Materiay

BILANS NIEMIECKIEJ PREZYDENCJI W UNII EUROPEJSKIEJ W PIERWSZEJ POOWIE 2007 ROKU Materiay Materiay W pierwszym po roczu 2007 r. Republika Federalna Niemiec sprawowaa we Wspo prezydencje lnotachUnii juz po raz dwunasty, a zatem dysponowaa dnym dos dniezbe wiadczeniem, jak ro wniez znakomicie przygotowanymi urze kszego pan nikami oraz potencjaem politycznym najwie stwa czonkowskiego, od lat postrzeganego jako motor integracji europejskiej. Wyzwania, z jakimi nalez ao zmierzyc sie , byy jednak tym razem szczego lne, a oczekiwania pod adresem Berlina ogromne 1. Z jednej strony, na pierwsze po rocze 2007 r. przypady c tej rocznicy podpisania traktato cych obchody pie dziesia w rzymskich, ustanawiaja Wspo Gospodarcza oraz Europejska Wspo Energii Atomowej Europejska lnote lnote zay sie nadzieje na (25 marca 1957 r.). Z drugiej z przewodnictwem Niemiec wia cie loso pozytywne rozstrzygnie w reformy traktatowej (przyszos ci Unii Europejsz kiej) i przezwycie enie kryzysu przywo dztwa w Europie. w okresie Republice Federalnej Niemiec przyszo sprawowac prezydencje dem politycznym, zaro trzunijnych, trudnym pod wzgle wno w stosunkach wewna trznych 2. W tych pierwszych zoz jak i zewne onos c problemo w, przed jakimi li politycy niemieccy, pote goway nieprzewidywalnos stane c sytuacji we Francji (wyniku wyboro w prezydenckich i postawy nowego szefa pan stwa) oraz niepewnos c co do stanowisk niekto rych pan stw czonkowskich, przede wszystkim cej na zmiane premiera) i Polski (eksponuja cej swa Wielkiej Brytanii (oczekuja c biana integracji europejskiej i zdaja cej sie nie rozumiec nieche do poge podstawowych mechanizmo w podejmowania decyzji politycznych w Unii) 3. Pozaunijne otoczenie takz e dostarczao powodo w do zintensyfikowanych dziaan bienia stosunko dyplomatycznych, a byy to: potrzeba poge w gospodarczych ze Stanami Zjednoczonymi oraz nakonienia ich do wspo pracy w procesie pokojowym na Bliskim Wschodzie i w sprawach ochrony klimatu w skali globalnej, jak ro wniez do przedyskutowania ze wszystkimi zainteresowanymi
1 Szerzej na ten temat zob. A. Maurer, Managing Expectations and Hidden Demands: Options for the German EU Presidency, Perspectives 2007, No. 27, s. 101. 2 Por. W. Weidenfeld, Einfhrung, w: Bilanz der deutsche EU-Ratsprsidentschaft. Analyse und Bewertung des Centrums fr angewandte Politikforschung (CAP), CAP Analyse, 6, Juli 2007, s. 4. 3 Por. J. Barcz, Prezydencja niemiecka a nowy Traktat reformujacy Unie Europejska, Zeszyty Niemcoznawcze PISM 2007, nr 1, s. 10; P. Buras, Europa uda sie wspo lnie? Polska polityka europejska w okresie przewodnictwa Niemiec w UE, Warszawa 2007, s. 15 i n.; G. Dalos, Quadratwurzel oder Quadratur des Kreises, Internationale Politik 2007, JuliAugust, s. 148 i n.

248

Materiay

cia amerykan partnerami kwestii obje skim systemem obrony przeciwrakietowej Polski i Republiki Czeskiej; przerwa w dostawach rosyjskiej ropy naftowej na Biaorus (i do pan stw czonkowskich UE) w styczniu 2007 r., sprzeciw Federacji Rosyjskiej wobec plano w rozlokowania elemento w amerykan skiej tarczy anty rodkowo-Wschodniej, polska blokada negocjacji w sprawie rakietowej w Europie S dzy Unia a Federacja Rosyjska (z nowej umowy o partnerstwie i wspo pracy mie sa); nierozstrzygnie ty status powodu rosyjskiego embarga na eksport polskiego mie ce sie Kosowa; iran ski program nuklearny, brak stabilnos ci w Libanie, powtarzaja dzy Fatahem i Hamasem mimo powstania zamachy w Iraku, gwatowane spory mie du jednos ciem palestyn skiego tymczasowego rza ci narodowej, zakon czone przeje wadzy w Strefie Gazy przez radykalny Hamas w czerwcu 2007 r. 4 du RFN, przeduz cy sie kryzys konZ uwagi na koalicyjny charakter rza aja wielu powaz stytucyjny w UE oraz nagromadzenie sie nych problemo w w stosuntrznymi, prezydencja niemiecka nie bya skazana na kach z partnerami zewne cej na pocza tku moz tpliwos sukces. Co wie na byo miec duz e wa ci co do tego, czy Berlin chociaz by poprawnie wykona swoje zadanie 5. Celem niniejszego artykuu trznych uwarunkowan jest przeanalizowanie i dokonanie oceny wewne oraz przebiegu i wyniko w niemieckiego przewodnictwa w UE w pierwszej poowie 2007 r., dnieniu opinii czonko du RFN oraz komentarzy badaczy, dzienprzy uwzgle w rza nikarzy i polityko w z innych pan stw europejskich.

UMOWA KOALICYJNA ORAZ PROGRAM NIEMIECKIEJ PREZYDENCJI

cych rza d Angeli Merkel (CDU, CSU Umowa koalicyjna trzech partii tworza i SPD) 6, podpisana 11 listopada 2005 r., zawieraa rozdzia zatytuowany Niemcy jako s wiadomy odpowiedzialnos ci partner w Europie i w s wiecie. W rozdziale tym stwierdzono m.in., z e Niemcy z powodu swej historii oraz swego politycznego szczego odpowiedzialnos i gospodarczego znaczenia ponosza lna c za utrzymanie i rozwo j europejskiego dziea integracyjnego. Kryzys konstytucyjny w UE uznano na dostosowanie europejskiego projektu do wyzwan za szanse wspo czesnos ci oraz do tego miao byc odzyskanie utraconego zaufania obywateli. Droga wspo lne
4 Por. S. Rom ano, Kein Herz fr Bren, Internationale Politik 2007, JuliAugust, s. 144 i n.; R. Grzeszczak, Prezydencja Niemiec a reforma ustrojowa Unii Europejskiej, w: Procesy reform w Niemczech i Unii Europejskiej, R. Grzeszczak, M. Piotrowski (red.), Wrocaw 2009, s. 19. 5 tek niemieckiej prezydencji nie by udany. W cia gu lata i jesieni 2006 r. pracownicy Pocza kMinisterstwa Spraw Zagranicznych przygotowali wiele dokumento w strategicznych, natomiast wie gna c szos c pozostaych ministerstw federalnych nie wiedziaa jeszcze, co was ciwie zamierza osia du Kanclerskiego, kto w Brukseli. Dotyczyo to takz e Urze ry naciska na poszczego lnych ministro w, by cy konstytucje dla Europy. Komisja wskazali priorytety prezydencji inne niz traktat ustanawiaja cy czeka na propozycje, lecz niemal nic nie nadchodzi z Berlina. Europejska narzekaa, z e od miesie (Ch. B. Schil tz, Nchtern, effizient und hervorragend gemanagt. Bilanz, Die Welt z 29.06.2007. Por. D. Mller-Thederan, Wir haben die Spaltung vermieden. Merkel zieht im Europischen Parlament positive Bilanz der deutschen Ratsprsidentschaft Absage an Europa der zwei Geschwindigkeiten, Die Welt z 28.06.2007). 6 Gemeinsam fr Deutschland. Mit Mut und Menschlichkeit. Koalitionsvertrag von CDU, CSU und SPD, Rheinbach 2005, s. 147 i n.

Materiay

249

w Europie na sprawach istotnych, porozumienie co do celo koncentrowanie sie w i zadan oraz kompetencji i granic rozszerzonej Unii Europejskiej, s cise przestrzeganie zasady subsydiarnos ci, narodowe wysiki na rzecz wdraz ania reform, zanie oraz lepsze w szczego lnos ci w strefie euro, efektywniejsze wzajemne powia pach polityki europejskiej. informowanie obywateli o poste za wspieraniem przez regulacje europejskie Wielka koalicja opowiedziaa sie rzeczywistej konkurencji, wzrostu i dynamiki gospodarczej oraz spo jnos ci spoecz obywatelek i obywateli, nej. Zadeklarowaa, iz pragnie wzmacniac Europe polityke europejska na podstawie sprawiedliwej wspo ksztatowac niemiecka lnoty na duz ych i maych pan stw oraz dac ludziom na naszym kontynencie nadzieje bezpos przyszos c 7. W umowie koalicyjnej znalazo sie rednie odniesienie do niemieckiej prezydencji w pierwszej poowie 2007 r. oraz stwierdzenie, z e w tym cym okresie na Niemcach spocznie szczego decyduja lna odpowiedzialnos c za zanie, iz one wszelkich staran europejski projekt, jak ro wniez zobowia dooz a , by ich sukcesem. Niemiecko-francuska wspo prezydencja zakon czya sie praca miaa cych interesom partnero pozostac waz nym z ro dem impulso w, odpowiadaja w siadami i nowymi pan w Unii Europejskiej, zas wspo pracy z sa stwami czonkows jakos kimi miano nadac nowa c i intensywnos c . cych integracji europejskiej W kolejnych fragmentach dokumentu dotycza za wie ksza demokratyzawielka koalicja zapewnia, z e zdecydowanie opowiada sie Unii Europejskiej, zagwarantowaniem zdolnos cja ci do dziaania instytucji europejskich w rozszerzonej Unii oraz dalszym rozwijaniem zro z nicowanego europejsce rza d Angeli Merkel podkres kiego modelu spoecznego. Ugrupowania tworza liy zwolennikami europejskiego traktatu konstytucyjnego, kto ro wniez , z e sa ry zawiera waz ne zmiany na rzecz Europy zorientowanej na wartos ci i opartej na sprawiedliwos ci spoecznej, szerszych praw obywateli, lepszego rozgraniczenia kompetencji Unii i pan stw czonkowskich, zmniejszenia liczby regulacji i biurokracji oraz kszego udziau parlamento wie w narodowych w procesie integracji. Dlatego tez oczekiway kontynuowania ratyfikacji traktatu konstytucyjnego przez poszczego lne pan stwa czonkowskie, zas od prezydencji niemieckiej nowych impulso w w tej dziedzinie. d niemiecki wymienia bezpieczen Jako priorytety swego przewodnictwa rza st klimatu, nowy traktat i zmniejszenie biurokracji. Berlin wo energetyczne, ochrone wykorzystac , jaka stwarzao ro pragna szanse wnolege przewodnictwo niemieckie w G-8, by na forum tego ugrupowania zaprezentowac jednolite stanowisko europejskie w sprawie ochrony klimatu i w ten sposo b przeforsowac europejski kwestie o znaczeniu globalnym 8. Bezpieczen punkt widzenia na te stwo energetyczo sie natomiast na plan pierwszy w zwia zku z przerwaniem przez ne wysune Rosyjska na pocza tku 2007 r. dostaw ropy naftowej na Biaorus Federacje , a zatem ro wniez do pan stw czonkowskich Unii Europejskiej. Podczas wspo lnych obrad du federalnego i Komisji Europejskiej w dniu 9 stycznia 2007 r. kanclerz Merkel rza stwierdzia, z e umieszczenie tego zagadnienia w programie prac niemieckiej kszej konkurencji prezydencji byo suszne, gdyz bez wasnych dziaan , wie
7 8

Ibidem, s. 148 i n. Por. Hoffnung auf groen Schritt beim Klimaschutz, Artikel des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung vom 8. Mrz 2007, http:www.bundesregierung.deContentDEArtikel 2007032007-03-08-merkel-eu-rat-bruessel.html, 25 lutego 2008 r.

