa inferior hiciera humo para ahumar la casa del vecino que est ms alto, 6 si el vecino superior echare 6 vertiere alguna cosa sobre la casa que est ms baja, dice Labeon, que se puede ejercitar la accin de injurias; lo que opino que es falso, * no ser que se haya hecho para inferir injuria.
45. HERM0GENurro; Epitome, libro V.En la actualidad ie suele determinar respecto ti. la injuria ex-

44. IAVOLENUS libro JI. ex Posterioribus Labeonis. Si inferiorum dominus aedium supenioris vicmi fumigandi causa fumum faceret, aut si superior vicinus in inferiores sedes quid aut proieeerit, aut infuderit, negat Labeo, iniuniarum agi pesie; quod faisum puto, si lamen iniuriae faciendao causa immittitur..
45. HggMoGsnAus libro V. Epitomarum.De injuria nunc extra ordinem ex causa elpersona statui solet; et servi quidem fiae!lis caes dominis restituuntur, liberi vero, hurnifioris quidem loci, fustibus subliciuntur, esteri autem ve exilio bmporali, val interdictione certae rei eorcentur.

traordinariamente segn la causa y la persona; j la verdad, los esclavos son restituidos ti, sus duenos despus de azotados, pero los hombres libres, y de baja condicin, son apaleados, y los dems sern condenados ti destierro temporal, 6 ti. la interdiccin de cierta cosa.
TITULO XI
DE LOS DELITOS EXTRAORDiNARiOS

TIT. XI
DE EXTRAOIWINARUS CRIMINIBUS

1. PAULUS libro V. Senten4arum (6). - Sollicitaterca alienarum nuptiarum, itemque matrimoniomm interpellatores, etii cifectu soeleris potiri non possunt, propter voluntatem perniciosae libidinis extra ordinem puniuntur.

1.Fil injuria contra bonos moras, veluti si quia fimo corrupto aliquem perfudenit, coeno, luto oblinieril (7), aquas spurcaverit, flatulas, lacus,
(1) HaL Vuig. ifnttatl, el cdice FL, Br. (2) Martlsnue, Hal. Vuig. (3) rcserlpet, al margen inte rior del cdice Fi. (4) potes, Valq.

1. PAULO; Sentencias, libro V. - Los que solicitan las mujeres casadas, y tambin los que provocan la disolucin de sus matrimonios para casarse con ellas, aunque no hayan podido conseguir el resultado de su crimen, son castigados extraordinariamente por razn de la voluntad de su perniciosa liviandad. 1.Se hace injuria contra las buenas costumbres, por ejemplo, si alguno hubiere ensuciado 4 otro con estircol corrompido, lo hubiere mancha-

(5) Vase Pauli Sentt. roe. V. 4. 18.

obilneilt; obflnuertl, Taur. aeg4n La eacrLtera original.

{) Vase Pauli Seiitt rec. V. 4. (7; B s.gtM correccin del cdice FI., en el que se lee

DIGTO. LIBRO XLVII: TITULO II quidve (1) aiiud ad iniuriampublicam contaminaverit; in quos graviter animadverti solet. 2.Qui puero stuprum, abducto ab eo vel corrupto comite, persuaserit, aut mulierem pucflauve interpellaverit, quidve irnpudicitiae gratia fecerit, donuni (2) praebuerit, pretiumve, quo is persuadeat, dederit, pertecfio ftag3tio punitur (3) capite, imperfecto in insulam deportatur (4); corrupti comitos summo suppLicio afficiuntur.

109

do con cieno, con lodo, hubiere emporcado aguas caeras, lagos, 6 hubiere contaminado alguna otra cosa en injuria del pblico; los cuales se los suele castigar gravemente. 2.El que hubiere persuadido un joven para estuprarlo, habindole quitado corrompido su acompaante, 6 hubiere solicitado una mujer una doncella, 6 hubiere hecho alguna cosa por causa de deshonestidad, hubiere hecho regalo, 6 dado precio para persuadir, cometido el delito, es condenado pena capital, y, no habindose consumado, es deportado una isla; los acompaantes que fueron corrompidos son condenados al ltimo suplicio. 2. ULPL&NO; Opiniones, libro IV.Es conveniente que ni aun por los veteranos se intenten reuniones ilcitas so pretexto de religin, 6 so color de cumplir un voto. 3. EL MISMO; De los Adullerios, libro JI. - Los juicios de estelionato de herencia despojada tienen ciertamente acusacin, pero no son pblicos.

2. ULPIANUS libro IV. Opinionurn. - Sub praetextu religionis, vel sub specie solvendi voti coetus illicitos nec a veteranis tentar oportet.
8. IDEM libro III. de Adulieriis (5). - Stellionatus vel expilatae hereditatis iudicia accusationem quidem habent, sed non aunt publica. 4. M.utci.&rws libro 1. Regularuiii.Divus Severus et Antoninus rescripserunt, eam, quae data opera (6) abegit, a Praeside in temporale exilium dandam; indignum enim videri potest, impune eam maritum liberia fraudaue. 5. ULPtANUS libro V. de offlcio proeonsulis.In eum, cuius instinctu ad infamandum dominum servus ad statuam confugiase conipertus erit, praeter corrupti servi actionem, quae ex Edicto perpetuo competit, severo anmadvertitur. 8. IDEM libro VIII. de ofjkio Proconaulis. Annonam attentare et vexare vel maxime dardanaril solent; quorum avariiiae obviam itum est tam mandatis, quam Constitutionibus. Mandatis denque ita cavetur Praeterea debebis custodire, no dardanarii ulliva mercis sint, no aut ab bis, qui comtas mercas snpprimunt, ant a locupletioribus, qui fructus suos aequis pretiis vendere nolient, duin minus uberea proventus exapectant, no (7) annona oneretur. Poena autem in hes vario (8) atatuitur; nam plerumque, si negotiantes sunt, nogotiatione lis tantum interdicitur, inteidum et relegan solent, humiliores ad opus publicum. dan.

4. Mtacipio; Reglas, libro 1. - El Divino Severo y Antonino resolvieron por rescripto, que la que de intento aborto ha de ser condenada por el Presidente destierro temporal; porque puede parecer indigno que impunemente haya defraudado en tener hijos su marido.
Contra el que se descubriere que por instigacin suya un esclavo se refugi la estatua para infamar su seor, adems de la accin de corrupcin de esclavo, que compete por el Edicto perptuo, se impone severa pena. - Suelen principalmente los acaparadores hacer escasear y encarecer las provisiones; y se sali al encuentro de la avaricia de los mismos tanto con mandatos, corno por las Constituciones. Y en los mandatos se dispone as: Adems de esto debers cuidar de que no haya acaparadores de ninguna mercanca, It fin de que no se encarezcan las provisiones 6 por los que ocultan las mercancas compradas, 6 por los que siendo ms ricos no quisieran vender sus frutos 5 precios equitativos, esperando cosechas menos abundantes. Mas contra ellos se establecen varias penas; porque de ordinario, si son negociantes,se les prohibe solamentesu negociacin, fi. veces suelen ser tambin relegados, yios de clase ms humilde ser condenados .las obras pblicas. 1.Tambin gravan las provisiones los que usan balanzas falsas, respecto It los que public un Edicto el Divino Trajano, en cuyo Ed icto estableci contra ellos la pena de la ley Cornelia, lo mismo que si uno hubiese sido condenado por la ley sobro testamentos, por haber escrito, sellado 6 leido un testamento falso. 2.Pero tambin el Divino Adriano releg It una isla al que tuvo medidas falsas. 7. EL MISMO; Del Cargo de Proconsul, libro IX. - Los embaucadores 6 sacularios, que ejercitando artes prohibidas introducen parte de una cosa en (5) Segn m~"enmienda; Ailniterls, el cdice Fi.
(8) Taur. segn cor'eoced,i del ddoe cnt ura originaL, Dr.
8.

5. Ui.pio; Del Cargo de Proconsul, libro V. -

EL M15M0 Del Cargo de Proconsul, libro'VIII.

1.Onerant annonam etiam ataterae adulterinae, de quibus Divus Traianus Edictum proposuit, que Edicto poanam legis Corneliae in oes statuit, perinde ae si Lego testamentaria, quod testamentum faisum scripsisset, signasset, recitasset, damnatus euet. 2.Sed et Divus Hadrianus eum, qui falsas mensuras habuit, in insulam relegavit.

7. IDEM libro IX. de ofjlcio Proconsulis. - Saecularii, qui voLitas in sacculo artes exercentes partem subducunt, partelu subtrahunt, item qui dire(1) Hal. Vuig.; quid ve, el oddke Fi.

(2) domum, taj. Vulg. (3) La correccin dei cdice Fi., Dr.; pialnntur, Taur. .egn laescrU ura orgin&. (4) '91 cdies Fi., Bo.; dopertsIur, Tmi&r.

(71 as, oonsidera. aqul palabra auprflua.

partm, insertan tal. Vuig.

^', y~

la es.

710

IlGETo.LtflRO 1LVI1 TfrULO 111

ctarii (1) appellantur, hoc est hi, qui in aliene coenacula se dirigunt furandi animo, plus quam fures puniendi sunt, ideircoque aut ad tempus in opus dantur publicum, aut fustibus castigantar et dimittuntur, aut ad tempus relegantur.

bolsillos y substraen otra parte, y tambin los que se llaman directarios, esto es, los que se dirigen las habitaciones ajenas con nimo da hurtar, han de ser castigados ms qe los ladrones, y por ello, 6 son condenados temporalmente las obras pblicas, 6 son apaleados y dejados en libertad, 6 son relegados temporalmente.
S. EL MiSMO; en el mismo libro. - Hay adems crimenes que pertenecen la persecucin del Presidente, por ejemplo, si alguno dijere que fueron manifestados sus instrumentos; porque la persecucin de esto fu encomendada por los Divinos hermanos al Prefecto de la ciudad. 9. EL mismo; en el mismo Libro. Hay otros,que suelen recibir castigo segn la costumbre de las provincias, por ejemplo, en la provincia de Arabia llaman delito la colocacin de piedras, cuyo delito consiste en esto: los ms de los enemigos suelen sealar con piedras el predio del enemigo, esto es, poner en ellos piedras para indicar que si alguno cultivase aquel campo perecer de mala muerte por asechanzas de los que pusieron las piedras, lo cual infunde tanto temor, que nadie se atreve . acercarse aquel campo, temiendo la crueldad de los que pusieron las piedras. Esto lo suelen castigar gravemente los Presidentes hasta con pena capital,porque tambin este mismo delito amenaza con la muerte. 10. EL MISMO; en el mismo libro. - En Egipto el que rompe 6 deshace los terraplenes, que son lo diques que suelen contener el agua del Nilo, es igualmente castigado extraordinariamente, tanto segn su condicin, como segn la importancia del delito; unos son condenados las obras pblicas 6 . las minas; y ciertamente ti las minas, conforme ti su dignidad, el que hubiere cortado el arbol llamado sicaminn; porque tambin esto ea castigado extraordinariamente con no leve pena, por esto, porque estos rboles fortifican los diques del Nilo, por los cuales se distribuyen y contienen las crecidas del Nilo, y se contiene tambin su descenso. Tambin los terraplenes y los canales, que se abren en los diques, hacen que sean castigados los que tal cosa hubieren ejecutado.
11. [8.] PAULO; Sentencias, libro 1. Contra los charlatanes que llevan por las localidades y exponen serpientes, se dar accin ti proporcin del hecho, si por el miedo de aqullas se caus dao.

8 IDEM eodem libro (2). - Sunt praeterea cHmina, quae ad executionem (3) Praesidis pertinent, utputa si quia instrumenta sua prodita esse dicat; nam huius rol executio (4) Praefecto urbis a Divis fratribus data est.

9. lincia eodern, libro (5). Sunt quaedam, quae more Provinciarum corcitionem solent admitiere, utputa in provincia Arabia oi z [lapidum positionem] crimen appellant, cuius re admissum tale est: plerique inimicorum solent praedium inimici id est lapides ponere indicio futuros, quod si quia eum agrum coluisset, malo Jeto periturus esaet insidiis eorum, qui scopulos (6) posuissent; quae res tantum timorem babeL, ut nemo ad eum agrum accedere audeat, crudelitat.em timens eorum, qui scopelismon fecerunt. llano rem Praesides exequi solont graviter usque ad poenam capiLis, quia et ipsa res mortem comminatur.

10. IDEM eodem libro (7).In Aegypto qui chomata rumpit vel dissolvit, hi sunt aggeres, qui quidem solent aquam Nioticam continere, aeque pie-. etitur extra ordinem, et pro conditione sua, et pro admissi mensura; quidam opere publico aut metallo pleotuntur; et metallo quidem secundum auam dignitatem, si quis arboremsycamiuonem (8) exciderit; nam et hace res vindicatur extra ordinem non !evi poena, idcirco, quod hae arbores colligunt aggeres Niloticos, per quos incrementa Nili dispensatur et corcentur, et deminutiones aeque corcentur. Chomata etiam, et diacopi, qui n aggeribus fiunt, plecti effioiunt eos, qui Id admiserint.

pro modo admiasi actio dabitur. TIT. XII

11, [8.] (9) Psrn.t,s libro L Sententiwum. - In circulatoros, qui serpentee circumferunt et proponunt, si eui ob eorum metum damnum datum caL,

TTULO XII (10)


DE LA. VIOLACIN DE UN SEPULCRO

DE SEPULCRO VIOLATO

[Qf. Cod. IX. 79.1

[Vase Cd. II. 194

1. Utpuxus Libro II. ad Edictum Practoris. Sepuleri violati actio infamiam irrogat. sepulcrum quia dirult, cessat Aquilia; Quod vi tamen, aut clam agendum erit; et ita de statua de monumento evulsa Ceisus seribit. Idem quaerit, si neque adplumbata fuit, neque affixa, an para monumenti effecta siL, an varo maneat in bonis no(2)

1. ULPIANo; Comentarios al Edicto del Pretor, libro li. La accin de sepulcro violado irroga infamia.

2. lu libro XV1I1. ad Edictum Praetoris.Si

libro XVIILi alguno destruy un sepulcro, deja de tener lugar la accin de la ley Aquilia; pero se habr de ejercitar la de lo que se hizo violenta 6 clandestinamente; y asilo escribe Celso, respecto de estatua arrancada de un monumento. Pregunta el
(6) voiou [lapides], mal. 7) Vasela notaS. (8) ilComornifl, Vulg. (5) Vase la nota 7. (lo) Taur. s.gdn el cdio ., en al que se es YIOLTtI.

2. EL MISMO

Comentarios al Edicto del Pretor,

(1) IaL; erectarJI, el cdice FI. mal. Valg. unen este frag mento al anterior. (5) Taus-. eegdn .1 cdice FI., en i4ue se lee exoutionem. (6) Ta,w. segn el cdice 2t, que dice eientlo. (5) Vase Za nota 9.

b1B8To.uBa0 XLVII: TITULO

xii

1711

stril. Et Celsus ecribit, sic esse monumenti, ut ossuariam (1), et ideo Quod vi ant clam interdicto locum fore.

mismo si, no habiendo sido soldada, ni fijada, se habr iecho parte del monumento, 6 permanecer en nuestros bienes. Y escribe Celso, que es del monumento as como el osario, y que por esto habr de tener lugar el interdicto ce lo que se hizo violenta clandestinamente. 3. Ur.rw.ro; Comentarios al Edicto del Pretor, libro XXV. - Dice el Pretor: Si se dijere que con dolo malo de alguien fu violado un sepulcro, dar accin por el hecho contra l, para que sea condenado favor de aquel quien pertenezca ti cuanto atendida la cosa pareciere justo. Si no hubiere nadie quien pertenezca, 6 no quisiera ejercitarla, le dar ti cualquiera, que quisiere ejercitarla, accin por cien ureos. Si muchos quisieran ejercitarla, le dar facultad para ejercitarla ti aquel cuya causa pareciere que es justsima. Si alguno hubiere habitado con dolo malo en un sepulcro, 6 hubiere tenido otro edificio, aunque haya sido he-

3. ULPIANUS libro XXV. (2) ad Edictum Praeoris. - Praetor siL: Cuias DOLO MALO SEPULcRUM VIOLATUM ESSB DICETUR, IN EUM IN FACTUM IUD1C1UM DABO, UT E, AD QUEM PERTINBAT, QUANTI OB EAM REM AEQUUM V1DBBITUR, CONDEMNETUR. Si NEMO ERIT, AD QUEM PERT1NEAT, SIVE AGERE NOLET, QUICUMQUE AGERE VOLET, El CENTLIM AUREORUM ACTIONKM DADO. Si PLLJRBS AGERE VOLENT, CUIUS IUST1SSIM& CAUSA ERSE VIDEBITUR, El AGENDI POTEST&TEM FACIAM. Si QUIS IN SEPULCRO (3) DOLO MALO HABITAVERIT, AEDIFICIUMVE ALIUD, QUAMQUE (4) SEPULCRI CAUSA FACTUM S1T, HABUIRIT, IN BUM, SI QU1S RO NOMINE AGERE VOLET, BUCENTORUM AUREORUM IUD1CIUM DADO.

chopor causa del sepulcro, dar contra l La accin por doscientos ureos, si alguno quisiera ejerci-

1.Prima verba ostendunt, eum demum ex hoc plecti, qui dolo malo violavit; si igitur dolus absit, cessabit eiusdem personan (5). Igitur doli non capaces, ut admodum (6) impuberes, item omnes, qui non animo violandi accedunt, ezcusati sunt.

tarla por tal motivo. 1.Demuestran las primeras palabras, que en virtud de este Edicto es castigado so'amente el que viol con dolo malo; si, pues, no h liera dolo malo, dejar de tener lugar la accin contra la misma persona. As, pues, estn excusados los que no son
capaces de dolo, como son los impberos, y tambin todos los que se acercan ti un sepulcro no con

2..Sepulcri autem apellatione omnem sepulturae locum contineri, existimandum est. 3.Si quis in bereditarium sepulcrum inferat, quamvis heres, tomen potest sepuicri violati teneri, si forte contra voluntatem testatoris intulit; lieet enim cayere testatori, ne quia eo inferatur, ut Rescripto Imperatorio Antoniriicavetur; servari enim voluntatem ema oportere. Ergo et si eavit, ut unus tantuni heredum inferret, servabitur, ut sotus inlerat. 4.Non perpetuan sepulturae tradita corpora poase transferri, Edicto Divi Severi continetur, quo mandatur, un corpora detinerentur, aut vexarentur, aut prohiberentur per territoria oppidorum transferri. Divus tamen Marcos rescripsit, nullam poenam meruisae nos, qui corpus in itinere defuncti per vicos, aut oppidum transvexerunt, quamvis taliafieri sine permiasu eorum, qui bus perrnittendi ius est, non debeant. 5.Divus Hadrianus Rescripto poenam atatuit quadraginta aureorum in eos, qui in civitate sepeliunt, quam fisco inferri iussit; et in magistratus aadem (7), qui passi sunt; et Iocum publican iussit, et corpus transferri. Quid Lamen, si lex municipalis permittat in civitate sepelir? Post rescripta Principala an ab hoe disceuum sit, videbimus, quia generalia sunt Rescripta, et oportet imperialia statuta suam vim obtinere, et in omni loco valore.

nimo de violarlo. 2.Mas se ha de entender, que con la denominacin de sepulcro se comprende todo lugar de sepultura. 3.Si alguno, aunque fuera heredero, enterrase un cadver en un sepulcro de la herencia, puede, ello obstante, estar sujeto ti la accin de sepulcro violado, si acaso lo enterr contra la voluntad del testador; porque al testador le es licito disponer que alguien no sea enterrado en l, segn se previene en rescripto del Emperador Antonino;
y se debe observar la voluntad del testador. Luego tambin si dispuso que enterrase uno solo de los he-

rederos, se observar de modo que l solo entierre. 4.En un Edicto del Divino Severo se contiene, que pueden ser trasladados los cadveres no depositados-en sepulturaperptua, y en l se manda que no sean detenidos los cadveres, 6 vejados, que no se impida que sean trasladados por los territorios de las ciudades. Pero resolvi por rescripto el Divino Marco, que no merecieron pena alguna tos que transportaron por caminos de pueblos 6 ciudades el cadver de un difunto, aunque tal cosa no deba ser hecha sin permiso de aquellos que tienen el derecho de permitirlo. 5.El Divino Adriano estableci por rescripto la pena de cuarenta ureos, que dispuso fuese pagada al fisco, contra los que entierran en una ciudad; y la misma contra los magistrados que lo consintieron; y dispuso que el lugar fuese confiscado, y que el cadver fuese trasladado. Mas qu se air, si la ley municipal permitiera que se enterrase en la ciudad Veremos si despus de los rescriptos del Prncipe se haya abandonado esto, porque los rescriptos son generales, y es conveniente que las resoluciones imperiales tengan fuerza propia, y sean vlidas en todo lugar.

(1) (2) (3) (4)

osearti,, 1144. Y., consid4rase aitadita por antiguos copistas. TiOi.a?O, iviwia HaZ. QUN QUOn, HaZ. Vid9.

(5) poma, Vulg. (5) qneinsdmodum por nt admoduin, Vid9. (7) sandem statult po.nam por sadem, Vulg.

712

DI&+TO.LIO ILvil: TiTeLO

6.Si quis in sepulcro habitasset, aedificiunive habuisset, ej, qui velit, agendi potestas St. 7.Adversus eos, qui cadavera apoliant, Praesides severius intervenire, maxime si manu armata aggrediantur; ut si armati more latronum id egerint (1), etiam capite plectantur, ut Divus Severus rescripsit; si sine armis, usque ad poenam metau procedunt. 8.Qui de sepuicri violati actione iudicant, aastimabunt, quatenus intersit, scilicet ex injuria, quao facta est, item ex lucro eius, qui violavit, ve! (2) ex damno, quod contigit, vol ex temeritate eius, qui fecit, nunquam tainen minoris debent condemnare (3), quam solent extraneo agente. 9.Si ad plures ius sepuicri pertineat, utrum oinnibus damus actionem, -an ei, qui occupavit? Labeo omnibus dandam dicit; recto, quia in id, quod uniuscuiusque interest, agitur. 10Si lis, cuius interest, sepulcri violati agere noliet, potest poenitentia acta (4), antequarn lis ab alio contestetur, dice re, velle se agere, et audietur. 11.Si servus iii sepulcro habitat, vol aedificavit, noxalis actio cessat, et in eum Praetor hanc actionem pollicetur. Si tamen non habitet, sed domumoulam ibi habeat servus, noxale iudicium ant dan dum, si modo babero poase videtur. 12.Hace actio popularis est. torss.Sepnlcra hostium religiosa nobis non sunt; ideoque lapides inde sublatos in quemlibet usum convertere posaumus, non sepuicri violati actio competit.
5. POMPONIUS libro VI. ex Plautio. Utimur eo iure, ut dominio fundorum, in quibus sepulera fecerint, etiam post venditos fundos adeundorum sepulerorum sit us; legibus namque praediorum vendundorum cavetur, ut ad sepulera, quae in fundis sunt, ter iis (6), aditus, ambitus funeri faciendi siL.

6.Si alguno hubiese habitado en un sepulcro, tuviese en l edificio, se le da facultad de ejercitar la accin al que quiera. 7.Loa Presidentes intervienen con ms severidad contra los que despojan los cadveres, principalmente si hicieran la agresin mano armada, de modo que si esto lo hubieren hecho armados manera de ladrones, sean castigados tambin con pena capital, sen resolvi por rescripto el Divino Severo; si sin armas, llegan basta la pena de las minas. 8.Los que juzgan en la accin de sepulcro violado estimarn cuanto importa, esto es, por la injuria que se hizo, y tambin por el lucro del que hizo la violacin, por el dao que sobrevino, por la temeridad del que lo hizo, pero no deben condenar nunca por menos de lo que suelen ejercitandola un extrao. 9.Si el derecho de sepulcro les perteneciera muchos, les daremos todos la accin, aquel que lo ocup? Labeon dice, que ha de ser dada todos; y con razn, porque se ejercita la accin por lo que ti cada uno le interesa. 10.Si aquel ti quien le interesa no quisiera ejercitar la accin de sepulcro violado, puede, arrepintindose antes que la demanda sea contestada por otro, decir que l quiere ejercitar la accin, y ser odo. 11.Si un esclavo habita en un sepulcro, 6 edific en l, deja de tener lugar la accin noxal, y el Pretor promete contra l esta accin. Mas si no habitara, sino que all tuviere el esclavo una pequea casa, se habr de dar la accin noxal, si es que pareciere que puede tenerla. 12.Esta accin es popular. 4. P&ur..o; Comentarios al Edicto del Pretor, libro XX VIL - Los sepulcros de los enemigos no son religiosos para nosotros; y, por lo tanto, podemos aplicar cualquier uso las piedras quitadas de ellos, y no compete la accin da sepulcro violado. Observamos este derecho, que los dueos de fundos, en los que ellos hubieren hecho sepulcros, tengan el derecho de ir ti los sepulcros aun despus de vendidos los fundos; porque en las condiciones de la venta de predios se consigna que tengan ellos paso y acceso ti los sepulcros, que hay en los fundos, para hacer la pompa de los funerales.
6. .IULU.No; Digesto, libro X. - La accin de sepulcro violado se da en primer lugar ti aquel ti quien pertenece la cosa. A falta de ste, si otro la ejercitare, aunque el dueo hubiere estado ausente por causa de la repblica, no se le deber dar de nuevo contra el que hubiere pagado a estimacin del litigio. Y no se puede considerar que se hace peor la condicin del que estuvo ausente por causa de la repblica, porque esta accin se refiere ms bien al castigo, que ti los bienes familiares del mismo.

4. PAULUS (5) libro XXVII. ad Edielum Prae-

5. Poarouio; Doctrina de Plaucio, libro VI. -

8. lUf..u.NUS (7) libro X. Digestorum. - Sepulori violati actio inpriniia datur ei, ad quem res pertifoL. Quo cessante si alius egerit,quamvis reipublicae causa abfuerit dominus, non debebit ex integro adversus eum, qui liLia aestiinationem stistulerit, dar!. Nec poteat videri deterior Ser! conditio ema, qui reipublicae ciusa abfuit, quum haec actio non ad rem familiarem eiusdem, magia ad ultionem pertineat.
7. MARCIANUS libro III. Institutionwn. - Sepulcri deteriorem conditionem fien prohibituin est, sed corruptum et lapsum monumentum corporibus non contactis licet reficere.

7. Miaciiiso; Instituta, libro 111. -Se prohibi que se deteriorase el estado de un sepulcro, pero es licito restaurar, sin tocar ti los cadveres, el mo-

nunento deteriorado y derruido.

(1) Taur. se g n e! cdice FI., que dice agerint, Dr. (2) vsi, considrase aadida por antiguos copistas. (3) bis, quorum Interest, neerta.IlaL (4) acta, considi rase aadida por antiguas copistas.

Segun a Vulg., en la qu e Ise iter el.; ter olas, Taur. segn el cdice PL que dice Item aLas, Dr.; tu e, Mal. (7) Martianus, Ha!.

(3) Catos, Ial.

IGE$TO.L1BRO XLVII; TfTULO xTT


8. MkCER (1) libro 1. Pubticorum. - Sepulcri violati crimen potest die ad legem Iuliam de vi publica pertinere ex fila parte, qua de eo cavetur, qui fecerit quid, quominus aliquis funeretur sepeliaturve, quia et qui sepulorum violat, facit, qu9 quis minus sepultus sit.

71

8. MAcaR; De los Juicios pblicos, libro 1. - Se puede decir, que el delito de violacin de sepulcro pertenece la ley Julia sobre Ja fuerza pblica en virtud de aquella parte en que se dispone respecto al que hubiere hecho alguna cosa para que . alguien no se le haga funeral se le d sepultura, porque el que viola un sepulcro obra de modo que uno no sea sepultado.

9. IDEM libro 11. publicorum Iudiciorurn (2). De sepulcro violato actio quoque pecuniaria datur.
PAPINIANUS libro VIII. Quaestionum.Quaeest, an ad beredem necessarium, quum se bonis non (3) miscuisset, actio sepulcri violati pertineret. Dixi, recte eum ea actione experiri, quae in bonum et aequuni concepta est. Neo Lamen, si egerit, hereditarios creditoreS timebit, quum, etsi per hereditateni obtigit hace actio, nihil tamen ex defuncti capiatur voluntate, neque id capiatur, quod in rei persecutione, sed in sola vindicta sit constitutum. 10.

9. EL mismo; De los Juicios pblicos, libro H. Por la violacin de sepulcro se da tambin accin pecuniaria.
10. PAPiNuNo; Cuestiones, libro VIII. - Se pregunt, si la accin de sepulcro violado le pertenecera al heredero necesario cuando no se hubiese inmiscuido en los bienes. Dije, que con derecho ejercitaba l esta accin, que fui formulada conforme lo bueno y lo equitativo. Y, sin embargo, si la ejercitare, no temer los acreedores de la herencia, porque, aunque esta accin corresponde por virtud de la herencia, no se adquiere, sin embargo, nada por la voluntad del difunto, ni se adquiere lo que se halla en In persecucin de la cosa, sino lo que en la sola vindieLa. 11. PAULO; Sentencias, libro V.Los reos de violacin de sepulcro, si hubieren extrado los mismos cadveres, sacado los restos, siendo de baja condieton, son condenados al ltimo suplicio, y si son de ms elevada clase son deportados una isla; pero en otros casos son relegados, 6 condenados las minas.

situm

11. PAULUS libro Y. Senlentiarurn. - Rei sepulcrorum violatorum, si corpora ipsa extraxerint, ve ossa eruerint, huLnulioris (4) quidem fortunae summo supplicio afficiuntur, bonestiores in insulani deportantur; alias autem relegantur, aut in metallum damnantur.

TIT.

XIII

TITULO Xli!
DE LA CONCUS1N 1. ULPiANO; Opiniones, libro V.Si habindose si. inulado orden del Presidente medi concesin, manda el Presidente de la provincia que se restituya lo que se quit por semejante terror, y castiga el delito.

DE CONCUSSIONE (5) 1. ULPIANUS libro V. Opinionum. - Si simulato Praesidis ussu concuasio intervenit, ablatum eiusmodi terrore restitui Praeses provinciae iubet, et delictuni corcet.

Concussionia iudicium publicum non est; sed si ideo pecuniam quis accepit, quod crimen minatus sit, potest iudicium publicum case ex Senatusconsultis, quibus poena legis Corneliae tener iubentur, qui in accusationem innocentium coierint, quive ob accusandum, vel non accusandum, denuntiandum, vel non denuntiandum testimonium peeuniam acceperit. TIT. XIV DE AB1GEIS (Cf. Cod .JX. 37.] De abigeis puniendis ita Divus Hadrianus consiho (7) Beticae rescripsit: Abigeiquum durissime puniuntur, ad gladium dainnari solent; puniuntur autem durissime non ubique, sed ubi frequentius est id genus maleficii, alioquin et in opus, et nonnunquam temporarium (8) dan tur.
1. ULPIANUS

2. MACER

(6) libro 1. publicorun iudiciorum. -

juicio de concesin no es pblico; pero si alguno recibi dinero porque amenaz con la acusacin criminal, puede haber juicio pblico en virtud de los senadoconsultos en que se manda que queden sujetos la pena de la ley Cornelia los que se hubieren lanzado . la acusacin de inocentes, el que hubiere recibido dinero por acusar 6 no acusar, por denunciar 6 no denunciar testimonio. TITULO XIV
DE LOS CUATREROS

2.

MACER;

De los Juicios pblicos, libro 1. - El

[V6,au CM. IX. 37.1


1. ULPIANo; Del Cargo de Proconsal, libro VIII. Respecto al castigo de los cuatreros respondi sal or rescripto el Divino Adriano al Consejo de la tica: Cuando los cuatreros son castigados muy duramente, suelen ser condenados muerte; pero son castigados durlaimamente no en todas partes, sino donde es ms frecuente este gnero de delito, pues en otro caso son condenados las obras, y veces temporalmente.

libro VIII. de Qfftcio Proconsulis.

Msrceiius, ilal. VuLg. (2) Taur. segn correccin de cdice FI.; publicorum ludielorum, omtelas La escritura orginaI, Br. (3) noii, omtela Ial. 4) Iiat.; buuijljores .1 cdice FI. Tomo 111 - so

(5) CONCUSBTONIBUS, Vutg. ') Marlianua Vuig.

(75 cotsuu, Vig. procono1i, HaZ. (8) Tzur. eegun el cdice FI., que cUce tsmporIa. Br.

714

DIGETO.LIBRO XLVII: TfTnLO XV

1 .Abigei autem proprie hi (1) habentur, qui pecora ex pascuis, vel ex armentis subtrahunt, et quodammodo depraedantur, et abigendi studium quasi artem exercent equos de gregibus, ve! boyes de armentis (2) abducentes. Ceterum si quls bovem aberrantein, vel equos in solitudine relictos abduxerit, non est abigeus, sed (nr potius. 2.Sed et qui porcam, val caprarn, ve! vervecern abduxit, non tam qraviter, quam qui rnaiora arumalia abigunt, plec debent. 3.Quamquam autem Hadrianus metalli poenam, item opone, ve! .etiam gladii praestituerit, attamen qui honestiore loco nati sunt, non debent ad hano poenam pertinere, sed aut relegandi erunt, aut movendi ordine (3); sane qui cum gladio abigunt, non inique bestiis obiiciuntur. 4.Qui pecera, de quorum proprietate faciebat controvergiam, abegit, ut Saturninus quidem scribit, ad examinationem civilern remittendus est; sed hoc ita demum probandum oit, si non color abigeatus quaesitus est, sed vero putavit sus iustis rationibus ductus (4).

1.Mas son considerados propiamente cuatreros los que substraen ganado de los pastos, 6 de las piaras, y los que de algn modo depredan, y ejecutan como un arte su empeo de cometer abigeato, llevndose caballos de las yeguadas, bueyes de las vacadas. Pero si alguno se hubiere llevado un buey extraviado, 6 caballos dejados en la soledad, no es cuatrero, sino ms bien ladrn. 2.Pero el que se llev una puerca, 6 una cabra, 6 un carnero, tampoco debe ser castigado tan gravemente como los que hacen abigeato de ganado mayor. 3j-las aunque Adriano haya establecido la pena de las minas, y tambin la de la. obras, 6 aun la de muerte, sin embargo, los que nacieron en ms honrada clase no deben estar sujetos esta pena, sino que 6 habrn de ser relegados, 6 removidos de su propio orden; y ciertamente que los que armados cometen abigeato son echados no injustamente las fieras. 4.El que hizo abigeato del ganado sobre cuya propiedad sostena controversia, ha de ser remitido, como ciertamente escribe Saturnino, lajurisdiccin civil; pero esto se ha de admitir as!, solamente si no se busc apariencia de abigeato, sino que verdaderamente crey que era suyo, inducido por justas razones.
2. MAcEn; De tos Juicios pblicos, libro!. - El delito de abigeato no es de juicio pblico, porque ms bien es hurto; pero como muchas veces los cuatreros usan tambin armas, por esto, si fueren cogidos, se suele castigar tambin gravemente su delito.

2. MACaR (5) libro 1. publieorum ludiciorum. Abigeatus crimen publici iudicii non est, quia (nrturn magia est; sed quia p!erumque abigei et ferro utuntur, si deprehendentur, ideo graviter et punir eorum admissurn solet. 8. CALLISTE.A.TUS libro VI. de Co9nionibus. Oves (6) pro numero abactarum (7) aut furem, aut abigeum faciunt; quidam decem oves (8) gragem esse putaverunt, porcos etiam quinque, ve] quatuor
men (acere. 1.Eum quoque plonius (9) ccrcendum, qui a stabulo abegit domitum pecus, non a silva, nec grege. 2..Qui saepius abegerunt, licet semper vel alterufl3 peces surripuerint, tamen abigei sunt. 3.Receptores abigeorum qua poena plecti deheant, Epistola Divi Traiani (10) ita cavetur, ut extra terram Italiam decem annis relegarentur.

3. CAUSTRTO; De las Jurisdicciones, libro VI. -Segn el nmero de ovejas de que se cometi abigeato, uno se haca 6 ladrn, 6 cuatrero; algunos

abactos; equum, bovem val unum abigeatus cri-

bin cinco 6 cuatro puercos quitados, un caballo, 6 un solo buey constituyen el delito de abigeato. 1.Tambin ha de ser castigado ms severamente el que en el establo hace abigeato de ganado domado, no en Ja selva, ni en el rebao. 2.Los que muchas veces quitaron ganado, aunque siempre hayan substrado una otra res, son, sin embargo, cuatreros. 3.En una Epstola del Divino Trajano se dispone con qu pena deben ser castigados los encubridores de los cuatreros, de modo que sean relegados por diez aos fuera del territorio de Italia. TITULO XV
DE LA PREVARICACIN

opinaron que diez ovejas forman rebao, y que tam-

TIT. XV DE PRA.RVRICATIONE (11) 1. ULPIANUS libro Vi. ad Edietum Praetoriz. Praevaricator est quaai vanicator, qui divarsam partem adiuvat prodita causa sus; quod nomen Labeo a varia certatione tractum ait; nam qui prao.. varicatur, ex utraque parte constitit (12), quin imo ex altera.
1.la autem praevaricator proprie dicitur, qui publico iudicio accusaverit; ceterum advocatus non proprie praevaricator dlcitur. Quid ergo de eo fiet,
(1)

prevaricador es como el que de pie se apoya en dos partes, el cual ayuda la parte contraria haciendo traicin su propia causa; cuyo nombre dice Labeon fu derivado de varia contienda; porque el que prevarica se apoya en una y en otra parte, y aun ms bien en la contraria. 1.Mas se dice propiamente prevaricador el que hubiere acusado en juicio pblico; mas el abogado no es llamado propiamente prevaricador. Lue-

1. Uu'u.rio; Comentarios al Edicto, libro VI.El

tura originaL

h11 oonsidrase aw4ida por antiguos copistas. equos de armentis, vel oves de gregibas, Hal. (1) Hal VuIg.; ordini, el o"" Fi. (4) ductue, considirase atiadida por antiguos copistas. (5) Mareellus, VuLg. (8) Taur. segn correccidn 41 o6d.e Fi.; Boyes, aeseri2)

(7) Rol. Vulg.; sbactorum 41 cdice FI.


(9) lentas, ooijetura Cugaew uga as Bas. 1I01 Ad~,st cdice citado por G. (u) PAv5ICATORiBU5, Hai. Vidg.
i2) eoIIstIt, Vidg.

(8) Vasela nota 6

btGErO.LTBBO XLVII: TITULO XT

'715

boc est prodidorit causamP Hie extra ordinem solt puniri.

gve prlvato iudicio, uve publico praevaricatus

uit1

o que se har de l, si hubiera prevaricado en juicio privado, pblico, esto es, si hubiere hecho traicin la causa? Este suele ser castigado extraordinariamente. 2. ULP1A0; Del Cargo de Proconsu, libro 11. Se ha de saber, que hoy . los que prevaricaron se les impone una pena extraordinaria. un juicio de prevaricacin pblico, y Otro introducido por las costumbres. 1.Porque si el reo le opusiera en el juicio pblico excepcin al acusador, porque dijera que l babia sido acusado del mismo delito por otro, y haba sido absuelto, se dispone en la ley Julia de los juicios pblicos, que no sea acusado antes que constare respecto la prevaricacin del primer acusador, y se hubiere fallado; luego el fallo sobre esta prevaricacin se entiende que es de juicio pblico. 2.Mas si un abogado se le acusara del crimen de prevaricacin, este juicio no es pblico; y no importa que se diga que prevaric en juicio pblico privado. 3.Si, pues, alguno,fuera acusado porque se dijera que abandon una acusacion dejuicio pblico, ste no es juicio pblico, porque no se dispuso respecto este particular en ley alguna, ni por el senadoconsulto, en que se establece la pena de cinco libras de oro contra el que lesiste, se introdujo acusacin pblica. 4. EL MISMO; De los Juicios pitblicos, libro II. Si aquel, respecto de cuya calumnia se prohibe

2. ULPINUS libro IX. de of/tejo Proconsulis. Sciendum, quod hodie jis, (qui) praevaricati sunt, poena iniungitur extraordinaria.

8. MACER (1) libro I. publicoruin Iud.iciorum. Praevaricationis iudicium aliud publicum, aliud moribus inductum oit. 1.Nam si reus aceusatori publico indicio ideo praescribat, quod dicat se eodem crimine ab alio accusatum et absolutum, cavetur lego lulia publicorum, ut non prius accusetur, quam de prioris (2) accusatoris praevaricatione constiteril, et pronuntiatum fuerit; buius ergo praevaricationis pronuntiatio publici iudicii intelligitur.
2.Quodsi advocato praevaricationis (3) crimen intendatur, publicum iudicium non oit; nec interest, publico, an privato iudlcio praevaricatus dicatur. 3.Si ideo gula accusetur, quod dicatur crimen iudicii publici destituisse, iudicium publicum non est, quia noque lego aliqua de hac re cautum est, neque per Senatusconsultum, quo poena quinque aun librarum in desistentein atatuitur, publica accusatio inducta oit. 4. Iisst libro 11. publicorun tudiciorum. - Si 15, de cuius calumnia agi prohibetur, praevaricator in (4) causa iudicii publici pronuntiatus uit, infamia erit.

3. M.&tua; De los Juicios pblicos, libro L Hay

ejercitar accin, hubiera sido declarado prevaricador en causa de juicio pblico, ser infame.

5. Vuvt.uius STURNINUS libro II. publieorwn Iv4iciorwn. - Aceusator in (5) praevaricatione convictus postea ex lego non accusat.
6. PAULUS libro singular de ludicus publicis. Ab Imperatore nostro et patre eius reucrfptum oit, ut in criminibus, quae extra ordinem obiiciuntur, praovaricationes eadem poena afficiantur, qua tenerentur, Si poi in lagem oommisissent, qua reus por praevaricationem absolutus ast.

5. Vat4uzvo SvuRNIlio; Oc los Juicios pblicos, libro Ii. - El acusador convicto de prevaricacin no acusa despus por virtud de la ley. 8. PAULo; De los Juicios pblicos, libro nico. Se resolvi en rescripto por nuestro Emperador y por su padre, que en los delitos, que se castigan extraordinariamente, se castiguen las prevaricaciones con la misma pena que estaran sujetos, si los mismos hubiesen incurrido en la ley por la que por prevaricacin fu absuelto el reo.

7. ULPIANUS libro 1V. de Censjbus.In omnibus eausia, praeterquam in sanguino, qui delatorem corrupit, ex Senatuaconaulto pro victo habetur. TIT. XVI
DI RICIPTATORiBUS

7. Ui.pio; De loa Censos, libro IV. - En todas las causas, excepto en las de sangre, el que corrompi al delator es considerado en virtud del senadoconsulto como vencido.
TITULO XVI
DI LOS ENCUBRIDORIS

fcf.cod.II.aS.]

(Vase dd. JI.

*)

1. Macuus libro 11. publicorum Iudiciorum. Peuimum genus oit receptatorum, sine quibus nemo latero diu potest. Et praecipitur, ut perinde puniantur, atque latrones. In pan causa habendi sant, quia quum apprehendere latrones pousent, pecunia accepta., vol surreptorum parte, dimi.serunt (6).

1. MARCIANO; De ka Juicioa pblicos, libro II. Es malisima la clase de encubridores, sin los que nadie puede estar oculto largo tiempo. Y est mandadoque sean castigados lo mismo que los ladrones. Han de ser considerados en igual condicin, porqye pudiendo prender los ladrones los dejaron ir habiendo recibido dinero, 6 parte de las cosas robadas.

(1) Miroeliva, Vi4 (1) propri.. HaL (1) ,i.y&icMorI*, al cddea cado por G.b

(i)

(6) ",,Ha. VaLe. (6) HaL. Vug.; &W2*eruut,

ta oorudrau attadida por antiguo. oopi.tai. aL cdice H.

116

DtGRTO LIBRO XLVII TITULO

xvifl

Eos, apud quos afanis, ve cognatus latro conservatus est, neque absolvendos, neque severo admodum puniendos; non enirn par est eorum dellctuin, et eorum, qui nihil ad se pertinentes latrones recipiunt. TIT. XVII
DE FURIBUS

2. PAULUS libro singulari de

poenis paganoruin.

2. PAULO; Je las penas de los paisanos, libro nico. - Aquellos en cuya casa fu acogido un ladrn afin, cognado, no han de ser absueltos, ni castigados con mucha severidad; porque no es igual el delito de stos al de los que acojen 8. ladrones que en nada les afectan fi. ellos.
TITULO XVII
DE LOS QUE HURTAN EN LOS BAOS

BALNEA.RUS

1. ULPIANUS libro ViII. de offlcio Proconzulis. Fures noeturni extra ordinein audiendi sunt, et causa cognita puniendi, dummod aciamus, in poena eorum operis publici temporarii znodum non teto se fures defendunt, val effraetores, Tel ceteri his similes, neo quemquam (1) percusserunt, metalli poena, val honestiores relegationis (2) afficiendi erunt;

egrediendum. Idem et in balnearfis furibus. Sed si

1. ULpIA!o; Del Cargo de Proconsul, libro VIII. Los ladrones nocturnos han de ser oidos en juicio extraordinario, y castigados con conocimiento de causa, con tal que sepamos que respecto 8. la pena de los mismos no se ha de pasar del lmite de la condenacin temporal 8. obras pblicas. Lo mismo es tambin en cuanto 8. los que hurtan en los baos. Pero los ladrones que se defienden con armas, los que roban con fractura, otros semejantes 8. stos, si no hirieron fi. alguien, habrn de ser condenados fi. la pena de las minas, , siendo de ms elevada clase, 8. la de relegacin; pero si el hurto lo hicieron de da, han de ser remitidos al derecho ordinario.
2. MARCIANO;

-sed si intcrdiu furtum fecerunt, ad tus ordinarium remittendi sunt.


3. PAULUS libro singulari depoenis miliurn. Miles, qui in furlo balneario apprehensus (3) est, ignominia mitti debet.

2. MARCLANUS

libro II. Iudiciorum publicorum.

De los Jiuciospublicos, libio 11.

8. PAULO; De las penas de los militares, libro nico. - El militar que fu sorprendido hurtando en un bao debe ser expulsado con ignominia.
TITULO
XVIII

TIT. XVIII
DE IFFR.ACTORIEUS ET EXP1LtTORIBUS

DE LOS QUE HACEN FRACTURAS Y DE LOS DESPOJADORES

1. ULPIANUS libro VIII. de of/tejo Proconsuli. De bis, qui carcere effracto evaserunt, sumendum supplicium Divi fratres Aemilio Tironi rescripserunt. Saturninus etiam probat, (4) coa, qui de carcera eruperunt, sive effractis foribus, sive conspiratione eum ceteris, qui in eadem custodia erant, capite puniendos; quodsi per negligentiam custodum evaserun, levius puniendos.

1.Expilatores, qui sunt atrociores turca, hoc enim est expilatores (5), in opus publicum vel parpetuum, vol temporarium dan solent, honestiores autem ordine ad tempus mover, ve! fines patriae iubeni excedere; quibus (8) nulla apecialis poena Rescriptis Principalibus imposita esi; idcirco causa cognita ilberum erit arbitrium atatuendi ei, qui cognoscit. 2.Simili modo et saecularil, et direetarii (7) erunt puniendi, toan effractores. Sed enim Divus Marcus effract.orem equitern Roinanum, qui effraeto perforatoque parleta peeuniam abetulerat, quinquenio abstinere iussit provincia Africa, unde erat, et urbe, et Italia. Oportebit autem aeque et in effractores, et in ceteros suprascriptos causa cognita statui, prout admissum suggerit, dummodo no quia

- Respecto 8. los que se evadieron de la cancel mediante fractura, respondieron por rescripto 8. Emilio Tirn los Divinos hermanos, que se les haba de imponer la pena capital. Tambin aprueba Saturnino que hayan de ser condenados 8. muerte los que se escaparon de la caree, ora habiendo quebrantado las puertas, ora por virtud de conspira. ci.p con los dems que estaban bajo la misma custodia; pero si se evadieron por negligencia de los guardias, han de ser castigados ms levemente. 1.Los despojadores,que son ladrones ms crueles, porque tales son los despojadores, suelen ser condenados 8. obras pblicas, ya perptua, ya temporalmente, 6, si son de mas elevada clase, ser excluidos de su orden temporalmente, 6 se manda que salgan de los confines de su patria; 8. ellos ri se les impuso ninguna pena especial en los rescriptos de los Prncipes;y por lo tanto tendr con conocimiento de causa libre arbitrio para resolver el que conoce de ella. 2.Dei mismo modo habrn de ser castigados los sacularioS, (6 embaucadores), los que penetran en las casas, y tambin los que hacen fracturas. Mas el Divino Marco dispuso que un caballero romano, quebrantador, que habiendo quebrantado y perforado una pared rob dinero, se abstuviera de estar durante un quinquenio en la provincia de Africa, de donde era, y en Roma, y en Italia. Mas

1. ULpiANo;

Del Cargo de Proconul, libro VIII.

(1) FMI. Vulg.; cslqnam. si cdice PI.


() Taur.; Iegatfoni, el cddice Fi (3) deprehensng, Hal. Vlg.

(4) JaL VU9.; 111, Murga el cdice FI.

[quL oestibus hominez euuntJ, nser(5) hoc eat la Hal por hoc enim et expilatorea. la, inserta flal. (5) (7) oiiaL; dereiitarlt, el cdice FI.

DIGE8TO.UBBO ZLVIL TITULO XIX

'717

in plebeio operispublici poonam, vel in honestiore


relegationis excedat.

ser conveniente que igualmente se determine con conocimiento de causa tambin contra los quebrantadores, y contra los dems antes mencionados, segn lo sugiriere el delito, con tal que nadie se exceda de la pena de obras pblicas tratndose de un plebeyo, 6 de la de relegacin tratndose de otro de clase ms elevada. 2. PAuLO; Del Cargo de Prefecto de los eigiLan4rs, libro nico. -A los quebrantadores e leo imponen varias penas; porque son peores los quebrantadores nocturnos, y por lo tanto, stos suelen ser condenados, apaleados, las minas, mas lo

gilum. - In (1) effractores vario animadvertitur; atrociores enim sunt nocturni effractores, et ideo hi fustibus caes in metallum dan solent, diurni vero effractores post fustium castigationem in opus perpetuutn, vol temporarium dandi sunt.

2. PAULUS libro singular de offieio Praefecti ei-

quebrantadores de da han de ser condenados despus del castigo de palos Ii las obras, perptua temporalmente. TITULO XIX
DIL DELITO DI DESPOJO DI HERENCIA

TIT. XIX
EXPILTAR

(2)

HEPEDITATIS (3)

[Cf. CoL IX. 32.]


1. MARcIAJms Libro hL lnslitutionum. - Si quis alienam hereditatem expilaverit, extra ordinem solet corceri per aeonsationem expilatae bereditatis, sicut et Oratione Divi Marci cavetur.

[Vase C4.IX. 32.1

1. Macio; Instituta, libro 111.Si alguien hubiere despojado una herencia ajena, suele ser castigado extraordinariamente mediante la acusacin de herencia despojada, segn tambin se dispone en una Oracin del Divino Marco. se intentara la acusacin criminal de haber sido despojada una herencia, debe prestaras ti conocer de ella el Presidente de la provincia; porque cuando no se puede ejercitar la accin de hurto, queda slo el auxilio del Presidente. 1.Pero se ve que la acusacin criminal de haber sido despojada una herencia s puede intentar en el caso en que no so puede ejercitar la accin de hurto, por supuesto, antes de adida Ja herencia, despus de adida, antes que los bienes son posedos por el heredero; porque es evidente que en este caso no compete la accin de hurto, aunque sea evidente que se pueda ejercitar la de exhibicin, si
elque hubiera de reivindicar deseara que se hicie2. ULPiANo;

2. Uipi*iws Libro IX. de offtcio Proconsulis. Si expilatae hereditatis crimen intendatur, Pr3eses provincias cognitionem suam accommodare debet; quum eniin furti agi non potest, solum supereat auxilium Praesidis. 1A pparet autem expilatae bereditatis crimen eo casu intendi posse, quo casu furti agi non potest, scilicet ante. aditam hereditatem, ve post aditam, antequam res ab herede possessae sunt; nam in huno casum furli actionem non competere palam est, quamvis ad exhibendum agi pozos, si qui vindicaturus exhiberi desideret, palaci Bit.

Comentarios al Edicto, Libro 11.Si

sela exhibicin. 8. MARc1ANUS Libro 11. publicorum Judiciorwn. Divus Soverus et Antoninus rescnipserunt, electionem case, utrum quia velit crimen expilatae hereditatis extra ordinem apud Praefectum urbi ve apud Praesides agere, an bereditatem a possessoribus jure ordinario vindicare.
4. PAULUS libro HL (4) Responsorum .- Res hereditarias omnium heredum fuisae communes, et ideo eum, qui expilatae hereditatis crimen obiieit, et obtinuit, etiam coheredi profuisse videri.

Resolvieron por rescripto el Divino Severo y Antonino, que hubiera eleccin para si uno quisiera ejercitar la accin criminal de despojo de herencia extraordinariamente ante el Prefecto de la ciudad ante los Presidentes, 6 reivindicar de los poieedores la herencia por derecho ordinario.

8. Msacwo; De Los Juicios pblicos, libro II. -

4. P#.uLo; Respuestas, Libro III. - Los bienes de la herencia son comunes de todos los herederos, y por esto se considera que el que opuso la acusacin de haber sido despojada la herencia, y venci, favoreci tambin al coheredero. - La mujer casada no es acusada del de'itu de haber despojado la herencia, por lo mismo que tampoco se ejercita contra ella la accin de hurto.
5. HERMOGENIANO;

Uxor expilatae hereditatis crimine ideirco non aecusatur, quia nec furti cum ea agitur.

5.

BERIOGKNIANUS

libro H. Luna Eptomarum.

Epitome del Derecho, libro II.

6. PAULO; Comentarios Neracio, LIbro 1. -Si 8. PAULUS (5) libro I. ad Neratium. - Si rem bereditariam,. ignorans in ea causa sise, surri- substrajiste una cosa de la herencia, ignorando que
puisti, furturu te facere respondit. Paulus: re he- estaba en tal condicin, respondi, que cometiste
(1) Ha, Vulg.; Inter, el cdice FI. (5) DI O&UUIL antepone VuIg. 4.1) Taur. seg2ti correccin de! cdice PL; IflIDTtT5T4vis, 44 e.,criara origui.al , Dr.

(1) Br. cor,sid.ra UI. aadida por antiguos copistas, pero no asi Taur. (5) P.pintenu., Ial

718

bIOE80.LIBR0 xLVIl: TfrULO

rm

reditariae furtum (non) fit, sicut nec eius, quae sine domino (1) est, et nihil mutat existimatio surriplentis. TIT; XX
STRLLIONATUS

hurto. Mas dice Paulo: no se comete hurto da cosa de la herencia, como tampoco deis que est sin dueo, y en nada altera esto la creencia del que hurto. TTULO XX

(2)

[Cf. Cod. IX. 34.1

DEL ESTELIONATO [Vase Cd. IX. 34.1

lionatus noque publicis iudiciis, neque privatis actionibus continetur.

1. PAP1NIus lLbro

1. iieaponsorwn. Actio sto!-

1. P'INi.trro; Respuestas, libro 1.La accin de estelionato no est contenida ni en los juicios pblicos, ni en las acciones privadas.

2. ULPIANUS libro VIII. ad Sabinwn. - Stellionatus iudicium famosum quidem non est, sed corcitionein extraordinariam habet.

El juicio de estelionato no es ciertamente infamatorio, mas lleva consigo pena extraordinaria. - La acusacin de estelionato corresponde al conocimiento del Presidente. 1.Mas se puede acusar de estelionato . los que hicieron alguna cosa con dolo, conviene saber, si no hubiera otra acusacin criminal que Be les oponga; porque por lo que en los juicios privados hay la accin de dolo, hay en los delitos la persecucin de estelionato. As, pues, all donde falta el titulo del delito, acusaremos de estelionato. Pero principalmente tiene lugar, si acaso alguno, habiendo disimulado la obligacin, hubiere enajenado, 6 permutado, dado en pago alguien con malicia una cosa obligada otro; porque todos estos casos contienen estelionato. Pero tambin si alguno hulas que estaban obligadas, las hubiere estropeado, ser igualmente reo de estelionato. Asimismo, si alguno hubiere hecho impostura, O colusin en perjuicio de otro, podr ser acusado de estelionato. Y como en general he dicho, faltando la denominacin del delito, tiene lugar esta acusacin criminal, y no hay necesidad de expresar la especie del delito. 2.Mas no hay pena alguna del estelionato sealada por la ley, por cuanto tampoco es delito definidopor la ley; pero por esto se suele castigar fuera de lo ordinario, con tal que la pena no daba exceder del trabajo en las minas tratndose de plebeyos; mas respecto los que se hallan constituidos en alguna dignidad se ha de aplicar la relegacin temporal, Ja remocin del orden. 3.El que ocult mercanclas puede ser acusado especialmente por este delito.
4. MODESTINO; Ve las Penas, libro 111.Si alguno jur en un instrumento que eran suyas isa prendas, resulta del perjurio un delito de eatelionato; y es, por lo tanto, desterrado temporalmente.

2.

ULPIANo;

Comentarios Sabino, libro ViiI. -

lionatus accusatio ad Praesidis cognitionem epectat.

3.

IDEM

libro Viii. de ojflcio Proconsulis.Stel-

8. EL mismo; Dei Cargo de Proconsul, libro VIII.

1.Stellionatum autem obiici poase his, qui dolo quid fecerunt, sciendum est, scilicet si aliud crimen non sit, quod obiiciatur; quod enim in privatis iudiciis est de dolo actio, hoc in criminibus stellionatus persecutio. Ubicunque igitur titulus crhninis defieit, lile stellionatus (3) obiiciemus. Maxime autem in bis locum habet, si quis forte rem al obligatam disaimulata obligatione per calliditatem alii distraxerit, ve permutaverit, vol in solutum dederit; nam hae omnes speeies stellionatum continent. Sed et si quis merces supposuerit, vel obligatas averterit, vel si eorruperit, seque stellionatus reus erit. Item si quis impoaturam fecerit, vel collusionein in neeem alterius, steliionatus poterit postulan. Et UI generaliter dixerim, deficiente titulo criminis hoc crimen Iocum habet, nec est opus speCieS enumerare.

biere substituido mercancas, 6 hibiere distrado

2.Poena autem atellionatus nulla legitima est, quLun neo legitimum crimen alt; solent autem ex hoc extra ordinem plecti, dummodo non debeat opus meta]li hace, poena in plobeiis "red; in his autem, qui sunt in aliquo honore positi, ad tempus relegatio, ve ab ordine motio rerniuenda est. 3.Qui marces suppressit, apecialiter hoc cri mine postulan potest. rio, si sus pignora case quis in instrumento iuravit, crimen ateflionatus fit; el ideo ad tempus exulat. TIT. XXI
DE T3RINO MOTO

4.

MODESTINUS

libro III. de Poenis.De perju-

TTULO XXI
DE LOS MOONES CAMBIADOS DE LUGAR

norum avulsorum non muleta pecuniaria est, sed pro conditione admittentium corcitione transigendum.
2. CAWSTRLTUS liiro III. de Cogitionibus. Divus Hadrianus in hace verba rescripsit: Quin pessimum factum sit eorum, qui termines finium causa positos propulerunt, dubitari non poteat. De

1.

MODESTINIJS

libro VIii. Regularum.Termi-

1. MODESTINO; Reglas, libro VIII.No hay pena pecuniaria por haber arrancado mojonas, sino que se ha de transigir sobre el castigo segn la condicin de los que cometen el delito.

El Divino Adriano resolvi por rescripto en estos trminos; No se puede dudar, que es muy pernicioso el hecho de los que movieron tos mojones pues(1) Rtto as, crimea.

. CAIiSTRATO;

De las Jurisdicciones, libro EL

i) Ha. VuLg.; domina, el cdtoe Ft. (i) VMe a nota 2., pdgina 717.

DIGE8TO.LTBRO XLVII: TITULO Uli

719

poena timen modus ex conditione personas et mente facientis magia statut potest; nam si aptendidiores personas sunt, quae convincuntur, non dubio (1) occupandoruw alienorum finium causa id admiserunt, et possunt in tempus, ut cuiusqua patiatur actas, relegan, id est, si iuvenior (2, in longius, si senior, recisius; si vero alii negotium geaserunt, et ministerio funoti aunt, castigan, et ad opus biennio dan; quodsi por ignorantiam aut fortuito lapides furati sunt, sufllciet eos verberibus decidere.

tos por causa de lindes. Mas respecto ti la pena se puede determinar ms bien atendiendo ti la condicin de Ja persona y ti la intencin delque lo hizo; porque si son personas ilustres las que de ello son convictas, sin duda que hicieron esto para ocupar los linderos ajenos, y pueden ser relegados temporalmente, segun lo consienta la edad de cada uno, esto es, si joven, por ms tiempo, si anciano, por menos; pero si fueron gestores de negocio de otro, y prestaron su servicio, son castigados, y condenados por dos aos ti las obras; mas si por ignorancia 6 caso fortuito hurtaron los mojones, bastar castigarlos con azotes. 8. Et. MISMO; De las Jurisdicciones, libro V.En la ley agraria, que Cayo Csar promulg contra los que con dolo malo hubieren movido fuera de su trmino 6 linderos los mojones establecidos, se seal una pena pecuniaria; porque manda que por cada mojn que hubieren arrancado 6 movido de lugar se paguen cincuenta ureos al erario pblico; y dispone que tenga accin y peticin para ello el que quiera. 1.Tambin en otra ley agraria, que promulg el Divino Nerva, se dispone, que si un esclavo 6 una esclava hubiere hecho esto con dolo malo ignorndolo su seor, sea l condenado ti pena capital, ti no ser que su dueo 6 su duea prefiriere pagar la multa. 2Tambin los que para hacer confusa la cuestin de linderos cambian el aspecto de los lugares, de modo que de un arbol hacen un arbusto, 6 de un bosque un barbecho, 6 alguna otra cosa semejante, han de ser castigados segn su persona, y su condicin, y la violencia de los hechos. TITULO XXII
DE LOS COLEGIOS Y CORPORACIONES 1. MARciANo; Insti tua, libro 111. - Se les precepta ti los Presidentes de las provincias en mandatos de los Prncipes, que no consientan que haya cofradas, ni que los militares tengan asociaciones en los campamentos; pero se permite dar limosna mensual ti los ms pobres, con tal, sin embargo, que se reunan una sola vez al mes, ti fin de que con este pretexto no se forme congregacin lcita; lo que tambin el Divino Severo resolvi por rescripto que tuviera lugar no solamente en Roma, sino tambin en Italia, y en las provincias. 1--Mas no se prohibe reunirse por causa de re?gin, con tal que de este modo no se obre contra el Senadoconsulto, en qe se prohiben los colegios lcitos. Mas no es licito tener ms de un solo colegio, segn se estableci tambin por los Divinos hermanos; y si alguno fuere de dos, se resolvi por rescripto que l debla elegir en cul prefera estar, debiendo de recibir del colegio de que se separ lo que le compete dala cuenta que fu comn.

8. IDEM libro Y. de Cogntioni bus. - Lege agraria, quam Caius Caesar tulit adversus oes, qui terminos statutos extra suum gradum (3) finesve moverint dolo malo, pecuniaria peona constituta est; nam in terminos singulos, quos eiecerint locove moverint, quinquaginta aureos in publicum (4) dan iubet; et eius actionem (5), petitionem, ci, qui yolot, osee iubet.

1.Alia quoque lege agraria, quam Divus Nerva tulit, cavetur, ut si servus servave naciente domino dolo malo fecerit, el capital (6) esos, nisi dominus dominave mulctam sufferre maluerit. 2.-.-Hi quoque, qui finalium quaestionum obscurandarum causa faciem locorum convertunt, ut ex arbore arbustum, ant ex silva (7) novale, aut ahquid eiusmodi faciunt, poena plectendi sunt pro persona, et conditione, et factorum violentia. TIT. Xxi!
DE COLLEGUS ET CORPORIBUS

1. MRcIANUS libro Iii. Instituaonum. Mandatis Principalibus praecipitur Praesidibus provinciarum, no patiantur case collegia (8) sodalicia, nove milites collegia in castnis babeant; sed permittitur tenuioribus stipem menstruam conferre, dum tamen semel in mense coant, no sub praotextu huiusmodi illicitum collegium coat; quod non tantum in urbe, sed et in Italia et in provinciis locum habere, Divus quoque everus rescripsit.

L-.--Sed religionis causa coire non prohibentur, dum tamen por hoc non fiat contra Senatusconsultum, quo illicita collegia arcentur. Non licet autem amplius, quam unum collegium llcitum habere, ut est constitutum et a Divis fratnibus; et si quis in duobns fuerit, rescriptum cst, aligere eum oportere, in quo magia case velit, accepturum ex so collegio, a quo recedit, id, quod el competit ex ratione, quae communis fuit
Quisquis illicitum collegium uaurpaverit, ea poena tenetur, qua tenentur, qui hominibus armatis loca publica val templa occupasse indicati sunt.
3. Macit.u. libro 11. Iudiciorum publicorum.
(1) bitor, Mal. rulg. (1) sgrum Vuiig. g () HmL )iil pnblieo, el cdice Fi.

2. JLPUNUS libro Vi, de offlcio Procoruuli.

Cualquiera que hubiere usurpado un colegio ilicito est sujeto ti la pena ti que estn obligados los que sejuzg que ocuparon con hombres armados luganos pblicos 6 templos.
8. MARCIANO;
()

2. ULPIANo; Del Cargo de Proconsul, libro VI.

De los luidos pblicos, libro JI.

(1 ) eI, inw'grn iaL. Viii9.

sctionls, V,g. (6) capitale Rol, Vulg. aedu&, ns8rtd Vii19. (8) collegl*, omiicla HaL
(?)

120

DIGB8TO. LIBBO XLVII: TITULO Ix

- Collegia si qua fuerint illicita, Mandatis, et ConiitutionLbus, et Sonatusconsultis dissolvuntur. Sed pernitttitur jis, quum diasolvuntur, pecunias communes, si quas habent, dividere pecuniamque inter se partiri. 1.In summa autem, nisi ex Senatusconsulti auctoritate ve] Caesaris collegium, vel quodcunque tale corpus coierit, contra Senatusconsultum (1), et Mandata, et Constitutiones eollegium ceiebrant (2). 2.Servos quoque lioet in coliegio tenuiorum recipi volentibus dominis; ut curatores horum corporum soiant, ne (3) invito aut ignorante domino in collegium tenniorum reciperent (4); et in Tuturum poena teneantur, in singulos homines aureorum centum. 4. Gius libro IV. ad legem XII. Tabularum. Sodales sunt, qui eiusdem collegii Bunt, quam Graeci imtpUY vocant. lis autem potestatem facit lex, pactionem, quam velint, sibi ferre, dum nc quid expublica lego corrumpant. Sed haec lex videtur ex lege Solonis transiata case, nam [lic (5) ita est:
TL

Si hubiera algunos colegios ilcitos, son disueltos en virtud de Mandatos y de Constituciones, y de Senadoconsultos. Pero se les permite, al ser disueltos, dividir, si alguno tienen, el caudal comn, y repartirse entre si el dinero. 1.Y en suma, si no hubieren formado el colegio, cualquier otra corporacin con la autoridad de un Senadoconsulto del Csar, constituyen el colegio contra el Senadoconsulto, los Mandatos y las Constituciones. 2.Tambin es licito que se admita los esclavos en la congregacin de pobres querindolo sus dueos; de suerte, que sepan los curadores de estas corporaciones que no los recibirn en la congregacin de pobres contra la voluntad del dueo ignorndolo ste; y estn sujetos para lo futuro la pena de cien ureos por cada esclavo.
4. GAYO; Comentarios d la ley de las Doce Tablas, libro 1V. -Son compaeros los que son de un mismo colegio, al cual llaman los griegos rcup(av [sociedad]. Pero . stos les da la ley facultad de hacer para si el pacto que quieran, con tal que no infrinjan disposicin alguna de la ley pblica. Mas esta ley parece que fu tomada de una ley de Soln, porque en ella se dice as; Mas si una tribu, curiales, anunciadores de ceremonias religiosas, los que comen en comn, 6 los que se juntan en un sepulcro 6 en colegio, 6 los que se unen para ganancia 6 negociacin, hubieren dispuesto entre si alguna cosa, sea sta firme, no ser que la prohibieren las leyespbllcas.

curiales, Del sacrorum nunciatores, cci cone,ctores, eel sepukri coliegiiDe consortes, cci qui ad praedam negotiationemee proficiscuntur; quidquzd lii disponanl mIer se, frmum sil, nisi hoc publicao leyes prohibuerint.] (9)
TIT. XXIII
DE POPUL.AR1BUS ACTIONIBUS 1. PAULUS libro VIII. (10) ad Edictum. - Eam popularem actionem dicimus, quae suum ius populi (11) tuetur.

euis (8), ' iii )i1s ( 7 ) o 4zio4 8), 1 re dy rour*, O,rsi npas &1l1ou, xLipuiti s!tGu, . [Si autem tribus, ve? qsv &il &ncyopsp JMa
T~,
(

TITULO XXIII DE LAS ACCIONES POPULARES 1. PAULO; Comentarios al Edicto, libro VIIi. Llamamos accin popular la que ampara el derecho propio del pueblo. 2. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro L Si muchos ejercitaran al mismo tiempo la accin popular, el Pretor elegir al ms Idneo.
3. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro 1.Pero si por una misma causa se ejercitara muchas veces accin, siendo uno mismo el hecho, se opone la excepcin vulgar de. cosa juzgada. 1.En las acciones populares fes preferido aquel quien le interesa.

2. IDEM libro 1. ad Edictum (12). Si plures simul agant popular actione, Praetor eligat idoniorem (13).
ULPiANUS libro 1. ad Edictwn.Sed si ex ea3. dem causa saepius agatur, quum idem factum siL, exceptio vulgaris re iudicatae opponitur.

1.In popularibus actionibus is, onius interest, praeferLur.


4. PAULUS libro .711. ad Edictum. - Popularis actio integrae personae permittitur, hoc est, cui per Edictuni postulare licet.

4. PAULO Comentarios al Edicto, libro M. - El ejercicio de la accin popular se le permite persona ntegra, esto es, aquella quien por el Edicto le ea licito pedir. El que fuere demandado con la'accin popular puede nombrar procurador para que le defienda, pero el que la promueve no puede nombrar procurador.
eodns

5. IDEM libro VIII. ad Edictum. - Qui popular actione convenietur, ad defendendum procuratorem dare potest, la autem, qui eam movet, procutorem dare non potest.
(1) Senstoaconsutta, Hal.

5.

EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro Viii

(a) Los eddicss ~dos poi Dr.; C&6brlt .1 cddioe FI.; eLebratur, Ha?. VuZo, (3) al por no , HaT (4) reclpiinl, Hal. (6) ML. V 4 ..' iiilne, el cdi.e R. nnd, el cddfce Fi. (6) .Segun (as Bas.; 'rti por (7) Segn 1a4 Bas.; iri
(5) Las Das.

sepulchro sepdiunlur, eo,frumenlaies, volqui in 2(iaodaisa, qui el raultura simut habitantes santsntnsosro

el cdice Fi.

(3) Segun nuestra Dersin; La rulgar dice: Si autem piebs, ve fratres, o.t sacrorum sao ra,flSntaLS8, nautae.

ad negolzatlonem, aut 'quid aliud; quidqtdd hi dispoami ad eni,icem, firmum sil, nisi hoc ru' ltcae legos prohibuerini. (lu) 1., Ha. populo, Ral. Vulg. (12' Idem libro L ad Edictuin, considrame aiiaditias por antli,uos copistas. (13) idonelorom Ial. Vulg.

_1

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TTULO 1

721

6. ULP1ANUS libro XXV. ad Edictwn. Mulieri 8. Ui.piMqo; Comentarios al Edicto, libro XX V. ci pupillo populares actiones non dantur, nisi quum A la mujer y al pupilo no se les dan las acciones po. ad eos res pertineat-. pulares, sino cuando la cosa les pertenezca ellos. 7. PAULUS libro LXI. ad Edictum. - Populares acciones non transeunt ad eum, cui restitu(a est bereditas ex Trebelliano Senatusconsulto. 1.Item.qui habet has acciones, non intelligitur esse locupletior.

7. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXI. Las acciones populares no pasan aquel * quien en virtud del Senadoconsulto Trebeliano fu restituida la herencia. 1.Asimismo, no se entiende que es ms rico el que tiene estas acciones.

8. ULPIANtJS libro 1. ecl Edictuin. - Omnes po- 8. ULPiANO; Comentarios al Edicto, libro 1.Las pulares acciones neque in heredes dantur, neque acciones populares ni se dan contra los herederos, supra annum extenduntur. ni se extienden ms de un ao.

LIBER QUADRAGESIMUSOCTAVUS
TIT. 1
DE PUBLICIS 1UDC1IS

LIBRO CUADRAGSIMO OCTAVO


TITULO 1
DE LOS JUICIOS PBLICOS

omnia iudicia, in quibus crimen vertitur, et publica aunt, sed ca tantum, quae ex legibus iudiciorum publicorum veniunt, uL Inlia maiestatis, lulia de adulteriis, Cornelia de sicariis et veneficis (2), Pompela parrieidii, lulia peculatus, Cornelia de testamentis, lulia de vi privata, lulia de vi publica, lulia ambitus, lulia repetundarum, lulia de annona.

1. MACEn

(1) libro ). de publicis Idiciis. - Non

todos los juicios, en los que se trata de delito, son tambin pblicos, sino solamente los que provienen de las leyes sobre los juicios pblicos, como la ley Julia que trata de la majestad, la Julia sobre los adulterios, la Cornelia de los sicarios y envenadores, la Pompeya del parricidio, la Julia del peculado, la Cornelia de. los testamentos, la Julia de la violencia privada, la Julia de la violencia pblica, la Julia del soborno, la Julia del cohecho, y la Julia de las provisiones. 2. PAULO; Comentarios al Edicto del Pretor, libro XV. Algunos de los juicios pblicos son capitale, y otros no. Son capitales aquellos de los que es pna la muerte, el destierro, esto es, la interdiccin del agua y del fuego, porque por estas penas se elimina de la ciudadana una cabeza; pues las dems no se llaman destierros, sino propiamente relegaciones, porque entonces se retiene la ciudadana. No son capitales aquellos de los que hay pena pecuniaria, algn castigo corporal. 8. ULPiANo; Comentarios Sabino, libro XXXV. - Se extingue 1* acusacin pblica habiendo fallecido antes el reo 6 la reo. - A veces acontece que se hace prejuicio al juicio pblico, como en a accin de la ley Aquilia, en la de hurto, y en la de bienes arrebatados con violencia, en el interdicto Unde vi, y en el de exhibicin de las tablas de un testamento; porque en ellas se trata de los bienes de familia.

1. Mcsrt; De los Juicios pblicos, libro 1. - No

2. PAULUS libro XV: ad Edictum Praetoris. Publicoruin i udiciorum quaedam capitalia sunt, quaedam non capitalia. Capitalia sunt, ex quibus poena mors,aut exilium est, hoc est aquae et ignis interdictio, per has enim poenas eximitur caput de civitate; nam celera, non exilia, sed relegationes proprie dicuntur, tunc enim civitasretinetur. Non capitalia sunt, ex quibus pecuniaria, aut in corpus aliqua corcitio pobna est. 3. ULPIANUS libro XXXV. ad Sabinum. Publica accuiatio reo vol rea ante defunetis perimitur (3). 4. PAULUS libro XXXVII. ad Edictum. - Interdum evenit, ut praeiudicium iudieio publico fiat, sicut in actione legis Aquilia, et furti, et vi bonorum raptorum, et interdicto Unde vi, et de tabuhe testamenti exhibendis; nam in bis de re familiar agitur.

4. Pur..o; Comentarios al Edicto, libro XIX Vil.

S. ULP1ANUS libro VIII. Disputationum. Is (4), qui reus tactus est, purgare se debet, nec ante potest accusare, quam fuerit excusatus; constitutionibus enun observatur, ut non relatione criminum, sed innocentia reus purgetur.
(1) Ulpianus, Hal. Vulg Touo M el

5. Uu'iawo; Disputas, libro VIIl.El que fuacusado debe sincerarse, y no puede acusar antes que haya sido excusado; porque se observa conforme las constituciones, que el reo no se sincere con la revelacin de crmenes, sino con su inocencia.
(3) Vulg.; permUutur, el oddice Fl.;non perwlttltur, Ha.

(5) Taur. al mrgen; bense1ls, en el texto.

(4) Taur. al margen; 81, en el te.to.

722

nI3E'PO.LIUO XLVIII: rfTtJLO 1

1.Illud incertum est, utrum ita demum accusare potest, si fucrit liberatus, an et si poenam subierit; est enim constitutum ab Imperatore nostro et Divo patre eius, post darunationem accusationem m que Fechoare non p0850. Sed hoc puto ad eos demum pertinere, qui ve] civitatem, ve( libertatem amiserunt. 2.Inchoatas plane delationes ante damnationein implere jis et post damnationem permissum est.
8. MARCIANUS libro XIV. 1nli.utionurn. - Deluneto eo, qui reus fuit criminis, et poena extineta, in quacunque causa criminis extincti, debet is cognoscere, cuius de pecuniaria re cognitio est.

1.Es incierto si solamente puede acusar si hubiere quedado libre, tambin si hubiere sufrido la pena; porque se halla establecido por nuestro Emperador y por su Divino padre, que despus de su condenacin no pueda nadie incoar acusacin. Pero creo que esto se refiere solamente los que perdieron la ciudadana, la libertad. 2.Mas ciertamente les est permitido terminar aun despus de la condenacin las delaciones incoadas antes de la condenacin.
6. MARCIANO; Jn.sliluta, libro XIV. - Fallecido el que fu reo de un crimen, y extinguida la pena, en cualquiera causa por delito extinguido debe co nocer aquel quien compete el conocimiento sobre la cuestin pecuniaria.

7. MACER (1) libro II. Iudieiorunt publicorum. lnfamem non ex omni crimine sententia facit, sed ex eo, quod iudicii publici causam habuit; itaque ex eo crimine, quod iudicii publici non fuit, damnatum infamia non sequetur, nisi id crimen ex ea actione fuit, quae etiam in privato indicio infamiam condemnato importat, vetuti furti, vi bonoruin raptorum, iniuriarum.

7. Macan; De los Juicios pblicos, libro II. - La sentencia no hace infame por todo delito, sino pote que contuvo causa de juicio pblico; y as, en virtud de delito, que no fu de juicio pblico, no seguir la infamia al condenado, no ser que este delito haya sido de accin tal que importe infamia aun al condenado en juicio privado, como el de hurto, el de bienes arrebatados con violencia, y el de injurias.
PAULO; De loa Juicios pblicos, libro nico. 8. El orden de proceder. en los juicios pblicos capitales dej de estar en uso, subsistiendo, sin embargo, la pena de las leyes, porque los delitos se prueban en forma extraordinaria.

Ordo exercendorum publicorum (2) capitalium in usu case desiit, durante tamen poena legum, quum extra ordinem. crimina probantur.
9. MARCIANUS (3) libro I. de Iudnis ptsblicis. Sciendum est, si in capitali causa suum servum reum crimine factum quia non defendsrit, non sum pro derelicto haber, et ideo, si abolutus fu.rit, ion liberum lien, sed manere domiDi.

8.

PAULUS

libro singular de Iudiciis publicis.

9. Macxario; De los Juicios pblicos, libro I. Se ha de saber, que si alguno no hubiere defendido su propio esclavo hecho reo de un crimen en causa capital, no es considerado ste como abandonado, y que por lo tanto, si hubiere sido absuelto, no se hace libre, sino que permanece siendo de su seor.
10. PAPINIANO; Definiciones, libro II. - Habindose contestado la acusacin entre el acusador y el reo, se admite excusa favor del ausente por justas razones; y no sea condenado el reo citado tres veces cada da durante tres das, no se falle estan dopresente el reo respecto la calumnia del acusador ausente.

10. PAP1NIANUS libro U. Definiti,num. - Inter accusatorem et reum cognitione suscepta, exeugatio pro absente iustis rationibus admittitur; nec per triduum per singulos dies ter citatus reus damnetur, vel de accusatoris absentis praesente re calumnia pronuntietur.

Servus etiam (4) per procuratorem domini aeque, ac por dominum defendi potest.
12. MODKST1NUS

11. MAEcIANUs

libro X. de Iudiciis publicis.

11. Mscis.iio; De los Juici.os pblicos, libro X. El esclavo puede ser tambin defendido por un procurador de su seor lo mismo que por su seor. 12. MODESTINO; De las Penas, libro HL solvii por rescripto, que el que ha de or los presos debe hacer comparecer tanto It los muy esclarecidos varones, como It los patronos de las causas, si todos viven en ciudad de la provincia que l gobierna, y que los presos pueden ser odos en los das feriados, de modo que d libertad It los inocentes, y retenga It los delincuentes, que requieren ms duro castigo. 18. PAPiNIANo; Respuestas, libro XV. Fallecido el acusador, la acusacin puede ser llevada It cabo por otro, juzgando de ella el Presidente de la provincia. i.lnilmente interviene procurador para perseguir delito de juicio pbliuo, y mucho menos

dias auditurum tam clanisaimos vires, quam patronos causarum, si omnes in civitate provinciae (5), quam regit, agunt, adhibere (6) debere, et feriatis diebus custodias audiri F0880 reseriptum est, ita ut innoxios dimittat, et nocentes, qui duriore animadversione (7) indigent, differat.

libro III. de eoenis. - Custo-

satore defuncto res ab alio, iudicante Praeside prov)nciae, peragi potest. 1.Ad crimen iudbii publici persequendum frustra procurator intervenit, multoque magia ad
(1) Marcellue, Vutg. (2) ludiciornia, aeria Vitg.
(3) Vase la nota 1.

13.

PAINIANUS

libro XV. Responsorum. Accu-

(4) etian, considrase oJadida por antiguos copistas.

(5) vel te provincia, Vulg. (6> Vulg.; adhiberi el cdice FI. (7) HaZ. Vulg.; durtoram anlmadvenlonem, el cdice FI.

DIGESTO.LIflftO xi.vm: TTULO defendendum; sed elcusationes absentium ex Se-

723

natusconsulto iudicibus allegantur, et, si iustam rationem habeant, sentontia differtur. 14. IDEM libro XVI. Responsorum.Genri servis a socero vene6cii accusatis, Paeaes provinciae patrefli cal.umniam intulisse pronuntiaverat; inter infames patrem deunctae non habendum respondi, quoniam, etsi publicum iudicium inter liberes de morte fihiae constitisset, citra periculum pater vindiearet (1). TIT. II
DE ACCUSATION1BUS ET INSCRIPT1ON!BUS (Cf. Cod. IX. 1. 2.1
1. PoMPoNius libro 1. ad Sabinum. - Non est permissum mulieri, publico udicio quemquam reum facere, nisi seilicet parentum liberorumque, et patroni, et patronae, et ecruni fui, fihiae, nepotis, neptis mortem exsequatur.
2. PAPINIAWs libro 1. de Adulterjis. Certis ex causis concessa est mulieribus publica ceusatio, veluti si mortem exsequantur eorum earumque, in quos ex lege publicorum testimonium (2) invitae non dicunt; idem et in lege Cornelia testamentaria Senatus statuit. Sed et de testamento paterni liberti ve] materni mulieribus publico indicio dicere permissum est.

para defender; pero en virtud de un Senadoconsulto se alegan los jueces las excusas de los que estan ausentes, y si tuvieran justa razn, se difiero la sentencia. 14. Er.. MISMO; Respuestas, libro XVI. - Acusados de envenenamiento los esclavos de un yerno por su suegro, el Presidente de la provincia haba declarado que el padre haba inferido calumnia; respond, que el padre de la difunta no haba de ser contado entre los infames,porque, aunque el juicio pblico sobre la muerte de la hija hubiera sido entre personas libres, el padre la vindicara sin responsabilidad. TITULO II
DE LAS ACUSACIONES Y DE LAS INSCRIPCIONES
(Vaas C&L IX. 1.2.J

1. PoMposio; Comentarios Sabino, libro 1. - A la mujer no le es permitido acusar persona alguna en juicio pblico, . no ser que persiga la muerte de sus ascendientes y de sus descendientes, del patrono y de la patrona, y del hijo de la hija, del nieto de la nieta, de stos.
2. PP1N1Aw0; De 108 Adulterios, libro 1. - Por ciertas causas se les concedi las mujeres la acusacin pblica, por ejemplo, si persiguieran la muerte de aquellos de aquellas contra quienes no prestan contra su voluntad por virtud de la ley de los juicios pblicos testimonio; lo mismo estableci el Senado tambin respecto la ley Cornelia sobre testamentos. Mas tambin se les permiti las mujeres formular en juicio pblico acusacin sobre el testamento de un liberto paterno materno. 1.Se les permiti los pupilos que en virtud de consejo de sus tutores persiguieran la muerte de su padre, y tambin ' la pupila la muerte de su abuelo, mas por la ley sobre los testamentos; porque el Divino 'Vespasiano les permiti ciertamente los pupilos ejercitar accin sobre el testamento de su padre, bien que, si no fueran exhibidas las tablas, pueden reclamar por medio del interdicto.

1.Pupillis ex consilio tutorum patria mortem, item pupillas ay sui mortem exsequi concessum est, lege autem testamentaria (3); nam de patria quideni testamento pupillis agere Divos Vespasianus permisit, sed quasi (4) non exhibeantur tabulae, per interdictum poasunt experiri.
8. PAULUS libro II. de Adulterjis. Libeliorum inacriptionis conceptio taus est: Consul et dies, apud illum Praetorem ve Proeonsulern Lucius Titius profeasus est, se Maeviam lege lulia de adultenis ream deferre, quod dieat, eam eum Cajo Seio in civitate tia, domo illius, mense illo, Consulibus luis, adulterium commisisse. Utique enim et locus designandus est, in quo adult.erium commissum est, etpersona, cum qua adrnissum dicitur, et mensis; hoc enim lege lulia publicorum (5) cavetur, et generaliter praecipitur omnibus, qui reum aliquem deferunt; neque autem diem, neque horam invitus comprehendet.

1.Quodai libelli inscriptionum legitime ordinati ndn fuerint, re nomen aboletur, et ex integro repetendi reum potestas fiet. 2.Item subscribere debebit ja, qui dat lihellos, se professum case, vel alius pro eo, si literas nesciat. 3.Sed et si aliud crimen obiiciat, veluti quod
(1) Vuig.; vindicaretur, e J&Lice F. (3) Ial.; te.tinioniuui publtcorum, el ecUee F. (3) eonoeeIUm est lego teSt&mentarla1 Ial. VuLg.

3. PAULO; De los Adulterios, libro III. - La frmula de los libelos de inscripcin es esta Consul y da; ante tal Pretor Proconsul manifest Lucio Ticio que l acusaba como reo Mevia en virtud de la ley Julia sobre los adulterios,, porque dice que ella cometi adulterio con Cayo Seyo en tal ciudad, en la casa de l, en tal mes, siendo Cnsules tales cuales. Porque ciertamente que se ha de designar, as el lugar en que se cometi el adulterio, como la persona con la cual se diceque se cometi, lel mes; pues esto se dispone en la ley Julia sobre os juicios pblicos, y se precepta en general para todos los que delatan alguno como reo; mas no expresar si no quiere, ni el da, ni la hora. 1.Pero silos libelos de las inscripciones no hubieren sido formulados en la forma legal, se borra el nombre del reo, y se dar facultad para acusar de nuevo al reo. 2.Asimismo, deber subscribir que as l declar el que presento los libelos, otro por l, si no supiera escribir. 3.Mas si acusara de otro delito, por ejemplo,
4) st II, Ial. (6) Vai. La nofm 2.

724

DIGTO.LIBO XLTflI: rfTULO

domum suani praebuit, ut stuprum matertamulias pateretur, quod adulterum deprehesum dimisent, quod pretium pro comperto stupro acceperit, et si quid simile, id ipsum libellis comprehendendurn erit. 4.Si accusator decesserit, aliave quae causa eum (1) impedierit, quominus accusare possit, et si quid simile, nomen re aboletur postulante reo, idque et lege lulia de vi, et Senatusconaulto cautum est, ita ut liceat alii ex integro repetere reum. Sed intra quod tempus, videbinius, et utique triginta dies utiles observandi sunt.

de que otro facilit su casa para que fuese estuprada una madre de familia, de que dej ir al adltero que fu sorprendido, de que recibi precio por el estupro que se descubri, de Otro semejante, tambin esto habr de ser consignado en los libelos. 4.Si el acusador hubiere fallecido, otra cualquiera causa le impidiere poder acusar, y si ocurriere alguna otra cosa semejante, instancia del reo se borra el nombre del reo, lo cual fu dispuesto por la ley Julia sobre la violencia, y por un Senadoconsulto, de modo que. le sea licito otro acusar de -nuevo al reo. Mas veamos dentro de qu tiempo; y ciertamente que se han de observar treinta das tiles.

4. ULPLNUS libro II. de Adulleriis. Is, qui iudicio publico damnatus esi, ius accusardi non ha bet, nisi liberorum ve patronorum suorum mortem eo ludicio, ve! reru suam exsequatur. Sed et calumnia notatis ius accusandi ademtum est. Item bis, qui eum bestiis. depugnandi causa in arenam intromissi sunt, quive artem ludicram, vel lenocinium fecerint, quive praevaricationis, calumniaeve causa quid fecisse iudicio publico pronuntiatus erit, quive ob accusandum, uegotiumc clii facessendum pecuniam accepisse indicatus art.

4. Ui.niai'io; De los Adulterios, libro II. - El que fu condenado enjuicio pblico no tiene derecho de acusar, no ser que en este juicio persiga la muerte de sus hijos de sus patronos, O cosa suya propia. Pero tambin los tachados de calumniase les quit el derecho de acusar. Asimismo los que que fueron echados la arena para luchar con las fieras, los que hubiereni ejercido artes cmicas, el lenocinio, al que en juicio pblico se hubiere fallado que hizo alguna cosa por causa de prevaricacin de calumnia, al que hubiere sido juzgado que recibi dinero por acusar 6 por promoverle cuestin 1. alguno,
hay duda alguna que tambin los esclavos pueden ser acusados de adulterio. Mas los mismos quienes se les prohibe que acusen de adulterio hombrea libres, se les prohibe tambin que acusen los esclavos. Pero en virtud de rescripto del Divino Marco el-seor puede entablar acusacin tambin contra su propio esclavo; as, pues, despus de este rescripto le incumbir al seor la necesidad de acusar su esclavo; por lo dems, la mujer legtimamente casada utilizar excepcin. Es conveniente que el Proconsul oiga y resuelva de plano sobre los delitos leves, y que 6 exima . aquellos quienes se les atribuyen, 6 los castigue con palos, 6 siendo esclavos los azote. Si alguno le fuera imputado un delito debe preceder la acusacin la suscripcin; lo cual se estableci para esto, para que nadie se lance fcilmente acusar, sabiendo que no hbr de quedar sin castigo para l la acusacin. 1. As, pues, presten todos caucin por haber imputado un delito, y adems, de que perseverarn en la acusacin hasta la sentencia. 2.El Pretor no debe consentir que uno sea acusado de los mismos delitos de que fu declarado libre; i as Lo respondi por rescripto el Divino Po Saivio Valente. Pero se ha de ver, si no se podr acusar por l mismo, 6 si tampoco por otro. Y yo opinara, que como las cosas juzgadas entre unos no perjudican otro, si el que ahora es acusador persiguiera ofensa propia, y probara que l ignor que la acusacin habla sido entablada por otro, debe l ser admitido . la acusacin en virtud de causa grave.
7. EL mismo; 6. EL Mismo;

5. IDEM libro Iii. de AduUeriis.Servos quoque adulterii posse accusari, nulla dubitatio est. Sed qui prohibentur aduitenii liberos homines accusare, iidem servosquoque prohibebuntur. Sed ex Rescripto DF vi Marci etiam adversus propriuln servum accusationein instituere dominus potest; post hoc igitur Reacriptum accusandi neceasitas incumbet domino servum suum; ceterum juste mulier nupta praescriptione utetur.

5. Ej. mismo; De los Adulterios, libro III. - No

6. IDEM libro IL de o,/ficio Proconsulia. - Levia erimina audire et discutere de plano Proconsulem oportet, et ve] liberare eos, quibus obiiciuntur, vel fustibus castigare, vel flagellis servos verberare (2).

Del Cargo de Proconsul, libro JI,.

7. Inz.t libro VII. de officio Proconeulis. - Si cui crimen obiiciatur, praecedere debet in (3) crimen subseriptio; quae res ad id inventa est, me faello quia prosiliat ad aceusationem, quum sciat inultam sibi accusationem non futuram. 1.Caveant (4) itaque singuli, quod crimen obiiciarit, et.praeterea perseveraturos se in crimine usque ad sententiam. 2.Iisdem criminibus, quibus quia liberatus est, on debet Praeses pati eundem accusari; et ita Divus Plus Salvio Valenti rescnipsit. Sed hoc utrum ab eodem, an neo ab alio accusani possit, videndum est. Et putern, quoniam res inter alba iudicatae alii non praeiudicant, si la, qui nunc accusator extitit, anuni dolorem persequatur, doceatque ignorasse se aceusationem ab alio institutani, magna ex causa admitti eum ad accusationeni debere. 3.Si tamen alio crimine postuletur

Del cargo de Proconsul, libro VII.

ab eodem,

3.Mas si fuera acusado de Otro delito por el


(3) In, considerase aiadida p.r antiguos copIstas. (4) Valg.; (Javent, si cdice Fi.

fl el que se Les ewnpedierit, kr. (5) flago1ll 544505 1.bersre, Vu1g.

(1) Hal. Vtig.; si, Taur. segn correacidn del cddke FI.,

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TfTULO II

725

qui in alio crimine eum calumniatus est, puto, non tacile adrnittendum eum, qui sorne! calumniatus Bit, quamvis fihium accusatoria admitti oportere, aliairi accusationem instituentem adversus eum, quem paLor accusaverat, Divu8 Pius lulio Candido rescripsit. 4.Idem Imperator reseripsit, servos ibi puniendos, ubi deliquisse arguantur, dorninumque eorum, si velit coa defendere, non posse revocare in provinciam suam, sed ibi oportere defendere, ubi deliquerint. 5.Quurn sacrilegium admissum esset in ahqua (1) provincia, deinde in alia minus crimen, Divus Pius Pontio Proculo reseripsit, postquarn eognoverit de crimine in ana provincia adrnisso, ut reum in eam provinciam remitteret, ubi sacrilegium admisit. 8. Mca (2 libro II. de pisblicis Iudiciis.Qui accusare possunt, intehhigemus, si scierimus, qui non possunt. itaque prohibentur acensare alii propter sexum, vel aetatem, uL mulier, uL pupillus; aliipropter sacrameutum, ut qui stipendium merent; alii propter magistratum pote$tatemve, in qua agentes sine fraude in ius evocan non possunt; a!ii propter de!.cturn proprium, ut infames; a!ii propter turpem quaestum, ut qui duo iudicia adversus duos reos subscripta habent, numoave ob accusanduin, vel non aceusandum acceperint; alii propter conditionern suam, ut (3) libertini contra patronos;
9. PAULtJS libro V. Sentengiarum. - alii propter suspicionem calumniae, ut illi, qui faisum testimouium subornati dixerunt;
10. HERMOGENINUS libro VI. (4) Iuris epiomarunz. - nonnulli propter paupertatem, ut sunt, qui

mismo que en otra acusacin criminal !o calumni, opino que no ha de ser admitido fcilmente el que una vez calumni, aunque respondi por rescripto el Divino Po a JulioCndido,que es conveniente que se admita al hijo del acusador, al entablar otra acusacin contra aquel . quien su padre haba acusado. 4.El mismo Emperador resolvi por rescripto, que los esclavos deben ser castigados all donde se diga que delinquieron, y que el dueo de ellos, si quisiera defenderlos, no poda llamar la causa su provincia, sino que deba defenderlos all donde hubieren delinquido. 5.Cuando en una provincia se hubiese cometido sacrilegio, y despus en otra un delito menos grave, respondi por rescripto el Divino Po Pon. cio. Prculo, que despus que hubiere conocido del delito cometido en su provincia remitiese al reo la provincia en que cometi el sacrilegio. 8. MCER; De los Juicios pblicos, libro 11.E ntenderemos quines pueden acusar, si supiremos quines no pueden. Y as, unos se les prohibe acusar por razn del sexo de la edad, como la mujer el pupilo; otros por razn de sujurarnenLo, como los que militan; otros por razn de su magistratura potestad, los cuales permaneciendo en ella no pueden ser llamados juicio sin infraccin de la ley; otros por razn de su propio delito, como los infames; otros por razn de torpe ganancia, como los que tienen subscritos dos juicios contra dos reos, hubieren recibido dinero por acusar no acusar; . otros por razn de su propia condicin, como los libertinos contra los patronos; 9. Pam.o; Sentencias, libro V. - otros por razn de sospecha de calumnia, corno los que sobornados prestaron falso testimonio; Vi. - algunos por razn de su pobreza, como son los que tienen menos de cincuenta ureos. Mas todos stos, si persiguieran su propia injuria, vindican la muerte de sus parientes, no son excludos de la acusacin. 1.A los descendientes y a los- libertos no se les ha de prohibirque para defender sus propias cosas se querellen de un hecho de sus ascendientes patronos, porejemplo, i dijeran que la fuerza hablan sido expulsados por ellos de la posesin, por supuesto, no para entablar contra ellos acusacin criminal de violencia, Sino para recobrar la posesin. Porque tampoco se le prohibi al hijo que se querellara por acto de su madre, si dijera que por ella fu supuesto un parto para que l tuviese un coheredero ms, pero no se le permiti acusarla como reo de la ley Cornelia. 2.Uno no puede denunciar al que fu delatado por otro; pero no se prohibe que otro delate al que por mediar abolicin pblica privada por desistir el acusador fu excluido de entre los reos.
12. VENULZIO SATURNINO; De los Juicios pblicos, libro II. - No es lcito acusar stos: al lega10. HERMOGENIANO;

pitome del Derecho, libro

minus, quam quin quaginta aureos habent.

11. MACER (5) libro II. de publicis ludiciis. Hi Lamen omnes, si suare iniuriam exsequantur, mortemve propinquoruin defendent, ab accusatione non exciuduntur. 1.Liberi libertique non sunt prohibendi suaruin rerum defeodendaruni gratia de facto parentuin patronorumve queri, veluti si dicant vi se a possessione ab his expulses, scilicet non ut crimen vis (6) jis inndant, sed ut possessionem reeipiant Nam et fiuius non quidem prohibitus est de facto matris queni, si dict suppositum ab ea partum, quo magia coheredem habere!, sed rearn eam lego Cornelia facere, permissum el non est.

11.

MACaR; De

los Jujelos pblicos, libro II. -

2.Ab alio delatum alius deferre non potest; sed eum, qui abolitione publica vel privata interveniente, aut desistente accusatore de reis exemtus est, alius deferre non prohibetur.
12. VENULEIS SATURN1NUS libro II. de Iudieiis publicis. - Hos aceusare non licet; legatum Impe-

ratoris, id ast (7) Praesidem provinciae, ex sententia Lerituli dieta Sulla et Tnione (8) Consulibus; (i) sua, inserta Hal.

do del Emperador, esto es, al Presidente de una provincia, en virtud de sentencia de Lntulo pro(5) Vase la nota 2. (6) vio, omitelaHal. (7) tem por Id est, HaL (8) Tirona, Ha. Vidg.

pero no as Taur.

(2) MareelluS, Vuig. (3) Al clreaparentee, i nsertan Hai. Vuig. (4) Br. considera Vi. anadida por antiguos copistas,

726

flIE$TO.LIBO

xLvm:

TiTuLe

item legatum provincialem eius duntaxat criminis, quod ante commiserit, quam in legationem 'venent; item magistratum populi Romani eumve, qui reipublicae causa abfuerit, dum non retractandae legis causa abeat. 1 .Hoo beneficio etiam in reos recepti uti possunt, si abolitione interveniente repet se non debere contendant, secundum epistolam Divi Hadriani ad Glabrionem Consulem seriptam. 2.Lege lulia iudiciorum publicorum cavetur, ne eodem tempore de duobus reja quis quaereretur, nisi suarum iniuriarum causa. 3.Si servus reus poitulabitur, eadem observanda sunt, quae si liben esset, ex Senatusconsulto Cotta et Messala Consulibus. 4.Omnibus autem legibus servi re fiunt, excepta lage lulia de vi privata, quia ea lege damnati partis tertiae bonorum publicatione puniuntur, quae poena jo servum non cadit. Idemque dicendum est in cetaria legibus, quibus pecuniaria poena irrogatur, vel etiam capitis, quae servorum poenis non convenit, sicuti relegatio. Item nec lex Pompeia parricidii, quoniam caput primum coa apprehendit, qui paren tes cognatosve, aul patronos occiderint, quae in servas, quantum ad verba pertinet, non cadunt; sed quum natura est comrnunis (1), similiter et jo coa animadvertetur. Item Cornelia iniuriarum servum non debere recipi reum, Cornelius Sulla auctor fuit, sed dunior el poena extra ordinem imminebit.

ferida bajo el consulado de Sula y de Trion; tampoco al legado provincial solamente por el delito que hubiere cometido antes que hubiere ido la legacin; tampoco al magistrado del pueblo romano, al que hubiere estado ausente, por causa de la repblica, con tal que no est ausente para defraudar la ley. 1.Pueden usar de este beneficio tambin los considerados como reos, si mediando abolicin sostuvieran que no deban ser acusados otra vez, segn la Epstola del Divino Adriano escrita 9,1 Consu! Glabrion. 2.En Ja ley Julia sobre los juicios pblicos se dispone, que nadie se querelle de dos reos al mismo tiempo, no ser por causa de injurias propias. 3.Si un esclavo fuere acusado como reo, se ha de observar lo mismo que si fuese libre, en virtud del Senadoconsulto dado bajo el consulado de. Cotta y de Messala. 4.Mas por todas las leyes son deciarados reos los esclavos, excepto por la ley Julia de la violencia privada, porque en virtud de esta ley los condenados son castigados con la confiscacin de la tercera parte de los bienes, cuya pena no es aplicable al esclavo. Y lo mismo se ha de decir en cuanto las dems leyes, en que se impone pena pecuniaria, tambin la capital, que no corresponde las penas de los esclavos, as! como la relegacin. Tampoco la ley Pompeya sobre el parricido, porque el primer captulo comprende los que hubieren matado sus ascendientes cognados, 6 sus patronos, cuyas circunstancias, por lo que se refiere las palabras de la ley, no concurren en los esclavos; pero cuando la naturaleza es comn, se les castiga igualmente tambin ellos. Asimismo Cornelio Sula fu autor de que el esclavo no deba ser admitido como reo por la ley Cornelia sobre las injurias, pero le amenaza extraordinariamente una pena ms dura. El Divino Severo y Antonino reklvieron por rescripto, que por razn de la utilidad pblica, que respecta las provisiones, fuese olda la mujer por el Prefecto de las provisiones. Tambin son admitidos sin duda alguna los infamados que acusan. Tambin los militares, que no pueden delatar cansas ajenas, y que velan por la paz, han de ser admitidos con mayor razn esta acusacin. Tambin son odos los esclavos que la formulan. 14. PAULO; Del Cargo de Proconsul, libro Li. Dispuso e! Senado, que ninguno fuese hecho reo de un mismo crimen por muchas leyes. 15. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LVI. El actor no debe ser obligado .que, prescindiendo de la accin civil, intente la criminal contra el que se dijera que habindose reunido hombres por dolo malo suyo se caus algn dao. - Si hubiera muchos que quieren acusar uno mismo en juicios pblicos, el juez debe elegir uno que lo acuse, por supuesto, con conocimiento de caua, habiendo hecho estimacin de las personas de los acusadores, 6 por su dignidad, 6 por lo que les interesa, 6 por su edad, 6 por sus costumbres, 6 por otra justa causa.
(4) defandre, ful. (5) Ial. VreIg.; sum, el .ddiee A.
16. EL M1SMO 13. MARCIANO;

13. MAacxsNus (2) Libro 1. de .pubticis Iudiciis. Mulierem propter publicam utilitatem ad aunonam pertinentem audini a Praefeeto annonae deferentem, Divus Severus (3) et Antoninus rescripserunt. Famosi quoque accusantes sine ulla dubitatione admittuntur. Milites quoque, qui causas alienas deferre (4) non possunt, qui pro pace excubant, vel magia ad hanc accusationem adniittendi sunt. Servi quoque deferentes audiuntur.
14. PAULUS

De los Juicios pblicos, Libro 1. -

natus censuit, no quia ob idem crimen pluribus kgibus reus fieret.

libro 1. de ojficio Consulis.Se-

15. Uwus libro LVI. ad Edielum. In eurn, cuius dolo malo hominibus coactia damni quid datum esse dicatur, non debet cog actor, ornissa actionecivil crimen intendere.
16. IDEM libro H. de o/fino ConsuUs. - Si pmres existant, qui eundem (5) in publicis iudiciis accusare volunt, iudex aligere debet eum, qui aceuset, causa scihcet cognita, aestimatis accusatorum personis vel de dignitate, vel ex eo, quod inLerest, val aetate, vel monibus, vel alia mata de causa.
Taur.; commnnls eat, el cdice FI., Br. (2) Uareellui, ful. ($ fl*4rtsnu. por Severui, fui. (1)

Del Cargo de Consul, libro II.

rneEro.LT3ao

XLVtII: TtTULO UI

727

17. MonasTiNo; Diferencias, libro Vi. - Si el se17. MODESTINUS libro Vi. Di'erer&tiarum. - Si servum dominus in crimine capitali defendat, si- flor defendiera al esclavo en delito capital, se le manda que prometa con fianza estar en juicio. stendum satisdato promittere iubetur,
tia testameatum Caii, fratris sui, faisum alguere uiinaretur, et solennia accusationis non implevit intra tempus a Praeside praeflnitum, Praeses provinciae terum pronuntiavit, non posse 111am amplius de falso testament dicere; adversus quas sententias (1) Tilia non provocavit, sed dixit, se post finitum tempus de irrito testamento dicere; quaero, an Titia, quae non appellavit adversus sententiam Praesidis, possit ad falsi accusationem postea revert. Respondit, nihil aporte proponi, pro ter quod adversus sententiae auctoritatem de falso agens audienda siL
-19. CALLISTaATTJS

18. Insi libro XVII. Responsorwit. Quum Ti-

18. EL MiSMO; Respuestas, libro XVII. - Amenazando Ticia acusar de falso el testamento de su hermano Cayo, y no habiendo cumplido con las solemnidades de la acusacin dentro del tiempo prefijado por el Presidente, declar de nuevo el Presi deute de la provincia, que no poda ella acusar ya de falso el testamento; contra cuyas sentencias TLcia no apel, pero dijo, que despus del tiempo sealado acusaba como nulo el testamento; pregunto, si Ticia, que no apel de la sentencia del Presidente, odla volver despus la acusacin de falsedad. Respondi, que claramente no se expona nada por lo cual hubiera de ser oida contra la autoridad de la sentencia al ejercitar la accin de falsedad.

Divi Fratres rescripserunt, non debere cog heredes accusatorum, exsequi crimina. 1.-.--Item, non oportere compelli accusatorem, plures reos facere, Divus Hadrianus rescripsit.
20. MODESTINIJS (2)

libro V. de Coynigionibus.

Resolvieron por rescripto los Divinos hermanos, que no deban ser obligados los herederos de los acusadores proseguir las acusaciones criminales. 1.Tambin el Divino Adriano resolvi por rescripto, que el acusador no deba ser compelido fi acusar fi muchos reos.
20. MODESTINO; De las Penas, libro 1.En virtud de los delitos de juicios pblicos laspenas de privacin de bienes no pasan fi los herederos, de otra suerte, sino si se hubiere contestado la demanda y pronunciado sentencia, excepto en el juicio de cohecho y de lasa majestad, la cual se determin que se persiguiera aun habiendo fallecido los reos, contra los cuales nada se hizo, Li fin de que sus bienes fueran reivindicados para el fisco, de tal suerte, que el Divino Severo y Antonino resolvieron por rescripto, que desde que alguno cometi algn delito de esta naturaleza no pudiera l enajenar nada de sus bienes, 6 manumitir. Pero en virtud de los dems delitos la pena puede Comenzar desde el heredero, solamente si la acusacin fu promovida viviendo el reo, aunque no se hubiera pronunciado la condenacin. 21. Pu'lNIANo; Respuestas, libro XV. -Al reo de pena capital no se le prohibe, estando en suspenso la acusacin, que delate causa al fisco.

19.

CL1sTRAT0;

De las Jurisdicciones, libro V.

diciorum pubiicorum admissis non alias transeunt adversus heredes poenae bonorum ademtionis, quam si lis contestata et condemnatio fuerit secuta, excepto repetundarum et maiestatis iudicio, quae etiam mortuis rea, cum quibus nihil actum est, adhuc exerceri placuit, ut bona eorum fisco vindicentur, adeo nt Divue Severus et Antoninus rescripserint, ex quo quis aliquod ex bis causis crimen contraxit, nihil ex bonis suis alienare, aut manumittere eum posse. Ex ceteris vero delictis poena incipere ab herede ita demum potest, si vivo reo aoeusatio mola est, lioet non fuit condemnatio secuta.

libro JI. dePoenis. Ex iu-

21. PAPININUS libro IV. Responsorum. Capitis reus, suspenso crimine, causam fisco deferre non prohabetur.

22. Iusx libro XVI. Responsorum. - Alterius provinciae reus apud oes aceusatur et damnatur, apud quos crimen contractum ostenditur; quod etiam in militibus case observandum, optimi Principes nostri generaliter rescripserunt.
TET. Lii
DE CUSTODIA- ET EXH1S1TIONE REORUM

22. EL MISMo; Respuestas, libro XVI.El reo de una provincia es acusado y condenado ante aquellos ante quienes se prueba que se cometi el delito; lo que en general resolvieron por rescripto nuestros ptimos Prncipes, que se deba observar tambin tratndose de militares. TITULO 111
DE LA CUSTODIA Y EXHiBiCiN DE LOS REOS

[Cf. Cod. IX. 3. 4.]

1 Vase Cd. IX. S. 4,1


1. ULPIANO; Del Cargo da Proconsul, libro II. En cuanto fi la custodia de los reos suele estimar el Proeonsul, si la persona haya de ser recluida en la caree, haya de ser entregada fi los militares, encomendada fi fiadores, aun fi ella misma. Mas esto suele hacerlo atendiendo 6 fi la calidad del delito que se imputa, fi la honorabilidad, 6 fi las muy grandes facultades, A fi la inocencia de la persona, A fi la dignidad del que es acusado. 1) Idesi, Hai

De custodia reorum Proconsul aestimare solet, utrum in careerem recipienda alt persona, en militi tradenda, vel fldeiussoribus committenda, vel etiam sibi. L{oc autem vel pro criminis, quod obii.citur, qualitate, vl propter honorem, aut propter amplissimas facuitates, vel pro innocentia penonae, vel pro dignitate eius, qui accusatur, facere solet. ti) jqwam eententlim, Vaig.

1. ULPIANUS

Libro II. de oJjlcio Proconsulis.

728

DIGBgTO.LIBBO XLVIII: TITULO III 2. PAPINIANO; De los Adulterios, libro 1. - Si un esclavo fuera acusado de delito capital, se previene en la ley de juicios pblicos que se prometa que comparecer, habindose dado fianza aunque sea por un extrao; mas si no fuera defendido, se manda que sea recluido en prisiones pblicas, para que desde las prisiones defienda su causa. 1.Y as, se suele discutir si despus seis habr de permitir su seor que libre delaprisin su esclavo,, habend o ofrecido fianza. Aumenta la duda el Edicto de Domiciano, en el que se dispuso que las remisiones hechas en virtud del Senadoconsulto no corresponden estos esclavos; porque tambin la misma ley prohibe que l sea dejado en libertad antes que sea juzgado. Pero esta dursima interpretacin es demasiado severa tratndose de aquel cuyo seor estuvo ausente, si por su pobreza no pudo en aquel momento de tiempo prestar la fianza; porque no se puede llamar con razn abandonado como indefenso elque no tuvo su seor presente, el que lo tuvo dispuesto defenderlo, pero era pobre; lo que ciertamente se podr admitir con ms facilidad, si esto se pretendiera no despus de largo espacio de tiempo. 2.Aqueiboa, respecto de los que se pidi que fuesen exhibidos, no pueden ser considerados reos en virtud del Senadoconsulto, por causa de otro delito que fu cometido antes. Lo que se observa tambin en las.causas privadas y en cuanto los hombres constituidos bajo fiador, no ser que por esto corra riesgo la accin temporal.

2. PAPINIANUS libro 1. de Adulteriis. Si servus capitali crimine postuletur, isge pubiicorum cavetur, ut sistendum vsi ab extero satisdato promittatur; quodsi non defendatur, in vincula publica coniici iubetur, ut ex vinculis causam dicat.

1.Solet itaque tractari, an postea domino permittendum sit, oblata satisdatione servum suum vinculis liberare. Dubitationem auget Edictum Domitiani, quo cautum est, abolitiones ex Senatusconsulto factas ad huiusmodi servos non pertinere; nam et lex ipsa prohibet eum absolvi, priusquam de so iudicetur. Sed haec interpretatio perdura pernimium severa est in eo, cuius dominus absens fuit, vsi quod per inopiam illo momento temporis satisdationem implere non potuit; neque enim pro indefenso derelictus recte dici poteat, qui dominum praesentem non habuit, vel habuit paratum defendere, pauperem tamen; quod utique facilius admitti poterit, si non post longum temporis apatium hos desideretur.

2.Qui exhibendi postulati sunt, propter aliam causam alterius criminis, quod ante admissum est, rei non recipiuntur ex Senatusconsulto. Quod in privatis quoque causis (1) et hominibus sub fideiussore factis observatur, nisi ex hoc temporalis actio in periculum cadat.
Divus Pius ad epistolam Antiochensium graece rescripsit, non esse in vincula coniiciendum eum, qui fideiussores dare paratus est, nial si Lam grave ee1us admisisse eum constet, ut neque fideiussoribus, neque militibus committi debeat, verum hane ipsani carceris poenam ante supplicium sustinere.
8. ULPIANUS

libro Vil, de officio Proonsulis.

- El Divino Po respondi en griego una carta de los de Antioqua, qu no deba ser puesto en prisin el que est dispuesto dar fiadores, no ser que conste que cometi tan grave delito, que no deba ser encomendado ni fia dores, ni . militares, sino sufrir esta misma pena de caree antes del suplicio. - Si alguno no exhibiere el reo de un delito, por el cual di fianza, es castigado con pena pecuniaria; opino, sin embargo, que si no lo exhibiera por dolo, ha de ser tambin condenado extraordinariamente; mas si ni en la caucin, ni en el decreto del Presidente se comprendi una cantidad cierta, y no se indica costumbre que tenga cierta autoridad, el Presidente determinar respecto a cuanta del dinero que se debe pagar. 5. Vaui.zvo SATURNINO; De los Juicios pblicos, libro II. - Si el reo hubiere confesado, ha de ser puesto en prisiones pblicas hasta que respecto de l se sentencie.
6. MARCIANO; 4. EL

S. ULPIANO;

Del Cargo de Proconsul, libro VIL

quia reum criminis, pro quo satisdedit, non exhibuerit, poena pecuniaria plectitur; puto tamen, si dolo non exhibeat, etiam extra -ordinem esse damnandum; sed si neque in cautione, neque in decreto Praesidis certa quantitas comprehensa est, ac nc consuetudo ostenditur, quae certam formam habet, Praeses de modo pecuniae, quae inferri oporteat, statuet.
5. VBNULEiUS SATURNINIJS

4. Irsr,s libro M. de of'fieio Proconsulis. - Si

mismo; Del Cargo de Proconsul, lilro IX.

publicis.Si confeasus fuerit reus, doneo de so pnuntietur, in vincula publica coniiciendus est.
6. MARCIANUS

libro U. de ludiciis

Divus Hadrianus lulio Secundo 12) ita reseripait: Et alias reseriptum est, non esse utique epistolis sorum eredendum, qui quasi damnatos ad Praesidem remiserint. Idem de irenarchis praeceptum ost, quia non omnes ex fide bona elogia scribere oompertum est.

libro JI. de Iudiciis publicis.

1.Sed et caput mandatorum extat, quo Divus Pius, quum provinciae Asiae praeerat, sub Edicto proposuit, ut irenarchae, quum apprehenderint latrones, interrogent sos de sociis et receptatoribus, et interrogationes literis inclusas atque obsi(i) esuali, sonsidra31 aadida por antiguos copislm..

El Divino Adriano respondi as por rescripto Julio Segundo: Tambin otras veces se respondi Sor rescripto, que no se ha de dar ciertamente crdito las cartas de los que hubieren remitido como condenados al Presiden,te. Lo mismo se preceptu respecto los irenarcas, porque se ha visto que no todos escriben de buena fe sus relaciones. 1.Pero hay tambin un capitulo en los mandatos, en que el Divino Pie dispuso por Edicto, siendo Presidente de la provincia de Asia, que los irenarcas, cuando prendieren los ladrones, los interrogaran respecto sus cmplices y encubri(2) Dr.; seeun5o, Taur.

De los Juicios pblicos, libro JI..

DIGE8TO.LIBBO XLVIII: TfTtTLO UI

'729

gnatas ad cognitionem magistratus mittant. Igitur qui eum elogio rnittuntur, ex ntegro audiendi snt, etsi per literas inissi fuerint, vel etiarn per irenarchas perducti. Sic et Divus Pius, et sU! Priucipes rescripserunt, ut etiam de his, qui requirendi ad notati sunt, non quasi pro damnatis, sed qusi re integra quaeratur, si quis erit, qui eum arguat. Et ideo quum quis&cpwi /inquisitzonern] faceret, uberi oportet venire irenarchen, et quod scnipseriL, exsequi, et si diligenter ac fideliter hoe fecerit, colIaudandurn eum, si parum prudenter, non exquisitis argumentis, simpliciter denotare, irenarehen minus retulisse; sed si quid. maligne interrogasse, aut non dieta retulisse pro dictis eurn compererit, ut (1) vinclicet in exemplum, ne quid et aliud postes tale facere moliatur.

dores, y enviaran Conocimiento del magistrado las preguntas encerradas en cartas y selladas. As, pues, los que son enviados con relaciones han de ser oidos de nuevo, aunque fueren enviadosjuntos con cartas, 6 tambin conducidos por los irenarcas. Y as resolvieron tambin por rescripto el Divino Po y otros Pvinc]pes, que aun respecto de aquellos, que fueron anotados para ser requeridos, se inquiera no Como si fueran condenados, sino como si estuviera integro el negocio, si hubiere alguno que lo acuse.Y por esto, cuando alguno haga inquisitoria, se debe mandar que venga el irenarea, y que pruebe lo que hubiere escrito, y si esto lo hubiere hecho con diligencia y fidelidad, debe ser l elogiado, y si con poca prudencia, no con probados argumentos, se debe significar simplemente que el irenarca no relacion; pero si se descubriere que interrog sobre alguna cosa con malinidad, que relacion como dicho lo que no se dijo, debe easigarlo paraejemplo, ti fin de que no intente hacer despus tambin alguna otra cosa semejante. Suelen los Presidentes de las provincias, en que se cometi el delito, escribir a sus colegas de all en donde se dice que viven los autores, y solicitar que les sean remitidos con guardias; y esto se declara tambin en algunos Rescriptos.

est, seribere ad collegas suos, ubi factores (3) agere dicuntur, et desiderare, ut cum prosecutonibus ad se remttantur; et id quoque quibusdam Rescriptis declaratur.
S. [9.]

Solent Praesides provinciarurn, in quibus delictum

7. MACER (2)

libro II. de offieto Praesidis. -

7.

MACER;

Del Cargo de Presidente, libro Ji. -

litum. -Garceri praepositus si pretio corruptus, sine vinculisagere custodiarn, ve[ ferrum venenuinve in carcerem inferri passus est, ofticio iudieis puniendus est; si nescit, b negligentiam removendus est offieio.
9. [8.] (5) VENULBIUS SATURNINUS

(4) PAULUS libro singular de poenis Mi-

S. [9.1 PAULO; De las Penas de los militares, libro nico. - Si el alcaide de la cancel, sobornado por dinero, consinti que el preso estuviera sin grillete, que se introdujera arma veneno en lacarcel, ha de ser condenado por ministerio del Juez; y silo ignora, ha de ser removido de su cargo por su negligencia.
eonsut, libro 1. - En cuanto a los militares se observa, que si hubieren delinquido son remitidos aquel bajo cuyas rdenes militaren; pero el que recibe el mando de un ejrcito tiene el derecho de castigar tambin los soldados rasos.
10. EL MISMO;
9. [8.] VEIULEYO SATURNINO;

ficio Proconsutis.-.-- De militibus ita servatur, ut ad eum remittantur, si quid deliquerint, sub que militabunt (6); is autem, qui exercitum aecipit, etiarn ius anunadvertendi in milites caligatos (7) habel.

libro 1. de of-

Del Cargo de Pro-

10. IDEM libro 11. de oj'flcio Proconsu lis. - Ne quis receptam custodiam sine causa dirnittat (8), mandatis ita cavetur: Si quos ex his, qui in civitatibus sunt, celeriter et sine causa solutos a magistratibus cognoveris, vinciri iubebis, et his, qui so!verint, multan dices; nam quum scienint sibi quoque molestiae futururn magistratus (0), si facile soLverint vinctos, non indifierenter de cetero facient.

- A fin de que nadie deje en libertad sin causa al preso de que se encarg, se dispone as en los mandatos: Si supieres que algunos de los que estn en las ciudades fueron dejados libres precipitadamente y sin causa por los rnagisurados, mandars que sean reducidos prisin, y les impondrs una multa los que los hubieren soltado; porque sabiendo los magistrados que tambin para ellos habr molestia. si facilmente hubieren soltado los presos, no lo harn indiferentemente otra vez. 11. CELSO; Digesto, libro XXX Vil. - No es dudoso, que de cuaquier provincia que sea el hombre, que es sacado de la prisin, debe conocer de ello el que es Presidente de la provincia en que se ventia el csso. 1.--Se su.-le practicar por algunos, gime, cuandi, cOfl4J.10 d.I '5SO ' reolvi6, l( remite 'Ofl una relacin al que s Presidente de la provincia de donde es aquel hombre; lo que se ha de hacer en virtud de cause.
(ti ttaL. calligatos, Toar. sp.n correccin del cdrlie. 1, Br. FI.; caI1igatr, (a e.r-'1urn iiri 8. Ha' Va'q.; de,nittat, el cdice FI. 9; mrgistratiir, iaL. tic; eoustittt, i 'i.

Del Cargo de Proconsul, libro 11.

11. CELSUS libro XXXVII. Digestorum. -. Non est dubium, quin, cuiuseunque est provin:ae horno, qui ex custodia producitur, cognoscere debeat is, qui ei provinciae praeest, in qua provincia agitu r. l..-.--IIlud a quibusdarn ohservnri solet, ut, qurn coguovit el eonstitult(lO), renittat ilu:n ctirn elogio ad eum, qui provinciae praeest, unde is horno est; quod ex causa faciendum est.

(1) et. omtela VuIg.

(5) MareeIls, Vu.g. (2 fautores, el cociice citarlo por Br. (4) Bat. iug. oponen este Jragmento. (6) milltabant, fiat. Vutg.

(6, ial. Vu/g. anteponen este fragmento.

Tomo 111-95

130

DIC3EBTO.LIBIO XLVIII: TTULO III

Milites si amiserint custodias, ipsi in periculum deducuntur; nam Divuia Hadrianus Statilio Secundo legato resoripait, quoties custodia (1) militibus evaserit, eXqUiri oportere, utrum nimia negligentia militnrn evaserit, an casu, et utrum unus ex pluribus, an una plures; et ita demum afficiendos supplicio milites, quibus custodiae evaserint, si culpa eorum nimia deprehendatur, alioquin pro modo culpae in sos statuendum. Salvio quoque legato Aquitaniae idem Princeps reseripait, jo eum, qui custodiam dimisit, ant ita sciens habuit, al possit custodia evadere, animadvertendum; si tamen per. vinum (2), ant desidiam custodia id evenerit, castigandum eum, et in deteriorem militiam dare; si vero fortuito amiserit, nihil in eum statuendum.

12. CAI.L1STRLTTSS

libro V. de Coqniionibuz.

1.Si paganos evaserit custodia (3), idsm puto exquirendum, quod circa milituni personas expioranduni retuli.
13. IDaM (4) libro Vi. de Coynionibus. In eos, qui, quuin recepti essent in caroerem, conspiraverint, ut ruptis vinculis et effracto carcere evadant, amplius quam Causa, ex qua recepti sunt, reposcit, constituendum est; quamvis innocentes inveniantur ex so crimine, propter quod impacti sant in carcerem (5), tamen puniendi sunt; eos vero, qui conspirationem eorum detex.erint, reLevandos.

12. CLISTR.vro; De las Jurisdicciones, UbroV. Si los militares hubieren perdido los presos, incurren ellos en responsabilidad; porque el Divino Adriano respondi por rescripto al legado Statilio Segundo,ue siempre que un preso se hubiere escapado de qlos soldados, se deba inquirir si se habla evadido por demasiada negligencia de los militares, 6 por casualidad, y si uno solo de muchos, 6 muchos juntos; y que se deba castigar con suplicio los soldados quienes se las hubieren escapado los presos, solamente si se descubriera demasiada culpa en ellos, pues en otro caso se habra de determinar contra ellos con arreglo su culpa. El mismo Prncipe respondi por rescripto tambin Salvi, legado de Aquitania, que se deba castigar al que dej escapar al preso, 6 al que sabiendas lo tuvo de modo que el preso pudiera evadirse; pero que si esto hubiere acontecido por embriaguez, por desidia del guardia, habla de ser ste castigado, y destinado peor servicio en la milicia;y que si lo hubiere perdido fortuitamente, no se ha de resolver nada contra l. 1.Si el preso se le escapare paisanos, opino que se ha de inquirir lo mismo, que he dicho se ha de investigar respecto las personas de los militares.
18. EL MISMO; De las Jurisdicciones, libro VI. Contra los que cuando hubiesen sido recluidos en. la caree[ conspiraren para evadirse rompiendo las cadenas y quebrantando la caree, se ha de resolver con ms rigor que el que requiere la causa por la que fueron presos;y aunque sean hallados inocentes del delito por el cual fueron puestos en la caree, han de ser, sin embargo) Castigados' pero han de ser puestos en libertad los que hubieren descubierto la conspiracin de ellos.

14. IIERENNIUS MODEST1Nu5 (6) libro IV. de Poenis. - Non est facile tironi custodia credenda, nam ea prodita is culpas reus cst, qui eam ej com-

misit. 1.Nec un, sed duobus custodia committenda esi. 2.Qui si negligentia amiserint, pro modo calpae vel castigantur, vel militiam mutant; quodsi levis persona custodias fuit, castigati restituuntnr. Nam SL misertione custodiam quia miserit (7), militiam mutat, fraudulenter autem si fuerit versatus in dimittenda custodia, vel capite punitur, vel in extremum gradum militiae datar. Iuterdum venia datur, nam quum custodia cum altero custode simul fugieset, alter venia dala est. 3.Sed si se custodia interfecerit vsi praecipitaverit, milili culpas adacribitur, id est castigabitur. 4.Quodsi ipso cuates custodiam interfecerit, homicidii reus est. 5.Ergo si casu custodia defuncta dicatur, testationibus id probandum est, et sic venia dabitur. 6.Solet praeterea amissa culpa custodia, si lamen intersit eam apprehendi, tempus causa cognita railiti dan ad eam requirendam, applicito ej alio milite. 7._Quodsi fugitivum domino reddendum pro.11 !aur. segn la escritura original; rreccin dl cdice-Fi., Br.

IV. No se le ha de confiar fcilmente custodia al soldado bisoo, porque, desatendida aqulla, es reo de culpa el que se la encomend. 1.Y no ha de ser encomendada uno solo, sino dos. 2.Y si por negligenoia hubieren perdido los presos, 6 son castigados segn su culpa, 6 cambian de milicia; pero si estuvo presa persona de baja condicin, son restituidos despus de castigados. Porque si por conmiseracin hubiere uno dejado ir al preso, cambia de milicia, pero si se hubiere conducido con fraude al deja ir al preso, es condenado . muerte, 6 es reducido al ltimo grado de la milicia. Aveces se concede perdn, porque cuando un preso hubiere huido junto con un guardia, se le concede perdn al otro. 3,Pero si el preso se hubiere suicidado, 6 arrojado por un precipicio, esto 's atribuido culpa del soldado, es decir, que ste ser castigado.. 4.--Mas si el mismo guardia hubiere natado al preso, es reo de homicidio. 5.Luego si se dijera que el preso falleci por caso fortuito, esto se ha deprobar con testigos, y as se conceder exencin de pena. 6.Adems de esto, habindose escapado por culpa del guardia un preso, si importara que fuese capturado, se le suele dar con conocimiento de caisa tiempo al soldado para buscarlo, agregndoselo otro soldado. 7Mas si hubiere dejado ir . un esclavo fu(4) Iflpiana, Jal, (5) la. Vu1g. carcere, el cdice Fi. Sj Terentius Clsmena, Ial. (7) dlmlserit, al mdrgen ut.erior del cdice Fi.

14. HERENNIO M0DEsTING;

De las Penas, libro

custodisin, a co -

! yit.tum, Vulg. t paganus evaeerlt cuatodiain, Ha.

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TTULO IV

731

diderit (1), si facultates habeat, domino pretium reddere iuberi, Saturnio us probat. TIT. IV
A LEGEM IUL1AM MAIESTATIS

gitivo que deba ser entregado a. su dueo, aprueba Saturnino, que, si tuviera bienes, se le mande entregar su precio al dueo. TTULO 1V
SOBRE LA LEY .JULIA RELATIVA L5. MAJESTAD

[Cf. Cod. 1X. 8.1

[Vase C&L. IX. 8.]

Proximuni sacrilegio crimen est, quod maiestatis dicitur. 1.Maiestatis autein crimen illud est, quod adversus populutn Romanum, vel adersus secuntatern eius commitUtur; quo tenetur is, cuius opera dolo malo consilium initum erit, quo obsides iniussu Principia interciderent, quo arinati homines curu telis lapidibusve in Urbe sint, conveniantve adversus Rempublicam, locave occupentur, ve! templa, quove coetus conventusve fiat, hominesve ad seditionem convocentur, cuiusve opera, consiho, dolo (2) malo consihium initum eiit, quo quis magistratus populi Romani, quive imperium potestatemve habet, occidatur, quove quis contra Rempublicamarma ferat, quive hostibus populi Romani nunt,ium, literasve miserit, signumve dederit, feceritve dolo malo, quo hostes populi Roinani consitio iuventur adversus Rempubhicam, quive milites sollicitaveril, eoncitaveritve, quo seditio, tumultusve adversus Rempublicam fiat,

1.

ULPIANUS

libro VII. de officio ProconsutiS.

El delito que se dice de majestad es prximo al sacrilegio. 1.Mas es delito de majestad el que se comete contra el pueblo romano, contra su seguridad; del cual es responsable aquel por cuya obra y dolo malo se hubiere formado designio para que sin orden del Prncipe se vayan los rehenes,para que haya en Roma hombres armados con dardos piedras, y se reunan contra la repblica, se ocupen lugares, templos, se verifiquen juntas reuniones, se convoquen hombres para una sedicin; aquel por cuya obra, consejo, dolo malo se hubiere formado designio para que sea muerto un magistrado del pueblo romano, el que tiene imperio potestad, para que alguno lleve armas contra la repblica; el que hubiere enviado mensajero, carta, a. los enemigos del pueblo romano, hubiere dado una seal, hubiere obrado con dolo malo, para que los enemigos del pueblo romano sean favorecidos en su designio contra la repblica; el que hubiere solicitado, concitado, a. los militares, para que se haga sedicin, 6 tumulto contra ha repblica,
2. EL MISMO; Disputas, libro VIII. - 6 el que no se fu de la provincia cuando se le hubiese dado sucesor, el que desert del ejrcito, 6 como particular se pas a. los enemigos, el que 3. sabiendas escribi, ley, una falsedad en escrituras pblicas; porque tambin esto se halla enumerado en el primer captulo de la ley sobre la majestad.

1. ULPIANo;Del Cargo de Proconsul, libro VII.

2. IDEM libro VIII. Diputalionwn. - quive de provincia, quum ej successum esset,non discessit, aut qui exercitum deseruit, ve[ privatus ad hostes perfugit, quive sciens faisum conscripsit, vel redtaverit ja tabiilis publicis; nam et hoc capite primo lege maiestatis enumeratur. 8. MARCIANUS libro XIV. lnstjtugwnum. - Lex duodecim tabularum iubet, eum, qui hostem concitaverit, quive civem (3) hosti tradiderit, capite punir. Lex autem lulia maiestatis praeeipit, eurn, qui maiestatem publicana laeserit, tener, qualis est file, qui in bellis cesserit, aut arcem deseruent (4, aut castra concesserit. Eadem lege tenetur, et qui iniussu Principia bellum gesserit, delectuinve habuerit, exercitum comparaverit, quive, quum ci in provincia successum esset, exercitum suecessori non tradidit, quive imperium, exercitumve populi Romani deseruerit, quive privatus pro potestate rnagistratuve quid sciens dolo malo gessent, quive quid eorum, quae supra seripta sunt, facere curaverit,

3. Mnci.r'to; Inaituta, Libro XI V. - Manda la ley d6 las Doce Tablas, que sea condenado a. muerte el que hubiere concitado al enemigo, del que hubiere entregado un ciudadano al enemigo. Pero precepta la Ley .Julia sobre la majestad, que sea responsable el que ofendiere la pblica majestad, como es el que hubiere huido en la batalla, hubiere abandonado una fortaleza, 6 eatregado campamentos. A la misma ley esta. sujeto tambin el que sin orden del Prncipe hubiere hecho la guerra, hecho leva, reunido ejrcito, el que cuando se le hubiese dado sucesor en una provincia no le entreg el ejrcito a su sucesor, el que hubiere desertado de[ imperio del ejrcito del pueblo romano, 6 el particular que 3. sabiendas hubiere obrado con dolo malo corno ejerciendo potestad 6 magistratura, 6 el que hubiere procurado hacer alguna de las cosas que arriba quedan escritas,
4. SCVOLA; Reglas libro IV. aquel por cuyo dolo malo uno se comprometi con juramento a. hacer algo contra la repblica, por cuyo dolo malo fu llevado 3. una emboscada el ejrcito del pueblo romano, fu entregado 3. los enemigos, por cuyo dolo malo se dice que se hizo que los enemigos no cayeran en poder del pueblo romano, 6 por cuya
4) Segn nuestra conf etura; tennerit, si cddtee P&; ho. stemve arcere i euuenit, ial. (y,) tal. Vu.Ig.; potestete, el cdice FI.

4. SCAEVOLA libro IV. ReguLaruin. - cuiusque dolo malo iureiurando quis adactus est, quo adversus rempublicam faoiat, cuiusve dolo malo exercituspopuli Romani in insidias deductus, hostibusve proditus ant, aetumve dolo malo cuius dicitur, quominus hostes in potestatem (5) populi Romani veniant, cuiusve opera dolo malo hostes populi Ro(1) pendiderit Ial. Vtg. (2) dolo, ooasidrase aAdida por antiguos copistas (3) opem, Vulg.

732

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TTULO Iv

mani commeatu, armis, tetis, equis, pecunia, aliave qua re.adiuli erunt, titve ex amiis hostes populi Romani fiant, cuiuwe dolo mato factumn erit, quo rex exterae nationis populo Romano minus obemporet,cuiusve opera dolo malo factum cnt, quo magia obsides, pecunia, jumenta hostibus populi Romani dentur adversus Rempublicam; item, qui confessum ja indicio reum, et propter hoc in vincula eoniectum emiserit. -

1.Roe crimine liheratus est a Senalu, qui atatuas Imperatoria reprobatas confiaverit. 5. MARCIA.NUS (1) libro V. Regularum. - Non contrahit crimen maiestatis, qui tatuas Caesaris vetustate corruptas reficit. 1.Nec qui lapide iactato inoerto, fortuito statuam attigerit, crimen maiestatis eommisit; et ita Severus et A.ntoninus lulio Cassiano (2) rescripserunt. 2.-.-lidem (3) Pontio rescri1rn, non videri contra maiestatem fieri ob imagines Caesaris nondum consecratas venditas. 8. Vsur.sius SATCRN1NUS libro H. de Iudiciis publicis. - Qui statuas aut imagines Imperatoria iam consecratas eonfiaverint, aliudve quid simile admiserint, lege lulia majestatis tenentur. 7. MODBSTINUS libro XII. Pandeclarunt. - Famosi, qui ius aceusandi non habent, sine ulla dubitatione admittuntur ad hanc accusationem. 1.Sed et milites, qui causas alias defendere non pOSSUflt nam qui pro pace excubant, magia (4) ad hane accusationem admittendi sunt. 2.Servi quoque deferentes audiuntur, et quidem dominos suos, et liberti patronos. 3.Hoc tamen crimen a iudicihus non in occasionein (5) ob principalis maiestatis venerationora habendum est, sed in veritate; nam et personam spectandam. esse, an potuerit facere, et an ante quid fecerit, et an cogitaverit, et an sanae mentis fuerit; neo lubricum linguae ad poenara facite trahendum est; quamquam enim temerarii digni poena sint, tamen ut insania Mis parcendum est, si non tale sit delictum, quod vel ex scriptura logia descendit, vel ad exemplum legis vindicanduin es!. 4.Crimen (6) tnaiestatis facto, vel violatis statuis, vol imaginibus, maxime exacerbatur in milites. 8. PAP1NIANUS libro XIII. Responsorum. - In quaestionibus laesae majestatis etiam mulieres sudiuntur; coniurationem denique Sergii (7) Catilli-. nao Julia (8) mulier detexit; et Marcum Tullium Consulem indiolum cina (9) instruxit. 9. HERMOGEN1ANUS (10) libro V. iuris Epitoma(i) Mareelius, Mal. (2) Caesio Vsig.
(3) FMi. Vulr.; idem, si cdice FI. (4 Bat.: magIsque, inserta el cdice FI. (5) occaslone, Ilil Vutg.
(S) Crimine, Jal. Val.

obra dolo malo los enemigos del pueblo romano fueren auxiliados con provisiones, armas, dardos, caballos, dinero, otra cualquiera cosa, para que de amigos se hagan enemigos del pueblo rrnano, pon cuyo dolo malo se hubiere hecho que el rey de una nacin extraa no preste obediencia al pueblo romano, por cuya obra se hubiere hecho con dolo malo que los enemigos del pueblo romano se les den rehenes, dinero y caballeras contra la repblica; asimismo, el que hubiere dejado ir al reo que confes en juicio, y que por ello fu puesto en prisin. 1.De este delito qued exento por el Senado el que hubiere deshecho las estatuas de un Emperador reprobadas. 5. Mtacio; Reglas, libro V. - No comete delito de lesa majestad el que rehace las estatuas de un Csar deterioradas por el tiempo. 1.Tampoco cometi delito de lesa majstad el que habiendo tirado una piedra sin objeto cierto hubiere por casualidad tocado la estatua; y as respondieron por rescripto Severo y Antonino Julio Casals no. 2.Los mismos respondieron por rescripto Poncio, que no se considera que se obraba contra la majestad vendiendo imgenes del Csar todava no consagradas. 6. VENULEYO SATuRNINo; De los Juicios pblicos, libro ti. - Los que hubieren deshecho estatuas

imgenes del Emperador ya consagradas, 6 hubieren hecho alguna otra cosa semejante, estn sujetos la ley Julia sobre la majestad.

7. Morasuio; Pandectas, libro XIL Los infames, los cuales no tienen derecho para acusar, son sin duda alguna admitidos esta acusacin. 1.Mas tambin los militares, los cuales no pueden defender otras causas; porque los que velan por la paz, han de ser con ms razn admitidos esta acusacin. - 2.Tambin son oidos los esclavos que delatan aun sus seores, y los libertos que sus patronos. 3.Mas la acusacin de este delito no ha de ser admitida por los jueces ocasionalmente por Veneracin la majestad del Prncipe, sino con verdad; porque se ha de atender si la persona lo haya podido cometer, y si antes haya hecho alguna cosa, y silo haya pensado, y si estuviere en su cabal juicio; y tampoco ha de ser fcilmente sujetada la pena una ligereza de lengua; porque aunque sean dignos de pena los temerarios, se les ha de perdonar, sin embargo, como . locos, si el delito no fuera tal, que 6 est definido en el texto de la ley, 6 haya de ser castigado por analoga de la ley. 4.El delito de lesa majestad por hecho, 6 por violacin de las estatuas, 6 de las imgenes, se agrava mucho ms tratndose de militares.
8 PAPIIAM0; Respuestas, libro XIII. - n las cuestiones de lesa majestad son oidas tambin Las mujeres; al fin, una mujer, llamada Julia, descubri la conjuracin de Sergio Catalina; y el indicio de ella instruy al consul Marco Tulio. 9. HEaMOGENIAN0; Epitome del Derecho, Libro V.
(i) Ludfi, Jal. Vu.ig, IB) lulta, considrase aqu pakibra sospechosa; Fulvia, Hal. Vuig. (9 Indicio suo, Hal. (1u Venuleius, fiel.

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TfTtTL V

733

rwn. - Eorum, qui maiestatis crimine damnati

su nt, Ii beroru m bona liberis darnnaorum conservan, Divus Severus decrevit, et tunc demuin fisco vindican, si nemo damnati liberorum existat.

