You are on page 1of 11

tko

d[ork

tko

eh

1>

1> ;fsr[ o gq ; kfd.


;qh

GrT[sh

ih

gkfs;kjh

10

;fsr[ o

;qh

;jkfJ.

nE tko d[ork eh fby:s.

d[ork

j[D

gq ; kfd

GrT[sh

ih

;jkfJ

d[ork

eh

fbyd

tko

gksFkjh

gT[Vh

eh

jK

10

gT[Vh

gqEfw GrT[sh f;woe? r[o{ BkBe bJh fXnkfJ.

(;G

s'I)

gfjbK

Gr"sh

eodk

jK.

(fco)

r[o{

nzrd,

f;wodk

fe

wo)

;jkJh

j'D.

jK

ns

fco

r[o{

nwodk;

ns

(r[o{)

BkBe

dt

nzrd3 ro[{ s nwodk; okwdk;? j'Jh ;jkfJ.

:kd

noi[B jfor'fpzd B' f;wo' ;qh jfo okfJ.

f;wodk

;qh jfo feq;fB fXnkfJn? fi;[ fvm ;G[ d[y[ ikfJ.

(r[o{)

sr pjkd[o f;wohn? xfo B"fBX nkt? XkfJ.

jK fiBQK d doFB eoB Bkb ;ko d[y d{o j' iKd jB. (r[o{) sr pjkdo
d

;G EkJh j'fJ ;jkfJ. 1.

jK
;qh

f;woB

(;ko

pqjwk fp;B[ wj; ;kfi e[dofs dk yb[

pDkfJnk.

okfJ

Bkb

r[o{

yzvk gqEfw wBkfJe?4 fiB ;G ;?;ko T[gkfJnk.


5

jfo

B"

w?~)

;ko

;z;ko

f;zX[ gops wdBh fpB[ Ezwk rrB ojkfJnk.

e[dos

f;oi dkB' dts fsB nzdfo pkd[ oukfJnk.

EzwK

s? jh d[ork ;kfie? d?sk dk Bk; eokfJnk.

f;oi

s?E' jh pb[ okw b? Bkb pkDk oktD[ 7 xkfJnk.


s?E' jh pb[ feq;B b? ez; e;h gefV frokfJnk.
pv pv w[fB dts eJh i[r fsBh sB skfJnk.
feB? sok nzs B gkfJnk. 2.
;kX{ ;fsi[ r phfsnk nX;hbh sq s k nkfJnk.
Buh efb ;o';oh efb Bkod vT[o{ tkfJnk.

f;wodk

fBZXK
;G

gow-;Zsk
6

(]}kB)

EkJhI

B (;G

dh

ouBk

(r[o{)
(r[o{)

jK.

(fco

(xo

ehsh.

r[o{)

ftu)

;jkfJe

s'I)

noiB

dt,

(r[o{)

;qh

okwdk;

(~

jfor'fpzd

ns

jfofeqFB

GidhnK

ubhnK

nkokXdk

nkT[IdhnK

jB.

j'D.1.

gfjbK

yVr

(o{gh

Fesh)

pqjwk,

ftFD{

ns

fFt

~
~

f;oi
g?dk

e (fco)

eoe

(fco)

dh yv

ou

e pDkJh. ;w[zdo, gops

ns Xosh (pDkJh ns) fpBk

nkekF

;fEs

ehsh).

(fco)

jh

ns

T[BQK

nzdo

(eoB

t?o-fttkd

dh

ftt;Ek

g?dk

ehsk

sz{

d?Is

d[ork

ns
dh

dts
f;oiBk

eoe (T[; s'I) d?IsK dk BkF eotkfJnk. so s'I jh okw uzdo B pb gqkgs
eo e pkDK Bkb oktD dk tZX ehsk. so s'I jh pb b? e/ feqFB B ez;
~

tkbK

s'I

geV

(noEKso

e;h

gfjbtkB

~)

fvrkfJnk

;h.

tfvnK

tfvnK w[BhnK ns dtfsnK B eJh :[rK se sgf;nk ehsh, (go T[BQK ftu'I)
fe;

sok

;kX{

nzs

o[uhnK

gqkgs
tkbk

BjhI
;fs:[r

ehsk.2.
phs

frnk

ns

nZX

Fhb

(T[Zswsk)

tkbk

nfGwkB T[ s koB fdT[ f snk wfjyk;[ o ;[ z G T[ g kfJnk.

sqsk-:[r nk frnk.
ns eb ns Bkod

ihs bJ fsfB dts fsj[ b'eh oki[ ewkfJnk.

(gow-;Zsk B) wfjyk;[o ns F[zG (BK d d?IsK) ~ g?dk eo fdZsk. (T[BQK B)

1H g[oksB phVK ftu fJ; tko dk fJjh BK fbfynk j?, go j[D gqufbs j? -- @tko ;qh
GrT[sh ih eh#, @uzvh dh tko# 2H GkJh wBh f;zx tkbh phV ftu @;qh w[y pke gks;kjh
10# fbfynk j? 3H fJ; s'I gfjbK @fco# gkm th e[M phVK ftu j? 4 @;kfie?# 5H fJ; s'I
pkd @oukfJ# gkm th e[M phVK ftu nkfJnk j? 6H fJ; s'I nr fJe s[e tkX{ j? @u"dk spe?
pDkfJ e? e[dofs dk yb[ fdykfJnk# 7H @dfj;o#

(jo fJe d) f;o T[s ebj-ebF ;tko j' frnk


B vT[o{ tik fdZsk. dtfsnK dk nfGwkB T[skoB bJh

dtfsnK ~ fis fbnk ns fszBK b'eK


fdZsk. (wfjyk;[o B nkgD nkg ~) tZvk

ftu (nkgDk) oki ;Ekfgs eo


;{otho nytk e f;o T[s Sso

159

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

tvk pho nykfJ e? f;o T[gfo Ssq fcokfJnk.


fdsk fJzdq fBekb e fsfB fro e?bk;[ sekfJnk.
vo e? jE'I dkBth1 fdb nzdfo sqk; tXkfJnk.
gk; d[ork d fJzdq[ nkfJnk. 3.

tko

d[ork

eh

159

XkoB eo fbnk. (T[; B) fJzdo ~ (fJzdog[oh s'I)


;jkfJsk bJh) e?bkF gops (;fEs dth d[ork)

eY fdZsk.
tb tyD

T[j (nkgDh
brk. d?Isk

d jZE'I vo e (fJzdo B nkgD) fjod ftu (d?IsK dk) vo pj[s tXk fbnk.
(cfonkd

nEtk

fJe

fJe2 fdjkV? nkJh BQktD d[or ;kj. fJzdq3 fpqEk ;[DkJh nkgD jkb dh.

fdB

;jkfJsk
(id'I)

fBfws)
d[ork

dth

fJzd o

d[o rk

BjkT[D

e'b

bJh

nkfJnk.3.

nkJh,

(sd'I)

fJzdo

ShfB bJh me[okJh ;ks dkBth. b'eh fsjh fcokJh d'jh nkgDh.
p?m tkfJ tXkJh s nwoktsh. fds dt GikJh ;GBk oke;k.

nkgD jkb dh (d[y Goh) ftfEnk ;[DkJh. (fe) ;kv s'I d?IsK B oki y'j
fbnk j?. (T[BQK B) fszBK b'eK ftu nkgDh d[jkJh fcok fdZsh j?. (T[j)

feB? B fifsnk ikJh wfjy? d?s ~. soh ;kw sekJh dth d[or;kj. 4.

nwoktsh (;[norg[oh) ftu p?m (y[Fh d) tki tik oj jB. okyFK B


;ko dts (nwokg[oh s'I) Gik fdZs jB. (feT[Ife) fe;
s'I th wfjyk;[o
fifsnk BjhI ik ;fenk. j d[ork dth! fJ; eoe (w?I j[D) soh FoB ftu
nkfJnk

d[ork p?D ;[D`dh j;h jV jVkfJ. Ujh ;hj[ p[bkfJnk oke; GyDk.
fuzsk eoj[ B ekJh dtk ~ nkfynk. o'j j'Jh wjkwkJh okef; wkoD. 5.
d'jok

oke; nkJ o'jb yfs fGVB e ukfJ.


b;efB srk poShnk ;{oi Bdfo B gkfJ. 6.
gT[Vh

d[jk ezXkok w[zj i[V Y'b ;zy Brko pi.


oke; nkJ o'jb sotkoh pyso ;i.
i[N ;T[j i[X B' fJe ikfs B ikDfB Gi.
ys nzdo i'X ri. 7.
izr w[;kck pfink ofD x[o Brko uktb.
M{ b fB B i p? o ek Bh;kD b;fB 4 b;ktb .
Y' b Brko gT[ D d T{ x B ikD[ iNktb .
d[ork dkB' ofD vj ys tifB Bkd Ghjktb5 .

jK.4.
d[ork (fJzdo d) p'b ;[D e fyV-fyV j;D br gJh. T[; B okyFK

~ ykD tkbk Fo wzrtk fbnk ns


dtfsnK ~ fejk fe (s[;hI) e'Jh fuzsk
B eo'. d[ork dth okyFK ~ wkoB bJh eq'XtkB j' rJh.5.
d'jok

eq'XtkB
dh
th

okyF

:[ZX

eoB

dh

c"i dhnK) sbtkoK ns poShnK


B}o BjhI ;h nkT[Idk.6.

ukj

Bkb

oD-G{wh

(fJsBhnK)

fbFe

ftu

nk

ojhnK

;B

rJ.