250

Materiay

kszej efektywnos kszej ilos w dziedzinie energii, wie ci energetycznej, wie ci energii gniemy bezpieczen ze z ro de odnawialnych, dywersyfikacji i niezalez nos ci nie osia stwa energetycznego 9. Przez zmniejszenie biurokracji rozumiano przede wszystkim lepsze prawodawstwo wspo lnotowe, kto re zredukowaoby koszty biurokratyczbiorstw 10. ne dla jego podmioto w, w szczego lnos ci maych i s rednich przedsie zku ze zbliz cym sie obje ciem przewodnictwa Jeszcze w 2006 r., w zwia aja przez pan w Unii Europejskiej, Berlin przedstawi zgodnie z uksztatowana stwa szczego czonkowskie tradycja owy program swych dziaan 11. Obszerny dokus ce: Wspo ment zosta podzielony na cze ci dotycza lnoty zdolnej do dziaania i dalszego rozwoju UE, gospodarczej, spoecznej i ekologicznej przyszos ci Europy, obszaru wolnos ci, bezpieczen stwa i sprawiedliwos ci, wspo lnej polityki zagranicznej i bezpieczen stwa, polityki handlowej oraz polityki rozwojowej. pie napisano m.in., z puja ca globalizacja, obok szans, kto We wste e poste re stwarza, rodzi pytania o przyszos c konkurencyjnos ci europejskiego modelu gospodarczego i spoecznego oraz z e w s wiecie jutra poszczego lne pan stwa czonkowsda w stanie dostatecznie skutecznie reprezentowac kie nie be swych intereso w na trzne wielu polach, takich jak handel s wiatowy, ochrona s rodowiska oraz wewne trzne bezpieczen i zewne stwo. Dalej zas stwierdzono, z e Europa musi pokazac , iz wewne trzna i zewne trzna w zglobalizowanym s wiecie moz e ksztatowac polityke dzie zgodnie ze swymi wyobraz eniami na temat wartos ci. Zapowiedziano, z e UE be wnosic do s wiatowego procesu przemian swoje rozumienie trwaego, skutecznego dku ekonomicznego i spoecznego i w ten sposo i sprawiedliwego porza b ocali europejski model z ycia. Za motto niemieckiej prezydencji nalez y uznac dwa puja ce zdania: Tylko wspo naste lnie Europa jest dostatecznie silna, by przetrwac dzynarodowym otoczeniu. Tylko wspo 12. w mie lnie Europie powiedzie sie Berlin zadeklarowa, z e w czasie swego przewodnictwa w UE chciaby do skutecznego uporania sie przez nia z wyzwaniami wewne trznymi przyczynic sie trznymi, do kto i zewne rych zaliczy przede wszystkim: kontynuowanie procesu konstytucyjnego, dostosowanie do wymagan przyszos ci europejskiego modelu gospodarczego i spoecznego, utrzymanie obszaru wolnos ci, bezpieczen stwa i sprawiedliwos ci oraz rozwijanie europejskiego obszaru bezpieczen stwa i stabilnos ci. Pierwszy ze szczyto w podczas niemieckiego przewodnictwa (8 i 9 marca 2007 r.) cony ksztatowaniu gospodarczej i spoecznej przyszos mia byc pos wie ci Europy, cego konstytucje drugi (21 i 22 czerwca 2007 r.) przyszos ci traktatu ustanawiaja zali sie do przeprowadzenia dla Europy. W tej ostatniej sprawie Niemcy zobowia cych konsultacji ze wszystkimi partnerami z Unii i jej instytucjami oraz wyczerpuja do przedoz enia Radzie Europejskiej raportu, kto ry zarysowaby moz liwe przysze

Por. Neue Weichenstellungen in Europa, Artikel des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung vom 30. Januar 2007, http:www.bundesregierung.deContentDEArtikel2007 012007-01-30-merkel-bei-europatag-bdi-bda.html, 25 lutego 2008 r. 10 Europa voranbringen, Artikel des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung vom 9. Januar 2007, http:www.bundesregierung.deContentDEArtikel2007012007-01-09-europa-voranbringen.html, 25 lutego 2008 r. 11 Europa gelingt gemeinsam. Prsidentschaftsprogramm. 1. Januar 30. Juni 2007, strona internetowa prezydencji niemieckiej, http:www.eu2007.deincludesDownloadsPraesidentschaftsprogrammEU-P-AProgr-d-2911.pdf, 1 paz dziernika 2011 r. 12 Ibidem, s. 4.

Materiay

251

decyzji w sprawie kontynuowania kierunki rozwoju oraz posuz yby za podstawe procesu reform w UE 13. Nalez y podkres lic , z e po raz pierwszy w historii integracji europejskiej platforme programowa trzech naste puja cych po sobie przygotowano wspo lna prezydencji (niemieckiej, portugalskiej i sowen skiej) dokument tzw. tro jprezycy (1 stycznia 2007 r. 30 czerwca dencji (trio) na okres osiemnastu miesie cie to miao na celu zapewnienie cia gos 2008 r.) 14. Posunie ci prac w drodze wspo lnego okres lenia przez trzy pan stwa prioryteto w dugoterminowych, do kto rych zaliczono przede wszystkim kontynuowanie procesu reformy traktatowej, realizowanie strategii lizbon skiej oraz rozwijanie obszaru wolnos ci, bezpieczen stwa i sprawiedliwos ci. Berlin podkres la znaczenie tej zmiany dla poprawy funkzanie byo niewa tpliwie przejawem, z jednej strony, cjonowania Unii. Nowe rozwia z da enia do stworzenia optymalnych warunko w organizacyjnych dla kontynuowania niemieckich wysiko w na rzecz wejs cia w z ycie w 2009 r. nowych podstaw zywania wagi do gesto cych traktatowych Unii, z drugiej zas przywia w podkres laja kooperatywny charakter niemieckiego przewodnictwa. Cele niemieckiej prezydencji byy ambitne i oznaczay gotowos c zmierzenia sie a UE w cia gu z najpowaz niejszymi problemami i wyzwaniami, przed jakimi stane na odrodzenie sie silnego przywo kilku minionych lat. Stwarzay szanse dztwa cych rza d Angeli Merkel stanowia dobry punkt w Europie. Umowa partii tworza wyjs cia dla niemieckiej polityki europejskiej w okresie przewodnictwa Berlina odpowiedzialnos w Unii, gdyz podkres laa szczego lna c Republiki Federalnej Niemiec za dalszy pomys lny rozwo j projekto w integracyjnych w Europie. Kryzys tych projekto do konstytucyjny przedstawiono nie jako poraz ke w, lecz jako okazje zywania duz ich udoskonalenia. Dokument koalicyjny dowodzi takz e przywia ego znaczenia do miejsca i roli obywateli w procesie integracji europejskiej, do ich s wiadomos ci, oczekiwan i zaufania do przywo dco w i instytucji europejskich. Warto na opatrzenie sformuowania wspo zwro cic uwage lnota duz ych i maych pan stw cia pobrzmieway w sposobie przymiotnikiem sprawiedliwa echa takiego uje kierowania przez Berlin negocjacjami w sprawie nowych zasad podejmowania Unii Europejskiej. Zobowia zanie do uczynienia wszystkiego, by decyzji przez Rade sukcesem, zostao potraktowane przez wielka niemiecka prezydencja zakon czya sie jak pokazaa przyszos koalicje c bardzo powaz nie. JNY TANDEM CZY RYWALE ANGELA MERKEL I FRANK-WALTER STEINMEIER SPO W EUROPEJSKIEJ GRZE? du federalnego, opartego na wielkiej koalicji, Odzwierciedleniem ksztatu rza by sposo b kreowania polityki zagranicznej RFN, w tym jej polityki europejskiej, cym prezydencje w Unii i podczas jej trwania. Za wykuwanie w okresie poprzedzaja zaoz en tej polityki i wprowadzanie ich w z ycie odpowiedzialni byli chadecka kanclerz i socjaldemokratyczny minister spraw zagranicznych, co z jednej strony
Ibidem, s. 4 i n. Vermerk des knftigen deutschen, portugiesischen und slowenischen Vorsitzes fr die Delegationen. Betr.: Achtzehnmonatsprogramm des deutschen, des portugiesischen und slowenischen Vorsitzes, Brssel, den 21. Dezember 2006, 1707906, POLGEN 125.
14 13

252

Materiay

trzrza dowego konsensu i zapewniao ro wymagao poszukiwania wewna wnowage dzy celami i da z mie eniami obu stron tro jpartyjnej koalicji (CDUCSU i SPD), z z drugiej zas stwarzao pole potencjalnej rywalizacji i da nos ci do zablokowania gosu partnera w sprawach europejskich, niemoz nos ci uzgodnienia spo jnej wizji niemieckiego przewodnictwa i przyszos ci UE, dominacji nieufnos ci i wzajemnego dystansu. do formuowania przemys Pierwszy z tych aspekto w mo g przyczynic sie lanych dniaja cych interesy i wywaz onych postulato w na arenie ponadnarodowej, uwzgle ciu zaro niemieckie i ogo lnoeuropejskie w uje wno chadeckim, jak i socjaldemoczyc ce sie (co nie znaczy, z kratycznym. Pozwolioby to poa dwa nie pokrywaja e cakowicie rozbiez ne) punkty widzenia w okresie szczego lnie trudnym dla UE, bo cym zmierzenia sie z problemami o charakterze zasadniczym, kto wymagaja rych zanie postawioby pod znakiem zapytania przyszos nierozwia c procesu integracji europejskiej, a jednoczes nie ze sprzecznymi stanowiskami poszczego lnych pan stw postawa niekto trznych, czonkowskich oraz konfrontacyjna rych partnero w zewne takich jak Rosja czy Iran. Otwartos c na inny punkt widzenia, partnerska wspo praca i staa gotowos c dzy kanclerz Merkel a ministrem Steinmeierem do kompromisu w stosunkach mie dzy obiema stronami wielkiej koalicji) byy warunkiem dobrego (oraz szerzej mie du federalnego w sprawach europejskich na poziomie nafunkcjonowania rza z przesanek sukcesu dziaan rodowym oraz jedna tego tandemu na arenie ce sie cele, nieporozumienia na etapie imeuropejskiej. Natomiast rozmijaja plementacyjnym, rywalizacja osabiyby wyrazistos c niemieckiego stanowiska w UE, a przez to uczyniyby po roczne przywo dztwo Berlina mao wiarygodnym dla caego ugrupowania oraz pozycji RFN w stosunkach i nieskutecznym, ze szkoda dzynarodowych. mie du Angeli Merkel oraz komentatorzy krajowi i zagraniczni Czonkowie rza z tego wszystkiego, a jednak charakter i przebieg zdawali sobie doskonale sprawe zagadka . Jak niemieckiej prezydencji pozostaway niemal do ostatniej chwili wielka zauwaz y dyrektor Fundacji Nauka i Polityka (Stiftung Wissenschaft und Politik), cych sie od siebie zaoz Volker Perthes, w obliczu ro z nia en kanclerz Merkel i ministra spraw zagranicznych Steinmeiera nie moz na byo z go ry wykluczyc , z e agenda 15. Berlin spro buje niejako dwo ch prezydencji z wasna Sposo b postrzegania Franka-Waltera Steinmeiera przez otoczenie najlepiej puja ca opinia: gdy otworzy usta, moz oddaje naste na go pomylic z Gerhardem y swoje pie tno 16. W okresie rza do Schrderem. Lata wspo pracy odcisne w du Kanclerskiego, socjaldemokratycznego kanclerza Steinmeier by szefem Urze odpowiedzialna za nadzorowanie suz osoba b specjalnych, najbliz szym doradca polityki europejskiej oraz polityki wobec najwaz Schrdera, wspo two rca niejszych partnero w zagranicznych RFN (w tym Rosji), wspo autorem wielu sztandarowych trznych (m.in. Agendy 2010, zmierzaja cej do ograniczenia pan reform wewne stwa opiekun czego) 17. Zyska wo wczas przydomek szarej eficjencji, z uwagi na talent skutecznos niewidocznos organizacyjny, niezwyka c i jednoczes nie cakowita c dla
15 H. Monath, Gutes Halbjahreszeugnis. Im In- und Ausland gibt es Lob fr die sechsmonatige deutsche EU-Prsidentschaft am kommenden Samstag geht sie zu Ende, Der Tagesspiegel z 27.06.2007. 16 W. Smoczyn ski, Minister spraw pragmatycznych, Polityka 2007, nr 50, s. 48. 17 Por. E. Cziom er, Polityka zagraniczna Niemiec. Kontynuacja i zmiana po zjednoczeniu ze szczego lnym uwzgle dnieniem polityki europejskiej i transatlantyckiej, Warszawa 2005, s. 103.