- El Divino Severo decret, que los hijos de los que fueron condenados por delito de lesa majestad se les conservaran los bienes de los libertos de los condenados, y que solamente fueran reivindicados para el fisco, si no hubiera ningn descendiente del condenado. 10. EL MIsMO; Epilorne del Derecho, libro VI. Puede ser acusado de delito de lesa majestad aquel por cuyo auxilio, consejo, dolo malo fu entregada a los enemigos una provincia, una ciudad. 11. Ui..ritio; Disputas, libro Viii. -El que muri en condicin da reo, falleci con su estado integro; porque el delito se extingue con la muerte, no ser acaso que alguno haya sido reo de lesa majestad, porque en este delito, si no se purgara por sus sucesores, la herencia es reivindicada para el fisco. Mas ciertamente no todo el que es reo (le lesa majestad por la ley Julia se halla en la misma condicin, sino el que es reo de lesa majestad, estando animado de intencin hostil contra fa repblica el Prncipe; pero si alguno fuera por otra causa reo de lesa majestad por la ley Julia, se exime del delito con la muerte. TTULO V
SOBRE LA LEY, JULIA PARA LA REPRESIN DE LOS ADULTERIOS

10. IDEM libro VI. iuris Epilomaruin.Maiestaaccusari potest, cuius ope, consilio, dolo malo provincia, vel civitas hostibus prodita est.
Lis Crimine

11. ULPIANIJS libro Vil!. Dispulalionum. Is, qui in reatu daeedit, integni status decedit; extinguitur enim crimen mortafltate, nisi forte quia inaiestatis reus fuit, -nam hoc crimine (1), nisi a successori bus pu rgetur, hereditas fisco vindieatu.r. Plano non quisque legis Iuliae maiestatis reus est, in eadem conditione est, sed qui perduellionis reus eat, hostiii animo adversus reinpublicam vel Principeifi animatus; ceterurn si quia ex alia causa legis Iuliae majestatis reus sit, morte crimine liberatur.

TIT. y AD LEGEM IUL1AM DE ADULTERIIS COERCENDIS (2)


[Cf. Cod. IX. 9.

[Vase Cd. IX. 9.1

1. ULPLANS libro 1. de Adulteriis .Haec ex lata est a Divo Augusto.


2. IDEM libro VI!!. Diaputalionum. - Ex lege lulia servatur, nt., CUi necease est ab adultero mcipera, quia inulier ante denuntiationem nupsit, non alias ad inulierern posait pervenire, nisi reum peregerit; peregisse autern non alias quia videtur, nisi et condemnaverit.

1. ULPIANO; De los Adulterios, libro 1. Esta ley fu promulgada por el Divino Augusto, 2. EL MISMO; Disputas, libro VIII. - En virtud de la ley Julia se observa, que el que tiene necesidad de comenzar por el adltero, porque la mujer se cas antes de la denuncia, no pueda llegar a la mujer de otro modo, sino si hubiere terminado con el reo; mas no se considera que uno termin con l de otra suerte, sino si tambin lo hubiere condenado. 1.Al marido, que acusa con derecho de marido, se le opone esta excepcin: si se dijera que infringi la ley por esto, porque habiendo entabla-. do la acusacin de adulterio, desisti de ella. 2.Por la ley Julia sobre los adulterios se estableci ciertamente el delito de lenocinio, porque se fij pena contra el marido, que hubiere recibido alguna cosa por el adulterio de su mujer; y tambin contrael que retuviere lila sorprendida en adulterio. 3.Por lo dems, el que consiente que delinca su mujer, menosprecia su matrimonio, y el que no se indigna por la mancillacin, no castiga con pena al adltero. 4.El que dice que cometi el adulterio parlenocinio del marido, quiere ciertamente excusar su delito, pero no se admiti semejante compnsacin; por lo tanto, si el reo de adulterio quisiera hacer reo de lenocinio al marido, una vez que l haya sido delatado, no ser oido. 5.Si en juicio pblico el marido hiciera reo su mujer,repeler al marido de la acusacin la alegacin de lenocinio? Y yo opinara que no lo repele; as, pues, el lenocinio del marido lo hace li l culpable, pero no excusa li la mujer. 6.Por lo cual se puede preguntar, si el que
(5) HaZ.: adulterio, el cdice Fi. (5) Taur. segn a escritura original; sundem, la correccin del cdice FI., Br. (7j sffiigit, Bal.

1.Manto jure mariti accusanti illa praescriptio obiicitur: si (3) legem prodidisse dicatur ob hoc, quod aggressus accusationem adulterji (4) destitit. 2.Lenocinii quidem crimen lege lulia de adultenis (5) praescriptum est, quum siL in eum (6) maritum poena statuta, qui de adulterio uxoris suae quid ceperit; item in eum, qui in adulterio deprehensam retinuerit. 3.Ceterum qui patitur uxorem suarn delinquere, matrimoniumque suum contemnit, quique contarninationi non indignatur, poena adulterurn non inhligitur (7). 4.Qui hoc dieit, lenocinio mariti se fecisse, relevare quidem vult crimen suum, sed non est huiusmodi compensatio admissa; ideo si maritum velit reus adulterii lenocinii reum lacero, semel delatus non audietur. 5Si publico indicio mantua uxorem ream faciaL, an lenocinii allegatio repeilat maritum ab accusatione? Et putem, non repeliere; ienocinium igitur mariti ipsum onerat, non mulierem excusat. 6.Unde quseri potest, an is, qui de adulterio
(1) Taur. segn a escritura original; cin del cdice FI. (2) ST 5TUPBO, adicionan Ifni. Valg. (3) non, insertan Hal. Vulg. (4) sccnare, niaerta VuLg.

Crimen, la correc-

.734

DIGRSTO.LIBRO xLVm: TfTULO y

cognoscit, statuere in maritum ob lenocinium possit. Et puto p0850. Nam Claudius Gorgus (1) vir clariasimus uxorem accusans, quum detectus esset 2), uxorem in adulterio deprehonsam retinuisse, et sine accusatore lenocinio (3) damnatus est a Divo Severo. 7.Extraneus autem nequaquam lenocinium obiieiens, posteaquairi reus factus est, se relevabit, nec maritum poenae subiiciet. 8.Si simul ad accusationem veniant maritus el pater mulieris, quem praeferri oporteat, quaeritur. Et magia est, ut mantua praeferatur; nam et propensiore ira (4), et maiore dolore executurum eum accusationem credenduru est, in tanlum, ut, elsi pater praevenerit, et libellos inscniptionum (5) deposucril, manto non negligente nec retardante, sed accusationemn paran te et probationibus 1 ostituente (6) atque muniente, ut facilius iudicantibus (7) de adulterio probetur, idem sit (8) dicendum. 9.Sed et quoties'alii, qui post manitum el patreni accusare possurlt, ad accusandum prosiliunt, lego expressum est, ut is, cuius de ea re notio est, de justo accusatore constituat.

conoce del adulterio podr resolver cotra el marido por causa de lenocinio. Y opino que puede. Porque habindose descubierto que Claudio Gorgo, varn muy esclarecido, que acusaba su mujer, retuvo su mujer que haba sido sorprendida en adulterio, fu condenado por lenocinio por el Divino Severo, aun sin haber acusador. 7.Mas despus que un extrao fiJ hecho reo, de ninguna manera se excusar acriminando lenocinio, ni sujetar la pena al marido. 8.Si el marido y el padre de la mujer se presentaran al mismo tiempo acusar, se pregunta, cul deber ser preferido. Y es mejor que sea preferido el marido; porque es de creer que con ms justificad ir&y mayor dolor haya de formalizar l la acusacin, tanto, que, aunque el padre se hubiere anticipado, y hubiere presentado los libelos de la acusacin, no descuidndola ni retardndola el marido, sino por estar ste preparando Ja acusacin y formalizndola y robustecindola ton pruebas, para probar ante los juzgadores ms fcilmente el adulterio, se habr de decir lo mismo. 9.Pero siempre que otros, que pueden acusar despus que el marido y el padre, se lanzan acusar, se expres en la ley que determine sobre quin sea legitimo acusador aquel quien compete el conocimiento de este negocio.
3. EL mismo; De los Adulterios, libro II. - As, pues, no ser que el padre acuse como infame al marido, pruebe que ms bien hace colusin con su mujer, que no que la acusa con intencin, ser pospuesto a! marido.

3. IDEM libro II. de Adulteriis (9). - Nisi igitur pater maritum infamem aut argual, aut doceat, colludere magia cum uxore, quam ex animo accusare, postponetur manto.
4. IDEM libro VID. Disputationum.Si maritus praever.erit accusareque 1 ustitueril, bm pora non cedunt patri, quo (10) accusationern instituere non potest, sic tamen, ut, quoad ULIUS OCcupet, utrique temnpora cedant, ubi vero maritus occupavit, residua teinpora el, qui occupare non potest, non cedaul. Quod et in eo dici potest, qui ab adultero ve! adultera coepit; nam adversus eurn, adversus quem non coepit, desinunt ej tetopora cedere. Haec in maritis el patribus dieta sunt.

1.Extraneis autem, qui accusare possunt, accusandi facultas post maritum el patiem conceditur; nam post sexaginta dies, quatuor menses extraneis dantur, et ipsi utiles (11). 2.Si ante extraneus instituenil accusationein, an superveniente manto permittatur accusatio, quaeritur. Et magis arbitror, hoe quoque casu marttum audiendum, si non negligentia praeventus est. El ideo, et si aceusatione instituta absoluta sit mulier extraneo accusarite, Lamen manto debet permitti restaurare (12) accusationem, 8i idoneas causas allegare possit, quibus impeditus non instituit accusationern.

4. EL mismo; Disputas, libro VIII. - Si el marido se hubiere anticipado y hubiere determinado acusar, no corre para el padre el trmino, porque no puede entablar la acusacin, pero esto as, de suerte que hasta que uno lo comience . utilizar corra el trmino para ambos, pero cuando el marido lo comenz utilizar, no corra el restante tiempo para que el que no puede utilizarlo. Lo que se puede decir tambin en cuanto al quecomenz.poreladltero la adltera; porque deja de correr para l el trmino contra aquel contra quien no empez. Esto se dijo respecto los maridos r los padres. 1.Mas los extraos que pueden acusar se les concede facultad para acusar despus que el marido y el padre; porque despus de los sesenta das se les da los extraos cuatro meses, tambin tiles. 2.Si un extrao hubiere entablado antes la acusacin, se pregunta, si presentndose el marido se permitir la acusacin. Y ms bien creo, que tambin en este caso ha de ser oido el. marido, si otro no se le anticip por su negligencia. Y por lo tanto, aunque entablada la acusacin haya sido absuelta la mujer acusndola un extrao, esto no obstante, se le debe permitir al marido renovar la acusacin, si pudiera alegar causas abonadas, por las que impedido no entabl la acusacin.

5. JULIANO; Digesto, libro LXXX VI. - No hay 6. luliANus Libro LXXX VI. Diqcslorurn. - Nu- ptani mihi adulterii reani postular- poase in priore duda que la casada conmigo puede ser acusada matrimonio cowmissi, dubium non est, quum aper- como reo de adulterio cometido en matrimonio an- (1) Uordius, as Bas.; Gorgoiiiu, Vuig. (a) la. Vulg.: est. el cdice FI. (8) lenocinit Hal. Vulg. (4) Taur. segn la escritura original, iure la correcci4n del cdice I'l.. Ir (5) inserlptioni5, HaZ. (6) jnMruente, HaZ.; insistente, el cdice citado por Geb. (7i Toar.; (lid ieantibua. el cdice FI., Br. (8) fIat, Vulg.; eru, el cdIice FI. ( Segn ruPs(ra errmienda;Adulterli, el cdice Fi. (10 Esto es, en quod; Taur. segn lo escritura original, qui, la correccin del cddce FI., Br.; quia, Hal. Vulg. (11) et ipei utiles, omtelas iaL
(12) instaurare,

Ha.

flGE5TO.-UBBO LVIII:

Ttmo 'y

135

te lego lulia de adulteriis cobrcendis caveatur, si quidern vidua sit, de cuius adulterio agetur, ut aecusa.tor liberum arbitrium habeat, adulterum, an adulterain prius accusare malit, si vera nupta sit, ut prius adulterum peragat, tuno (1) mulierem.

tenor, porque claramente se dispone en la ley Suha sobre la represin de los adulterios, si verdaderamente fuera una viuda de cuyo adulterio se tratara, que el acusador tenga libre arbitrio para acusar primero, si quisiera, al adltero la adltera, y que si fuera una casada, concluya la acusacin primeramente contra el adltero, y luego con-

tra la mujer.
passas lex lulia )ocum habet; quod autem ad servas pertinet, et legis Aquiliae actio. facile tenebit, et iniuriaruw quoque competit; nec erit deneganda praetoria quoque actio de servo corrupto; nec propter plures actioues parcendum erit in huiusrnodi crimine reo. 1.-Lex stuprum et adulterium promiscuo et
liberas tantuin personas adulteriurn stuprumve
8. PAP1NIANUS

libro 1. de Adulterii.s (2). - lotee

proprie adulterium in nupta eommittitur, propter partum ex altero conceptum composito nomine, stuprum vero in virgineni viduamve committitur, quod Graeci &p& /corruplionemJ appellant. 2.-Filitisfanijljge maritus ab eo, qui sui iuris est, in ea lege non separatur. Divus quoque. Hadrianus Rosiano (3) Gemino rescripst, et invito patre filium hac lego reum facere posse (4).

.xptrpev /abusiee alivuantum] appellat; sed

3.-Maritus, etai duo (5) reos ex alio crimine habeat, poterit jure viri tertium aceusare, quoniam ea causa non cedit in numerum ceterarum (6).
7. MARCIANOS (7) libro X. irtstitutionum. - Qui pupillam suani duxit uxoreni contra Senatusconsultum, nec matrimonium est bac, et potest adulterii acensan, qui tutor vol (S) curator fuit, et infra (9) vieesimurn sextum (10) annum duxit uxorem non a patre desponsam, vel destinatam, ve! estamente denominatam. 1.-In libro secundo de adulteriis Papiniani Marcianus notat: incesti' commune crimen adver-. sus duce simul intentan potest.

6. PAPINIANO; De los AduUerios, libro I.-Lo. ley Julia tiene lugar solamente respecto a las personas libres que sufrieron adulterio estupro; mas por lo que se refiere las esclavas, subsistir fa.eilmente la accin de la ley Aquilia,y compete tambin la de injurias; y tampoco se habr de denegar la accin pretoria de corrupcin de esclavo; y porque haya varias acciones no se le habr de perdonar al reo de semejante delito. 1 1.-La- ley menciona promscua y Un tanto abusivamente el estupro y el adulterio; pero propiamente se comete adulterio en mujer casada, habindose formado la palabra por razn de parto concebido de otro, mas en doncella en viuda se comete estupro, quelosgr1egos llaman op&/corrupCtfl/. 2.-El marido, hijo de familia, no osen esta ley separado del que es de propio derecho. Tambin el Divino Adriano respondi por rescripto 8. Rosiano Geniino, que aun contra la voluntad del padre poe. de por esta ley el hijo acusar como reo 8. otro. 3.-El marido, aunque tenga 8. dos acusados como reos de otro delito, podr titulo de marido acusar 8. un tercero, porque esta causa nova comprendida en el nmero de las dems. 7. MARCIANO; instituta, libro X. -Si contra el Senadoconsulto tom uno por mujer 8. su pupila, ste no es matrimonio, y puede ser acusado de adulterio el que fu su tutor curador, 1 la tom por mujer antes de los veintiseis aos, no habiendo sido prometida, 6 destinada, nombrada como esposa por el padre en el testamento. 1.-En el libro segundo de los adulterios, de Papiniano, observa Marcelo: la acusacin comn de incesto puede ser intentada contra los dos al mismo tiempo. PAPiNIANo; De tos Adulterios, libro I1.-El que 8. sabiendas hubiere facilitado su casa, para que se cometiera estupro adulterio con una madre de familia, que era de otro, con un varn, realizare ganancia con el adulterio de su propia mujer, es castigado, de cualquier condicin que sea, como adltero. 1.-Es evidente que con la denominacin de casa se significa tambin la habitacin.

donum suam, uL stuprum adulteriumve cum alena matrefamilias, vel cern masculo fieret, scieng praebuerit, vel quaestum ex adulterio uxonis suae fecerit, cuiuscunque sit conditionis, quasi adulter punitur. 1.-kppellatione domus habitationem quoque (12) significan, palam est. ci quis dornum praebuisset, tenetur.
9. ULPIANUS

S. PAPINIANUS

libro 11. de Adulicriis (It). - Qui

libro IV. de Adueriis.-Et si ami-

1.-Sed et si quis in agro balneove (13) stuprum fien praebuisset, comprehendi debet. 2.-Sed et si in domum aliquam soliti furint convenire ad tractandum de adulterio, etsi eo loci
(1) prius ad adulterum pergat, tune ad mulierem. Hal. (2) Vase la pagine 734., nota 9. (8) Rosetaao1 JaL (4) posee, constdrase aia4kia por antiguos copistas. () duos, Hal. lTutg. (6) Taur. segn La sscnitwa original ceteroruin, la correccjdn del cdice Fi., Br. (1) MsrCeUns, Vuig.

9. ULPIANO; De los Adulterios, libro 1V. - Tambin, si alguien hubiese facilitado la casa de un amigo, ser responsable. 1.-Mas tambin debe ser comprendido, si uno hubiese facilitado que se corneta estupro en un campo 6 en un bailo. 2. 'Pero tambin si hubieren acostumbrado 8. reunirse en alguna casa para tratar de adulterio,

(8) Segn correccin del cdice FI.; et por vel, Taur. segn a escrilu.ra original, Br. terior del cdice Fi. (9) intra, al margen in ;iO qointum as Bas.,pero vase Sch. e. t T. VII. p. 644.) ii) Vase apcigina 734, nota 9. (12) quamqne, Vulg. (15) sao ahenove por baineova, HaZ.

736

x)xaEsTo.LIRo XLVIII: TTULO Y

nihil fuerit adinissum, veruntamen videtur is domuin suain, ut stuprum adulteriumve committeretur, praebuisse, quia (1) sine colloquio illo adulterium non committeretur.
10. PAHNIxNUS libro 11. de Adu1ers. - Mater autem familias significatur non tantum nupta, sed etiam vidua. 1.Mulieres quoque hoc capite legis, quod domum praebuerunt, vel pro comperto atupro aliquid aceeperunt, tenentur.

aunque en este lugar no se hubiere cometido ninguno, se considera, sin embargo, que ste prest su casa para que se cometiera estupro adulterio, porque sin aquel coloquio no se habra cometido el adulterio.
10. PAPINIANo; De los Adulterios, libro 11.Mas se dice madre de familia no solamente fi la casada, sino tambin fi la viuda. 1.Por este capitulo de la ley son responsables tambin as mujeres, porque hubieron facilitado casa, porque recibieron alguna cosa por el estupro que se descubri. 2.La mujer que para evitar la pena de adulterio hubiere cometido lenocinio, arrend sus servicios para el teatro, puede ser acusada y condenada por adulterio en virtud de un Senadoconsulto. 11. EL mismo; De los Adulle,ios, libro nico.El militar, que pact con el adltero de sumujer, debe ser desligado de su juramento y deportado. 1.Con mas razn se dir que est sujeto , la pena de adulterio el militar que tuvo en contubernio, aunque no en matrimonio, la hija de su hermana. 2.La que fu contada entre las reos de adulterio, no puede ser defendida estando ausente. 3.Un suegro, habiendo manifestado, entregando los libelos al Presidente, que quera acusar de adulterio su nuera, prefiri desistir de la acusacin, y pedir el lucro de la dote; se pregunta, si crees que se admita semejante ficcin suya. Respondi: es de muy torpe ejemplo que el que hubiese determinado acusar fi su nuera haya preferido despus desistir, contentndose con retener el lucro de la dote, como si el matrimonio se hubiese disuelto por culpa db la mujer; por lo cual, no sin justicia ser repelido el que no se ruboriz en anteponer el beneficio de la dote fi la vindicta de su propia casa. 4.Es evidente, que el reo de adulterio puede ser acusado dentro de cinco afios continuados desde el da en que se cometi el delito, aun habiendo fallecido la mujer. 5.Uno quera acusar de dulterio su mujer, y peda que no se le computasen los das que haba estado preso; habindole yo admitido esto, hubo quien me contradijo; te ruego que reflexivamente me escribas si t apruebas la opinin de ste. Respondi: as la letra como el espritu de la ley favorecen tu opinin, pues aquella quiso que al acusador se le hubieran de computar das tiles, esto es, aquellos en los que pudo llenar las formalidades de la acusacin; por lo cual, sin duda que no se le debi contradecir al estimar t que los das que uno estuvo preso se hallaban fuera de la computacin de los das tiles. 6.Es cierto que los sesenta das tiles, que se le computan al marido para acusar, se cuentan tambin con los das feriados, si el acusador tuvo posibilidad de dirigirse al Presidente, porque el libelo puede ser presentado tambin de plano; y si perdi este privilegio, no se le prohibe que deduzca su qilerella ante el juez dentro de otros cuatro meses. 7.Se preguntaba, si con el derecho de marido podri hombre acusar la mujer, que, habindose desp, ado con l, huhiese sido dada por el padre en natrijnonio otro. Respondi: estimo que plantea una cuestin nueva este acusador, que desea

2.Mulier, quae evitandae poene adulterii gratia Ienociniurn fecerit, aut operas suas in seonam locavit, adulterii aceusari damnarique ex Senatusconsulto potest.
11. IDEM Libro singular de /idu1eriis (2). - Miles, qui eum adultero uxoris suae pactus est, solvi sacramento deportarique debet. 1.Militem, qui sororis fihiam in contubernio habuit, licet non in matrimonium, adulterii poena tener rectius dicetur. 2.Ea, quae inter reas adulterii recepta esset, absens dofendi non potest. 3.Socer, quum nurum adulterii accusaturum se libellis Praesidi datis testatus fuisset, maluit (3) aceusatione desistere, et lucrum ex dote magis petere; quaeritur, an huiusmodi (4) commentum eius admitti existimes. Respondit: turpiesimo exemplo is, qui nurum suam acensare instituisset, postea desistere maluit, contentus lucrum ex dote retinere, tanquam culpa mulieris diremto matrimonio; quare non inique repelletur, qui cominodum dotis vindictae domus suae praeponere non erubuit.

4.Adulterii reuai intra quinque annos continuos a die criminis admissi, defuncta quoque muliere, postulan poase palam est.. 5.Quidam accusare volebat adulterii mulierem, et postulabat, ne sibi computarentur dies, quos in custodiam fecisset (5); me hoc admittentc extitit, qui mibi contradiceret; cuius opinionem an tu probes, rogo maturius mihi scribas. Respoodit: opinionem tuam et verba legis, et sententia adiuvant, cui placuit, tiles dies accusatoni computandos esse, id est, quihus potuit accusatioi]is solenfha implere; quare sine dubio dios, quibus quis in custodia fuit, extra computationem utilium dierum exstimanti tibi constitutos contradici non debuit. 6.Sexaginta dies, qui manito accusante utiles cornputantur, feriatis quoque diebus, si modo facultatem Praesidis adeundi accusator habuit, numerar certuin est, quoniarn de plano quoque hbellus dan potest; quod privilegium si amisit, non prohibetur intra ahos qustuor menses querelarn suarn apud iudiaein deferre. 7.Quserebatur, an jure mariti possit accusare vir eaw ferninam, quae, quurn ei desponsa fulaset, alii in matrimoniuni a patre fuisset tradita. Respondit: novam rem instituere huinsmodi accusatorem existimo, qui adulterii crimen obiicere
(1) Taur. al mrgen; qua, en el tevto. (1) Vase la pdgna 714., nota 9. (3) Taur. seQn la ecrtiura original; ab, inserta la correccin del cdwe FI., Dr.

(5) 1 cutodia fuueet. ]la. Vulg.

(4) Taw'.segn elcdke PL, que dice bufueemodi Br.

flWESTO.LIBRO XLVIII: TTULO Y

737

desiderat propter hoo tantum, quod priori sibi desponsapuella a patre in matrimoniuni aUi fuerit tradifa. 8.Detuncto manto adulterii rea rnulier poatulatur. 9.Quae propter impubereni fitiuni vult1 ditatioriem ab accusatore impetrare, an debeat audiri? Respondi: non videtur mihi confugere ea mulier ad istam defensionein, quae aetatem filti praetendit ad eludendam ( 1 ) legitimam aocusationem; nam non utique crimen adulterii, quod mulieri obiicitur, infanti praeiudicat, quutn possit et fila adultera esse, et irnpubes defunctum patrem habuisse. 10.Volenti mliii ream aduherii postulare eam, quae post eommissum adulterium in eodem matri lu onio perseveraverit, coniradictu m est; quaero, an juste responsiun Bit. Respondit: ignorare non debuisti, durante eo matrimonio, in quo adulterium dicitur esse commissum, non posee rnulierem ream adulterii fien, sed neo adulterum interim accusari (2) posee. 11.Licet el mulier, qui in suspicionem (3) adulteril incidit, nupsisse dicatur, non ante accusari poterit, quam adulter fucrit convictus; alioquin ad hoc ve! maxime VILi confugient, volentes bene concordatum sequena matrimonium dirimere, ut dicant, eum adultero rnulierem nuptias contraxiase. 12.Mulier, quum absentem virum audiisset vita funotum esse, alii se iunxit, mox maritus reversus elt; quacro, quid adversus eam mulierem statuendum siL. Respondit, 1am luna, quam facti quaestionem mover; nam, si longo tempore transacto Bine ullius stupri probatione falsis rumoribus inducta, quasi soluta priore vinculo, legitimis nupLus secundis iunct.a est, quod verisimile est, deceptam eam fuisse, nihil vindicta dignum videni potest; quodsi fleta mariti moro argumentum faciendis nuptiis probabitur praestitiase, quum hoc facto pudicitia abore (4), vindican (5) debet pro admissi erlininis qualitate. 13.Ream adulterii uxorem duxi; eam damnatam mox repudiavi quaero, an causam discidii praestitiase videor? ftespondit: quum per legem Inliani huiusmodi uxorem retinere prohibearis, non videri causam te discidii praestitisse, palam est; quare ita ius tractabitur, quasi culpa mulieris facto divortio. 12. ULPIANUS libro 1. (6) de Adulleris. - Haec verba legis: NE QUIS POSTHAC STUPRUM, ADULTERIUM FACITO SC1ENS DOLO MALO, et ad eum, qui suasit, et ad eum, qui stuprum ve adutterium intulit, pertinent. 13. IDEM libro 11, de Adulterjis (7). - Si uxor non fuerit in adulterio, concubina tanien fuit, jure quidem mariti accusare eam non poterit, quae uxor non fuit;iure tamen extranei accusationem instituere non prohibebitur, si modo ea siL, quse in concubinatum (8) se dando matronae Domen non amisiL, utputa quae patroni concubina fult.
(1) elldendani. ial.

imputar el delito de adulterio solamente porque la doncella desposada antes con l hubiere sido dada por su padre k otro en matrimonio. 8.Fallecido el marido, la mujer puede ser acusada de adulterio. 9.Debe ser oda 1a que por razn de tener un hijo impbero quiere impetrar del acusado dilacin? Respond: no me parece que se ampara en legtima defensa la mujer que alega la edad de su hijo para eludir legtima acusacin; porque ciertamente que el delito de adulterio, que se le imputa la mujer, no le perjudica al que est en la in ncia, porque puede ser ella adltera, y haber tenido el impbero como padre al difunto. 10.Se me contradijo al querer yo acusar como reo de adulterio la que despus de cometido el adulterio continu en el mismo matrimonio; pregunto, si se me respondi con justicia. Respondi: no debiste ignorar, que, durante el matrimonio en que se dice que se cometi el adulterio, no poda la mujer ser hecha reo de adulterio, y que entretanto tampoco poda ser acusado el adltero. 11.Aunque se diga que la mujer se cas con el que incurri en sospecha de adulterio, no podr ser acusada antes que haya sido convicto el adltero; de otra suerte, los maridos recurriran principalmente esto, al querer disolver el siguiente matrimonio bien armonizado, diciendo que la mujer contrajo nupcias con el adltero. 12.Una mujer, habiendo odo que haba fallecido su marido que estaba ausente, se cas con otro, y despus volvi el marido; pregunto, qu se habr de determinar contra esta mujer. Respondi, que se promova una cuestin tanto de derecho, como de hecho; porque si habiendo transcurrido largo tiempo sin que se haya probado estupro alguno, inducida por falsos rumores, como desligada M primer vnculo se cas en segundas legitimas nupcias, como quiera que es verosmil que haya sido engaada, puede considerarse que no hay nada digno de castigo; pero si se probar que la fingida muerte del marido di pretexto para. celebrar las nupcias, como con este hecho padece su honestidad, debe ser castigada segn la calidad de su delito. 13.Tom por mujer una reo de adulterio; condenada ella despus la repudi; pregunto, se considera que di causa para el divorcio? Respondi: como por la ley, Julia te est prohibido retener esta mujer, es evidente que no se considera que diste causa para el divorcio; por Jo cual el derecho se determinar del mismo modo que si se hubiese hecho el divorcio por culpa de la mujer.

12. ULPIANO; De los Adulterios, libro 1. - Estas palabras de la ley: En lo sucesivo no corneta nadie sabiendas, con dolo malo, estupro adulterio, se refieren as al que lo aconsej, como al que cometi el estupro 6 el adulterio.
mujer no hubiere cometido adulterio, sino que fu concubina, ciertamente que no podr uno acusar con derecho de marido . la que no fu su mujer; pero no se le prohibir que con el derecho de un extrao entable, la acusacin, si ella fuera tal, que dndose en concubinato no perdi el nombre de matrona, por ejemplo, la que fu concubina de su patrono.
(I) Br. considera 1 aadida por antiguos cop,tas, pero no as.!. Taur. (S) Vase a p4grna 734., nota 9. (4) Ha!.. Vulg.; coiisubinatu, el cddioe Fi.

18. EL

MiSMO; De

los Adulterios, libro U. - Si la

5) Bat. Vulg.; zi Ha. Vulg.; (4) Ial. Vutg.; (6) Hal. Vsig.;

accusire, el cdice Fi. suapicione, el cdice FL laboratur, el cdice Fi. vindicare, el cdice Fi.

Tomo 111-51

bIGBeTO.LIMO XLV1U TITULO y

1.Plana sive iuita uxor tult, sive iniusta, accusationem instituere vir (1)poterit; nam et Sextus Caecilius ah: hace lex ad omnia matrimonia pertinet; et illud Homericum affert: nec enim soli (2), inquit, Atridae uxores suas atnant (3), 2.Sed et in ea uxore potest mantos adultevindicare, quae vulganis fuerit, quamvis, si vidua esset, impune in ea stuprum committeretur.
rium O (4) Mbot (5) pWoW &iou Lp7rY &pcirov 'ATpT&rr. (6).

1.Mas ya si fu mujer legtima, ya si llegiti. ma, podr el marido entablar la acusacin; porque tambin Sexto Cecilio dice: esta ley se refiere todos los matrimonios; y cita aquel verso de Romero, que dice: Pues no solos los Atridas aman sus mujeres.

3.Divi Severuset Antoninus rescripserunt, etiam in oponga hoe idem vindieandurn, quia neque matrlmonium qualecunque, nec spem matrimonii violare permittitur. 4.Sed et si ea alt mulier, eum qua ineestum commissum est, vol ea, quae, quamvis uxoris animo haberetur, uxor tamen case non potest, dicendum est, jure mariti aceusare eam non poese, jure extranei posee. 5.Iudex adulterii ante oculos habere debet, et inquirere, en mantua pudice vivens mulieri quoque bonos mores colendi auctor fuerit; periniquum enim videtur esse, ut pudieitiam vir ab uxore exigat, quam ipse non exbibeat; quae res potest et virum damnare, non rem ob compensationem mutui criminis inter utrosque oommunicare. 6.Si quia uxorem suam velit accusare, dicatque eam adulterium commisisse, antequam sibi nuberet, iure viri accusationem instituere non poterit, quia non, quum ej nupta est, adulterium commisit. Quod et in concubina die potest, quam uxorem quia postea babuit, vel in fihiafamilias, cuius coniunetioni pater postea coneessit (7). 7.Si quia plane uxorem suam, quum apud hostes euet, adultenium eommisisse arguat, benignlus dicetur, posee eum acensare jure viii; sed ita demum adulterium mantua vindicabil, si vim hostium pasea non esset; ceterum quae 'vim patitur, non est in ea causa, ut adulterii vel atupri damnetur. .8.Si minor duodecim annis in doxnum dedueta adult.erium commiserit, mox apud eum aetatem excesserit, coeperitque esse uxor, non poterit jure viri aceusari ex so adulterio, quod ante aetatern nupta (8) commisit, sed vel quasi sponsa poterit aceusar ex Rescripto Divi Severi, quod supra relatum est. 9.Sed et si qua repudiata mox reducta alt, non quasi eodem matrimonio durante, sed quasi alio interposito, videndum est, en ex delicto, quod in priore matrimonio admisit, accusari possit. Et puto non posee; aboleyit enim prioris matrimonui delieta reducendo eam. 10.Idem dicendum est, si stupri velit accusare eam, quam postea duxit axorem; seno enirn aceusat mores, quos uxorem ducendo probavit. 14.
ScA.Evoi.&

2.Mas el marido puede vindicar el adulterio tambin en aquella mujer que fuere del vulgo, aunque, si fuese viuda, impunemente se cometeria en ella el estupro. 3.Los Divinos Severo y Antonino respondieron por rescripto, que tambin esto mismo se ha de vindicar tratndose de la esposa, porque no est permitido violar un matrimonio cualquiera, ni la esperanza de matrimonio. 4.Pero si la mujer fuera una con la que se cometi incesto, una que, aunque fuese tenida con afecto de mujer propia, no puede, sin embargo, ser mujer, Be ha de decir, que no puede acusarla con el derecho de marido, pero que puede con el derecho que un extrao. 5.El juez del adulterio debe tener presente inquirir, si el marido, viviendo pdicamente, procur tambin que la mujer cultivase las buenas costumbres; porqueparece que es muy injusto que el marido le exija la mujer honestidad, de que l mismo no d muestras; lo cual puede condenar tambin al marido, sin que la cosa se haga comn ambos por la compensacin de mtuo delito. 6.Si alguno quisiera acusar su propia mujer, y dijera que ella cometi adulterio antes que se casara con l, no podr entablar la acusacin con derecho de marido, porque no cometi el adulterio cuando estaba casada con l. Lo que se puede decir tambin respecto la concubina, que uno tuvo despus como mujer, en cuanto la bija de familia, cuya unin concedi despus el padre. 7.Ciertamente que si alguno acusara su mujer por haber cometido adulterio cuando estaba en poder de los enemigos, se dir por benignidad que puede l acusarla con derecho de marido; pero el marido vengar el adulterio, solamente si ella no hubiese sufrido violencia de los enemigos; mas la que sufre violencia no est en el caso de que sea condenada por adulterio estupro. 8 Si la menor de doce aos que uno haba llevado su casa hubiere cometido adulterio, y despus hubiere pasado de esta edad estando en poder de l, y hubiere comenzado ser su mujer, no podr ser acusada con derecho de marido por el adulterio que cometi estando casada antes de la edad, pero podr ser acusada como esposa en virtud del rescripto del Divino Severo, que antes se mencion, 9.Pero si una repudiada fuese tomada despus otra vez por mujer, no como durando el mismo matrimonio, sino como si se hubiera celebrado otro, se ha de ver, si podr ser acusada por el delito que cometi en el primen matrimonio. Y opino que no puede serlo; porque el marido extingui los delitos del primer matrimonio volvindola tomar por mujer. 10. Lo mismo se ha de decir, si quisiera acusar de estupro la que despus tom por mujer; porque tardamente acusa las costumbres que aprob tomndola por mujer.
14. SCEVOLA; Reglas, libro IV.Aquel por cuyo

libro-IV. Fegu1arwn. - Is, cuius

(1) vir, considerase aadida por antiguos oopi.taa. (5) Sptae: dlverstvocornm hominum. (5) nec enimamant, ointelas fiat. (4) H, fiat. (5) Hsi.; Mvot, el cdice Fi.

vuzg.

(6) Taur.; 'Atptt, el cdi.ce Fi., Br. (7) eonaenslt, fiat. (8) quod in mluore setate, antequam nupta ceet, :Hal.

DIGESTO LIBRO XLVm: TTULO Y

'73*

ope, consilio, dolo malo factum est, ut vir feminave in adulterio deprehensi (1) pecunia aliave qua pactione se redimerent, eadem poena damnatur, quae constituta eSt iR cos, qui leriocinii crimine damnantur. 1.Si vir infamandae uxoris suae causa adulterum subiecerit, ut ipse deprehenderet (2), et vir, et mulier adulterii crimine tenentur ex Senatusconsulto de ea re facto. 2.Manto pnimum, vel patri eam fihiam, quam in potestate habet, intra dies sexaginta divortii accusare permittitur, nec ufli aii u (3) id tempus agendi potestas datur, ultra eos dies neutrius yoluntas exspectatur.

3.Iure mariti qui accusant, calumniae periculuni non evitant.


maritus sit u magistratu, potest praeveniri a patre, atquin non oportet; et putat Pomponius debere die, quoad maritus magistratum gerit, patris quoque accusationem impediendam (5), ne praeripiatur manto ius, quod curn eo aequale babet; igitur non cedent sexaginta dies patri, quum accusare non potest.
15. ULPIANUS

auxilio, consejo, se hizo con dolo malo que el marido la mujer sorprendidos en adulterio se redimiesen por dinero con algn Otro pacto, es condenado la misma pena que se estableci contra los que son condenados por el delito de lenocinio. 1.Si para infamar . su mujer hubiere el marido introducido al adltero, para sorprenderlo l mismo, as el marido como la mujer son responsables del delito de adulterio en virtud del Senadoconsulto dado sobre este particular. 2.Primeramente se le permite al marido acusar a la mujer, al padre, si ella es hija la que tiene bajo 811 potestad, dentro de los sesenta das del divorcio, y it ningn otro se le da facultad para acusara dentro de este tiempo,y transcurridos estos das no se espera la voluntad del uno ni del otro. 3.Los que acusan con derecho de marido no evitan la responsabilidad de su calumnia. 15. Ui.pi&o; De los Adulterios, libro 1. - Si el marido se hallara en la magistratura, puede ser precedido por el padre, aunque no es conveniente; y opina Poinponio, que se debe decir, que mientras el marido desempea la magistratura se ha de impedir tambin la acusacin del padre, para que no se le arrebate al marido el derecho igual que tiene con l; as, pues, no corrern para el padre los sesenta das, cuando no puede acusar. 1.En el capitulo sptimo de la ley Julia sobre los adulterios se dispone as: Nadie comprenda entre los reos al que sin fraude estuviere la sazn ausente por causa de la repblica; porque RO pareci justo que el ausente por causa de la repblica fuera comprendido entre los reos mientras sirve la repblica. 2.Por necesidad se aade: sin fraude; pero si para evitar la acusacin criminal hizo de modo lue estuviese ausente por causa de la repblica, e nada le aprovechar esta ficcin. 3.Pero si alguno estuviera presente, mas es tenido como ausente, por ejemplo, el que milita entre los vigilantes en las milicias urbanas, se ha de decir, que puede ser delatada; porque no tiene que sufrir molestia para presentarse. 4.Y en general se ha de decir, que solamente se excus la ausencia de los que por causa da la repblica estn ausentes en otra provincia distinta de aquella en que son delatados. Por consiguiente, si alguno hubiere cometido adulterio en la provincia en que vive, podr ser acusado, no ser que seapersona que no est sujeta la jurisdicci6 del Presidente. 5.Si el padre y el marido dijeren que ellos no acusarn dentro de los sesenta das, comenzar correr desde luego el trmino para un extrao? Y Pomponio es el primero que piensa que el extrao puede ser admitido la acusacin inmediatamente que aqullos hubieren dicho que no acusaran; lo cual creo que se ha de asentir; porque con ms razn se dice que el que hubiere manifestado que no ejercitar la accin no ha de ser oido despus. 6.La ley Julia sobre los adulterios prohibe especialmente que algunos acusen de adulterio, por ejemplo, el menor de veinticinco aos; porque no fu considerado acusador idneo el que no es '6) Taur. segn la escritura original; causa, murta a correccin del cdice Fi., Br.
(8) Taur. segn La escritura original, .2, la correesin del cdice Fi., Br. (9) Taur.; si, el cdice 1"l., Dr.

libio 11. de AduUeriis (4). -Si

1.Legis Iuliae de adulteniis espite septimo ita cavetur: NR QUIS 1N'ER REOS REFERAT ET3M, Qui
TUM SINE DETRECTATIONE REIPUBL1CAE CAUSA ABERlT

neque enim aequum visum est, absentem reipublicae causa nter reos referri, dum reipublieae operatur. 2.Neceasario adiicitur: ssine detrectatione; ceterum si quis evitandi criminis (6) id egit, uL reipublicae causa abesset, nihil illi comrnentum hoc profieiat. 3.Quodsi quis praesens sit, vice Lamen absentis habetur, utputa qui in vigilibus (7) ve unbanis castnis militat, dicendurn est, deferni hunc posse; neque enim laborare habet, ut se repraesentet. 4.EL generaliter dicendum est, eorum demum absentiam excusatam case, qui in alia provincia reipublicae causa absunt, quam in ea, in qua deferuntur. Proinde si quia in provincia, in qua agit, adulterium commiserit, accusari poterit, nisi sit ea persona, quae ad Praesidis cognitionem non pertinet. 5.Si negaverint se pater et maritus accusaturos intra diem sexagesimum, an statim incipiant tempora extraneo cederel Et primus Pomponius putat, admitti ad accusationem extraneum puase statim atque isti (8) negaverint; cu assentiendum puto; fortius enim dicitur, eum, qui se (9) nega veriL acturum, postea non audiendum. 6.Lex lulia de adulteriis specialiter quosdam adulterii accusare prohibet, ut minorem annis viginti quinque; neo enim visus est idoneus accusator, qui nondum robustae aetatis est. Quod ita ve(1) Segn correccin dei cdice F 1.; deprehensa, Taur. segun la escritura original, Br. (2) Hal. 7/aig.; deprehenderlt, el cdice E. (5) lntrs, al margen interior del cdice FI. (4) Taur. segn la escritura original, dolterls, la corrccin del odwe FI., Dr. (5) SaL. Vuig.; impediendum, el oddice Fi.

(7) vilhiS, Vulg.

740

DIOEBtO.LIBRO XLVIII: TITULO V

ruin est, si non matrimonhi sui iniuriam exsequatur; ceterum si suum matrimoniuru vindicare velit, quamvii iure extranei ad acousationem veniat, tanen audietur; nec enim ulla praescriptio obiicitur suam iniuriam vindicanti. Sane si iuvenili (1) facilitate ductus, vel etiam fervore aetatis accensus ad accusationem prosilit, accusanti ei non facile calumniae poena irrogabitur. Minorem viginti quinque ailnis etiam eum accipimus, ut (2) qui vicesimum quintuni annum actatis agit. 7.Prescriptiones, quae obiici solent accusantibus adulterii, ante soleni tractari, quam quia inter reos recipiatur; oeterum posteaquam semel receptus est, non potest praescriptionem obiicere. 8.Si in viduitate mulier perseverat, in accusaroris est arbitrio, a quo velit incipere, utrum ab adultero, an ab adultera. 9.Si quis et adulterum, et adulteram simul detulit, nihil agit, poteritque, quasi neutrum detulerit, rursus, a quo velit, initium facere, quia nihil agit prima delatione.
16. IDEM libro 1. de Adulteriis. - Qui uxori repudium miserit, potest ej (3) denuntiare, no Seio nuberet; et si denuntiaverit, et ab ea ineipere potest. 17. IDSM

de edad completa. Lo que es as verdad, si no persiguiera injuria de su propio matrimonio; pero si quisiera vindicar su matrimonio, aunque vaya la acusacin con el derecho de un extrao, ser, sin embargo, odo; porque no se le opone ninguna excepcin al que vindica su propia injuria. Mas si llevado por su ligereza juvenil, tambin si acalorado por el ardimiento de la edad se lanz la acusacin, no se le impondr fcilmente al acusar l la pena de calumnia. Entendemos que es menor de veinticinco aos tambin el que se baila en el vigauno quinto ao de su edad. 7,Las excepciones, que se suelen oponer los que acusan de adulterio, se suelen discutir antes que alguien sea admitido entre los reos; pero despus que ya una vez fu admitido no puede oponer excepcin. 8.Si la mujer persevera en la viudedad, est al arbitrio del acusador comenzar por el que quiera, 6 por el adltero, 6 por la adltera. 9.Si alguno delat al mismo tiempo al adl toro y . la adltera, no hace nada, y podr, como si no hubiere delatado ninguno de los dos, comenzar de nuevo por el que quiera, porque nada hace con la primera delacin. 16. Ei. MISMO; De los Adulterios, libro 1.El que le hubiere enviado el repudio la mujer, puede denunciarle sta que no se case con Seyo; y al se lo hubiere denunciado, puede comenzar tambin por ella.
17. EL MisMo; Comentarios la ley Julio sobre los Adulterios, libro H. De qu modo entenderemos que denunci, acaso ante el juez, simplemente? Yo creo que basta tambin si no denuncio ante el juez, si hubiere denunciado que l acusar de adulterio. 1.Luego qu se dir, si ciertamente no denunci, pero dio los libelos acusatorios, antes que ella se casara, y ella se cas sabindolo 6 ignorndolo? Opino, que no se considera que ella se le hizo denuncia, y que, por lo tanto no puede el acusador comenzar por ella. 2.Qu se dir, pues, si solamente le denunci que no se casara, pero no aadi por qu? Se considera acaso que se cas bien? Pero es mejor atenerse que se considera que su denuncia le reserva la eleccin al acusador, que denunci el delito; as, pues, en todo caso si hizo en la denuncia mencin del delito de adulterio, aunque no haya designado el juez, creemos ms bien que puede ser acusada la mujer, como si hubiere hecho preceder la denuncia. 3.Mas qu se dir, si en la denunciase comprendi especialmente aquel con quien hubiere cometido adulterio, y despus quisiera acusarla por razn de la persona de otro? Es ms cierto que no deber ser odo, porque tampoco imputa el delito que denunci. 4.Mas aunque hubiere denunciado por medio de procurador, opino que puede l entablar la acusacin si quisiera, y que basta la denuncia del procurador. 5.Luego aunque hubiere hecho la denuncia por medio de agentes, esto es, si el seor hubiere hecho la denuncia por medio de un esclavo, la denuncia ser vlida. -

Denuntiasse, qualiter accipiamus, utrum ad iudicem, an vero simpliciter? Ego, et si non denuntiavit ad iudicem, sufflcere credo, si adulterit se acturum denuntiaverit.

libro 11. ad legem Iuliam de Adulterjis.

1.Quid ergo, si non quidem denuntiavit, vemm bellos accusatorios dedit, antequam nuberet, caque quum id cognovisset, nupsit ve! (4) ignoto, non 'videri ej denuntiatum, idcirco non rans? Pu posse aecusatorem ab ea incipere. 2.Quid ergo, si tantum denuntiavit, no miberet, sed non addidit quare, num recto nupsisse videatur? Sed melius est iliud Boqui, ut eius denun-. tiatio -videatur electionem accusatori reservare, qui crimen denuntiavit; omnino igitur si fecit adulterii crimninis commemorationem in denuntiatione, etsi' iudicem non monatravit, magia putamus mulierem, quasi denuntiationem (5) praecesserit, posse accusari. 3.Quid tamnen, si speeialiter, eum quo adulterium fecerit, denuntiat.ione complexus est (6), mox velit eam ex alterius persona acensare? Magia est, nt non debeat audiri, neque enim crimen, quod denuntiavit, obiieit. 4.Sed etai por procuratorem denuntiaverit, puto posse eum aceusationem, si velit, instituere suffioereque procuratoris denuntiationemn. 5.Ergo etsi per actores denuntiaverit, id est, por servuin dominus denuntiaverit, rata erit denuntiatio.
(1) Hal. Vulg.; Invenali, el cddice FI. (5) nt oonsuUraae aqu palabra suprftua. (5) Segn conjetura Br.; ea el cdwe Fi.
(5) nupsltne, Ial.

(') Taur. segn el oddice FI., en el que ae lee tioiiieomplexest, Br.

(5) denunclatlo, Hal.

denuncia-

DIGESTOLIBRO XLVIII TITULO y

741

6.Quaeritur, an alius adulteram, alius adulterurn posLulare poasit, ut, quamvis ab eodem ambo simul postulari non possint, a diversis tamen singuli possint. Sed non ab re est hoc probare, diversos accusatores admitti posse, dum, si ante dentinti&tionerfl nupserit, prior mulier aceusari non possit. Exspectabit igitur niulier sententiam de adultero latani; si absolutus fuerit, mulier per eum vincel, nec ultra accusari potesL; si condemnatus fuerit, mulier (1) non est condemnata, sed aget causam suam; fortassis et obtinere ve[ gratis, vel iustitia, ve[ legis auxilio posait. Quid enim, si adulter inimicitiis oppressus est, vel falsis argurnentis, testibusq ue su bornatis a pud Praesidem grava 1115, qui aut noluit, aut non potuit provocare, mulier vero iudicem religiosum sortita, pudicitiain suam defendet?

7.Sed si antequam condemnetur, 18 MA.CBR (2) libro I. de publicis Iudiciis. vel antequam curu co agi coeperit (3), 19. ULPIANUS libro II. ad Legem luliam de Adultenis (4).adulter diem suum obieril, constitutum

6.Se pregunta, si uno podra acusar *. la adltera y otro al adltero, de suerte que aunque los dos no puedan ser acusados simultneamente por uno mismo, pueda serlo cada uno por otro distinto. Mas no es fuera de propsito aprobar que se pueden admitir diversos acusadores; con tal que, si ella se hubiere casado antes de la denuncia, no pueda ser acusada la mujer la primera. Esperar, pues, la mujer la sentencia proferida respecto al adltero; si hubiere sido absuelto, la mujer vencer por medio de l, y no podr ser acusada despus; si hubiere sido condenado, la mujer no es condenada, sino que defender su propia causa; y quiz pueda ser vencedora 6 por favor, 6 por justicia, por auxilio de la ley. Porque qu se dir si el adltero fu victima de enemistades, 6 de falsas pruebas, y fu gravado ante el Presidente por testigos sobor-. nados,y no quiso 6 no pudo apelar, pero la mujer, habiendo tenido un juez concienzudo, defendiere su honestidad? 7.Mas si antes que fuese condenado, 18. MCER; De os Juicios pblicos, libro L - 6 antes que contra l se hubiere comenzado ejerc. tar la accin, 19. ULPIANO; Comentarios 4 La ley Juticr sobre los Adulterios, Libro II. el adltero hubiere fallecido, se determin, que, muerto el adltero, poda ser

est, etiam mortuo adultero, sine praescriptione mulierem pOsse accusari. 1.Sed etsi non mora, sed poena ala reum subtraxerit, adhuc dicimus, posas ad mulierem venir!. 2.Si eo tempore, quo eligebatur reus, adultera nupta non (uit, quo autem absolvatur, nupta invenitur, dicendum est, hane absoluto quoque adultero posee sv'cusari, quia eo tempore, quo adu!ter eligebatur, nupta non (uit. 3.Nupta non potest accusari non tantum ab co qui adulterum aceusavit, ncc obtinuit, sed nec alio quidem, si adulter absolutus est. Proinde si per collusionem cum adultero constituerit (5), fueritque absolutus, dedit mulicri nuptae adveraus omnes seeuritatem. Plane si nupta case desierit, accusari poterit; neque enim aliam lex tuetur, quam eam, quae nupta est, quamdiu nupta erit.

acusada la mujer, sin prescripcin. 1.Pero aunque no la muerte, sino otra pena hubiere eximido al reo, todava decimos, que se puede llegar acusar la mujer. 2.Sl al tiempo en que se elega el reo no estaba casada la adltera, pero se halla casada en el que es absuelto, se ha de decir, que tambin absuelto el adltero puede ser ella acusada, porque no se hallaba casada al tiempo en que era elegido el adltero. 3.La casada no puede ser acusada, no solamente por el que acus al adltero, y no venci, sino tampoco ciertamente por otro, si el adltero fu absuelto. Por consiguiente, si por colusin hubiere pactado con el adltero, y hubiere sido absuelto, le di seguridad contra todos la mujer casada. Mas si hubiere dejado de estar casada, po Ir ser acusada; porque la ley no ampara . otra sino la que est casada, mientras estuviere casada. 20. PAPINIANO; De los Adulterios, libro 1. Al padre se le da el derecho de matara adltero juntamente con la hija, que tiene bajo su potestad. Y as, ningn otro padre har lo mismo con derecho; pero tampoco el padre hijo de familia. 21. ULPIANO; De los Adulterios, libro 1. - Y as suceder, que ni el padre, ni el abuelo podrn matar; y no sin razn, porque no se considera que tiene otro bajo su potestad el que no es de propio derecho. 22. PiPINIAN0; De los Adulterios, libro 2Y en esta ley no se separa al padre natural del adoptivo. 1.Para fa acusacin de la hija viuda no tiene el padre derecho preferente. 2.Al padre se le concede el derecho de ma-

20. PAP1NI&NUS (6) libro 1. de Adulteriis. -Patri datur ius occidendi adulterum cum filia, quam in potestate babeL. [toque nemo sbus ex patribus (7) idem jure faeiet; sed neo filiusfamilias pater. 21. ULP1ANUS libro 1. de Adalteriis (8). - Sic eveniet, ut neo pater, nec avus possint occidere; nec immerito, in sua enim potestate non videtur habere, qui non est suae potestatis. 22. PAPINUNUS libro 1. de 4dulteriis (9). - Nec jo ea lege naturalis ab adoptivo pater separatur. 1.in accusationeni viduae fihiae non babeL pater ius praeCipuum. 2.lus occidendi patri conceditur dorni suae,
1) par eum, puert a Vulg. (2) Msxttauu5, Jal, (5) potn.rtt, Vuiq.

(4) Vase 14 p49Wh 734., (5) eonstttrtt, Vulg.

Pomponlus, HaL. Val. (7) parentibus. Hal. Val9. (5) VaseLa nota 4. (9) Vase la
(

742

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TFruLo y

licet ibi filia non habitat, vel in domo generi. Sed domus et pro domicilio accipienda est, ut in lego Cornelia de iniuriis. (1) 3.Sed qui occidere potest adulterum, multo magia contumelia poterit jure aflicere. 4.Ideo autern patri, non ivarito mulierem, et omnem adulterum reinissum (2) est occidere, quod plerumque pietas paterni nominis eonsllium pro liberis capit; ecterum martu calor et impetus facile decernentis fuit refrenandus.
28. ULPIANUS libro 1. de Adullerjis (3).Quod ait lex: 1N (4) F1LIA ADULTERUM DEPREHENDER1T, non

tar en su propia casa, aunque la hija no habite en ella, 6 en la casa de su yerno. Pero casa ha de ser entendid tambin por domicilio, como en la ley Cornelia sobre las injurias. 3.Pero el que puede matar al adltero, con mucha unas razn podr afrentarlo. 4.Mas al padre, no al marido, se le dispens que matara la mujer y a cualquier adltero, porque las ms de las veces la piedad del titulo de padre toma partido favor de los hijos; pero se hubo de refrenar el acaloramiento y la impetuosidad del marido que con facilidad se resuelve.
28. ULPIANo; De los Adulterios, libro Lo que dice a ley: hubiere sorprendido al adltero con la hija, no parece ocioso; porque quiso que al padre le competiese esta potestad, solamente si, sorprendiera La hija en la misma torpeza del adulterio. As lo aprueba tambin Labeon; y escribi Pomponio, que fuera muerto el sorprendido en el mismo acto sensual; y esto es lo que dicen Soln y Dracn: en el acto. 1.Le basta al padre, si l tuviera bajo su potestad al tiempo en que la mat, no en el que la coloc en matrimonio; porque supn que despus cay bajo su potestad. 2.Por lo cul, no en cualquier parte en que la hubiere sorprendido el padre se le permite ste matarla, sino solamente en &u propia casa 6 en la de su yerno; y se da esta razn, porque el legislador consider mayor injuria que la hija se hubiese atrevido introducir al adltero en la casa del padre del marido. 3.Pero si el padre habitara en otra parte, mas tuviera tambin otra casa en la que no habitara, no podr matar la hija habindola sorprendido all donde no habita. 4.Lo que dice la ley: mate inmediatamente la hija, habr de ser entendido de modo, que habiendo matado hoy al adltero, no aplace, y mate la hija despus de algunos das, 6 al contrario; porque debe matar. ambos casi con un mismo golpe y con el mismo mpetu, posedo de igual ira contra ambos; pero si no lo procur con cuidado, sino que mientras mata al adltero huye la hija, y pasadas algunas horas fu cogida por el padre que la persegua, se considerar que la mato inmediatamennte.

otiosum videtur; volujt enim ita demum huno potestatem patri Competere, si in ipsa turpitudine flliam de adulterio (5) deprehendat. Labeo quoque ita probat; ci Pumponius scripait, in ipsis rebus Veneris deprehensum occidi; et hoc est, quod Solo et Draco dicunt: h lp /n opere]. 1.Sufficit patri, si eo tempore habeat inpotestate, quo occidit, non quo in matrimonio col[ocavii; finge enim postea redactam in potestate. 2.Quare non ubicunque deprehenderit pater, permittitur ei occidere, sed domi auaegenerive sui tanlum; fila ratio redditur, quod malorem iniuriam putavit legislator, quod in domum patria aut marili causa fuerit fila adulterum (6) inducere.

3.Sed si pater alibi habitet, habeat autem et aliam domum, in qua non habitet, deprehensam filo fihiam, ubi non habitat, occidere non poterit.
4.Quod ait lex: N CONT1NSNTL FlLIAM OCCIDAT, sic cnt accipiendum, no occiso hodie adultero reservet, et post dios flliam oocidat, ve! contra; debet enim prope uno ictu et uno impetu utrurnque occidore, aequali ira adversus utiumque sumta; quodsi non affectavit, sed dum adulterum occidit, profugit filia, el interpositia horis apprehensa ecl a patre1 qui persequebatur, in continenti videbitur occidisse.

rito quoque adulterum uxonis suae occidere permittitur; sed non quemllbel, ul patri; nam hac lege cavetur, ul liceat viro deprehensum domi suae, non etiam soceri, in adulterio uxoris occidere eum, qui leno fuerit, quive ariem ludicram ante (9) feceril, in scenain saltandi cantandive causa prodient, iudiciove publico damnatus, noque in integrum restitulus erit, quive libertus eius mariti, uxorisve patrie, inatris, fuji, filiae, utrius eorurn fuerit, nec interest (10), propnius cuius eorum, su cum. alio communis fuerit, quive servus erit.

24. Mcza (7) libro I. Publicorum (8). - Ma-

1.Et praecipitur, ut is maritus, qui horum quem oceiderit, uxorem sine mora dimittat.
(1) Vase etfr. S. 2. D. de mutar. XLVII. 70.
) (

Tambin al marido se le permite matar al adltero de su mujer; pero no cualquiera que sea, como al padre; porque en esta ley se dispone que le sea 11cito al marido matar en su propia casa, no tambin en la del suegro, al que fu sorprendido en adulterio con su mujer, que fuere alcahuete, 6 hubiere ejercitado antes arte cmica, 6 se hubiere dado la escena para saltar 6 cantar, 6 hubiere sido condenado en juicio pblico y no hubiere sido restituido por completo, 6 el que hubiere sido liberto de su marido de la mujer de supadre, 6 de Ja madre, del hijo, de la hija, 6 de ambos,y no importa que sea propio de uno de ellos comn con otro, 6 el que fuero esclavo. 1.Y se prescribe que el marido, que hubiere matado alguno de stos, abandone sin demora la mujer.

24.

MACaR;

De los Juicios pblicos, libro 1. --

permlssam, Hal. Vuig. cu por is,

Vas a pdria 739., nota 4.

(5) ema &4UI5r9, %at. (5) fiat. VU194 adultum, el cdice FI.

(8) Ta. sepn la eaortura orlgina4 Iudiclorum, ciona la correccin del cdue Fi., Dr. (9) ante, omienla Ha. Vuig (lo) Interesas, fiat.

(7) Martknu, Vutg.

acli-

DIGBSTO.-LIBUO ILVIfl: TfrULO y

143

2.-Ceterum sui iuris, su fihiusfamilias sit maritus, nibil intereat, a plerisque dictum est. 3.-Illud in utroque ex sententia legis quaeritur, an patri magistratum occidere tineat; iem si filia ignominiosa sit, aut uxor contra leges nupta, an id ius nihilominus pater maritusve habe'at; et quid si pater, maritus, leno, vel aliqua ignominia notatus est? Et rectius dicetur, coa ius occidendi habere, qui iure patria maritive accusare possunt.

2.-Mas nada importa, segn se dijo por los ms, que el marido sea de propio derecho, 6 hijo de familia. 3.-Respecto a. uno y a. otro se pregunta, si en virtud del espritu de la ley le ser licito al padre matar 6. un magistrado asimismo, si siendo infame la hija, estando casada contra las leyes la mujer, tendr, sin embargo, el padre 6 el marido este derecho; y qu se dir, si el padre el marido fu alcahuete, est tachado con alguna ignominia? Y con ms razn se dir, que tienen derecho para matarlos los que pueden acusarlos con derecho de padre 6 de marido.
ULPIANO; Coinenarioa la ley Julia sobre os 25. Adulterios, libro 11.-En el captulo quinto de la ley

gratis.
TIA,

viro adulterurn in uxore sus deprehensum, quem aut nolit, aut non Liceat occidere, retinere horas diurnas nocturnasque continuas, non plus quam viginti, testandae elus re causa, sine fraude sua (2) jure Iiceat. 1.-Ego arbitror, etiam !I1 patre Id servandum, quod in manto expressum est. 2.-Sed elsi non in domo sus deprehenderit mantua, potenit retinere. 3.-Sed semel remisaus adulter reduci non potest. 4.-Quid ergo si evaserit, so reductus cuatodiri viginti horis poasit? Et putem, hie magia dicendum, reductum retineri posse testandae re

25. ULP1ANUS libro H. ad legem lukam de Adueriis (l).-Capite quinto legis Iuliae ita cavetur, ut

ad hoc pertinel, ut testes inducat testimonio futuros accusatori, deprehensum reum in adulterio.
26. IDBM libro Hl. Disputatioiium. - Constante matrimonio ab eo, qui extra maritum ad accusationecn admittitur, accusani mulier adulterii non potest; probatam enim a manto uxorem, et quiescens znatrimonium non debet alius turbare, atque inquietare, nisi prius lenocinii maritum accusaverit.

5.-Quod adiicitur (3):

TKSTA.NDAE EIUS REI GRA-

Julia se dispone, que al marido he sea licito retener con derecho sin fraude suyo, no ms que veinte horas contnuas del da y de la noche, para atestiguar el caso, al adltero sorprendido con su mujer, al cual, 6 no quisiera, no le fuese lcito matar. 1.-Yo opino que tambin en cuanto al padre se ha de observar lo que se ha dicho respecto al marido. 2.-Pero aunque el marido no lo hubiese sorprendido en su propia casa, lo podr retener. 3.-Pero una vezque fu dejado ir el adltero no puede ser vuelto a. llevar a. la casa. 4.- Luego, qu se dir, si se hubiere evadido? Podr ser custodiado las veinte horas, habiendo sido llevado de nuevo a. la casa? Y yo opinara, que en este caso ms bien se ha de decir que llevado de nuevo a. La casa puede ser retenido para atestiguar el hecho. 5.-Lo que se aade: para atestiguar el hecho tiene por objeto que introduzcas testigos que hayan de prestarle testimonio al acusador, de que el reo fu sorprendido en adulterio.
EL MISMo; Disputas, libro 111. - Durante el 26. matrimonio la mujer no puede ser acusada de adulterio por el que adems del marido es admitido a. la acusacin; porque otro no debe perturbar inquietar 6. la mujer tolerada por el marido, ni a. un matrimonio tranquilo, 6. no ser que antes hubiere acusado de lenocinio al marido. 1.-Es til que aun por otro sea suscitada la acusacin abandonada por el marido.

1.--Derelictam vero a manto accusationem etiam ab alio excitan utile est. laverit accusator, ut quaestio habeatur de servo adulterii accusato (5), sive voluit ipse interesse, sive noluit, iubent iudices eum servum aestimari; et ubi aestimaverint, tantam pecuniam, et alterum tantum (6) eum, qui nomen eius servi detulerit, el, ad quem ea res pertinet, dare iubebunt. 1.-Sed dispiciamus (7), cui jata poena praeatanda siL, quia lex eum nominavit, ad quem ea res pert.inebit? Igitur bonae fidei emtorem, quamvis ab co emerit, qui dominus non est, recte dicemus eum case, ad quem ea res pertinet. 2.-Eum quoque, qui pignori accepit, magia admittimus in eadem causa case, scilicet quia intererat eius, quaestionem non haber. 8.-Sed et si ususfruetus in servo alienus Bit, inter dotainum et fructuarium dividi debet seatimatio.

27.

IDSI,1

libro II. de Adulieriig (4). -Si post u-

eh acusador hubiere pedido que se sujete al tormento al esclavo acusado de adulterio, ya si l mismo quiso, ya si no quiso, estar presente, mandan lo jueces que sea estimado este esclavo; y luego que lo hubieren estimado, mandarn que al que perte-. neciere el negocio le d el que hubiere delatado el nombre de este esclavo tanto dinero, y otro tanto. 1.-Pero veamos, puesto que la ley nombr al que perteneciere el negocio, a quin se le habr de pagar esta penal As, pues, con razn diremos que el comprador de buena fe es aquel a. quien pertenece el negocio aunque l hubiere comprado de quien no es dueo. 2.-Y ms bien admitimos que tambin est en el mismo caso el que lo recibi en prenda, a. saber, porque le interesaba a. l que no se diese tormento. 3.-Pero tambin si fuera de otro el usufructo sobre el esclavo se debe dividir la estimacin entre dueo y el usufructuario.
(4) Vase la pgina 739., nota 4. (6) aceniatl, Hal. (6) pecuniam adulterum, et tantau Jal.
(7) IaL Vuig.; despiclamni, si ;Q1

27. Et mismo; De. los Adulterios, libro hL - Si

os aiadidas por antiguos oopsta.s.

Vase la pagina 739., nota 4. (2' tao, liaL. (ai tea$andae re gratis. 5.-Quod adileitur: considran(1)

Vi.

,44

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TITULO V

4.Et si cornmunis plurium servus erit, utique inter eos quoque erit aestimatio dividenda. 5.Si liber horno, dum servus existimatur, tortua sit, quia et ipse conditionem suarn ignorat, magia adrnittit Caecitius, actionem utilem ipsi dandam adversus eum, qui per calumniarn appetit, no impunita Bit calumnia ema ob hoc, quod liberum hominem quasi servum deduxit in quaestionem. 6.Haberi quaestionem lex iubet de servia encillisve eius, de quo, vol de qua quaereretur, parentisve utriusque eorum, si ea mancipia ad usum ej a parentibus data sint. flivus autem Hadrianus Cornelio Latiniano rescripsit, et de exteris servia quaestionem haberi. 7.Quaestioijj intereas iubentur rous reave, et patroni eorjrn, et qui crimen detulerit; interrogandique facultas datur patronis. 8.De eo quoque (1) servo, in quo usumfructum reus habuit, magis est, ut quaestio haber possit; Iicet enim servus eme non fuerit, lo servitute tamen fuiase videtur; neo t.am proprietatis causa ad quaestionem, quam miuisterii pertinet. 9.Ergo et si bona Me serviat reo servus alionos, admittit quia, interrogar eum por quaestionem posee. 10.Sed et si servus sit (2), cui fideicommissa (3) libertas debetur, vel siatuta speratur, torqueri eum posee, magia est. 11.Inhet lex, eos homines, de quibus qUaeMio ita habita oit, publicos case; proinde in commoni partem publicamus, in proprio, cuius (4) ususfructus alienus eat, nudain proprietateni; o quo tantum usurnfructum habuit reos, magia cM, UI perceptio ususfructus ad publicum incipial pertinere; alienum servurn utique non publicabimus. Ratio autem publicandorum servorum ea est, ut sine nilo motu veruni dicant, et no, dum timeant se in reorum potestatem regreasuros, obdurent in quaeatione. { 12.Non tamen pnius publicantur, quam quaeMio de luis habita fnerit. 13.Sed elsi negaverint, nihilominus publicantur; ratio enim adhuc eadem es, no, dum bi eperant, se in potestatem dominorum reversuros, si negaverint, ape meriti collocandi in mendacio perseverent. 14.Secl el servi aeusatoris, si de hia quaestio habita sis, publicentur; eius enim servi no mentiantur, merite a dominio (5) eius recedunt; extranei vero non habent, cui gratifleentur. 15.Si reus ve rea absoluti fuerint, aestimari per indices lex damoum voluit, sive mortui fuerint, quantae pecuniae ante quaestionem (6) fuerint, sive vivent, quantae pecuniae in his damnurn datum fueril, factumve. esset. 16.Notandum est, quod capite quidem nono (7) cavetur: si servus adulteril accusetur, et accusator quaestionem in eo haber velit, duplum
(1) Tato, al mrgen: De coque, en el texto. (2) ,lt, consldrau aadida por antiguos copistas. (3) Taur. segn La escritura original; fidelcommtenr1a, La correccin d.i cdice FI., Br. (L) Ha. Vuig.; cul, .1 cdice FI.

4.Y ale esclavo fuere comn de muchos, ciertamente que su estimacin se habr de dividir tambin entre ellos. 5.Si un hombre libre hubiera sido torturado siendo estimado esclavo, porque tambin l mismo ignora su condicin, cree ms bien Cecilio, que se le ha de dar al mismo accin til contra el que por calumnia le atac, fin de que no quede impune su calumnia por haber sometido al tormento un hombre libre como si fuera esclavo. 6.El juez manda que se sujete al tormento los esclavos las esclavas de aquel de aquella de quien uno se querellase, del ascendiente de ambos, si estos esclavos le hubieran sido dadospara su uso por sus ascendientes. Mas el Divino Adriano respondi por rescripto Cornelio Latiniano, que tambin se someten al tormento los esclavos extraos. 7.Se manda que asistan al tormento el reo 6 la reo, sus patronos, y el que hubiese delatado el delito; y se les da . los patronos facultad para interrogar. 8.Es ms cierto que se pueda someter al tormento tambin al esclavo sobre el cual tuvo el reo el usufructo; porque aunque no fuere suyo el esclavo, se considera, sin embargo,que estuvo en su esclavitud; y para el tormento no hace al caso tanto la propiedad, como la prestacin de servicio. 9.Luego tambin si de buena fe le sirviera al reo un esclavo ajeno, cualquiera admitir que puede l ser interrogado mediante el tormento. 10.Mas tambin si fuera un esclavo, quien se le debe la libertad por fideicomiso, 6 para quien se espera la dejada, es ms cierto que puede l ser atormentado. 11.Manda la ley que sean pblicos los hombres quienes as se les di tormento; por consiguiente, en el esclavo comn confiscamos una parle, y en el propio, sobre el cual es de otro el usufructo, la nuda propiedad; en aquel sobre el cual tuvo el reo solamente el usufructo, es ms cierto, que la percepcin del usufructo comienza . pertenecerle al pblico; pero al esclavo ajeno ciertamente que no lo confiscamos. Mas la razn de hacer pblicos los esclavos es esta, para que digan la verdad sin miedo alguno, y no se obstinen en el tormento, temiendo que habrn de volver poder de los reos. 12.Mas no se hacen pblicos antes que se les haya sometido al tormento. 13.Pero aunque hubieren negado, se hacen sin embargo pblicos; porque hay tambin la misma razn, fin de que esperando que volvern poder de sus dueos, si negaran, no perseveren en Ja mentira con la esperanza de contraer mrito. 14. Paro tambin los esclavos del acusador se hacen pblicos, si hubieran sido ellos sometidos al tormento; porque para que no mientan sus esclavos, son con razn apartados de su dominio; pero los extraos no tienen quien hacer gracia. 15.Si el reo la reo hubieren sido absueltos, quisola ley que por los jueces fuese estiado el dao, si hubieren muerto, el dinero que hubieren valido antes del tormento, y si vivieren, el importe del daoque se les hubiere causado 6 hecho. 16.Se ha de notar lo que ciertamente se dispone en ele apitulo noveno: que si un esclavo fuera acusado de adulterio, y el acusador quisiera sorne-

(5) domino, Hal. (6) ante quautionem, coneldrance oadidas por anU, guos copistas. (7) quod boc espite qnidem non esvetur, Mal.

aIGEro.LzBRo xivrn: rtrnLo y

745

pretium domino praestari lex' iubet (1), at hic simplum.

teno al tormento, la ley manda que se le pague a. dueo doble precio, pero en este caso el sencillo.

Quod ex his causis debetur, per condiotionem, quae Lo que por estas causas se debe es reclamado por ex lege descendit, petitur. la condiccin, que deriva de la ley. riti Ienocinium lex coiircuit,qui deprehensam uxo. U rem in adulterio renuit adulterumque diniisit; debult enim uxori quoque irasci, quae matrimonium oms violavit; tunc autem puniendus es mantua, quum excusare ignorafltiam suam non potest, vel adumbrare patientiarn praetextu i ncredibilitatis; idcirco eniin lex ita locuta est: (3) ADULTERUM 1W DOMO DEPREHENSUM DIM1SERIT (4), quod voluerit in ipsa turpitudine deprehendentem (5) maritum coi rcere 1.Quod ait lex, adulterii damnatam si quia duxerit uxorem, ea lege tener (6), an et ad stuprurn referatur, videamus; quod magia est. Corte si ob aliain causarn ea lege sit con dciii nata, impune uxor ducetur. 2.Plectitur et qui pretium pro comperto stupro acceperit. Nec interest, utrum maritus sit, qui accepenit, an alius quilibet; quicunque enim ob conscientiam atupri accepit aliquid, poena erit pieetendus. Ceterum si gratis quia remisit, ad legem non pertinet. 3.Qui quaestum ex adulterio uxoris suae fecerit, plectitur; nec enim mediocriter delinquit, qui lenociniunl in uxore exercuit. 4.Quaestum autem ex adulterio uxoris facere videtur, qul quid accepit, ut adulteretur uxor; sive enim saepius, sive semel accepit, non est eximendus; quaestum enim de adulterio uxoris facere proprie jite existimandus est, qui aliquid accepit, ut uxorern pateretur adulteran meretricio quodam genere. Quodsi patiatur uxorem delinquere non ob quaestum, sed negligentiam, vol culpam, vel quandam patientiam, vel nimiam eredulitatem, extra legem positus videtur. 5.Sed mensiuro (7) hace fit separatio, ut in nupta quidem ex die divortii sex menses computentur, ja vidua vero ex die commissi criminjs; quod significan videtur Rescripto ad Tertyllum (8) et Maximum Consules. Praeterea si ex die divortii sexaginta dies sint, ex die vero comrnissi criminis quinquennium praeteriit, debuit dio, neo mulierem posse accusari, ut, quod (9) dantur sex menses utiles, sic sit accipiendum, no crimen quinquenfo continuo sopitum excitetur.

28.

MARCIANUS

libro 1. de ludiclis publicis.

28.

MARCIANO;

De los Juicios pblicos, libro 1.

29.

UL.PIANUS 2)

libro IV. de Adulteriis. - Ma-

6.Hoc quinquennium observan legislator veluit, si reo vel reae stuprum, adulterium, ve[ lenecinium obiiciatur; quid ergo, si aliud crimen sit, quod obiiciatur, quod ex lege lulia descendit? ut sunt, qui domum suam stupni causa praebuerunt, et alii similes. Et melius est dicere, omnibus ad(1) lex lubet, omtelas Ial. (5) Idem. Vutg.
(8) QUI, inserta Vuig. (4) Hal.; DEMISERJT, el

29. UIPIANo; De los Adulterios, libro ]V. -La ley castig el lenocinio del marido, que retuvo su mujer sorprendida en adulterio y dej ir al adltero; porque debi airarse tambin contra la mujer, que viol su matrimonio; mas el marido debe ser castigado siempre y cuando no puede excusar su ignorancia, encubrir su tolerencia con pretexto de incredulidad; porque por esto la ley dijo as: hubiere dejado ir al adltero sorprendido en su casa, porque quiso castigar al marido que lo sorprende en el mismo acto torpe. 1.Veamos silo que dice la ley, que si alguno hubiere tomado por mujer la que fu condenada por adulterio queda sujeto It esta ley, se refiere tambin al estupro; lo que es ms cierto. Y ciertamente que si hubiera sido condenada por esta ley en virtud de otra causa, la tomar impunemente por mujer. 2.Es castigado tambin el que recibi precio por tener encubierto el estupro. Y no importa que haya sido el marido otro cualquiera el que lo haya recibido; porque cualquiera que haya recibido alguna cosa, porque tena conocimiento del estupro, habr de ser castigado con pena. Pero si aluno lo perdon gratuitamente no est comprendido en la ley. 3.Es castigado el que hubiere realizado ganancia con el adulterio de su mujer; porque delinque no levemente el que hizo lenocinio con su mujer. 4.Se considera que realiza ganancia con el adulterio de su mujer el que recibi alguna cosa para que fuese adltera su mujer;porque ya si la recibi muchas veces, ya si una sola, no ha de quedar exento; pues se ha de estimar con propiedad que realiza lanancia con el adulterio de su mujer el que recibi alguna cosa para consentir que la mujer fuese adltera en cierto modo como meretriz. Pero si consintiera que delinquiese la mujer no por ganancia, sino por negligencia, 6 por culpa, por cierta tolerancia, 6 por demasiada credulidad, es considerado excluido de esta ley. 5.Mas respecto los meses se hace esta distincin, que tratndose de una casada los seis meses se computan desde el da del divorcio, pero tra. tndose de una viuda desde el da en que se cometi el delito; lo que pareceque se indica en el rescripto dirigido los cnsules Tertilo y Mximo. Adems, si hubieran transcurrido sesenta das des. de el da del divorcio, y haba transcurrido un quin. quenio desde que se cometi el delito, se debe decir que puede ser acusada la mujer, porque lo que se dice que se dan seis meses tiles se ha de entender de modo, que no se provoque una acusacin criminal extinguida por un quinquenio continuado. 6.El legislador quiso que se guardase este quinquenio, si al reo . la reo se le imputa el estupro, adulterio, lenocinio; luego qu se dir, si fuese otro crimen el que se imputara, que derive de la ley Julia? como lo cometen los que facilitaron su casa para estupro, y otros semejantes. Y es
HaZ. (7) HaZ. Vulg.; mensnm, Taur. segn el cdice FI., ce lee Br. mensuum, que se
(5) ADULTERII DAMNT)( - T5NTOR,

(5) deprebeneam, Ha.

cdcae FL

(8) Tertulflum, el cdice citado por Dr. (9) d.Icitsr, murta Vu2g.

Tomo 111-94

746

bIG8T0.LIBRO XLVIII: TTULO Y

missis ex lege lulia venientibus quinquennium esos praestituum est (1). 7.Quinquerinium autem ex eo die accipienduin est (2), quo quid adinissum est; et ad eum diem, quo quis postulatus, postulatave est; et non ad eum diem, quo iudicium de aduiteriis exercetur. 8. Hoc amplius Senatuseonsulto adiectum est, ut, si plures eundeni postulaverint, eius qui perseveraverit reum reamve facere, postulationis dies prima exigatur, scilicet uL, qui accusat, suos libel. tos accusatorios exapectet, non alienos. 9.Eum autem, qui per vim stuprum intulit vel mar, vel feminae, sine praefinitione huius temporis accusari posse, dubium non est, quum eum publicam vim committere, nulla dubitatio eat. 30. PAULUS (3) libro I. de Adulierjis (4).Pater sine periculo calumnias non potest agere. 1.Sexaginta dies a divortio numerantur; in die bus autem sexaginta et (5) ipse sexagesimus est.

mejor decir, que el quinquenio se estableci para todos los delitos que provienen de Ja ley Julia. 7.Mas el quinquenio se ha de contar desde que se cometi algn delito, y hasta el da en que se acus alguno alguna, y no basta el da en que se celebr el juicio sobre el adulterio. 8.Adems esto se aadi en el Senadoconsulto, que si muchos hubieren acusado uno mismo, se atienda al da primero de la acusacin del que hubiera perseverado en hacer reo . alguno alguna, saber, para que el que acusa atienda sus propios libelos acusatorios, no los ajenos. 9.No es dudoso que el que por fuerza estupr . hombre 6 mujer puede ser acusado sin el sealamiento de este trmino, porque no hay duda alguna que l comete violencia pblica. 30. PAULO; De los Adulterios, libro 1.El padre no puede ejercitan la accin sin la responsabilidad de calumnia. 1.Los sesenta das se cuentan desde el divorcio, mas en los sesenta das se cuenta tambin el mismo sexagsimo. 81. EL MISMo; De los Adulterios, libro H. - El quinquenio se ha de contar no til, sino continuo. Luego qu suceder si primeramente se hubiera hecho reo la mujer, y no pudo, por lo tanto, ser hecho reo al mismo tiempo el adltero, y habiendo durado largo tiempo el litigio hubiere transcurrido e! quinquenio? Qu, si el que hubiere acusado uno dentro del quinquenio; no hubiere llevado . trmino la acusacin, 6 prevaric, y otro quisiera dirigirse contra aquel mismo, y hubiera transcurrido e1 quinquenio? Es justo que en la computacin del quinquenio se deduzca el tiempo que se haya gastado en la anterior acusacin. importa que el padre haya matado. no, antes la hija adltera, con tal que los mate ambos; porque si mat . uno, ser reo por la ley Cornelia; pero si habiendo matado uno el otro hubiera sido herido, no queda ciertamente libre por las palabras de la ley, mas resolvieron por rescripto el Divino Marco y Cmmodo, que se le concediera impunidad, porque aunque habiendo matado al adltero la mujer sobreviviere despus de las heridas tan graves que el padre le haba causado, se salv ella ms bien por fatalidad, que por voluntad de aqul; porque la ley exige igual indignacin, y requiere igual severidad contra los que fueron sorprendidos. 1.Cuando el marido hubiere elegido Ii. uno de los adlteros, no puede acusar al otro antes que haya finido el anterior juicio, porque no es licito que dos sean acusados simultneamente por uno mismo; pero no se le prohibe al acusador que juntamente con al adltero la adltera acuse tambin al que facilit su casa, di consejo para que se cometiese e! delito. 88. Mtaci&wo; De los Juicios pblicos, libro L Si alguno dijera que por su esclavo se cometi adulterio con la que l tuvo como mujer, resolvi por rescripto el Divino Pio, que l deba acusar la mujr ms bien que darle tormento . su esclavo en perjuicio de ella.
(7) Taur. segn correccin dei cdice Fi.; nec por Set, la mscri4ura origU*al. Br. (8) Msrcelios, Vtslg. (9) Hai. Vulg.; ln5xerst, el cdice FI.
82. MAcla;

31. Inasi libro II. de Adulleriis (6). Quinquennium non utile, sed continuo numerandum est. Quid ergo fbi (7), si prior mulier rea fasta sit, et ideo adulter eodem tempore reus fieri non potuit, et diu tracta lite quinquennium transierit? Quid, si is, qui intra quinquennium quern postulaverat, non peregerit, aut praevaricatus est, et alius eundom repetere velil, et quinquennium transactum sitt Aequum est, computationi quinquennii eximi id tempus, quod par postulationem praecedentem consumtum siL,
32. MACaR (8) libro L de pubcis Iudicus.Ni. hil interest, adulteram fihia.m pnius pater occidenit, an non, dum utrumque occidat; nam si alteruni occidit, lege Cornelia reus erit; quodsi altero occiso alter vulneratus fuerit, verbis quidem legis non li beratur, sed Divus Marcus et Comniodus rescripserunt, impunitatem ej con cedi, quia, liQet jateeetnto adultero mulier supervilerit post tam gravia vulnera, quae ei pater influxerat (9), magia fato, quam voluntate eius servata est; quia lex parem in eos, qui deprehensi sunt, indignationem exigit, et severitatem requirit. 1 .Quum alterum ex adulterio elegerit martus, alterum non ante accu sane potest, quam prius iudicium finietur, quia duos simul ab eodem accusari non licet; non tomen prohibetur accusator, simul cum adultero vel adultera eum quoque accusare, qui domum suam praebuit, vel consilio fuil, ut crimen redinieretur. 83. MARcU.rius (10) libro 1. de publicis ludics. Si quia adultoriuin a servo suo commissuni dicat in eam, quam uxorem habuit, Divus Pius rescnipaiL, accusare potius mulierem eum dabere, quam in praeiudicium eiva servum suum torquere.
(1) Taur. segn a escritura origirvi; prsestitum, a correccin del cdice FL, Br. (2) Val g. ex. murta .l cdice FI.
(3) PftpnIanus, Haz. (4) V4o.se a n o ta 4.,pdgina 739. (5) et, considerase anaIidapr t4n4uos copistas. (8) V,ase a nota 4., pgina 739.

De los Juicios pblicos, libro L No

(10) Vase La tiola S.

btGRSO.LtBO XLVUt: TfrUL0 Y

747

1.Si quin adulterum non dimiserit, sed retinucrit, forsan (1) fihium in noverea, vol etiam Iibertum ve[ servum in uiorem, ex sententia logia tenetur, quamvis verbis non continetur. Quae antem retinetur, pi-nitur, Sed si dimissam reduxerit, verbis non tenatur; sed tamen dicendum est, ut teneatur, ne fraus fiat.

2.Si uxor ex adulterio viri pretium (2) acceperit, lego tulia quasi adultera tenetur.
84. MODESTINUS libro 1. Regularum. Stuprum committit, qui liberam mulierem consuetudinis causa, non matrimonii continet, excepta videlicet concubina. 1.kdulterium in nupta admittltur, stuprum in vidua, vol virgine, vol puero committitur. 86. IDEM libro VW. Regularum.Accusaturus adulterii, si quid circa inscriptionem erraverit, si tempora largiantur, emendare non prohibetur, ne causa aboleatur.

* 1.Si alguno no hubiere dejado ir, pero hubiere retenido, al adltero, acaso . un hijo que fu adltero con la madrastra, tambin un liberto un esclavo que lo fu con su mujer, es responsable segn el espritu de la ley, aunque no est comprendido en su letra. Mas la que es retenida es castigada. Pero si hubiere vuelto Ii. llevar . la casa la que dej ir, no es responsable segn la letra de la ley; pero se ha de decir, sin embargo, que es responsable, para que no se corneta fraude. 2.Si la mujer hubiere recibido precio por el adulterio de su marido, queda sujeta la ley como adltera.
34. Monssvneo; Reglas, Libro I. - Comete estupro el que por trato, no por causa de matrimonio, tiene . una mujer libre, exceptundose, por supuesto, la concubina. S 1.Se comete adulterio en mujer casada, y se comete estupro en viuda, en doncella, en un joven.
85. EL MIsMO; Reglas, libro VIII.Al que ha de acusar de adulterio, si hubiere padecido algn error en la inscripcin, no se le prohibe enmendarlo, si hubiera tiempo, para que no sea abolida la causa.

nor annis adulterium commiaerit, lege tulia tenoter, quoniam tale crimen post pubertatem incipit.

86.

PPINIANTJS libro

Iii. Quaestionum.Si mi-

36. PAPINIANO; Cuestiones, libro IH. Si un menor de edad hubiere cometido adulterio, queda sujeto . la ley .1 ulla,porque este delito comienza despus de la pubertad.
87. EL MISMO, Cuestiones, libro V. - Se estableci, que el hijo puede, sin la voluntad de supadre acusar de adulterio su mujer en juicio pblico; porque consigue vindicta para su propio dolor.

37. IDEM libro V. Quaestionum.Filiumfamilias publico iudico adulterium in uxorem sine voluntate patria argaere poase (3), constitutum est; vindictam enim proprii doloris consequitur.

38. losat Libro XXXVI. Quaesionum.Si adulterium eum incesto committatur, utputa cum privigas, nuru, noverca, mulior similiter quoque punietur; id enim remoto etiam adulterio eveniret. 1.Stuprum in sororis 8liam si committatur, su adulterii poena sufflciat mar, considerandum est. Occurrlt, quod hic duplex admissum est, quia multum interest, errore matnimonium ilticite contrahatur, an contumacia iuris, et, sanguinis contumelia concurrant (4). 2.Quare muLier tunc demum eam poenam, c&uam mares, sustinebit, uum inoestum iure gentiuni (5) prohibitum admiserit; nariz si sola luna nostri obaervatio interveniet, z.nulier ab inceati crimine erit excusata.. 3.Noununquam tamen et iii maribus incesti crimina, quamqnam natura graviora sunt, humanius, quam adulterii tractari solent, si modo meestum por matrimonium illicitum eontractum sil 4.Fratres denique Imperatores Claudiae crimen incesti propter aetatem remiserunt, sed distrahi coniunctionem illicitam iusserunt, quum alias adulterii crimen, quod pubertate (8) delinquitur, non exeusetur aetate; nam et mulieres in jure errantes incesti crimine non tener, supra dictum est, quum in adulterio commisso nullam habere posaint exousationem.

38. EL MISMO; Cuestione,, libro XXXVI. - Si se cometiera adulterio con incesto, por ejemplo, con la hijastra, la nuera, la madrastra, la mujer ser iva1mente condenada; porque esto sucedera tambin prescindindose del adulterio. 1.Si Be cometiera estupro en la hija de la her-

mana, se ha de considerar, si ser suficiente para el varn la pena de adulterio. Ocurre la duda, porque en este caso el delito es doble, pues hay mucha diferencia entre que se contraiga ilcitamente matrimoniopor error, y que concurran la contumacia W derecho y el ultraje de la sangre. 2.Por lo cual la mujer sufrir la pena que los hombres, solamente cuando hubiere cometido incesto prohibido por el derecho de gentes; porque si solamente mediare la observancia de nuestro derecho, la mujer ser excusada del delito de incesto. 3.A. veces, sin embargo, suelen ser castigados aun en los varones ms benignamente que los de adulterio los delitos de incesto, aunque por naturaleza son ms graves, si el incesto hubiera sido cometido mediante matrimonio ilcito. 4.Finalmente, los Emperadores hermanos perdonaron . Claudia por razn de su edad el delito de incesto, pero mandaron que se disolviese la unin ilcita, porque por otra parte el delito de adulterio, que se comete en la pubertad, no se excusa por la edad; porque arriba se dijo, que tambin las mujeres que yerran en cuanto al derecho no son responsables del delito de incesto, no pudiendo tener excusa alguna en el adulterio cometido.
(4) HaZ. Vulg.; eoncurrunt, el cdice (5) HaZ.; gentnm. e l cdice FI. (5) post pubertatem, Vulg.

tsrici dei cdice FI. (5) poue, eoniiddrau a,iadlda por antiguos copiitac.

(1) Taur. segn el cdice Ft.. que dio, forsana, Br. (5) praemium. e, Lugar de pretinm, ce lee al ndrgen In-

FI.

74

DIGESTO.LIBRO XLVIII.' TfTULO y

5.Idem Imperatores rescripserunt, post divortiurn, quod eum noverca bona fide privignus fecerit, non case crimen admittendum incesti.
6.Idem Pollioni in hace verba rescripserunt: lncestae nuLiae confirman non solent; et ideo abstinenti tali matrimonio poenam praeeriti delieti, si nondum reus postulatua est, remittimus. 7.Inoestum autem, quod per illicitam matrimonhi eoniunctionem admittitur, excusan solet sexu, val aetate, val etiam puniendi correctione, quae bona fide intervenit; utique si error allegetur, et facilius, si nemo reum postulavit. 8.Imperator Marcos Antoninus et Commodus fihius reseripserunt: Si maritus uxorem in adulterio deprehensam impetu tractus doloris intcrfecerit, non utique legis Corneliae de sieaniis poenam exaipiet. Nam et Divus Pius in haec verbarescripsit ApoUonio: Ej (1), qui uxorem suam in adulterio deprehensam occidisse se non negat, ultimuzn supphqiutn remitti potest, quum sit diffi-. cillimum, iustum dolorem temperare; et magia (2) quia plus fecenit, quam quia vindicare se non debuerit, puniendus sit; su e ifur, si humilis loci sit, in opus perpetuum eum tradi, si qui honeetior, in insulam relegan.

9.Liberto patroni famam laceasere non facile conceditur; sed si iure maniti volit adulterii accusare, permittondum cal, quomodo, si atrocem iniuriam passus esset. Corte si patronum, qui sit ex co numero, qui deprehensus ab alio interfici potest, in adulterio uxoris deprehendenit, deliberandum est, en impune possit occidere. Quod durum nobis case videtur; nam euius famae, multo magia vitae parcendum est. 10.Si quia u honore ministeniove publico sit, reus quidem postulatur, sed differtur eius accusaho, et cautione iudicio sistendi causa promittitur (3) in finem honoris; et hoc ita Tiberius Caesar rescripsit.
39. IDEM libro XV. Responsorum. - Vim passam (4) mulierem, sententia Praesidis provinciae continebatur; in legem Iuliam (5) de adulteriis non commisisse respondi, hect iniuniam suam, protegendae pudicitise causa, eonfestim xnarito renuntiari prohibuit. LNupta quoque mullere, tametsi lenocinii vir prior non postulctur, adulterii crimen contra adulterum ab extrario poterit inferri.

5.Los mismos Emperadores resolvieron por rescripto, que despus del divorcio, que el hijastro hubiere hecho de buena fe con su madrastra, no Be habr de admitir delito de incesto. 6,Los mismos respondieron por rescripto Pollon en estos trminos: No se suelen confirmar las nupcias incestuosas; y por ello le remitirnos al que se abstiene de tal matrimonio la pena del delito pasado, si aun no fu acusado como reo. 7.Mas el incesto, que se comete por ilcita unin de matrimonio, suele ser excusado por el sexo, por la edad, aun por la correccin que por va de castigo medi de buena fe; ciertamente si se alegara error, y ms fcilmente, si nadie acus al reo. 8.El Emperador Mareo Antonino y Cmmodo, el hijo, respondieron por rescripto: Si el marido, llevado del mpetu de su dolor, hubiere matado su mujer sorprendida en adulterio, no sufrir ciertamente la pena de la ley Cornelia sobre los sicarios. Porque tambin el Divino Plo respondi por rescripto Apolonio en estos trminos: Alque no niega que mat su mujer sorprendida en adulterio, se le puede perdonar el ltimo suplicio, porque es muy difcil moderar un justo dolor; y ha de ser castigado ms bien porque hizo de ms, que porque no haya debido vengarse l; bastar, pues, si fuere de humilde condicin, que sea condenado parptuamente las obras, y si de otra ms elevada, que sea relegado una isla. 9.No se le concede fcilmente al liberto que lastime la fama de su patrono; pero si con derecho de marido quisiera acusarlo de adulterio, se le ha de permitir, la manera que si hubiese sufrido una injuria atroz. Y ciertamente que si hubiere sorprendido en adulterio con su mujer al patrono, el cual fuera del nmero de los que pueden ser muertos por otro siendo sorprendidos, se ha de ver si podra matarlo impunemente. Lo que nos parece que es duro; porque al que se le ha de respetar la fama, con mucha ms razn se le respetar la vida. 10.Si alguno estuviera en cargo honorfico ministerio pblico, es ciertamente acusado reo, pero se difiere su acusacin, y promete con caucin presentarse juicio al terminar su caro hnorfico; y as lo resolvi por rescripto Tiberio Csar.

2.In matrimonio quoque defuncta uxore, vir jure adulterum inter reos recipi postulat. 3.Nupta prius, quam adulter damnetur, adultenii non postulatur, si nuptias deriuntiatio vel ad domum mulieris missa non praeeessit. 4.Mulierem ob Iatronum societatem exulare iussam citra poenae metum in matrimonio retinen posse respondi, quia non fucrat adulterii damnata.

39. E. mismo; Respuestas, libro XV.En la sentencia del Presidente de la provincia se consignaba que la mujer sufri violencia; yo respond, que no incurri en la ley Julia sobre los adulterios, aun que prohibi que desde luego se le denunciase su marido su propia injuria, para cubrir su honestidad. 1.Tambin habindose casado la mujer, aunque el primer marido no haya sido acusado de lenocinio, se podr presentar por un extrao acusacin de adulterio contra el adltero. 2.Tambi1n habiendo fallecido la mujer durante el matrimonio, pretende coii derecho el manido que el adltero sea contado entre los reos. 3.La casada, antes que el adltero sea condenado no es acusada de adulterio, si las nupcias no precedi la denuncia, enviada por lo menos casa de la mujer. 4.Respond, que sin temor pena se poda retener en matrimonio a la mujer mandada desterrar por estar en sociedad con ladrones, porque no ba6ia sido condenada por adulterio.

(1) Eh oonsW.rase aadida por antiguos copstaL Segn correccidn de! cdice FI.; magIa, omtala Taur. segn la eecriurm origina!, Br.

(3) Esto es. differtur. (4) cace, nuria Ial. (6) Ha. Vulg.; lege Zulle., .1 cdIce FI.

DIGESTO.LIBRO iLvili: TfTULO Y

'749

5.Praescriptione quinque annorum crimen .ineesti coniunctum adulterio non excluditur. 6.Duos quidem adulterii, marem et feminanJ, propter commune crimen simul non jure, nee a viro postulan convenit. Quum tamen duobus dnuntiatum fuisset ab eo, qui postea desistere yolebat, abolitionem esse necessaniam in utriusque personam respondi. 7,Ineesti conimunecrirnen adversus duos simul intentan potest. 8.De servis quaestionem in dominos incesti post.ulatos ita demum habendam respondi, si per adulteriurn incestum esse contractum dicatur.

5.Por la prescripcin de cinco aos no se excluye la acusacin de incesto, conjunta con la de adulterio. 6.Ciertamente no es conveniente en derecho que ni aun por el marido sean acusados al mismo tiempo dos, hombrey mujer, por delito comn de adulterio. Mas cuando 9. los dos se les hubiese hecho la denuncia por el que despus quera desistir, respond, que era necesaria la abolicin respecto 9. la persona de ambos. 7.Se puede intentar simultneamente contra dos una comn acusacin de incesto. 8.Respond, que se haban de someter al tormento los esclavos contra sus dueos acusados de incesto, solamente si se dijera que el incesto fu cometido por medio de adulterio.
PAULO; Respuestas, libro XIX.Se pregun40. t, si aquella a quien amenaz que la acusarla del delito de adulterio su marido, que nada hizo ni con derecho de marido, ni por derecho publico, se podra casar con aquel 9 quien l design como reo de adulterio con ella. Paulo respondi, que nada impeda que se pudiera casar con aquel, 9. quien el marido tuvo como sospechoso, sta de quien se trata. 1.Asimismo se pregunta, si se considerar que desisti, cometi lenocinio el mismo marido, que volvi 9. tomar la misma mujer. Paulo respondi, que se considera que desisti el que despus de haber intentado la acusacin de adulterio volvi 9. tomar la misma mujer, y que por lo tanto no le quedaba despus en virtud de la misma ley derecho de acusar. 41. EL MISMO; Sentencias, libro 1. En la acusacin de adulterio no se ha de conceder ninguna dilacin, 9. no ser para que sean exhibidas las personas, Si el juez lo permitiere con conocimiento de causa movido 9. ello por la calidad del negocio. TRJFONINO; Disputas, libro 11.Si el que un42. petr el derecho de anillos cometi adulterio eu la mujer de su patrono, en supatrona, en la de aquel en aquella, de cuyo padre, madre, hijo hija fu liberto, deber ser castigado como liberto? Y, si fuera sorprendido en adulterio, ser matado impunemente? Y ms bien apruebo que debe quedar sujeto 9 la pena de los libertinos, porque en la ley Julia sobre la represin de los adulterios plugo que para defender los matrimonios stos fueran considerados corno libertinos, y no es conveniente que por este beneficio sea considerada peor la causa de los patronos.

tum est, an ea, quam mantua adultenii crimine se accusaturum minatus est, nec quidquam egit ve! jure mariti, vel iure publico, nubere possit ei, quem in ea reum adulterii destinavit. Paulus respondit, nihil impedire, quominus ei, quem suspectwn manitos babuit, ea, de qua quaeritur, nubere possit. 1.Item quaeritur, an idem mantua destitiase videatur, ve! !enoeinium commisisse, qui eaudein reduxit uxorem. Paulus respondit, eum, qui post crimen adultenii intentatum eandem uxorem reduxit, destitiase videri, et ideo ex eadem lege postea accusandi ej ius non superesse.

40.

P.uLus libro XIX. Responsorum. Qusesi-

IDEM libro 1. &ntenliarurn. - En crimine 41. adulterii nulla danda dilatio est, nisi ut personae exhibeantur, aut i udex ex qualitate negotii motus hoc causa cognita permiserit.

42. TRYPKON1NIJS libro D. Dieputalionunt. - Si a, qui ius annulorum impetravit, adulterium commisit in patroni uxorem, aut in patronam auam, aut in eius eamve (1), cuius libertos patris, aut matris, fihiifiliaeve fuit, an ut libertus puniri debeatE et si deprehensus alt in adulterio, su impune occidatur? Et magis probo, subiiciendum poenae (2) libertinorum, quoniam lege Julia de adulteriis coiircendis ad tuenda matrimonia pro libertinis eos haber! plaeuit, et deteriorem causam per istud beneficiurn patronorurn haber non oportet.

Si ex lege repudium inissum non sit, et idcirco mulier adhuc nupta case videatur, tamen si quia eam uxorem duxerit. adulter non erit; idque Salvius lulianus respondit, quia adulterium, inquit, sine dolo malo non corninittitur; quamqnam dicendum, no is, qui sciret, eam ex lege repudiatam non cese, dolo malo cominittat.

43, GAICJS

libro III. ad legem XII. abularum.

43. Gtvo; Comentarios la ley de las Doce Tablas, libro III. - Si no se hubiera enviado el repu-

dio con arreglo 9. la ley, y por ello se considerase que la mujer estaba casada todava, sin embargo, si alguno la hubie!e tomado por mujer, no ser adultero; y esto respondi Salvio Juliano, porque no se comete, dice, adulterio sin dolo malo; aunque se ha de decir, que el que supiera que ella no fu repudiada con arreglo 9. la ley, no lo comete con dolo malo.

44. PAPiWIANUS (3) libro IV. Responsorum. Defuncta quoque socru gener incesti postulabitur, ut adulter post mortem mulienis.

44. PpiNiiNo; Respuestas, libro IV. - Tambin habiendo fallecido la suegra ser acusado de incesto el yerno, como el adltero despus de la muerte de la mujer.
(3 Paulo., Hal. Vuig.

(1) Ha!. Vuig.; siva, .1 cddiee Fi. (2) Ha!. VUIQ.; poana, el cdice FL

,DIGESTO.-LIBRO

xLvm:

TfTULO vi

TIT. VI AD LEORM IULIkM DE VI PUBLICA [Cf. Cod. JX. 12. 13.] -

TITULO VI
SOBRE LA LEY JLJUA. RELATIVA A

LA VIOLENCIA PBLICA

[Vaae Cdd. IX. 12. 3.]


1. MARCIANO; Inslitjjgci, libro XIV. - Est sujeto la ley Julia sobre la violencia pblica el que tuviere armas dardos en su casa en el campo, 6 en una casa de campo, no siendo para uso de caza, 6 deviaje, de navegacin.

1. MARC1ANUS litro XIV. inslitugionunt. - Lego julia de vi publica tenetur, qui arma, tela domi suae agrove, in villa praetar usum venationis, vel itineris, vel navigationis cogerit.

2. SCVOLA Reglas, Libro IV. - Se exceptan, 2. SCAEVOLL (1) libro IV. Regularum. - Exci- piuntur autem arma, quae quis promercii causa sin embargo, las armas que alguno tuviere para comercio, que l hubieren ido por herencia. habuerit, hereditateve el obvenerint.
3. M.qaci&us Libro XIV. Inslilulionum. - In eadem causa sunt, qui turbae seditionisve faciendae consilium inierint, servosvo, aut liberos homines in armis habuerint. 1 .Eadem lego tenetur, qui pubes cum telo in publico fuerit. 2.In eadem causa sunt, qui pesaimo exemplo convocata (2) seditione villas expugnaverint, et cum telis et armis bona rapuerint. 3.ILem tenetur, qui ex incendio rapuerit ahquid praeter materiam. 4.Praeterea punitur buius legis poena, qui puerum, val feminam, vel queruquam per vim stupraverit. 5.Sed et qui in incendio cum gladio, aut Lelo rapiendi causa fuit, val prohibendi dominum res suas servare, eadeni poena tenetur. 6.Eadem lego tenetur, qui hominibus armaLis possessorem domo agrove sue, aut navi sua deiecerit (3), expugnaverit concursu (4), 4. ULPIA.NUS libro LJX. ad Ediclum. - utive id fieret (5), homines commodaverit; 5. MARCIANUS libro XIV. Institutionun. - qui coetu, concursu (6), turba, seditione incendium fecerit, quique hominein dolo malo ineluserit, obsederit, quive fecerit, quominus sepeliatur, quo magia funus diripiatur, distrahatur; quive par vim sibi aliquem obligaverit; nam eam obligationem lex rescindit. 1.Si de vi, et possessione, ve] dominio quaeratur, ante cognoscendum de vi, quam de proprietate re, Divus Pius & yo [urtieersiiati T/ieualorum] graece (7) rescripsit; sed et decrevit, nL prius de vi quaeratur, quani de jure domi.nii, sive possessionis. 2.Qui vacantem mulierem rapuit, vel noptam, ultimo supphicio punitur; etsi pater iniuriam suam precibus exoratus remiserit, Lamen extraneus sine quinquennii praescriptione reum postulare poterit, quum raptus crimen legis luliae de adulteriis (8) potestatem excedit. 3. MARCIANO; inslituta, libro XIV.Estn en el mismo caso los que hubieren formado designio de reunir turba 6 hacer sedicin, hubieren tenido en armas esclavos hombres libres. 1.Est sujeto la misma ley el pbero que en publico hubiere ido con armas. 2.En el mismo caso se hallan los que habiendo hecho con malsimo ejemplo sedicin hubieren atacado casas de campo, y con dardos y armas hubieren robado bienes. 3.Asimismo est obligado el que de un incendio hubiere robado alguna cosa, excepto los materiales. 4,Adems, es castigado con Ja pena de esta ley el que con violencia hubiere estuprado un joven, una mujer, 6 otro cualquiera. 5.Mas tambin est sujeto la misma pena el que estuvo en un incendio con espada 6 dardo para robar, 6 para impedir que el dueo salve SUS cosas. 6.Est sujeto la misma ley el que con hombres armados hubiere echado de su casa 6 campo, 6 de su nave, al poseedor, 6 con el concurso de otros lo hubiere atacado, 4. ULPIANO; Comenlarios al Edicto, libro LIX.6 si para que se hiciera esto hubiere proporcionado hombres; 5. MARCIANO; Instituta, Libro XIV. - el que con reunin, concurso, turba, 6 sedicin hubiere hecho incendio, y el que con dolo malo hubiere encerrado, cercado, a un hombre, 6 el que hubiere hecho que no sea sepultado, 6 que se disolviese 6 impidiese el funeral; 6 el que a. la fuerza hubiere obligado su favor . otro; porque la ley rescinde esta obligacin. 1.Si se cuestionase sobre la violencia, y la posesin 6 el dominio, respondipor rescripto en griego el Divino Po a. la universidad de los TesaLos, que se ha de conocer antes de la violencia, que de la propiedad de la cosa; pero tambin decret, que se cuestionase sobre la violencia antes que sobre el derecho de dominio, 6 de la posesin. 2.El que rob una mujer sin marido, 6 casada, es condenado al ltimo suplicio; y aunque el padre habindosele rogado con splicas hubiere perdonado su propia injuria, esto no obstante, podr un extrao acusar al reo sin la prescripcin del quinquenio, porque el delito de rapto excede del alcance de la facultad de la ley Julia sobre los adulterios,
(5) Hal. Vuij.; estaret, el cdice Fi. (6) Hal. Vulg ; converso, el cdice Fi. (7) graece, omtela Mal. (8) ial.; adulterio, el cdice FL

La correccin del cdice Fi., Br.

(1) TJIpianui, HaS. Vulg. Da. Vulg.; convocatu, el cdice Fi. (3) exeuuerit (omitiendo coneorBu), inserta Hal. () Taw'. segun la escritura original; censuren, omtela
-

DIGBTO.LIBRO XLVIII: TTULO Vi

'751

Et cura, qui puerum ingenuum rapuit, puniendum Divus Pius rescripsit inhaec verba: Exempluru libelli dati mihi a Domitio Silvano (1), nomine Domitti Silvani (2) patrui, subiici iussi, motus querata eius, qua significavit, fihium suuui ingenium luvenem adrnodum raptum atque conclusum, iriox verberibus se tormentis usque ad suirimum periculum afflicturn; Gemine carisaime, velim audias eum, et si compereris hace ita admissa, rem severe exequaris.
7 IDEM

8.

ULPIANUS

libro Vil, de offtcio Proco,uulls.

El Divino Po resolvi por rescripto, en estos trminos, que deba ser castigado el que rob un impbero ingnuo: Mand que se te enviara el ejemplar del libelo que se me entreg por Domicio Silvano, en nombre de su to .paterno Domicio Silvano, movido por su querella, en la que signific que un hijo suyo ingnuo muy joven haba sido raptado y encerrado, y despus maltratado con azotes y tormentos hasta el ltimo peligro; yo querra, carsimo Gmino, que lo oyeras, y que si vieres que as se hicieron tales cosas castigues severamente el caso. 7. lh mismo; Del Cargo de Procnsul, libro Viii. Esta sujeto la ley Julia sobre la violencia pblica el que teniendo imperio 6 potestad hubiere matado azotado contra apelacin un ciudadano romano, hubiere mandadoque se haga alguna cosa, que se le eche al cuello algo para atormentarlo. Asimismo, por lo que atae k los legados, oradores acompaantes, si se probare que alguien golpe uno de stos, 6 le infir i injuria. S. MEcIAN0; De los Juicios pblicos, Libro V. Se dispone en la ley Julia sobre la violencia pblica, que nadie aprisione un reo, 6 le impida que dentro de cierto tiempo se presente en Roma. Por armados debemos entender no solamente tos que tuvieron dardos, sino tambin alguna otra cosa que puede hacer dao. - El que con dolo malo hubiere hecho que no se ejerciten las acciones con seguridad, que los jueces no juzguen como es debido, 6 el que tuviere potestad imperio y decretara, maI1dabe obrara de otro modo que como para ello tuviese derecho; el que hubiere exigido pblica 6 privadamente por injuria que por alguien sean prometidos contra su voluntad juegos 6 dinero; asimismo el que con dardo se hallare con doto malo en una reunin, 6 donde pblicamente se celebrare juicio; quedando exceptuado el que por razn de caza tuviera hombres, que lucharan con las fieras; porque se les concede
9. PAULO;

6.

ULPIANo;

Del Cargo de Proconsul, libro VIL

lulia de vi publica tenetur, qui, quum imperium potestatemve haberet, civern Romanum adversus provocationem necaverit, verberaverit, iusseritve quid fien, aut quid in colluin iniecerit, ut torqueatur. Item quod ad legatos, oratores, comitesve attinebit'al quis eorum (quem) pulsasse, eive (3) iniuriam fecisse arguetur.
S. MAEcIANUS (4) libro V. Publlcorum. - Lego lula de vi publica cavetur, ne quis reuin vinciat, impediatve, quominus Rornae intra certum tempus adail.

libro VIII. de.officio Proconsulis.Lege

9. Pui.us libro VII. ad EdidLa. - Armatos non utique eos intelligere debernus, qui tela habuerunt, sed etiam quid aliud, quod (5) nocere potest.
10. ULPIANUS libro LX VIIi. ad Edictum. Qui dolo malo fecerit, quominus iudicia tuto exerceantur, ant iudiees ut oportet iudicent, vol is, qui potestatem imperiumve habebit aliter (6), quam ei IUB erit, decernat, imperet, faciat; qui ludos, pecuniamve ab aliquo invito polliceri publico, privatimve par iniuriam exegerit; item qui cum Lelo dolo malo in concione fuerit, aut ubi iudieium publico exercebitur; exceptus est, qui propter venationem habeat homines, qul cum bestiis pugnent; ministros enim (7) ad ea habere conceditur.

Comentarios al Edicto, libro VII. -

10. Uuuo; Comentarios al Edicto, Libro LX Viii,

1.Hae lego tenetur, et qui convocatis hominibus vim fecerit, quo quis verberetur et pulsetur, (8) noque horno occisus sit. 2.Pamnato de vi publica aqua et igni interdicitur.
11. PAULUS libro V. Sentcntiarur4 (9). Hi, qui aedos alienas, aut villas expilaverint, effregerint, expugriaverint, si quidem (10) in turba cum talo feeerint, capite puniuntur.

que para esto tengan auxiliares.

1.Esta sujeto esta ley tambin el que habiendo convocado hombres hubiere hecho violencia paraque alguien fuese azotado 6 golpeado, sin que este hombre haya sido muerto. 2.Al condenado por violencia pblica se le pone interdiccin en el agua y el fuego. 11. PAULO; Sentencias, libro V.Los que hubieren despojado, quebrantado, asaltado casas ajenas, casas de campo, si esto lo hubieren hecho en turba armada con dardos, son castigados con pena capital. 1.Mas con la denominacin de dardos se entienden todas las cosas con las que cada hombre puede hacer dao. 2.Los que para su propia defensa llevan dardo no se considera que los llevan para matar otro hombre.

1.Telorum autem appellatione omnia, ex quibus singuli homines nocere possunt, accipiuntur. 2.Qui telum tutandae salutis suae causa gerunt, non videntur hominis occidendi causa portare.

(1) BalvIe.no , Vuig. (1)SsivIanI, VuLg. (3) Marcianus R?LL (4) Segn rlusstra enmienda; et sive, el cdice FI. (61 Taur. seg4n La escritura original; sed etlim sos, 11nd, quod, a correcLn del cdice FI., $r.

qui

(8) Tarsr. segn la escritura oripinak et al, inscria a correccin del cdice FI., Dr. (9) Vase Pauli Senil. rece. V. 3. 3. io; Taur.; quid, el cdice Fi., Dr.

(7) Hat.;nilalstro.ve. el cdice Fi

6) fiat. Vulg.; aliter, omtela ci cdice PL.

752

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TTULO VII

lulia de vi publica tenentur.

12. IDEM libro singular ad Seatuconiultum Turpillianum. Qui nova vectigalia exercent, lege

impuestos estn sujetos la ley Julia sobre la violencia pblica. TITULO VII
SOBRE LA LEY JULIA RELATIVA LA. VIOLENCIA PRIVADA

12. Etmismo; Comentarios al Senadoconsulto Turpiliano, libro nico. Los que exigen nuevos

TIT. VII
AD LEGEM IULIAM DE VI PR1VA.TA
[Cf. Cod. IX. 12.]
1. MARCINUS libro XIV. Instilulionum. - De v privata damnati para tertia bonorum ex lege lulia publicatur; et cautum e8t, ne senator sit, ne decurio, aut ullum honorem capiat, neve in quern (1) ordinem sedeat, neve iudex Bit; et videlicet omni honore, quasi infamis, ex Senatusconsulto carebit.

[Veas. Cdd.IX, 12.1


1. MARCIANO; ]natituta, libro XIV. - Por la ley Julia se confisca la tercera parte de los bienes del condenado por violencia privada; y se dispuso que no sea senador, ni decurin, ni adquiera honor alguno, ni tome asiento en algn orden, ni sea juez; y ciertamente ser privado en virtud de un Senadoconsulto de todo honor, como infame. 1.Con la misma pena son castigados los que estn sujetos la pena de la ley Julia sobre la violencia privada, y el que de un naufragio hubiere robado alguna cosa con dolo malo. 2.Pero tambin sc castigados extraordinariamente en virtud de Constituciones de los Prncipes, los que de naufragios hubieren robado alguna cosa; porque tambin el Divino Po resolvi por rescripto, que no se les deba hacer violencia alguna los marineros, y que si alguien la hubiere hecho fuera severisimamente castigado.

1.Eadern poena afficiuntur, qui ad poenam legis Iuliae de vi privata rediguntur, et si quis ex naufragio dolo malo quid rapuerit. 2.Sed et ex Constitutionibus Principum extra ordinero, qui de naufraglis aliquid diripue. rint (2), puniuntur; nam et Divus Plus rescripsit, nuUam vim nautis fieri debere, et si quia fecerit, ut severisaime puniatur.

2. SCAEVOL& libro IV. Regularum. - Bac lego tenetur, qui convocatis hominibus vim fecerit, quo quis verberetur, pulsaretur, neque horno occisas erit. 8. MACER libro 1. Publicorum. - Nec interest, liberos an servos, et suos an alienos quis ad vini

2. ScvoLa; Reglas, libro ]V.Est sujeto esta ley el que habiendo convocado hombres hubiere hecho violencia para que alguno fuese azotado golpeado, sin que el hombre hubiere sido muerto. 8. MAcaR; De los Juicios pblicos, libro 1.Y no importa que.uno haya convocado para hacer la violencia hombres libres y esclavos, y suyos stos 6 ajenos. 1.Y no menos estn sujetos la misma ley los 1 que fueron convocados. 2.Pero si ningunos hubieran sido convocados, ni ningunos golpeados, pero por injuria se hubiera quitado alguna cosa de los bienes ajenos, queda sujeto esta ley el que tal hubiere hecho. comete el delito de la ley Julia sobre la violencia privada, cuando se dice que alguien hizo reunin y concurso para que uno no fuese presentado en juicio. 1.Tambin si alguno hubiese sometido tormento al esclavo de otro, y p0r esto dice Labeon, que se ha de usar con ms moderacin del Edicto del Pretor sobre las injurias.
4. PAULO;

faciendam convocaverit.

1.Nec minus hi, qui convocati sunt, eadem lege tenentur. 2.Sed si nulli convocati, nullique pulsati 8int, por iniuriam tamen ex bonis alienis quid ablatum Bit, bac lego tener eum, qui id fecerit.
4. PAULUS libro LV. ad E&ctum Legis Iuliae de vi privata crimen committitur, quum coetum

Comentarios al Edicto, libro LV. -Se

aliquis, et concursum fecisse dicitur, quominus quis in ius produceretur. 1.Et si quis quaestionem de alterius servo habuisset,et ideo moderatius Edicto Praetoris de iniuriis utendum case, Labeo alt.
S. ULPIA.IUS libro Lxix. a4 Edictum. Si quia aliquem deiecit ex agro sao, hominibus congregatia sine arinis, vis privatae postulan posSit. 8. MODESTINUS libro VIII. Regularum.Ex Senatusconsulto Volusiano, qui improbe count in alienam litem, ut, quidquid ex condemnatione in rem ipaius redactum fuerit, inter eos (3) cornmunicaretur, lege lulia de vi privata tenentur.

- Si alguien ech otro de su propio campo, habiendo congregado hombres sin armas, puede ser acusado de violencia privada. 8. MoDasriNo; Reqkss, libro Viti. - En virtud M Senadoconsulto Volusiano, Los que sin probidad se juntan en pleito contra otro, para repartirse entre ellos lo que se hubiere obtenido por virtud de la condenacin sobre cosa del mismo, estn sujetos la ley Julia sobre la violencia privada. 7.' CAUSTRATO; De las Jurisdicciones, libro V. Si los acreedores procedieran contra sus deudores,

5. Ut.pxtuo; Comentarios al Edicto, libro LXIX.

7. CALLISTJUTUS libro V. de Cognitionibus. Creditores, si adversus debitores Suos agant, per


(2) .Sega nuestra conjetura; enin, el cdice Fl; usase ByCk4r5hOlk Obse. VI. 15. 2) Taur.; derlpnerint, el cddke FI., Dr.

(3) Taur. segn a ecnllura original; hos, a correccin del cdice FI, Br.

D11hkSTQ.L1BRO XLVII1 TTUL0

viii

iudieem id, quod deben Bib putant, reposcere debent. Alioquin Si in rem debitoris sui intraverint, id milo concedente, Divus Marcus decrevit, ius crediti eos non habere. Verba decreti hace sunt: Optimum est, UI, si quas pules te habere peitiones, actionibus experiaris; interim ille in poasessione debet moran, tu petitor es; et quurn Marcianus diceret: vim nullam lee; Caesar dixit: tu vim putas case solum, si homines vuinerentuil Vis est el tune, quoties quis id, quod dberi sibi putat, non per iudicem reposcit; non pulo auteni nec verecundiae, neo dignitati (1) tuae convenire, quidquam non jure facere. Quisquis igitur probatus mihi fuerit, reni ullam debitoiis non ab ipso sibi traditam sine ullo ludice temere possidere (2), eumque sibi ius in eam rem dixisse, ius crediti non habebil.

deben pedir por medio del juez lo que creen que se les debe. De otra suerte, si ocuparen una cosa de su deudor, sin que nadie se lo conceda, decret el Divino Marco que no tuvieran ellos derecho . su crdito. Las palabras del decreto son estas: Excelente cosa es que ejercites las acciones, si creyeras que tienes algunas para pedir; mientras tanto l debe permanecer en posesin, y t eres demandante; y como Marciano dijese: no hice ninguna violencia, el Csar dijo: y crees t que solamente hay violencia, si se hiriere hombres? Hay violencia tambin siempre y cuando alguno no reclama por medio del juez lo que cree que se le debe; y no creo que nunca convenga tu pudor ni tudigni-dad hacer alguna cosa no conforme . derecho. As, pues, cualquiera que se me hubiere probado que posee temerariamente sin la intervencin de algn juez alguna cosa de un deudor, que no le fu entregada por l mismo, y que l se administr justicia k si mismo en este negocio, no tendr derecho su crdito.
8. MODESTINO; De las Penas, libro II. - Si el acreedor ocupara sin la autoridad del juez bienes del deudor, est sujeto esta ley, y es multado en la tercera parte de SU5 bienes, y se hace infame.

8. MODESTINUS libro II. de Poenis.Si eredit.or sine auctoritate iudiois res debitoris oceupet, hac lege tenetur, et tertia parte bonorum mulotatur, et infamia III.

TIT. Vil!
AD LEGEM CORNEL1AM DE SICAR11S T VENEFICIS (3)

TTULO Viii
SOBRE LA LEY CORNELIA RELATIVA A LOS SICRIOS Y A LOS ENVENENADORES

[d. dad. JX. 16. 18.]

1 raee Cd. IX. 16. 18.1


1. MARCIANO; Institua, libro Xl V.Est sujeto la ley Cornelia sobre los sicarios y envenenadores el que hubiere matado un hombre, aquel por cuyo dolo malo se hubiere producido un incendio; 6 el que para matar un hombre 6 para cometer un hurto llevare consigo dardo, el que sieiido magistrado, 6 presidiendo juicio pblico, hubiese procurado que alguno diera falso indicio, para que fuese demandado y condenado algn inocente. 1.Adems est obligado el que hubiere confeccionado, 6 dado, veneno para matar un hombre; 6 el que con dolo malo hubiere dicho falso testimonio, por el que alguien fuese condenado en juicio pblico como reo de pena capital; 6 el que siendo magistrado juez de cuestin por causa capital hubiere recibido dinero para que uno fuese hecho reo por ley pblica. 2.Tambin es castigado el que hubiere matado un hombre, sin que se haga diferencia de qu condicin sea el hombre quien haya matado. 3.El Divino Adriano respondi porrescripto, que el que mat un hombre puede ser absuelto., si esto lo hizo no con nimo de matarlo; yque el que no mat un hombre, sino que -lo hiri pata matarlo, ha de ser condenado como homicida, y que esto se ha de determinar segn el caso; porque si desenvain la espada, y le hiri con ella, indudablemente que esto lo hizo l con nimo de matarlo; pero si en ria lo hiri con una llave, 6 con una sartn, aunque lo haya herido con hierro,pero no COD nimo de matarlo, se ha de suavizar Ja pena M que en ria cometi un homicidio, ms bien por casualidad, que con voluntad.

1. MARc1ANu5 libro Xl V. ?nslitutionum. - Lege Cornelia de aicariis et veneficis (4) tenetur, qui hominem occiderit, cuiusve dolo malo incendium factum eril; quive hominis occidendi furtive faciendi causa eum lelo ambulaveril; quive, quum magisiratus esset, publicove iudicio praeesset, operarn dedisset, quo quis faisum indioium profiteretur, UI quia innocens conveniretur, condemnaretur. 1.Praeterea tenetur, qui hominis necandi causa venenuin confecerit, dederit; quive faisum testirnonium dolo malo dixerit, quo quia publico indicio re capitalis damnaretur; quive magistratus iudexve quaestioiis ob (5) capitalem causam pecuniam acceperit, ut publica lege reus fieret. 2.El qui hominem oceiderit, punitur, non habita differentia, cuius conditionis homineni in. teremit. 3.Divus Hadnianus rescripsit, eum, qui hommcm occidit, si non occidendi animo hoe adrnisit, absolvi posse; et qui hominem non occidit, sed vulneravit, UI occidat, pro homicida dmnandum, el ex re constituendum hoc; nam si giadium strinxerit (6), el (7) eo percusserit, indubitate occidendi animo id eurn adiiiisisse; sed si clavi (8) percussit, aut cucuma (9) in rixa, quamvis ferro percusser-it, tarnen non occidendi animo, leniendam (10) poonam eius, qui in rixa casu (it) magia, quam voluntale hornicidiuni admisit.
(1) Tarcr. eeun la escritura original; vol piett1, insera a correccin del cdice Fi., Rr. (2) vel acceplsee. inserta Ha. (Z) Taur. almrgen; VENEi'ICIIS, en el lecto. (4) Taur. al mrgen; venefieiie, en el teo. (5) La ed. Sleh.; sub, Taur. eegn el cdice FI., en el
que se lee quaestionlBub. Dr. (6) Ha. VuIg.; strier1t, el cdice FI. Tono 1IIt5

. In escritura orlgial, Br. a1) Taur. atm -gen;crea. en el ItrIO.

(10) La correccin del cdice FI.; ienI8ndUni, Taur. segur'

(7) Ial.; in, inserta el cdice Ft. (8) clava, erradamente Vutg. (9) Ha.; cuccuma, el cdice Fi.

764

DIeBSTO.LzBp.o LVIII: TTULO TM

4.ltem Divus Hadriarius rescripsit, sum, qui suprum sibi vel suis par vim inferentem occidit, dimitiendum. 5.Sed et in eum, qui uxorm deprehensam in adulterio ocoidit, Divus Pius leviorem ponnam irrogandarn case scripsit, et hurniliore loso pOsitum u exihum perpetuum dan iussit, u ahqua dignitate positum ad tempus relegan.

4.Asimismo resolvi por rescripto el Divino Adriano, que ha de ser perdonado el que mat al que con violencia cometi estupro con l 6 con los suyos. 5..Peno el Divino Po escribi que se debla imponer una pena ms leve tambin al que mato su mujer sorprendida en adulterio, y mand que el de humilde condicin fuese condenado destierro perptuo, y relegado temporalmente el que se hallase constituido en alguna dignidad.

2. Ui..piius libro 1. de Adulters (1). Inauditum fihium pater occidere non potest, sed accusare eum apud praefectum praesidemve provinciae debet.
-

2. ULPiANO; De los Adulterios, libro 1.El padre no puede matar su hijo sin que haya sido oido, sino que debe acusarlo ante el prefecto 6 el presidente de la provincia.
8. Mtaciio; insfituta, libro XIV. En el captulo quinto de la misma ley Cornelia sobre los sicarios y los envenenadores se castiga al que hubiere hecho, 6 vendido, tuviese, veneno para matar un hombre. 1.Con la pena de la misma ley es castigado el que en pblico hubiere vendido malos medicamentos, los tuviere para matar un hombre. 2.Mas esta adicin, veneno malo, indica que tambin hay algunos venenos que no son malos. Luego la palabra veneno es genrica, y comprende tanto lo que est preparado para sanar, como para matar, y aun tambin lo que se llama amatorio. Mas en esta ley se indica solamente el que alguien tiene para matar un hombre. Pero en virtud de un Senadoconsulto se mand que fuese relegada Ja que no ciertamente con mala intencin, sino con mal ejemplo, di para concebir un medicamento, por virtud del cual falleci la que lo habla tomado. 3.Por otro Senadoconsulto se hizo que estuvieran sujetos la pena de esta ley los drogueros, si temerariamente le hubieren dado alguien cicuta, salamandra, acnico, gusanos de pia, bupres. te, mandrgora, y cantridas para excitar. 4.Asimismo, aquel cuya servidumbre hubiere tomado armas, sabindolo l, para adquirir 6 recuperar una posesin; tambin el que hubiere sido autor de una sedicin, y el que hubiere hecho desaparecer .un nufrago; tambin el que hubiere declarado, 6 procurado que se declarasen, falsos indicios, para que algn inocente fuese inculpado; y el que por causa de liviandad de comercio hubiere castrado alguno es castigado por el Senadoconsulto con la pena de la ley Cornelia. 5.La pena de la ley Cornelia sobre los sicarios y envenenadores es la deportacin una isla, y la privacin de todos los bienes; pero hoy suelen ser condenados muerte, no ser que estuvieren constituidos en honrosa posicin, para sufrir la pena de la ley; porque los de clase ms humilde Suelen ser echados it las fieras, y los de ms alta posicin son deportados una isla. 6.Es licito matar como enemigos los trnsfugas, donde quiera que fueren hallados. - Est sujeto ley Cornelia sobre los sicarios el que siendo magistrado hubiere hecho alguna de estas cosas, que no est permitida en las leyes, contra la vida de un hombre.
(7) nanfragum, el cdice citado por Dr. (8) Taur. segn la escritura original; ex, inssrta la correccin del cdice Fi., Dr. (9) Taur. segn la acritura original; licet adiciona la correccin del cdice FI., Br. (10) Hal.l YuLg.; eat, ineertael cc4ci FI.

8. MRCIANUS (2) libro XIV. Instiguionum. Eiusdem legis Corneliae de sicariis et veneficis capite quinto, qui venenum necandi hominis causa fecerit, vel vendidenit, vel habuerit, plectitur.

1.Eiusdern legis poena (3) afftcitur, qui in publicum mala medicamenta vendiderit, vel hominis necandi causa habuerit. 2.Adiectio auteni ata veneni mali, ostendit esse quaedam et non mala venena. Ergo noman mediurn est, et tam id, quod ad sanandum, quam id, quod ad occidendum paratum est, continet, sed et id, quod arnatonium appellatur. Sed hoc solum notatur in ea lege, quod bominis necandi causa habet. Sed ex Senatusconsulto relegan iusas esi ea, quae non quidem malo animo, sed malo exemplo medicamentum ad conceptionem dedit, ex quo ea, quae aocaperat, decesserit. 3.Alio Sanatusconsulto effecturn est, ut pigmentarii, si cui ternera cicutam, salamandra.m, aconitum, pityocampas (4 ) aut buprestim (5), mandragoram, et id, quod lustramenti causa dederint cantharidu (6), poena teneantur huius legis. 4.Item ja, cuitas familia aciente eo adipiscendae, reouperandae poaseasionis causa arma sumsant; item, qui auctor seditionia fuerit, et qui naufragium (7) auppressanit; aL qui falsa indicia confauna fuenit, confitendave curaverit, quo quia innocena circumveniretur; et qui horninem libidinie, val promercii causa castravenit, (8) Senatusconsulto peona logia Corneliae punitur. 5.Legis Comalias de sicariis et veneficis posna insulae deportatio est, et omnium bonorum adetntio; sed solent hodie capite puniri, nial honeitiore loco positi fuerint, ut poenam legis sustineant; humuliorea enim solent vol bestiis subiici, altiorea vero deportantur in insulam. 6.Tranafugas licet, ubicunque inventi fuerint, quasi hostos interflcere (9). Loge Cornelia de aicariis tenetur, qui, quum in magistratu (10) esset, eoru ni quid fecerit contra hominis necem, quod legibus permissuzn non sit.
(2) Matcellus, vsig. (5) Taur.; poenae, el cdice Fi., Br. (4) Hal.; pltnoeampaa .1 cdice Fi. (5) Hal.; bnbroitlm, .1 cddj F. (5) insdrsgorem, oautharidax, aut quid lnstramnti Causa dedrtnt, poene, Dad.

4. Uz.pui,us libro VII. de officio Proconsulis.

4. Uu.itiio; Del Cargo de Proconsul, libro Vil.

(1) Vd~ la p4gina 734., notaD.

DreE81o.UflRO XLVUI: TFruLo VIII 1.Quum quidam per lasciviam causam mortis praebuisset, comprobatum est factum Ignacii Taurini, Proconsulis Beticae (1), a Divo fladriano, quod eum in quinquennium relegasset. 2.Idem Divus Hadrianus rescripsit: ConsIl tutum quidem est, no spadones fierent; es an 1.Habiendo uno dado por lascivia ocasin para la muerte de alguien, se aprob por el Divino Adriano el acto de Ignacio Taurino, Proconsul de la Btica; que lo releg por un quinquenio. 2.El mismo Divino Adriano resolvi por rescripto: Se determin ciertamente en constituciones, que no se hicieran espadones; y que los que

poena tener, eorumque bona morito fisco meo (2) vindican debero; sed et in servos,qui spadones fecerint, ultimo supplicio animadvertendum asee; et qui hoc crimine tenentur, si non adfuerint, de absentibus quoque, tanquam lego Cornelia teneantur, pronuntiandum esse. Plano si poi, qui hanc iniuriam paso sunt, proelamaverint, audire eos Praesen provinciae debet, qui virilitatem aminerunt. Nemo enim liberum servumve invitum sinentemve castrare debet; neve quia se oponte castrandum praebere debet. At si quis adversus Edietum meum fecerit, medico quidem, qui exciderit, capitale erit, itein ipsi, qui se aponte excidendum praebuit.

bm, qui hoc crimine arguerentur, Corneliae legis

fueren acusados de este delito estuviesen sujetos 1. la pena de la ley Cornelia, y que con razn deban ser reivindicados sus bienes para mi tinco; y que tambin se debla imponer la ltima pena . los esclavos que hubieren hecho espadones;que respecto . los que non responsables de este dehto, si no estuvieren presentes, se ha do fallar, aun estando ausentes, como si estuvieran sujetos la ley Cornelia. Y ciertamente que silos mismos que sufrieron esta injuria se hubieren querellado, el Presidente de la provincia debe oir . los que perdieron la virilidad. Porque nadie debe castrar . un hombre libre un esclavo, contra la voluntad de ste, 6 consintindolo l; ni ninguno debe prestarse espontneamente ser castrado. Mas si alguno hubiere obrado contra mi Edicto, habr. ciertamente pena capital para el mdico, que hubiere hecho la castracin, y tambin para el mismo que espontneamente se prest . ser castrado.
Tambin los que hacen los impotentes se hallan en virtud de la Constitucin del Divino Adriano, dirida Ninnio Hasta, en la misma condicin que ros que castran. 6. Vzlui..svo SATURNINO; Del Cargo de Poeonsal, libro 1. El que hubiere entregado un esclavo para ser castrado es multado en la mitad de sus bienes en virtud de Senadoconsulto hecho bajo el consulado de Neracio Prisco y de Annio Vero. En la ley Cornelia el dolo es considerado como un hecho; ,y en esta ley la culpa lata no es considerada como dolo. Por lo cual, si alguno se hubiere precipitado de lo alto, y hubiere cado sobre otro, y lo hubiere matado, si un podador no avisare desde el arbol al dejar caer una rama, y hubiere matado al que pasaba, no est sujeto la pena de esta ley. S. ULPo; Comentarios al Edicto, libro XXI) 11 -Si constare que una mujer se hizo violencia en sus entrafias para abortar, el Presidente de la provincia la mandar . destierro.
?. PAULo;

5. PAULUS libro JI. de offlcio Proconsulis. - Hi qioque, qui thlibias faciunt, ex Constitutione Divi Hadrisni ad Ninnium (3) Hastam, in eadem causa sunt, qua hi, qui castrant. 8. VENULgIUS STtJRNINUS (4) libro I. de ojficio Proconsulis. la, qui servum castrandum tradident, pro parte dimidia bonorum inuictatur ex Senatusconsulto, quod Neratio Prisco el Annio Vero (5) Consulibus factum est. 7. PAULUS libro singular de publicis Iudeiis. In lego Cornelia dolus pro tacto accipitur; nec (6) in hac lego culpa lata pro dolo accipitur. Quare si quia alto se praecipitaverit, et super alium venent, eumque oceiderit, aut putator ex arbore, quum ramum deiieeret (7), nonpraeclamaverit, et praotereuntem occiderit, ad huius legis coroitiouem non pertinet. 8. ULP1ANUS libro XXXIII. zd Edictum. Si mulierem visceribus suis vim intulinse, quo partum abigerel, constiterit, eam u exilium Praeses provinciae exiget.

5. P&m.o; Del Cargo de Procorisul, libro II. -

De los Juicios pblicos, libro nico.

9. hsis libro XXXVII. ad Edietum. - Furem nocturnum si quis occiderit, ita demum impune feret, si parcere ei sine periculo suo non potult.
10. IDEM libro XVIII. ad Edictum. - Si quia dolo innulam meam exusierit, capitis poena plectetur, quasi incendiarius. 11. MODESTINUS libro VI. Regularum.Circumcidere Iudaeis filies snos tantum Rescripto Divi Pu permittitur; in non eiusdem religionis qui hoc fecent, castrantis poena irrogatur.
(1) Hal.; Vetiese, el cdice FI. () Tau.r. se~ correocM dei cdice Fi.; me, la eacrturo original, Br. Br.; Ninlnm, el cdice FI.; ionLnm, rn (5) SeQn enmienda
(4) Sea.-.YolFi

9. Et mismo; Comentarios al Edieto,libro =VI]. Si alguno hubiere matado . un ladrn nocturno, slo lo har impunemente, ni no pudo perdonarlo sin peligro suyo propio.
10. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libroX VIII. Si alguno hubiere quemado con dolo malo mi cus, es condenado . pena capital, como incendiario. 11. Monxsrwo; Reglas, libro VI.Por rescripto del Divino Po se lea permite los udios circuncidar solamente . sus hijos; al que hubiere hecho esto Ii. los que no son de la misma religin se le impone la pena que al que castra.
(5) NerntIo Yero et Anulo Prlieo, Hal. (5) V42.; nc, el cdice Fi. (7) Ial.; deleceret, Taur. asgan La eaeitwa .rlglnal deteccrit, a correccin del cdice FI, sr.

R411

Laninzu, VuIg. por Venuletus Saturnizrne, Hal.

156

bXESrO.LIBRO

xLvru: TTULO I

1.Servo sine ludice ad bestias dato, non solum qui vendidit, poena, verum et qui comparavit, tenebitur. 2.Post legem Petroniam et Senatusconaulta ad eam legem pertinentia dominis. potestas ablata est, ad bestias depugnandas suo arbitrio servos tradere; oblato Lamen iudici servo, Si lusta Bit domini querela, sic poenae tradetur.
12. IDEM libro VIII. Regularum.. - Infans ve furiosus, si homninem occiderint, lego Cornelia non teneutur, quam alterurn innocentia consilii tuetur, altorum fati infelicitas excusat.

1.-.-Habiendo sido un esclavo echado las fieras sin la intervencin del juez, quedarn sujetos la pena no solamente el que lo vendi, sino tambin el que lo compr. 2.Despus de la ley Petronia y de los Senadoconsultos relativos esta ley, se les quit . los dueos la potestad de entregar su arbitrio esclavos para luchar con las fieras; pero habiendo sido entregado el esclavo al juez, si fuera justa la querella de su seor, ser de este mdo sometido la pena. 12. EL mismo; Reglas, libro VIII. - Elque est en la infancia el loco, si hubieren matado un hombre, no estn sujetos la ley Cornelia, porque al uno lo ampara la inocencia de su designio, y al otro la infelicidad de su desgracia.
18. EL MISMO; Pandeclas, libro XII.En virtud de un Senadoconsulto se manda que sea condenado la pena de esta ley el que hubiere hecho celebrado malos sacrificios.

18. IDEM libro XII. Partdeclarum.Ex Senatusconsulto oms legis poena damnar iubetur, qui mala sacrificia fecerit, habuerit.

14. CAJ.LISTRATUS libro Vi'. de Cognitionibus. Divus Hadrianus in haec verba rescripsit: in malefiona voluntas speotatur, non extus. 15. ULPIANUS libro VIII. ad legem Iuliam el Papiarn. - Nihil interest, occidat quis, an causar mortis praebeat.
18. MonasviNus libro III. de Pocnis. - Qui caedecn admiserunt oponte, dolove malo, in honore aliquo positi deportan solent, qui secundo grado sunt, capite puniuntur; facilius hon fu decuriones fien potes!, sic tamen, ut consulto prius Principe, et jubente, id fiat, nisi forte tumultus aUtor sedan non possit.

14. CALISTRATO; De las Jurisdicciones, libro Vi. El Divino Adriano respondipor rescripto: en los maleficios se atiende la voluntad, no al resultado. 15. ULPANO; Comentarios la ley Julia y Papia, libro VIIIY no hay diferencia alguna entre que alguno mate, d causa para la muerte.
18. MobasTiNo; De las Penas, libro 111.Los que voluntariamente, con dolo malo, hicieron una muerte, hallndose constituidos en algn cargo honorfico, suelen Ser deportados, y los que estn en segunda categora son condenados It muerte; esto se puede hacer ms fcilmente tratndose de decuriones, pero de modo, sin embargo, que se haga habindose consultado antes al Prncipe, y mandndolo l, It no ser acaso que el tumulto no se pueda apaciguar de otro modo.

17. PAULUS libro V. Senlen&zrum (1). - Si in rixa percussus horno penierit, ictus uniuscuiusque in bac colloctorum contemplan oportet. TIT. IX
DE LEGE POMPEL& (2) DE PLRRICID1I8 Cf.Cod.. IX. I7.J

17. PAULO; Senlencias, libro V. Si herido en ria hubiere perecido un hombre, es conveniente que Be examinen las heridas de cada uno de los reunidos en aqulla. TTULO IX DE LA LEY POMPEYA SOBRE LOS PARRICIDIOS
Vase CM. JX. 17.)