(T[BQK

fe

;{oi

gT[Vh

d'jK (fXoK dhnK w{jobhnK) eskoK nkjwD ;kjwD vZN rJhnK ns


Y'b, ;zy s Brko tiD br. okyF eq'X Bkb Go j'J ns sbtkoK s
etuK
Bkb ;i j'J (:[ZX-G{wh ftu) nk rJ. fJe' soQK (@ikfs#) d (;{ow)
nkjw'-;kjwD :[ZX ftu i[N j'J ;B, (i') GiDk BjhI ;B ikDd. w?dkBizr ftu :'X rZi oj ;B.7.
:[ZX

dk

xzNk

(izr)

yVfenk

ns

oD

ftu

ukT[

tXkT[D

tkb

Brko tZiD br rJ. Bf}nK Bkb pzBQhnK MzvhnK nEtk c[zwD M{bD br
;B ns uwehb fBFkB (Mzv) fbFeK wkod ;B. Y'b ns Brko rz{id

pho6 gq's pqShJ iD[ vkb uw[N nktb.

(gT[Dd) ;Bl (fJzi gqshs j[zdk ;h) wkB'I ppo Fo (@iNktb#) p[e oj j'D.
d[ork ns d?Is :[ZX ftu i[N rJ ;B ns oD-G{wh ftu fGnkBe X"I;

fJe tY srh sVchnB wd ghs b'NfB pktb.7


fJe 8u[fD u[fD8 MkVj[ eYhnB os ftu' ;'fJBk vktb.

(Bkd) tZi oj ;B. (:[ZX ftu) tho-:'X poShnK Bkb fJzi go[u j'J ;B
wkB' vkbh Bkb nKtb uw[N j'J j'D. fJe sbtko Bkb tZY j'J (Xosh

rdk fsq ; { b k poShnk9 sho trfB yo T[ s ktb .


iD[ v; G[:zrw ;ktb wfo iktfB pho o'jktb. 8.

T[s

1H @dkBtK# 2H @fJes# 3H e[M phVK ftu fJE gkm @dth# fdZsk j? 4H @M[b# 5H @d[ork dkB'
ofD vj ys tifB Bkd Ghjktb# 6H e[M phVK ftu fJ; s'I gfjbK @fJe# Fpd tkX{ j?
7H fJj s[e eJh phVK ftu BjhI fbyh 8H @u[fD# 9H @;?jEhnK#

fJ;

soQK)

sVc

oj

;B,

wkB'

Fokp

gh

wstkb

tKr

oj j'D. fJeBK ~ MkVhnK ftu'I u[D-u[D e (fJzi) efYnk


(fitI) os ftu fBnkohJ ;'Bk eYd jB. rdk, fsqF{b, sho,
s}h Bkb
o'j tkb

ub ojhnK ;B, wkB' ekb Bkr


tho wod ik oj ;B.8.

vzrd

j'D,

(fizBQK

b'N-g'N

j'

ik fojk ;h
poShnK pj[s
d

brD

Bkb)

160

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

tko

d[ork

eh

160

jEh srk gefVe? ofD fGV eoko. ed B Bm? i[X s1 i'X i[Mko.

gquzv uzvh ~ tyfdnK jh oD-G{wh ftu (d?IsK d) Brko rz{iD br.


eq'XtkB okyFK B u"jK gkf;nK s'I d"V e uzvh ~ xo fbnk. (okyF) jZEK

fdb ftu o'j pYkfJ e? wko[ wko[ g[eko. wko u`fv gquzv B? pho yfs T[sko.

ftu

tyD u`fv gquzv B' ofD x[o Brko. XkJ oke; o'jb uT[frod Gko.

wko ikgfB fpi[bh f;o Gkfo w[Bko. 9.

sbktkoK

;B,

wkB'

u'N gJh dwkw dbk w[ekpbk. dth d;fs BukJh ;hjfD ;ko dh.
ijh fdb ftu nkJh ejh ;[DkfJe?. u'Nh ikD[ fdykJh sko X{wefs. 10.

fpibh

X"I;

gfN wb`d bkJh wfjy d?s B'. r[od nKdk ykJh Bkb o[eV2.

b?

oD

ftu

eoV

j'

bV

oj

;B.

(T[j)

i[Mko{

:'X

ed th :[ZX s'I Gi BjhI ;B. fdb ftu (nEtk db ftu) eq'X tXk e wko'wko' g[ekod ;B. gquzv uzvh B (okyF) ;{ofwnK ~ wko e ;Eo bkj fdZs
T[s

wko

;N

j'J

tid

w[Bko

;ko

f;o

\"iK

dk

Gko

w[ekpbk

(fvr
F[o{

gJ)

j'

j'D.9.

frnk.

(T[;

tb)

dth B jZE ftu b'j dh FoBh (sbtko) ~ BukfJnk ns nkeh j'J (@wbzd#)
wfjyk;[o d gN ftu wko fdZsh (i') r[od, nKdoK ns g;bhnK (@o[eV#)
~

yKdh

(uhodh)

rZb (wo)
es{) sko
u'N k gtfB Brko3 nDhnk i[ N hnk. X{ f j bJhnk sotkoh d t k dkBtk.
tkjfB tko' tkoh ;{o ;zxo. tr? os[ M[bkoh fiT[ ro{ pkp[sqk.

T[bM

tyfB p?fm nNkoh Bkoh oke;k. gkJh X{w ;tkoh d[ork dkBth. 11.

~)

j'Jh

(d{i gk; fBeb

fdb ftu c[oh (T[jh) ;[Dk


B u'Nh ftykJh j't.10.

Brko T[s ;ZNK tifdnK jh


rJhnK. dtfsnK ns d?IsK B
:[ZX-G{wh

ftu

;{otho

tko'

rJh).

tkoh

(T[;

efjzdk

jK,

ty
wkB'

e)

fij' fijh

p'dh

tkb

(X{w

;?fBe eskoK
sbtkoK fyu

(@nDhnK#) nkg; ftu


bJhnK ;B ns (T[BQK

ubkT[Id

bj{

;B.

goBkb

(fJzi)

trd ;B fitI ro{ ozrk gkDh fvrdk j? (p+nkp+T[sok).


okyFK dhnK
fJ;sohnK nNkohnK ftu p?m e (:[ZX dk ozr-Yzr) dy ojhnK ;B. d[ork
ns

d?IsK

;tkohnK

th

X[zw

wukJh

j'Jh

;h.11.

(:[ZX-G{wh ftu) byK X"I; nkjw' ;kjwD tid ;B. eq'X Bkb Go j'J

by Brko tifB nkwQ' ;kjwD. oke; oDj[` B GifB o'j o'jb.


;hjk tkr{` riD ;G ;{ow. sfD sfD e?po SvfB d[ork ;kwQD. 12.

r[;?b okyF oD-G{wh ftu'I Gid BjhI ;B. ;ko ;{ow FoK tKr ri
;B ns d[ork T[s (g{oh soQK) sD-sD e sho Sv oj ;B.12.

x[o Brko v'jo ofD ;zrbhnkb. X{fV bgN X{jo ;odko iNkb.
T[ & &ybhnk Bk;k fiBk w{ z f j ikgB nkb . XkJ d t h ;kwQ D pho

dhnK

;zrbK
w[ S bhnkb .

;[ogfs ij bfV jN pho Nb B Nkb. ri d[ork xfo e? iD[ xDhno[ ekb. 13.

Bkb

pzBQ

d'jo

X"I;

:[ZX-G{wh

ftu

ti

oj

;B.

oj

iNk-Xkoh

(okyF) ;?Bk BkfJe X{V Bkb X{;fos j'J gJ ;B, fiBQK dhnK Bk;K T[ybhnK
ns wz{j nkb ikgd ;B. (T[j) w[S?b ;{otho dth d ;kjwD Gi e nkJ
;B. (T[BQK Bkb) fJzdo (;[ogfs) tor bV jN ;B, go (T[j) tho (:[ZX
G{wh ftu'I fe; s'I) jNkfJnK jNd BjhI jB. (T[j) d[ork ~ xo e (fJzi)
rZi

u'N gJh youkwh dbk w[ekpbk. xfo bJh tfonkwh d[ork nkfJ e?.
oky; pv? nbkwh Gi B ikDd. nzfs j'J ;[orkwh wko dtsk . 14.
5

oj

jB

wkB'

ekb

pdb

(roi

oj)

j'D.13.

y's d uzw Bkb wVQ j'J X"I; T[s u'N gJh (noEKso-uzw d pD
j'J vzv Bkb X"I; T[s ;N gJh) sK dbK ftu w[ekpbk F[o{ j' frnk. ;{othoK
B nk e d[ork ~ xo fbnk. okyF pj[s pbFkbh ;B (i' :[ZX ftu'I) GiDk
ikDd jh BjhI ;B. dth d wko j'J okyF nzs ftu ;[n or ~ ub

nrDs x[o Brko dbk fGV`fdnk. gkJ wjyb Gko dtk dkBtk.

rJ.14.

tkjfB cN eoko oke; o'jb. ikgfB srh nko fwnkB' X{jhnk.


dtfsnK
1H fJ; s'I pkd @tv# Fpd th e[M phVK ftu tkX{ j? 2H e[M phVK ftu fJj s[e tkX{ j?
@b?Idh nxK f;XkJh fcco ekbik#. 3H @Brkoh# 4H @tv# 5H @dts#

;? f Be

dbK

ns

d?IsK

d
B

bVfdnK
M'fNnK

Bkb Go j'J okyF eoko


eZYhnK j'JhnK sbtkoK nko

jh

(tKr)

nDfrDs
Gkoh

T{Xw

Brko
wukfJnk

rz { i D
j'fJnk

br
;h.

rJ .
r[Z;

cZN brk oj jB. (T[BQK d[n kok) fwnkBK ftu'I


gqshs j' ojhnK ;B. :[ZX-G{wh ftu (fvr j'J

161

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

i'X tv w[Bko ikgB ys ftu. dth nkg ;tko gpK itjD.


ed B nkyfB jko XktfB ;kwQD. d[ork ;G ;zxko oky; yVr b?. 15.

tko

(ns

yVr

b?

