1

Contents
Glavne barijere za razvoj irokopojasnog pristupa ......................................................................... 2 2.Navedi deset faktora koji su definisali razvoj WIMAX-a. .......................................................... 3 3.Navedi glavne parametre snage WIMAX-a. ................................................................................ 4 4.Odnos izmeu radio pristupnih tehnologija iz ugla telekoma i raunarstva. ............................... 4 5.ta je WPAN i u kakvoj je vezi sa ostalim vrstama radio mrea? ............................................... 5 7.Osnovne karakteristike Bluetooth tehnologije. ............................................................................ 5 8.Osnovne karakteristike IR tehnologije......................................................................................... 6 9.Piconet.......................................................................................................................................... 6 10. UWB tehnike karakteristike .................................................................................................... 7 11. UWB primjena .......................................................................................................................... 7 12.ta je ZigBee? ............................................................................................................................ 8 13. ZegBee tehnike karakteristike ................................................................................................. 9 14. ZegBee umreavanje ................................................................................................................. 9 16. Evolucija IEEE 802.11 standarda ........................................................................................... 10 17. IEEE 802.11n standard ........................................................................................................... 11 19.Primjena WiFi u javnosti ......................................................................................................... 12 20. Putanja razvoja mobilnih komunikacija.................................................................................. 13 21. UMTS izdanje 7 ...................................................................................................................... 13 22. UMTS izdanje 8 ...................................................................................................................... 14 23. Osnovne postavke LTE u release 8 ......................................................................................... 15 24. Tehnike karakteristike LTE................................................................................................... 15 25. LTE-SAE arhitektura .............................................................................................................. 17 26. Glavni ciljevi LTE .................................................................................................................. 18 27. Zahtjevi pred LTE-Advanced ................................................................................................. 18 28. Vanost mobilnih terminala (ureaja) .................................................................................... 19 29. Mobilni terminali u svakodnevnom ivotu i poslovanju ........................................................ 19 30. Trea generacija mobilnih telefona ......................................................................................... 20 31. etvrta generacija mobilnih telefona ...................................................................................... 21 32. Operativni sistemi mobilnih terminala.................................................................................... 21 33. Blok dijagram ipseta smartfona ............................................................................................ 22 34. Tablet ...................................................................................................................................... 23 35. Notebook ................................................................................................................................. 24

Glavne barijere za razvoj irokopojasnog pristupa

Glavne barijere za razvoj irokopojasnog pristupa su: Trokovi odravanja Niska potranja Duina pretplatnike petlje Nedostatak jeftine opreme Regulatorna pitanja Ostalo

2.Navedi deset faktora koji su definisali razvoj WIMAX-a.

Fleksibilna arhitektura WIMAX podrava vie arhitektura ukljuujui point-to-point i pointto-multipoint. WIMAX MAC (Media Access Control) podrava point-to-multipoint i servis sveprisutnosti tako to odredi vremenski slot za svaku pretplatniku stanicu (SS). Visok nivo sigurnosti WIMAX podrava AES (napredni standard enkripcije) i 3DES (trostruki standard enkripcije podataka). Kriptovanjem linkova izmeu BS i SS, WIMAX obezbjeuje korisnicima privatnost i sigurnost preko irokopojasnog beinog interfejsa. Kvalitet servisa QoS WIMAX moe biti dinamiki optimiziran za mijeani saobraaj koji se prenosi. Brza uspostava U usporedbi sa uspostavljanjem ianih mrea, WIMAX zahtijeva manje ili nikako konstruisanja vanjskih postrojenja. Viestruki servisi Nain na koji se QoS dostavlja korisnicima se bazira na Ugovoru o nivou servisa SLA (Service Level Agreement) izmeu servis provajdera i krajnjeg korisnika. Servis provajder moe ponuditi razliite SLA-ove za razliite pretplatnike ili ak za razliite korisnike na istom SS. Interoperabilnost WIMAX je baziran na meunarodnim standardima nezavisnim od proizvoaa, to olakava krajnjem korisniku prijenos i koritenje SS sa razliitih lokacija ili sa razliitim servis provajderima. Prenosivost Kao i standardni elijski sistemi, kada se jednom WIMAX SS upali, identificira se, preuzme karakteristike sa linka BS, dokle god je SS registrovana u sistemskoj bazi podataka, povremeno e dogovarati karakteristike prenosa. Mobilnost IEEE 802.16e dodatak je ubacio kljune stavke za podrku mobilnosti. Poboljanja su napravljenja u OFDM i OFDMA fizikom sloju da bi podrao ureaje i servise u mobilnom okruenju. Prihvatljiva cijena WIMAX je baziran na otvorenom meunarodnom standardu. ira pokrivenost WIMAX dinamiki podrava vie modulacionih postupaka ukljuujui BPSK, QPSK, 16-QAM, 64-QAM. Kada je opremljensa velikim pojaalom i kada operie sa modulacijama niskog nivoa (BPSK i QPSK) WIMAX sistem moe pokriti velika geografska podruja kada je put izmeu BS i SS bez prepreka. Operativnost bez potrebe optike vidljivosti WIMAX se bazira na OFDM tehnologiji koja ima inherentnu sposobnost da savlada NLOS (bez linije vidljivosti) okruenja. Ova sposobnost pomae WIMAX proizvodima da obezbijede iri propusni opseg u NLOS okruenjima to ostali beini proizvodi ne mogu ponuditi.

4 Vei kapacitet Koristei vie modulacije (64-QAM) i kanalni opseg (trenutno 7 MHz sa planiranim razvojem prema punom opsegu propisanom IEEE i ETSI standardima), WIMAX sistem moe pruiti krajnjem korisniku znaajan propusni opseg.

3.Navedi glavne parametre snage WIMAX-a.