Lege Pompeia de parnicidiis cavetur, ut si quia patreifi, matrem, avum, aviam, frtrem, sororem, patrueiern, mtruelein, patruum, avunoulum, amitam, (4) consobrinum, consobrinamn, uxorem, VIruin (5), geuerurn, socrum, vitnicum, privignum, pnivignam, patronurn, patronam occiderit, cuiusve dolo malo id factum erit, ut poena ea teneatur, quae est legis Corneliao de sicariis. Sed et mater, quae fihium filiamve occidenit, eius legis poena afticitun; et avus, qui nepotem occiderit; et praeterea qui emit venenum, uL patri daret, quatnvis non potuerit dare.
2. SCA

1. MARC1NUS (3)

libro XIV. Institulionum.

1. MARCIANO, InsUtala, libro XIV. - Se dispone en la ley Pompeya sobre los parricidios, que si alguno hubiere matado It su padre, madre, abueIo abuela, hermano, hermana, primo paterno, primo materno, to paterno, to materno, tia paterna, conconsobnino, consobrina, mujer, marido, yerno, suegro, padrastro, hijastro, hijastra, patrono, patrona, aquel por cuyo dolo malo se hubiere hecho esto, est sujeto la pena de la ley Cornelia, que hay sobre los sicarios. Pero tambin la madre, que hubiere matado su hijo 6 It su bija, es castigada con la pena de esta ley; tambin el abuelo que hubiere matado It un nieto; y adems el que compr un veneno para drselo It su padre, aunque no haya podidodrselo.
2. SCVOLA; Reglas,

svot.& libro IV. Regularum. - Frater au-

libro IV. Mas el hermano

(1) Vase PauO SeiU. rece. V. 23. . 1. () AD LSGEII P0EPEFAM, fla. VuIg..

(5) Mnreellu, Vug.

(4) materteram, insertan Fiel. Vutg,


() nurum, Vdg.

DIGESTO. LIBRO XLVIII: TTULO Ix

'57

tem eius, qui cognoverat tantum, nec patri indicaverat, relegatus est, et medicus supplieio affectus. sciendum est, lego Pompeia de consobrino comprehendi, sed non etiam eos pariter complecti, qui pari propioreve (1) gradu sunt. Sed et novercae et sponsae personae omissae sunt, sententia tamen legis continentur,
8. MARCIANUS

del aue solamente lo sabia, y no se lo haba indicado al padre, es relegado, y el mdico es condenado al suplicio. 3. M,.acio; Institat,a, libro 11V. - Pero se ha de saber, que en la ley Pompeya se comprende el consobrino, pero que no estn comprendidos tambin los que son de igual 6 ms prximo grado. Mas tambin fueron excluidas las personas de la madrastra y de la esposa, pero estn comprendidas en el spiritu de la ley, puesto que el padre y la madre del esposo y de la esposa estn comprendidos en la denominacin de suegros, como en la de yernos los esposos de los hijos.
4. EL MISMO;

libro Xl V. Institutionum. ,- Sed

4. losi libro 1. depublicis Iudiciis.quurn pater et mater sponsi, sponsae, socerorum ut liberorum sponsi, generorum appellationc continentur.
5. Inssi libro XI V. lnstittitionum. - Divus Ha-

De los Juicios 'pblicos, libro 1.

drianus fertur, quum in venatione fihium suurn quidam necaverat, qui novercam adulterabat, in insulant eum deportasse, quod latronis magia, quam patria jure eum interfecit; nam patria potestas in pietate debet, non atrocitate consistere.
8.
ULPiANUS

5. Er. mismo; Instituta, libro XIV. - Dcese que el Divino Adriano, habiendo uno matado en una cacera su hijo, que cometa adulterio con su madrastra, lo deport una isla, porque lo mat ms bien como ladrn que con el derecho de padre;porque la patria potestad debe consistir en la piedad, no en la atrocidad. Se puede preguntar, si son castigados con la pena de parricidio los que mataron sus ascendientes, si tambin los cmplices; y dice Meciano, que han de ser castigados con la misma pena tambin los cmplices, no solamente los parricidas; por consiguiente, tambin los cmplices extraos han de ser castigados con la misma pena. Si sabindolo el acreedor se hubiera suministrado dinero para cometer el delito, por ejemplo, si fuese dado para la compra de un veneno malo, tambin ladrones y agresores, que matasen al padre, estarn sujetos la pena de parricidio el que hubiere buscado el dinero, y los que asilo hubieren prestado, 6 as hubieren recibido caucin de alguno.
S. EL mismo- Disputas, Libro VIII. - El acusado de parricidio, si hubiere fallecido entre tanto, deber tener por sucesor al fisco, si verdaderamente l mismo se procur la muerte, y si no, quien l quiso, si es que hizo testamento; si falleci intestado, tendr los herederos que son llamados por [a ley. 7. EL MISMO; 8. ULPIANO;

Utrum, qui occiderunt parentes, En etiam conseli poena parricidii afficiantur, quaeri potest; et att Maecianus, etiam conscios eadem poena afficiendos, non solum parricidas; proinde eonscii etiam extranci eadem poena affieiendi sunt.
7. IDEM libro XXIX. (2) ad Edictwti.Si sciente creditore ad scelus cornmittendum pecunia sit subministrata, utputa si ad veneni mal comparationem, vel etiam ut latroni bus aggressoribusque daretur, qui patrem interficereni, parricidii poena tenebitur, qui quaesierit pecuniam, quique eorum ita erediderint, ant a quo ita caverunt (3). 8. IDEM libro VIII. Dspulationum. - Parricidii postulatus, si interim decesserit, si quidem sibi mortem conscivit, successorein fiscum habere debebit, Si minus, eum, quem voluit, si modo testarnentum fecit; si intestatus decessit, eos heredes habebit, qui lego vocantur. . MODESTINUS libro XII. Pandectarum. - Poena pa rnicidii more maloruin haen instituta est, ut parricida virgis sanguineis verberatus deinde colleo insuatur eum cane, gallo gallnaceo, et Vipera, et simia; deinde in mare profundum culleus iactatur; hoc ita, si mare proximnm sit, alioquin bestiis oblicitur secundum Divi Hadriani Constitutionem.

libro Viii. de ofjicjo ProconsuU.

Del Cargo de Proconsul, libro VIII.

Comentarios al Edicto, libro 1111.

1.Qui alias personas oeciderint praeter matrem et patrem, et avum et aviam, quos more rnaiorurn punir supra diximus, capitis poena plectenLur, aut ultimo supplicio mactantur. 2.Sane si per furorem aliquis parentem occiderit, impunitus erit, ut Divi fratres rescnipserunt super eo, qui per furorem matrem ncaverat; nata suffioere, furore ipso eum punir, diligentius(1) Mal.; propriove, eZ oddie FI.; prlorevs, Vutg. (5) IX., co,%sd4rase ariadicda por antiguos copistas.

9. Monasiiuo; Pandectas, libro 111.Segn costumbre de los antepasados se estableci esta pena para el parricidio, que azotado el parricida con vaquetas de sangre fuese despus cosido en un saco de cuero con un perro, un gallo de gallina, una vibors y una mona; y que despus fuese echado el saco de cuero lo profundo del mar; y esto sai, si el mar estuviera cerca, pues de otra suerte, es echado las fieras, segn una Constitucin del Divino Adriano. 1.Los que hubieren matado . otras personas que no sean la madre y el padre, el abuelo y la abuela, los cuales eran castigados segn la costumbre de los antepasados, como antes hemos dicho, sern condenados pena capital, son castigados con el ltimo suplicio. 2.Mas si presa de locura hubiere alguien matado su ascendiente, quedar impune, como resolvieron por rescripto los Divinos hermanos respecto uno que presa de lura haba matado su
FI . ; eredidexit caverU.
(5)

Taur. segn a ee,$5 original; caveriut, el

758

DIOA8TO.LLB30 XLVIIE TITULO E

que custodiendum case, aut etiam vinculia coreendum.

madre; porque basta que l est castigado con su misma locura, y que haya de ser custodiado ms diligentemente, que aun haya de ser reducido prisin. nico.Se permite siempre la acusacin de los que pueden estar sujetos la pena de parricidio. TITULO X
SOBRE LA LEY CORNELiA RELATIVA A LAS FALSEDADES, Y SOBRE EL SENADOCONSULTO LIBON1ANO

10. PAULUS libro singular de Poenu omnium legwn. - Eorum, qui parricidii poena tener possunt, semper accusatio permittiur.

10. Ptuto; De las Penas de todas las leyes, libro

TIT.X
DE LAOS CORNELIA (1) DE FALSIS, ET DE SENATUSCONStJLTO LIBONIANO

[Cf. Cod. IX. 22-25.]


1. MARCLtNUS libro XIV. nslilulionu,rt.Poena legis Corneliae irrogatur ei, qui falsas teatationes faciendas, testixnoniave falsa inspicienda dolo malo coniecerit (2), 1.item ob instruendam advocationem, testimoniave pecuniam acceperit., pactusve fuerit, societatern coierit ad obligationem innocentium, ex Senatusconsulto corcetur. 2.Sed et si quia ob renuntiandum (3) rexnittendumve testimonium, dicendum vel non dicendum pecuriiam acceperit, poena legis Corneliae afficitur, et qui iudiceixz corruperit oorrumpendumve cu raverit. 3.Sed et si iudex Constitutiones Principum neglexerit, punitur. 4.Qui in rationibus, tabulis eereisve (4), vol alia qua re sine (5) consignatione falsuin fecerint, ve rem amoverint, perinde ex his causis, atque si eranI falsarii, puniuntur; sic et Divus Severus lege Cornelia de falsis damnavit praefectum Aegyptt, quod inatrumentis suis, quum praeerat provinciae, faisum fecit.

[Vdase Cdd. IX. 22-25.]

5.la, qui aperuerit (6) vivi testamentum, legis Corneliae poena tenetur. 6. -le, qui deposita instrumenta apud alium ab so prodita case adversariis suis dieit, accusare eum falsi potest. 7.-.-Ad testamenta militum Senatusconsultum pertinet, quo lege Cornelia tenentur, qui sibi lega1am fideicommissumve adscripserint. 8.Inter fihium, el servum, el extraneum testatnentutn scribentes hoc intereat, quod in extraneo, si epeciaLiter subseriptio faeta caL: quod illi dictavi et recognovi, poena ceseal, et cap potest; jo filio, vol servo ve], generalis subscriptio sufficit et ad poonam evitandam, el ad capiendum. 9.Ex ilia quoque causa falsi poenae quia subiicitur, ut Divi quoque Severus et Antoninus constituerunt, ut (7) tutores el curatores, et (8) qui officio deposito non restituerunt tutelam vel curationein, curn fisco contrahere non possint, ac (9) si quia adversus hanc legem profectus aerario obrepserit, uL perinde puniatur, ac si faisum commisiesel. 10.Sed ad illos hoc non pertinet, ut iidem Pnncipes rescripserunt, qui, antequam tutelam
2' Seqn el eddce FI., en el que se lee coiecerit; qul In faIa testimonia-coi faciendae, tegiationes falsa invlcem dicenda dolo malo colerit, Il, (8) dennuCiaDdUm. I& Vv 9. (s) cersve, el CdiC C1I1aO p or Br.
(1) AD LEGEM COaNELIAM, Ial. Vulg.

la pena de la ley Cornelia al que con dolo malo hubiere procurado que se hicieran falsas declaraciones de testigos, que se examinaran falsos testimonios, 1.asimismo ser castigado por el Senadoconsulto el que hubiere recibido pactado dinero por preparar defensa testimonios, hubiere hecho sociedad para obligar inocentes. 2.Pero tambin si aluno hubiere recibido dinero por renunciar remitir un testimonio, por prestarlo no prestarlo, es condenado con la pena de la ley Cornelia, as como el que hubiere corrompido al juez, procurado que fuese corrompido. 3.Mas si eljuez hubiere desatendido las Constituciones de los Principes, es tambin castigado. 4.Los que en cuentas, en tablas enceradas, 6 en otra cualquier cosa sin firma hubieren cometido falsedad, los que hubieren amovido una cosa, son castigados en virtud de estas causas como si fueran falsarios; as tambin castig el Divino Severo por la ley Cornelia sobre falsedades un prefecto de Egipto, porque cometi falsedad en instrumentos suyos, siendo presidente de la provincia. 5.El que hubiere abierto el testamento de uno que viva, est sujeto la pena de la ley Cornelia. 6.El que dice que instrumentos depositados en poder de otro fueron manifestados por ste sus adversarios, puede acusar ste de falsedad. 7.Es aplicable los testamentos de los militares el Senadoconsulto por el cual estn sujetos la ley Cornelia los que se hubieren adscrito un legado un fideicomiso. 8.Entre el hijo, el esclavo, y el extrao, que escriben un testamento, hay esta diferencia, que, tratndose de un extrao, si especialmente se puso esta subscripcin: lo que le dict aquel y yo reconoc, deja de tener lugar la pena, y se puede adquirir; y tratndose de un hijo, de un esclavo, basta aun lafrinula general de subscripcin, as para evitar la pena, como para adquirir. 9.Tambinpor esta causa queda sujeto uno la pena de falsedad, segn tambin determinaron los Divinos Severo y Antonino, de suerte que los tutores y los curadores, y los que habiendo dejado el cargo no restituyeron la tutela 6 la curatela, no puedan contratar con el fisco, y si alguno procediendo contra esta ley hubiere sorprendido al erario, ser castigado lo mismo que si hubiese cometido falsedad. 10.Pero esto no se refiere, como resolvieron por Descripto los mismos Prncipes, los que hicie(& sive, IaL Vuig. (6) perverterit Vi4g. (7) eoustltueruut. Tutoresposeunt, Ial. Vulg. (8) Taur. segn a eso,'it ura oriQ;nal; hi, inserta la co rreoci4n del cd&ce Fi., Br,
(9) at, Fiat. Vu!g.

1. MARCIANO;

Instituta, libro XIV.-Se impone

DIGTO.LIMO ILYflI; TfTtILO

'759

susciperent, hace geaserunt; nec enim excusationes admisiase, sed fraudes exclusisse (1).

11.Idem Prncipes reacripserunt, ita demuin eum, qui rationem tutelae vel curae nondum eddidit, cum fisco contrabere non debere, si vivat is, uius tutela administrata est; nam si decesserit, Jicet nondum heredi elus rationem reddiderit, iure eum contrabere.
12.Sed si iure hereditario suocesserunt in fiscalem contractum tutor vol curator, licet ante rationem redditam, non puto poenam locum bebere, licet adhuc viva is, cuius tutela vel cura administrata est. 13.Poena falsi, vol quasi falsi deportatio est, et omnium bonorum publicatio; et si servus eorum quid admisarit, ultimo supplicio affici iubetur. 2. PAULUS (2) libro 111. ad Sabinum. - Qui testamentum amoverit, celaverit, eripuerlt, deleverit, icterieverit, subiecerit, resignaverit, quive testarnentum falsum scripserit, signaverit, recitaveriL dolo malo, cuiusve dolo malo id factum erit, logia Corneliae poena damnatur.

ron estas cosas antes de encargarse de la tutela; porque no admitieron excusas, sino que rechazaron los fraudes. 11.Respondieron por rescripto los mismos Prncipes, que el que no rindi todava cuenta de la tutela 6 curatela no debe contratar con el flaco, solamente si viviera aquel cuya tutela fu administrada; porque si hubiere fallecido, aunque todava no se hubiere rendido cuenta su heredero, contrata con arreglo derecho. 12.Pero si por derecho de herencia sucedieron en el contrato fiscal el tutor 6 el curador, aunque antes de haberse rendido cuenta, no creo que tenga lugar la pena, aun cuando viva todava aquel cuya tutela curatela fu administrada. 13.La pena de falsedad, 6 de casi falsedad, es la deportacin y la confiscacin de todos los bienes; y si un esclavo hubiere hecho alguna de estas cosas, se manda que sea condenado al ltimo suplicio. 2. PAULO; Comentarios 6 Sabmo, libro III. - EL que hubiere substrado, ocultado, robado, borrado, tachado, substituido, 6 abierto un testamento, 6 el que hubiere escrito, sellado A leido con dolo malo un falso testamento, 6 aquel por cuyo dolo malo se hubiere hecho esto, es condenado con la pena de la ley Cornelia. rando que era falso el testamento adi la herencia, A recibi un legado, A de algn otro modo lo reconoci, no se le prohibe acusar de falso el testamento.

ignorana falsum case testamentum, vel hereditatem adiit, vol legatum accepit, vel quoquo modo aguovit, faisum testamentum dicere non prohibetur. 4. IDEM libro VIII. Disputa tionum. - Si quia, quum falso sibi legatum adscrib curaaset, docesserit, id heredi quoque extorquendum est. lude Divus quoque Marcus, quum quid am a patre heres

3. Uz..pi.ius (3) libro 1V. Disputationum. - Qui

8.

ULPwo;

Disputas, libro IV. - Al que igno-

institutus codicil!o intercidjsset et deceasisset, flaco tantum case putavit vindicandum, quantum

por codicillos erogar posset, id est usque ad dodrantem. 5. JULIANUS libro LXXXFL Di9estoruni.Senatus poenam remisit ei, qui legata a se testamento data codicillis sua manu scriptis ademerat; sed quia (4) et iussu patria id fecerat, et annorum vigintiquinque erat, hereditatem quoque ej capero permissum est. 6. AFRICANUS libro M. Quaestionunt. - Si luis legatum sibi adscripserit, tenetur poena legis Cor-

4. EL mismo; Disputas, libro VIII.Si habiendo procurado alguien adscribirse falsamente un legado hubiere fallecido, se le ha de quitar aun . su heredero. Por lo cual, tambin el Divino Marco, habiendo uno, instituido heredero por su padre, destruido los codicilos, y fallecido, juzg que se habla de reivindicar para el fisco tanto cuanto se puede invertir en codicilos, esto es, hasta los tres cuartos.

5. JULiANO; Digesto, libro LXXXVI. -El Senado remiti la pena al que haba quitado en codicilos escritos de su mano los legados dejados . su cargo en el testamento; pero porque haba hecho esto por orden de su padre, y era menor de veinticinco aos, se le permiti que adquiriese tambin la herencia.

netiae, quamvis mutile legatum sit; nam et eum tener constat qui 00 testamento, quod postea ruptum, vel etiam quod initio non iure fieret, legatum sibi adsoripserit. Hoc tomen tunc verum eat, quum perfectum testamentum erit; ceterurn si non signatum fuerit, magia est, ut Senatusconaulto locus non sit, sicuti neo interdictum de tabulis testamenti exhibendia locum babeL. Prius enim oportet case aliquod testamentum ve non jure factum, ut Senatusconsulto locus alt; nam et faisum testamentum id demum recte dicitur, quod, si adulterinum non esset, veruntamen (5) testamentuni recto diceretur (6); simiLiter igitur et non iure factum testa(1 vldentur, adicionas Hat. Vug. (2) lulianus, H&.; Ulpianue, Vielg. (3) Peulus, Hal. Vulg. (4) Segn correccin del cdice Fi.; qua, Taur. segn la escritura original, Br.

6. AFRicANo; Cuestiones, libro lii. - Si alguno hubiere escrito para si un legado, est sujeto la pena de la ley Cornelia, aunque sea intil el legado; porque es sabido que est sujeto tambin el que hubiere escrito para si un legado en el testamento que despus se rompi, 6 que aun desde un principio no fuese hecho con arreglo derecho. Mas esto es verdad siempre y cuando el testamento estuviere acabado; pero si no hubiere sido signado, es ms cierto que no tenga lugar el Senadoconsulto, como tampoco tiene lugar el interdicto sobre exhibicin de las tablas del testamento. Porque antes ha de haber algn testamento, aunque no sea hecho con arreglo ti derecho, para que tenga lugar el Senadoconsulto; porque solamente se dice con razn

(5) verun temen, Bat. (e) Hal. Vutg.; dlcetur, el cdice Fi.

760

DIGESTO.LIBBO XLVIII: TITULO X

mentum id appellatur, in quo si omnia rite faeta essent, iure factum diceretur.

tenetur.

1.Si institutus heres exheredationem nominatim fui ve[ aliarum personarum adscribit (1), Senatusconsulto tenetur. 2.Similiter et la, qui Iibertatem sua manu ademit servi (2) testatoris, et maxime cui a se legata vel fideicommissa data erant, Senatusconsulto

3.Si patronus (3) testamento liberti legatum sibi seripacrit (4), et venia impetrata abstinere legato iussus est, an emoluznentum bonorum possessionis contra tabulas habere possit'l EL magia placet, non posse; nec lamen huic consequena est, ut et, si uxor dotem, val creditor id, quod in diem sibi deberetur, sbi adscripserit, et similiter venia impetrata abstinere se legato iubeantur, aut mulie. ri dotis (5), aut creditori actio SUS denegar debeat (6), no eorum uterque merito debito careat.

que es falso el testamento, que, si no fuese adulterado, se dira con razn que era, ello no obstante, testamento; del mismo modo, pues, se dice tambin que no est hecho con arreglo a. derecho aquel testamento que, sien l todo hubiese sido hecho conforme a. derecho, se dira hecho con arreglo a. derecho. 1.Si el heredero instituido escribi expresamente la desheredacin de un hijo de otras personsa, est sujeto al Senadoconsulto. 2.Del mismo modo, tambin el que con su mano quit la libertad de un esclavo del testador, y principalmente a. aquel para quien a. su cargo se haban dado legados fideicomisos, est sujeto al Senadoconsulto. 3.Si el patrono hubiere escrito para si un legado en el testamento de su liberto, y habiendo impetrado el perdn se le mand que se abstuviera del legado, podr tener el emolumento de la posesin de los bienes contra el testamento? ,Y mas bien se determina que no puede; pero a. esto no es consiguiente, que tambin si la mujer hubiere escrito para si la dote, un acreedor lo que se le debiese a. trmino, se les mande igualmente, que, habiendo impetrado el perdn, se abstengan del legado, que a. Ja mujer se le deba denegar la accin de la dote, al acreedor la suya propia, a. fin de que ninguno de estos dos sea privado de lo que con razn se le debe.
MARCIANO; Institua, libro II. - De ningn 7. modo pueden los esclavos comparecer contra sus seores, porque ciertamente no son tenidos en cuenta ni por el derecho civil, ni por el derecho pretorio, ni extraordinariamente; salvo que los Divinos Marco y Cmmodo por favor resolvieron por rescripto, que, cuando un esclavo se querellase de que se hacan desaparecer las tablas de un testamento, en que se le haba dado la libertad, deba ser admitido a. la acusacin de haberse hecho desaparecer el testamento.

MARCL&NUS libro II. 1nsliulionum. - Nullo 7. modo servi cum dominis guja consistere poasunt, quum no quidem omnino iure civil, neque iure praetorio, neque extra ordinem computantur;praeterq,uam quod favorabiliter Divi M arcus eL Commodus rescripserunt, quum servus quereretur, quod tabulas testamenti, quibus ej data erat libertas, supprimerentur, admittendum ad suppressi testamenti accusationem.

Quicunque numos aureos partim raserit (7), partim tinlerit (8) vol. t (9), si quidem liben sunt, ad bestias dan, si serv, summo supplioio afflci debent.

8.

ULPiANUS

libro VII. de officio Proconsuli.

- Cualquiera que en parte hubiere raido monedas de oro, en parte Las hubiere baado en tintura, las hubiere fingido, si verdaderamente son libres, deben ser echados a. las fieras, y si esclavos, deben ser condenados al ltimo suplicio. - Se dispone en la ley Cornelia, que el que al oro le hubiere agregado algn vicio, ti el que hubiere hecho monedas de plata adulteradas, est sujeto a. la acusacin de falsedad. 1.Con la misma pena es castigado tambin el que pudiendo impedir alguna cosa de estas no la impidi. 2. Se expresa en la misma ley, que nadie quiera con dolo malo comprar ti vender monedas de estao plomo. 3.Se impone la pena de la ley Cornelia al que a. sabiendas hubiere con dolo malo signado, ti procurado que se signase, alguna cosa falsa, distinta de la que constaba en el testamento; asimismo los que con dolo malo se hubieren unido para hacer falsos atestados ti para prestar mtuamente falsos testimonios.
(8) Tau,. segn la escritura original; raserint- tiiixci-Int - linxenlnt, la correccin del cdice Fi., Br. (9) Tau,, segn la escrilura original; r8erint- tinxcri,,t
(11) Ha. Vuig.: stagneoe, el cdice Fi.
(12)

8.

ULPiANo;

Del Cargo de Proconsul, libro VII.

Cornelia cavetur, ut qui in aurum vitii quid addiderit, qui argenteos mimos adulterinos fiaverit, falsi crimine tener (10). 1,Eadem poena afficitur etiam is, qui, quum prohibere tale quid posset, non prohibuit.

9.

IDEM

libro Viii. de offtcio Proconaulis.Lege

9. EL MISMO;

Del Cargo de Proconsul, libro VIII.

2.Eadem lege expnimitur, no quis mimos stanneos (11), plumbeos entere, vendere dolo malo veIleL. 3.Poena legis Corneliae irrogatur ci, qui quid aliud, quam in testamento, sciens dolo malo faisum signaverit signarive curaverit; item qui (12) falsas testationes faciendas testimoniave falsa invicem dicenda dolo malo coierint.
(1) Tau,. segun la escritura original; adecrlbat, a corriccjdn de c$dce Fi., Br. (2) ervo, fmi. Vulg. (5) Tau,". ceg4n la escritura original; in, insera la co.rreccidn del cdice Fi, Br. (4) adeciipierit, fmi. Vistg.

(7) Tau,. segn a.ee. 'ura original: rs.sertnttlnxenint Snerint, a .orroczdn dci cdice Fi., Br.

(5) dos, HaZ. Vuiq. (6) Ha . ; debet, el ',1dice Fi.

nxarint, a correccin del cdice Fi., Br. (10) teneatur, Ial.


in, inserta Ha.

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TITULO X

761

4.Qui delatorein summisit in causa pecuniaria, eadem poena tenelur, qua tenentur hi, qui ob instruendas (1) lites (2) pecuniam acceperunt.
10. MACER (3) libro I. PubUcoruin. - D6 eo, qui el, in cuius potestate est, eique, qui in eadem potestate est, adscri pserit, nihil Senatusconsu Itis cavetur; sed hoc quoque casu committitur in legem, quia huius rei emolumentum ad patrem dominumve pertinet, ad quem pertineiet, si fihius servusve sibi adscripsissent.

4.El que hizo que otro fuese delator en negocio pecuniario est sujeto la misma pena que estn sujetos los que recibieron dinero por preparar los litigios.
10. MACaR; De os Juicios pblicos, libro 1.Nada se dispone en los Senadoconsultos respecto al que hubiere escrito alguna cosa para aquel bajo cuya potestad est, para el que est bajo la misma potestad; pero tambin en este caso se incurre en la ley, porque el emolumento de aquella cosa le pertenece al padre al seor, quien le pertenecera, si el hijo la hubiese escrito para si. 1.Es sabido, que, si alguno hubiere escrito para un extrao un legado, aunque despus viviendo el testador hubiere comenzado -tenerlo bajo su potestad, no tienen lugar los Senadoconsultos.

tIllud (4) constat, si extraneo quia adacripserit legatum, licet postea vivo testatore in potestate eum habere coeperit, Senatusconsultis (5) locum non esse. - 11. Mutcii.rius libro 1. de Iudiciis pubUcis. - Si pater filio suo militi, quem habet in potestate, testamento commilitonis filii aliquid adseripserit, quem commilitonern in militia novit, quia patri non acquiritur, extra poenam est. 1.Et quum matri fihius adscripserat, Divi fratres rescripserunt, quum iussu testatoris hoc scripsit, impunitum eum esse, matremque espere

posse.

Si el padre hubiere escrito alguna cosa para su hijo militar, al cual tiene bajo su potestad en el testamento de un compaero de su hijo, cuyo compaero conoci en la milicia, est exento de pena, porque no se adquiere para el padre. 1.Y cuando el hijo haba escrito para su madre, respondieron por rescripto los Divinos hermanos,que cuando esto lo escribi por orden del testador, l quedaba sin castigo, y la madre poda ad-

11.

MARcIANo;

De los Juicios pblicos, Libro 1. -

quirirlo.

falsi reus ante crimen illatum, aut sententiam dictam vita decedit, ceasante Cornelia, quod scelere quaesitum est, heredi non relinquitur.
18. IDEM libro XV. flesponsorum. - Falo nominis vel cognominis asseveratio poena falsi coercetu r. 1.Ordine decurionum decem annis advocatum motum, qui faisum instrumentum cognoscente Praeside recitavit, post finem temporis dignitatem respondi recuperare, quoniam in Corneliam falso recatato, non facto, non (6) incidit; eadem ratione plebeium ob eandem causam exilio temporario punitum decurionem post reditum recto crean.

12. PAPIN1ANUs

libro XI1f.Responsorum.Quum

el reo de falsedad falleci antes de haberse formalizado la acusacin, de haberse proferido sentencia, dejando de tener lugar la ley Cornelia, no se le deja al heredero lo que se adquiri por medio de delito.
18. EL MISMO;

12. PAPINIANO;

Respuestas, libro XIII . Cuando

veracin de un falso nombre apellido es castigada con Ja pena de falsedad. 1.Respond, que, removido por diez aos del orden de los decuriones un abogado, que estando conociendo el Presidente ley un instrumento falso recuperaba su dignidad despus del trmino de aquel tiempo, porque no incurre en la ley Cornelia por haber recitado una falsedad, no habindola cometido; y que por la misma razn, el plebeyo castigado por la misma causa destierro temporal es vlidamente nombrado decurin despus de su regreso.
14. PAULO; Cuestiones, libro XXI!. - Un hijo emancipado, al escribir el testamento de su padre, escribi por orden de su padre un legado para un esclavo comn, de Ticio j de l; pregunto, cul sea el resultado de esta cuestin. Respondi; juntaste muchas cuestiones, y ciertamente que por lo que atae al Senadoconsulto en que se nos prohibe escribir un legado para nosotros, para aquellos quienes tenemos bajo potestad, tambin el hijo emancipado estar sujeto la misma pena, aunque lo hubiere escrito por orden del padre; porque se considera excusado el que esl bajo potestad, como el esclavo, si, no obstante, por la subscripcin del testador apareciese el mandato; porque as hall que lo dispuso el Senado. 1.La segunda cuestin es, si, puesto que est determinado que se tiene por no escrito lo que se escribi ilcitamente, se tendr en su totalidad por

Respueskse, libro XV. -La ase-

14. PAULtIS libro XXII. Quaeseionum. - Filius emancipatus, quum seriberet patria testamentum, iussu patria servo communi, Titii et sui (7), legatum adscripsit; quaero, quia exitus quaestionis sit. Reapondit: plures quaestiones coniunxisti, et qui-. dem quantum ad Senatusconsultum, quo prohibemur, nobis vel his, quos in potestate habenius, adseribere legatum, emancipatus quoque fihius eadem poena tenebitur, licet iussu patria scripserit; excusama enim ja videtur, qui jo potestate est, sicut servus, si tarnen iussum ex subacriptione testatoris appareat; sic enim inveni Senatum censuisse.

1.Sequens quaestio est, an, quoniam placet id, quod lcito scriptum est, pro non seripto esse, quod servo eommuni acribentis et altenius adacrii) Taur. segn correccin del cdice Ff., fu obetruendas, la escritura original, Segn el mismo en a nota. (2) falsaS, inserta ial. (3) MarceUu, Mal. Vulg,

(4) Illud, considrase oodi,da por antiguos copistas, (F.) Senatusconsulto Vutg.
(6) mm, omite a Mal. (1) sao, Hal. Vuig. -

Toxe 111-56

182

DIGESTO.LIBRO XLTW: TTULO X

ptum eat, utrum in totum pro non scripto sit, an quantum ad eum tantum, qui adscripsit, ceterum socio totum debeatur. Et inveni Marcellum apud Iulianum adnotasse; nam,quum lulianus scripsisset, si sibi et Titio scripsisset (1), aut servo communi, quum pro non seripto Bit, facilliine uaeri posee, quantum Titio et socio acquiratur (2); ita adiicit ate (3) Marcellus: quemadmodum socio dehebitur, si quasi faisum nomen servi subducitur? Quod et in praesenti quaestione observandum est. 2.Maritus servum dotalem manumisit, et in testamento sine legatum sibi adscripsit; quaesitum est, quid mulier ex lege lulia consequi poseit. Respondi et patronum incidere in poenam Edicti Divi Claudii dicendum est, et filium emannipatum, licet praeteriti possirxt (4) petere bonoruin poseessioneru (5); ergo si nihil habet patronus ex bonis liberti, non tenebitur mulieri. An ideo tener potest, quod adiectum est in lege (6) AUT DOLO FSC1T, QUO MINUS AD BUM PERVENIAT? Sed nihil perfecit (7) u fraudem mulieris; non enim adversus 11am hoc exeogitavit. An ideo non denegamus huic actionos, quoniam alii restituturus est? Atquin quum quis (8) sibi iussu testatoris legatum adscripsit, eiamsi fidei suae similiter iubonte testatore commissiset, uti id alii reetitueret, Senatus iussit, eum nihilominus legato abstinere, idque apud heredem remanere eum oiiere fideicommissi.

no escrito lo que se escribi para un esclavo comn del que lo escribi y de otro, 6 si solamente en cuanto al que lo escribi, debindose la totalidad al condueo. Y hall que Marcelo observ en sus notas Juliano; porque habiendo escrito Juliano, que si hubiese escrito para s y para Ticio, 6 para un esclavo comn, tenindose por no escrito, se poda averiguar facilsimamente cunto se adquira para Ticio y para su consocio; y as aadi Marcelo: de qu manera se le deber al condueo, si se retira como falso el nombre del esclavo? Lo que se ha de observar tambin en la presente cuestin. 2.Un marido manumiti un esclavo de la dote, y en el testamento de ste escribi para si un legado; se pregunt, qu es lo que podra conseguir la mujer en virtud de la ley Julia. Respondi: se ha de decir que incurren en la pena del Edicto del Divino Claudio el patrono, y el hijo emancipado, aunque los preteridos puedan pedirla posesin de los bienes; luego si el patrono no tiene nada de los bienes del liberto, no estar obligado la mujer. Acaso puede estar obligadoporque se aadi en la ley O hizo con dolo, que no fuera poder de l? Mas nada hizo en fraude de la mujer; porque esto no Jo pens contra ella. Acaso no le denegamos ste las acciones, porque lo ha de restituir . otro? Mas cuando uno escribi para si un legado por orden del testador, aunque se lo hubiese encomendado su propia fidelidad mandndoselo igualmente el testador, para restituirlo ti. otro, dispuso el Senado que l, sin embargo, se abstuviera del legado, y que ste quedara en poder del heredero con la carga del fideicomiso.
15. CALISTRTO; Cuestiones, Libro 1. Dispuso el Divino Claudio por Edicto, que se deba aadir la ley Cornelia,que, si alguno al escribir testamento codicilos de otro hubiere escrito para s de su propia mano un legado, sea responsable lo mismo que si hubiese incurrido en la ley Cornelia, y que no se les conceda perdn ni aun los que pretendan haber ignorado la severidad del Edicto. Mas se considera que escribe para si un legado, no solamente el que hizo esto de su propia mano, sino tambin el que dictando el testador se beneficiare con un legado por medio de un esclavo suyo, 6 de un hijo, que tiene bajo su potestad. 1.Mas en las Constituciones de los Prncipes se dispone, que si el testador hubiere declarado t-specialmente en su subscripcin, que le dict al esclavo de algunoque al dueo de ste se le diese por sus propios herederos un legado, sea esto vlido, y que no tiene validez contra la autoridad del Senadoconsulto la subscripcin general del testador; y por esto ha de ser considerado como no escrito un legado, y se le concede perdn al esclavo que escribi un legado aun para si mismo; yo creo que es ms seguro que se ha de pedir al Emperador la venia, abstenindose, por supuesto, de lo que se dej. 2.Tambin dispuso el Senado, que si un esclavo hubiere escrito para si en testamento 6 en codicilos la libertad por orden de su seor, no sea libre-por esto, porque lo escribi de su propia mano; pero se le da la libertad por causa de fideicomiso, si despus de aquella escritura hubiere subscrito el testador con su propia mano en el testamento 6 en los tcodicilos.

15. CALL:STL&TUS Libro I. Quaestionum. Divus Claudius Edicto praecepil, adiiciendum legi ComeUse, ut, si quis, quum alterius testamentum ve! codicillos. ecriberet, legatum sibi sus mann scripserit, proinde teneatur, ac si commisisset in legem Corneliam, et no ve! jis venia detur, qui se ignoraue Edicti severitatem praetendant. Scribere autem sibi Lagatum videri non solum eum, qui manu sus id feoit, sed etiam qui per servum suum ve! fihium, quem in potestate (9) habet, dictante testatoro legato bonoratur.

1.Plane Constitutionibus principalibus cavetur, ul, si testator specialiter subsoriptione sua declaraverit, dictasse servo aliouius, ut domino eius legatum ab heredibus guie daretur, id valore, neo generalem .ubscriptionem testatoris valere adversus Senatusconsulti auctoritatem; et ideo legatum pro non acripto habendum, et servo, qui etiam sibi legatum adscripsit, veniam dan; ego (10) tutius esse puto, veniam petendam ab Imperatore, scili-. oet eo, quod relictum est, abstinentibus. 2.Item Senatus censuit, ut, si .servus domini sin iussu testamento codicillisve libertstem sibi adscripserit, ob eam rem, quod ipsius manu adacriptum est, (11) minus liber sit; sed libertas ei ex lideicoinmissi causa praestatur (12), si modo post eam scripturam manu sua testator testamento codicillisve subseripserit.
(1) Me@ripeis.et , Ha. Vag. Vase la pgina 760., nota . (S) HaZ. Vuig.; adquseratur, el cdice FI. (3) Taur. segn a escritura original; Ipae, a correccin del cdice FI., Br. (4) liset preeteriri poult, Mal. VuIg. ,iadida por antiguos co(6) pOUeIlLoneiil, considr -a. ii'sserta el cdice citado por Br. (6)

(7) Taur. segn la escritura original; fecft, a correccin del cdice FI., Br. (5) gal.; poteeatew, el cdice FI. (10) Tau.; ergo, el cdice Fi., Br. (31) non ideo, l*serlan Ial. Valg. (15) praetar Hal. Vulg.
(S) VuIg.; quum le, qui, el cdice FI.

DIGESTO LIBRO 1LV111 TfTTJLO

73

3.Et quatenus de sola apecie fideiconimissac libertatis hoc Senatusconsulto continebatur, Divus Pius rescripsit, sentent5am magia sequendam case huius Senatusconsulti, quam scripturam; nam servos, quum dominis suis parent, necesaitate potestatis excusan, si tamen accedat domini auct9rltas, subseribentis se ea dictasse et recognovisse; videri enim ait ipsiva dornini manu scnipta cuius voluntate ea soripta sunt. Quod tamen, inquit, ad liberas personas, in quas nullum ius testator habucrit, extendi non debet (1); quaeri tamen debet, an (2) aeque subsequendi neceasitas, et hnesta excusatio est non facientibus, quod non sil concessum.

4.Matni quoque, cui per servum suum dictante filio legatum scriptum esset, veniam tribuendam logia Corneliae placuit. 5.Idem in fihiam, quae dictante matre sua per ignorantiam iuris legatum sibi scripserat, Senatas censuil. 8.Si quia duobus heredibus institutis adiecent, ut, si alteruter benes sine liberia decessisset, el, qui superesset, et liberos haberet, hereditas redderetur, vel si uterque sine liberis decessisset, hereditas deinde alia manu scriptori testamenti reatitueretur, placet testamentario poonam legia Conneliae remitti; sed benignius est, ut etiam ea, quae supra scripta sunt simili modo consequatur.

3.Y por cuanto esto se contena en el Senadoconsulto para el solo caso de libertad dejadapor fideicomiso, resolvi por rescripto el Divino Po, que se habla de atender ms bien al espritu de este Senadoconsulto, que su letra; porque los esclavos cuando obedecen- sus seores estn excusados por la imposicin de la potestad, con tal que intervenga la autoridad del seor que al subscribir dice que l dicte y reconoci aquellas cosas; porque dice que se considera escrito por mano del mismo seor lo que fiz escrito por voluntad de ste. Lo que, sin embargo, dice, no se debe extender las personas libres sobre las que ningn derecho hubiere tenido el testador; pero se debe investigar, si igualmente hay necesidad de obedecer, y honrosa excusa para los que no hacen lo que no les est concedido. 4.Se determin que se deba conceder el perdn de la ley Cornelia tambin la madre para quien por un esclavo suyo se hubiese escrito un legado dictndolo el hijo. 5.Lo mismo dispuso el Sonado respecto . la hija que por ignorancia del derecho haba escrito para si un legado dictndolo su madre. 6.Si alguno, habiendo instituido dos herederos, hubiere aadido que, si hubiese fallecido sin hijos uno de los herederos, se le restituyese la herencia al que sobreviviese y tuviera hijos, 6 que si ambos hubiesen fallecido sin hijos, la herencia fuese al fin restituida por otra mano al escribiente del testamento, est determinado que se le remita al testamentario la pena de la ley. Cornelia; pero es ms equitativo que de igual modo consiga tambin lo que arriba se escribi. 16. PAuto respondi; Respuestas, libro III. - El delito de instrumentos hurtados ea de juicio pblico, no ser que re diga que fu substrado el testamento de alguno. 1.Paulo respondi, que estn sujetos Ma pena de la ley Cornelia todos los que hubiesen signado otras cosas falsas aunque no sean testamentos. 2.Mas no es dudoso que tambin todos los que en cuentas, tablas, cartas pblicas, 6 en otra cualquier cosa sin firma cometieron falsedad, que para que no aparezca la verdad ocultaron alguna cosa, la substrajeron, la supusieron, le quitaron el sello, suelen ser castigados con la misma pena.
17. EL MISMO; Fideicomisos, libro Iii. Habiendo uno escrito con su propia mano que se le haba legado un esclavo, y habindose rogado que lo manumitiera, dispuso el Senado que l deba ser manumitido por todos los herederos.

16. PAULUS libro III. Responsorum ( 3 ) respondit. lnstrumentorum surreptorum crimen non case publici iudicii, nisi testamentum aliculus surretum arguatur. 1.Paulus respondit, legis Corneliae poena omnes tener, qui etiam extra testamenta, cetera falsa signasent. 2.Sed et ceteros, qui in rationibus, tabulis, literis publicis, aliave qua re sine consignatione faisum fecerunt, vel ut verum non appareat, quid elaverunt, surnipuerunt, ( 4 ) subiecerunt, resignaverunt, eadem poena affici solere, dubium non case.

quidain sua manu servum sibi legatum scripsisset, et eum manumittere rogatus esael, Senatus censuit, ab omnibus beredibus eum manumittendum. 18. Ioa libro 111. Sentetiarunt (5). - Uxoni legatum in alieno testamento seribere non prohibemur. 1.Qui se filio testatoris impuberi tutorem adseripsit, et si suspectus case praesumitur, quod nitro tutelam videbitur affeetasse, tamen si idoneus case approbetur, non ex testamento, sed ex decreto tutor dandus est; nec excusatio eius admittetur, quia consensisse videtur voluntati testatoris.

17. iDEM

libro III. Fjdeico,nmissorum. - Quum

18. Et MISMO; Sentencias, libro lii. - No se nos prohibe escribir en testamento de otro un legado para Ja mujer. 1.E1 que se escribi como tutor de un hijo impbero del testador, aunque se presume que es sospechoso, porque parece que voluntariamente aspir la tutela, sin embargo, si se probase que es idneo, ha de ser dado como tutor, no en virtud del testamento, sino por decreto; y no se admitir su excusa, porque se considera que di su consentimiento la voluntad del testador.
19. EL mismo; Sentencias,

19. IDEM

libro V. Sentenliaruns. - Qui faisam

libro y. Los que hu-

- (1) Taur segn correccin del cdice FI.; habet, a ,critura original, Dr. (5) sn ooneidrau aadida por an1guos copistas. (5) Taur.; P&ulus, i nurta el cdice FI.

(4) Taur. segn a escrisura original; deleverunt, murta la correccin del cdice FI., Dr. Vase Pauli Senu, rece. 111. 6. 25.

1764

DIGRSTO.LIBRO XLVIII.- TfTULO 1

monetam percusserint, si id totum formare nolueruifl, sufragio iustae poenitentiae absolvuntur. 1.Accusatio suppositi partus nulla temporis praescriptione depellitur; neo interest, decesserit neene ea, quae partum subdidise contenditur.
20. HERMOGEWLNUS

hieren acuado moneda falsa, si no quisieron consumar la cosa, son absueltos por virtud de su legitimo arrepentimiento. 1.La acusacin de un parto supuesto no ea repelida con ninguna prescripcin de tiempo; y no importaque haya fallecido no la que se dice que supuso el parto. Vi. - Son castigados con la pena de falsedad tambin los que por proveer un litigio de abogado y de testigos recibieron dinero, contrajeron obligacin pacto, formaron sociedad, procuraron que se hiciera alguna cosa de stas.
21. PAULO; Comentarios al Senadoconaullo Turpiliano, libro nico.El que por diversos contratos
20. IIERMOGENIANO;

Falsi poena corcentur, el qui ad litem instrueridam advocatione, testibus, pecuniam acceperunt, obligationem, pactionem fecerunt, societatem inierunt (1), UI aliquid eorum fieret, curaverunt.
21. PAULUS

libro VI. Iuris epilomarum.

Epilome del Derecho, libro

Turpillianum. - Qui duobus in solidum eandem rem diverais contractibus vendidit, poena falsi corcetur; el hoc el Divus Hadrianus constituit (2). lis adiungitur et la, qui iudicem corrumpit; sed remi8sius punir solent, ul ad tempus relegentur, neo bona illis auferantur.

libro singdari ad Senauconsultum

vendi dos ntegramente la misma cosa, es castigado con la pena de falsedad; y esto determin tambin el Divino Adriano. Agrgase stos tambin el que corrompe al juez; pero suelen ser castigados ms moderadamente, de modo que sean relegados temporalmente,y no se les quiten sus bienes.
22. EL MISMO; Coritenlarios al SenadoconsuUo Liboniano, libro nico. - No se ha de decir que el

22. 1DRM libro singular ad &-iafu.sconzuUurn, Libonianum ..lmpuberem in hoc EdeLu iu i ncidere
dicendum non esI, quoniam falsi crimine vii possit tener, quum dolus malus in eam aetatem non cadit. 1.Si ei filio, qui apud hostea est, adscripserit pater legatuin, dicendum est, reverso eo incidere in pOenam Senatusconsulti; quodsi ibi decesserit, innocena pater existimatur.

2.Sed el si emancipato filio adacribit, recta Id faciet, item in adoptionem dato, 3.Item si servo, cu moram fecit in fideicominissaria libertate praestanda, adscripserit, dicenduni est, extra sententiani Senatusconsulti eum cese, quoniam placet, omne, quod per huiusmodi servuni acquisitum est, restitui oportere manumsso. 4.Et si ei servo, qui bona fide servit, aliquid adscripsit, quoad cogitationem anim nocena est, quia ej adacribit, quem sciuni putat; sed quoniaru neque legatum, neque hereditas bonae fidei posseasori acquiritur, dicamus, eum poenae eiimendum case. 5.SL dominus adscripserit servo legatum, quum liber ant, dicimus, Senatusconsulto domi.mini excusatum case, qui compendio suo nullo modo prospexerit. Ea4em el de filio postea ornanci pato (3). 6.Qui codicillos ante testamentum fados, in quibus legatum ei adacriptum erat, confirmat, in Senatusconsultum incidit; quod el lulianus scribit. 7.Adimendo quoque aliquid incidere in poenam debet, piasi sibi aliquid dederit, veluti si servo legato sibi, eidemque (4) manumisso libortatem sua manu ademerit; hoc ita, si voluntate testatoris ademerit; nam si ignorante eo, libertas valet. Item si rogatus restituerelegatum sibi adscripturn, fideicominissum ademenil.

impbero incurre en este Edicto, porque difcilmente puede ser responsabl del delito de falsedad, pues en esta edad no cabe dolo malo. 1.Si el padre hubiere escrito un legado para el hijo que est en poder de los enemigos, se ha de decir, que, habiendo vuelto aqul, incurre anta pena del Senadoconsulto; pero si hubiere fallecido en poder de aqullos, el padre es considerado inocente. 2.Mas si lo escribi para un hijo emancipado, lo har esto vlidiiente, y lo mismo si para uno dado en adopcin. 3.Asimismo, silo hubiere escrito para un esclavo al cual fu moroso en darle la libertad dejada por fideicomiso, se ha de decir que est fuera del espritu del Senadoconsulto, porque est determinado que todo lo que se adquiri por medio de un esclavo de esta clase debe ser restituido al manumitido. 4.Y si escribi alguna cosa para el esclavo que de buena fe presta servidumbre, es culpable en cuanto al propsito de su nimo, porque lo escribi para aquel quien l considera suyo; pero como para el poseedor de buena fe no se adquiere ni el legado ni la herencia, diremos que l ha de ser eximido de la pena. 5.Si el seor hubiere escrito un legado para un esclavo, para cuando fuere libre, decimos que qued exento del Senadoconsulto el seorque de ningn modo atendi su propio provecho. Lo mismo tambin en cuanto al hijo emancipado despus. 6.El que confirma codicilos hechos antes del testamento, en los cuales se le habla adjudicado un legado, incurre en el Senadoconsulto; lo que escribi tambin Juliano. 7.Tambin quitando alguna cosa en el testamonto debe incurrirse en la pena, como si as se hubiere dado alguna cosa, por ejemplo, si un esclavo que le haba sido legado, y que haba sido manumitido le hubierequitado con su mano la libertad; esto as, si se Ja hubiere quitado por voluntad del testador; porque si ignorndolo ste, es vlida la libertad. Asimismo, si habindose rogado que restituyera un legado escrito para l, hubiere revocado el fideicomiso.
(3) Taur. segn a caeritura riginal; die poteat, tuerta a correccin del cdice Fi., Br. () Vutt.; eodemque, .1 cdice FI.

(1) Tau,. segsi correccin dtl cdice Fi.; inleeerunt, a ,seritara oritanai, Br. (i) Ta. ugtta cor,ecoin; sonatitut, a eaor(twa origiitat, Br.

DIGESDO.LIBRO

XLV!!!: TITULO 1

765

8.Qui liberti assignationem sua manu ad.scripsit, non verbis, sed sentontia Senatusconsuit.i tenetur. 9.tem non continetur verbis servus, qui alieno testamento fideicominissam libertatem sibi adscripsil; sed de hoe potest haesitari, quonian, ut supra diximus, Senatus ita demum el, qui sibi libertatem fldeicornxnissarn in testamento domini adscripsit, poenam remisit, si dorninus suhscripsit. Imo magia dicendurn es, huno contra Senatusconsultum lacere, qnam eum, qui legatum sibi adscribit, quum libertas .mnimodo ipsi competitura sit, legatum autem domino acquiri posait. 10.Si testamentarius servo suo fideicomissam libertatem dederit, videamus, ce extra poenam alt,quoniam nullum ipsius commodum est, nial ideo adscripserit, ut servus magno pretio redimatur ab co, et tnanumittatur. 11Sed et me, qui, qnum Titio fundus legaretur, adiecit sua manu conditionem pecuniae sibi dandae, in voluntatem Senatusconsulti incidit. 12.Qui autem voluntate patria se exheredat, ve! legatum sibi adiiiiit, neque verbis Senatusconsulti, neque sententia continetur. Quid sit faisum, quaeritor; et videtur id case, si quia alienum chirographum iinitetur, aut libellutn, vel rationes intercidat, vel describat, non qui alias in coruputatione vel in ratione mentiuntur.
SCAEVOLA libro XXII. Digestoram. Ajtha24. les (1) servus, cui testamento Vetiti Callicini domini (2) per fideicomtnissum libertas et portio hereditatis relicta erat ab lila, qui ex undecnn portioni bus heredes erant instituti, professus est indiciuin apud Maximillam, fihiam testatoris ex parte duodecima heredem acriptam, se posse probare falsum testamentum Vetiti Callinici; et aptid magistratus interrogatus a Maxirnilla profesaus est, probaturum, quemadmodum falsum sit factum testaEnentutu; et quum in crimen falsi subscripsisset Maximilla in scriptorem testamenti et Proculum coheredem, acta causa praefectus Urbi faisum testarnentum non case pronuntiavit, et Maximillae partem duodecimam a fisco cog iussit; quaesitum est, an Aithaleti (3) libertas et hdeicoinmissum post hace facta .debeantur. Reapondit, secundutu ea, quae proponerentur, deben.

8.El que de su mano escribi la asignacin de un liberto esta obligado no por la letra, sino por el espirito del Senadoconsulto. 9.Asimismo, no est contenido en la letra el esclavo que en el testamento de otro escribi para si la libertad por fideicomiso; mas sobre esto se puede dudar, porque, como arriba hemos dicho, el Senado le remiti la pena al que en el testamento de su seor escribi para si la libertad por fideicomiso, solamente si su seor lo subscribi. Antes bien, se ha de decir, que obra contra el Senadoconsulto ms bien ste que el que escribi para !i un legado, porque la libertad le habra de competer de todos modos l mismo, pero el legado podra ser adquirido para su seor. 10.Si el testamentario hubiere dado por fideicomiso la libertad ti. un esclavo suyo, veamos si estar exento de pena, porque no hay ningn provecho para l mismo, no ser que lo hubiere escrito para que el esclavo fuese comprado por l grande precio, y manumitido. 11.Pero tambin incurre en la disposicin del Senadoconsulto el que, habindosele legado un fundo Ticio, agreg de su mano una condicin para que se le diese 9 l dinero. 12..Mas el que por voluntad de su padre se deshereda, se revoca un legado, no est comprendido ni en la letra, ni en el espritu delSenadocongulto. bro nico. - Se pregunta, qu cosa sea falsedad; y se considera que la hay, si alguno imitara un quirgrafo de otro, un libelo, si mutilara rehiciera las cuentas, no los que de otro modo son inexactos en una computacin cuenta.
24. SCVOLA; Digesto, libro XXII. - El esclavo Aitales, 9 quien en el testamento de su seiior Ve. tito Calnico se le haba dejado por fideicomiso la libertad y una porcin de herencia, cargo de los que hablan sido instituidos herederos de once porciones, indic ante Maximila, hija del testador, instituida heredera de la duodcima parte, que l poda probar que era falso el testamento de Vetito Calinic; interrogado ante los magistrados por Maximila declar que probarla de qu manera era falso el testamento hecho; y habiendo subscrito Maximila la acusacin de falsedad contra el escribiente del testamento y contra su coheredero Pculo, substanciada la causa, declar el Prefecto de la Ciudad que no era falso el testamento, y mand que fuese tomada por el fisco la duodcima parte de Maximila; be pregunt, si despus de estos hechos se le deberan AitaLes la libertad y el fideicomiso. Respondi, que, segn lo que se expona, se le deban.
23. EL mismo;

23.

IDEM libro

singular de po nis poganorurn

De las Penas de los paiaanes, li-

25. ULPzus libro VII. ad Edictunt. - Qui nomine Praetoris literas falsas reddidisse, Edietumve faLsurn proposuisse dicetur ex causa, actione in factum poenali tenetur, quamquatn lege Cornelia reus sit.
MARCELLUS (4) libro XXX. Digestoruin.Si 26. qua patria sui testamentum aboleveril, et quasi intestatus decessiss-et, pro herede geaserit, atque ita diem suum obierit, lustiasime tota bereditas paterna heredi cius eripietur.

- El que se dijese que nombre del Pretor present cartas falsas, expuso un Edicto falso, se obliga en virtud de esta causa a la accin penal por el hecho, aunque sea reo por la ley Cornelia. hubiere borrado el testamento de su padre, y, como si ste hubiese fallecido intestado, hubiese obrado como heredero, y as hubiere fallecido, justisimamente se le quitar su heredero toda la herencia paterna.
(3) Atbali,Hal. (4) MxtIauua, ial.

25.

ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro V.U.

26.

MARCeLO; Digesto, libro XXX. - Si alguno

(1) Atthaletus, Vu!g.; Athsas, Hal. (5) ioaIn1, conaiSa aadida por antiguos oopiataa

766
27. MODESTINUS

DIGETO.LIBRO 1LVIU TfTULO 1

qui diversa inter se testimonia praebuerunt, quasi faisum fecerint, et praescriptio (1) legis teneri pronuntiat. 1.Et eum, qui contra signum suum fa)sum praebuit testirnonlum, poena falsi teneri pronuntiatum esi. De impudentia (2) eius, qui diversa duobus testimonia praebuit, cuius La ancepa fides vacillat, quod crimine falsi teneatur, neo dubitandum est. 2.Qui se pro militegesait, vel illicitis insignibus usus est, vel falso diplomate vas commeavit, pro admiasi qualitate gravisaime puniendus eat.
28. IDEM libro IV. Responsorum. - Si a debitore, praelato die, pignoris obligatio mentiatur, falsi crimini (3) locus ost.

libro Viii. Regularum. - Eos,

27. MoDEso; Reglas, libro VIII. - La disposicin de la Ley declara que estn obligados losque entre s prestaron diversos testimonios, cual si huhieren cometido falsedad. 1.Y se declar que est sujeto la pena de falsedad tambin el que prest testimonio falso contra su propio signo. Y no se ha de dudar que por la impudencia del que prest dos diversos testimonios, cuya contradictoria fe queda de este modo vacilante, es l responsable del delito de falsedad. 2.El que se condujo como militar, us insignias ilcitas, 6 fu por los caminos con pasaporte falso, ha de ser gravisimamente castigado segn Ja calidad de su delito.
28. EL MISMO; Respuestas, libro 1V. - Si por el deudor se mintiera respecto la obligacin de prenda, habiendo anticipado el da, tiene lugar el delito de falsedad.

Si quia obrepserit Praesidi provinciae tam per acta, quam per libelli interpellationem, nihil agit, imo si accusatus fuerit, poenam temeratoris (4) luit; proinde enim punitur, atque si faisum fecerit; sunt enim Rescripta de ea re. Sufficit autem, unum argumenti causa referre, cuius verba hace sunt: Alexander Augustus lulio Maryllo: Si libello dato adversarius tuus veritatem in precibus ab eo datis non adiecit, aubsoriptione uti non potest; lino si accusatus fuerit, et poenam inferre (5) debet.

29.

IDEM

libro singular de enudeatis casi bus.

co. - Si alguno hubiere enafiado al Presidente de la provincia, tanto por medio de actuaciones, como por la presentacin de un libelo, no hace cosa vlida, antes bien, si hubiere sido acusado, paga la pena de falsario; porque es castigado lo mismo que si hubiere cometido una falsedad; pues hay rescriptos sobre este particular. Mas basta hacer mencin por va de prueba de uno solo, cuyos trminos son estos: Alejandro Augusto Julio Marilo: Si habiendo presentado libelo tu adversario no expres la verdad en las splicas elevadas por l, no puede usar de la suscripcin; antes bien, si hubiere sido acusado, debe sufrir tambin la pena.
80. EL MISMO; Pandectas, libro XII. -Por la ley Cornelia sobre testamentos se obliga el que hubiere hecho 6 esculpido signo falsificado. 1.Solamente los ascendientes acusan de parto supuesto, aquellos quienes esta cosa afecta, y no cualquiera del pueblo, de modo que intente acusacin pblica.

29.

EL MISMO;

De los casos ilustrados, libro ni-

80. IDEM libro XII. Pandectarum. Lege Cornelia testamentaria obligatur, qui signnm adulteiinum feccrit, sculpserit. 1.De partu supposito sol aecuaant parentes, aut hi, ad quos ea res pertineat, non quilibet ex populo, ut publicam accuaationem intendat. 81. CALLISTRATUS libro III. de Cognitionibus. Divus Pius Claudio rescripsit, pro mensur euiusque delicti constituendum in eos, qui apud iudices instrumenta protulerunt, quae probari non possint;, aut Si plus (6) meruisse vjdeatur, quam ex forma iurisdictionis pati possint, ut Imperatori describatur aestimaturo, quatenus corceri debeant. Sed Divus Marcus cum fratre suo pro sus humanitate hanc rem temperavit, ut, si, quod p!erumque evenit, per errorem huiusmodi rnstrumenta proferantur, ignoseatur iis, qui tale quidquam protulerint.

El Divino Po respondi por rescripto ti. Claudio, que segn la importancia de cada delito se ha de determinar contra los que ante los jueces produjeron instrumentos, que no puedan ser aprobados; 6 que si pareciera que merecieron ms de lo que pudieran sufrir con arreglo la forma de la jurisdiccin, se d cuenta al Emperador, que estimar de qu modo deban ser castigados. Pero el Divino Marco moder esto, juntamente con su hermano, conforme ti. su humanidad, fin de que, si, como muchas veces acontece, se produjeran por error instrumentos de esta clase, se perdone ti los que hubieren presentado alguno de ellos. 82. M0DIsTII,o; De las Penas, libro 1.Hoy son castigados con la pena de falsedad los que con dolo malo rompen los Edictos expuestos. 1.Si el vendedor 6 el comprador hubiere alterado las medidas pblicamente aprobadas para el vino, el trigo, otra cualquiera cosa, 6 con dolo malo hubiere cometido fraude, es condenado al duplo de cuanto vale la cosa; y se dispuso en decreto del 'Divino Adriano que fuesen relegados una isla los que hubiesen falsificado pesos medidas.
rreccin del cdice FI ;Br. ('1) Tutu-. segn .1 cdice FI., que dice duplico, Br.

31. CL1STRAT0;

De las Jurisdicciones, libro III.

32. MODESTINIIS libro I. de Poenis. Hodie, qui Edicta propoalta dolo malo corrumpunt, falsi poena plectuntur. 1.Si venditor mensuras publico probatas vini, frumenti, ve] cuiuslibet re, aut emtor corruperit, dolove malo fraudem fecerit, quanti ea res est, eius dupli (7) condemnatur; decretoque Divi Hadriani praeceptuin est, in insulam coa relegan, qui pondera aut mensuras falsassent.
(1) EL cdice Fi., Br ; praescrlpto, Taur. (2) Imprudentia, ial. (3) Bat. Vug.; crimine, el cdice Fi.

(t) Taur. segn correccin del cdice t; temeT*rl, la escritura original, Br.

(5) sufferre, Ha?. Vulg. (6) Taur.,segar la escritura original; con, insoria a co-

DLGE8TO.-LLBO XLVI1I; TfrULO XI

761

Constitutionibus nullo auctore habito utitur, lege Cornelia aqua et igni el interdicitur. TIT, XI
Pl LEGE 1ULIA (1) REPTUNDARUM [CI. Cod. IX. 27.1

88. IDEM

Libro III. de Poenis. - Si quia falsa

88. EL MISMO; De las Penas, Libro III..-Si alguno usara falsas constituciones que no tienen autor alguno, se le pone por la ley Cornefla interdiccin en el agua y el fuego.
TITULO Xl
DE LA LEY JULIA SOBRE LAS CONCUSIONES

Vase C$d. IX. 27.3


1. MARCIANO; InsiituJ.a, Libro XIV,- La ley Julia sobre las concusiones se refiere aquellas cantidades, que alguno tom hallndose constituido en magistratura, potestad, administracin, legacin, en algn otro oficio, cargo, ministerio pblico, cuando forma parte de la comitiva de alguno de stos. 1,-La ley excepta aquellos de quien es lcito recibir, corno de los sobrinos, de sus cognados en grado ms prximo, de la mujer. 2. ScV0LA; Reglas, Libro 1 V.-En virtud de esta ley se da accin tambin contra los herederos dentro del ao, slo desde la muerte del que era acusado.

Lex lulia repetundarum pertinet ad eas pecunias, qUas quia in magistratu, potestate, curatione, legatione (3), vel quo alio officio munere, ministenove publico cepit, vel quum ex cohorte cuius eoruni est. 1.-Excipit lex, a quibus hect accipere, a sobrinia, propioreve (4) gradu cognatis suis, uxore.
2. ScAsvoLa libro IV. (5) Reguiaruni. - Datur ex hac lege et in heredes actio intra annum, duntaxat a morte eius, qui arguebatur.

1.

MRCIANUS (2)

libro XIV. Inseituaonum. -

julia repetundarum tenetur, qui, quurn aliquani poteatatem'haberet, pecuniam ob iudicandum (8) decernendumve acceperit,
4. VENULEWS STURNINUS libro III. publicorunt Iudcorum. - vol quo magia, aut minus quid ex officio suo faceret. 5. MACaR (9) Libro 1. Pubcorum (10).-In comitea quoque iudicum ex bac lege iudicium datur. 6. VENULSIUS SATURNINUS Libro

8. MACSR

(6) Libro I. Pubticorurn (7). - Lego

8. MACaR; De los Juicios pblicos, libro 1. - Por la ley Julia sobre las concusiones es responsable el que teniendo alguna potestad hubiere recibido dinero por juzgar 6 decretar,
4. VENULETO SATURNINO; De los Juicios pblicos, libro IH. - porque hiciese alguna cosa ms 6 menos en virtud de su oficio.

virtud de esta ley se da accin tambin contra los de la comitiva de los jueces.

5.

MACF.R;De

os Juicios pblicos, libro L - En

udicorum (11). - Eadem lege tenentur, qui ob denuntiandum, ve! non denuntiandum testimonium pecuniarn acceperint. 1.-Hac lego damnatus testimoniuni publico dicere, aut iudez case postulareve probibetur. 2.-Lego luiia repetundarum cavetur, no quia ob militem legendum znittendumve aes accipiat, nove quia ob sentontiam in Senatu conailiove publico dicendam pecuniam accipiat, vel ob accusandum ve! non accusanduni, utque urbani inagistratus ab omni sordo se abstineant, neve plus don, muneris in anno accipiant, quam quod siL aureorum centum. 7. Mscaa (12) libro 1. Iudiciorum publicorum.Lex lulia de repetundis praecipit, no quia ob iudicern, arbitrumve dandum, mutandum, iu bendumve, nL iudicet, neve ob non dandum, non mutandum, non iubendum, ut iudicet; nove obhominem in vincula publica coniieiendum, vincicndum vineriTe iubendum, exve vinculis dimittenduru; nove quia ob hominem condemnandum absolvendum; neve ob litem aestimandam, iudiciumve capitis pecuniaeve faciendum, ve! non facienduni aliquid acceperit. 1.-Apparet autem, quod lex ab exceptis qui(1) AD LEGEM IULI&M, Jal. Vulg. - (3) MsrceUu, Vals. (5) legatione, consul4rase a5adida por antiguos copistas. (4) Taur. proprtoreve, el oddice Fi., Dr. (6) EL a&ice FI. y Dr. consideran IV. anadida por anti-

lii. pubiicorum

6. VENULETO SATURNiNO; De os Juicios pblicos, libro 111. - Son responsables por la misma ley los que por denunciar no denunciar un testimonio hubieren recibido dinero. 1.-Al condenado por esta ley se le prohibe prestar pblicamente testimomio 6 ser juez, 6 demandar. 2.-Se dispone en la ley Julia sobre las concusiones, que nadie reciba dinero por elegir licenciar un militar, que nadie reciba dinero por proferir sentencia en el Senado en consejo pblico, por acusar no acusar, y que los magistrados urbanos se abstengan de toda sordidez, y que al ao no reciban por donativo regalo ms de lo que importe cien ureos. 7. MCER De os Juicios pblicos, libro 1. - Dispone la ley Julia relativa las concusiones, que nadie reciba cosa alguna por nombrar, cambiar, juez rbitro, 6 por mandarle que juzgue, por no nombrarlo, no cambiarlo, no mandarle que juzgue; ni por poner un hombre enprisiones pblicas, por atarlo mandar que sea atado, 6 por dejarlo ir de las prisiones; ni por condenar 6 absolver un hombre; ni por hacer la estimacin de un litigio, ni por celebrar, 6 no celebrar, juicio capital pecuniario. 1.-Mas se ve que la ley permiterecibir de las

(8) Taur. segun la escritura orig i nal; vel non Isdiesudom, inserta la correccin del cdice FI., Dr.
(lo) Vease la nota 7. (11) Vennlelus Saturninue libro UI. publicornm Iudtcio ram, oonsideranse palabro.a sospechosas. (II) Marcellus, Bat. Va l .

guos copllias,pero no as Tau,. (8) Martianos, Bat., Mareellue, Vulg. (7) Taur. segn a escrituro original; Indicioruua, aidtonala corrccid dei 04ceFt., Dr.

(9) Vase La nota 6.

768

DIGESTO.J.IBRO XLVIII vTULO XII personas exceptuadas ciertamente sin limitacin, pero que no permite recibir de ninguno de los que en este capitulo estn enumerados cantidad alguna. 2.Tambin se dispone, que no se d por recibida obra pblica que se ha de hacer, trigo que se ha de dar, suministrar, tomar para el pblico, conservacin que se ha de hacer de edificios, antes que se hayan cumplido y aprobado las condiciones que estuvieron prefijadas en la ley. 3.Hoy son castigados extraordinariamente por la ley de concusiones los reos, y las ms de las veces 6 son castigados con destierro, aun ms duramente, segn lo que hubieren hecho; porque qu se dir, si hubieren recibido dir ero por matar a un hombre, 6, aunque no lo hubieren recibido, hubieren, sin embargo, llevados de su acaloramiento, matado un inocente, quien no haban debido castigarI Deben ser castigados con pena capital, 6 ciertamente ser deportados una isla, como muchos fueron castigados. 8. PAULO; Comentarios al Edicto, libro Li V. Lo que contra Ja ley relativa las concusiones fu donado al Proconsul al Pretor, no podr ser usucapido. 1.La misma ley invalida las ventas 6 los arrendamientos hechos por mayor 6 menor precio por causa de esto, 6 impide la usucapin, antes que la cosa haya vuelto poder de aquel, de quien sali, 6 de su heredero. 9. PAPINiANO; Respuestas, libro XV. - Los que por dinero recibido corrompieron el cargo que pblicamente se les encomend, son acusados del delito de concusin. TTULO XII DE LA LEY JULIA SOBRE LAS PROVISIONES

dom in infinitum espere permittit, ab bis autem, qui hoc capite enumerantur, a nullo, neque ullam quantitatem capero permittit. 2.Illud quoque cavetur, no in acceptum feratur opus publicum faciendum, frumentum publice dandum, praebendum, apprehendendum (1), sarta tecta tuenda, antequam perfecta, probata, praestit.a lego erunt. 3.Hodie ex lego repetundarum extra ordinem puniuntur, et plerumque. vel exilio puniuntur, vol etiam durius, prout admiserint; quid enim, si ob hominem necandum pecuniam acceperint, vel licet non acceperint, cabro tamen inducti interfecerint (2) vol innocentem, vel quem punire non debuerantT Capite plecti debent, ve! corte n insu1am deportan, ul plerique puniti sunt.

S. PAULUS libro LIV. ad Edictuin. - Quod contra legem repetundarum Proonsuli ve! Praetori donatum est, non poterit usucapi. 1.Eadem lex venditiones, locatioes eius re! causa pluris minorisve facas irritas facit, impeditque usueapionem, privaquam in potestatem eius, a quo profecta (3) res sil, heredisve eius veniaL. 9. PAPINIANUS libro XV. Responsorum. - Qui munus publico mandatuin accepta pecunia ruperunt (4), crimine repetundarum postulantur. TIT. XII DE LEGE IULIA DE (5) ANNONA.

1. MARCIANUS libro IL Institwiionum. Constitil 1. MARCIANO; instituta, libro 1). Hay juicio enmIer servum et dominum iudicium, si annonam tre el esclavo y su seor, si aquel dijera que su sepublicam fraudasse dicat dominum. flor defraud las provisiones pblicas. 2. ULPINUS libro IX. de officio Proonsulis. Lege lulia de annona poena statuitur adversus eum, qui contra annonam fecerit, societatemve coier!t, quo annona canon fiat. 1.Eadem lege continetur, no quis navem nautamve retineat, aut dolo malo faciaL, quo magia detineatur. 2.El poena viginti aureorum statuitur.
8. Pi'iiuus IUSTUS (6) libro 1. de Cognitionibus.Jmperatores (7) Antoninus el Verus, Augusti (8), in hace verba rescripserunt: Mnimo aequum est, decuriones civibus suisfrumcntum vilius, quam annona exigit, vendere.

2. ULPIANo; Del Cargo de Proconsul, libro IX. En la ley Julia sobre las provisiones se establece pena contra el que hubiera obrado en contra de las provisiones, 6 hubiere formado sociedad, para que se encarezcan las provisiones. 1.En la misma ley se contiene, que nadie retenga nave ni marinero, haga con dolo malo que sea ms tiempo detenido. 2.-.-Y se establece la pena de veinte ureos. 8. PA Pialo JUSTO; De las Jurisdicciones, libro 1. -Los Emperadores Antonino y Vero, Augustos, resolvieron por rescripto en estos trminos: De ninguna manera es justo que los decuriones vendan sus ciudadanos el trigo ms barato que lo que exigen las provisiones. 1.Asimismo escribieron, que el orden de una ciudad cualquiera no tiene derecho para fijar el precio del grano que se importa. .Tambin resolvieron por rescripto en estos trminos: Aunque las mujeres no suelen hacer estac1ase de denuncia, sin embargo, como prome(E Taur. segn correccin del cdice FI.; Papiulanes por
(8

1.ltem scripserunt, ius non case ordini cuiusque civitatis pretium gran, quod invehitur (9), statuere. 2.Item in hace verba rescripserunt: Etsi non solent boc genus nuntiationis mulieres exercere, lamen quia demonstraturam te, quae ad uti(1)

didos (3) (4) (5)

adprobandnm, Ial. VuIg. 2) catore temen inducti Interfecerint coneidranse aapor antiguos copistas. Tauz.; perfecta, el cdice Fi., Br. Ial. Valg.; rumperunt, el cdice FI. Taiw., D, omtela el cdice FI., Bar.

Paptrins Iustue, a escritura original. Br. l) Ial. Valg.; Iniperatoril, el cdice Fi.
9) Taur.;

Severus et Antoiiinos Augustus, Ial. ft,venftur, el cd. FI. segn el mismoen anota .

DIGTO.L1Wft0 XLVIU TfTEJLO-XflI

769

litatem annonae pertinent, polliceris, Praefectuin annonae decore potes. T1T. XIII
D LEGEM IULIAM PECULATUS, ET DE SACRiLEGS, ET DE RESIDU1S

tea que habrs t de denunciar cosa que pertenece utilidad de las provisiones, puedes manifestrsela al Prefecto de las provisiones. TITULO XIII
SOBRE LA LEY JULIA RELATIVA AL PECULADO Y SOBRE LOS SACRILEGIOS, Y LOS RESIDUOS DE CUENTAS

[Cf. Cod. 1X. 28. 29.1


1. ULP1ANUS libro XLIV. ad Sabinurn. - Lego lulia peculatus cavetur, no quia ex pecunia sacra, religiosa, pub1iiave auferat, neve intercipiat, nove in ram guam vertat; neve faciat, que quis auferat, intercipiat, ve in rem suarn vertat, nisi cui utique lege licebit; nove quis in aururn, argenturn, aes publicum quid indat (1), neve immisceat, neve, quo quid indatur, immisceatur, faciat sciens dolo malo, quo id peius fiat. 1. ULPIANo;

[Vase Cd. JX. 28.29.]

- Se dispone en la ley Julia relativa al peculado, que nadiequite, ni intercepte, ni invierta en cosa suya parte do dinero sagrado, religioso pblico; ni haga de modo que alguno lo quite, lo intercepte lo aplique a cosa suya, no ser que . l le fuere ciertamente lcito por la ley; y que nadie ponga ni mezcle en el oro en la plata en el dinero pblico alguna cosa, ni haga a sabiendas con dolo malo que se ponga se mezcle, por la que se deteriore.
2. PAuLO; Comentarios 4 Sabino, libro 11.Por la ley Julia relativa . los residuos es responsable el que retuvo dinero pblico destinado para algn uso, y no lo invirti en l.

Comentarios 4 Sabino, libro XLI V.

2. PAW..us libro XI. ad Sabinwn. - Lege Julia de residuis tenetur, qui publicain pecuniam delegatam in usum aliquem retinuit, noque in eum consumsit.
8. ULP1ANTJS libro 1. de Adulterii (2). Peculatus poena aquae etignis interdictionem, in quam hodie successit deportatio, coritinet. Porro qui in eum atatum deducitur, siout omnia pritina ura, ita et bona amittit. 4. MARCIANUS libro XIV. Inatitutionum,. - Lege lulia peculatus tenetur, qui pecuniam sacram, religiosani abetulerit, interceperit. 1.Sed et si donatum Deo inmortal abstulent, peculatus poena Lenetur. 2.Mandat.ia autem cavetur de sacrilegiis, ut Praesides sacrilegos, latrones, plagiarios conquirant, et ut prout quisque deliquerit, in euni ammadvertant. Et sic Constjtutionjbus cavetur, ut 8acrilegi extra ordinem digna poena puniantur.

8. Uuisiio; De los Adulterios, libro 1. - La pena del peculado contiene la interdiccin del agua y del fuego, . la cual ha substitudo hoy la deportacin. Y ciertamente que el que es reducido tal estado, pierde as como todos sus antiguos derechos, tambin los bienes.

4. MARCIANo; Instituta, libro XIV. Est sujeto ley Julia relativa al peculado el que hubiere quitado interceptado dinero sagrado religioso. tambin si hubiere quitado cosadonada Los inmortal, est sujeto la pena de peculado. Dios 2.Mas se dispone en mandatos relativos los sacrilegios, que los Presidentes persigan los sacrlegos, los ladrones y los plagiarios, y quesegn hubiere delinquido cada uno lo castiguen. Y as se dispone en las Constituciones, que los sacrlegos sean castigados extraordinariamente con la pena merecida. 3.Esta sujeto la ley Julia relativa los re 3.Lego (3) lulis de residuis tenetur is, apud quem ex locatione, emtione, alimentaria ratione, siduos aquel en cuyo poder qued dinero pblico del dinero que recibi por arrendamiento, compra, ex pecunia, quam accepit, aliave qua causa pecunia publica resedit. cuenta de alimentos, otra cualquier causa. 4.Pero tambin el que hubiere retenido dine 4.Sed et qui publicam pecuniam in usu ahquo (4) aceeptam retinucrit, nec erogaverit, hac ro pblico recibido para algn uso, y no lo hubiere lege tenetur. empleado, est sujeto a esta ley. 5.El condenado por esta ley es castigado en 5.Qua lego damnatus amplius tertia parte, quam debet, punitur. una tercera parte mas de lo que debe. 8.No se hace religioso el lugar en que se en 6.Non fitiocus religiosus, ubi thesaurus invenitur; nam etsi in monumento inventus fucrit, cuentra un tesoro; porque aunque hubiere sido ennon quasi religiosus tollitur; quod enim sepelire centrado en un monumento, no es quitado como quis prohibetur, id religiosum facere non potest; st religioso; porque uno no puede hacer religioso lo pecunia sepelir non potest, ut et mandatis Princi- que te est prohibido enterrar; mas el dinero no puepalibns cavetur. de ser enterrado, segn se dispone tambin en mandatos de los Prncipes. 7.Sedet si de re civitatis aliquid surripiat, 7.Mas tambin si uno substrajera alguna Constitutionibus Principum Divorum Traiani et cosa de bienes de una ciudad, se dispone en ConstiHadriani cavetur, peculatus crimen committi; et tuciones de los Divinos Prncipes Trajino y Adriahoc iure utimur. no, que se comete el delito de peculado; y este derecho observarios. 5. IDEM (1)

libro V. Regularum. - Divi Severus et

5.

EL mismo; Reglas, libro V.

Los Divinos Se-

(1) Vase la pagina 734.. nota 9. (3) Taw. segn correccin del cdice FI.; Idem libro degimo quarto, inserta a escritura original, Dr.
TOMO UIST

FIat. Vuig.; Indet. el cdice FI.

(4) usum sliqnem,

Vuly.

770

DWESTO.L1BRO XLVIII: TfTULO XIII

Antoninus Cassio.Festo (1) rescripserunt, res privatorum, si in acdern sacram depositae surreptae fuerin, furti actionem, non sacrilegii esse.
0. ULPIANUS

vero y Antonino respondieron por rescripto ajo Festo, que si hubieren sido substradas cO$85 de particulares depositadas en un edificio sagrado, hay la accin de hurto, no l de sacrilegio. 6. ULPIANO; Del Cargo de Proconsul, libro VII. - El Proconsul deber determinar con ins 80V6 ridad, con ms clemencia, la pena del 55crilegbo, segn la calidad d la persona ,y segn. la condiY cin del reo, y el tiempo, la edad, y el sexo; s que muchos condenaron los. sacrilegos .155 fieras, que algunos tambin los quemaron vIVOS, Y que otros los ahorcaron. Pero se ha de moderar la pena, de suerte que sean echados las fieia5 los que habiehdo empleado violencia quebrantaron un templo, y se llevaron de noche los donativoS hechos Dios. Mas si alguno quit de un templo durafltO el da alguna pequea cosa, ha de ser castigado cofi la pena.de las minas, 6, si hubiere nacido en ms honrada clase, ha de ser deportado una isla. 1.Los que al trabajar en la moneda pbliCB acuan independientemente para si moneda, cofl el sello pblico, hurtan la acuada, no se OflB dera que hicieron moneda falsa, sino que cOmee ron hurto de moneda pblica, lo que cae dentro del delito de peculado. 2,Si alguno hubiere hurtado oro plata de los metales del Csar, es condenado en virtud de seEdicto del Divino Po . destierro 6 . las inifl&5, gn la dignidad de Va persona. Mas el que al ladrn ledi escondrijo en los pliegues de su vestido, es considerado lo mismo que si hubiese sido condenado pr hurto manifiesto, y se hace infame. Pero el que ilcitamente tuviere oro de las min5, y lo hubiere fundido, es condenado en el cudruPlo. 7. VENULEVO SATURNINO; De los Juicios Pblicos' libro II. - El delito de peculado, cometido cinco aos antes, no debe ser acriminado. 8. EL MISMO; De los Juicios pblicos, libro III. El que hubiere arrancado una tabla de bronce que contuviera una ley, 6 la forma de los campos, alguna otra cosa, 6 el que en ella hubiere alterado algo, est sujeto la ley Julia sobre el peculado. 1.A la misma ley est sujeto el que en tablas pblicas hubiere borrado 6 aadido alguna cosa 9. PAULO; De los Juicios pblicos, libro 1141C0. Los sacrilegos son condenados pena capital. 1.Mas son sacrlegos los que robaron cosas pripblicas sagradas; pero los que robaron OS8vadas sagradas, 6 capillas no custodiadas, mereL ms pena que los ladrones, y menos que los sacil legos. Por lo cual, Be ha de considerar Con dili1 cia qu cosa sea sagrada, 6 qu hecho caiga dentro U delito de sacrilegio. 2.Labeon define as el peculado en el libro trigsimo octavo de los Posteriores: hurto de dineCUYO ro publico 6 sagrado no cometido por aquel riesgo estuvo; y por esto el guardin del temp,0 no comete peculado sobre las cosas que l se e entregaron 3.- -Ma.s abajo escribe en el mismo capitulo, que no solo el dinero pblico, sino tambin el pr1V do, constituye el delito de peculado, si alguno redTaur. asgan correccin del cdice Fi.; Idem libro eO(5) dem, inserta a escritura original, Br.
() signum, Ial. VuIg. 1) leges, Vulg. 8) espite, considraae aadida por antiguos

Sacrilegii poenam debebit Proconsul pro qualitate personae, proque re conditione, et temporis, et (2) aetatis, et sexus ve! severius, ve! C1ementus statuere; et scio multas et ad bestias damnasse sacrilegos, nonnulls etiam vivos exussisse, alias vero in furca suspendisse. Sed moderanda poena est usque ad bestiarum damnationem eorum, qui manu facta temp!um 3) effregerunt (4), et dona Dei noctu tulerunt. Ceterum si qui interdiu modicum alquid de templo tulit, poena metalli coercendus est, aut si honestiore loco natus siL, deportandus in insu 1am est. 1.Qui, (5) quum in moneta publica operaren tur, extrinsecus sibi signant pecuniam forma publica, ve signataln furantur, hi non videntur adulterinam monetam exercuisse, sed furtum publicae monetae feciase, quod ad peculatus crimen accedit. 2.Si quis ex metallis Caesari anis aurum, argentumve furatus fuerit, ex Edicto Divi Pi!. exilio vel metallo, prout dignitas personae, punitur. Is autem, qui furanti sinum (6) praebuit, perirtde habetur, atque si manifesti furti condemnatus esset, et famosus efficitur. Qui autem aurum ex metallo habuerit illicite, et confiaverit, in quadruplum condemnatur.

libro Vil, de offlcio Proconsuks.

pubtcorurn. - Peculatus crimen ante quinquennium admissum obiici non oportet. S. IDEM ex Libro III. Iudiciorun publicorum. Qui tabulam aeream legis (7), formamve agrorum, aut quid aliud continentem refixerit, vel quid inde immutaverit, lege lulia peculatus tenetur. 1.Eadem lege tenetur, qui quid in tabulis publicis deleverit vel induxerit.

7.

VENULEIUS SATURN1NU5

libro 11. udiciorum

Sacrilegi capite (8) puniuntur. 1.Sant autem sacrilegi, qui publica sacra compilaverunt; at qui privata sacra, vol aediculas incustoditas tentaverunt, amplius quam fures, ininus quam sacrilegi merentur. Quare quod sacrum, quodve admissum in sacrilegii crimen cadat, diligenter considerandum est. 2.Labeo libro trigesimo octavo Posteriorum peculatum definit: pecuniae publicae aut sacrae furtum non ab eo factum, cuius periculo fuit; et ideo aedituum in bis, quae ei tradita aunt, peculatum non admittere. 3.Eodem cavite inferius acribit, non solum peouniam publicam, sed etiam privatam crimen peculatus facere, si quia quod fisco debetur, sima(1)

9.

PULUS

libro singular de Itsdica publicis.

no as Taur.
(5)

(5 Br. considera et aadida por antiguos copistas, pero

sexto, Bat.

templa, Vulg.

Taur, al margen; effogeruiit, el mi,nto en el leo.

DIGESTO.LI*BO XLYJII: TiTULO liv

771

lana se fisci creditorem accepit, quamvis privatam pecuniani abstulerit. 4.-1s autem, qui pecuniam traiieiendam suscepit, ve quilibet alius, ad cuius periculurn pecunia pertinet, peeulatum non committit. 5,Senatu iussit, lege peculatus tene ces, qui iniussu eius, qui ej Mpraeerit, tabularum publicarum inspiciendarum describendarumque potestatem fecerint. 6.Eum quoque (1), qui pecuniam publicam in usus aliquos retinuerit, necerogaverit, hac lege tener, Labeo libro trigesimo octavo (2) Posteriorun) scripsit. 1101 (3) Cum eo autem, qui, quum (4) provincia ( 5 ) abiret, pecuniam, quae penes se esaet, ad aerarium professus retinuerit, non esse residuae pecuniae actionem, quia eam privatus fisco debeat (6)et ideo inter debitores eum ferrieainque ab eo is, qui hoc imperio utitur, exigeret, id est pignus capiendo, corpus retinendo, rnulctam dicendo; sed eam quoque lex lulia residuorum post annum residuam esse iussit.

bi lo que se le debe al flaco, simulando que l es acreedor del fisco, aunque haya quitado dinero privado. 4.Mas el que se encarg de transportar dinero, u otro cualquiera* cuyo riesgo est el dinero, no cornete peculado. 5.Mand el Senado, que estuvieran sujetos a. la ley sobre el peculado los que sin orden de aquel a. quien estuviere encomendada la cosa hubieren dado facultad para inspeccionar y copiar tablas pblicas. 6.Escribi Labeon en el libro trigsimo octavo de los Posteriores, que est sujeto a. esta ley tambin el que hubiere retenido dinero pblico destinado a. algunos usos, y no lo hubiere invertido en ellos. [10.] Mas contra el que al partir de una provincia hubiere retenido dinero, que estuviese en su poder, habindolo declarado al erario, no hay la accin por dinero de residuos, porque lo debe al fisco un particular, y por esto es considerado entre los deudores, y lo exigir de l el que tiene facultad para ello, esto es, tomando prenda, retenindolo corporalmente, imponindole malta; pero tambin la ley Julia relativa a. los residuos mand que este dinero fuese residuo despus de un aiio. 10. [11.] MARCIANO; De os Juicios pblicos, Libro L - Est sujeto a. esta ley el que en tablas pblicas hubiere escrito menor cantidad de aquella en que hubiere vendido arrendado alguna cosa, hubiere hecho alguna otra cosa semejante. .1.El Divino Severo y Antonino deportaron a. una isla, estando convicto, a. cierto joven muy esclarecido, porque se hall que deposit en un templo un arca, en la que encerraba a. un hombre, el cual, despus de cerrado el templo, sala del arca y substraa muchas cosas del templo, y se encerraba de nuevo en el arca. 11. [12.] ULPIiro; Comentarios al Edicio, Ubro LXVIII. - El que hubiere perforado las murallas,

11.1 MARCLNUS libro 1. Iudiciorum pubU10. coruin. - Ilac lege tenetur, qui in tabulis publicis

minorem pecuniam, quam quid venierit ant locaveriL, scripserit, aliudve quid sirnile commiserit.

1..Divus Severus et Antoninus quendam ciarissimum iuvenem, quurn inventus esset arculam jo templum ponere, ibique hoiuinem includere, qui post clusum templum de arca exiret, et de templo multa subtraheret, et se lo arculam iterum referret, convictum in insulam deportaverunt.
11. [12.) ULPIANUS libro

Qui perforavcrit muros, vel inde aliquid abetulerit, peculatus actione tenetur.
12. [13.] MARCELTJS libro

LXVJIL ad Ediclum.

de ellas hubiere quitado alguna cosa, est sujeto a. la accin de pecu lado.
12. 1183 MARCELO; Digesto, libro XXV. - No se comete de ningn modo peculado, si yo exigiera dinero al que me lo debe mi y al fisco; porque no se te quita al fisco el dinero, que se le quita . un deudor suyo, a. saber, porque, ello no obstante, permanece siendo deudor del fisco.

Peculatus nequaquam conimittitur, si exigain ab eo pecuniam, qui et mihi, et fisco debet; non- enim pecunia fisci intercipitur, quise debitori eius aufertur, scilicet quia (7) inanet debitor fisci nihilo minus. qui praedarn ab hostibus captam surripuit, le-ge peculatus tenetur, et lo quadruplum damnatur.
13. [14.] MODESTIr'IIJS

XXV. Digeetorum.

libro 11. de Poenis. - Is,

13. [14.] MoDEsTINo; De las Penas, libro D. El que substrajo la presa tomada a los enemigos, est sujeto a. la ley sobre el peculado, y es condenado al cudruplo. Las acciones pblicas relativas , peculado, a. residuos, y a. concusiones, se ejercitan del mismo modo contra el heredero; y no sin razn, porque en ellas se promueve.la cuestin principal del dinero qmtado. TITULO XIV
14. [15.] PAPINiANo; Cuestiones,

repetundarum, similiter adversus - heredem exercentur; nec immerito, quum n bis quaestio prin. cipalis ablatae pecuniae moveatur. TIT. XIV
DE LEGE jULiA AMB1TUS

14. [15.] PAp1N1us libro XXXVI, Quaestionwn. Publica iudieia peculatus, et de residuis, et

libro XXXVI.

(8)

DE LA LEY JULIA SOBRE LA PRETENSIN DE CARGOS POR INTRIGA SOBORNO

(Cf. Cod. IX. 26.1


MODESTINUS

[Vase Cd. IX. 26.]


MODESTINO; De

libro II. de Poenis. - Hace lex in

las Penas, libro 11.Esta ley deja

(3) La Vaig. comienza aqu otro fragmento. (4) Taur. segn la escritura ari9uai; in, inserta la correccin del cdice Fi.. Br.
(5) tu provinci&m, Ha. Vulg.

(1) quoque, considrase a&ed4da por antiguos copistas. (2) XXXVI., viag.

escritura original, Dr.

(6) Taur. segn La escritura original; dsbebst, ja correocin del cdice FI, Br. (7) Segun correccin del cdice FI.; qn!, Taur. segn a
S) AD LEGSM 1ULL3( Da MeRITe,

Ha.

772

DIGE8TO.LZBEO XLVIII: TTULO XV

urbe hodie cessat, quia ad euram Principis magi~ stratuum creatio pertinet, non ad populi favorem. 1.-iQuodsi in munieipiocontra hane legem maistrat.um , ant sacerdotium quis petierit, per Seuatusconsuitum centum aureis eum infamia pnu tur. 2.Qua lege damnatus, si aliuni convicerit, in integrum restuitur1 non tamen pecuniam recipit. 3.Item is, qui novum vectigal instituerit, ex Senatusconsulto hac peona plectitur. 4.Et si qui reus, vel accusator domum udicia ingrediatur, per legem Iuliam iudiciariam in legem ambitus committit, id est, aureoruni centum fisco inferre iubetur. TIT. XV
DE LEGE FAVIA (1) DE PLAGIAREIS

de tener hoy aplicacin en Roma, porque la creacin de los magistrados pertenece al cuidado del Prncipe, no al favor del pueblo. 1.Mas si en un municipio hubiere alguien pedido contra esta ley magistratura sacerdocio, es castigado por un Senadoconsulto con la multa de cien ureos y con la infamia. 2.El condenado por esta ley, si hubiere dejade convicto otro, es restituido por entero, pero no recobra el dinero. 3.--Asimismo, el que hubiere establecido un nuevo tributo es castigado con esta pena en virtud de un Senadoconsulto. 4.Y si algn reo, 6 acusador, entrara en la casa del juez, incurre por la ley Julia judiciaria en la ley sobre la pretensin de cargos por intriga 6 soborno, esto es, se le manda que pague cien ureos al fisco. TITULO XV DE LA LEY FAMA RELATIVA LOS PLAGIARIOS
[Vase Cd. IX. 20.1

[Cf. cod. IX. :0.1


1. ULPIANUS libro L Regularuin. -- Si liberum hominem emtor sciens emerit, capitale crimen adversus eum ex lege Favia de plagio nascitur; quo venditor quoque fit obnoxius, si sciens liberum case vendiderit. 2. IDEM libro IX. de ojficio Procortsulis.S ciendum est, legem Faviam ad coa non pertinere, qui, quum absentes serves haberent, oes vendiderunt; aliud est enim abease, aliud in fuga case. 1.Item non pertinere ad sum, qui mandavit servum fugitivum persequendum et distrahendum; nec enim fugam vendidit. 2.Amplius (2) dicendum est, et si quis Titio mandaverit servum fugitivum apprehendendum, ut, si apprehendisset, eum emtum haberet, cessare Senatusconsultufli. 3.Hoc autem Senatusconsulto domini quoque continontur, qui fugam servorum suorum vendiderunt. Logia Faviae crimine suppressi maneipii (3) boca fide possessor non tenetur, id est, qui ignorabat servum alienum, et qui voluntate domini putabat id eum agere; et ita de bona (4) fide poaseasore ipaa lex acripta est (5); nam adiieitur: Si SCIKNS DOLO MALO HOC FEcERIT; et saepiasime a Principibus Severo et Antonino constitutum est, ne bonae fldei (6) possessores bao lege (7) teneantur. 1.Illud non eat omiUendum, piod exemplo legis Auiliae, Si is, prOpt.er quem quia in Faviam conimigit, decesserit; adhuc aceusatio et poena legis Faviae su.perest, ut et Divus Severus et Antoninus rescripserunt. 4. hius (8) libro XX)!. ad Edictum proeinciale.Lege Favia tenetur, qui sciens liberum homi(1) Segn correccin del cdice Fi.; rABIA, Taur. segn la escritura original, Br. AD LEGIE FVILM, Ha. (2) Tanr. segn la eSCrIt ura original; Roe, inserta a correccin del cdice FI., Br. (3) Mal. VuIg; manielpil, el cdice FL (4) Taur. segn a escritura original; bonae, a correo-

1. ULPIANo; Reglas, libro 1. - Si el comprador hubiere comprado sabiendas un hombre libre, nace cobtra l la acusacin de delito capital en virtud de la ley Favia sobre el plagio; la cual queda sujeto tambin el vendedor, si sabiendas de que es libre lo hubiere vendido. 2. EL Mismo; Del Cargo de Proconsul, libro IX. .-.-Se ha de saber, que la ley Favia no se refiere los que teniendo esclavos ausentes los vendieron; porque una cosa es estar ausente, y otra estar fugitivo. 1.Tampoco es aplicable al que mand perseguir y vender un esclavo fugitivo; porque no lo vendi fugitivo. 2.Adems se ha de decir, que si alguno le hubiere mandado Ticio que cogiera un esclavo fugitivo, de suerte que, silo hubiese cogido, lo tuviera como comprado, deja de tener lugar el Senadoconsulto. 3.Mas en este Senadoconsulto estn comprendidos tambin los dueos, que vendieron sus esclavos fugitivos. 8. MARcIANo; De los Juicios pblicos, libro 1. No es responsable del delito de la ley Favia por privacin de esclavo el poseedor de buena fe, esto es, el que ignoraba que el esclavo era de otro, y el que crea que aqul haca esto con la voluntad de su seflor; y as fu escrita la misma ley respecto al poseedor de buena fe; porque se aade; si sabiendas hubiere hecho esto con dolo malo; y muchsimas veces se determin por los Prncipes Severo y Antonino, que no se comprendieran en esta ley los poseedores de buena fe. 1.No se ha de omitir, que ejemplo de la ley Aquilia, si hubiere fallecido aquel por el cual uno incurri en la ley Favia, subsisten todava la acusacin y la pena de la ley Favia, como respondieron por rescripto el Divino Severo y Antonino. 4. Gtyo; Comentarios al Edicto provincial, libro XXII. Est sujeto la ley Favia el que sabien-

3. Ms.acaiiuS libro 1. 1udictorun publicorum..

ci, del odice FL,

ar.

(S) Taur. segn correccin el cdice Fi.; fid, a escrjt ra original, Br. (7) non, inserta Vulg. (8) UipLsnua, Mal.

(5) et, considrase aadsda por antiguos copista..

Z4-

DIGE8TO.LIBO XLVIII: TTULO XVI

7,73

nem donaverit, vel in dotem dederit. Item qui ex earum qua causa sciens, liberum esse, aceperit, in eadwn causa haberi debeat, qua venditor et enitor habetur. Idem et si pro eo res permutata fucrit.

das hubiere donado, dado en dote, un hombre libre. Asimismo, el que sabiendo que es libre lo hubiere recibido por alguna causa de estas debe ser considerado en la misma condicin en que son considerados el vendedor y el comprador. Lo mismo tambin si por l se hubiere permutado alguna cosa.
El que se pi'ubare que acoglo y ocult a un es5. MODESTINO

6. MODESTJNUS libro XV!!. (1) Respnnsorusri respondit. Kun, qui fUgitivULfl aleiIuLn SUSepi5Se et celasse doceatur, ex eo, quod proprietatis quaestionem referret, crimen, si probetur, evitare minkne posse.
8. CLLISTRTtJS libro VI. (2) de Cognitionibus. Non statiiu plagiarium case, qui furtL crimine ob servos alienes intqrceptos tenetur, Divus"Hadrianris in hace verba rescripsit: Servos alienos qui sollicitaverit aut interceperit, crimine plagii, quod liii intenditur, teneatur, neene, facit quaestionem (3); et ideo non me consuli de ea re oportet, sed quod verissimum in re praesenti. cognoscitur, Boqui iudicem oportet. Plane autem scire debet, posas aliquem furti crimine ob serves alienes interceptos tener, nec idoirco tamen statim plagiarium esas existiman.

respondi; Respuestas, libro XVI].

clavo ajeno, por cuanto se referira la cuestin de propiedad, no puede en manera ninguna evitar, si se probara, la acusacin.

. 1.Idem Princeps de eadem re in baec verba rescripsit: Apud queni unus aut alter fuerit fugitivus inventes, qui operas suas locavenint, nL pascerentur, et utique si iidem antes apud alios opus fecerint, hunc suppressorem non jure quis dixerib. 2.Lege Favia cavetar, ut liber, qui borninem ingenuum, vel 11bertinum invitum celaverit, invin. ctum (4) habuerit, emerit sciens dolo malo, quive in earum qua re Bocios erit, quique servo alieno servaeve persuaserit, ut a domino dominave fugiat, vel eum eamve invito vel insolente domino dominave celavenit, invinctum (5) habuenit, emerit (6) sciens dolo malo, quive in ea re socius erit, eius poena teneatur.

6. CALISTR&TO; De as Jurisdicciones, libro Vi.- El Divino Adriano resolvi por rescripto en estos trminos, que no es inmediatamente plagiario el que esta sujeto la acusacin de hurto por ha berse apropiado esclavos ajenos: El que hubiere solicitado retenido esclavos ajenos, da origen la cuestin de si es 6 no responabIe del delito de plagio, que se le imputa; y por esto no se me debe consultar sobre el particular, sino que segn lo que se ve que es muy cierto en el caso presente, se debe recurrir al juez. Mas ciertamente que ste debe saber quepuede uno ser responsable del delito de hurto por haberse apropiado esclavos ajenos, y no estimarse, sin embargo, por ello que es desde luego plagiario. 1.El mismo Prncipe respondi por rescripto sobre el mismo punto en estos trminos: Nadie dir .con derecho, que es ocultador aquel .en cuyo poder hubieren sido encontrados alguno que otro esclavos fugitivos, que hubieren arrendado sus servicios para ser alimentados, y menos si los mismos hubieren prestado antes sus servicios otros. 2.Se dispone en la ley Favia, que el hombre libre que hubiere ocultado . un hombre ingnuo, 6 un libertino contra su voluntad, 6 lo hubiere tenido atado, 6 . sabiendas lo hubiere comprado con dolo malo, el que fuere cmplice en alguna de estas cosas, 6 el que un esclavo 6 una esclava de otro le hubiere persuadido que huya de su dueo 6 duea, 6 el que hubiere ocultado l 6 ella contra la voluntad de su dueo 6 dueia 6 ignorndolo stos, 6 lo hubiere tenido atado, a sabiendas lo hubiere comprado con dolo malo, 6 el que fuere cmplice en este asunto, est sujeto a la pena de esta ley.

7. HsRsioGaNI&NUs (7) libro Vi. (8) iuris (9) Epitomarum.Poena pecuniaria atatuta lege Favia

in usu esas desiit; nam in hoc crimine detecti pro delicti modo corcentur, et plerumque in metallum damnantur. TIT. XV! AD SENATUSCOMSULTUM TURPILLIANUM, ET DE ABOLIT10N1RUS CR1MINUM [Cf. Cod. IX. 45.1

7. H ERMOGENIANO, Epitome del Derecho, libro VI. La pena pecuniaria establecida en la ley Favia dej de estar en uso; porque los que fueron descubiertos en este delito son castigados segn la gravedad dei delito, y las mas de las veces son condenados las minas,
TTULO XVI
SOBRE Rl.. SENADOCONSULTO TURPILIA.NO , Y DE LAS ABOLICIONES DE LAS ACUSACIONES CRIMINALES

(Vase Cd. IX. S.J

1. MARCIANO; Comenkwios al Senadoconsulto 1. MARCiANUS (10) libro singular ad Senatuscon- sultum Turpiltianuin.Accusatorum temeritas tri- Turpiliano, libro nico. De tres modos se descu(1) XVII., omtela Hal.

Taur. segn el cdice FI., mogmHSonfbnL Br. faetl quasitio ast, Vulg. (3)

en el que se lee extodeel-

ctum, los cdwa citados por Br.; iii vinculli, HM. (6) Toar. segn el addis. FI., en el que se lee invletum-;

(4) Toar. segn el cdice FI., que dice Invietnm; vm.

(6) ewertt, considras aadlda por antiguos copistas. (7) Venuletus, HaZ.

vmnstua4 los cdices citados por Rr.;in vinculis, Hal.

la escritura original, Br. (10) Mircellna, Vulg.

(8) quinto, al margen interior del cdice Fi. (9) faur. segn correccin del cdice Fi.; Inris, omilela

74

DIGE8TO.LIBBO XLVfl1 TFrULO

xvi

bre la temeridad de los acusadores, y se sujeta tres penas; porque calumnian, prevarican, tergiversan. 1.Calumniar es imputar falsos delitos; prevaricar, ocultar verdaderos delitos; tergiversar, desistir por completo de la acusacin. 2.A los calumniadores se les irroga pena por la ley Rernmia. 1Pero ciertamente que no se considera que desde luego caluinia el que no prueba lo que. puta; porque la investigacin de esto esta encomendada al arbitrio del que conoce, el cual habiendo absuelto al reo comienza . investigar respecto al designio del acusador por qu intencin movido procedi la acusacin; y si verdaderamente hallare justificado su error, lo absuelve, y silo hallare en evidente calumnia, le impone la pena legtima. 4.Quorum alterutrurn ipais verbis pronun 4.Una u otra de estas dos cosas se expresa tiationis manifestatur; nam si quidem ita pronunen las mismas palabras del fallo; porque si ciertatiaverit: non probasti, pepercitei; sin autem promente hubiere fallado as: no probaste, le perdonuntiavit: calumniatus es (1), condemnavit eum. n; mas si fall: calumniaste, lo conden. Y aunEt quamvis nihil de poena subiecerit, tamen legis que nada hubiere aadido respecto la pena, se potestas adversus euro exercebitur; nam, ut Papiaplicar, sin embargo, contra l la autoridad de la nianus respondit, facti quidem quaestio in arbitrio ley; porque, couio respondi Papiniano, la cuestin est iudicautis, poenae vero persecutio non eius yode hecho est ciertamente al arbitrio del juzgador, luntati mandatur, sed legis auctoritati reservatur. pero la aplicacin de la pena no est encomendada la voluntad de ste, sino reservada la autoridad dela ley. 5.Quaeri possit, si ita fuerit interlocutus: 5.Si hubiere declarado as: parece que LuLucius Titius temere accusasse videtur, an cacio Ticio acus temerariamente, se podra pregunIumniatorem pronuntiasse videatur. Et Papinian us, tar si se considera que lo declar calumniador. Y temeritatem facilitatis veniam continere, et inconPapiniano dice, que la temeridad tiene el perdn si1tum calorem calumniae vitio carere, et ob id de la facilidad, y que el inconsiderado acaloramienhunc nullam poenam subire oportere. to carece del vicio de la calumnia, y que por ello no debe ste sufrir pena alguna. 6.Praevaricatoram eum case ostendimus, 6.--Hemos demostrado que es preveriador el qui colLudit eum reo, et transiaticie munere accuque hace colusin con el reo, y desempea descuisandi defung'itur ea, quod proprias quidem probadamente el cargo de acusador, disimulando ciertationes dissimularet, falsas vero ret excusationes mente sus propias pruebas, y admitiendo las falsas adnii tteret. excusas del reo. 7.Si quis autein ab accusatione citra aboli 7.Mas si alguno hubiere desistido de la acutionem destiterit, punitur. sacin sin abolicin, es castigado. 8.Abolitio privatiiri a Prasidibus postulan 8.La abolicin suele ser pedida impetrada ac impetran solet; itern pro tnibunali, non de plaprivadauiente de los Presidentes; asimismo ante el no; nec 'Praeses (2) hane cognitionem alter detribunal, no fuera de l; y el Presidente no puede mandare potest. encomendar Otro este conocimiento., 9.Si piura crimina idem eidem intulit, sin 9.Si uno dirigi muchas acusaciones contra gulorum debet abolitionem petere, alioquin prout uno miso, debe pedir la abolicin de cda una, quid adwiserit (3), cias nomine Senatuscoisulti pues de otra suerte sufrir la pena del Senadoconpoenamn patietur. suito.por tazn de la falta que hubiere cometido. 10.Accusationem is intulit, qui praescniptio 10.interpuso acusacin uno que poda ser rene surnmoveni poterat, ut quilibet adult.eiii mascuchazado con la prescripcin, por ejemplo, el que la lo post quin que anoa continuos ex die commissi interpuso de adulterio contra el marido despus de adulterii, ve l feminae post sex menses utiles ex die. cinco aos continuos desde el da en que se comedivortii; an, si destiterit (4), hoc Senatusconsulto ti el adulterio, contra la mujer despus de seis. plecti debeat (5), belle dubitatur Movit, quod paemeses tiles desde el da del divorcio; con razn ne nulla erit accusatio, quam temporis spatium, se duda si deber ser castigado por este Senadoaut personae vitinin otnnimodo removeret, reoque consulto, si hubiere desistido. Mueve ello, que securitatem timoris an periculi promitteret. Contra casi ser nula la acusacin, que en absoluto excluirnovet, quod qualiscunque accusatio illata, cognora el transcurso del tiempo el vicio de la persosce.ntis auctoritate, non accusanhis voluntate abona, y que prometera al reo seguridad contra su len debet; maioreque odio dignus existimaretur, temor y peligro. Mueve en sentido contrario, que qui teznere ad tam improbam accusationem procesinterpuesta una acusacin cualquiera debe ser abosissei. Ergo venus est, eum quoque, de quo lolida por la autoridad del que conoce, no por volunquimur, in Senatusconsultum incidere oportere. tad del acusador; y se considerara digno de mayor Atquin Papinianus respondit, mulieremn, quae idodio 'el que temerariamente hubiese procedido circo ad falsi accusationern non admitteretur, quod formalizar tan mproba acusacin. Luego es ms anam suorumve iniuriam non persequeretur, deverdadero que tambin ste, de quin hablamos,
(1) Hal. VuIg., set, ci cdice FI. 2) Ha. Vulg.; praeeena, el cdice FI. (5) Taur. segn a escrUura original; omtserit, a correc-

bus tnodis detegitur, et tribus poenis subiicitur; aut enim calumniantur, aut praevaricantur, aut tergiversantur. % LCalurnniari est, falsa crimina intendere; praevaricari, vera crinina abseondere; tergiversarl, in universum ab accusatione desistere. 2.Calumniatoribus poena lege Reinmia irrogatur. 3.Sed non utique, qui non probat, quod intendit, protinus calumnian videtur; nam eius re inquisitio arbitrio cognoscentis comaiittitur, qui reo absoluto de accusatoris incipit consilio quaerere, qua mente ductus ad accusationem processit; et si quidem iustum eius errorern repererit, absol-. vit eum, si vero in evidenti calumnia eum deprehenderit, legitimam poenam ej irrogat.

cin del cdice Fi., Br,

(t) idal. Vulg.; deMsterll, el cdi.c FI. (5) Hal.; debeS, el cdzce FC

DIGETO.L1flRO XLVIII: TITULO XVI

"75

sistentein Senatusconsulto Turpilliano non plecti. Num ergo et in ceteris ideiii responsurus siLT Quid enim interest, propter sexus infirrnitatein, an propter status turpitudinem, temporisve finem ad accusationeln aliquarn non ad mittatu r M ultoque magis exeludendi sunt, quod xnulieris quideLp nocusatio ve propter propriurn eius dolorein effctum habere potuit, illorum vero accusatio voce duntaxat temis intervenit. Atquin idem alias soribit, non poase aliquem duos eodem tempore adulterii accusare, marein et feminani; et tamen, si utelque (1) simul denuntiaverit, in utriusque persona abolitioneni eum petere debere, no- ti hoc Senatusconsultum (2) incidat. Quid porro refert, propter causas supraseriplas-acCusatio non valuerit, no propter nii ueru ri persoriaru ni nori tenueril, an hace intersirit, pieriem habueritaliquis accusandi facultatem, sed proper personarum coniunctionem ab aceusatione summoveatur, en vero stricta ratione quibusdam accusandi facultas non conipetat Merito itaque dicenduui est, omries, exeepta nuJiere et minore, nisi abolitionem petierint, in bou Seniatusconsultuni (3) incidere.

11.Suspecti tutoris accusatio pro tribunal tantum examinan potest, et nullus alius de huiusmodi quaestione, quam Praeses, pronuntiare potest; et tacnen, qui ab ea destitit, Senatusconsulto non tenetur. 12Item, si dicat aliquis in Senatuseonsultum incidisse Turpillianuni, Praesidis est super ea re notio; et tarnen contra desertorem Senatusconsulti non inlervenit corcitio; qui auteni dicit, quem in hoc Senatusconsultum (4) incidisse, accusator non est. 13.lncidit in hoc Senatusconsultum (5). et qui accusatorem summittit, aut nstigat, ant qui inandat alicui, et instruit -eum ad accusationem capitalem dando probationes, allegando accusationes (6); et merito, nam diffitendo (7) crimini, quod movet, et exirnendo se priculo calumniae, ve[ desertionis, merito calumniantis et desistentis poenae (8) sublici (9) debuit, nisi subornatus accusator probavorit crimen, quod interidere suscepit. Neo interest, per se mandavit accusationem, an per aliurn; verum hune, qui hoc ministerio usus est ad mandandam accusationem, non ex verbis, sed ex sententia Senatuseonsulti punir, Papi nianus respondit; summissus enim accusator similiter eodem Senatusconsulto plectitur, id est, propter hoc solum punitur, quod ministerium alieni timoris recepit. 14.Reus con dmnatus provocavit, deinde accusator destitit; an in hoc Senatusconsultum (10) incidit? Prope est, ut incidiase videatur, quia proutrurnqae, Ial.; utrosque, Vaig. (2) HaL Vulg.; Senatusconsulto, el cdice FI. (a) Segun correccin del cd. FI.; Snatueonuito, Tau,'. segn la escritura original, Br. (4) Segn oorretcin del cd. Fi.; Senatueconsulto, Taur. seqn a escritura original, Br, (s) Segun cOrrecoUiC del anjd. 1.1., Seiiaijecousao, Tas,'. segn la escritura original, Br. (1)

debe estar incurso en el Senadoconsulto. Mas Papiniano respondi, que la mujer, que no fuese admii.ida la acusacin de falsedad, porque no persiguiese injuria propia de los suyos, si desistiese, no es castigada por el Senadoconsulto Turpiliano. No habra de responder, pues, lo mismo tambin respecto los demas Porque qu importa que no sea admitida una persona alguna acusacin por razn de la debilidad del sexo, por lo torpe de su estado, por la prescripcin del tiempo Y con mucha ms razn han de ser excluidos, porque cierta mente que la acusacin de la mujer pudo tener efecto lo menos por razn de su propio dolor, pero la acusacin de aqullos medi solamente por simples voces. Mas por otra parte escribe el mismo, que no puede uno acusar de aulLerio al mismo tiempo dos, al marido y la mujer; y sin embargo, si simultneamente hubiere denunciado ambos, debe l pedirla abolicin respecto a la persona de los ds para no incurrir en este Senadoconsulto. Qu importa, en efecto, que la acusacin no haya sido vlida por las susodichas causas, que no haya prevalecido por razn del ntirero de las personas, que mediando estas circunstancias, alguien haya tenido plena facultad.para acusar, pero sea repelido de la acusacin por razn de la conjuncin de las personas, que con estricta razn no les competa algunos la facultad de acusar? As, pues, con razn se ha de decir, que todos, excepto la mujer yel menor, sino hubieren pedidola abolicin, incurren en este Senadoconsulto. 11.La acusacin de tutor sospechoso solamente puede ser examinada ante el tribunal, y ningn otro, sino el Presidente, puede fallar sobre tal cuestin; y sin embargo, el que desisti de ella no est sujeto al Senadoconsulto. 12.Asimismo, si uno dij 'a qu2 otro incurri en el Senadoconsulto Turpiliano, corresponde al Presidente el conocimiento de este asunto; y sin embargo, no tiene lugar la pena del Senadoconsulto contra el que lo deja desierto; mas el que dice que alguien incurri en este Senaconsulto no es acusador. 13-Incurre en este Senadoconsulto tambin el que procur acusador, lo instiga l que le da comisin alguno, y lo instruye para una acusacin capital, dndole pruebas alegando acusadoneo; y con razn, porque dejando de asentir la acusacin criminal que promueve, y excusndose del peligro de la calumnia de la desercin, con razn debi quedar sujeto la pena del calumniador y del que desiste, no ser que el acusador sobornado hubiere probado el delito, que tom su cargo imputar. Y no importa que haya mandado la acusacin por si por medio de otro; pero respondi Papiniano, que el que para mandar la acusacin utiliz este servicio, es castigado no en virtud de la letra, sino del espritu del Senadoconsulto; porque el acusador procurado por otro ea igualmente castigado por el mismo Senadoconsulto, esto es, es castigado por esto slo, porque acept el encargo de lo que otro tema. 14.Un reo condenado apel, y despus desisti el acusador; incurri acaso en este Sen adoconsulto? Es probable que se considere que incurri,
(6) excuatioHe5, Ha. (7) . Taur.; diffidendo, el cdice Fi.

s Segn correccin del cdice Fi., posas, Taur. segn la escritura original, Br. - Ha, Vulg.; Subdlci el cdice FI. Veces la nota 3. (10)

776

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TITULO XVI

vocationis remedio conderunationis extinguitur pro.porque con el remedio de la apelacin se extingue nuntiatio (1). Ja pronunciacin de la condenacin.

2. PAULUS libro sin qulari de Poenis oranium le- 2. PAULO; De las Penas de todas las leyes, libro gum. - Qui deatiterit agere, amplius et aceusare nico. -- Al que hubiere desistido de litigar se le
prohibetur. prohibe volver acusar.
8. IDEM libro 1. Sengentiarunt.Et in privatis, et in extraordjnarjjs criminibus omnes calumniosi extra ordinem pro qualitate admiasi plectuntur.

8. EL mismo, Sentencias, libro 1.As en los delitos privados, como en, los extraordinarios, todos los calumniadores son castigados extraordinariamente segn la calidad del delito.
4. PAPJNANO; Respuestas, libro XV.No se considera que es responsable por virtud del Senadoconsulto Turpiliano la mujer que despus de interpuesta la denuncia prescindi, desistiendo de ella, de la acusacin de falsedad de injuria propia. 1.Despus de la abolicin no se puede renovar por uno mismo la misma acusacin contra el mismo individuo.

quae falsi crimen iniuriae propriae post interpositam denuntiationem desisteus omisit, ex Senatusconsulto Turpilliano teneri non videtur; 1.Post abolitionem idem crimen ab eodem in eundem instauran non potest.
5. PAULUS libro II. Responsorum. - Quaesitum est, an is, qui libelo Principi dato faisum se ohiocturum rnivatus est, Si non obiecisaet, Turpilliano Senatusconsulto Lenetur? Paulus reapondit, verbis Senatusconsulti Turpilliani eum, de quo . quaeritur, non contineri. 8. IDEM libro I. Sententiarum. Ab accusatione destitit, qui eum adversario suo de compositione eius eriminis, quod intendebat, fuerit locutus. 1.Animo ab accusatione destitit, qui affectuzn et animum accusandi deposuit. 2.Destitisse videtur, qui intra praefinitum accusationis a Praeside tempus reum suum non peregit. .Nuntiatores, u' per notoria ndicia produnt, notoriis suis aasistere iubentur. 4.Calumniae causa puniuntur, qui in frandom alicuius librum ve] testimonium, aliudve quid conquisisse, vel scripsisse, ve] in iudicium. protu liase dicuntur.

4 PAPINIANUS

libro XV. Responsoruin.Mulier,

5. Pui.o; Respuestas, libro JI. - Se pregunt, est sujeto al Senadoconsulto Turpiliano el que en libelo presentado al Prncipe amenaz que l acusara de falsedad, si no hubiese acusado? Paulo respondi, que este, de quien se trata, no est comprendido en la letra del Senadoconsulto Turpiliano.
8. EL MISMO; Sentencias, libro 1. Desisti de la acusacin el que hubiere hablado con su adversario sobre composicin del delito que se le imputaba. 1.Desisti de la acusacin con el nimo el que depuso el deseo y el nimo de acusar. 2.Se considera que desisti el que dentro del tiempo prefijado para la acusacin por el Presidente no hubiere llegado la condenacin de su reo. 3.A los denunciantes que delatan por indicios notorios se les manda probar sus indicios notorios. 4Son castigados por causado calumnia los que son acusados de haber buscado, escrito, producido enjuicio en fraude de alguno un libro un testimonio, A alguna otra cosa.

Si quia repetere velit crimen publica abolitione interveniente, eo jure repetit, quo accusabat; non aeque enim possunt praescriptiones el obiici, quae ante riorum abolitionem non sunt obiectae; et ita Divus Hadrianus rescripsit. 1,Si stellionatum quia obiecerit, ve expilatae hereditatis crimen, et destitit (3), poenam Senatusconsulti Turpilliani non subibit, nec si furti, vel iniuriaruru; sed officio iudieis culpa ema corcebitur. Abolitio aut publice fit ob diem insignem, aut publieam gratulationem, rem prospere gestam,
10. PAPINIANUS 9. MACAR 8. PAPININUS

7. Ui.suwus libro (VIII.) (2) Disputationum. -

7. Uu'i.wo; Disputas, libro Viii. - Si alguno quisiera repetir la acusacin mediando pblica abolicin, la repite con el mismo derecho con que acusaba; porque igualmente tampoco se le pueden oponer las prescripciones que no se le opusieron antes de la abolicin de los reos; y as lo resolvi por rescripto el Divino Adriano. 1.Si alguno acusare de estelionato, A del delito de herencia despojada, y desisti, no sufrir la pena del Senadoconsulto Turpiliano, ni tampoco si de hurto, de injurias; pero su culpa ser castigada por ministerio del juez.
abolicin se hace, o pblicamente por razn de un da solemne, A de pblica congratulacin, por razn de empresa prsperamente realizada,
10. PAPINIANO; S. PAPINIANO;

(4) libro IL de Adulteriis (5).

De los Adulterios, libro II. - La

(6) libro II. Publicorunt. - vet ob (7) libro 11. de Adullerjis (8)

9.

MACaR; De

los Juicios pblicos, libro 1!. - A De los Adulterios, libro H. -

ant privatim adore postulante. Tertio genere fU ex tege abulitio, acusatore mermo, vol ex iusta causa iinpedito, quominus accusare possit.
(1)

(5) Segincorreccin del cdice FI.; Adultevls, Taur. &o. la escritura original, Br.

(4) Psulu, Ha. Vutg.

(5) Tau,'.; deletitt, st cdice FI., Br.

pronnnefatum Vulg. Dr. pon VIII - entre par ntesis ,p.ro no asi Taui'.

privadamente, pidindolo el actor. Se hace por la ley una tercera ciase de abolicin, habiendo muerto el ,,acusador, estando por justa causa impedido de poder acusar.
(5)Martianas, HaL Vulg. (1)Panlu, ial. (8) Vase la nota S.

DIGE8TO.LIBRO XLVIII: TiTULO XVI

7"

1.Abolitione autem publice facta, non retraetabitur in iudicio repetendo de mariti jure.
(1) utiles case interpretatus est, ex die scilicet, que feriae flnitae sunt; etSenatus censot caz dies cedere, quibus quisque reum sunin repetere possit. Hoc autew repetendi re tempus non aliter cedit, quam si accusator quoque potuit adire.
flUS

2.Triginta dies repetendi re Divus Traia-

1.Mas hechapblicamene la abolicin, no se volver a. tratar de la acusacin en juicio repitindola con el derecho de marido. 2.El Divino Trajano declar que eran tiles los treinta das para volver a. acusar al reo, por supuesto, desde el dia en que finieron los feriados; dispuso el Senado que estos das corrieran desde que cada cual pudiera acusar a. su reo. Mas este trmino para volver a. acusar al reo no corre sino si tambin el acusador pudo comparecer.
preguntaba, 1incu rri eron en el Senadoconsulto Tuipiliano los que por el tiempo hubiesen sido excluidos de la acusacin? Respondi, que no se dobla dudar que no eran castigados por calumnia los que excluidos por la prescripcin del tiempo no pudieron sostener la acusacin de adulterio.
12. ULPIANo; De tos Adulterios, libro .11.Si mediando pblica abolicin por virtud de un Sonadoconsulto, corno suele suceder, por algn regocijo, en honor de la divina casa, por alguna causa por la que el Senado dispuso que se hiciera abolicin de los reos, no hubiere uno vuelto a. acusar al reo dentro del trmino prefijado, se ha de decir, que deja de tener lugar el Senadoconsulto Turpiliano; porque no se considera que desiste el que no delata a. reo que fu eximido, y se exime mediando la abolicin de reos. 13. PAULO; De los Adulterios, libro 111.Entenderemos que desisti el que por completo depuso su nimo de acusar, no el que difiri la acusacin.

11. IDEM libro singular de Adulleriis (2). Quaerebatur, an hi, qui ab accusatione tempore exci usi essent, in Senatusconsultum Tu rpilhanurn inciderunt? Respondit, non oportere dubitari, calumnia non puniri eos, qui praescriptione temporis exelusi causam adulterii perferre non potuerunt. 12. ULP1AN'US libro II. de Adulgerji (3). - Si interveniente publica abolitione ex Senatusconsulto, ut fien assolet, vel ob laetitiam a1iquam ve] bonorezo domus divinae, ve ex aliqua causa, ex qua Senatus eensuit abolitionem reorum fien, nec intra ( 4 ) diez praestitutos reum repetienit, dicendum est, cessare Turpillianurn Senatusconsultum; nec enjrn videtur desistere, qui exemtum reum non defert, eximitur autem reorum (5) abolitione interverijente. 18. PAULUS libro 111. de AduUeriis (6). - Destitisse eum accipiemus, qui in totum animum agendi deposuit, non qui distulit accusationem. 1.Sed qui perinissu Imperatorio ab accusatiene destitit, impunitus est.

11. EL MISMO; De los Adulterios, libro nico.Se

sisti de la acusacin queda impune.


14. ULPiANO;

1.Pero el que con permiso del Emperador de-

Divus Hadrjanus Salvio (7) Caro, Proconsuli Cretse, reseripsit, tutorem, qui pupilli causa instituerat accusationem, defuncto pupillo, cuius ea-usa accusare coeperat, non.esse cogendum accusationem implere.
15. MACER (8) libro 11. Publicorurn. -In Senatusconsultum Turpillianum incidunt, qui subiecissent accusatores, aut subiecti poatulassent, nec peregissent reos, aut aliter, quam abolitione facta, destitissent, quique cbirographum ob accusandum dedissent, pactionemve aliquam interposuissent. Roc autem verbum: nec (9) peregisaent (10), ad upiversos suprascriptos pertinere dicendum est.

14. ULPLANUS libro VII. de ojficio Proconsutis.

El Divino Adriano respondi por rescripto a. Salvio Caro, Proconsul de Creta, que el tutor, que por causa del pupilo habla entablado acusacin, no deba ser obligado a. llevar a. trmino la acusacin, habiendo fallecido el pupilo, por cuya causa habla comenzado a. acusar. 15. MACaR; De los Juicios publicas, libro U. Incurren en el Senadoconsulto Turpiliano los que hubiesen puesto a. otros como acusadores, los que puestos por otros hubiesen, acusado, y no hubiesen llegado a. la condenacin de los reos, 6 hubiesen desistido de otro modo que habindose hecho abolicin, y los que porque se acuse hubiesen dado un quirgrafo, interpuesto algn pacto. Mas estas palabras: y no hubiesen llegado 6. la oondeoacin se hade decir que se refieren a. todos los antes dichos. 1.Se pregunta, si el Senadoconsulto se refiere 6. los que hoy con oceii.extraordinariamente de los juicios pblicos. Pero ya en virtud de sacras constituciones observamos el derecho de que se refiera; y as por cada causa se impone pena particular. 2.Se dispone en las Constituciones, que no incurren en la pena de este Senadoconsulto aquellos por la calumnia de los que no se permite ejercitar accin, si hubieren desistido. 3.Si el acusador hubiere desistido por fallecimiento del reo, no puede estar sujeto a. este Se(7) Fulvto, HaZ.' Flavio, Vulg.

Del Cargo de Proconsul, libro Vil.

* 1.An ad eos, qui hodie de iudiciis publicis extra ordinem cogioscunt, Senatusconsultum pertineat, quaeritur. Sed iam hoc jure ex sacris Constitutionibus utirnur, ut pertineat; ita ex singulis causis sin gulae poenae rrogentu r. 2.Eos, de quorum calumriia agi non permittitur, si destiterint, non incidere in poenam huius Senatusconsulti, Constitutionibus cavetur. 3.Si propter mortem re accusator destiterit, non potest hoc Senatusconsulto teneri, quia morte
(1) Adrlanus, Vulg.

(2) Vase a pgina 734., nota 9. (3) Vease a nota 5., pagine 776. (4) XXX., inserta Bel. (6) rea, al mrgen interior del '6cUce FI.
(1) V4aula nota 2.

(8) Maree1lu, VUi9. (9) Taur. segn a escritura original; nec, omitela la correccidn del cdice Fi., Br. (10) Taur. segn correocida del cdice FI., en el que se lee rapagiesent peplgiuent, la eriiara original, Br.

Tomo 111-93

178

DIero.Laio ILYm: TfTULO XVII

rei iudicium solvitur, nisi tate crimen fuit, cujus actio el adversus heredes durat, veluti maiestatis. Idem in accusatione repetundarum est, quia hace quoque morto non solvitor..

4.Ceterum si postea, quam accusator destitit, reus decesserit, non ideo magia delictum accusatorirelevatur; nam eum, qui sernal destitit, si postea accusare paratus alt, non osee audiendum, Severus el Antonjnus statuerunt. 5.Qui post inecriptionem ante litem, contesta1am anno val biennio agere non poterint (1), variis Praesidum occupationibus,-ve etiarn civi[ium offlciorum neceasitatibus districti (2), in Senatusconsultum non inoident. 6.Quamquam (3) prius reum quia detulerat, eta! (4) post abolitionem, antequam reus repeteretur, (5) lia abolitio supervenerit, non ex Superiore, sed ex secunda abolitione dice triginta cernputantur.
16. PAUL.US libro singuiari de Adulteriiz (8 ). n Domitiaus rescripsit, quod de feriis, el de (7) abolendis reis tlicitur, non pertinere ad servos, qui accusati in vinculis osee iuben Lur, ne iudicium finiatur.
17. MODISTINUS libro XVII. Responsoruin. Luciug Titius Seium reum falo fecit, et priusquani persequeretur (8), indulgentia reorum crimina abolita sunt; quaero, si postea eum iterato raum non fecerit, an in Turpillianum Senatusconsultum inciderit. Berennius (9) Modestinus respondit, abolitionem roorum, quae publice indulgetur, ad hoc genus criminis non pertinere.

nadoconsulto, porque el juicio se disuelve con la muerte del reo, a. no ser que el delito haya sido tal, que su accin subsista aun contra los herederos, como el de lasa majestad. Lo mismo sucede tambin en la acusacin de concusin, porque tampoco sta se extingue con ia muerte. 4.Mas si despus que el acusador desisti hubiere fallecido el reo, no por esto es dispensado el delito del acusador; porque Severo y Antonino determinaron, que una vez que aqul desisti no ha de ser odo, si despus estuviera dispuesto a. acusar. 5Los que despus de la inscripcin 'no hubieren podido litigar durante .Ufl ao dos antes de contestado el litigio, por varias ocupaciones de los Presidentes, tambin por estar impedidos por obligaciones de oficios civiles, no incurrirn en el Senadoconsulto. 8.Aun cuando alguno haya denunciado antes al reo, aunque despus de la abolicin y antes que el reo fuese acusado de nuevo hubiere sobrevenido otra abolicin, los treinta das se computan no desde la anterior, sino desde la segunda abolicin.
16. PAULO; De loj Adulierios, libro nico. - Domictano resolvi por rescripto, que lo que se dice de los thai feriados y de la extincin de las acusaciones de los reos no se refiere Ii. los esclavos, que habiendo sido acusados se manda que estn en prisiones hasta que termine el juicio. 17. MoDEsnNo; Respuestas, libro XVII. Lucio Ticio acus 6. Seyo como reo de falsedad, y antes que COfltiflUa$e la acusacin fueron abolidos los de ,que de los reos por indulto; pregunto, si no habindolo acusado despus otra vez como reo habr incurrido en el SenadoconsultO Turpiliano. Herennio Modeetino respondi, que la abolicin de las acusaciones de los reos, que se concede por indulto pblico, no se refiere a. este gnero de delito.

18. PApusws lusTus (10) libro 1. de Constitutionibua. - Imporatores Antoninus el Verus (11) Augusti lulio Yero (12) rescripserunt, quum satis diu litem traisso dicetur, invito adversario non posee sum abolitionem accipere.
1.Ibm reacripserunt, nisi evidenter probotur coneentire a.dvers&riurn, abolionem non darL
diceret (131 restaurandain case nihitominus cognitionem, ita ut (14), si non probasset hoc, quod proponeret, non impune cmxi laturum. TITI. XVII
DI RIQUIRINDIS VIL

2,Item rescripserunt, quum jo crimine capitau' abolitionem, UI in re pecuniaria petitam cose

18. Papuuo JusTo; De Las Constituciones, libro 1. - Los Emperadores Antonino Z Yero, Augustos, respondieron por rescripto a. Julio Yero, que cuando se dijese que el litigio dur largo tiempo no poda al acusador obtenerla abolicin contra la voluntad del adversario. 1.Tambin respondieron por rescripto, que no se daba la abolicin, sino sise probara evidente mente que la consiente el adversario. 2.Asimismo respondieron por rescripto, que cuando se dijese que se pidi la abolicin en acusacin de delito capital como en negocio pecuniario, se deba renovar, sin embargo, el conocimiento, de suerte que, si no hubiese probado lo que propusiera, no habr l de quedar impune.
TITULO XVII
DE LAS REQUISITORIAS DE LA CONDENACiN DE LOS AUSENTES

(15) ABSINT1BUS DAMNANDIS

lZl Cod. 11. e


1. MRCL&NUS

Vaa. Cdii. IX 40.1

Libro II. Publicorwn.Divj Sayo-

1. MLRcwro; De los Juicios pblicos, libro 11. (8) Ial. Valg. pereequetur, el cdice FI. (9) Ta!-. aegn a escrituro original; Herennies1 omjicta

(1) Taur.ugn la esorlura original; petuerint, la corr*coidn dl cdice FI., Br. (1) Hal.; deslricti, el cdioe F& (1) Qu.um, Ial. (4) detuiedt, el post, Hal. (6) Intre trlglnta dsu murta Vulg. i Vdas. apdguia 7k, nota (1) Br. oo,wdsra de e,4didapor anUguoe copista pero no aal Tau'.

la correccin del cdice FI., Br.

(16) DE EEQUIEEID18 19015 RIO B8ISTIBUM, Ial.

(10) Paphdanua por PspiriuS Instes, Hal. Vu2g. (11) Severus, Ial. (12) Severo, Mal. (15) dMeretur, Hal. (14) et por lt.I ut, ial. Vulg.

DIGSO.LIBRO ILYIIL: TfTtTLO

zyn

17,

rl et Antonini Magni Reseriptum est (1), no quis absena puniatur; et hoc jure utimur, no absentes damnentur; neque enim inaudita causa quemquam damnar aequitatis ratio pat.itur. 1.Si autem gravius quis puniatur, puta in opus met.aIli, vol similem poenam, sive capitalem, hoc casu non est irroganda in abseniem poena, sed absena requirendus adnotandus (2) est, ut copiaxn sui praestet.
'

Hay un rescripto del Divino Severo y Antonino Magno para que no sea castigado ningn ausente; y observamos este derecho, que los ausentes no sean condenados; porque la razn de equidad no consiente que alguien sea condenado sin haber sido olda su causa.

2,Praesides autem provinciarum circa requirendos adnotatos hoc debent facere, ut eos, quos adnotaverint, Edictis adesse iubeant, ut possit innotescere lis, qui adnotati sunt. Sed el literas ad inagistratus, ubi consistunt, mittere, ut per coi; possit innotescere, requirendos coa case adnotatos. 3.Et ex hoc annus computatur ad se purgan dos. 4.Sed el Papinianus libro sexto decimo (3) Responsorum acripelt, requirendum adnotatum, si provinciae Praesidem iiflra annum adierit, el satis obtulerit, non esse locum mandatis, uL bona fisco vindicentur; nam et si intra annum mortuus sil, criminis causa exapirat, et perit, el bona eiva ad successores trausmittuntur.
2. McER (4) libro Ji. Publico~. Aran apatrnm ad oceupanda bona eius, qui requirendus adnotatus est, pertinet. 1.Sed si pee viginti anuos fiscus bona non occupaverit, postoR praescriptione ve! ab ipso reo, vel ab beredibus ema summovebitur;
3. MARCIANUS

mente, por ejemplo, al trabajo de las minas, . otra pena semejante 6 capital, en este caso no se le ha de imponer pena al ausente, sino que el ausente que ha de ser requerido ha de ser anotado para que comparezca. 2.Pero los Presidentes de las provincias deben hacer respecto &los anotados para ser requeridos esto, mandar por Edictos que comparezcan aquellos quienes hubieren anotado, para que pueda llegar . conocimiento de los que fueron anotados. Pero tambin deben enviar cartas los magistrados de all en donde residen, para que por medio de ellos pueda llegar . conocimiento de los que fueron anotados para su requeridos. 3.Y desde este momento se computa un ao para que se sinceren. 4.Pero tambin Papiniano escribi en el libro dcimo sexto de sus Respuestas, que si el anotado para ser requerido se hubiere presentado dentro del ao al Presidente de la provincia, y hubiere orrecido fianza, no tienen aplicacin los mandatos para que sean reivindicados sus bienes para el fisco; porque tambin si hubiera muerto dentro del ao espira y fenece la causa del delito, y se les transmiten sus bienes . los sucesores.
2. MACaR; De los Juicios pblicos, libro U. El espacio de un ao sirve para ocupar los bienes del que fu anotado para ser requerido. 1.Pero si por espacio de veinte aos no hubiere el fisco ocupado los bienes, despus ser rechazado con la prescripcin por el mismo reo, por sus herederos;
MARCIANO; De los Juicios pblicos, libro II. 3. porque los Divinos Prncipes quisieron que cualquier cuestin ante el fisco prescribiera por el silencio de veinte aos, si no hubiera otra prescripcin. MACaR; De los Juicios pblicos, libro 11. 4. El ao ha de ser computado desde que pblicamente se hizo saber la anotacin 6 por Edicto, . por cartas dirigidas Li. los magistrados. 1.Luego tambin el trmino de los veinte aos se cuenta para el fisco desde que pblicamente se di Li. conocer la anotacin. 2.En suma, se ha de saber que con ninguna prescripcin de tiempo es rechazado de la defensa de la causa el que fu anotado para ser requerido.

1.Mas si alguien fuera condenado ms grave.

quamcurique enim quaestionem apud fiscum, si non alia sit (5) praescriptio, viginti annorum silentio praescribi, Divi Principes voluerunt. Annus exinde computandus est, ex quo ea adnotatio, quae ve! Edicto, ve! literis ad magistratus faotis publice nnotuit. 1. Ergo el viginti annorum tempus exinde fisco numeretur (8), ex quo adnotati publica innotuit. 2.In summa sciendum est, nulia temporis prescriptione causae defensione summoveri eum, qui requirendus adnotatus est. datis cavetur, mIra annum requirendorum bona obsignari, ut, si redierint, et se purgaverint (9), integram rem suam habeant; si noque responderint, neque qui se defendant, babnerint, tuno post annum bona in fiscum coguntur. 1.El intra annum medio tempore mo'ventia,
(1) Dlvi Severus et Autoninua Mgnni rescripserunl, Hal. Ha?,, sdnotat'us, e( cdice FI. (3) XV., VuLg. (4) Marcellus, VuLg. 5) Taur. segn a escritura original; propris, inser ta a correccin del cdice PL., Dr.
5. MODESTINOS

libro II. de publicis Iudiciis.

4. Macsa (6) libro 11. de publicis Iudtciis (7).

libro Xli. Pandectarum.Man-

5. Motzsno; Pandectas, libro III. - Se dispone en mandatos, que sean sellados dentro de un ao los bienes de los que han de ser requeridos, para que si volvieren, y se sincerasen, tengan ntegros sus bienes; y si no respondieren, ni tuvieren quienes los defiendan, entonces despus del ao los bienes son aplicados al fisco. 1.Y sancionaron los Divinos Severo y Ante() Vase la nota 4. (7) Taur, segun laescritura original, pubIicorumIad1o. rum por de pnbllcls Indidlis, a correeciR del cdice Fi., Dr. (8) Taur. s.giin a esorilura original; numeratur, Za correcccin del cdice FI., Dr. (9) et se purg&varint, considranse a,Tadidas por antl.
guos copistas.

'7O

mETO.LrBO XLVIII: TITULO IV!!!

-si qua sunt; ne aut mora dteriora Ilant, aut aliquo modo intereant, 'venire debere, pretiumque eorum in deposito esse, Divi Severus et Antoninus santerunt. 2.Sed et Divus Tralanus inter moventia fruetus quoqu' haber reseripsit. 3.Curandum est autem, ne quid el, qui profugit, medio tempore a debitoribus eius solvatur, ne per hoc fuga eius instruatur. TIT. XVIII
DE QU1EST10N1BUS

nino, que en el tiempo intermedio dentro del ao, si hay bienes muebles, deben ser vendidos para que no se deterioren, de algn modo no perezcan, y que su precio se deposite. 2.Pero tambin el Divino Trajano resolvi por rescripto que los frutos fuesen tambin considerados entre los bienes muebles. 8.Mas se ha de procurar que al que huy no se le pague en el tiempo intermedio cosa alguna por sus deudores, fin de que con esto no se provea Ii. su fuga. TTULO XVIII
DEL TORMENTO

[Cf.

Cod. IX. dlj

[Vase Ud. IX. 41.1

1. ULPIANUS libro VIII. de offlcio P,ocongulis. in criminibus eruendis (1)quaestio adhiberi solet. Sed quando, vol quatenus id faciendum sit, vide amus. Et non esse a torinentis incipiendum, et Di-. vus Augustus constituit, neque ado fidem quaeationi adhibendam. 1.Sed et Epistola Divi Hadriani ad Sennium Sal continetur; verba Resci pti ita se habent: Ad tormenta servorum ita demum veliiri oportet, quuTn suspectus est reus, et allis argumentis ita probationi admovetur (2), ut sola confessio servorum deesse videatur. 2.Idew Divus Hadrianus Claudio Quartino reacripalt; quo Rescripto illud expressit, a suspeetiasimo inctpiendum, et a quo facilhme posse verum scire (3) iudex crediderit. 3.Ad quaestionem non case provocan dos eos, quos accusator de domo sua produxit, nec facile crcdendum, subiectam eam, quam ambo parentes dicuntur (4) caratn fihiam habuisse, Rescripto Divorum Fratrum ad Lucium Tiberianum emieso declaratur. 4.lidem Cornelio Proculo rescripserunt, non utique in servi unius quaestione fidem re constituendam, sed argumentis causam examinandam. 5.Divus Antoninus et Divus Hadrianus Sennio (5) Sabino reacripserunt, quum servi pariter eum domino aurum et argentum eaportasse dicerentur, non case de domino interrogandos, nc quidem, si ultro aliquid dixerint, obease hoe domino. 8.Divi Fratres Leliano (6) Longino rescripserunt, de servo heredum non esse habendam quaestionem in res hereditarias, quamvis suspe.ctum fuisset, quod imaginaria venditione dominium in co quaesiisse heres videretur. 7.Servum municipum posse in caput civium torqueri, saepissime rescriptum est, quia (7) non iL iliorum servus,-sed reipublicae. Idefnque in cetena servia corporuxu dicendum, neo enim plurium servus videtur, sed coporis. 8.Si servus bona fide mihi serviat, etiam si dominium in bo non habui (8), potest die, torqueri (1) uervsadt, Hal. ) idri, H4l. viag.
(4) diesiS, Ha!.