T[wb bE i'X wko{ tfink. pdb fiT[ wfjyk;[o oD ftu rfink.

y[bQh tkbh d?s njkV ;G/ ;{ow/. ;[s ikD[ iNko Gzrk ykfJ e?. 17.

d[jk ezXkok w[zj1 i[V Bkb2 XT[;k3 Gkoh.

fi;

b? e? ufbnk

fwnkB'

;{ow Bkfb tv jikoh.

yzvk X{fjnk wfjyk;[o Gkoh.

T[wb bE ;{ow wko wuh eokoh.


ub ikgfB os d ;bb iNXkoh. 18.

d)

;kjwD

wko

Y'b
;kjwD

(;dk)

vNd

;B.

d[ork

;kfonK

okyFK

fdZs k.15.

j'

(wo
ns
e

Bkb)
Brko

sho

:[ZX
ti

oD
Gi

eoB
ns

nrtkJh

ftu rfink (ns pVe wkoB brk


frnk j?. (fco) ftukoh d[ork e"D

(dh

fjzws

dbK

dk

(@o?pko#)

eo

ehsh

wuk
gJ

oj ;B, (fJzi
j' D .17.
Gkoh

gqshs

X"If;nk

(d

j[zdk

j?)

wkB' iNktK

tifdnK

jh)

j?).16.

w[ekpbk
oj

nDfrDs tho wko rJ ;B. (fJzi gqshs j[zdk


j'J w[Bko fvr gJ
j'D. ;ko d?Is ;{ow/ y[bQ

eVfe T[fmnk cT[i s tvk4 jzekoh.


5

161

izrh Brko (wko{) d tiD eo e ukT[ Bkb Go :'X (:[ZX-G{wh ftu)

ti Y'b Brko dbk w[ekpbk. sho fco? o?pko nkwQ' ;kwQD.


fvr ikD w[Bko wko? fpi[ d?.

dth
e

fBso nkJ. pdb tKr wfjyk;[o


fe) fJzdo tork :'Xk wo e'b'I
j?<

nrDs pho ;zxko brdh e?poh.

eh

;{otho) tfvnK w[BkfonK tor (fvr j'J) brd ;B. gopsK tor (d?IsK
~) dth B nkg wkfonk ;h (i')) ed th w{zj ftu'I @jko rJ/# BjhI efjzd
;B

fJzdq ijk i'Xk w?E' Gfink. eT[D ftukoh dork fifB oD ;fink. 16.

d[ork

d'j K

F[o{

j'

frnk.

shoK

j?)
j'J

wkB' fpibh d wko


tkbK Bkb jk-jk-eko

tkb ;kX
gkf;nK

nkjw'

;B.

brD

GzrK

dhnK

yk

Bkb

e ;[s

eskoK

nkjw'

;kjwD vN rJhnK. \"i ftu'I tZvk jzekoh (;{owk wfjyk;[o) eVe T[fmnk
ns (nkgD) Bkb j}koK tv tv ;{ow b? e ub fgnk (j}koh dk noE
j}ko-j}ko
wfjyk;[o

;?fBeK T[s ewkB eoB tkb ;?Bk-BkfJe th j' ;edk j?).


B fwnkB ftu'I Gkoh yzvk fyu fbnk. (:[ZX-G{wh ftu) T[s;kj

;N gJh iwXkDh dbk w[ e kpbk.

Bkb Go j'J ;{ow T[so nkJ ns seVh wko-ekN F[o{


f;oK ftu'I fJT[I) bj{ tr fojk ;h (fiT[I) fFt dhnK

X{fj bJh feogkDh d[ork fwnkB s.

d)

uzvh oke; ykDh tkjh d?s ~7.

d'jo Brko (iwXkDh) T[s ;ZN tih ns dbK ftu w[ekpbk F[o{
j' frnk. dth d[ork B fwnkB s'I feqgkB X{j bJh. uzvh B okyFK dk BkF

e'go u{fo utkDh bEh eor b?.

ib

dhnK

XkoK

tr

ojhnK

j' rJh. (T[BQK d


iNktK ftu'I (rzrk

j'D.18.

b?dh nxk f;XkDh f;zrk XT[b fdnk.

eoB tkbh (sbtko) d?Is T[s ubkJh. (T[j sbtko d?Is dh) y'goh ns
wz{j ~ u{o-u{o eodh fgzio (@eor#) se X; rJh. (fco) (x'V T[go gkJh

e{ow f;o bjbkDh d[;wB wko e?.

j'Jh

gkyo s[ok gbkDh oVeh Xofs ikfJ.

tY rzB fsykDh w{J ys ftu.


oD ftu xsh xkDh b'j{ fwM dh.
uko i[r ejkDh ubfr sr dh.
ftXD8 yfs ftjkDh wfjy d?s ~.19.
fJsh wfjyk;[o d?s wko d[ork nkfJnk.9

dh)

M[b

ns

ekmh

(~

uhodh

j'Jh)

Xosh

T[s

ik

tih.

(T[E'I)

bfjzdh j'Jh (Xosh ~ u[eh yV) pbd d f;zrK se ik gj[zuh. (fJ; soQK)
d[FwB ~ wko e eS{J d f;o ftu uweh. (d?Is fJ; soQK) :[ZX-G{wh ftu
wo gJ ;B (fitI) fsykD B (beVh d) w'S tZY d (;[N jB). oD-G{wh
ftu bj{ ns fwM dh xkDh pDh gJh ;h. (dth dh) sbtko dh ejkDh
u"IjK :[rK se ubrh.
e N D k f g n k. 1 9 .

uT[ d j b' e K okDh f;z x BukfJnk.


1H @w[fj# 2H @;{b# 3H @Xr# 4H @tvj# 5H @ufbnk b? e# 6H @fwnkBj[`# 7H@B'# 8H fpXD 9H fJj
s[e e[M phVK ftu BjhI j?

b'j

fJ;
okDh

(dth

soQK
B

wfjyk;[o

wfjyk;[o
gq;zB

j'

d?Is
e

~
~

nkgD

:[ZX-G{wh
wko
tkjB)

ftu

d[ork
Fo

d[ydkfJe
nk

;wK

(fpZXD)

rJh.

u"dK

b'eK

dh

BukfJnk.

dth

d[ork

162

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

tko

wzrD Bkjh gkDh dbh jzekfo e? .1

iD[ eoh ;wkfJ gmkDh ;[fD e? okr[ ~.

os[ d jVQtkDh ub pho ys.

162

(oD

ftu

t?oh)

(T[j

:[ZX

ftu

db

bbekod

fJsB wrB

j'J

;B)

(;{otho)

wkB' gmkD

gkDh

okr

se

BjhI

;[D

wzrd

e w;s

;B.

(;wkfJ)

j' frnk j't. oD-G{wh ftu tho :'fXnK d bj{ dk jVQ nk frnk. fJnkDk

(ftnesh)

ghsk c[ b n:kDh x{ w fD ;{ o w . 20.


j'Jh b'g GtkBh dtk ~ oki[ d4. Jh;o dh podkBh j'Jh fis[ fdB.
5

eh

(d?IsK d) dbK ftu'I pj[s ;ko iNkXkoh tho (d?IsK ~) db ftu wko fdZsk.

wko tho iNkDh db ftfu nrb.


1

d[ork

;[zG fB;[zG r[wkBh iBw ;{ow5. fJzdq dh okiXkBh seh fisDh. 21.

c[b

ghD

dtfsnK
dh

todkBh

j'

rJ,

fJzdq g[oh s XktDk tv i'Xh wsk gekfJnk.

s
oki

(xVh)

(fiBQK

nk

B)

tfvnK

(fitI

M{wdk

j?,

GtkBh

b'g

gj[zuh,

fJzdo

(okyF)

sd'I

dh
B

soQK)

;{ow

M{w

j'

rJh.

T[Xo

fi;

F[zG-fBF[zG

okiXkBh

:'fXnK

T[;

(BK
fisD

fJzdog[oh

T[s

d)

oj

;B.20.
fdB

nfGwkBh

fFt

;{ow g?dk

dh

fJZSk

Bkb

tfynk.21.

jwbk

eoB

dk

ftuko

ehsk

ikbh)

ns

gkyoK

;zi gNbk gkyok GV ;zdk ;ki[ pDkfJnk.