Materiay

253

medio w. Nominacja Steinmeiera, skrajnego pragmatyka, na ministra spraw zadzie Angeli Merkel bya najwie ksza niespodzianka dla obsergranicznych w rza watoro w poczynan gabinetowych wielkiej koalicji 18. zmiane w pojmowaniu celo F.-W. Steinmeier uosabia fundamentalna w narodo w Niemczech w cia gu minionych wej polityki zagranicznej, jaka dokonaa sie kilkunastu lat i bya kojarzona przede wszystkim z G. Schrderem, choc zostaa tkowana jeszcze przez rza d H. Kohla 19. Steinmeier by postrzegany jako zapocza cy komplekso pierwszy niemiecki szef dyplomacji po II wojnie s wiatowej niemaja w cy globalne interesy historycznych, a zarazem otwarcie i zdecydowanie promuja RFN. Takie zagadnienia, jak reforma UE, wstrzymanie prac nad iran skim programem atomowym, poko j izraelsko-palestyn ski czy zapewnienie dostaw surowco w z Rosji, Steinmeier uwaz a za waz niejsze niz wyjas nienie zaszos ci historycz. W tej ostatniej kwestii wyraz nych w stosunkach bilateralnych, np. z Polska nie zbiez uwidocznia sie nos c stanowisk szefa dyplomacji i kanclerz Merkel. Oboje krytycznie oceniali polskie weto wobec nowej umowy o partnerstwie i wspo pracy oraz polskie postulaty dotycza ce modyfikacji systemu gosowania opartego z Rosja kszos na podwo jnej wie ci w Radzie Unii Europejskiej 20. W polityce F.-W. Steinmeiera wyraz na bya tendencja do postrzegania UE jako gracza globalnego, ale takz e poszczego lnych pan stw jako przede wszystkim na ich roli w stosunkach aktoro w w wymiarze globalnym, bez koncentrowania sie bilateralnych czy regionalnych, co dotyczyo w ro wnej mierze Stano w Zjednoczonych i Federacji Rosyjskiej, jak i samych Niemiec, a nawet mniejszych takiego podejs z czonko w Unii Europejskiej 21. Konsekwencja cia byo da enie do zywania problemo puja cych w stosunkach mie dzy multilateralnego rozwia w wyste ksza grupa pan y jednak podkres lic , z e preferowanie dwoma lub wie stw 22. Nalez powojenna polityke zagraniczna Republiki Federamultilateralizmu cechowao caa du na zmieniaja cych sie kanclerzy i szefo lnej Niemiec, bez wzgle w dyplomacji 23. c dziwnego, z zagroz Nic wie e Steinmeier uwaz a, iz Rosja ma prawo czuc sie ona planami umieszczenia elemento w amerykan skiej tarczy antyrakietowej w Europie

W. Smoczyn ski, op. cit., s. 48 i n. Por. P. Buras, Europa uda sie wspo lnie. Zmiany w niemieckiej polityce europejskiej a rola d Dyplomatyczny 2007, nr 1, s. 36 i n.; B. Koszel, Niemiec w Unii Europejskiej, Polski Przegla Francja i Niemcy w procesie integracji Polski ze Wspo lnotami EuropejskimiUnia Europejska (1989-2002), Poznan 2003, s. 102. 20 W. Smoczyn ski, op. cit., s. 50. 21 Zob. Der Verfassungsvertrag ist viel lebendiger als viele vielleicht denken Interview mit Bundesauenminister Steinmeier in der Berliner Morgenpost, strona internetowa prezydencji niemieckiej, http:www.eu2007.dedeNewsSpeechesInterviewsMarch0321Morgenpost.html, 1 paz dziernika 2011 r.; Rede des Bundesminister des Auswrtigen, Dr. Frank-Walter Steinmeier, anlsslich der Debatte zum 50. Jahrestag der Unterzeichnung der Rmischen Vertrgeam 22. Mrz 2007 im Deutschen Bundestag, 22. Mrz 2007, strona internetowa prezydencji niemieckiej, http:www.eu2007.dede NewsSpeechesInterviewsMarch0322AABundestag.html, 1 paz dziernika 2011 r. 22 Por. S. Sulowski, Polityka europejska Republiki Federalnej Niemiec, Warszawa 2004, s. 61 i n.; B. Koszel, Polityka wschodnia Niemiec w poczatkach XXI wieku, Zeszyty Niemcoznawcze PISM 2007, nr 1, s. 52; M. Tomal a, Europejskie Niemcy czy niemiecka Europa?, Zeszyty Niemcoznawcze PISM 2007, nr 1, s. 81. 23 Szerzej na ten temat zob. P. Buras, Dokad prowadzi niemiecka droga? O polityce zagranicznej Niemiec 2001-2004, Wrocaw 2005, s. 25 i n.
19

18

254

Materiay

rodkowej, a Polska i Republika Czeska powinny byy poddac S ten projekt pod na forum NATO i Unii Europejskiej 24. Stanowisko to podzielaa kanclerz dyskusje Angela Merkel 25. Pragmatyzm Steinmeiera mo g byc uwaz any za dwuznaczny: Z jednej strony Steinmeier nie uznaje pierwszen stwa intereso w narodowych nad dobrem Unii, sto moz z drugiej strony cze na odnies c wraz enie, z e to, co forsuje jako dobro Unii, pien jest w istocie narodowym interesem Niemiec 26. Poro wnanie wysta Steinmeiera i Merkel prowadzi do wniosku, z e sowa tej ostatniej tylko na pierwszy rzut oka nie miejsca na posa dzenia o podobna dwuznacznos trzpozostawiaja c , jako uzewne ce europejski punkt widzenia. Bliz os niaja sze przyjrzenie sie wiadczeniom i dziaaniom pani kanclerz pozwala jednak ro wniez dostrzec odniesienia narodowe i pragmatyczny dystans wobec projekto w europejskich. Gdy kanclerz Merkel mo wia na forum Parlamentu Europejskiego, z e nie ma lepszego miejsca dla naszego z ycia w Europie niz nasz wspo lny europejski dom 27, bokie przekonanie, umieje tnie nie sposo b byo nie wierzyc , z e z ywi takie was nie ge c obywatelom idee integracji europejskiej poprzez poro przybliz aja wnanie jej ze cym sie z harmonia i poczuciem bezpieczen wspo lnym domem, kojarza stwa, ale mieszkan takz e was nie ze wspo lnota co w. Uz yte przez Merkel okres lenie oznacza zmiane w poro zykiem jej poprzednika i powro duz a wnaniu z je t do retoryki sprzed ery schrderowskiego pragmatyzmu. Jeszcze w 2006 r. Urlike Gurot stwierdzia: o z debaty Nawet popularne haso Kohla o wspo lnym europejskim domu znikne europejskiej, a wraz z nim takz e jej dotychczasowe ciepo 28. Nie jest juz takz e aktualne spostrzez enie tej samej autorki, z e idea europejszkowego, czy tez kiego pan stwa zwia europejskiej federacji, przez dugi czas obecna w niemieckim dyskursie o Europie, posza w zapomnienie 29. W marcu g z Krzyz 2007 r. Angela Merkel przypomniaa bowiem: Kra owej (...) nalez a do pierwszych, kto rzy konsekwentnie mys leli w sposo b europejski. Wychodzio sie w sposo w tej w mys leniu poza Niemcy, mys lao sie b europejski. Niemcy stay sie
24 Zob. Frieden ist eine Leistung Europas Interview in der sterreichischen Tageszeitung Der Standard mit Auenminister Frank-Walter Steinmeier, 23. Mrz 2007, strona internetowa prezydencji niemieckiej, http:www.eu2007.dedeNewsSpeechesInterviewsMarch0323AAStandard.html, 1 paz dziernika 2011 r. 25 Zob. Positive Bilanz der Polen-Reise, Artikel des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung vom 16. Mrz 2007, http:www.bundesregierung.deContentDEArtikel200703 2007-03-16-merkel-in-polen.html, 25 lutego 2008 r.; Der Verfassungsprozess ist der dickste Brocken der deutschen Prsidentschaft, ZDF-Interview vom 13. Mrz 2007, http:www.bundesregierung. denn1496ContentDEInterview2007032007-03-13-interview-merkel-morgenmagazin.html, 25 lutego 2008 r. 26 W. Smoczyn ski, op. cit., s. 50. Por. U. Gurot, Niemcy, Francja i Europa: nowa jakos c czy d Dyplomatyczny 2007, nr 1, s. 27. polityka, jaka juz znamy?, Polski Przegla 27 Rede von Bundeskanzlerin Angela Merkel im Europischen Parlament am 17. Januar 2007 in Straburg, Presse- und Informationsamt der Bundesregierung, http:www.bundesregierung.deContentDERede2007012007-01-17-bkin-rede-ep.html, 25 lutego 2008 r. Por. Przemo wienie Angeli cej Rady Europejskiej podczas Merkel, kanclerz Republiki Federalnej Niemiec oraz przewodnicza uroczystos ci obchodo w 50 rocznicy podpisania traktato w rzymskich, Bruksela, 29 marca 2007 r., DN 215107, s. 7. 28 Cyt. za P. Buras, Europa uda sie wspo lnie. Zmiany..., s. 50. 29 Ibidem, s. 50.

Materiay

255

s federacyjnego pan zkowego Europa, zjednoczonej koncepcji cze cia stwa zwia powinny okres Europy, w kto rej polityke lac punkty widzenia chrzes cijan s przyszos . (...) ko-etyczny i spoeczno-reformatorski. (...) Ta Europa jest nasza cia dzie nadal zajmowaa 30. Kiedy indziej To jest wielka wizja, kto ra nas takz e be du niemieckiego wyrazia opinie , z szefowa rza e Unia Europejska potrzebuje cej i bardziej przejrzystych kompetencji niz wie dzis : w przypadku polityki trznej i wymiaenergetycznej, w polityce zagranicznej, w dziedzinie polityki wewne powro ru sprawiedliwos ci 31. Sowa takie oznaczaja t do dyskusji o umocnieniu ponadnarodowych elemento w procesu integracji, o tworzeniu unii politycznej. Nalez y jednak podkres lic , z e ro wniez Steinmeier jako minister spraw zadzie Angeli Merkel posugiwa sie sformuowaniem, kto granicznych w rza rego zabrako komentatorom w okresie, gdy kanclerzem RFN by Gerhard Schrder. W maju 2007 r. szef niemieckiej dyplomacji stwierdzi: Potrzebujemy samo i porozumienia co do wspo upewnienia sie lnego ideowego dachu, kto ry spaja odnajdujemy 32. Jednoczes nie nasz dom Europa i pod kto rym zno w wszyscy sie Steinmeier wskazywa na pewne kwestie, o kto rych kanclerz nie mo wia, np. na zro z nicowane jego zdaniem oczekiwania pan stw czonkowskich co ce swe z do przyszego ksztatu Unii, maja ro do w staz u czonkowskim 33. Taka cej wspo teza jest wyraz nie odmienna od podejs cia Merkel, podkres laja lnote wartos ci i celo w wszystkich czonko w Unii, bez dzielenia ich na grupy. Steinmeier c takz e mo wi o wspo lnej europejskiej wartos ci solidarnos ci, podchodza do niej bardzo praktycznie. Poda konkretne przykady ogromnego skoku cywilizacyjnego Hiszpanii, Portugalii i Irlandii, a takz e Polski, co (...) kosztuje obywateli UE (...) mniej niz mys limy. Od 2004 r. do 2006 r. stare pan stwa Wschodnia rocznie okoo 26 euro na czonkowskie UE paciy na Europe cej niz mieszkan ca to byo w przeliczeniu zaledwie wie dwa bilety do kina 34. pien Styl wysta szefa niemieckiej dyplomacji moz na ogo lnie scharakteryzowac zy i rzeczowy, zdradzaja cy upodobanie do wypowiedzi prostych, jako zwie sto dobitnych i konkretnych, pozbawionych patetycznych sformuowan , za to cze

Mit Begegnungen Vorurteile... Ansprache von Bundeskanzlerin Merkel beim Festkonzert zum 100. Geburtstag von Helmuth James Graf von Moltke am 11. Mrz 2007 in Berlin, Artikel des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung, http:www.bundesregierung.deContentDERede2007032007-03-11-rede-merkel-moltke.html, 25 lutego 2008 r. Zob. takz e Europa ist unsere gemeinsame Zukunft, Artikel des Presseund Informationsamtes der Bundesregierung vom 25. Mrz 2007, http:www.bundesregierung.deContentDEArtikel2007032007-03-25-unterzeichnung-berliner-erklaerung.html, 25 lutego 2008 r. 32 Rede von Bundesauenminister Steinmeier aus Anlass des 10. WDR-Europa Forums, Berlin, 9. Mai 2007, strona internetowa Auswrtiges Amt, http:www.auswaertiges-amt.dediplodeInfoservicePresseReden2007070509-wdr-forum.html, 25 lutego 2008 r. 33 Fragment przemo wienia Franka-Waltera Steinmeiera z 9 maja 2007 r.: Welches Europa wollen wir? Das beantworten Lnder, die von der Einigung seit 50 Jahren profitieren, ganz anders als diejenigen, die gerade erst hinzu gekommen sind und erst seit ein paar Jahren das Leben in einem freien Nationalstaat genieen (Rede von Bundesauenminister Steinmeier aus Anlass...). Takie uogo lnienie wydaje sie nieuzasadnione. Przykad Sowenii, kto ra od niedawna jest niepodlegym pan stwem, a jednoczes nie kszych entuzjasto nalez y do najwie w integracji i nas ladowco w starych czonko w Unii Europejskiej, dziy w Unii jako jej pokazuje, z e postaw pan stw czonkowskich nie moz na wyjas niac czasem, jaki spe penoprawni czonkowie. 34 Rede von Bundesauenminister Steinmeier aus Anlass...
31