1. ULPIANo; Del Cargo de Procnsul, libro VIII. Para descubrir los delitos se suele aplicar el tormente. Pero veamos cundo y de qu modo se ha de hacer esto. Y determin tambin el Divino Augusto, que no se haba de comenzar pr el tormento, y que por ello no se de prestar crdito al tormento. 1.Mas tambin est as contenido en una Epstola del Divino Adriano dirigida Sennio Sabino; dicen as las palabras dci Rescripto: Se debe llegar al tormento de los esclavos solamente cuando el reo es sospechoso, :y con otros argumentos se impulsa de tal modo la prueba, que se conside. re que falta la sola confesin de los esclavos. 2.Lo mismo respondi por rescripto Divino Adriano 5. Claudio Cuartino en cuyo rescripto expres que se haba de comenzar por el ms sospechoso, y por el que el juez creyere que ms fcilmente puede saber la verdad. 3.En rescripto de los Divinos Hermanos dirigido 5. Lucio Tiberiano se declara, que no han de ser llamados al tormento aquellos que el acusador present de su propia casa, y que no se ha de creer fcilmente que sea supuesta aquella que se dice que ambos padres la tuvieron como hija querida. 4. - Los mismos respondieron por rescripto 5. Cornelio Prculo, que no se ha de dar fe ciertamente al tormento de un solo esclavo, sino que se ha de examinar la causa con argumentos. 5.E! Divino Antonino y el Divino Adriano respondieron por rescripto . Sennio Sabino, que cuando se dijese que los esclavos se llevaron juntamente con su seor oro y plata, no haban de ser interrogados respecto 5. su seor, ciertamente 5. fin deque, si voluntariamente dijeren alguna cosa, sta no le perjudique al seor. 6.Respondieron por rescripto los Divinos Hermanos 5. Leliano Longino, que respecto los bienes de la herencia no se ha de someter al tormento al esclavo de los herederos, aunque fuese sospechoso, porque pareciera que el heredero adquiri sobre l el dominio con-una venta imaginaria. 7.Muchsimas veces se respondi por rescripto, que el esclavo de los munleipes poda ser atormentado contra la personalidad de los ciudadanos, porque no es esclavo de ellos,. si no de la repblica. Y lo mismo se ha de decir respecto 5. los dems esclavos de corporaciones, porque no es considerado esclavo de muchos sino de la corporacin. tS Si el esclavo me prestara de buena fe servidumbre, se puede decir que aunque no tuve do1 -

(1) a arobitione amovetur1 Hai. -

5) Berilo, va'. (5) Lantano, Vuig. (1) qusado, Ha!. (5) babeam, va!9.

DI5STO. LIBRO XLVIII. TTULO XVIII

781

eum in caput ineum non debere; idem est et in Libero hominc qui bona fide servit. 9.Sed neo Libertum torqueri in patroni caput, constituttiin esL. 10.Nec fratrem quidem in fratris, Iinpertor noster curn Divo patre (1) suo rescripsit, addita ratione, quod in eum, in quem quia invitus testimonium dicere non cogitur, in eum neo torqueri debet. 11.Servum mariti in caput uxoris posse tor queri, Divus Traianus Sernio (2) Quarto rescripsit. 12.Item Mumrnio Lolliano (3) rescripsit, damnati servos, quia (4) desierunt esas ipsius, poase in eum torqueri. 13.Si servus ad hoc erit manumisaus, ne torqueatur, duinmodo in.caput domini non torqueatur, poase eum torqueri, Divus Pius rescripsit. 14.Sed et eum, qui cognitionis susceptae tempore alienus fuit, Hect postea re sit effectus, torqueri in caput posse, Divi Fratres rescripserunt. 15.Si quia dicatur nullo jure emtus, non prius torqueri poterit, quatn si constit.erit, venditionem non valuisse; et ita Imperator noster cum Divo patre suo rescrip$it. 16.Item Severus Spicio A.ntigono (5) ita rescripsiL: Qoum quaestio de servLs (6) contra dominos noque haber debeat, neqiie si facta sit, dicturi sententiaru consilium instruat, multo minus indicia servorum contra dominos admittenda sunt. 17.Divus Severus rescripsit, confessiones reorum pro exploratis facinoribus haber non oportore, si nulla probatio religionem cognoscentis instruat. 18.Quum quidam deponere pretium servi paratus esset, ut servus torqueretur contra dominum, Imperator noster cum Divo patre (7) suo id non admiserunt. 19.Si servi qua sceleris participes in se torqueantur, deque domino aliquid fuerint confessi apud iudicem, prout causa exegerit, ita pronuntiare eum debere, Divus Traianus rescripsit; quo Rescripto ostenditur, gravan dominos confessione servorum; sed ab hoc Rescripto recessum Constitutionea posteriores ostendunt. 20.In causa tribtorum, in quibus esas reipuUicae nervos nemini dubium est, periculi quoque ratio, quod servo fraudis conscio capitalem poenam den untiat, eiusdem professionem exstruat (8). 21.Qui quaestionem babiturus est, non debet speciali ter interrogare, an Lucius Titius homicidium fecerit, sed generaliter, quia id fecerit; alto(1) fratre, Vutg.

minio sobre l no debe ser atormentado contra mi persona; lo mismo es tambin tratndose de un hombre libre, que de buena fe presta servidumbre. 9.Pero se determin, que tampoco el liberto fuese atormentado contra Ja persona del patrono. 10.Nuestro Emperador respondi por rescripto con su Divino padre, que tampoco ciertamente el hermano contra la del hermano, habiendo aducido la razn de que contra aquel, contra quien uno no es obligado prestar contra su voluntad testimonio, tampoco debe ser atormentado. 11.El Divino Trajano respondi por rescripto A Sernio Cuarto, que el esclavo del marido poda ser atormentado contra la persona de la mujer. 12.Tambin respondi por rescripto a Mummio Loliano, que los esclavos del condenado podan ser atormentados contra l, porque dejaron de ser del mismo. 13.Si el esclavo hubiera sido manumitido para que no fuese atormentado, respondi por rescripto el Divino Pb, que poda ser atormeniado, con tal que no fuese atormentado contra la persona de su seor. 14.Mas respondieron por rescripto los Divinos Hermanos, que poda ser atormentado contra la persona de l tambin aquel que era de otro al tiempo de hacerse el conocimiento de La causa, aunque despus se haya hecho del reo. 15.Si se dijera que alguno fu comprado sin ningn derecho, no podr ser atormentado antes que constare que no fu vlida la venta; y asilo re-. solvi por rescripto nuestro Emperador junto con su Divino padre. 16.Tambin Severo respondi as por rescripto a Spicio Autigono: As como no se debe dar tormento los esclavos contra sus seores, ni si se les hubiera dado habr de formar el criterio del que haya de proferir la sentencia, con mucha menos razn se han de admitir contra sus seores los indicios de los esclavos. 17.El Divino Severo respondi por rescripto, que no se deban considerar como delitos averiguados las confesiones de los reos, si ninguna prueba formara La conviccin deljuzgador. 18.Hallndose uno dispuesto depositar el precio del esclavo, para que el esclavo fuese atormentado contra su seor, no lo permitieron nuestro Emperador y su Divino padre. 19.Silos esclavos fuesen atormentados contra si mismos como participes de un delito, y hubieren declarado alguna cosa respecto . su seor ante el juez, resolvi por rescripto el Divino Trajano que ste deba fallar segn exigiere la causa; con cuyo rescripto se demuestra que con la confesin de los esclavos se perjudicaba los dueos; pero Constituciones posteriores demuestran que se desisti de lo mandado en este rescripto. 29.En causa sobre tributos, en los cuales nadie duda que est el nervio de la repblica, tanibin La razn del peligro, que denuncia pena capital para el esclavo sabedor del fraude, excita la declaracin del mismo. 21.El que ha de someter al tormento no debe interrogar especialmente si Lucio Tcio haya hecho el homicidio, sino en general quin lo haya co

(2) Servio. Rai. Vg. (3) Nummio luliano, Vulg. (6) Antonlnus Severas Septitio Antigono, Vulg.; Antoni. una eS Veras Sulpitio Antigono, foL.
(4) qn!, Hal. Vulg.

(6) de servia, consi4ranu a&ididas por antiguos copistas.


(7) Vase la viola 1. (ay Esto es cowmendet.; excusaS, seit nuestra cori/elu ro; lnitruat, Ilal. Valp.; destruat, conjeturo Br.

182

DIQTO.LI3O z.LYm TtTVIO XVIII

rum enim magia suggerentis, quam requirentis videtur; et ita Divus Traianus (1) rescripsit. 22.Divus Hadrianus Calpurnio Celeriano in hace verba rescripsit: Agricola, Poiupeii Valentis servus, de se potest interrogan; si, dura quaestio habetur, amplius dixerit, rei fuerit indicium (2), non interrogationis culpa. 23.Quaestioci fidem non semper, neo tomen nunquam habendam, Constitutionibus declaratur, etenim res est fragilis si periculosa, et quae ventatem faust; nam plerique patientia sive dunitia tormentorum ita tormenta contemnunt, ut exprimi jis varitas nullo modo posait; ah tanta sunt impatientia, ut quovis mentiri, quam paLi tormenta velint; la fit, ut etiam vario modo fateantur, ut non tantum se, verum etiam alios comminentur (3). 24.Praeterea inimicorum quaestioni fides haberi non debet, quia facile mentiuntur; neo Lamen sub (4) praetexin inimicitiarum detrahenda erit fides qusestionis. 25.Causaque (5) cognita habenda fides, aut non haborida. 28.Quum quis latrones tradidit, quibusdam Rescriptis coniinetur, non debere fideiu haber lis a coa, qui eos tradideruni; quibusdam vero, quae sunt pleruora, hoc cavetur, ut ne (6) destricte (7) non habeatur, ut in ccterorum persona solet, sed causa cognita aestimetur, habenda lides su, necne; plerique enim, duin metuunt, rie forte apprehensi eos nominent, prodere eos soleot, scilicet impunitatein sibi captantes, quia non facile jis indicantibus proditores suos creditur. Sed neque passim impunitas jis per huiuswodi proditiones concedenda est, neque transrnittenda allegatio dicentium, ideirco se oneratos, quod eos poi tradidisscnt; neque enim iuvalidum argumentum haber debet mendacii, sive calumniae in se instructae.

27.Si quis nitro de maleficio fateatur, non semper ei fides habenda est; nonnunquam enim ant metu, aut qua sus de causa in se confitentur. Et extat Epstola Divorum Fratrum ad Voconium (8)Saxam, quacontinetur, liberandum eum, qui in se fuerat confesaus, enius post dainnationem de innocentia constitisset; cuine verba base sunt: Prudenter, el egregia ratione humanitatis, Saxa carissime, Primitivum (9) servura, qui homicidi.um in se confingere metu ad dominuin revertendi suspeetus esset, perseveran tora falsa demonstratione, damnasti, quaesiturus de eonseiis, quos seque habere se commentitus fuerat, ut ad certiorem ipsius de se confessionem porvenires. Neo frustra (uit Lara prudens consilium tuum, quum in tormentis constiterit, neque illos ej conscios fuisse, et isum de se temere commentum; potes itaque decreti gratiam facere, et eum per officium distrahi ubere, conditione addita, ne unquam in potestatem domini revertatur, quem pretio recepto certum habemus libenter tali servo caniturum. Hac Epistola significatur, quasi servus damnatus, si fuisset restitu(1) Adrtanus, VuIg. (2) IudJctnm, Ial. (5) erimlnentur, al margen i%V4rrOP del cdice FI. eorr.ccldn del cdice '1., Br.

metido; porque lo contrario ms propio parece del que sugiere, que del que inquiere; y as lo resolvi por rescripto el Divino Trajano. 22.El Divino Adriano respondi.por rescripto Calpurnio Celeriano, en estos trminos: Agrcola, esclavo de Pompeyo Valente, puede ser interrogado respecto l mismo; si mientras ea atormentado dijere alguna cosa ms, ser indicio del reo,. no vicio del uiterrogatorio. 23.Se declara en las Constituciones, que ni siempre, ni nunca, se ha de dar crdito al tormento, porque es cosa frgil y peligrosa, y que miente la verdad; porque muchos con su sufrimiento resistencia para los tormentos de tal modo menosprecianlos tormentos, que de ninguna manera se les puede arrancar la verdad; otros, son de tan poco sufrimiento, que prefieren mentir sobre cualquier cosa a sufrir los tormentos; y as sucede, que confiesan aun de varios modos, de suerte que no solamente se inculpan si mismos, sino tambin otros. 24.Adems, no se debe prestar fe al tormento de los enemigos, porque mienten con facilidad; y sin embargo, so pretexto de enemistades no se habr de quitar fe al tormento. 25.Y se ha de dar crdito, 6 no se ha de dar, con conocimiento de causa. 26.Se contiene en algunos rescriptos, que, cuando alguno entreg ladrones, no se debe dar crdito . stos contra aquellos que los entregaron; pero en algunos, que son ms amplios, se dispone que.no se les deje de dar precisamente como se suele tratndose de la persona de los dems, sino que se estime con conocimiento de causa, si se haya de dar no crdito; porque muchos, temiendo acaso que los presos los nombren, suelen entregar aqullos, saber, para procurarse si mismos la impunidad, porque no se les da fcilmente crdito los que indican sus delatores. Mas ni se les ha de conceder fcilmente la impunidad por tales traiciones, ni se ha d desatender la alegacin de los que dicen que ellos fueron inculpados porque entregaron los otros; porque no se debe considerar nulo el argumento de la mentira, 6 de la calumnia formulada contra ellos. 27.Si alguno confesara voluntariamente sobre un maleficio, no siempre se le ha de prestar crdito; porque veces confiesan en contra suya por miedo, por algu ha otra causa. Y hay una Epstola de los Divinos Hermanos dirigida Voconio Saxa, en la que se expresa que ha de quedar libre el que haba confesado en contra suya, respecto de cuya inocencia constase despus de la condenacin; cuyos trminos son estos: Prudentemente, y con muy excelente razn de humanidad condenaste, carsimo Saxa, al esclavo Primitivo, que era sospechoso de haberse confesado falsamente autor de un homicidio por temor de volver poder de su dueo, y que perseveraba -en su falsa demostracin, habiendo de investigar t respecto los cmplices, que igualmente l habla supuesto que tena, para llegar t una ms cierta confesin del mismo respecto l. Y no fu intil tan prudente determinacin tuya, porque en el tormento -se hizo constar que l no tuvo aquellos cmplices, y que l mismo minti temerariamente respecto si; puedes, pues, hacerle gracia del decreto, y mandar que

(4) Taw'; al margen; el, en el te=to. (5) Taur. eegWi La sentar onigiiial; Sed, inserto la

(6) (7) (8) (9)

Segn nuestra enmienda; noque, el cdice FI. de atricto. Jial; dlstrletins hoc habeatur. Vu19. Vocumium. Vutg. Primltlum, Ial.

DIGESTO.L1330 ILYm: TfruLo

xvrn

183

tus, ad eum pertinebit, cuius fuisset, antequam damnetur; sed Praeses provinciae eum, quem damnavit, restituere non potest, quum nec pecuniariam sententiam suarn revocare posait. Quid igitur Principi eum seribere oportet, si quando el, qui nocens videbatur, postea raLlo innocentiae constitit,

sea enajenado por el oficio, aadiendo la condicin de que nunca vuelva poder de su seor, el cual tenemos por cierto que habiendo recibido el precio estar privado de buen grado de tal esclavo. Se significa en esta Epiatola, que, como si el esclavo hubiese sido condenado, pertenecer, si hubiese sido restituido, aquel de quien hubiese sido antes que fuera condenado; pero el Presidente de la provincia no puede restituir . aquel quien conden; porque no puede revocar una sentencia suya aunque sea pecuniaria. Qu se dir, pues? Que debe l escribirle al Prncipe si le constare despus la inocencia del que pareca culpable. 2. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XXXIX. - Mientras es incierto quien pertenecen los bienes, no se puede considerar que son atormentados contra la persona de su seor los esclavos de la herencia. 8. Ex. MISMO; Comenl,arios al Edicto, libro L - Se determin en una Constitucin de nuestro Emperador y del Divino Severo, que el esclavo de muchos no poda ser atormentado contra la persona de alguno de ellos,

2. [JLPIANUS libro XXXIX. ad Ediclwn.Heredit.arii servi, quamdiu incerturn est, ad quem bona pertineant, non possunt videri in caput domini torqueri. 8. IDEM libro L. ad Edictum. - Constitutione Imperatorio nostri, et Divi Severi placuit, plurium servum in nullius caput torqueri posee.

4. losat libro Iii. Diaputalionum. - lo incesto, ut Papinianus respondit, et est reseriptum, servorum tormenta cessant, quia et ler lulia cessat de adulteriis (1).

4. Et. mismo; Disputas, libro hL - En la causa de incesto deja de tener lugar el tormento de los esclavos, segn respondi Papiniano, y se resolvi por rescripto, porque tambin deja de tener aplicacacin la ley Julia relativa los adulterios.
5. MARCIANO; Instituta, libro II. Si alguno hubiere corrompido una cognada viuda casada con otro, con la cual no puede contraer nupcias, ha de ser deportado una isla, porque hay doble delito, incesto, porque viol una cognada contra lo licito, y agreg adulterio estupro;y finalmente, en este caso son atormentados los esclavos contra la persona de su seor, 6. PAPINIANO; De los Adulterios, libro 11. Ejercitando el padre el marido la accin de adulterio, y pidiendo que sean sometidos al tormento los esclavos del reo, si verdaderamente habiendo sido defendida la causa, y habindose presentado testigos hubiere seguido absolucin, se hace estimacin de los esclavos que murieron, pero habiendo seguido condenacin, son confiscados los que sobreviven. 1.Cuando se litiga sobre falsedad de un testamento, pueden ser atormentados los esclavos de la herencia. mejor que el modo del tormento est al arbitrio de los jueces; y as, es conveniente que se d tormento de suerte que el esclavo quede salvo 6 para su inocencia, para el suplicio. S. PAULO; De los Adulterios, libro II. - Hay un Edicto del Divino Augusto, que public bajo el consulado de Vibio Avilu y de Lucio Aproniano, en estos trminos: Estimo que no siempre se debe desear en toda causa y para toda persona el tormento; mas cuando no se pueden explorar inves8) Vase la pgina 734., nota 9. (9) Segn enmienda Br.; Vivio, el cdice el.; luid o, Ha. Vulg. (it)) Taus'. segn la escritura original; &blto, La correccin del cdiee Fi., Br. (11) neque, Inserta VuLg. (12)Segn ueetra enridenda; et, el cdice FI.

viduam veL aLii nuptacn cognatarn, cum qua nuptias contrahere non poteat, corruperit, in iusulam devel stuprum adiungit; denique hoc casu servi in personam (2) domini torquentur.

5. Macisi'us libro JI. Inztitutionum. - Si quia

portandus est, quia duplex crimen est, et incestum, quia cognatam violavit contra fas, et adulterium

6. PAP1NINUS (3) libro IL de Adulterjis (4). Patre vel manto de adulterio agente, et postulantibus de servia re, ut quaestio habeatur, si vere causa perorata, tostibus prolatis, ahaelutio secuta fuerit, mancipiorum, quae mortua sunt, aestimatio habetur, secuta vero damnatione, quae supersunt, publicantur. 1.Quum de falso testamento quaeritur, heroditarii servi possunt torqueri. 7. ULPIANUS libro 11. de Adulteriis (5).Quaestionis modum magia est indices arbitrar oportere; itaque quaestionem baberi (6) oportet, ut servus salvus sit vel innocentiae (7), vel supplicio. 8. PAULDS libro H. de Aduller ja (8). Edictum Divi Augusti, quod proposuit Vibio (9) A vito (10) et Lucio Aproniano Consulibus, in huno modum cxst.at: Quaestionas neque semper (11) in omni causa et persona dosiderari debere arbitror; aL (12) quum capitaha et atrociora maleficia non aliter ex(1) Segn correccin del cdice Fi.; adulierta, Taur. se gas la escritura original, Br. (2) HaZ. Vulg.; persona, el cdice F& (3, lullaune, fiat.; Ulpianu., Valg. (1) Vae La nota 1. (5) Vase La nota 1. (5) IaL. VuLg.; babere, el cdice '1. (T) iimocentls, Hal.

7. Uu'iario; De los Adulterios, libro JI.

784

DIGsTo.LIBRo ILYUI: TfTtJLO XVIII

plorari et investigari possunt, quam.. per sarvorum quaestiones, efflcacissimaa ea.s case ad requirendam verjtatem existimo, et habendas censeo. 1.Siatuliber in adulterio postulan poterit, uL quaestio ex eo habeatur, quod servus heredis eat; sed spem suam retinebit.
9. MRCUNUS libro 11. de ludiciis publicis. Divus Plus rcscripsit, poase de servis haberi susostionem in pecuniaria causa, si aliter ventas inveniri non posait; quod et aliis Rescriptis cavetur. Sed hoc 1 t caL, uL non facile in re pecuniaria quaeaLio habeatur; sed si aliter ventas inveniri non posaiL, nisi per tormenta, Jicet habere quaestionem, ut et Divus Severus rescripsit (1). Licet itaque et de servia alienis haber quaestionexn, si ita res suadeat.

tigar los delitos capitales y atroces de otro modo, sino por el tormento de los esclavos, estimo que es eficacisimo, y creo que se debe aplicar para investigar la verdad. 1.Respecto al que en testamento se le diO la libertad bajo condicin, se podr pedir en causa de adulterio que sea sometido al tormento, porque es esclavo del heredero; pero conservar su esperanza. Respondi por rescripto el-Divino Po, que se poda dar tormento los esclavos en causa pecuniaria, si de otro modo no se pudiera descubrir la verdad; lo que se dispone tambin en otros rescriptos. Pero esto es as, con tal que fcilmente no se d
tormento en negocio pecuniario; sino que, si no se pudiera descubrir la verdad de otro modo que por el tormento, sea lcito dar tormento, segn respondi por rescripto tambin el Divino Severo. Es, pues, licito dar tormento tambin . los esclavos 9. M&acio; lic los Juicios pblicos, libro II. -

1.Ex quibus causis quaestio de servia adversus dominos haberi non debet, ex hia causis nc qui. dem interrogauonem valere; et multo minus mdicia servorum contra domines admittenda Bunt, 2.De eo, qui u insulam deportatus est, quaeatio habenda non est, ut Divus Plus (2) rescripsit. 3.Sed nec de statulibero in pecuniariis causis quaestio babo nda eat, nial deficiente coditione. 10. ARCADIUS (3) CHARiS1US libro sirtqulani de - De minore qualuordecim anule quaestio habenda non est, ut et Divus Pius Caecilio lubentiano rescnipsit. 1.-Sed omnes omnino in maiestatis crimine, quod ad personas Principum attinet, si ad testimoninin prov000ntur, quuin res exigit, torquentur. 2.Potest quaeri, an de servis ful castrensis peculii in caput patria quaestio haber non (4) posait; nain patria non debere torqueri lii fihium, constltutum est. EL puto recte dio, neo fui servos in caput patria case, interrogandos. 3.Tormenta autem adhibenda sunt, non quanta accusator postulat, sed ut moderatae (5) rationis temperamenta desiderant. 4.Neo debet initium prohationum de domo re accusator sumere, dum aut libertos (8) eius, quem aocusat, aut serves in testimonium vocaL. 5.Plurimum quoque in excutienda veritate etiam vox ipsa, et cognitionis (7) subtilis diligentia affert; nam et ex sermone, et ex eo, qua quia constantia, qua trepidatione quid diceret, ve cuius existimationis quisque in civitate ana est, quaedam ad illuminandam veritatem in lucem emergunt. fi.In causis quoque liberalibus non opontet per eorum tormenta, de qurum statu quaeritur, venitatem requiri.
11. PAULUS

ajenos, si as lo aconsejara el caso. 1.Por las mismas causas por las que no se debe dar tormento los esclavos contra sus seores, no ea ciertamente vlida la interrogacin; y mucho menos se han de admitir contra los seores los indicios de sus esclavos. 2.No ha de ser sometido al tormento el que fu deportado una isla, segn resolvi por rescripto el Divino Pto. 3.Mas tampoco se ha de dar tormento en litigios pecuniarios al que en testamento fu instiLuido libre bajo condicin, no ser que faltara la condicin. 10. ARCADIO CAsislo; De los testigos, libro nico. - No se le ha de dar tormento al menor de catorce aos, segn respondi por rescripto Cecilio Jubenciano tambin el Divino Po. 1.Mas en el delito de lesa majestad, que afecta las personas de los Prncipes, se da tormento absolutamente a todos, cuando el caso lo exige, si son llamados para testimonio. 2.Se puede preguntar, si no se les podr dar tormento contra la persona del padre los esclavos del peculio castrense de su hijo; porque est establecido que los del padre no deben ser atormentados contra el hijo. Y opino que con razn se dice, que tampoco los esclavos del hijo han de ser interrogados contra la persona del padre. 3.Pero se ha de dar el tormento no segn pide el acusador, sino segn requieren los temperamentos de una razn moderada. 4.Y el acusador no debe tomar de la casa del reo el comienzo de las pruebas, llamando para testimonio los libertos, O los esclavos, de aquel quien acusa. 5.Tambin importa mucho para descubrir la verdad la misma voz, y ia sutil diligencia del que conoce; porque tanto de las palabras, como de que uno diga alguna cosa con alguna firmeza, O con alguna turbacin, de la reputacin de que cada cual sea en su ciudad, surgen datos que sirven para sacar k luz la verdad. 6.Tampoco es conveniente que en las causas sobre la libertad se inquiera La verdad por medio del tormento de aquellos sobre cuyo estado se cuestiona.
11, PAULO; Del

libro II. de officio Proconsulis. -

Cargo de Proconsul, -libro 11. -

copistas, inerta el cdice Fi.

(1) Dlvi Severu. et Antoninuo rescripleruni. Vzslg. (a) Oseclilo Iubendno. inserta Ea 1.. () Rol.; qui et, que es consideran aadidas por antiguos

(4) non, omitela Vuig. rs) HaZ.; moderate, el cdice Fi. (5) libero., Viitg. (7 eognitorie, VuIg.

DIGES,rO.LIBRO xLvrn; TTULO XVIII

785

Etiam si redhibitus fuerit servus, in caput exntoris Aunque del esclavo se hubiere hecho redhibicin, no ser atormentado contra la persona del comprador. non tcfrquebiur. ne qusestio de co agatur, liberum se dicat, Divus Uadrianus rescripsit, non case eum ante torqllendum, quam liberale iudicium (1) experiatur.
12. ULPIANUS

libro Liv. ad EdicumSi quia,

-- Si alguno, para que no se le sujete al tormento, dijera que l es libre, resolvi por rescripto el Divino Adriano, que no ha de ser atormentado antes que se ventile el juicio sobre la libertad.

12. ULPiANo;

Comentarios al Edicto, libro L11'.

18. MODESTINUS libro V. Regularurn. - Certo 18. MODE5T1140; Reglas, Libro V.Se admiti que pretio servum aestimatum in quaestionem dan in- se diera para el tormento el esclavo estimado en cierto precio por estipulacin interpuesta. terposita atipulatione, recepturn (2) est. 14. IDEM libro VIII. Regularum. Statuliber in delicto repertus, sperandae libertatis praerogativa non ut servus ob ambiguum conditionis, sed ut Uber puniendus est. 14. EL MISMO; Reglas, libro VIII. - El que en testamento fu manumitido bajo condicin, habiendo sido descubierto en un delito, por la prerrogativa de la libertad que espera no ha de ser castigado, por causa de lo dudoso de su condicin, como esclavo, sino como libre.

15. CALL]STRATUS libro Y. de Cognitio,ubus.Ex libero homine pro testimonio non vacillante quaestionein haber non oportet. 1.De minore quoque quatuordeeim annis in caput alterius quaestionem habendam non esse, Divus Pius Maecilio rescripsit, maxime quum nullis extninsecus argumentis aeusatio impleatur; -nec tamen eonscquens case, ut etiain sitie torinentis iisdem credaLur; nam -actas, inquit. quae adversos saperilalem qIlaestiorlis cus interim lueri vid.iur, suspecIitres quoque eosdem facit ad uienneudi faciliLatem (3). 2.Eum, qui vindicanti servum cavit, domini loco habendum, et ideo in caput eius servos torqueri non posee, Divus Plus u hace verba rescripsit: Causam tuam aliis probationibus institue.re (4) debes; nam de servia quaestio haber non debet, quum possessor hereditatis, qui petitori satisdedit, interim domini loco habeatur.

15. CALISTiUTO; De las Jurisdicciones, libro V. No es conveniente que por razn de un hombre libre que no vacila respecto a su testimoniose d tormento. 1.El Divino Po respondi por rescripto Mecilio, que tampoco se le habla de dar tormento al menor de catorce aos contra la persona de otro, principalmente cuando la aeusacin no esta justificada extiiisec,n-nte con otrua argumentos; pero no es coiieiguienle que tanihii se les d crdito los mismos si4 lortuenlos; porque ia edad, de, Alile parece ampararlos lileLi Iras [1*1,10 contra la dureza del tormento, los hace tambin ms sospechosos de facilidadjara mentir. 2.El Divino Po resolvi por rescripto en estos trminos, que el que di caucin al que reivindica un esclavo hii de ser considerado en la calidad de dueo, y que por lo tanto no pueden los esclavos ser atormentados contra la persona del mismo: Debes instruir tu causa con otras pruebas; porque no se debe someter al tormento los esclavos, porque el poseedor de la herencia, que di fianza al d&nandante, es tenido mientras tanto en el lugar de dueo. Divinos Hermanos respondieron por rescripto, que se poda repetir el tormento. 1.El que confes respecto si mismo no ser atormentado contra lapersona de otros, segun resolvi por rescripto el Divino Pto.
16. MODESTINO;

16. MODESTINUS libro II. de Poeni.s. - Repeti posee quaestionem, Divi Fratres rescripserunt.

De las Penas, libro Iii. - Los

1.lo, qui de se confesaus est, in caput aliorum non torquebitur, ut Divus Pino rescripsit. 17. PAP1NZANUS libro 1 VI. Responsorum. - Extrario quoque accusante, serves in adulterii quaestione contra dominum interrogan placuit; quod Divos Marcus, ac postea maximus Princeps (5) iudicantes secuti sunt. 1.Sed et in quaestione stupri servi adversus dominum non torcuentur. 2.De quaestione suppositi partus, ve si petat hereditatem, quem ceteri fllii non case fratrem suum contendunt, quaestio de servia hereditariis habebitur, quia non contra dominos ceteros filies, sed pro successione domini defunati quaeritur. Quod congruit el, quod Divus Hadrianus reseripali; quum enim in socium caedis socius postularetur, de communi servo habendam quaestionem rescripsit, quod pro domino fore videretur.
1) liberal Indicio, lial. I) rascriptuin, Ha. (5) Rzi. Vuig.; facnitatem, el cddice PL.

17. PAPINIANo; Respuestas, libro XVI. - Se determin, que tambin cuando acusa un extrao fueran interrogados en la cuestin de adulterio los esclavos contra su seor; lo que se atuvieron, al juzgar, el Divino Marco, y despus nuestro muy grande Prncipe. 1.Pero tampoco en la causa sobre estupro son atormentados contra su seor los esclavos. 2.En la causa sobre parto supuesto, 6 si pidiera la herencia uno que los dems hijos sostienen que noca hermano suyo, se les dar tormento [os esclavos de la herencia, porque se cuestiona no contralos otros hijos que son dueos, sino respecto lasueesin del dueo fallecido. Lo que es congruente con lo que resolvi por rescripto el Divino Adriano; porque cuando un condueo fuese acusado de la muerte de otro condueo, resolvi por rescripto que se haba de dar tormento al esclavo comn, porque se considerarla que habla de ser favor del dueo.

(4) Instruore, Hal. Vui. 5) noster, inserta Ha2.

Tomo W-59

186

DIGESTO.LIBRO XLVIiI: TfTtJLO xviii 3.Respond, que no haba de ser sometido al tormento contra el que fu su seor el esclafo condenado las minas; y no hace al caso que confiese haber sido ejecutor del delito. 18. PAULO; Sentencias, libro V. - Muchos reos de un solo delito han de ser oidos de modo que se comience primeramente por el que es ms timido, parece de tierna edad. 1.El reo abrumado por ms evidentes argumentos puede ser sometido de nueva al tormento, principalmente si su nimo y su cuerpo tuvieren resistencia para los tormentos. 2.En aquella causa, en que el reo no es abrumado con algunas pruebas, no se ha de dar fcilmente tormento, sino que se le ha de instar al acusador para que compruebe lo que sostiene, y convenza de ello. 3.Loa testigos no han de ser atormentados para que queden convictos de su mentira, en favor de la verdad, sino si se dijera que intervinieron en el hecho. 4.El juez, no pudindose instruir por el testimonio del yerno, podr someter al tormento los esclavos de la herencia. 5.No se le presta crdito al esclavo que voluntariamente confiesa alguna cosa respecto su seor; porque no ca conveniente que se encomiende al arbitrio de los esclavos la seguridad de sus dueos. 6.El esclavo no puede ser interrogado contra la persona del seor, por quien fu enajenado, y al cual sirvi alguna vez, en memoria del anterior dominio. 7.El esclavo no ha de ser interrogado aunque sea ofrecido por su seor para el tormento. 8.Mas siempre que se trata de saber si los esclavos han de ser, interrogados contra la persona de su seor, se debe inquirir primeramente respecto al dominio de los mismos. 9.Conviene que el Presidente que ha de conocer de los delitos haga saber antes del da que l oir los presos, fin de que los que han de ser defendidos no sean abrumados con sbitas acusaciones de los acusadores, aunque, pidindola el reo, no se le debe negar en ningn tiempo la defensa, de tal suerte, que por esta razn se difieren y prorogan las prisiones. 1O..Lo s presos pueden ser oidoa y condenados no solamente ante el tribunal, sino tambin fuera de juicio. 19. TRIFONINO )isputas, libro IV. - Aquel, quien se le debe la libertad por fideicomiso, no es sometido como esclavo al tormento, de otra suerte, sino si fuese gravado por el tormento de otros.

3.De corvo in metailum damnato quaestionern contra euni .qui dominus fuit, non esse (1) habendam, respondi (2); nec ad rem pertinere, si ministrum se facinoris fuisae confiteatur. 18. PAULUS libro V. ScnenIiarum (3). - Unius facinoris plurimi re La audiendi sunt, ut ab eo primum incipiatur, qui timidior est, vel tenerse aetatis videtur. 1.Reus evidentioribus argumentis oppressus repet in quaestionem potest, maxime si in tormenta animum (4) corpusque duraverit. 2.In ea causa, in qua nullia reus argumentis urgebatur, tormenta non facile adhibenda sunt, sed instaudum accusatori, ut id, quod intendat, comprobet at.que convincat. 3.Testes Lorquendi non aunt convincendi mendacii, aut veritatis gratia, nisi cum facto intervenisse dicuntur. 4.ludex, quum de fide generis instru non potest, poterit de servia hereditariis habere quaestionem. 5.Servo, qui ultro aliquid de domino confitetur, fides non accommodatur; neque enim oportet salutem dominorum servorum arbitrio committi. 6.Servus in caput eius domini, a quo distractus est, cuique aliquando servivit, in memoriam prioris dominii interrogar non potest. 7.Servus, nec si a domino ad tormenta oeratur, interrogan dus est. 8.Sane quoties quaeritur, an servi in caput domini interrogandi ami, prius de eorum dominio oportet inquir. 9.Cogniturum de criminibus Praesidem oportet ante diem palam facere, custodias se auditurum, ce hi, qui defendendi sud, subitis accusatomm criminibus opprimantur, quamvis defensionem quocunque tempore, postulante reo, negar non oporet, adeo ut propterea el differantur, et proferan tui (5) custodiae. 10.Custodias non solum pro tribunali, sed et de plano audiri poasunt, atque damnari. 19. TRYPHONINUS libro 1V. DisputaUonum. -la, cui fideicommisaa libertas debetur, non aliter ut servus quaestioni applicetur, nisi aliorum quaestiornbus oneretur. 20. PAULUS libro lii. Decretorur,i. - Mantua quidam heres uxoris suso petebal a Soro (6) peenniam, quam apud eum deposuisse defunctam se absente dicebat, et e eam rem unum testem, Iiberti sui fihium, produxerat; apud procuratorem deaideraverat, et quaestionem haber (7) de ancilla. Surus (8) negabat se accepisse, et testimonium non oportere unius hominis admitti, nec solere a quae-. ationibus incipi, etsi aliena esset ancilla; procura(1) Taur.ugn correccin del cdice Fi.; esiet, la cecritara Original, Ir. (1) Taur. segun a secritura original; repondft, la corrcci4ti del cirliee FI., Br. (3) Vase PauU SenU. rece. V. 14. 2., 16. 2. (4) animu, Viaig.
. .

20. PAULO; Decretos, libro 111. Cierto marido, heredero de su mujer, reclamaba Sro dinero, que deca que la difunta deposito en su poder, estando l ausente, y habla presentado para este negocio un solo testigo, hijo de un liberto suyo; habla pretendido ante el procurador que tambin fuese sometida al tormento una esclava. Suro deca que l no haba recibido el dinero, y que no se deba admitir, el testimonio de un solo hombre, y que no se
(5) et proferantur, consid4rarise aiiadidas por anIiguo copistas.
(6) Surro, Vulg. (7) Ial. VuIg.; haber., el cdice Fi. (1) BuiTas, VuIq.

nrGEsro.LIuo tor quaestionem de ancilta hauerat; quuni ex peliatione cognovisset Imperator, pronuntiavit, quaestione illicite habita unius testimonio non esas eredendum; ideoque recte pro'vocatum.

XLVIII: TITULO XLX

'787

acostumbraba comenzar por el tormento, aunque la esclava fuese de otro; el procurador haba sujetado al tormento la esclava; habiendo conocido del asunto en virtud de apelacin el Emperador, declar, que, habindose sometido ilcitamente al tormento, no se haba dar crdito al testimonio de uno solo; y que, por lo tanto, se apel con razn.
21. EL mismo; De las Penas de los paisanos, libro nico. - El Divino Adriano resolvi por rescripto, que ninguno deba ser condenado para ser sometido al tormento. 22. EL MISMO; Sentencias, libro 1. - Los que sin acusadores fueron puestos en prisin no han de ser sometidos al tormento, no ser que sean acriminados por algunas sospechas.

Quaestionis habendae causa neminem case damnandum, Divus Hadrianus resoripait.

21.

IDEM

libro singuiari de Poenie paganorwn.

22. IDEM libro 1. Senlenliarum. Qui sine accugatoribus in custodiani recepti suni, quaestio de his habenda non est (1), nisi si aliquibus auspicionibus urgeantur.

TIT. XIX
DE POEN1S

TITULO XIX
DE LAS PENAS

fC)'. Cod. IX. 47.1


1. ULPIANUS libro VIII. Disputalionum. - Quoties de delicto quaeritur, placuit non eam .poenam subire quem debere, quam conditio eius admittit eo tempore, quo sententia de eo fertur, sed eam (2), quam sustineret, si co tempore esset sententiam passus, quum deliqwsset. 1,Proinde si servus crimen comrniserit, deinde libertatem consecutus dicetur, eam poenam sustinere debet, quam sustineret, si tunc sententiam pasaus fuisset, quum deliquisset.

[Vase Cd. IX. 47.1


1. ULPiANo; Disputas, libro VIII.Se determin, que cuando se trata de delito no debe uno sufrir aquella pena que permito la condicin del mismo al tiempo en que respecto a l se pronuncia la sentencia,sino la que sufrira si sobre l hubiese recado la sentencia al tiempo en que hubiese delinquido. 1.Por consiguiente, si un esclavo hubiere cometido un delito, y se dijre que despus consigui la libertad, debe sufrir la pena que sufrira, si sobre l hubiese recaido la sentencia cuando hubiese delinquido. 2.Y tambin por el contrario, si hubiere sido reducido peor condicin, deber, l sufrir la pena que sufrirla, si hubiese continuado en la condicin anterior. 3.Esta determinado en general, en las leyes de los juicios pblicos de los delitos privados, que los Prefectos los Presidentes, que conocen extraordinariamente, les impongan castigo extraordinario los que siendo pobres eluden la pena pecuniaria.

2.Per contrarium quoque, si in deteriorem conditionem fuerit redactus, eam poenam subire eum oportebit, quam sustineret, si in conditione priore durasset. 3.Generaliter placet, in legibus publicorum iudiciorum ve privatorum criminum qui extra ordinem cognoscunt Praefecli vel Praesides, UI qui poenam pecuniariani egentes eludunt, corcitionem extraordinariam indueant.
2. IDEM libro XL VIII. ad Edictum. - Re capitaus damnatum sic acci pare debemus, ex qua causa damnato vel mora, vel (3) etiam civitatis amissio, vol servitus contingit.

1.Constal, postquam deportatio in locum aquae et ignis interdictionis successit, non prius amittere quem civitatem, guam Princepa deportatum (4) in insulam statuerit; Praesidem enim deportare non posse, nulla dubitatio est. Sed Praefectus Urbi ius habet deportandi, statim4ue post sententiam Praefecti amisisee civitatem videtur. 2.Eum accipiemus damnatum, qui (5) non provocabit (6); ceterum si provocet, nondum damnatus videtur. Sed et si ab eo, qui ius damnandi non habuit, re capitalis quia damnatus sit, eadem causa ant; damnatus enirn ilIe est, ubi damnatio Lenuit.
8. IDEM libro XIV. ad Sabinum. - Praegnantis mulieris consumendae damnatae poena differtur, (1) e,t, considrase aadida por antiguos copistas (5) sausam suttnere, insertan ial. Vulg. (3) val, consdrase a,i adida por antiguo copistas

- Debemos entender que uno fu condenado como reo capital, cuando por alguna causa le correspondi al condenado la muerte, la prdida de la ciudadana, la esclavitud. 1.Es sabido, que despus que la deportacin sucedi en lugar de la interdiccin del agua y del fuego, nadie pierde la ciudadana antes que el Prncipe hubiere determinado que fuese deportado una isla; porque no hay duda alguna de que el Presidente no puede deportarlo. Mas el Prefecto de la Ciudad tiene facultad para deportarlo, y se considera que inmediatamente despus de la sentencia del Prefecto perdi la ciudadana. 2.Tendremos por condenado al que no apel; pero si apelara, no es considerado todava condenado. Pero si uno hubiera sido condenado como reo capital por el qe no tuvo jurisdiccin para condenarlo, estar en la misma situacin; porque es condenado aquel respecto al cual subsisti la condenacin.
8. EL MiSMO; Comentarios Sabino, libro XI V. La pena de la mujer embarazada condenada ser

2.

EL MISMO;

Comentarioal Edicto, libro XL VIII.

(41 deportandnm, Vulg. (5) Tau.r.; quia, el cddwe FL, Br. (6) provocavU, Jal. Vulg.

'788

DIGTO.LtRO XLVII!: TfTULO XIX

quoad pariat. Ego quidem, et ne quaestio de ea habeatur, ocio observan, quarndiu praegnana est.
4. MRCIANUS

ejecutada se difiere hasta que para. Yo ciertamente s que se observa, que tampoco se la sujeta al tormento mientras esta embarazada.
4. MA.RCiA.NO; Jnilula, libro XIII. Los relegados los deportados a. una isla deben abstenerse de los lugares que se les prohibieron; y observamos este derecho, que el relegado no salga de los lugares que se le sealaron; en otro caso, al relegado temporalmente se le impone destierro perptuo, al relegado perptuainente la pena de relegacin a. una isla, al relegado a una isla la de deportacin, y al deportado a. una isla la pena capital. Y esto es as, ya si alguno no sali para el destierro dentro del tiempo en que debi, ya tambin si de otro modo no se hubiere atemperado al destierro; porque su contumacia aumenta la pena; y nadie puede darle al desterrado licencia para ir para volver, a. no ser el Emperador por virtud de alguna causa.

gati, ""ve in insulam deportati debent ocio interdictis abstinere; et hoc jure utimur, ut relegatus indictis ( 1 ) locis non ecedat; alioquii in tempus quidem rolegato perpetuum exilium, in perpctuum relegato insulae relegationis (2), in insulam relegato deportationis, in insulam deportato poena capitia irrogatur (3). Et hace ita, sive quia non exceaserit in exilium intra tempus, intra quod debuit, sive etiam alias exilio non obtemperaverit; nam contumacia eius cuntulat poenam; et nemo potest commeatum remeatumve dare exuli, nisi Imperater ex aliqua causa.

libro XIII. lnstifuUonurn. Rele-

Absentem in cniminibus damnar non debere, Divus Traianus (4) julio Frontoni rescripsit. Sed nec de suspicionibus debere aliquem damnar, Divus Traianus Adsiduo (5) Severo reseripait; satius enim case, impunitum relinqui facinus nocentis, quam innocentem damnare. Adversus contumaces vero, qui neque denuntiationibus, neque Edictis Praesidum obtemperassent, etiam (6) absentes pronuntiari oportet secundum morem privatorum iudiciomm. Potest quia defendere, hace non case contraria, quid igitur est? Melius statuetur, in absentea pecuniarias quidem poenas, vel cas, quae existimationem coniingunt, sisaepius admoniti per contumaciaui desin, statui poase, et usque ad relegationem procedi; verum si quid gravius irrogandum fuisset, puta in metalla (7, ve capius poenatn non case absentibus irrogandam.

5.

ULPiA.NUS

libro VII. de ofjlcio ProconsuUs

1.In accusatorew autem absentem nonnunquam gravius statuendum, quam Turpillani Senatusconsulti poena irmogatur, dicendum est. 2.Refert et in maioribus delictis, consulto aliquid admittatur (8), an casu. Et sane in omnibus criminibus distinctio hace poonam aut iustam cligere debet, aut temperamentum admittere.

El Divino Trajano respondi por rescripto a. Julio Fronton, que tratndose de delitos no deba ser condenado un ausente. Mas el Divino Trajano respondi por rescripto a. Asiduo Severo, que tampoco deba ser condenado alguien por sospechas; porque es mejor que se deje impune el delito de un culpable, que condenar un inocente. Mas contra los contumaces, que no hubiesen obedecido ni a. las denuncias, ni a. los Edictos de los Presidentes, se debe fallar, aunque estn ausentes, segn se acostumbra en los juicios privados. Cualquiera puede defender que estas cosas no son contrarias; luego qu se dira? Ms bien se deterininara, que contra los ausentes se puelen imponer penas ciertamente pecuniarias. la.s que se refieren a. la estimacin, y. se puede llegar hasta la relegacin, si, prevenidos muchas veces, dejaran de coin parecer por contumacia; pero si se hubiese de imponer alguna pena ms grave, por ejemplo la condenacin , las minas, la pena capital, no se ha de imponer a. los ausentes. 1.Mas se ha de decir, que a. veces se hade imponer contra el acusador ausente pena ms grave que la que se irroga por el Senadoconsulto Turpiliano. 2.Importa saber, que tambin tratndose de delitos ms graves se comete alguno deliberadamente, 6 por casualidad. Y, a. la verdad, en todos los delitos debe esta distincin 6 elegir la pena justa, admitir moderacin. Si acaso alguno dijera, para no sufrir el suplicio, que l tena que comunicar algo al Prncipepara la seguridad del mismo, se ha de ver si habr de ser remitido a. l. Y hay muchos Presidentes tan tmidos, que aun despus de pronunciada la sentencia respecto a. aquel difieren la pena, y no se atreven a. cosa alguna; otros no toleran de ningn modo a. los que alegan alguna cosa semejante; algunos ni Ja difieren siempre, ni nunca, sino que inquieren qu es lo que quiere alegar al Prncipe, y qu lo que tiene que decir para la seguridad del mismo, despus de lo que 6 suspenden, 6 no suspenden, la pena. Loque parece tener razn a. medias; pero, segn mi opinin, no debieron en manera alguna
Segn nuestra enmienda; metalio, el cdice FI.; metaflnm, Ial. (8) Segn correccin del cdice FI.; admlttltur, Taus', se6. EL MISMO;

5. ULPiANO;

Del Cargo de Pro consul, Ubro VII.

6. Iriss libro IX. de of/Ido Proconsulis. - Si quia forte, ne supplieio afficiatur, dicat se habere, quod Principi referat salutis ipsius causa, an remittendus (9) sit ad eum, videndum est. Et sunt plerique Praesidum tam timidi, ut etiam post sententiam de eo dictam, poenam sustineant, ncc quidquam audeant; alfi omnino non patiuntur quidquam tale allegantes; nonnulli neque semper, neque nun. quam (10) remittunt, sed inquirunt, quid sit, quod allegare Principi velit, quidque quod pro salute ipsius habeat dicere, post quas (11) aut sustinent poenam, aut non sustrnent. Quod videtur habere mediam rationein; ceterum, ut mea fert opinio, prorsus coa non debuiase, posteaquam semel damnati sunt, audini, quidquid allegent. Quia enim
(3) te tsinpns qutdstn relegatoperpetuum exiliem relega. tionia, VuJp.; tu tempus quidem ralegato le perpetuum relegationis, taL (3) HaL. Vulg.; adrogatur, el cdice PL. (4) Adrienna, Vulg. (5) Adeidio, HaL; AuSdio, Vug. (8) in, Insertan Ha. Vulg

Del Cargo de Proconsul, libro IX.

(1) Segn conjetura Br.;.interdlctls, el cdice FI.

(4)

(Ii) HaZ. VvJg.; remittandem, el oddtce FI. (10) HaZ. Vulg.; neque nonnnnquam, el cdice FI. (11) Taur. ssgn la escritura original; que, La correccin del cdice Fi. Dr.

pan La escritura original, Br.

DIGBO.LIBRO XLVIII' T'fTULO XI

'789

dubitat, elud.endae poenae causa ad hace eos decurrere, magisque case puniendos, qui tamdiu conticuerunt, quod pro salute Principia habere se dicere iactant; nec enim debebant tain magnain rem tamdiu reticere. 1..Si quos comitum, -vel legati sui reos Pro-

exempla, quae non tantum officialium suorum, neo sub se agentium, verum suos quoque servos poena (1) affecerunt; quod quidem faciendum eat, ut exemplo deterriti minus delinquant.

consul invenerit, utrum punire coa debeat, an successori servare, quaeri potest. Sed multa extant

2.Nunc genera poenarum nobis enumeran da sunt, quibus Praesides afflcere quemque posaint. Et sunt poenae, quae aut vitam adimant, aut servitutem iniungant, aut civitatein auferant, ant exilium, aut corcitionem corporis con tineant; 7. CLLISTRATUS libro VI. de Cogniliorjibus. veluti fustium admonitio, !iagellorum castigatio, vinculorum verberatio, 8. UL.PILNUS libro IX de offi.cio Preconsulis. ant damnum cuin infamia, aut dignitatis aliquam depositionem, aut alicuius actus prohibitionein. 1.Vita adiiiiitur, ut puta si damnatur aliquis, ut gladio in eum animadvertatur; sed animadverti gladio oportel, non securi, vel telo, vel fusti, ve] laqueo, ve que alio modo. Proiride nec liberam mortis facultatem concedandi ius Praesides habent, multo magia 2) ve veneno necandi. Divi tainen Fratrea rescripserunt, permitientes liberanz mortis faculcatem. 2Hostos autem, item transfugae, ea poena afticiuntur, ut vivi exurantur. 3.Nec ea quidem pocos danznari quem oporteL, ut verberibus necetur, ve virgis interirnatur, nec tormentis, quamvLs plerique, dure torquentur, deflcere solent. ,L4.Est poena, quae adimat libertatem, huiusi, utputa si quia in metailum, ve in opus metalli damnetur; metalla autem multa numero sunt; et quaedam quidem provinciae habent, quaedam non habent; sed quae non habent, in cas provincias mittunt, quae metalla habent. 5.Praefecto plane TJrbi speeialiter competere ius in metailum damnandi, ex E pistola Divi Severi ad Favium Cilonetn (3) exprimitur. 6.Inter eos autem, qui in metailum, et ces, qui in opus metal damnantur, differentia in viculis tactum caL, quod, qui in mnetailum damnantur, gravioribus vinculis premuntur, qui in Opus metalli, levioribus; quodque refugae ex opere metalli in metailum dantur, exmetallo gravius corcentur. 7.Quisquis autem ir' opus publicum damnatus refugit, duplicato tempore damnari solet; sed duplicare eum id temporis oportet quod el auperesael, quum (4) fugit, scilicet e illud duplicetur, quo appreheusus in careare fuit. Et, si ir' decem
(1) HaL Velg.; posnie, el cdzce FI. (1) Taur. ugn correccin del cdice FI.; enim por ma-

ser oidos despus que una vez fueron condenados, cualquiera que sea la cosa que aleguen. Porque, ,quin duda que ellos recurren esto para eludir la pena, y que ms bien deben ser castigados los que tanto tiempo callaron lo que se jactan que tienen que decir para seguridad del Prncipe? porque no deban callar tanto tiempo cosa tan importante. 1.Si el Proconsul hubiere hallado que son reos algunos de su comitiva algn legado suyo, se puede preguntar si debe castigarlos, 6 reservarlos para su sucesor. Pero hay muchos ejemplos de que castigaron con pena no solamente sus oficiales, aun los que no dependan de ellos, sino tambin sus propios esclavos; lo que ciertamente se ha da hacer, para que aterradds con el ejemplo delincan menos. 2.Ahora se han de enumerar por nosotros los gneros de penas con que los Presidentes pueden castigar alguien. Y hay penas que 6 quitan la vida, 6 imponen la esclavitud, 6 privan de la ciudadana, 6 contienen el destierro 6 un castigo corporal; 7. Cqusi'ao; De las Jurisdicciones, libro VI. como la admonicin de palos, el castigo de azotes, el azotamiento de los aprisionados, 8. ULPIANO; Del Cargo de Proconsul, libro IX.-6 dao con infamia, 6 la privacin de alguna dignidad, 6 la prohibicin de algn acto. 1.Se quita la vida, como por ejemplo si alguno fuera condenado ser ejecutado con la espada; pero debe ser ejecutado con espada, no con segur, con dardo, 6 con palo, 6 con lazo, 6 de algn otro modo. Por consigui*nte los Presidentes no tienen derecho para conceder la libre eleccin de muerte, y mucho menos para matar con veneno. Pero los Divinos Hermanos resolvieron por rescripto, permitiendo La libre eleccin de muerte. 2Mas los enemigos, yt.ambin los trnsfugas, son condenados la pena de serquemados vivos. 3.Pero ciertamente nadie debe ser condenado la pena de ser muerto azotes, 6 de ser matado palos, ni en el tormento, aunque los ms suelen fallecer mientras son atormentados. 4.Es pena que priva de la libertad la de esta naturaleza, por ejemplo, si alguno fuera condenado las minas, trabajo en las minas; pero las minas son muchas en nmero; y ciertamente que algunas provincias las tienen, y que otras no las tienen; pero las que no las tienen remiten los penados las provincias que tienen minas. 5.Mas al Prefecto de la Ciudad le compete especialmente el derecho de condenar las minas, segn se expresa en la Epstofa del Divino Severo dirigida Favio Ciln. 6.Mas entre los que son condenados tu minas y los que trabajo en las minas la diferencia est solamente en los grillos, porque los que son condenados las minas son abrumados con grillos ms pesados, y los que trabajo en las minas con otros ms ligeros; y porque los desertores del trabajo en las minas son condenados las minas, y los de las minas, son castigados ms gravemente. 7.Pero el que condenado 5 obra pblica desert, suele ser condenado doble tiempo; mas conviene que duplique el tiempo que le hubiese faltado cuando huy, esto es, de modo que no se duplique el que preso pas en la carecE. Y si hubiera
(1) Otllonein, Valg. (4) Vulg.; quum snpereuet el cdice FI.

gia, la ucrliiu'a original, Br.

790

DIGRSTO.LIBRO XLVIII: TITULO XIX

annos damnatus sit, aut perpetuar ej debetpoena, aut ja opus metalli transmitti. Plano si decennio damnatus fuit, et initio statim fugit, videndum est, utrum duplican el tempora debeant, an vero perpetuar, vel transferri in opus metalli. EL magia est, ut transreratur, aut perpetuetur; generalitor enim dicitur, quoties decennium excessura est duplicatio, non esee tempore poenam arctandam. 8.la ministerium matalLicorum feminae in perpetuum, vel ad tempus damnar solent; simili modo et in salinas. Et si quidem in perpetuum fueriaL darnnatae, quasi servae poenae conatituuntur, si vero ad tempus damnantur, retinent civitatem. 9.Solent Praesides in carcere continendos damnare, ant ut in (1) vinculis contineantur; sed id eos facere non oportet; nam huiusmodi poenae interdictae aunt, carcer enim ad continendos homines, non ad puniendos haberi debet. 10.ln calcariam quoque, vel sulphurariam damnari solent, sed hae poenae mata! Ii magis sant. 11.Quicunque in ludum venatorium fuerint damnati, videndum est, an servi poenae efficiantur; solent enim inniores bac poena affici. Utrum ergo servi poenae isti efficiantur, aii retineant libertatem, videndum est; et magiseat, ut hi quoque servi efficiantur; bac enim distat a cetaria, quod maLituuntur venatores, aut pyrricharii (2), ant (in) aliam quam voluptatem, gesticulandi, ve! aliter se movendi gratia. 12.Serves in metailum, vel in opus metal!, item in ludum venatorium dan solere, nulla dubitatio est; et si fuerint dat!, servi poenae efficiuntur; nec ad eum pertinebunt, cuius fuerint, antequam damnarentur. Denique quum quida servus in metallum damnatus beneficio Principia easet iam poena liberatus, Imperator A.ntoninus rectissiine rescripait, quia (3) sernal damini cese desierat serVUS poenae factus, non esso.eum in potestatem domini postea reddendum.

13.Sed sive in perpetua vincula fuerit damnatus servus, sive ja temporalia, eius remanet, cuius fuit, antequam damnaretur.

sido condenado a diez aos, 6 se le debe hacer parptua la pena, 6 se le debe enviar al trabajo de las minas. Mas si fu condenado por diez aos, y huy inmediatamente desde el principio, se ha de ver si se le debe duplicar 6 hacer perptuo el tiempo, 6 si ha de ser enviado al trabajo en las minas. Y es ms probable que sea enviado, 6 que se le perpete el tiempo; porque en general se dice, que cuando la duplicacin ha de exceder de un decennio, la pena no ha de ser limitada por el tiempo. 8.Las mujeres suelen ser condonadas perpetuidad, o temporalmente, al servicio de los mineros; yde igual modo tambin las salinas. Y si verdaderamente hubieren sido condenadas perpetuidad, se constituyen como esclavas de la pena, y si son condenadas temporalmente, retienen la ciudadana. 9.-.-Suelen los Presidentes condenar ser retenidos en la caree, 6 tenerlos reclusos con grillos; pero no deben hacer esto; porque estn prohibidas tales penas, pues la cancel debe ser tenida para custodiar los hombres, no para castigarlos. 10.Tambin se suele condenar calera, 6 mina de azufre, pero stas son ms bien penas las minas. 11.Mas se ha de ver, silos que hubieren sido condenados al juego de la caza se hacen esclavos de lapena; porque suelen ser condenados esta pena los jvenes. Luego se ha de ver, si stos se hacen esclavos de la pena, si retienen la libertad; y es ms cierto que tambin stos se hacen esclavos de la pena; porque en esto se diferencian de los dems, en que ion destinados cazadores, danzantes guerreros, 6 . alguna otra diversin, para gesticular, O para bilar. 12.No hay duda alguna que los esclavos suelen ser condenados las minas, O trabajo en las minas, y tambin al juego de la caza; y que si hubieren sido condenados se hacen esclavos de la pena; y no pertenecern * aquel de quien hubieren sido antes que fuesen condenados. Fnalmente, habiendo sido ya librado de la pena por beneficio del Prncipe un esclavo condenado las minas, con muchsima razn respondi por rescripto el Emperador Antonino, que, como ya una vez habla dejado de ser de su seor por haberse hecho esclavo de la pena, no habla l de volver despus poder de su seor. 13.Mas ya si el esclavo hubiere sido condenado prisin perptua, ya si temporal, permanece siendo de aquel de quien fu antes que fuese condenado.

9. iDEM libro X. de ofjicio Proconsulis. - Mons est, advocationibus quoque Praesides interdicere; et nonnunquam in perpetuum interdieunt, nonnunquam ad teinpus; vel annis metiuntur, ve! etiam tempore, quo provinciam regunt.
1.Nec non ita quoque interdici potest alicui, no certis personis adait. 2.Potest et jta interdici oui, no apud tribunal Praesidis postule(; et Laman apud legatum, vel procuratorom non probibetur agere. 3.Si tamen apud legatum prohibitus fuerit postulare, credo per consequantias, ne quidem apuci Praesidem relictam illi-postulandi faoultatem. 4.Nonnunquam non advocationibus cui in.
(1) Taur. segn a escritura original; In, omtela la co,.reccidn dei cd ice Fi., Br. (2) Hal.; pDrrlchaiii, el cddwe Fi.

9. EL mismo-, Del Car90 de Proconsul, libro 1. Es costumbre que tambin los Presidentes prohiban el ejercicio de la ahogada; y veces lo prohiben perpetuidad, veces temporalmente, 6 lo limitan & aos, O aun por el tiempo que gobiernan laprovincia. 1. Tambin se le puede prohibir alguno que asista ciertas personas. 2.Igualmente se le puede prohibir alguno que postule ante el tribunal del Presidente; y sin embargo, no se le prohibe que acte ante el legado 6 ante el procurador. 3.Mas si se le hubiere prohibido postular ante allegado, creo que por consecuencia no se le dej cirtamente facultad para postular ante el Presidente. 4.A veces no se le prohibe uno e! ejercicio
(S) Segn correccin del cdice Fi.; qua, Taur. segn a sacriUwa original, Br. -

DIG$TO.LIBRO XLVIII: TITULO XIX

791

Lerdicitur, sed foro. Plus est autem foro, quam. advocationibus inierdicere, si quidem buic omnino forensibus negots accommodarese non permittatur. Solet autem it& ve iuris etudiosis interdici, vel advocatis, vol tabellionibus *ve pragmaticis. 5.Solet et ita interdici, ne instrumenta omnino formeni, neve libellos concipiant, vel testationea consignent. 6.Solet et sic, ne eo loci sedeant, quo in publico instrumenta deponuntur, archio (1) forte, val grammatophylaeio. 7.Solent et sic, ut testamenta ne ordinent, vol seribant, ve[ signent. 8.Erit et lila poena, ne quia negotiis publicis iiterveniat; hic enim privatis quidem interesas poterit, publicis prohibebitur, ut solent, quibus sententia praecipitur J o,cn &iec (2) [publicis abstuiereJ.

9.Sunt autem et aliae poenae, si negotiatione quia abstinere iubeatur, vel ad conductionem eorum, quae publice locantur, accedore, ut ad vectigalia publica. 10.Interdici autern negotiatione plerumque vol negotiationibus solet. Sed damnare, ut quia negotietur, an posait, videamus; et sunt quidem hae poenae, si quia generaliter Iractare velit, inciviles, invitum bominem jubete facere, quod facere non potest. Sed si quis specialiter tractaverit, potest case iusta causa compellendi cuina ad negotiationem; quodsi fuerit, sequenda ant sententia.

11.Istaa fere (3) sunt poenae, quae iniungi solent; sed enim sciendum e8t, discrimina case poenarum, neque omnes eadem poena affici posse. Nam inprimis decuriones in metailum damnar non possunt, neo in opus metalli, neo furcae subo, val vivi exuri; et si forte buiusmodi sententia fuerint affecti, liherandi erunt; sed hoc non potest efficere, qui (4) sententiam dixit, verum referre ad Principem debet, uL ex auctoritate ema poena aut permutetur, aut Liberaretur. 12.Patentes quoque, et liberi decurionum in eadem causa sunt. 13.Liberes non tantum fijos accipere debemus. verum omnes liberes. 14.Sed utrum bi soli (5), qui post decurionatum suscepti sunt, his poenis non afficiantur, an vero omnea omnino liben!, etiam in plebeia familia suscepti, videndum est; et magia puto, omnibus prodesse debera. 15.Plane si parens decurio case desierit, si quidem iam decurione fuerit editus, proderit el, ne afficiatur; enim vero si posteaquam plebelus factus est, tunesuscipiat fihiuni, quasi plebeio (6) editus, ita ant plectendus. 16. Statuliberum quasi liberurn eum iam puniendum, Divus Plus Salvio Marciano rescnipsit.
(1) srCbIvo, Vuig. 'oaor &'rtt, omUelas Sal. (5) $) l'aur.; feraz, el cddce Fi., Br. (4) Taur. ug,t correccin del cddjce fl.; qulqul, la .

de la abogacia, sino el foro. Pero ea ms prohibirle el foro, que el ejercicio de la abogacia, si vrdaderamente no se le permitiera en absoluto intervenir en los negocios forenses. Mas as se les suele prohibir a. los que estudian el derecho, 6 a. los abogados, 6 a. los tabeliones pragmticos. 5.Tambin se les suele prohibir que no formalicen de ningn modo instrumentos, ni confeccionen Libelos, ni firmen declaraciones testificales. 6.Se les suele prohibir tambin que asistan a. aquel lugar pblico en que se depositan los mstrumentos, por ejemplo, al archivo, 6 a. La cancillera. 7.Tambin se les suele prohibir que dispongan testamentos, 6 los escriban, 6 los signen. 8.Habr tambin pena para que uno no intervenga en negocios pblicos; porque ste podr ciertamente intervenir en los privados, pero se le prohibir que intervenga en los pblicos, como se les suele prohibir a. aquellos a. quienes se les manda en la sentencia que se abstengan de los negocios pblicos. 9. Pero hay tambin otras penas, por ejemplo, si a. uno se le mandara que se abstuviese de una negociacin, 6 que tomara parte en el arriendo de las cosas que pblicamente se dan en arrendamiento, como los tributos pblicos. 10.Mas se suele prohibir las ms de las veces una negociacin, negociaciones. Pero veamos si se podr condenar uno que negocie; y, si alguien quisiera tratar el asunto en $eneral, son ciertamente contrarias al derecho civil las penas de mandar que un hombre haga contra su voluntad lo que no puede hacer. Pero si alguno lo tratare en particular, puede haber justa causa para compeler a. alguien a. una negociacin; y si fuere condenado, se habr de ejecutar la sentencia. 11.Estas son de ordinario las penas que se suelen imponer; pero se ha de saber, que hay diferencias en las penas, y que no todos pueden ser castigados con la misma pena. Porque, en primer lugar, los decuriones no pueden ser condenados a. las minas, ni al trabajo en las minas, ni ser ahorcados, 6 ser quemados vivos; y si acaso hubieren sido condenados por sentencia de tal naturaleza, habrn de ser eximidos; pero esto no puede hacerlo el que dicto la sentencia, sino que debe dar cuenta al Prncipe, para que .por virtud de su autoridad 6 se permute la pena, se deje en libertad. 12.Tambin estn en el mismo cazo los ascendientes y los descendientes de los decuriones. 13.Mas por descendientes debemos entender no solamente los hijos, sino tambin todos los descendientes. 14.Pero se ha de ver, si solamente no estn sujetos a. estas penas los que nacieron despus del decurionato, 6 si absolutamente todos los descendientes, aunque hayan nacido en familia plebeya; y ms bien creo que esto les debe aprovechar a. todos. 15.Mas si el ascendiente hubiere dejado de ser decurin, si el descendiente hubiere sido dado a. luz siendo ya aquel ciertamente decurin, Le aprovechar esto para no ser sometido a. tales penas; porque si despus que se hizo plebeyo tuviera el como nacido de un plebeyo, habr de ser hijo, ste, El as castigado. 16. Divino Po respondi por rescripto a. Salvio Marciano, que el que en testamento fu desi ya fuese libre.
(S) soil, omtela Mi. (6) p1.belu, Ha4

vtt uta orijina4 flr.

'792

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TtTULO XIX

LO. MACER (1) libro 11. de pubUci8 Iudiciis. In servorum persona ita observatur, ut exemplo humiliorum puniantur; et ex quibus causis liber fustibus caeditur, ex bis servus flagellis caedi, et domino reddi lubetur; et ex quibus liber fustibus caesus in opus (2) publicum damnatur, ex his servus sub poena vinculorum ad eius temporis apatiuni, flagellis caesus, domino reddi iubetur. Si sub poena vinculorum domino reddi iussus non recipiatur, venundari, et si emtorem non invenerit, in opus publicum, et quidem perpetuum, tradi iubetur.

1.Qui ex causa in metailum datisunt,et post hoc deliquerunt, in eos tanquam metailicos constitui debet, quamvis nondum in eum Iocum perducti fuerint, in quo operari habent (3); nam statim, ut de his sententia dieta est, conditionem suam permu tant. 2.In personis tam plebeiorum, quam decurionum illud constitutum est, nL, qui maiori pocos afflcitur, quam legibus statuta est, infamia non fiat; ergo etsi opere temporario quia inuletatus sit, ve! tantum fusubus caesus, licet in actione famosa, veluti furti, dicendum erit, infamem non esse, quia et solus fustium ictus gravior est, quam pecuniaria (4) damnatio. 11. MARCiANIJS libro II. de publicis iudiciii. Perspiciendum est iudicanti, ne quid aut durius, aut remissius constituatur, quam causa deposcit; neo enim aut severitatis, aut clementiae gloria affectanda est, sed perpenso indicio, prout quseque res expostu!at, siatuenduzu est. Plane in levioribus causis proniores ad lenitatem iudices esse debent, in gravioribus poenis severilatem legum cum ahquo temperamento benignitatis subsequ!. 1.Furta domestica, si viliora (5) sunt, pubuce vindicanda non sunt; neo adniittenda est huiusmodi accusatio, quum servus a domino, vel libertus a patrono, in cujus domo moratur, vel marcenaius ab eo, cui operas suas Iocaverat, offeratur quaestioni; nam domestica furta vocantur, quae servi dominis, val liberti patronis, vol mercenarii apud quos degunt, surripiunt. 2.Delinquitur autem aut proposito, aut mpetu, ant casu; proposito delinquunt latrones, qui faetionem habent; impetu autem, quum per ebrietatem ad manus, aut ad ferrum venitur; casu vero, quum in vanando telum in feram tnissum bominew interfecit. 3.Capitis poena est bestiis obiici, val alias similes poenas pati, ve! animadverti (6).
12. MACRR

10. MACaR; De los Juicios pblicos, libro 'II. Respecto la persona de los esclavos se observa, que sean castigados la manera que los de baja condicin; y por las mismas causas por las que un hombre libre es condenado . palos, es condenado a azotes un esclavo, y se manda que sea devuelto . su seor; y por las mismas causas por las que el libre apaleado es condenado obras pblicas, se manda que el esclavo, sujeto a pena de prisin por igual espacio de tiempo, sea devuelto, azotado, su seor. Si el que se mand que, bajo pena de prisin, fuese entregado su seor, no fuera recibido por ste, se manda que sea vendido, y, si no hallare comprador, que sea destinado las obras pblicas, y ciertamente perpetuidad. 1.Los que en virtud de causa fueron condenados las minas, y despus de esto delinquieron, deben ser castigados como mineros, aunque todava no hubieren sido llevados al lugar en que tienen que trabajar; porque inmediatamente que respecto de ellos se profiri la sentencia permutan su condicin. 2.Est determinado respecto las peonas tanto de los plebeyos, como, de los decuriones, que no se haga infame el que es castigado con mayor pena que la que se estableci en las leyes; luego, aunque alguno haya sido castigado con trabajo temporal, solamente apaleado, aun cuando por accin infamante, como la de hurto, se habr de decir que no es infame, porque tambin un solo golpe de palo es ms grave, que la condenacion pecuniaria. Se ha de procurar por el juzgador que no se determine cosa alguna con mas dureza, con ms lenidad, que lo que requiere la causa; porque no se ha de aspirar la gloria de severidad de clemencia, sino que se ha de determinar con maduro juicio, segn requiere cada caso. Y ciertamente que en las causas leves deben estar los jueces ms inclinados la lenidad, y atenerse tratndose de penas ms graves la severidad de las leyes con cierto temperamento de benignidad. 1.Los hurtos domsticos, si son de poca entidad, no deben ser castigados pblicamente; y ni se ha de admitir semejante acusacin, cuando fuera ofrecido para el tormento el esclavo por su seor, el liberto por su patrono, en cuya casa mora, el asalariado por aquel quien haba dado en arrendamiento su trabajo; porque se llaman hurtos domsticos los de cosas que hurtan los esclavos sus seores, los libertes sus patronos, los asalariados aquellos en cuya casa viven. 2.Mas se delinque de propsito, por impetuosidad, por casualidad; delinquen de propsito Los ladrones, que forman cuadrilla; pero por mpetu, cuando por embriaguez se llega las manos, , las armas; mas por casualidad, cuando cazando mato un hombre el dardo dirigido ti un anima!. 3.Es pena capital la de ser echado ti las fiaras, sufrir otras penas semejantes, ser condenado ti muerte de espada.
11. MARCiANO;

De los Juicios pblicos, Libro II.

Quod ad statum damnatorum pertinet, nihil interest, iudicium publicum fuerit, neone; nam sola sententia, non genus eriminis speetatur; itaque hi, in
(1)

(7) libro 11. de ofjlcio Praesidi,s.

12. MAcEE; Del Cargo de Presidente, libro H. Por lo que se refiere al estado de los condenados, nada importa que el juicio haya sido pblico, no; porque slo se atiende ti la sentencia, no al gnero
(6) leviora, Ha!. Vutg. (6) eum gladio, admciona st cdice citado por Br.; vsi antmadverti, omtelas Ha!. (7) Marcellus, Vulg.

M&reelhis, Ha. VuLg. opus, al margen interior de cdice Ft. {L debent, Ha!. (4) pecuniaria, Ha!. Vu!g.

DIGRSTO.LIBRO XLVIII; TITULO XIX

793

quos animadverti iubetur, quive ad bestias dantur, confestim poenae servi fiunt.

del delito; y as, aquellos que se manda que sean ejecutados con la espada, los que son condenados ti las fieras, se hacen inmediatamente esclavos de la pena. le es licito al que extraordinariamente conoce de un crimen proferir la sentencia que quiere, 6 ms grave, 6 ms leve, pero de suerte que en uno y. en otro caso no se exceda de lo que es razn. Ciertos delitos no irrogan pena alguna los paisanos, 6 se la irrogan ms leve, y ms grave ti. los militares; porque si un militar ejerciere arte cmica, si consinti rer vendido para esclavitud, escribe Menandro que debe ser condenado muerte. sul, libro 1. - El Divino Adriano prohibi que fuesen condenados ti. pena capital los que estuviesen en el numero de los decuriones, no ser que algunos hubiesen matado su ascendiente; pero en los mandatos Be dispuso muy terminantemente que hablan de ser castigados con la pena de la ley Cornelia.
18. CLAUDIO SATURNINO; De las Penas de los pcisanos, libro nico. Se castigan los hechos, como 15. VENULEYO SATURNINO; 18. ULPIANO;

Iieet ei , qui extra ordinem de crimine cognosoit, quam vult sententiam ferre, vel graviorem vel leviorem, ita Lamen, ut in utroque modo rationem non excedat.

13.

ULPIANUS

libro 1. de Appellaliobus.Hod'ie iu

De las Apelaciones, libro I. - Hoy

14. MACER (1) libro II. de Re militari. - Quaedam delicta pagano aut nullarn, aut leviorem poenain irrogant, militi vero graviorem; nam si miles artem Iudicrarn fecerit, ve in servitutem se venire passus est, capite puniendum Menander scribit.

14.

MACaR;

De tos asuntos mitigares, libro II. -

Proconsulis.Divus liudrianus eos, qui in numero decurionum essent, capite puniri prohibuit, nisi si qui parentew occidissent; verum poena legis Corneliae puniendos mandat.is plenissirne cautuin est.

15. VENULRtUS STURNINUS

libro 1. de offlcio

Del cargo de Procozi-

nispaganorura.Aut facta puniuntur, ut furia cae-

18. CLAUDIUS SATURNINUS

libro siagulari de Poe-

desque, aut dieta, ut convicia et infidae advocationes, aut acripta, ut falsa et tamos libelli, aut consilla, ut coniurationes eL latronuin conscientia, quosque alios suadendo iuvisse seeleris est instar. 1.Sed haec quatuor genera considerand a sunt septem modis: causa, persona, loco, tempore, qualitate, quantitate, eventu. 2.Causa, uL in verberibus, quae impunita sunt a rnagistro allata, ve parente, quoniam emendationis, non iniuriae gratia videntur adhiberi; puniuntur, quum quia per iram ab extraneo pulsatus est. 3,Persona dupliciter apectatur: eius, qui fecit, et eius, qui passus est; aliter enim puniuntur ex iisdem facinoribus servi, quam liben, et aliter qui quid in dominum parentemve ausus est, quam qui in eraneurn, in magislratum (2), vel in privatum. la eius re consideratione actatis quoque ratio .habeatur. 4.Locos faeit, ut idem ve furtum vel saeriIegium sit, et capite luendum, vel minore supplicio. 5.Tempus discernit emansorem a fugitivo, et effractorem, vel furem diurnum a nocturno. 6.Qualitate, quum factum ve atrocius, ve] levius est, ut furta manifesta a nec manifestis discern solent, rixae a grassaturis, expilationes a futis, petulantia a violentia. Qua de re maximus apud Uraecos orator Dernoathenes sic alt: (3) op

ry j &rtjn oii ro tpot ,rb, Jrtvbv, xhtp 8v ic,o, i b ' fl) j?p ,tot.ss', Ac O &V&rflhtLa &aTO tp'i, /LnT, T iip4znTL, Tj irl' iip(ii, i&p 17r&pXY, izi oJioi, tv nl x. Tcax 24V1, T4xcTa (or &pno d

los hurtos y las muertes, los dichos, como las afrentas, y las infieles defensas de abogado, 6 los escritos, como los falsos y los libelos infamatorios, 6 los consejos, como las conjuraciones y la inteligencia con ladrones, pues haber ayudado otros cualesquiera aconsejndoles es una especie de delito. 1.Mas estos cuatro gneros han de ser considerados de siete modos: respecto la causa, la persona, al lugar, al tiempo, a la calidad, la cantidad, y al resultado. 2.Respecto ti. la causa, como tratndose de los azotes que impunemente fueron dados por el maestro, 6 por el ascendiente, porque se considera que se dan para enmienda, no para injuria; son castigados cuando alguno fu golpeado con ira por un extrao. 3.La persona es considerada de dos modos: la del que hizo, y la del que sufri; porque por los mismos delitos son castigados los esclavos de otro modo que los libres, y de distinta manera el que se atrevi alguna cosa contra su seor 6 su ascendiente, que el que contra un extrao, un magistrado 6 un particular. En cuanto la del reo se tiene tambin en consideracin la razn de dar. 4.El lugar hace que una misma cosa sea hurto sacrilegio, y que haya de ser castigado con pena capital, 6 con menor suplicio. 5.El tiempo distingue del fugitivo al soldado que no vuelve despus de su licencia, y del ladrn nocturno al que roba con fractura 6 de da. 6.En cuanto la calidad, cuando el hecho es 6 ms grave 6 ms leve, como se suelen distinguir de los no manifiestos los hurtos manifiestos, las rias del merodeo, losdespojos de los hurtos, lapetulancia de la violencia. Sobre lo cual, el ms grande orador de los griegos, Demstenes, se expresa asi: Porque no el golpe, sino el deshonor constituye la afrenta; ni es malo azotar las personas libres, aunque es malo si se hace por afrenta. Porque ciertamente hace muchas cosas, oh atenienses! el que azota, algunas de las que no podr mani() Orat. c. I,fidim, T. 1 p. 537. ed. ReieJ.

(1) MarCellas, VuSg. (s HaL; maglatram, L cdire FI. Tomo lIlisu

194

DGE8TO.LIBRO XLVUI: TTULO XIX

&1sT5 3,tx ri ipoii iiir9u. /Non enim plaga reprae-

sentat contumecjtn, sed dedecoratio; neque eerberar liberis est rrtalum, quames est malum1 sed si in contumeliam. Multa enim utique faeit, qui serberat, o eiri A&henienses, quorum qui patiur, quaedam neque annuntare poteru alii schernate, aspectu, coce;quuln ut contw'neltam inferen.s, quurn ut inmieus exsens, quum oerberat pugnis (1), qaurn in matam (2). Haec m,oeent, hace extra se constituunt homines eorwn non assueks existentes, ut coneiciarenturJ. (3) 7.Quantitas discernit furem ab abigeo; nam qui unum anem surripuerit, ut fur ooircebitur, qui gregem, ut abigeus. 8.Eventus spectetur, ut a clementisaimo (4) quoquo facta, quatnquam lex non minus eum, qui occidendi homima causa cum teto fuerit (5), quam eum, qui ocoiderit, puniat; et ideo apud Graecos exilio voluntario fortuiti (6) casus luebantur, ut apud praecipuum potarum seriptum est (7)
E& iLi Tur5r,, dvrx Miioro 'OtevTo Hycxy*i upo ' fpoxi6 tn :4u7pk, Bjuxv M GCI ZTCT9Y 'AcJjifto

featar Otro el que las sufre, con el gesto, con el aspecto, y con la vol; como cuando infiriendo lojuria, cuando mostrndose enemigo, cuando golpea con los puos, cuando en la mejilla. Estas cosas mueven, stas sacan de si j,. los hombres, que no estn acostumbrados ser injuriados.

7.La cantidad distingue del cuatrero al ladrn; porque el que rob un solo cerdo ser castigado COLliO ladrn, y el que una piara, como cuatrero. 8.Se atiende al resultado, como en los actos ejecutados por un individuo muy apacible, aunque la ley castigue no menos al que hubiere llevado consigo armas para matar un hombre, que al que lo hubiere matado; y por esto entre los griegos se purgaban los casos fortuitos con destierro voluntario, segn se halla escrito en el primero de los poetas;

Desde que siendo prvulo, Menecio

[Quandorneparoulum ex4ente,n Menoetius ex Opunle J)uxit ad eestram domurn parrickum ob triste Die 11k, quwn /Uium occidi Amphidamanis. Imprudens, inoitus, circa talos iratus.] (8) 9.Evenit, ut eadem acelera in quibusdam provinciis gravius plectantur, ut in Africa messium incensores (9), in Mysia vitium, ubi metalla sunt, adulteratores monetae. 10.Nonnunquam evenit, ut aliquorum maleficiorum supphcia exacerbentur, quoties nimium inultis personis grassantibus exemplo opus sit. 17. MAacIs.jjus libro I. lnst11utionum. - Sunt quidam servi poenae, ut sunt in metailum dati, et jo opus metalli; et si quid jis testamento datum fuent, pro non acripto (10) est, quasi non Caesaris servo datum, sed poenae. 1.Idem quidam sunt, hoc cal: sine civitate(11), ut Sunt in opus publicum perpetuo dati, et In insulam deportati, ut ea quidem, quae iuris civilis sunt, non habeant, quae vero iuris gentium sunt, habeant.

OUX &5L1hU1, */L

Me envi tu palacio desde Oponto, Por aquel homicidio tan acerbo, El da que imprudente, y sin quererlo, De Aphydamente al hijo di la muerte Por el juego da dados, lleno de ira. (1 9.Acontece, que los mismos delitos son castigados ms gravemente en algunas provincial, como en Africa los incendiarios de mieses, en la Misia los de vides, y donde hay minas los falsificadores de monedas. 10.A veces sucedo, que se agravan los suplicios de algunos delitos, cuando hay necesidad de ejemplaridad para muchas personas que merodean. 17. Mtacu.No; Instituta, libro 1. -- Algunos son esclavos de la pena, como son los condenados las minas y al trabajo en las minas; y si se les hubiere dado alguna cosa en testamento, se tiene por no escrita como dada no un esclavo del esar, sino de la pena. 1.Asimismo, algunos son esto es, sin ciudadana, como son los condenados perptuarnente obras pblicas, y los deportados una isla, de suerte que no tendrn ciertamente las cosas que son de derecho civil, pero tendrn las que son de derecho de gentes. 18. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro 111. Nadie sufre pena por su pensamiento.
19. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LVII. - Si los esclavos no fueran defendidos por sus seores, no son ciertamente llevados desde luego al suplicio, sino que se permitir que sean ellos defendidos aun por otro; y el que conoce del asunto deber investigar sobre la inocencia de los mismos. 20. PAULO; Comentarios 4 Plaucio, libro XVIII. -Si a alguno se le impone pena, est admitido por derecho moderno que no pase tos herederos; de

18. ULP1ANUS libro 111. ad Edictum.Cogitatio- nis poenam nemo patitur (12).
19. IDEM libro LVII. ad Ectictum. - Si non defendantur serv a dominis, non utique .statim ad supplicium deducuntur, sed permittetur eos (13) defendi vel ab alio; el qui cognoscit, debebit de innocentia eorum quaerere. 20. PAULUS libro XVIII. ad Ptautium.Si poena alicui irrogatur, receptum est comrnenticio jure, no ad heredes transeat; cujus rei illa ratio videtur,

(1) Segn nuestra enmienda; fiiit1bu, Vulg. (2) Segn IILje$1Pa enmienda; pupila por inal&m, 1 ulg. (5) Versin vulgar. (4) dementieslmo, Vuig. (5) ferlt, fiat. (6) Taur. segn correccuM del c 'ice FI.; fortuita, la escritura origina?, Dr. (7) Hom. II, XXIII. 85. y siguent4a.,

(8) Varsidn vulgar. (9) incliores fiat. (10) HaL Vdg.; ecriptis, el cdice FI. (31 hOc eSt sine civitate, omit tas Ha. (12) Taur. Segn a escritura original; patiatur, a correu cion del cdice Fi, Dr. (13) HaZ. Vvg.; ets1 el cdice FI. () Antigua versin de Garca Malo1
)

b1G1gro.LIBno LVI: TITULO XIX

;795

quod poena constituitur in emondationem hominum, quae mortuo eo, in quem constitui videtur, desinit.

lo que parece que es razn que la pena se establece para enmienda de los hombres, y que deja ella de ser habiendo fallecido aquel contra quien parece que se establece.

21. Cstsus libro XXX VIL Diestorum.. - tJlti- 21. Cai.so; Digesto, libro XXX VIL! nterpret&mum supplicium esse mortem sotam interpretamur. mos que el ltimo suplicio es la muerte sola.
22. MODESTINUS libro I. Diffe'en.iaru,n.In metailum damnati, 81 valetudine, aut aetatis infirmitate mutiles operi faciundo deprehendantur, ex Rescripto Divi Phi a Praeside dimitti poterunt, qui aestimabit de his dimittendis (1), si modo vol cognatos, vol affines habeant, et non minus decem annis poena sua (2) funeti fuerint.

22. MODESTfleO; Diferencias, libro L - Los condenados a. las minas, si se viere que por enfermedad por razn de la edai son mutilespara el trabajo, podrn ser licenciados en virtud de rescripto del Divino Po por el Presidente, quien tendr en cuenta al licenciarlos si tienen cognados afines, y si han cumplido a. lo menos diez aos de su pena.
28. EL MISMO; Reglas, libro VIII. Al condenado a. las minas sin tiempo determinado por impericia del que lo conden, se considera que se le prefij el tiempo de diez aos. EL MISMO; Pandectas, libro XI. - Debemos 24. saber que se han de quitar de sus sitios las esttuas de los que fueron relegados deportados por delito de Lasa majestad.

23. IDEM libro VIII. Regukirwn.. -Sine praefinito tempore in metallum dato, imperitia dantis deceonli lempora praefinita videntur. 24. IDEM libro XI. Paridectarum. Eorum, qui relegati vel deportati sunt ex causa maiestatis, siatuas detrahendas acire debemus. 25. Inai libro XII. Pandectarum. -Si diutino tempore aliquis in reatu fuerit, aliquatenus pocos eius sublevanda erit; sic etiam constitutum est, non eo modo puniendos coa, qui longo tempore in reatu agunt, quam.eos, qui in recenti Sententiam excipiunt.

1.Non potest quia sic damnar, ut de saxo praecipitetur.


Crimen vel poena paterna nullam uiaculam filio mnfligere potest; namque unusquisque ex suo admisso sorti sublicitur, nec alieni criminis succeasor constituitur; idque Divi Fratres Hierapolitanis reScripserunt.
27. Iossi libro V. de Cogniionibus. - Divi Fratres Aruntio Ciloni (3) rescripseruut, non solere Praesides provinciarum ea, quae pronuntiaverunt, ipsos reacindere. Vetinae quoque Ltalicensi rescripserunt, suam mutare sententiam neminem posse, idque insolitunt esse fien. Si tamen de se quia mentitus fuerit, vel quum non haberet probationum instrumenta, quae postes repererit, poena afflictus siL, nonnulla extant Principalia Rescripta, quibus vel poena eorurn minuta eat, ve in integrum restitutio concesas; sed id duntaxat a Principibus fien potest.
26. CA.LLISTRATUS

hubiere estado largo tiempo en la condicin de reo, se habr de aliviar algn tanto su pena; porque tambin se determin que no han de ser castigados del mismo modo tos que vivan largo tiempo en la condicin de reo, que aquellos sobre los que recae pronto sentencia. 1.No puede nadie ser condenado a. que se precipite da una pea. El crimen la pena del padre no puede infligir mancha alguna al hijo; porque cada cual queda sujeto a. su suerte por su propio delito, y no es constituido sucesor del delito ajeno; y esto respondieron por rescripto a. los Hierapolitanos los Divinos Hermanos. Los Divinos Hermanos respondieron por rescripto a. Aruncio Ciln, que no solan los Presidentes de las provincias revocar por si mismos las sentencias que pronunciaron. Tambin respondieron por rescripto a. Vetina, de Itlica, que nadie podia cambiar su propia Sentencia, y que esto no se sola hacer. Pero si alguno hubiere mentido respecto a. s, no teniendo los instrumentos de pruebas, que luego hubiere encontrado, hubiera sido condenado . pena, hay algunos rescriptos de Prncipes, en los que se les disminuy su pena, se les concedi la restitucin por entero; pero esto puede ser hecho solamente por los Prncipes. 1.Respecto a. los decuriones y a. los principales de las ciudades, que cometieron delito capital, se dispone en los mandatos, que si se viera que alguno cometi uno por el cual hubiera de ser relegado fuera de la provincia una isla, se le escriba al Emperador por el Presidente acompandole la sentencia. 2.Tambin en otro capitulo de los mandatos se dispone en estos trminos: Si algunos de los principales de alguna ciudad hubieren hecho latro27. EL MISMO', 26. CAL1STRATO;

25.

EL MISMO;

Pandectas, libro X11.Si alguno

libro 1. de Cognitionibus.

De las Jurisdicciones, libro 1.

De las Jurisdicciones, libro V. -

1.De decurionibus et principalibus civitatum, qui capitale admiserunt, mandatis cavelur, ut, si quis Id admisisse videatur, propter quod relegandus extra provinciam in insulam sit, Imperatori scribatur adiecta (4) santa ntia a Praegide. 2.Alio quoque capite mandatorum in haec verba cavetur: Si qui ex principalibus alicuius civitatis latrooinium fecerint aliudve quod facinus,
(1) HaL; demittendi, el oddice FI. (2) fiat.: poense mas, el cdwe FI.

(3) Segn enmienda Br.; Rarrontio Siloni, el eddice FI.; runthio Siloni, Ial.; ranto Siloni, Vutg.

(4) adtecta,

om tel a fiat.

796

DIGTO.LIBRO XLVIII:- TITULO XIX

ut capitalem poenam meruisse videantur, commiserint, vinotes eos custodies, et mihi acribes, el adiicies, quid quisque commiserit, 28. IDEM libro VI. de Cogniionibus. - Capitalium poanarum fere isti gradus sunt: summum supplieium case videtur ad furcam damnatio, item viv crematio; quod quamquam summi suppllcii appellatione merito contineretur, tamen eo, quod postea Id genus poenae adin'ventum est, posterius primo visum es; item capitis amputatio. Deinde proxima morti poena metalli corcitio. Post deinde in insulam deportatio.

cinio, 6 cometido otro cualquier delito, de suerte que se considere que merecieron pena capital, los custodiars encadenados, y me escribirs, y afiadirs qu es lo que cada uno ha cometido.

1.-Ceterse poenae ad existitnationem, non ad capitis periculurn pertinent, veluti relegatio ad tempus, vel in perpetuum, ve in insulam vel quum in opus quia publicum datur (1), vel quum fustium ictui (2) subiicitur. 2.-Non omnes fustibus (3) caedi solent, sed hi duntaxal, qui liberi sunt, et quidem tenulores homi nos; honestiores vero fustibus non subiiciuntur; idque principalibus Rescrptia specialiter exprirnitUr. 3.-Solent quidam, qui vulgo se iuvenes appellant, in quibusdam civitatibus turbulentis (4) se acciamationibus populanium accom modare; q ui si amplius nihil admiserint, nec ante siaL a Praeside admoniti, fustihus caesi dimittuntur., aut etiam spectaculis jis interdicitur; quodsi ita correcti in iisdem deprehendantur, exilio puniendi sint; nonnunquam capite plectetidi, scilicet quurn saepius seditiose et turbulente () se gesserint (6), et aliquoties apprehensi tractati clementius in eadem temeritate propositi perseveraverint. 4.-Servicaesi solent dominis reddi. 5.- Et ut generaliter dixerim, omnes, qui fustibus caedi prohibentur, eandem habere honoris reyerentiarn debent, quam decuriones habent. Est enim inconstans dicere, eum, quem principales Constitutiones fustibus subiici prohibuerunt, in metaltum dan posse. &-Divus Hadrianus in hace verba rescripsit: "In opus metalli ad tempus nemo darnnari debet, sed qui (7) ad (8) tempus damnatus est, etiamsi fadeL metallicum opus, non in metailum damnatus esse intelligi debet; huius enim libertas manet, quemadmodum etiam bis (9), qui (10) 10 perpetuum opus darnnantur. Proinde et(11) rnulieres hoc modo damnatae iberos pariunt. 7.-Ad statuas confugere ve imagines Principum in iniuriam alterius, prohibitum caL. Quum enim leges omnibus hominibus aequaliter securitatem tribuant, merito visum est, in iniuriam potius alterius, quam sui defensionis gratia ad statuas ve imagines Prineipum confugere, nisi si quia ex vm(1) *4 tampus, insertan Hal. Vulg. (5) Segn correccin del cdice FI.; ictu, Tau". segn la g.orit ura original, Br.
(5) Taur.; fnstis, el cdice FI., Dr. (t) Ial. T/ulg ; turbulentibus, el cdice FI.

28. EL MISMO; De las Jurisdicciones, libro VI. De ordinario son estos los grados de las penas capitales: se considera que es ltimo suplicio la condenacin la horca, y tambin ser quemado vivo; el cual, aunque con razn est comprendido en la denominacin de ltimo suplicio, se consider, sin embargo, posterior al primero, porque se invent despus este gnero de pena; asimismo la de cortar la cabeza. Despus es pena prxima la de muerte la condenacin las minas. Y luego despus la deportacin una isla. 1.-Las dems penas Be refieren la reputacin, no la prdida de la cabeza, como la relegacin temporal, 6 perptua, 6 una isla; 6 cuando uno ea condenado obras pblicas, 6 es sometido la fustigacin. 2. -No todos suelen ser condenados la fustigacin, sino solamente los que son libres, y aun los individuos de baja condicin; pero los de ms elevada clase no son condenados la fustigacin; y esto se expresa especialmente en rescriptos de los Prncipes. 3.-Suelen algunos, que vulgarmente se llaman jvenes, entrometerse en algunas ciudades en las turbulentas aclamaciones populares; los cuales, si no hubieren-hecho otra cosa ms, ni antes hubieran sido amonestados por el Presidente, son dejados en libertad despus de fustigados, 6 tambin se les prohibe la asistencia los espectculos; pero si corregidos as, fueran sorprendidos en los mismos hechos, habrn de ser castigados con el destierro; y veces deben ser condenados pena capital, esto es, cuando muchas veces se hubieren conducido como sediciosos y turbulentos, y cogidos otras veces y tratados con ms clemencia hubieren perseverado en Ja temeridad de su propsito. 4.-Los esclavos suelen ser devueltos, despus de azotados, sus duefios. 5.-Y para decirlo en general, todos los que est prohibido que sean fustigados, deben tener la misma consideracin de distincin que tienen los decuriones. Porque es infundado decir que puede ser condermdo las minas el que las Constituciones de los Prncipes prohibieron que fuese fustigado. J 6.-El Divino Adriano resolvi por rescripto: adie debe ser condenado temporalmente trabajo en las minas, sino que el que fu condenado temporalmente, aunque haga trabajo en las minas, no Be debe entender que fu condenado las minas; porque subsiste su libertad, la manera que tambin para los que son condenados perptuamente obras. Por consiguiente, tambin las mujeres condenadas de este modo paren hijos libres. 7.-Est prohibido refugiarse para injuria de alguien las estatuas 6 las imgenes de los Prncipes. Porque como las leyes conceden igualmente todos los hombres seguridad, con razn se consider que ms bien en injuria de alguien, que para defensa des! propio, se refr.giaba uno las estatuas
(7) Taur. segn correccin del cdice Fi.; qul. omtela la escritura original, Dr. (8) Taui". segn la escritura original; In, a correccin del cdice FI., Dr. () Ial ; quamdlu etis.m hE, el cdice Fi. (10) El cdice FI.: (non), Murta Taur. (11) Taur. segn a escritura orgMai, etisin, a correccin del cdice FI., Dr.

(6) Segn correccin del c'l4cs gn la escritura Orlghiai. B

(5) turbulenter, Ha.

FI.; geuerunt, Taur. se-

DIGRSTOLIBRO XLVIII: TfTrJLO XIX

797

culis val custodia, detentus a potentioribus, ad huiusmodi praesidium confugerit; his enim venia tribuenda est. Ne autem ad statuas ve[ imagines quis conf'ugiat, Sonatas censuit; eumque, qui imaginem Caesaris in invidiam alterius praetulisset, in vincuia publica corceri, Divus Pius rescripsii.

8.Omnia admissa in patronum, patronive flhu[n, patrem, propinquum, maritum, uxorem, ceterasque necessitudines gravius vindicanda sunt, quam in'extraneos. 9,Venenarii capite puniendi sunt aut, si dignitatis reapectum (1) agi oportuerit, deportandi. 10.Grassatores, qui praedae causa id faciunt, proximi latronibus habentur; et si eum ferro aggredi et spoliare instituerunt, capite puniuntur; utique si saepius atque in jtjneribus hoc admiserunt; esterl in metallum dantur, vel in insulas relegantur. 11.Igni cremantur plerumque servi, qui Saluti dominorum sUoi'um insidiaverint (2), nonnunquam etiam liberi plebe, et humiles personae. 12.Inoendiarii capite puniuntur, qui ob inimicitias ve praedae causa incenderint intra oppidum, et plerumque vivi exuruntur; qui vero casam aut villam, aliquo lenius. Nam fortuita incendia, al, quum vitari possent, per negligentiam eorum, apud quos orIa sunt, damno vicinis fuerunt, civiliter exercentur, ut qui iactura affectus est, damni disceptet, vel modice vindicaretur. 13.In exulibus gradus poenarum constituti Edicto Divi Hadriani (3), ut qui ad tempus relegatus est, si redeat, in insulam relegetur, qui relegatus in insulain excesserit, in insulam deportetur, qui deportatus evaaerit, capite puniatur. 14.tta et in custodiis gradum servandum esse, idem Princeps rescnipsit, id saL, ul qui in tempus damnati erant, in perpetuum dainnarentur, qui in perpetuum damnati erant, in metailum darnnarentur, qui in metailum damnati id admiserint, summo supplicio afflcerentur. 15.Famosos latrones in his locis, ubi grassati sant, furca figendos, compluribus placuit, ut et conspectu deterreantur (4) alii ab iisdem facinoribus, et solatio siL cognatis et afflnibus interemtorum eodem loco poena reddita, in quo latrones homicidia fecissent; nonnulli ctiam ad bestias hos damnaverunt. 16.Maiores nostri in omni supplieio severius serves, quam liberos, famosos, quam integrae famae homines punierunt.

6 imgenes de los Prncipes, no ser que alguno, detenido por poderosos, Be hubiere acogido de prisiones de carcel tal seguro; porque stos se les ha de conceder venia. Mas el Senado dispuso que nadie se acogiera las esttuas las imgenes; y el Divino Po resolvi por rescripto, que el que para odiosidad de alguien se hubiese acogido la imgen del Csar fuera encerrado en prisinpblica. 8.Todos los delitos cometidos contra el patrono, el hijo del patrono, el padre, prximo pariente, marido, mujer, y dems parientes, han de ser castigados ms severamente que los cometidos contra extraos. 9.Los con feccion adores de venenos han d ser condenados a pena capital, 6 deportados, si fuere conveniente guardar respeto su dignidad. 10.Los merodeadores, que merodean para hacer presa, son considerados semejantes k los ladrones, y si se determinaron acometer y despojar con armas, son condenados pena capital; esto ciertamente, silo hicieron muchas veces y en los caminos; los dems son condenados las minas, 6 relegados una isla. 11.Las ms de las veces. son quemados en hoguera los esclavos que hubieren puesto asechanzas la 'vida de sus seores, y . veces tambin los hombres libres plebeyos, y las personas de baja condicin. 12.Son condenados pena capital los que por enemistad 6 para depredar hubieren incendiado dentro de una ciudad, y las mas de las veces son quemados vivos; mas los que una casera una quinta, con alguna ms lenidad. Porque los incendios fortuitos, si pudiendo ser evitados causaron dao los vecinos por negligencia de aquellos .en cuya casa se produjeron, se discuten civilmente, que el que sufri el perjuicio controvierta sobre el dao, 6 sea indemnizado moderadamente. 13.En cuanto los desterrados se establecieron grados de pena por Edicto del Divino Adriano, para que el que fu relegado temporalmente sea, si regresara, relegado una isla; el que relegado una isla saliere de ella, sea deportado una isla; y el que deportado se evadiere, sea condenado pena capital. 14.El mismo Prncipe resolvi por rescripto, que as se ha de observar tambin gradacin en cuanto a los presos, esto es, para que los que haban sido condenados temporalmente sean condenados perpetuidad; los que hablan sido condenados perpetuidad sean condenados las minas, y los que condenados las minas hubieran hecho esto sean condenados al ltimo suplicio. 15.A muchos les pareci bien que los ladrones famosos deban ser ahorcados en aquellos lugares en que merodearon, ya para que Ii. tal vista otros se aparten con horror de tales delitos, ya para que les sirva de consuelo los cognados y afines de los que fueron matados la pena ejecutada en el mismo lugar en que los ladrones hubiesen. hecho los homicidios; algunos tambin los condenaron it las fieras. 16.Nuestros mayores castigaron en todo suplicio con ms severidad los esclavos que it las personas libres, it los infamados que it los hombres de buena fama.

29. GAYo; Comentarios d la ley Julia y Papia, ti29. GA1US (5) libro I. ad legem Iuliarn el Pa- pialn. - Qui ultimo supplicio damnantur, statim et bro 1.Los que son condenados al ltimo suplicio
(L) respectu, Hal. VuIg. iS) iustdL&ti erunt, I1a.

(3) Trateni, haZ,

(4) HaL Vtdg.; deterrantur, a cdice "1. (5) Panlns, JaL Vu19,

79g

bzGx8TO.L1BaO XLVIII: T VULO X1X

civitateni, et libertatetn perdunt; itaque praeoccupat hic casus mortem, et nonnunquam longum tempus occupat; quod acoidit in personis eorum, qui ad. bestias damnantur; saepe etiani ideo servan solent post daninationem, ut ex bis in alios quaestio habeatur.
80. MODESTINUS (1) libro 1. Le Poenis. Si quia aliquid feeerit, quo leves hominuin anhmi superstitione numinis terrerentur(2), Divus Marcus huiusmodi homines in inanlam relegan rescripsit.

pierden inmediatamente la ciudadana y la libertad; y as esta prdida se anticipa . la muerte, y veces se anticipa largo tiempo; lo que acontece tratndose de fas personas de los que son condenados las floras; muchas veces suelen ser conservados tambin despus de la condenacin para ser sometidos contra Otros al tormento.
80. MODESTiNO; De las Penas, Libro 1. - Si alguien hubiere hecho alguna cosa con la que se aterroricen con la superticin de un crimen los nimos apocados de los hombres, resolvi por.rescripto. el Divino Marco que tales hombres fuesen relegados una ala.

81. IDEM libro III. de Poeniz. - Ad bestias damnatos favore populi Praeses dimittere non debet, sed si eius roboris ve artificii sint, ut digne populo Romano exhiberi poasint, Principem consulere debet. 1.Ex provincia autem in provinciam traesduci damnatos sine permissu Principia non licere, Divus Severus et Antoninus rescripserunt.

81. Er. MISMO; De las Penas, libro it. - El Presidente no debe dejar en libertad por favor del pueblo los condenados las fieras, pero si fueran de tal robustez arte que dignamente puedan ser exhibidos al pueblo romano, debe consultar a! Prncipe. 1.Mas resolvieron por rescripto el Divino Severo y Antonino, que sin permiso del Prncipe no era lcito que los condenados fuesen conducidos de una provincia otra. Si el Presidente el juez hubiera pronunciado sentencia interlocutoria de este modo: hiciste violencia, si verdaderamente en virtud de interdicto, el reo no ser infamado, ni tendr lugar la pena de la ley Julia, pero si en virtud de delito, es otra cosa. *Qu se dir, si el Presidente no hubiere hecho distincin, si por la ley Julia de los juicios pblicos, por la ley Julia delos juicios privados? En este caso se habr de estimar segn el delito. Pero si se imputaron delitos de una y de otra ley, se habr de observar la ley ms benigna, esto es, la de los privados. peradores Hermanos resolvieron por rescripto, que los esclavos condenados prisin temporal consiguen, despus que hubieren cumplido el tiempo, la libertad y la herencia, un legado, porque la limitacin temporal, que proviene de la sentencia, es abolicin de la pena. Mas si estando en la prisin le fuera el beneficio de la manumisin, la razn de derecho y las palabras de la Constitucin se oponen . la libertad. Pero si la libertad hubiera sido dada en testamento, y al tiempo en que es adida la herencia se hubiera extinguido el tiempo de la prisin, con razn se entender que fu manumitido; no de otra suerte que si un deudor hubiese manumitido un esclavo dado en prenda, y su herencia hubiese sido adida despus de liberada la prenda.
84. EL MiSMO; Respuestas, libro XVI.El esclavo no es condenado perptuamente obra pblica, y mucho menos temporalmente; as, pues, cuando por error hubiese sido condenado Li. trabajo temporal, respond, que, cumplido el tiempo, el esclavo 82. ULPIANO;

32. ULPiLNUS libro VI. ad Edictwn. - Si Praesos vel iudex la interlocutus alt: vim fecisti, si quidem ex interdicto, non enit notatus, nec poena legis luliae BequetLlr, si vero ex crimine, aflud est. Quid, si non distioxerit Praeses, utrum uliapublieorum, an lulia privatorum? Tune ex crimine erit aestimandum. Sed si utriusque legis crirnina obiecta sunt, niitior lex, id est privatorum, ant sequenda.

Comentarios al Edicto, libro VI.

Iinperatores rescripserunt (3) serves in temporaria vincula damnatos libertatem et heredilatem, sive legatum, postcUam tempus explevenint, consequi, eitio, quae descendit ex senquia temporaria codr tentia, poenae est abolitio. Si autem benefieium libertatis u vincufis veniat (4), ratio iuris et verba Constitutionis libertati refragantur. Plane si testamento libertas data site et co tempore, quo aditur hereditas, tempus vinculorum solutum alt, recte manumissus intelligetur; non secos se si pignori datum servum debitor manumisisset, eiusque post liberatum pignus adita fuisset hereditas.

88. PAPIN1ANUS

libro II. Quaestionurn.Fratres

88.

PAPiNIANO;

Cuestiones, libro JI. - Los Em-

34. loaN libro Xvi. Responzorum. - Servus in opus publicurn perpetuum, ac multo magia temporarium non datur; quum igitur per errorem in opus temporarlum fuisset datus, expleto tempore domino servum esse reddendum, respondi.
1.Eosquoque pocos delatoris ex sententia Senatusconsulti teneri respond, qui por supposi1am personam delator causam dederunt.
35. CALLISTRATUS libro I. Quaestionum. Mandatis principalibus, quae Praesidibus dantur, ca-

deba ser devuelto su seor. 1.Respond, que por el espritu del Senadoconsulto estaban sujetos la pena del delator los que por interpuesta persona dieron causa al delator.

$5. CALISTRATO; Cuestiones, libro 1.Se dispone en los mandatos de los Prncipes, que se dan los

(1) Taur. asgan el cdice Fi. en el que se lee M, Br.; Idem, a correccin del cddlce FI.. Ha!. (5) Taur. segn el cdice .'i., que lies terrentnr, Br.

(8) Const. 1. Cod. VII. 12. (4) Taur. seg n a escritura or4gin.aZ; sois Invelnat por VGiiIM, la correccin del cdice FI., Br.

DIGEeTO.LIBRQ XLVIII: TTULO XIX

799

vetur, no quis perpetuis vinculia damnetur; idque eti am Divus Hadrianus rescripsit.

Presidentes, que nadie sea condenado prisin perptua; y esto resolvi tambin por rescripto el Divino Adriano.

86. HERMOOENIANtYS libro 1. Epiomarum iuris (1). 86. HERMOGEN1ANO;. Eptome del Derecho, libro 1. - In metaltum, sed et in ministerium mtaIlico- - Los condenados las minas, y al servicio de las rum (2) damnati servi efficiuntur, sed (3) poenae. minas, se hacen esclavos, pero de la pena.

87. PAuLus libro I. Sentengiarum.In dardananos propter falsum mensurarum inodum, ob utilitatem populanis annonae, pro modo admiasi extra ordinem vindican placuit.
38. IDEM

37. P.ui.o; Sentencias, Libro 1. - Se determin, que por razn de la utilidad de las provisiones populares se castigase extraordinariamente con arreglo al delito a los acaparadores por causa de la fa!ea capacidad de las medidas.
88. EL MISMO; Sentencias, libro V. - Si alguien hubiera hurtado alguna cosa de los metales del Prncipe, del sacro monetario, es condenado la pena de las minas, la de destierro. 1,Los que se pasan los enemigos, los que les revelan nuestros designios, son quemados vivos, 6 son ahorcados. 2.Los autores de sedicin 6 tumulto, habiendo concitado al pueblo, son, conforme la calidad de su dignidad, 6 ahorcados, 6 echados las fieras, 6 deportados una isla. 3Los que desfloran . doncellas que aun no son casaderas, siendo de baja condicin, son condenados . las minas, y de otra ma elevada, son relegados una isla, enviados al destierro. 4.El que no hubiere probado que l fu comprado con su propio dinero no puede pedir la libertad; adems es restituido sujeto la pena de prisin su mismo seor, 6, si su mismo seor lo prefiriera, es condenado las minas. 5.Los que dan bebida para abortar, 6 amatoria, aunque no lo bagan con dolo, son, sin embargo, porque la cosa es de mal ejemplo, condenados a las minas los de baja clase, y relegados una isla con prdida de parte de sus bienes los de otra ms elevada; pero si por ella hubiere muerto la mujer 6 el hombre, son condenados al ltimo suplicio. 6.Impunemente se suprime el testamento que no es valido por ningn derecho; porque no hay nada que en virtud de l se pida, 6 pueda subsistir. 7.El que hubiere abierto, 6 leido el testamento de uno que vive, hubiere levantado sus sellos, est sujeto la pena de la ley Cornelia; y de ordinario los de ms baja clase son condenados las minas, y deportados . una isla los de otra mas elevada. 8.Si alguno hubiere probado que un instrumento de su litigio fu manifestado por el procurador su adversario, el procurador, si fuera de baja condicin, es condenado las minas, y si de otra ms elevada, es relegado perpetuidad con privacin de la mitad de sus bienes. 9.Cualquiera que hubiere entregado uno, catando otro ausente, los instrumentos depositados en su poder, 6 los hubiere manifestado . su adversario, ea condenado, segn la condicin de la persona, las minas, 6 es deportado a una isla. 10.Los jueces pedneos, si se dijera que fueron corrompidos por dinero, 6 son removidos las ms de las veces de la curia por el Presidente, son enviados al destierro, 6 relegados temporalmente.

aliquid ex metallo Principia, ve ex moneta sacra furatus sit, poena metalli aut (5) exilii punitur.

libro V. Sententiarum (4). - Si quis

1.Trausfugae ad bostas, val consilioruui nostrorum renunt.iatores aut vivi exuruntur, aut furca (6) suspenduntur. 2.Auctores (7) seditionia et tumultus, populo concitato, pro qualitate dignitatis Rut in furcam tolluntur, Rut bestiis obiiciuritur, aut in insulam deportantur (8). 3.Qui nondum viripotentes virgines corrumpUnI, humiliores in metallum damnantur, honeatiores in insulam relegantur, aut in exilium miituntur. 4.Qui se anis numis redemtum non probavent, libertatem petere non potest; amplius eideni domino sub poena vinoulorum redditur ve!, si ipse dominus malit, in metallum damnatur. 5.Qui abortionis ant amatorium poculum dant, etsi dolo non faciant, tamen, quia mali exempli res est, humiliores in metailum, honestiores in insulam amiasa parte honorum relegantur; quodsi eo mulier, ant horno perieril, summo supplicio af. fbi un tur. 6..Testamentum, quod millo iure valet, impune suppriniitur; nihil est enirn, quod ex eo aut petatur, aut consist.ere poasit. 7.Qui vivi testamentum aperuenit, recitaveru, resignaverit, poena Corneliae tenetur; et pIernmque hurniliores aut in metailum damnantur, out bonestiores in insulam deportantur. 8.Si quia instrumentum litis suae a procuratora adversario proditum case convicerit, procurater, si humilior sit, in metallum datunatur, si honeatior, ademta parte bonorum dimidia u perpetuum relegatur. 9.Instrumenta (9) penes se deposita quicunque alter altero absente reddiderit, val adversario prodiderit,prout personae conditio est, aut in metailum damnatur, aut in insulam deportatur. 10.ludices pedanei, si pecunia corrupti di-. cantur, pterumque a Praeside, aut curia (10) summoventur, aut in exilium mittuntur, aut ad (11) tempus relegantur.
(1) Segn corrccidn del cdice FI.; luris, omlteia Taw'. segn a escritura original., Br. (2) Tasi. aeg.r& la escr( nra origina, 411 U que se lee mptallioruin. Br.; matailorum, a correccin del cdice F4.

(2) seillcst, Hal. (4) Vase PauiiSengt. rece. V.22. 1.,23. U.,25.7-9..28. (5) VaIg.; st, Tasi. segn a escritura original; st, omilela a corr.00dn dI cdice Fi., 8r.

(6) Hal. VuIg.; fnrcae, el cdice FL (7) Ha. Vulg.; Actores, el cdice Fi. (5) Taur.; deportatur, el cdij. Fi. (9) duornm, inserta VuLg. (10) Hai.; curtas, el cdice FI. (11) Ha. Vu.lg.; ad, oinitela el cdice FI

800

D1O'ESTO. LIBBO XLVIII: TfTULO XX

11.Miles, qui ex carcere, dato gladio, erupit, poena capitis punitur. Eadem poena tenetur, et qui cuin eo (1), quem custodebat, deseruit. 12.Miles, qui sibi manus intulit, neo factum peregit, nisi impatientia doloris aut morbi luctusve alicujus, vel alia causa fecerit, capite puniendus est, alias cum ignominia mittendus est.

11.El militar, que con la espada que se le di se escap de la caree, es castigado pena capital. A la misma pena est. sujeto tambin el que huy con aquel quien custodiaba. 12.El militar que atent su vida, y no consum el hecho, no ser que lo haya hecho por no poder sufrir un dolor, una enfermedad 6 algn pesar, 6 por otra causa, ha de ser condenado * pena capital, y en otro caso ha de ser licenciado con ignominia. 89. TFu'oMNo; Disputas, libro X. -. Escribi Cicern en su Oracin a favor de Cluencio Avito, que cierta mujer llamada Milesia, estando en Asia, fu condenada como reo de pena capital, porque habiendo recibido dinero de los segundos herederos se procur ella misma el aborto con medicamentos. Pero se resolvi en rescripto por nuestros ptimos Emperadores, que tambin si alguna mujer se hubiere hecho violencia en sus entraas despus del divorcio, porque estaba embarazada, para no procrear hijo su marido, ya enemigo suyo, fuese condenada destierro temporal. 40. PAULO; Decretos, libro III. - Se determin, que Metrodoro fuese deportado una isba por haber acogido sabiendas un enemigo fugitivo, y que Filoctetes fuese relegado una isla, porque por largo tiempo disimul que no ignorndolo lo ocult. 41. PAPINIANO; Definiciones, libro II. - La sancin de las leyes, que ltimamente impone cierta pena los que no se hubieren atemperado los preceptos de la ley, no parece que se refiere aquellos casos en que por la misma se aadi especialmente pena; y no se duda que en todo otro derecho la especie deroga al gnero; y no ea ciertamente verosmil que un solo delito sea castigado por la misma ley de varios modos.
LIERMOGENIANO; Epistotas, libro I. - En la 42. interpretacin de las leyes laspenas han de ser atenuadas ms bien que agravadas.

89. TRYPHON1NUS libro X. Dispulctlionum. - Cicero in oratione pro Cluentio Avito (2) scripsit, Milesiam quandam mulierem, quum esset in Asia, quod ab heredibus secundis accepta pecunia parturn sibi medicamentis psa abegisset, re capitalis esse darnnatarn. Sed et si qua visceribus anis post divortium, quod praegnana fuit, vim intulerit, zie am inimico manto fihium procrearet, ut temporali exilio coerceatur, ab optimis Imperatoribus nostnis resoriptum est.

40. PAULUS libro fil. Liecrelorum. - Metrodorum, quum hostem fugientem sciens susceperit, in insulain deportan, Philocteten, quod occultani eum ion ignorans diu dissimulaverit, in insularu relegar placet.

41.

legurn, quae novissime certam poenam (3) irrogat iis, qui praeceptis legis non obtemperaverint, ad eas species pertinere non videtur, quibus ipsa lege poena specialiteraddita est; nec ambigitur, in cetero omni iure speciem generi derogare; nec sane verisimile est, delictum unum eadem lege vaniis aestimatjonibus coreeri. 42. HsRMooBNu.us (4) libro I. Epitoinarum. Interpretatione legum poenae molliendae sunt potius, quam asperandae (5).

PAPINIs.rqus

libro II. flefinitionum.Sanctio

48. PAULUS libro 1. Responsorurn. - Imperator Autoninus Aurelio Atiliano reseripait: Praeses ultra admiriistrationis suae tempus interdicere ahcu arte sua uti non potest.
1.Idem respondit, eum, qui mio adrnsso de-. eurionum (6) fionorem amisit, non poase in poenis evitandis decurionjs fui honorem vindicare. TIT. XX DE BONIS DAMNATORUM
[Cf. Cod.JX, 9.] 1. CALLISTRATUS

PAULO; Respuestas, libro 1.El Emperador 43. Antonino respondi por rescripto Aurelio Atiliano: El Presidente no puede prohibir nadie, por mas tiempo que el de su administracin, que ejercite su propia arte. 1.El mismo respondi, que el que por delito propio perdi el honor de decurin, no puede hacer valer para evitar las penas la dignidad de hijo de decurin.

TITULO XX DE LOS BIENES DE LOS CONDENADOS [Vase COd. IX. 49.] 1. CALISTRATO; De los Derechos delflsco y del pueblo, libro .1. - Con la condenacin se confiscan los

Damnatione (7) bona publicantur, quum aut vita adimitur, ant civitas, aut servilis conditio irrogatur. 1.Etiam hi, qui ante concepti, et post damnationem nati aunt, portiones ex bonis patrum damnatorum accipiunt.

libro 1. de Jure fiad el populi.

bienes, cuando se quita la vida, la ciudadana,, 6 se impone la condicin de esclavo. 1.Los que fueron concebidos antes, y nacieron despus de la condenacin, reciben tambin la porciones de los bienes de sus padres que fueron condenados.
(5) axasporandae, Ha. Vulg. (6) ilecurionls 5111, HaZ. Vulg. (7) Et popuil dainnatione, Ha.; Suppflci danmtlone, Zn.

(1) (2) ( ($)

eum jor cum So, Jal. Valg. C. Xl. ed. Orelli T. JI. P. 1. p. 469.; Habito, Ial. genersliter, insera Valg. Venuleius, Ial.

erta Vulg.

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TITULO XX

801

2.Liberia autem ita demum parta tribuitur, si iustis nuptiis nati sint. 3.Liberia eius, cui para dimidiaduntaxat bonoruru a blata est, partes non dantur. Idque et Divi Fratres rescripserunt. 2. IDEM libro VI. de Co9nitiorzibus.Non ut quis

2.Mas los hijos se les concede su porcin, solamente si hubieran nacido de legtimas nupcias. 3.A los hijos de aquel quien se le quit solamente la mitad de los bienes no se les dan porciones. Y esto resolvieron por rescripto tambin los Divinos Hermanos. 2. EL MISMO; De las Jurisdicciones, libro VI. No debe uno ser despojado tan pronto corno fu llevado . J& caree], sino despus de la condenacin; y as lo resolvi por rescripto el Divino Adriano. 3. Ui.pio; Comentarios al Edicto, liboXXXIIL - Por cinco leyes se confisca la dote de la mujer que fu condenada: por la de lesa majestad, violencia pblica, parricidio, envenenamiento, y sicarios;

in carcerern ductus est, spohari eum oportet, sed

post condomnationein, idque Divus Hadrianus rescripsit.

3. ULPIANUS (1) Libro XXXIII. (2) ad Ediclwn. Quinque legibus dauinatae inulieri dos publicatur: maiestatis, vis publicae, parricidii, venecii (3), de sieariis;
4. PAPINIANUS (4) libro II. de Adulteriis (S). et Omnes ommno mantua salvas aciiones contra flscuin habet;

4. P.rmi.wo; De los Adulterios, libro R. - y el marido tiene salvas absolutamente todas sus acciones contra el fisco;
5. U L.PIANO Comentarios al Edicto, libro XXXIII. pero si hubiera sido condenada . pena capital por otra ley, que no con flaca la dote, como quiera que se hace antes esclava de la pena, es verdad que la dote cede en lucro del marido, como si ella hubiera muerto. 1.-.--Pero si una hija de familia hubiera sido deportada, dice Marcelo, cuya opinin es verdadera, que ciertamente no se disuelve por la deportacin el matrimonio; porque permaneciendo siendo libre la mujer, nada prohibe que el marido conserve la afeccin de marido, y la mujer el afecto de mujer. Si, pues, la mujer tuviere la intencin de querer separarse de su marido, dice Marcelo, que en este caso el padre ejercitar la accin de dote; pero que si fuera madre de familia, y mientras tanto que subsisti el matrimonio hubiere sido deportada, quedaba la dote en poder del marido, pero que disuelto despus el matrimonio poda ella ejercitar la accin, como si por consideracin de humanidad hubiera nacido hoy la accin. 6. EL MISMO; Del Cargo de Proconsul, libro X. El Divino Adriano respondi as por rescripto Aquilio Bradua: Del mismo nombre aparece de qu manera se deba entender la condicin de espatios de un condenado; porque nadie dir con probidad que con las-palabras espolios de un condenado se significan los bienes de los condenados; y si alguno tuviere consigo cinturn, no lo deber reivindicar para si nadie desde luego, sino el traje con que fuere vestido, el dinero que tuviere su disposicin en la faja para su sustento, los anillos de poco valor, esto es, las cosas que no exceden del valor de cinco ureos; de otra suerte, si algn condenado tuviere en un dedo una sardnica, otra piedra preciosa de gran precio, tuviere en el pecho algn quirgrafo de grande cantidad, no ser& retenido con ningn derecho por cuenta de espolios del condenado. Son espolios del coe enado las cosas que llev consigo el que fu admitido en la crcel, con las cuales va vestido cuando es llevado al suplicio, como lo demuestra la misma pala(5) Branduse, Vulg. l'annieularia, Vulg. (10) nec, eor.sidrau aadida por antiguos copistas. (12) Segn conjetura 11sf.; la vetralen, el cdice Fi.; lavetersles. HaZ. (13) qal, Hal. -. (14) HaZ. Vulg.; sardonychica, si cdice Fi.

5. Ui.pius (6) libro XXXIII. ad Edietum. sed si alia lege ca pitia punita sil, quae lex dotem non pubiloat, quia prius serva poenae efficitur, verum est, dotem inariti lucro cedere, quasi mortua Bit. 1. Quodsi deportata sit fihiafamilias, Marcellus ait, quae sententia et vera est, non utique deportatione dissolvi matrimoniurn; nam quuin libera inutier rernaneat, nihil prohibet, et viruin mariti affeetionern, et (7) mulierem uxoris animurn retinere. Si igitur ea animo mulier fuerit, ut discedere a manito velit, alt Marcellus, tune patreni de dote acturum; sed si materfamilias sit, et interirn constante matrimonio fuerit deportata, dotem penes manitum remanere, postea vera dissoluto matrimonio posse eam agere, quasi humanitatis intuitu hodie nata actione.

8. IDEM libro X. de ofJieio Proconsutis. - Divus Hadrianus Aquilio Hraduae (8) la rescripsit: Paoniculariae (9) causa quemadmoduin intelligi debeat, ex ipso nonine apparet; non enim bona damnatorum pannicularia significar quis probe dixerit; nec(lO)si zonam circase habuerit9 protinus aliquis sibi vindicare debebit, sed (11) vestem, qua is fuerit indutus, aut numulos in ventral (12), quos vietus sui causa in promtu habucrit, aut leves annulos, id est quae (13) rem non exceduntaureorum quinque; alioquin si quis damnatus digito habuerit aut sardonycha (14), aut ahiarn gemrnam magni pretil, vel si quod chirographum magnas pecuniae in sinu habuerit, nullo jure iUud in pannicularia ratione retinebitur. Panniculania sunt ea, quae in custodiarn receptus secum attulit spolia, quibus indu.tus est, quum quia ad suppliciurn ducitur, ut et ipsa appellatio ostendil; ita neque apeculatores ultro sibi vindicent, neque optiones ea desiderent, quibus spoliatur, quo momento quia punitus est. Hane rationcrn non compendio suo debent Praesi(1) Idem, Ial. Vuig. (2) III., considrase ai adida por antiguos copistas. (5) venefidil, considrase ajiadida por anguos copistas, (4) Paulus, IaL Vutg. (5) Vase La pgina 734., nota . (6) Oallistratus la. (7) Taur. segn la escritura original; et, omiteta la co rreccldn del cdIce Fi., Br.

(11) nec, inserta Vutg.

Tomo XII 101

802

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TITULO XX

des vertere, sed neo pati optiones, sive commentarienses ea pecunia abuti, sed debent ad ea servan, quae jure Praesidum solent erogan, ut puta chartiaticum (1) quibusdam offlcialibus jada subscribere, vel si qui frtiter fecerint milites, indo jis donare, barbaros etiam inde munerari, 'venientes ad se vel legationisi vel alterius rei causa. Plerumque etiam inde corrasas pecunias Praesides ad transmiserunt; quod perl3uam nimiae diligentiae est, quum sufflciat, si quia non ja usus proprios vsrterit, sed ad utititatem offieii patiatur deservire.

bra; y as, ni los ejecutores reivindicarn voluntariamente para si, ni los ayudantes pretendern aquellas cosas de que uno es despojado en el momento en que es ejecutado. Los Presidentes no deben aplicar estas cosas su provecho, y no deben consentir que los ayudantes, los carceleros se apropien este dinero, sino que deben reservarlo para aquello en que se suele invertir por disposicin de los Presidentes, por ejemplo, para retirar mediante firma gratificacin para algunos oficiales, , si acaso hubieren empleado militares, para hacerles donativo, para remunerar tambin los extranjeros que hubiren ido l por causa de legacin, de otra cosa. Tambin las ms de las veces aplicaron al fisco los Presidentes el dinero de aqu tomado; lo que es demasiada diligencia, porque basta qup uno no lo aplique su propio uso, sino que consienta que sirva para utilidad de los oficiales.

7. PAULUS libro singular de porliortibus, quae liberis damnalorum, conced untar. - Quum ratio naturalis, quasi lex quaedani tacita, liberia parenturn hereditatem addiceret, velut ad debitam aucceasionem eos vocando, propter quod et in jure civil suorurn heredum nomen jis indictum (2) est, ac no iudicio quidem parentis, nisi meritis de causis, summoveri ab ea successione possunt, sequiasimum existimatum est, Co quoque caen, quo propter poenam parentis aufert bona damnatio, rationem haberi liberorum, ne alieno admisso graviorem poenain luerent, quos nulla contingeret culpa, interdum in summam egestatem devoluti (3); quod eum aliqua moderatione definir placuit, UI, qui ad universitatem venturi erant jure successionis, ex ea portiones concessas haberent.
1.Si in libertinum animadversum erit, patrono eius id, quod la bonis illius babitu rus esset, si ja, in quem animadversum est, sua morte docessisaet, eripieridum non ant; reliqua para bonorum, quae ad manumissorcm non pertinebit, fisco erit vindicanda. 2.Ex bonis damnatorum portiones adoptivis liberis, si non fraudis causa facta est adoptio, non minus, quam naturalibus concedi aequum est. Fraudis autem causa adoptio facta videtur, etiam si non in reatu, sed desperationQ rerum, per conscientiam metu imminentis accusationis quia adoptet, in hoc, ut ex bonis, quae se amisurum cogitat, portio detrahatur. 3.Si plures filios (4) damnatus habeat, feruntun exempla, per quae pluribus liberia omnia bona damnati concessa sunt; sed et Divus Hadrianus in hac sententia rescripsit: Favorabilem apud me causam liberorum Albini filiorum numerus facit, quum ampliar imperium hominum adiectione potius, quam pecuniarum copia malim; ideoque illis paterna sua concedi volo, quae manifestabunt tot poeseasores, etiamsi acceperint universa. 4.Praelerea ex his, quae par flagitium damnatus acquisiit, portiones liberorum non augentur, veluti si cognaturn suum interimi (5) euraverit,
(1) chiristtcon, Ial, 2) Toar. 8eg4n Za ecrUara original; indicatum, a correccin del cdice FI., Br.

7. P&uio; De Las porciones que se conceden ci los hijos de los condenados, libro nico. - Por cuanto la razn natural, cual cierta ley tcita, adjudica los descendientes la herencia de los ascendientes, llamndolos como . una sucesin debida, por lo cual tambin en el derecho civil se les di el nombre de herederos suyos, y no pueden ciertamente ser excluidos de esta sucesin por voluntad del ascendiente, sino por causas merecidas, se consider muy justo, que tambin en este caso, en que por razn de la pena del ascendiente la condenacin priva de los bienes, se tuviera cuenta de los hijos, fin de que por delito ajeno no sufrieran ms grave pena aquellos quienes no les alcanzaria ninguna culpa, reducidos veces extrema indigencia; lo que plugo que se determinara con alguna moderacin, fin de que los que por derecho de sucesin hubieran de ir la totalidad de los bienes tuvieran de ella las porciones concedidas. 1.Si hubiere sido condenado muerte un libertino, no se le habr de quitar ti su patrono lo que de los bienes de 'l hubiese de tener, si el que fu condenado hubiese fallecido de su propia muerte; y la otra parte de los bienes, que no le pertenecer al manumisor, habr de ser reivindicada para el fisco. 2.Es equitativo que no menos que ti los naturales se les concedan los hijos adoptivos porciones de los bienes de los condenados, si la adopcin no fu hecha por causa de fraude. Mas se considera hecha por causa de fraude la adopcin, tambin si no durante su condicin de reo, sino desesperando de las cosas, alguno adoptara por razn de su conciencia por miedo la acusacin inminente, con este objeto, con el de que de los bienes que piensa que habr de perder se deduzca la porcin. 3.Si el condenado tuviera muchos hijos, se citan ejemplos de haberse concedido sus muchos hijos todos los bienes del condenado; mas tambin el Divino Adriano resolvi por rescripto en este sentido: El nmero de los hijos de Albino hace recomendable para mi la causa de los hijos, por cuanto yo preferira acrecentar el imperio con el aumento de individuos, ms bien que con el acopio de caudales; y pon ello quiero que se les concedan sus bienes paternos, los cuales indicarn otros tantos poseedores, aunque los hubieren recibido todos. 4.Adems de esto, las porciones de los hijos no se aumentarn con lo que el condenado adquiri por el delito, por ejemplo, si hubiere procurado que
(5) devolvl, Ha. Vulg. (t) ibero, Ha. Vulg.

(5) interim, Vulg.

tGESTO.LIBRO XLVUI TfTULO eI eius hereditatem adiit1 vel bonorurn possessio-

XX

O2

nem accepit; nam ita Divus Pius rescripsit. Cui consequener iLluci idem Princeps constituit, quum fihiafawilias veneno necasse convinceretur eurn, a quo heres instituta erat, quamvis iussu patris, cuius
,

in potestate (1) esset, adierit hereditatem, vindicar earn fisco. x)pt, avc xL I r XpOVOLXY)
5.Post condemnationeni acquisita si e, cuius

bona publicata sunt, relegatus sie, ad heredes eius pertinen.t testamento seriptos, nel ad heredes ab intestato; nam relegatus in insulam testarnenti factionem

quodsi deportatus sit, quia habet, sicut reliqua ; jura ceitatein amisie; heredera habere non potest el acqutsita fiscus accipil. e1 opcv i XT [ 5.T& pdc
5l;
CW L 81 reptwp L&1Lg v oi l LT i LQCIrC 1TL rv 7ro le rv &oUb3v oI Ja va:Tut XIn p a yoaOV 1Zt, xiii T Yft]. tZ,,t'c & Jn a cr cos

iz

r;

dci.ito &pdc

itcicP o:CmoS x)podp.. oi oprs tc roi cocre-

fuese muerto un cognado suyo, y adi la herencia de ste, recibi la posesin de tos bienes; porque as lo resolvi por rescripto el Divino Po. Consiguientemente esto estableci el mismo Prncipe, que, cuando una hija de familia hubiera sido convicta de haber matado con veneno aquelpor quien haba sido instituida heredera, aunque tuhiera adido la herencia por orden del padre, bajo cuya potestad estuviese, aqulla fuese reivindicada para el fisco. 5.Las cosas adquiridas despus de Ja condenacin pertenecen, si hubiera sido relegado aquel cuyos bienes fueron confiscados, los herederos de ste instituidos en el testamento, 6 . los herederos abintestato; porque el relegado una isla tiene la facultad de hacer testamento, as como los dems derechos; pero si hubiera sido deportado, como quiera que perdi la ciudadana, no puede tener hered ero, y el fisco recibe lo que se adquiri.

S. MARC1ANUS. Liberis etiam patronorum integrum as pcaronatus seratur in bonis paterm liberli, cuias bona publicata sunt. Si JUius patroni exista liberto, fisco locus non est ja partera fui patroni.
-

[Mctpc. Lxi 'roT 7cutal iv rc


iO

'E.I UraCMI V a s 7r drpwv a a; Tb p4po roO vioO roO

T&.) 7caTpwov

ax2,p o: cov purreTnt Ta 7 VliITa. klpou pco (xo ola lc

Tambin los hijos de los pa8. MARCIA.NO. tronos se les conserva ntegro el derecho de patronato sobre los bienes del liberto paterno, cuyos bienes fueron confiscados. Si al liberto le quedara un hijo de su patrono, no tiene lugar el fisco en la parte del hijo del patrono.
-

1.Sed si patroiu filias, existente filio iberti, exeludatur, facilius dicemus, fisco locura non esee, quoniam patroni quidemficsm exetudunt libertifihii, ipse autem excluditfiscum.
1.EL U
1 7UL Ib

por existir un hijo del liberto, diremos con ms facilidad que no tiene luga r el fisco, porque los hijos

1.Pero si fuera excluido el hijo del patrono

11u2rp? &to &iriuripou

TOO Tp6o ui&; tZt, OXP 1(pOlI IOLEI. /L CVac X'P" vb,, M YOV roO 7rc rpwvo VIU bir*XIEO vwtv ci roO

del liberto excluyen ciertamente al hijo del patrono, y l mismo excluye al fisco.

possessionem, consfret, flacura exciudi in parlera si debitam ex bonis pat erni tiberti. fz Lrioa 6 ui roO iro[ 2.si ab xa
PoJYOc, OU
cx rili;

2.Sed elsi nolit fUius patroni pelere bonorum

fec, cxbTL; ChrW10T C uTay (,xov].

2.Mas aunque el hijo del patrono no quiera pedir la posesin de los bienes, es sabido que el fisco es excluido de la parte aquel debida de los bienes del liberto del padre. 3.Los bienes de los relegados no son confiscados, sino especialmente en virtud de la sentencia, pero los derechos de los libertos no pueden ser qu ni aun por sentencia especial, porque slo itados el Prncipe puede quitrselos al relegado. 4.Si fuera condenado el padre que di dote por la hija, nada le compete al fisco, aunque despus la hijahubiere fallecido ene! matrimonio, en cuyo caso la dote profecticia volvera en otra circunstancia al padre; luego permanecer en poder del marido,

tenlia apecialiter, sed ara libertorurn nec apeciali sentenhia acmi posaunt, quia solas Prineepi relegato ea adimere potest. dii rLi droi x -.ot, 5uirs.rLw, [ 3.
oO l4v xcd
cijcu,

3.Bona relegati non publicantur, nisx ex sen-

7TOX. (1 TbV 7XOO l &p/Lo aa1x5 roO worpcu ecsdpotJ.


-

tpcn,Oi uIT4 ?& T6I

u8lpov &1Lu irup xc-

4.Si pater, qui pro fil i a dotem, dedit, darnneZar, nihil competil fisco, etiamsi in matrimonio postea fil ia decesserct, quo casu alias dos profectitia rediret ad patrem; manebit erijo penes eirum, [ 4.El 8i b 7car^ p Utp Ti1 s 0uezrpo rcoOc rpoxu
*PLSPT, OOV &LO4OL ?
1rccr1,

1CI1! y 14 yzk1L9 TSpOY &,TOO7

9. Ci LLISTRATUS. nisi probetur, palrent meta condemnal.ionis a fraudem fisci flhiie prospexiue. r xureixi pocv [La).).wrp. si soO 5 raci*p
-

rau

Itu1OW irs

no ser que se pruebe que por 9. CAUSTRATO. miedo la condenacin haya atendido el padre los hijos en fraude del fisco.
-

10.

MARCiANUS.

Sed el si pater dotem pro fil ia

10. MARCiANO.

Pero tambin si el padre hu-

(1) Todo Lo que en esto y en los fragmentos que siguen ca traducido del griego fallaba en todas Zas ediciones anteriores La de Taur., y aun en esta rnama, habiendo sido restablecido el texto con arreglo ti Las Baslicas por Concio, edi-

clon de Lyon, de 7571, cuya versin latina es la que precede al original griego de Las Basilicas, que tambin se inserta a continuacin de cada pdrrafo.

804

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TTULO XII


biere prometido dote por la hija, y hubiera sido condenado, se te da at marido accin contra el fisco para exigir la dote de los bienes del padre.

piomiseril, et darnnatas sil, viro dotis exactio adoersus fiseum ex bonis patris datar. [Mcpx. E Xal & 1Tp 1pOtxcc iip ; /X'rp& r ,cUI arnv & &vp e x r'v tp rv
1 .Si soluto fthiae matrimonio pater damnatus sit, si quidein postea, quant filia ci eonsensit, ut dotem repetere,fiscus eam repetet a manto; sin cero ante, quam consentiret, psa fil ia dos repetitionem
ha bel. [ 1.E&v /.L*?k tt1y

p(S)1, t /4v jL41& T


&

T yOu T; 7p; i.vkct r 1V

&t 11

L1O;

cry

OulccTrIc< &r ri
c

1Sic! padre hubiera sido condenado despus de disuelto el matrimonio de la hija, silo fu despus que la hija le prest consentimientopara que reclamase la doce, e fisco la reclamar del marido; pero si antes que prestara consentimiento, tiene la misma hija accin para repetir la dote.

EtTLI v

ucvtc t'r

x,

&iroc IT nT ty

Ji

11. IDEM. Condemnatus si appellacenit, et decesecril pendente appetlatione, bona eius non publicantur; nam el halas sccundunt testamenlum cate. Idem dicenduni cst, et si appctlatio cias non recipiatar. ti xz iitoOv ri [Mp. O yarayp c e z lg Xaci 1.Reus, praeterquam rnaieslatis, bona sua administrarepotest, et debita solccrc, et accipere, si bonafide ci solvanlar; post condemnationem cero recocantur, quae in fraudern fisci aUenavit. op,2vo ir- J,vgc Jxii, [ 1 . '0
tJc xd JLJML
^ Tb Xcr rapcluffi , J1.1r

11. EL MISMO. Si el condenado hubiere apelado, y fallecido durante la apelacin, no se confis-

Ti c&ri

IJiTOt TO

yp

11ToU a

4v

'yro

cvrpx )

do testamento. Lo mismo se ha de decir, tam b in si no fuera admitida su apelacin. 1.El reo, salvo el de lesa majestad, puede administrar sus bienes, y pagar deudas, y cobrar, si se le pagara de buena fe; mas despus de la con-

can sus bienes; porque es

vlido tambin su segun-

iipt-1p

noiJ.