(:'iBk

i[ z w eNe nS{ j Dh n;wkB rod? SkfJnk.

(b'j dh ikbh dhnK pDhnK x'fVnK dhnK M[bK) (~ b? e) bVkJh dh fsnkoh

o'fj ;[zG fB;[zG f;XkfJnk. 22.

F[o{

pDkJh).

eo

etu,

fdZsh.

gNbK

nS{jDh

(wz{j

;?Bk

(fJeZmh

YeD
j'

dh

e/)

b'j

ub

dh

gJh,

(T[;

ubD

Bkb)

xNk B nkekF ~ Ye fbnk. o'j Bkb Go j'J F[zG ns fBF[zG (:[ZX bJh)
s[ o

gJ . 22.

x[o dwkw d'jo iw pkjD fiT[ noVkJ.

tik

fdZsk.

dT[ dkB' b[MD nkJ. 23.

BukT[D

;[zG fB;[zG nbkfJnk tv i'Xh ;zxo tkJ.


o' j fdykbh fdshnk tfonkwh s[ o BukJ .

F[zG ns fBF[zG B nkdF fdZsk (sK) tZv ;{ofwnK B


F[o {

noVkT[Idk
dkB' dT[ nBkrh ;zxo[ ofunk. c[b fyV iD[ pkrh pkD? i'fXnk.

(jo
eo

j?.

d?IsK

G{sk fJbk ekrh r';s Gfynk. j[wV X[wV ikrh xsh ;{fonk. 24.

gk;)

o'j

fdZs .

dts

dk

d'jo

ns

ns dtfsnK

tksktoB
Brko

d?Is

rz{iD

:[ZX

B fBozso

pD

br

eoB
(fpBk

frnk

(:[ZX dk) fprb

ns

fitI

bJh

nkD

Bkra d)

;{othoK
M'Nk

x'V

(@iw-pkjD#)

Y[e.23.

:[ZX

wuk

fdZsk.

:'fXnK

d pkD (fJ; soQK gqshs j[zd jB) wkB' pkr ftu c[b fyV j'D. G{sK, fJbK
s ektK B (]{p) wk; ykfJnk ;h. ;{ofwnK B F'o wukfJnk j'fJnk ;h.24.

;N gJh Brko dbk w[ekpbk.

fds dT[ GikJh fwb e? oke;h.

Brko

T[s

u'N tih sK ;?fBe dbK dk :[ZX nkozG j' frnk. okyFK

b'eh fsjh fcokjh d'jh nkgDh. d[ork dh7 ;kw sekJh dtk vofdnk.

B fwb e dtfsnK ~ (:[ZX-G{wh ftu'I) Gik fdZsk. (d?Isk B) fszBK b'eK ftu

nkdh u`fv uVkJh T[s oke;k. 25.

nkgDh

d[jkJh

ftu

ikDk

nkJh cfo GtkBh ypoh gkJhnk. d?s tv nfGwkBh j'J fJem.

fcok
fgnk.

GtkBh

eVfe T[mh ofD uzvh cT[ik dfy e?. X{fj fwnkB' yzvk XkJh ;kwQD.
;G pho ;zxko X{wo B?D d. iD[ b? eN nko doys pkYhnk. 27.
1H @fJe B wzrD gkDh oD? jzekfo e?# 2H @ikD[ ;wkfJ gmkDh gkJh okr[ ;[fD# 3H @os[ tjh
jVQtkDh nzdo ysd?# 4H @dfJ# 5H @fcfo ;[zG fB;[zG r[wkBh iBw ;{ow#. fJj s[e e[M phVK
ftu d{ih s'I gfjbK nkJh j?. 6H @u'N dwkw gJh dtK dkBtK. ysj{` dJ GikJh d?Ish dts#
7H @dth# 8H @nyKtdk#

uzv h

nk

rJh.

nfGwkBh

B nfGwkBh X{wq-b'uB
w?I)

dtfsnK

tZv

u'N gJh youkwh d[ork fbnktDh. 26.

fe

j'J
T[s

fco

j'fJnk

nytkT[Idk

G?-Ghs
okyFK

;ko)

b'uB X{w r[wkBh okfJ p[bkfJnk. tvk ir ftu dkB' nkg ejkfJnk 8.

(sK

fdZsh.
(ns)

;h.
d[ork

oD-G{wh

(X{wqb'uB
~

gqeko

d?Is

B)
e)

(d?IsK

d{jo

Brko

d[ork

dh

FoB

(;kw)

fbnkT[Idh.25.

;wkuko

(id'I

d?IsK

~)

gqkgs

rJ.

(okyFK

d)

oki

(;[zG)

j'

irs

fbnkT[Dk
dhnK)

dk)

fJeZm

p[bkfJnk (i')

(pzBQ

ftu

(fJ;

uVQk

ftu

nkgD nkg

(youkwh)

T[s

;N

~
wko

tZvk d?Is
e

(fejk

j?.26.

\"iK

ty

uzvh

eVe

T[mh.

fwnkB

ftu'I yzvk fyu e (d?Is d) ;kjwD j' rJh. (T[; B) X{wq B?B d ;ko ;{ow
wko

fdZsl

j'D.27.

(fJzi

gqshs

j[zdk

j?)

wkB'

sqykDK

nko

b?

fpqS

eN

fdZs

163

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

tko

d[ork

;hjD ;ko dh1. pj[fsnk d sfB bkJh ehsh ozr[bh.

dh

GkJhnk wkofB GkJh d[ork ikfD e?. o'j? j'fJ ubkJh okef; okfJ B'.

eh

163

Brkouh (@u'ph#) B X"I;k tikfJnk, dbK dk w[ekpbk (F[o{ j' frnk).


th eq'fXs j' e oky;K T[go nk uVQh. (dth B) yp jZE ftu b'j

u'ph XT[; tikJh dbk w[ekpbk. o'fj GtkBh nkJh T[s? oky;k.
yp d;s BukJh

d[ork

FoBh

(sbtko)

BukJh

ns

pj[fsnK

FohoK

T[s

wko

iwg[fo dhnk gmkJh b'uBX{w B'. ikg fdsh ;kJh wkoD ;[zG dh. 28.

nk e okyF oki (X{wq-B?B) T[s sbtko ubk fdZsh.


~ :w-g[oh tb Gi fdZsk. fJzi gqshs j[zdk j? fe F[zG
fdZ s h
u[fD u[fD i'X wko nzdo ys d?. ikgfB nzpfo sko fvrfB
pu ;[ wko wko ojd okfJ E?. 29.

(oD-G{wh s'I)
;{ow.

uzv no[ w[zv gmkJ pj[sk

p?m

ikg Sgo SkJ pDhnk eiwk.

eo
ub

dh

oki

F[zG

e'b

(ik e)

g[ekoB

br

FoB

ftu

(BjhI

sK

T[j

th

wko

iKd).29.

B)

Y'b

ns

Brko

tikJ

ns

dbK

ftu

w[ekpbk

F[o{

j' frnk. o'j Bkb Go j'J okyF T[E uVQ nkJ. ;G B poShnK geV e
x'V BukJ. (dth B T[BQK ftu'I) pj[s :[ZX-G{wh ftu wko e fvrk fdZs.

;GBh s[o BukJ poS gefV e . pj[s wkfo frokJ nzdfo ys d?.
shoh Sjpo bkJ p[mh dtsk. 31.

dth

Goh ;zy pikJ ;zxo ofunk11. sfD sfD sho ubkJ d[ork XB[y b?.
oj B ihtd. uzv no[ w[zv ygkJ d'B' dtsk . 32.

;B

fdZsk frnk j't. oki B fisB okyF p[bkJ ;B, (T[j) ;ko :[ZX ~
gJ wkB' ;kfonk ~ wkoB bJh :wg[oh ~ Gi fdZsk frnk j't.30.
(BrkouhnK

10

13

ofjzd

okyF oki (F[zG) B r[Z; Bkb Go e (;G ~) p'bkfJnk. (;kfonK B)


e ;bkj ehsh fe d[ork (~ pzBQ e) fbnkT[Idk ikJ. (fco) uzv ns

Y'b Brko tkJ dbk w[ekpbk. o'fj o[jb nkJ T[s oke;k.

fiBQh d;s T[mkJ

j'J okyF

w[zv ~ pj[s ;koh ;?Bk d e (oD-G{wh tb) Gfink frnk (fiBQK dhnK
nDfrDs) sbtkoK (~ ty e fJT[I) gqshs j'fJnk wkB' SgoK dk g;kok

is okfJ p[bkfJ ub i[X B'.9 iD[ ifw gefV ubkJ ;G wkoD. 30.

12

Gi

d wko j'J tv tv gops fvr gJ ;B. (uzvh dh) dfjFs Bkb jh d?IsK
d db jko rJ ;B. (T[jh) pu ;B i' wkV ;B (feT[Ife T[j) wkV okyF

p?m wsk7 gekJ dth fbnktDh.

eNe d?.