Glavna snaga WIMAX-a je u izboru snanog modulacionog postupka i dometu Fleksibilnog Efikasnog b/s/Hz Zgodna implementacija (Primjena FFT-IFFT) Optimalno koritenje raspoloivih resursa Fleksibilan izbor kapaciteta Mb/kvad.kilometru

4.Odnos izmeu radio pristupnih tehnologija iz ugla telekoma i raunarstva.

Odnosi izmeu radio-pristupnih tehnologija sadrani su u pitanju da li je WIMAX zamjena za mobilne komunikacije 3G. Moemo rei da za sada WIMAX nije zamjena za mobilne komunikacije, ali da su u daljoj budunosti stvari delikatnije.

5.ta je WPAN i u kakvoj je vezi sa ostalim vrstama radio mrea?

PAN (Personal Area Network) predstavlja skup povezanih ureaja u okruenju jedne osobe. WPAN (Wireless PAN) predstavlja beinu izvedbu PAN-a. PAN je geografski ograniena na samo nekoliko metara razdaljine, najee od 1 do 10 metara. Mogua je i vea udaljenost , do 100 metara ali uz dodatna ogranienja. Prednosti WPAN tehnologije: Dinamiko podeavanje mree Mobilnost WPAN ureaja Zahtijevi za minimalnim tehnikim poznavanjem Nedostaci WPAN tehnologije: Ogranien domet Manja brzina prenosa podataka u odnosu na LAN (Local Area Network) WPAN tehnologije obino nisu kompatibilne WPAN ureaji su skuplji

7.Osnovne karakteristike Bluetooth tehnologije.

802.15.1 Razvoj Bluetooth-a je zapoeo Ericsson, 1994. Godine Naziv Bluetooth potie od imena danskog kralja Haralda Bluetootha, koji je ivio od 910. do 940. godine. U martu 2002. godine IEEE radna grupa 802.15.1 za PAN mree usvojila je Bluetooth beini standard. Bluetooth spada u PAN grupu zbog malog dometa (do 100 metara) Za razliku od IrDA tehnologije koja zahtijeva optiku vidljivost ureaja, Bluetooth koristi radiotalase koji prolaze i kroz prepreke. Putem Bluetooth pristupnih taaka omogueno je povezivanje sa mreom za prenos govora ili sa Internet mreom. Glavne osobine su niska cijena i ekonomina potronja energije.

8.Osnovne karakteristike IR tehnologije

Standard za beinu komunikaciju upotrebom infracrvene svjetlosti. -Koriste se LED (Light Emmiting Diode) -Talasna duina 875 nm (30 nm) -Infracrvena svjetlost ima veu talasnu duinu od vidljive svjetlosti, a manju od radio-talasa. -Efektivan prenos na udaljenostima do 1 m. -Vidni ugao primopredajnika: 30 -Upotrebom posebnih LED dioda sa manjim vidnim uglom(17)moe se poveati domet do 4 m -Glavni nedostatak je nemogunost prolaenja IR svjetlosti kroz materijale, pa se zahtijeva optika vidljivost (tzv. Line-of-sight) Princip rada -Zasnovan na koritenju IR svjetlosnih impulsa -Prenoenje niza digitalnih nula i jedinica, koje predstavljaju instrukcije -Koriste se zraci za direktnu vidljivost, pa se vri point-to-point povezivanje dvaju ureaja -Za umreavanje ureaja potrebno je obezbijediti pristupnu taku (Access Point) u svakoj prostoriji.

9.Piconet
U piconet-u se jedna jedinica ponaa kao nadreena (master), kontrolirajui promet u piconet mrei. Ostale jedinice su podreene (slave). Da bi ureaji mogli komunicirati, moraju raditi sinhrono i upotrebljavati istu sekvencu preskakivanja. Bluetooth ureaji u piconet mrei usklauju svoj takt sa generatorom takta nadreene jedinice. Sekvencu preskakivanja takoer odreuje nadreena jedinica. U svakom vremenskom odsjeku mogua je razmjena paketa izmeu nadreene i podreenih jedinica. Format paketa je odreen standardom prema kojem se svaki paket sastoji: od pristupnog koda (72 bita), zaglavlja (54 bita) i korisnikog optereenja (pay-load) sa 0-2745 bita. Pristupni kod slui za identifikaciju i sinhronizaciju ureaja . Zaglavlje sadri upravljake informacije. Duina korisnikog dijela je promjenjiva. Standardom su definisane i dvije vrste fizikih veza koje podravaju prenos govora i podataka: Sinhrona veza orijentisana na spajanje (SCO Link Synchronous Connection Oriented Link), Asinhrona veza bez spajanja (ACL Asynchronous Connectionless Link).

7 Sinhrona veza orijentisana na spajanje orijentisana na spajanje podrava veze tipa od take do take. Upotrebljava se za prenos govora visokog kvaliteta koritenjem paketa HV (High quality Voice). Prenos se moe ostvariti i upotrebom DV (Data Voice) paketa kojima se prenose podaci i govor. Istovremeno se mogu ostvariti tri govorne veze brzine prenosa 64 kb/s. Asinhrona veza bez spajanja podrava prenos ACL paketa kojima se prenose korisnike ili upravljake informacije u jednom ili nekoliko vremenskih odsjeaka (1, 3 i 5) Svi korisnici unutar jedne piconet mree dijele isti kanal, pa porastom broja ureaja u toj mrei propusnost po korisniku brzo pada. Nekoliko piconet mrea, koje nisu meusobno sinhronizovane ine scaternet mreu . Veza izmeu piconet mrea ostvaruje se upotrebom jednog od Bluetooth ureaja ukljuenog u dvije ili vie piconet mrea. Maksimalni broj piconet mrea koje mogu tvoriti scaternet mreu je 10.