J T xO
TIT. XXI

xi 1,x apl vxtv xp'

LV

xc nU Tte

denacin se revocan las enajenaciones que hizo en fraude del flaco.

TTULO XXI
DE LOS BiENES DE

DE BONIS EORUM, QUI ANTE SENTET1AM VEL MORTEM Smi CONSC1ERUNT (1), VEL ACCUSATOREM CORRUPERUNT (2)
C/. Cod. II. 50.

PROCURARON LA MUERTE, CORROMPIERON AL ACUSADOR [Vase CM. 1X. 50.]


-

LOS

QUE ANTES DE LA SENTENC I A SE

1. ULP1ANUS libro VIII. Disputationumn.In capitalibus criminibus a Prineipibus decretuin est, non nocere ei, qui adversarium corrupit, sed in bis demum, quae poenam mortis continent; nam ignoscendum censuerunt ims (3), qui sanguinem suum qualiterqualiter redemtum voluerunt (4). 2, MACER (5) libro 1!. Publicorum (6). Inipe. ratores Severus et Antoninus lulio luliano (7)j Eos, qui a (8) latronibus nominati corruptis accusatoribus diem suum obierint, ut confesaos de crimine non relinquere defensionem heredibus rationis est. 1.Si lo, de cuius poena Imperatori scriptum est, veluti quod decuria fuerit, vol quod in insulani deportan debuerit, antequam rescriberetur, decesserit, potest qtiaeri, num ante sententiam decessisse videatur. Argumento est Senatusconso!tum, quod factum est de bis, qui Romam transmissi ante sententiam decessisscnt; cuius verba haec sunt: QUUM DAMNATUS NEMO VIDER1 POS51T 1N HUNC &NNUM (9), ANTEQUAM DE ECO FORTE IIJDLCIUM ROMAE REDDITUM, ET PRONUNTIATUM ESSET, NEQUE CUIUSQUA&I

1. ULPiANO; Disputas, libro VIII. Se decret por los Prncipes, que en los delitos capitales no se le perjudicaba al que corrompi su adversario, sino solamente en aquellos que llevan consigo pena su propia sangre.
de muerte; porque estimaroLn que se les habla de dispensar a los que de algn modo quisieron salvar
,

MORTUI BONA, A.NTRQUAM DE KO R0MAK PRONUNTJATUM S1T, PUBLICATA SUNT (10), BAQUE BONA HEREDES POSSIDERE DEBENT.

2. MACER; De los Juicios publicas, libro II. Los Emperadores Severo y Antonino Julio Juliana. Es de razn, que los que designados por Los ladrones hubieren muerto, habiendo corrompido los acusadores, no dejen, como confesos de su delito, la defensa . los herederos. 1.Si antes que se resolviese por rescripto hubiere fallecido aquel sobre cuya pena se escribi al Emperador, por ejemplo, porque fu decurin, porque haya debido ser deportado una isla, se puede preguntar si se considerar que falleci antes de la sentencia. Sirve de argumento el Senadoconsulto que se hizo respecto los que enviados Roma hubiesen fallecido antes de la sentencia; cuyas palabras son estas; Por cuanto nadie puede parecer condenado en este ao antes que respecto l se haya emitido juicio en Roma y se haya fallado, los bienes de uno cualquiera fallecido no son confiscados antes que respecto l se haya fallado en Roma, y sus herederos deben poseer etos bienes.
(6) Veae la pcina 767., nota 7. ?) Aulo lullo, ilal. (8) la, Valg.; qul h.trones nomlnatim, Hal. (5) c&sUM, conjetura Br.

(1) Taur. ugw& La estritura original; CONSCIVEWNT, la corrs.'4dn del cddtct FL, Br. (5) TEL ACCUSTOREE COBRUPEEUNT, omltelas Vulg. (5) Segn conjetiwa Br.; 1, u cdice FI. 14) Elcdice Fi.. Br.; voiniS, Taur.

(E M&rtlanuu Vulg.

(LO) ESSET, PUnI.ICANDA. ESBE, Hal.

DIGESTO.LIBRO XLVIII: PfTtILO

xxi

805

3. Mtacius libro singular de L)claforibuz. Qui re postulati, vel qui in acelere deprebensi inetu criminis imminentis mortem sibi constituerunt (1), heredem non habent. Papinianus tamen libro sexto decimo (2) Responsoruin ita soripait, ut (3, qui rei criminis non postulati manus sibi intulerini, bona eorum fisco non vindicentur; ion enim facti sceleritatem (4) case obnoxiam, sed conseientiae metum in reo velut confesso tener lacuit; ergo aut postulati esse debent, aut in aceere deprehensi, ut, si se interfecerint, bona eoruLn confiscentur.

1.Ut autem Divus Plus rescripsit, ita demum bona eius, qui in reatu mortem sibi conscavit, fisco vindicanda sunt, si eius criminis reus fuit, u, si damnaretur, marte aut deportatione afficiendus esaet. 2.Idem rescripsit, euin, qui modici furti reus fuisset, licet vitam suspendio ficierit, non videri in eadem causa esse, ut bona heredibus adimenda essent, sicuti neque ipsi adimerentur, si compertum in eo furtum fuisset. 3..Ergo ita demurn clicendum est, bona eius, qui manus sibi intulit, fisco vindican, si eo crimine nexus fuit, ut, si convinceretur, bonis careat. 4.Si quis autem taedio vitae, ve] impatientia doloris alicuius, vel alio modo vitam flnierit, suecessorem habere Divus Antoninus rescripsit. (5) 5.Videri autem et patrem, qui sibi manus intulisset, quod diceretur flhium suum occidisse, magia dolore fui amissi mortem sibi irrogasse; et ideo bona eius non case publicanda, Divus Hadriaiius reScripsit. 6.Sic autetn hoc distinguitur, interesse, qua ex causa quis sibi rnortem conscivit, sicuti quum quaeritur, an is, qui sibi marius intulit, et non perpetravit, debeat puniri, quasi de se sententiam tulit (6); nam omniinodo puniendus est, nisi taedio vitae, vel im_patientia alicuius doloris coactus est hoc facere. EL merito, si sine causa sibi manus intulit, puniendus est; qui enim siM non pepercit, multo minus alii parcet. 7.Si qui autem sub incerto causae eventu in vinculEs, ve sub fldeiussoribus decesserint, horum bona non case confiscanda, mandatis cavetur. 8.De illo videamus, si quis conscita morte, nulla justa causa praecedente, in reatu decesserit, an, si parati fuerint heredes causam suscipere, et i nnocentern defu netum ostendere, audiendi si nt. nec priusbona jo fisoum cogenda sint, quam si de crimine fuerit probatum; an vero ornnimodo publicanda suni? Sed Divus Plus Modesto Taurino rescripsit, si parati sint heredes defensiones suscipere, non case bona publicanda, nisi de crimine fuent probatum.

8. MARCIANO; De los Delatores, libro nicoLos que acusados como reos, los que sorprendidos en un delito se dieron la muerte por miedo i la inminente acusacin criminal, no tienen heredero. Pero escribi Papiniano en el libro dcimo sexto de las Respuestas, que no son reivindicados para el fisco los bienes de losque no estando acusados como reos de un delito se hubieren dado muerte; porque se determin, que para que al reo se le tuviese por confeso nase leacrimiriabala maldad de aquel hecho, sino el miedo a su conciencia; luego deben haber sido acusados, sorprendidos en el delito, para que, si ellos misrxios se mataren, sean confiscadossus bienes. 1.Mas como resolvi por rescripto el Divino Po, los bienes del que estando en la condicin de reo se di s mismo la muerte han de ser reivindicados para el fisco, solamente si fu reo de tal delito, que, si fuese condenado, hubiera de haber sido condenado muerte deportacin. 2.El mismo resolvi por rescripto, que el que hubiese sido reo de un pequeo hurto, aunque hubierepuesto trmino su vida ahorcndose, no se consideraba que estaba en el mismo caso, para que sus bienes les hubiesen de ser quitados sus herederos, as como tampoco se le quitaran l mismo, si en l hubiese sido hallado el hurto. 3.Luego se ha de decir, que los bienes del que se di la muerte son reivindicados para el fisco, solamente si fu responsable de tal delito, que, si hubiere sido convicto, fuera privado de sus bienes. 4.Mas si alguno por tedio de la vida, 6 por no sufrir algn dolor, 6 de otro modo, hubiere puesto trmino su vida, resolvi por rescripto el Divino Antonino que tena sucesor. 5.Pero se considera que el padre, que se hubiese dado muerte, porque fuera acusado de haber matado su hijo, se di si propio la muerte ms bien por el dolor de haber perdido su hijo; y por esto resolvi por rescripto el Divino Adriano que no haban de ser confiscados sus bienes. 6.Mas de tal modo se hace en esto distincin, que importa saber por qu causase di uno s mismo la muerte, as como cuando se pregunta si deber ser castigado el que puso manos en si mismo, y no perpetr el suicidio, corno si l haya proferido sentencia sobre s mismo; porque de todos modos ha de ser castigado, no serque haya sido forzado hacer esto por tedio de la vida, 6 por no sufrir algn dolor. V con razn ha de ser castigado, si sin causa atent contra s mismo; porque el que no se perdon . si mismo, mucho menos perdonar Otro. 7.Pero si algunos hubieren fallecido en la prisin, 6 bajo fiadores, siendo incierto el resultado de la causa, se dispone en los mandatos que no han de ser confiscados sus bienes. 8.Veamos respecto del que, habindose procurado la muerte, sin preceder ninguna justa causa, hubiere fallecido en la condicin de reo, testando dispuestos los herederos tomar su cargo la causa, y demostrar que el difunto era inocente, habrn de ser odos, y no habrn de ser aplicados los bienes al fisco antes que se hubiere hecho la prueba sobre el delito, 6 han de ser de todos modos confiscados? Mas el Divino Po respondi por rescripto Modesto Taurino, que si los herederos estuvieran dispuestos tomar su cargo la defensa, no han de ser confiscados los bienes, no ser que se hubiere probado el delito.
(1) Segn correccin del cdice FI.; detulit, Taur. Segn la escritura original, Br.

(2) Tato.; lMgestornm inserta l cdice FI., Br.


(3) nt, omlt4nla Hal. "aig. () celeritatein, HaZ.

(1) eon3clVtrUflt,

viag.

(s, Cono. 1. Cdd. IX. 50.

806 T1T. XXII

flIGE'ro.LIBRO XLVIII: Tfl'ULO Xxi!


TITULO XXII DE AQUELLOS A QUIENES SE LES PONE INTERDICCIN, DE LOS RELEGADOS, Y DE LOS DEPORTADOS 1. POMPONI0; Comentarios 4 Sabino, libro IV. Captulo del rescripto del Divino Trajano k Didio Segundo: S que por la avaricia de 108 tiempos pasados se reivindicaban para el fisco los bienes de los relegados; pero otra cosa conviene . mi clemencia, por lo que, entre otras cosas con las que se prueba el desinters de mi tiempo, revoqu tambin esta prctica.
2. MARcIANo; Institua, libro XIII. -Resolvi por rescripto el Divino Po que el deportado no poda manumitir.

DE INTERDICTIS, ET RELEGAT1S ET DEPORTATIS 1. POMPONIUS (1) tbro IV. ad Sabinum.Caput(2) ex Rescripto Divi Traiani ad Didium (3) Secundum: Scio relegatorum bona avaritia superiorum temporum fisco vindicata, sed aliud clemeritiae mese convenit, qui inter cetera, quibus innocentia temporum meorum probatur (4), hoc quoque remisi exemplum. 2. MARCIANIJS (5) libro XI!!. Jnslilutionum. Manumittere deportatum non posse, Divus Plus rescripsit. 3. ALPHENUS (6) libro. I. E1oilomarum. - Eum, cjui civitatem amitieret, nihil aliud iuris adimere liberis, nisi quod ab ipso perventurum esset ad eos, si intestatus in civitate moreretur, hoc est hereditatem eius, et libertos, et si quid aliud in hoc genere reperiri potest; quae vero non a patre, sed a genere, a civitate, a rerum natura tribuerentur, ca manere jis incolumia. Itaque et fratres fratribus foro legitimos heredes, et agnatorum tutelas, et hereditates habituros; non enim haec patrem (7), sed maiores eius jis dedisse.

S. ALFENO; Eptiomes, libro I. - El que pierde la ciudadana no le quita los descendientes iingu otro derecho, sino el que de l hubiese de pasar ellos, si muriese intestado teniendo la ciudadana, esto es, su herencia, y los libertos, y cualquier otra cosa que de esta clase de bienes se pudiera hallar; pero les quedan inclumes las cosas que se les daran no por el padre, sino por sus parientes, por la ciudad, por derecho natural. Y as, tambin los hermanos sern herederos legtimos de los hermanos, y tendrn las tutelas y las herencias de los agnados; porque estas cosas no se las di el padre, sino que se las dieron sus mayores.

4. MARCIA.NUS (8) libro H. lnslilu.tionum. - Relegati in insulam in potestate sus liberos retinent, quia et alia omnia jura sus retinent; tantum enim insula jis egredi non licet, et bona quoque sua omnia retinent, praeter ea, si qua jis ademta sunt; nam eorum, qui in perpetuum exilium dati sunt, ve] reIegati potest quia sententia partem bonorurn adimere. 5. IDEM libro I. Regularurn. - Exilium triplex esi; ant certorum locorum interdictio, aut lala fuga, ut omnium locorum interdicatur praeter certum looum, aut in (9) insulae vineulum, id est relegatio in insulam. 6. ULP1ANUS libro IX. de ofjicio Proconsulis.. Inter poenas est etiam insulae deportatio, quae poena adimit eivitatem Romanam. 1.Deportandi auten in insulam ius Praesidibus provinciae non est datum, licet Praefecto Urbi detur; hoc enim E pistola Di vi Severi ad Fabium (10) Cilonam Praefectum Urbi, expressum est. Pesesidea itaque provinciaa quoties aliquein iii insulani deportandum putent, hoc ipsum adnotare debeant; nomen vero cius seribendum Principi, ut in insu1am deportetur; sic deinde Prinoipi scribere, missa plena opinione, ut Princepa aestimet, an se4uenda Bit eius sententia, deportarique in insulam debeat; medio autem tempore, dum scribitur, iubere eum debet in carcere case.

4. Mi.aci&io; Institua, libro II. Los relegados una isla retienen sus descendientes bajo su potestad, pues retienen tambin todos sus Otros derechos; porque solamente no les es lcito salir de la isla, y retienen tambin todos sus bienes, excepto los que se les quitaron; porque los que fueron condenados destierro perptuo, relegados, se les puede quitar por la sentencia parte de los bienes.
5. EL mismo; Reglas, libro 1. - El destierro es de tres clases: la Interdiccin de ciertos lugares, 6 el destierro lato, de suerte que se ponga interdiccin respecto todos los lugares excepto un cierto lugar, la sujecin una isla, esto es, la relegacin una isla. 6. Uuuro; Del Cargo de Proconsul, libro IX. Entre las penas se halla tambin la deportacin una isla, cuya pena priva de la ciudadana romana. 1.Mas los Presidentes de provincia no se les di el derecho de deportar una isla, aunque se le d al Prefecto de la Ciudad; porque esto se halla expresado en una Epstola del Divino Severo dirigida Fabio Ciln, Prefecto de la Ciudad. Y as, cuando los Presidentes de provincia juzguen que alguien debe ser deportado una isla deben anotar esto mismo, y han de escribirle su nombre al Prncipe, para que sea deportado; y as escribir despus al Prncipe, envindole su opinin justificada, para que el Prncipe estime si ha de seguir su opinin, y debe ser deportado una isla; pero durante el tiempo intermedio, mientras se escribe, debe mandar que aqul est en la caree!.
(6) tllplanus, Ha. (?) hoe fratyem, Ha. (8) Vase la nota S. (9) In, consil4r~ aqul paiabra supirfiva. (lo) Tase.. segn a escritura original. Br.; Favinm, a

(3) Audtam, Vutg. (4) As, Legn las las.; lnnoeentlam rationum temporum ,naar,um, hoc quoque, el cdice FL.; lnnocantiam ritionum meorum temporum tueor, hoc quoque, Vutg. (5) Marceflna, VuIg.

(1) PapiiaIsnn, Vutg. (8) Oapltulum, Vulg.

correccin del cdice FI.

DIGESTO.LIBRO XLVIII: TITULO XXII

807

2.Decuriones civitatuin propter capitalia crimina deportandos, ve] relegandos Divi Fratres rescripserunt. Denique Priscum in homicidio el incendio nominatim (1) ante quaestionem confessum, ti insulam deportan iusserunt. 7. IDEM libro X. (2) de officw Proconsulis. Relegatorum duo genera sunt: uidam, qui in insulam relegantur; sunt qui simpl qiciter, UI provincs jis interdicatur, non etiam Insula assignetur. 1.In insulam relegare Praesides provinciae possunt, sic lamen, UI, si quidem insulam sub se habeant, id est ad eius provinciae formam pertinentem, quam administrant, et eam (3) specialiter insulam aasignare poasint, inque eam relegare; sin vero non habeant, pronuntiet quidem in insulam se relegare, scribant autem Iinperatori, UI ipse insulam assignet; ceterum non possunt daLnnare ni eam insulam, quam in ea provincia, cui praesunt, non habeant. Interim, quoad Imperator insularn assignet, milit.i tradendus est relegatus. 2.Haee est differentia inter depontatos el relegaba, quod in insulam relegan el ad tempus, el in perpetuum quis potest. 3.Sive ad tempus, sive in perpetrium quia fuenit relegatus, et civitatem Romanain retinet, el testamenti factionem non awittit. 4.Ad tempus relegatis neque tota bona, nequepartem adimi debere, Rescriptis quibusdam rnanifestatur; reprehensaeque sunt sententiae eorum, qui ad temp.us relegatis adernerunt partem bonorum, ve! bona, sic tamen, ut non infirmarentur sententiae, quae ita sunt prolatae. 5.Estquoddamgenua quasi in insulam relegationis (4) i n provincia Aegypto,in Ovasin (5) relegare. 6.Sicut autem relegare in insulam quisquam, quae non cut sub se, non potest, ita ne in provinciam quidem relegandi ius babet, quae non est sub se; forte Praeses Syriae in Macedoniam non relegabit. 7.Sed extra (8) provinciam suam potest relegare. 8.Item in parte corta provineiae moraturum relegare potest, ut forte non exeedat civitatem ahquam, ve! regioneni aliquam non egrediatur. 9.Sed el in eas partes provinciae, quae sunt desertiores, scio Praesides solitos relegare. 10.Interdicere autem quia ea provincia potest, quam regit, alia non potest; el ita Divi Fratres rescripserunt. Unde eveniebat, ut, qui relegatus esset ab ea provincia, in qua domicilium habuit, moran apud originem auam posset. Sed Imperator noster cum Divo patre (7) suo huic re providerunt; Maecio enicn Probo, Praesidi provinciae Hispaniae, rescripaerunt, etiam ea provincia interdici, un de quia oriundus cal, ab eo, qui regit eam provinelam, ubi quia domicilium habet. Sed el coa, qui, quum incolae non essent, (8) in ea provincia

2.Los Divinos Hermanos respondieron por rescripto, que los decuriones de las ciudades deban ser deportados 6 relegados por causa de delitos capitales. Finalmente, mandaron que fuese deportado una isla Prisco, confeso antes del tormento expresamente de homicidio y de incendio.

7. EL mismo; Del Cargo de Proconsul, Libro X.. Dos son las especies de relegados: uno*, 198 que son relegados una isla; hay otros que lo son simplemente, de suerte que se les pone interdiccin respecto aquellas provincias, pero no se les asigna tambin una isla. 1.Los Presidentes de provincia pueden relegar una isla, pero de suerte que, si ciertamente tuvieran bajo su jurisdiccin una isla, esto es, perteneciente al territorio de la provincia que administran, pueden asignar especialmente esta isla, y relegar ella; mas si no la tuvieran, y fallaran que relegaban aquella isla, escriban al Emperador, para que l mismo asigne la isla; pero no pueden condenar aquella isla que no tienen en laprovincia de que son presidenws. Interinamente, hasta que el Emperador asine la isla, el relegado ha da ser entregado los militares. 2.Entre los deportados y los relegados hay esta diferencia, que uno puede ser relegado una isla temporal, yperptuamente. 3.Ya si hubiere sido relegado temporalmente, ya si perpetuidad, retiene la ciudadana romana, y no pierde la testamentifaccin. 4.En algunos Rescriptos se manifiesta que los relegados temporalmente no se les deben quitar ni todos los bienes, ni una parte; y fueron censuradas las sentencias de los que los relegados temporalmente les quitaron parte de Los bienes, 6 los bienes, pero de suerte que no se invalidasen las sentencias que as fueron proferidas. 5.En la provincia de Egipto es cierta especie como de relegacin una isla relegar al Oasis. 6.Mas as como uno no puede relegar isla que no est bajo su jurisdiccin, as! tampoco ciertamente tiene olderecho de relegar provincia que no est. bajo su jurisdiccin; por ejemplo, el Presidente de Siria no relegar Macedonia. 7.Pero puede relegar fuera de su provincia. 8.Asimismo puede relegar para que uno haya de morar en cierta parte de la provincia, para que, por ejemplo, no salga de alguna ciudad, 6 no salga de alguna regin. 9.Pero s que los Presidentes solieron relegar tambin aquellas partes de la provincia que estn ms desiertas. 10.Mas puede uno poner interdiccin respoclo la provincia, que rige, y no puede en cuanto otra; y as! lo resolvieron por rescripto los Divinos Hermanos. Por lo cual aconteca, que el que hubiese sido relegado de la provincia en que tena su domicilio, poda morar en la de su origen. Mas esto proveyeron nuestro Emperador y su Divino padre; porque respondieron por rescripto Mecio Probo, Presidente de la provincia de Espaa, que se ponia interdiccin, tambin en cuanto la provincia de que uno es oriundo, por el que rige la provincia en

(1) nomtnatim, Ha, (2) Br. considera X. aadida por anguos copistas, pero no as Taur. (3' Taur. segn a escritura original; etlam, la correccin Set cdice FI., Dr.

(5) Taur.; legationis. el cddwe FI, Br. (5 novas, Rut.; novas iuula por Ovasin, VuEg. () Inti a, Ial Vulg. (7) fratre, Vulg. (5) tnCoift sasent, non ln ea, ifal. Vutg.

808

DIGESTO.LIBRO XLVIJX: TITULO XXII

quid admiserjnt, aequum est ad Rescripti auctoritatem pertinere. 11.-Dubitatum est, an interdicere quisahcui possit provincia, in qua oriundus est, quum ipse el provinciae praesit, quam incolit, dum sua non interdicit; ut solent Italia interdicere, qui patria non interdicunt, vel an per consequentias videatur etiarn (1) provinciae interdixise, cui praeest; quod magis erit probandum. 12.-Per contrarium autem is, qui originis provinciae praeest, non est nactus ius interdicendi ea provincia, quam inco!it is, qui relegatur.

en, qui el provinciae praeest, eveniet, nl relegatus Iste tribus provirlciis, praetel ltaliam, deboat abstinere, et in qua deliquit, et quam incolit, el origifis; et si ex diversis pro'inciis oriri videatur propter conditionem vel suam, vel parentis, patronorum, vel pluribus provinciis consequenter interdicturn ei diceruus. 14.-Quibusdain lamen Praesidibus, nl multis provineiis interdicere possint, indultuin est, ut Piaesidibus Syriaruin, sed et Daciarum 15.-Constitutum, eum, ciii patria interdictum est, etiam urbe abstinere debere, contra autem, si cui urbe fuenit interdictuin, patria sua interdictum non videtur; el ita multis Constitutionibus cavetur. 16.-Si cui plane non patria sua, sed aliqua civitate interdictum sil, videnduin est, an etiam patria sua, itemque urbe interdictum dicamus; quod inagis est. 17.-His, qui relegantur, diez excedendi a Praesidibus dan ci potest, et solet; etenim mons est ita pronuptiari: illurn provincia illa insulisque lis ( 2) relego; excedereque debebit mIra illuin diem. 18.-Rtlegatum plano libellum dare Principi posse, Divi Fratres rescri pserunt. 19.- Solet Praeterea interdici sententia quibusdaru, nc intra patriae ternitonium ve muros morentur, no excedant patriam, vel in vicis quibusdam nioreritur. 20.-Soles decurionibus ordine interdici vel ad tempus, vel in perpetUUfli. 21.-Itern potest alieui poena iniungi, no bonores adipiscatui; nec ea res facit, ut decurio esse desinat, quum fieri poasit, ut quis decurio quidein sit, ad honores autem non admiltatur; nam et senator quis esse potest, et lamen honores non petere (3). 22.-Potest alicui et unus honor interdici, sic lamen, nl, si cui honore uno interdictum sil, non tanlum eum lonorem petere non possit, verum no eos quoque, qui co honore maiores sunt; est enim perquam nidiculum, eum, qui minoribus poenae
(1) Taur. iegn la escritura orinal; el, la correccin del cdice Fi., Br,

qui in alia provincia commisit, possit relegan ab

13.-Si quis eam sententiam admiserit, Ut is,

que uno tiene su domicilio. Mas es justo que estn Comprendidos en la autoridad del Rescripto tambin los que, no siendo habitantes, hubieren cometido algn delito en aquella provincia. 11.-Se dud, si podra alguien poner interdmcCi otro respecto a la provincia deque esoriundo, cuando l mismo es presidente de la provincia en que habite, no poniendo interdiccin respecto la Suya, como suelen poner interdiccin respecto Italia los que no ponen interdiccin respecto . la Patria, si por consiguiente se considera que puso interdiccin tambin respecto A la provincia de que es presidente; lo que ms bien se habr de aprobar. 12.-Mas por el contrario, el que es presidente de la provincia de que es oriundo no alcanz el derecho de poner interdiccin respecto la provincia en que habita el que es relegado. 13.-Si alguno admitiere la opinin de que el que cometi delito en otra provincia puede ser relegado por el que espresidente de esta provincia, resultar que este relegado debe abstenerse de tres Provincias, adems de Italia, de aquella en que delinqui, de aquella en que habita y de aquella de que es oriundo; y si se viera que es oriundo de diversas provincias por su propia condicin, por las de SUS ascendientes patronos, diremos en consecuencia que se le puso interdiccin aun respecto muchas primicias 14,Mas algunos Presidentes se les concedi que pudieran poner interdiccin respecto muchas provincias, como los Presidentes de. las de Siria, y lo de Dacia. l5 .--Se determin, que aquel quien Be le puso interdiccin respecto . su patria debe abstenerse tambin de morar en Roma, mas por el contrario, al a alguien se le hubiere puesto interdiccin en cuanto Reina, no se considera que se le puso respecto a su patria. 16.-.Mas si a alguien se le hubiera puesto interdiccin, no respecto a su patria., sino en cuanto algUna ciudad, se ha de ver si diremos que tambin se le puso en cuanto su patria,asimismo respecto a Roma; lo que es ms probably e. 17.-A los que son relegados se les pueden, y suelen, dar por los Presidentes das para partir; porque es de costumbre que se falle de este modo: relego a fulano aquella provincia y aquellas islas; y debem partir dentro de tal trmino. 18.-Los Divinos hermanos resolvieron por rescripto que el relegado poda presentar libelo al Prncipe. 19.-Adems soles suele poner algunos interdiccin en la sentencia paraque no moren dentro del territorio 6 de los muros de su patria, para que no salgan de su patria, 6 moren en algunas aldeas. 20.-A les decuriones se les suele poner interdiccin respeclo a SU orden, temporalmente, . perpetuidad. 21.-Asimismo se le puede imponer alguno la pena de que no alcance honores; y esto no hace que dejede ser decurin, porque podra suceder que alguno fuera cierlamente decurin, pero que no fuera admitido honores; porque tambin puede uno Ser senador, y no pretender, sin embargo, honores. 22.-Tambin se le puede poner alguien interdiccin para un solo honor, pero de suerte que si alguien se le hubiera puesto interdiccin respecto a un solo honor, no solamente no pueda pedir este solo honor, sino tampoco los que son superio() - efa, la l. $) Ial.; repetere, el cdice Fi.

DIGESTO. LIBRO XLVIU: TfTTILO xxi!

809

causa prohibitus sit, ad maiores adspirare; maioribus tamen pro hibitus minores peere non prohibetur. Sed anunertbus si quia poenae causa fuerit
prohibitus, nihil valebit

tribuere debet. Ergo et si bono. ribus quis in poenain ruei'it proliibitus, poterit djci si (1) honores st.i habuerunt mixtam muneris graein impensam, infamiam iii ad hoc non protuturam;
rncinitatem poena

sentenna; Deque enhin im-

res , este honor; porque es sumamente ridculo que el que por causa de pena fu excluido de los menores aspire a los mayores; pero al que se le excluy de los mayores no se le prohibe que pretenda los menores. Mas si por causa de pena hubiere sido excluido de cargos, no valdr nada lasentencia; porque la pena no debe conceder inmunidad. Luego tambin si por pena alguno hubiere sido excluido de honores, se podr decir que si estos honores tuvieron anexo un grave gasto por cargo, la infamia no le habr de aprovechar aquel para esto; honor, pero que debe pagar los gastos.
9.

8. MARCIANO; De los Juicios pblicos, libro II. 8. MARCIANUS ( 2 ) libro II. pubticoruni udtcio- rum. sed honore quidem illuin arceri puto, cete- sino que ciertamente creo que l es excluido del

ruin irupendia debere praestare.


9. ULFIANUS

Potest Praeses quendam damnare, ne domo sua procedat,


cezsariis impensis.
[Mp. 4 tL

(libro) X. de offtcio Proconsu lis.

Puede el Presidente condenar alguien * que no salga de su casa, 10. MsRcIs.ro.no tambin que no se utilice de los gastos necesarios.

ULPIANO; Dei Cargo de Proconsul, libro X. -

10.

MARCIANUS. - non

(3) etiarn, nc utatur neznio ti].

IXprirOx ra

11. ULPItNUS. - Interdum pcuniariter damnanlar, qui relegutos suscipiuni.

Onr. Earn i 7r05XILtVGtJ.

11. ULI'iANo.A veces son condenados pena pecuniaria los que acogen los relegados.

xoyr

oi rot optrTou;

12. MARCIANUS. - A sua civitale relegatus, si non exeedat, ad cmpus a provincia retegatur.
[Mpx. O ris c

Ti &7tpX

u ilopterodis xcI j 4SI15V irpxcdp.

12. MAacIs.No.E1.relegado de su ciudad, si no saliera de ella, es relegado temporalmente de la provincia. 18. PAULO.El manumitido por un relegado no puede acercarse ti Roma, porque esto tampoco le es licito su patrono.
14. ULP1ANO.Es relegado aquel ti quien ti perpetuidad temporalmente se le pone interdiccin respecto ti la provincia, ti Roma, 6 ti sus arrabales.

Op(YL].

13. PAuLus. - Manumissus a relegato nn potest Rornam accedere, quod nec patrono cius ucd.
tcp. i'rLp Oi i4 1rpcuu nfto

Lin].

14. ULPIANUS. - ?elegatus es is, ea provincia, ecl Roma, ve cntinentibus cias perpetuo, ecl ad cmpus interdicitur.
[Ot. puv in ne cps. i Pci, il TXOS T T7tU )VE;

1. Magna dfferentiu ecl mIer deportationein el rete qationem; nam deporto ho rivilatem el bona adiiit, retegatio ncafrum toltit, nisi spcciatitcr bona publicentu e.
pwfwY/Lb &.r.rpo

f 1 .Ho(

2.Relegatur qats a Prinepc, Senatu. Prarfeclic. el /-'racsidibuc provincia rnm, non a Consutibus.

op opiu i& 1pupaJ /zv 1* rar(ia, xa &ito J iIo pta Fr'r41 , t i &; l51.

1.Hay grande diferencia entre la deportacin y la relegacin; porque la deportacin quita la ciudadana y los bienes, y la relegacin no quita ni una ni Otra COSR, ti no ser que especialmente sean confiscados los bienes. 2.Uno es relegado por el Prncipe, el Senado, los Prefectos, y los Presidentes de las provincias, no por los Cnsules. 3.El que perdi la ciudadana, y retiene los bienes, est obligado ti las acciones tiles.
15. MARCIANO.El deportado pierde la ciudadana, no la libertad, y ciertamente no disfruta del derecho especial de la ciudadana, sino que se sirve del derecho de gentes; porque compra y vende, da y torna en arrendamiento, perinuta, hace prstamos ti inters, y otras cosas semejantes, y puede dar despus en prenda lo adquirido, ti no ser que lo obligue en fraude del fisco, que habr de sucederle

[ 2.'Eoptrat r &it t).' crt-/XI4TOV xai rcipiapt,OZ IL &7r 1-e5v tcit.v].

3.Qui civitalcin aimsit, el bona detinel, utilibus actioni bus enrIar.

( 3. o

ri ithrzia
b1XELraLI.

tX1TW,

XC ?J

&/.)7

ib. MARCIANUS. - Deportatus cieitate'n aniittit, non libertalem, el epeciali quiden-t jure ciritalis non fruitur, jure lamen gentium utitar; emil enim el vendil, local, conducit, perinutat, foenus exercel, el celera sintilia, el postea q uarsita pignori dure potes-t, nici in fraudem jLsci, qui ci mortuo sur.cessurus est, ea obligel; priora enim bona, quae publicata sunl, a1enare flan potest.
(1) nIii, Vutg.

() Vaie apgina&06., nota S.

(5) Tngase por repeodw*ia cosa analoga a a zpresaja en La nota 1., pdina 503.

Toso M la

810

DIGTO.LIBRO XLVHI TITULO XXII

[Mcpx. 'O popI vo ni oJr &iro)icc, oi ui rhV epz, cd ?6? im i- iocr pr, TOZ 5zoT ropu &p Xxi %wItr, iw x ai xcl xd &&ov 1CTTL imi Ti lLfl&-T& T5 Ir~rec ivexup4tc,r 1LpCflXZ TO ar(, ou pinorras cnby Ti 4uv5i &L(, vipcwt 'r y&p 7rpripc 727L2C r& Xi 1LtUa',.T2 XT1V Oi

cuando muera; porque no puede enajenar los bienes anteriores, que fueron confiscados.

1.Deportadas a Praeside sine Principe, et heres e=stero, et tegata ex testamento capere potest. xcca x).po[ 1 .'o xpai paffW40C ro

1.-.-EI deportado por el Presidente sin el consentimiento del Prncipe puede ser heredero, y adquirir legados por testamento. 16. Ei.. MISMO. -Habiendo Ulpiano Damasceno rogado al Emperador que le permitiera dejarle su madre lo necesario para el sustento, y habiendo rogado la madre por medio de un liberto que le fuese licito dejarle algunas cosas . su hijo deportado, el Emperador Antonino les respondi por rescripto en estos trminos: A tales personas no se les puede dejar contra las costumbres y el derecho pblico ni herencia, ni legado, ni fideicomiso, y no se debe cambiar la condicin de estas personas. Mas por cuanto rog.steis piadosamente, saos licito dejarles por ltima voluntad lo suficiente para el Sustento y para otros usos necesarios, ysales ellos licito, adquirir lo que por esta causa se les dej.

16. IDEM. - Quum Ulpianus Jantascenus rogasset irnperatorem, ud sibi perrnitteret matri relinquere ad oIcf,um necessaria, cd niater per tibertum , ug qunedam sibi liceret flUo deportado retinquere, Imperator Antoninus iis rescripsie in hunc moctum: Neque hereditas neque lejjatum, neque fideicommuisurn contra mores,'et ius publicum huiusrnodi personis retinqui potest, ncc condidio harum personarurn mutari debed. Quod oero pie rogastis, licead tobi, ultima voluntate iis at nictum, cd alios usas necessarioz sufflciendia redinquere, is que ex hac causa relicta capere. 'O W?. 'o V/d

pixa a1ro T &f /7Tp (7rOpT(VL&? 1211 T& ltpO &7roTpQpy &yxrtc, ca djrp U &ire lcvepou i uq rop ritr #&, b 'ArTo Qo3 rO p4s- OGTC LbpO /hc, V OUTL t6L dpcuir, racp& i?pi w,5gu, Xal tj iip4iwv ?& TO4O4VOL Tp 7r5t k1TI, O4 TI V1GC X7 '' wu i).. Erat4 1 e&
tTVI.p 1IIt

TpovJ v xcd ?&

u! T14UTIII OUTiC

7Ii! ObTO4 T& I kTro-

&!!ci Xpal
?T!I

&pxo 'u,
i!iII] .

ii Tt

!& TOCII?u tTIa4 &ppIOiI,

17. POMpONRJS. - Relegadas statuis et ir,%agifli bus honoran non prohi bedar.

[lloiI. 'O

ipro o

tru i)i xai iixi

17. PoMpoNioAl relegado no se le prohibe que est honrado con esttuas imgenes. 18. EL mismo. El relegado retiene integro su estado, el dominio de sus bienes, y la patria potestad, ora haya sido relegado temporal, oca perptuamente.

18. IDasi. Relegadas integrun suum statum retined, et dontiniuni reru,n suarum et patniain potestate,n, sine ad tempus, si re in perpetuum relegadas sIt.
['o
&u.

l.Deportatto audern ad tempus non esd. dix iiJ. 1 .Utpotajio li

iX xcY, 'o ildptaroq cipr.'a ni oUaI?iTu JC~12V TIIk XITOGp',jTjy, xl n&iv, iri it ipi3j.

1.Mas la deportacin no es temporal. 19. CAu5TRAT0.El relegado no puede morar en Roma, aunque esto no haya sido comprendido en la sentencia, porque es patria de todos. Pero tampoco en la ciudad en que reside el Prncipe, pci' la que pasa; porque solamente les es licito Ver al Prncipe a los que pueden entrar en Roma; pues el Pncipe es el padre de la patria.

19. CALL1STRATUS. Relegadas non potest Romae moran, tirad hoc sendantia comprehensura non sit, quia o't,ium est patria. Sed nequein cicitate, in qua rera tun Pnirceps, red per quam. transit; is enim ciandaxad Principern indueri ticed, qui Ilomam inyredi oossund; esd enirn Pninceps patee patniae.
1&I.kcTTp.

'O

pCTO I7

TJ itoc, 1 9 C .I/ic ) &1i ,i 1IppZ:Tc(. &p 3uiu 3iwv ro 'Pp III'Jue


pza r r upio

1! 'Pc/.t)1, X&v YurcII D8ifr r irp;. A).A' OIri E V

portacio, stani a scntcntia p.orcrn condition.'m mu-

1.Qaun n liberos hornines eI sentcndicc fardar, quuc publicad eoru;,t bona, cjuadia ct a insuarn da-

tan., cd sana poaac tradunlur, nsi quid nuziadadis


insie, quod pocnam exasperan /iagitet. [ l.'Ott rc cu&p.M
?i 1rIpIouta urrh' uiueuc, iiu i n, e-i, 4o

8iiropra,rwv, cij&cI t ru iv rpotSpu IOuiI, C1 PX1Mi Ji CtITniT XZ? VTv 1LiGCI TLJp(III 7puJOYTe, u Tt XaloJoSatWS X!S,I6!O Jliu nlv Z5T' GdD5IV TLcp(ul!.

1.Cuando contra hombres libres se pronuncia sentencia, que confisca sus bienes, como es Is de deportacin una isla, cambian inmediatamente despus de la sentenHa su primera eondiciri, y son entregados su propia perja, no ser que haya delito de lesa majestad, que requiera que se agrave la pena.

D16E5TO.LIBRO TIT. XXIII DE SENTENTIAM PASS1S, ET REST1T(JTIS

xLm: TITULO lxiv


TITLO XXIII

811

[Cf. od. IX. SL ]


succeasionem liberta patronus deportatus et reatitutus admittitur. 1.Sed si in metailum damnatus restituatur, numquid servitus poenae extinguat ius patronatus etiam post restitutionem? Et magia est, ut non extinguat servitus ius patronatus.
2. IDEM libro V. Opinioausn. Si deportatus restitutus dignitatena quidem indulgentia Principia recuperavit, in sua autem omnia bona non est restitutus, nee a creditoribus, neo publico nomine convenir potest. Sed (1) quum ej facultas oblata esset a Prncipe, bona quoque sua recuperandi, inaluerit ea derelinquere, (2) actionibus exuere se, quibus ante sententiaru subiectus fueras, non poterit. 8. PPiNiANUS libro XVI. Responsorum.In insulam deportati bona fiscus poena remissa retinuit; creditores ex antegesto non habere eum eo, qul debitor quondam fuit, actiones, constitit; quo si bona cum dignitatis restitutione eoncessa recuperaverjt, utiles actiones necessariae non erunt, quuni et directae coinpetunt. 1. ULPIANUS

DE LOS QUE SUFRIERON LA SENTENCIA, Y DE LOS RESTiTUiDOS E Vaae Cdd. IX. 51.]

libro XXX VIII. ad Edu,twn. - Ad

- El patrono deportado y restituido es admitido la sucesin del liberto. 1.Pero si el condenado . las minas fuera restituido,acaso la servidumbre de la pena extingur el derecho de patronato aun despus de la restitucin? Y es mas cierto, que la servidumbre no extingue el derecho de patronato.
2. EL MISMO; Opiniones, libro V..Si el deportado restituido recuper su dignidad ciertamente por indulgencia del Prncipe, pero no fu reintegrado en todos sus bienes, no puede ser demandado ni por los acreedores, ni por crdito pblico. Pero cuando habindosele ofrecido por el Prncipe la facultad de recuperar tambin sus bienes hubiere preferido abandonarlos, no podr eximirse de las acciones . que haba estado sujeto antes de la sentencia.

1. ULPItNO;

Comentarios alEdiclo, libro XXI VIII.

retiene los bienes del deportado una isla aun remitida la pena, y es sabido que los acreedores no tienen contra el que en otro tiempo fu deudor acciones por lo hecho antes; pero si con la restitucin que se concedi de su dignidad hubiere recuperado los bienes, no sern necesarias las acciones tiles, porque competen tambin las directas.

8. PAP1NIo;

Respuestas, libro XV). -El fisco

tailum damnata mulier eum, quem prius (3) conceperat, edidit, deinde a Prncipe restituta est; humanius dicetur, etiam cognationis iura huic restituta videri. T1T. XXIV
DE CADAVERIBUS PUN1TORUM 1. ULP1ANUS libro IX. de ofJlcio Proconutis. Corpora eorum, qui capite damnantur, cognatis ipsorum neganda non sunt; et id se observasse etiam Divus Augustas libro decicno de vita sua suribit. Hodie autem eorum, in quos animadvertitur, corpora non aliter sepeliuntur, quam si fuerit petitum et permissum; et non nunquam non permittitur, maxime maiestatis causa damnatoruin. Eorum (4) quoque corpora, qui exurendi damnantur, peti poasunt, acilieet ut ossa et cineres collecta sepulturae tradi posaint. 2. MARcIANus (5) libro 11. Publicorum.Si quia in insulam deportatus vel relegatus fuerit, poena etiam post mortem manet; nec hect eum inde (6) transferre alicubi (7), et sepelire inconsulto Principe, ut saepiasime Severus et Antoninus rescripserunt, et multis petentibus hoc ipsum indulserunt.

4. PAULUS

libro XVII. Quaesonurn. - In me-

4. PAULO; Cuestiones, libro XVII. - Una mujer condenada las minas di luz al que antes haba concebido, y despus fu restituida por el Prncipe; se dir con ms benignidad, que tambin se le consideran restituidos los derechos de cognacin.
TTULO XXIV
DE LOS CADVERES DE LOS PENADOS

Los cadveres de los que son condenados pena capital no deben ser negados los cognados de los mismos; y esto escribe tambin el Divino Augusto en el libro dcimo de su vida que l observ. Mas hoy no se entierran tos cadveres de los que son ajusticiados, Bino si se hubiere pedido y permitido; y a veces no se permite, principalmente tratndose de condenados por causa de lesa majestad. Tambin pueden ser pedidos los cadveres de los que son conden ados ser quemados, saber, para que se pueda dar sepultura los huesos y las cenizas recogidos. Si alguno hubiere sido deportado relegado una isla, subsiste la pena aun despus de la muerte; y no es lcito -trasladarlo de all otra parte, y enterrarlo, sin consentimiento del Prncipe, como mu2. MARCiANO;

1.

ULPIANO;

Del ('arco de Proconsul, libro IX._

De los Juicios pdblicos, libro II.

chisimas veces respondieron por rescripto Severo y Antonino, y les concedieron esto mismo ti muchos
que lo pidieron.

8. PAULO; Sentencias, libro 1.Los cadveres de 8. PAULUS libro 1. Seat entiarum. - Corpora ani- madversorum quibuslibet petentibus ad sepulturam los ajusticiados han de ser entregados cualesquiera que los pidan para darles sepultura. danda sunt.
(1) si, Lnwtar4 HaZ. Valg. (5) et, inserta RaL (a) tus, omtela VuZ9. (4) Eorum, conjtdraee aEadida por antigsoe eopietaa. (5) Marcellus, Vulg. (6) delude, HaZ. (7) Ha.; aliubi, el cdice P7.

812

DIGE8TO.URO XLIX: TfTULO 1

LIBRO LIBER QUADRAGESIMUSNONUS CUADRAGSIMO NOVENO


TIT. 1 DE A.PPELLAT1ONIBUS ET RELATION1BtIS TTULO 1 DE LAS APELACIONES Y DE LAS RELACIONES

ff. Cod. VII. 61.62.70.1

[Vase Cd. VII. 61. 62. 70.]


1. ULPIANo; De las Apelaciones, libro 1. Nadie hayque ignore cun frecuente, y cun necesario, sea el uso de la apelacin; porque ciertamente corrige la injusticia la impericia de los juzgadores, aunque veces reforme en peor las sentencias bien proferidas; porque no siempre falla ms bien el ltimo que ha de proferir sentencia. 1.Se pregunt, si se podra apelar contra un Rescripto del Prncipe, por ejemplo, si el Presidente de la provincia, otro cualquiera le hubiere consultado, y su consulta se hubiere respondido por rescripto; porque se dud, si quedara el derecho de apelar. Porque qu se dir, si al consultarle se minti? Sobre esto hay un Rescripto del Divino Po dirigido la comunidad de los Tracios, en el que se demuestra que se debe apelar. Dicen as las palabras del Rescripto: Si alguno nos hubiere enviado epstola, y despus respondimos algo por rescripto, hay permiso para que los que quieran apelen de la resolucin; porque Si probare que lo que se envi era falso, no era de aquel modo, se considerar. que de nada se conoci por nosotros, que respondimos por rescripto como si las cosas escritas fueran de otro modo.

Jandi usus quam sit (1) frequens, quainque necessarius, nemo eat qui nesciat, cjuippe quum iniquitatem iudicantiuin, vel imperitiam recorrigat (2), lieet nonnunquam bene latas sententias in peius raformet; noque enim utique melius pronuntiat, qui novisslmus sententiam laturus est. 1.Quaesitum est, an adveraus Reseriptum Principis provocar possit, forte si Praeses provineiae, vel quia alius consuluerit, et ad (3) consultalionem ema fuerit reacriptum; est enim quaesiturn, ;izl appellandi os supersit. Quid enim si iu cons'iIndo inentitus est? De qua re extat Reseriptum

1. ULPIANUS

libro I. de AppeUationibus.Appel-

ba Rescripti la se habent: ES (5) r*rsO rt & && (8) xd reii gsT jrtoh#, r4& rZ oiQp.lYo
&rlpo m~, pstcs (7). [Si epistolam miseril aliquis nobis, mox aliquid
OCTUS ixgtv

Divi Pi sp r xovov r ep, (4) [ad comnusni.lalem ThracumJ, quo ostenditur pruyocari oportere. Ver-

ut3, 1vpo Tl' &1r?5'LY' Si )I&p tcifcY ni va'ra)L1dya, oifi' I' ii6iv Tv 67 0U~Uy ?Ot

Tav 6>5

rescripaimus, eolentibuz evocare ab enuntiatone Iicenlia exietet; si enim docueril, eelJalso, eel non ita se habere quae mima sant, nihil a nobts cognit ura esse cidebitur, qui quasi liter habentibus scriptis rescripsimus]. (8)

2. Huic consequenter videtur rescriptum, a eonaultatione iudicis non esse appeflandum, si quia forte interlocutus fuit. Principern se conaultaturum, quum posait post Resoriptum provocare.

3.Si quia in appellatione erraverit, ut puta quum alium appellare deberet, alium appellaverit, videndum, an error ei nihil officit (9? Et si quidom, quum maiorem iudicem appellare deberet, ita erravit, ut minorem appellet (10), error el nocebit; si 'vero maiorem iudicem provocavit, error ej nihil oberil; et ita multis Constitutionibus continet.ur. Denique, quurn quidam iudiceni ex Rescripto Pnincipis a Consullbus accepisset, et Praefeotum Urbi appellasset error eius subventum est Rescripto Divorum Fratrum, cuius verba haec sunt: Quum per erroreni faetum dicas, uti a iudice, quem ex Rescripto nostro ab amplissimis Consulibus aceperas, ad Iunium Rusticum (11), amicum (12) nostrum, Praefeotum [Jrbi provocares, Consules amplissimi perinde cognoscant, atque si ad ipsoa facta esset provocatio. Si juis ergo vol parem, ve tnaiorem iudicem appellaverit, alium tamen pro alio, in ea causa est, ut error W non noceat; sed si ininorem, nocebit.

4.Libelli, qui dantur appellatorii, ita sunt con(2) Los cdices citados por Br,; te eorrlgat, el cdice FI. (5) Taur; le, inserta el cdice FI. (4) 1pb -r1 xoti,i, r6v 8pw, ornitenlas Bel. Va19. (5) p', inserta Bat. (6) &&uc S (simulque) por & JL& Hal. s6re, el mismo en si (7) Taur. al margen; &s e
(1) vetus et, insertan Rat. Vrslg.

2.Consiguientemente esto se considera resuelto por el rescripto, que no se ha de apelar de la consulta del juez, si acaso alguno pronunci sentencia interlocutoria, para consultar l al Prncipe, por cuanto podra apelar despus del Rescripto. 3.Si alguno hubiere errado en la apelacin, como, por ejemplo, apelando uno cuando debiese apelar otro, se ha de ver, si no le perjudicar en nada el error. Y si verdaderamente, debiendo apelar un juez superior err de modo que apelara otro inferior, el error le perjudicar; pero si apel un juez superior, en nada le perjudicar el error; y as se contiene en muchas Constituciones. Finalmente, cuando por Rescripto del Prncipe hubiese uno recibido de los Cnsules juez, y hubiese apelado al Prefecto de la Ciudad, se subvino su error por Rescripto de los Divinos Hermanos, cuyas palabras son estas Por cuanto dices que por error sucedi, que del juez, que en virtud de Rescripto nuestro habas recibido de los muy magnficos Cnsules, apelaras Junio Rstico, amigo nuestro, Prefecto de la Ciudad, conozcan del asunto los muy magnficos Cnsules, lo mismo que si ellos mismos hubiese sido hecha la apelacin. Luego si alguno hubiere apelado un juez igual, 6 superior, pero uno en lugar de otro, est en el caso de que el rror no le perjudique; pero si uno inferior, le perjudicar. 4.Los libelos de apelacin que se presentan
texto, sepn el cdice Ft.,en el que se lee 'mzortaci, Br (8) Versin culgar. (s) Taur. segn el cddice FI., que dice offult, Br. (10) minorem Indieem provocaverit, Vulg. (11) Fausttnnm. Vttg.

(11) a.uijsnnt, consulerau aad4a por antiguos copistas.

DIGESTO.LIfiBO XLII: TitULO 1

813

cipiendi, ut habeant scripturn, et a quo dati sint, hoc est, qui appellet, et adversus quem, et a qua sententia.
2. MACSR (1) Libro I. de Appelt aoni bus. Sed si apud acta quis (2) appeltaverit, satis erit, si dicat: AppelIo.

han de estar redactados de modo, que tengan escrito por quin hayan sido presentados, esto es, quin apela, y contra quin, y de qu sentencia.
2. MAcan; De las Apelaciones, libro 1. Pero si alguno hubiere apelado en las actuaciones, ser bastante, si dijera: apelo.

quaesitum, si quis non addiderit in libellis, contra quem adversarium appeltet, an praescriptioni subiiciatur. Et puto, nihil oportere praescribi. 1.Sed illud cecidit in quaestionem, si plures habuerit adversarios, et quorundam nomina libellis sint complexa (3), quorundam (4) non, aii aeque praescribi ej posait ab his, quorum nomina compre. hensa non sunt, quasi adversus ipsos acquieverit sententiae. Et quum una causa st, arbitror, non esse praescribendum. 2.Certe (5) si plures hi suni (ti), adversus quos pronuntiatur, et quot-undam nomina in libelha sint comprehensa, quorundam non, lii 601i appetlasse videbuntur, quorum nomina libellis sunt comprehensa. 3.Quid eo,si causam appell&ndi certam dixerit, an liceat ej discedere ab bac, et aliam causim allegare, an vero (7) quasi forma quadain obstrictus sk? Puto timen, quum semel provocaverit, case el facultatem (8), in agendo etiam aliam causim provocationis reddere, persequique. provoca-. tionem suam, quibuscunque modis potucrit.
4. MACER (9) libro I. de Appellafionibus. - Ab exsecutore sentntiae appellare non licet. 1.Sed ab co, qui sententiam mate interpretafi dicitur, appellare hect, si tamen is interpretandi potestatem habuit, velut Praeses provinciae, aut Procurator Caesaris; ita timen, ut ti causis appellationibus reddendis boc solum quaeratur, iii iure interpretatum Bit; idque etiam Divus Antoninus rescripsit.

3.

ULPZAIUJS

Libro 1. de Appellationibus. - Solo

8. ULP1kN0; De las Apelaciones, libro 1.S que se pregunt, si estar uno sujeto la prescripcin, si no hubiere expresado en los libelos contra qu adversario ape)aba. Y opino, que por nada se deba prescribir. 1.Pero ocurri la duda, de si, teniendo muchos adversarios, y habindose comprendido en tos libelos los nombres de unos adversarios, y no los de otros, se podra igualmente llegar respecto l a la prescripcin por aquellos cuyos nombres no fueron coni prendidos, como si en cuanto ellos se hubiere allanado la sentencia. Y como la causa es una sola, juzgo que no ha de haber prescripcin. 2.Ciertamente que si son muchos aquellos contra quienes se falta, y en los libelos se comprendieron los nombres de unos, y no los de otros, se considerar que apelaron solamente aquellos cuyos nombres no fueron comprendidos en los libelos. 3.Luego, qu se dir, si se hubiere expresado la causa cierta de apelar? Le ser licito separarse de ella, y alegar otra causa, estar ligado como por cierta formalidad? Mas yo creo, que una vez que haya apelado tiene facultad para dar, al ejercitar su accin, tambin otra causa de la apelacin, y para continuar su apelacin de los modos que pudiere. 4. Mscaa; De las Apelaciones, libro I. - No es lcito apelar del ejecutor de la sentencia. 1.Pero es lcito apelar del que se dice que interpreta mal la sentencia, si es que l tuvo facultad para interpretarla, como el Presidente de la provincia, el Procurador del Csar; pero de modo, que al expresarse las causas de la apelacin solamente se cuestione sobre si hizo la interpretacin con arreglo . derecho; y esto respondi por rescripto tambin el Divino Antonino. 2.Habiendo sido condenado otro, puede apelar aquel quien le interesa, como es el que habiendo litigado por medio de procurador fu vencido; y el procurador no apelara en su propio nombre. 3.Asimismo, si el comprador fu vencido sobre la propiedad, dejando l de hacerlo podr apelar su vendedor; si el vendedor hubiere litigado, y sido vencido, no se he ha de denegar al compradr la facultad de apelar; porque qu se dir, si no es solvente el vendedor, que no quiso apelar? Qu tambin, si el vendedor hubiere apelado, y despus hubiera sido considerado sospechoso en la defensa de la causa? Que la defensa de la causa ha de ser encomendada al comprador, como si l mismo hubiese apelado. 4.Y esto se estableci as respecto . la persona del acreedor, cuando el deudor vencido hubiese apelado, y no defendiese con fidelidad la causa. Cuya constitucin ha de ser entendida as, si interviniendo el acreedor hubiere apelado el deudor vencido respecto la prenda; porque al acreedor ausente no le causa perjuicio alguno el deudor; y as se determin.
(5) smit, considerase aiadida por antiguos copistas. (7) non por vero, Ha. (8) HaZ. Vulg.; faeilltatem, el cdice FI. (9) Vase la nota 5., pgina 811.

tus 'rictus est; nec procurator suo nomine appellet.

lare potest, qualis est, qui per proouratorem exper-

2.Mio condemnato is, cuius interest, appel-

3.Item si emtor deproprietate victus est, eo ceasante auctor cius appehlare poterit; aut si auctor egerit, et viclus siL, non est deneganda emtori appellandi facultas; quid enirn si venditor, que appel[are noluit, idoneus non est? Quin etiam si auctor appellaverit, delude in causae defensone suspeetus visus sit, perinde defeusio causae emtori committenda caL, atque si ipse appellasset.

4.Idque La constitutum est in persona creditoris, quum debitor 'rictus appellasset, neo ex fide causarn defenderet Quae constitutio ita accipienda est, si interveniente creditore debitor de pignore victos provocaverit; nam absenti creditori nuhlum praeiudicium debitor facit; idque statutum est.
i) Vase anota 5, paQil2a 8V. (2 Ipso die viva voce, inserta HM. HaZ; pieza, el cdice FI. (45 Br. conikra nomina [ibellis sint eomplcx, quorundam, aadidas por antiguos copistas, pero no asi Taur. (5) Caeterum, VuLg.

814

DIGESTO.LIBBO XLIX: TfPULO .1

5.Si procurator, qui iudicio interfuit, victus Bit, en ipse quoque per procuratorern appellare posait, videamus, quia conatat, procuratorem alium procuratorem facere non posee. Sed ineminisse oportet, quod procurator lite contestata dominus litis effleitur; et ideo et per proeuratorem appellare potest.
5. MARCIANUS Libro 1. de Appellationibus. - A

5.Si hubiera sido vencido el procurador que intervino en el juicio, veamos si tambin l podr apelar por medio de procurador, porque es sabido que un procurador no puede nombrar otro procurador. Pero conviene tener presente, que, contestadala demanda, el procurador se hace dueo del litigio; y por lo tanto puede aplar tambin por medio de procurador. . MARCIANO; De Las Apelaciones, libro 1. - No se puede apelar de sentencia pronunciada entre otros, sino en virtud de justa causa, por ejemplo, si alguno consiente ser condenado en perjuicio de sus coherederos, por otra causa semejante esta, aunque tambin sin la apelacin est seguro el coheredero; asimismo los fiadores por aquel porquien salieron fiadores. Luego tambin apelar el fiador del vendedor habiendo sido vencido el comprador, aunque se allanen el comprador y el vendedor. 1.Sj el heredero instituido hubiere sido vencido por el que ejercitaba la accin de testamento inoficioso, se les ha de permitir a los legatarios, y los que recibieron la libertad, que apelen, si se querellasen de que se fall por colusin, segn reoIvi por rescripto el Divino Po. 2.El mismo resolvi por rescripto que los legatarios podan defender la causa de la apelacin. 3Pero se hebra de decir lo mismo, tambin si dijesen que en fraude suyo se habla hecho transaccin por el que hubiese apelado. 4.Mas del mismo modo se resolvi por rescripto, tambin si se hubiere transigido sin la apelacin. Si alguno apel de viva voz el mismo da en las actuaciones, le basta esto; mas si no hubiere hecho esto, se han de contar dos tres das para que presente los libelos de apelacin. 6. ULPIANO; De las Apelaciones, Libro II. No solamente se le permite apelar al que es conducido al suplicio, sino tambin otro en su nombre; no solamente si l le hubiere dado mandato, sino si otro cualquiera quisiere apelar; y no se distingue sisea, no, pariente suyo, porque creo que por razn de humanidad debe ser oido todo apelante; luego tambin si l mismo se aquiet con la sentencia; y no investigamos quin le importa. Luego, qu se dir si el que fu condenado se resiste contra la apelacin, y no quisiera que se admitiera su apelacin, apresurndose morir? Aun opinara yo, que se ha de diferir el suplicio. 7. M.acio; De las Apelaciones, libro LComo por causa de violencia del juez uno no le di los libelos al mismo de quien apel, sino que los present pblicamente, el Divino Severo le concedi venia, y le permiti que defendiera las causas de la apelacin. S. ULPIANO; De las Apelaciones, libro IV. - Se ha de saber, que el que apel no debe injuriar aquel de quien apela; en otro caso, deber ser l castigado; y asilo resolvieron por rescripto los Divinos Hermanos.

sententia inter alios dieta appelJari non potest, nisi ex justa causa, veluti si quia in coheredum praeiudicium se condemnari patitur, ve similem huic (1) causam, quamvis et sine appellatione tutus est coheres; item fideiussores pro eo, pro quo intervenerunt. Igitur et venditoris fideiussor emtore victo appellabit, hect erntor et venditor acquiescant. 1.Si heres institutus victus fuert ab co, qui de inofficioso testamento agebat, Iegatariis, et qui libertatem acceperu nt, permittend urn est appellare, si querantur per collusionem pronuntiatum, sicut Divus Pius rescripsit. 2.idem rescripsit, legatarios causam appellationis agere posee. 3.Sed ci si in fraudem suam transactionem factam ab co, qui appeflasset, dicereut, idem dicendum est. 4.Sed et sine appellatione si fuerit transa.cturn, similiter reseriptum est. Si quia ipso die inter acta voce appellavit, hoc ei sufacit; sin autein hoc non fecerit, ad libellos appellatorios dandos biduum, *el triduum computandum cal. 6. ULPINUS (2) libro II. de Appellaionibas. Non tantum ei, qui ad supplieiuin ducitur, provocare permittitur, verum alil quoque nomine chis; non tan tum si he man daverit, verum quisquis alips provocare voluerit neque distinguitur, utrum necessarius eius sil, nec ne; credo enim humanitatis ratione omne provocantem audiri debere; ergo et esnit sententiae; nec quaerimus, cuius si ipse acquilfl intersit. Quid ergo, si resistat, qui damnatus est, adversus provocationem, nen velit admitti elus appellationem, perire festinana? Adhuc putem diffe.rendurn supplicium.
7. MARCiANUS

Quum quidam propter violentiam ludicis non ipsi, a quo apellavit, dedil libellos, sed publica proposuisset, Divus Severus veniam ej dedit, et permisil ej causas appellationis agere.
8. ULPIANUS

(3) libro L de Appellationibus.

Illud sciendum est, eum, qui provoeavit, non debere conviciari ci, a quo appellat; ceterum oportebit eum plecti; el ita Divi Fratres rescripserunt.
9. MscR (5) libro 11. de Appellationi bus .Illud sciendum est, neque pupillum, neque rempublicam, quum pro libertateiudicatur, in integrum re-

(4) libro IV. de Appellationibus.

9. MACEn; De las Apelaciones, libro II. - Se ha de saber, que ni el pupilo ni la repblica pueden ser restituidos por entero cuando se juzga favor

(1) ob por hule, Hal. (1) Id... Ha. VaLg. (5) Macar, HaL

(41 Mrtianu, HaZ.

(5) Marcellus, Vulg.

DIGBTO.LIBBO XLIX: TTULO 1

815

stitui posse, sed appellationem esse necessariam; idque ita rescriptum est.
10. ULPIANUS

de la libertad, sino que es necesaria la apelacin; y as se resolvi por rescripto.


ULPIANO; Disputas, libro VIII. - Si algunos 10. hubieren sido condenados por separado, aunque por la misma causa, le son necesarias muchas apelaciones. 1.Si cuando se ejercitase una sola accin, que contiene en s muchas especies, hubiera sido uno condenad muchas sumas, cada una de las que no dan lugar al coocimiento del Prncipe, pero todas reunidas lo dan, podr apelar al Prncipe. 2.Pero cuando contra muchos hubiesen sido presentadas cuentas, que les perjudicasen, les hasta una sola apelacin, porque todos eran demandados por el slo titulo de las cuentas aprobadas. 3.Mas cuando muchos son condenados una sola suma, se pregunta si es acaso una sola la sentanela y son muchos los reos de prometer una sola suma, de suerte que cada uno de ellos est obligado la totalidad, si la sentencia se divide entre las personas. Y respondi Papiniano, que la sentencia se divide entre las personas,y que por lo tanto los que hayan sido condenados deben porciones viriles. 4,Lo que se resolvi por rescripto, que siempre que en una causa comn apela uno, y otro no, la victoria de aqul le aprovecha al que no apel, ha de ser admitido as!, solamente si fu una y la misma la causa de la defensa. Pero si fueron diversas las causas, la cosa es diferente, como sucede tratndose de dos tutores, si uno haba administrado la tutela, y otro no haba intervenido en ella, y apel el que no la haba administrado; porque es injusto que el que haba aceptado la sentencia, porque sabe que l administr, gane por razn de la apelacin del que no habla administrado.

quiseparatim fuerint condemnati, quainvis ex eadern causa, pluribus is appellationibus opus est. 1.Si quia, quum una actione ageretur, quae plures species in se habeat, pluribus summis sit condeinnatus, quarum singulae notionem Principia non faciunt, omnes autem coniunctae faciunt (1), poterit ad Prineipem appelLare. 2.Sed quum. adversus plures prolatae (2) essent rationes, quae jis nocerent, sufficit jis una appellatio, quia uno titulo comprobatarum rationuin omnes convenjebantur. 3.Quolies autem plures in unam summam condemnantur, utruin una sententia est, et quasi plures in unam surnmain re sint promittendi, ut unusquisque eorum in soliduin teneatur, an vero scinditur in personas sententia, quaeritur. Et Papinianus respondit, scindi sententiam jo personas, atque ideo eos, qui condemnati smi, viriles partes debere. 4.Quod est reseriptum, in communi causa quoties alter appellat, alter non, alterius victoriam (3) ej proficere, qui non provocavit, hoc ita demum probandum est, si una eadernque causa fult delensionis. Ceterum si diversae, alia causa est, ut in duobus tutoribus procedit, si alter tute1am gesserat, alter non attigerat, et is, qui non gesserat, provocavit; iniquum est enim, qui idcirco agnoverat sententiam, quoniam gessisse se scit, propter appellationem eius, qui non gesserat, obtinere. 11. IDEM libro III. de or,tnibus Trjbunaljbus. Quum ex causa ludicati soluta esset pecunia ex neceasitate iudicis ab ea, qui appehlatione interposita meruerit meliorein seutentiam, recipere eum pecuniam, quam solvit, oportet.
12. IDEM libro II. Opiaionutrt.Si constet, nullo actu ex lego habito duumvirum creatuiri, sed tantum vocibus popuiarium postulatom, iisque tuno Proconsuleni, quod facero non debult, consensisse, appellatio in re aporta supervacua fuit.

libro VIII. Dispulationum. -Si

-Cuando por causa de lo juzgado se hubiese pagado dinero por apremio del juez por el que habiendo interpuesto apelacin hubiere obtenido mejor sentencia, debe ste recobrar el dinero que pag.
12. EL MISMO; Opiniones, Libro 11. - Si constara que uno fu creado decorin, no por acto alguno hecho con arreglo . la ley, sino solamente por aclamacin popular, y que ella le prest entonces su consentimiento el Proconsul, lo que no debi hacer, fu supi'flua en este negocio evidente la apelacin. 18. EL MISMO; Respuestas, libro II. En nada le perjudica al que apela no haber sealado en los libelos de qu parte de la sentencia apela. 1.No se suele desestimar la apelacin de los que tuvieron por lo menos una causa probable para apeiar.

11. EL mismo; De todos los Tribunales, libro III.

13. IDEM libro Li. Responsorum.Appellanti nihil ohease, quod in libeilis, a qua parte sententiae appeliaret, non significavit. 1.Non solere impobari appeUationem (4) eoruin, qui vol unam causam appellandi probabilem h u bu er LI nl.
14 IDEM libro XIV. ad Edictum, - Si p&Iusorio (5) iudicio atuin .it a4versu ttstarneritum, an ius faciat iiud.x, videndtnn; et Divus Plus, quum int,ev co'iiunctas pcsoiuia dicretur oer ellionern n neeerr lcg:itariouii el libertabuin act-elli (6)5 appellarn iis permist; et hodio hoc ore tniniur. ut possin appellare; ucd t. aere csain apud ipsuw udieem, qui de testamento cogrioseil, si suspicantur non ex fide heredem causam agere.

l.Quoties herede non respondente secun(1) quid dleendum set? st, inserta
(

14. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XIV. Si mediante colusin se hubiera ejercitado accin contra un testamento, se ha de ver si el juez const4uc&Ierecho; y el D'vinc; Po, habindose dicho que entre personas coUjuiiteS se. litig por colusin en p3rjuicio de iegatarios y de mauuwiLdos, les periniti apelar; y hoy observailLos este derecho, que puedan apelar; y Sufl defender su causa ante el mismo juez, que conoce del testamento, si sospechan que el heredero no defiende con fidelidad la causa. 1.Cuando no respondiendo el heredero se da
(4) Taur. segn La escritura original; app.ilstiones La correccin del cdice Fi. Br. (5) prolulorto, Hal. 'ulg. () actuni, .assid4 rase amiiadida por antiguos copistas.

(3) Taur. segn la escritura original; etlam, insoria a oorreccidn del cdice FI., Br.

probatee, Valg.

fui.

816

DIGEBTO.LIBRO XLIX: TfTULO 1

dum adversarium sententia datur, rescriptum est, nihil iiocere neque legatis, neque libeitatibus; et hoc Divoruni Frairum Epistola contitur ad 10mitiuni in hace verba: Quod absente possessore, ne quoquam nomine nius respondente, pronuntiatum eSt, non habet mi iudicatae auctoritatem, nisi adversus eum solum, qui adesse negiexerit; quare bis, qui testamento libertates, ve] legata, val fideicommissa acccperunt, salvae sant actiones, si quas habnerunt, perinde ac si nihil esset iudicatum; et ideo adversus eum, qui vicit, permittimus iis agere.
15. MARCELLUS (1) libro 1. Digestorum. - Servi appellare non possunt, sed domini eorum ad opem servo ferendam possunt uti auxilio appellationis; et alius domini nomine id facere potest. Sin vero neque dominus, neque alius pro domino appellaverit, psi servo, qui sententiam tristefil pascua est, (2) auxilium sibi implorare non denegamus.

la sentencia . favor del adversario, se resolvi por rescripto que en nada les perjudicaba ni los legados, ni las manutaisiones; y esto se contiene en Epstola de los Divinos Hermanos dirigida Domirio en estos trminos: Lo que se fall en ausencia del poseedor, y no respondiendo nadie en su nombre, no tiene la autoridad de cosa juzgada, sino slo contra aquel que hubiese dejado de comparecer; por lo cual, los que por el testamento recibieron la libertad, legados, o fideicomisos, tienen salvo las acciones, si algunas tuvieron, lo mismo que si nada se hubiese juzgado; y por lo tanto les permitimos litigar contra el que venci.
15. MARCELO; Digesto, libro 1.Los esclavos no pueden apelar, pero sus seores pueden utilizar el recurso de la apelacin para auxiliar al esclavo; y otro puede hacer esto en nombre del seor. Mas si ni el seor, ni otro por el seor, hubiere apelado, no le denegamos al mismo esclavo, que sufri sentencia contraria, que implore para si el reourso 18. MODEST1NO; Diferencias, libro V1.LasConstituciones que hablan de que se admitan, lo, las apelaciones, de suerte que no se haga innovacin alguna, no tienen lugar respecto a la persona de los que habiendo sido condenados interesa al pblico que sean inmediatamente ejecutados, como son los ladrones clebres, los concitadores de sediciones, O los cabezas de facciones. 17. EL MiSMO; Reglas, libro VIII. - Cuando en en una sola causa se da por separado una doble sentencia dividida, por ejemplo, una respecto al capital, otra en cuanto los intereses, es necesaria la apelacin doble, para que no se entienda que acept la una, y que apel de la otra. 1.--Si apelara el tutor nombrado para un pupilo, se le dar interinamente un curador al pupilo. Pero si hubiere sido necesaria la autoridad del tutor, por ejemplo, para adir la herencia, se le dar necesariamente tutor, porque para esto es intil la autoridad del curador.

atitutiones, quae de recipiendis, nec non (3), appellationibus loquuntur, ut nihil novi fiat, locum non habent in coruin persona, quos damnatos atatu punir publice interest, ut sunt insignes latrones, vel seditionum concitatores, vel duces faetionum.
17. IDEM libro VIII. Rejularuni.Quum in una causa separatim duplex sententia divisa 4) datur, veluti una sorda, alia usurarum, duplex appellatio neceasaria est, ne alteram agnoviase, de altera provocasse intelligatur.

18, MODESTINUS

libro Vi. Differeniarum. Con-

1.Tutor pupillo datus si provocet, interim pupillo curator dabitur. Sed si tutoris auctoritas fuerit neceasaria, veluti ad adeundam hereditateni, tutor ei necessario dabitur, quoniam (5) curatoris auctorit.as ad boc inutilis est.
18. IDEM

Titius pro servo suo, qui ad bestias datus est, provocationeni interposuit; quaero, an huiusmodi appellatiuuis causas per procuratorem reddere possit. Modestinus respondit, posse.
19. IDEM

libro XVJI. Responsorum. - Lucius

Ticio interpuso apelacin por un esclavo suyo, que fu condenado * las fieras; pregunto, si podra exponer por medio de procurador las causas de tal apelacin. Modestino respondi, que poda.

18. EL MiSMO; Respuestas, libra XVII. - Lucio

Si expressim sententia contra iuris rigorem data fuerit, valera non debet; et ideo et sine appellatione causa denuo induci potest. Non jure profertur sententia, si specialiter contra legas, ve] Senatusconsultuni, ve Constitutionem fuerit prolata. Unde si quia ex hac sententia appellaverit, et praescriptione summotus sit, rninime confirmatur ex bao praescriptione sententia; unde potest causa ab initio agitan.

libro singular de enucleatis Casibus. -

19. EL MISMO; Casos ilustrados, libro nico. Si expresamente se hubiere dado sentencia contra el rigor del derecho, no debe ser valida; y por lo tanto, aun sin la apelacin se puede promover de nuevo la causa. No se profiere en derecho sentencia, si hubiere sido pronunciada especialmente contra leyes, 6 contra Senadoconsulto, 6 contra una Constitucin. Por lo cual, si alguno hubiere apelado de tal sentencia, y hubiera sido repelido por la prescripcin, no se confirma de ningn modo en virtud de esta prescripcin la sentencia; por lo cual se puede ventilar la causa desde su principio.
El que acusa de sospechoso al tutor, y el que discute la excusa para no admitir la tutela, se ha de entender que litiga en nombre de otro. 1.Mas el que fu nombrado procurador en (4) diverta Vutg.
(5) ~e, Tug.

20. IDEM Libro singular de Praescriptioni bus. Qui suspectum tutoreni facit, et qui de non recipienda tutela excusationem agitat, alieno nomine agere intelligendus est, 1. la vero, qui in rem suam procurator datus

20.

EL

mismo; De las Prescripciones, libro nico.

(1) Macer, HaL; Martisnu!, Vulg. !enteIl Iiam pastos est, triito auxllium, HaL Vu1
(3) oc, HaL.

DIGESTO.LtRRO XLIX: TITULO 1

817

est, intra biduum appellare debet, quia suam causam agit. 2.Militibus appeliandi tempora non remit-tuntur; et victi si non provocaverint, et sollemriia fecerint, postea non audiuntur. Imperatores kntoninus et Verus rescripserunt, appellationes, quae recto (1) ad Principem factae sunt, omissis his, ad quos debuerunt fien eximo (2) ordine, ad Praesides remitti. 1.lidem rescripserunt, ab iudice, quem a Praeside provinciae quia acceperat, non recte Imeratorem appellatum esee, ideoque reverti eum ad raesidem debere.
21. PAP!R1tJS IUSTUS

negocio propio debe apelar dentro de das das, porque defiende su propia causa. 2.A los militares no se les dispensan los plazos para apelar; y si vencidos no hubieren apelado, y cumplido Las formalidades, no son odos despus. Los Emperadores Antonino y Vero resolvieron por rescripto, que las apelaciones que directamente se le presentaron al Prncipe, habindose prescindido de aquellos a quienes desde orden inferior se les debieron hacer, fueran remitidas los Presidentes. 1.Los mismos resolvieron por rescripto, que M juez que uno haba recibido del Presidente de la provincia no se apel con arreglo a derecho al Emperador, y que por lo tanto aquel deba volver al Presidente. 2.Si el magistrado nombrado hubiere apelado, su colega desempea interinamente el cargo de ambos; si ambos hubieren apelado, se habr de nombrar interinamente otro en lugar de ellos, y el que no hubiere apelado con justicia habr de in demnizar el dao, Si alguno hubiera sufrido la repblica; mas si la apelacin hubiera sido justa, y as se declarara, ellos habrn de estimar quin se haya de atribuir esto; pero en lugar del curador, que ha de administrar las provisiones, se ha de nombrar interinamente otro, mientras est pendiente la apelacin. 3.Resolvieron los mismos por rescripto, que aunque no est en uso que despus de la apelacin se depositen los frutos del campo, sobre el cual hubiera controversia, sin embargo, cuando fuesen destruidos por el adversario, les pareca justo que los frutos fuesen depositados en poder de secuestrador. miento de causa remitido al Prncipe puede ser invalidado por el que lo remiti.
22. PAPINIANO; Respuestas, 21. PAP1RIO JUSTO; Dlas

libro 1. de Constilutiorlibus.

Constituciones, libro 1.

2.Si magistratus creatus appellaverit, colle-. gam eius interim utriusque officium sustinere (3); si uterque appellaverit, alium interim in lonum eorum creandum, et eum, qui non juste appellaverit, damnum agnitnrum, si quod respublica passa sit; si vero justa siL appellatio, et hon pronuntietur, ces aestimaturo8 (4), cui hoc adscnibendum sit; in locum autem curatoris, qui annonam administraturus caL, alium interim assumendum, quoadusque appellatio pendeat. 3.Tidem rescripserunt, quamvis usitatum non siL, post appellationem fructus agri, de quo disceptatio siL, deponi, tamen, quum populitarentur (5) ab adversario, aequum sibi videri, fructus apud sequestrum (6) depon.
22. PAPINIANUS libro 11. Reaponsorunt. - Ad Principem remissa cognitio ab co circumcidi (7) potest, qui remisit.

libro 11.El conoci-

sensu litigantium, citra (8) compromissum a Praeside provinciae indice dato victus potest provocare.

23.

iDEM

libro XIX. Responsorwn. - Ex con-

1.Quum Procurator Caesaris, qui partibus Praesidis non fungebatur, in lite privatorum ms dandi iudicis non habuisset, frustra provocatum ab ea sententia constitit, quae non tenebat. 2.Filiuinfamilias, quum adversus patrem eius de bonis, quae per ipsum poterant acquiri, pronuntiatum esset, respondi, non nisi patrie nomine potuisge provocare. 3.Eum, qul cognovit Edictum peremtorium secundum ordinis causam dati (9), placuit non recte provocasse, quum in eius potestate fuerit, ante diem praestitutum pro tribuna respondentem, aut defensum Edicti denuntiationem rumpere.
24. SCAEVOLA libro V. Responzorum. Negotiorum gestor, vel tutor, vel curator bona fide condemnati appellaverunt, et diu negotium tractum est; quaesitum est, appellatione eorum injusta pro-

28. EL MISMO; Respuestas, libro .111. - En virtud del consentimiento de los litigantes el vencido puede sin compromiso apelar del juez nombrado por el Presidente de la provincia. 1.Cuando el procurador del Csar, que no desempeaba las funciones de Presidente, no hubiese tenido derecho para nombrar juez en litigio sobre particulares, es sabido que en vano se apel de esta sentencia, qne no era vlida. 2.--Respond, que el hijo de familia no pudo apelar sino en nombre del padre, cuando contra su padre se hubiese fallado respecto . bienes que podan ser adquiridos por l mismo. 3. -Se determin, que no apel en derecho el que conoci el Edicto perentorio conforme la causa del orden establecido, porque en su poder estuvo invalidar la denunciacin del Edicto, respondiendo, siendo defendido, ante el tribunal antes del da prefijado.

24. ScvoLA;Flespuestas, libro V. - Un gestor de negocios, un tutor, un curador, habiendo sido condenados apelaron de buena fe, y el negocio dur largo tiempo; se pregunt, si, habindose declarado

(1) retro, Vulg. (2) uno, Vulg. (3) 7zur. segn la escritura original, debere, inserte a correccin del cdice Fi., Br. t> eum aestimaturum, Vulg. (5) Taur. segn el cdice '1., en el que se lee populi traheyentur, Br.; pupilli vexarentur, segn as Bes; popularentur, Ha. Tomo IlIio

() Vi49.; sequectres, el cdwe FI. (7) Conjeture Br.; dreumdlct, el cidsce FI Circumduci, FMI. Vi4g. s Vulg.; circa, el cdice Fi. (9) datum, ial. VuLg.

818

DIGESTO.LIBRO XL1X TTULO 1

nuntiata, an quia tardius iudicatum Bit, usurae principalis pecuniae medii temporis deboantur. Respondit, secunduin ea, quae proponerentur, dandain utilem actioneiri. 1.Curator juvenis adveraus Lutoris heredes iudicio expertas appellationem interposuit; quum impesset autem vicesimurn quintum annum aetatis iuvenis, et in militia ageret, exsequi appellationem desiit; quaero, regressus a militia utrurir ipse appellationem explicare deberet, an vero curatorem ja eain reni convenir oporteret. Respondit, ipaum militem litem ad se pertinentem exsequi de, bere, gecundum ea, quae proponerentur.
26. PArTLUS

injusta su apelacin, se deberan, porque se juzg tardamente, los intereses del capital correspondientes al tiempo intermedio. Respondi, que, segn lo que se expona, se deba dar la accin til. 1.El curador de un menor, habiendo ejercitado accin contra los herederos del tutor, interpuso apelacin; mas habiendo cumplido el menor los veinticinco aos de edad, y hallndose en la milicia, dej de continuar la apelacin; pregunto, si, habiendo regresado de Ja milicia, deberia l mismo defender la apelacin, 6 si convendra que por tal asunto fuese demandado el curador. Respondi, que el mismo militar deba llevar trmino el litigio que le perteneca, conforme lo que se expona. El Empera25. PAULO; Respuestas, libro XX. dor Alejandro la comunidad de los griegos, que hay en Bitinia. No veo ciertamente de qu modo se le prohiba cualquiera apelar por los juzgadores, siendo posible que el que tiene otro camino haga lo mismo y llegue ms pronto mi; mas les prohibirnos los curadores y . los magistrados de las regiones emplear injuria y violencia contra los apelantes, y rodearlos de guardia militar, y, para decirlo claramente, obstruirles el camino que hay; y prestarn fidelidad esta prevencin ma, sabiendo, que tanto cuidado tengo por la libertad de los que son gobernados, como por la buena voluntad y Ja obediencia de ellos.
-

roxi-oip Ain#4o TC xo t vQj TCay b

libro XX. Reaponsorurn (1).


Bc.$'viifr 4

Au-

E11yc.n. xxcPI

OU, xl ppoup rci, rptvcv MpLtPi11 (3), &7pfrTv iror T-^ y T E UPO 11V 01OV, yopoisI rt Lrpd7roL

8n 1dv Iral JIV rc xo ,itb TOY irn Tp /MyOI ( 2), vs' t t L&r pi U

iy xcd Owo r; ixxouj-

18I?

iJdit, &ic roo'Toi rOp pi&E, k ov 3t& T do(; CciprZV Xal iretOoV.
7rpji$7I,

&*roY1

(4)

rr

jQU

Ti

&po'lJO-

[Imperalor Alexander commwii eorum, qui in thynia sunt, Graecorum. Provocare quidem qualiler utque qais prohibeatur a diecernentsbus, non video, quum pozsibrle sil alteram z,iam tenentem idem fw'ere el citiu.e ad me dei,enire; ini aria autem, el ei ah acleersus provocantes eh cushodiam mil itarem circumatare, eh simpUciter dicendo, obstruere .s eatn, quae est, oiam prohibernus curatoribus, eh magistratibus genum; eh/Idem adhibebunh huic meae praedictoni, scientes, quod hanlum mihi curae esh eorum, qui reguntur Ubertatis, quantum el bonae volunkzti.s eorum eh obedientiae/. (5)
28. HERMOGaNL&NUS (6) libro it. Iuris epit.oinarum.Ad lmperatorem causam re[flisaam partibus consentientibus, Praeses, si ad eius notione'ii pertinet, audire potest.
27. IDEM

20. HERMOOaNIANO; Epitome del Derecho, libro 11. De la causa remitida al Emperador, puede, consintindolo las partes, conocer el Presidente, si correspondiese su conocimiento.
-

ti negono pupilli provocaverit, ve curator in aduli, heres eius antequani reddat rationes, appellarionis causani persequi debei; nam post redditas ratiojies neo ipse tutor, nec curator appellationis inerita probare cogitur.

libro V.

luris epitomarurn.

Tutor si

Si el tutor hubiere apelado en negocio del pupilo, el curador en el de un adulto, su heredero debe proseguir la causa de la apelacin antes de rendir las cuentas; porque despus de rendidas las cuentas ni el mismo tutor ni el curador es obligado probar los mritos de la apelacin. 28. ScvOL; Digesto, libro XXV.Un acreedor haba ejercitado la accin contra los fiadores, pero despus de aceptado el juicio no se present l para defender la causa; y habiendo sido absueltos los fiadores, apel un esclavo de aqul; se pregunt, si seria de ningn valor la apelacin, que nombre de su seor interpuso el esclavo. Respondi, que tal apelacin no haba de ser admisible. 1.A uno se le mand porel juez que exhibiera, conforme lo dispuesto por el Presidente de la provincia, las cuentas que haba asegurado tena en su poder, habindosele concedido dilacin por causa de los instrumentos, y despus no las exhibi, y por ello, conforme la constitucin citada, comp por contumacia no habla exhibido los instrumentos, habiendo jurado el demandante cuanto le

27.

EL MISMO; Epitome

del Derecho, libro V.

28. SCARVOL.A libro XXV. Digestorum. Creditor cuni uideiussoribus egerat, sed post iudicium acceptuni ad agendarn causani ipse non adfuit; et quuui absoluti essent fideiussores, servus eius appellavit; quaesitum est, an appellatio, quam servus interposuit nomine domini, nullius momenti esset. Respondit, ejuarnodi appellationem non case observandam. l.-lussus aiudice exhibere,secundum praeceptum Praesidis provinciae, rationes, quas apud se case caverat, instrumentorum gratia data dilatione, nec postea exhibuit, ideoqu&secundum constitutionern recitatarn, quia per contutnaciam instrumenta non exhibuerat, quum petitor, quanti sua interesset exhiben, iuraaset, facta erat condemnatio; quaesiturn est, an post iusiurandum appel(1) llermogeninnus libro II. epitoinaton luris, ial. ptrtsiou, Ha. Vulg. (2)
(3) Taur.

&ie, fial. Vulg.

segn correccin del M'qce FI., en el que je lee Br.; pueiei, omtela a ,scrura original; TreLptt-

(1)

(4) (5)

Verstdn Vulgar. Pa'alna, Bat. Vulg.

vsi [obedient], Hal.

DIGESTO LIBRO XLIX: TfTULO

819

lationem interponere poasit. Respondit, nihil proponi, cur denegandum esset appellationis auxilium,

2.Substituti tutores in locum legitimi tutoris, experti cum eo tutelae iudicio, quum arbiter ini que condemnavit, (1) quam re aequitas exigebat, a sententia eius provocaverunt; pendente causa appellationis iuvenes adoleverunt; quaesitum est, quum omnis exseeutio (2) huius ad adultos pertineat, et causam ad se pertinentem idonee tueri possunt, an postulatio eorum, contra quos appellatum erat, dicentium Bios debuisse causas appellationis reddere, qui primi sunt experti, admittenda non siL. Respondit, sos, quorum tutela gesta esset, si vellent causam exsequi, non prohibendos. Idem et in curatoribus observandum est, si interim adultus ad legitimam aetatem pervenit.

interesaba que fuesen exhibidos, se haba hecho la condenacin; se pregunt, si despus del juramento podra interponer apelacin. Respondi, que nada se expona para que se hubiese de denegar el recurso de la apelacin. 2.Los tutores substituidos en lugar del tutor legitimo, habiendo ejercitado contra ste la accin de tutela, como el rbitro conden injustamente, de distinto modo que como exiga la equidad del caso, apelaron de su sentencia; pendiente la causa de la apelacin llegaron los jvenes la adolescencia; se pregunt, si, perteneciendo toda la prosecucin de ella los adultos, y pudiendo ellos defender idneamente la causa que les pertenece, no habr de ser admitida la peticin de aquellos contra los cuales se haba apelado, que decan que debieron ex poner las causas de la apelacin los primeros que la ejercitaron. Respondi, que, si quisieran defender su causa, no se les haba de prohibir aquellos cuya tutela hubiese sido administrada. Lo mismo se ha de observar tambin en cuanto los curado res, si mientras tanto el adulto lleg la edad legal. TTULO II

TIT. 11
A QUIBUS APPELLARI (3) NON L10ET

DE QUINES NO ES LCITO APELAR


[Vease CL VI!. 42.
1. ULPIANO; De las Apelaciones, ro 1. -Se ha de tratar de aquellos de quienes no es licito apelar. 1.Y es ciertamente necio advertir que no es lcito apelar del Prncipe, porque l mismo es quien se apela. 2,Se ha de saber, que del Senado no se puede apelar al Prncipe; y esto se dispuso en una Oracin del Divino Adriano. 3.Si antes de la sentencia uno hubiere manifestado que l no apelara del juez, perdi indudablelnente el recurso de apelar. 4.- A veces el Emperador suele nombrar juez de modo que no sea licito apelar de l, como s que muchsimas veces fueron nombrados jueces por el Divino Marco. Y hemos de ver si tambin otro podra nombrar juez de este modo; y opino que no puede. PAULO; De las Apelaciones, libro nico. - Se 2. pregunt, si ser lcito apelar contra los rbitros que se dan para aprobar fiadores; aunque en este caso opinan algunos que tambin sin la apelacin se puede por el que lo di corregir la sentencia de aqul.

[Cf. Cod. Vil. 42.1


1. [JLPIANUS libro 1. de Appellaionibus. - Traetandum est, a quibus appellare non liceal. 1.Et quidem stultum est illud admonere, a Prncipe appetlare fas non esse, quum ipse sil, qui provocatu r. 2.Sciendum caL appellari a Senatu non posee Principem; idque Oratione Divi Hadriani effectum.

3.Si quis ante sententiain professus fuerit, se a iudiee non provoeaturum, indubitate (4) provocandi auxilium perdidit. 4.Interdum Imperator ita solet iudicem dare, nc liceret ab eo provocare, ut seto saepisslme a Divo Marco indices datos. An et alius poasit ita iudicem dare, videbimus; et puto, non (5) poase.

Quaesitum est, in arbitros (7), qui ad fideiussores probandos dantur, an appellare liceat; quarnvis hoc casu et sine appetlatione quidam putent ab eo, qui eurn dedit, sententiam eius corrigi posee. TIT. III
QUIS A QUO APPELLETUR 1. ULPIANUS libro I. de AppeUalionibus. -. Quod dicitur, eum appellari, qui dedit iudicem, sic accipiendurn est; ut et succeasr eius posait appellari. Proinde et si Praefectus Urbi iudicem dederit, vel Praetorio, ipse erit provocandus, qui eum dederit iudicern.

2.

PATJLUS (6)

libro sintulari de Appeliationibus.

TTULO III
QUIN SE HAYA DE APELAR POR CADA CUAL 1. ULPIANO; De las Apelaciones, libro 1.Lo que se dice, que se apela al que nombr el juez, ha do ser entendido de modo que tambin se pueda apelar al sucesor de aqul. Por lo cual, tambin si el Prefecto de la Ciudad, 6 del Pretorio, hubiere nombrado el juez, se habr de apelar al mismo, que hubiere nombrado este juez. 1.De aquel quien uno le di la jurisdiccin no se apelar al mismo; porque en general, de aquel quien se le di la jurisdiccin se habr de apelar al que se apelara del que di la jurisdiccin.

1.Ab eo, cui quis mandavit iurisdictionem, non ipse provocabitur; am generaliter is cnt provocandus ab ea, cui mandata est iurisdictio, qui provocaretur ab eo, qui mandavit iurisdictionem.
(1) Id est aliter, in3erta Vu..g. (5) exCuSatiO, HaL (3) LPPELLLRE, Hai. Va9. (4) Taur.; insbite, el cdice FI., Br.

(5) non, considerase ariadda por antiguos copistas. (6) Papinlanus, Vutg. (7) arbitris, Hal.

820

DIGRST'O.LIMO XLIX TfTULO I

2. VENULSIUS SATURNINIJS libro 11. de oflicio Procon8utia. - Appellari a legatis Proconsul (1) potest; et si mulctam dixerit, potest de iniquitate eus Proconsul cognoscero, et quod optimum putaverit, atatuere. 8. MODESTINUS libro VIII. Regularum. - Dato iudice a magistratibus Populi Romani euiuscu oque ordinis, etiamsi ex auctoritate Prineipis, licet nominatiru iudicem deelarantis, dederint, ipsi Lamen magistratus appellabuntur.

sal, libro II. - Se puede apelar de los legados al Proconsul; y si hubiere impuesto multa, puede el Proconsul conocer de la injusticia de la misma, y determinar lo que juzgare mejor.
3. Morasn4ro; Reglas, libro VIII. - Del juez nombrado por magistrados del pueblo romano de cualquier orden, aunque lo hubieren nombrado con la autoridad del Prncipe, que design expresamente el juez, se apelar, sin embargo, los mismos magistrados. TITULO IV
DE CUNDO SE HAYA DE APELAR, Y DENTRO DE QU TRMINOS

2.

VENULETO SATURNINO;

Del Cargo de Procon-

TIT. IV
QUANDO APPELLANDUM SIT, ET INTRA QUAE
TEMPORA

[cf. cod. VIL 63.] 1. tJLP1ANUS libro 1. de. Ajipellalionibus.Si quidom in insulam deportandum adnotaverit Praeses provinciae, et Imperatori seripserit (2), ut deportetur, videamus, quando sil provocandum, utrurn quum Imperator scripserlt, an quum ei seribitur. Et putem, tuno esae appellandum, quum recipi eum Praeses iubet, sententi rolata imperatori seribendum, ut deportetur. Ceterum verendum est, no sero sit, ut tuno provocetur, qum Imperator insulain ei assignaverit; comprobata enim sentenlis Praesidis tuno solet insulam agaignare. Rursus illud 'verendum est, si mendaciis apud Principem oneravil eum, quem deportandum laborabat, intereLudi illi viam provocaudi. Quid ergo est? Recto dicetur human itate suggerente, ut et hoe, et illo temporo non frustra provocaretur, quia non adversus Principem, sed adversus iudicis calliditatem provocavil. Simili modo et in decurione eril probandum, quem punire sibi Praeses permittere non debel, sed recipere aum in careeretn, et Principi soribere de poena eius.

[Vase Cd. VII. 63.]

1,Si quia tutor datus. fuerit vel testamento, vela quo alio, qui ius dandi habel, non oportet eum provocare; hoe enim Divus Marcus effecit; sed intra tempora praestituta exeusationem allegandam habet, el si fuerit repulsa, tunc demum appellare debebit; ceterum ante frustra appellatur. 2.Alia causa est eorum, qui ad aliquod munus vol honorem vocantur, quum dicant, se habere excusationem; nam non aliter allegare poosunt causas immuuitatis suae, quam si appellationem interposuerint. 3.Solent plerumque Praesides remittere ad ordinem nominatum, UI Caium Seium creent magistratum, vel alius quis honor vel munus iii eum conferatur; utrum igitur tuno appellandum est, quum ordo deeretum interposuerit, su vero a remissione, quam Praeses fecerit, appellatio sit interponenda? Et magis est, ut tuno siL appellandum, quum ordo decreverit; rnagis enirn consilium dedisse Praeses videtur, quia alt creandus, quam ipse constituisse; denique ipse erit appellandus, non ab 00 provoeandurn. 4.Sed et si praeses in ordine fuerit, ut fien
(1) ProcoiiiuUa, Ha.

1. UuIAwo; De las Apelaciones, libro L - Si verdaderamente el Presidente de la provincia hubiere anotado uno para ser deportado una isla, y hubiere escrito al Emperador para que fuese deportado, 'veamos cundo se haya de apelar, si cuando hubiere escrito el Emperador, 6 cuando se le escribe. Y yo opinara, que se ha de apelar cuando el Presidente manda que sea puesto en prisin, habiendo proferido sentencia para escribirle al Emperador, . fin de que sea deportado. Pero se ha de temer que no sea tarde para apelar, cuando el Em. perador le hubiere asignado la isla; porque suele asignar la isla despus de aprobada la sentencia del Presidente. A su vez se ha de temer, si abrum con mentiras ante el Prncipe al que l trabajaba para que fuese deportado, que se le cierre . ste el camino para apelar. Luego qu se dir? Con razn se dir por aconsejarlo la humanidad, que no intilmente se apelara as en uno como en otro tiempo, porque no apel contra el Prncipe, sino Contra la malicia del juez. Del mismo modo se habr de aprobar tambin tratndose de un decurin, , quien el Presidente no debe permitirse castigar, sino que debe reducirlo . prisin, y escribir al Prncipe sobre la pena del mismo. 1.Si alguno hubiere sido nombrado tutor 6 en testamento, 6 por uno cualquiera que tuviese derecho para nombrarlo, no debe l apelar; porque esto dispuso el Divino Mareo; pero tiene que alegar su excusa dentro del trmino prefijado, y solamente si hubiere sido rechazada, deber entonces apelar; mas antes se apela en vano. 2.Otra es la situacin de los que son llamados algn cargo ti. honor, oteando dicen que ellos tienen excusa; porque no pueden alegar-de otro modo las causas de su inmunidad, sino si hubieren interpuesto apelacin. 3.Suelen las ms de las veces los Presidentes remitir el nombramiento al orden, para que creen magistrado Cayo Seyo, 6 para que ste se le confiera algn honor 6 cargo; as, pues, se ha de apelar cuando el orden hubiere expedido el decreto, se habr de interponer la apelacin contra la remisin que hubiere hecho el Presidente? Y es ms cierto que se habr de apelar cuando el orden hubiere dado el decreto; porque ms bien parece que el Presidente di consejo para que uno fuera'nombrado, que no que l mismo lo nombr; y finalmente, se deber apelar l, y no se ha de apelar de l. 4.Mas tambin si el Presidente fuere del or(2) Imperator re.crip.erlt, Vuig.

va9.

DIGESTO.LIBRO XLIX: TfTULO Iv

821

assolet, quum ab ordine ereareturquis, ipse erit provocandus, quasi ab ordine, non ab ipso fiat appellatio. 5.Biduum vel triduum appellationis ex die sententiae Iatae computandum erit. Quid ergo, si sententia fuerit sub conditione dieta, utrum ex die sententiae (1) tempus computamus ad appellan-. diini, su vero ex die, quo conditio sententiae extitite Sane qui dem non est sub conditione sententia dicenda, sed si fuerit dieta, quid fiet Et est utile, statim tempora ad appellandum computan debere. 6.Quod in sententiis praeceptuni est, ut val altere die, vel tertia provocetur, hoc etiam lii cetara obserandum, ex quibus sententia quidem non profertur, appellari tamen oportere et posee, supra relatum est. 7.Dies autem istos, cuibus appellandum est, ad aliquid utiles case, Oratio Divi Marci voluit, si forte ema, a quo provocatur, copia non fuerit, ut ei libelli dentur; ait enim: ja dies servabitur, quo primo adeundi facultas erit. Quare si forte post sententiam statim dietam coiam sui non feccrit is, qui pronuntiavit, ut fien assolet, dicenduni est, nihil nocere appellatori; nam ubi primuin copiam eius habnerit, poterit provocare. Ergo si statim se subduxit, similiter subveniendum est.

8.Quid igitur, si conditio horaeeffecit, ut se reciperet, si forte dicta sit sentent.ia iam suprema hora? Utique non videbitur se subtraxisse. 9.Adeundi autem facultatem semper accipimus, si in publico sui copiam fecit, ceterum si non fecit, an imputetur alicui, quod ad domum eius non venerit, quodque in hortos non accesserit, et ulterius, quod ad villam suburbanam? Magisque cal, ul non debeal imputan; quare si in publico eius adeundi facultas non fuit, melius dicetur, facultatem non fuisse adeundi. 10.Si quia ipsius quidem, a quo appellavit, adeundi faeultatem non babuit, eius autem, (2) quem appellavit, habeat copiain, videndum est, an ci praeseribi possit, quod eum non adierit. EL hoc jure utimur, ut, si alterutrius adeundi fuit copia, praescriptio locum habeat. 11.In propria causa biduum accipitur; propriam causam ab aliena quemadrnodum disaernimus? EL palam est, eanx case propriani causam, euius emolurnentum vel damnuni ad aliquem suo nomine pertinet. 12.Quare procurator, nisi in suam rem datus est, tertium diem habebit; in suam autem rem datus magia est, UI alteram diem observet; aL si in partem proprio nomine, in parteni pro alieno litigat, ambigi potest, utrum biduum, an triduurn observetur; et magia cut, UI SUO nomine biduum, alieno tniduum observetur. 13.Tutores, item defensores rerum publicarum, et curatores adoleseentium ve furiosi tertium
(1) latas, i,%serta,I Rai. Vug.

den, como suele suceder, cuando por el orden hubiere sido nombrado alguno, se habr de apelar a l mismo como si del orden, no de l mismo, se hiciera la apelacin. 5.Los dos los tres das de la apelacin se habrn de computar desde el da en que fu proferida la sentencia. Luego qu se dir, si la sentencia hubiere sido dictada bajo condicin? Computamos acaso el trmino para apelar desde el dia de la sentencia, desde el da en que se cumpli la condicin de la sentencia? Ciertamente que no se ha de pronunciar sentencia bajo condicin, pero si se hubiere dictado qu se har? Y es til, que se daba computar desde luego el trmino para apelar. 6.Lo que se preceptu respecto las sentencias, para que se apele dentro del segundo del tercero da, se ha de observar tambin en cuanto . las dems resoluciones en virtud de las que no se profiere ciertamente sentencia, pero respecto de las que se dijo arriba que se deba y se poda apelar. 7.Mas una Oracin del Divino Marco quiso que estos das, en que se ha de apelar, fueran tiles para alguna cosa, si acaso aquel de quien se apela no estuviere visible para que se le den los libelos; porque dice: este trmino se observar desde el primer momento en que hubiere habido posibilidad de presentarse al juez. Por lo cual, si acaso jnni. diatamente despus de dictada la sentencia no hubiere dado posibilidad de que se le viera el que la pronunci, como suele suceder, se ha de decir que en nada le perjudica al apelante; porque tan prontu como tuviere la posibilidad de verlo podr apelar. Luego si inmediatamente se ocult, se ha de prestar del mismo modo auxilio. 8.Qu se dir, pues, si lo avanzado de la hora hizo que l se retirase, por ejemplo, si la sentencia hubiera sido pronunciada ltima hora Ciertamente no se considerar que l se substrajo. 9.Mas entendemos siempre que hay posibilidad de presentarse al juez, si ste se dej ver en pblico; pero si no se dej ver, se le imputar alguien que no haya ido su casa, y que no se haya acercado sus huertos, y aun ms all, su casa de campo en los suburbios? Y es ms cierto que no se le deba imputar; porque si no tuvo posibilidad de dirigirse l en pblico, ms bien se dir que no tuvo posibilidad de dirigirse l. 10.Si alguno no tuvo ciertamente posibilidad de presentarse aquel de quien apel, pero la tuviera para presentarse aquel . quien apel, se ha de ver si se le podr oponer la prescripcin porque no se le hubiere presentado. Y observarnos este derecho, que, si hubo posibilidad de presentarse uno otro, tiene lugar la prescripcin. 11.En causa propia se tienen dos das; y de qu modo distinguimos la causa propia de la ajena? Y es evidente, que es propia la causa cuyo emolumento dao pertenece alguien en noinbre propio. 12.Por lo cual el procurador, si no fu nombrado en cauga propia, tendr tres das; pero nombrado para negocio suyo es ms cierto que se atendr los dos das; mas si litiga en parte en nombre propio, en parte en el de otro, se puede dudar si se observar el trmino de dos, de tres dias;es ms cierto que en su nombre se observe el de dos, y en el de otro el de tres. 13.Los tutores, y tambin los defensores de negocios pblicos, y los curadores de los adoles(2) ad, isaran Has. Vulg.

822

DIGRSTO.LIBRO XLIX: TfTULO IT

diem habere debent idcirco, quia alieno nomine appellant. Ex hoc apparet, tertio die provoeandum defensor, si modo quasi defensor causam egit, non suo nomine, quum obtentu alieni nominis simm causam agens tertio die appellare poasit. 14.Si quis suspectum tutorem faciens non obtinuerit, appellare eum intra triduurn debere, lulianus libro quadragesiino (1) Digestorum scripsit, profecto quasi pupilli defensorem. 15.Si ad'ersus absentem fueril pronuntiatum, biduum vel (2) tridBum, ex quo quis scit, computandum est, non ex quo pronuntiatum est. Quod autein dicitur, absentem posse provocare, ex quo scit, sic aocipit (3), si non in causa per procuratorem defensus est; nam si ille non provocavit, difficile est, ut lic audiatur.
2. MACER libro 1. de Appetlationibus. - Si procuratorio nomine egeris, et victus appellaveris, deinde injusta appellatio tua fuerit pronuntiata, potest dubitari, num secundo die appellare debeas, quia, quum de tua appellatione iniusta pronuntiatum sil, tua interfuisse videtur. Sed rectius dicetur, tertia dio appellare te posee, quia nihilominus alienam causam defenderis.

centes 6 del furioso deben tener tres das, por esto, porque apelan en nombre de otro. Resulta de aqu, que dentro de tercero da se ha de apelar por el defensor, si sostuvo la causa como defensor, no en su propio nombre, porque el que sostiene su propia causa bajo la apariencia del nombre de otro puede apelar dentro del tercero da. 14.Si alguno acusando de sospechoso . un tutor no hubiere vencido, escribi Juliano en el libro cuadragsimo del Digesto, que deba apelar dentro de tercero da, ciertamente como defensor del pupilo. 15.Si se hubiere fallado contra un ausente, se han de computar los dos 6 los tres das desde que aqul lo sabe, no desde que se fall. Mas lo que

se dice, que el ausente puede apelar desde que lo

sabe, entindase de este modo, si en la causa no fu defendido por procurador; porque si ste no apel, es difcil que l sea odo.
2. MAcEn; De las Apelaciones, libro 1. - Si titulo de procurador hubieres ejercitado la accin, y, vencido, hubieres apelado, y despus hubiere sido declarada injusta tu apelacin, se puede dudar si debers apelar dentro de segundo da, porque, habindose fallado respecto tu injusta apelacin, parece te interes ti. Pero con ms razn se dir que puedes apelar dentro de tercero cija, porque, ello no obstante, defiendes una causa ajena. 1.Pero si apelara otro que el que ejercito la accin, como es aquel quien le interesa, veamos

1.Sed si alius, quam qui indicio expertus est, sppellet, qualis est, cuius interest, an etiam tertia die appellare possit, videarnus. Sed dicendum est, secunda die appellare eum debere, quia (4) verum est, eum suam causarn defendere (5). Contrarium ci est, si dicat, idcirco sibi licere intra triduurn appellare,quia videtur quasi alieno nomine appellare, quando (6), si velit causam suam alienam viden, semet ipsum exeludit, quia in aliena causa ei, qui iudicio expertus non est, appellare non liceat. 2.Si la, qui ex libertinitate in ingenuitatem se defendebat, viclus appellare omiseril, an pater eius appellare possil, inaxime si dicat, eucn in potestate sua case, quaeritur; sed si potest, quod magis probatur, secunda die, ut propria causa appellare debet. 3.Si pro co, qui capite puniri iussus es, necessaria persona appelle&, an tertia die audiri possit, Paulus dubitat. Sed dicendum ost, hanc quoque personam, ut in propria causa, secunda die appellare debere, quia qui sua interesse dicit, propriam causam defendit.
8. IDEM libro 11. de Appetlalioriibus. - Illud videamus, si, quum Iruperatori seriberetur, exernplum literarum litigatori editum Bit, neque is appellaverit, et postes contra eum reseriptum sit, an appellare a literis pridem sibi editis poasit, quia qui tunc non appellavit, vera esse, quae seripta sunt, consensisse videtur; neo audjendua est, si dioat, eventum rescripti sacri se sustinuisse.

se ha de decir, que ste debe apelar dentro de segundo da,porque es verdad que l defiende su propie causa. Contrario le es si dijera, que le es lcito apelar dentro de tercero da porque parece como que apela en nombre ajeno, pues, si quisiera que se considerase ajena su propia causa, l se excluye si mismo, porque en causa ajena no le es licito apelar al que no ejercit accin. 2..Si, vencido el que del estado de libertino se defenda como ingnuo, hubiere dejado de apelar, se pregunta si podra apelar su padre, principalmente si dijera que aqul estaba bajo su potestad; pero si puede, que es lo que se aprueba como mejor, debe apelar dentro de segundo da, como en causa propia. 3.Si por el que fu condenado pena capital apelara algn paliente, duda Paulo si podra ser odo dentro de tercero da. Pero se ha de decir, que tambin esta persona debe apelar, como en causa propia, dentro de segundo da, porque el que dice que le interesa defiende su propia causa. mos, si, cuando se le escribiese al Emperador, y se le hubiera mostrado al litigante copia de la carta, y l no hubiere apelado, y despus se hubiera resuelto por rescripto contra l, podr l apelar de la carta mostrada antes l, porque el que entonces no apel parece que consinti en que era verdad lo que se escribi; y no ha de ser odo, si dijera que l esper al resultado del sacro rescripto.

si podr apelar tambin dentro de tercero dia. Mas

3. Et. mismo; De las Apelaciones, libro 11.Vea-

(3) acctplmua, Ha. Vulg. () Taar. al margen; qua, el mismo en el texto.

(1) libro 1., Vulg. (2) vel, consierae aadida por antiguos copistas.

(5) 2tar. segn a escrura original; Et, inserta a co. rreccidn del cdice J'l., Br. (6) quontsm, Vulg.

DIGR8TO.-LIBO

xux: TITULO V
TITULO V

823

TIT.

DE APPELL/tTIONIBUS RECIPIENDIS (1), VL NON

DE LAS APELACIONES QUE SE DEBEN, 6 NO, ADMITIR

[ef. Cod. VII. 65.1


1. ULPIANUS libro XXIX. ad Ediclud. - Non sulent audiri appellantes, nisi hi, quorum interest, ve quibus mandatum est, ve] qui negotium alienurn gerunt, quod mox ratum habetur. 1.-Sed et quum rnaterfihiirem sententiseversam animadverteret, provocaverit, pietati dans, dicendum (2) es, et hano audiri debere; et si litem praeparandaui curare maluerit, intercedere non videtur, licet ab initio defendere non pOtest.
SCARVOLA libro 1 V. Regularum. - Ante sen2. teutiam appellari potest, si quaestiOflefli in civil negotio habendam iudex interlocutus sit, ve] in criminal, si contra leges hoc faciat.

[VMs, CM. VII. 65.]

1. ULP1ANO Comentarios al Edicto, libro XXIX. - No suelen ser oidos como apelantes, sino aquellos quienes les interesa, quienes se les di mandato, los que son gestores de negocio ajeno, que despus se tiene por ratificado. 1.-Pero si tambin cuando la madre considerase perjudicado con la sentencia un negocio de su hijo hubiere apelado movida piedad, se ha de decir que ella ha de ser oida; y si hubiere preferido cuidarse de preparar el litigio, no se considera que es fiadora, aunque no puede defender desde el principio.
2. SCVOLA; Reglas, libro 1V.- Se puede apelar antes de la sentencia, si el juez hubiera dictado sentencia interlocutoria para someter al. tormento en negocio civil, 6 criminal, si esto lo hiciera contra las leyes.

8. PAULUS libro singular Regularu,n.-Intra triduum appellare Iicet ei, qui de suspecto tutore egit, victusque appeilat. 4. MACEII (3) libro 1. de Appellationibus.-Eius, qui ideo causam agere frustratur, quod dicit, se libellum Principi dedisse, et sacrum Rescriptuni exspectare, audiri desiderium prohibetur; et si ob eamcausam provocaveril, appeflatio eius recipi, sacra Constitutionibus vetatur. cwus appellatio non recipitur, sufflctt, si possit dicere, appellationem suam non esee receptani; quod quaqua (4) ratione doceat, admittetur eius appellatio. 1.-Non recepta autem appellatione, si quidem Principem appellari oportuit, Principi erit auppli.candum; sin vero alma appellabatur, quam Princepa, ile erit adeundus. 2.-Sed et si quid aliud post receptam appellationem impedimento factum fuerit, eum adiri oportet, queni appellare quia debet. 3.-Plane si appeiiatione non recepta non ipsum adierit, quem debuit, sed Principem, pro eo hababitur, atque si is aditus esset (5), qui adiri debuit; idque Rescriptis Imperatoria nostri Antonini declaratur. 4.-Plane si alium pro alio adiit, non Principem, nihil ei hic error proderit, licet non videatur cessasse. 5.-Intra constituta autem appellatoria tempora debet is, cuius appellatio non est recepta, ve competentem iudicem, vol Pnincipem adire. 6. MACEe (6) libro fi. de AppUaionibus.Sciendum est, quum appellatio non recipitur, praodpi sacris Constitutionibus. omnia in eodem statu esse, ncc quidquam novan, etiamsi contra fiscum appellatum sit; eumque, qui appeiiationem non receperit, opinionem suam confestim per relationem manifestare, et causani, pro qua non recepit appel(1) Taur.; REP1CIERDI52 el cdice FI., Bo. () Taur. segn correccin del cddice FI.; daiidicendnm, a escritura original, Br.; dand diesudum, el cdice citado por Geb.
5. ULPiANuS

8. PAULO; Reglas, libro nico. - Al que ejercit la accin de tutor sospecho, y Vencido apela, le es lcito apelar dentro de tercero da.

4. Mcsa; De las Apelaciones, libro 1. - Est prohibido que se oiga la pretensin del que demora defender su causa, porque dice que l entreg libelo al Prncipe, y espera un sacro rescripto; y si por esta causa hubiere apelado, se veda en las sacras Constituciones que sea admitida su apelacin.
5. ULPIANO; De las Apelaciones, libro] Y. -A aquel cuya apelacin no es admitida le basta, si pudiera decirlo, que no le fu a'mt!da su apelacin; ' si esto lo probara de alguna manera, se le admitir su apelacin. 1.-Mas no habindose admitido unaapelacin, si verdaderamente se debi apelar al Principe, se habr de suplicar al Prncipe; pero si se apelaba otro que al Prncipe, se habr de recurrir aqul. 2.-Mas tambin si despus de admitida la apelacin se hubiere hecho alguna otra cosa por va de impedimento, se debe recurrir aquel It quien uno debe apelar. 3.-Mas si no habindose admitido la apelacin uno no hubiere recurrido al mismo quien debi, sino al Prncipe, se considerar lo mismo que si se hubiese recurrido al que se debi recurrir; y esto se declara en rescriptos de nuestro Emperador Antonino. 4.-Pero si por uno recurri It otro, no al Prncipe, de nada le aprovechar este error, aunque no se considere que dej de apelar. 5.-Mas aquel cuya apelacin no fu admitida debe dirigirse dentro del trmino establecido para la apelacin al juez competente, 6 al Prncipe. 6. MACEE; De las Apelaciones, libro II. - Se ha de saber, que, cuando la apelacin no es admitida, se precepta en las sacras Constituciones, que todo quede en el mismo estado, y que no se innove cosa alguna, aunque se haya apelado contra el fisco; y se dispone en los mandatos, que el que no hubiere admitido la apelacin manifieste inmediatamente (3) MareallD5, Vutg. '4) quacunque, Vulg.

libro IV. de Appellationibus. - El,

est, el cdice FI. () V4ase a nota 3.

824

DIGESTO.LIBRO XLIX: TfTVL0

vn

lationem, eiusque exemplum litigatori edere debere, mandats cavetur.


7. PAULUS

por medio de relacin su opinin, y la causa por que no admiti la apelacin, y que debe presentar copia de la misma al litigante. el negocio no admitiera dilacin, no se permite apelar, segn constituy el Divino Adriano, por ejemplo, para que no se abra un testamento, para que no se aplique subsidio de la annona el trigo destinado uso de los militares, para que no sea puesto en posesin el heredero instituido. 1.Asimismo, si por el Edicto perptuo se decretase alguna cosa, no se permite apelar para que no se haga aqulla. 2.Tampoeo se puede apelar para que no sea licito vender la prenda. TTULO VI
DE LAS LETRAS DIMISORiAS, QUE SE DICEN APSTOLOS
MARCIANO; De las Apelaciones, libro 11. -Despus de interpuesta la apelacin se han de dar cartas por aquel de quien seapel para aquel que ha de conocer de la apelacin, ya sea el Prncipe, ya Otro cualquiera; cuyas cartas se llaman dimisoras apstolos. 1.Mas el sentido de tales cartas es este: que apel, por ejemplo, Lucio Ticio de la sentencia de l, que se pronunci entre tales. 2.Mas basta haber pedido dentro del trmino con insistencia y muchas veces las dimisorias, para r se haga constar esto misque aunque nolas eciba mo; porque las Constituciones requieren insistencia en el que reclama las dimisorias. As, pues, es justo que si en el que deba dar las cartas consistiere que no las d, esto no le perjudique al que las reciba.

Si res dilationeru non recipiat, non permittitur appellare, veluti ne ( 1 ) testamentum aperiatur, ut Divus Hadrianus constituit, ne frumentum in usum niilitum in annonae subsidia contrahatur, neve acriptus heres in poaseasionem inducatur.

libro singular de AppellaUonibus.

7.

PAULO;

De las Apelaciones., libro nico. - Si

1 .Item si ex perpetuo Edicto aliquid decernatur, id quominus fiat, non permittitur appellare. 2.Itam quominus pignus vendere liceat, appellari non potest. TIT. VI
DE LIBELLIS DIM1SSORIIS, QUI APOSTOLI D1CUNTUR

Post appellationem interpsitam Iiterae dandae sunt ab eo, a quo appellatum est, ad eum, qui de appellatione cogniturus est, sive Principorn, sive quem alium; quas literas dimissorias sive apostolos appellant. 1.Sensus autem literatum taus est: appellasse, puta, Lucium Titium a sententia illius, quae in ter filos dieta est. 2..Sufuleit autem petiisse intra tempus dimissorias instanter et saepius, ut, etsi non accipiat, id sum contestetur; nam instantiam repetentis (3) Imissorias Constitutiones desiderant. Aequum est igitur, si par eum steterit, qui debebat dare literas, quominus dat, ne hoc accipienti noeeat.

MARCIANUS (2)

libro 11. de AppeUationibus. -

TIT. VII
NIHIL INNOVAR? (4) APPELLATIONE INTERPOSITA

TTULO VII
DE QUE INTERPUESTA LA APELACIN NO SE INNOVE NADA

lationeinterposita, sive ea recepta sit, sive non, medio tempore nihil novari oportet; si quidem fuent recepte appellatio, quia recepta est, si vero non est reepa, ne praeiudicium fiat, quoad deliberetur, utrum recipienda sit appellatio, an non Bit. 1.Rece ta autem appellatione tamdiu nihil cnt innovandum, quamdiu de appellatione fuerit pronun tiatum. 2.Si quis ergo forte relegatus (uit, el appellaverit, non arcebitur neque in (5) Italia, noque in (6) provincia, a (7) qua relegatus est. 3.Propter eandem rationem, et si quis deportatus fuit ab eo, cui deportandi ius est, vol adnotatus, neque vincula patietur, neque ullam aliam iniuriam, quam patitur, qui sententiae non acquieverat; integer enim status case videtur provocatione interposita. 4.Ergo el si abstinere ordine iussus sit, et provocaveril, eadem ratione potest eoetum (8) participare, quum hoc Bit constitutum, el sil iuris, ne quid pendente appellatione novetur.
(1) Hal. Vulg.; vSi Ile, el oddice Fi.; ne vsi, .Taur. (2) Macer, KM.; Marcellus, Vui. (3) Taur. segn La escritura original; petenUs, la corroe cidn del cdice Ft., Br. 4) sovasi, Vulg.

ULP1ANUS

libro IV. de Appellatwnibus. - Appel-

puesta la apelacin, ya si hubiera sido admitida, ya

ULPIANO;

De las Apelaciones, libro IV. - Inter-

si no, no se debe innovar nada en el tiempo intermedio; si verdaderamente hubiere sido admitida la apelacin, porque fu admitida, y si no fu admitida, para que no se cause perjuicio hasta que se delibere si se ha de admitir, no, la apelacin. 1.Pero admitida la apelacin, no se habr de innovar nada hasta tanto que se hubiere fallado la apelacin. 2.Luego, si alguno fu, por ejemplo, relegado, y hubiere apelado, no ser apremiado para que salga de Italia, ni de la provincia, de la que fu relegado. 3.Por la misma razn, tambin si alguno fu deportado por el que tiene derecho para deportar, fu anotado, ni sufrir prisin, ni ninguna otra molestia que sufre el que no se habla aquietado con la sentencia; porque se considera que est Integro su estado habindose interpuesto la apelacin. 4.Luego tambin si se le hubiera mandado que se mantuviese separado del orden, y hubiere apelado, puede por la misma razn tomar parte en las reuniones, porque se halla constituido, y es de derecho, que no se innove nada estando pendiente la apelacin.
(5) lii, omU.eia Vuig. (6) in, ornUeia Vuig. (7) Hal.; a , omfteta el cdice Fi. (8) interim por soatum, los cdices citados por Br.

IGE8TO.LIB*0 XLIX: TfTuLO

vm

82

5.Si quia ex pluribus facinoribus condemnatus propter quaedam appeltavit, .propter quaedam non, utrum differenda poena eius sit, an non, quaeritur; et si quidem graviora sint erimina, ob quae appellatio interposita est, levius autem id propter quod non appellavit, recipienda est omnimodo ,appellatio, et difi'erenda poena; si vero graviorem sententiam meruit ex ea specie, ex qua non est appellatum, omnimodo poena imponenda est. T1T. VIII
QUAE SENTENT1AR SINE APPELLATIONE RESCINDANTUR

5.Si, condenado alguno por varios delitos, apel por unos, y por otros no, se pregunta si iBe haya de diferir no su pena; y si verdaderamente fueran ms graves los delitos por los que se interpuso la apelacin, y msle-ve aquel por el cual no apel, se ha de admitir de todos modos la apelacin, y se ha de diferir la pena; pero si mereci ms grave sentencia por la especie por la que no

se apel, se ha de imponer de todos modos la pena. TITULO Viii


QU SENTENCIAS SE RESCINDEN SIN LA APELACIN

[Cf. God. VE. 64.1


1. MACER (1) libro 11. de Appellationibus.--Iliud memineriEnus, si quaeratur, iudicatum siL, nec ne, et huius quaestiorns iudex non case iudicatum pronuntiaverit, licet fuerit iudicatum, rescinditur, (2) si provocatum non fuerit.

[V*zae Cdd. VII. 64.]

1.Item si calculi error in sententia esse dicatur, appellare necease non est; veluti si iudex ita pronuntiaverit: quum constet, Titium Seio ex fila specie quinquaginta, item ex illa specie vigiotiquinque debere, idcirco Lucium Titium Seio (3) centum condemno; nam quoniam error computatiQuis est, neo appellare necease est, eL citra provocationem corrgitur. Sed et si buius quaestionis index sententiam (4) centum confirmaverit, si luidem ideo, quod quinquaginta et vigintiquinque eri oentum putaverit, adhuc idem error computationis est, nec appellare necease est; si vero ideo, quoniam et alias apecies vigintiquinque fuisse dixerit, appellationi loeus est. 2Itern quum contra sacras Constitutiones indicatur, appellationis neceasitas remittitur. Contra Constitutiones autem udicatur, quum de jure Conatitutionis (5), non de jure litigatoris pronuntiatur; nam si iudex volenti se ex cura munenis, vel tutelae, beneficio liberorum, vel aet.atis, aut privilegii excusare, dixerit, neque fihios, neque aetatem, aut ullum privilegium ad muneris ve tutelae excusationem prodease, de jure constituto (6) pronuntiasse intelhigitur. Quodsi de jure suo probantem admiscrit, sed idoirco contra eum sententiam dixerit, quod negaverit, eum de aetate ana, aut de numero liberorum probasse, de jure litigatoris pronuntiasse intelhigitur; quo casu appellatio necessaria saL.

3.Item quum ex Edicto peremtorio, quod neque propositum est, neque in notitiain pervenit, absentis condemnati fit, nullius momenti case sententiam, Constitotiones demonstrent. 4.Si apud eundem iudicem invicem petamus, si et mea, et LuR petitio sine usuris fuit, eL iudex me priorem tibi condemnavit, quo magia tu prior me condemnatum habeas, non est mihi necease pro han causa appelhare, quando secundum sacras Constitutiones iudicatum a me petere non possis, priusquarn de mea quoque petitione iudicetur; sed magia caL, ut appellatio interponatur.
2. EAULUS

1. MAcER; De las Apelaciones, libro H. - Tendremos presente, que si se cuestionara sobre si se haya juzgado, 6 no, y el juez de esta cuestin hubiere declarado que no se juzg, aunque se hubiere juzgado, se rescinde la sentencia, si no se hubiere apelado. 1.Asimismo, si se dijera que en la sentencia hay error de clculo, no hay necesidad de apelar; por ejemplo, si el juez hubiere fallado as: constando que Ticio le debe Seyo cincuenta por tal concepto, y adems veinticinco por tal otro concepto, condeno por lo tanto en ciento . Lucio Ticio favor de Seyo; porque como hay error de computacin, no es necesario apelar, y se corrige sin la apelacin. Perd aun si el juez de esta cuestin hubiere confirmado la sentencia de los ciento, si verdaderamente porque creyere que con cincuenta y veinticinco se hacen ciento, hay todava el mismo error de computacin, y no es necesario apelar; pero si por esto, porque dijere que hubo otra partida de veinticinco, ha lugar la apelacin. 2.Asimismo, cuando se juzga contra las sacras Constituciones, se remite la necesidad de. la apelacin. Mas se juzga contra las Constituciones, cuando se pronuncia sobre el derecho de una Constitucin, no sobre el derecho de un litigante; porque si al que quiere excusaras del cuidado de un cargo, de la tutela, por beneficio de los hijos, de su edad, de privilegio, le hubiere dicho que ni los hijos, ni la edad, privilegio alguno, aprovechaban para excusa de un cargo de la tutela, se entiende que hizo pronunciamiento sobre el derecho constituido. Pero si hubiere admitido que hiciera prueba sobre su derecho, mas hubiere pronunciado sentencia contra l, porque dijere que l no hizo la prueba sobre su edad, sobre el nmero de sus hijos, se entiende que hizo pronunciamiento sobre el derecho del litigante; en cuyo caso es necesaria la apelacin. 3.--Igualmente, cuando en virtud de Edicto perentorio,que ni se expuso, ni lleg noticia, se hace la condenacin de un ausente, demuestran las Constituciones que la sentencia es de ningn valor. 4.Si recprocamente pedimos ante el mismo juez, y tanto mi peticin como la. tuya fueron sin intereses, y el juez me conden primero tu favor, para que t primero me tuvieras condenado, no me es necesario apelar por esta causa, por cuanto segn las sacras Constituciones no puedes pedirme lo juzgado, antes que tambin se juzgue sobre mi peticin; pero es mejor que se interponga apelacin.
2.
PAULO;

libro .111. Hespon4orurn. - Paulus re-

Respuestas, libro III. Paulo respon-

(1) Marcellus, Vulg. 2} et, inaertan Ial. Vug. (1) tu, InMrga

(4) in, irgsera VfstQ.


()

vag.

(5) constitato, Rbi. Constitutlonla, Vug.

To.s M 1"

826

DIGaSTO.LLBBO 1LIX TITULO X

apondit, eum, qui in rebus humanis non fuji senten tiae dictae tempore, inefflcaciter condernnatum videri. 1.idem respondit, adversus eum, qui in rebus humanis non esset quum iudex datus est, neque iudicis dationem valuisse, neque sententiam adversun eum dict.am vires habere. 8. iDEM libro XVI. Rezponzorum. - Paulus reapondil, impossibile praeceptum iudicis nullius case momenti. 1.Idem respondit, ab ea sententia, cui paren rerum natura non potuit (1), sine causa appellari. TIT. IX
AN PER ALIUM CAUSAS APPELLATIONUM REDDI POSSUNT (2)

di, que so considera que el que no viva al tiempo da pronunciaras la sentencia fu condenado ineficazmente. 1.El mismo respondi, que contra el que no existiera cuando fu nombrado el juez, ni fu vlido el nombramiento de juez, ni puede tener fuerza la sentencia proferida contra l.
3. EL MISMO; Respuestas, libro XVI. Paulo respondi, que el precepto imposible de un juez es de ningn valor.. 1.El mismo respondi, que sin causa se apela de la sentencia que no se pudo obedecer por la naturaleza de las cosas.

TTULO IX
DE SI SE PUEDEN EXPONER POR OTRO LAS CAUSAS DE LAS APELACIONES

ri solet, an per alium causae apellationis reddi possunt, quae res in rebus pecuniarlis et in criminibus agitan consuevit. EL in rebus pecuniariis Sant Rescnipta, posse agi; verba Rescripti La se habent: Divi Fratres Longino. Si tibi, qui appllavit, mandavit, uL eum de appellatione, quam Po!ha (4) ad eum fecit, defenderos, et res pecuniaria est, nihil prohibct, nomine eius te (5) respondere; sin autern non Bit pecuniaria causa, sed cftahis, per procuratorem agi non licet. Sed et si ea causa sil, ex qua Boqui solet poena usque ad relegationem, non oportet por alium causas agi; sed ipsuni adesse auditorio debere, sciendum caL. Plane si pecuniaria causa est, ex qua ignominia sequitur, potest et por procuratorem hoc agi. .Idque cnt probandum et in ipso accusatore, si appellaverit, ve si adversus eum sit appellatum. EL generaliter, quae causa per alium agi non potest, eius nec appellationern por alium agi oportet.

1. ULPLNUS (3)

libro 1V. Appellalionum. - Quae-

suele preguntar, si se suelen exponer por otros las causas de la apelacin, cosa que se soli discutir en los negocios pecuniarios y en los criminales. Y tratndose de negocios pecuniarios hay Rescriptos segn los que se pueden sostener; as dicen las palabras del Rescripto: Loa Divinos Hermanos Longino. Si el que apel te mand que lo defendieras de la apelacin, que Polia interpuso contra l, y el negocio es pecuniario, nada impide que t respondas en su nombre; mas si el negocio no fuera pecuniario, sino de delito capital, no es licito que se pena hasta la relegacin, tampoco conviene que las causas sean defendidas por otro; sino que se ha de saber que l mismo debe comparecer en la audiencia. Mas si es pecuniaria la causa, por la que sigue ignominia, se puede defender tambin por medio de procurador. Y esto se habr de aprobar tambin en cuanto al mismo acusador, si hubiere apelado, si contra l se hubiera apelado. Yen general, de la causa que no se puede defender por medio de otro, tampocose dede defender por medio de otro la apelacin.

1.

ULP1.xo;

De las Apelaciones, libro IV. -Se,

litigue por medio de procurador. Pero si la causa fuera tal, que por virtud de ella se suele imponer

procurator absentis appellaverit, deinde rationes reddidenit, nihilominus ipse respondere debet. Sed 511 eo cssante dominus liLia respondere- possit exemplo adolescentis, videamus. Magia Lamen observatur, uL audiri debeat in causis appellationis reddendis Jo, cuius absentis procurator -appellavit.

2.

MACER

(6) libro 11. de AppellaUonibus. - Si

2. MACaR; De las Apelaciones, libro IL - Si el procurador de un ausente hubiere apelado, y despus hubiere rendido las cuentas, esto no obstaLic. debe l responder. Pero veamos, si dejando de hacerlo l, pueda responder el dueo del litigio la manera que respecto del adolescente. Pero ms bien se observa, que para exponer las causas de Ja apelacin deba ser oido aquel en cuya ausencia apel su procurador.

TIT. X
SI TUTOR, VEL CURATOR, (7) MAGISTRATUS CREATUS APPKLLAVER1T

TTULO X
DE SI HUBIERE APELADO EL QUE FU NOMBRADO TUTOR, CURADOR, MAGISTRADO

qui ad manera publica nominati appellaverint, nec causas probaver-int, scient ad periculum suuru pertinere, si quid damni pee moram appellationis reipublicae acciderit; quodsi apparuerit, eos necessario provocasse, cui adscribendum sit id damnum, Praeses vel Pdn cepa aestimabit.
(1) oportuit, Hal. (2) PQSSINT, IaL (3) Paulus Hal. (4) Polla, Mi. Vulg.

1.

ULPiANUS

libro 111. de officio ConsuUs. - Si

Si hubieren apelado los nombrados para cargos pblicos, y nohubieren probado sus causas, habrn de saber que va riesgo suyo el dao que por la demora de Ja apelacin sobreviniere Ja repblica; pero si apareciere que ellos apelaron por noceidad, eh Presidente el Prncipe estimar quin se haya de atribuir este dao.
(6) !ute, inserta Vulg. (6) Mareales, V,g. (7) TEL, nsertari acsrtadame,ite HaZ. VuZ9.

1. ULPIANo;

Del Cargo de Consul, libro 111. -

rneEsTo.LIBR0 XLII: TfTULO 2. BERMORNLANUS

ini

Tutor val curator retentus aj provocaverit et ante causam actam moriatur, propter periculum medii temporis successores eius causas appellationis necease habent reddere.

libro V. lurio epuomaru1n.

- Si retenido el tutor curador hubiere apelado, y muriese antes de haberse substanciado la causa, sus sucesores tienen necesidad de exponer las causas de la apelacinpor razn de la responsabilidad del tiempo intermedio. TiTULO XI
DE QUE SE DEFIENDA EN LA PROVINCIA. EL QUE HUBIERE APELADO

2.

HERMO0EN1ANO;

Eptome del Derecho, libro V.

TIT. XI
RUM, 0111 APPELLAVERIT, IR PROVINCIA (1) DEFEND1 1. ULPL&NUS

qui appelIavit, oportere in provincia defendi in aliis suis causis,. etiamsi appellationis causa peragrinetur, Divi Fratres Decixnio (2) Philoni rasenpserunt; enim illis praestatur, ne necease babeani se defendere, qui reipublieae causa absunt. TIT. XI
APUD EUM, .4. QUO PPELLA.TUR (3) ALLAM CAUSAM AGERE COMPELLENDUM ULPIANUS libro 1 V. de Appellationibus. - Si quis ex alia cadas appellaverit a udice, su ni alia causa eundem iudicem habere necease habeat, videamus. Et hodie boc jure utimur, ut (4) tametsi appellatio interposita sit, Lamen apud eundem iudicem, aquo quia provocavit, compelletur alias causas, si pias habet, agene; nec utetur boc praetextu, quasi ad (5) offensum iudicem non debeat experiri, quum posait denuo provocare. 2. MARcwus

libro 1V. de qipelationibus.Eum,

1. Ui.pi o; .De las Apelaciones, libro 1 V. - Respondieron por rescripto los Divinos Hermanos De. cimio Filn, que el que apel debe ser defendido en la provincia en las otras causas suyas, aunque viaje por causa de la apelacin;
MARCIANO; De las Apelaciones, libro ILpor2. que los que estn ausenies por causa de la repblica se les concede esto, que no tengan necesidad de defenderse.

libro It. de Appellationibus. - hoc

TITULO XII
DE QUE UNO HA DE SER COMPELIDO A DEFENDER OTRA CAUSA ANTE AQUEL DE QUIEN SE APELA ULPiANO; De las Apelaciones, libro 1V. - Si por una causa hubiere alguuo apelado del juez, veamos si tendr necesidad de tener el mismo juez en otra causa. Y hoy observamos este derecho, que, aunque se haya interpuesto apelacin, ser, sin embargo, cualquiera compelido defender otras causas, si las tiene, ante el mismo juez de quien apel; y no se prevaldr de este pretexto, como si no debiera ejercitar su accin ante el juez ofendido, porque podr apelar de nuevo.

TIT. XIII si
PENDENTE APPELLAT10NE MORS INTKRVENER1T

TITULO XIII
DE SI PENDIENTE LA APELACIN SOBREVINIERE LA MUERTE

[cf.
MACaR;

Cod. VIL 66.1

[Vase CCI. VII. 66.] MACaR; De las Apelaciones, libro II. - Fallecido el apelante, si verdaderamente falleci sin heredero, se extingue la apelacin, de cualquier gnero que haya sido. Pero si quedare heredero del apelante, y verdaderamente otro ninguno le interesa que Be expongan las causas de la apelacin, no ha de ser obligado llevar trmino la apelacin; pero si le interesa al fisco otro, contra el cual apel, el heredero tiene necesidad de exponer las causas de la apelacin. Mas no le interesa ninguno, por ejemplo, cuando alguien fu relegado sin la privacin de bienes; porque si el relegado quien se le quitaron los bienes, el deportado una isla, 6 el condenado las minas, hubiere fallecido habindose interpuesto apelacin, nuestro Emperador Alejandro respondi por rescripto Pletnio, militar, en estos trminos: Aunque pendiente la apelacin se haya extinguido el delito con la muerte del reo, sin embaro, se expone, que la sentencia fu proferida tambin en cuanto parte de sus bienes,' contra ella el que tiene el emolumento de la sucesin no puede quedar vencedor de otra suerte, sino si al exponer las causas de la apelacin hubiere demostrado la injusticia de la sentencia.
(6) Marcelius, Vulg. (1) Pliletorlo, Sial., Plectorlo, Vulg,

latore defuncto, siquidem sine herede, cuiuscunque, generis appellatio fuit, evanescit. Quodsi appellatori heres ex.titerit, si quidem nullius alterius interest causas appellationis reddi, cogendus non est peragere appellationein; si vero fisci vel siterius, contra quem appellatum est, interest, heras causas appellationis reddere necease habet. Nullius autem interest, veluti quum sine ademtioiie bonorum relegatus est; nam si ademtis bonis reLegatus, ve ininsulam deportatus, ve[ in metailum datus, provocatione interposita deeesserit, Imperator noster Alexander Pletorio M militi ita rescripait: Quamvis pendente appellatione morte re crimen extinctum siL, data Lamen etiain de parte bonorum EIU5 sententia proponitur, adversus quam non aliter ja, qui emolumentum successionis habet, obtincre potest, quam si in reddendis causis appellationis iniquitatecn sententiae detexeriti'.

(6) libro II. de AppellationLbus. - Appel-

correcoiin del cdice Fi., Dr. (4) La correccin del cdice FI., Br.; st, Tau". segun la escritura original. (6) apud, tal. Vulg.

(1 Taur.; PROVINCIALTA, el cdice PL, Br. 2) Dedo, VuIg. Taur. segn la escritura original; APPNLLETUE la

828

DIGB8TO.LIBBO XLIX: TTULO XIV

1.Tutor quoque in negotio pupilli appellationo interposita si decesserit, heredem, eius causas appellationis reddere necease est, etiamsi rationes tutelae heres reddiderit, quia sufficit, mortis tempore ad causas appellationis reddendaa obligatum fuiase. Sed Divi Severus et Antoninus rescripserunt, non cogendum tutorem, post rationes redditas, causas appellationum (1) reddere.