(cb;o{g) X{wqB?B
~ wkoB dh ;kJh

B) oD yso ftu u[D u[D e (j'o th pj[s ;ko) :'X wko jB. (T[E)
;{ow nkekF s'I fvrd j'J skfonk fij gqshs j[zd ;B. (iK fco) fpibh

oki
o'j? j'fJ p[bkJ oke; ;[zG B?.

~)

fe (dth B) X{wq-B?B ~ f;gkjhnK ;ws wko fdZsk j?. (fJ; s'I fJbktk T[;

fro4 gops Gko wko fpqi[ d. d?sk d db jko dj;s ykfJ e?.
5

(T[;

j' t . 28.

G`B2 d?s g[eko oki ;[zG E?. b'uB X{w ;zxko ;D f;gkjhnk.
3

oKrbk eo fdZsk. (xw;kB :[ZX ftu nfsnzs wrB go xpokJ j'J) okyF
nkgD Gok okyFK ~ jh dth ;wM e wkoh iKd ;B. (dth B) r[Z; ftu

gq;zB

j'

shoK

dh

MVh

bkJh

j'Jh

;h.31.

d[ork B GohnK ;zy tik e :[ZX F[o{ eo fdZsk ns/ XB[F b? e fyu
fyu e sho ubkJ. fiBQK B (dth tb) jZE T[bQkfonk, (T[BQK ftu'I e'Jh th)

14

ihT[Idk
;[zG fB;[zG fo;kJ wko d?s ;[fD. i'X ;G? p[bkJ nkgDh wib;?.
fiBQh d?t GikJ fJzdq itj. sJh wkfo frokJ gb ftu dts.
1H @pkY d[n Kr b?# 2 @GBD# 3H @fvrd# 4 @ikD efo# 5H eJhnK phVK ftu fJj Fpd
j? 6H e[M phVK ftu fJ; fgS fJfs ;{ue T[esh fbyh j? fitI @fJfs b'uBX{w i{fMnk.
uzv w[zv i[X# 7H @pfj efo ws# 8H @pkjbk# 9H @ikgfB xDhno SkJ pysq ;{fonK.
bfe tbQkJ ik;fB i[X B'#. 10H e[M phVK ftu fJ; s'I nr fJe gzesh fJj th j? -jtko SkJ pDhnK eiwK# 11H @wfunk# 12H @T[ukJ# 13H @d't?I dts# 14H fJ; s'I nr
;wkgsh dh ;{uBk fdZsh th fwbdh j?- @fJfs uzv w[zv i[M?# @nE ;q'ssfpzd dk i[X#

BjhI
nE
srK
@;{b
gq;zr

fojk.

d?IsK

dth
wko

ikD

uzv
(dh

ns

w[zv

rZb)

;[D

~
e

BFN
F[zG

eo
ns

fdZsk.32.
fB;[zG

eq'fXs

j'

rJ.

(T[BQK B) nkgDh wib; ftu ;ko :'X p[bk bJ (ns fejk fe) fiBQK B
fJzdo tor dts GikJ j'J ;B, T[BQK (uzv ns w[zv) ~ th dth B gb
ftu wko ;[fNnk j?. T[BQK dk fXnkB eoe (wib; ftu fJeZm j'J :'fXnK
B rw ftu v[p e) jZE s jZE wko. fco oki (F[zG) B oes-phi ~ (gkB
dk)

phVk

(:[ZX-G{wh

tb)

s'fonk.

(okyFK

B)

etu

ns

gNb

(wz{j

~ YeD bJh b'j dhnK ikbhnK) ~ XkoB ehsk j'fJnk ;h (ns T[BQK dhnK)

164

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

tko

d[ork

eh

164

;zi gN?bk gkJ fubes N'ghnk.

b[MD ~ noVkJ oke; o'jb.

N'ghnK uwe ojhnK ;B. (T[j) eq'XtkB okyF :[ZX eoB bJh noVk oj
;B. (fiBQK :'fXnK ~) :[ZX wuk dD (s'I pkd) e'Jh jNk BjhI ;fenk, T[jh

feB? B ed jNkJ i[X wukfJe?.

fwfb sJh dkB' nkJ j[D ;zxo tyDk3. 33.

okyF

fco ;qDts phi ubkJ phV okfJ d1.

d;sh d;s tikJ T[BQk fus efo.

d?sh vzv T[Gkoh BV nkfJe?.

f;zx eoh n;tkoh4 d[ork ;'o ;[fD.

yp d;s T[Gkoh rdk fcokfJ e?.

;?Bk ;G5 ;zxkoh ;qDts phi dh.

iD[ wd ykfJ wdkoh x{wB ;{ow. nrDs gkT[ g;koh o[b njkV ftfu.

;qDts phi jeko ofjzd ;{ow. i'X tv w[Bko fd;D ys ftu.


xkN xVfB mfmnko ikfD pDkfJ e6. 35.

;N gJh iwXkDh dbk w[ekpbk. x[w o[ por;skDh oD ftu xfsU.


;D s[ok7 gbkDh fvrD ;{ow. T[fm T[fm wzrfB gkDh xkfJb x{wd.
Jtv wko[ ftjkDh T[s? oke;k. fpifb fiT[ MobkDh T[mh 8 dtsk. 36.

d[ork dkB' wko

11

dbk w[ekpbk9.

10

bJh)

d?IsK B BV nk e pj[s

nk

rJ

;B,

j[D

:[ZX

(dk

o"bk (gk fdZsk). (T[BQK dh nkwd

j[zdk

j?

fe

fyvkoh

j'bh

yv

;[s

gJ

fdqF )

dk) F'o

e (x[zw
o[b oj

fojk j't).
;B. (fJzi)

j'D.34.

(T[j ;ko) wko'-wko' efjzd


sbtkoK etuK (T[go tiD

dth d ;kjwD nkD


s fJzi) mDeko (dh

wkB'

dh

mfmnko

pDkT[D

feqn k

eo

oj

j'D.35.

(@por;skDh#) g? rJhnK. (:[ZX-G{wh) ftu ;{ow x'fVnK ns gbkfDnK (b'j


dhnK M[bK) ;fjs fvr oj ;B. xkfJb j'J x[zwd fcod ;{ow T[m T[m
gkDh wzr
(d?Isk d

oj
db

Brkouh

;G' ;?Bk woh gb ftu dkBth10.

o'j pYkfJ e?. f;o ftu sr trkJh ;'qDtsphi d?. 37.

GKv

(vN). T[bohnK j'JhnK


X[Bh) eo ojhnK ;B

d{jo X"If;nK T[go ;N gJh ns c"iK ftu w[ekpbk F[o{ j' frnk.
(dth B d?IsK d) db ftu (nfijh) T[XV-X[zwh (@x[wo#) wukJh (fe) GkiVK

e
e
9

wukT[D

oes-phi B pkeh pu ;{o fwnK ~ p[b k fbnk. oD-G{w h ftu


w[BkfonK tor :'fXnK B sbtkoK fyu e jZEK (pKjtK) ~ T[bko fbnk.

;GBh d;s T[Gko srk X{fj e?. wko' wko[ g[eko nkJ ;kwQD.

u'ph XT[; T[Gkoh

(:[ZX

;[D e d[ork Fo T[s ;tko j' rJh. (T[; B) rdK ~ x[zwk e yp jZE
ftu T[bkfonk ns oes-phi dh ;koh ;?Bk wko fdZsh. ;{ow oD ftu

gqshs

(fJT[I) x[zw oj jB wkB' nwbh (@wdkoh#) BFk eo


nDfrDs (d?Is) g?o g;ko j'fJnK izr d/ w?dkB ftu

iD[ efo yfb fybkoh ;[s ckr B'. 34.

;zik s mDeko srh T[&&Go.

fwb

tyDk.33.

;B. okyFK
T[s) eVe

Brkok

T[s fJsBh wko gJh


e fvrh j?.36.

r[zikfJnk

j' frnk. gb ftu d?IsK dh


d?IsK ~ wkfonk (ns nkyho

(@T[Gkoh#)

ns

;koh ;?Bk wkoh


ftu) oes-phi

fitI
\"iK

dth
ftu

fpibh

pD

w[ekpbk

F[o{

rJh. d[ork B o'j tXk


d f;o ftu th sbtko

e
d

wkoh.37.
nrDs dkB' Gko j'J b'j{nk.

i'X iv

12

12

w[Bko nzdfo ys d.

nDfrDs

fJj s[e th fbyh


@ehsh f;zx ;[tkoh#
9H @;zxo[ wfunk#
th fbyh j?--@yp

okyF

mkj

mkj

;zrbK

Bkb

pzBQ

poShnK b? e
(@phokbh#) tkbk

;{o w
:[ZX

;kjwD

rJ.

nk

oD-yso

j;d

j'J

BrkfonK

s'I

T[m
izr

oj
dk

d[ork

ftu

:'X

bbekod

w[BkfonK

os{ d goBkb fsB s G[fJz gJ. T[m ekofDnko oke; jVjVkfJ. 38.