30

256

Materiay

popartych danymi liczbowymi 35. Steinmeier takz e oczywis cie wspomina o tym, z e na demokracji i praworza dnos UE opiera sie ci, na wolnos ci i odpowiedzialnos ci, na poszanowaniu ro z norodnos ci w Europie, na tolerancji i na solidarnos ci we wzajemnych stosunkach. Zaraz jednak przechodzi do praktyczniejszego wymiaru cza cego gospodarcza tych zasad, tj. do europejskiego modelu spoecznego, a i ekologiczna odpowiedzialnos 36. konkurencyjnos c ze spoeczna cia , z dami A. Merkel zmieni sie styl niemieckiej Moz na spotkac opinie e pod rza polityki zagranicznej, ale F.-W. Steinmeier zadba o to, by jej tres c pozostaa taka sama 37. A jednak dystans osobisty wobec prezydenta Wadimira Putina i krytyka z ne od schrderowskiej zaz yos ci i bezkrytycznos ci 39, czy jego polityki 38, tak ro stanowcze podkres lanie znaczenia demokracji i praw czowieka, zaakcentowane dowymi organizacjami chociaz by oficjalnymi spotkaniami z rosyjskimi pozarza cymi praw czowieka czy z duchowym przywo Tybetan bronia dca czyko w, nie wa tpliwos pozostawiaja ci, z e ro wniez tres c niemieckiej polityki zagranicznej ulega zmianie po dojs ciu do wadzy wielkiej koalicji: Gdzie pani Merkel zdecydowanie pia, jej socjaldemokratyczny minister spraw zagranicznych jest goto pote w stosowac do starych i niekiedy be dnie rozumianych recept polityki wschodniej zgodnie sie , kto opisac z dewiza ra daje sie sowami zbliz enie bez zmiany 40. Bardziej ogo lnie dzie Angeli moz na stwierdzic , z e pragmatyzm G. Schrdera, kontynuowany w rza z retoryka zasad i wartos Merkel przez F.-W. Steinmeiera, zderzy sie ci, ponownie do niemieckiego dyskursu politycznego przez szefowa chadeko wprowadzona w. Angela Merkel nie odrzucia jednak pragmatycznego podejs cia do narodowej trznych, lecz polityki zagranicznej ani do polityki UE wobec partnero w zewne czya je z z z poa ywym zainteresowaniem ideaami i wartos ciami oraz da eniem do kszego znaczenia w stosunkach mie dzynarodowych poprzez eksnadania im wie pieniach i podejmowanych dziaaponowanie tej problematyki w oficjalnych wysta niach 41. Kanclerz Merkel nie zrezygnowaa przy tym z perspektywy historycznej
Por. Rede von Bundesauenminister Steinmeier zu den Ergebnissen des Europischen Rates (8.9.03.2007) vor dem Europischen Parlament in Straburg, 14. Mrz 2007, strona internetowa Auswrtiges Amt, http:www.auswaertiges-amt.dediplodeInfoservicePresseReden2007 070314-EP-ER.html, 25 lutego 2008 r. 36 Rede des Bundesminister des Auswrtigen, Dr. Frank-Walter Steinmeier, anlsslich der Debatte...; Rede des Bundesminister des Auswrtigen, Dr. Frank-Walter Steinmeier, zur Berliner Erklrung am 14. Mrz 2007 vor dem Europischen Parlament in Straburg, 14. Mrz 2007, strona internetowa prezydencji niemieckiej, http:www.eu2007.dedeNewsSpeechesInterviewsMarch 0314AAStrassburg.html, 1 paz dziernika 2011 r. 37 W. Smoczyn ski, op. cit., s. 50. 38 dzy nia Na temat zmiany prioryteto w w polityce wschodniej przez Merkel i ro z nic mie dzy niemiecka kanclerz a prezydentem Putinem a Steimeierem na tym polu oraz otwartego konfliktu mie na szczycie w Samarze w maju 2007 r. zob. I. Kempe, A New Ostpolitik? Priorities and Realities of Germanys EU Council Presidency, CAP Policy Analysis No. 4, August 2007, s. 4 i n. 39 Por. B. Koszel, Polityka wschodnia Niemiec..., s. 44 i 52; A.-M. Le Gloannec, Annherung ohne Wandel, Internationale Politik 2007, JuliAugust, s. 147. 40 A.-M. Le Gloannec, op. cit., s. 147. 41 Por. G. Hellmann, Deutschland, Europa und der Osten, Internationale Politik 2007, Ausgabe Mrz, s. 23; S. Seeger, J.A. Emmanoui lidis, Die Reform nimmt Gestalt an. Analyse und Bewertung des EU-Verfassungsgipfels, w: Bilanz der deutschen EU-Ratsprsidentschaft..., s. 6. Podczas wysta sie w wartos pienia na forum Bundesratu A. Merkel stwierdzia m.in.: Korzenie Europy znajduja ciach, : wolnos kto re wszystkie pan stwa czonkowskie podzielaja ci, demokracji, poszanowaniu praw czowieka,
35

Materiay

257

do symboli, nawia zuja c w swych przemo i z odwoywania sie wieniach do odpowiedzialnos ci narodu niemieckiego za najgorszy okres nienawis ci, spusc toszenia i unicestwienia oraz do powojennego podziau Europy i podkres laja jego przezwycie z wage enia dla miliono w ludzi na Starym Kontynencie 42. Najlepszym dowodem wasnego podejs cia A. Merkel do spraw europejskich i wasnej pien retoryki jest zestawienie fragmento w jej ro z nych wysta . knym, penym literackich odniesien Z jednej strony, w pie , przemo wieniu na conym w duz s forum Parlamentu Europejskiego, pos wie ej cze ci wspo lnym europejskim wartos ciom 43, stwierdzia: Przypominam sobie Jacquesa Delorsa. Wypowie. Mnie wolno moimi sowami dzia on synne zdanie: Musimy dac Europie dusze Europy. (...) Dusza Europy jest tolerancja 44. dodac : Musimy znalez c dusze wo Z drugiej pragmatyzm Angeli Merkel uwidacznia sie wczas, gdy wyraz aa sprzeciw wobec ogo lnego ograniczenia szkodliwych substancji emitowanych przez da ce jak wiadomo go samochody (be wnymi produktami niemieckiej gospoda wiatowej za wie ksza liberalizacja handlu na forum S rki 45) lub gdy opowiadaa sie c, z Organizacji Handlu, argumentuja e Europa jest silnie uzalez niona od eksportu
ro z norodnos ci, wzajemnej solidarnos ci i tolerancji (Herz und Kopf der Menschen gewinnen, Artikel des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung vom 16. Februar 2007, http:www.bundesregierung.deContentDEArtikel2007022007-02-16-merkel-bundesrat.html, 25 lutego 2008 r.). W trakcie uroczystos ci z okazji setnej rocznicy urodzin Helmutha von Moltkego niemiecka kanclerz os wiadczya: Europa potrzebuje [...] demokratycznych ideao w i wizji (Mit Begegnungen Vorurteile abbauen, Artikel des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung vom 11. Mrz 2007, http:www.bundesregierung.deContentDEArtikel2007032007-03-11-merkel-beim-festkonzertfuer-von-Moltke.html, 25 lutego 2008 r.). W przemo wieniu z okazji 50. rocznicy podpisania traktato w wiele fragmento cych sie bezpos rzymskich znalazo sie w odnosza rednio do wartos ci i idei, m.in. puja cy: musimy wcia z ro naste od nowa zadawac sobie pytanie: co scala Europe wniez w obecnym ro nasze wspo dem toz samos ci Europy sa lne fundamentalne stuleciu, co stanowi jej toz samos c ? (...) Z Europe . Pamie tajmy, z , nie wie cej niz wartos ci. To one spajaja e przez stulecia Europa bya jedynie idea na poko nadzieja j i wzajemne zrozumienie. My, obywatele Europy, wiemy dzisiaj, z e ta nadzieja sie tak, poniewaz gao daleko poza ich wasne spenia. Stao sie mys lenie ojco w zaoz ycieli Europy sie pokolenie. Mys leli oni w konteks cie znacznie szerszym niz tylko samych swobo d gospodarczych. (...) c sie na sile wolnos na czowieku. Jest on najwaz Skupiaja ci, skupiamy sie niejszy, a jego godnos c jest niepodwaz alna. (Przemo wienie Angeli Merkel..., s. 2 i n.). Por. Kontinent der Ideen, Artikel des Presseund Informationsamtes der Bundesregierung vom 14. Mai 2007, http:www.bundesregierung. deContentDEArtikel2007052007-05-14-bk-bei-europaausschuessen.bt.html, 25 lutego 2008 r.; Rede von Bundeskanzlerin Angela Merkel im Europischen Parlament in Brssel am 27. Juni 2007 zur Bilanz der deutschen EU-Ratsprsidentschaft, Presse- und Informationsamt der Bundesregierung, http:www.bundesregierung.deContentDERede2007062007-06-27-rede-merkel-ep.html, 25 lutego 2008 r. 42 Zob. Rede von Bundeskanzlerin Angela Merkel im Europischen Parlament am 17. Januar 2007... Por. Es wird keine Umdeutung der Geschichte geben, Artikel des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung vom 16. Mrz 2007, http:www.bundesregierung.deContentDEArtikel 2007032007-03-16-keine-umdeutung-der-geschichte.html. 43 Por. Europas Seele ist die Toleranz, Artikel des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung vom 17. Januar 2007, http:www.bundesregierung.deContentDEArtikel2007 012007-01-17-europas-seele-ist-die-toleranz.html, 25 lutego 2008 r. 44 Rede von Bundeskanzlerin Angela Merkel im Europischen Parlament am 17. Januar 2007... 45 Por. L. Olszewski, Francja i Niemcy w procesie europejskiej integracji ekonomicznej, w: Francja i Niemcy siy nape dowe europejskiej integracji, L. Olszewski (red.), Wrocaw 2006, s. 15. Zob.

258

Materiay

i dalsza redukcja ce na towary przemysowe lez y w interesie Unii Europejskiej 46. c wyniki dziaan bienia stosunko Thomas Bauer, analizuja Berlina na rzecz poge w puja cego wniosku: Ro transatlantyckich, doszed do naste z nica w stosunku do du, poprzednich lat tkwi w kombinacji ambitnego zamiaru niemieckiej szefowej rza kto ra tradycyjnie jest zainteresowana dobrymi stosunkami z Waszyngtonem, ze dawka pragmatyzmu odnos zdrowa nie do stanu faktycznego stosunko w transatlantyckich 47. W przeciwien stwie do swego poprzednika, H. Kohla, G. Schrder mniejsza przywia zywa do uroczystej oprawy wydarzen wage i roli gesto w w polityce dzynarodowej 48, jak ro wniez do wartos ci i wizji jako elemento w debaty mie dem A. Merkel wydaje sie o teraz niejszos ci i przyszos ci Europy 49. Pod tym wzgle byc zdecydowanie bliz sza H. Kohlowi niz swemu bezpos redniemu poprzednikowi, choc c tej rocznicy podna co wskazuja by bardzo uroczyste obchody pie dziesia pisania traktato w rzymskich 50. A jednoczes nie nalez y ona juz do tej nowej cej z wie ksza pewnos siebie 51, za kto rej generacji polityko w, przemawiaja cia pierwszego reprezentanta w fotelu kanclerskim uchodzi G. Schrder 52. cie taktyczne nalez Za bardzo dobre posunie y uznac ogoszenie przez kanclerz Merkel przed czerwcowym szczytem Unii, z e zamierza ona doprowadzic do cia decyzji w sprawie reformy traktatowej bez udziau Polski. Os podje wiadczenie to pstwem odrzucenia przez polski rza d kompromisowej propozycji dotybyo naste cej zasad gosowania, kto z cza ra bya wyrazem usilnych da en niemieckiej prezydengnie te do cji do spenienia postulato w Warszawy. Strona niemiecka uznaa, z e osia py nalez tego czasu poste y potwierdzic we wspo lnym mandacie negocjacyjnym na mie dzyrza dowa , przyje tym przez wszystkie pozostae pan konferencje stwa czonczenia do kowskie, gdyz UE nie moz e stac w miejscu. Jednoczes nie odmo wia wa dan c z zaoz dzie miaa po mandatu polskich z a , wychodza enia, z e Polska be z niej podczas konferencji mie dzyrza dowej przya czyc do europejskiego szanse sie cie krytykowanej przez Polske zmiany konsensusu. Berlin zaproponowa przesunie kszos zasad gosowania (formuy podwo jnej wie ci 55% pan stw czonkowskich

takz e W. Maachowski, Rola Niemiec w procesie integracji europejskiej w okresie rozszerzenia Unii Europejskiej na Wscho d, w: Polska-Niemcy a rozszerzenie Unii Europejskiej, t. 1, W. Maachowski (red.), Warszawa 2004, s. 144. 46 Neue Weichenstellungen... 47 Th. Bauer, Die transatlantischen Beziehungen vor dem Neuanfang? Ergebnisse des EU-USA Gipfeltreffens 2007 in Washington, D.C., w: Bilanz der deutschen EU-Ratsprsidentschaft..., s. 57. 48 M. Kosman, Zjednoczone Niemcy w procesie integracji europejskiej (1990-2002), Torun 2004, s. 160. 49 Por. S. Sul owski, op. cit., s. 38. 50 Zob. Europa feiert, Artikel des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung vom 24. Mrz 2007, http:www.bundesregierung.deContentDEArtikel2007012007-04-24-ankuendigung-50-jahre-roemische-vertraege.html, 25 lutego 2008 r.; Geburtstagsstimmung auf dem Europafest, Artikel des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung vom 24. Mrz 2007, http:www.bundesregierung.deContentDE Artikel2007032007-03-25-europa-ist-50.html, 25 lutego 2008 r. 51 B. Li ppert, Zmiany w niemieckiej polityce wobec rozszerzenia UE po zmianie rzadu, w: Wspo lnota sprzecznych intereso w. Polska i Niemcy w procesie rozszerzania Unii Europejskiej na Wscho d, Warszawa 1999, s. 25. 52 Por. J. Ol szyn ski, Niemieckie koncepcje integracji Europy, w: Polska-Niemcy a rozszerzenie..., s. 116.