1.Tambin si el tutor hubiere fallecido habindose interpuesto apelacin en negocio del pupilo, es necesario que su heredero exponga las causas de la apelacin, aunque el heredero hubiere dado las cuentas de la tutela, porque basta que al tiempo de Ja muerte haya estado obligado exponer las causas de la apelacin. Pero respondieron por rescripto los Divinos Severo y Antonino, que el tutor no ha de ser obligado, despus de rendiaas las cuentas, exponer las causas de las apelaciones. TTULO XIV

TIT. XIV
DE IURE F1SCI

(2)

DEL DSRECHO DEL PiSCO

(Cf. Cod. VII. 73. X. 1-30.71.(70J-77,(M)}


1, CALUSTRATUS libro 1. de iure Fjci. - Variae causae sunt, ex quibus nuntiatio ad fiscum fien soJet; aut enim se quia, quod tache relictum est, profitetur capero non posse, vel ab alio praeventus defertur, vel quod mora ab heredibus non vindicatur, vol quod indignus quia heres nuntiatur, vol quod Princepa heres institutus, et testamentum (3) sive codicilli surrepti case nuntiantnr, Tel quod dicatur quia thesaurum inveniase, ve! .agni pretil rem minoris ex fisco eomparasse, vel praevaricatione fiseum victum case, vol euni decessisse, qui in capital crimine esaet, vel etiam post mortem aliquem reum case, vel domum destructam (4) case, vel ab aceusatione recessum, vol rem litigiosam venundari, ve[ poenam fisco ex contractu privato deben, ve] adversus legos commissum factum case.

rVose Cd. VII. 73. X. 130. 71.(70.)-77.(76.)l

1.Anbona, quae solvendo non sint, ipso iure ami fiscum pertineant, quaesitum est. Labeo serbit, etiam ea, quae solvendo non sint, ipso iure ad fiscum pertinere. Sed contra sententiani eius Edietum perpetuum seriptuin est, quod ita bona veneunt, si ex his fisco acquiri nihil poasit. 2.Divus Pius Coelio Amarantho (5) ita re-. scripsit, vacantium bonorum nuntiationem quadniennio fluir, idque ternpus ex dio, quo certuin esas coepit, ne4ue heredem, noque bonorurri possessorem extare, computan oportere. 3.Praeseriptio autem viginti annorum, quae etiam circa requirendorum adnot&torum bona observatur, ex Constitutione Divi Titi (6) solet ex eo numeran, ex quo quid ad fiscum portinere potuit. 4.Causae auteni, quae statim motae sunt, et tractae ultra vicesimum annum, diferri possunt etiarn post vicesirnum annum. 5.lIlae quoque causae, quae a priore nuntiatoro proditae dicantur, etiam post anuos, quibus praescribi diximus, fisco nuntiari poasunt.
2. IDEM libro II. de are Fisci. - Ex quibusdam causis delationes suacipientium fama non laeditur, veluti eorum, qui non praemji consequendi, tem eorunL, qui ulciscendi gratia adversarium suum deferunt, vel quod nomine reipublicae suae quia

1. Cu.lsTasTo; Del Derecho del Fisco, libro 1. Varias son las causas por las que se le suele hacer denuncia al fisco; porque alguno confiesa que no puede adquirir lo que tcitamente se le dej, si anticipndosele otro es denunciado, porqu la muerte no es vengada por los herederos, porque algn heredero es denunciado como indigno, porque instituido heredero eJ Prncipe fueron denunciados como substrados el testamento los codicilos, porque se diga que alguno encontr un tesoro, compr del fiscopor menor precio una cosa de gran valor, porque e'! fisco fu vencido por prevaricacin, porque falleci el que estaba sujeto acusacin capital, porque alguien era reo aun despus de su muerte, porque haba sido destruIda una casa, porque uno se habia separado de la acusacin, porque Be venda una cosa, litigiosa, se le deba al fisco una pena en 'virtud de un contrato privado, 6 porque se cometi algn hecho contra las leyes. 1.Se pregunt, Si pertenecen de derecho al fisco los bienes que no son solventes. Labeon escribe, que tambin los que no son solventes pertenecen de derecho al fisco. Pero contra su opinin se escribi el Edicto perp&uo, para que se vendan los bienes, si de ellos no se pudiera adquirir nada para el fisco. 2.El Divino Po respondi por rescripto . Celo Amaranto, que la denuncia de bienes vacantes Be extingue los cuatro anos, y que este trmino se debe computar desde el da en que comenz ser cierto que no hay ni heredero, ni poseedor de los bienes. 3.Mas la prescripcin de veinte aos, que se observa tambin en cuanto los bienes de los anotados para ser requeridos, se suele contar, segn Constitucin del Divino Tito, desde que alguna cosa pudo pertenecerle al fisco. 4.Mas las causas que fueron promovidas desue se prolongaron hasta los veinte aos, de luego, yqri se pueden difer aun despus del vigsimo ao. 5.Tambin aquellas causas, que se dijera que fueron denunciadas por un denunciante anterior, pueden ser denunciadas al fisco aun despus de los aos por que hemos dicho que se prescriben.

2. Et mismo; Del Derecho del FiSCD, libro 11. Por algunas causas no se perjudica la fama de los que hacen delaciones, por ejemplo, de los que delatan . su adversario no para conseguir premio, as como de los que para vengaras, 6 porque algu-

(1) Taur. seun correccin del cdice FI.; cauauppe11,.. tionn, La escritura origina, Br. (2) El/ra gmento, ce iure fiecl, de un antiguo juriscon. salto, hallado con Gayo en Verona parece gua coriprende Lo quepertenece al fragmento .5. ?. D. XXXIV. 9.; muchos capUulos de nuestro titulo (por e.jempio fr. 45. 3.) concuerdan con los trminos de este/ragme,to (por ejemplo, g 19.)

(3) Institutus e3t, vsi quod testamentum, Vulg. (4) Taur. al margen; restructam, el mismo en el texto. (5) ial Amaranto, el cdice FI.; Aromanto, Vuig. (i() PItii nsoninI, ial. 'L1 inLonini, Vulg.

DzGEsto.LIBW) XLIX:

i,Frtn.o

XIV

829

exsequitur causas; et hace ita observan, plurifariam prinJpatibusConstttutionibus praecipitur. 1.Divus Hadrianus Flavio Arriano ( 1 ) in hace verba rescripsit: Quin ei, qui instrumenta d causam fisci pertinentia, quum possit oxhibere, non exhibet, nocere debeat; si verum ahter non invenitur, (2) ea subtracta case credantur, quae nocitura causae eius fuerint, dubitatum (3) non est; sed nec alias dubitani oportet, quin non in aham rem nocere debeant, quam in eam, qua (4) desiderata (5) sunt. 2.Itam Divi Fratres ad libellum Cornelii Rufi reseripserunt, Loties edenda cese instrumenta, quoties de iure capiendi, vel de iure dominii, ve de aliqua (6) simili re numaria quaeratur, non si de capitati causa agatur. 3.Senatus censuit, ut, si neque delator, neque possessor tribus Edicti evoeali adfuerunt (7), delatoris quidem fldeiussores teneantur, et ei postea publicam causam deferendi (8) ius adimatur; possesaoris autem ius idem esset, quodsi detatus omnino non esset. 4.Quoties lamen delator adesse iussus cessat, nec hoc fraude posaessoris factuiz esas probabitur, Divus Hadrianus rescripsit, secundum possessorem pronuntiani oportere, ita ut sententia comprehendatur, etiam delatores t,9) edicto id comprehendiese (10). 5.Divus Pius Caecilio Maximo reseripsit, Constitutionem patria sui, qua compelleretur (11) delator edere mandatorem, ac ii.i edidisset, ut (12) in vincula dedueretur, eo pertinere, non ut delator poena subduceretur, si mandatorem baberet, sed ut mandator quoque perinde, atque si ipse detulisset, puniretur. 6.Imperator noster Severus Augustus constituit, nc servi delatores dominorum audiantur, sed ut poena corcear?tur. Libertos quoque, causae mandatores contra patronos, a Praesidibus provinciarum poena .(13) plectendos. 7.Complura sunt Rescnipta principalia, quibus cavetur, non obesse errorein cuiquam, quod ignotus (14) iuris sui ipse se detulerit. Sed extat eorundem Principum Rescriptum, ex quo videtur posee defendi, ita demuni non nocere euiquam se detutisse, si ea persona siL, quae ignorare propter rustieitatem (15), vel propter sexuin femininuni ius Suum possit.
3. IDSM libro HL de are Fisci. Non intelligitiir fraudem legi fecisse, qui rogatus es palam resLituere. Sed quum quidam testamento suo ita.seripsisset: vos rogo, ut in so, quod a vobis petii (16),

no prosigue causas . nombre de su repblica; y en muchas ocasiones se manda en las Constituciones de los Prncipes que as se observe esto. 1.-.-El Divino Adriano respondi por rescnipto Flavio Arriano en estos trminos: No se dud que al que no exhibe, pudiendo exhibirlos, instrumentos pertenecientes Ii una causa del fisco, esto le debe perjudicar; si de otra manera no se descubre la verdad, y se creyera que fueron substrados los que hubieren de perjudicar la causa de aqul; paro por otra parte tampoco se debe dudar, que no deben perjudicar en otro negocio sino en aquel para el cual fueron reclamados, 2,Asimismo respondieron por rescripto los Divinos Hermanos al libelo de Cornelio Rufo, que se han de presentar los instrumentos siempre y cuando se cuestione sobre el derecho de adquirir, sobre el derecho de dominio, -sobre algn negocio semejante pecuniario, no si se tratara de causa capital. 3.Dispuso el Senado, que si ni el delator, ni el poseedor comparecieron llamados por tres Edictos, queden ciertamente obligados los fiadores del delator, y se le prive del derecho de delatar despus causa pblica; pero que el derecho del poseedor sea el mismo, que sera, si en absoluto no hubiese sido delatado. 4.Mas cuando el delator quien se le mand deja de comparecer, y no se probare que esto sucedi por fraude del poseedor, resolvi por rescripto el Divino Adriano, que se deba fallar favor del poseedor, de suerte que se comprenda eu la sentencia, que tambin los delatores comprendieron esto en el Edicto. 5.El Divino Po respondi por rescripto Ce. cilio Mximo, que la Constitucin de su padre, por virtud de la cual seria compelido el delator presentar . su mandante, y, si no lo hubiese presentado, seria puesto en prisin, tiene por objeto no que el delator se substraiga la pena, si tuviese mandante, sino que sea castigadotambin el mandante de igual modo que si l mismo hubiese delatado. 6.-.-Constituy nuestro Emperador Severo Augusto, que no fueran odos los esclavos delatores de sus seores, sino que fueran castigados con pena. Tambin los libertos, que fuesen mandantes en una causa contra sus patronos, han de ser castigados con penapor los Presidentes de las provincias. 7.Hay muchos rescriptos de los Prirlcipes en los que se dispone que no le perjudique cualquiera su error, porque ignorando su derecho se haya l mismo delatado. Pero hay Otro rescripto de los mismos Prncipes, segn el cual parece pie se puede defender que no le perjudica cualquiera haberse delatado, solamente si hiera persona tal, que pudiera ignorar su derecho por su rusticidad, por su sexo femenino. 3. E. MISMO; Del Derecho del Fisco, libro II. No se entiende que defraud la ley aquel quien pblicamente se le rog que restituyera. Pero habiendo uno escrito as en su testamento: os ruego

(1) Anr'ano, Ha.

(2) 1, inserta VuIs.

(4) Taur. segn la escritura original; quam, la correccin del cdice FI Sr. (5) Tau,-. segn el cdice FI., que dice deierata, Br. (6) Vulg.; causa, laceria el cdice FI.; de alia causa dm11!

(3 dubitandum, ial. Vid9.

disset, Br.

(9) deiatcram, el cdice citado por Sr. (10) Taur. seg el cdice FI., en el que se lee comprehen.
(11) Taur. segn correccin del cdice FI.; compelletur,

escritura original, Br.

la

res numarla, Ial.

(7) Taur. segn la escritura origina del cddua FI., en a queso ce adferunt, Br.; ad.fuerint, la correccin del c-

(12 Taur. segun la escritura original; st!, la corresci4,L del cdice FI.. Br, (13 HM. Vid 9.; poense, el cdice FI.

dice Fi.

(8) defendendi, Valg.

(14) -ignarus, Hal. VsIg. (15) vel propter paupertatem, laceria Vutg. (16) Taur. segn el cdice FI,, que dice pati, Br,

830

DIRTO.LIBBO XLIX: TITULO XIV

fidem praestetis, perque Deum, ut faciatis, rogo, et quaereretur, su id palam dstuni intelligeretur, lulianus respondit, non quidem apparere, quid ab Jieredibus ex huiusmodi verbis petitum cgt, quaeri autem solere, quando intelligatur quisin fraudem legis fidem suam accommodare. Et fere eo iam deeursum, ut fraus legi fien videatur, quoties qiiis neque testamento, neque codicillis rogaretur, sed domestica cautione et chirographo obligaret se ad praestandum ci, qui capere non potest. ideoque die posse, ex supradictis verbis non case legi fraudem factam. 1.Si quis palam rogatus, et tacite esset, agitabatur, quid magis praevaleret, utrum id ipsum noceret, quod tacite rogatus esset, an prodesset, quod palam petitum esset. Et Divus Hadrianus rescripsit, in eo, quod cuiusque fidel palam commissum est, non esse existiinandum fidem suaD in fraudem legis accommodasse. 2.Quando autem fraus interposita videatur, agendum (1) est, Id est, utrum exitus spectari deberet, an consilium; forte si tunc, quurn Lacite fideicommittebatur, non capiebat is, cui restitui iubebatur, mortis vero tempore caperepoterat, vel contra. Et placuit, exitum case apectandum. 3. Tacita autem fideicommissa frequenter sic deLeguntur, si proferatur chirographum, quo se cavisset (2), cuius fides eligitur, quod ad cuna ex bonis defuncti pervenerit, restituturum. Sed et ex aliis probationibus manifestiasimis idean flt. 4.Quum ex causa taciti fideicommissi bona ad fiscurn pertinent, omnia, quae in testamento utiliter data sunt, valent; et ita Divus Plus reseripait. 5.Divi Fratres rescripserunt, in venditionibus fiscallbus fidem et diligentiam a procuratore exigendam, et iusta pretia non ex praetenita emtione, sed ex praesenti aestimatione eonstitui; sicut enim diligenti cultura pretia praediorum amplianir, ita si negligentius habita sint, minui ea necesse est.

que presteis fidelidad lo que os ped, y os ruego por Dios que lo hagais, y preguntndose si se entendera que esto fu dado pblicamente, respondi Juliano, que no apareca ciertamente qu es lo que con tales palabras se les pidi los herederos, pero que se sola investigar cundo se entiende que uno presta su fidelidad en fraude de la ley. Y de ordidefrauda la ley, siempre que . uno no se le rogase ni en testamento ni en codicilos, sino que en caucin domstica y por quirgrafo se obligase entregar algo al que no puede adquirirlo; y por esto se puede decir, que en virtud de las antes dichas palabras no se cometi fraude contra la ley. 1.Si alguno so le hubiese rogado pblica y tcitamente, se discuta qu es lo que ms bien prevalecera, si le perjudicara la misma circunstancia de habrsele rogado tcitamente, si le aprovechara que pblicamente se le hubiese pedido. Y resolvi por rescripto el Divino Adriano, que, respecto . lo que pblicamente fu encomendado . la fidelidad de cualquiera, no se ha de estimar que prest su fidelidad en fraude de la ley. 2.Mas se ha de ver cuando se considerar cometido fraude, esto es, si se deber atender al resultado, la intencin; por ejemplo, si cuando tcitamente se encargaba por fideicomiso no tenis capacidad para adquirir aquel para quien se mandaba restituir, pero poda adquirir al tiempo de la muerte, al contrario. Y se determin, que se deba atender al resultado. 3.Pero frecuentemente se descubren fideicomisos tcitos de este modo, si se presentase un quirgrafo en el que hubiese asegurado aquel cuya fidelidad ha sido elegida, que restituir lo que su poder hubiere ido de los bienes del difunto. Pero lo mismo se hace en virtud de otras evidentsimas pruebas. 4.Cuando por causa de tcito fideicomiso pertenecen bienes al fisco, es vlido todo lo que tilmente fu dado en el testamento; y as lo resolvi por rescripto el Divino Po. 5.Resolvieroe por rescripto los Divinos Hermanos, que en las ventas fiscales se ha de exigir del procurador fidelidad y diligencia, y que se establezcan justos precios no conforme a la renta anterior, sino la estimacin presente; porque as como con un diligente cultivo se aumentan los precios de los predios, as tambin si fueron tenidos con ms negligencia es de necesidad que se disminuyan. 6.-.--Cuando transcurri el quinquenio por el cual uno se oblig como arrendatario pblico, no se est obligado por razn del tiempo que sigue; y esto se expresa en Rescripto de los Prncipes. Tambin el Divino Adriano respondi por rescripto en estos trminos: Es muy inhumana costumbre la de que sean retenidos los arrendatarios de impuestos y de campos pblicos, si stos no pudieran ser arren dados en otro tanto; porque tambin se encontrarn ms fcilmente arrendatarios, si supieren que no estarn obligados, si finido el lustro se quisieren separar. 7.Si el fisco hubiere sucedido un acreedor posterior, usa del derecho que usara aquel quien sucedi. 8.Hay muchos rescriptos de los Prncipes, en que se dispone que el fisco no demande los deuorc de sus deudores de otra suerte, sino si faltaren los deudores principales, cuando por la cuen La del fisco se pruebe claramente que se constituyeron los dbitos, cuando los deudores sean demandados en virtud de contrato con el fisco.
() lo, iseran IIa. V&g.

nario se ha llegado ya que se considere que se

16. Quum quinquennium, in quo quis pro publico conductore se obligavit, excessit, sequentis temporis nomine non tenetur; idque principalibus Rescriptis exprimitur. Divus etiam Hadrianus in liaec verba rescripsit: Valde inhumanus mos est ite, quo retinentur conductores vectialium puljlicorum et agrorum, si tantidem locari non pos-. smi; nam et facilius invenientur conductores, si scierint fore, ut, si peracto lustro discedere voluerint, non teneantur.
7.Si posteriori creditori fiscus successerit, eo jure utitur, quo is usurus erat, cui successit. 8.Multa principalia sunt Rescripta, quibus cavetur, non aliter fiscum debitoruni suorum debitores convenire, nisi principales debitores defecerint, vel ex ratione fisci nomina facta liquido probentur, ve ex contractu fiscal debitores conveniantur.
(1) agltsndum, Hai.

DIGESTO.LIBRO 1L11 TITULO XIV

831

9.Divus Hadrianus Flavio Proculo rescripsit, quum in libertatem proclamat, qui ex bonis ad fiscum pertinentibus esse dicitur, iudicium dan praesentibus et agentibus etiam his, qui negotiis fisci solent intervenire; et hulusmodi liberales causae, si non interveniente fisci advocato decisae sint, in integrum restituuntur. 10.Si in locis fisaIibus, ve publicis religiosisve, aut in monumentis thesauri reperti fuerint, Divi Fratres constituerunt, ut diinidia (1) para ex his fisco vindicaretur; item si jo Caesaris possessione repertus fuerit, dimidiam aeque partem fisco vindican. 11.Deferre autem se neme cogitur, quod thesaurum invenerit, nisi ex eo thesauropars fisco debeatur. Qui autem, quutn in loco fisci thesauroiTl invenerit, et (2) partem ad fiscum pertinentem sippresserit, totum eum altero tanto cogitur solvere. 4. Uijius libro Vi. ad Edictum.In fisci caupacti eum delatonibus pro confesais habentur, si modo pretium val modicurn dederunt.

9.El Divino Adriano respondi por rescripto . Flavia Prculo, que cuando se proclama en libertad uno que se dice que es de los bienes pertenecientes al fisco, se pronuncia el juicio estando presentes y litigando tambin los que suelen intervenir en fos negocios del fisco; y tales causas sobre la libertad, si hubieran sido decididas no interviniendo el abogado del fisco, son restituidas por entero. 10.Si en lugares pertenecientes al fisco, pblicos, religiosos, en monumentos se hubieren hallado tesoros, determinaron los Divinos Hermanos que la mitad de ellos fuese reivindicada para el fisco; asimismo, si hubiere sido bailado en una posesin del Csar, es igualmente reivindicada la mitad para el fisco. 11.Mas ninguno es obligado delatarse porque haya encontrado un tesoro, no ser que 4e este tesoro se le deba parte al fisco. Pero el que habiendo encontrado un tesoro en un lugar del fisco hubiere ocultado laparte perteneciente al fisco, es obligado entregarlo todo con otro tanto. Los que en las causas del fisco pactaron con los delatores se tienen por confesos, si es que dieron precio aunque pequeo.

4. Ur.rio; Comentarios al Edicto, libro VI. -

Bis

5. IDEM libro XV]. ad Edictum. - Si curator (3) Caesaris ram aliquam vendiderit, quamvis duplum vel triplum pro evictione promiserit, Lamen tiscus simplum praestabit.

1.Si ab eo, cui ius distrahendi res fisci datum est, fuerit distractum quid fisci, statm fiL emtoris, pretio tamen soluto. 6. Insi libro Lxiii. ad Edictum.Fiscus, quum in privati ius succedit, privati jure pro anterionibus suae successionis temporibus (4) utiiur; ceterum losteaquam successit, habebit privilegium suum. ed utrum statim atque coepit ad eum pertinere nomen, an vero posteaquam convenit debitorem, an posteaquam relatum est inter nomina debit.orum, quaeritur; et quidem usuras exinde petit fiscales, eLsi breviores debeantur, ex quo convenit certurn debitorem et confitentem. At in privilegio vare resoriptum est; puto tamen exinde privilegio case Iocum, ex quo inter nomina debitorum relatum nomen est. 1.Quodcunque privilegii fisco competit, hoe idem et Caesaris ratio, et Augustae habere solet.
7. IDEM

5. Er. MISMO; Comentarios al Edicto, libro XVI. - Si el curador del Csar hubiere vendido alguna cosa, aunque haya prometido por eviccin el duplo el triplo, el fisco, sin embargo, pagar el siitpie importe. l.Si por aquel quien se le di derecho para enajenar bienes del fisco se hubiere enajenado alguna cosa del fisco, se hace inmediatamente del comprador, pero habiendo pagado el precio. El fisco, cuando sucede en el derecho de un particular, usa del derecho del particular por lo relativo los tiempos anteriores su sucesin; pero despus que sucedi tendr su propio privilegio. Mas se pregunta, si inmediatamente que comenz pertenecerle el crdito, si despus que demand al deudor, si despus que aqul fu relacionado entre los crditos de los deudores; y ciertamente pide los intereses fiscales aunque se deban menores, desde que demand un deudor cierto y confeso. Mas en cuanto al privilegio se resolvi diversamente por rescripto; pero creo que tiene lugar el privilegio desde que el crdito fu relacionado entre los crditos de los deudores. 1.Cualquier privilegio que compete al fisco suele tenerlo tambin la cuenta del Csar, y la de la Augusta. - Si el fisco le promoviera . alguno cuestin sobre su estado, debe asistir elabogado del fisco; por lo cual, si se hubiera fallado sin el abogado del fisco, resolvi por rescripto el Divino Mareo, que no se hizo nada; y que por lo tanto se deba conocer de nuevo. 8. MoDasviNo; Reglas, libro V. - Los esclavos administradores de bienes reivindicados para el fisco no pueden ser vendidos por los procuradores; y si fueran enajenados, se resolvi por rescripto que se invalidaba la venta.
pula. im procurator, liaL. Vu4j.; temporis, 41 eddioe FI. (4)
7. EL MISMO; 6. EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro Liii].

cui status controversiani faciat, fisci advocatus adesse debet; quare si sine fisci advcato pronuntiatuui siL, Divus Mareos rescripsit, nihil esse actum; et ideo ex integro cognosci oportere.
8. MODESTINUS libro V. Eegutarum. Bonorum fisco vindicatorum actores venundari a procuratoribus non possunt; et si distrahantur, irritam fien venditionem, rescriptum est.

libro LIV. ad Edictwn. - Si fiscus ah-

Comentarios al Edicto, libro Liv.

(1) media, Hat. Vutg. (5) et, considrase aqut

palabra superflua.

832
9.


iDEM

DIGESTO..- LIBRO XLIX: TtTULO XIV

tius feeit heredes sororem suain ex dodrante, uxorem Maeviam et socerum ex reliquia portionibus; eius testamentum postumo nato ruptum esi; qui postumus brevi et ipse decessit, atque ita ornnis hereditas ad matrern postunrii devoluta est; soror testatoris Maeviam veneticii in Lucium Titiurn aceusavit; quuzn non obtinuisset, provocavit; interea decessit rea, nihiominus tamen apostoli redditi Sunt; ql.iaero, an putee extincta rea cognitionem appellationis inducendam propter hereditatein quaesitam. Modestinus reapondil, morte reae crimine extineto, persecUtionem eorum, quae acelere acqui sita probari poasunt, flaco competere poase.

libro XVII. Responsoruin. - Lucius Ti-

9. EL mismo; Respuestas, libro XVII.Lucio Ticio hizo herederos de nueve dozavos . su hermana, y de las restantes porciones su mujer Mevia y su suegro; habiendo nacido un pstumo qued roto su testamento; el cual pstumo falleci tambin poco, y de esta suerte toda la herencia fu pasada la madre de! pstumo; la hermana del testador acus it Mevia de haber envenenado Lucio Ticio; no habiendo vencido apel; entre tanto falleci la reo, pero no obstante se dieron las dimisorias; pregunto, si crees que fallecida Ja reo se ha de dar por terminado el conocimiento de la apelacin por haber sido adquirida la herencia. Modestino respondi, que, extinguido el delito por la muerte de la reo, poda competerle al fisco la persecucin de lo que se puede probar que fu adquirido por el delito.

10. IDEM libro singular de Praeecriptionibus. Non puto delinquere eurn, qui in dubiis quaestionibus contra fisoum facile responderit. 11. IAvoLENus libro 1. Eptstolarum.Non possunt ulla bona ad flscum pertinere, nial quae creditoribus superfutura sunt; id enim bonorurn cuiusque case intefligitur, quod aeri alieno supereat. 12. CALLISTaATUS libro VI. de Co9nilionibus. Jo metailum damnatis libertas adimitur, quum etiarn verberibus servilibus corcentur. Sane per huiusmodi personas (1) flaco nihil acquiri, Divus Plus rescripsit; et ideo quod legatum eraL ej, qui postes lo metallum damnatus erat, ad flscum non pertinere rescripsit, magisque ait poenae eos, quam fiaci serves case. -

-No creo que delinque el que en cuestiones dudosas hubiere respondido con facilidad contra el fisco.

10. EL

mismo; De las Prescripciones, libro nico.

11. JAvoLENo; Epstolas, libro IX. - Nopueden pertenecerle al fisco ningunos bienes, sino los que les han de sobrar it los acreedores; porque se en-. tiende que sonbienes de alguno lo que sobra de las deudas. - A los condenados it las minas se ls quita la libertad, siendo tambin castigados con los azotes que loe esclavos. Mas el Divino Po respondi por rescripto, que por medio de Lates personas no se adquina nada para el flaco; y por lo tanto, lo que se le haba legado al que despus haba sido condenado a las minas, respondi por rescripto que no le perteneca al fisco, y dice que ms bien eran ellos esclavos de la pena, que del fisco. 13. P&uLo' Comentarios la ley Julia y Papia, libro Vii. - n un Edicto del Divino Trajano, que publiqu, se expresa,que si alguno, antes que su causa fuese delatada al Erario, hubiese manifestado que no le era licito adquirir la cosa que posea, entregar parte de ella al fisco, y l retendr la otra parte. 1.El mismo declar despus en un Edicto, que cualquiera mujer que hubiese declarado que se le dej pblica tcitamente cosa que no podia adquirir, y que hubiese probado ya que aqulla perteneca al fisco, tome, aunque ella no lo posea, la mitad de lo que hubiese sido recogido para el Erario por los Prefectos. 2. Mas nada importa cual sea la causa que impida el derecho de adquirir. 3.Pero se debe delatar lo que esta oculto, no lo que es del fisco. 4.No se consideraba que el premio pasaba it los herederos de! que se haba delatado; pero el Divino Adriano resolvi por rescripto, que aunque el, que se haba delatado hubiese fallecido antes que fuese adjudicado al fisco lo que habla delatado, se le diese el premio it su heredero. 5.Hay una Epistola del mismo Adriano, para que, si el que se podia denunciar hubiere sido sorprendido por la muerte, consiga el premio su heredero, si se hubiere delatado; pero esto, dice, si apareciere que el difunto tuvo la intencin de querer delatarse; pero silo hubiere disimulado, esperando ocultar la cosa, su heredero no conseguir nada ms sobre el premio ordinario.
) propoault, Ial. Vulg.
12. CAL1STRAT0;

De las Jurisdicciones, libro VI.

18. PULUS

gnificatur, ut, si quia, antequam causa eius ad sepi rariurn deferatur, profeasus esset earn rem, quam possideret, espere sibi non licere, ex ea partem fisco inferret, partem ipse retineret.

Edicto Divi Traiani, quod proposul 2), si-

libro Vil. ad legem uliam el Pa-

1.Idem postea Edicto significavit, uL, quaecunque professa esset ve palam, ve! tacite relictum sibi, &ud espere non posset, et probassat iam id ad fisoum pertinere, etiamsi id non possideret, ex eo, quod redactum esset a Praefectis aerario, partem dimidiam feraL. 2.Nihil autem intereat, quae causa impediat ius capiendi. 3.id autein deferri debet, quod latet, non id, quodfisci est. 4.Ad heredes eius, qui se detulerat, non videbatur praemium transire; sed Divus Hadrianus rescrpsit, uL, licet ante decessisset la, qui se detulerat, antequam id, quod dtulerat, fisco addiceretur, heredi cina praernium daretur. 5.Extat eiusdem Hadriani Epstola, ut, si is, qui se deferre poterat, rnorte praeventus fuerit, heres eius, si detulerit, praemium consequatur; si Lamen, inquit, liquebit defunctum eius animi fuisse, ut se veliet deferre; si vero idcirco dissimulaverit, duro rem occuitari sperat, heredem eius ultra vulgare praemium nihil consecuturum.
(1) Tau'-.; persona, el cdice FL,-Br.

GRS!rO.LIBRO XLIX: TtTULO XIV

833

6.Iteni Divi Fratres rescripserunt, heredes eorum, quibus taciturn fideicommissum relictum est, ita demum ex beneficio Traiani deferre se posse, si is, cui datum fuerat, inorte praeventus esset, et ideo per angustias temporis deferre se non potuetit. 7.Quum ante apertum testamenlum tacitum tideicommissum nuntiatum easet ab his, qui fidem tacitam susceperunt, deinde post apertas (1) a fideicommissario delatum esset, Divus Antoninus recipi professionem eius iussit; neque enim dignam esse praemio tam praecipitem festinationem prioris; elquum quia se nuntiet non capere, potius confiteri de suo jure, quam aliud (2) deferre videtur. 8.Ad eos beneficiuni Traan pertinet, qui ex defuncti voluntate relictum sibi capere non posSUflt; ergo neo illud, quod servo meo relictum est, deferre peLero. 9.Eos, qui q.uasi indigni repelluntur, summovendos cose ab eiusmodi praemio, id est coa, qui de inofficioso egerunt, ve faisum dixerunt testainentum, qui usque ad finem litis oppugnaverunt testamentum. 10. E, qui per errorem se detulit, quum espere solidum poaset, non nocere boc Divus Hadrianus, et Divus Pius, et Fratres rescripserunt.
14. GAma

6.Tambin resolvieron por rescripto los Divinos Hermanos, que los herederos de aquellos quienes se les dej un fideicomiso tcito, podan delatarse en virtud del beneficio de Trajano, solamente si hubiese sido sorprendido por la muerte aquel quien haba sido dado, y por ello no hubiere podido por lo angustioso del tiempo delatarse. 7.Cuando antes de abierto un testamento hubiese sido denunciado un fideicomiso tcito por los que aceptaron el tcito encargo, y despus de abierto hubiese sido delatado por el fideicomisario, dispuso el Divino Antonino que se admitiese la declaracin de ste; porque no es digno de premio tan precipitado apresuramiento del primero; y cuando uno se denuncia incapaz de adquirir, ms bien parece que confiesa respecto su derecho, que no que den unnia otra cosa. 8.El beneficio de Trajano se refiere los que no pueden adquirir lo que se les dej por voluntad del difunto; luego tampoco podr denunciar lo que fu dejado un esclavo mo. 9.Los que son rechazados como indignos han de ser excluidos de este premio, esto es, los que ejercitaron la accin de inoficioso, acusaron de falso el testamento, que hasta el fin del litigio impugnaron el testamento. 10.El Divino Adriano, y el Divino Po, y los Hermanos resolvieron por rescripto, que al que por error se delato, pudiendo adquirir la totalidad, esto no le perjudicaba. 14. G.&-ro; Comentarios la ley Julia y Papia, Libro II. - Se dice, que cuando el fisco hubiese reivindicado en virtud del Senadoconsulto Silaniano herencias en su totalidad, no ampara ni las manumisiones ni los legados; lo que claramente no tiene razn alguna, porque, reivindicadas para el fisco las herencias por virtud de otras causas cualesquiera, subsisten las manumisiones y los legados. Ua y Papia, Libro II. - Decret el Senado, que si el delator pidiera la abolicin, porque dijera que l err, conozca el mismo juez sobre si hay justa causa para la abolicin. Y si pareciere que err, conceda perdn la imprudencia, pero si fuese por calumnia, juzgue sobre esto mismo, y vaya esta causa riesgo del acusador lo mismo que si ste hubiese sostenido la causa y delatado. 1.Si alguno hubiere puesto otro como delator, pague al erario tanto cuanto ttulo de premio hubiese de haber conseguido el delator, si hubiese vencido. 2.Resolvi por rescripto el Divino Adriano, el delator, si citado no hubiere respondido al Edicto, debe sufrir la misma pena que estara sujeto, si no hubiese probado la causa. 3.Decret el Senado en tiempos de Adriano, que cuando alguno se hubiere denunciado al erario porque no pudiere adquirir, sea todo aplicadc al erario, y l se le entregue de aquello la mitad conforme al beneficio del Divino Trajano. 4.Pero si el delator . quien por tres Edictos del Prefecto del erario se le mand que compareciera no hubiere querido comparecer, se ha de fallar favor del poseedor; pero del que, habindosele as mandado que compareciera no se hubiere pro15. JuNio MAURIcIANO; Comentarios ti la ley u-

Dicitur, ex asse hereditates ex Silaniano (3) autifil fiscus vindicasset, ut (4) neo libertates, neo legata tueatur; quod aperte nullam habet rationem, quum ex quibnslibet aliis causis fisco vindicatis hereditatibus et libertatee, et legata maneant. 15. Iuwius (5) MAUR1CIANIJS (6) libro 111. ad legem IuIian% et Papiam.Senatus censuit, si delator abolitionem petat, quod errasse se dicat, ut idem iudex cognoscat, an justa causa abolitionis siL. Et E& errasse videbitur, deL imprudentiae veniam, si autem calumniaa, hoc ipsum iudicet (7), eaque causa accusatori perinde cedat, so si causam egisset et prodidiasel (8). 1.Si quia delatorem subiecerit, tantum in aerarium deferat, quantum praemii nomine delator consecutu rus fuisset, si vieisset. 2.Divus Hadrianus rescripsit, eandem poenam delatorem forre debere, si citatus ad Edictum non responderit, qua Leneretur, si causani non probasset. 3.SenatusHadrianitemporibuscensui4quum quis se ad serariom detulerit, quod capere non potuerit, ut totum in aerarium coHigatur, et ex eo pars dimidia sibi secundurn beneficium Divi Traiani restituatur. 4.Quodsi tribus Edictis a Praefecto aerario adesse delator ivasus venire noluerit, secundum possessorem sit pronuntiandum; sed ab eo, qui ita adesse iussus respondente possessore non adfuerit, tanturn exigandum, quantum apud aerarium ex ea
(1) tabulas, insertan fiel. Vidg. (2) ai!um, Ial. Vulg. (3) Syllanl*no, Vf419. (4) quod, Ha?. Vutg.

libro XI. ad Legem IuUam et Papiam.

(6) Inlius, fmi. Vig.

(s) Taur. segn cor,ecctdn del cdice Fi.; 3ftyijr.nna, La escritura original. Bo. (7) vindtcet, Vulg. (8) prodidisset, considrase at,izdida por an4igrsos copistas; perdldisaet, Visltr.

Tomo 111-106

834

DTGETO - LIBRO XLIX: TfTULO Xlv

causa, quam detulerit, remaneret, si professionem eam implesset. 5.Senatus censuit, ut perinde rationes ad aerarium deferat is, a quo tota hereditas fisco evicta est, vel universa legata, atque is deferr deberet, a quo paro hereditatis vel legati evicta sit. 6.Si quia arguetur falsas rationes detulisse, de eo Praefectus aerarii cognoscat, quantam fraudom invenerit, iit tantam pecuniam in aerario ubeat inferri. 18. ULPIANUS libro 1 ViIi. ad legem Iutwn e Papiarn. Ait Divus Traian us: quicunque professus fuerit. Quicunqueaccipere debemus tam masoulum, quam feminam; nam feminis quoque, quamvis delationibus prohibentur, tarnen ex beneficio Traan deferre se permissum est. Neo non illud aeque non intererit, cuius aetatis alt ja, qui se defert, utrum iustae, an pupil!aris; nam pupillis etiam permittitur deferre se, ex quibus non capiunt.
17. MODRST1NUS libro II. de Poenis.-.-In summa sciendum est, omniuni fiscaliuni poenarum petitionem creditoribus postponi.

sentado al responder el poseedor, se ha de exigir tanto cuanto en poder de! erario quedara por la causa que hubiere delatado, si hubiese probado su declaracin. 5.Decret el Senado, que aquel de quien se hizo eviccin de toda la herencia para el fisco, de todos los legados, d cuentas al erario lo mismo que debera darlas aquel de quien se hubiera hecho eviccin de parte de la herencia de un legado. 6.Si alguno fuere acusado de haber presentado falsas cuentas, conozca de ello el Prefecto del erario, para que mande que por cuanto fraude hubiere hallado se le pague al erario otra tanta cantidad. libro XVIII.ice el Divino Trajano: cualquiera que hubiere declarado, Cualquiera, debemos entenderlo tanto varn como hembra; porque tambin las mujeres, aunque las estn prohibidas las delaciones, se les permiti, sin embargo, delatarse por el beneficio de Trajano. Y tampoco igualmente importar de qu edad sea el que se delata, si legttnia pupilar; porque tambin ls pupilos se les permito delatarse por las cosas que no pueden adquirir.
17. MODESTINO; De las Penas, libro II. - En suma, se ha de saber, que lapeticin de todas las penas fiscales es pospuesta los acreedores.
16. ULPiANO'

Comemarios 4 la ley Julia y Papia,

Deferre non poasunt mulieres propter sexus infirmitatem; et ita sacra Constitutionibus cautum est. 1.Item clanissiini viri deforre non poasunt. 2.Iteni damnati deferre non poasunt, ut Divi Fratres do eo rescripserunt, qui fustibus caesus in opus publicum erat datus.

18.

MulcIANus

libro singular de Delatoribus.

3.Item Constitutionibus Principum prohibentur deferre illi,qui in metailum dati sunt; hoc ideo, no desperati ad delationem facile poasint sine causa coniugere. 4.Sed eas causas, quas ante darnnationem coeperunt deferre, poase coa etiam post damnationem exsequi, rescriptum est.

5.-Y- Veterani quoque sacris Constitutionibus delatores case prohibentur, propter honorem utique et merita militiae. 6.It;em militespropter honorem stipendiorum, quae merent (11, deferre prohibentur. 7.-.-Sed communern causain sibi cuni fisco quivis deferre potest, hoc est vindicare (2); nec per loo farnosus est, licet in causa sua non obtinuerit.
8.Item eos, qui tutores vel curatores fuerunt, non oportere deferre causa (3) pupillorum vel adotescentium suoruni, Divi Severus et Autoninus rescripserunt. Quod consequena est observan et n eo, qui quasi procurator negotia gessit; et ita iidem Prncipes rescripserunt. lidem decreverunt, nulla Constitutione prohibitum esse procuratorein i nterrogar; sed accusare euzn, cuius negotia gessit, eL tutorem, qui aut detulil, aut mandavit, severiasime puniendum rescripserunt.

No pueden delatar las mujeres por razn de la debilidad de su sexo; y as se dispuso en las sacras Constituciones. 1.Tampoco pueden delatar los varones muy esclarecidos. 2.Tampoco pueden delatar los condenados, como resolvieron por rescripto los Divinos Hermanos respecto del que fustigado haba sido condenado ..las obras pblicas. 3.Asimismo, en las Constituciones de los Prncipes se prohibe que delaten los que fueron condenados las minas; y esto,para que desesperados no se puedan lanzar fcilmente delacin sin causa. 4.Pero se resolvi por rescripto, que aun despus de la condenacin podan ellos proseguir las causas que antes de la condenacin comenzaron delatar. 5.Tambin se prohibe en las sacras Constituciones que los veteranos sean delatores, por razn ciertamente de honor y mritos de la milicia. 6.Tambin se les prohibe los militares que delaten por razn de los estipendios, que obtienen. 7.Mas cualquiera puede delatar, esto es, vindicar, una causa comn l con el fisco; y no es por esto infame, aunque en su propia causa no hubiere vencido. 8.Asimismo resolvieron por rescripto los Divinos Severo y Antonino, que los que fueron tutores curadores no doblan delatar por causa de sus pupilos adolescentes. Lo que es consiguiente que se observe tambin respecto al que como procurador fu gestor de negocios; y as lo resolvieron por rescripto los mismos Prncipes. Los mismos decretaron, que por ninguna Constitucin se prohibi que fuese interrogado un procurador; pero resolvieron por rescripto, que se deba castigar seversimamente al que acuse aqul de cuyos negocios fu gestor, y al tutor que delat, que lo mand.
tS) causain, H&. Viiig.

18. MARCIANO; De los Delal.ore.s, libro nico. -

(1) marentur, RaE (2) hoe cas vindicare, omUeiasHa4

DIGE8TO.LIBRO XLIX: TfTULO XIV

9.Sed no quidem is,qui aliquam ven didit rem, eandem deferre debet ve! per se, val per aubiectam personam, no alioquin poenam patiatur dignam suae personae; ut et constitutum case re! ertur. 10.Papinianus tam libro sexto, quam indecirno Responsorum scribit, ita demum publicam auferri pecuniam ei, qui, quum erat creditor, in solutum pecuniam accepit, si aut sciebat, quum accipiebat, publieum quoque case debitorem, aut postea cognovit, antequam eonsumeret pecuniam. Sed placet omnimodo ei peeuniam auferendam esse, etiam si ignoravit, quum consumeret; et postea quidam (1) Principes directam actionem competere ablata pecunia rescripserunt, ut et Marcellus libro septimo (2) Diestorum scribit.
19. PPINIANUS libro X. esponsorum. - Denque non osee praestandas usuras, quum pecunia revocatur, convenit, quoniam res, non persona convenitur; 20. IDEM libro XI. Responsorwn. - sed royocata pecunia in fideiussorem liberatum utilis actio dabitur.

9.Pero ciertamente tampoco el que vendi alguna cosa debe denunciarla por si, 6 por interpuesta persona, ti fin de que de otra suerte no sufra la pena digna de su persona; como se dice que tambin se determin. 10.Escribe Papiniano as en el libro sexto corno en el dcimo de sus Respuestas, que al que siendo acreedor recibi dinero en pago se le quita el dinero debido al erario, solamente si 6 saba cuando Lo reciba, que tambin e! deudor lo era del fisco, si lo supo despus, antes de consumir el dinero. Mas est determinado que de todos modos se le ha de quitar el dinero, aun si lo ignor al consumirlo; y algunos Prncipes resolvieron por rescripto, que quitado el dinero compete despus la accin directa, segn escribe tambin Marcelo en el libro sptimo del Digesto.
19. PP1N1AN0; Respuestas, libro X. Finalmente, conviene que no se hayan de pagar intereses cuando es reclamado-el dinero, porque es demandada la cosa no la persona; 20. EL MISMO; Respuestas, libro XI. - pero reclamado el dinero se dar la accin til contra el fiador que qued JjIj'e. 21. PAULO; Cuestiones, libro JI. - Ticio, que, siendo deudor del fisco, me deba dinero bajo prendas, mepag lo que me deba; despus el fisco, usando de su derecho, me quit el dinero; se preguntaba, si habran quedado libres las prendas. Marcelo estimaba con razn, que, si el fisco me quit lo que se me pag, no competa la liberacin de las prendas; y no opino que se haya de admitir ]a diferencia de los que creen que se repetir lo mismo que se pag, Otro tanLo.

qui mihi sub pignoribus pecuniam debebat, quum esset fisci debitor, solvit mibi quae debebat; postea fiscos jure auo usus abstulit mihi pecuniami piserebatur, an liberata casen pignora. Marcellus recte existimabat, si id, quod mihi sol utum est, fiscus abetulit, non competere pignorum Ji berationem; noque differentiam admittendarn case existimo interesse putantium, id ipsum, quod solutum est, an tantundem repetatur.

21. PAULUS (3)

libro HL Quaestionum.Titius,

22, MARCIANUS (4) libro singular de Delztoribus. - Res, quae in controversia sunt, non debent

a procuratore Caesaris distrahi, sed differenda est corum venditio, ut Divus quoque Severus et Actoninus rescripserunt. Et defuneto malestatis reo, parato herede purgare innocentiam mortui, distractionem bonorum suspendi iusserunt. Et generalter prohibuerunt, rem distrahi a procuratore, quse esset in controversia. 1.Res autem nexas pignori distrahere procuratores poasunt. Sed si ante alii res obligatae sunt jure pignoris, non debet procurator ius creditorum laedere. Sed si quidem superfluum est in re, pormittitur procuratori vendare ea lege, ut inprimis creditoribus praecedentibus satisfiat, et si quid superfluum est, fisco inferatur, aut si acceperit totum fiscus, solvat ipse; 'vel simpliciter si vendidit procurator, iubebit pecuniam, quam deben creditori privato fuerit probatum, exeolvi ci; el ita Di'vus Severus et Antoninus rescripserunt.

bienes que estn en controversia no deben ser enajenados por el procurador del Csar, sino que ha de ser diferida su venta, como resolvieron por rescripto tambin el Divino Severo y Antonino. Y habiendo fallecido un reo de lesa majestad, y estando dispuesto el heredero ti purgar la inocencia del difunto, mandaron que se suspendiera la enajenacin de los bienes. Y en general prohibieron que por el procurador fuera enajenada cosa, que estuviese en controversia. 1.Mas los procuradores pueden enajenar Las cosas obligadas en prenda. Pero si las cosas fueron obligadas antes otro con derecho de prenda, no debe lesionar el procurador el derecho de los acreedores. Mas si ciertamente hubiera sobrante en aquella cosa, se le permite al procurador venderla con la condicin de que ante todo satisfaga ti los acreedores anteriores, y siqueda algn sobrante sea aplicado al fisco, 6 si el fisco lo hubiere recibido todo, pague l mismo; simplemente, si el procurador vendi, mandar que se le pague el dinero que se hubiere probado que se le debe al acreedor privado; y as lo resolvieron por rescripto el Divino

22.

MARCELO;

De los Delatores, libro nicoLos

2.Lites donatas se non suscipere Divus Plus rescripsit, licet bona relicturum se quia profiteatur, vel partem bonorum donatam (b) non suscipere; el adiecit, et illum dignum fuisse punir pro tam turpi, tamque invidioso commento, et, nisi durum
(1) qnldem, Hal. (2) sexto, Hal. Vulg. (5) Catus, Ila.

Severo y Antonino.

2.El Divino Po resolvi por rescripto, que l no aceptaba litigios donados, aunque alguno declare que l dejar los bienes, 6 que no tornaba la parte donada de los bienes; y aadi que tambin aqul lu digno de ser castigado por tan torpe y tan odio(4) MarceliuS, Vulg. (5) bonorum, donatum, Vulg.

836

DIE81O.LIBRO XLIX: TTULO XIV

esse videbatur (1), in ultro venientem poenam statuere. 3.Sicut renuntiare (2) causam nemo cogitur, ita liberum arbitrium desietendi ej non datur, qui detulit; et ita Divi Severus et Antoninus reseripserunt; et idem case, licet alieno mandato detuIisset. Plane, rescripsernnt, delatorem audiendum volentem a lite desistere, si sibi mandatorem subtractum queratur.
28. CALLISTRTUS libro II. de iure Fisci. - De co delatore, qui causarn solus agere instituerat non habita mentione inandatoris, Si postea desistat praetendens mandatorem causae deceasiase, puniendum Divi Fratres rescripserunt.

so propsito, y que, sino pareciera que es duro,se estableciese una pena contra el que voluntariamente lo hiciera. 3.As como nadie es obligado denunciar una causa, as tampoco se le da el libre arbitrio de desistir al que la delat; y as lo resolvieron por rescripto los Divinos Severo y Antonino; y que era lo mismo, aunque hubiese delatado por mandato ajeno. Y tambin resolvieron por rescripto, que debia ser oido el delator que quena desistir del litigio, si se querellase de que se le habla quitado el mandante. Respecto al delator que habla determinado defender l solo la causa, no habiendo hecho mencin del mandante, resolvieron los Divinos Hermanos que deba ser castigado, si despus desistiera pretendiendo que haba fallecido el mandante de la causa. No solamente es castigado el delator, si no hubiere probado, sino tambin el mandante, quien debe presentar el delator. - Se decret, y constituy por el Emperador Severo, que de ningn modo se ha de exigir en las delaciones fiscales que uno pruebe por qu ttulo tiene, sinoque el delator debe probar lo que denuncia. 26. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro XXXI. Cuando aln reo de pena capital hubiese emancipado ti su hijo para que adiese la herencia, se resolvi por rescripto, que no se consideraba que se obr en fraude del fisco respecto ti lo que no se adquiri. 27. E r.. M i $ M o; Comentarios al Edicto, libro =1V. Cuando el marido no vindica la muerte de su mujer asesinada, resolvi por rescripto el Divino Severo, que la dote ha de ser reivindicada para el fisco, en cuanto le pertenezca al marido.
28. EL MISMO; Disputas, libro 111.Si el que me haba obligado lo que tiene, y lo que hubiese de tener, hubiere contratado con el fisco, se ha de saber, que respondi Papiniano, que el fisco debe ser preferente en los bienes adquiridos despus; lo que tambin fu objeto de constitucin, porque el fisco fu anterior en la causa de la prenda.
25. ULPiANO; 24. MAacI&iIo;

28. CLI5TRAT0;

Del Derecho del Fisco, libro II.

Non tantum delator punitur, si non probaverit, sed et mandator, quem exhibe re debet delator.

24. M&acius libro singular de Dekztoribus.

De los Delatores, libro nico. -

25. ULP1NUS libro XIX. ad Sabinum. - Est et decretum ab imperatore Severo, et constitutum, nullo modo exigendum quem probare, unde habeat, circa delationes fiscales, sed delatorem probare debere, quod intendit. 28. IDEM libro XXXI. ad Sabinum.Quum quidam capitis reus emancipasset fihium, ut hereditatem adiret, rescriptum est, non videri in fraudem fisci factum, quod acquisitum non est, 27. IDEM libro 1111V. ad Edicturn. - Quum rnortem mantua uxoris necatae norf defendit, Divas Severas reseripait, dotem fisco vindicandam, prout ad maritum pertineat. 28. IDEM libro III. Disputaton.wn.Si, qui mihi obligaverat quae habet, babiturusque esset, curn fisco contraxerit, sciendum est, in re postea acquisita fiscum potiorem case debere, Papinianum respondisse; quod el eonstitutum est, praevenit enim causam pignoris fiseus, 29. IDEM libro VIII. Disputationum.Eius, qui delatorem corrupit, ea conditio est, ut pro victo (3) habeatur; nam in fiscalibus causis id constitutum est. Sed enim haec poena magia est, ut adversuS ipsum locum habeat, qui delatorem redemit; coteroquin adversus heredern eius transire non debet; nec enim exinde penit causa, ex quo redemta est, vol actio perimitur, vel condemnatio facta 'videtur, verum oportet constare prius, et de crimine pronuntiare. Plana si forte de retraetanda causa agatur, quae semel iudicata est per delatoris corrupte1am, ruortuus corruptor non efficiet, quominus agi possit, atque retractan causa (4); hie enim non poenae, sed causae restitutio esi. 1..Eum, qui falsurn testamentum dixit, posad (1) videatur, Vulg. (5 Taur. La escritura or igina,- nunciare, la co-

Comentarios 4 Sabino, libro XIX.

29. EL mismo; Disputas, libro VIII. - Es condicin del que corrompi al delator, que sea considerado como vencido;porque esto se constituy en cuanto ti las causas fiscales. Pero esta pena ms bien existe para que tenga lugar contra el mismo que compr al delator; mas no debe pasar contra su heredero; porque no fenece la causa desde que fu comprada, se extingue la accin, se considera hecha la condenacin, sino que debe constar antes, y fallarse sobre el delito. Mas si acaso se tratara de volver . discutir la causa, que ya una vez fu juzgada por corruptela del delator, el corruptor que hubiere muerto no har que no se pueda ejercitar la accin, y discutir de nuevo la causa; porque aqu no hay restitucin de la pena, sino de la causa. 1--Es sabido, que el que dice que es falso un les(3) convicto, VuLq. (4) 1ur.; esusam, el cdice FI., Dr.

rreccin del cdice FI., Dr.

DrGRSro.LIBRO xux: rfruo xiv

837

adire hereditatem constat, sed denegatis ei actionibus fisco locus erit; et obligationes, quas adeundo confudit, non restituuntur. 2.7Nam et in eo, qui post aditam hereditatem defuncti mortern non defendit, imperator noter eum patre rescripait, obllgationea tonfusas non resuscitan.
80. MARCLNUS libro hL lnsitulionum. - Ne procuratores Caesaris bonorum actores (1), quae ad fiseum devoluta sunt, alienent, Imperatores Severus et Antoninus rescripserunt; et si manumissi fuerint, revocantur ad servitutem. 81. IDEM libro IV, Institutionum. - Divus Commodus reacripait, obsidum bona, sicut (2) captivorum, omnimodo in fiscum case cogenda. 32. IDEM libro XIV. lnstitutionum. - Sed si accepto usu togae Romanae ut cives Romani semper egerint, Divi Fratres procuratonibus hereditatum rescripserurit, sine dubitatione ius eorum ab obsidis (3) conditione separatum case beneficio principali; ideoque idem ius jis servandum, quod haberent (4), si a legitimis civibus Romanis heredes instituti fuissent.

tamento puede adir la herencia, pero denegadas ti l las acciones tendr lugar el fisco; y no se restituyen las obligaciones que con la adicin confundi. 2Porque tambin respecto al que despus de adida la herencia novindica la muerte del difunto, resolvi por rescripto nuestro Emperador juntamente con su padre, que no se resucitaban las obligaciones que se confundieron.
80. MMiCIANO; 1nstiut,a, libro Hl. - Los Emperadores Severo y Antonino resolvieron por rescripto, que los procuradores del Csar no enajenen los esclavos administradores de bienes, que fueron aplicados al fisco; y si hubieren sido manumitidos, son reducidos de nuevo ti esclavitud.
31. EL MisMo; Ins,lituta, libr 1 V. El Divino Po resolvi por rescripto, que los bienes de los rehenes, sai como de los cautivos, han de ser aplicados en todos los casos al fisco.

82. EL MISMO; Instituta, libro XIV.Pero si habiendo aceptado el uso de la toga romana hubieren vivido siempre como ciudadanos romanos, respondieron por rescripto los Divinos Hermanos ti los procuradores de las herencias, que sin duda por beneficio del Prncipe qued separado el derecho de ellos de la condicin de los rehenes; y por esto se les debe guardar el mismo derecho que tendran, si hubiesen sido instituidos herederos por legtimos ciudadanos romanos. -

88. ULPIANo; Respuestas, libro 1. - El que adi 88. ULPINuS libro I. Responsor'um. Eum, qui debitoris fisci adiit hereditatem, privilegiis fisci la herencia de un deudor del fisco comenz ti estar sujeto ti los privilegios del fisco. coepisae case subiectum.

84. MACaR (5) libro Ji. Publicorum (a). Imperatores Sevarus et Antoninus Asclepiadi ita reacnipserunt Tu, qui defensione omiasa redimere sententiam maluisti, quum tibi crimen obiiceretur, non imrnerito quingentos solidos inferre fisco iussus es; omissa enini ipsius causas inquisitione ipse te huic poenae subdidisti; obtinendum est eniin, ut lii, quibus negotia fiscalia moventur, ad defensiones causae bona fide veniant, non adversarios aut iudiees rediniere tentent.

34. M.tcaa; De tos Juicios pblicos, libro Ji. -_ Los Emperadores Severo y Antonino respondieron sai por rescripto ti Asclepiadea: A ti, que habiendo prescindido de la defensa preferiste comprar la sentencia, cuanto se te imputaba un delito, no sin razn se te mand que pagases al flaco quinientos sueldos; porque habiendo prescindido de la investigacin de la misma causa te sometiste t mismo ti esta pena; porque se ha de observar, que han de acudir de buena fe ti la defensa de la causa aquellos ti quienes se les promueven cuestiones fiscales, y que no han de intentar comprar ti los adversarios ti los jueces. 85. Posepoio; Epistolas, libro XLSe halla escrito en Juliano: si un particular dijera que ti l le perteneca la herencia de Lucio Ticio, reivindicando otro para el fisco la misma herencia, se pregunta, si se habr de discutir antes el derecho del fisco, y se han de suspender las acciones de los dems, si, no obstante, se han de excluir las peticiones de cada uno de los acreedores, para que no se perjudique ti la causa pblica. Y esto se expres en os Senadoconsultos.
88. PAPINIANO; Respuestas, libro III. - Habiendo sido enajenados predios por el fisco, se determin, que le corresponda como carga al comprador el tributo de los mismos predios respecto al tiempo pasado.

35. Popotiius ( 7 ) libro II. Epistolarum. Apud lulianuin scniptum est: si privatus ad se por-tinere hereditatem Lucii Titii dicat, altero eandem hereditatem fisco vindicante, quaeritur, utrum ius fisci ante excutiendum sit, et sustinendae actiones ceterorum, su nihilominus inhibendae petitiones creditorum singulorum, ne publicae causae praeiudicetur. Idque Senatuseonsultis (8) expressum est.

86. PAP1N1ANuS libro iii. Responzorum. Praediis a fisco distractia, praeterili temporis tributum (9) eorundem praediorum onus emtorem spectare placuil.

(1) Taur. ugn el cdice FI., en el que u lee actoresque, Br.; auctorea, el cdice citado por Br. () Taur.segn la escritura original; sicuti, a oorreccidis del cdice FI., Br. (3) obsidum, Vulg. (4) HaZ. Vulg. habent, el cddwe Fi.

(5) (6) (7) (8) (9)

!iartfsnus, VuI'. Vate (a pgina 76?., nota?. triplanos, fiel. Senatuseonsulto, Hal.
tributl,

Vulg.

838

DIGBTO.LrBBO XLIX: TfTtJLO 11V


37. EL MISMO, Respuestas, libro X. - Lo que se determin, que no se ha de pedir para el fisco la pena, sino si los acreedores hubieren recobrado lo suyo, tiene por objeto que no se ejercite contra los acreedores el privilegio sobre la pena, no qu el fisco pierda el derecho de los particulares.

37. iDEM libro X. Responorum.Quod placuit, fisco non esse poenam petendam, nial creditores suum recuperaverint, eo pertinet, ut privilegium in poena contra creditores non exerceatur, non ut ius com mune privatorum fiscus amit.tat (1).
88. IDEM libro XIII. Responsorum. - Fiscus in quaestione falsi testamenti non obtinuit; priusquam autem ea quaestio decideretur, alio nuntiante bona postea vacare conatitit; fructus post primam litem abaumi non oportuisse respondi, neque enim ad Senatusconsulti beneficium acriptum herdem pertinere controversia mota.

1.Delatoris opera non esse functum respondi, qui fisci pecuniam, quam alius tenebat, ad sui temporisadministrationem pertinere, quamvis probare non potuisset, oontendit, quoniam propriam causam egerat.
39. Irzz,i libro XVJ. Responsorum. Bona fisco citra poenam exilii perpetuam adiudicarl sententia non oportet. 1.Eum, qui perioulum communis condemnationis dividi postulavit, quod participes iudicati solvendo egaent, revocatis alienationibus, quas fraudulenter fecerant (2), non videni causam pecunias fisco uuntiaue (3), respondL
40. PAULUS libro XXI. Quaesgionum. - Ita fidei heredia commisit: rogo fundum Titio des, de quo te rogavi; si Titius capere non poasit, non evitabit heres poenam. taciti fideioommissi; non enim est palam relinquere, quod ex testamento soiri non potest, quutn recitatum est, quemadmodum nec ile palam dat, qui ita scribit: rogo vos heredes, in eo (4), quod a vobis petii, fidem praestetis. lino in priore specie maiorein fraudem excogitasse videtur, qui non tantum legem circumvenire voluit, sed etiaLli interpretationem legis, quae circa taeltum ficleicommissum habetur; quamvis enim fundum nominaverit, non tamen cognosci potest, de quo sit rogatus heres, quum diversitas rerum obscurum faciat legatum.

88. EL MISMO; Respuestas, libro Xlii. - El fisco no venci en una cuestin de testamento falso; mas antes que se decidiese la cuestin, denunciando otro los bienes se hizo constar despus que eran vacantes; respond, que no se debieron percibir los frutos despus del primer litigio, porque promovida controversia el heredero instituido no est comprendido en el beneficio del Senadoconsulto. 1.Respond, que no desempe las funciones de delator el que Sostuvo que el dinero del fisco, que otro tena, perteneca la administracin de su tiempo, aunque no lo hubiese podido probar, porque defenda su propia causa.

89. Et MiSMO; Respuestas, libro XVI.No se deden adjudicar bienes al fisco en sentencia sin pena de destierro perptuo. 1.Responal, que el que pidi que se dividiera la responsabilidad de una condenacin comn, porque fuesen solventes los partcipes en lo juzgado, no se consideraba que, revocadas las enajenaciones, que fraudulentamente hablan hecho, denunci al fisco causa pecuniaria. mend as fideicomiso su heredero: te ruego le des Ticio el fundo, respecto al que te rogu; Si Ticio no pudiera adquirirlo, el heredero no evitar la pena de fideicomiso tcito;porque no es dejar pblicamente lo que no se puede saber por el testamento cuando fu leido, la manera que tampoco da pblicamente el que escribe as: os ruego, herederos, que presteis fidelidad lo que os ped, Antes bien, se considera que en el primer caso. imagin mayor fraude el que quiso no solamente burlar la ley, sino tambin la interpretacin de la ley, que est admitida respecto al fideicomiso tic to; porque aunque hubiere nombrado el fundo, no se puede, sin embargo, conocer respecto cul haya sido rogado el heredero, pues la diversidad de las cosas hace obscuro el legado. 1.Si el patrono acept el tcito compromiso de dar de su porcin, se dice que deja de haber fraude, porque da de lo suyo. 41. Ex. MISMO; Respuestas, libro XX!. - El que compr del fisco bienes vacantes debe asumir la accin, que competa contra el difunto. 42. VALENTE; Fideicomisos, libro V.Habiendo sido confiscados los bienes de aquel quien tcitamente se le habla rogado que restituyera un fideicomiso quien no poda adquirirlo, declar Arriano Severo, Prefecto del Erario, que, ello no obstante, tena en virtud de la Constitucin del Divino Trajano derecho para delatar aquel quien se le haba dejado el fideicomiso. 1.Mas por cuanto algunos ingratos contra el benficio del Divino Trajano transigen con los poseedores aun despus de la manifestacin hecha sobre un fideicomiso tcito,.y llamados por tres Edictos no responden, plugo a Senado que al que
(4) meos por Inco, Vug (6) I*bo1enu, Fbi.
40. PAULO;

Cuestiones, libro XII. - Uno seco-

LPatronus si tacita in fidem suam recipiat, ut ex portione sus praestet, ceasare fraudem dicitur, quia de suo largitur.
bona vacantia a fisco comparavit, debere actionem,
41. iDEM

libro XXI. Respon3orum. - Eum, qui

quae contra defunctum competebat, excipere.

VALINS (5) libro V. Fideicommissorum. 42. Arrianus Severus Praefectus aerarii, quum eius, qui tacite rogatus fnerat non capienti fideicommissum redd ere, baus publicata erant, pronuntiavit, nihilominus ius deferendi exConstitutione Divi Traiani babera eum, ci fideicommissum erat relictum.

1.Quia autem nonnulli ingrati adversus beneficium Divi Traan post professionem quoque de tacito fideicommisso factam eum possessoribus transigunt, atque tribus Edictis evocati non respondent, placuit Senatui, tantum ab eo, qui Id fecisset,
(1) sdmittat. Vulq. (25 fecerat. Vug.
(5) vefldiCUU, Vuig.

DIGETO -LiBRO XLIX TTULO XIV exigi, quantum apud aerarium ex ea causa, quam detulerat, reman ere oporteret, si professionem suam implesaet, et si possessoris quoque fraus apud Praefectum convicta fuiset, ab eo quoque, quod convictos inferre debuisset, exig.

8i9

hubiese hecho esto se le exija tanto cuanto debera quedar en poder del erario por virtud de la causa que haba delatado, si hubiese probado su declaracin, y que si ante el Prefecto se hubiese probado tambin fraude del poseedor, se exigiera tambin de l lo que el convict hubiese debido pagar.

48. 'ULPIANO; Fideicomisos, libro VI. - Nuestro 48. Uuius libro VI. Fideicommiuorum. - Imperator noster rescripsit, fiscum in rem habere Emperador resolvipor rescripto, que el fisco tenia accin real en virtud de fideicomiso tcito. actiones ex tacilo fjdeicommisso.
44. PAULO; Sentencias, libro 1. - No es delator 44. PAULUS libro L Sentengiarun,Delator non est, qui protegendae causae suae gratis aliquid ad el que paraproteger su propia causa denuncia alflscum nuntiat (1). guna cosa al fisco. 45. IDEM libro V. Sententiarum (2). - In fraudem fisci non solum per donationem, sed quocunque modo res alienatae revocantur; idemque iuris est, et si non quaeratur; aeque enim u omnibus fraus punitur. 1.Bona eorum, qui in custodia, vel in vinculis, vel compedibus decesserunt, heredibus eorum non auferuntur, sive testato, sive intestato decesserunt. 2.Ejus bona, qui sibi inortem conseivit, non ante ad ffscum coguntur, quamprius constiterit, cuiva criminis gratia manos sibi intulerit. Eius bona, qui sibi ob aliquod admissum fiagitium mortm conscivit, et manos intulit, fisco vindicantur; quodsi id taedio vitae, aut pudore aeris alieni, ve valetudinis alicuiusimpatientia admisit, non inquie. tabuntur, sed suae successioni (3) relinquuntur. 3.A debitore Be in fraudem datas libertabas retrahi placuit. Sane ipsum ita ab alio emere mancipium, ut manumittat, non est prohibitum; ergo tunc et libertatem praestare posait. 4.Ex big bonis, quae ad fiscum delata sunt, instrumenta ve chirographa, acta etiam ad ius privatoruin pertinentia, restitui postulantibus convenit. 5.Neque instrumenta, neque acta a quoquam adversus fiscuin edi oportet. 6.Ipse autem flacos actorum suorum exempla hac conditione ediL, ut (ne) is, cui describendi fiL potestas, adversus se vel rempublicam his actis utatur; de quo cayere compellitur, nL, si usus is contra interdictum fuerit, causa cadat. 7.Quoties apud flscum agitur, actorum poteatas postulanda est, ut merito lis uti liceat; eaque mano commentarienais adnotanda sunt; quodsi ea aliter proferantur, a, qui ita protulerit, causa cadit. 8.Quoties iterum apud fiscum eadem causa tractatur, priorum actorun, quorum usus non fuerat postulatus, ex officio recitatio jure poscetur. 9.Qui pro alio a fisco conventus debitum exsolvit, non inique (4) postulat persecutionem bonorumeius, pro quo solvit; in quo etiam adiuvari per officiurn (5) solet. 10. Fiacalihus debitoribus petentibus ad conparandam pecuniam dilationem negar non placuit;
(1) denunelat, Hal.

45. EL MISMO; Sentencias, libro V. Se revocan las enajenaciones de bienes hechos en fraude del fisco no solamente por donacin, sino de otro cualquier modo; y el mismo derecho hay, tambin si no se cuestionase; porque el fraude se castiga igualmente en todos. 1.Los bienes de los que fallecieron bajo custodia, aprisionados, con grillos, no se les quitan sus herederos, ya si fallecieron testados, ya si intestados. 2.Los bienes del que -se procur la muerte no son aplicados al flaco antes que constare por razn da qu delito atent contra s mismo. Los bienes delque por razn de algn delito cometido se procur la muerte y puso mano en si mismo, son reivindicados para el fisco; pero si hizo esto por tedio de la vida, 6 por vergenza de alguna deuda, por no sufrir alguna enfermedad, no sern molestados, sino que se les dejan sus sucesores. 3.Se determin que fuesen revocadas las libertades dadas por un deudor en fraude del fisco. Mas no est ciertamente probib.do que l mismo compre de otro un esclavo para manumitirlo; luego en este caso podr darle tambin la libertad. 4.Respecto los bienes que fueron denunciados al fisco es conveniente que Be les restituyan, los que los pidan, los instrumentos quirgrafos, y tambin las actas pertenecientes al derecho de los particulares. 5.Por nadie se deben presentar contra el fisco instrumentos ni actas. 6.Pero el mismo fisco presenta copias de sus propias actas con esta condicin, que ni aquel quien se le da facultad para copiarlas utilice estas actas contra si contra la Repblica; respecto lo cual es obligado dar caucin, para que, si l hubiere hecho uso contra lo prohibido, decaiga de su causa. 7.Siempre que se ejercita accin ante el fisco se ha de pedir copia de las actas, para que con razn sea licito usar de ellas.; y han de ser stas anotadas de mano del secretario; pero si de otra suerte fueran presentadas, decae de su causa el que as las hubiere presentado. 8.Siempre que de nuevo se trata ante el fisco la misma causa, se pedir con derecho la lectura de oficio de las primeras actas cuyo uso no se hubiere pedido. 9.El que demandado por el fisco en lugar de otro paga la deuda, no sin justicia pide la persecuuien pag; en lo cin de los bienes de aquel porJIores que tambin suele ser ayudadoe oficio. 10.No plugo que los de fiscales que pidieran dilacin para procurarse dinero se les de
(4) nounnnqu&m, Rut. (5) budIsta, inserta Rut.

(5) ano auc.eaaorl, Rol. Vjag.

(5) Vame Pauii Sentt. reoc. V. 22. 2.

840

DIGESTO.UBRO XLII. TITULO XIV

cuius rei aestimatio ita arbitrio iudicantis conceditur, ut in maioribus summis non plus, quam tres menses, in minoribus vero non plus, quam duo prorogentur; prolixioris autem temporis spatium ab Imperatore postulandum est. 11.Si princi palis re bona ad fisoum devoluta sint, fideiussores liberantur, nisi forte minus done sint, et in reliquum non exsolutae quantitatiS accesserint. 12.Si plus servatum est ex bonis debitoris a fisco distractis, jure ac merite restitul postulatur. 18.Conductor ex fundo fiscali nihil trauBerre potest, neo cupreasi materiam vendere, vel olivae non substitutis alije, ceterasque arbores pomiferas caedere; et facta cius re aestimatione in quadruplum convenitur. 14.Minoribus viginti quinque annis neque fundus, neque vectigalia locanda sunt, ne adversus ea beneficio aetatis utantur. Aufertur ej quasi indigno succeasio, qui, quuru heres institutus esaet ut fihius, post mortem eius, qui pater dicebatur, suppositus declaratus caL.
46. HERMOGEN1ANUS libro

negara; la apreciacin del caso est concedida al arbitrio del Juez, de suerte, que tratndose de sumas mayores no se den de prroga ms de tres meses, pero tratndose de las menores no ms de dos; mas un espacio mayor de tiempo ha de serie pedido al Emperador. 11.Si al fisco hubieran sido aplicados los bienes del reo principal quedan libres los fiadores, . no ser acaso que sean menos solventes y hubieren intervenido por el resto de la cantidad no pagada. 12.Si de los bienes del deudor enajenados por el fisco se cobr ms, con derecho y razn se pideque sea restituido. 13.El arrendatario no puede transferir nada de un fundo fiscal, ni venderla madera de ciprs 6 de olivo, ni cortar los dems rboles frutajes, no habindolos substituido por otros; y hecha la estimacin de esto es demandado por el cudruplo. 14.A los menores de veinticinco aos no se les ha de dar en arriendo fundo ni tributos, fin de que contra ello no utilicen el beneficio de la edad.

46. HERMOGSN1AN0; Epitome del Derecho, libro VI. -Se le priva como indigno de la sucesin al que, habiendo sido instituido heredero como hijo, fu declarado supuesto despus de la muerte del que se deca padre. 1.Qui aliquid sciens in fraudem fisci susce 1.El que sabiendas tom su cargo alguna pit, non solum rem, in qua fraudis ministerium cosa en fraude del fisco, es obligado restituir no suscepit, sed alterum tantum restituere cogitur. solamente la cosa respecto la que acept el encargo del fraude, sino tambin otro tanto. 2.Quod a Praeside, seu procuratore, vel quo 2.Lo que por el Presidente, por el proculibet alo in ea provincia, in qua administrat, hect rador, por otro cualquiera fu comprado en la per suppositam personam, comparatum caL, infirprovincia en que l adrninjstra, aunque por medio mato contractu vindicatur, et aestimatio eius fisco de supuesta persona, es reivindicado invalidndose infertur; tiam et navem in eadem provincia, in qua el contrato, y se aplica al flaco su estimacin; porquia administrat, aedificare prohibetur. que se le prohibe construir tambin nave en la misma provincia, en que uno administra. 3.Fiseus semper habet ius pignoris. 3.El fisco tiene siempre derecho de prenda. 4.Qui compensationem opponit fisco, intra 4.El que al fisco le opone compensacin debe duos menses debitum sibi (1) docere debet. probar dentro de dos meses lo que l se le debe. 5.Ut debitoribus fisci quod fiscus debet, com 5.Muchas veces se dispuso en constituciopenaetur, saepe constitutum est, excepta causa nes, que los deudores del fisco se les compense tributoria (2), et stipendiorum, itero pretio rei a lo que debe el fisco, exceptundose lo debido por fisco emtae, et quod ex causa annonaria debetur. causa de tributos y de estipendios, tambin el precio de cosa comprada del fisco, y lo que se debe por causa de annonas. 6.In reatu constitutus bona sua administrare 6.El constituido en calidad de reo puede adpotest, eique debitor rente bona fide solvit. ministrar sus propios bienes, y vlidamente le paga de buena fe su deudor. 7.Actores, qui aliquod officium gerunt lo bo 7.A los procuradores les est prohibido vennis, quae distrahunt, procuratores venundare in der, sin haber sido consultados los Prncipes, los consultis Principibus prohibentur; et si veneant, esclavos administradores que desempean algn venditio nullas vires habebit. cargo en los bienes que enajenan; y si fueran vendidos, no tendr fuerza alguna la venta. 8. Se rvus Caesaris, si usan procuratoris adiit 8.Un esclavo del Csar, si adi la herencia hereditatem, Caesari volenti acquirit. por orden del procurador, adquiere para el Csar, si este lo quiere. 9.-.Si multi fisco fraudem fecerint, non ut in 9.Si muchos hubieren defraudado al fisco, actione furti singuli solidum, sed omnes semel (3) no debe cada uno Como-en la accin de hurto la toquadrupii poenam pro viril portione debent; sane talidad, sino que todos juntos deben por parte viril pro non idoneis, qui sunt done, con'veniuntur. la pena del cudruplo; mas por los no solventes son demandados los que son solventes.

Vi. lurio epilomarurn..

47. PAULUS libro L Decretorum.Mosehis quaedaro, fisci debitrix ex conductione vectigahs, heredes babuerat; a quibus post aditam hereditatein Fara Senilla (4), et alii praedia emerant; quum convenirentur propter Moscbidis reliqua, et dice(1) Taur. segn el cdice FI., en el que se ee .1bi, Dr. (5) tributsrl&, Bat,

47. Pur.o; Decretos, libro 1. - Una cierta Msquides, deudora del flaco por arrendamientos de tributos, baha dejado herederos; de quienes despus de adida la herencia haban comprado predios Faria Senilla y otros; como fuesen demanda.
(3) slmni. .1 cdice Cito4op0,. Geb.

(4) SamWa, Bat., Sevills, vag.

DIESTO.LIBRO XLIX: rfTl:ILO XIV

841

bant, heredes Moechidis idoneos esse, et mutos alios ex nsdem bonis emisse, aequum putavit Imperator (1), prius heredes convenire debere, (2) jo reliquum possessorem oxnnem; et La pronuntiavit. LAemilius Ptolewaeus (3) conduxerat a fisco possessionem, eamque paullatim pluribus locaverat maiore quantitate, quam ipse susceperat; conveniebatur a procuratoribus Caesaris in eam quantitatem, quam ipse perceperit (4); boc iniquum et mutile fisco videbatur, ut tamen suo periculo ipse eos, quibus Iocaverat, conveniret; ideoque pronuntiavit, in eam solamquantitatem eum convenir (5) debere, qua ipse conductor extiterat.

dos por residuos de Msquides, y decan que 104 herederos de Msquides eran solventes, y que otros muchos compraron de los mismos bienes, el Empe. rador juzg equitativo que deba demandar primeramente los herederos, y por el dficit 4 todo poseedor; y as lo declar. lio Ptolemeo haba tomado del fisco en .Emi arrendamiento una posesin, y por partes la haba dado en arrendamiento muchos por mayor cantidad, que la que l haba tomado ti su cargo; era demandado por los procuradores del Csar por la cantidad que l mismo haba percibido; esto pareca injusto intil para el fisco, fin de que l mismo demandase su propio riesgo ti aquellos ti quienes les habla dado en arrendamiento; y declar por lo tanto que l deba ser demandado por aquella sola cantidad por que l haba sido arrendatario.
48. EL mismo; Decretos, Libro II. - Stacio Floro haba encomendado tcitamente ti la fidelidad de su heredero Pompeyo en su testamento escrito, que uno que no poda adquirir le diese un fundo y cierta cantidad de dinero, y haba cuidado de que con tal motivo se exigiera ti Pompeyo caucin de que l restituira lo que ti l le habla dado por prelegado; despus el mismo Floro habiendo hecho segundo testamento, y habiendo instituido herederos al mismo Pompeyo y ti Faustino, no le di ningunos prelegados ti Pompeyo; la persona que noE poda adquirir se habla delatado; consultados los mperadores por los procuradores respondieron por rescripto, que, si no se probase que fu cambiada la voluntad, se deba entregar el fideicomiso; y condenado de este modo Pompeyo pretenda, que esta deba ser carga de la herencia, porque l no haba recibido pretegados, y no se poda considerar que el testador persever en parte en su primera voluntad; pero declar respecto ti todo, que ni subsista el primer testamento, ni silos hubiese dado en el primer testamento se pudieron pedir por el segundo, ti no ser que se hubiese pedido; se determin, que como no probaba que ti l se le dieron prelegados, deba entregar slo el fideicomiso en virtud de su sola caucin. 1.A. una madre instituida heredera se le haba rogado que despus de su muerte restituyese la herencia ti Cornelio Felix; habiendo sido condenada la heredera instituida, y siendo ocupados por el fisco todos los bienes de la mujer, deca Felix, que l estaba antes que la pena; porque esto se hallaba establecido por Constitucin; pero como aun no haba llegado el da del fideicomiso, porque podra el mismo morir anles, tambin adquirirla madre otros bienes, fu mientras tanto repelido de la peticin. 49. EL mismo; De los Fideicomisos tcitos, libro nico. - Habiendo denunciado aquel, ti quien se le baha dado un fideicomiso tcito, que l no poda adquirir nada, surgi la cuestin de si debera percibir por el beneficio del Divino Trajano la mitad de los tres cuartos, 6 de toda la herencia. Sobre cuyo particular hay un rescripto del Emperador Antonino en estos trminos: El Emperador Antonino ti Julio Rufo. El que prest su tcita fidelidad para restituir la herencia al que no poda adquirirla, si la restituy deducida la cuarta parte, no debe
(6) Taur. segn correccin del cdice FI.; taelte, a escrv. lura original, Bo. (7) Vid9.; eu3t a fisCo, el omnia el cdice Pl. (8) Ial.; al por qunm, el cdice (9) Iure por mater, Ha. (lo) poi eripiatur, Ha. Vuig.

48. IDEM Libro Y. Decregorum. - Statius Florus testamento seripto heredis suis Pompeii tacitae (6) fidei commiserat, nL non capienti fundum et certam pecuniae quautitatem daret, et co nomine cautionem a Pompeio exigi euraverat, se restituturum ea, quae el per praeceptionem dederat; postea idem Florus facto secundo testamento, et. eodem Pompeio et Faustino heredibus institutis, nullas prasceptiones Pompeio dederat; hace persona, quae espere non poterat, se detulerat; consulti Imperatorea a procuratoribus rescripserant, si non probaretur, mutatam voluntatem case, praestandum fideicommissum; atque ita Pornpeius condemnatus desiderabat, onus esse id hereditatis oportere, quia praeceptiones non acceperat, nec posee videri pro parte in prima voluntate testatorem perseveraese; sed in universo pronuntiavit, neo testamentum prius extare, nec si dedisset in primo testamento, ex posteriore peti potuiase, nial petitum esset; placuit, quia non probabat sibi datas praeceptiones, ex sola sua cautione solum fideicommissum prasstare debere.

1.Cornelio Felici mater acripta heres rogata eraL restituere hereditatem post mortem suam; quum heres soripta condemnata esset, eta fisco (7) omnia bona mulieris occuparentur, dicebat Felix, se ante poenam case; hoc enim eonstitutum est; sed quum (8) nondum dice fideicommissi venisset, quia posaet prius ipse inori, vel etiam mater (9) alias res aequirere, repulsus est interim a petitione.

Quum taeitum fideicommissum is, cui datum erat, capere se nihil posee detulisset, in quaestionem venit, dodrantis, an totius asais partem dimidiam ex beneficio Divi Traiarii recipere debeat. De qua re extat Resoriptum Imperatoria Antonini in hace verba: lmperator Antoninus mho Rufo. Qui tacitam fidem accommodavit, ut non capienti restitueret hereditatem, si deducta parte quarta restituit, nihil retinere debet; quadrans autem qui heredi imponitur ipsius (10), eripiatur, et ad flscum trans(1) noter, inserlan Ha. VuIg. (2) convenirl el debere, deinde iii reliqunm, Hal. (3) PraetoiLuua, Vuig. (1) Taur. segn correccin del cdice Fi., que dice perciperet, Br.; psrcoeperft, la escritura original. (5) convenire, HaZ.

49. IDEM libro sinqulari de tacitisfideieommissis.

Tomo IIIi06

842

DIGESTO.LIBIIO xux: TTULO xv retener nada; mas qutese la cuarta parte que se le aplica al heredero del mismo, y sea transferida al fisco; por lo que el que ti si mismo se delat adquiere solamente la mitad d los tres cuartos.

feratur; unde dodrantis semissem solum capit qui se detulit. 50. IDEM libro .ZIL Deereeorusn.. - Valerius Patroinus (1) procurator Imperatorio FLavio Stalticio (2) praedia certo pretio addixerat; deinde (acta licitaione dem Stalticius (3) recepta ea licitatione obtinuerat, et in vacuam possessionem inductus erat; de fructibus medio tempore perceptis quaerebatur; Patroinus (4) fisci case volebat. Plane si medio tempore inter primam licitationem, et sequentem adiectionem (5) percepti fuissent, ad venditorem pertinere; sicut solet dici, quurn in diem addictio (acta est, deinde melior conditio allata est; neo mover debemus (6), quod idem fuisset, cui el primo addicta fuerant praedia. Sed quum utraque addietio mIra tempus vindemiarum faeta fuisset, recessum est ab hoc tractat; toque placebat, fruetus emtoris cese. Papinianus et Messius novam sententiam induxerunt, quia sub colono erant praodia, iniquum case fructus ej auferri universos; sed colonum 9uidem percipere sos dehere, emtorem vero pensionem eius anni accepturum, ne fiscus colono teneretur, quod ei frui non licuisset, atque si boe ipsum in emendo convenisset; pronuntiavit tomen seeundum iliorum opinionem, quod quidem (7) domino colerentur, universos fructus habere (8), si vero sub colono, pensionem accipere (9). Tryphonino (10) suggerente, quid pularet (11) de aridis fruotibus,qui ante praecepti (12) in praodiis fuissent, respondit, si nondum dies pensionis venisset, quum addieta sunt, eos quoque emtorem accepturu m.

50. EL MiSM Decretos, libro 111. Valerio Patroino, Procurador del Emperador, haba adjudicado por cierto precio unos predios ti Flavio Stalticio; despus, hecha licitacin, el mismo Stalticio, admitida la licitacin haba vencido, y sido puesto en la vticu.a posesin; se cuestionaba respecto ti los frutos percibidos en el tiempo intermedio; Patroino quera que fuesen del fisco. & la verdad, si hubiesen sido percibidos en el tiempo intermedio entre la primera licitacin y la siguiente adjudicacin, pertenecen al vendedor; como se suele decir, cuando se hizo la adjudicacin ti trmino, y despus se ofreci mejor condicin; y no debemos vacilar porque hubiese sido el mismo ti ocien primeramente le haban sido adjudicados los redios. Pero cuando ambas adjudicaciones hubiesen sido hechas dentro del tiempo de las vendimias, hubo alejamiento de esta cuestin; y as se determinaba, que los frutos eran del comprador. Papiniano y Messio introdujeron una nueva opinin, porque como los predios estaban en poder de colono, era injusto que se le quitasen todos los frutos; sino que el colono deba ciertamente percibirlos, y recibir el comprador la pensin de este ao, para que el fisco no quedase obligado al colono,porque no le hubiese sido licito disfrutar, de igual suerte que si esto mismo se hubiese convenido al comprar; pero declar conforme ti la opinin de aqullos, que si ciertamente fuesen cultivados para el dueo, tuviese todos los frutos, pero que si por colono, recibiese la pensin. Preguntando Trifonino qu opinaba respecto ti los frutos secos que hubiesen sido cogidos antes en los predios, respondi, que si aun no hubiese llegado el da de la pensin, cuando fueron adjudicados los predios, tambin haba de percibirlos el comprador.
TTULO XV DE LOS CAUTIVOS, Y DEL POSTLIM1NIO, Y DE LOS RESCATADOS DE LOS ENEMIGOS
[Vase Cd. VIII. 51(50).1

TIT. XV DE CAPT1VIS, ET DE POSTLIM1NIO, ET REDEMTJS AB HOSTIBUS


[Cf. Cod. VIII. 51. (50.)]

1. MARCELLUS libro IXJJ. Diqcstorum. - Quod servus eius, qui ab hostibui captus est, postea stiputatus cal, aut si legatum sit servo eius, posteiquam ille ad hostos pervenit, hoc habebunt heredes ema, quia et si captivitatis tempore deeessisset, acquisitum foret heredi. 2. IDEM libro XXXIX. Digestorum. - Navibus longis atque onerariis propter bellj usum postliminium est, non piscatoriis, ant si quas (13) aduanas voluptatis causa paraverunt. 1.Equus ibm, aut equa freni patiens recipitur postliminio; nam sine culpa equitis proripere se potuerunt. 2.Non idem in armis iuris est, quippe nec (1) Patronin, IaL; Patronul, Vulg. (2) Statilcio, Vulg.
() Vase anota (5) aidtctionem, HaC. Vulg. (6) Hal. Valg.; deberemul, el cdice Ft. (7) quod si quidem a domlno, VuIg. (8) baberet, Vulg.
(5) StAtIlCIU5, V

1. MARCELO; Digesto, libro IXILLo que el esclavo del que fu aprisionado por los enemigos estipul despus, si ti su esclavo se le hubiera hecho un legado despus que aqul cay en poder de los enemigos, lo tendrn los herederos de aqul, porque tambin si hubiese fallecido durante el tiempo del cautiverio, seria adquirido para e! heredero. 2. EL mismo; Digesto, libro XXXIX. - Hay el postliminio para las naves grandes y de carga por razn de su uso para la guerra, no para las pescadoras, 6 para las ligeras que algunos hicieron para recreo. 1.Tambin el caballo, la yegua que admite freno, son recobrados por el postliminio; porque pudieron escaparas sin Culpa del caballero. 2.No hay el mismo derecho respecto fi. las ar-

(9) aceiperet, Vulg. (10) Trypbonio, Vulg. (11) putarem, Ial. (12) Taur. segn la escritura original; percepti, la correccin del cdice FI., Br. (13) Taur. segn correccin del cdice FI.; quis, la escritura original, Br.

DIGBSTO.LIBRO XLIX: TfTtrLo xv

843

sine fiagitio amittuntur; arma enim postliminio reverti negatur, quod turpiter amiltantur, 3. POMPONWS ( 1 ) libro XXX VII. ad Quintm Mucium. - item vestis (2). 4. MODESTINUS libro 111. -?egularuin. Eos, qui ab hostibus capiuntur, vel hostibus deduntur (3), jure postliminii reverti, antiquitus placuit. An qui hostibus deditus reversus, nec a nobis receptus, elvia Romanus alt, inter Brutum et Scaevolam varie tractatum est; et consequene est, ut civitatem non adipiscatur. 5. Poroius ( 4 ) libro XXXVII. ad Quintum Muciwn.Postliminii ius competit autin bello, aut in pace. 1.In bello, quuin hi, qui nobis hostes sunt, aliq-uem ex nostris ceperunt, et intra praesidia sua perduxerunt; nam si eodem bello ja reversus fuent, postliminium habet, id est, perinde omnia restituuntur el aura, ac si captus ab hostibus non esaet; antequam u praesidia perducatur hostium, mane civis; tuno autern reversus intelligitur, si aut ad amicos nostros perveniat, aut intra praesida nostra case coepit. 2.In pace quoque postliminium datum est; nam si cum gente aliqua neque amicitlarn, neque hospitium, neque foedus arnicitiae causa factum habemus, hi hostes quidem non sunt; quod autem ex nostro ad coa pervenit, iliorum fiL, et liber horno noster ab lis captus servus fit et eorum. Idemque est, si ab i]lis ad nos aliquid perveniat; hoc quoque igitur casu postliminiurn datum est. 3.Captivus autem, si a nobis manumissus fuerit, et pervenerit ad suos, ita demum postliminio reversus intelligitur, si malit coa sequi, quam in nostra civitate manere; el ideo in Atilio Regulo, quem Carthaginienses Rornam miserunt, responsum est, non case eum postliminio reversum, quia iuraverat Carthaginem reversurum, et non habuerat animum Romae remanendi. Et ideo in quodam interprete (5) Menandro, qui, posteaquam apud nos manumisaus erat, missus est ad auca, non est visa neceasaria lex, quae lata est de filo, ut maneret civis Romanus; nam sive animus el fuisset remanendi apud suos, desineret case civis, sive animus fuisset revertendi, maneret civis, et ideo esset lex supervacua.

mas, porque no se pierden sin culpa; pues se deniega que sean recuperadas por derecho de postliminio las armas, porque se-pierden torpemente,

8. Porzi'orio; Comentarios Quinto Mucio, libro XXXVII. -y asimismo los vestidos.


4. Moissrmo; Reglas, libro III, - Plugo de antiguo, que los que son aprisionados por los enemigos, se entregan los enemigos, regresen con derecho de postliminio. Entre Bruto y Scvola se opin con diversidad sobre si seria ciudadano romano el que habindose entregado los enemigos volvi, y no fu recibido por nosotros; y es cona guien te que no adquiera la ciudadana.

5. Poirowio; Comentarios 4 Quinto Mucio, libro XXXVII. Compete el derecho de postliminio en guerra en paz. 1.En guerra, cuando los que son nuestros enemigos cogieron alguno de los nuestros, y se lo llevaron sus fortificaciones; porque si en la misma guerra hubiere vuelto aqul, tiene el postliminio, esto es, se le restituyen todos, los derechos lo mismo que si no hubiese sido aprisionado por los enemigos; antes que haya sido llevado las fortificaciones de los enemigos, permanece siendo ciudadano; mas se entiende que regres, si llegara . donde hay amigos nuestros, si comenz estar dentro de nuestras fortificaciones. 2.Tambin en la paz se di el postliminio; porque si con algn pueblo no tenemos amistad, ni hospitalidad, ni pacto hecho por causa de amistad, stos no son ciertamente enemigos; mas lo que de lo nuestro va poder de ellos se hace de ellos, y un hombre libre nuestro aprisionado por ellos se hace tambin de ellos. Y lo mismo es, si de ellos llegara alguna cosa nuestro poder; as, pues, tambin en este caso se di el postliminio. 3.Mas el cautivo, si hubiere sido manumitido por nosotros, y llegare los suyos, se entiende que volvi con el postliminio, solamente si prefiriera seguirlos estar en nuestra ciudadana; y por esto se respondi respecto Atilio Rgulo, quien los cartagineses enviaron Roma, que no volvi con el postliminio, porque habla jurado que regresara Cartago, y no habla tenido intencin de quedarse en Roma. Y por esto, en cuanto cierto intrprete Menandro, que despus que haba sido manumitido por nosotros fu enviado . los suyos, no se consider necesaria la ley, que se promulg respecto ti l, para que permaneciese siendo ciudadano romano; porque si hubiese tenido intencin de permanecer entrelos suyos, dejara de ser ciudadano, y si hubiese tenido intencin de volver, permanecera siendo ciudadano, y seria, por lo tanto, suprfina la ley. 6. EL mismo; Lecturas varias, libro 1.Una mujer condenada por delito al trabajo en las salinas, y aprisionada despus por ladrones de nacin extranjera, vendida y rescatada por derecho de comercio, volvi a su propia condicin; paso se le ha de restituir del fisco el precio al centurin Cocceyo Firmo.

6. IDEM libro I. ex nards Leetionibua. - Mulier in opus salinarum ob maleticium data, et deinde a Latrunculis exterae gentis capta, etiure commercii vendita ac redernta, in causam suam recidit; Conceio autem Firmo centurioni pretium ex fisco redderidum est.

7. PROCULIJS libro VIII. Epistolarum.Non du- 7. PRcuLo; Epistolas, libro VIII.No dudo que bito, quin foederati et liberi nobis externi (6) sint, los federados y libres son extranjeros para nosotros,
(11 PapinIanus, Ial. (2) Despues de esta ley hay en blanco Unea y media, lo (5) 'Vase la nota 7. (5) Taur, segtncorreceuSn del cdice Fi., Br.; Interpreley, La escritura original. (6) non, insertan Hal. Vulg.

que parec}a que se debla notar, como cosa extraordinaria, Br. (5) ab hoatibus deducuntur, Bal. Vuly.

ZrA

DIGESTO.LIBR XLIX TfTULO XV y que entre nosotros y ellos no hay postliminio; por. que jqu necesidad hay de postliminio entre nosotros y lbs, cuando ellos retienen entre nosotros la libertad y el dominio de sus cosas igualmente que entre ellos, y lo mismo nos acontece nosotros entre ellos? 1.Mas es libre el pueblo que no est sujeto la ptestad de ningn otro pueblo, ya si l esta federado, ya tambin si por igual federacin entr en amistad, ya si en la federacin se comprendi que este pueblo conservara de buen grado la majestad de otro pueblo; porque esto se aade para que se entienda que un pueblo es superior, no para que se entienda que el otro no es libre; y as como entendemos que nuestros clientes son libres, aunque no se nos anteponen ni en autoridad, ni en dignidad, ni como hombres buenos, as se ha de entender que son libres los que deben conservar de buen grado nuestra majestad. 2.Mas entre nosotros se hacen reos los de ciudades federadas, y aplicamos la pena los que son condenados. 8. PAULO Comentarios la ley Julia y Papia, libro h L - o como el hijo por el padre puede ser recuperada por el marido la mujer por el derecho de postliminto, sino siempre y cuando tambin lo quisiere la mujer, y aun no se hubiere casado con otro despus del tiempo establecido; pero si no hubiere querido, sin mediar causa alguna plausible, estar sujeta las penas del divorcio. 9. Uu'uio; Comentarios d la ley Julia y Papia, libro IV. - Si el hijo habido en poder de los enemigos hubiere regresado por el posthiminio, tiene los derechos de hijo; porque no hay duda alguna que tiene el derecho de postliminio despus del rescripto del Emperador Antonino y de su Divino padre dirigido Ovinio Trtulo, Presidente de la provincia de Misia inferior.

neo inter nos atque eos postliminium esse; etenim quid inter nos atque coa postliininio opus est, quum et ini apud nos et Iibertatem suam, et domiuium rerum suarum aeque atque apud se retineant, et eadem nobis apud eos eontingant 1.Liber autem populus est o, q9 nullius alterius populi potestati est subiectus, sive is (1) foederatus cgt, item sive aequo foedere in amicitiam venit, sive foedere comprehensum est, ut is populus alterius populi majes tatem comiter (2) con servaret; hoc enim adiieitur, ut intelligatur, alterum populum superiorem case, non ut intelligatur, altorum non case liberum; et quemadmoduui clientes nostros intelligimus iberos case, etiazn si neque auctoritate, neque dignitate, neque ut viri boni nobis praesunt (3), sic eos, qui maiestatem nostram comiter (4) conservare debent, iberos case intelligendum eat. 2.At fiunt apud nos re ex civitatibus foederatis, et in eos damnatos animadvertimus. 8. PMJLUS libro III. ad legem Iuliam el Papiarn. Non ut a patre filius, ita uxor a marRo iure postIiminii recuperan potest, sed tuno, quum et voluent mulier, et adhuc ah post constitutum tempus nupta non esi; quodsi noluerit (5) nulla causa probabili interveniente, poenis discidii (6) tenebitur.

Papiam.Apud hostos suaceptus films si postlimifijo redierit, filii iura habet; babero enim eum postliminium nuila dubitatio estpost Reseriptum (8) Imperatoria Antonini eL Divi Patris eius ad Ovinium Tertullum (9), Praesidem Provinciae Mysiae inferiOris (10). 10. P&PINiA.NUS libro XXIX. Quaeslionum. Pater instituto impuberi filio substituerat, et ab hostibuS captus ibi decessit postea defuneto impubere legitimuin admitti quiLusdam videbatur, neque tabulas secundas ineitis persona locuni babore, qui vivo patre sui iuris effectus fuisset; verum huic sententiae refragatur jung ratio, cjuoniam, si pater, qui (non) rediit, iam tuno decessisse intelligitur, ex quo captus est, substitutio suas vires necessario tenet.

9. Ihrisus (7) libro IV. ad legem Iuliam el

1.Si niortuo patre capiatur icupubes institutus vol exheredatus, in promtu est dicere, legem Corneliam de tabulis secundis nihil locutam eius duntaxat personam demonstrasse, qui testamenti factionem habuissot. Plane captivi etiam impubens legitimam hereditatem per legem Corneliam deferri, quoniam verum est, ne impuberern quidem factionem testamenti habuisse; et ideo non esas ahienum, Praetorem subsequi non minus patria, quam legis -voluntatem, et utiles actiones in heroditatein substituto dare.
11. IDEM libro XXXI. Quaestionum. - Quodsi
(1) qii por ja, flai. eommuniter, Hal. (3) Segn conjetura Br.; neque vIri bonl noblepr&esnflt, Taup.aeg4iI .1 cdice FL; naque viribus noble pares sunt, lial. (4) Vase ia nota 2, (5) Hal. Vu1'.; volnerlt, el cdice FL. (6) dtssldll, Mal.

10. PipunANo; Cuestiones, libro XXIX. Un padre haba nombrado substituto para su hijo impbero instituido, y aprisionado por los enemigos muri en poder de ellos; habiendo fallecido despus el impbero les pareca algunos que era admitido el heredero legtimo, yque el segundo testamento no tena aplicacin la persona del que viviendo su padre se hubiese hecho de propio derecho; pero asta opinin se opone la razn de derecho, porque si se entiende que el padre, que no regres, falleci ya entonces, desde que fu hecho prisionero, tiene por necesidad su vigor la substitucin. 1.Si fallecido el padre fuera aprisionado un impbero instituido 6 desheredado, es expedito decir, que, no habiendo hablado nada la ley Cornelia de los segundos testamentos, se refiri solamente la persona del que hubiese tenido teatamentifaccin. Ciertamente que por la ley Cornelia se defiere la herencia legtima aun del cautivo impbero, porque es verdad que el impbero no tuvo la testamentifaccin; y por ello no es extrao qu el Pretor se atenga no menos la voluntad del padre, que la de la ley, y que e d al substituto las acciones tiles contra la herencia.
11, EL MISMO; Cuestiones, libro XXII. - Pero si
Idem, Ha. Vulg. Vase c. 1. Cdd. VIII. 50. Qututum Pertulllnm, Vulg. Despus de esto hay en el cdice Fi. dos lineas y. media en claro, Br.; est grecum, adiciona el cdice citado (7) (8) (9) (10)

por Geb.

DIGESTO.LIBRO ini: TfTULO XV

845

films ante moriatur in civitate, nihil est, quod de secundis tabulis tractari possit, sive quoniam vivo patre fihiusfamilias mori intelligitur, sive quoniam non reverso eo exinde sui iuris (1) videtur fuisse, ex quo pater hostiucn potitus eat.
1.Sed si ambo apud hostes, et prior pter decodaL, sufflciat ex Cornelia substituto non alias, quam si apud hostos patre defuncto postea fihius la
civitate decessisset.

el hijo muriese antes en la ciudad, nada hay que se pueda tratar respecto al segundo testamento, ya porque se entiende que el hijo de familia muere viviendo el padre, ya porque no habiendo vuelto ste se considera que se hizo de propio derecho desde que el padre fu hecho prisionero de los enemigos. 1.Pero si ambos estuvieran en poder de los enemigos, y el padre falleciese primero, le bastar al substituto la ley Cornelia, no de otra suerte que si habiendo fallecido el padre en poder de los enemigos el hijo hubiese fallecido despus en la ciudad.
12, TRLFONINO; Dipu fas, libro 1 V.. El postliminio existe durante la guerra; mas durante la paz lo tienen los que hablan sido aprisionados en la guerra, respecto los que nada fu comprendido en pactos. Lo que escribe Servio que se determin as, porque los romanos quisieron que tuvieran la esperanza de volver ms bien en el valor guerrero, que en la paz; mas los que en la paz fueron a poder de otros, si sbitamente se hubiese encendido la guerra, se hacen esclavos de aquellos en poder de los que, ya enemigos, se hallan por acto suyo propio, los cuales tienen el derecho de post!ixninio tanto en la guerra, como en la paz, no ser que en la alianza se hubiera pactado que no tuviesen stos el derecho de postilminio. 1.Si alguno fuera aprisionado por los enemigos, aquellos quienes tuvo bajo su potestad estn en la incertidumbre de si se contarn hechos de propio derecho, todava como hijos de familia; porque, fallecido aqul en poder de los enemigos, se creer que desde que fu aprisionado fueronpadres de familia, y habiendo vuelto, que nunca de. jaron de estar bajo su potestad. Y por esto se discuti tambin respecto las cosas que en el tiempo intermedio adquieren por estipulacin, entrega, legadoporque por herencia no pueden, cuando no regres, si acaso otros, desheredados aqullos en el testamento, son instituidos herederos de de la totalidad, 6 de una parte, si cataran en la herencia del cautivo, que se establece por la ley Cornelia, 6 en la propia de ellos mismos? Lo que ea ms verdadero; y lo contrario respecto las cosas que se adquieren por medio de los esclavos; y con razn, porque stos fueron de los bienes, yperseveran sindolo, y aqullos se entiende que fueron de propio derecho desde entonces, y que por lo tanto adquirieron para si. 2.Maspor ninguna constitucin se pueden tener por no hechas las causas de hecho; y por esto se interrumpe la usucapin de lo que usucapla por si mismo el poseedor que despus la adquiri, por-. que es cierto que l dej de poseer; pero de lo que posea por, medio de personas sujetas su autoridad, y de lo que l usucapla, 6 si despus se comprende alguna cosa titulo de peculio, escribe Juliano, que se cree que la usucapin se completa en su tiempo permaneciendo las mismas personas en la posesin. Marcelo dice, que nada importa que hubiese posedo l mismo, persona l sujeta; pero se ha de seguir la opinin de Juliano. 3.El hijo, que el cautivo tuvo bajo su potestad, puede casarse en el tiempo intermedio, aunque su padre no pudiera prestar su consentimiento para las nupcias, porque ciertamente que tampoco puede
(7) Pactas, Hal.
(6) ilunt, Vulj.

bello postliminium esI; in pace autem (2) his, qui bello capti eraet, de quibus nihil in pactis erat comprehensum. Quod ideo placuisse Servius serbit, quia spem revertendi civibas in virtute bellica magia, quam in pace Romani case voluerunt; veruru (3) in pace qui pervenerunt ad alteros, si bellum subito exarsiaset, eorum servi efticiuntur, apud quos iacn hostos suo facto (4) deprehenduntun, quibus ius postliminii est tam in bello, quam lii pace, nisi foedere cautum fuerat, ne esset his ma post!iminii.

12. TUYPHON1NUS libro V. Dsputationum. - le

1.Si quia capiatur ab hostibus, hi, quos in potestate habuit, ja incerto sunt, utrum sui iuris faeti, an adhuc pro fiLiis familiaruru computentur; nam defuneto filo apud hostos, ex quo captus caL, patres familiarum, reverso, nunquam non in potestate eius fuiase credentur. Ideo et de his, quae medio tempore acquirunt stipulatione, traditione, legato - iam bereditate non poasunt - tractatum est, ubi non est reversus, si forte (5) al vel in Lotum bis exheredatis testamento, vel in partem inetituti sunt heredes, utrum in hereditate captivi, quae lego Cornelia inducitur, nc propria ipsoruin Bint? Quod venus est; diversumque u bis, quae por servos acquiruntur; merito, quia hi bonorum fuerunt (6), et case perseverant, hi su iuris cxiiide, sibique ideo acquisiisse intelliguntur.

2.FacU (7) autem causae infactae nulla Constitutione fieri possunt; ideo eorum, quae usucapiebat por semet ipsum possidens, (8) qui postea naotus (9) est, interrumpitur usucapio, quia oertum est, eurn possidere desiisse; eorum vero, quae per subiectas iuri sao personas posaidebat, usuque capiebat, vel si qua postea peculiari nomine comprehenduntur, lulianus scribit, credi (10) sao tempore impleri usuoapionem remanentibus iisdem personis in poseessione (11). Marcellus, nihil intercese, ipse possedisset, an subiecta si persona; sed luliani sententiam squendum est. 3.Medio tempore filias, quem habuit in potetate captivus, uxorem ducere potest, quamvis consentire nuptiis pater eius non posset, nam utique neo diasentire; susceptus ergo nepos in reversi ca(1) non1 asertO HaZ.

del oddic. Fi., Dr. (4) feto, Hal. () SI forte, corsid4ranse anadidas por antiguos copistas.

(9) etiam por sutem, Ha. (8) Taur. uga a escritura original; Itein, a correccin

(8) el, Inserto Vug. (9) septoS, Ha. VuIg. (10) haeredl, Puig.

(11) HM.; posseaslonem, el cddice FI.

846

DIGESTO.LIBRO XLIX: TfTULO XV

ptivi poteatate, ut redierit, erit (1), suusque heres el quodammodo invito, quum nuptus non consenserit; non mirum, quia illius temporis conditio necessitasque faciebat, el publica nuptiarum utilitas exigebat.

4.Sed captivi uxor, tametsi maxime velit, et in domo eius Bit, non Lamen in matrimonio est. 5.-..--CodiciUi, si quos in tempore captivitatis scripserit, non creduntur iure subtili confirmati testamento, quod in civitate fenerat; sed neo fidelcommissum ex his peti potest, quia non sunt ab eo facti (2), qui testamenti factionem habuit. Sed quia ineruin principium eoruiii in civitaie constitutO captivo factum est, id est in (3) testamento confirmatio codicillorum, et is postes reversus est, et postminio ius suum recepit, humanitatis rationi congruum est, coa codicilos ita suum effectum habere, quasi in medio nulla captivitas intercessisset.

6.Cetera, quac in jure sunt, posteaquam postliminio rediit (4), pro eo habentur, ac si nunquam iste hostium potitus fuisset. 7.Si quia servum captum ab hostibus redemerit, protinus est redimentis, quamvis scientis alienum fuiase; sed oblato ei pretio quod dedit, postliininio rediisse, aut receptus esse servus oredetur. 8.EL si ignorana captivum, existimana vendentis case, rodemit, an quasi usucepisse videatur, sciilicet ne post legitimum tempus efferendi pretii priori domino facultas sit, videamus. Nam occurnt, quod Constitutio, quae de rcdemtis Jata est, eum redimentis servum facit, et quod. meum 1am usucapere me intelligi non potest. Rursum quum Constitutio non deteriorem causam redimentium, sed si quo meliorem effecerit, perimi ius bonae fidel emtoris vetustissimum et iniquum, el contra mentem Constitutionis est; ideoque transaeto tempore, quanto, nisi Constitutio eum propnium fecisseL usucapi potuisset, nihil ex Constitutione domini (5) superesse, recte dicetur. 9.Manumittendo autem utrum desinit tan.tum dorninus esse, el relictus ab eo servus in ius prioris domini redit, su el liberum um fecit (6), ne praestatio libertatis dominji fiat translatiot Certe apud hostes man umisaus liberatur; el tamen si sum nactus dominus ipsius vetus intra praesidia nostra fuisset, quamvis non secutum (7) res nostras, sed dum eo consilio venisset, ut (8) ad illos reverteretur (9), servum retineret jure postliminii. Quod in liberis aliter eraL; non enim postliminio revertebatur, nisi qui hoc animo ad suos veniaset, ut eorum res sequeretur, illosque relinqueret, a quibus abiis-

manifestar su disentimiento; luego el nieto habido estar bajo la potestad del cautivo que regres, luego que hubiere regresado, y ser heredero suyo de l en cierto modo contra su voluntad, no habiendo prestado su consentimiento para las nupcias; y no es de extrafiar, porque lo hacan la condicin y la necesidad deaquel tiempo, y lo exiga la pltblica conveniencia de las nupcias. 4.Pero la mujer del cautivo, aunque especialmente lo quiera, y est en Ja casa de l, no est, sin embargo, en matrimonio. 5.No se cree por sutileza del derecho que los codicilos, si algunos hubiere escrito durante el tiempo del cautiverio, son confirmados en el testamento que haba hecho en la ciudad; pero tampoco se puede pedir en virtud de ellos fideicomiso, porque no fueron hechos por quien tuvo la testamenti faccin. Pero como hallndose el cautivo en la ciudad se hizo el mero principio de aqullos, esto es, la confirmacin de los codicilos en el testamento, y l regres despus, y recobr por el postliminio su derecho, es conforme fi razn de humanidad que estos codicilos tengan su efecto, como si en el tiempo intermedio no hubiese mediado ningn cautiverio. 6.Las dems cosas que subsisten en derecho son tenidas, despus que uno volvi por el postliminio, lo mismo que si l no hubiese estado nunca en poder de los enemigos. 7..Si alguno hubiere rescatado al esclavo aprisionado por los enemigos, es ste desde luego del que lo rescata, aunque sepa que era de otro; pero habindosele ofrecido el precio que di, se creer que el esclavo volvi, 6 fu recobrado, por el postliininio. 8.Y si ignorando que era cautivo lo compr creyendo que era del vendedor, veamos si se considerar como que lo usuc;pi, saber, para que despus del tiempo legal no tenga su primer dueo facultad para ofrecer el precio. Porque sale al paso que la Constitucin, que se promulg sobre 105 redimidos, hace al esclavo del que lo redime, y que no se puede entender que adquiero por la usucapin lo que ya es mo. A su vez como la Constitucin no hace peor la causa de los que redimen, sino mejor en algo, es cosa injusta y contraria al espritu de la Constitucin que se extinga in derecho muy antiguo del comprador de buena fe; ypor esto, transcurrido el tiempo por el que, si Ja 1.onstitucin no lo hubiese hecho propio, habra podido ser usucapido, con razn se dir que nada le quedaba al dueo en virtud de la Constitucin. 9.Pero manumitindolo deja solamente de ser dueo, y abandonado por l el esclavo vuelve al.doininio de su primer dueo, 6 lo hizo tambin libre, de suerte que la prestacin de la libertad no constituya traslacin de dominio? Ciertamente que el manumitido en poder de los enemigos queda libre; y, sin embargo, si el antiguo dueo del mismo lo hubiese recuperado dentro de nuestras fortificaciones, aunque no siguiendo nuestro partido, sino habiendo venido con el propsito de regresar aqullos, retendra al esclavo por el derecho de postliminio. Lo que era de otro modo respecto fi los

audierit, Br. (8) Taur. segn correccin del cdice FI., que dice non ab co facti suni Br.; non Sunt f&cti Bunt, la escritura original. (3) factum est et lii so testamento, Vulg.
(4) Hal. Vulg.; redit, el cdice FI. (5) domino, al mdrgennterior del cdice FI.

(1) Taur. segn correccin del cdice Fi., en el que se lee

(6) Taur. segn la escritura original; fctt, la correccin del cdice Fi., Dr.

(7) seentus, HaZ. (8) laur. segi correccin del cdice FI.; et, a escritura origtna2. Dr. (9) Taur.; revertetur, ci cdice FI., Dr.

DIGE8TO.LIBRO XLIX TITULO IT

$47

set, quia, ut Sabinus seribit, de sus quaque (1) civitate cuique constituendi facultas libera est, non de dorninii iure. Verum hoc non multum onerat praesentem inspectationem (2), quia jo () hostium iure manumissio (4) obesse civi nostro domino servi non potuit. At la, de quo quaeritur, lego nostra, quaru Constitutio fecit, civem Romanutn (5) dominum habuit, et so ab eo possit libertatem assequi, tractamus. Quid enim, si nunquam ile pretiun'i eius offerat, si neo coraveniendi eius sit facultas, liber erit servus, qui nullo meritu suo poterit a domino libertatem consequi? Quod est iniquum, et contra institutum a inaioribus libertaLis favorem. Certe et veteri jure, si ab hoc, qui sciens alienum case redemisset, alius bona fide emisset, usucapere ad libertatemque perducere potuit; et jato quoque modo prior doininus, qui ante captivitatem fuerat, ius suum amittebat; quare igitur iste non habet ius manumittendi

10.Si atatuliber fuerit, antequam ab hostibus caperetur, redemtus pendente conditione suam causain retinebit.

11.Quid ergo, si La Iibertatem acceperat, si decem mjllja (6) dederit? Quaesitum est, unde dare debebit, quonialn, et si concessum est statulibero de peculio dare, hoc tamen, quod apud hunc, qui redemit, habet, numquid vice illius sit, quod apudboatos quaesiisset. Utique, si ex re illius, aut ex operis suis quaesitum est; ex sus autem causa parto peculio potest daro, La ut conditioni benigne eum paruisse credamus.
12.Si pignori servus datus fuerat ante captivitatem, post dimissum redemtorem ti veterem obligationem revertitur; et si creditor obtulerit ei, qui redemit, quanto redemtus est, habet obligationem et in propriorem (7) debiti causam, et in eam summam, qua eum liberavit, quasi ea obligatione quadam Constitutione inducta, ut quum posterior creditor priori satisfacit confirinandi sui pignonis causa; nisi quod in hoc conversa (8) res est, et posterior, qui alud nos esset prior (9), quia eum servum, UI apud nos esset, efticit, ab-eo, qui tempore prir fuit, iit infirmiore (10) dimitteudus est.

13.Si plurium servus fuerat, et omnium nomine el, qui redemit, restitutum pretium erit, in communionem redibit; si unius tantum vel quorundam, nec omnium, ad eum eosve, qui solverunt, pertinebil, ita ut in portione sus pristinum (11) iva obtineant (12), et in parte ceterorum ci, qui redemit, succedant (13).
(1) IaL Vulg.;qua eivitate, Taui-. segn el cdice FI., en el que se lee cuaciviaque, Br. (8) inpectIonem, fol. (3) Toar. segn la escritura original; in, omtela la correccin del cdice Fi., Br. (4) Taur. segn correccin del cdice Fi.; manumieso, la escritura original, Br. 5i qaaeritur lege noStra, quem Oonstitutio (ecli elvem Romanrnn, dominum, Ha. Vulg. (43) Taur. segn la escritura original; miL1Ia omtela la corrsccn del cdice FI., Br.

hombres libres; porque no volva con el postliminio sino el que hubiese vuelto los suyos con la intencin de seguir el partido de stos, y de abandonar aquellos de quienes se hubiese separado, porque, como escribe Sabino, cada cual tiene libre facultad para determinar respecto su propia ciudadana, no en cuanto al derecho de dominiu. Pero esto no importa mucho al presente caso, porque la manu misin hecha en poder de los enemigos no pudo perjudicar un ciudadano nuestro dueo del esclavo. Mas ste de quien se trata tuvo por la ley nuestra, que estableci una Constitucin, un ciudadano romano como dueo, y discutimos si podra conseguir de l la libertad. Porque qu se dir, si aqul no ofreciera nunca su precio, y si tampoco tuviera la facultad de citarlo juicio? Ser libre el esclavo, que por ningn mrito suyo pudiera conseguir de su dueo la libertad? Lo que es injusto, y contra lo establecido por nuestros mayores en favor de la libertad. Ciertamente aun por el derecho antiguo, si de buena fe uno lo hubiese comprado del que sabiendo que era ajeno lo hubiese rescatado, pudo usucapirlo, y darle la libertad; y tambin de este modo perda su derecho el que habla sido primer dueo antes del cautiverio; as!, pues por qu no tiene ste el derecho de manuinitir 10.Si uno hubiere sido instituido libre bajo condicin antes que fuere aprisionado por los enemigos, habiendo sido rescatado estando pendiente la condicin, retendr su propia causa. 11.Luego qu se dir, habiendo recibido la libertad de este modo, si hubiere dado diez mili Se pregunt, de dnde deber darlos, porque, aunque al instituido libre bajo condicin se le concedi dar U peculio, esto no obstante, el que tiene en poder de quien l lo rescat est acaso en lugar del que hubiese adquirido en poder de los enemigos? Ciertamente que s, si fu adquirido por virtud de cosa de aqul, con su propio trabajo; mas puede dar de peculio adquirido por otra causa, de suerte que benignamente creamos que cumpli la condicin. 12.Si un esclavo haba sido dado en prenda antes de su cautiverio, vuelve la antigua obligacin despus de pagado el que lo rescat; y si el acreedor le hubiere ofrecido al que lo rescat la cantidad por que fu rescatado, tiene la obligacin tanto por la causa mspropia de la deuda, cuanto por la suma por la que lo libr, como por aquella obligacin introducida por cierta Constitucin, para cuando el acreedor posterior satisface al anterior para confirmar su propia prenda; sino que en este caso la cosa es la inversa, y el posterior, que para nosotros sera el primero, porque hace esclavo aqul como si estuviese en nuestro poder, debe ser pagado, por el que fu anterior en tiempo, como ms dbil. 13.Si haba sido esclavo de muchos, y . nombre de todos se le hubiere restituido el precio al que lo rescat, volver i. ser comn; si solamente en el de uno solo, en el de algunos, y no de todos, pertenecer aqul aqullos que pagaron, de suerte que alcancen su antiguo derecho con arreglo su porcin, y sucedan en la parto de los otros al que lo rescat.
(7) proplorem, foL; prlorem, Vulg. (8) diversa, Vulg. (9) qul apud nos esset prior, considranse aadidas por

anliguos copisas. (10) infirmior, Valg. (11) Toar.; prinlum, el cdice FI., Br (12) obtineat, la. (15) succedal, Ial. Vulg.

848

DIGESTO. LIBRO XLIX: TfTULO XV

14.Si fideicommjsaa libertas debita captivo fuerit, redemtus nondum eam petere poterit, nisi redemtori satisfecerit. 15.Si deportatum ab insula hostes ceperunt, redemtus, quibus casibus redit, in earn causam veniet, in qua futurus esset, si captus non fuisset; deportabitur igitur. 16.Sed si in captivo servo taus praecesserat causa, quae eius vel ad tempus, vel in perpetuum libertatem impediret, nec redemtione ab hostibus mutabitur, veluti si in legem Faviarn commisisse eum constiterat (1), vel ita venieral, ne manumit Leretur;.habebit autem interim sine poena sua (2),

qui redemit.

17.Ergo de metallo captus redemtus in poenain suam revertetur; nec Lamen nL transfuga metalli puniendus erit, sed redemtor a fisco pretium recipiet; quod etiam constitutum est ab Imperatore nostro eL Divo Severo. 18.Si natum ex Parnphila legatum tibi fuent,Luque matrem redemenis, et ea apud te peperent, non videri, te partum ex causa lucrativa babere, sed officio arbitrioque iudicis aestimandum, constituto pret.io partus, perinde atque si, quanto mater est emta, simul et partus veniisset. Quodsi am natum apud hostes, quod eo tempore, quo capiebatur, uLero gerebat, cum matre redimatur ab eodem uno pretio, oblato tanto, quantum ex pretio (3), quod pro utroque unurn (4) datum est, sestimationem contingere (5) partus, eL (6) videtur is poatliminio reversus; multo magia, si diversi elutores utniusque extiterint, ve unius. Sed si Suc quemque pretio redemenit, id offerri pro singulis oportebit redemtori, quod hosti pro quoquo datum est, uL separatim quoque poslliminio reverti possint.

14.Si al cautivo se le hubiere debido la libertad dejada por fideicomiso, rescatado, no podr pedirla todava, sino si hubiere satisfecho al que lo rescat. 15. Si los enemigos aprisionaron en la isla al deportado, rescatado, volver, en los casos en que regresare, . la misma condicin en que estara, si no hubiese sido aprisionado; as, pues, ser deportado. 16.Pero si, tratndose de un esclavo cautivo, haba precedido una causa tal, que temporal perptuamente impidiese su libertad, no se alterar por el rescate de los enemigos, por ejemplo, si cons tase que haba incurrido en la ley Favia, 6 que haba sido vendido para no ser manumitido; pero entretanto lo tendr sin su pena el que lo rescat. 17.Luego, redimido el que fu hecho cautivo en las minas, volver su propia pena;pero no deber ser castigado como trnsfuga de las minas, sino que el que lo rescat recibir del fisco el precio; lo que tambin se determin por nuestro Emperador y por el Divino Severo. 18.Si te hubiere sido legado el que naci de Pnfila, y t hubieres rescatado Ii. la madre, y sta pariere en tu poder, no se considera que t tengas por causa lucrativa el parto, sino que por ministerio y al arbitrio del juez se habr de estimar, constituyndose el precio del parto, lo mismo que si tambin el parto hubiese sido vendido junto por cuanto fu comprada la madre. Pero si nacido ya en poder de los enemigos lo que al tiempo en que era hecha prisionera llevaba en el vientre, fuera rescatado con la madre por un mismo precio, habindose ofrecido tanto cuant del precio nico que se di por la una y por el otro corresponde la estiinacin del parto, se considera tambin que ste volvi por el postliininio; con tanta ms razn, si hubiere diversos compradores, de ambos, 6 de uno solo. Mas si cada cual lo hubiere rescatado por su precio, se le deber ofrecer por cada uno al que los rescat lo que por cada cual se lo di al enemigo, de suerte que tambin puedan volver separadamente por el postliminio. 18. PAULO; Comentarios cl Sabino, libro II. - Si yo me hubiese dado ti en arrogacin, es sabido, que, emancipado yo, el hijo mo, que regres de los enemigos, estar para ti en el lugar de nieto. - Siendo dos las especies de postliminio, 6 para que nosotros volvamos, para que recuperemos alguna cosa, cuando vuelve un hijo debe haber respecto l una doble causa de postllminio, ya porque el padre lo recobrara, ya porque l mismo recobrara su propio derecho. 1.El marido no recupera por derecho de postminio la mujer, la manera que el padre . su hijo, pero el matrimonio se reintegra por el - consentimiento. Si habiendo sido rescatado el padre, y habiendo fallecido antes del pago, su hijo ofreciera despus de la muerte de aqul el importe del rescate, se ha de decir que el hijo puede ser heredero suyo de l, no ser acaso que alguno diga con ms sutileza, que
(6 et, omie1a Jal. (7) Papinlanus, Ial. (8)- Tau,'. zejn la escrUara original; aHquad, a correccin del cdice PL, Br.
14. POMPONIO;

18. PAULUS libro II. ad Sabinum. - Si me tibi arrogan dum dedissem, emancipato me reversum ab hostibus fihium meum loco nepotis tibi futurum constat.
Quum duae apecies postliminii sint, ut aut nos revertamur, aut aliquid (8) recipiamus, quum fihius revertatur, duplicain in eo causam esse oportet postliminii, et quod paLor eum reciperet, et ipse ius guam.
14. POMPONIUS

(7) libro 111. ad Sabinwn. -

Comentarios 4 Sabino, libro W.

1.Non ut pater fihiuni, ita uxorem mantua jure postliminii recipit, sed consensu redintegratur matri mon ium.
15 ULPIANUS libro XII. ad Sabinum.Si patre redemto el ante Iuitiouem defuncto fihius post mortem eius redemtionis quantitatem offerat, dicendum est, suum el posse (9) existere, nisi forte quia aubtilius dical, hunc, dum moritur, quasi jure pignoris finito, nactum postliminium, et sine obliga-

15.

ULPiANo;

Comentarios 4 Sabino, Libro 111.

(1) Taur. segn el cdice Fi., que dice coiistltuerat, Br. 2) eum, insert a /la.
4j

i) estprettum, Vuig. mitini. omlfrla V,zlg.; venum -por unum, Ha. 5) contiugerel, Ha.

(9) hsarsdtm, inserta Vulg.

DIGESTO.L11320 XLTX TfTULO XV tione debiti obiisse, ut poterit (1) soum habere; quod non sine ratione dicetur. 16. IDEM libro XIII. a1 Sabinwn .Retro reditur in civitate fuisse, qui ab hostibus advenit. 17. PAT.ILUS libro II. ad Sabinurn. - Postliminio carent, qui armis victi hostibus se dederunt. 18. ULP1ANUS libro XXXV. ad Sabinum. - In omnibus partibus iuris is, qui reversus non est ab hostibus, quasi tunc dccessisse videtur, quum captas est. 19. PAUX.us libro XV!. cid Sabinuin. Postliminium est ius amissae re recipiendae ab extraneo, et in statum pristinum restituendae, inter nos ac liberos populos regesque moribus, legibus constitutum. Namquod bello amisimus, aut etiam citra (2) bellum, boc si rursus recipiamus, dicixnur pos hminio recipere. Idque natural aequitate introductum est, ut, qui por iniuriam ab extraneis detinebatur, is, ubi in fines SUQS rediisset, pristinum ius suum reciperet.

849

aqul al morir, como si se hubiese extinguido el derecho de prenda, alcanz el postliminio, y falleci sin la obligacin de lo debido, de suerte que podr tener heredero suyo; lo que no sin razn se dir. 16. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro XIII. - Se cree que el que volvi de poder de los enemi17. PAULO; Comentarios Sabino, libro 11.Carecen del derecho de postlixninio los que vencidos con las armas se entregaron fi los enemigos.
18. ULPiANo; Comentarios 4 Sabino, libro XXXV. -En todas Las partes del derecho, el que no volvi de los enemigos se considera como que muri cuando fu hecho prisionero.

gos estuvo en la ciudad el tiempo anterior.

leyes establecido entre nosotros y pueblos y reyes libres para recobrar de un extrao una cosa perdida, y restituirla fi su estado primitivo. Porque lo que perdimos en la guerra, aun sin guerra, si lo recobramos de nuevo, se dice que lo recobramos por el postliminio. Y esto se introdujo por equidad natural, para que el que injustamente era detenido por extraios recobrase su primitivo derecho luego que hubiese vuelto fi sus propios confines. 1.Induciae sunt, quum in breve et in prae 1.Hay treguas, cuando por poco tiempo y presens tempus convenit, ne invicem se Iacessant (3); sente se conviene que no se ataquen recprocamenquo tempore non est postliminium. te; durante cuyo tiempo no hay postliminio. 2.A piratis aut latronibus capti liben por 2.Los cogidos por los piratas los ladrones man en t. permanecen libres. 3.Postlininio rediisse videtur, quum ja fines 3.Se considera que uno volvi por el postlinostros intraverit, sicuti amLttitur, ubi fines nominio cuando hubiere entrado en nuestros confiotros excessit. Sed et si in oivitatem sociam amines, as como es perdido luego que sali de nuescamve, aut ad regem socium vel amicum venerit, tros confines. Mas tambin si hubiere ido fi una statini postliminio rediisse videtur, quia ibi prinium ciudad asociada 6 amiga, 6 fi la residencia de un rey asociado amigo, se considera que inmediatanomine publico tutus case incipit. mente volvi por el postliminio, porque all comienza primeramente fi estar seuro fi nombre pblico. 4.Transfugae nullum postliminium est; nam 4.Los trnsfugas no tienen ningn postlimiqui malo consilio et proditoris animo patriam relinio; porque el que con mal designio y con nimo quit, hostium numero habendus est. Sed hoc in de traidor dej su patria, ha de ser tenido en el libero transfuga iuris est, sive (emma, sive manmero de los enemigos. Pero este es el derecho en sculus Bit. cuanto al trnsfuga libre,ya sea mujer, ya hombre. 5.Si vero erus transfugerit ad hostes, quo 5.Mas si un esclavo se hubiere pasado fi los niam et, quum casu (4) captus est, dominus in eo enemigos, como tambin, cuando casualmente fu posttiminium habet, rectissime dicitur, etiam ej aprisionado, tiene sobre l su seor el postliminio, postliminium esse, scilicet nL dominus in eo pristise dice con muchsima razn, que tajnbin l tiene num ius recipiat, ne contrarium ius non tam ipsi el postlirninio, fi saber, para que su seor recobre iniuriosurfl sit, quiservus semper permanet, quam sobre l su primitivo derecho, fi fin de que un dedomino damnosum constituatur. recho contrario no tanto no sea perjudicial para el mismo que siempre permanece siendo esclavo, sino que no resulte gravoso para su seor. 6.Si statuliber transfuga reversus sit, exi 6.Si siendo trnsfuga aquel fi quien bajo constente conditione, postquam rediit (5), liber efficidicin se le di la libertad hubiera regresado, cumtur. Diversum est, si conditio extitisset, dum apud plindose la condicin despus que volvi, se hace hostes est; in eo enim casu neque sibi reverti potlibre. Diversa cosa es, si la condicin se hubiese est, ut liber sit, neque heredi in eo me postliminii cumplido mientras est en poder de los enemigos; est, quia non potest queri, quum nullum damnum porque en este caso ni puede volver fi o para ser patiatur, ]ibertate iam obtingente, si non impedilibre, ni el heredero tiene sobre l derecho de postret, quod transfuga factus est. liminio, porque no puede querellarse, pues no sufre ningn dao, por obtener ya la libertad, si no lo impidiese el haberse hecho trnsfuga. 7.Filius quoque familias transtuga non pot 7. Tampoco el hijo de familia, trnsfuga, pueest postliminio reverti, neque vivo patre, quia pater de volver por el postliminio, ni aun viviendo su pa(1) posIt, fiat. Vulg. (2) clrca, Vuig. (3) Taui. segn e! cdice Fi., que dice lacesent, Br. Tomo 111-107

19. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro XVI. Postliminio es el derecho por las costumbres y las

(4) causa, Vuig. (5) HaZ. VuIg.; redlt el cdice FI.

850

DIGESTO.LIBRQ XLIX: TfTULO xv dre, porque de este modo lo perdi el padre, lo mismo que la patria, y porque la disciplina de los campamentos fu para los padres romanos ms antigua que el cario los hijos. 8.Mas ha de ser considerado trnsfuga no slo el que huy los enemigos, en la guerra, sino tambin el que habiend adquirido seguridad huy durante el tiempo de las treguas, aqullos con los que no hay ninguna amistad. 9.Si el que rescato de los enemigos uno hubiere cedido k otro el derecho de prenda por ms de lo que tiene sobre el rescatado, el rescatado debe devolver no esta cantidad, sino la primera; y el comprador tiene la accin de compra contra el que le vendi. 10.Tienen el postliminio los individuos de cualquier sexo 6 condicin que sean, y no importa que sean libres 6 esclavos; porque son admitidos por el postliminio no slo los que pueden pelear, sino todos los hombres que son de tal naturaleza que pueden ser tiles 6 por su consejo, de otros modos. 20. P0MP0N10; Comentarios Sabino, libro XIX VI. - Si el cautivo, respecto del que en tiempo de paz se haba asegurado que volverla, permanecipor su voluntad en poder de los enemigos, no tiene despus el postliminio. 1.Es verdad que, echados los enemigos de los campos que hubiesen tomado, vuelve el dominio de stos sus antiguos dueos y qtte no son confiscados, 6 cedidos en calidad e presa; porque es confiscado el campo que fu tomado de los enemigos. 2.El rescate da la facultad de volver, pero no cambia el derecho de postliminio.
21. ULF1o; Opiniones, libro V, Si alguno bu. biere tenido consigo una ingnua rescatada de los enemigos con la intencin de tener de ella hijos, y despus hubiere manumitido con la madre al nacido de l con el titulo de hijo natural, la ignorancia del marido y del mismo padre no debe perjudicar al estado de los que pareci que manumiti, y por ello se debe entender disuelto para la madre el vinculo de la prenda, desde que l haba optado por tener hijos de ella; y por esto es sabido que pari ingnuo la que habiendo vuelto pon el poatlimnio era libre ingnua. Pero si habiendo sido pblicamente recuperada la presa por el valor de los militares, el padre no le pag nadie el precio de la madre, se declara que inmediatamente que volvi por el postliminio estuvo no con su seor, sino con su marido. 1.En las disenciones civiles, aunque muchas veces se lesione por ellas la repblica, no se combate, sin embargo, para la destruccin de la repblica; losque se marchan uno otro bando no estn en el lugar de aquellos enemigos entre los que hay los derechos de cautiverio 6 de postilminio, ypor lo tanto, se determin que los aprisionados y vencidos y despus manumitidos en vano le pedan al Prncipe la ingenuidad, que no haban, perdido por ningn cautiverio.

sic illum amisit, quemadniodum patria, et quia disciplina castrorum antiquior fuit paren tibus Roma. fis, quam caritas liberorum. 8.Transfuga auteni non is solus accipiendus est, qui aut ad hostes, aut in helio transfugit, sed et qui per induciarum tempus, aut (1) ad eos, eum quibus nulla amicitia est, fide suscepta transfugit. 9.Si is, qui emat (2) ab hostibus, pluris aiii ius pignoris, quod in redemto habet, cesserit, non eam quantitatem, sed priorem redemtus reddere debet; et emtor habet actionem adversus eum, qui vendidit, ex cinto. 10.Postlimininm hominibus est, cuiuscunque sexus eonditioniave sint, neo interest, liben, Ro servi sint; neo enim sol postliminio recipiuntur, qui pugnare possunt, sed omnes homines, qui (3) eius naturae sunt, ut usui cose vel consilio, vel aliis modis poasint. 20. P0MP0N1Us (4) libro XXXVI. ad Sabinwn. Si captivus, de que inpace cautum fuerat, ut rediret, sua voluntate apud hostes mansit, non est ci postea postliminium. 1.Verum est, expulsis hostibus ex agrie, quos ceperint, dominia eorum ad priores dominos redire, neo aut publican, aut praedae loco cedere; publicatur enim ille ager, qui ex hostibus captus Bit. 2.Redemtio factiltatem redeundi praebet, non ius postliminii mutat. 21. 1JL.P1&Nus libro V. Opinionwn. - Si quis iiigenuam ab bostibus redemtain eo animo seoum habuerit, utex ea susciperet liberos, et postea ex se natum sub titulo naturalis fui cum matre manumiserit, ignorantia mariti eiusdemque patria ticque statui eorum, quos manumisisse visus (5) est, officere debet, et exinde intelligi oportet rcmissum matni pignoris vinculum, ex quo de ea suscipere liberos optaverat; ideoque eam, quae postliminio reversa erat libera et ingenua, ingenuum peperisse constat. Quodsi publice praeda virtute militum recuperata, nulli pretium matris pater numeravent, protinus postLiminio reversa non cum domino, sed cum manto fuisse declaratur.

1.In civilibus dissensionibus, quamvis saepe per cas respublica laedatur, non tamen in exitium reipublicae contenditur; qui in alterutras partes discedent, vice hostium non sut eorum, inter quos jura captivitatum aut posiliminiorura fucrint, et ideo captes et ven undatos posteaque manumissos, placuit, supervacuo repeterere a Prncipe ingenuitatem, quam nulla captivitate amiserant.
22. JULIANUS libro LXII. Digestorum. - Bona eorum, qui in hostiuni potestatem pervenerint, atque ibi decesserint, sive testamenti factionem habuerint, sive non habuerint, ad coz pertinent, ad quos pertinerent, si in-potestatem hostium non por(1) ant, omtela fiat. (3) emarat,, fiat. Vulg. (5) Hat. Vutg.; quia, et oddwe Fi.

22. JULIANO; Digesto, libro LXII. - Los bienes de los que hubieren caldo en poder de los enemigos, y en l hubieren fallecido, ora hubieren tenido, ora no, la teatamentifaccin, pertenecen aquellos quienes perteneceran, si no hubiesen cado en

(4) Papinianu3

(5) nagua, Hal,

fiat.

DIGETO.LtBEO XLIX TfTULO xv

851

venissent; idemque ms in eadem causa omnium rerum iubetur esse ]eje Cornelia, quae futura esset, si hi, de quorum Tiereditatibus et tutelis constituebatur, in hostium potestatem (1) non pervenissent. 1.Apparet ergo, eadem omnia pertinere ad heredem eius, quae (2) ipse, qui hostiurn potitus est, habitu rus esset, si postliminiq. revertisset; porro quaecunque servi captivorum stipulantur ve! aecipient (3), acquiri dominis intelliguntur, quum postliminio redierint; quare necease est, etiam ad eos pertineant, qui ex lege Cornelia heredit.atem adierint; quodsi nemo ex lege Cornelia heres extiterit, bona publica fient. Legata quoque servia eorum praesenti die ve sub conditione ad heredes pertinebunt. Item si servus ab extero heres institutus fuerit, iussu heredis eaptivi adire poterit.

2.Quodsi fihius eius, qui in hostium potestate est, accipit, aut atipulatur, id patre, priusquam postliminio rediret, mortuo, ipsi aequisitum intelligitur; et si vivo patre decesserit, ad beredem patris pertinebit; nam status hominum, quorum pa_ tres in hostium potestate sunt, in pendenti est; eL (4) reverso quidem patre existimatur nunquam suae potestatis fajase, mortuo, tunc paterfamilias fuiase, quum pater eius in hostiuzn potestatem (5) perveniret. 3...Quae peculiar nomine servi captivorum posaident, in suspenso sunt; nam si domini post!imimo redierint, eorum facta intelliguntur, si ibi decesaerint, per legem Corneliam ad heredes corum pertinebunt. 4.Si quis, quum praegnantem uxoremn haberet, in hostiuin potestatem (6) pervenerit, nato deinde filio et mortuo, ibi decesserit, ema testamentum nu!Iurn est, quia et eoruln, qui in civitate manserunt, hoc caso testamenta rumpuntur. 28. IDEM libro LX1X, Lligestorura. - Si quin praegnante uxore relicta in hostium potestatem pervenerit, mo natus fihius eius, uxore docta, filium vei filiam procreaverit, ac tunc postlimiflio avus reversus fuerit, omnia jura neptiS nomine perinde capiet, ac si fflius natus (7) in civitate fuisset. 24. TJLPILNUS libro 1. In,situUonunz. bates sunt, quibus bel!um publico Populus Romanus decrevit, ve! ipsi Popuo Romano, ceteri latrunculi ve! praedones appellantur. Et ideo, qui a latronibus captus est, servs latronum non est; nec postliminium iii neoessarium est. Ab hostibus autem captus, ut puta a Germania et Parthis, et servus est hostium, et postliminio statum pristinum recuperat.

poder de los enemigos; y por la ley Cornelia se manda que el mismo derecho haya en la misma causa de todos los bienes, que habra de haber, si aqullos, de cuyas herencias y tutelas se determinaba, no hubiesen cado en poder de los enemigos. 1.Aparece, pues, que su heredero le pertenecen todas las cosas que habra de tener el mismo que fu aprisionado por los enemigos, si hubiese vuelto por el postliminio; cualquiera cosa pues que estipulan reciben los esclavos de los cautivos, se entiende que es adquirida para sus dueos, cuando hubieren vuelto por el post!iminio; por lo cual es necesario que les pertenezcan tambin los que en virtud de la ley Cornelig hubieren adido la herencia; pero si conforme la ley Cornelia no hubiere ningn heredero, los bienes se harn pblicos. Tambin les pertenecern los herederos las cosas legadas de presente bajo condicin los esclavos de aquellos. Asimismo, si un esclavo hubiere sido instituido heredero por un estrao, podr adir la herencia por orden del heredero del cautivo. 2.Mas si el hijo del que est en poder de los enemigos recibe estipula alguna cosa, se entiende que, fallecido el padre antes que volviese por el stliminio, fu adquirida para l mismo; y si huere fallecido en vida del padre, le pertenecer al heredero del padre; porque est en suspenso el estado de los individuos cuyos padres se hallan en poder de los enemigos; y habiendo ciertamente regresado el padre se estima que nunca fu de proo derecho, pero que, habiendo fallecido, fu padre le familia desde que su padre hubiere caido en poder de los enemigos. 3.Las cosas que ttulo de peculio poseen los esclavos de los cautivos estn en suspenso; porque si sus seores hubieren vuelto por el posthminio, se entiende que se hicieron de ellos, y si en poder de aqullos hubieren fallecido, les pertenecern en virtud de la ley Cornelia . sus herederos. 4.Si alguno, teniendo embarazada su mujer, hubiere caido en poder de los enemigos, y habiendo nacido y muerto despus el hijo, l hubiere fallecido en poder de aqullos, es nulo su testamento,porque aun los de los que permaneciero5 enia ciudad se rompen en este caso.

28. Ei. mismo; Digesto, libro LXIX. Si alguno, dejando embarazada su mujer, hubiere caido en poder do los enemigos, y despus el hijo nacido de l, habiendo tomado mujer, hubiere procreado un hijo 6 una hija, y entonces hubiere vueltopor el postliminio el abuelo, adquirir en nombre del nieto todos los derechos, lo mismo que si el hijo hubiese nacido en la ciudad. 24. ULPIANO; .7.nstiluta, libro I. - Son enemigos aquellos quienes el pueblo romano declar pblicamente la guerra, 6 los que se la declararon al pueblo romano, y los dems se llaman ladrones 6 salteadores. Y por esto, el que es aprisionado por los ladrones no es esclavo de los ladrones; y no le es necesario el postliminio. Mas el aprisionado por los enemigos, como por ejemplo, por los germanos y los partos, es esclavo de los enemigos y recupera por el postliminio su estado primitivo.

(1) Hal.; pote8tate, el odve FI. (5) qnem, Vulg. (8) exclpinnt, Vu!g. (5) Bel.. Vuig.; saset por est, et, e l cdice Fi.
(6) Vase l nota l.

e> Taui. segn la escritura original, poteitste, la correccidn del cdice Fi., Br.
(7) se st le, qusifi fillus neiceretur, Ha.

852

DIGKSTO.LIBRO XLIX: TITULO XV 25. [26.] MARCIANO; InsliIula, libro XIV. Los Divinos Severo y Antonino resolvieron por rescripto, que si una mujer hubiere sido aprisionada con su marido por los enemigos, y en poder de stos hubiera dado luz de su marido, fuesen, si hubieren vuelto, legtimos padres, hijos, y que el hijo estuviese bajo la potestad del padre, la manera que si hubiere vuelto por el derecho de postliminio; pero si volviera con su madre sola, ser considerado esprio, como nacido sin marido. 26. [25.] FLoaEwrlNo; Irtslituta, libro V1.--Nada importa de qu modo volvi el cautivo, si habindosele dejado en libertad, si habindose evadido por fuerza con engao del poder de los enemigos, pero con tal que hubiere vuelto con la intencin de no volver all; porque no es bastante que uno haya vuelto corporalmente la casa, si tiene otra intencin. Mas tambin los que son recuperados habiendo sido vencidos los enemigos, se estima que volvieron por el poatliminio.