10. UWB tehnike karakteristike

Omoguava beinu vezu sa vrlo velikim brzinama prenosa podataka izmeu vie ureaja i PC-a u kuama i uredima. Prua mogunost viestrukog audio/video streaminga UWB: tehnike osobine -UWB se znatno razlikuje od uskopojasne radio frekvencije (RF) i tehnologija irokog spektra, kao to je Bluetooth i 802.11a/g. -UWB koristi ekstremno irok pojas RF spektra za prenos podataka, tako da je u mogunosti prenijeti vie podataka u datom vremenskom periodu nego mnoge druge tehnologije. UWB podrazumijeva prenos niza ekstremno kratkih impulsa vrlo male snage. -UWB koristi impulsni radio prijenos koritenjem bifazne Gaussove impulsne modulacije, za razliku od konvencionalne impulsne modulacije po poloaju s vremenskim skakanjem (timehopping pulse position modulation, THPPM). -Tipino trajanje impulsa je od 0,2 ns do 2,0 ns, a impulsni interval je od nekoliko desetina do nekoliko stotina nanosekundi. -Impulsi mogu biti u ravnomjernim, sluajnim ili pseudosluajnim intervalima.

11. UWB primjena

Prednosti UWB su mnogostruke: odlino radi u zaguenim i umnim" radio okruenjima, prostire se u irokom spektru pa je prilino otporan na interferenciju. Potencijalne primjene UWB-RT su: WPAN mree s visokim protokom podataka od 100-500 Mb/s na udaljenostima od 1-10 m zasnovane na peer-to-peer topologiji, WEIL - Wireless Ethernet Interface Link mree koje imaju izuzetno velike protoke (1-2,5 Gb/s) na jako malim udaljenostima (manjim od 1 m),

8 IWAN - inteligentne beine jako "guste" mree s inteligentnim automatskim ureajima u kunom ili uredskim okruenju, maksimalna udaljenost do 30 m, SPIN - Sensor Positioning Identification Network koje karakterie velika gustoa ureaja, inteligentnih senzora u industrijskim objektima i slue za pozicioniranja u krugu od 1 m, uz karakteristino niski protok. UWB nudi veliki potencijal ali donosi i potencijalne opasnosti. Nije poznato da li bi potpuno uvoenje UWB odailjaa, na stotine, dovelo do neeljene interferencije s uobiajenim i sveprisutnim servisima kao to su navigacija (GPS sistemi) i fiksni komunikacijski beini pristupni sistemi.

12.ta je ZigBee?
ZigBee predstavlja skup komunikacijskih protokola vieg nivoa, koji definie udruenje kompanija pod nazivom ZigBee Alliance, temeljenih na IEEE 802.15.4 standardu za WPAN mree zasnovane na radio prenosu. Naziv ZigBee dobio je ime po zig-zag stazi kojom se kreu pele letei izmeu cvjetova. ZigBee nudi jedinstveno okruenje koje omoguava upravljanje nad veim brojem ureaja pomou radijske komunikacije uz minimalnu cijenu ureaja, minimalnu potronju i minimalnu edukaciju o koritenju i odravanju mree koja se krije iza takvog okruenja Osnovna zadaa ZigBee Alliance je definisanje mrene, sigurnosne i aplikacijske programske podrke (slojeva) temeljenih na globalnom otvorenom standardu (IEEE standard). ZigBee komunikacija je razmjena malih paketa koji kontroliu ureaj ili nadziru njihov status. Osnovne prednosti niska cijena ureaja, jednostavno poetno ostvarenje mree (instalacija), jednostavno odravanje mree (administracija), niska potronja snage vrlo dug ivotni vijek baterije, sigurnost i cjelovitost podataka. Mogunosti primjene: U medicini: Praenje stanja bolesnika Fitness monitoring Na kuama Sistemi za osvjetljavanje i grijenje/hlaenje Automatizovano nadziranje i upravljanje razliitim kuanskim i sigurnosnim ureajima Na veim graevinama (prodajni centri, kole, fakulteti i sl.) Sigurnosni sistemi Sistemi za osvjetljavanje, grijanje i hlaenje U industriji Unapreenje sistema za proizvodnju i nadzor proizvodnje Nadziranje kritinih proizvodnih taaka ZigBee mrea je WPAN mrea, koja se sastoji od dvije vrste ureaja: FFD (Full-function Device), RFD (Reduced-function Device).

9 Barem jedan ureaj u mrei mora biti FFD i u tom sluaju preuzima ulogu mrenog koordinatora. FFD je ureaj koji ima implementiran potpuni protokolni stog od 32 kB, te dodatne resurse koji su potrebni za obavljanje mrene koordinacije ili usmjeravanja. FFD ureaj moe komunicirati sa bilo kojim drugim ureajem u mrei i FFD-om i RFD-om, pa se moe koristiti u svim mrenim ZigBee topologijama RFD ureaj je vor koji predstavlja ili izvor komunikacije ili odredite komunikacije, ali nikako oboje. RFD je krajnji, korisniki ureaj koji predstavlja vezu izmeu ZigBee mree i vanjskog svijeta.

13. ZegBee tehnike karakteristike

ZigBee komunikacija je razmjena malih paketa koji kontroliu ureaj ili nadziru njihov status.

14. ZegBee umreavanje

1.zvijezda (komponente: FFD i RFD), U topologiji zvijezde nalazi se jedan centralni FFD ureaj koji ima sposobnost iniciranja komunikacije, primanja zahtjeva od strane drugih mrenih vorova i sposobnost obavljanja funkcija usmjerivaa. Preostali ureaji mogu biti FFD ili RFD i svaki od njih moe komunicirati samo sa mrenim koordinatorom . poeljno je da krajnji mreni ureaji budu RFD ureaji, jer su jeftiniji i manje potronje . Svaki RFD ureaj ima pridruenu specifinu namjenu, odnosno softver koji prua korisniku uslugu. 2.peer-to-peer topologija (point-to-point i cluster-tree topologija).