Materiay

259

hamulec i 65% ludnos ci Unii) na rok 2014 oraz wspo lnie z Francja kszos bezpieczen stwa dla pan stw, kto re w przypadku gosowania wie ciowego w niekorzystnej sytuacji (moz na traktat znalazyby sie liwos c powoywania sie dania odoz danej decyzji) 53. nicejski jeszcze do 2017 r. i z a enia w czasie niepoz a Nalez y podkres lic , z e Berlin bardzo kro tko, prosto i jednoznacznie przedstawia polskiej postawy: Na podstawie dotychczas obowia zuja cego traktatu przyczyne nicejskiego kraj z okoo 40 milionami mieszkan co w ma 27 goso w w Radzie. ksza liczba mieszkan 29 gosami. Przy Niemcy z niemal dwa razy wie co w dysponuja kszos systemie podwo jnej wie ci Polska traci gosy w Radzie. Niemcy natomiast na znaczeniu 54. Nad Sprewa otwarcie przyznawano, z zyskuja e nowy system dzie dla Polski niekorzystny. Jednoczes be nie jasno wskazywano interes niemiecki zania, w odejs ciu od dotychczasowych zasad. Mimo kompromisowego rozwia da cego raczej okresem przejs pstwem od pierwotnych zamierzen be ciowym niz odste kszos zwolenniko w podwo jnej wie ci 55, w perspektywie s rednio- i dugoterminowej z c interes niemiecki, oczywis zwycie y wie cie wraz z caym projektem europejskim. cych niemal 36 godzin negocjacjach podczas czerwcowego szczytu Po trwaja kanclerz Merkel miaa powo d, by os wiadczyc : Zrobilis my, co chcielis my 56. Zatriumfowa zatem pragmatyzm nowej generacji polityko w niemieckich. Mimo z e cy wczes kilka miesie niej w wywiadzie dla dziennika Bild kanclerz stwierdzia: od Helmuta Kohla, z wiedzie, gdy przy Nauczyam sie e Niemcom najlepiej sie ciach bierzemy pod uwage takz europejskich rozstrzygnie e interesy maych krajo w. I gdy w tym sensie czynilis my kompromisy moz liwymi, po z niej byo to zawsze dobre ro wniez dla Niemiec 57. Poproszona o objas nienie swojego stylu politycznego, A. Merkel powiedziaa: , wo dla tego po pierwsze szacunku. I po drugie Jes li czegos chce wczas oczekuje wiem, z e jes li czegos chciaabym i ktos inny chciaby dokadnego przeciwien stwa, dostac ja nigdy nie moge z tego 100 procent, tzn. na samym kon cu musi byc kompromis, przy kto rym kaz de pan stwo czonkowskie ma wraz enie, z e jego s dnione. (...) Wierze , z z yczenia takz e zostay w cze ci uwzgle e z szacunkiem dla dac wzajemnie do siebie 58. zdania drugiej strony moz na ro wniez z a , by zbliz yc sie Wykorzystana z powodzeniem do przeforsowania bardzo ambitnego stanowiska gnie cia szybkich wyniko UE w sprawie ochrony klimatu oraz osia w negocjacji na temat podstaw traktatowych Unii, metoda Merkel 59 bya niekiedy ostro krytykowana. Cakowicie przeciwstawna do przejrzystos ci i parlamentarnego zakotwiczezywaa do tradycji nia Konwentu ds. Przyszos ci Unii Europejskiej, metoda ta nawia

EU-Gipfel. Merkel riskiert offenen Bruch mit Polen, Die Welt z 22.06.2007. Ein guter Tag fr Europa, Pressemitteilungen, 23. Juni 2007, strona internetowa prezydencji niemieckiej (Deutschland 2007 Prsidentschaft der Europischen Union), http:www. eu2007.dedeNewsPressReleasesJune0623ER.html, 1 paz dziernika 2011 r. 55 Por. S. Seeger, J.A. Emmanoui lidis, op. cit., s. 11. 56 Ein guter Tag... 57 Frieden und Demokratie sind nicht selbstverstndlich Interview von Bundeskanzlerin Merkel mit der Bild-Zeitung, 23. Mrz 2007, strona internetowa prezydencji niemieckiej, http:www. eu2007.dedeNewsSpeechesInterviewsMarch0323BKBild.html, 1 paz dziernika 2011 r. 58 Der Verfassungsprozess ist der dickste... 59 Szerzej na ten temat zob. P. Pinzler, Die Methode Merkel. Warum die Kanzlerin gerade in der Auenpolitik so erfolgreich ist, Die Zeit z 21.06.2007.
54

53

260

Materiay

dowym, w przypadku kto klasycznych negocjacji na poziomie rza rych bardzo gowi reprezentanto dowych przypisywana jest bardzo ograniczonemu kre w rza ca rola 60. Metoda ta moz e byc skuteczna, jednakz e moz e ro wniez prowadzic znacza c do napie na etapie ratyfikacji wynegocjowanych ustalen przez parlamenty narodowe. Moz na jej zarzucic ograniczenie czynnika parlamentarnego, a zatem przejrzys tos ci i kontroli demokratycznej, w procesie integracji europejskiej. Moz na ja do przodu. Autor tego pogla du, Rolf postrzegac jako swego rodzaju ucieczke trz UE Gustavsson, tak podsumowa swoje obserwacje: W zwro conej ku wewna d cakiem znos dze jednak, z taktyka ta funkcjonowaa dota nie. Sa e introwertyczna UE nalez y do przeszos ci. Europa jest rad nierad coraz bardziej zmuszona stac sie dzynarodowym. (...) W globalnym otoczeniu UE musi aktywnym aktorem mie c ca odpowiedzialnos dzynarodowa . Nie da sie tego uczynic przeja rosna c mie , c ucieczke do przodu 61. rozpoczynaja . Gdy pisze on o ucieczce do Argumenty Gustavssona jednak nie przekonuja ce ambitnych celo przodu, ma bowiem na mys li decyzje dotycza w w zakresie y w czasie trudne polityki klimatycznej i energetycznej, kto re jakoby odsune ce sie do technicznych i finansowych szczego negocjacje odnosza o w 62. Mistrzynia takich negocjacji jest Komisja Europejska, choc by z tego powodu, z e na tym polega jej rola na przekuwaniu w szczego owe plany dziaania, projekty akto w prawnych c lub wydawane samodzielnie akty prawne strategicznych rozstrzygnie , kto re na posiedzeniach Rady Europejskiej. Kluczowy jest gos tej ostatniej, to na zapadaja kierunki i okres jej forum wytyczane sa lane instrumenty dalszej integracji. Dlatego dne, choc ce, sa wysiki na rzecz tak waz ne i niezbe rzeczywis cie niewystarczaja gnie cia porozumienia przez szefo do osia w pan stw i rza w. Wskazywanie strategicz do przodu. Tak jak nie byo nia ustalenie daty nych celo w nie jest ucieczka trznego czy dat kolejnych rozszerzen utworzenia rynku wewne Unii Europejskiej. do rewizji Podobnie nie przekonuje argument, z e atwiej jest otworzyc droge zamkna c traktato w niz ja gotowym tekstem. W tym przypadku Unia nie potrafia c was nie podja decyzji o otwarciu drogi do nowego traktatu 63, ponadto niemiecka s dzyprezydencja wypenia cze c zadan uczestniko w po z niejszej Konferencji Mie dowej, tzn. przedstawia niemal gotowe rozwia zania traktatowe 64. Nie wydaje sie rza na mie dzyrza dowa metode prac nad nowymi takz e, by zasadne byo obraz anie sie podstawami traktatowymi Unii Europejskiej, wszak jest ona typowa dla wprowadzania zmian w traktatach zaoz ycielskich 65. Nie powinna ona budzic zastrzez en takz e z dwo ch innych powodo w. Po pierwsze, metoda konwentu zostaa uz yta, by przygotowac akt o charakterze bezprecedensowym w historii integracji europejskiej cakowicie nowy traktat, o znaczeniu poro wnywalnym z narodowymi konstytuctku celem niemieckiej prezydencji byo zachowanie jami. Po drugie, od pocza
Na ten temat zob. takz e B. Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konflikto w i paszczyzny wspo pracy, Poznan 2008, s. 59 i n. 61 R. Gustavsson, Die Merkel-Methode, Internationale Politik 2007, JuliAugust, s. 143. 62 Inaczej: F. Baumann, K. Notz, Erfolgreiche Zusammenarbeit zur (Fort-) Entwicklung einer Europischen Energie- und Klimapolitik, w: Bilanz der deutschen EU-Ratsprsidentschaft..., s. 21 i n. 63 Por. A. Maurer, Die Organisation widersprchlicher Erwartungen..., s. 57. 64 Zob. Pismo przewodnie od Prezydencji do Delegacji. Dotyczy: Rada Europejska w Brukseli 21-22 czerwca 2008 r. Konkluzje Prezydencji, Bruksela, 20 lipca 2007 r., 11177107 REV 1, CONCL 2, s. 15 i n. 65 Zob. art. 48 traktatu o Unii Europejskiej.
60

Materiay

261

substancji traktatu konstytucyjnego 66, a zatem ocalenie istoty dorobku Konwentu ds. Przyszos ci Unii Europejskiej. Uwaz ne spojrzenie na punkt wyjs cia, tj. sytuacje ca w Unii w dniu 1 stycznia 2007 r., powinno raczej prowadzic panuja do wniosku, moz . Unia potrzebowaa przywo z e metoda Merkel bya jedyna liwa dztwa, i to dzyrza dowym. was nie na poziomie mie c te cze s ce sie do Podsumowuja c rozwaz an , nalez y stwierdzic , z e obawy odnosza moz liwego braku spo jnos ci europejskich dziaan kanclerz A. Merkel i szefa dzie F.-W. Steinmeiera, okazay sie nieuzasadnione. Po dyplomacji w jej rza ca CDU wyksztacia wasny styl polityczny i wniosa nowe pierwsze, przewodnicza tres ci do niemieckiego dyskursu o sprawach europejskich, lecz nie moz na mo wic o zanegowaniu drogi poprzednika, kanclerza Schrdera, kojarzonej takz e z mini europejska socjaldemostrem Steinmeierem. Kanclerz Merkel uzupenia polityke krato w o odwoania do idei i wartos ci wspo lnych pan stwom czonkowskim tko c im miejsce, kto i obecnych w procesie integracji od jego pocza w, przywracaja re do zajmoway w debatach o teraz niejszos ci i przyszos ci Europy w okresie rza w trznymi H. Kohla. Inaczej rozoz ya takz e akcenty w stosunkach z partnerami zewne Unii Europejskiej. Nie odesza jednak od schrderowskiego postrzegania niemieckich intereso w narodowych w konteks cie europejskim. Polityka europejska Merkel i polityka europejska F.-W. Steinmeiera nie przeczyy sobie, nie konkuroway ze , lecz wzajemnie sie uzupeniay. W oficjalnych wysta pieniach europejskich soba sprzecznos one w tres obu polityko w nie sposo b dopatrzyc sie ci sa ci bardzo c mo zbliz one do siebie. W konsekwencji moz na wie wic o jednej, spo jnej polityce wydaje, pod wpywem stylu europejskiej wielkiej koalicji. Po drugie, jak sie uz pieniach Merkel, szef dyplomacji niemieckiej zacza ywac w swych wysta do sformuowan zapomnianych w okresie rza w Schrdera. Nie ulega zreszta tpliwos pani kanclerz i to jej styl i jej wa ci, z e na pierwszym planie znajdowaa sie priorytety zadecydoway o przebiegu i wynikach niemieckiego przewodnictwa ona odpowiednia osoba do zadan w Unii Europejskiej. Okazaa sie specjalnych, , kto trudnos do aktywnos osoba ra ci dodatkowo mobilizuja ci i wyrazistos ci. Sukcesy ro niemieckiej prezydencji sa wniez osobistymi sukcesami A. Merkel 67.