25. 128j (1) MARcItTs libro XI V. InsUslionum.tvi Severus et Antoninus rescripserunt (2), si uxor eum manto ab hostibus capta fuerit, et ibidem ex manto enixa sit, si reversi fuerint iustos case et parentes, et liberos, et fihium in potestate patria, quemadmodum jure postliminii reversus sit; queda eum matre sola revertatur, quasi sine manto natus, spurius habebitur.

-Nihil interest, quomodo captivus reversus est, utrum dimissus, an vi vel 'allacia potestatem hostium evaserit, ita tamen, si ea mente venerit, ut non filo reverteretur; nec enim satis est corpore domum quem rediisse, si mente alienus est. Sed et qui victis hostibus recuperentur, postliminio rediisse existimantur.

28. 25.] FLORENTINUS

libro VI. Inalilalionum.

27. IAVOLENUS libro JI. ex Posleriori bus Labeonis. - Latrones tibi servum eripuerant, postea le servus ad Germanos pervenerat, inde in belio victis Germana servus venierat; negant posee usucapi eum ab emtore, Labeo, Ofihius, Trebatius, quia verum esaet, eum surreptum esee) nec quod hostium fuisset, aut postliminio rediisset, ej rei impedimento cose.

27. JAVOLENO; Doclrna de las Obras Pstumas de Labeon, libro IX. - Los ladrones te hablan quitado un esclavo, despus este esclavo haba cado en poder de los germanos, y luego vencidos en la guerra los germanos haba sido vendido el esclavo; Labeon, Ofilio y Trebaitio dicen que no poda l ser usucapido por el comprador, porque es verdad que haba sido robado, y que no era impedimento para esto que hubiese sido de los enemigos, 6 que hubiese vuelto por el postliminio.
28. LABEoN; Dichos recopilados por Paulo, libro 1V. -- Si alguna cosa fu cogida en fa guerra, est en calidad de presa, y no vuelve por el postliminio. Y dice Paulo: aun si el aprisionado en la guerra huy hecha la paz, y renovada la guerra es despus aprisionado, vuelve por el posiliminio poder aquel por quien primero haba sido aprisionado en la guerra, si en la paz no se hubiere convenido que fuesen devueltos los cautivos.

28. LABEo libro IV. Pilhano a Paulo epilomaorwn. - Si quid bello captum est, u praeda est, non postliminio rediL. Paulus: me si u bello captes pace facta demum refugit, deinde renovato bello capitur, postliminio redit ad eum, a quo prio. re bello captus eraL, si modo non con venerit in pace, ut cptivi redderentur.

9. IDEM libro VI. Pilhanon a Paulo epilomalorura (3). - Si postliminio rediisti, nihil, dum in bostiurn potestate fuisti, usucapere potuisti. Paulus: imo si quid servus Leus peeulii nomine, dum in eo statu cases, possederit, id eo quoque tempore usucapere poteris, quofliam eas res etiam inscientes usucapere solemus; et eo modo etiam hereditas, nondum nato postumo, aut nondum adita augeri per servum hereditarium solet.
80. IDEM libro VIiI. Pilhanon a Paulo epilomatorur4 (4). - Si Id, quod nostrum hostes ceperunt, eius generis est, ut postliminio redire,possit, simulatque ad nos redeundi causa profugit ab hostibus, et intra (5) fines imperii nostri esse eoepit, postliminio rediisse existimandumeat. Paulus:imo quum servus civis nostri (6) ab hostibus captus inde sufugit, et vel in urbe Roma ita est, ut neque in domini sui potestate siL, neque .ulli serviat, nondum postliminio rediisse existimandum est.
(1) Este y el jrameoto siguiente se hallan Iranspueslos en la escritura original. Los ejemplares de las Pandectas en que asi se encuentran proceden del cdice FI,, Br. (2) Vase o. 1. Cdi. VIII. 50. () Segn correccin del cdice FI.; apitomarum, Taur. segn a escritura original.

29. EL. mismo; Dichos recopilados por Paulo, libro VI. - Si volviste por el postliminio, no pudiste usucapir nada, mientras estuviste en poder de los enemigos. Y dice Paulo: aun si tu esclavo hubiere posedo titulo de peculio alguna cosa, mientras estuviesen en aquel estado, podrs usucapirla tambin en este tiempo, porque solemos usucapir estas cosas aun sin saberlo; y de este modo tambin la herencia, aun no habiendo nacido el pstumo, no habiendo sido adida todava, suele ser aumentada por un esclavo de la herencia.
80. EL mismo; Dichos recopilados por Paulo, libro VIII.Si la cosa nuestra que cogieron los enemigos es de tal especie que pudiera volver por el postliminio, Be ha de estimar que volvi por el postliminio tan pronto como huy de los enemigos para volver li nosotros, y comenz Ii estar dentro de los confines de nuestro imperio. Y dice Paulo: aun cuando el esclavo de un ciudadano nuestro, aprisionado por los enemigos, huy de ellos, y se halla en la ciudad de Roma, de suerte que ni est bajo la potestad de su seor, ni le preste servidumbre alguno, se ha de estimar que todava no volvi por el postliminio.
(4) Segn correccin del cdice FI.; segn a escritura original.

epltomaruni, Taup. infra, Ial. (6) (6) enduevis nostrum por Ctvls nostri, Mal. Vulg.

DIGESTO. LIBRO XLIX: TfTULO XVI

TITULO XVI

853

TIT. XVI
DE RE M1LIrARI

[cf. Cod. X11. 35.


in commeatu agit, non videtur reipublicae causa abesse. Militurn delicta sive admissa aut propria sunt, aut cum ceteris communia; unde et persecutio aut propria, aut communis est. .Proprium militare est delictum, quod quia uti miles adwittit.
2. ARRIUS MELNDER 1. ULPIANUS

DE LAS COSAS- MILITARES [Vase C&i. XII. 3$. (36).l 1; ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro VI. El militar, que esta con licencia, no se considera que se halla ausente por causa de la repblica.

libro VI. ad Ediclurn. - Miles, qui

libro 1. de re militar. -

1.Dare (1) se militem, cui non Iicet, grave crimen habetur; et augetur, nL in ceteris dclictts, dignitate, gradu, speeie militiae. 8. Morasvums libro .1V. de Poenis. - Desertorem auditum ad suum ducem cura elogio Praeses miLlet, praeterquam si quid giavius ille desertor in ea provincia, in qua repertus est, admiserit; ibi enim eurn plecti poena debere, ubi facinus admissurn est, Divi Severus et Antoninus rescripserunt. 1.Poenae militum huluscemodi sunt: castigaLio, pecuniaria muleta, munerum indictio (2), militiae mutatio, gradus deiectio, ignominiosa missio; nam in metallutn, ant in opus metalli non dabuntur; nec torquentur. 2.Emansor est, qui diu vagatus ad castra regreditur. 3.Desertor est, qui per prolixum tempus vagatus reducitur (3). 4.lo, qui exploratione etnanet hostibus insiatentibus, ant qui a foasato (4) recedit, capite puniendus est. 5.Qui atationis munus relinquit, plus quam ernansor est; itaque -pro modo delicti ant castigatur, aut gradu militiae deiicitur. 6.Si Praesidis vel cuius vis praepositi ab excubatione (5) quis desistat, peccatum desertionis subibit. 7.Si ad diem commeatus quia non veniat, perinde in eum statuendum est, se si emansisset ve deseruisset, pro numero temporis, facta prius copia docendi, num forte casibus quibusdam detentus siL, propter quos venia dignus videatur. 8.Qui mi!itiae tempus in desertione imp!evit, eraeritO priv&tur. 9.Si plures simul primo (6) deseruerint, deinde intra certuni tempus reversi Sint, gradu Eulsi in diversa loca distribuendi sunt; sed tironius parcendum est, qui, si iterato h'c admiserint, poena cornpetenti aflEiciitur. % ti.Is, qui ad hostem confugit et rediit, torquebitur, ad bestiasque vel in furcam damnabitur, quamvis milites nihil eorum patiantur. 11 .Et ja, qui volens transfugere apprehensus est, capite punitur.
(1) dedere, HaZ. (2) Interdietio, Vulg. (3) reducitur, consctrasf aadkla por antig Ros copudas.

bro I. - Los delitos los hechos de los militares son 6 propios de ellos, comunes con los dems; por lo cual, tambin su persecucin es propia, 6 comn. Es delito propio militar el que alguno comete como soldado. 1.Es considerado grave crimen, que se d como militar aquel quien no le es licito; y se aumentar, como en los dems delitos, por la dignidad, el grado, y la especie de milicia. 3. Monzsvuo; De las Penas, libro IV. El Presidente enviar con el sumario su jefe el desertor despus de oido, salvo si este desertor hubiere cometido alguna cosa ms grave en la provincia en que fu hallado; porque resolvieron por rescripto los Divinos Severo y An ion no, que debe l ser castigado con pena all donde fu cometido el delito. 1.Las penas de los militares son de esta naturaleza: las vaquetas, la multa pecuniaria, la imposicin de cargos, el cambio de milicia, la privacin del grado, y el licenciamiento ignominioso; porque no sern condenados las minas, al trabajo en las minas, ni sern atormentados. 2.Es emansor el que habiendo vagado largo tiempo vuelve los campamentos. 3.Es desertor el que es cogido despus de haber vagado largo tiempo. 4.El que sale de exploracin mientras atacan los enemigos, el que se aleja de las trincheras, ha de ser condenado pena capital. 5.El que deja el cargo de una estacin es ms que e,nansor; y as, es castigado con arreglo al delito, es echado del grado de la milicia. 6.Si alguno deja de hacer la guardia al Presidente 6 cualquier prepsito, se har reo del delito de desercin. 7.Si alguno no se presentara al trmino de su licencia, se habr de resolver contra l lo mismo que si hubiese sido emansor 6 desertor, conforme la duracin del tiempo, habindosele dado antes facultad de probar si es que acaso haya estado detenido por agnnos accidentes, por los cuales parezca digno de venia. 8.El que siendo desertor cumpli el tiempo de la milicia es privado del premio. 9.Si por primera vez hubieren desertado muchos al mismo tiempo, y despus hubieran vuelto dentro de cierto tiempo, habrn de ser distribuidos degradados, en diversos lugares; pero se ha de perdonar los soldados bisofios, quienes, si hubieren vuelto hacer esto, son castigados con la pena correspondiente. 10.El que huyendo se refugia en los enemigos, y vuelve, ser atormentado, y condenado las fieras la horca, aunque los militares no sufran ninguna de estas penas. 11.Tambin es condenado pena capital el que queriendo huir como trnsfuga es aprisionado.
fosa tune Mal. (5) ezecntIone lIaL Valg. (6) priman, Vulg.
(4) a

2.

ARRIO MENANDRO;

De las Cosas militares, li-

854

DIG8TO.LIBRO XLIX TITULO XVI

12.Sed si ex improviso, dum ter quia facit, capitur ab hoatibus, inspecto vitae eme praeceden. tis actu venia ei dabitur, et si expleto tempore miliLiae redeat, uL veteranus restituetur, et emerita accipiet. 13.Miles, qui in bello arma amisit, vel alienavit, capite puntur; humane, militiam mutat. 14.Qui aliena arma surripuit, gradu militiae pellendus est. 15.In bello qui rem a duce prohibitam fecit, aut mandata non servavit, espite punitur, etiamsi res bene qesacrit (1). 16.Sed qui agmen excessit, ex causa vel fustibus caeditur, vel mutare militiam solet. 17.Nec non et si valium quis transscendat (2), aut por murum castra ingrediatur, capite punitur. 18.Si vero quis fossam traassiluit, militia reiicitur. 19.Qui seditionem atrocem militum concitaviL, capite punitur. 20.Si intra vociferatioraezn, aut levem quere1am seditio mota est, tuno gradu mi!itiae deiicitur. 21.Et quum multi milites in aliquod tiagiLium conspirent, ve! si legio deficiat, avocan militia solet. 22.Qui praepositum suum protegere noluerunt, ve deaeruerunt, occisso eo ca pite puniuntur.
4. ARRIUS MENANDER

12.Pero si de improviso, mientras uno va de camino, es cogido por los enemigos, se le conceder perdn habindose inspeccionado la conducta de su vida anterior, y si volviera cumplido el tiempo de SU milicia, ser restituido como veterano, y recibir los premios. 13.El militar que en guerra perdi las armas, las enajen, es castigado con pena capital; por humanidad, cambia de milicia. 14.El que-hurt armas de otro debe ser depuesto de su grado en la milicia. 15.El que en guerra hizo cosa prohibida por el jefe, 6 no observ sus mandatos, es castigado con pena capital, aunque hubiere hecho bien las cosas. 16.Mas el que se sali de las filas, es fustigado en virtud de causa, 6 suele cambiar de milicia. 17.Tmbin si alguno atravesase la barrera, 6 entra por el muro en el campamento, ea castigado con pena capital. 18.Pero si alguno atraves el foso, es echado de la milicia. 19.El que concit grave sedicin de militares es castigado con pena capital. 20.Si en, medio de vociferacin, 6 de leve querella, se promovi sedicin, en este caso se despoja del grado en la milicia. 21.Y cuando muchos militares conspiren para algn delito, 6 si una legin se rebelara, se suele disolver la milicia. 22.Los que no quisieron proteger su jefe, lo abandonaron, habiendo muerto l, son castigados con pena capital. bro 1.El que naci con un solo testculo, el que lo perdi, ser, con arreglo derecho, militar segn un rescripto del Divino Trajano; porque se cuenta que tambin los generales Sila y Cotta tuvieron este defecto de naturaleza. 1.Si el condenado las fieras huy, y se di la milicia, ha de zer castigado con pena capital cuando quiera que fuese descubierto. Y lo mismo se ha de observar respecto al que consinti ser alistado, 2.Si el deportado . una isla huy y se di la milicia, 4 alistado lo disimul, ha de ser castigado con pena capital. 3.Al militar voluntario el destierro temporal le impone la relegacin . una isla, y su disimulacin el destierro perptuo. 4.Si el relegado temporalmente, cumplido el tiempo de su destierro, se dedic ser militar, se ha de investigar la causa de su condenacin, para que, si contuviera infamia perptua, se observe lo mismo; y si se hubiera transigido respecto lo futuro, puede volver al orden, y no se le prohibe que pida los honores de la milicia. 5.Segn un rescripto del Divino Trajano, el militar voluntario reo de delito capital debe ser castigado con pena capital; y no ha de ser remitido all donde fu acusado co reo; sino que ha de ser oido como pon causa que afecte la milicia, si la causa hubiera sido ya expresada, 6 ha de ser requerido habiendo sido anotado. 6.El licenciado con ignominia ha de ser remitido su propio juez, y no ha de ser admitido despus al querer ser militar, aunque hubiere sido aban lk.
(S) e3t, considrase 46adida por antiguos copistas. (1) ubi, RaE. Vulg. (8) est, Enserian HaZ. Vuig. (5) adaotatiir, HaZ. Vuig.

Qui cum uno testiculo natus est, quive amisit, iure militabit secundum Divi Traiani rescriptiim; nam et duces Sylla et Cotta memoran tur eo habito finase naturae.

libro I. de re militari.

4. Aiaio

MENA.NDRO;

De las Cosas militares, li-

t.Ad bestias datus si profugit, et militiae se dedit, quandoque inventus capite puniendus est. Idemque observandum est in eo, qui legi se passus caL. 2.tu insulam deportatus si effugiens militiae se dediL, leetusve (3) disaimulavit, capite puniendus est. 3..Temporarium (4) exilium voluntario mil insulae relegationem assignat, diasimulatio perpeiuum exilium. 4.Ad tempus relegatus si expleto apatio fugas militem (5) se dediL, causa damnationis quaerenda est, ut, si contineat infamiam perpetuam, idem observetur; si transactum de futuro siL, et in ordinem redire potest, eL honores petere miitiae non prohibetur. 5.Reus cajitalis criminis voluntarius miles secundum Divi Traiani rescriptum espite puniendus est; neo remittendus est co, ubi reus postulatus est (6); sed uL (7) accedente causa mi!itiae audiendus (8), si dieta causa sit, vel requirendus adnotatus (9). 6.ignominia miasus ad iudicem suum remittendus est, neo recipiendus postes voleas militare, licct fuerit absolutus.
(1) cesserlt, Hai, (5) Hal. Vulg.; traneedat, el cdIce FL (5) milltise, Ha. Vulg.

(3) Hal. VaZg.; lectus ve], el cdice FE. (4) Taur. segn el cddce FE., que dice teinportum, Dr.

DIGESTO.LIBRO XLIX: TITULO XVI

855

7.Adulterii, vel aliquo indicio publico damnainter milites non sunt recipiendi.

8.Non omnis, qui litem habuit, et ideo militaverit, exauctorari iubetur, sed qui co animo militiae se dedit, ut sub obtentu militiae pretiosido_ rem (1) se adversario faceret; nec tamen facile indulgendum est extra ordinem (2) iudieationis, qui negotium ante habucrunt; sed si in transactione (3) recidit, indulgertdum est. l3xauctoratus co nomine non utique infamia ant, neo prohibendus lite finita militiae eiusdem ordinis se dare; alioquin et si relinquat litem, vel transigat retinendus est.
9.Qui post desertionem in aliam militiam no. men dederunt, legive (4) pase sunt, Imperator noster resenipsit, et hoz mi!itariter puniendos.

10.Gravius autem delictum est detrectare munus militiae, quam appetere; nam et qui ad delectum (5) ohm non reapondebant, ut proditores libertatis in servitutem redigebantur, sed muLato statu militiac recesaum a capitis poena est, quia plerumque voluntario milite numen (6) supplentur.
11.Qui fihjum suum subtrahit militiae belli tempore, exilio et bonorum parte mulotandus est; si in pace, fustibus caedi iubetur, et requisitus (7) invenis, vel a patre postea exhibitus in deteriorem mihtiam dandus est; qui enim se so!licitavit ab alio (8), veniam non meretur. 12.Eum, qui filum debilitavit, delectu per bellum indieto, ut inhabilis militiae sit, praeceptum Divi Traan deportavit.

13.Edicta Germanici Caesaris militem desertorem faciebant (9). qui diu abfuiset, ut is inter remansores (10) haberetur; sed sive redeat quia, et offerat se, sive deprehensus offeratur, poenam desertionis evitat; neo interest, cui se offerat, vel a que deprehendatur. 14.Levius itaque dehctum emansionis haba. tun, ut erronis in servia, desertionis gravius, ut in fugitivis. 15.Examinan tun autem causae semper emansionis, et cur, et ubi fucrit, et quid egerit; el datur venia valetudini, affectioni parenlum et afflnium, et si servum fugientern persecutus est, val si qua huiusmodi causa sit; sed et ignoranti adhuc diaciplinam tironi ignoscitur.
5. IDEM libro Li. de re miiilari.Non omnes desertores similiter puniendi sunt, sed habetur et ordinis, stipendiorum ratio, gradus militiae, vel bel, muneris deserti, et anteactae vitae; sed et numerus, si solus vel eum altero, ve! cum pluribus deseruit, aliudve quid crimen desertioni adiunxerit; item temporis, quo in desertione fuerit, et eorum, quae postea gesta fuerint; sed et si fuerit ultro re-

7.No han de ser admitidos entre los militares los condenados por adulterio, en algn juicio pblico. 8.No todo el que tuvo litigio, y por ello se hubiera hecho militar, se dispone que sea degradado, sino el que se dedic la milicia con la intencin de hacerse de ms valimiento que su adversario con el pretexto de la milicia; mas no se les ha de conceder fcilmente sin forma de juicio los que antes tuvieron un negocio; mas se les ha de conceder, si termin por transaccin. El licenciado por tal motivo no ser ciertamente infame, ni se le ha de prohibir que finido el litigio se dedique la milicia del mismo orden; de otra suerte, tambin si abandonara el litigio 6 transigiera, ha de ser retenido. 9.Resolvi por rescripto nuestro Emperador, que tambin deben ser castigados militarmente los que despus de su desercin dieron su nombre para otra milicia, 6 consintieron que se les alistase. 10.Pero es ms grave delito rehusar un cargo en la milicia, que pretenderlo; porque tambin los que en otro tiempo no respondan al alistamiento eran reducidos esclavitud como traidores la libertad; pero habindose cambiado el estado de la milicia, se desisti de la pena capital, porque las ms de las veces se completan los nmeros con soldados voluntarios. 11.El que en tiempo de guerra substrajo de la milicia . su hijo, ha de ser castigado con el destierro y con prdida de parte de sus bienes; si en tiempo de paz, se manda que sea fustigado, y el joven que fu buscado, que despus fu presentado por su padre, ha de ser destinado una milicia inferior; porque el que se hizo solicitar por otro no merece perdn. 12.A uno que, bebindose decretado leva para la guerra, debilit su hijo para que fuese intil para la milicia, lo deport una disposicin del Divino Trajano. 13.--Edictos del Csar Germnico declaraban desertor al militar que hubiese estado largo tiempo ausente para ser considerado emansor; pero si uno volviera y se ofreciese, 6 si cogido se ofreciera, evita la pena de la desercin; y no importa quin se ofrezca l, 6 por quin sea cogido. 14As, pues, es ms leve el delito del emansor, como en los esclavos el de vagabundo, y ms grave el de la desercin, como en los esclavos el de la fuga. 15.Pero se examinan siempre las causas del emansor, y por qu, y dnde haya estado, y qu haya hecho; y se concede perdn por causa de enfermedad, y de afecto . los padres y afines, y si persigui un esclavo fugitivo, 6 si hubiera alguna causa semejante; mas tambin se perdona al bisoo que todava ignora la disciplina.
5. EL MISMO Lic las Cosas de los militares, libro H. - Todos los desertores no han de ser castigados dl mismo modo, sino que se tiene cuenta del orden, de los estipendios, del grado en 1a milicia, 6 del lugar, 6 del cargo abandonado, y de su vida anterior; mas tambin se considera el nmero, si haya desertado solo, .6 con muchos, 6 si ha agregado algn otro delito la desercin; asimismo se tie-

Ira ordinem, Tau,-.

(1) praecialorem, HM. 2) Br. considera est aadida

por antiguos copistas; ex.

(4) leal se, fiat. Valg. (5) edictum, Vuig,

(5) trsnsacttouem,

HzL. Vzlg.

la escritura original, Br.

(6) liunieri, considrase aadida por antiguos copulas. (1) Taur. segn correccin del cdice .l't.; retrequisitua,

(8) qni enim sollicitari se ab alto paisna tal, Ra. (9) Edlctnmfaciebat, Hal. Vulg. (10) emassores, Ha.

856

DIGESTO. LIBRO XLIX: rFruLo xv! ne cuenta del tiempo que haya permanecido en la desercin, y de Jo que despus se hubiere hecho; pero si hubiere vuelto voluntariamente, no por necesidad, tampoco ser de la misma condicin. 1.`El que desert en tiempo de paz, si es de caballera ha de ser despojado de su grado, y si es de pi cambia de milicia; el mismo delito cometido en tiempo de guerra ha de ser castigado con pena capital. 2.El que la desercin aadi otro delito ha de ser castigado ms gravemente; y si hubiera cometido hurto ser considerado como otra desercin, como, si cometido plagio, hubiere agregado agresin, abigeato, alguna cosa semejante. 3.Si el desertor fuera hallado en la ciudad suele ser castigado con pena capital, y cogido en otra parte puede ser perdonado por la primera desercin; desertando segunda vez ha de ser castigado con pena capital. 4.Si el que siendo desertor se hubiere presentado, es deportado . una isla por indulgencia de nuestro Emperador. 5.El que hecho prisionero no volvi, pudiendo volver, es considerado como trnsfuga; asimismo es cierto que est en la misma condicin el que fu hecho prisionero en una fortaleza.. Pero si uno fuera hecho prisionero de improvisos mientes va de marcha, lleva una carta, merece perdn. 6.Adriano resolvi por rescripto, que los militares remitidos por los brbaros deban ser restituidos, si probaren que se evadieron hechos prisioneros, y que no fueron trnsfugas; pero esto, aunque no pueda constar claramente, se ha de conocer, sin embargo, por argumentos; y si antes fu estimado como buen militar, es consiguiente que se d crdito su afirmacin; y si emansor, negligente para sus cosas, perezoso, que vive fuera de su alojanilento, no se le dar crdito. 7.Si volvi despus de mucho tiempo el que fu aprisionado por los enemigos, y constare que fu aprisionado, no que fu trnsfuga, habr de ser restituido como veterano, y percibe los sueldos y el premio. 8.El Divino Adriano resolvi por rescripto, que al 1uefu trnsfuga, y despus cogi muchos ladrones, y delat trnsfugas, se le poda perdonar, pero que al que promete estas cosas no se le debia conceder nada. 6. EL mismo; De las Cosas militares, libro 11!. Es delito de militar todo lo que se hace de otro modo que como exige la disciplina coman, por ejemplo, el delito de pereza, de contumacia, de desidia. 1.El que puso manos en su jefe ha de ser castigado con pena capital; pero se agrava el delito de su atrevimiento por la dignidad del jefe. 2.Toda contumacia contrae! general el presidente de ls soldados ha de ser castigada con pena capital. 3.El que en la batalla se di primero . la fuga la vista de los soldados ha de ser castigado por causa del ejemplo con pena capital. 4.Los exploradores, que hubieren comunicado cosas secretas los enemigos, son traidores, y sufren pena capital. ' 5.Mas tambin el soldado raso, que por miedo los enemigos simul enfermedad, est en el mismo caso que aqullos.

versus, non cum necessitudine, non eriL eiusdern Sortis. 1.Qui in pace deseruit, eques gradu pellendus est, pedes militiam mutat (1); in bello idem adinissum capite puniendum est. 2.Qui desertioni aliud crimen adiungit, gravius puniendus est; et si furtum factum Sit, veluti alia desertio habebitur, nL, si plagium factum, vel aggressura, abigeatus, ve! quid simi!e accesserit. 3.Desertor si in urbe inveniatur, espite punir solet, alibi apprehensus ex prima desertione restitui potest; iterum deserendo capite puniendus est. 4.Qui in desertione fuit, si so obtulerit, ex indulgentia Imperatoris nostri in insulam deportatus est. 5.Qui captus, quum poterat redire, non rediit'pro transfuga habetur; iteni eum, qui in praesidio captus est, in eadern conditione esse certum est. Si Lamen ex improviso, dum ter facit, aut epistolam fert, capiatur quis, veniam meretur. 6.A barbaris remissos milites Ja restitui oportere Hadrianus rescripsit, si probabutt, se captos evasisse, non transfugisse; sed hoc, licet liquido constare non possit, argumentis Lamen coguoscendum est; et si horma miles antea aestimatus fult, prope est, ut affirmationi eius credatnr; si remansor (2), aut negtigens suorum, aut segriis, aut extra contubernium agena, non credetur ei. 7.Si post rnultum temporis rediL (3), qui ab hostibus captus est, et captum eum, non transfugisse constiterit, ut veteranus erit restituendus, et praemia, et (4) enieritum .capit. 8.Qui transfugit, et poslea multas latrones appreheticlit; et transfugas demonstravit, posse ej parci Divus Hadrianus rescripsit, el lamen polli-. centi ea nihil permilti oportere.

6. IDEM libro II!. de re militar. - Ornue dclicturn est militis, quod aliter, quam disciplina conmunis exigit, comwittitur, vetuti segnitiae crimen, vel contumaciae, ve! desidiae. 1.Qui manus intulit praeposito, capite puniendus caL; atrgetur auteni petulantiae crimen di gnitate praepositi. 2.Contumacia omnis adversus ducem vel praesidem militis capite puniend& est.
3.Qui in acie prior fugam fecit apectantibus inilitibus, propter exemp!um capite puniendus est. 4.Exploratores, qui secreta nuntiaverunt hoatibus, proditores aun, et capitis poenas Iuunt. 5.Sed et caligatus, qui motu hostium Janguorem siLnulavit, in pan causa iis est.
(1) amlttat, Ial. (2) Vase La nota O., de La pgina anterior. i) nos credatur el, si post miiltum temporis rediiL. Qui, Ial. VuLg.

(4) praeminm ewerituw, Vulg.

DIGBSTO.LIRO XLIX: TfTULO XVI

857

'".S quis commilitonem vulneravit, si quilapide, militia reiicitur, si gladio, capital admittil (1). '01" 7.Qul se vulneravit, vel alias mortem sibi conscivit, Imperator Hadrianus rescripslt, ut modus eius re statutus Bit, ut, si impatientia doloris, aut taedio vitae, aut morbo, aut furore, aut pudore mori maluit, non animadvertatur in eum, sed ignominia mitcatur; si nihil tale praetendat, espite puniatur. Per vinum, aut laaciviam lapais capitalis poena remittenda est, et rnilitiae mutatio irroganda.

8.-.-Qui praepositum suum non protexit, quum posset, in pan causa factor habendus est; SI resistere non potuit, parcendum ci. 9.Sed et in eos, qui Praefectum centuriae a latronibus circumventu m deseruerunt, animadverti plaeuit.

6.Si alguno hiri su camarada, silo hiri con piedra, es echado de la milicia, y si con espada, sufre pena capital. 7.Res pecto al que se hiri, de otro modo se procur la muerte, resolvi por rescripto el Emperador Adrianp, que se determine la circunstancia del caso, para que, si por no sufrir un dolor, , por tedio de la vida, por enfermedad, 6 por locura, por pudor prefiri morir, no se le castigue, sino que sea despedido con ignominia; si no alegara niuguna de estas cosas, sea castigado con pena capital. A. los que por borrachera, por lascivia, cometieron este delito, se les .ha de remitir la pena capital, y se les ha de imponer el cambio de milicia. 8.El que pudiendo no protegi su gefe, ha de ser considerado en la misma condicin que el delincuente; si no pudo resistir, se le ha de perdonar. 9.Pero se determin que se aplicara castigo tambin . los que abandonaron al Prefecto de la centuri3, que estaba rodeado de ladrones.

7. TARRUNTENUS PATERNUS (2) Libro JI. de re 7. TARRUNTENO PATERNO; De las Cosas militares, mililari. Proditores, transfugae plerumque capite libro II. - Los traidores, y los trnsfugas son caspuniuntur, et exauctorati torquentur; nam pro ho- tigados de ordinario con pena capital, y degradaste, non pro milite habentur. dos son atormentados; porque son considerados como enemigos, no como militares.
-

8. ULPIANUS libro VIII. Disputa lionum. - Qui status controversiam patiuntur, licet revera liben sunt, non debent per id tempus nomen militiae daro, maxime lite ordinata, sive ex libertate ja servitutem, sive contra petantur; neo hi quidem, qui ingenui bona. fide serviunt; sed nec qui ab hostibus redemti sunt, priusquam Be luant.

S. ULPIANo; Disputas, libro VIii. - Los que sufren controversia sobre su estado, aunque en realidad son libres, no deben durante este tiempo dar su nombre para la milicia, principalmente habindose contestado la demanda, ora sean reclamados de fa libertad la esclavitud, ora al contrario; tampoco los ingnuos, que de buena fe prestan servidumbre; pero ni los que fueron rescatados de los enemigos, antes que paguen su rescate.
9. MARCIANO; instituta, Libro III. -A los militares se les prohibe comprar predios en aquellas provincias en que militan, salvo si el fisco venda los de los padres de ellos; porque Severo y Antonino dispensaron este caso. Pero tambin se les par.mite comprar cumplido su servicio. Mas es reivim dicado para el fisco el predio comprado ilcitamente, si hubiere sido denunciado; pero si aun no delatada la causa se hubiera cumplido el servicio, hubiere llegado el licenciamiento, no ha lugar . la delacin. 1.A los militares no se les prohibe, si hubieren quedado siendo herederos, que posean All prdios.

Milites prohibentur praedia comparare in bis provinciis, iu quibus militant (4), praeterquam si paterna eorum fiscos distrahat; nam hanc speciem Severos et Antoninus remiserunt. Sed et stipendiis impletis omero permittuntur. Fisco autem vindicatur praediurn illicite comparatum, si delatus fuerit; sed eL si nondum delata causa atipendia impleta sint, vol missio cntigerit, delationi locus non est. 1.Milites, si heredes extiterint, possidore lb praedia non prohibentur. 10. PAUL.us Libro singular rejularum.Qui excubias palatii deseruerit, espite punitur. 1.Sed ex causa desertionis restitutus in militiam non aliter medii temporis stipendium et donativa accipit, nisi hoo liberalitas pnincipalis ej specialiter indulserit.
11. MARCIANUS libro 1. Regularum. - Ab oinni militia servi prohibentur, alioquin capite puniuntur.
MACER libro 1. de re militan. Offlcium re12. gentis exercitum non tanlum in danda, sed etiam in observanda disciplina consistit. 1.Paternus quoque scripsit, debere eum, qui se meminerit armato praeesse, parcissiine comnieatum dare; equum militarem extra provinciam duci non permittere; ad opus privatum, piscatum,

9.

MARCIANUS

(3) libro III. ingitutionunt, -

10. PAULO; Reglas, libro nico.El que hubiere desertado de las guardias de palacio es castigado con pena capital. 1.Pero el restituido . la milicia por causa de desercin no recibe el estipendio y los donativos del tiempo intermedio, sino si esto se lo hubiere concedido especialmente la liberalidad del Prncipe.
11. MARCIANO Reglas, libro II. - Los esclavos estn excluidos e toda milicia, y en caso de infrac. cin son castigados con pena capital. 12. M&csa; De las Cosas militares, libro L -El cargo del que dirige un ejrcito consiste no slo en prescribir, sino tambin en observar la disciplina. 1.Escribi tambin Paterno, que deba el que tuviera presente que estaba al frente de un cuerpo armado dar muy parcamente licencias; no permitir que caballo militar fuese llevado fuera de la provin(3) Macar, Hal.
(4) Valg.; mllltism, el cdice Fi.; mllitlain exercezit, fiat.

(1) caput amitilt, Hal. (2) Macer, HaL. ToMo 111-108

858

DIGESTO.-LIBR 1L11 TITULO XVI

venatum inilitem non mittere; nam in disciplina Augusti ita cavetur: Etsi solo, fabrilibus operibus exerceri milites non case alienum, vereor tamen, si quidquam permisero, quod in usum meum aut tuum fiat, nc modus in ea re non adhibeatur, qui mihi sit tolerandus. 2.Officium tribunorum est vel eorum, qui exercitui praesunt, milites in castriz continere, ad exercitationem producere, claves portarum su acipere, vigilias interdum circumire, frumntationibus commilitonum interease, frumentum probare, mensorum fraudem corcere, delicta secunduin auae auctoritatis modum castigare, principiis frequenter interesse, querelas commilitonum audire, valetudinarios inspicere.
18. IDEM libro II. de re militar. Milites agrum comparare prohibentur in ea provincia, in qua bellica opera peragunt, scilicet, nc studio culturas militia sus avoccntur; et ideo domum comparare non prohibentur. Sed et agros in alia provincia comparare possunt. Ceterum in ea provincia, in qua propter proelii causam venerunt, ne sub alieno quidem nomine jis agrum comparare licet, alioquin fisco vindicabitur.

cia; no enviar al militar Ii trabajo privado, pescar, 6 . calar; porque en la disciplina de Augusto se dispone as!: Aunque s que no es cosa impropia que los militares se ejerciten en trabajos fabriles, temo, sin embargo, si permitiere alguna cosa, que se haga para mi uso para el tuyo, que no se emplee en esto moderacin, que sea tolerable para mi.. 2.Es cargo de los tribunos, 6 de losque estn al frente de un ejrcito, contener los militares en los campamentos, sacarlos ejercicios, encargarse de las llaves de las puertas, recorrer algunas veces las centinelas, intervenir en Los aprovisionamientos de granos de los compaeros, probarlos trigos, reprimir el fraude de los medidores, castigar los delitos en la medida de su autoridad, asistir con frecuencia los tribunales militares, or las quejas de sus camaradas, 6 inspeccionar los valetudinarios. 18. Ez. MISMO; De las Cosas militares, libro II. A los militares les est prohibido comprar campo en la provincia en que hacen operaciones de guerra, saber, para que por su aplicacin al cultivo no se distraigan de su milicia; y por lo tanto no se les prohibe que compren casa. Mas pueden tambin comprar campos en otra provincia. Pero en la provincia, que por causa de la guerra fueron, no les es licito comprar campo ciertamente ni nombre de otro, pues en otro caso ser reivindicado para el fisco. 1.Mas se prohibe que el que contra la disciplina hubiere comprado un campo sea molestado, si, no habindose promovido cuestin alguna sobre este particular, hubiere recibido su licencia. 2.Es sabido, que el beneficio &e esta prescripcin no les corresponde los que fueron licenciados por causa de ignominia; porque se entiende que se les concedi los veteranos en calidad de premio; y por esto se puede decir que lo corresponde tambin al que fu licenciado por invlido, porque tambin ste sq le concede premio. 3.Tres son las causas generales de-licenciamientos: honrosa, por invlido, ignominios. Honroso es, el que Be da cumplido el tiempo de la milicia; por invlido, cuando uno es licenciado como no idneo para la milicia por vicio del nimo, 6 del cuerpo; hay causa ignominiosa, cuando alguno es desligado por causa de delito de su juramento. Y el que fu licenciado con ignominia no puede vivir ni en Roma, ni en el sacro cortejo; y si fueron licenciados sin mencin de ignominia, se entiende, sin embargo,que fueron licenciados con ignominia. 4.El militar irreverente ha de ser castigado no solamente por el tribuno, 6 por el centurin, sino tambin por el principal; porque los antiguos tacharon al que resistiere al centurin que quiere castigarlo; si detuvo el sarmiento, cambia de milicia; si de intento lo rompi, 6 puso mano en el centurin, es castigado con pena capital. 5.Escribi Menandro, que la fuga del que se fu estando bajo custodia 6 en la carcel no ha de ser contada en el nmero de las deserciones, porque es prfugo de la custodia, no desertor de la milicia. Mas escribi Paulo, que ha desercastigado con pena capital el que hubiere huido habiendo quebrantado la carcel, aunque antes no haya sido desertor. 5.El Divino Pto mand que fuese destinado milicia inferior el desertor que baha sido presentado por su padre, para que no parezca, dice, que el padre lo present para el suplicio. Asimismo, el Divino Severo y Antonino dispusieron, que fuese deportado el que se present despus de cinco aos de desercin; cuyo ejemplo escribi Menandro que debamos seguir nosotros tambin respecto los domas.

1.ls autem, qui contra disciplinam agrum comparaverit, si, nulla de ea re quaestione mota, missionem acceperit, inquietan prohibetur. 2.Illud constat, huius praescriptionis commodum ad eos, qui ignominiae causa misa sunt, non pertinere; quod praemii loco veteranis concessum intelligitur; et ideo et ad eum, qui causara misaus est, potest die pertinere, quum huie quoque praemium praestatur. 3.Missionum generales causae sunt tres: honesta, causarla, ignominiosa. Honesta est, quae tempere zuilitiae impleto datur; causania, quum quia vitio animi, vel corponis minus idoncus militias renunatur; ignominiosa causa est, q,uum quis propter delietum sacramento solvitur. Et a, qui ignominia missus est, neque Romae, neque in sacro comitatu agere potest; et si sine ignominiae mentionemisa sunt, nihilominus ignominia miss intelliguntur. 4.lrreverens miles non tantum a tribuno, vel centurione, sed etiam a principal corcendus est; nam eum, qui centurioni, castigare se volenti, restiterit, veteres notaverunt; si 'vitem tenuit, militiam mutat; si ex industria fregit, vel manum cen. turioni intuli!, capite punitur. 5.Eius fu am, qui, qnum sub custodia val in cancere esset, diacesserit, in numero desertorum non eomputandam, Menander seripait, quia custodiae refuga, uonmilitiae desertor est. Eum tamen, qui carcere effracto fugerit, etiamsi ante non deseruerit, capite puniendum Paulus scripsit. 6.Desertorem, qui a patre suo fuerat oblatus, in deteriorem militiam Divus Pius dan iussit, nc videatur, inquit, pater ad supplicium obtulisse. item Divus Severus et Antoninus eum, qui post quinquennium desertionis se obtulit, deportan iusserunt; quod exemplum et in cetaria sequi nos dedebere, Menauder scripsit.

DIGESTO.LIBEO ILtx: TITULO 'vIi

859

Qui commeatus spatium excessit, emansoris ve desertoris loco habendus est; habetur tamen ratio dierum, quibus tardius reverss est, tem temporis, navigationis, vel itineris; et si se probet valetudine impedituin, vel a latronibus detentum, gimilive casu moram passum, dum non Lardius a loco profectum se probet, quam ut occurrere posset intra commeatum, restituendus est.

14.

PAULUS

libro singular de Poenis militani.

1.Arma alienasse, grave crimen est, et ea culpa desertioni exaequatur; utique si tota alienavit; sed et si partem eorum, nisi, quod interest. Nam si tibialevel humerale alienavit, castigan verberibus debet, si vero loricam, scutum, galeam, gladium, desertor similis est. Tironi in hoc crimine facihas parcetur, arinorumque custodi plerumque ea culpa imputatur, si arma militi commisit non suo tempore.
15. PAPINIANUS

nico. - El que se excedi del tiempo de su licencia ha de ser considerado como eniansor 6 desertor; pero se ha de tener cuenta de los das que volvi ms tarde, y tambin del tiempo, de la navegacin, del camino; y si se probara que estuvo impedido por enfermedad, 6 detenido por ladrones, que por accidente semejante sufri la demora, debe sor restituido, con tal que no se pruebe que parti del lugar ms tarde de lo que podra para llegar dentro del tiempo de la licencia. 1.Es grave delito haber enajenado las armas, y esta culpa se equipara 5 la de la desercin; ciertamente, si las enajen todas; pero tambin si parte de ellas, pero por lo que importa. Porque si enajen el tibia 6 el humeral, debe ser castigado con azotes, pero si la loriga, el escudo, el yelmo, la espada, es semejante un desertor. Al bisoo se le perdona con ms facilidad este delito, y las ms de las veces se le imputa esta culpa al guarda de las armas, si fuera de tiempo le confi las armas al militar.
PAPINIANO; Respuestas, libro XIX. - El que 15. .fu tachado por causa de desercin y restituido es excluido de los estipendios del tiempo que hubiere sido desertor; pero si constare la razn, y no apa reciere que fu desertor, se le dan todos los estipendios sin limitacin de tiempo.

14.

PAULO;

De las Penas de los militares, libro

causa desertionis notatus ac resututus temporis, quod in deserLione fuerit, impendiis epungitur; quodsi ratio eonstiterit, neque desertorem fajase apparuerit, omnia stipendia citra temporis finem redduntur.

libro XIX. Responsoruin. - Ex

16. PAULUS libro V. Sententiwum. - Qui metu crhninis, in quo iam reus fuerat postulatus, nomen militiae dedit, statim sacramento solvendus est.

1.Miles turbator pacis capite punitur. TIT. XVII


DE CASTRENS1 PECULIO

16. PAULO; Sentencias, libro V. - El que por temor al delito, de que ya haba sido acusado reo, dio su nombre para la milicia, ha de ser desligado inmediatamente del juramento. 1.El militar que turba la paz es castigado con pena capital.

TTULO XVII
DEL PECULIO CASTRENSE

[Cf. Cod. 111.30. 36.1


1. ULPIANUS libro XIV. ad Edictum. - Filiifamujas militis si peculium apud patrem remansit, sine testamento filio defuncto pater ipsiheres- non fit; sed tamen heres iis Set, quibus fihius fujI.

[Vease CL 111.30.36.]

Si el peculio del hijo de familia, militar, qued en poder de su padre, habiendo fallecido el hijo sin testamento el padre no se hace heredero del mismo; pero se har, sin embargo, heredero de aquellos de quienes el hijo lo fu.
2. EL MISMO; Comentarios

1. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro XIV.

2. iDEM libro Lxvii. ad Edictuni. - Si fihiusfamUjas miles decesserit, si quidein intestatus, bona eius non quasi hereditas, sed quasi peculium patri deferuntur, si autem testamento fact o , hic pro hereditate habetur castrense peculium.

Si hubiere fallecido un hijo de familia, militar, si intestado, sus bienes le le defieren al padre no como herencia, sino como peculio, pero si habiendo hecho testamento, en este caso el peculio castrense es considerado como herencia.
3. EL MISMO; Comentarios la ley Julia y Papia, libro VIII.Si la mujer le hubiere dejado dinero 5 un hijo militar de su marido para comprar acaso cosas castrenses 6 militares, ciertamente que comienzan contarse en el peculio castrense las cosas que se compran. -

al Edicto, libro LX ViL

Si mulier filio viri militi ad castrenses vel militares forte res comparandas rehiquerit pecuniam, utique castrensi peculio ea, quae comparantur, adnumeran incipiunt.
4. TERTULLiANUS

8. IDEM

libro Viii, ad legem Iulia,n el Papiam.

culio. - Miles praecipua habere debel, quae tulit secum in castra concedente patre. 1.Actionem persecutionemque castrensium rerun semper filius, etiam invito paIre, babel.

libro singular de castrensi pe-

2.Si paterfamilias militiae tempore, ve] post missionem arrogandum se praebuerit, videndum eril, ne huic quoque permisaa intelligatur earum rerum administratio, quas ante arnogationem in

co. El militar debe tener suyo propio lo que concedindoselo su padre llev consigo al campamento. 1.El hijo tiene siempre, aun contra-la voluntad de su padre, accin y persecucin sobre los bienes castrenses. 2.Si un padre de familia se hubiere dado en arrogacin durante el tiempo de su milicia, 6 despus de su licenciamiento, se habr d ver si tambin 5 esto se entender permitida la administra-

4.

TERTULIANO; Del

peculio caelrense, libro ni-

860

DIGESTO. LIBRO XLIX: TfTTT4) XVII

castris acquisierit quamvis Constitutiones principales de bis loquantur, qui ab initio, quum essent fihiifamilias, militaverint; quod admittendum est.
5. ULPiANUS libro VI. ad Sabinum.Miles fihtusfamilias a commilitone, vol ab eo, queni per militiam cognovit, heres institutus et citra iusaum patris suo arbitrio recte pro herede geret.

cin de aquellos bienes, que en los campamentos hubiere adquirido antes de la arrogacin, aunque las Constituciones de los prncipes hablen de los que desde el principio hubieren sido militares, siendo nijos de familia; lo que se ha de admitir. 5. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro VI. El militar, hijo de familia, instituido heredero por un compaero, 6 por aquel quien conoci con ocasin de la milicia, puede administrar con derecho como heredero a su arbitrio aun sin rdou de su padre. 6. EL MISMO; Comentarios Sabino, libro XXXII. Si la mujer le hubiere donado al hijo de familia, militar, un esclavo para que lo manumitiera, vemes si lo har liberto suyo, prque pudo tener esclavos y libertos en el peculio. Y es ms cierto que esto no se cuente en el peculio castrense, porque su mujer no le fu conocida con ocasin de la milicia. Pero si me expusieras que la mujer le don su marido, al ir al campamento, esclavos para que los manumitiera, y tuviese libertos hbiles para la milicia, se puede decir que da la libertad manumitiendo pt-ir su voluntad sin permiso de su padre. 7. EL MISMo; Comentarios al Edicto, libro XXXIII. Si el marido tuviera peculio casrrense, ser condenado . cuanto puede pagar, porque es ms cierto que l es obligado responder con este peculio aun los acreedores no castrenses. 8. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XLV. Si acaso la mujer, un cognado, otro cualquiera no conocido con ocasin de la milicia le hubiere donado, 6 legado, alguna cosa un hijo de familia, 6 hubiere expresado determinadamente que la tenga en su peculio castrense, podr ser agregada al peculio castrense? Y no Lo creo; porque atendemos 6. la verdad, sobre si el conocimiento el afecto fu castrense, no 6. lo que alguno fingi. 9. EL MISMO; Disputas, libro IV. - Se exponia que un hijo de familia, militar, habiendo hecho testamento instituy heredero 6. un extrao, y que despus falleci sobrevivindole su padre; el mismo padre falleci tambin mientras deliberaba el heredero instituIdo, y luego el heredero instituido repudi la herencia; se preguntaba, 6. quin le perteneca el peculio castrense. Yo deca, que el peculio castrense del hijo de familia, si verdaderamente falleci habiendo testado, se le defera como herencia al heredero instituido,ya si instituy heredero 6. un extrao, ya si 6. su padre. Pero-no disponiendo nada el hijo sobre el peculio, no se cree en este caso que haya ido apoder del padre, sino que no provino de 61. Finalmente, si el padre le hubiere asignado la libertad un esclavo del peculio castrense del hijo, y despus hubiera fallecido el hijo viviendo el padre, no se impide la libertad, porque si el hijo hubiere sobrevivido al padre, se impedira la libertad. Por lo cual opina Marcelo,que el esclavo del peculio del hijo puede ser tambin heredero necesario del padre, si el'padre hubiere sobrevivido al hijo. Lo mismo deca yo, tambin si el padre bu'hiere legado una cosa del peculio del hijo; porque en el mismo caso en que decimos que compete la libertad se deber tambin, 6 se impedir, un legado. Esto as sentado, yo deca tambin en el caso pro3) dixerit, Vulg.

6. 1Ds1 libro XXIII. ad Sabinum. - Si militi fihiofamilias uxor servum manumittcndi causa donayarit, an suum libertum fecerit, videamus, quia peculiares et serves, et libertos potuit habere. EL magia est, ut ho castrensi peculio non adnu mere.tur, quia uxor el non propter militiam nota esset. Plane si mihi proponas, ad castra eunti manto uxorem servos don asse, ut man umittat, et habiles ad militim libertos habeat, potest die, sua voluntate sine patria permiesu manumittentem ad libertatern perducere.

7. Iiai libro XXXIII. ad Edictum.Si castrense peculium maritus habeat, in quantum facere poLest, condemnabitur, quia etiam non castrensibus creditoribus ex eo peculio magis est, eum cogi respondere (1).
S. IDESI libro XLV. ad Edictum.Si forte uxor, vel cognatus, vel quis alius non ex eutris notus fihiofamilias donaverit quid, ve] legavenit, et expresserit nominatim, ut ja castrensi peculio babeat, su possit castreusi peculio aggregari? Et non puto; venitatem enim apectamus, an vero (2) castrensis notitia vel affectio fuit, non quod quis finxit.
9. IDEM libro 1V. Disputationwn. - Proponebabatur filiusfamilias miles testamento facto extraneum heredem scripsisse, patre deinde superatite decessisse; pater deliberante herede instituto et ipse diem functus, demde heras institutus repudiasee hereditatem; quaerebatur, ad quem castrense peculium pertineret. Dicebam, castrense pecliura fihiifamilias, si quidem testatus decessit, quasi hereditatem deferri heredscripto, sive extraneum scripsit beredem, sive patrem. Sed quum nihil de peculio decernit (3) fihius, non nunc obvenisse patri, sed non case ab eo profeetum creditur. Den que si servo fil castrensi hbertatem pater adcripsert,

moxque fihius vivo patre defunctus Sit, non impeditur libertas, quum, si fihius patri supervixerit, impediatur libertas. Unde Marcellus putat, necessarium quoque beredem servum fui peculiarem patri existe re posee, si filio pater supervixerit. Idem referebam, et si ram peculiarem fui pater legavent; nam eodem casu, que libertatem competere diximus, legatum quoque ve debebitur, vel impedietur. Quibus ita praemisais et in proposito dicebam, quum heras non adiit hereditatem, retro peculium patria bonis. aceessisse; unde posse dici, etiam aueta patris bona per hanc repudialionem; neo est novum, uL ex postfacto aliquis successorem habuisse videatur. Nam et si films ema, qui ab ho(1) reddere, Mal. (2) vera, flt.

DIGETO.LTBRO XLIX TfTULO XVII

861

atibas captus est, decesserit patre eaptivo vivo, si quidem pater regrederetur, quasi fihiusfamilias peculium haberet (1); enimvero si ibidem pater decesserit, quasi paterfamilias legitimum babebit successorem, et retro habuisse creditur eius successor ea quoque, quac medio tempore filias iste quaesiit, neo heredi patris, sed ipsi filio quaesita vidabuntur.

puesto, que, cuando el heredero no adi la herencia, el peculio se agreg retroactivamente los bienes M padre; por lo cual se puede decir, que tambin los bienes del padre se aumentaron con esta repudiacin; y no es nuevo, que en virtud de un hecho posterior se considere queuno tuvo sucesor. Porque tambin si al hijo del que fu aprisionado por los enemigos hubiere fallecido viviendo su padre cautivo, si verdaderamente regresara su padre, tendra l peculio como hijo de familia, porque si el padre hubiere fallecido alli, tendr sucesor legitimo como padre de familia, y se cree que su sucesor tuvo retroactivamente tambin lo que este hijo adquiri en el tiempo intermedio, y no se considerar adquirido para el heredero del padre sino para el mismo hijo.

10. POMPON1US libro singular ?egularwn. - Ex nota Marcelti constat, nec patribus aliquid ex, castrensjbus bonis fihiorum deben. 11. Mcaa (2) libro 11. de re militar. Castrense peculium est, quod a parentibus vel coguatis in miiitia agenti donatum est, vel quod ipse fihiusfamujas in militia acquisiit, quod, nisi militaret, quisiturus non fuiasct; nam quod erat et sine mifitia acquisiturus, id peculium eius castrense arnon est. 12. PPINIANUS libro XIV. Quaesonum. - Pater, qui dat in adoptionem fihium militem, pocaIiumei auferre non potest, quod semel jure militiae filies tenuit; qua ratione nec emancipando fihium, peculium ej aufert, quod nec in familia retento potest aurerre. dnianus rescripsit in eo, quem militantem uxor heredem instituerat, filium extitisse heredem, et ab co servos hereditarios manumiasos proprios eius libertos flor. 14. IDRM libro XXVII. Quaestionam. - Filiasfamilias miles si captas apI hostes vita fungatun, lex Cornelia subveniet acriptis (8) heredibus; quibus cessantibus jure pristino peculium pater habebit. 1.Proxima species videtur, ut seriptis heredibus deliberantibus, quod servas interim stipulatus est, vel ab alio sibi traditum accepit, quod quidem ad patria personam attinet, si forte peeulium apud euro resederit, nullius momenti videatur, quum in jito tempore non fuerit servas patria; quod autem ad scriptos heredes, in suspenso fuisse traditio itemque stipulatio intelligatur; ut enim heroditarius fuisse credatur, post aditam fit hereditatem. Sed paterna verecundia nos movet, quatenus et in fila specie, ubi iure pristino apud patrem poculium remanet, etiam acquisitio stipulationis, vel re traditae per servum fiat.

10. PoMPomo; Reglas, libro nico. - Consta por una nota de Marcelo, que los padres no se les debe cosa alguna de los bienes castrenses de los hijos.
peculio castrense el que por los padres los cognados fu donado al que vive en la milicia, el que el mismo hijo de familia adquiri en la milicia, que no habla de haber adquirido, si no fuera militar; porque el que habla de haber adquirido aun sin estar en la milicia no es peculio castrense suyo. 12. PAPINIANO; Cuestiones, libro XI V.El padre, que da en adopcin un hijo militar, no puede quitarle el peculio, que ya una vez tuvo el hijo por derecho de milicia; por cuya razn ni aun emancipando al hijo le quita el peculio, que tampoco habindolo retenido en la familia puede .quitarle. 18. EL MISMO; Cuestiones, libro XVI. - El Divino Adriano resolvi por rescripto respecto al que siendo militar Lo haba instituido heredero su mujer, que el hijo qued heredero, y que los esclavos de la herencia manumitidos por l se hacan libertos propios de l. 14. EL mismo; Cuestiones, libro XXVII. - Si hecho prisionero el hijo de familia, militar, falleciera en poder de los enemigos, la ley Cornelia socorrer los herederos instituidos; y no existiendo stos tendr el padre el peculio por el antiguo derecho. 1.Parece que es un caso anlogo aquel en que, deliberando los herederos instituidos, lo que entretanto estipul el esclavo, 6 recibi entregado l por otro, es considerado de ningn valor por lo que ciertamente atae la persona del padre, si acaso el peculio hubierequedado en su poder, por cuanto en aquel tiempo el esclavo no habla sido del padre; mas en cuanto los herederos instituidos, se entiende que quedaron en suspenso la entrega y tambin la estipulacin; porque para que se crea que el esclavo fu de la, herencia, se hace tal despus do adida la herencia. Pero el :respeto debido al padre nos mueve que tambin en aquel caso, en que el peculio permanece en poder del padre el antiguo derecho, se haga tambin por medio del COI esclavo la adquisicin de la estipulacin, A de la cosa entregada. 2.Aunque el legado que se le dej este esclavo no se haya adquirido entonces para nadie por razn de la incertidumbre, si se prescindi del testamento, se adquiri por medio del esclavo para el
enbvenit et seriptis, Br.; aubvenlet scrlpMt, a eecriiura orinnal. 11. MACEn; De las Cosas militares, libro H. - Es

13. loa.i libro XVI Quaeslionuni. - Divus Ha-

2.Legatum, quod. e servo relictum eat, quamvis tuno propter ineertum nulli Bit acquiaitum, omisso testamento, patri tuno primtim per servum acquiretur, quum, si fuisset exemplo hereditatis
(1) habblt Rol. () Idem, 1aL Vulg. (s) Taur. segn correccin dei cddtce Fi., en el qu4 se se

862

DIG:RaTO.LIBRO XLIX: TTULO

xvn

peculio acquisitum, ius patris hodie non consideraretur. 15. lni libro XXXV. Quaelionwn.Pater milite (1) filio reverso, quod donat, castrensis peculii non facit, sed alterius peculii, perinde se si fihius nunquam militasset.
1.Si stipulanli filio spondeat, si quidem ex causa peculii castrensis, tenebit stipulatio; ceterum ex qualibet alia causa non tenebiL

padre inmediatamente, porque, si la- manera de la herencia se hubiese adquirido para el peculio, no se considerarla hoy el derecho del padre.
15. Er. MISMO; Cuestiones, libro XXXV.Lo que el padre le dona al hijo militar, que volvi de !a miJicia, no. lo hace del peculio castrense, sino de otro Peculio, lo mismo que 8i el hijo nunca hubiese sido militar. 1.Si prometiera al hijo que estipulaba, si verdaderamente por causa de! peculio castrense, valdr !a estipulacin; pero por otra cualquiera causa, no valdr. 2.La misma distincin se observar, si el padre estipulaba del hijo. 3.Si el esclavo de un peculio, que le pertenece al hijo, estipulara de un extrao, recibiera por tradicin, la cosa le pertenecer al hijo sin distincin de causas; porque as corno el hijo representa doble derecho de padre y de hijo de familia, el esclavo que es del peculio castrense, y que mientras vive el hijo flQ est sujeto por ningn derecho al padre, no puede adquirir para el padre cosa alguna estipulando simplemente recibindola. Esia razn persuade de que si del mismo padre estipulara por alguna causa el esclavo que pertenece al hijo, recibiera lo entregado, se adquieran para el hijo la cosa y la estipulacin, la manera que si un extrao hubiese prometido, porque la persona del estipulante y del que recibe es tal, que, sin diferencia de causas, lo que las cosas se refiere corresponde provecho del hijo. 4.Si el padre hubiere perdido el usufructo de un esclavo, cuya propiedad tenia el hijo en su peculio castrense, tendr el hijo la plena propiedad.

2.Si pater a filio stipulatur, eadem distincio servabitur. 3.Servus peculil, quod ad fihium spectat, ab exrero si stipuleLur, auL per tradu'oueui accipiat, sine distinctone causarum res ad iilium pertinebit; non enirn ut filius duplex ius sustinet, patris et fihiifamilias, ita servus, qui peculii castrensis est, quique nullo jure, quamdiu fihius vivit, patri subiectus est, aliquid aequirere simpliciter stipulando, vel accipiendo patri potest. Quae ratio suadet, ut, si ab ipso patre servus, qui ad fihium pertinet, ahpuletur ex quacunque causa, ve! Iraditum aecipiat, sic acquiratur filio res et stipulatio, quemadmodum si exter (2) promisisset, quoniam persona atipulantis eh accipientis ea est, ut sine differentia causarum, quod reruin (3) agitur, emolumentum fui spectet. 4.Si servi pater usurnfruetum amiserit, cuius proprietatem in castrensi peculio fihius habebat, p!enam projrietatem habebit filius.
16. IDEM libro XIX. leponsorum.Dotem filiofamilias datain vel promissain in peculio castrensi non esse, respondi. Neo ea res contraria videbitur ci, quod Divi Hadriani temporibus fi!iumfamilias militem uxori heredem extitisse placuit, eh hereditatem in castrense peculium habuisse; nam hereditas adventicio jure quaeritur, dos autem matrimonio cohaerens oneribus chis ac liberia communibus, qui sunt in ay familia, confertur.

1.Ilereditatem castrensi peculio non videri quaesiham respondi, quam frater. patruelis in ala provincia stipendia merens fratri patrueli, cum quo nunquam militavit, reliquit; sanguinis etenim ratio, non militiae causa merituin hereditatis accipiendae praebuerat. 17. Inss libro Ji. Dcjinilionum. Pater, qui castrense pecuhium intestati filii retinebit, aca alenum intra modum eius, et annum utilem iure Praetono solvere cogitur. idem, si testamento seriptus heres extiteril, perpetuo civiliter, ut heres, convenietu r. 1.Pater a filio milite, vel qui militavit, heras institutus testamenti cauaam ornisit, et castrense peculium possidet; legitimi heredis exemplo cogetur ad finem peculii perpetuo legata praestare. Quodsi fihius post annum, quam militare desierat, jure communi testamento facto vila deeessit, ratione Falcidiae retinebitur quarta; ceterum si testa(1) rniljtj,

16. EL MISMO; Respuestas, libro XIX. Respond, que la dote dada prometida al hijo de familia no estaba en su peculio castrense. Y no parecer que esto es contrario lo que se determin en tiempos del Divino Adriano, que el hijo de familia, -militar, quedaba heredero de su mujer, y tena la herencia en su peculio castrense; porque la herencia se adquiere por derecho adventicio, pero la dote inherente al matrimonio se lleva colacin las cargas de aqul y los hijos comunes, que estn en la familia del abuelo. 1.Respond, que no se consideraba adquirida para el peculio castrense la herencia que el primo hermano que militaba en una provincia dej un primo hermano con quien nunca fu militar; porque una razn de consanguinidad, no la causa de la milicia, haba dado mrito para que se recibiere la herencia.
17. EL MiSMO; DeJ&riciorics, libro II. - El padre, que retuviere el peculio castrense de un hijo intestado, es obligado por el derecho pretorio - pagar las deudas dentro de la cuanta del mismo, y de un ao til. El mismo, si hubiere quedado instituido heredero en testamento, ser demandado siempre civilmente, como heredero. 1.Un padre, instituido heredero por su hijo militar, 4 que fu militar, prescindi de la causa del testamento, y posee el peculio castrense; ser ?obligado la manera que un heredero legitimo pagar siempre los legados hasta la concurrencia del peculio. Pero si despus de un ao que habla dejado de ser militar el hijo falleci habiendo hecho

() extero, RaV Vulg.

Vu4g.

(3) per eum, al maigen interior del cddi,e Fi.

DIGSZTO.LIBRO XLIX: TfTUtO XVII

863

menti causam pater omisil, quum peculium credi- testamento por derecho comn, se retendr la toribus solvendo non esset, nihil dolo videbitur cuarta por razn de la ley Falcidia; mas si el padre fccisse, quamvis temporis incurra compendium, prescindi de la causa del testamento, no siendo el peculio bastante para pagar los acreedores, no se considerar que hizo cosa alguna con dolo, aunque transcurra un breve espacio de tiempo. 18. MAECIANUS (1) libro L Fdeicomtnissorurn. Ex castrensi peculio servus a patre heres institui (2) potest, et fi!iuin necessarium heredem patri facit. 1.Et in summa ea res, bi (3) actus patria, qui ad praesens alienationem alicuius iuris de castrensi peculio praestant, impediuntur; hi vero, qui non statim quidem, sed postea eflicere solent, eo tempore animad vertentur, que habere effectum consuerunt, ut, S Bit flhius (4), cui auferatur, nihil agatur, si ante decesserit, actus patria non impediatur. 2.Itaque negabimus patrem, filio salvo communi dividundo agentem proprietatem alinaturum, exemplo dotalis praedii. Sed neo si socius u!tro cum eo agat, quidquam agetur, veluti si eum eo ageret (5), cui bonis interdictum est. 3.Servos ex eo peculio usufructu, item praedia 1am usufructu, quam ceteris servitutibus pater liberare poterit; sed et servitutes. his acquirere (6); id enim et eum, cui bonis interdictuni est, veruru est consequi posse. Neque autem servia ex eo peculio, neque praediis usumfructum vel servitutein imponere pater potest. . 4.Si guando ex eo peculio fIjos (7) retn aunnam bona fide tenebit, an pater eius in rem, vel ad exhibendum actionem pali debeat, UI ceteroruin fihiorum (8) nomine, quaeritur; sed veriusest, quum boc peculium a patria bonis separetur, defensionis necesaitatem patri non iniponendam. 5..--Sed nec cogendus est pater, (9) aes alienum, quod fihius peculli nomine, quod in castris acquisiit, fecisse (10) dicetur, de peculio actionem pati. Et si aponte patiatur, ut quilibet defensor satisdato flhium u solidum, non peculio tenus defendere debeat. Sed el eius fui nomine non ahiter movere actiones potest, quam si satisdederit, eum ratam rem habiturum. 18. MEcJAN0; Fideicornisoa, libro 1.Un esclavo W peculio castrense puede ser inst.itudo heredero

por el padre, y hace al hijo heredero -necesario del padre. 1.Y en suma, se impiden las cosas, y los actos del padre, que al presente importan la enajenacin de algn derecho del peculio castrense; pero los actos que no sueleq hacer esto inmediatamente, sino despus, sern reprimidos .al tiempo en que fu costumbre que tuvieran efecto, de suerte que, si existiera el hijo quien se le quita, sea nulo lo hecho, y, si hubiere fallecido antes, no se impida el acto del padre. 2.Y as negaremos que el padre, que ejercita la accin de divisin de cosa comn viviendo el hijo, pueda enajenar la propiedad, la manera que un predio dotal. Pero tampoco si un consocio ejercitara contra l voluntariamente la accin, no s har cosa alguna, como si la ejercitara contra aquel quien se le puso interdiccin en los bienes. 3.El padre podr librar del usufructo Jo esclavos de este peculio, y tambin los predios, tanto del usufructo, como de las dems servidumbres; pero tambin adquirir servidumbres para estos; porque es verdad que puede conseguir esto tambin aquel guien se le puso interdiccin en sus bienes. Mas el padre no puede imponerles usufructo servidumbre los esclavos de este peculio, ni los predios. 4.Se pregunta, si cuando en este peculio el hijo tuviere de buena fe una cosa ajena, debera soportar su padre la accin real, Iadeexhibicin, como respecto los dems hijos; pero es ms verdadero, que cuando este peculio se separa de los bienes del padre, no se le ha de imponer al padre la necesidad de la defensa. 5.Pero tampoco ha de ser obligado el padre soportarla accin de p'eculio por razn de deuda, que se dijere que hizo el hijo nQmbre del peculio, que adquiri en los campamentos. Y si espontneamente la soportare, deber como cualquier defensor, habiendo prestado caucin, defender al hijo por la totalidad, no hasta la concurrencia del pecuho. Pero tampoco en nombre de su hijo puede pro--' mover acciones de otro modo, sino si hubiere dado fianza de que aquel ratificar el negocio. 19. TR1F0NIN0; Disputas, libro XVIII. Nuestro Scvola dudaba en cuanto . la herencia dada por un militar agnado, porque pudo drsela, y pudo no drsela, antes como amigo y conocido, no ser que el haber sido camarada le hubiese aumentado el cario; . nosotros nos parece, que si el testamento hubiera sido hecho antes de ser camarada, esta herencia no era del peculio castrense, y al contrario, si despus. 1.Pero si un esclavo del peculio castrense hubiera sido instituido heredero por cualquiera, deber adir la herencia por orden del militar, y aqulla se har de los bienes del peculio castrense.
(7)

19. TRYPHONINUS libro XVIII. (11) JJispulatio- De hereditate ab agnato commilitone dala Scaevola noster dubitabat, quia potuil el ante notus, et amicus dare, potuit et non daro,. nial commilitium caritatein auxisset; nobis la videtur, si ante commilitium factum sit testamenturn, non case peculii castrensis eam hereditatem, si postea, contra.
nurn.

1.Sed si servus peculii castrensis a quocunque alt heres scHptus, iussu militis adire debebit heredilatem, eaque tiet bonorum castrensis peculii.
(1 Martianus. haZ. Vulg. (5) non, insertan Ial. Vuig. () eiva re por ea res, hi, VuIg. (4) 8hiusfamflis, Vulg. (5) agelur, Vuig. (6) potest, inserte VaLg.

(10) cciutrnxissc, ya19. (11) IX., Ha.

(8) fihiorum, consi4erase aadida por antiguos copistas. 9) propter, inserte Vig.

Vase la nota 7.

864

DIGBSTO.LIMO XLIX: TfTULO XVIT 2.Un hijo de familia paisano hizo testamento de su peculio castrense, dignorando que l haba quedado siendo heredero suyo de su padre falleci; no se puede considerar que falleci habiendo testado de sus bienes castrenses, intestado respecto los paternos, aunque esto se haya resuelto por rescripto aun ahora en cuanto al militar, porque el militar haba podido desde el principio morir en parte testado, y en parte intestado; cuyo derecho no habr tenido ste, como tampoco el de hacer testamento sin la observancia de las leyes. Luego necesariamente el instituido heredero del peculio castrense tendr todos los bienes, lo mismo que si siendo muy pobre hubiese fallecido habiendo hecho testamento, ignorando que l se habla enriquecido por medio de esclavos que administraban en otro lugar. 3.Un padre dispuso en su testamento que fuese libre un esclavo del peculio castrense de su hijo; habiendo fallecido intestado el hijo de familia, despus el padre, s pregunta, si le competer la libertad al esclavo; porque ocurra que no poda estar en dos integro el dominio; y finalmente constituy el Divino Adriano, que el hijo pudiese manumitir al esclavo de tal peculio. Y si en el testamento tanto del hijo como del padre hubiese el mismo esclavo recibido la libertad, y ambos hubiesen fallecido al mismo tiempo, no se dudara que l sera libre en virtud del testamento del hijo. Pero en el caso anterior respecto . la libertad dada por el padre, se puede decir, que acaso cesa el derecho del padre en tanto cuanto el hijo usa del derecho concedido sobre el peculio castrense; pero si el hijo hubiere fallecido intestado, el padre tiene por semejanza de cierto postliminio conforme al antiguo derecho el peculio, y se considera que tuvo retroactivamente el dominio de las cosas. 4.Mas no se diga, si como heredero le di por vindicta la libertad a! esclavo viviendo el hijo, que l se hizo libre por virtud de aquella manumisin despus de la muerte del hijo intestado. 5.Mas qu se dir, si el hijo hubiere hecho testamento, y no hubiera sido adida su herencia? No es tan fcil decir que se continu para el padre despus de la muerte del hijo el dominio de los bienes del peculio, porque el tiempo intermedio, en que deliberan los herederos instituidos, da aspecto la sucesin; de otra suerte, aunque haya sido adida la herencia del hijo por el iIstituIdo, se dir que l la propidad. Lo que es absurdel padre e do, si tambin en este caso tuviramos, como en los otros, en suspenso el dominio, de suerte que creamos que por lo hecho antes fu no fu del padre. Segn lo cual dificil ser decidir, si, mientras deliberan los herederos, correr el trmino del legado dado al esclavo de este peculio, en el testamento de aquel de quien el padre no habra podido adquirir nada, si l le pertenecer al mismo porque ciertamente le pertenecera al heredero el hijo. Pero ms fcil es la deliberacin respecto la libertad del esclavo en el caso en que se expone que el hijo falleci intestado; luego no hay razn para responder que compete la libertad dada al tiempo en que no estuvo en el dominio del padre; pero no negamos que en uno y otro caso es favorable la opinin contraria.

2.Filius(amiliu paganus de peculio castren si fecit testamentum, et dum ignorat, patri se suum heredem exf.itisse, decessit; non potest videri pro castrensibus bonis testatus, pro paternis intestatus decessisse, quamvis din milite etiam nunc rescriptum sit, quia miles ab initio pro parte testatus, pro parte intestatus potuerat mor; quod ius late non habuerit, non magia, quam (1) sine observatione legum facere (2) Lestamentum. Necessario ergo castrensis peculii heres scriptus universa bona habebit, perinde ac si pauperrimus (acto testamento decessisset, ignorans se iocupletatum per servos alio loco agentes. 3.Pater peculli castrensis fllii servum testamento liberum case iussit; intestato defuncto filiofamilias, mox patre, quacritur, an libertas servo competat; occurrebat enim, non poase dominlum apud duos pro solido fuisse; denique, fiuium puase manumittere talle peculli servum, Hadrianus constituit. Et si testamento tam 8111, quam patria idem servus aceepisset libertatem, et utrique pariter decesaisaeni, non dubitaretur, ex testamento filfi liberum eum esse. Sed lii superiore euu pro libertate a patre data illa die possunt, numquid, quoad (3) utatur iure conceaso filius in castrnsi peculio, eousque ius patria cessaverit; quodsi intestatus decesserit films, poatliminii cuiusdam similitudine pater antiquo jure babeat peculium, retroque videatur habuisse rerum dominia.

4.Non Lamen, (si) ut heres vivo filio vindictam servo imposuit, dicatur, eum post moriem intestati fui ex lila manumissione liberum factum esse. 5.Quid autem, si testamentum feceril filius, et non siL eius adita heredjtas? Non tam facile est dicere, continuatum patri post mortem fui rerum peculii dominium, quum medium tempus, quo deliberant instituti heredes, imaginem succeasioni praestiterit; alioquin etsi adita siL ab instituto herediLas fui, dicetur, a patre ad eum tranaliese pro. priat.atem. Quod absurdum est, si (4) in pendenti, ut in aliis, et in hac apecie habeamus dominia, ut e (acto (5) retro fuisse, aut non fuiase patria eredamos. Secundum quod difficile erit expedire, si, dum deliberant heredes, diez cesserit legati servo dati istius peculii, testamento eius, ex quo pater nihil capero potuisset, an id ad ipsum pertineat, quum utique ad heredem filii pertinerot. Facilior tamen de libertate servi deliberatio est in speeie, in qua intestatus fihius decessisse proponitur; non est ergo ratio respondendi, competere libertatem eo tempere datam, quo non fult in dominio patria; favorabilem tamen sententiam contrariam in utroque cuu non negamos.

20. PAULUS libro singular ad Regulam Catonznam.Sed si ponas, fihium testamentum feciase, et patrem heredem institulase, quum utique pater te (3) (1) si, inuran ial. Vug. (2) faceret HaZ. Vulg. HeZ. qeod ad, el cdice FL.

20.. PAuto; ComcnLarios a la regla Catoniana, libro nico.-- Pero si supusieras que el hijo hizo testamento, y que instituy heredero al padre, cuando
(4) ntsl, HaZ. 1UL2. (6) postfacto, haZ.

DIGRSTO.LIBRO L: TtuLo 1

865

stamento ano servo fui libertatem dedisset, qui ad eum ex testamento fui pertinere coeperit, videndum est, numquid ej comparan debeat, qui, quum manumitteretur, alienus erat, deinde postea acquisitus est; sed favorabile est, liberatem a patre rehctam admittere; et ab initio patria esse eum vidprl, ex hoc, quod postea contigit (1), ostenditur.

ciertamente el padre le hubiese dado en su testamento la libertad un esclavo del hijo, que l hubiere comenzado pertenecerle por virtud del testamento del hijo, se ha de ver si acaso deber ser comparado al que era de otro, cuando fu manumitido, y fu adquirido despus; pero es preferible admitir la libertad dejada por el padre; y que parece que desde ci principio l era del padre, se demuestra por lo que despus acontece. TITULO XVIII
DE LOS VETERANOS [Vase Cd. XII. 46.1

TIT. XVIII
DE VETERANIS

(Cf. Cod. XIL 46.1

1. Agnius MENNDER libro JI. de re mililari. Veteranorum privilegium inter cetera etiani in delictis habet praerogativarn, ut separentur a ceteris in poenis; nec ad bestias itaque (2) veteranus datur, nec fustibus caeditur.
ULPIANUS libro III. Opinionura. - Honeste 2. sacramento solutis data immunitas etiam in jis civitatibus, apud quas incolae sunt, valet; nec labefactatur, si quia eoruin voluntate sua honorem aut munus suscepenit. 1.Vectigalia et patrimoniorum onera aojennia omnes sustinere oportet.

11.El privilegio de los veteranos para las dems cosas tiene prerrogativa tambin en los delitos, para que se separen de los dems en las penas; y asi, el veterano no es echado a las fieras, ni fustigado.

1.

ARRIO MENANDRO;

De las Cosas militareis, libro

2. ULPIANO; Opiniones, libro III. - La inmunidad dada . los que honrosamente fueron desligados de su juramento tiene validez aun en aquellas ciudades en que habitan; y no se invalida, si alguno de ellos aceptare por su voluntad algn honor cargos 1.Todos deben soportar los impuestos y las. cargas solemnes de los patrimonios.

3. Mnciar.us libro II. Ileiularum. Veteranis et liberia veteranorum idem honor habetur, qui et decurionibus; igitur nec in metallum damnabuntun, neo in opus publicum, vel ad bestias, neo fustibus caeduntur. Vise sternendae immunitatem veteranos non ha. bere, lulio Sossiano (3) veterano rescriptum est; nam nec ab intributionibus (4), quae possessionibus flunt, veteranos esse excusatos, palam est 1.Sed et naves eorum angariari posse, Aelio Firmo (5) et Antonino Claro veteranis rescriptum est. teranos, Divus Magnus Antoninus cum patre suo rescripsit, a navium fabrica excusan.
5. PAULUS 4. ULPIANLTS

3. Mcuwo; Reglas, libro II. - A los veteranosy los hijos de los veteranos se les guarda el mismo honor que los decuriones; asi, pues, ni sern condenados las minas, ni trabajo pblico, 6 las fieras, ni son fustigados. Se respondi por rescripto al veterano Julio Sossiano, que los Veteranos no tenan inmunidad para la recomposicin de los caminos; porque es evidente qqe los veteranos no estn excusados tampoco de las contribuciones, que se les imponen las posesiones. 1..Pero se respondi por rescripto los veteranos Elio Firmo y Antonino Claro, que tambin sus naves podan ser ocupadas pblicamente.
5. PAULO; De las Jurisdicciones, libro nico.El Divino Antonino Magno resolvi por rescripto junLo con su padre, que los veteranos estaban excusados de la fabricacin de naves. 1.Pero tambin tienen inmunidad de la exaccin de tributos, esto es, para que no sean nombrados cobradores de tributos. 2.Pero los veteranos, que consintieron ser elegidos para el orden de los decuriones, son obligados desempear los cargos.

libro IV. de offlcio Proconsulis.

4. Uu'i.No; Del Cargo de Proconsul, libro IV.

libro singular de Cognitionibus.Ve-

1.Sed et ab exactione tributoruni habent inimunitatem, hoe est ne exactores tributorum conatituantur. 2.Sed veterani, qui pasa sunt (6) in ordinem legi, muneribus fungi coguntur.

LIBER QUINQUA GESIMtrS


TIT. 1
AD MUNIC1PALEM ET DE INCOLIS

LIBRO QUINCUAGSIMO
TITULO 1
SOBRE LA LEY MUNICIPAL Y DE LOS HABITANTES

[Cf. Cod. X. 39. 40.] 1. ULPANUS libro 11. ad Ediclurn,. Muriicipem aut nativitas facit, aut manumissio, aut adoptio. (1) Taur.; contlnglt1 el edwe Fi., Br. 2) utique, Ha, (S) Sosiano, conjet ura Br.; Goiano, Vutg. (4) contributlombus, Vuig.
ToMO UIlOS

[Vase Cd. X. 39, 40.]

1. ULPiANO; Comentarios al Edicto, libro II. Constituye al muncipe, 6 el nacimiento, 6 la manumisin, la adopcin.
rreccir, de cdice FI., Br,

(i) Euffino, V11 ) Taui-. segn a escritura orgina; Be, inserta a co-

Vi

866

DIGKTO.LIBRO L: TfTULO 1 1.Y la verdad, se llaman propiamente muncipes los partcipes del cargo, admitidos en la ciudad para que con nosotros desempeen los cargos; pero ahora llamaremos abusivamente municipes a los ciudadanos de su propia ciudad, por ejemplo, los Campanos, y a los Puteolanos. 2.As, pues, el que naci de dos padres Campanos, es Campano. Pero si de padre Campano y de madre Puteolana, es igualmente muncipe Campano, no ser acaso que por algn privilegio se atienda al origen materno; porque entonces ser muncipe de donde es originaria la madre. Por ejemplo, se les concedi los Troyanos, que el que es de madre troyana sea muncipe de aqullos. Tambin los de Delfos se les concedi y conserv esto mismo. Tambin refiere Celso que los Pnticos les compete por beneficio de Pompeyo Magno que sea Pntic el que hubiese nacido de madre Pntica. Cuyo beneficio opinan algunos que pertenece solamente los habidos del vulgo; cuya opinin no aprueba Celso; pues no se debi disponer que el habido del vulgo siguiese la condicin de la madre, porque qu otro origen tiene ste? Sino aqullos que nacieran de padres de diversas ciudades. 2. EL MiSMO; Disputas, libro 1. - Siempre que el hijo es creado decurin con la voluntad de su padro, el padre esta sujeto, como si fuera fiador del hijo, todas las cargas que se le imponen su hijo decurin; pero se considera que el padre prest su consentimiento para el decurionato de su hijo, si estando presente no se opuso al nombramiento. Por consiguiente, el padre responder como fiador de todo lo que el hijo administr en la repblica. 1.Mas debemos-entender por administrar en la repblica, manejar fondos pblicos, disponer que se gasten. 2.Mas tambin estar obligado si nombr encargados de obras de otra cualquiera cosa pblica. 3.Pero tambin obliga su padre, si nombr sucesor para si mismo. 4.Mas tambin estar obligado su padre, si di en arrendamiento los tributos pblicos. 5.Pero si el hijo no hubiere procurado nombrar tutores, ` hubiere elegido los no idneos, y no hubiere exigido fianza, hubiere admitido al no idneo, no hay duda alguna de que ciertamente l mismo queda obligado; pero su padre se obliga, qolamente si tambin por tal ttulo se suelen obligar fiadores;pero no suelen, pues esto se halla expresado y consignado en rescripto, porque los fiadores prometen que habr de quedar salvo la cosa pblica, pero la repblica nada le interesa, por lo que atae la cuestin pecuniaria, que se les dan tutores los pupilos. 6.El que est ausente por ms tiempo del de su licencia, en otra forma que la dada en su licencia, puede ser llamado para cargos. 8. EL MISliO; Comentarios Sabino, libro XXV. - Est determinado que tambin los hijos de familia pueden tener domicilio; 4. EL MISMO; CornentariosalEdicto, libro XXXIX. no ciertamente donde lo tuvo el padre, sino donde quiera que l mismo constituy su domicilio.

1.Et propri quidem municipes appellantur muneris participes, reepti in civitatem (1), ut munera nobiscum facerent; sed nune abusiva munielpes dicemus (2) suae cuiusque civitatis cives, utputa Campanos, Puteolanos. 2.Qui ex duobus igitur Campanis parentibus natus est, Campanus est. Sed si ex patre Campano, matre Puteolana, aeque municeps Campanus est, ni forte privilegio aliquo materna origo censeatur; tunc enim maternae originis erit municepa. Utputa lliensibus conceasuni est, ut, qui matre Iliensi est, sit eorum municeps, Etiam Delphis hoc idem tributum et conservatuni est. Celsus etiani refert, Ponticis ex beneficio Pompeli Magni competere, ut, qui Pontica matre natus esset, Ponticus esset. Quod beneficium ad vulgo quasitos solos pertinere quidain putant; quorum sententiam Celsus non probat; neque enim debuisse caven, ut vulgo quaesitus matris conditioneni sequeretur, quarn enim aliam originem hic habet? sed ad eos, qui ex diversarum civitatum parentibus onirentur (3).

2. IDEM libro 1. Disputationum. Quoties fihiusfamilias voluntatepatria decunio creatur, uuiversis muneribus, quae decurioni filio iniunguntur, obstrictus est pater, quasi fideiussor pro filio; consensiase autem pater decwlonatui fui 'videtur, si praeaens nominationi non contradixit. Proinde, quidquid in republica films gessit, pater ut fideiussor praestabit. 1 .Gestum autem in repubhica aceipere debemus, pecuniam publicam tractare, sive erogan. dam decernere. 2.Sed et si curatores operum vel cuius alterius re publicae creavit, tenebitur. 3.Sed et si successorem sibi nominavit, patrem obstringit. 4.Sed et si vectigalia publica locavit, pater erit obatrictus. 5.Sed si fihius tutores dare non euraverit, vel minus idoneos elegerit, ne (4) satis exegerit, vel non idoneum acceperit, ipse quidem quin Sit obstrictus, nulla dubitatio est; pater vero ita demurn obligatur, si et fideiussores solent hoc nomine obli. gari; sed non solent, hoc enim et relatum, et rescniptum est, quia fideiussores rempubhicam (5) saivam foro promittunt, reipublicae autern nihil, quod ad rem pecuniariarn attinet, interest, pupillis tutores dan. 6.la, qui ultra commeatum abest, vol ultra formam commeatui datam, ad manera vocari potest. 8. IDEM libro XXV. ad Sabinurn.Placet, etiam fihiosfamilias domicilium habere posse; 4. loas libro XXXIX. ad Edictum..non utique ibi, ubi pater habuit, sed ubicunque ipse domicilium constituit. 5. Ptw..us libro XLV. ad Edictum. - Labeo in(1) HaZ. Vulg.; civitate, el r6 rice FI.

5. P.uio; Comentarios al Edicto, libro XLV. (3) VuIg.: orerentur, el cdice FI. (4) pupilli rem silvam fore, in s erta VuIg,
(5) reza pupini, Vulg.

Taur. segn la eecritur original; dicimus, la coi reccidn del cdice Fl.,Br.

twisro.L1BBO z.: ifTuLo t

dicat, enin, qui pluribus locis ex aequo negotietur, nusquam domicilium habere; quosdam autem diocre refert, pluribus locis eum incolam case, aut domicilium habere; quod venus est. 8. ULPIANIJS libro H. pinionurn. - Assumtio originis, quae non est, veritatem natu rae non parmit; errore enim ventas originis non amittitur, neo rnendacio dicentis, se esse, unde non sit, deponitur, neque recusandoquis patriam, ex qua oriundus es, neque mentiendo de ea, quam non habet, veritatem mutare potest. 1.Filius civitatem, exqua pater eius natura]cm originem ducit, non domicilium sequitur. 2.Vinis prudantibus placuit, duobus locis posee aliquem babere domicilium, si utrubique t se instruxit, ut non ideo ininus apud alteras se coitoosase videatur. 3.Libertini originein patronorum, vel domicilium sequuntur, item qui ex his nascuntur. 7. IDEM libro V. 1e of/lcio Proconsulis.Si quia a pluribus manumiesus sit, omniuni patronoruin originem sequitur. S. MsRc1ANus libro L de Iudiciis publ.icis.Non debere cog decuriones, vilius praestare frumentum civibus suis, quam ancona exigit, Divi Fratres rescripserunt; et alije quoque Constitutionibus pnincipalibus id cautuni est. qui iustum patrem non babet, prima origo a matre, eoque die, quo ex ea editus est, numeran debet.
9. Nsa..rius libro III. Membranararn. - Eius,

Labeon indica, que el que negocia igualmente en varios lugares no tiene nunca domicilio; pero refiere que algunos dicen, que ste es habitante, tiene domicilio en varios lugares; lo que es ms verdadero.
8. ULnItro; Opiniones, libro 11.La adopcin de un origen, que no es cierto, no destruye la verdad natural; porque la verdad del origen no se pierde por error, ni se destruye por mentira del que dice que l es de donde no sea, ni rehusando uno la patria de que es oriundo, ni mintiendo respecto ii la que no tiene, puede alterar la verdad. 1.El hijo sigue la ciudad, no el domicilio, de la que su padre trae su origen natural. 2.Pareci bien los jurisconsultos, que pudiera uno tener en dos lugares su domicilio, si en ambos se estableci de modo qu no parezca que se estableci menos que en otros. 3.Los libertinos siguen el origen el domicilio de sus patronos, y lo mismo los que nacen de ellos.

7. EL mismo; Del Cargo de Proconzul, libro V. Si alguno hubiera sido manumitido por muchos, se atiende al origen de todos sus patronos. S. MARcIo; De los Juicios fiblicoa, libro 1. Resolvieron por rescripto los Divinos Hermanos, que los decuriones no debian ser obligados suministrar sus ciudadanos el trigo por menos precio que el que exige la annona; y as se dispuso tambin en otras Constituciones de los Prncipes.
9. Naacio; Pergaminos, libro 111. -El primer origen del que no tiene padre legitimo se debe contar partir de la madre, y desde el da en que uaci de ella.

10. MA.RCIANUS libro singular de Delatoribus. Simule privilegium fisco nulla civitas habet in bonis debitoris, nisi noniinatim id a Prncipe datum Bit, 11. PAPINIANOS (1) libro II. Qaaestionurn. Imperator Titius (2) Antoninus Lentulo Vero (3) resoripsit, magistratuum offlcium ndividuu ni, se periculuni case commune; quod sic intelligi oportet, ut ita dernum collegae periculum adacnibatur, si neque ab ipso, qui geasil, neque ab his, qui pro ea intervenerunt, res servari possit, et solvendo non fuit honore deposito; alioquin si persona, vel cautio Bit idonea, vel solvendo fuit, que tempore convenir potuit, unusquisque in id, quod administravit, tenebitur. 1.Quodsi forte is, qui periculo suo nominavit magistratum, solvendo Sit, utrum in eum prius actio red di, quas (4) fideiussorem debeat, an vero non alias, quam si res a collega servari non potuent? Sed placuit fideiussoris exemplo priorem conveniendum, qui nominavit, quoniarn collega quidom negligentiae ac poenae causa, qui vero nominavit, fidei ratione convenitur;
12. Iii libro 1. Responsorum.et ei contra nominati(5) collegam actionem utilem dan non oportet.
(i) Panl as, Hai. Vta9. (5) Titiu, Ha. (5) Varo, VuIg.

Ninguna ciudad tiene sobre los bienes del deudor privilegio anlogo al del fisco, . no ser que expresamente le haya sido dado por el Prncipe.
11. PAPiNIANo; Cuestiones, libro .11.El Emperador Tito Antonino respondi por rescripto Lntulo Vero, que el oficio do los magistrados es indivisible, y comn la responsabilidad del mismo; lo que s.e debe entendei de modo que se le atribuya al colega la responsabilidad solamente, si ni del mismo que administr, ni de los que por l afianzaron se pudiera recobrar la cosa, y si no fu solvente al deponer su cargo honorfico; de otra Suerte, si la persona 6 la caucin fuera abandonada, si fu solvente al tiempo en que pudo ser demandada, cada cual quedar responsable por lo que administr. 1.Pero si acaso no fuera solvente el que su riesgo nombr un magistrado, se deber dar primeramente la accin contra l, como fiador, 6 no de otra suerte, sino si no se hubiere podido recobrar de su colega la cosa? Pero se determin, que la manera que respecto al fiador ha de ser demandado primero el que hizo el nombramiento, porque su colega es ciertamente demandado por causa de negligencia y de pena, pero el que hizo el nombramiento, por razn de su fianza;

10. M.'.sci&ro; De los Delatores, libro nico. -

12. EL mismo; Respuestas, librol.y no se le debe dar l la accin til contra el colega del nombrado.
(4) quam in, Vtag. (5) et el, qui nominavit, contra sdilegam, Vulg.

868

DIGRO.LIBBO L: TfTULO 1 13. EL MISMO; Cuestiones, Libro 1!. Luego Iqu se dir, si uno de los magistrados hubiere estado ausente todo el ao, si estando acaso presente no hubiere administrado los negocios de la repblica por contumacia, por pereza, por mala salud, y todos los hubiere administrado solo su colega, pero no todo so pudiera recobrar de ste? Se establecer este orden, que en primer lugar sean demandados solidariamente el que administr los negocios de la repblica, y los que por l dieroncaucin, y despus de ejecutados todos asuma la responsabilidad el que nombr al que no era idneo, y finalmente el otro de los magistrados, que no se inmiscuy en los negocios de la repblica. Y ste que hizo el nombramiento no rehusar la responsabilidad de la totalidad,, porque debera saber que el que fuese nombrado habla de aceptar un cargo indivisible y una responsabilidad comn; porque tambin cuando dos administraron, y de uno se puede recobrar lo que se debe, es demandado por la totalidad el que nombr su colega.
14. EL MISMO; Cuestiones, libro XV. Se entiende que los muncipes saben lo, que saben aquellos . quienes se les encomend todo el cuidado de la repblica.

13. IDEM libro H. Quaeslionui. - Quid ergo, si alter ex magistratibus Loto anno abfuerit, aut forte praeseas per conturnaciam, sive ignaviam, vel segrato valetudinem reipublicae negotia non gessent, et omaha collega solus administraverit, nec tamen tota res ab eo servari possit? Taus ordo dabitur, ut imprimis, qui reipublicae negotia gessit, et qui pro co caverunt, in solidum conveniantur, mox peractis omnibus periculum agnoscat, qui non idoneum nomirjavit, postremo alter ex magistratibus (1), qui reipublicae negotiis se non immiscuit. Nec luste, qui nominavit, uhiversi periculum recusavit, qiium acire deberet, eum, qui nominaretur, idividuum oficium et comrnune periculum suscepturuin; nam et quum duo geaserunt, et ab altero servan, quod debetur, non potest, qui collegam nominavit, ni universo (2) convenitur.

14. IDEM libro XV. Quaee/.ionum. - Municipes intelliguntur soire, quod sciaut hi, quibus summa reipublicae commissa est. 15. IDEM libro I. Responsorum. - Ordine. decurionum ad tempus motus, et in ordinem regreasus ad honorem (3) exemplo relegati tanto tempore non admittitur, quanto dignitate caruit. Sed in utroque placuit examinan, quo crimine damnati sententiam eiusmodi rneruerunt; durioribus etenim poenis affectos ignominia, velut transacto negotio, postea liberan, minonibus vero, quam leges peruiittunt, subiectos nihilominus inter infames haberi, quum facti quidein quaestio sit in potestate iudicantium, iuris autem auctoritas non sit.

1.In eum, qui successorem suo periculo nominavit, si finito magistratu successor idon cus fuit, actionem dan non oportet. 2.In fraudem civilium munerum per tacitam fidem praedia transiata fisco vindicantur, tantumque alterum interdictae re minister de suis bonis cogitur solvere. 3.Ius originis in honoribus obeundis, se muneribus suscipiendis adoptione non mut.atur, sed novia quoque muneribus fihius per adoptivum paLrem adstringitur. Sed si emancipatur (4) ab adoptivo patre, non tantum fflius, sed etiam civis eius civitatis, cuius per adoptionem fuerat factus, esee desinit.
10. HRRMOGEN1ANUS libro

removido temporalmente del orden de los decuriones, y volvi al orden, no es admitido, . la manera que el relegado, honor por tanto tiempo cuanto estuvo privado de dignidad. Pero respecto ambos se determin, que se examinase por qu crimen condenados hayan merecido tal sentencia; porque los sujetos a penas ms duras se libran despus de la ignominia, como habindose transigido el negocio, pero los sujetos otras menores que las que las leres permiten, son, no obstante, contados entre los infames, porque la cuestin de hecho est ciertamente bajo la potestad de los juzgadores, pero no lo est la autoridad del derecho. 1.No se debe dar accin contra el que su riesgo nombr sucesor, si finida su magistratura fu solvente el sucesor. 2.Son reivindicados para el fisco los predios que fueron transferidos por tcita confianza en fraude de los cargos civiles, y el que fu ejecutor auxiliar de la cosa prohibida es obligado pagar de sus propios bienes otro tanto. 3.Por la adopcin no se cambia el derecho de origen para la obtencin de honores y para la aceptacin de cargos, sino que el hijo se sujeta por medio del padre adoptivo tambin los nuevos cargos. - Pero si uno es emancipado por el padre adoptivo, no solamente deja de ser hijo, sino tambin ciudadano de aquella ciudad de la que por la adopcin se haba hecho.
17. PAP1NuNo; Respuesks, libro 1.El liberto no se excusa por causa de su patrono de los cargos civiles; y no hace al caso que preste servicios al patrono, auxilio por estar privado de la vista. 1.Pero los libertos de los senadores, que administran los negocios de sus patronos, estn exusados de la tutela por decreto de los senadores. 16. HERMOGENiANO;

15, EL MISMO; Respuestas,

libro 1. - El que fu

I. Iurs epilomarum .-

Epitome del Derecho, libro 1.

17. PAPINIANUS (5) libro 1. Responorurn. - Libertus propter patronum a civilibus muneribus non exeusatur; nec ad rem pertinet, an operas patrono, vel ministerium capto luminibus exhibeat. 1.Liberti vero senatorum, qui negotia patronorum gerunt, a tutela decreto patrum exeusantur.

(1) vel administratoribus, insera VuIg. ( Taur. segn a escritura original; nniverim, a correccin del cdice FI,, Br. (5) Taur. segn a escritura original; honores, la correccin dl cdice Fi., Br.

(4 Taur. segn a escritura original; Sed tur, Za correccin 4.1 cdice FI., Br. (5) P&uiuS, VuLg.

et al emancipe-

DIGE$TOLIBBO L: TTULO 1 2.Filium pater decurionem esse voluit; ante filium ex persona sua respublic.a debet convenire, quam patrem (1) ex persona fui; nec ad rem pertinebit, an filius castrense peculium tantum possideat, quum ante militasset, vel postea. 3.Praescriptio temporum, quae in honoribs repetundis, vel aliis suscipiendis data est, apud eosdeLn servatur, non apud alios. 4.Sed eodem tempore non sunt honores in duabus civilatibus ab eodem gerendi; quum simul igitur utrubique deferuntur, potior est originis causa. 5.Sola ratio possessionis civilibus possessori mun eribus iniungendis, citra privilegium specialiter civitati datum idonea non est. 6.Postlirninio regressi patriae muneribus obtemperare coguntur, quamvis in alienae civitatis finibus consistant. 7.Exigendi tributi munus inter sordida munera non habetur, et ideo decurionibus quoque man datur. 8.Ex causa fideicommissi manumissus in muneribus civilibus inanumissoris originem sequitur, non cius, qui libertatem relinquit. 9.lu adoptiva familia susceptum, exemplo dati, muneribus civilibus apud originem avi quoque naturalis respondere, Divo Pio placuit, quamvis in isto fraudis nec auspicio quidem interveniret. 10.Error eius, qui, se municipem aut eolonum existimans, munera civilia suscepturum promisit, defensionern iuris non excludit. 11.Patrjs domicilium fihiurn aliorum incolam civilibus muneribus alienae civitatis non adstringil, quum in patris quoque persona domicilii ratio temporaria sil. 12.In quaestionibus nominatos capitalium enminum ad novos honores ante causam finitam admitti non oportet; ceteruin pristinam interim dignitatem retinent. 13.Sola domus possessio, quae u aliena civitate comparatur, domieilium non facit. 14.Nominati succeasoris periculum fideiussorem (2) nominantis non tenet. 15.Fideiussores, qui saivam rempublicam fore responderunt (3), et qui magistratus suo periculo nominant, poenalibus actionibus non adstringuntur, in quas inciderunt hi, pro quibus intervenerunt; coa enim damnum reipublieae praestare satis est, quod promitti videtur (4).
PAULUS libro I. Quaestionum.Divus Seve18. rus (5) rescripsit, intervalla temporum in continuandis oneribus (6), invitis, non etiam volentibus conceasa, dum no quis eontinuet honorem (7).

869

2.Un padrequiso que su hijo fuese decurin; la repblica debe demandar al hijo por razn de su persona antes que al padre por razn dala persona del hijo; y no har al caso que el hijo posea solamente peculio castrense, porque hubiese sido militar antes despus. 3.La prescripcin de tiempo, que se d,i para reclamar honores, para aceptar otros, se observa entre los mismos individuos, no entre Otros. 4.Peropor uno mismo no se han de desempear cargos honorificos al mismo tiempo en dos ciudades; as, pues, cuando simultneamente se confieren en una y en otra, es preferente la causa de la de origen. 5.La sola razn de posesin no es suficiente para imponer cargos civiles al poseedor, sin privilegio especialmente dado fi la cidad. 6.Los que por el postliminio regresaron fi su patria son obligados fi soportar Los cargos, aunque residan en los lmites de otra ciudad. 7.El cargo de exigir los tributos no es considerado entre los cargos viles, y por ello se les encomienda tambin fi los decuriones. 8.El. manumitido por causa de fideicomiso se atiene en cuanto fi los cargos civiles al origen del que lo manumiti, no al del que le deja la libertad. 9.Plugo al Divino Po, que el nacido en, familia adoptiva responda, fi la manera que el dado en adopcin, de los cargos civiles en el lugar de oilgen de su abuelo tambin natural, aunque en esto no mediara ciertamente ni sospecha de fraude. 10.El error del que creyndose municipe colono prometi que aceptara los cargos civiles, no excluye la defensa de su derecho. 11.El domicilio del padre no obliga al hijo habitante de Otros municipios fi los cargos civiles de una ciudad ajena, porque tambin en cuanto fi la persona del padrees temporal la razn del domicilio. 12.No es conveniente que los acusados en cuestiones de crmenes capitales sean admitidos fi nuevos honores antes definida la causa; pero conservan mientras tanto su antigua dignidad. 13.La sola posesin de casa, que se compra en otra ciudad, no constituye domicilio. 14.La responsabilidad del sucesor nombrado no obliga al fiador del que lo nombr. 15.Los fiadores, que respondieron que quedara fi salvo la cosa pblica,y los que fi su propio riesgo nombraron magistrados, no estn sujetos fi las acciones penales .en que incurrieron aquellos por quienes fueron fiadores; porque es suficienie que ellos respondan fi la repblica del dao por que parece que se promete. 18. PAULO; Cuestiones, libro 1. -El Divino Severo resolvi por rescripto, que los intervalos de tiempo para continuar en los cargos fueron concedidos para los que no quieren, no tambin para los que quieren, con tal que ninguno contine en un cargo honorfico.
19. SCVOLA; Cuestiones, libro I. - Lo que hizo la mayor parte de la curia es considerado como si todos lo hubieren hecho.

19. SCAEVOLA libro I. Quaeslwnurn. - Quod maior para curiae effecit, pro eo habetur, ac si omnes egerint.

20. PAULtJS libro XXIV. Quaeslwnum. Domicilium re el facto transfertur, non nuda contesta(1) Ha. Vuig.; pater, el cdice FI. (5) fidelnssorla, HaZ. (3) spopondernnt, Vulg. (4) promlttere videntur., Vulg.

20. PAULO Cuestiones, libro XXIV. -El domicilio se transfiere por la cosa y por un hecho, no
(5) el Antoninue, insertan HaZ. Vulg. (6) honorlbu, Rat. Yu1g. (7) honores, Ha?. Vatg.

870

DIGETO.LIBBO L: TTULO 1

tiono; sicut in ir exigitur, qui negant se poase ad munera, tt incolas, vocari. 21. iDEM libro 1. Reponsorurn. Lucius Titius, quum esset in patris potestate, a magistratibus inter ceteros frumento comparando, invito patre, curator constitutus est; cui re Luius Titius neque consensit, neque pecuniam accepit, neque in eam (1) cavit, aut se comparationibus eum ceteris miseuit; et post mortem patria in reliqua collegarum interpellari coepit; quaeritur, an ex ea causa tener possit. Paulus respondit, eum, qui iniunctum munus a magistratibus suscipersupersedit, posse convenir co nomine propter damnum reipublicae, quamvis co tempore, quo creatus est, in aliena fuent potestate. 1.Paulus respondit, eos, quipro aliis non ex contractu, sed ex officio, quod acTministraverint, conveniuntur, in damnum sortis substitui solere, non etiam in usuras. 2.Idem respondit, heredes patria propter mu. nera fui, quae post mortem patria suscepit, jure convenir non posse. Hoc responsum et ad em pertinet, qui a patre decurio factus post mortem patria mun era suscepit. 3.Idem respondit, eum, qui decurionern ado-. ptavit, onera decurionatus mus suscepisse videri, exemplo patria, cuius voluntate filius decano factus est. 4.Idem respondit, constante matrimonio dotem in bonis mariti esse; sed (2) si ad munera municipalia a certo (3) modo substantiae vocentui', dotem non debere computan. 5.Idem respondit, si per accusatorem criminum capttalium non stetisset, quominus crimen intra statutumtempus persequeretur, reum non debuiase mediotempore honorem appetere. 8.dmperatores Severus et Antoninus Augusti Septimio (-4) Zenoni. Pro infante filio, quem decurionem esee voluisti, quamquam fidem tuain in posterurn adstninxeris, Lamen interim onera sustinere non cogeris, quum ad ea, quae mandan possunt, voluntatem dedisse videaris (5). 7.Idem respondit, si civitas nullam propriam legem habet de adiectionibus (6) admittendis, non posse recedi a locatione vel venditione praediorum publicorum iam perfecta; tempora enim adiectionibus (7) praestitura (8) ad causas fisci pertinent. 22. iDEM (9) libro 1. Sententiarum. - Filli Iibertorum libertarumque, (10) liberti paterni et patroni (11) manumissonis dornicilium aut originem sequ u ntu r. LVidua rnulier amissi mariti domicilium re. tinet, exemplo clanissime personae per inaritum factae; sed utrumque aliis intervenientibus nuptiis permutatur. 2.Municipes sunt liberti et in co loco, ubi (5) Taur.; et, inserta e! cdice Fi., Dr.
(6) addIstioutbu, Vu1g. (1) rem, insertan HaZ, Vutg.

con la nuda contestacin; as como se exige en cuanto a los que dicen que ellos no pueden serliamados los cargos, como habitantes. estando bajo la potestad de su padre, fu nombrado, contra la voluntad de su padre, por los magistrados administrador, entre otros, para comprar trigo; para lo cual Lucio Ticio ni prest consentimiento, ni recibi dinero, ni otorg caucin, ni se inmiscuy con los dems en las compras; y despus de la muerte de su padre comenz i ser demandado pr los residuos de sus colegas; Be pregunta, si podra estar obligado por virtud de esta causa. Paulo respondi, que el que dej de aceptar el cargo impuesto por los magistrados poda ser por tal titulo demandado por el dao causado la repblica, aunque al tiempo en que fu nombrado hubiere estado bajo la potestad de otro. 1.Paulo respondi, que los que son demandados en lugar de otros no en virtud de contrto, sino por virtud de oficio que hubieren desempeado, solan ser substituidos por la prdida del capital, no tambin por los intereses. 2.El mismo respondi, que no pueden ser demandados en derecho los herederos del padre por razn de los cargos del hijo, que ste acept despus de la muerte de su padre. Esta respuesta se refiere tambin al que hecho decurin por el padre acept cargos despus de la muerte del padre. 3.El mismo respondi, que se considera que el que adopt un decurin acept las cargas del decurionato de ste, la manera del padre por cuya voluntad fu hecho decurin su hijo. 4.El mismo respondi, que durante el matrimonio est la dote entre los bienes del marido; porque si para los cargos municipales se requieren bienesen cierta cantidad, no se deba computar la dote. 5.El mismo respondi, que sien el acusador de delitos capitales no hubiese consistidoque no persiguiese el delito dentrd del trmino establecido, el reo no debi aspirar cargo honorfico en el tiempo intermedio. 6.Los Emperadores Severo y Antonino, Augustos, . Septimio Zenn. Por el hijo que est en la infancia, que quisiste que fuera decurin, aunque para lo futuro hubieres obligado tu fianza, no sers, sin embargo, obligado soportar mientras tanto las cargas, porque se considera que prestaste tu voluntadpara las cosas que se pueden encomendar. 7.El mismo respondi, que si la ciudad no tiene ninguna ley propia para la admisin de las pujas, no era posible separarse del arrendamiento de la venta, ya perfeccionados, de predios pblicos; porque los trminos prefijados para las pujas corresponden los negocios del fisco. 22. EL MISMO; Sentencias, libro 1.Los hijos de los libertos y de las libertas se atienen al domicilio y al origen del liberto paterno y del patrono manumisor. 1.La mujer viuda retiene el domicilio de su difunto marido, la manera que las personas que se hicieron muy esclarecidas por el marido; pero unay otra cosa se cambia mediando otras nupcias. . 2.Los libertos son municipes tambin de
(7) addietionibus, Vulg. (8) 7aur. al mrgeo; praestita, en e! texto. (9) triplanes, Ha!. VuLg. (10) ut, zrurta IaL
(11) patronl et, Ha!.
21. EL MISMO;

Respuestas, libro 1.Lucio Ticio,

(E ascepto por a certo, HaZ. Vuig. (4) Septlmo, Vulg. (5) Vase const. 1. Cod. de mwzer. et hon. X. 41.

DIGESTO.-LIBRO L: TITULO 1 ipsi domicilium sua voluntate tulerunt; nec aliquod ex hoe origini patroni faciurit praeiudicium; et utrubique muneribus adstringuntur.

8'71

3.-Relegatus in co loco, in quern relegatus est, interim neeessarium domiciliuin habet. 4.-Senator ordine motus ad originalem patriam, nisi hoe specialiter impetraverit, non restituitur. 5..-Senatores et eorum fui flhiaeque, quoquo ( 1 ) tempore nati nataeve, itemque nepotes, prnepotes et proneptes (2) ex fifio, origini (3) exinitintu r, hect munici palem reti neant dignitatem. 6.-Senatores, qui liberum commeatum id est, ubi velint morandi arbitrium irnpetraverunt, domicilium in urbe retineni. 7,-Qui foenus exercent, omnihus patrimonii intributionibus fungi debent, etsi possessionem non habeant.
Municepe case desinil senatoriam adeptus dignitatem, (4) quantuin ad munera; quantum vero ad honorem, retinere creditur originem; denique manumissi ab eo eius municipii efficiuntur municipes, unde originem trahit.
28. HERMOGENIANUS

aquel lugar en que ellos mismos tomaron por. 5U voluntad domicilio; y con esto no causan perjuicio alguno al lugar de origen de su patrono; y en una y en otra parte estn obligados 9. los cargos. 3.-El relegado tienemientras tanto su domicilio necesario en aquel lugar en que fu relegado. 4.-El senador removido de su orden no es restituido 9. su patria original, 9. no ser que esto lo hubiere impetrado especialmente. 5.-Los senadores y sus hijos hijas, en cualquier tiempo nacidos nacidas, y tambin los nietos, biznietos, y biznietas descendientes de hijo, se eximen de su origen, aunque retengan la dignidad municipal. 6.-Los senadores que impetraron libre licencia, esto es, el arbitrio de morar donde quieran, retienen su domicilio en la ciudad. 7.-Los que se dedican 9. prestar 9. inters deben satisfacer todas las cargas impuestas 9. los patrimonios', aunque no tengan posesin. 23. HERMOGENIAN; Epitome del Derecho, libro 1. -El que alcanz la dignidad senatorial deja de ser muncipe en cuanto 9. los cargos; pero en cuanto 9. los honores se cree que conserva la condicin de su origen; finalmente, los manumitidos por l se hacen muncipes del mismo municipio de donde l trae su origen. 1.-Se considera que el militar tiene su domicilio all donde mora, si nada poseyera en su patria.

libro 1. 1w!8 eplornarurn.-

1.-Miles ibi domicilium babera vjdetur, ubi moret, (5) si nihil rl patria poasideat.
24. SCAEVOLA, libro 11. Diresorum. - Constitutionibus Principum continetur, ut pecuniae, quae ex detrimento solvitur, usurae non praestentur; et ita Irnperatores Antoninus et Verus (6) Augusti rescripserunt bis verbis: Humanum est, reliquoruin usuras neque ab ipso, qui ex.administratione honoris reliquatus est (7), neque a fideiussore eius, et multo miaus a magistratibus, qui cautionem aeceperint, exigi; cui consequens est, ut nc in futumm a forma observata discedatur.

24. ScsvoLA; Digesto, libro II. - Se contiene en Constituciones de los Prncipes, que no se paguen intereses del dinero que se paga por causa de detriniento; y as lo resolvieron por rescripto los Emperadores Antonino y Yero, Augustos, en estos trminos: Es equitativo que no se ejin intereses de los resduos, ni al mismo que qued alcanzado en la administracin de un cargo honorfico, ni 9. su fiador, y mucho menos 9. los magistrados que hubieren recibido caucin; 9. lo cual es consiguiente, que tampoco en lo futuro se separe nadie de la forma observada.
empean una sola magistratura, representan tam bin las veces de una sola persona; y esto se les concede de ordinario ciertamente por la ley municipal; pero aunque no les haya sido concedido, con tal que no les haya sido denegado, compete por la costumbre. 26. PAULO; Comentarios al Edicto, libro 1. - El magistrado municipal no puede hacer lo que ms bien es de imperio, que de jurisdiccin. 1.-A los magistrados municipales no se les permite que restituyan por entero, que manden poseer los bienes para conservar una cosa, para conservar la dote, para conservar los legados. El manumitido es muncipe de la ciudad del que lo manumiti, siguiendo no al domicilio, sino 9. la patria, de ste. Y si tuviera patrono que fuera munc pe de dos ciudades, ser por la manumisin muncipe de las mismas ciudades.
(5) et, insertan Ral, Vulg. (6) Severus, ]la. (7) relinquitur, Vulg.

Magistratus municipales, quum unum magistratum administrent, etiam unius hominis vicein sustinent; et hoc plerumque quidem lege munici pali lis datur; verum etsi non sit datuni, dummodo non denegatum, moribus competit.

25.

ULPiA.NUS

libro .. ad Edictum Praetorjs. -

26. ULPiANO; Comentarios al Edicto del Pretor, libro 1. - Los magistrados municipales, como des-

26. PAULUS libro 1. ad Edicturn.-Ea, quae magis imperii Sunt, quam iurisdictionis, magistratus municipalis facere non potest. I.-Magistratibus municipalibus non permittitur in integrum restituere, aut bona re servandae causa iuberi (8) poasidere, aut dotis servandae causa, vel (9) legatorum servandoruni causa. 27. JLPIANUS libro II. ad Edictam. - Eius, qui manumisit, municeps est manumissus, non domicilium eius, sed patriam secutus. Et si patronum habeat duarum civitatum municipem, per manumissionem earundem civitatum cnt municeps.
(1) La correccin del cdice FI., quoque, Taur. segn la escritura original, Br; so por quoquo, Vulg. (2) et proneptes, ornitenlas ial. Vulg. (3) ex filio, et pro origine ex fihia eximuntur, Vulg. (4) Taur. segun (a escritura ariinat: boc autem, (iherla la correccin 4e1 cdice FI., Ur,

27.

ULPiANO;

Comentarios al Edicto, libro H. -

(5) Taur. segn correccin del cdice FI.; &utaV6i, a e6 craura arginai, Br.

(8) tubere, HaZ. Vu(g.

872

DIGBSTO.LIBBO L: TITULO 1

1.71i quia negotia sua non u colonia, sed in municipio semper agit, in illo vendit, emit, contrahit, eo in (1) foro1 balneo, spectaculis utitur, ibi festos (2) dies celebrat, omnibus denique municipii commodis, nullis coloniarum, fruitur, ibi magia babere domicilium, quam ubi colendi (3) causa deversatur. 2.Celsus libroprimo Digestorum tractat, si quis instructus sit duobus locis aequaliter, neque bie, quam lije minus frequenter commoretur, ubi domicilium habeat, ex destinatione (4) animi esse accipiendum (5); ego dubito, si utrubique destinato sit animo, an possit quis duobus locis domicilium habere; et verum est habere, licet difficile est, quemadmodum diffieile est, sine domicilio case quemquarn. Puto autem et hoo procedere posse, si quia domicilio relicto naviget, vel iter faciat, guaorens, quo se conferat, atque ubi constituat (6); nam huno (7) puto sine domicilio esse. 3.Domieilium autem babero potest et relegatus eo loci, unde arcetur, ut Marcelius acribit. 28. P*utus libro 1. ad Edictum. - Inter conve nientes et de re maiori apud magistratus municipales agotur, Incola et his magistratibus parere debet, apud quos incola est, et illis, apud quos civis est; neo tantum municipal iurisdictioni in utroque municipio sub-. ectus est, verum etiam omnibus publicis munenbus fungi debet.
80. ULPIANUS libro LXI. ad Edietum. - Qui ex vico ortus est, eam patriam intelligitur habere, eui reipublicae vicus ille respondet. 31. MARCELLUS (9) libro I. J3igestorum. - Nihil est impedimento, quominus quia, ubi velit, habeat domicilium, quod ei interdictum non sit.

- 1.Si alguno hace siempre sus negocios, no en la colonia, sino n el municipio, en el cual vende, compra, contrata, se sirve del foro, del bao y de los espectculos, y all celebra los das festivos, y disfruta finalmente de todas las comodidades del municipio, y de ningunas de las colonias, se considera que ms bien tiene all su domicilio, que all adonde va para cultivar. 2.Dice Celso en el libro primero del Digesto, que si alguno estuviera de igual modo establecido en dos lugares, y no morase con menos frecuencia en -uno que en otr, se ha de entender por la intencin de su nimo dnde tiene su domicilio; yo dudo, que, si en ambas partes estuviera con la misma resolucin de nimo, pueda uno tener su domicilio en dos lugares; y es verdad que lo tiene, aunque es difcil, la manera que es difcil que alguien est sin domicilio. Pero creo que tambin esto puede tener lugar, si alguno, habiendo dejado su domicilio, navegara, caminara, buscando adonde trasladarse, y dnde establecerse; porque opino que ste se halla sin domicilio. 3.Mas tambin el relegado puede tener su domicilio en aquel lugar donde est relegado, como escribe Marcello.
28. PAULO; Comentarios al Edicto, libro I. Entre los que en ello convengan se litigar aun por mayor cuanta ante los magistrados municipales.

29. G>-ius libro 1. ad Edidtum prot,inciale (8).

29. GATO; Comentarios al Edicto provincial, libro 1. - El habitante debe obedecer aquellos ma-

gistrados en cuya jurisdiccin habita, y aquellos en cuya jurisdiccin es ciudadano; y no solamente est sujeto en ambos municipios la jurisdiccin municipal, sino que tambin debe desempear todos los cargos pblicos. 80. ULP1No; Comentarios al Edicto, libro LXI. -Se entiende qe el que naci en una aldea tiene aquella patria la cual corresponde aquella aldea. 81. MARCELO; Digesto, libro L - No hay ningn impedimento para que uno tenga donde quiera el domicilio, que no le est prohibido.
82. MODESTINO; Diferencias, libro IV. - La que se despos no cambia su domicilio antes do contradas las nupcias. 33. EL MISMO; De las Manumisiones, libro nico. - Roma ea nuestra patria comn.

82. MoossnNus libro IV. Di7erentiarum. Ed, quae desponsa est, ante contractas nuptias suum non mutat domicilium. 83. IDEM libro singular de Manumissionibus. Roma communis nostra patria est. 34. IDEM libro III. Regulw.um.Incola am muneribus publicis destinatus, nisi perfecto munere, incolatui renuntiare non potest. 35. IDEM libro 1. Ezcusationura.p,a , &r

84. EL mismo; Reglas, libro III. - El habitante ya destinado cargos pblicos no puede renunciar su calidad de habitante, sino habiendo desempeado su cargo.
85. EL MISMO; De las Excusas, libro 1.Conviene saber, que el que permanece en el campo no se considera que es habitante; porque el que no disfruta de las ventajas de aquella ciudad, no se estima que es habitante.
(3) conslztst, HaL Vulg. (7) prlmum, inserta Ha. (8) Sr. considera provinciale aadida por aptigu<>s copistas, pero no as Taur. (9) Msrtlanus, IaL Vuig. (10) i65, Hal. Vuig. (11) ixia, HaZ. Vuig. (12) Segn nuestra enmienda; quouiam, Vatg. (13) Versin vulgar.
1

is xasewus, ineolas (10) di v).s iipret ol xpr.p.e'o, oro

di LC*rL rTs incolas (11). [Scire oportel, quod (12) qu ja agro perma-

&p ixztin

net, incola esse non eristimatur; qui enim illius civil atis praecipuis non utitr, non ezisttmatur esse incola.f (13).
(1) in eo, Ha(. (2) Taur. al mdrgen; festl8, el mismo en el tercio.

(3) Taur. segn (a escritura original; ruris, inser t a la correccidn del cddice Fi., ir. (4) Segn conjetura Dr.; exstlntlone, el cdice Fi; ex.
stimationem, Hal. Vulg. (5) &cclplandam, ial. Vulg. -

DIGBSTO.LIIEO L:

TtruLo i

873

esset Rornae studioruni gratia, epistola missa est a magistratibus patriae suae, ut porrigeret Imperatori decretum eiusdem civitatis, quod erat cuin Ipsa epistota missum; is autein, qul susnepisset literas restituendas, collusione facta dedit Lucio Titio (1), qui et ipse Romae morabatur suae re gratia;'sublato Titii nomine, cui erat decretum missum, uti per ipsum daretur, suum nomen scripsit (2), et $IC Imperatori decretum secunduin mandata repubhcae dedit; quaero, qui viaticuni petere ab ea (3) potuisset, et quid commisisse videtur is, qui non restituit literas el, cui restituere mandatum susceperat, et is, qui sublato alieno nomine inseriptoque suo, quasi Ipse iussus a patria, decretum Imperatori porrexit. Herennius Modestinus respondit, Titium quidein viaticuni petere non posse, sed eum, qui nomen incidisset (4).

86. IDEM libro 1. Responsorum. - Titio, quum

1.Titius pro pecunia publica, quam ipse credidit, pignus aceepit pacto facto cuni debitore, ut non soluto debito, sine ulla reprornissione distrahatur pignus; succedentes gradus (5) in Iocurn Titii nomen et pignus probaverunt usque ad Maovium; ex, venditione pignoris propter repromlsslOneta (6) .a magistratu vendentibus facta.m, de (7) modo tundi demonstrato, satis debito factuiii non est; quaerebatur, qui8 reipublicae tenetur Herennius Modestinus: Titium, quum successores cina periculum noininis agnoverint, co nomine obatrictum non esse respondi; sed neo post magistratuS, qui vendidisse propnuntur, uum videlicet pluris vendiderunt propter mensurae agri demonstrationem, el hoc, qua (8) pluris vendiderunt, reStItiere minore (9) modo deprehenso iussi sun; euni igitur, qui novissimus nomen probavit, indemnitati reipublicae satisfacere debere, si nomen ad successorem idoneum transmisisse non doceatur.

86. EL M1SMO Respuestas, libro 1. Hallndose Ticio en Roma por causa de sus estudios, se le envi por los magistrados de su patria una carta, para. qte presentase al Emperador un decreto de la misma ciudad, que haba sido enviado con la misma epstola; mas el que se haba encargado de la carta que se habia de entregar, habiendo hecho colusin, se la di Lucio Ticio, quien tambin moraba en Roma por causa de sus negocios; habiendo quitado el nombre de Ticio, al cual se le haba enviado el decreto para que por l mismo fuese presentado, escribi su propio nombre, y de este modo present al Emperador el decreto conforme los mandatos de la repblica; pregunto, quin podra pedirle sta el Vitico, y qu se considera que cometi el que no envi la carta . aquel quien haba recibido encargo de mandrsela, y el que habiendo quitado el nombre de otro inscrito el suyo, como si el mismo se le hubiese dado el mandato por su patria, present el decreto al Emperador. Herennio Modestino respondi, que ciertamente no poda pedir Ticio el vitico, sino el que hubiese puesto su propio nombre. 1.Ticio recibi prenda por el dinero pblico que l presto, habiendo hecho con el deudor pacto para que, no pagndose la deuda, se vendiera la prenda sin ninguna nueva promesa; los que sucedieron en el lugar del grado de Ticio hasta Mevio aprobaron el crdito y la prenda; por virtud de prdmesa hecha por los magistrados vendedores, demostrada la cabida del fundo, no se satisfizo con la venta de la prenda la deuda; se preguntaba quin est obligado la repblica't Y dice Herennio Modestino: yo respond, que por este crdito no estaba obligado Ticio, porque sus sucesores haban aceptado la responsabilidad del crdito; pero tampoco despus los magistados, que se dice que vendieron, porque, la verdad, vendieron en ms por virtud de la indicacin de la cabida del campo, y se les mand, habindose hallado menor cabida, restituir aquello en que vendieron por ms; as, pues, el ltimo que aprob el crdito debe satisfacer It la indemnidad de la repblica, si no se probara que transmiti el crdito sucesor abonado.

De jure omnium incolarnrn, quos (10) quaeque civitates sibi vindicani, Praesidum provinciarUm cognitio est. Quum turnen se quis negat inco!am esse, apud dm Praesidem provineiae agere debet, sub cuius cura est ea civitas, a qua vocatur ad rnunera, non apud eam, ex qua ipse se dicit oriunduni case; idque JDivus Hadrianus rescripsit mulieri (11), quae aliunde orta alibi nupta est. 1.Libertos co loco munus farere debere, unde patrona cnt, et ubi ipsi domiciliuta habebunt, placet. 2.-.--Mulieres, quae in matrimonium se dederint non legitiinum, non ibi muneribus fungendas (12), unde mariti earum sant, sciendum est, sed unde ipsae ortae sunt; idque Divi Fratres reScripseruflt. 38. PAplalus lusTus (13) libro 11. de ConstitutioC1) Tftio, oniiteld ial. () inscrlpsit Fiat. Valg. () co, Ial. Vuii. (4) indidlsiet, ial. Vulj. '6) gradu, Ha. (41) Taur. segn la e8,'ilura oriqinal del cdice '1., que dice rempromissionem, Br.: remissionem, la correccin del cdice FI.
Tomo UI

37.

CALLISTRATUS

libro 1. de Cognitioni bus. -

87. CALiSTRAI'O; De las Jurisdicciones, libro 1. Es de los presidentes de las provincias el conocimiento del derecho de todos los habitantes, que cada ciudad reclama para si. Mas cuando alguien dice que l no es habitante, debe litigar ante el Presidente de la provincia bajo cuyo cuidado est aquella ciudad por la que es llamado It cargos, no ante el de aquella de Ja que l mismo dice que es oriundo; y esto respondi por rescripto el Di vino Adriano It una mujer, que, habiendo nacido en una parte, se cas en otra. 1.Est determinado que los libertos deben desempear cargo en el lugar de donde fuere su patrona, y donde ellos mismos tuvieren su domicilio. 2.Se ha de saber, que las mujeres que se dieron en matrimonio no legitimo no han de desempear cargos all de donde son sus maridos, sino alli de donde ellas mismas son oriundas; y esto resolvieron por rescripto los Divinos Hermanos.

38. P.uiaio JusTo; De las Constituciones, libro


(7 pro, iaL (8' quia, ial. (9) minore, coneidrase aiadida por antiguos copistas. (10) quod, //al. Vutg.
Br.; Papinlanus, Valg.

(12) fui,cturs, Hal.; fungi cogendes, Vutg. (13) Tau,'. segn el cdice Fi., en el que 85 lee Papluslus,

(11) in persona muliers, l'alg.

lis

874

DIGESTO.LIBRO

YfTULO

II

ni bus. - Imperatores Antoninus et Verui (1) reseripacrunt, gratiam se facere iurisiurandi ci, qui iuraverat, se ordini non interfuturum, et postea duumuir creatus esset.
1.liem rescripserunt, colonos praedioruni fisci muneribus fungi sine damno flsei oportere; idque exeuere Praesidem adhibito procuratore debere. 2.Imperatores Antoninus et 'Verus rescripserunt, ad magistratus offlcium pertinere exactionem pecuniae legatorum, et si cessaverint, ipsos ve heredes convenir, aut si solvendo non sint, fideiussores eorum, qui pro his caverunt. 3,Item rescripserunt mulierem, quanidiu nupta est, ineolain eiusdem civitatis videri, cuius maritus eius est, et ibi, unde originem trahit, non cogi muneribus fungi. 4.Item reacripecrunt, patria, qui consulto fllium emancipaverat, nc pro magistratu eius caveret, perinde bona tener!, atque si fideiussor pro co extitisset. 5.Item reseripierunt, quum quaeritur, an municepe quis sit, ex ipeis etiam rebus probationes sumi oportere; nam solam nominis simulitudinem ad eonfirmandam cuiusque originem satis non cese. 6.Imperatores Antoninus et Verus rescripserunt non minus ces, qui compulsi magistratu (2) funguntur, cayere debere, quam qui aponte offlcium agnoverunt. TIT.
11

H. - Los Emperadores Antonino y Yero resolvieron por rescripto, que ellos hacan gracia del juramento al que habla jurado que no formara parte del orden de los decuriones, y despus fu creado duunviro. 1.Tambin resolvieron por rescripto, que los colonos de predios del fisco deban desempear los cargos sin perjuicio del fisco; y que esto deba examinarlo el Presidente con intervencin del procurador. 2.Los Emperadores Antonino y Yero resolvieron por rescripto, que corresponda al ministerio del magistrado la exaccin del dinero de los legados, y que si hubieren dejado de hacerla fueran demandados ellos mismos sus herederos, , si no fueran solventes, los fiadores de los que por ellos dieron caucin. 3.Tambin resolvieron por rescripto, que la mujer, mientras est casada, es considerada habitante de la misma ciudad de la que lo es su marido, y que no es obligada desempear cargos en aqulla de la que trae su origen. 4.Asimismo resolvieron por rescripto que los bienes del padre, que de intento haba emancipado su hijo para no dar caucin por la magistratura de ste, estn obligados lo mismo que si hubiese sido fiador de l. 5.Igualmente resolvieron por rescripto, que, cuando se cuestiona sobre si alguno sea muncipe, se deben tomar pruebas aun, de las mismas cosas; porque la sola semejanza del nombre no es bastantejara confirmar el origen de cualquiera. 6.Los Emperadores Antonino y Yero resolvieron por rescripto, que no menos deben dar caucin los que compelid9s desempean la magistratura, que los que espontneamente aceptaron el cargo.
TITULO II
DE LOS DECURIONES, Y DE SUS HIJOS

DE DECURIONIBUS ST F1UIS EORUM

[Cf. Cod. X. 32.1

[Vase Cd. X. 32.1

1. ULP1Nus libro U. Opiniorium. Decuriones, quos sedibus civitatis, ad quam pertinent, relictis in alia loca transmigraese probabitur, Praeses provincias in patrium solum revocare, et muneribus congruentibus fungi euret (3). 2. IDEM libro 1. Disputationum.Qui ad tempus relegatus est, si decurio siL, desinet eses decurio, reversus plane locum suum quidem non obtinebit, sed non semper-prohibetur decurio fien; denique in locum suum non reatituetur, jiam et sublegi in locum eius potest; et si numerus ordinis plenus sit, exspectare eum oportet, donee alius vacet. Alia causa est elus, qui ad tempus ordine removetur; lije enim impleto tempore decurio est; sed et in huius locuni sublegi poterit; sed et si pienum loeum invenerit, exapectet (4), donee iocua vacet.

1., ULPiANo; Opiniones, libro II. - Cuide el Presidente de la provincia de llamar al suelo patrio los decuriones que se probare que habiendo abandonado la residencia dela ciudad, que pertenecen, emigraron otros lugares, y de que desempeen los cargos correspondientes. 2. EL mismo; Disputas, libro 1. - El que fu relegado temporalmente, Si fuera decurin, dejar-de ser decurin, y ciertamente que habiendo regresado no recuperar su lugar, pero no siempre se prohibe que sea nombrado decurin; finalmente, no ser restituido su lugar, porque tambin puede ser elegido otro en su lugar; y si estuviera completo el nmero del orden, debe l esperar hasta qu vaque otro. Otra es la condicin del que temporalmente es removido del orden; porque ste, cumplido el tiempo, es decurin; pero tambin podr ser elegido Otro en su lugar; mas tambin, si hallare cubierta la plaza, esperar hasta que otra quede vacante. 1.Mas se puede dudar si el restituido al orden tendr el mismo rango, que primeramente tuvo, el que alcanz ahora, si acaso se tratara del ordeq para proferir sus opiniones. Mas yo creo que conserva el mismo rango que antes tuvo. No ser lo

1 .Restitutus Lamen in ordinem utrum eum ordinem teneat, quem primum habuit, an vero, quem nunc nactus est, quaeri potest, si forte de ordine scntentiarum dicendarum agatur. Arbitror tamen, eundem ordinem tenere, quem pnidem ha(1) Vase la nota 6.,pdgiria87.

(3) Taur. egtn La escritura original; curst, la correoou$t del cdice Fi., Br.

Hal. Vulg.; msgistratul, e cdice Fi.

(4)

HaZ. Vulg.; et, inserta el cdice Fi.

b1GETO.LIBRo L: TfrULO II

815

buit. Non idem cnt in co, qui ralegatus ad tempus est; nam tilo velut novus in ordineni venit. 2.In fiuiis decurionum quaestio est, utrum is 'otus decurionja fihius case videatur, qui conceptus et natus cut ex decurione, an vero et is, qui ante natus est, quam pater decurio flret. Et qidem quantum pertinet, no fustibus castigetur, et no in inetailum detur, non nooet plebeio patre case natum, si postea honor decurionis patri eorum cocesserit. In ayo cjuoque Papinianus idem respondit, no patria nota fihus macularetur. 3.Sed si pater ipsius ordine motus siL, si quidem ante conceptionem eius moveatur, arbitror, eum quasi piebeil fihium in bonoribus spectari; quodsi post eonceptioncm pater ipsiva dignitatem amiserit, dicendum cnt benigne, uL decurionis fihium intuendum. 4.Proinde hic quoque, qui post patria relegationem natus sit, si quidem ante conceptus est, similis Senatoria filio habebitur, si postes, nocebit lii relegatio. 5.Si ad tempus ordine moto patre fuerit natus medioue tempore conceptus et editas, an quasi decurionis filius nascatur, liceL pater eius ante obierit, quam in ordinem venertT Quod henigne cnt admittendum. 6.Praeterea si conceptus siL a plebio, mox ante editionem pater eius decunionatum adeptus ante editionem amiserit, non infavorabiliter quia medium tempus illi prodease, veluti iam nato, respondebit. 7.Nullum patria delictum innocenti filio poe. nae st; ideoque nec ordine decurionum aut ceteris honoribus propter eiusmodi causam prohibetur. 8.Maiores arinis quinquagintaquinque ad decurjonatus honorem inviti vocari Constitutionibus prohibentur; sed si el rei consenserint, etsi maiores annis septuagmta sint, munera quidem civilia obire non coguntur, honores autem gerere debent. 8. 1oz libro 111. de o/fino Proconsulis.Generaliter id cnt defendendum, ut, qui clementiorem sententiam passus est ob hoc, quod. ad tem pus relegatur, bonis (1) consulere debeat humanitatis sententiae, neo decurionatum recipiat. 1.Sed si quis ob faisam (2) causam, vel aliam de gravioribus, non ad tempus alt relegatus, sed ad tempus ordine motus, in ea est causa, ut possit in ordinem redire. Imperator enim Antoninus Edicto proposito statuit (3), ut, cuicunque ant quacunque causa ad tempus ordine, vel advocationibus, vel quo alio offieio fuisset interdictum, completo tempore nibilom.inus fungi honore ve[ officio posa&; et hoc recta, neque enim exaggeranda fuit sententia, quae modum interdictioni fecerat.

slo el que fu concebido y naci de decurin, si

mismo respecto al que fu relegado temporalmente; porque ste entra como nuevo en el orden. 2.Respecto . los hijos de los decuriones hay la duda de si se considera que es hijo de decurin

tambin el que naci antes de que su padre se hiciera decurin. Y ciertamente, por lo que se refiere .no ser castigado con varas, y no ser condenado i las minas, no le perjudica haber nacido de padre plebeyo, si depus le hubiere correspondido su padre el honor de decurin. Tambin respecto al abuelo respondi lo mismo Papiniano, . fin de que el hijo no quedase mancillado por la nota del padre. 3.Mas si el padre del mismo hubiera sido removido del orden, opino, que, si verdaderamente fuera removido antes de la concepcin de aqul, era l considerado en cuanto los honores como hijo de plebeyo; pero si el padre del mismo hubiere perdido la dignidad despus de la concepcin, se habr de decir por benignidad que ha de ser considerado hijo de decurin. 4.Por consiguiente, tambin el que hubiera nacido despus de la relegacin del padre ser considerado, si verdaderamente fu concebido antes, semejante al hijo de un senador, y si despus, le perjudicar la relegacin. 5.Si hubiere nacido habiendo sido removido su padre temporalmente del orden, concebido y nacido l en el tiempo intermedio, nacer como hijo de decurin, aunque su padre hubiere fallecido antes que hubiere ingresado en el orden? Lo que por benignidad se habr de admitir. 6.Adems, si hubiera sido concebido de un plebeyo, y habiendo luego alcanzado su padre el decurioflato antes del nacimiento lo hubiere perdido antes del nacimiento, alguno responder no desfavorablemente que le aprovecha el tiempo intermedio, como al que ya ha nacido. 7.Ningn delito del padre es causa de pena para el hijo inocente; y por lo tanto, por tal causa no est excluido del orden de los decuriones de los dems honores. 8.Se prohibe por las Constituciones, que los mayores de cincuenta y cinco aos sean llamados contra su voluntad al honor del decurionato; pero si para ello hubieren prestado su consentimiento, aunque sean mayores de setenta aos, no son obligadoS ciertamente desempear los cargos civiles, pero deben desempear los honorficos. En general se habr de defender, que el que sufri una sentencia ms benigna por esto, porque es relegado temporalmente, debe considerar los beneficios de la humanidad de la sentencia, y no recobra el decurionato. 1.Mas si por una falsa causa, por otra de las ms graves, no hubiera sido uno relegado temporalmente, sino removido temporalmente del oraen, est en el caso de poder volver al orden. Porque el Emperador Antonino estableci por edicto publicado, que cualquiera quien por cualquier causa se le hubiese puesto temporalmente interdiccin respecto al orden, al ejercicio de la abogaca, 6 . otro cualquier oficio, pudiera, sin embargo, cumplido el tiempo, desempear su cargo bononifico su oficio; y esto con razn, porque no se debi exagerar la sentencia, que haba sealado limite para la interdiccin.
faIi, Ha. (3) Vase c. 1. Cd. X. 61. (2)

8. EL

MISMO;

Del Cargo de Proconeul, libro .111.

eurionatum, Ha.

tur, bom consuiere debeat humanitatem sententise, si neo de-

(1) La eecrit ura original; boni, Taur. seg un Correccin del cdice Fi., Br.; passus esi, ob hoeque ad tempus relega.

876

DIGTO.LiBRO L: TITULO II

2.Spurios posse in ordinem allegi, nulla dubitatio est; sed si habeat competitorem legitime quaesitum, praeferri eum oportet (1), Divi Fratres Lolliano (2) Avito Bithyniae Praesidi rescripserunt. Cessantibus vero his etiam spurii ad decurionatum, et re et vita honesta, recipientur; quod utique non sordi erit ordini, quum ex utilitate eius siL, semper ordinem plenum habere. 3.lis, qui Iudaicam superatitionem sequantur, Divi Severus (3) et Antoninus honores adipisci permiserunt, sed et neceasitates jis imposuerunt, quae (4) superatitionem eorum non Iaederent. 4. MARCIANOS libro 1. de Iudiciis publicis. Decurio, qui prohibetur conducere quaedam, si jure successerit in conductione, remanet in ea; quod et in omnibus similibus servandum est.

coroso para el orden, siendo de utilidad para el


mismo tener completo siempre el orden;

2.No hay duda alguna que los espreos pueden ser agregados al orden; mas si uno tuviera un competidor legtimamente nacido, respondieron por rescripto los Divinos Hermanos Loliano Avito, Presidenta de la Bitinia, que ste deba ser preferido. Pero no habiendo stos, sern admitidos al decurionato tambin los espreos de costumbres y de vida honestas; lo que ciertamente no sera inde-

3.A los que siguen la supersticin judica les permitieron los Divinos Severo y Antonino que alcanzaran cargos honorficos, pero les impusieron tambin las obligaciones, que no ofendieran su Supersticin. 4. MARCIANO; De los Juicios pblicos, libro 1. El decurin, quien se le prohibe tomar en arrendamiento alguna cosa, si por derecho hubiere sucedido en el arrendamiento, permanece con ste; lo que se ha de observar tambin en cuanto todas las cosas semejantes. 5. PAPINIANo; Cuestiones, libro 11.Se determin, que los removidos temporalmente del orden por delito que importe ignominia, estuviesen removidos perpetuidad; pero que aquellos quienes se les mand que temporalmente estuviesen desterrados por delito ms leve no deban ser, como habindose transigido el negocio, contados entre los infames. 6. EL MISMO; Respuestas, libro 1. Los espreos son hechos decuriones, y por lo tanto, podr ser hecho tambin el nacido de incesto, porque no se ha de poner impedimento la dignidad del que no cometi ningn delito. 1.Los menores de veinticinco aos nombrados decuriones reciben las esprtulas de los decuriones, pero no pueden emitir mientras tanto su voto entre los dems. 2.Al decurin se leprohibe tambin cobrar los impuestos de su ciudad. 3.Los que sin la venia de la abolicin hubieren abandonado una cuestin de juicio pblico, no pueden ser decorados con el honor de los decuriones, porque en virtud del Senadoconsulto Turpiliano estn taehdos de ignominia, como condenados enjuicio pblico por causa de calumnia. 4.El padre que, habiendo sido creado decurin su hijo, apel, aunque haya quedado excluido por la prescripcin del tiempo, si no ratific lo que se hizo, no estar sujeto en lugar del hijo los cargos civiles. 5.--No habiendo los dems privilegios, es considerada preferente para proferir las opiniones la condicin de los que fueron honrados con el derecho de decurin al mismo tiempo en ms votos. Pero tambin al que tiene ms hijos se le ruega en su colegio que profiera primero su opinin, y precede . los dems en el orden de su dignidad. 7. PAULO; Sentencias, libro 1. - Los honores y los cargos se han de conferir no segn el nmero de orden, sino los mejores. 1.El sordo y el mudo, si en absoluto no oyeran', no hablaran, son excusados de los honores civiles, no tambin de los cargos.
(4) Segn enmienda Geb.; qul, el cddce FI. (5) Hal. VuIg.; honor, el cdice FI.