10 Sadri obino vei broj FFD ureaja nego RFD kako bi svi ureaji mogli meusobno komunicirati. S obzirom na to da FFD ureaji imaju implementiran puni protokolni stog i mnogo vee mogunosti od RFD ureaja, takve su mree prikladne ukoliko je potrebno ostvariti mreu sa visokim performansama usmjeravanja. RFD ureaji mogu se dodati tek kao krajnji ureaji i time mrea zapravo prestaje biti tipina peer-to-peer mrea i prerasta u kombinovanu mreu nastaju razliite mesh mree. Kombinovana topologija Rezultat je ispreplitanja osnovnih topologija clustered stars. Primjer koritenja: u hotelima izmeu soba (na hodnicima) nalaze se mreni vorovi koji su FFD ureaji i predstavljaju usjmerivae. Unutar svake sobe nalazi se topologija zvijezde i svakoj od njih pripada i usmjeriva sa hodnika. taj usmjeriva obavlja i funkciju PAN koordinatora u topologiji zvijezde unutar pojedine sobe.

16. Evolucija IEEE 802.11 standarda

Wi-Fi je brand Wi-Fi Alianse koja propisuje standarde i izdaje certifikate za sve Wi-Fi ureaje. Wi-Fi je 1991. godine izumila NCR Korporacija/AT&T u Nieuwegeinu, Holandija. Prva mrea se zvala WaveLAN i radila je na brzinama od 1 do 2 Mbit/s. Ocem WiFi-a se smatra Vic Hayes iji je tim osmislio standarde za Wi-Fi kao to su IEEE 802.11b, 802.11a i 802.11g. Nakon 1999. godine dolo je do ireg prihvaanja WiFi tehnologije jer na scenu stupa bri 802.11b standard. 2003. godine se prihvaa 802.11g standard koji je zajedno sa pomenutim 802.11b standardom imao za posljedicu porast broja WLAN mrea, a posebno se to odrazilo u gradovima. Problemi sa kompatibilnou su uglavnom rjeeni kroz uvoenje sistema certificiranja beine opreme sa etiketom WiFi CERTIFIED od strane WiFi Alliance to za korisnike znai veu sigurnost kod kupovine opreme.

11

17. IEEE 802.11n standard

U maju 2006. odbijeno je potvrivanje ovog standarda zbog nezadovoljavajueg kvaliteta, nakon ega je nadograen brojnim poboljanjima. Od standarda se oekivala maksimalna teoretska propusnost od 540 Mbps, a realna od oko 250 Mbps. Oprema bazirana na ovom standardu bi trebala biti otpornija na smetnje i omoguiti vei domet. To nije bio sluaj sa ve izalom 802.11n opremom jer prema nekim analizama nekoliko proizvoda pokazuje performanse loije od kvalitetne 802.11g opreme, a interoperabilnost i kompatibilnost sa starijom opremom je na nezavidnom nivou. Za razliku od prethodnih standarda 802.11n donosi tehnologiju MIMO (Multiple-Input Multiple-Output) i koristi viestruke antene na predajnoj i prijemnoj strani. Planirana je frekvencija od 5 GHz. IEEE 802.11n-2009 je dopuna IEEE 802.11-2007 standarda beinog umreavanja za poboljanje mrene propusnosti kod prethodna dva standarda - 802.11a i 802.11g - uz znaajan porast maksimalne brzine protoka podataka od 54 Mb/s do 600 Mb/s sa koritenjem etiri prostorna toka u kanal irine 40 MHz. 40 MHz kanal jo je jedna karakteristika ugraena u 802.11n koji udvostruuje irinu kanala od 20 MHz u prethodnom 802.11 PHY za prijenos podataka. To omoguava udvostruenje stope PHY podataka preko jednog kanala 20 MHz. to moe biti omogueno u 5 GHz modu, ili unutar 2,4 GHz ako se zna da se nee mijeati s bilo kojim drugim 802,11 ili ne-802.11 (kao to je Bluetooth) sistemima pomou te iste frekvencije. Brzine protoka podataka do 600 Mb/s postiu

12 se samo s najvie etiri prostornih tokova, koritenjem 40 MHz-irokog kanal. Razne modulacijske eme i stope kodiranja su definirani standardom i zastupaju modulaciju i kodiranje ema (MCS) vrijednosti indeksa.

19.Primjena WiFi u javnosti

Ovo je trite za koje postoji veliko interesovanje pogotovo kada je u pitanju reklamiranje web prezentacija na mobilnim telefonima. Meutim, esto na jednoj lokaciji ne postoji dovoljan broj zainteresovanih ili opremljenih korisnika kako bi se pokrili trokovi takvog jednog projekta. Neophodno je da se obinom korisniku priblii ova tehnologija i objasni na koji nain da se konektuju i plate za provedeno vrijeme koritenja servisa. Korisnici esto smatraju da je postupak komplikovan to predstavlja jedno od ogranienja primjene WiFi tehnologije u ove svrhe. Kao i kod poslovnih aktivnosti i u ovom podruju primjene veoma znaajna je komunikacija u realnom vremenu. Za primjer moemo uzeti zdravstvo. Ljenici i ostalo medicinsko osoblje u bolnicama su vrlo mobilni tijekom radnog vremena najee kreui se izmeu prijemnih prostorija, bolesnikih soba, laboratorija i ordinacija. Zbog kritine vanosti pravovremenosti i potpunosti unosa, dodataka ili pregleda informacija o pacijentima, prijenosni ili runi raunari u beinoj lokalnoj mrei idealan su alat za trenutni pristup podacima sa bolnikog servera. Na isti nain mogu se izdavati nalozi laborantima za odreene pretrage, sestrama za davanje lijekova itd. Uz bru komunikaciju na taj nain se smanjuje koliina papirologije koja po statistikama oduzima puno vremena medicinskom osoblju i onemoguuje im vee posveivanje primarnoj djelatnosti.