NIEMIECKA PREZYDENCJA W OCENIE WASNEJ W KRAJOWYCH I ZAGRANICZNYCH ORAZ KOMENTATORO

d federalny opublikowa obszerny, trzydziestostronicowy dokument, w kto Rza rym przedstawi bilans niemieckiej prezydencji w Unii Europejskiej 68. Rezultaty zrealizowac oceniano bardzo wysoko, choc nie wszystkie cele udao sie . Nie gnie to porozumienia m.in. w sprawie penej liberalizacji europejskiego rynku osia usug pocztowych, nie przeamano polskiej blokady negocjacji w sprawie nowej dzy Unia a Federacja Rosyjska , a oz dzynarodowej wspo umowy mie ywienie mie kro pracy na rzecz bliskowschodniego procesu pokojowego okazao sie tkotrwae
Por. S. Seeger, J.A. Emmanoui lidis, op. cit., s. 6. J. Olszyn ski, Nowe elementy w polityce europejskiej Niemiec, w: Dokad zmierzaja Niemcy. Reformy polityczne, gospodarcze i spoeczne, B. Brocka-Palacz (red.), Warszawa 2008, s. 24 i n. 68 Europa gelingt gemeinsam. Bilanz der deutschen EU-Ratsprsidentschaft, Berlin 2007.
67 66

262

Materiay

trzpalestyn z powodu konfliktu wewna skiego. Nie moz na jednak oczekiwac , z e ce po pan stwo sprawuja roczne przewodnictwo zreformuje samodzielnie Unie i upora sie z wszystkimi problemami, kto przez Europejska re nagromadziy sie ce, a nawet lata. A jednak Berlin przerwa niemoc i niepewnos miesia c , w kto rych tkwic Unia Europejska wydawaa sie od duz szego czasu. W przemo wieniu skierowanym do eurodeputowanych A. Merkel powiedziaa m.in.:
z Nastawilis my zwrotnice na odnowiony wspo lny fundament Unii Europejskiej. Przezwycie ylis my bezruch. Na kon cu nie zawiedlis my zaufania. Zapobieglis my podziaowi. (...) Porozumienie , z z Brukseli uczynio moz liwym zachowanie substancji traktatu konstytucyjnego. Mys le e my wszyscy jestes my w kon cu w jednym zgodni: wynik Rady Europejskiej jest sukcesem, on jest sukcesem dla Europy, on jest takz e sukcesem Parlamentu Europejskiego. Pan stwo zawsze bronili cy moz substancji traktatu konstytucyjnego. I teraz traktat reformuja e wejs c w z ycie na czas cym wyboro w europejskich w 2009 r. (...) Jednoczes nie poczynilis my wraz z traktatem reformuja py dla dziaalnos lis waz ne poste ci Unii Europejskiej. Niekto re obszary rozwine my przy tym nawet czone zostay ochrona klimatu i solidarnos dalej niz traktat konstytucyjny UE. Wa c energetyczna, da jeszcze silniej zaangaz parlamenty narodowe be owane w ksztatowanie narodowej polityki dzy UE i pan europejskiej, jeszcze klarowniej podzielone zostay kompetencje mie stwa czonkowskie, uproszczono warunki dla wzmocnionej wspo pracy, przede wszystkim w dziedzinie polityki trznej i sprawiedliwos wewne ci 69.

Jeszcze przed czerwcowym szczytem Unii A. Merkel stwierdzia w os wiaddowym na forum Bundestagu, z gnie te i nikt nie mo czeniu rza e wiele zostao osia wi juz o stagnacji w Europie. Wyniki niemieckiej prezydencji w ro z nych dziedzinach dac naprawde zobaczyc du moga sie . Do konkretnych sukceso w szefowa rza czenia za pos niemieckiego zaliczya niz sze opaty za transgraniczne poa rednictwem telefono w komo rkowych, uproszczenie transgranicznego przepywu patnos ci, o ruchu lotniczym ze Stanami Zjednoczonymi, lepsza ochrone konsumencumowe dla kredytobiorco ksza konkurencyjnos ka w i wie c caej Unii Europejskiej. Uznaa cy zwrot takz e, z e marcowe posiedzenie Rady Europejskiej przynioso decyduja w polityce energetycznej i klimatycznej Unii i z e bez tego porozumienia ogromny p na szczycie G-8 w sprawie ochrony klimatu byby cakowicie nie do poste tku opowiadali sie za tym, by kwartet pomys lenia. Podkres lia, z e Niemcy od pocza nowy rozpe d w procesie pokojowym na Bliskim Wschobliskowschodni wzia postawa Unii Europejskiej w kwestii statusu dzie, jak ro wniez za zwarta ciu przez Rade Europejska sprawoKosowa. A. Merkel wspomniaa takz e o przyje bianiu europejskiej polityki sa siedztwa, uchwaleniu strategii s zdania o poge rodkowoazjatyckiej i wzmocnieniu poczucia wspo lnoty Europejczyko w 70.
Mitschrift der Rede von Bundeskanzlerin Dr. Angela Merkel im Europischen Parlament in Brssel am 27. Juni 2007 zur Bilanz der deutschen EU-Ratsprsidentschaft, 28. Juni 2007, strona internetowa prezydencji niemieckiej, http:www.eu2007.dedeNewsSpeechesInterviewsJuni 0628BKinEP.html, 1 paz dziernika 2011 r. 70 Es geht um Europa, Nachrichten des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung, 14. Juni 2007, http:www.bundesregierung.deContentDEArtikel2007062007-06-14-regierungserklaerung-eu-g8.html, 25 lutego 2008 r.; Regierungserklrung der Bundeskanzlerin: Vorschau auf den Europischen Rat am 21. und 22. Juni 2007, Presse- und Informationsamt der Bundesregierung, 14. Juni 2007, http:www.bundesregierung.denn1502ContentDERegierungserklaerung20072007-0614-regierungserklaerung-eu-gipfel.html, 25 lutego 2008 r.
69

Materiay

263

Wedug F.-W. Steinmeiera, pozytywny caos ciowy bilans niemieckiej prezydenc cji moz na podzielic na pie zasadniczych obszaro w: traktatowa (zapewniaja ca Unii zdolnos reforme c do dziaania w perspektywie dugoterminowej); Unii jako globalnego aktora (zyskuja ca na znaczeniu poprzez wzmoc role nienie wspo lnej polityki zagranicznej i bezpieczen stwa oraz europejskiej polityki bezpieczen stwa i obrony, oz ywienie kwartetu bliskowschodniego, udzia w pracach cie strategii s nad okres leniem statusu Kosowa, przyje rodkowoazjatyckiej, zgoszecych poge bienia europejskiej polityki sa siedztwa, poge bienie nie inicjatyw dotycza Rosyjska i Stanami Zjednoczonymi, przygotowanie podstaw stosunko w z Federacja dla strategii afrykan skiej); klimatyczna i energetyczna (rozwijaja ca koncepcje 3;20 71, uzupe polityke o ograniczenie globalnego wzrostu temperatury do 2 stopni); niona wewne trzna i sprawiedliwos ca walke z nielegalna polityke ci (umoz liwiaja i wa czenie w ramy prawne Unii istotnych elemento imigracja w Konwencji bieniu transgranicznej wspo o poge pracy, w szczego lnos ci w zakresie zwalczania pczos terroryzmu, przeste ci transgranicznej i nielegalnej imigracji, podpisanej 27 maja 2005 r. w Prm 72); (przybieraja ce na sile dzie ki socjalny wymiar i konkurencyjnos c gospodarcza dzeniu o roamingu, wspo rozporza lnej europejskiej przestrzeni patniczej, decyzjom cym koordynacji systemo dotycza w zabezpieczenia spoecznego i inicjatywom cym innowacyjnej polityki zdrowotnej, porozumieniu w sprawie utworzenia dotycza Europejskiego Instytutu Technologicznego, wspo lnemu europejskiemu systemowi bezpieczen stwa loto w) 73. Za najwaz niejsze wydarzenie w okresie niemieckiej prezydencji nalez y uznac gnie te tam porozumienie dwudziestu czerwcowy szczyt w Brukseli i z trudem osia siedmiu pan stw czonkowskich w sprawie nowych podstaw traktatowych Unii 74. cy Komisji Europejskiej Jos Manuel Barroso po zakon Przewodnicza czeniu negocgne a sukces, kto jacji w tej sprawie stwierdzi m.in.: Niemiecka prezydencja osia ry cami, jeszcze przed kilkoma dniami, uwaz wielu przed kilkoma miesia aoby za gnie cia 75. Wedug Jana Barcza niemieckiej prezydencji udao niemoz liwy do osia doprowadzic dzenia wszystkich zasadniczych kwestii sie do, po pierwsze, przesa zanych z reforma oraz po drugie, do transformacji przyje tych kompromiso zwia w zyk traktatowy 76. (...) W innym miejscu ten sam autor stwierdzi: Wynik prac w je
71 w pan Koncepcja ta ma na celu redukcje stwach czonkowskich UE do 2020 r. (w poro wnaniu gla o 30%, o ile takz z 1990 r.) szkodliwych dla klimatu emisji dwutlenku we e inne pan stwa przemysowe z sie do poro powania innych zobowia a wnywalnej redukcji, lub o co najmniej 20%, niezalez nie od poste efektywnos pan stw, poprawe ci energetycznej, kto ra pozwoli ograniczyc zuz ycie energii do 2020 r. energii ze z kszenie do 2020 r. udziau o 20%, oraz produkcje ro de odnawialnych, kto ra umoz liwi zwie takiej energii w ogo lnym zuz yciu energii o 20%. 72 p do Konwencja ta zmierza m.in. do uproszczenia wspo pracy policyjnej poprzez wzajemny doste cych odciski palco ce DNA oraz dane na temat pojazdo narodowych baz zawieraja w, dane dotycza w. 73 Bundesminister Steinmeier: Bilanz der deutschen EU-Ratsprsidentschaft, Pressemitteilungen, 27. Juni 2007, strona internetowa prezydencji niemieckiej, http:www.eu2007.dedeNewsPressReleasesJune0627AA Bilanz.html, 1 paz dziernika 2011 r. 74 Por. Deutschland bergibt EU-Prsidentschaft an Portugal, Die Zeit online z 1.07.2007 r. 75 Bundesminister Steinmeier: Bilanz... 76 J. Barcz, op. cit., s. 18 i n.

264

Materiay

niemieckiej prezydencji w odniesieniu do reformy ustrojowej Unii moz na bez tpienia uznac du, iz wa za sukces go wnie z tego wzgle zrealizowany zosta cel zasadniczy: otwarcie drogi do uzgodnienia tekstu nowego traktatu rewizyjnego tku 2009 r. 77 W tej samej kwestii Jan Techau oraz jego wejs cia w z ycie na pocza na amach periodyku Internationale Politik: Niemiecka prezywypowiedzia sie obietnice wskazania UE planu wyjs dencja zrealizowaa swe zlecenie i swa cia z kryzysu. (...) W obliczu scenariuszy katastrofy minionych lat jest to wielki sukces 78. Komentator dziennika Der Tagesspiegel stwierdzi, z e rzadko zdarza sie kszos gnie cia w polityce, by wie c obserwatoro w podobnie dobrze oceniaa osia aktoro w politycznych, jak miao to miejsce w przypadku prezydencji niemieckiej, . Der Tagesspiegel zwro na kto ra bya chwalona w kraju i za granica ci uwage d federalny wiele kwestii, z kto rych o kilku nalez y wspomniec . Po pierwsze, rza jasno pokaza, z e s wiadomie nie chce reagowac groz bami wojennymi na niezliczone z prowokacje, by nie obcia ac dalej stosunko w z konfrontacyjnie nastawionymi pan stwami. Po drugie, do najwaz niejszych sukceso w niemieckiej prezydencji nalez y zaliczyc takz e oz ywienie kwartetu bliskowschodniego, zoz onego z Unii, Stano w Zjednoczonych, Federacji Rosyjskiej i ONZ. Akceptowany przez wszystkie strony konfliktu kwartet by faktycznie sparaliz owany przez kilka lat, poniewaz a negatywnie na konflikt bliskowschodni polityka zagraniczna USA wpyne ciem prezydencji Steinmeier (z powodu wojny w Iraku). Juz po roku przed obje przedstawi, w obliczu wojny w Libanie, plan ponownego wprowadzenia do gry g jak czterech wymienionych podmioto w. Zaproponowa ponadto, by takich pote czac Syria nie izolowac , lecz wa je w ksztatowanie sytuacji w regionie. Po trzecie, zache cic do konstruktywnego udziau prezydencja niemiecka staraa sie Serbie w pracach nad statusem Kosowa ukazaniem jej perspektywy czonkostwa w Unii. siedztwa wobec Ukrainy Po czwarte, nastawia zwrotnice dla nowej polityki sa koncepcje wspo i Modawii, nakres lia nowa pracy z krajami Azji Centralnej czarnomorska 79. i rozbudowaa wspo prace Dziennik Die Welt w artykule Trzez wo, skutecznie i znakomicie pokierowana reforma traktatowa bya wyjas nia, dlaczego praca Angeli Merkel nad europejska z sukcesem i doprowadzia do przezwycie enia europejskiego kryzysu konstytucyjnego i dlaczego aplauz dla pracy Niemco w jest tak duz y. Zdaniem komentatora tego dziennika Christopha B. Schiltza, Niemcy otrzymali najlepsze oceny za przewodnictwo w Unii, ale wynik nie powinien zaskakiwac . Zgodnie z zacytowana szwedzkiego dyplomaty Thomasa Lindbloma, Niemcy przez Die Welt opinia odrobili swe zadania domowe i byli ekstremalnie skuteczni 80. Zdaniem innego klimat psychologiczny w UE szwedzkiego komentatora, R. Gustavssona, zmieni sie i jest to bezsprzecznie osobisty triumf Angeli Merkel i wynik metody Merkel. w tym, z zawsze Ta ostatnia zas przejawiaa sie e pani kanclerz udawao sie wole , dzie ki wytrwaos przeforsowac swa ci, sztuce mediacji, sile przekonywania i niekiedy prostej szczeros ci. Po wieloletniej przerwie w mys leniu A. Merkel