5. PAPINIANUS libro II. Quaestionurn. Ad tempus ordine motos ex crimine, qnod ignominiam importat, in perpetuum mover placui; ad tempus autem exulare iussos ex crimine leviore, velut transacto negotio, non esse inter infames habendos.

8. IDEM libro 1. Responsorum. - Spurii decuriones flunt, et ideo fieri poterit ex incesto quoque natus, non enim impedienda est dignitas eius, qui nihil admisit. 1.Minores vigintiquinque annorum decurio-. nes facti aportulas decurionum accipiunt, sed interim suffragium inter ceteros ferre non possunt. 2.Decunio etiam suae civitatis -vectigalia exercore prohibetur. 3.Qui iudicii publici quaestionem citra veniam abolitionis deseruerunt, decurionum honore (5) decoran non poasunt, quum ex Turpilliano Senatuscongulto notentur ignominia, veluti calumniae causa iudicio publico damnati. 4.Pater, qui filio decurione creato provoca,it, etsi praescrtptione temporis exciusus fuerit, si quod gestum est, non habuit ratum, muneribus civilibus pro filio non tenebitur. 5,-.-Privilegiis cessantibus ceteris, eorum causa potior habetur in sententiis ferendis, qui pluribus eodem tempore suffragiis iure decurionis decorati sunt. Sed et qui plures liberos habet, in suo collegio primus sententiam rogatur, ceterosque honoris ordine praecellit. 7. PAULIJS libro 1. Sengenliarum. - Honores el munera non ordinatione (6), sed potioribus quibusque iniungenda sunt. 1.Surdus et mutua, si in totum non audiant, ant non loquantur, ab honoribus civilibus, non etiani a rnunribus excusantur.
(1) oportere, aol. Vulg.

(1) Iuli.no, Vulg. (3) V~, Hal.

(6) Ial.; ordinationi, el cdice FI.

DIGESTO. LIBRO L TfTULO II

877

2.Isp qui non su decurio1 duumviratu (1), vol allis hororibus fungi non potest, quia decurionum honoribus plebeii fungi prohibentur. 3.Ad decurionatum fui ita demum pater non cousentit, si contrariam voluntatem vol apud'acta Praesidis1 vol apud ipsum ordinem, ve quo alio modo contestatus sit.
8. HERMOGENZANJS

2.El que no sea decurin no puede desempear el duunvirato, U otros cargos honorficos, porque los plebeyos les est prohibido desempear los cargos honorficos de los decuriones. 1.El padre no presta su consentimiento para el decurionato de su hijo, solamente si hubiera hecho constar su voluntad contraria en actuaciones del Presidente, ante el mismo orden, de algn otro modo.
8. HERMOGENIANO; Epitome, libro 1. - Est permitido que los decuriones que perdieron sus bienes se les sealen alimentos,principalmente si por su munificencia para su patria hu ieren agotado su patrimonio.
9. PAULO; Decrelos, libro I. -Dijo Severo Augusto: aunque se probase que Ticio naci estando su padre en la esclavitud, sin embargo, habiendo sido procreado de mujer libre, no se prohibe que sea hecho decurin en su ciudad. 1.No se ha de dudar que los patrones de na no ves deben ser nombrados decuriones.

libro 1. Epilomarurr (2). Decurionibus facultatibus lapsis alimenta decerni permissum est, maxime si ob munificentiam in patriam patrimonium exhauserint.

9. Puu.us libro 1. Decreloram. - Severus Augustus dixit: etsi probaretur Titius in servitute patris sui natus, tamen quuin ex libera muliere alt procreatus, non prohibetur decurio fien in sua civitale. 1.Non esse dubitandum, quin navicularii non debent decuriones crean.
10. MonasriNus libro 1. Reponsorwn.H erennius Modestinus respondit, sola albi proscriptionc (3) mnimo decurionem factum, qui secundum legam decurio oreatus non siL
11. CALLiSTRATtJS libro I. Cognition.um . - Non tantum qui tenerae aetatis, sed etiam qui grandes natu sunt, decuriones fien prohibentur; ui quasi inhabiles rempublicam tueri ad tempus excusantur, hi vero in perpetuum amoventur, non alias seniores, no senioruLn excusatione iuniores onerentur, ad omnia manera publica suscipienda sol relicti; noque anita minores vigintiquinque annis decuriones allegi, nisi ex causa possunt, neque hi, qui annum quinquagesiinum et quintum exceaserunt. Nonnumquam etiarn tenga consuetdo in ea re observata respicienda cnt; quod etiam custodiendum Principes nostri, consulti de allegendis in ordine Nicomedensium hulus aetatis horninibus, reaeripserunt.

io. MODESTINO; Respuestas, libro 1. - Ilerennio Modestino respondi, que de ningn modo se hizo decurin pon la sola inscripcin en el registro el que no fri creado decurin con arreglo la ley.
11. CAL15InATO; De las Jurisdicciones, libro I. Est prohibido que sean hechos decuriones no so lamente los que sonde tierna edad, Bino tambin los que son de edad avanzada; aqullos estn excusados temporalmente, como inhbiles para defender la repblica,y stos son excluidos perpetuidad, los ancianos no de otra suerte, para que con la excusa de los ancianos 0.0 sean gravados los jvenes, quedando solos para asumir todos los cargos pblicos; porque los menores de veinticinco aos no pueden ser elegidos decuriones sino en virtud de causa, ni tampoco los que pasaron de los cincuenta y cinco aos. A veces se habr de atender tambin a la ar. ga costumbre observada sobre este particular; lo que tambin resolvieron nuestros Prncipes que se haba de observar, habiendo sido consultados sobro la agregacin de hombres de esta edad al orden de los decuriones de Nicomedia.

12. IDEM libro VI. Cognitiorwn.Eos, qui utensilia negotiantur et vendunt, lieet ab aedilibus caeduntur, non oportet quasi viles personas negl.igi. Denique non sunt prohibiti huiusmodi hoinines decurionatum, ve aliquem honorein in sua patria petere; nec enim infames sunt; sed no quidem arcentur honoribus, qui ab aedilibus fiagellis caes sunt, quamquam iure suo ita aediles oflcio isto fungantur; inhonestum tamen puto esse, huiusmodi personas flagellorum ictibus subiectas in ordinem recipi, et maxime in jis civitatibus, quae copiam virorum honestorum habeant; nam paucitas eorum, qui niunenibus publicis fungi debeant, necessario (4) etiam has ad digaitatem municipalem, si facultates habeant, invitet.

No es conveniente que los que negocian y venden utensilios, aunque son castigados por los ediles,sean despreciados como personas viles. Finalmente, ti estos hombres no se lea prohibe que pidan el decunonato, algn honor en su patria; porque no son infames; pero tampoco ciertamente son excluidos de los honores los que por los ediles son castigados con azotes, aunque los ediles desempeen as este oficio por propio derecho; mas considero que es indecoroso que sean admitidas en el orden tales personas sujetas ti azotes, y principalmente en aquellas ciudades, que tengan abundancia de hombres honrados; porque la escasez de los que deban desempear los cargos pblicos invita por necesidad ti dignidad municipal aun ti stos, si tuvieran bienes.

12.

EL MISMO;

De las Jurisdicciones, libro VI.

13. PAP1RItTS IrJsTus (5) libro Ii. de Consliluti oni bus. - imperatores Antoninus et Verus Augusti rescnipserunt, in tempus reiegatos et rever(1) HaL. Vtag.; duumvirato, el cdice FI. (2) Tau,', seg4n La ecrUura original; luris, inserta la correccin del cdice FI., Br.

13. PApIRio JT0 De las Constituciones, libro II. - Resolvieron por rescripto los Emperadores

Antonino y Vero, Augustos, que los relegados tempraescriptione, Vulg. (s) a sola salarilneceaaria, el cdice 'I. (4) fiat. Vulg. (S) PapinlanuS, Vulg.

878

DIGBSTO.LIBRO L: TITULO IV

sos in ordinem allegi sine permiasu Principia non


p0880.

1.Item rescripserunt, relegatos non posee tempore finito in ordinern decurionum allegi, nisi eius aetatis fuerint, ut nondum decuriones crean possent, et dignitas certa apem eius honoris id faceret, ut Princeps indulgere poasit. 2.Item rescripseruiit, eum, qui in relegationo natus est, non probiberi honore decurionatus fungi. 3.Item reseripierunt, non admitti contradicere volentem, quod non recte.quis siL creatus docurio, quum initio contradicere debuerit.

poralmente, que volvieron, no podan ar agregados al orden sin permiso del Prncipe. 1.Tambin resolvieron por rescripto, que los relegados no podan, finido el tiempo, ser elegidos para el orden de los decuriones, si no fueren de tal edad que no pudieran todava ser nombrados decuriones, y cierta dignidad hiciera esto, que el Prncipe pudiera concederle la esperanza de este honor. 2.Asimismo resolvieron por rescripto, que al que niei en la relegacin no se te prohibe que desempee el cargo honorfico del decurionato. 3.Igualmente resolvieron por rescripto, que no fuera admitido el que quisiera hacer oposicin porque alguno no hubiera sido creado con arreglo fi derecho decurin, pues habra debido hacer la oposicin al principio. 14. Pui..o; Cuestiones, libro 1. - El Divino Po resolvi por rescripto, que no se deba someter al tormento al decurin que fu condenado; por lo cual tambin si hubiere dejado de ser decurin, y despus fuera condenado, est determinado que no haya de ser sometido al tormento en memoria de su dignidad anterior. TTULO 111
DE LA INSCRIPCIN EN EL REGISTRO

14. PA.ULUS Libro 1. Quaesgionum. De decuriano damnato non debere quaestionem haber, Divus Pius rescripsit; unde etiam si desierit decurio esse, deinde damnetur, non esse torquendum, in memoniazn prioris dignitatis placet.

TIT. III
DE ALBO SCRIBENDO

Decuriones in albo ita acriptos case oportet, ut lege municipal praecipitur; sed si lex cessat, tunc dignitates erunt spectandae, ut acribantur eo ordine, 7uo quisque eorum rnaximo honore in municipio unctus est; puta qui duumviratum geaserunt, si hie honor praecellat, et inter duumvirales antiqsissimus quisque, prior ja (1), deinde hi, qui secundo post duumviratum honore in republica funeti sunt; post eos, qui tertio, et deincepe; mox hi, qui nullo honore functt sunt, prout quisque eorum u ordinem venit.

1.

ULPiNUS

libro III. de of,'flcio Procongu lis.

1.In sententiis quoque dicendis idem ordo spectandus est, quem in albo seribendo diximus.
2. IDEM libro Li. Opinionwrt. In albo decurionum in municipio (2) nomina ante scribi oportet eorum, qui dignitates Principia iudicio consecuti sutil, postea eorum, qui tantum municipalibus honoribus funoti sunt.

Los decuriones deben estar inscritos en el registro de la manera como se precepta en la ley municipal; pero si no dispusiera la ley, en este caso se habr de atender fi las dignidades, para que sean inscritos por el orden en que cada uno de ellos ha desempeado el mayor cargo honorfico en el municipio; por ejemplo, los que desempearon el duunvirato, si este cargo honorfico fuera el principal, y entre los duunvirales primero el ms antiguo, y luego los que en la repblica desempearon el segundo cargo honorfico despus del duunvirato; despus de estos, los que el tercero, y as sucesivamente; luego los que no desempearon ningn cargo honorfico, segn cada uno de ellos ingres en el orden. 1.Tambin [al proferir las opiniones se ha de atender al mismo orden que hemos dicho para la inscripcin en el registro.
2. EL MISMO; Opiniones, libro 11. - En el municipio se deben escribir en el registro de los decuriones primeramente los nombres de los que por resolucin del Prncipe consiguieron las dignidades, y despus los de los que solamente desempearon cargos honorficos municipales.

1.

ULPI.io;

Del Cargo de Proconsul, libro 111.

TIT. IV
DE MUNEFUBUS ET HONOR1BUS

TITULO IV
DE LOS CARGOS Y HONORES [Vase C&f. X. 47-44.1
1. HERMOGSNI&NO; Epitome, Libro 1. - Algunos de los cargos civiles corresponden fi los patrimonios, y otros fi las personas. 1.Son del patrimonio los cargos de los trans,portes en vehculo, y tambin en nave, y el de decemprimato; porque por estos se verifican fi riesgo de ellos mismos las exacciones de las solemnidades. 2,Son cargos personales civiles: la defensa

[cf. Cod. X. 41-44.1


1. HERM0GEN1&Nus libro 1. Epitomarum. - Mu-. nerum civilium quaedam sunt patrimonhi, alia personarum. 1.Patnirnonii sutil munera re vehicularis, itam navicularis, decemprimatus; ab istis enim pariculo ipsorum exactiones solennium celebrantur. 2.Personalia civilia sutil munera; defensio
(1) Tau,'. segn a escritura original; te, omtela la correocdn del cddtce RL, Br.

(2)

st uiunlcipum por

te municipio, Ha.

DIGE8TO.LIBRO L: TITULO IV

879

civitatis, id est ut syndicus fiat, legatio ad census accipiendum (1), ve patrimonium, scribatus (2),
x(c

annonae ac sirnilium cura, praediorumque publicorum, frumenti comparandi, aquaeductus, equoruin circensium spectacula, publicae viae inuniticties, arcae frurnentariae, calefactionea thermarum, annonae divisio, et quaecunque aliae curas istis sunt similes; ex his enim, quae retulimus, cetera etiam per legos cuiusque civitatis (5) ex consuetudine longa intelligi poterunt (6). 3.Illud tenendurn est generaliter, personale quidem munus esas, quod corporibus, labore, eum sollicitudine animi se vigilantia solenniter (7) extilit; patrimonii vero, in quo sumtus maxime poatulatur. 4.Aeque personale munus est tutela, cura adulti furiosive, item prodigi, muti, etiam ventris (8), etiam ad exhibendum cibum, potum, teetum, et simula; sed et in bonis, cuius offieio usucapiones interpellantur, ac no debitores liberentur, providetur. Item, ex Carboniano Edicto bonorum possessione petita, si satis non detur, custodiendis bonia curator datus personali fungitur munere. His similes sunt bonis dati curatores, quae fuerunt eius, qui ab hostibus captas est, et reverti speratur. Item custodiendis ab eo relictis (9), cui necdura quisquam civih ve honorario iure auccessit, curatores constituti.

(3) /carne1orum agikaio exhibitio que], (4)

de la ciudad, esto es, que uno sea nombrado sndico, la legacin para percibir los censos, un patrimonio, el cargo de escribano, la conduccin y el suministro de camellos, el cuidado de las annonas y de cosas semejantes, y de los predios pblicos,- el de comprar el trigo, el de los acueductos, loS espectculos de los caballos del circo, las reparaciones de la va pblica, las paneras de granos, las calefacciones de las termas, la distribucin de las annonas, y otros cualesquiera cuidados que son semejantes estos; porque por estos que hemos enumerado se podrn conocer tambin los dems conforme las leyes de cada ciudad y segn antigua costumbre. 3.En general se ha de observar esto, que es ciertamente cargo personal el que se cumpli solemnemente con el cuerpo, con el trabajo, con solicitud del nimo y con vigilancia; pero que son del patrimonio aquellos en los que principalmente se requiere gasto. 4.Es igualmente cargo personal la tutela, la curatela del adulto 6 del furioso, asimismo del prdigo, del mudo, y tambin del que est en el claugtro materno, igualmente el cargo de prestar comida, bebida, habitacin, y otras cosas semejantes; pero tambin se provee en cuanto los bienes, para que por ministerio de uno se interrumpan las usucapiones, y no se libren los deudores. Asimismo, pedida la posesin de los bienes en virtud del Edicto Carboniano, si no Be diera fianza, el curador nombrado para custodiar los bienes desempea cargo personal. A stos son semejantes los curadores dadospara los bienes, que fueron del que fu aprisionado por los enemigos, y se espera que vuelva. Tambin los curadores constituidos para custodiar los bienes dejados por aquel quien todava no le sucedi alguien por derecho civil (i honorario.

2. IJLPIANUS libro XXI. ad Sabinum. Quod ad honores pertinet, creditur in potestate fihium habere etiam is, qui in patria potestate est.-

2. Ui.ri&No; Comentarios ti Sabino, libro XXI.Por lo que se refiere los honores, se cree que tiene bajo su potestad su hijo tambin el que est bajo la potestad de su padre. 8. EL MISMO; Opiniones, libro JI. Tambin los que tienen su origen en Roma, si constituyeron su domicilio en otro lugar, deben soportar los cargos de ste. 1.A los que en los campamentos prestan servicios en la milicia no se les puede imponer ningn cargo municipal; mas los dems particulares, aunque -sean cognados de los militares, deben prestar obediencia las leyes de su patria y de su provincia. 2.Si el condenado las minas hubiera sido restituido por entero, es llamado los cargos honores lo mismo que si no hubiese sido condenado; y no opondr su fortuna y sus ms tristes desgracias con el solo objeto de no parecer que es ciudadano til para su patria. 3.Su mismo sexo les deniega las mujeres los cargos corporales, de suerte que no se les impongan honores, 6 cargos. 4.El padre, bajo cuya potestad est, no tiene derecho para intercer por el hijo, si ste no tiene ninguna excusa. 5.Que el padre no haya prestado su consen-

3. Izsst libro II Opinionum. - Et qui originem ab urbe Roma habent, si alio loco domicilium constituerunt, munera eius sustinere debent. 1 .His, qui castris operam par militiam dant, nullum municipale munus irliungi potest; ceteri autem privati, quamvis militum cognati sunt, legibus patrias ause et provincias obedire debent. 2.Si inmetallum datus in integrum restitutus sit, perinde ac si neo damnatus fuisset, ad munera vel honores ocatur; neo opponet fortunam et casus tristiores suos ad hoc solum, no patrias idoneus civis case videatur. 3.Corporalia munera feminis ipse sexus denegat, quomirius honores, ant munera iniungantur (10). 4.Filio, si nullam habet exousationem, intercedere pater, in-cuius potestate est, ius non habet. 5.Quod pater non con senait bonoribus sive
(1)

(9) Segn enmienda Cugacio en st tt. del Cd. de labularus, X 71.; ecribltns, la considera palabra sospechosa Taur. segn el cd. FI.; st pstrimonium seribatur, ial. Vuig. eie, Ha. (3) (4) gftontae, Id est, inserta VuLg. (5) et, inserta Hal. Hal. Vulg.; potueruut, el cdice Fi.

acciplendos, Ral. VuIg.

segn a escri t ura original, Dr.

(7) Tau.r. segn la escritura original; principailter, la correccin del cdice FI., Br. (5) Bat. Vulg.; ventri, el cdice Fi. (9) Taur. segn La escritura original; bonis, inserta la correccin de( cdice FI., Dr. (10) Segn correccin del cdice FI.; iniuguutur, Taur.

880

DIGESTO.LIMO L: TITULO Iv

muneribus fui, no illius patrimonium oneri subiiciatur, praestat defensionem, non civem patriae utilitatihus, quatenus potest, aufert.

6.Quamvis malor annis septuaginta, et quinque liberorum incolurnium pater sit, ideoque a muneribus civilibus excusetur, fuji tarnn eius suo nomine competentia muriera agnoscere debent; ideo enim proprium praemium immunitatis propter flhos patribus datum est, quod illi subibunt.
7.Vitricus onera muneruin civilium nomine privigni sui suscipere nulla iuris ratione cogitur. 8.Liberti muncribus fungi debent apud originem patronorum, sed si sua patrimonia habent suifectura oneribus; res eniin paironorum munenbus lihertinoruin (1) subiecta non est. 9.Quod pater in reatu criminis alicuius est, fihiis impedimento ad honores esse non debet. 10.Decaprotos etiam minores annis viginti quinque flor, non militantes tamen, pridem placuit, quia patrimonii magia onus videtur esse. 11.Exactionem tributorum onus patrimonii esse COnstat. 12.Cura frumenti cornparandi munus est, et ab eo aetasseptuaginta annorum, vel numerus quinque incolurnium liberorurn excusat. 13.Eos milites, quibus supervenientibus hospitia praeberi in civitate oportct, per vices (2) ab omnibus, quos id munus eontingit, suscipi oportet. 14.Munus hospitis in domo recipiendi non personae, sed patrimonii onus est. 15.Praeses provinciae provideat, munera et honores in civitatibus aequaliter per vices secundum aetates et dignitates, ut (3) grados muneruin honorumque, qui antiquitus statuti sunt, iniungi, ne sine discrimine et frequenter iisdern oppressis, simul viris et virihus respublieae destituantur. 16.Si duo fui in patria potestate sint, eodem tempore munera eorum pater sustinere non Compelfliui. 17.Si is, qui duos fihios relinquebat, nihil de expediendia muneribus alterius fui ex communi patrimonio supremis suis eavit, propriis surntibus is et munera, et honores, qui ej iniungentur, suScipere debet, quamvis pro altero vivos pator eiusmodi onera expedienit.

timiento para los honores cargos de su hijo suministra defensa para que su patrimonio no est sujeto fi la carga, pero no priva de un ciudadano fi las conveniencias de su patria, en cuanto puede. 6.Aunque uno sea mayor de setenta afios, y padre de cinco hijos inclumes, y por ello est excusado de los cargos civiles, deben, sin embargo, sus hijos aceptar en su propio nombre los cargos competrites; porque por razn de los hijos se les di a los padres el premio propio de la inmunidad, que ellos soportarn. 7.--El padrastro no es obligado por ninguna razn de derecho fi aceptar en nombre de su hijastro las cargas de los cargos civiles. 8.Los libertos deben desempear los cargos en el lugar de origen de sus patronos, pero si tienen patrimonios propios que hayan de bastar para las cargas; porque los bienes de Los patronos no estn sujetos fi los cargos de los libertinos. 9.Que el padre est en la condicin de reo de algn delito no debe servirles fi los hijos de impedimento para los honores. 10.Ya de antiguo se determin, que tambin los menores de veinticinco aos fueran hechos decemprimos, con tal que no fueran militares, porque parece que es carga ms bien del patrimonio. 11.Es sabido que la exaccin de tributos es carga del patrimonio. 12.El cuidado de comprar trigo es un cargo, y excusa de l la edad de setenta aos, 6 el nmero de cinco hijos inclumes. 13.Es conveniente que aquellos militares, fi quienes fi su llegadd se les debe dar hospedaje en la ciudad, sean fi su vez acogidos por todos aquellos fi quienes corresponde este cargo. 14.El cargo de recibir en su casa un huesped es carga, no de la persona, sino del patnimonio 15.Provea el Presidente de la proviheia, que los cargos y los honores sean impuestos con igualdad en las ciudades por turnos segn las edades y dignidades, segn los grados de los cargos y de los honores, que de antiguo se establcieron, fi fin de que las repblicas no queden privadas al mismo tiempo de hombres y de fuerzas, siendo gravados sin distincin y frecuentemente los mismos. 16.Si dos hijos estuvieran bajo la potestad de su padre, el padre no es compelido fi soportar al mismo tiempo los cargos de ellos. 17.Si el que dejaba dos hijos no dispuso en su ltima voluntad nada para sostener los cargos de uno de los hijos con el patrimonio comn, debe l aceptar fi su propia costa los cargos y tos honores que se le impusieren, aunque el padre en vida hubiere levantado por el otro semejantes cargas. 4. Em. MISMO; Opiniones, libro lii. - El cuidado de construir de reparar obra en la ciudad es cargo pblico, del cual se excusa el padre de cinco hijos inclumes, y si el cargo hubiere sido impuesto por fuerza, no le privar de la excusa que tiene para otros cargos. 1. --La excusa de los que carecen de bienes para los cargos, para los honores, que se imponen, no es perptua, sino temporal; porque si conforme fi su deseo su patrimonio hubiere recibido incremento con honradas ganancias, fi su tiempo se estimar si lino es idneo para los cargos para que fu nombrado.
(4) Taur. seQn a escritura original; perficiendi, a correccin del cdice FI., Br, (5) Taur. segn a escritura original; exoueatur, la correccin del cdice FI., .B.

4. IDEM libro JI. Opinionum.Cura exstruendi vel refuciendi (4) operis in civitate, munus publicum est, a quo quinque liberorum ineolumiutn pa.ter excusetur (5); nec, si per vim extortum munus fuerit, excusationem, quam habet ab aliis munenbus, auferet. 1.Deflcientium facultatibus ad munera, vol honores, qui indicuntur, excusatio non perpetua, sed temporalis est; nam si ex voto honestis rationibus patrimoniurn incrementum accepenil, suo tempore, an idoneus sit aliquis ad ea, quae creatus fu erit, aestimabitur.
(1) Taur. segn a escritura original; iiberorum, La correccin dei cdice FI., Br. (2) vicos, VuIg. (3) sut, Hal. VuIg.

880

DIGKSTO.LIMO L: TfT(JLO Iv

muneribus fui, no illius patrimonium oneri subiiciaur, praestat defensionem, non civem patriae utihtatibus, quatenus potest, aufert. -

tirniento para los honores 6 cargos de su hijo suministra defensa para que su patrimonio no est sujeto la carga, pero no priva de un ciudadano a las conveniencias de su patria, en cuanto puede. 6.Quamvis inalor annis septuaginta, et quin 6.Aunque uno sea mayor de setenta aos, y que liberorum incoluniium pater sit, ideoque a mupadre de cinco hijos inclumes, y por ello est excusado de los cargos civiles, deben, sin embargo, neribus civilibus excusetur, fui tatnn eius suc nomine competen tia mu nora agnoscere debent; sus hijos aceptar en su propio nombre los cargos competentes; porque por razn de los hijos se les ideo enim proprium praemium immunitatis propter filos patribus datum est, quod illi subibunt. di a los padres el premio propio de la inmunidad, que ellos soportaran. 7.Vitricus onera munerum civiliurn nomine 7.-.-El padrastro no es obligado por ninguna privigni su suscipere nulla iuris ratione cogitur. razn de derecho aceptar en nombre de su hijastro las cargas de los cargos civiles. 8.Liberti muneribus fungi debent apud ori 8.Los libertos deben desempear los cargos en el lugar de origen de sus patronos, pero si tieginem patronorum, sed si sua patrimonia habent suifectura oneribus; res enim patronorum munennen patrimonios propios que hayan de bastar para las cargas; porque los bienes de los patronos no Sus libertinorum (1) subiecta non est. estn sujetos los cargos de los libertinos. 9.Que el padre est en la condicin de reo de 9.Quod pater in reatu criminis alicuius est, algn delito no debe servirles los hijos de impefihiis impedimento ad honores esse non debet. dimento para los honores. 10.Ya de antiguo se determin, que tambin 10.Decaprotos etiam minores aonia viginti quinque flor, non militantes tainen, pridem pielos menores de veinticinco aos fueran hechos decempnimos, con tal que no fueran militares, porque cuit, quia patrimonil magia onus videtur esse. parece que es carga mas bien del patrimonio. 11.Es sabido que la exaccin de tributos es 11..Exaotioueru tnibutorum onus patrimonii carga del patrimonio. case constat. 12.Cura frumenti comparandi munus est, et 12.El cuidado de comprar trigo es un cargo, y excusa de l la edad de setenta aos, 6 el nmeab eo actas septuaginta annorum, vel numerus ro de cinco hijos inclumes. quinque incolurnium liberorum excusat. 13.Es conveniente que aquellos militares, 13.Eos milites, quibus supervenientibus hoquienes su llegada se les debe dar hospedaje en apitia praeberi in civitate oportet, per vices (2) ab la ciudad, sean su vez acogidos por todos aquellos omnibus, quos id munus contingit, suscipi oportet. quienes corresponde este cargo. 14.El cargo de recibir en su casa un huesped 14.Munus hospitis in domo recipiendi non es carga, no de la persona, sino del patnimonio personae, sed patrimonii onus est. 15.Provea el Presidente de la provicia, que 15.Praeses provinciae provideal, munera et los cargos y los honores sean impuestos con igualhonores in civitatibus aequaliter per vices secundad en las ciudades por turnos segn las edades y dum aetates et dignitates, ut (3) gradus munerum dignidades, segn los grados de los cargos y de los honorumque, qui antiquitus statuti sunt, iniungi, honores, que de antiguo se establcieron, Ii. fin de no sine discrimine et frequenter iisdem oppressis, que las repblicas no queden privadas al mismo simul viris et viribus respublicae destituantur. tiempo de hombres y de fuerzas, siendo gravados sin distincin y frecuentemente los mismos. 16.Si dos hijos estuvieran bajo la potestad de 16.Si duo fui in patria potestate sint, eodem su padre, el padre no es compelido a soportar al tempore munera eorum pater sustinere non commismo tiempo los cargos de etios. pe1liLi. 17.Si el que dejaba dos hijos no dispuso en 17.Si is, qui duos fijos relinquebat, nihil de su ltima voluntad nada para sostener los cargos expediendis muneribus alterius fui ex communi de uno de los hijos con el patrimonio comn, debe patrimonio supremis suis carit, propriis sumtibus l aceptar su propia costa los cargos y los honola et munera, et honores, qui ci iniungentur, suScires que se le impusieren, aunque el padre en vida pere debet, quamvis pro altero vivos paLor eiusmohubiere levantado por el otro semejantes cargas. di onera expedienit.

4. IDEa libro III. Opinionum.Cura exstruendi vel reflciendi (4) operis in civitate, munus publicurn est, a quo quinque liberorum incolurniuin pater excusetur(5); neo, si per viru extortum munus fuenit, excusationem, quam habet ab aliis munenbus, auferet. 1.Defleientium facultatibus ad munera, vel honores, qui indicuntur, excusatio non perpetua, sed temporalis est; nam si ex voto honestis rationibus patrimonium increnientum aoceperit, suo tempore, an idoneus sit aliquis ad ea, quae croatus fuenit, aestimabitur. (1) Taur. segn la escritura original; Iibertorum, La co- rreccin del cdice FI., Br. (2) vicos, Vatg. (3) sut, HaZ. Vulg.

4. Em. MISMO; Opiniones, libro 111. - El cuidado de construir de reparar obra en la ciudad es cargo pblico, del cual se excusa el padre de cinco hijos inclumes; y si el cargo hubiere sido impuesto por fuerza, no lo privar de la excusa que tiene para otros cargos. 1..-La excusa de los que carecen de bienes para los cargos, para los honores, que se imponen, no es perptua, sino temporal; porque si conforme su deseo su patrimonio hubiere recibido incremento con honradas ganancias, su tiempo se estimar si unos idneo para los cargos para que fu nombrado.
(4) Taur. eeqdn la escritura original; perfielendi, la correccun del cdice FI., Br. (5) Tciur. egcn a eacrura original; ecusatur, La correccin del cdice Fm.. Br.

rnGE8ro.LO L: ['fTULO

xv

881

2.Inopes onera patrimonii ipsa non habendi neceseitate non sustinent, corpori autem indicta obsequia solvunt. 3.Qui obnoxius inuneribus suae civitatisfuit, nomen militiae defugiendi oneris municipalis gratia dedit; deteriorein causam reipublicae fapere non potuit.
5. SCAIRVOLA libro L Regularum. - Navicularii et mercatores olearii, qui magnam partem patrimonii el re contulerunt, intra quinquennium muneris publici vacationem habent.

2.Los pobres no soportan las cargas de patrimonio por la mismafatalidad de no tenerlo, pero prestan los servicios corporales que se les impusieron. 3.Uno que qued sujeto los cargos de su ciudad, di su nombre para la milicia para huir de la carga municipal; pera no pudo hacer peor la causa de la repblica.

5. Scvoi..ii; Reglas, libro 1. - Los patrones da naves y los comerciantes en aceite, que emplearon en este negocio gran parte de su patrimonio, tienen exencin de cargo pblico por un quinquenio.
En rescripto de los Divinos Hermanos dirigido Rutilio Lupe se hace esta declaracin: La Constitucin, en que se dispuso que conforme cada cual fu creado decurin as tambin alcance la magistratura, se debe observar siempre y cuando comprende todos los que son idneos y hbiles; pero si hay algunos que de tal modo estn pobres y exhaustos, que no solamente no sean aptos para los cargos pblicos honorficos, sino que apenas puedan procurarse el substento con lo suyo, no es til, y de ninguna manera es honroso, que tales individuos se les encomiende la magistratura, principalmente cuando haya quienes puedan ser nombrados convenientemente para el cargo para su propia fortuna, y para el esplendor pblico. Sepan, pues, los ms ricos que no deben ellos utilizar el pretexto de la ley, y que al tiempo en que cada cual sea elegido para la curia se ha de escoger solamente entre aquellos que por razn de sus propios bienes adquieren dignidad para cargo honorfico. 1.Es cierto que los deudores de los bienes pblicos no pueden ser llamados honores, si antes no hubieren satisfecho loque se le debe la repblica. Pero debemos entender que son deudores de los bienes pblicos solamente los que por virtud de administracin de la repblica quedan alcanzados. Peno si no fueran deudores por virtud de administra.ci.n, sino que hubieren recibido de la repblica dinero en mtuo, no estn en el caso de que sean excluidos de los honores. Ciertamente que en vez de pago basta que uno d caucin con prendas, con fiadores abonados; y as respondieron por rescripto- Aufidio Herenniano los Divinos Hermanos. Pero tambin si debieran en virtud de promesa, pero de promesa que no se puede rehusar, estn en el caso de que sean excluidos de los honores. 2.Si alguno no tuviera acusador, no se le deden prohibir los honores, as como no se le deben prohibir aqul cuyo acusador hubiere desistido; porque as lo resolvi por rescripto nuestro Emperador juntamente con su Divino padre. 3.Se ha de saber, que unos cargos son personales, otros patrimoniales, y que asimismo otros son honorficos. 4.Los cargos las contribuciones, que se imponen los patrimonios, son tales, que no excusa de ellos ni la edad, ni el nmero de hijos, ni otra prerogativa, que suele eximir de cargos personales. 5.Mas estos cargos, que se imponen los patrimonios, son de dos clases; porque unos se les imponen loe poseedores, ya si son, ya si no son, muncipes, y otros no, sino los municipes los habitantes. Las contribuciones, que se les imponen k los campos 6 los edificios, se les imponen sus
(4) Taur. al mdrgen; Aufid oto, en el texto; Claudio, Vulg. (5) frstrc. VuIq. (S) tu re tributionl, Yutg 6. ULPIANo;

Rescripto Divorum Fratrum ad Rutilium Lupum (1) ita declaratur: Constitutio, qua cautum est, prout quisque decurio creatus est, ut ita et magistratuni adipiscatur, toties servarl debut, quoties idoneos et sufficientes omnes contingit; ceterum si ita quidam tenues et exhausti sunt, ut non modo publicis honoribus pares non sint, sed et vii de suo victum sustinere possint, et minus utile, et nequaquam honeitum est, talibus mandan magistratum, praeaertim quum sint, qui convenienter rei (2), et suae fortunae, et splendori publico possint crean. Sciant igitur locupletiores, non debere se hoc praetextu legis uti, et de tempore, quo quisque in curiarn allectus Bit, inter coa dernum cese quaerendum, qui pro substantia sua capiant hnoris dignitatem.

8. ULPIANUS

libro 1V. de o//ido Procon5uli.

Del Cargo de Proconsul, libro IV.

1.Debitores rerum publicarum ad honores invitan non posee certum est, nisi prius in id, quod debetur reipublicae, satisfecerint. Sed coa demum debitores rerm publicarum accipere debemus, qui ex administratione reipublicae reliquantur (3). Ceterum si non ex administratione sint debitores, sed mutuam pecuniam a republica acceperint, non sunt in ea causa, ut honorihus arceantur. Plano vice solutionis sufflcit, ut quis ant pignoribus, aut fideiussoribus idoneis caveat; et ita Divi Fratres. A.ufldio (4) Herenniano rescnipserunt. Sed et si ex pollicitatione debeant, quae tamen pollicitatio recusari non potest, in ea sunt conditione, ut hononibus arceantur. 2.Si quia accusatorem non habeat, non debeat honoribus prohiben, quemadmodum non debet is, cuius aceusator destiterit; ita enim Imperator noster cum Divo Patre (5) suo rescripsit. 3.Sciendum est, quaedam case munera ant personae, aut patrimoniorum, itidem quosdam esee honores. 4.Munera, quae patrimoniis iniunguntur, vel intnibutiones (6), talia sunt, ut neque aetas ea exeuset, neque nurnarus liberorum, ncc alia pracrogativa, quae solet a porsonalibus munenibus exuere. 5.Sed enim haec munera, quae patrimoniis indicuntur, duplicia sunt; nam quaedam possessoribus iniunguntur, sive municipes sunt, sive non sunt, quaedam non nisi niunicipibus vel incolis. Intributiones, quae agrie fiunt vel aedificiis, possessoribus indicuntur; munera vero, quae patri(1) Ial VaIg: Lvppum, el cdice Fi. (2) Segn correccin del cdice FI.; el, Taur. segn la escritura original, Br. (3) ial.; rdlinquantur, el cdice FI. Tollo 111-111

882

DIGBSTO.LIBRO L TfTULO 1V

moniorum habentur, non allis, quam municipibus ve incolis.


7. MARCIANUS libro II. Publicorum. - Reus delatus .etiam ante sententiam honores petere, Princi palibus Constitutionibus proh ibetur; ncc interest, plebeius, an decurio fuerit. Sed post annum, quam reus delatus est, petare non prohibetur, nisi per ipsum stetit, quominus causa intra annum expediretur (1).

poseedores; pero los cargos que son considerados de los patrimonios, no otros, sino los mun$CL-

pes los habitantes.

1.Eum, contra quem propter honores appelJatum est, si pendente appellatioe honorem usurpaverit, corcendum Divus Severus rescripsit. Ergo etsi is, qui honoribus per sententiam uti prohilntus est, appellaverit, abstinere interim petitione honoris debebit. S. ULPLiNUS libro XI. ad Edielum. - Ad rempublicam administrandam ante vicesimum quintum annum, vel ad munera, quae non patrirnonhi sunt, val honores admitti minores non oportet; denique nec decuriones creantur, 'vel creati suifragium in curia ferunt. Annus autem vicesimusqUintus coeptus pro pleno habetur; hoc enim in honoribus (2) favoris causa constitutum est, ut pro plenis inchoatos accipiamus; sed in his honoribus, in quibus reipublicae quid lis (3) non committi tur; ceterum, quum damno publico honorem ei committi non est dicendum, etiam eum ipsius perniele minoris.
9. IDEM

7. Mutcio; De los Juicios pblicos, libro H. En Constituciones de los Prncipes se prohibe tambin que el delatado como reo pretenda honores antes de la sentencia; y no importa que fuere pieMayo, decurin. Pero despus de un ao, que fu delatado como reo, no se le prohibe que los reclame, si en l mismo no consisti que la causa no so terminase dentro del ao. 1.El Divino Severo resolvi por rescripto, que se ha de castigar aquel contra quien por razn de honores se apel, si estando pendiente la apelacin hubiere usurpado el cargo honorfico. Luego aunque aqueL ti quien por sentencia se le prohibi usar honores hubiere apelado, deber abstenerse mientras tanto de la peticin del cargo honorfico. S. Ur..PIANO; Comentarios al Edicto, libro XI. No conviene que los menores sean admitidos antes de los veinticinco aos para administrar la repblica, ti cargos, que no son patrimoniales, ti honores; finalmente, tampoco son nombrados decuriones, , nombrados, no emiten voto en la curia. Pero comenzado el ao vigsimo quinto, se tiene por cumplido; porque tratndose de honores se estableci por favor, que tuviramos por cumplidos los aos comenzados; mas tratndose de honores, por virtud de los que no se les encomienda ti ellos cosa alguna de la repblica; pero, no debindose decir que ti aqul se Le encomienda cargo honorfico con dao pblico, tampoco que con perjuicio del mismo menor.
9. EL mismo; Del Cargo de Conul, libro 111.Si alguno, nombrado magistrado en un municipio, rehusara desempear el cargo que se le impuso, ha de ser obligado por los Presidentes ti aceptar el cargo con los recursos con que tambin los tutores suelen ser obligados a aceptar el cargo, que se les impuso.

magistratus in municipio creatus munere iniuncto fung detrectet, per Praesides. munus agnoscere cogendus est remediis, quibus tutores quoque solent cogi ad munus, quod iniunctuzn est, aguoscend um. norem sustinenti munus impon non potest, munus sustinenti honor deferrj potest.
10. MODESIINUS

libro II. de ofjicio Conzulis. - Si quis

libro V. D?fferentiarum. - Ho-

10. Mosnro; Diferencias, libro V. - No se le puede imponer cargo al que lo desempea honorl fico, pero se le puede conferir honorfico al que desempea otro cargo. 11. Er. MiSMO; Pandectas, libro XI. - Expraase en un Edicto, que los honores sean conferidos gradualmente, yen una Epstola del Divino Po ti Ticiano, que de los inferiores se llegue ti los superiores.

11. IDiM libro XL Pandectarum. -.-Ut gradatim honores deferantur, Edicto, et ut a minoribus ad maiores perveniatur, Epstola Divi Pii ad Titianum expri mi tur. 1.Etsi lege municipali caveatur, ut praefer.. rentur in honoribus certae conditionis homines, attamen sciendum est, hoc esse observandum, si done sint; el ita rescripto Divi Marci continetur. 2.Quoties penuria est eorum, qui magistratum suscipiunt, linmunitas ad aliquid infringitur, sicuti Divi Fratres rescripserunt. 3.Reprobari posse medieum a republica, quamvis semel probatus sit, Divus Magnus Antoninus cum patre (4) rescripsit.

1.Aunque en la ley municipal se disponga que para los cargos honorficos sean preferidos los hombres de cierta condicin, se ha de saber, sin embargo, que esto se ha de observar si fueran idneos; y asi se contiene en un rescripto del Divino Marco. 2.Siempre que hay escasez-,de' losque toman ti su cargo magistratura, se infringe en algo la inmunidad, segn resolvieron por rescripto los Divinos Hermanos. 3..J.1 Divino Antonino Magno; resolvi por rescripto juntamente con su padre, que el mdico peds. ser rechazado por la repblica, aunque una vez hubiera sido aprobado.
(3) relpubllcae cura consistit, el, Hal. (4) cum patre, omteiae HaZ.

(1) Hal. Vulg.; epedietur, el cdice FI. 3) mlnoribus, el cdice citado por Geb.

DIGESTO.LIBRO L:TfTOLO Iv

888

4.El Divino Antonino Magno resolvi por 4.Eos, qui primis literis pueros induunt (1), non habere vacationem, Divus Magnus (2) Anto- rescripto, que no tienen exencin los que instruyen los nios en las primeras letras. ninus rescripsit. 12. lAvotENus libro VI. ex Cauio. Cui muneno publici vacatio datur, non remittitur el, nc magistratus fiat, uia Id ad honorem magia, quam ad munera pertinet; cetera omnia, quas ad tempus extra ordinern exiguntur, veluti munitio viarum ab buiusmodi persona exigenda non sunt. 18. IDEM libro XV. ex Cassio. - Vacatio, itemque immunitas, quae Ilberis et posteris alicuius dala est, ad oes iluntaxat perlinet, qui eius famiIiae sunt. 14. CAT.LISTRTUS libro 1. de Cogniionibus. Honor municipalis est administratio reipub!icae eum dignitatis gradu sive eum sumtu (3), sivo sine erogatione contingens. 11.Munus out publicum, aut privatum est; publicum munus dicitur, quod in adminiatranda republica cum sumtu (4) sine titulo dignitatis subimus. 2.Viarum inunitiones, praediorum collationes non personas, sed locorum munera sunt. 3.De honoribus sive muneribus gerendis quum quaeritur, in primis consideranda persona est ejus, cui defertur honor, sive rnuneris administratio, item origo natalium, facultates quoque ari suffieere iniuncto muneri possint, item lex, Secundum quam muneribus quisque fungi debeat. 4.Plebeii fihiifamilias periculo eicis, qul nominavorit, tenebuntur; idque Imperator noster Severus Augustus in haeo verba rescnipsit: Si in numero plebeiorum fflius tuus est, quamquam invitus honores ex persona fui suscipere cogi non deboas, lamen resistere, quomins patrias obsequatur peniculo eius, qui nominavit, iure patrias potestatis non potes. 5.Gerendorum honorum non promiacua facultas est, sed ordo certus hule re adhibitus est; nam noque prius maiorem magistratum quisquam, nisi minorem susceperit, gerere potest, neque ab omni setate, neque continuare quisque honores potest. 6.Si alii non sint, qui honores gerant, 608dom compellendos, qui gesserint, cornplurimis (5) Constitutionibus cavetur. Divus etiam Hadrianus de iterandis muneribus reseripsit in haee verba: dllud consentio, nl, si alii non erunt done, qui hoc munerefungantur, ex his, qui (6) iam funeti Sunt, creentur. 15. PP1N1NUS (7) libro V. Responsorum. - El sifilium pater decunionem esos voluit, tomen defuncto honores, qui filio dacurioni congruentes post mortem patria obtigerunt (8), ad onus coheredis
(1) Conjelira Br.; ftiducnnt, .1 cdice FI.; Imbuunt, Mal. (2) Magnu, omitenla Hal. Vulg. (3) Sepan correccid,s del cdice FI.; sumpto Taur. segn La escritura original, Br. (4) Sepan correoeida del cdice FI.; sumpto Taur. segn la escritura original, Br.

12. JAv0LENO; Doc (rina de Cassio, libro VI. A aquel quien se le da exencin de cargo pblico, no se le dispensa para que no sea hecho magistrado, porque esto ms bien corresponde honor que . cargo; pero las dems cosas que temporalmente se exigen por extraordinario, como la reparacin de los caminos, no se le han de exigir persona de esta clase. La exencin, y la inmunidad, que se les concedi los hijos y descendientes de alguno, corresponde solamente los que son de su familia. Honor municipal es administracin de la repblica con grado de dignidad, ya sea que corresponda con gastos, ya sin gastos. 1.El cargo es pblico privado; dicese cargo pblico el que para administrar la repblica soportamos con gastos sin titulo de dignidad. 2.Las reparaciones de los caminos, y las contribuciones de los predios, son cargos no de la persona, sirio de los lugares. 3.Cuando se trata del desempeo de cargos honorficos de otros cargos, se ha de considerar en primer lugar la persona de aquel . quien se le confiere el honor, la administracin del cargo, asimismo el origen de su nacimiento, y tambin si sus bienes podrn ser suficientes para el cargo impuesto, igualmente la ley segn la que deba cada cual desempear los cargos. 4.Los hijos de familia plebeyos estarn obligados riesgo del que los hubiere nombrado; y esto resolvi por rescripto nuestro Emperador Severo Augusto en esto trminos: Si tu hijo est en el nmero de los plebeyos, aunque contra tu voluntad no deba ser obligado aceptar por razn de la persona del hijo los cargos honorficos, sin embargo, no puedes con el derecho de patria potestad oponerte que sirva su patria riesgo del que lo nombr. 5.No hay facultad para desempear indiferentemente los cargos honorficos, sino que se ha establecido cierto orden en este particular; porque nadie puede desempear una magistrafbra superior antes de haberse encargado de otra inferior, ni puede desempearla de cualquier edad, ni perpetuarse en los cargos honorficos. 6.Si no hubiera otros que desempeen los cargoshonorificos,sedisponeen muchas Constituciones que han de ser compelidos los mismos que tos hubieren desempeado. Tambin el Divino Adriano resolvi por rescripto sobre la repeticin del desempeo de cargos en estos trminos: Consiento que si no hubiere otros idneos que desempeen este cargo, se nombren de los que ya los desempearon 15. PAP1NINo; Respuestas, libro V. Aunque el padre hayaquerido que su hijo fuera decurin, sin embargo, fallecido l, no pertenecern cargo del coheredero del hijo los cargos honorficos que co(5) qusmplurlmls, IaL; eomplarlbus. Vulg. (6) hoc wunere fungsutur, ex his, qui, consid4ranee a,ia didas por anUguos copistas. (7) Paules, Hal. Vidg. (8) Hal.; obtlngerunt, el cdice FI.
14. CALIsTa4TO;

18. EL mismo; Doclrina de Cassio, libro XV. -

De las Jurisdicciones, libro 1.

884

DIGH8*O.-4I110 L: TfT1JLO Xv

fui non pertinent, quurn el decurioni sufficientes facultates pater reliquerit (1).
16. PAULUS (2) libro 1. Serztentiarum. - Aestimationem honoris aut muneris in pecunia pro ad. ministratione ierentes audiendi non aunt.

rrespondindole al hijo decurin hubieren ido l despus de la muerte del padre, cuando el padre le hubiere dejado este decurin bienes suficientes.
PAULO; Sentencias, libro 1.No han de ser 16. oidos los que en lugar del desempeo ofrecen en dinero la estimacin de un cargo honorfico de otro cargo. 1.El que por un cargo honorfico prometi dinero, si comenz pagarlo, ha de ser obligado pagarlo todo, la manera que cuando se comienza una obra. 2.El hijo no es obligado contra su voluntad dar por su padre caucin de que quedara salvo la repblica. 3.Nadie es obligado encargarse de Ja defensa da la repblica ms que una vez, no ser que-la necesida4 requiera que se haga esto.

1.Qui pro honore pecuniam promisit, si so!vera eam eoepit, totam praestare operis irichoati exemplo cogendus est. 2.Invitus fihius pro patre rempublicam salvam (ore cayere non cogitur. 3.-.- Defensionem reipublicae amplius, quam sernel suscipere nemo cogitur, nisi i4 fieri necessitas postulet.

17, H IRMOQENL&NUS libro I. Epitomarum (3). Sponte provrnciae sacerdotium iterare nemo prohibetur. 1.lmmunis ab honoribus et muneribus civiibus, si decurioni creato filio, quem habet in potestate, consentat, in muneribus et honoribus sumtus subministrare filio compelfitur.
18. ARCADiOs CHARIS1US (4) libro singulari de muneribus cicilibus.Muneruni civilium triplex divisio est; nam quaedain munera personalia sunt, quaedam patrirnoniorum dicuntur, ala mixta. 1.Personalia sunt, quae animi provisione sr corporalis laboris intentione, sine aliquo gerentis detrimento perpetrantur, veluti tutela, ve! cura. 2.Ka!endarii juoque curatio et quaestura in aliqua civitate nter honores non habeatur, sed personale fnunus est. 3.Tironum sive equorum productio, et si qua alia animalia necessario producenda, vel res pervehendae, 8ive persequend&e sunt, ve pecuniae fiscales, sve annona, ve] vestis personae muns est. 4.Cursus vehicularis sollicitudo, Item angariarum prabitio personale munus est. 5.Cura quoque emendi frurnenti, ole,nam haruni specierum curatores, quos -o [frumentarios] etur.u.[olearws] appellant, crearl mora est, inter persona[ia munera in quibusdam civitatibus numerantur, et calefactio publici balnei, si ex reditibus alicuius civitatis curatori pecunia subministratur. 6.Sed et cura custodiendi aquasductus perionalbus muneribus aTggregatur. 7.lrenarchae quoque, qui disciplinas publicas et corrigendis moribus praeflciuntur. Sed et qui ad (aciendas (5) vas elig solent, quum nihil de proprio patrimonio in hoemunus con'ferant. Item epscopi, qui praesunt pan et ceteris venalibus rebus, quae civitatum populis (ad) quotidianum victum usui sant (6), personali bus muneribus funguntur. 8.Qui annonam suseipit, val exigit, ve! erogat, et exactores pecuniae pro capitibus personalis muneris so!licitudinem sustinent.
(1) Ha.,, reiinquerit, el cdice FI. (2) PapIni*nu, HaZ. Vulg

17. HEBMOGSNIANO; Eptome, libro 1. - A nadie se le prohibe que espontaneamente desempee de de nuevo el sacerdocio de la provinia. 1..El que est inmune de cargos honorficos y civiles, si al ser creado decurin el hijo, que Llene bajo su potestad, prestara su consentimiento, es compelido a suministrarle al hijo los gastes para los cargos y honores. 18. ARCADIo C&aisio; De los Cargos cieiles, libro nico. Hay tres especies de cargos civiles; porque algunos cargos son personales, otros se dicen patrimoniales, y otros mixtos. 1.Son personales, los que con disposicin del nimo y con esfuerzo de trabajo corporal se desempean sin quebranto alguno del que los desempea, como la tutela, la curatela. 2.Tambin el cuidado del libro de cuentas y la cuestura no se considera en alguna ciudad entre los cargos honorficos, sino que es cargo personal. 3.Es cargo personal el de presentar reclutas O caballos, y algunos otros animales que por necesidad se hayan de suministrar, el de transportar, csas, O elde perseguirlas ya sean fondos fiscales, ya annona, ya vestuario. 4.EL cuidado de los vehculos para viajes pblicos, y tambin el suministro de bagajes, es cargo personal. 5.Tambin el cuidado de comprar el trigo, y el aceite,porque hay costumbre de nombrar encargados de estas especies, los que llaman framen&,rios y otearios, se cuenta en algunas ciudades entre los cargos personales,y tambin la calefaccin de los baos pblicos, si de rentas de alguna ciudad se le suministra dinero al encargado. 6.Mas tambin se agrega los cargos personales el cargo de custodiar el acueducto. 7.Tambin los irenarcas, que son puestos al frente de la disciplina pblica y de la correccin de las costumbres. Mas tambin los que suelen ser elegidos para hacer las vas, porque nada gastan de su propio patrimonio para este cargo. Asimismo los obispos, que cuidan del pan y de las dems cosas que se venden, que las poblaciones de las ciudades les sirven para el substento cuotidiano, desempean cargos personales. 8.El que se encarga de la annona, la exige O la re arte, y los exactores del impuesto por cabezas desempean el cuidado de un cargo personal.
It) Charlalus, omilenia Hal. Vulg. (5) Taur. seg4n el cdice Fi., que dice adflelendas, Br. (6) Taur. segn el cdice FI., que dios usaluigunt, Br.; uaui ininugunt, Vulg.

(2) Taur. segn correccin del cddicF(., en el que se lee luda Epitomarum, Dr.; eptorum, a sscrtura origuuzi,

DIGESTO. LIBRO L TfTULO 1V

885

9.Sed et caratores, qui ad colligendos civitatum publicos reditus eligi solent; personali munere suhiugantur (1). 10.Hi quoque, qui,custodes aedium, ve! (2) archeotae, vol logographi, vel tabularil, vol xenoparochi, al in quibusdam civitatibus, vel limeiarchao, ve! curatores ad extruenda vol reficienda aediflcia publica, sive palatia, sive navalia, vel, mansiones destinantur, si tamen pecuniam publicara u operis fabrkcam erogent, et qui faciendis vol reficiendis navibus, ubi usus exigil, praepo-

nuntur, muneribus personalibus adatringuntur.


ti .Camelasia (3) quoque similiter perso nato uiucius est; nam ratione habita et alimentorum, el came!orum corta pecunia camelariis dan debet, ut solo corporis ministerio obtigentur. Ros ex albi (4) ordine vocari, neo ulla excusatione liberan, nial sola laesi et inutilis corporis (5) inflrmitate, specialiter sit expressum. 12.Legati quoque, qui ad sacrariuni Principia mittunlur, quia viaticurn, quod legativum dicitun, interduin solent accipere; sed et nyctostrategi (6), et pistrinorum curatores personale munus ineunt. '13.Defensores quoque, quos Graeci syndicos appellant, et qui ad certam causam agendam vel deendendam eliguntur, laborem personalis munero aggrediuntur. 14.Iudicandi quoque necesaitas inter manera personalia habetur. 15.Si aliquis fuerit electos, ut compellat eos, qui prope viara (7) publicam possident, sternere viam, personale munus est. 16.Pari modo, qui acceptandis, sive suscipiendis censualibus professionibus destinantur, ad personalis muneris sollieitudinem animum intendunt. 17.Mastigophoni quoque, qui agonothetas in certaminibus coniitantur, el scribae magistratus personal muneri serviunt. 18..--Patrimoniorum sunt munera, quae libas patrimonii, et damnis administrantis expediuntur. 19.Eleinporia (8) et ospratura (9) apud Atexandrinos patrimonii munus existimatur. 20.Susceptores quoque vini por provinciam Africam patrimonii munus gerunt. 21.Patrimoniorum autem munera duplicia sunt; nam quaedam ex his muneribus possessionibus sive patrimoniis indicuntur, veluti agminales equi, ve] mulae, el angariae, alque veredi. 22.Huiusmodi igitur obsequia el hi, qui noque municipes, noque incolae sunt, agnoscere COguntur. 23.Sed et cos, qui foenus exercent, elsi veterani amI, tnibutiones (10) elusmodi agnoscere debere, rescriptuni est. 24.Ab huiusmodi muneribus noque pnimipilanis, neque vetoranus, aut miles aliusve, qui privilegio aliquo aubnixus(11), neo pontifex exeusatur.
(1) munerl aliblugantur, Ha. (3) Taur. ugn a escritura original; aedlumve, a correccin del cdice FI.; nt par vel, Mal. (3) Camelelasla, Hal. (4) alto, Hal. Vuig. (5) HaL. Vuig.; et, inserta 4 cdice FI.

la sacra habitacin del Prncipe, porque 4 veces suelen recibir el vitico que: llama de legacin; pero tambin los jefes de la ronda nocturna, y los curadores de las tahonas desempean cargo personal. 13.Asimismo los defensores, 4 quienes los griegos llaman sndicos, y los que son elegidos para promover 6 defender cierta causa, hacen trabajo de cargo personal, 14.Tambin es considerada entre los cargos personales la obligacin de juzgar. 15.Si alguno hubiere sido elegido para que compela 4 recomponer la va 4 los que tienen pose. siones junto 4 la va pblica, este es cargo personal. 16.De igual modo, los que son destinados 4 aceptar, 6 4 tomar ii. su cargo las declaraciones relativas al censo, aplican su atencin al cuidado de cargo personal. I7.Tambia los mastigforos, que acompaan 4 los Presidentes en. los certmenes, y los secretarios dolos magistrados, desempean cargo personal. 18.Son cargos patrimoniales los que se desempean 4 costa del patrimonio y con quebranto del que los desempea. 19.El cargo de comprar aceite, y el de comprar legumbres, es estimado entre los alejandrinos cargo patrimonial. 20.Tambin los perceptores de vino en la provincia de Africa desempean cargo patrimonial. 21.Mas los cargos patrimoniales son de dos clases; porque alguno de estos cargos se imponen 4 las posesiones 4 los patrimonios, como tos caballos para el ejrcito, las mulas, y los bagajes, y los caballos de posta. 22.As, pues, son obligados 4 hacer tales prestaciones tambin los que no son ni municipes, ni habitantes. 23.Pero se resolvi por rescripto, que tambin los que se dedican al pnestamo a inters, aunque sean veteranos, deben aceptar tales tributos. 24.No se excusa de tales cargos ni el primipilar, ni el veterano, ni ningn otro militar, que est amparado pon algn privilegio, ni el pontfice.
(R) (7) (8) (9) (10) (11) nlcostrategi, Mal. Vi1g. pecuniam por prope viam, Vulg. EIaeemporia Ial. bospitatura, Hal. Vuig. intributiones, Mal. set, inserta Ial.

9.Pero tambin los curadores, que suelen ser elegidos para retaudar las rentas pblicas de las ciudades, estn sujetos 4 cargo personal. 10.Tambin los que son destinados 4 guardas de los edificios, archiveros, 4 notarios de hacienda, 4 contadores, 4 proveedores de los peregrinos, como en algunas ciudades, 4 intendentes de Duertos, 4 curadores para construir reparar los edificios pblicos, palacios, 6 las cosas navales, 6 las estaciones, si es que en la ejecucin de la obra invirtiesen dinero publico, y los que son puestos al frente de la construccin 6 de la reparacin de naves, donde la necesidad lo requiere, estn sujetos 4 cargos personales. 11.La camellera es tambin igualmente un cargo personal; porque 4 los camelleros se les debe dar cierta cantidad de dinero habida cuenta de los alimentos y de los camellos, de suerte que estn obligados . un solo servicio corporal. Respecto 4 stos se halla expresado especialmente que sean llamados por el orden del registro, y que no se eximan por ninguna excusa, 4 no ser solo por enfermedad de lesin inutilidad del cuerpo. 2.Tambin los legados que son enviados 4

886

DIGB8TO.LIBBO L TITULO Y

. 25.Praeterea habent quaedam civitates praerogativam, ut hi, qui in territorio earum poasident, certum quid frumenti pro mensura agri por singulos anuos praebeant; quod genus collationis munus pOaseasiofliS est. 26.Mixta munera decaprotiae et icosaprotiae, uL Herennius Modestinus et notando, et disputando bono eL optima ratione decrevit; nam decaproti et icosaproti tributa exigentes et corporale ministerium gerunt, el pro omnibus (1) defunetoruin fiscalia detriinenta resarciunt, ut morito inter mixta hon munus numeran debeat. 27.Sed ea, quae supra personalia case diximus, si hi, qui funguntur, ex lego civitatis suae, vol more etiam de propriis faciiltatibus impensas raciant, vol annonam exigentes desertorum praediorum damna sustineant, mixtorum defluitione continebuntur. 28.Hace omnia munera, quae trifariam divisimus, una significatione comprehendun Lur; nam personalia, et patrimoniorum, et mixta munera evilla seu publica appellantur. 29.Sive autem personalium duntaxat, sive etiam civilium munerum immunitas alioui concadatur, noque ab annona, noque ab angariis, noque a veredo, noque ab hospite recipiendo, noque a nave, neque capitatione, exceptis militibus el veteranis, excusar poasunt. 30.Magistris, qui oivilium munerum vacationem habent, tem grammaticis et oratoribus, et medicis, et philosophis no hospitem reciperent, a Principibus fuisse immunitatem indultan, et Divus
Veapasianus, et Divus Hadrianus rescripserunt. TT. y
DE VACATIONE ET EXCUSATIONE MUNER!JX

25.Adems de esto, aIgnas ciudades tienen la prerogativa de que los que tienen posesiones en el territorio de las mismas suministren cada ao cierta cantidad de trigo con arreglo la extensin de su campo; cuya especia de contribucin es cargo de la posesin. 26.Son cargos mixtos los de la principala de los diez de los veinte, como bien y con muy poderosa razn determin Herennio Modestino haciendo observaciones y discutiendo; porque los de laprincipal a de los diez y de los veinte, al exigir tributos, desempean ministerio corporal, y por lodos los fallecidos resarcen los quebrantos del fisco, de suerte que con razn debe contarse este cargo entre los mixtos. 27.Pero aquellos, que arriba hemos dicho que son personales, sern comprendidos hn la definicin de mixtos, silos que loa desempean hicieran por la ley de su ciudad, por costumbre, gastos tambin de sus propios bienes, y. silos que cobran la annona soportaran los quebrantos de los predios abandonados. 28.Todos estos cargos, que hemos dividido en tres especies, estn comprendidos en una sola significacin; porque los personales, y los de ls patrimonios, y tos mixtos son llamados cargos civiles pblicos. 29.Mas alguien se le concede inmunidad ya solamente de los personales, ya tambin de los cargos civiles, y nadie, excepto los militares y los veteranos, puede excusarse ni de la annona, ni de los bagajes, ni dolos caballos de posta, ni de recibir alojado, nido la prestacin de nave, nido La capitacin. 30.El Divino Vespasiano y el Divino Adriano respondieron porrescripto, que . los maestros, que tienen exencin de cargos civiles, y tambin los gramticos, y los oradores, y los mdicos, y os filsofos, se les haba concedido por los Prncipes inmunidad para no recibir alojados. TITULO y
DE LA SXSNCIN 'f D5 LA EXCIJSA. DE CARGOS

(Cf. Cod. 1.45.46.48-52.]


1. ULPIANUS libro II. Opinionum.Omnis excusatio sua aequitate nititur; sed si praetendentibus aliquod sine iudice credatur, aut passim sine temporis praefinitione, prout cuique libuerit, permissum fuerit se excusare, non erunt, qui munera neceasaria in rebus publicis oboant. Quare et qui liberorum incolumium jure a muneribus civilibus sibi vindicant excusationem, appellationem interponere debe nl; et qui tempora praefin ita in ordinem eiusmodi appellationum peragendo non servaverint, morito praescriptione repelluntur.

[Vase Cd. 1.45. 46.

'?fl

1. ULPIANO; Opiniones, libro II. - Toda excusa se apoya en su propia equidad; pero si los que pretenden alguna cosa se les diera crdito sin la

intervencin del juez, si indistintamente sin flja-

cin de tiempo, segn cada cual le pareciere bien, se les hubiere permitido excusarse, no habra quienes aceptaran los cargos necesarios en los negocios pblicos. Por lo cual, tambin les que por derecho de tener cinco hijos inclumes reivindican para s la exencin de cargos civiles, deben interponer apelacin; y los que no hubieren observado olstrminpefjad l orden de substanla prescripcin. 1.Los que utilizan alguna excusa tienen necesidad de apelar siempre que hubieren sido nombrados, aun si ya antes fueron absueltos; pero si se hubiere probado que el mismo adversario hace esto por calumnia.y muchas veces para vejar al que sabe que est apoyado en excepcin perptua, se manda la manera que por decretos de los Prncipes que le pague los gastos del litigio aquel quien sin causa inquietare muchas veces. 2.Los que en fraude del orden tratndose del desempeo de cargos honorficos, pudiendo ser nomciar tales apelaciones, son con razn repelidos con

1.Qui excusatione aliqua utuntur, quotiescunque creati fuenint, et si iam ante absoluti sunt, necease habentappellare; sed si por calumniam et saepiu8 idem adversarius vexandi grata oms, quem scit perpetua vacatione subnixum, id facere probatus erit, sumtus litis exemplo Decr$orum principalium praestare iubeatur ei, quem sine causa saepius inquietabi. 2.Qui in fraudem ordinis in honoribus gerends, quum inter coa ad primos honores crean
(1) munerlbus, Mal.

DIG38r0.I.IxO L: rfTULO y

887

possint,.qui in civitate munerabantur, evitandorum maiorum onerum gratia ad colonos praediorum se transtulerunt, ut minoribus subiiciantur, hane excusationem sibi non paraverunt. sexaginta (1) quinque aunprum aliquis sit, et tres liberos incolumes babeat, a mu' 3. tamen eivilibus propter has causas non neribui liberatur.
2. IDEM libro HL Opinionum. - Sextum decimum aetatis annum agentem ad munus sitoniae vocari non oportet; sed si nihil proprie in patria servatur, de minoribus quoque annis vigintiquinque ad munera sive honores creandis (2) iusta actas servan da est.

brados para los primeros honores entre los que son gravados con cargos en la ciudad, se trasladaron para evitar las mayores cargas adonde se hallan los colonos de los predios, para quedar sujetos los menores, no adquirieron para i esta excusa. 3.Aunque alguno sea de sesenta y cinco aos, y tenga tres hijos inclumes, no queda, sin

embargo, libre de los cargos civiles por virtud de estas causas.

2. EL MISMO; Opiniones, libro 111No conviene que sea llamado para el cargo de la intendencia de la compra de granos el que tiene dieciseis aos; pero si en su patria no se guarda ninguna peculiar observancia, se ha de observar la edad legitima tambin respecto al nombramiento de los menores de veinticinco aos para los cargos honores. 1.Numerus liberorum, aut septuaginta (3) 1.El nmero de hijos, el de setenta aos no da excusa para los honores 6 para los cargos annorum ab honoribus ant muneribus his cohaerentibus excusationem non praestat, sed a mufle. ellos inherentes, sino solamente para los cargCs ribus tantum civilibus. civiles. 2.Adoptivi ful in numerum non proficiunt 2.Los hijos adoptivos no se cuentan en el ni'eorum liberorum, qui excusare parentes solent. mero de los hijos, que suelen excusar los padres. 3Qui ad munera vocantur, vivorum se libe 3.Los que son llamados cargos deben prororum numerum habere tempore, quo propter eos bar que tienen el nmero de hijos vivos al tiempo excusan desiderant, probare debent; numerus enim en que por razn de ellos pretenden excusarse; liberorum postea impletus susceptis antea munen- prque el nmero de hijos que se completa despus bus non liberat. no libra de los cargos recibidos antes. S. 4.Quae patrimoniorum onera sunt, numero 4.De los cargos que son patrimoniales no se hberorum non excusantur. excusa uno por el nmero de hijos. 5.Incolumes liben, etiamsi in potestate patri 5.Los hijos inclumes, aunque hayan dejado ano desierint cas, excusationem a muneribus cide estar bajo la potestad de su padre, prestan exvilibus praestant. cusa para los cargos civiles. 6.Minus audiens immunitatem .civilium mu 8.El que oye poco no tiene inmunidad de carnerum non habet. gos civiles. 7.-.-.Quem ita senio et corporis imbecillitate 7.Dimita el Presidente al que l observare vexari Praeses animadverterit, ut munen perfe-. que de tal modo est agobiado por vejez debilidad rendae pecuniae non sufficiat, dernittat, et alium del cuerpo, que no sea suficientepara el cargo de eonstituat. Corporis debilitas eorum munerum exllevar caudales,.y nombre otro. La debilidad del cusationem praestat, quae tantum corpore implencuerpo da excusa para aquellos cargos, que solada sunt; ceterum quae consLio (4) prudentis viri, mente se han de desempear con el cuerpo; pero vel patrimonio sufficientis in homines (5) obiri aqullos que por los hombres pueden ser desempepoasunt, nisi certis et receptis probabilibus causis, ados con el consejo de hombre prudente, con el non remittuntur. patrimonio del suficientemente rico, tiose dispensan sino por causas ciertas y admitidas como licitas. 8.Qui puerca primas literas docent, immu 8.Los que ensan las primeras letras los nitatem a civilibus munenibus non habent; sed no nios no tienen inmunidad de cargos civiles; pero ciii eorum id, quod supra vires siL, indicatur, ad corresponde al deber del Presidente que no se le Praesidis religionem pertinet, sive in civitatibue, imponga alguno de aquellos el que sea superior sive in vicio primas literas magistri doceant; sus fuerzas, ya si los maestros ensean las primeras letras en las ciudades, ya si en las aldeas.
8. SCAEVOLA libro III Regularum. - His, qui naves marinas fabricaverunt, et ad annonam populi E.omani praebuerint (6), non minores quinquaginta milhum modiorum, aut. plures singulas non minores decem millium modiorum, donec has naves navigant, aut alias in earum locum, munene publici vacatio praestatur ob navem. Senatoree autem hano vacationem habere non possunt, quod neo babere filie navem ex lege lulia repetundaruni Iioet.

8. SC YOLA; Reglas, libro uf. - A los que con sLruyeron naves marinas, no menores de cincuenta mil modios de capacidad, 6 varias, cada una no me. nor de diez mil modios, y las hubieren prestado para la annona del pueblo romano, se les concede por razn de las naves exencin de cargo pblico mientras navegan estas naves, otras en lugar de ellas. Pero los senadores no pueden tener esta exencin, porque por la ley Julia de peculado tampoco les era licito tener nave. 4. Nsaicio; Pergaminos, libro 1. El tiempo de exencin, que. se da los que estuvieron ausentes por causa de la repblica, no se ha de contar desde el da en que alguno dej de estar ausente, sino

4. Nziusius libro 1. Me,nbranaruin. - Tempus vacationis, quod datur iis, qui reipublicae causa abfuerunt, non ex so die numerandum est, quo quia abease desiit, sed cum quodam laxamente iti(2) HaZ. Vuig.; cresndt, el cdIce FI.
(4) Taitr. equn la eorUura original; rreccin del cdice FI., Br.

(1) septnagfnts, Hal. Vulg. (3) qunqne, nMrta HaZ.

coui1iuin, la co-

(5) honores, HaZ. (6) HaZ.; praefueriut, el cdce FI.

888

DIflRSTO.LIBBO L TITULO y

neris; neque enim minus abease reipublicae causa intelligendus est, qui adit.(1) negotium, Tel ab co revertitur. Si quia tamen plus justo temporis aut itinere, ant in alio loco commoratus consumserit, ita ea interpretanda cnt, ut ex co tempore vacationis dies incipiat el cedere, quo ter ex commodo (2) peragere potuisset.

con cierta amplitud por razn del camino; porque se ha de entender, que est ausente por causa de la repblica no menos que el que va un negocio, el que vuelve de l. Pero si alguno hubiere empleado ms tiempo que el justo detenindose 6 en el camino, en otro lugar, esto se habr de interpretar de modo, que el trmino de la exencin comience correr para l desde el tiempo en que cmodamente hubiese podido terminar el viaje. 1Jlpano respondi, que por razn del decurionato, aunque tambin este es cargo honorfico, no se ha de conceder ninguna exencin para otro cargo honorfico.
5. MACaR;

5. Mcaa ( 3 ) libro H. de officio Praesidis. A decurionatu, quamvis hie quoque honor est, ad aliurn honorem nullam vacationem tribuendam, Ulpianus respondit.
6. PAP!NI.&NUS libro H. Quastionam. - Hi, qui muneris publici vacationem habent, ad ea, quae extra ordinem imperantur, compelli non solent.

Del Cargo de Presidente, libro II. -

6. PAP1IIIAN0; Cuestiones, libro 1!. Los que tienen exencin de cargo pblico no suelen ser comrelidos desempear los que se imponen fuera de o ordinario. 7.. EL MISMO; Cuestiones, libro XXXVI. - Despus de la carta de nuestro ptimo Augusto Severo

7. IDEM libro XXXVI. Quaestionurn. A muneribus (4), quse non patrimoniis indicuntur, veterani post optimi (5) nostri Severi Augusti litteraa perpetuo excusantur.
S. IDEM libro 1. Eesponsorum. - In honoribus delatis neque malor anula (6) septuaginta (7), neque pater numero quinque liberorum excusatur. Sed in Asia sacerdotiurn provinciae suscipere non coguntur numero liberorum quinque subnixi; quod optimus maximusque Princepe noster Severus Augustus decrevit, ac postea in ceteris proVinciis servandum case constituit.

los veteranos estn perptuamente excusados de

los cargos, que no se les imponen los patrimonios..


S. Et MISMO; Respuestas, libro 1. - Tratndose de honores conferidos no se excusa ni el mayor de setenta aos, ni el padre por el nmero de cinco hijos. Pero en Asia no son obligados encargarse del sacerdocio de la provincia los que se amparan en cf nmero de cinco hijos; lo que decret nuestro ptimo y muy grande Prncipe Severo, Augusto, y despus determin que se habla de observar en adems provincias. 1.Se determin, que no estuvieran exentos de los cargos civiles y de las tutelas otros arrendatarios de los tributos del fisco, sino los que de presente hacen este negocio. 2.Loa privilegios de las exenciones no lea corresponden los hijos de los veteranos. 3.El que tiene exencin de cargo pblico rehusa con razn las contribuciones impuestas de improviso por los magistrados; pero no debe rehusar las que se imponen por la ley. 4.Plugo que . los filsofos, que frecuente y tilmente se consagran los que contienden en la misma secta, se les dispensaran las tutelas,y tambin los cargos corporales viles, no los se que desempean con gastos; porque los que verdaderamente son filsofos desprecian el dinero, y con su codicia de retenerlo descubren que es fingida su aseveracin. 5.El que apel los muy grandes Prncipes, y parti Roma para defender su propia causa, est excusado entre los suyos de honores y de cargos civiles hasta que termine el conocimiento de su causa.

1.Non alios fisci veetigalium redemtores a muneribus civilibus ac tutelis excusar.placuit, quam eos, qui praesentes negotium exercerent. 2.Vacationum privilegia non spectnt (8) 11henos veteranorum.. 3.Qui muneris publici vacationem habet, por magistratus ex improviso collationes indictas recte reeusat; cas vero, quae e lege fiunt, recusare non debet. 4.Philosophis, qui se frequentes atque utiles per eandem studiorum sectam contendentibus praebent, tutelas, item munera sordida corporalia remitti placuit, non ea, quae sumtibus expediuntur; etenim vere philosophantes pecuniam contemnunt, cuius retinendae cupidine ficiam asseverationem detegu nt. 5.Qui maximos Prncipes appellavit, et causam propriam actu rus Romam profectus est, quoad cognitio finem accipiat, ab honoribus et civilibus munenibus apud anos excusatur.

mac profitentur, proinde le patria sua excusan muneribus oportere, ac si in patria sua profiteren ter. 1.Paulus reapondit, privilegium frumentariis negotiatoribus concessum etiam ad honores excusandos pertinere.
10. JDEI

9. P&utus libra 1. Responsorum.Eos, qui Ro-

9. P.ur.o; Respuestas, libro 1. - Es Conveniente que los que son profesores en Roma estn excusados de cargos en su patria, lo mismo que si en su patria fueran profesores. 1.Paulo respondi, que el privilegio concedido los que negocian en granos servia tambin para excusarlos de honores.
10 EL
MISMO;

libro 1. Sent(,ntiarun?. - Ab his oneni-

Sentencias, libro 1. - Ningunos

(1) V&g.; ad Id, el cddwe Fi. s) Tatr.; coinmodato, el cdice FI., Br. 5) Martianus, Vatg. (4) Tau,'. segn la escritura original; civiibus, inserta la correccuin de cdice Ft., Br. (5) principia, inserta Ial.

(8) La correccin del cdice Fi.; annnm, Tau". segn la esritura original ar.
abra sospechosa Tau,', segn el cdice Fi.

(7) qninque, inserta Vulg. (8) El cdice citado por Geb. vetant, considerdndolapa-

DIOESTO.LIBRO L: TfruLo Y

889

bus quae possessionibus ve! patrimonio indicuntur, milis privilegia praestant vacationem. 1.Corpus mensurarum (1) fruxnenti juxta annonam urbia habent vacationem; in provincile non

idem. 2.kngariarum (2) praestatio, et, recipiendi hospitis necesaitas et militi, et liberailum artium professoribus inter Gotera remisasurit.
3.Auctis post appellationem medio tempere facultatibus paupertatis obtentu non excusantur. 4.Defensores reipubliese ab honoribus et munoribus eodem tempore vacant. Sunt munera, quae rei proprio cohaerent; de 9uibusnoque liben, neue aetu, neo merita militiae, nec ullum aliud privilegium jure tribuit excusationem, uL siL praediorum collatio, viae sternendae
11. HERM0GEN1ANUS

privilegios prestan exencin de aquellos cargos henorificos que no imponen las posesiones 6 a! patrimonio. 1.El cuerpo de medidores de trigo en la annona de Roma tiene exencin; no lo mismo en las provinciaL 2.La prestacin de bagajes y la obligacin de recibir alojados estn dispensadas entre las dems cargas as! al militar, como los, profesores de artes liberales. 3.Los que despus de la apelacin aumentaron sus bienes en el tiempo intermedio no se excusan con el pretexto de su pobreza. 4.Los defensores de la repblica estn exentos durante el mismo tiempo de honores y de cargos. - Hay cargos que propiamente son lberentes la cosa; para les que ni los hijos, ni la edad, ni los mritos de la milicia, ni ningn otro privilegio conceden en derecho exencin, como son la contribucin de los predios, la prestacin para recomponer las vas, 6 la de bagajes, y el cargo de recibir alojados;porque de ste nadie tiene exencin salvo aquellos quienes se les concedi por beneficio del Prncipe, y algunos otros cargos semejantes que haya.
12. PAULO; Sentencias, libro 1. - Al legado, que haya estado encargado d un negocio pblico, no se le puede encomendar de nuevo dentro del trmino de exencin prefijado la defensa del mismo negocio. 1.Los de la comitiva de los Presidentes y de los Procnsules, 6 de los Procuradores del Csar estn exentos de cargos honores y de Las tutelas.
11. HSRM0GSNIAN0;

libro 1. uris epilomarum.

Epitome del Derecho, libro 1.

angariarumve (3) exhibitio, hospitia suscipiendi munus; nam neo huius quiaquam excusationem praeter eOS, quibu principali beneficio concessum est, babeL, et si qua sunt praeterea sus huiusmodi.
12. PAULUS libro I. Sentenliarum. Legato, qui publicum negotium tuitus sit, intra tempora vaca-. tionis praestuta rursum eiusdem negotii defensio mandan non potest. 1.Comites Praeaidum et Proconsulum, Procuratorumve Caesaris a muneribus vel honoribus, et tutelis vacant.

tor eos, quoscunque inteliigit operam daro non posse ad iudicandum, pollicetur se excusaturum; forte quod in perpetuum quia operam .dare non potest, quod in eam valetudinem incidit, ut certum sit, eum civilia officia subire non poase, aut si alio morbo laboret, ut suis rebus superesse non posait, ve[ si quid sacerdotium nacti sint, nL discedere ab eo sine religione non posaint; nam et lii in perpetUUm excusantur. 1.Duo genera tnibuendao muneris pub!ici vacationis sunt, unum plenius, quum et militiae datur, aliud exiguius, quuurnudam muneris vacationem acceperint. 2.Qui autem non habet excnsatjonem, etiam invitus indicare cogitur. 3.Si post eauaam actam coeperit se excusare iudex, si quidem privilegio, quod habuit, antequam susciperet iudicium, velit se excusare, neo audiendusest; semel enim agnoscendo iudicium renuntiat excusationi. Quodsi poatea justa causa ineidit, ut iudex ve ad tempus excusetur, non debet in alium iudicium transferri, si cum captione id futuruin est alterutrius; tolerabilius denique eat, interdum iudicem, qui teme! cognoverat, tantispor exspeotare, quam iudici nove rem rursum indicandam conimittere.

18. ULPIANUS

libro XXIII. ad Edictum.Prae-

- El Pretor promete que l excusar los que entiende que no pueden prestarse juzgar; acaso porque alguno no puede nunca prestar sus servicios, porque contrajo tal enfermedad, que es cierto que l no puede desempear cargos civiles, si padeciera otra enfermedad de modo que no pueda bastarse para sus cosas, 6 si hubiera obtenido algn sacerdocio, de suerte que no pueda separarte de l sin ofensa de la religin;porque tambin s-

18. ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro Xliii.

tos estn excusados perpetuidad. 1.Hay dos maneras de conceder exencin de cargo pblico, una ms plena, cuando se da tambin de la milicia, y otra ms restringida, cuando alguien ha recibido la nuda exencin de cargo. 2.Mas el que no tiene excusa es obligado aun contra su voluntad uzgar. 3.Si despus de instruida la causa hubiese el juez comenzado excusarte, y verdaderamente quisiera excusarte por privilegioquetenia antes de tomar su cargo el juicio, no ha de ser oido; porque una vez que acepta el juicio renuncia la excesa. Pero si despus sobrevino justa causa para que el juez sea excusado aunque temporalmente, no debe ser transferido otro el juicio, si esto se ha de hacer con perjuicio de una de las partes; porque al fin es , veces ms tolerable esperar aquel tiempo al juez, que ya habla conocido del asunto, que encomendar otra vez el negocio un nuevo juez para que lo juzgue. 14. MoDssTzNo; Reglas, libro VIL No aprovecha para la exencin de cargos el hijo fallecido, excepto el que se perdi en la guerra.
(3) Ha!. Vulg.;

eusationem munerum defunetus fflius non prosit, praeterquam in bello amisaus.


(1) mszeorum, Hal. (2) Ha. VuIg.; Angsrforum, s cddce Ft.

14. MODESTINUS

libro VII. Regularum.Ad ex-

ng*rfornmve, el ci5d.0e FI.

'Foiio 111ni

890

DIGRSTO.LIBRO L: TITULO

vi

1.Eodem tempere idem duas curas (1) operis non (2) admjnjgtrabjt. TIT. VI DE IURE IMMUNITATIS
[Cf. Cod. 1.25. 47.1

1.Uno mismo no desempear al mismo tiempo el cuidado de dos cargos. TITULO


VI

DEL DERECHO DE INMUNIDAD

[Vase Cdd. 1.25. 47.1

1. ULPIANUS libro 111. Opinionuvn. - Qui ob boc tantum in navibus sint, ut in his (3) agendi causa operarentur, nulla Constitutione irnmunitatem a muneribus civilibus habent. 1.Personis datas imrnunitates heredibus non relinquuntur. 2.Sed et generi posterisque datae custoditaeque ad coa, qui ex feminis nati sunt, non pertinent. 2. IDEM libro IV. de offtcio Proconsulis. Si qui cerfa conditione muneribus vel honoribus se ad. strinxerunt, quum alias compefli non possent inviti suscipere istum honorem,.fides iis servanda est, conditioque, qua (4) ad munera sive honores apphcare se pasa sunt. 1 .Impuberes, (5) quamvis - neceasitas penuriae hominum cogat, ad honores non case admittendos, Rescripto ad Venidium (6) Rufum (7), legatum Ciliciae, deolaratur. 3. IDEM libro V. - Maiores septuaginta annis a tutelis et muneribus personalibus (8) vacant; sed qui angressus est septuagesimum annum, nondum egressus, hac vacatione non utetur, quia non videtur maior esse septuaginta annis, qui annum agit septuagesimum. nitates generaliter tributas eo jure, ut ad posteros transmitterentur, in perpetuum suceedentibus durant. por in civitate nostra senectus venerabilis fuit; namque maiores nostripaene eundem honorem senibus, quem magistratibus tribuebant. Circa munera quoque municipalia subeunda idemhonor senectuti tributus est. Sed eum, qui in saneotute locuples factus est, et ante nullo publico munere funotus est, die potest, non eximi ab hoc onere privilegio aetatis, maxime si non tam corporis habeat vexationem, quam pecuniae erogationem indicti muneris administratio, et ex ea sit civitate, in qua non facile sufcientes viri publicis murieribus invenjantur. 1.Legem quoque respici cuiusque loci oportet, an, quum ahquas immunitates nominatim com. plecteretur, etiam de numero annorum in ea commemoretur; idque etiam collii potest ex literis Divi Pu, quas emisit ad Ennium (9) Prooulum, proconsulem provincias Africae. .2.Demonstratur vare, neo abacise numerum liberorum ad excusationem munieipalium mune(1) eauae, Hal. (5) non, congidrase aadida por antiguos copistas. (3) Tau,. segn a escritura original; e!s, la correccin del cdice FI., Br. () Segn enmienda Br. -se, i nsoria Tar. segn el cdd. ce FI., en el que se lee quaaa. (6) Tau.r. segn correccin del cdice FI.; aqu comienza otro fragmento en a escritura original, Br.
5. CALUSTIUTUS 4. MODESTZNUS libro

1. ULPIANo; Opiniones, libro 111.Los que estn en las naves solamente para no hacer otra cosa que estar en ellas no tienen por ninguna Constitucin inmunidad de cargos civiles. 1.Las inmunidades dadas las personas no se les dejan los herederos. 2.Pero las inmunidades que fueron dadas y reservadas al linage y . los descendientes, tampoco les pertenecen los que nacieron de lnea femenina.

2. EL MISMO; Del Cargo de Proconsul, libro IV. - Si algunos se obligaron bajo cierta condicin cargos honores, como de otro modo no pueden ser compelidos aceptar contra su voluntad este honor, se les ha de guardar fidelidad, y la condicin con que consintieron consagrarse los cargos honores. 1.En rescripto dirigido . Venidio Rufo, legado de Cilicia, se declara que, aunque obligue la tiecesidad por la penuria de hombres, no han de ser admitidos . honores los impberos.
8. EL MISMO; libro V. - Los mayores de setenta aos estn exentos de las tutelas y de los cargos personales; pero el que entr en los setenta aos, y aun no los cumpli, no utilizar esta exencin, porque no se considera que es mayor de setenta aos el que vive en el ao septuagsimo. 4. Monasrio; Reglas, libro Vi. - Las inmunidades concedidas en general con el derecho de que se transmitiran . los descendientes subsisten porptuamente para los sucesores. Siempre -porq en nuestra ciudad fu venerable la senecue nuestros mayores tributaban los antud; cianos-casi el mismo honor que los magistrados. El mismo honor se tribut tambin la senectud respecto al desempeo de tos cargos municipales. Pero el que en la vejez se hizo rico, y antes no desempe ningn cargo pblico, se puede decir que no se exime de esta carga por privilegio de la edad, principalmente si el desempeo del cargo impuesto contuviera no tanto trabajo corporal, como gasto de dinero, y el cargo fuera de ciudad en La que no se hallaran fcilmente hombres suficientes para los cargos pblicos. 1.Conviene que tambin-se atienda la ley de cada localidad, por si, al comprender determinadamente algunas in..iiunidades, se hace. en ella mencin tambin del nmero de aos; y esto se puede colegir tambin de la carta del Divino Po, que dirigi Ennio Prctilo, procnsul de la provincia de Africa. 2.Por rescriptos del Divino Helvio Pertinax se demuestra que el nmero de hijos aprovecha
5. CALISTRATO;

VI. Regularum. -

libro 1. de Cognitionibus.Sem-

De las Jurisdicciones, libro 1. -

(6 Segn con/dura Dr.; Benfdium, el cddlce F1; Bendium, Hal, (7) Taur.; Rofun, el cd&ae FI., Br. (8) pereonailbus, omtela Bat. (9) bemetr1nm, Hal.; Aemillum, Vulg.

DIGESTO.LIBRO L TfrTJLO VI

rum prodeue,rex Rescriptis Divi Betvii (1) Pertinacia; namque Silvio (2) Candido in hace verba =&v oupIc &ic (3) o; rescripsit El x
atixii.ni &ptd (4 ),&1' y riJ xc(r 'Xcey TOV ptPU0V oJ OR 7Tt1 elloyoy, fft GI'pOp, xl & tO9 ( 5 ) r )roup-

ata

[Eti non ab omnibus muneribus ditnittil parern naorum numerus, turnen quia sedecirn pueros habere per ibellurn no4ficasi, non es irrationa bite, u concedamus acare -liberorum educagioni, et remitr,i tibi munera]. (6) 3.Negotiatores, qui annonam urbis adiuvant, item navicuarii, qui annonae urbis serviunt, immunitatem a munribus publicis consequuntur, quamdiu in ciusmodi actu sunt; nam remuneranda pericula eorum, quin etiam exhortanda (7) praemus, merito placuit, ut qui peregre muneribus, et quidem publicis, eum periculo et labore fungentur (8), a domesticis vexationibus et sumtibus uberentur, quum non sit alienum dzcere, etiam hoz reipublicae causa, dum annoriae urbis serviuut, abesse. 4.Immunitati, quae naviculariis praestatur, certa forma data est; quam immunitatem ipsi dun-. taxat habent, non etiam tiberio, aut Jibertis eorum praestatur; idque principalibus Constitutionibus declaratur. 5.Divus Hadrianus rescripsit, immunitatem navium maritimarum duntaxat habere, qui annonau urbis Serviunt. 6.Licet in corpore naviculariorum quia Bit, navem tamen vel naves non habeat, ncc omnia ej congruant, quae principalibus Constitutionibus cauta sunt, non poterit privilegio naviculariis indulto uti; idque et Divi Fratres rescripserunt in hace verba; GL 1* 1t pQt ?OI xi T&
00V TOG 4Izoi DO PC, rGp op.1t.M Si ? crrov X1 iiO' zrxo i,&jv &rLOv, &o,n v )troup-j liri,r, L? -rb TrMOV fLlpO z)ptc OUlaj y rT Xcel TCi ji&pii; !X~41- ray OVTCW

con diversidad, y no determinadamente, para la exencin de cargos municipales; porque respondi por rescripto Silvio Cndido en estos trminos: Aunque el nmero de hijos no exime de todos los cargos al padre, sin embargo, como por libelo hiciste saber que tienes dieciseis hijos, no es fuera de razn que te con cedamosque ests libre para la educacin de los hijos,y que se te dispensen los cargos.

3.Los negociantes que ayudan la annona de Roma, y tambin los patrones de naves que sirven la annona de Roma, consiguen inmunidad de cargos pblicos, mientras estn empleados en esto; porque con razn plugo que se hayan de remunerar, y aun de estimular con premios, sus peligros, para que baque viajando desempearen con ricogo y trabajo cargos, y ciertamente pblicos, estn libres de domsticas molestias y de gastos, por cuanto no es fuera de propsito decir que tambin stos estn ausentes por causa de la repblica mientras sirven * la annona de Roma. 4.Se di cierta forma la inmunidad, que se concede los patrones de naves; cuya inmunidad tienen solamente ellos mismos, pero no se les concede tambin sus hijos, 6 libertos; y esto se declara en Constituciones de los Prncipes. 5.El Divino Adriano resolvi por rescripto, que tienen Ja inmunidad de naves marinas solamente los que sirven la annona de Roma. 6.Aunque alguno est en el gremio de patrones de naves, si no obstante no tuviera nave 6 naves, ni le fueran aplicables todas las disposiciones que se dieron en las Constituciones de tos Prncipes, no podr usar del privilegio concedido Li los patrones de naves; y as lo resolvieron por rescripto tambin los Divinos Hermanos, en estos trminos: Haba tambin otros que con ocasin de los marineros que venden trigo y aceite en la plaza del pueblo romano, y que no pagan tributo, estimaron digno evadirse de los cargos, no siendo navegantes, ni teniendo empleada la mayor parte de sus bienes en las navegaciones y en las negociaciones; Li estos tales quteseles la inmunidad de tributos. . 7:Respecto Li las exenciones se ha de decir, que si alguno hubiera sido llamado Li cargos municipales antes que comenzara Li negociar, antes que fuese admitido en gremio, que d inmunidad, antes que haya llegado Li ser septuagenario, 6 antes que pblicamente fuera profesor, antes que tuviera los hijos, sea compelido Li desempear el cargo honorfico. 8.La negociacin se ha de hacer segn el incremento de los bienes, de otra suerte, si alguno hiciere la negociacin con la mayor parte de su ca-

[Erant et alii quidam occasione ncwtarum frumentuin et oteurn rendentium La foro populi Romani, non soleentiurn tributain, dignurn 'zistimantes munera ejugero, neque naeiantes, neque ampUorern parten subst ant uze in naeiqattontbus et ui negotiatonibua habentes; auferatur ab his talibus tributorurri inimunitas.] (9) 7.Hoc circa vacationes dicondum est, ut, si ante quis ad munera municipalia vocatus sit, quam negotiari inciperet, vel antequam in collegiurn assuineretur, quod immunitatein pariat, vel antequam septuagenarius fieret, vel antequam publice prollteretur (10), vel antequain liberes susciperet, compellatur ad honorem gerendum.

8,-.-Negotiato pro incremento facultatum exercenda est, alioquin si quia maiore pecuniae suae parte negotiationem exercebit, rursus locuples factus in eadem quantitate negotiationis perseveraverit, tenebitur muneribus, SiCuti locupltes, qu modica pecunia comparatis navibus muneribus se publicis subtrahere tentant; idque ita observandum, Epistola Divi Hadriani seripta (11) est.
(1) Segn enmienda Br.; Elvil, Taur. segn la esoritu.ra orioinal que dice dins1viI, Br.; dlvi dli, La correccin del cjice 1k; AslIl Rut. Vulg. -

pital, y habindose enriquecido otra vez perseverare en la misma cantidad para la negociacin, estar.bbligado Li los cargos, as como los ricos que habiendo comprado naves por una pequea cantidad intentan subatraerse de cargos pblicos; y de que as Be ha de observar esto, hay escrita una Epstola del Divino Adriano.
(7) Conjetura Br.; el ortsnda, el cdice FI. (8) Taur. segn la escritura original; fungerentiar, la correcctdn del cddiee FI., Br. (9) Versin vulgar., (iO) ve snteqnsm pnbliee profiteretur, omtelas Vitig.

() Salvio, fiat. Vulg. (5) &I2ev, omtela Hal. (4) &yetrcu, inserta Ha. () rl, omtela Rut. (4) Versin tpulgar.

(II) reacriptum, fiat. Vtzlg.

892

D1eTo.uno L: TM,Lo vi

9.Divus quoque Plus re.cripsit, ut, quoties de aliquo naviculario quaeratur, ilud excutiatur, an effugtendorum munerum causa imagrnem navicularli induat. 10.Conductores etiam 'vectigalium fisci no, cessitate subeundorum municipalium munerum non obstringuntur; idque ita obs2'van&m Divi Fratres rescriperunt. Ix quo principali Rescripto intelligi potest, non honori conductorum datum, no compellantur ad munera municipalia, sed no extenuentur facultates eoruin, quas subsignatae sint fisco. tlnde subsisti potest, en probibendi sint a Praeside, ve Procu.ratore Caesaris, etiamsiultro se offerant municipalibus muneribus, quod proplus (1) est defendere, nisi si paria (2) loco fecisse

de nave para evadirse de los cargos. 10.Los arrendatarios de tributos del fisco tampoco son obligados a la necesidad de haber de desempear los cargos municipales; y esto resolvieron por rescripto que se habla de observar as los Divinos Hermanos. Por cuyo rescripto de los Prncipes se puede entender, que esto no se concedi en bonor.de los arrendatarios para que no fueran compelidos los cargos municipales, sino para que no se disminuyeran 105 bienes de ellos, que estan obligados al fisco. Por lo cual se puede dudar, si se les ha de prohibir por el Presidente, por el dicantur. Procurador del Csar, aunque voluntariamente- se ofrezcan los cargos municipales, que es lo que ms acertadamente se ha de defender, no ser que se diga que hicieron liquidacin con el fisco. 11.Tambin los colnos del Csar estn li 11..Coloni quoque Caesaris a niuneribus (3) bres de cargos municipales, para que sean consimunicipalibus (4) liberantur, ut idoniores (5) praederados ms idneos para los predios fiscales. diis fiscalibus habeantur. 12.A algunos colegios 6 corporaciones, Ii quie12.Quibusdam colleglis ve! corporibus, quibus (6) 1115 coundi lege permiuum est, immunitas nes les est permitido por la ]el el derecho de constribuitur, scilicet lis colleglis vel corporibus, in tituirse, se les concede inmunidad, esto es, 1. los colegios 6 corporaciones en que cada uno es admiquibus artificii sui causa unusquisque asaumitur, tido por causa de su propio oficio, como es la corut fabrorum corpus est, et si qua eandem rationem poracin de los obreros, y otras que tengan la misoriginis habent, id eat (7) idcirco instituto Sunt, ut necessariam operam publicis utilitatibus exhibe- ma razn de origen, esto es, que fueron establecidas precisamente para que prestaran su trabajo necerent. Nec omnibus promiscuo, qni auumti sunt in his collegiis, iminunitas datur, sed artificibus dunsario las conveniencias pblicas. La inmunidad no se da indistintamente todos los que fueron adtaxat; nec ab omni actate allegi poasunt, ut Divo mitidos en estos colegios, sino solamente los arPlo placuit, qui reprobavit prolixae ve! imbecillae tfices; y no pueden ser admitidos de toda edad, admodum aetatis homines. Sed no quidem eos, qui segn plugo al Divino Po, el cual rechaz los augeat facultates, et munera civitatum sustinere hombres de edad muy avanzada muy tierna. Pero possuiit, privilegiis, quae tenuioribus par collegia muchas veces se determin que tampoco los que distributis conceasa sunt, uti posee, plurifariam aumentan sus bienes, y pueden soportar los carconstitutum est. gos de las ciudades, pueden usar de los privilegios que fueron concedidos los ms pobres, que se hallan incorporados en los colegios. 13.Yo entend, que los que fueron admitidos 13.Eos, qui in corporibus allecti sunt, quae en las corporaciones,que dan inmunidad los paimmunilatem praebent (8) naviculariorum, si honorem decurionatus agnoverint, compellendos sub- tronas de naves, han de ser compelidos desemre publica munera, accepi; idque etiam confirma- pefiar los cargos pblicos, si hubieren aceptado el honor del decurionato; y esto parece confirmado tum videtur Rescripto Divi Pertinacia. tambin por rescripto del Divino Pertinax.
6. TARRUNTENUS PATERNUS (9) libro r. Mililariwn.Quibusdam aliquam vacationem munerum graviorum conditio tribuit, nL sunt mensores, optio, valetudinarii, medid, capsarii, et artfices, es qui fossam faciunt, veterinarii, architectus (10), gubernatores naupegi, balistarii (11), specu!arii, fabri, sagittarii, aerarii, bucularum (12) structores, carpentarii, scandularii, gladiatores, aquilices, tubarii, cornuarii, arcuaril, plumbarii, ferrarii, Iapidarii, et lii qui calcem coqiuunt, et qui ailvam infindunt (13), qui carbonem (14) caedunt so torrent; in eodem numero haber solent Ianii, venatores, victimarii, et optio fabricae, et qui aegris praesto sunt; librarii quoque qui docere possint, et horreoruni librarii, et librar (15) depositorum, et librarii caducorum, et adiutores cornicularioruin, et strato6. TARRUNTENO PATERNO; De los Militares, Ibro 1. - A algunos les concede alguna exencin de los cargos ms graves su propia condicin, como son los medidores, los ayudantes, los enfermeros, los mdicos, los cajeros, y los artfices, y los que hacen los fosos, los veterinarios, los arquitectos, los pilotos, los constructores de naves, los ballestetoros, los minadores, los operarios, los saeteros, los latoneros, los constructores de escudos, los que hacen carretas, los techadores con tablas, los espadaros, los fontaneros, los fabricantes de trompetas, cornetas y arcos, los artfices en plomo, en hierro, 6 en piedra y los que cuecen la cal, los que cortan maderas en el bosque, y los que cortan lea y hacen carbn; en el mismo nmero suelan ser contados los carniceros, los cazadores, los que ven-

9.Tambin el Divino Po resolvi por rescripto, que, siempre que se trate de algn patrn de nave, se examine si toma la apariencia de patrn

(1) Taur.; proprlua, el cdice Fi., Br. (2) eum. inserta Hal. (3) elvilibus vel, i ns erta Vtg. (4) munioipailbu, considrase ar.e4ida por antiguos col puas. (5) i doneloree, Ial. Vu1g. (6) artificU u1 causa, insana Vulg. (7) hace por Id set, Hal. Vulg. (8) nL, insania Ial.

(9) OaUistratus, Vulg.; Valene, el cdice citado por Gel'.; Aurelius Arcadius libro singular de muneribue civifibas, Mal (10). arehitecti, Vu(g. (11) Ha VuIg. vll1trari1, ti cdice FI. (U) becularil, fruig - bractesril, Ial. (13) Incidunt, Ial. *rag. (14) arborem, Vulg. (15) es libreril, considAranse anadidas por antiguos copistas. -

DIGESTO.LIBBO L TITULO VIL res, et poliones (1), et custodes armorum, et praaco, et buccinator (2);.hi igitur omnes inter immunes habentur.

893

den las vctimas, loa ayudantes en las fbricas, y los que asisten los enfermos; tambin lo que pueden demostrar que estn encargados de los libros, los que llevan los libros de los almacenes, ' los libros de los depsitos, y los libros de los bienes caducos, y los ayudantes de los cornicularios, y los palafreneros, los peleteros, los guardas de las armas, el pregonero, y el clarinero; as, pues, todos estos son contados entre los inmunes..

TIT. VII
DE LEG&T1ON1BUS

TTULO VIL
DE LAS LEGACIONES

[Cf. Cod. X. 65.1

[Vase Cd. X. 65.]


1. ULPIANO; Contenarios 4 Maseurio Salino, libro VIII. - Si el legado de un municipio hubiere abandonado su legacin, es castigado con pena extraordinaria, siendo removido del orden, como de ordinario se acostumbra. 2. EL MISMO; Opiniones, libro 1.El legado puede pedir por medio de otro alguna cosa al Prncipe contra la repblica, de que es legado. 1.Debe probar al orden de su patria si es que l abandon la legacin, 6 si sufri demora por causa necesaria. 2.El abandono de uno de los legados no le perjudica al que desempe el cargo como es debido. 3.A los que se encargaron de legacin no gratuita se les paga el salario de legacin en la forma acostumbrada. 3. AFRICANO; Cuesliones, libro III. -Cuando *e duda si se deba dar accin contra el que se halla en una legacin, no importa tanto donde uno haya dado crdito, estipulado que se d una cosa, como si se trat que se pagarla al tiempo de la legacin. ue el deudor la repblica no puede dese12 ar legacin; y asilo respondi por rescripto el Divino Po * Claudio Saturnino y Faustino.
4. M.uicio; Inslitula, libro XII. Se ha de sa-

1. U L.PIPNUS libro Viii. ad Massuriurit Sabinum. Legatus municipalis, si deaeruerit legationem, poena afflciatur extraordinaria, motus ordine, ut plprumque solet. 2. IDEM libio 11. Opinionum. - Legatus contra rempublicam, cuius legatus est, per alium a Principe quid postulare potest. l.Utrum quia deseruerit legationem, an ex necessaria causa moram pasaus alt, ordini patrias suae probare debet. 2.Cessatio unius legati el, qui munus, ut oportet, obiit non nocet. 3.His, (3) qui non gratuitam legationem susceperunt, 1eg.tivum (4) ex forma restituatur. 3. AFRICANUS libro 111. Quae3lioflUm. - Quum quaeritur, an in eum, qui in legatione sit actio dari debeat, non tam interest, ubi quia aut crediderit, aut dan stipulatus siL, quam illud, an id actum alt, ut legationis tempore solveretur. 4. MARCIANUS libro XII. Institutionum.Sciendura est, debitorem reipublicae legatione fungi non poase; et ita Divus Pius Claudio Saturnino es Fauatino reseripait. 1.Sed et eos, quibus ius postulandi non est, legatione fungi non pocas, et ideo arena(5) missum, non jure legatum esas missum, Divi Severus et Antoninus rescripserunt; 2.Debitores autein flaci non prohibentur legatione fungi. 3.Si aceusatio alicuina publico instituta alt, non coL compellendue accusator ad eum legationem suscipere, qui se amicum vol domesticum dioit eius, qui accusatur; et ita Divi Fratres Aemiiio Rufo (6) rescripserunt. 4.Legati vicarios dare non alios possunt, nial fihioa suos. 1 5.Ordine unusquisque muriere legationis fungi cogitur; et non alias compellendus eat mun ere legationis fungi, quam si priores, qui jo curiam lecti sunt, funoti sint. Sed si legatio de primoribus vino desideret personas, et qui ordine vocantur, inferiores sint, non esas observandum ordiuem, Divue Hadnianus ad Clazomeriios rescripsit.

6.Praecipitur autem Edicto Divi Vespasiani


(3)

1.Pero ls Divinos Severo y Antonino resolvieron por rescripto, que tampoco podan desempefiar legacin los que no tienen el derecho de pedir; y que por esto el condenado & la arena no fue enviado con arreglo derecho como legado. 2.Mas Ii los deudores del fisco no se lea prohibe que desempeen legacin. 3.Si pblicamente se hubiera entablado la acusacin de alguno, el acusador no ha de ser compelido encargarse de legacin para el que dice que es amigo domstico del que es acusado; y as. lo respondieron por rescripto Emilio Rufo los Divinos Hermanos. 4.Los legados no pueden nombrar vicarios otros, sino sus hijos. 5.Cada cual es obligado desempear por orden el cargo de legacin; y no ha de ser compelido de otro modo desempear el cargo de legacin, sino silo hubieran desempeado los que primeros haban sido agregados la curia. Pero si la legacin requiriese personas de los principales varones, y fueran inferiores los que por su orden son llamados, respondi por rescripto el Divino Adriano los Clazomenios que no se deba observar el orden. 6.Mas se previene en Edicto del Divino Ves(4) legatitium, Vcag. (5) In arena, Mal. (5) Furi, puIg.

(1) Vulg.; politones, el cdice FI.; pelIlonei, Hal. (5) Ho.&; bocinstor el cdice FI.
Vaseiapdgina89O., notas.

894

DIGRSTO.LIBRO L: TfTIJLQ

vn

omnibus civitatibus, no plures, quam ternos legatos mitlant, 5. SCAEVOLI libro I. Regularurn. - Legato tempus prodest, ex quo legatus creatus est, non ex quo Romam venit. 1.Sed si. non constat, legatus sit, an non, Romae Praetor de hoc cognoscit. 8. Uu'ius libro] V. de officio Proconul.is . Filio propter patrem legationis vacatio no coceedatur, Imperator noster eum patre Claudio Callisto (1) rescripsit in hace verba: Quod desideras, ut propter legationem patris tu a legatione tu Yaces, in intervallis honorum, qui sumtum habent, recte observatur; in impendiis (2) tegationum, quae solo ministerio obeuntur, diversa causa est.

pasiano todas las ciudades, que no enven ms de tres legados. 5. Scvoi; Reqla, libro 1. Al legado le aprovecha el tiempo desde que fu nombrado legado, no desde que lleg Roma. 1.Pero si no Consta si es, no, legado, conoc de esto en Roma el Pretor. Nuestro Emperador respondi por rescripto juntamente con su padre Claudio Calisto, que por causa del padre no se le concediera al hijo exencin de legacin, en estos trminos: Lo que deseas, que por causa de legacin de tu padre ests exento de legacin, se observa en derecho en cuanto los intervalos de los cargos honorficos,que implican gastos; diversa cosa es tratndose de los gastos de legaciones, que se desempean con el solo servicio de la persona.
6. ULPIANO;

Del Cargo de Proconsul, libro IV.

PAPiNIA.NUS libro 1. Responsorum.. - Filius 7. decurio pro patre legationis offlcium susceeit; ea res lilium, quominus ordine suo legatus proficiscatur, non exeusat; pater tamen bienriii vacationem vindicare poterit, quia per fihium legatione funetus videtur. 8. PAULUS libro 1. Responsorum. - Paulus (3) respondit, eum, qui legatione funetus est, intra tempora vacationis praefinita non oportere .compelli rursum ad defendendum publicum negotium, etiamsi de eadem causa litigetur. - 1.Imperatores Antoninus el Severus Augusti Germano Silvano. Legatione functis biennii vacatio conceditur, nec interest, utruin Fegatio in urbe, an in provincia agentibus nobis (4) mandata sil. 2.Paulus respondit, eum, qui legatione fungitur, neque alienis, neque propriis negotiis se interponere debere; in qua causa non vider eum quoque contineri, qui eum amico suo Praetore gratis consilium participat.

7. Pruzro; Respuestas, libro 1. - Un hijo decurin acept por su padre el carg de una legacin; esto no excusa al hijo de marchar como legado en su turno; pero el padre podr reivindicar exencin por un bienio, porque se considera que por medio del hijo desempe la legacin.
S. PAULO; Respuestas, libro 1.Paulo respondi, que el que desempe una legacin no debe ser compelido de nuevo dentro del tiempo prefijado para la exencin defender negocio pblico, aunque se litigue sobre Ja misma causa. 1.Los Emperadores Antonino y Severo, Augustos, Germano Silvano. A los que desempearon legacin se les concede exencin por un bienio, y no importa queja legacin haya sido enviada Roma una provincia donde nos bailbamos nosotros. 2.Paulo respondi, que queel desempea una legacin no debe ocuparse ni en negocios ajenos ni en los propios; en cuya condicin no se considera que est. comprendido tambin el que gratuitamente participa su consejo un Pretor amigo suyo.

9. IDEM libro III. ?eaponsorum. - Paulus respondit, de eo damno, quod legationis tempere legatus passus est, poase eurn etiam legationis tempore experiri. 10. in libro L Senlentiarum.Legatus, antequam officio legationis funclus sit, in rem suam nihil agore potest, exceptis his, quae ad iniuriam elus, ve] damnum parata sunt.. 1.Si quia in munere legationis, antequam ad patriam reverteretur (5), decessit, sumtus, qui profiscenti sunt dati, non reatituuntur.

9. EL mismo; Respue8kts, libro 111. - Paulo respondi, que por el dao que un legado sufri du rante el tiempo de su legacin poda l ejercitar accin tambin durante el tiempo de la legacin.

10. EL 51155to; Sentencias, libro 1.El legado, antesque haya desempeado el cargo de la legacin, no puede hacer nada en negocio propio, excepto en aquellos que estn preparados para injuria dao suyo. 1.Si alguno falleci en el cargo de legacin antes de regresar su ptria, no se reintegran los gastos que se le dieron al partir. nico.Si un ausente se le impuso legacin, ya acept gratuitamente, cualquiera puede enviar aun por medio de otro la legacin. 1.Al que desempea el cargo de una legacin, aunque no puede cuidar de negocio propio, la permiti, sin embargo, Antonino Magno, que ma11. EL MISMO;

libro singular de jure libellorum (6). Si absenti iniuucta est legatio, eamque gratuitam susceplt, potest quia et per alium legationem millare.
11. IDEM

Del Derecho de los libelos, libro

1,Qui legationis officio fungitur, lict negotium curare non potest, Magnus tamen Anteninus permisit ei, pupillae nomine el instruere (7), el defendere causam, licet legationi, quam suscepit, nondum renuntiaverit, praecipue quum participem officii ipsius absentem esse dicebat.
(1) CalIxto, Vui. (2) spendfla, Vutg. () Paulue, considrase aadida por antiguos copistas. (4) vobiai cdice citado por Geb.
(6)

truyera y defendiera causa en nombre de una pupila, aunque no hubiere renunciado todava . la i de que se encarg, principalmente si deca que el partcipe en el mismo cargo estaba ausente.

ant. 'VuLg.; revertetur, st cdice F.

(6) Br. constdera de lure ilbelloruin aiiadt*ias por antiguos coptstas, pero no as Taus'. (7) InMituere, Mal.

DTGBSTO.LIBRO L TITULO Vfll 12. SCAEVOLA libro 1. Digestorum .Legatus creatus a patria sua, suscepta legatione, in urbem Romam venit, et nondum perfecta legatione domum, quae eras in ipsius civitate Nicopoli, emit; quaesi_ tum est, an in Senatusconsultum inciderit, quo prohibentur legati ante perfectam legationem nogotiis vol privatis rebus obstringi. Respondit, non videri teneri. 13. P&PINIANUS (1) libro 1. Responsorum. - Vicarius alieni muneris voluntato sus datus, ordine suo legationem suscipere non admiasa biennii praoseriptione cogetur.

895

.12. ScvoLA; Digesto, libro 1. - Un legado nombrado por su ptria, habiendo aceptado la legacin, vino la ciudad de Roma, y aun no desempeiada la legacin compr una casa, que estaba en su misma ciudad de Nicpolis; se pregunt, si haba incurrido en el Senadoconsulto en que se les prohibe los legados que antes de desempelada la legacin se mezclen en negocios 6 en cosas privadas. Respondi, que no pareca que estaba obligado. 13. PAPINIANO; Respuestas, libro I. - El que por su voluntad fu nombrado vicario para el cargo de otro ser obligado encargarse su turno de legacin, sin que se admita la exencin del bienio. 14. ULPIANO; Comentarios al Edicto del Pretor, libro LXX) V. -- El que est ausente por libre legacin, no se considera que est ausente por causa de la repblica; porque ste est ausente por causa de conveniencia no pblica, sino suya.

14. Ui.pius libro LXXIV, ad .edictum Praeoris (2).Qui libera legtione abest, non videtur
reipublicae causa abesse; hic enim non publici commodi causa, sed sui abest.

15. MODESTINUS libro VII. Regularum. Ja, qui 15. MDEST1NO; Reglas, libro VIL - El que deslegatione fungitur, libellum sine permissu Princi- empea una legacin no puede presentar sin porpis de aliis suis negotiis daro non potest. miso del Prncipe libelo sobre otros negocios suyos.

18. IDssz libro VIII. (3) Regularurn. - Eundem plures legationes suseipere prohibitum non est,

praeterea si et sumtus, et itineris compendium suRdeat (4). 1.Ante legationem suseeptam si cui negotium moveatur, etiam absens defendi debet; suscepta legatione non nisi iniuneto munere fungatur.

16. EL iiSMO Rey las, libro VIII. No est prohibido que uno mismo se encargue de varias legaciones, principalmente si lo aconsejara el ahorro de gastos y de viaje. 1.Si' uno se le promoviera cuestin antes de haberse encargado de una legacin, debe defen. derse aun estando ausente; habindose encargado de la legacin, no de otra suerte sino si hubiera desempeado el cargo impuesto. 17. P0MPON1O; Comentarios 4 Quinto Mucio, libro XXX VII. - Si alguno hubiese golpeado un legado de los enemigos, se estima que hizo esto contra el derecho de gentes, porque los legados son considerados santos; y por lo tanto, si hallndose entre nosotros legados de alguna nacin se hubiera declarado la guerra contra ellos, se respondi que ellos quedaban libres; porque es conveniente al derecho de gentes que as sea. Y as, Quinto Mucio sali responder, que el que hubies golpeado un legado deba ser entregado los enemigos, de quienes eran los legados; y si los enemigos no lo hubiesen admitido, se pregunt, si permanecerla siendo ciudadano romano, opinando algunos que permaneca sindolo, y otros al contrario, porque se consideraba que . aqul, respecto del cual hubiese una vez mandado el pueblo que fuese entregado, lo expuls de la ciudadana, como hara, cuando le pusiese interdiccin en el agua y fuego; de cuya opinin parece que fu Publio Mucio. Mas esto se discuti principalmente tratndose de Hostilio Maucino, quien los Numantinos no recibieron al serles entregado, pero respecto del cual se promulg despus una ley para que fuese ciudadano romano; y se dice que desempe tambin la Pretura. TITULO VIII DE LA ADMMSTRAClN DE LOS BIIiNES PERTENECIENTES A LAS CIUDADES
[Vase CCI. XI. 31-36.1

17. PoMPoNlus libro XXXVII. ad Quintuin Muciurn. Si quis legatum hostium pulsasset, contra

ius gentium id commissum esse existiinatur, quia sancti habentur legati; et ideo, si, quum legati apud nos essent gentis alicuius, bellum cuin iis indictum siL, responsum est, liberos eos manere; id enim iuri gentium convenit (5) esse. Itaque eum, qui legatum pulsasset, Quintus Mucius dedi hostibus, quorum erant legati (8), solitus est respondere; quem hostes si non recepissent, quaesitum est, an civis Romanus maneret, quibusdam existimantibus manera, aliis contra, quia quem semel populus iussisset dedi, ex civitate expulsisse videretur, aicut faceret, quum aqua et igni interdiceret; in qua sententia videtur Publius Mucius fuisse. Id autem maxime quaesitum est in Hostilio Mancino, quem Numantini sibi deditum non. acceperunt, de quo tamen lex postes lata est, uL esset civis Romanus; et Praeturam quoque gcssisse dicitur.

TIT. VIII DE ADMINIST1tTiOE RERUM AD CIVITATES (7) PERTINENTIUM


[Cf. Cod. XI. 31-36.1

Taur. segn la ecrwa original; Praetoris, omilela la correentdn del cdice FI., Br. (3) Tau'. segn correccin del cdice FI., Br.; vivo, la

1. ULPiAuts libro X. Disputationuni. Quod ad (1) Panlus, Ial.

1. ULPIANO; Disputas, libro X.Lo que se le deja


(3) conveniena, Ha. (ti) utillus cose, inserta Ha. (1) CIvITATESI, Vulg.

(4) aubeat, VuLg.

eserilura original.

896

DIeBsTo. --LIBRO L: TITULO VIII

certam speeiem civitati (1) relinquitur, in alips usus convertere non licet.
2. IDEM libro 111. Opinionum. - Non u tique de exemplo posterioris locationis praeteritarum Conductionum, quae suam legem habuerunt, rationeni iniri oportet. 1.Quod quis suo nomine exeroere prohibetur, id neo per subiectam personam. agere debet; et ideo si decurio subiectis aliorum noniinibus praedia publica colat (2), quite decurionibus conducere non lee secundum legem usurpata(4) revocentur.

una ciudad para cierto uso no es Licito aplicarlo otros usos.


2. EL MISMO; Opiniones,. libro 111. Ciertamente que no se ha de hacer ejemplo de un arrendamiento posterior la cuanta de arrendamientos pa-

2.Quod de frumentaria ratione in alium usum conversum est, sua causa (5) eum incremento debito restituatur; idque etat contra absentem. pronuntiatum est, inanis est querela; ratio Lamen administrationis secundum fidem acceptorum et datorum ponatur. 3.Frumentar.iae pecuniae suo nomine debitor quam primum solvat; neceasaria enim omnibus rebus publicis frumentaria pecunia moram solutionis accipere non debet; sed debitores, quos ex eadem causa habet (6), ad solutionem par Praesidem provincias compellantur. 4.Ad frumenti comparationem pecuniam daLam restitui (7) civitati, non compensan in erogata debet. Sin autem frumentsria pecunia in alios UBUS, quam quibus destinata est, conversa fueril, veluti la opus balneorum publicorum, licet ex bona fide datum probatur, compensari quidem frurnentariae pecuniae non oportet, solvi autem a curatore reipublioae ubetur. 5.Si indemnitas debiti frumentariae peenniae eum suis usuris fit, immodieae et illicitae computationis (8) modus non adhibetur, id est, no commodorum commoda et usurae usurarum merementum faciant. 6.Grani aestimationem per iniuriam post emtionem ablati, quae rationibus publicis refertur, curator reipublicae domino restitui iubeat. 7.Si eo tempore, que norninatus est, idoneus, postea lapsus facultatibus, damnum debitis reipublicae dederit,.quia fortuitos casus nullum humanum eonsilium providere potest, creator (9) hoc nomine nihil praestare debet. 8.Ius reipublicaa pacto mutarl non potest, quominus magistratus collegae quoque nomine conveniantur in his speciebus, ja qulbus,id fieri iure permissum est. 9.Actio autem, quae propterea ja collegam decerni solet, ei, qui pro altero dependit, ex aequi. tate competet (10). 10.Quod depensum pro cullega in magistratu probabitur, solvi et ab heredibus eius Praeses provinciae iubet. 11.Idem ex eodem libro(11):conductoreper(1) Vulg.; e1vittis, el cdice FI. (2) Tacir. al margen; Iocat, en el texto. (3 non, inserta Hal. (4) Hal. Vulg ueurpatam, el cdice FI. (5; enas causee, la. Vulg. (ii) habent, Ha. (7) Tau.r. segn correccin del cdice FI.: praeetitui, Tau". s.gn la escritura original, Br.

sados, que tuvieron su- propia ley. i.Lo que se prohibe que uno lo haga en su projio.nombre no lo debe hacer ni aun por medio de interpuesta persona; y por lo tanto, si un decurin cultivara, habiendo dado los nombres de otros, predios pblicos que los decuriones no les es licito tomar en arrendamiento, se revocar con arreglo la ley lo hecho respecto los 3ue se usurparon. 2.Lo que de los fondos destinados Iranos se aplic otro uso es reintegado con el debido incremento para su propio destino; y aunque se haya fallado esto contra un ausente, es intil la querella; pero se formalizar la cuenta de la administracin segn el testimonio de lo recibido y de lo dado. 3.El deudor de dinero destinado granos pguelo en su propio nombre cuanto antes; porque siendo necesario para todas las cosas pblicas el dinero destinado granos, no debe admitir demora en el pago; sino que por el Presidente de la provincia sern compelidos al pago los deudores que por esta misma causa tiene. 4.El dinero dado para la compra de granos debe ser restituido a la ciudad, y no ser compensado con lo gastado. Mas si el dinero destinado granos hubiere sido aplicado a otros usos que los que fu destinado', por ejemplo, obra de los baos pblicos, aunque se pruebe que fu dado de buena fe, no debe ser ciertamente compensado con el dinero destinado grano, sino que se manda que sea pagado por el curador de la repblica. 5.Si se hiciera indemnizacin de lodebido por el dinero destinado granos con sus intereses, no se hace la cuenta de una inmoderada lcita computacin, esto es, no se hacen ganancias de las ganancias, ni aumento con los intereses de los intereses. 6.El curador de la repblica mandar que se le 1 restituya su dueo la estimacin del grano que despus de la compra, que se aplica las cuentas pblicas, se le quit injustamente. 7.Si uno era abonado al tiempo en que fu nombrado, y habiendo sufrido despus quebranto en sus bienes hubiere causado con sus deudas dao la repblica, como quiera que ninguna humana inteligencia puede preveer los casos fortuitos, el que lo nombr no debe responder de nada por tal motivo., 8.El derecho de la repblica no puede ser alterado por pacto, de suerte que los magistrados sean demandados tambin en nombre de su colega en los casos en que por derecho est permitido que se haga esto. 9.Mas la accin, que por esta razn su suele dar contra el colega, competer por equidad al que pag por otro. 10.El Presidente de la provincia manda que lo que se probare que por cuenta de un colega se gast en la magistratura sea pagado tambin por los herederos de aqul. llf.El mismo, tomado del mismo libro:, con-

(8) dlspensationla, VuIg. (S) curator, Ha.; procurator, VuIg. (10) Taur. segn la escritura original; competit, la co rreccin del oddie FI., Br. (11) Vame a pgina 890, nota S.

DIGESTO.LIBRO L: TITULO Vm ficiendi operis punito fldeiussor, qui pro eo inter-

897

venerat, idem opus oxstruendum alii locaverat; neo a secundo redemtore opere perfecto usurarum praestationeiii heres fideiussoris recusare non debet, quum et prior causa la bonae fldei contractu la universum fideiussorein obligaverit, et posterior locatio, quia suum pariculum agnovit, solidae praestationi reipublicae eum substituerit.

12. Qui fideiusserint pro conductora vectigalis jo universam couductionem, ja usuras quoque in (1) iure conveniuntur, nisi proprie quid in persona eorum verbis obligationis expressum est. 13.Sed si in locatione fundorum pro steriiitate temporis boni viri aibiLratu in solvenda pensione cuiusque anni pacto comprehensum est, explorata lege conduetionis fides bona sequen da est.
8. PA.P!NIA.NUS libro 1. Responsorum. - Curatores communis officii divisa pecunia, quam omnibus in solidum publico dan placuit, peniculo vice mutua non liberantur. [4.] (2) .Ulpianus: prior Lamen exemplo tutorum conveniendus est is, qui gesait.

denado un arrendatario que deba acabar una obra, el fiador, que haba mediado por l, la haba dado otro en arrendamiento la construccin de la misma obra; no habindose terminado la obra por el segundo contratista, el hederero del fiador no debe rehusar el pago de los intereses, porque la primera causa en un contrato de buena fe oblig . la totalidad al fiador, y el arrendamiento posterior, como quiera que acept su propio riesgo, lo substituy l para toda la prestacin . la repblica. 12.Los que favor de un arrendatario de tributos hubieren sido fiadores por todo el arrendamiento son demandados en derecho tambin por los intereses, no ser que con las palabras de la obligacin se haya expresado determinadamente alguna cosa en cuanto la persona de los mismos. 13.Pero si en el arrendamiento de fundos se consign porpacto que por razn de la esterilidad del tiempo se hubiera de pagar la pensin de cada ao arbitrio de hombre bueno, conocido el pacto del arrendamiento, se ha de observar buena fe.
3. PAPINIANO; Respuestas, libro I. - Los curadores de un cargo comn, dividiendo el dinero que

plugo pblicamente se diera solidariamente en todos los casos, no se libran recprocamente de responsabilidad. [4.] Y dice Ulpiano:pero la manera que tratndose de tutores, ha de ser demandado primero el que administr. 1.Ex eodem libro (3): pradium publicum in 1.Del mismo libro: el curador de la repblica, quinque annos idonea cautione non exacta curator no habiendo exigido caucin idnea, di en arrenreipublioae ]ocavit; ceteris annis colonus si reliqua damiento por cinco aos un predio pblico; en los traxerit, et de fruotibus praedii mercedes que (4) dems aos, si el colno hubiere arrastrado atraservan non potuerint (5), guccessor (6), qui locasos, y de los frutos del predio no se hubiereu podivit, tenebitur. Idem in vectigalibus non ita pridem do cobrar las pensiones, estar obligado el sucesor que lo di en arrendamiento. No se estableci aneonstitutum est, scilicet ut sui temporis singuli poriculum praestarent. tiguamente lo mismo respecto los tributarios, saber, para que cada cual prestase su responsabilidad por su propio tiempo. 2.In eum, qui administrationia tempore cre 2.No econveniente que despus de haber ditoribus reipublicae novatioiie faeta pecuniam cacesado en el cargo se deniegue accin contra el que vit, post depositurn offieium actionem denegar durante el tiempo de su administracin garantiz non oportet. Diversa causa est eius; qui solvi condinero los acreedores de la repblica habiendo stitult; similis atenim videtur ei, qui publice venhecho novacin. Diferente condicin es la del que didit, aut locavit. constituy que se pagarla; porque ste es considerado semejante al que pblicamente vendi, di en arrendamiento. 3.Filium pro patre curatore reipublicae crea 3.No es conveniente que el hijo sea obligado Lo cayere cogi non oportet; nec mutat, quod in dar caucin por cuenta de su padre nombrado eum pater emancipatum, priusquam curator concurador.de la repblica; y no hace que esto sea diatitueretur, partem bonorum suorum donationis ferente, que el padre haya conferido por causa de causa contulit. donacin parte da sus propios bienes este hijo emancipado, antes que fuese nombrado curador. 4.Pro wagistratu fideiussor interrogatus pi 4.interrogado un fiador por cuentade un maguora quoque specialiter dediL; in eum casum pigistrado di especialmente tambin prendas; las gnora videntur date, quo recte convenitur, videliprendas se consideran dadas para el caso en que cet postquam res ab eo servari non pOtuerit, pro con arreglo derecho se demanda, esto es, para quo intercessit. despus que no se hubiere podido recobrar Ja cosa. de aquel por quien sali fiador.
4. [5.] VALENS libro II. Fideicor,imissorum. Legatam municipio pecuniam in aliam rern, quam defunetus voluit, convertere citra Pnioipis anetoritatem non licet; et ideo si (7) unurn opus fien iusserit, quod Falcidiae legis interventu fien non potest, permittitur sumrnam, quae eo nomine debetur, in id, quod maxime necelsarium reipublieae
(1) Taur. segn la escritura original; 'in, omtela la correccin dei cdice Fi., Br. (2) Segn las ediciones pulgares. (3) Vase la pgina M., nota 5. 4) que, cons i drase aquipafribra superflua.

4. [5.] VALENTE; Fideicomisos, libro II. - No es licito sin la autoridad del Prncipe aplicar otra cosa, que la que quiso el difunto, el dinero legado un municipio; y por esto, si hubiere dispuesto que se haga una obra, que no se puede hacer por la intervencin de la ley Falcidia, se permite aplicar la suma, que por este ttulo se debe, fi lo que se
(5) Taur. segn la escritura original; potuerlt, la correo. aln del cddice Fi., Br. (3) elu, inserta Ha. (7) DIve, Hal.

Tomo 111-113

98

DIGESTO -LIBRO L: TfTULO VIII

videatur, convertere; sive plures summae in piura opera legantur, et legis Falcidiae interventu id, quod relinquitur, omnium operum exstruetioni non sufficit, perrnittitur, in unum opus, quod civitas velit, erogan. Sed municipio pecuniam legatam, ut ex reditu eius 'venatio, aut epectacula edautur, Sen atus. in eas causas erogan vetuit, et pecuniam eo legatam in id, quod cnaxime necessarium municipibus videatur, conferre permittitur, ut in eo munificentia eius, qui legavit, insoriptione notetur.

considere ms principalmente necesario para la repblica; 6 si se legan varias sumas para varias obras, y.. por la intervencin de la ley Falcidia no basta para la construccin de todas las obras lo que se deja, Be permite emplearlo en la sola obra que quiera la ciudad. Pero el Senado ved que el dinero legado un municipio, para que con sus rditos se d cacera 6 espectculos, se invirtiera en estas cosas, y se permite que el dinero legado para esto se destine lo que se considere que es ms necesario para los muncipes, de suerte que en ello se haga constar con inscripcin la munificencia del que hizo el legado.

5. [6.] PATJLTJS libro 1. SentenUarum. - Decuriones pretio viliori frumentum, quod annona temporalis est, patniae suae praestare non aun cogendi.
1 .-Nisi ad opus novum pecunia epecialiter legata sit, 'vetera ex bao reficienda sunt. toris (2).- Magistratus reipublicae non dolum solummodo, sed et latam negligentiam, et hoc amplius etiaiu diligentiam debent.
.

5. [8.] PAULO; Sentencias, libro 1.-Los decuriones no han de ser obligados suministrar su ptria el trigo ms bajo precio que el de la annona de aquel tiempo. 1.-A no ser que el dinero haya sido legado especialmente para una obra nueva, han de ser reparadas con l las antiguas.
6. [7.] ULPIANO; Comenarios al Edicto del Pretor, libro 1. - Los magistrados de la repblica de-

[7.]

ULP1ANs (1)

libro 1. wi Edielum Prae-

ben responder no solamente del dolo, sino tambin de la negligencia ata, y adems de esto tambin de la diligencia.

7. [8.] PAULUS (3) libro 1. ad Ed,ictw,i Pradoris.- Si flhiusfamilias volente patre magistratum geaserit, lulianus existimavit, in solidum patrem tener in id, quod eme nomine reipublicae abesset. S. (9.] M0DESTINUS

7. (S.J PAULO; Comentarios al Edicto del Pretor, libro I. - Si querindolo el padre hubiere su hijo desempeado magistratura, estim Juliano que el padre era solidariamente responsable de lo que por causa de aqul le faltase la repblica.
S. [9.1 MoDEsTINo; Reglas, libro ?III. - La correccin del error del clculo ser admitida aun despus del trmino de diez 6 de veinte aos. 1.-Pero si se dijere que fueron tachadas graciosamente, no sern vueltas ti. examinar.
bro II.- Los Emperadores Antonino y Yero resolvieron por rescripto, que se deban exigir interasea del dinero que qued en poder de los curadores, pero que del que no se pudiera cobrar de los empresarios de obras les corresponda los curadores responsabilidad solamente por el capital. 1.-Asimismo resolvieron por rescripto, que la responsabilidad por las obras correspondia tambin los herederos de los curadores. 2.-Tambin resolvieron por rescripto, que el curador de la ciudad debe recuperar los campos de la repblica, aunque sean posedos; de buena fe por los compradores, porque stos pueden recurrir sus vendedores. 3.-El mismo en el mismo libro: los Emperadores Antonino y Yero resolvieron por rescripto, que no se deba encomendar sin caucin la ejecucin de obras 4.-Asimismo resolvieron por rescripto, que los curadores, si se hubieren conducido negligentemente en la enajenacin de bienes, estaban obligados por el simple importe, si con fraude, por el duplo, y que la pena no se transmita sus herederos. 5.-Tambin resolvieron por rescripto, que el curador deba exigir enajenando los bienes el dinero destinado la annona.
(5) Paplulanus, Vulg.
(i)

Calculi (4) erroris retractatio etiam post decennii ant vicennii tempora admittetur. 1.-Sed si gratiose expunctae dicentur, non retraetabuntur. PAplalus IUSTUS () libro II. de Consti. 9. tulionibus. - Imperatores Antoninus et Venus (6) reseripserunt, pecuniae, quae apud curatores remanait, usuras exigendas (7), eius vero, quae a redemtoribus operum exigi non potest, sortis duntaxat periculum ad curatores pertinere. 1.-Item reseripserunt, operum periculum etiam ad heredes curatorum pertinere. 2.-item reseripserunt, agros reipublicae retrahere curatorem civitatis debere,. lieet a bona fide emtoribus possideantur, quum possint ad &udores suos recurrere. 3.-Idemeodem libro (8): Imperatores Anto. ninus et Verus rescripserunt, operum exactioneni sine cautione non oportere committi. 4.-Ibm rescripserunt, curatores, si negligen. ter in distrahendis bonis se gesserint, in simplum tener, si per fraudem, in duplum, neo ad heredes eorum poenam descendere. 5.-Item rescripserunt, pecuniam ad annonam destinata.m dietractis rebus curatorem exigere debere
(1) Idem, ial. Vuig. (5) Tau.r. segn La escritura original; Praetoris, omtela la Oorreccu$r. del cdice Fi., Br. (5) Pspiniaiue, Ha l. (4) Osleularfi, ial.

libro VIII. Regalarwn.

rio.]

9. (10.]

PAPIRI0 JUSTO; De

las Constituciones, li-

(6) Scverti, el cddtos criado por Br,

exhlbendss, Vuig. (8) Vase la pagina 890., nota S.

DIGESTO.LtBRO L

IX

899

6.Itein reseripserunt, sitonas indemnes esse oportere, qui non Begniter officio suo funeti sunt, scunduni literas Hadriani. 7.Item rescripserunt, a curatore kalendarii cautionem exigi non debere, quum a Praesidp ex inquisitione eligatur. 8.Item rescripserunt, curatorem etiam nomine collegae tener, Si intervenire et prohibere cuin potuit (1). 9.Item reacripserunt, nominuln, quae dotenora facta nunt tempore curatoris, pericu!um ad ipsum pertinere; quia (2) vero, antequam euratom tieret, idonea non erant, .aequum videri, periculum ad eum non pertinere. 10.Idem libro eodem (3) Imperatores Anto ninus et Veros (4) rescripserunt, eum, qui pecuniam publicam, magistratus sui tempere, et post non pauco tempore detinuerat, usuras etiam praestare debere, nisi si quid allegare possit, qua ex causa tardius intulisaet. TIT. IX
DE DECRETIS MI ORDINE FACiENDIS [Cf. Cod. X.. 47.]

6.Igualmente resolvieron por rescripto, que convena estuviesen indemnes los encargados de la compra de granos, que no desempearon su cargo perezosamente, segn carta de Adriano. 7.Asimismo resolvieron por rescripto, que del curador del libro de cuentas no se deba exigir caucin, porque es elegido por el Presidente en virtud de informacin. 8.Tambin resolvieron por rescripto, que el curador estaba obligado tambin nombre de su colega, si pudo intervenir y hacerle prohibicin. 9.Igualmente resolvieron por rescripto, que la responsabilidad de los crditos, que se perjudicaron en tiempo del curador, le perteneca . este mismo; porque de los que no eran abonados antes que l fuese nombrado curador, se considera equitativo que la responsabilidad no le-pertenezca. 10.El mismo en el mismo libro: los Emperadores Antonino y Vero resolvieron por rescripto, que el que durante el tiempo intermedio de su magistratura y no poco tiempo despus haba retenido dinero pblico, deba pagar tambin los intereses, no ser que pudiera alegar algo por cuya causa lo hubiese entregado ms tarde. TTULO IX
DE LOS DECRETOS QUE SE DIBEN DAR POR EL ORDEN

[Vase Cdd.X.474
1. ULPIANO; Opiniones, libro 111. - El arbitrio de crear mdicos dentro del nmero prefijado est encomendado no al Presidente de la provincia, sino al orden y los poseedores de cada ciudad, de suerte que, estando ciertos de la probidad de sus costumbres y de la pericia en su arte, elijan ellos mism 0 . aquellos 'juienes se encomendarn con sus hijos en sus enfermedades corporales.
2. MARciANo; De las Cosas pblicas, libro I. No son vlidos aquellos decretos que se hicieron no habindose reunido el nmero legal de decuriones. 3. Uu'iANo; De las Apelaciones, libro III. Mas se dispone en la ley municipal, que no se considere reunido el orden de otra suerte, sino estando congregadas dos partes del mismo.

1. Uu'uus libro 111. Opinionum.Medicoruni intra numerum (5) praefinitum constituendorum arbitrium non Praesidiprovineiae eotnmissum est, sed ordini et possessoribus cuiusque civitatis, ut certi de probitate morum, el peritia artis eligant psi, quibus se liberosque suos in aegritudine corporum committant.
2. MARcIANUs libro 1. Pablicorum (6). - Illa decreta, quae non legitimo numero decurionum coacto facta sunt, non valent.

3. Uu'isius libro Iii. de Appellationibus.Lege aulem municipal cavetur, ut ordo non aliter habeatur, quam duabus partibus adbibitis.
4. IDEM libro singulari de offlelo (Juratoris reipublicae. Ambitiosa decreta decurionum rescindi debent, *ve aliquem debitorem dimiserint, sive largiti sunt.

1.Proinde, ut solent, silo decreverint, de publico alleui ius (7), vel praedia, ve aedes, vol certain quantitatem praestari, nihil valebit huiusmodi dacretum. 2.Sed etsi salarium alicui decuriones deere. verint, decretum id nonnunquam ullius ant momenti, ut puta si ob liberalem artem fuerit constitutum, vol ob medicinam; ob has enim causas !icet coustitui salaria.

blica, libro nico. - Los decretos amaados de los decuriones deben ser rescindidos, ya si hubieren dejado libre algn deudor, ya si hicieren liberalidad de alguna cosa. 1.Por consiguiente, si, como suelen, hubieren decretado que de lo pblico se le d alguien un derecho, predios, edificios, cierta cantidad, de nada valdr semejante decreto. 2.Mas aunque los decuriones hubieren decretado para alguien salario, este decreto ser veces de algn valor, por ejemplo, si hubiere sido dado por causa de arte liberal, por razn de medicina; porque por estas causas es licito que se sealen salarios.

4. Er.. mismo; Del Cargo de Curador de la rep-

5. CALiSTRATO; De las Jurisdicciones, libro II. 5. CALLISTRLTUS libro U. de Cognitionibus. - Quod. semel ordo decrevit, non oportere id rescin- El Divino Adriano respondi por rescripto los dedi, Divus Hadrianus Nicomedensibus rescripsit, Nicomedia1 que no era conveniente que se rescindie i) oportuiit, Hal. Vulg. (1) qnis, Ial. Vulg. (8) Vase la pagina 890.,. nota S. (4) Vase la nota 1, pdglna 898. (5) tenninum, Vuig.
(6) Taur. segR la es' Lara o rginaL; publtcorum, miertu La correccin del cdice FI., r. () Segui confitura Br.; alicuIu, .1 cdice FI.; alicul (omitiendo ini), Ial. Vulg.

900

DI68TO.LrBRO L: TITULO

nisi ex causa, id est, si ad publicam utilitatem respiciat rescissio prioris decreti.

se lo que una vez decret el orden, ti no ser en virtud de causa, esto es, si la rescisin del anterior decreto tendiera ti la utilidad pblica.

lSi qius extra synedrium iudtew,ert, synedrLo moeecUur al lual ad haec draginas nvleJ; (0) quaesitum est, an poenam sustinem debeat, qui ignorane adversus decretum feeit. Respondit, (4) hulusmodi poenas adversus scientes paratas esse (5).
TIT. X
DE OPIRIBS PUBL1C1S

upu Jcia. r, TOCT.c rvur8p

You might also like