1H @sK ;q'Ds fpzd upkJ phV okfJ d# 2H e[M phVK ftu fJ; s'I nr fJe
j? -- ikgfB SZgo SkJ ;'jB eiwK 3H @s fwfb dkB' nkJ ;zxo tyDk# 4H
5H @pjbh ;?B# 6H @mkN fit? mfmnko xVfB pDkfJ e# 7H @s[ozr# 8H@dyh#
10H @gb ftu ;G' wkoh @rkjh# ;?Bk dkBth#. fJ; s'I nr fJe s[e fJj
d;fs T[;koh ;hjfD ;ko dh# 11H @dkjh# 12H @ikgfB iv#

(T[j)

j''

soQK) nkT[Id j'J ;kfonK okyFK ~ d[ork B wko fdZsk. T[BQK d (FohoK ftu'I
fBebd) bj{ d goBkb Xosh T[s g? oj ;B (ns T[BQK d bj{ ftu'I j'o)

GV gfJnk phokbh d[ork dkBth. wko wuh w[jokbh nzdfo ys d.

;B).

bj{-b[jkB

iv

bVke{

g?Id

d?Is

d[ork B' bbeko nkJ ;kwQD. d[ork ;G ;zxko oke; nktd.

Xrk ;zrbhnkbh ;zxo tkfJnk. poSh p[zp fbnkbh ;{o ;zx o.

(fd;

tv

;B.

(fJ;

;B.38.
Bkd

fBefbnk.

c[zwDK

tkbhnK

:[ZX eoB br. dt h ns d?IsK ftukb pjkdoh


wfunk j'fJnk ;h. :[ZX-G{wh ftu nfs nfXe wko

wuh j'Jh ;h, wkB' (;{ow) BNK tKr Y'b tik e SkbK wko oj j'D. b'EK
ftu

eNkoK

(iwXV)

y[GhnK

j'JhnK

fJzi

gqshs

j'

ojhnK

jB

fitI

bkb

165

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

tko

iD[ BN bE Skbh Y'b tikfJe?. b'j1{ ckEh ikbh b'Eh iwXVh.


xD ftfu fiT[ uzukbh srk j;hnK. x[zwfonko f;nkbh pDhnk eiwk. 39.

ftu)
Xrk ;{b pikJhnk dbk w[ekpbk. X{fj fwnkB bJhnk i[nkBh ;{owh.
3

;GBh nkB3 trkJhnk srk X{j e?. d[ork ;G pukJhnk Ykb ;zGkb e?.

dth nkg ubkJhnk sfe sfe dkBth. b'j{ Bkb v[pkJhnk srk Bzrhnk.
;ko;[sh iD[ BQkJhnk fwb e? dthnk. ;G wkfo frokJhnk nzdfo ys d.
fsd{` cfo ;tkJhnk j'Jhnk ;{osk. 40.

(fJ;

soQK)

X[zX

(x[zwo

vZr

Bkb

;'G
nkfo)

Brkok

pbtkB ;{o fwnK B


(nkgDhnK) nDfrDs

;B

(fitI)

g;oh

j'Jh

j?.39.

frnk

ns

tikfJnk

Bh;kB pikfJe? .
5

oD[ ftfu xok xfsnk iD[ ;hIj s[fonk rDDkfJe?.


nkg ft;{bk j'fJnk6 fsj[` b'ek s? y[D;kfJe?.

o'j7 f;XkfJnk ueq gkfD efo Bzdr yVr T[mkfJe?.


8

dk

o[s

w[ekpbk

ftu
F[o{

(nkekF

j'

frnk.

(sbtkoK) fwnkBK ftu'I fyu bJhnK. oes-phi B


;{osK tXk bJhnK. (T[j ;kohnK ;{osK) r[Z;k tXk

(fco) dth B (d?Is-;{osK ~) ty ty e (sbtkoK) ubkJhnK. (T[; B d?IsK


gqshs j[zdk j?) wkB'
j't. (dth B oes-

:[ZX-G{wh ftu wko e fvrk fdZsk j?.


Bkb'I th ;tkJhnK j' rJhnK.40.

(go

;{othoK B Y'b, ;zy ns Brko tik e :[ZX F[o{ eo fdZsk j?. uzvh
4

ikfr ;[ i[`wh i[X B' iotkDk iD[ woVkfJe?.


6

dbK

dh

d) bj{ Bkb BzrhnK sbtkoK fGT[I bJhnK. (fJT[I


dthnK B fwb e ;o;tsh Bdh ftu fJFBkB ehsk

pkjbk o'j pYkfJe? .

fBebh wEk c' f Ve? iD[ csfj

f;nkb

e d[ork d ;kjwD nk ojhnK ;B. (T[BQK) ;kohnK B sbtkoK fyu e (dth


T[s) ubk fdZshnK. d[ork B Ykb b? e ;G s'I (nkgD nkg ~) puk fbnk.

;{oh ;zxo[ ofunk Y'b ;`y Brko tkfJe?.


u`fv fuskoh ekfbek wfB

165

ojhnK

phi dhnK ;kohnK ;{osK ~)


oes-phi dhnK ;{o sK) nr
4

eh

ozr dh wZSbh ikbh ftu c;h j't. sbtkoK (fJT[I) uwe ojhnK ;B fitI
pdbK ftu fpibh (fbFedh j?). (iK fco :[ZX -G{w h ftu thoK dhnK)
sbtkoK

;q ' D tsphfi tXkJhnk nrDs ;{ o sk. d[ o rk ;T[ j ? nkJhnk o' f j pYkfJe? 2 .

d[ork

oke; p?m/8 o'jb sho srh Sjpo bkfJe?.

pj[s gSkV oke;k db d?sk nzdo ikfJe?.


pj[ e;h gefV gSkfVnfB9 fsB nzdo X[zw oukfJe?.
tv tv u[fD ;{ow rfj e'Nh dJ ubkfJe?.
ofD ekbh r[;k ykfJe?. 41.
d[jk ezXkok w[j i[V nDhnk u'Jhnk10 .
X{fj feqgkBk fsqyhnk Bkfb b'j{ X'JhnK.
j{ok ;q'Dsphi B' xfs xo yb'Jhnk11.
bkVk tyfD bkVhnk uT[frod? j'JhnK. 42.

B (nkgD) wB ftu pjs[ o'j tXk e ekbek dk fXnkB ehsk. (uzvh dk)
wZEk c'V e (ekbek T[; ftu'I fJT[I) fBebh wkB' fis dk X"I;k tik e
fBebh j't. nrBh (@ikfr#) o{gh ekbek :[ZX eoB bJh ub gJh wkB' fFt
(woVkfJ) s'I tho Gdq (g?dk j'fJnk j't). (ekbek B) oD ftu nfijk xok
gk fdZsk (iK o"bk gk fdZsk j?) wkB' Fo roidk j't. fszBK b'eK T[s fyM
e nkg pj[s eq'XtkB j' frnk. (d[ork ns ekbek) jZE ftu ueo ns
Bzdr

1H @o'j{# 2H @tXkfJe?# 3H @;GBk nkfd# 4H @pjbk o'j tXkfJ e?# 5H @fB;kBh nkfJe?# 6H @iD[
nkg ft;{b knkfJnk# 7H @iD[ o'j # 8H @p[m oke;# 9H @gSkfVU;[# 10H @ftou'J hnK#
11 H @yV'Jhn K#

dh

sbtko

u[e

r[Z;

Bkb

GohnK

ub

gJhnK.

nr

eq'XtkB

okyF shoK ns sbtkoK dh MVh bkJh p?m ;B. d?IsK d db d nzdo ik


e (d[ork ns ekbek B) okyFK ~ geV e gSkV ;[fNnk. pj[fsnK ~
tkbK
tZv

s'I geV e gNek ;[fNnk ns T[BQK (d db ftu) T{Xw wuk fdZsk.


tZv ;{ofwnK ~ u[D e ns eo'VK ~ geV e d{o ;[N fdZsk. oD-

G{wh

ftu

r[Z;k

yk

(ekbek

nfijk

e[M

ehsk).41.

(;{ o fwnK dhnK) d' t I eskoK nkjw' ;kjwD vN rJhnK ;B ns


fsyhnK poShnK ftu'I bj{ u' fojk ;h. (;{o fwnK B) s} sbtkoK fyu e
bj{ Bkb X'JhnK ;B. (fJzi gqshs j[zdk j? fe) j{oK oes-phi ~ xo e yb'
rJhnK jB, (fitI) bkV ~ tyD bJh ;[zdohnK u"jK gk; j' rJhnK j'D.42.

u"ph XT[;h gkJhnk dbk fGV`fdnk. d;sh X{fj BukJhnk srk fsyhnK.
;{fonk d sfB bkJhnk r';s frXhnK. ftXD oksh nkJhnK wodk x'fVnK.

BK

frnk.
ns

Brkouh B X"I; (T[s u'N wkoh ns) d'jK dbK dk w[ekpbk F[o{ j'
(;{othoK B) jZEK ftu fsyhnK sbtkoK fyu e BzrhnK BukJhnK
wk;

(~

ykD

bJh)

frMhnK

fdZsk. wodK ns x'fVnK ~


GihnK nk ojhnK ;B feT[Ife

j'JhnK

;{ofwnK

FohoK

ftu

brk

d[ydkfJe oksK nk rJhnK. i'rDK fwb e


(T[BQK B) bj{ ghDk ;h. dth B d?IsK dhnK

166

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

tko

d[ork

eh

166

Gidh eEk ;[DkJhnK oki ;[`G B'. G[Jh B gT[D? gkJhnK p{`dk oes dhnk.