13

20. Putanja razvoja mobilnih komunikacija

21. UMTS izdanje 7

U Release 7 fazi akcenat je na smanjenju potrebnog vremena za CS i PS uspostavljanje poziva kako bi se postigle bolje performanse na strani korisnika. Za usluge realnog vremena, kao to je VoIP, nastoje se pronai adekvatna rjeenja za smanjenje trokova. Kroz 3GPP Release 7 podrano je povezivanje fiksnih i mobilnih mrea (FMC - Fixed/Mobile Convergence ). Ko sliku nacrta Aferim

14

22. UMTS izdanje 8

Release 8 se fokusira na LTE (Long Term Evolution) projektu i prelasku na All-IP mree. Ciljevi Release 8 ukljuuju poboljanje efikasnosti, smanjenje trokova, poboljanje usluga, iskoritenje mogunosti novog frekvencijskog spektra i bolju integraciju sa drugim postojeim standardima. LTE tehnologija bazirana je na IP-u i koristi OFDM modulaciju i MIMO tehniku za poboljanje prijema i prenosa ijom se kombinacijom omoguuje 2 do 5 puta vea spektralna efikasnost od najnaprednije 3G mree i omoguavat e download brzinom oko 100 Mbps i upload od 50 Mbps, to omoguuje high-tech servise na mobilnim ureajima korisnika.

Konanom objavom 3GPP Release 8, specificirani su standardi za LTE, sa slijedeim osnovnim ciljevima: smanjeni trokovi po bitu preneene informacije, visoke brzine prenosa uz malo kanjenje, poboljano pruanje velikog broja usluga, fleksibilnost upotrebe razliitih frekvencijskih opsega, umjerena potronja snage u terminalima, pojednostavljena arhitektura, otvoreni interface-i. Kako se razvoj opreme nastavlja ubrzavati, tako se i 3GPP fokusira na daljnje poboljavanje LTE standarda radi osiguravanja njegove optimalne uinkovitosti.

15

23. Osnovne postavke LTE u release 8

Konanom objavom 3GPP Release 8, specificirani su standardi za LTE, sa slijedeim osnovnim ciljevima: smanjeni trokovi po bitu preneene informacije, visoke brzine prenosa uz malo kanjenje, poboljano pruanje velikog broja usluga, fleksibilnost upotrebe razliitih frekvencijskih opsega, umjerena potronja snage u terminalima, pojednostavljena arhitektura, otvoreni interface-i. Kako se razvoj opreme nastavlja ubrzavati, tako se i 3GPP fokusira na daljnje poboljavanje LTE standarda radi osiguravanja njegove optimalne uinkovitosti.

24. Tehnike karakteristike LTE

Jedna od glavnih karakteristika je LTE-a je veliki stepen spektralne fleksibilnosti. Naime, cilj takve fleksibilnosti je da se omogui implementacija radijskog LTE-a u razliitim frekvencijskim pojasima s razliitim karakteristikama, razliitim dupleksiranjem i razliitim dimenzijama dostupnog spektra. LTE e, za razliku od 2G i 3G tehnologija gdje je tano definisana frekvencija rada, koristiti fleksibilne irine kanala od od 1.25, 1.6, 2.5, 5, 10, 15 pa sve do 20 MHz, (slika).

16

Karakteristike LTE

17

25. LTE-SAE arhitektura

Na poetku procesa standardizacije, smanjenje broja vorova rezultiralo je da EPC (Evolved Packet Core) mrea objedinjavala sve funkcije u jednom voru, osim HSS, koji se nalazi van vora. EPC se sastoji iz slijedeih subkomponenti/vorova: MME - Mobility Management Entity, vor kontrolne ravni / kontrolni vor; SGW - Serving Gateway /usluni gateway, vor korisnike ravni/ korisniki vor koji spaja EPC sa LTE RAN (veza izmeu pristupa i prenosa); PGW - PDN (Packet Data Network ) Gateway, vor korisnike ravni/ korisniki vor koji spaja EPC sa internetom preko SGi interface-a. HSS - Home Subscriber Servervor, ekvivalentan HLR-u u GSM/WCDMA jezgrenoj mrei. EPC konekcija sa WCDMA/HSPA U skorijoj budunosti, kada se LTE/SAE (System Architecture Evollution) tehnologija bude komercijalno implementirala, mnogim operaterima e biti potreban handover ka WCDMA/HSPA mreama. Nain na koji e se ovaj problem rjeiti jeste u dozvoljavanju WCDMA/HSPA da se konektuje na EPC mreu. Detaljnije gledajui, to je SGSN iz GSM-ove jezgrene mree koji spaja WCDMA/HSPA sa EPC-om, tu su SGW i PGW, prikazano na slici . Kada se saobraaj rutira kroz LTE RAN (LTE pristupnu mreu), tada PGW obavlja svoju normalnu funkciju korisnike ravni. Meutim u sluaju kada se podaci rutiraju kroz WCDMA/HSPA RAN (pristupnu mreu) koristei pri tome S4 interface, tada e se PGW ponaati kao GGSN. To je omogueno zbog ouvane terminacije korisnike ravni u PGW-u a s time i IP adresa terminala.

18

WCDMA/HSPA konekcija sa LTE/SAE

26. Glavni ciljevi LTE

Glavni cilj LTE standarda je daljnje unapreenje pruanja usluga i smanjenja korisnikih i operativnih trokova.Kljuni ciljevi s aspekta performansi i mogunosti LTE sistema su: potencijal za pruanje znatno veih brzina prenosa u usporedbi s rjeenjima HSDPA i HSUPA, s ciljanim vrnim brzinama podataka veim od 100 Mbps u silaznoj vezi, odnosno 50 Mbps u uzlaznoj vezi; potencijal za znaajno smanjenje vremena ekanja (latencije) u korisnikoj ravnini zbog poboljanja performansi protokola u viim slojevima (npr. TCP) kao i smanjenje kanjenja povezanog s procedurama u kontrolnoj ravnini (npr. Uspostava sesije); unaprijeeno pokrivanje visoke brzine prenosa uz pokrivanje irokog podruja; poveani kapacitet sistemapoveanje kapaciteta u odnosu na aktuelne standarde. efikasniji handover algoritmi, da se ostvari kompatibilnost sa starim sistemima.