Ibidem, s. 25. J. Techau, Neuanfang statt Nabelschau. Eine Bilanz des Brsseler EU-Gipfels, Internationale Politik 2007, JuliAugust, s. 134. 79 H. Monath, op. cit. 80 Ch.B. Schi ltz, op. cit.
78

77

Materiay

265

anioem ratuja cym Europe 81. Jean Asselborn, minister spraw zaokazaa sie granicznych Luksemburga tak podsumowa wyniki Berlina: Wys mienita praca, kanclerz w Unii szybko wpada w rytm. Jacki Davis, badaczka European Policy , kto Centre, sformuowaa ocene ra posuz ya za tytu analizy dokonanej przez Die Welt: Prezydencja bya trzez wa, skuteczna i znakomicie pokierowana 82. Hermann Tertsch tak zrelacjonowa opinie Hiszpano w:
Hiszpano niemieckiej prezydencji w UE, natrafia sie na cakowicie Gdy pyta sie w o ich ocene dy. Angela Merkel negocjowaa, takie jest rozpowszechnione wraz pozytywne osa enie, w minionych cach zre cznie i elastycznie pod wzgle dem taktycznym, lecz zawsze z konieczna szes ciu miesia e udao sie jej, takz nowego partnera w Paryz wobec zasad. Z e z pomoca u, co najmniej wiernos cia osabic wraz enie paraliz u europejskiego procesu reform (...). Ro wniez szczyt G-8 w Heiligendamm umocni w Hiszpanii obraz kanclerz jako obron czyni europejskich intereso w 83.

Nie zabrako oczywis cie szczego owych analiz dokonan niemieckich i goso w cej Putinowska mniej entuzjastycznych. Trafne jest spostrzez enie ostro krytykuja Anne-Marie Le Gloannec, odnosza ce sie do wspo , z Rosje pracy UE z Moskwa e sie celami strategiczno-gospodarczymi, lecz nie pan stwa czonkowskie kieruja dniaja przy tym celo uwzgle w strategiczno-politycznych, a prezydencja niemiecka po w, pozytywnie nie poczynia poste w na tym polu 84. U innych komentatoro cych dokonania Berlina, wyniki w dziedzinie stosunko ro oceniaja w z Rosja wniez zdaje z zupenie innych powodo budziy niedosyt, jednak jak sie w. : Sergio Romano tak to uja
c uczucia, z jakimi przyje to w Rosji czonkostwo krajo Niemcy uczyniyby dobrze, respektuja w batyckich w NATO, perspektywy amerykan skiej tarczy ochronnej na polskim terytorium lub ce sa dy z Zachodu na temat rosyjskiego systemu politycznego. Mys , z pewne lekcewaz a le e du na niekto ce potknie cia w kwestiach stylu, ogo Gerhard Schrder, bez wzgle re z enuja lnie ca polityke wobec Rosji niz prowadzi bardziej przekonywaja ostatnio Angela Merkel na szczycie w Samarze 85.

Z perspektywy polskiej, jak ro wniez z punktu widzenia intereso w caej UE, cej do roli globalnego aktora, kto dna przesanka jest mo pretenduja rej niezbe wienie trznych, wzie cie w obrone najsabszych nalez jednym gosem w stosunkach zewne y c to wre cz za wielka zasuge Angeli ocenic jednoznacznie pozytywnie, poczytuja Merkel i dowo d jej samodzielnos ci w polityce europejskiej. Natomiast w opinii Michaela Bauera, w s wietle prioryteto w niemieckiej trznych, w szczeprezydencji w dziedzinie wymiaru sprawiedliwos ci i spraw wewne go lnos ci walki z terroryzmem, bilans dziaan Berlina jest mieszany, przy czym mie dzy s chodzi przede wszystkim o niero wnowage rodkami bezpieczen stwa a tymi,
81 82

R. Gustavsson, op. cit., s. 141 i n. Ch.B. Schi ltz, op. cit. 83 H. Tertsch, Uninteressiert, unvorbereitet, unwissend, Internationale Politik 2007, Juli August, s. 140. 84 A.-M. Le Gloannec, op. cit., s. 146. 85 S. Romano, op. cit., s. 145.

266

Materiay

gwarantowac kto re maja wolnos c jednostki, ale takz e np. o brak inicjatywy w sprawie obsadzenia pustego od marca 2007 r. stanowiska penomocnika Unii ds. c dokonania niemieckiej prezydencji w sprawalki z terroryzmem 86. Podsumowuja wach spoecznych, gospodarczych i finansowych, Roman Maruhn takz e mo wi zku europejskim i mieszanym bilansie. jedynie o rutynowo spenionym obowia , z cony Autor ten zwraca uwage e wiosenny szczyt Unii, zwyczajowo pos wie po ewaluacji poste w w realizowaniu Strategii Lizbon skiej, mia mniejsze znaczenie c tej niz podczas innych prezydencji, gdyz konkurowa z obchodami pie dziesia rocznicy podpisania traktato w rzymskich i sta pod znakiem sporo w o sposo b sformuowania i podpisania Deklaracji Berlin skiej 87. W wymienionych dziedzinach wprowadzic kszos nie udao sie wz ycie wie ci ambitnych, niemieckich inicjatyw, tkowac dyskusje choc pozwoliy one zapocza na poziomie europejskim formalna o nowych zagadnieniach spoeczno-gospodarczych 88. Andeas Marchetti i Martin jednak innego zdania, gdyz o kilku znacza cych sukcesach Zimmek sa pisza w dziedzinie polityki gospodarczej i spoecznej, jak ro wniez o szczego lnym sukcesie mediacyjnym w zakresie polityki klimatycznej i energetycznej. Wskazuja problematyki zwia zanej z bezpieczen , ro wniez na dominacje stwem, a nie wolnos cia c, z Niemcom osia gna c podkres laja e i na tym polu udao sie konkretne cele 89. kszym Ton wszystkich powyz szych komentarzy jest w mniejszym lub wie ce wyniki prezydencja niemiecka odnotowaa stopniu pozytywny. Mniej znacza p by uzalez zwaszcza w tych dziedzinach, w kto rych poste niony od zachowan innych pan stw, jak w przypadku stosunko w Unia Rosja lub w kto rych kierunki jest, z dziaan wyznaczay dugoterminowe priorytety Unii. Prawda e rozwijanie obszaru wolnos ci, bezpieczen stwa i sprawiedliwos ci w Unii prowadzi do braku dzy dwoma pierwszymi komponentami tego obszaru, lecz wynika to ro wnowagi mie dzynarodowym w duz ej mierze z ogo lnej sytuacji na s wiecie, m.in. z zagroz enia mie dzynarodowa przeste pczos . Prezydencja niemiecka realizowaterroryzmem i mie cia c na tym polu wasne interesy narodowe, ale ro a wie wniez wspo lne cele d opinii na temat dokonan sformuowane w 2004 r. w Programie Haskim. Przegla c pieniu niemieckiej prezydencji warto zamkna przypomnieniem faktu, iz po wysta kanclerz Merkel w Parlamencie Europejskim na zakon czenie przewodnictwa kowali jej za niemieckiego przedstawiciele ro z nych frakcji parlamentarnych dzie gnie cia minionych szes cy. Wyrazem uznania ze strony eurodeputoosia ciu miesie co dla szefowej rza du niemieckiego 90. wanych byy brawa na stoja

86 M. Bauer, Aspekte gesamteuropischer Terrorismusbekmpfung im Rahmen der deutschen Ratsprsidentschaft, w: Bilanz der deutschen EU-Ratsprsidentschaft..., s. 16 i n. 87 Nieco inaczej: S. Seeger, Neue Dynamik fr Europa. Bilanz des EU-Gipfels am 8. und 9. Mrz 2007, w: Bilanz der deutschen EU-Ratsprsidentschaft..., s. 35 i n. 88 R. Maruhn, Soziales Wirtschaft Finanzen. Die europische Pflicht routiniert absolviert, in der nationalen Kr nicht ressiert, w: Bilanz der deutschen EU-Ratsprsidentschaft..., s. 28 i n. 89 A. Marchetti, M. Zimm ek, Weichenstellung fr Europa. Bilanz der deutschen Ratsprsidentschaft, w: A. Marchetti, M. Zimmek (Hrsg.), Annherungen an Europa. Beitrge zur deutschen EU-Ratsprsidentschaft 2007, Discussion Paper C 175 (2007), s. 79 i n. 90 D. Mller-Thederan, Wir haben die Spaltung vermieden... Zob. takz e T. Sporek, Wpyw niemieckiego przywo dztwa w Radzie Unii Europejskiej na sytuacje jednoczacej sie Europy, w: Dokad zmierzaja Niemcy..., s. 43 i n.

Materiay WNIOSKI ZREALIZOWANE CELE I SPENIONE OCZEKIWANIA

267

Cele prezydencji niemieckiej byy bardzo ambitne, a oczekiwania pod jej adresem ogromne. Okres, w jakim przyszo Niemcom sprawowac przewodnictwo w Unii Europejskiej, by szczego lnie trudny, przede wszystkim z uwagi na kryzys trzny, i niepewnos wewne c co do jej przyszos ci. Od prezydencji niemieckiej nie oczekiwano tylko tego, z e sprawnie pokieruje pracami Unii, czyli solidnie wykona ce sie na innych swoje zadanie. Takie minimalistyczne podejs cie, sprawdzaja . Berlin mia otworzyc etapach rozwoju Unii, w tym przypadku oznaczaoby poraz ke do przerwanej reformy traktatowej. Aby to uczynic droge , musia przeamac kryzys kszos cznie na przywo dztwa w Europie. By przy tym przez wie c czasu skazany wya kampania przed wyborami prezydenckimi, siebie, gdyz we Francji toczya sie c go z kto rych wynik by trudny do przewidzenia. Tak wie wny cie ar dziaan cych do wyprowadzenia Unii z kopoto znalaza po zmierzaja w, w jakich sie cego konstytucje odrzuceniu przez dwa pan stwa czonkowskie traktatu ustanawiaja na RFN, kto dla Europy, spocza ra pokazaa, z e w razie potrzeby moz e byc takz e jednoelementowym motorem integracji europejskiej. Berlin znakomicie wywia ze swych zadan c w osobie kanclerz za sie i odnio s wielki sukces, wykazuja , poa czone z otwartos i elastycznos , kto A. Merkel upo r i konsekwencje cia cia re to skutecznos podejmowanych dziaan cechy zaowocoway wielka cia . du federalSukces niemieckiej prezydencji by osobistym sukcesem szefowej rza wygrana wszystkich wchodza cych w jego skad partii. Mimo nego, ale takz e wielka tkowo przez obserwatoro obaw z ywionych pocza w z ycia politycznego w Niem, z czech, okazao sie e chadecko-socjaldemokratyczny tandem Merkel-Steinmeier tkowo spo puja ce mie dzy by wyja jny w sprawach europejskich. Ro z nice wyste kanclerz Merkel a ministrem Steinmeierem sprawiay, z e ich koncepcje niemieckiej wzajemnie. W zasadniczych kwestiach stanopolityki europejskiej uzupeniay sie ki przejawianemu przez nich pragwiska obojga polityko w byy zbiez ne, dzie matycznemu podejs ciu do intereso w europejskich i niemieckich oraz wzajemnych dzy pierwszymi i drugimi. A. Merkel wzbogacia natomiast niemiezalez nos ci mie cki i europejski dyskurs o teraz niejszos ci i przyszos ci Starego Kontynentu o nieco zapomniane w czasach jej poprzednika odwoania do idei i wartos ci wspo lnych cych wielowiekowe dziedzictwo wszystkim pan stwom czonkowskim i stanowia tpliwos Europejczyko w. Nie ulega wa ci, z e Berlin w swych dziaaniach na arenie otwarcie artykuowanymi interesami narodowymi, ale europejskiej kierowa sie one w szerszym interesie europejskim, kto mies ciy sie ry mo g zostac zrealizowany ki uzgodnieniu kompromisowych zaoz cego czy tylko dzie en traktatu reformuja ki znacza cemu faktycznemu wzmocnieniu kruchej w poprzednich szerzej, dzie cego przewodnictwo i nadaniu nowych impulso okresach roli pan stwa sprawuja w do rozwoju Unii jako caos ci. nalez puja ca opinie Piotra Burasa, sforZa niezmiernie trafna y uznac naste u progu niemieckiej prezydencji: muowana
cza tendencje do silniejszego akcentowania swoich intereso Niemcy a w narodowych z niezmiennie aden inny wielki kraj Unii aktywnym zaangaz owaniem w ksztatowanie procesu integracji. (...) Z Europejskiej nie jest w podobny sposo b zainteresowany go wnymi problemami, przed jakimi stoi do teraz Unia. Nie wyklucza to (...) bardziej zdecydowanego artykuowania wasnych pogla w i koncepcji, a takz e jak w przypadku zmian w systemie gosowania w Traktacie konstytucyjnym kszy wpyw na procesy decyzyjne 91. podkres lania swojego znaczenia w UE takz e przez wie
91