\"iK wko e jNk fdZshnK ;B. (T[BQK B) Gi


d;hnK ;B (fe ekbek B oes-phi d) bj{

ekbh ys ygkJhnK ;G? ;{osk. pj[sh f;oh ftjkJhnk xVhnk ekb dhnk.

jh BjhI fdZshnK. ekbek B :[ZX-G{wh ftu (oes-phi d bj{ s'I g?dk j'JhnK)

i'rDhnk fwfb XkJhnK b'j{ GyDk. ;G wkfo jNkJhnk cT[ik dkBtk.

ikD[ B ikJ wkJhnk i{M ;{ow. 43.

e oki F[zG ~ ;kohnK rZbK


dhnK pz{dk Xosh T[s g?D

;{osK BFN eo fdZshnK. pj[fsnK d f;o s ekb dh xVhnK phshnK ;B.


(fJsB ;{ow wko rJ jB fe) brdk j? (T[BQK ~) wKtK B izfwnk jh BjhI
;h.43.

;[zG ;[Dh eojkbh ;q'Ds phi dh. oD ftfu feB? B Mkbh d[ork nktdh.

F[zG

oes-phi

dh

wkVh

]po

;[Dh.

(fJj

th

;[fDnk

fe)

oD-

Eo Eo fgoEh jkbh dbk uV`fdnK. BkT[ fit? j? jkbh ;j dfonkT[ ftfu.

G{wh ftu nkT[Idh j'Jh d[ork dh Mkb fe; B Mbh. (T[d'I jh) pj[s iNkXkoh
tho (okyF fJj) efjzd j'J T[m fe BrkfonK T[s u'NK bk fdU (feT[Ife

X{fV T[skjk xkbh y[oh sozrwK. ikD g[keo{ ukbh Xosh fJzdq E?. 44.

T[j)

pj[s pho iNbh T[m nkfy e?. u'NK gkB2 spkbh ik;B3 i[X B'.

nkjo[ fwfbnk nkjohnk4 ;?B ;{fonk ;kih.

:[ZX

ikDr.

(okyFK

d)

dbK

dh

uVQsb

Bkb

ub ;T[j? d[or;kj iD[ ekp jkih.


shoh srh iwXVh ofD tzvh Gkih.

sbtkoK

fJe x[wfB xkfJb ;{ow iD[ wesfp ekih.

j'J ;{ow (oD ftu fJT[I) x[zw oj ;B wkB'


gVQkT[Idk xz[w fojk j't). fJe tho :'X poShnK

fJe dth ;T[j? y[D; e y[D;kfJB skih.


5

fJe XktfB ikgfB ;kwQD fiT[5 G[fynkJ gkih.

ed B oi i[X s ofi j'J okih. 45.

ezpD

ns

eNkoK

(@iwXVh#)

dh

oD

ftu

Gkih

;?Bk ;ik bJh. (T[j)


(tb iKd j'D). shoK,
tzvh

rJh.

fJe

}ywh

wdo; ftu ek}h (e[okB


Bkb go[u (fJT[I nr ~

M[e j'J ;B) fitI Bwk}h (Bwk} gVQB tb) M[ed jB. fJe (;{ow) eq'XtkB
j' e
x'V ~ uwek d d[ork d ;kjwD
iKd ;B, fJe d[ork d ;kjwD
fJ; soQK Xk e iKd jB, fitI G[y gkih jB. (T[j :'X) ed th :[ZX eoe
oid BjhI ;B ns B jh y[F j[zd ;B.45.

pi ;zrbhnkb ;zxfo v'jo. ys vj iNkb jkmk i'fVe?.


Bi p`pfbnkb fdf;fB UoV?. ub ikD iNkb BQktD rzr d. 46.

Eo-Eo

br rJh fitI Fj[ dfonk ftu B"ek fjbdh j?. x'fVnK d y[oK B X{V T[go
tb T[vk fdZsh wkB' Xosh g[eko eoB bJh fJzdo e'b ubh j't.44.
T[dwhnK ~ o[MtK fwb frnk ns ;{ofwnK B
d[ork d ;kjwD fJ; soQK ub ;B wkB' jkih ekp

fJe pho go's poShn? fiT[ M[fe gT[B Btkih.

Xosh

;zrbK tkb d{jo

Brko (@;zxfo#) ti oj ;B. iNkXkoh :'X eskoK

pzBQ e :[ZX ftu i[N rJ ;B. c[zwDK tkb B} (fJT[I) T[bo j'J fd; oj
;B wkB' ;kX{ b'e (@iNkb#) rzrk BjkT[D ~ ub j'D.46.

d[ork ns dkBth ;{b j'JhnK ezrK.

d[ork ns d?IsK d db (fJe d{i d ;kjwD) vN rJ (noEks ;{b


u[ZGD br rJ). ;{ofwnK B oD-G{wh ftu shoK (@yszrK#) dh tkSV

tkSV xsh ;{fonK ftu ys yszrK.

tKr

X{fj feqgkDK6 fsyhnK pfY bkjfB nzrK.

brk fdZsh. fsyhnK sbtkoK ~ fyu e nzrK ~ brkT[Id ;B ns tY fdzd

gfjbk dbk fwb` f dnK

G V [ gkfJnk fBjz r K. 47.

;B. \"iK d
j'fJnk.47.

UofV cT[ik nkJhnK pho uV ezXkoh. ;Vfe fwnkBj[A eYhnk fsyhnk sotkoh.

fwbfdnK

jh

gfjbK

GV

pj[s

\"iK T[bo e nk rJhnK ;B ns


ehsh ;h. (T[BQK B) ;Ve ;Ve

dbo

:'fXnK

(@fBjzrK#)

ftu

tho :'fXnK B eskoK pzBQ e


eodhnK fsyhnK sbtkoK fwnkBK

eVfe T[&&m oD wfunk tv jzekoh. f;o XV pkjk rBb c[b ij pkVh8.

uVQkJh

iD[efo eN9 pkYhnK o[y uzdfB nkoh. 48.

ftu'I fyu bJhnK. tZv jzeko tkb


;{ow eVe T[m ns (x'o) :[ZX F[o{
j' frnk. f;o, XV ns pKjtK d N[eV (:[ZX-G{wh ftu fJzi gJ jB) fitI

1H fJ; s'I nr nkozG ;{ue fJj T[esh th fe; fe; phV ftu fbyh j? -- @nE fB;[zG
i[X# 2H @gkfJ# 3H @ik;j# 4H @fdbktoK# 5H @XktfB ikgfB ;kwQD# 6H @tkjfB srK# 7H @fwbdh
cT[ih ;{fonK# 8H @pkohI# 9H @tY#

prhuh
nkohnK

ftu
Bkb

c[b
uzdB

fyV
d

j'J
fpqS

j'D.

(iK)

eN-eN

fJzi
e

gqshs

(;[N

j[zdk

j'D).48.

j?

fe

sqykDK

167

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

tko

d[jK ezXkok w[fj i[V ofD ;N gJh yotko eT[.


1

se se1 e?po d[or;kj sfe wko? Gb i[Mko eT[.

r[; nkJh ekfbek jE ;i b? sotko eT[.2


Jd{` gko' Us gko jfoBkef;3 eJh j}ko eT[.
fifD fJe' ojh ezXko eT[. ;d ojwfs so tko eT[. 49.

id'I tZv Brko


(@yotko#) T[s ;ZN gJh sk d'jK gkf;nK dhnK ;?fBe)
N[eVhnK
nkjw' ;kjwD j' rJhnK.
d[ork B
se se e uzfrnK ;{ofwnK

cVh fpbz d wz r kfJU;[ cowkfJ; efo w[ b skB eT[ .


r[; nkJh ;kwQD oD5 nzdo xsD xkD eT[.

pfY ;[zGB pjh6

gbkD eT[.

oVeh ikfJ e? Xos eT[7 pfY gkyo pfY feekD eT[.

pho gbkD' fvfrnk efo f;idk ;[zG ;[ikD eT[.


;kpk; ;b'D ykB eT[. ;d ;kpk; so skD eT[.
skohck gkB upkD eT[. ;d ojws e?ck ykD eT[8.
;d ojws s[ o BukD eT[9 .50.

10

d[ork ns dkBth rfj10 ;zxo eE.

sd'I)

d'jK

(gkf;nK

dhnK)

c"iK

nkjwD
dk
B)

M[b
jZE

ftu geV bJh (i' T[; B) T[uuh c[owkfJF eo e w[bskB s'I wzrtkJh
;h. (T[Xo'I) r[Z; Bkb Goh j'Jh (d[ork) oD ftu xw;kB wukT[D bJh
(okyF

d)

;kjwD

nk

rJh.

d[ork

nr'I

j'

nfijh

sbtko

ubkJh

fe (T[j) fBF[zG ~ tZY e ekmh (@gbkD'#) s'I th gko fBeb rJh. (ns
fco) gkyo (b'j dhnK skoK dh pDh M[b) ~ ckV e ns x'V ~ tY e
Xosh ftu ik tih. tho-:'Xk (fB;[zG) ekmh s'I (fJ; soQK
jmK ~) fvfrnk
wkB' ;{MtkB F[zG ~ f;idk eodk j't. (ekft-fBnK nXhB eth B d?Is
BkfJe ~ n;h; fdZsh) ;Ktb ozr
noEKso @;b{D ykD tkbk#),
so

tkb ]kB ~ FkpkF j? (;b'D ykB dk


sqkD ~ th FkpkF j?, sok gkB upkT[Dk

th

dh

Fbkxk

:'r

(dh

(nfijk
13

f;odko ofDnko13.

b? b? srk poShnk jfEnko T[Gko. N'g gNbk gkyok rfb ;zi ;tko.
14

tih

j?,

so

BF

eoB

th

FkpkF

ftXh)

(pkD)

th

FkpkF

j?,

so

x'Vk

j?.50.