27. Zahtjevi pred LTE-Advanced

Kao jedna od osnovnih predispozicija koje se postavljaju pred LTE Advanced, svakako ini zahtjev da LTE Advanced bude evolutivna nadogradnja LTE-a, zbog spektralne kompatibilnosti sa prethodnim generacijama. Primarno, to se odnosi na mogunost implementacije LTE Advanced sistema na frekvencijsko podruje sa ve implementiranim LTE sistemom, tj. zajedniko koritenje spektra bez meusobne interferencije. Direktna posljedica ovog zahtjeva se odnosi na budue LTE Advanced elije koje moraju biti u stanju da opslue LTE terminal iz

19 Release 8, kao to je to sluaj kod HSPA tehnologije, kada se u jednoj takvoj eliji pojavi korisnik sa WCDMA terminalom, HSPA elija e pruati usluge tipine klasine Release 99 elije. Isto tako postavlja se zahtjev za povratnom infrastrukturnom kompatibilnou, koja podrazumijeva mogunost nadogradnje ve instalirane LTE infrastrukturne opreme novom LTE Advanced opremom uz prihvatljivu cijenu. Trei zahtjev, koji se postavlja pred LTE Advanced standard, jeste povratna kompatibilnost implementacije terminalnih ureaja, to u sutini znai da se treba omoguiti uvoenje LTE Advanced funkcionalnosti u mobilne ureaje uz odgovarajuu komleksnost i prihvatljivu cijenu u odnosu na potencijale LTE terminala. Ovaj zahtjev je od vitalnog znaaja za obezbjeivanje brze adapatacije potencijala LTE Advanced terminala. LTE Advanced ne bi trebao biti suvie limitiran ITU zahtjevaima. Naprotiv, LTE Advanced bi trebao imati iru ulogu u planiranju, no to to IMT Advanced nalae, to bi zaista uticalo na ambicioznost ciljeva: postizanje brzina do 1Gb/sec u downliku i 500 Mb/sec u uplinku; mogunost implementacije terminala i infrastrukture po povoljnim cijenama; vea energetska efikasnost, nia potronja energije terminala i u infrastrukturi; efikasnije i efektivnije iskoritenje spektra (u bits/s/Hz i bits/s/Hz/site); glatko prebacivanje preko heterogenih mrea; meusobno funkcioniranje sa postojeim beinim standardima; potpuno IP orijentirana, paketski komutirana mrea (all-IP); znaajnija poboljanja performasni sistema s aspekta propusnosti elija i korisnika sa ciljnim vrijednostima koje znatno nadmauju IMT Advanced oekivanja.

28. Vanost mobilnih terminala (ureaja)

Mobilni ureaji imaju kljunu ulogu u uspjehu novih mobilnih servisa time to pruaju intuitivan i prijateljski korisniki interfejs - user Interface u paketu sa postojeim i novim tehnologijama u atraktivnom formatu. Korisniki ureaj je taj koji stvara percepciju korisnika (QoE) i definie da li e se korisniku svidjeti novi servis, a samim tim i da li e korisnik koristiti servis. Zovemo ih mobilni ureaji jer ne elimo da se ograniimo u kreiranju novih tehnologija i naravno usluga samo na mobilne telefone. Zbog ovakvog razmiljanja danas imamo ureaje koji su daleko od telefona koji pruaju samo govorne usluge. Svo ovo nas vodi razvijanju ureaja koji moe obraditi gotovo sve komunikacijske potrebe, koristei iroki raspon medijskih formata. Jedina konstanta sa ureajima na tritu je da e se promijeniti i biti sve sposobniji. Pojavljuju se razliite uloge na tritu: provajderi platformi, provajderi aplikacija, provajderi ureaja/integratora, itd.

29. Mobilni terminali u svakodnevnom ivotu i poslovanju

Mobilni ureaji predstavljaju okosnicu savremenog ivljenja u 21 stoljeu. Sastavni su dio naih ivota i svakodnevno ih koristimo u svim ivotnim uvjetima. Mobilni ureaji vie ne slue samo za telefoniranje. Oni su usavreni komunikacijski ureaji integrirani u na svakodnevni ivot. Vrlo esto osoba ima i vie ureaja - jedan za osobnu uporabu, drugi za poslovne zadatke.

20 Prvi se moe koristiti za pisanje tekstualnih poruka, kupnju melodija, kino ulaznica, ili ak za rezerviranje avionskih karata, a drugi za provjeravanje elektronikih poruka na poslu. Mobiln ureaji ine ivot konfornijim, te pomae da svakodnevne zadatke koje nam namee savremeno ivljenje obavimo pojednostavljeno i kvalitetno, a sve to bez puno uloeno napora. Unaprijeen hardver mobilnih ureaja omoguuje da se stvore softverska rijeenja za raznorazne i nebrojene svakodnevne poslove. Tako za primjer, roditelji danas, pomou modernih mobilnih ureaja mogu svakodnevno primati informacije iz kola o edukacijskom progresu njihovog djeteta u par jednostavnih klikova Mobilni telefon je ureaj koji je malih dimenzija, pa samim tim i lako prenosiv, relativno jeftin i dostupan iroj populaciji, a njegova glavna prednost je to svom vlasniku omoguuje mobilnost tokom korienja. Ta prednost je upravo i iskoriena u razvoju mobilnog poslovanja, koje je najrazvijenije u segmentu poslovnih odnosa izmeu preduzea i banaka, sa jedne strane, i individualnih potroaa, sa druge strane (Business-to-Customer - B2C). Elektronsko poslovanje je svakodnevo zastupljeno i sve vie i vie se svodi na prenosive ureaje koje svugdje nosimo sa sobom. Da bi takva vrsta poslovanja bila mogua preduslov je da se razvije interfejs za takvu vrstu poslova a takav primjer su E-commerce i M-commerce. E-commerce (elektornska ekonomija) je iroka definicija novog fenomenena daljinskih komercijalnih transakcija koje se obavljaju koritenjem telekomunikacija i interneta. Ljudi sve vie kupuju artikle i usluge putem interneta, sa dobavljaima koji razvijaju posebne web sajtove koji omoguavaju potencijalnim kupcima da biraju, kao da se nalaze u trgovini. Na ovaj nain, lokacija dobavljaa je irelevantna, i ona moe biti u istom gradu ili vie hiljada kilometara daleko. Veliki bum e-commerce-a u prvo vrijeme sprijeio je strah od sigurnosti internet transakcija, ali je ovo u velikoj mjeri prevazieno napredkom procesa enkripcije.