:'r j?). ;{ofwnK B T[bo e bVB bJh wZE nkD vkj jB. (fJj F{otho)
pz d { e K ns pkDK (@e? p oh#) Bkb eN e db ~ rKjD bJh fBeb jB.

tyfD izr co;s n;wkBj[` bE. 51.

d'jK ezXkok w[j i[V db12 x[o Brko. UofV nkJ ;{ow

;N

d[o rk ns d?IsK dk :[ZX-G{wh ~ rKjfdnK fcoBk eEB-:'r j? (Fbkxk

efN s[zczrh e?poh db ;kfjp fBeE.

12

T[s

~ ;dk FkpkF j?

;kjwD j' rJhnK. sd'I fBF[zG B (nkgD) B[eo x'V T[s b'j
(@por;skD#) gk e BukfJnk. u"Vh cNh tkbh tZvh ewkB (T[;

BukT[D

UoV T[m11 ;{ow nkfJ vkj? wE.

Brko

ojhnK
b? e

gk; tb (fBebdh
eo fdZsk. fJefbnK

jh dth (d?IsK d) db ~ fis ojh ;h. (dth d) tko


(iK eth dth d tko s'I e[opkB j?).49.
(id'I

sfd fyzr fB;[zG BukfJnk vkfb T[go por[;skD eT[.

pkrVK fJT[I F'G


jZE ftu sbtko

ekbek r[Z; ftu nkJh. (d?Is \"i d) fJe gkf;UI d{i


rJh ns) joBkeF tor/ eJh j}koK okyFK ~ BFN

d[jk ezXkok w[fj i[V ;N4 gJh iwXkD eT[.

nr sr trkJh d[or;kj

167

~ wkfonk. (;{ofwnK d) etuK ftu (shoK dhnK)


jB, wkB' nBko (d fpqS) ~ c[b br j'D. ;i

;'jfB ;zik pkrVk iD[ br c[b nBko eT[.

eh

~ sho wko. g?dbK ~ wkfonk ns jkEhnK ns oEK ;ws (T[BQK d) ;tkoK

g?db wko jkEhnk ;`fr oE fro n;tko eT[.

d[ork

b? e poSh d[or;kj14 pj[ dkBt wko. uV oEh ri x'fVJh wkfo G[fJ s vko.

iD[ jbtkJh ;hy Bkb fpzBQ tV T[sko. 52.


1H @sfD sfD# 2H fJj s[e eJhnK phVK ftu fJ; ;EkB s'I d' s[eK gfjbK fbyh j?. e[M gkmKso
th j? - @r[; nkJh ekfbek jfE ;i b? sotko eT[# 3H @jfDoke;# 4H @UofV cT[iK nkJhnK
ofD u'N# 5H @i[`w? ;T[j?I ekfbek ys# 6H @tfY tjh fB;[zG# 7H @T[j mjeh Xosh ikfJ e?# 8H e[M
phVK ftu fJj nzs ;{ue ns nrb nfXnkfJ dh nkozG ;{ue T[esh fbyh fwbdh j? 9H fJj
gzesh eJhnK phVK ftu fszB gzeshnK gfjbK fbyh j? 10H @dth dkB' ofD vj? o'fj# 11H @nkJ#
12H @d'jK ezXkok w[j i[V db# 13H @oD ekofDnko# 14H @poSh b? e d[or;kj#

nd[ Z s h)

:[ Z X

t y D

bJh

cfoFs

nk;wkB

s' I

(j m K

eskoK

nkjw'

T[ s o

nkJ

jB).51.
BrkfonK

rz{iD

Bkb

d'jK

dbK

dhnK

;kjwD

j'

rJhnK. tZv tZv i[Mko{ ;?Bk-BkfJe T[bo e (:[ZX ftu) nk rJ. (T[BQK B)
sbtkoK ns poShnK nkfd jfEnkoK ~ T[bko fbnk ;h. ns
(f;oK T[s)
N'g, (wz{j s) gNb, (x'V T[s) gkyo ns
rb ftu etu gkJ j'J ;B.
d[ork B poSh b? pj[s ;ko d?Is wko fdZs ;B. oEK, jkEhnK ns x'fVnK
T[go ufVQn K j'fJnK ~ wko e Xosh T[s
;h)

wkB'

jbtkJh

;hy

Bkb

ftzBQ

;[ZN fdZsk ;h. (fJzi gqshs j[zdk


tV

bkj

j'D.52.

168

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

tko

d[ork

eh

168

bJh GrT[ s h d[ o r;kfj to ikrfD Gkoh.

Gkoh Brko d tiD Bkb d' j K fXoK dhnK \" i K nkjw' - ;kjwD
j'JhnK. d[ork B jZE ftu poSh (GrT[sh) b? bJh i' drdh j'Jh nrBh

bkJh oki ;[zG B' os ghn? fgnkoh.

@toikrfB#

d[jk ezXkok w[fj i[V Bkb XT[;k Gkoh1.

;[ z G gkbkD'

fvfrnk T[ g wk thukoh.

v[fp os[ Bkbj[ fBebh poSh d' Xkoh.

d[ork ns dkBth GV gfJnk ;pkjhI.


;;sq gi{s d[or;kj rfj ;GBh pkjhI.

ftu

;[zG fB;[zG ;zxkfonk tE i j? ;kjhI.


cT[ik oke; nkohnK

uwedh

;h.

(T[j)

poSh

(dth

B)

Bkb fbpV e pkjo fBebh j?, (T[j) wkB' oki-e[wkoh


dh ;kVQh gk e (wjZb s'I) T[soh j't.53.

ikD[ oikdh T[sh g?fBQ ;{jh ;koQh. 53.3

d ;wkB

oki

F[zG

wko

fdZsh (i') fgnkoh (T[; d) bj{ ~ gh ojh ;h. F[zG ekmh s'I fvr fgnk,
(T[j fdqF ~ ty e eth ~ fJzi) T[gwk ;[Mh (fe i') d' Xkoh poSh bj{
(@oikdh#)

d[ork ns d?IsK dk sVe;ko :[ZX F[o{ j'fJnk. d[ork


w}p{sh Bkb F;sq geV bJ. Fz[G fBFz[G tor Bkwh

bkb

ozr

B ;kfonK
:'fXnK ~

jZEK
wko

;[fNnk. n;woE d?Is \"iK (jko ~) ty e XkjK (wko e) o' oj ;B. (pj[s

ty o'tfB XkjhI.

d?Is) wz{j ftu xkj d shb d e ns


(dth d ;kjwD nkgDh n;woEk gqrN

w[fj5 eV{u xkj[ d Sfv x'V okjhI.


Gid j'fJ wkohnB6 w[fV MkefB BkjhI. 54.

(dth d[nkok
;B.54.

;[zG fB;[zG gmkfJnk iw d Xkw B'.

wko

ik

oj

;B,

(go

x'fVnK ~ okj ftu jh Sv e


eoB br). Gid iKd d?Is th

T[j)

fgS

w[V

Mked

se

BjhI

(dth B) F[zG ns fBF[zG ~ :w-b'e ~ s'o fdZsk ns fJzdo ~ oki-

fJzdq ;fd p[bkfJnk 7 oki nfGyy B'.

fsbe
fdZsk.

f;o go Ssq fcokfJnk oki fJzdq d.


uT[ d h b' e h SkfJnk i;[ irwks dk.

(@nfGyy#) dD bJh ;d fbnk. oki fJzdo d f;o T[s Ssq fcok


(fJ; soQK)) u"dK b'eK ftu irs-wksk (d[ork) dk :F Sk frnk.

d[ork (;gsFsh) dk gkm (fJ; tko


j?. i' fJ; (gkm) ~ rkJrk (T[j)

d[ o rk gkm pDkfJnk ;G gT[ V hnk.


cfo B i{Bh nkfJnk fifB fJj rkfJnk. 55.

dhnK) ;kohnK gT[VhnK ftu ofunk


fco nktkrtD d ueoK ftu BjhI

gJrk.55.

fJfs ;qh d[ork eh tko ;wkgsz ;s[ ;[Gw ;s[.

1H @GV wfunk efb T[w bh ;{b Xr T[G koh# 2H @gbkDj[`# 3H e[M phVK ftu fJ; s'I pkd
nfXnkfJ nzs dh T[esh fbyh j? @fJfs okik ;[zG d[ork e jE s i[fMnk# 4H @nkbhnK#
5H @w[jhI# 6H @iKd# 7H #wzrkfJnk# 8H fJj nzs ;{ue T[esh pj[shnK phVK ftu BjhI fbyh j'Jh

fJE ;qh d[ork dh tko dh F[G ;wkgsh. ;G F[G j?.

You might also like