30. Trea generacija mobilnih telefona

Nedugo nakon uvoenja 2G mrea, poela se razvijati trea generacija (3G) sistema. Prva pre-komercijalna probna 3G mrea je pokrenuta od strane NTT DoCoMo u Japanu u regiji Tokya u maju 2001. NTT DoCoMo je lansirao i prvu komercijalnu 3G mreu 1. oktobra 2001, koristei WCDMA tehnologiju. Do kraja 2007 godine bilo je 295 milijuna pretplatnika na 3G mreama irom svijeta. 3G telekom usluge generiraju vie od 120 milijardi dolara prihoda tokom 2007 i na mnogim tritima veina novo aktiviranih telefona su 3G telefoni. U Japanu i Junoj Koreji na tritu se vie ne isporuuju telefoni druge generacije. Ranije je bilo sumnje o tome da li se 3G moe dogoditi, a isto tako da li 3G moe postati komercijalni uspjeh. Do kraja 2007 je to postalo jasno da je 3G postala stvarnost i bilo je jasno na putu da postane profitabilan pothvat.

21

31. etvrta generacija mobilnih telefona

Krajem 2009. godine vedsko finski mobilni operater TeliaSonera objavio je kako je prvi u svijetu pokrenuo komercijalnu mobilnu uslugu etvrte generacije temeljenu na tehnologiji LongTerm Evolution (LTE). TeliaSonera je poela sa prodajom Samsung 4G LTE (Long Term Evolution) modema, prva upotreba 4G mobilnog standarda, sa brzinama od 100 Mbps za download, Samsung GT-B3710. Za sada modem je dostupan samo u vedskoj (tokholm) i Norvekoj (Oslo), jer jedino tamo ima infrastruktura za 4G mreu. GT-B3710 koristi Kalmia modem ip i radi na 2.6 GHz LTE frekvenciji. Spajanje sa raunarima se vri putem USB porta. Ovako velika brzina je idealna za visokokvalitetnu TV, web konferencije i slino.

32. Operativni sistemi mobilnih terminala

Operativni sistem prua osnovne funkcionalnosti mobilnog ureaja. Multimedijalna komponenta ukljuuje okvire za plug-in kamera, prepoznavanje govora, video reprodukcije, snimanja, itd. Networking ukljuuje HTTP transport. Bluetooth i IrDA osigurava povezivanje lokalnih protokola. WEB Vam prua bogat tekstualni pregled sa auto-kalibracijom prepoznavanja teksta, editor URL-a i e-mail adresa. Low-end ureaji koriste operativne sistema koji su instalirani od strane proizvoaa specifinih grafikih korisnikih suelja. Trend je udaljiti se od proizvoaevih specifinih operativnih sistema (OS), ali budui da je krajnji troak vei u usporedbi s manje od 1 $ za low-end OS, to se samo dogaa u mid-tier i high-end segmentima. Pametni telefoni (Smart phones) imaju operativni sistem koji je otvoren za instalaciju aplikacija razvijen od strane drugih firmi. Oni su bogati opcijama i obino imaju veliku rezoluciju ekrana i puno kapaciteta za spremanje podataka/aplikacija. Symbian 1998. godine proizvoai mobilnih telefona Psion, Ericsson, Nokia i Motorola, osnovali su tvrtku pod nazivom Symbian Ltd. Kada se kae Symbian, uglavnom se misli na pametne mobitele proizvedene iz Nokije (S60), ali i na neke modele Sony Ericssona ili Samsunga. Kao operativni najpopularniji sistem (zauzimao 52 % trita) Symbian se konstantno usavravao od svoje prve inaice za mobitel Ericsson R380 te mu se dodaju nove funkcije. Dananja aktualna verzija Symbiana je v9.5. Symbian OS je nasljednik Psionovog EPOC-a i radi iskljuivo na ARM arhitekturi procesora. Strukturiran je kao i OS za svako PC raunalo, 32 -bitni operativni viezadani sustav u kome su aplikacije oblikovane tako da meusobno surauju. Symbian OS je zajednika jezgra za aplikacijsko suelje (API application programming interface) koji ukljuuje jo mreni i komunikacijski podsistemi veliki dio koda korisnikog suelja kojeg nadograuju sami proizvoai mobilnih telefona. (TechView). Aplikacijski enginei za pametne telefone sastavni su dio OS-a. Windows Mobile je kompaktni operativni sustav, podskup namijenjen pametnim telefonima (zauzima 6% trita) i PocketPC ureajima. Izgraen je potpuno neovisno o bilo kojem MS operativnom sistemu. Baziran je na velikom broju neovisnih komponenata i sastoji se od: Platform Buildera i kolekcije komponenata, to ukljuuje vie korisnikih suelja, dva

22 internetska preglednika i podrku za razliite procese koji dolaze u razliitim oblicima i formatima. Microsoftova velika prednost je usklaenost sa bazom njegovih proizvoda za stolna raunala, integriranim Windows Live servisima a isto tako automatsko osvjeavanje programa. Osnovni elementi sistema su aplikacije za vremensko usklaivanje podataka (Activesync), mobilni Internet Explorer, Win MP, programi iz Office paketa (Word, Excel, PowerPoint). WM zahtijeva minimalno 16 MB RAM-a, odnosno 32 MB prostora u ROM-u. Sklopovski reset ureaja uvijek vraa ureaj na tvorniko stanje, to znai na sustav s predinstaliranom programskom podrkom. Za pojedine mobilne ureaje proizvoai koriste komponente koje im trebaju, pa se takav OS naziva Windows CE Embedded. Kompatibilan je sa svim vodeim tipovima procesora. Android je operativni sistem za mobilne ureaje, kao to su mobilni telefoni, "tablet" raunari, i "netbooks". Android je razvijen u kompaniji Google, i baziran je na Linux kernelu i GNU softveru. U poetku, ovaj OS je razvila firma Android Inc. (koju je poslije kupio Google) i kasnije proiren na Open Handset Alliance. U skladu sa izvjetajem NPD Grupe, broj prodatih jedinica ureaja baziranih na Android OS, je na prvom mjestu, izmeu svih "smartphone" ureaja, sa bilo kojim OS, u Sjedinjenim Amerikim Dravama. Android OS dri, u drugom kvartalu 2010. 33% trita, na drugom mjestu je BlackBerry OS sa 28%, i iOS je trei sa 22%. Android ima veliku zajednicu razvijaa koji piu aplikacije koje poveavaju funkcionalnost raznih ureaja. Trenutno ima preko 70.000 aplikacija spremnih za Android, sa nekim prognozama da ih je 100.000 predoeno, pa ga to ini drugim, najpopularnijim mo bilnim razvojnim okruenjem. Distribucija Android-a poinje 5. novembra 2007., sa osnivanjem "Open Handset" alijanse, konzorcijuma sastavljenog od 71 proizvoaa hardvera, softvera, kao i telekom kompanija, posveenih unapreenju otvorenih standarda za mobilne ureaje. Google je napravio veinu koda za Android pod Apache Licencom, slobodni softver sa licencom otvorenog koda. Softver baziran na Android operativnom sistemu se sastoji od Java aplikacija koje rade na Java baziranom, objektno orijentisanom aplikacijskom okviru povrh temeljnih Java biblioteka,

33. Blok dijagram ipseta smartfona

Gledajui pod poklopac mobilnog ureaja nai emo njegov mozak i srce. Mozak je CPU koji obrauje softver ope namjene, ukljuujui i GUI, te pokree TCP (transmision control protocol)/IP lP communication stack. Procesori digitalnih sigala, DSP-procesors, obrauje radio protokole. Najvaniji ipseti za koje vidimo kroz aplikacije su: CPU (mozak mobilnog ureaja) i DSP (nii nivo upravljaa komunikacija); ip za zvukove zvona (ringtone) MIDI, SMAF, MP3; ip za kameru i senzore fotoaparata; koprocesori za grafki prikaz; procesor aplikacija.

23

34. Tablet
Mobile (ili mobitel) telefoni su postali jedan od najeih komunikacijskih ureaja u svakodnevnom koritenju. Osim jednostavnih glasovnih poziva, dananji mobiteli su u stanju ponuditi mnoge druge usluge, kao to su SMS i MMS poruka, zabavni (reprodukciju pohranjene glazbe i FM radio), i fotografije. High-end mobiteli, koji rade na posebno dizajniranim tehnolokih platformi i sadri napredne raunalne i povezivost znaajke (kao to su internet i email pristup), openito poznat kao smartphone. Uz napredak u svim podrujima tehnologije, granica izmeu normalnog telefona i smartphone je nejasna. Samsung je vodea tvrtka kada je u pitanju opskrba komponenata za mobilne telefone - od najosnovnijih do najnaprednijih, multifunkcionalnih. OEM i dizajneri diljem svijeta oslanjaju se na Samsung ureaje i komponente, poput memorije, procesora svijetks klase i prikazuje, kako bi svoje dizajne postavili na trite u najkraem vremenu i na po najnioj cijeni. Trenutno, Samsung nudi aplikacijske procesore sa sljedeim ARM jezgrima (navedene u rastuem poretku sposobnosti): ARM 7 Series ARM 9 Serija ARM 11 serija Cortex A8 serije Cortex A9 Serija Trenutnageneracija tablet raunala su opremljene s mnotvom nestabilnim i trajnih rjeenja za pohranu podataka. Promjenjiva memorija ukljuuje Mobile DRAM (takoer poznat kao LPDDR ili male snage DDR RAM-a), dok stalna memorija ukljuuje i flash kartice za proirenja kapaciteta memorije.

24

35. Notebook
Notebook PCs, takoer poznati kao prijenosna raunala (ili laptop), prvenstveno namijenjen za mobilno raunalstvo. Prenosivost kao primarni cilj dizajna, dananji Notebook ureaji imaju gotovo jednako toliko snage (s vremena na vrijeme, ak i vie) kao i high-end desktop raunari8. Najnoviji prijenosnai raunari pruli su praktine mogunosti povezivanja kao to su Wi-Fi i Bluetooth. High-end raunala, posebno, imaju poboljanje audio-vizualnih iskustava za korisnika, kao to su visoke razluivosti zaslona i vrhunskog zvuka. Oni su optimizirane za aplikacije, kao to su 3D modeliranje, high-definition video ureivanje i igranje. Samsung prua dizajnerima sve od najnovijih prijenosnih sustava s najkvalitetnijim komponentama, kao to su primarne i grafike memorije, tvrdi diskovi (HDD), flash-based rjeenja za pohranu, i drajveri za LCD i LED zaslone. Veina proizvoaa originalne opreme diljem svijeta se oslanjaju na Samsung po pitanju kreiranja najkvalitetnijih Notebook ureaja sa najniim cijenama kotanja.