P. Buras, Europa uda sie wspo lnie. Zmiany..., s. 61.

268

Materiay

Na koniec warto podkres lic , z e przebieg i wyniki niemieckiej prezydencji na postrzeganie UE przez obywateli RFN. Zgodnie z danymi przeoz yy sie opublikowanymi w lipcu 2007 r. (opracowanymi na podstawie badan przeprowadzonych w okresie 10 kwietnia 15 maja 2007 r.), 65% Niemco w (wzrost o 7% w poro wnaniu z wynikami jesiennego badania) uwaz ao czonkostwo w Unii za rzecz. Niebieska flaga ze zotymi gwiazdami bya pie knym symbolem dla dobra 91% Niemco w (;6%). Wizerunek Unii i jej przyszos c oraz rola RFN zostay kszos ocenione przez wie c badanych pozytywnie 52% Niemco w (;10%) dobrze , 54% Niemco cy wpyw ich kraju postrzegao Unie w (;17%) wierzyo w rosna w Unii dobrze i tyle samo Niemco w (;16%) uwaz ao, z e ich interesy sa c s wielki sukces, realizuja reprezentowane 92. I na tym polu zatem Berlin odnio jeden ze swych go wnych celo w, tak okres lony przez Franka-Waltera Steinmeiera: Wszyscy wiemy: mimo wszystkich sukceso w polityki europejskiej zaufanie ludzi w minionych latach. Dlatego do centralnych celo do UE zmniejszyo sie w naszej tku troszczenie sie o to, by aprobata obywatelek prezydencji nalez ao od pocza i obywateli dla Europy zno w wzrosa 93. BEL IZABELA WRO Wrocaw

ABSTRACT

In the first half of 2007 the Federal Republic of Germany held presidency of the European CommunitiesEU for the 12th time so it had all the necessary experience, excellently prepared civil servants and political potential of the biggest member state, which had long been perceived as the engine of European integration. This time the challenges that had to be faced differed from those in the past, while the expectations addressed to Berlin were enormous. The article is an attempt to assess the internal conditions, course and results of the German presidency of the EU in the first half of 2007 taking into account the opinions of the members of the FRG government and the comments of researchers, journalists and politicians from other European countries. The focus is on the coalition agreement and the program of the presidency as the starting point of German activity in the EU and relations on European issues between Chancellor Angela Merkel (CDU) and Frank-Walter Steinmeier (SPD) the minister of foreign affairs in her government. Berlin was extremely successful in discharging its tasks connected with the presidency and managed to overcome the crisis of leadership in Europe, opening the way to resumption of the interrupted reform of the Treaty and achieved a number of other ambitious goals in the specific policies of the EU.

Die Deutschen mgen Europa, Artikel des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung vom. 12. Juli 2007, http:www.bundesregierung.deContentDEArtikel2007072007-07-12-eurobarometer.html, 25 lutego 2008 r.; Standard Eurobarometer 67. ffentliche Meinung in der Europischen Union. Frhjahr 2007. National Bericht. Deutchland, Brssel 2007. 93 Europa wird 50: Namensartikel von Bundesauenminister Frank-Walter Steinmeier, 24. Mrz 2007, strona internetowa prezydencji niemieckiej, http:www.eu2007.dedeNewsSpeechesInterviewsMarch0325AANamartikel.html, 1 paz dziernika 2011 r.

92

Materiay

269

SKUTKI AKCESJI TURCJI DO UNII EUROPEJSKIEJ ca obecnie 27 czonko W 2013 r. licza w Unia Europejska (UE) zostanie czeniu z wcia z cym rozszerzona o kolejne pan stwo. Akcesja Chorwacji w poa trwaja kryzysem ekonomicznym i problemami finansowymi niekto rych krajo w, zapewne o przyszym ksztacie integracji europejskiej. W tym ponownie oz ywi dyskusje niezwykle istotna. Wyzwania konteks cie kwestia czonkostwa Turcji moz e stac sie akcesja tego kraju do Unii Europejskiej, moga byc i szanse, jakie niesie ze soba bowiem go wnymi argumentami w debacie miedzy zwolennikami rozszerzania Unii biania wspo cego o kolejne pan stwa oraz sympatykami poge pracy w ramach istnieja juz ugrupowania.
SZANSE

Integracja Turcji z UE moz e stworzyc obydwu podmiotom wiele okazji do dzynarodowej. UE mogaby skorzystac rozwoju i wzmocnienia ich pozycji mie cej z potencjau ekonomicznego nowego czonka do oz ywienia gospodarki, borykaja ze skutkami s sie wiatowego kryzysu finansowego. W tym konteks cie atrakcyjnos c zana z wielkos rynku tego kraju, zaro dem Turcji dla Unii jest zwia cia wno pod wzgle terytorium, jak i liczby ludnos ci. Powierzchnia kraju wynosi 783,6 tys. km, gle ros na 71,3 mln oso natomiast populacja cia nie i w 2010 r. szacowano ja b 1. O potencjale Turcji s wiadcza jednak przede wszystkim wskaz niki ekonomiczne, takie jak produkt krajowy brutto, a takz e wzrost gospodarczy. wiatowego, wynio PKB Turcji, wedug badan Banku S s w 2010 r. 734,3 mld gnie c USD, co jest wynikiem zbliz onym do osia Holandii i jednoczes nie sytuowao ws by Turcje ro d najbogatszych pan stw Unii 2. Co waz niejsze jednak w czasach wysokim wzrostem kryzysu ekonomicznego pan stwo to moz e poszczycic sie gospodarczym (mierzonym wzrostem realnego PKB), kto ry w 2010 r. wynio s 9% (7,5% w 2011 r.) oraz umiarkowanie dobrymi prognozami na lata 2012 i 2013 (odpowiednio 3,0% i 4,1%) 3. Szybki rozwo j ekonomiczny Turcji stwarza UE szanse na wa czenie w swe struktury pre z niepowtarzalna nej i perspektywicznej gospodarki, kto ra w przyszos ci moz e oz ywic i nadawac tempo rozwoju organizacji. dzie dziesia Wedug niekto rych prognoz turecka gospodarka do 2050 r. be -dwunasta na s ksza od woskiej i prawie tak duz jak francuska, czy ta wiecie, wie a brytyjska 4.
Turkey, European Commission, http:trade.ec.europa.eudoclibdocs2006septembertra: 10.04.2012 r.). doc113456.pdf, s. 1, (wejs cie na strone 2 : Turkey, The World Bank, http:data.worldbank.orgcountryturkey, (wejs cie na strone 10.04.2012 r.). Komisja Europejska w statystykach podaje, z e PKB Turcji w 2010 r. szacowane byo na 559,6 mld euro. 3 Real GDP growth rate, Eurostat, http:epp.eurostat.ec.europa.eutgmrefreshTableAction.do; jsessionid:9ea7d07d30ef83a80c5d6fd3411dbc82ef9030be4cb2.e34OaN8PchaTby0Lc3aNchuMbh4Re : 10.04.2012 r.). Por. 0?tab:table&plugin:1&pcode:tsieb020&language:en, (wejs cie na strone dzynarodowy Fundusz Walutowy, World Economic Outlook. Slowing Growth, Rising Risk, Mie : http:www.imf.orgexternalpubsftweo201102pdftext.pdf, s. 78, (wejs cie na strone 10.04.2012 r.). 4 A. Balcer, W strone strategicznego partnerstwa Unii Europejskiej i Turcji w polityce zagranicznej, Raport demosEuropa Centrum Strategii Europejskiej, Warszawa 2010, s. 6-7.
1

270

Materiay

kszenie jej rynku wewne trznego. Kaz de rozszerzenie Unii powoduje powie Wzrasta wtedy caos ciowy potencja ekonomiczny organizacji i jej globalna ciomilionowa, cia gle rosna ca populacja konkurencyjnos c . Ponad siedemdziesie biorstw Turcji moz e uczynic z tego kraju powaz ny rynek zbytu dla przedsie z UE, a takz e z ro do wielu towaro w importowych. Rozszerzenie rynku wetrznego UE, a co za tym idzie swobody przepywu usug, kapitau, towaro wne w c co na rozwo i oso b, powinno wpyna stymuluja j podmioto w gospodarczych w zjednoczonej Europie. Zlikwidowanie ce oraz pozataryfowych i parataryfowych ograniczen w handlu dzy UE i Turcja uatwio oraz obniz mie yoby ceny towaro w importowanych i eksportowanych, a to z kolei powinno byc bodz cem dla rozwoju gospodarczego. ksze znaczenie, iz z go Moz e to miec tym wie Turcja odgrywa jedna wnych ro l biorstw (teksw dostarczaniu wielu waz nych produkto w dla europejskich przedsie t transportowy 5). Jest tez tylia, ubrania, maszyny i sprze europejskim potentatem telewizoro jes li chodzi o produkcje w oraz autobuso w, a takz e trzecim co do p do zo z zasobo w naturalnych, takich wielkos ci producentem stali 6. Turcja ma doste jak chrom, boksyt, czy miedz , co nie pozostaje bez znaczenia dla zaspokojenia potrzeb przemysu europejskiego 7. cie Turcji w poczet czonko tez Przyje w niesie ze soba wiele innych korzys ci nie mniej istotnych niz te o charakterze gospodarczym. Bardzo waz na ws ro d nich jest perspektywa wzrostu bezpieczen stwa Starego Kontynentu i jego potencjau du na swoja lokalizacje kraj ten jest bardzo wartos geostrategicznego. Ze wzgle dzynarodowej z wpywami na Bakanach, Bliskim ciowym aktorem na arenie mie ro Wschodzie, w regionie Morza Kaspijskiego, S dziemnego, Czarnego, czy Kaukazu. Kaz dy z powyz szych obszaro w ma znaczenie dla zapewnienia bezpieczen stwa w Europie militarnego, energetycznego czy ekonomicznego. Akcesja Turcji do dla organizacji na zdobycie lub poszerzenie wasnych Unii moz e byc zatem szansa wpywo w na tych obszarach. z m.in. z naturalnymi zasobami wyStrategiczne pooz enie Turcji wia e sie puja cymi w otaczaja cych ja regionach. Dzie ki swojej lokalizacji kraj ten moz ste e swego rodzaju mostem a cza cym kraje surowcowe z UE, gdyz stac sie przez jego kluczowe osie tranzytowe surowco z nich jest os terytorium przechodza w. Pierwsza priorytetowe projekty gazocia go cych NG.3, w skad kto rej wchodza w wioda z nowych z ro de w Azji Centralnej do krajo w UE, w tym nitki Turcja-Grecja, ro Turcja-Austria, Grecja-Wochy. Druga os NG.6 nazywana Wschodnio-S dziemnomorskim Piers cieniem Gazowym ma zapewnic przepyw gazu ziemnego dzy Unia a pan mie stwami regionu s ro dziemnomorskiego. Projekt ten zakada zaangaz owanie Libii, Egiptu, Jordanii, Syrii oraz Turcji. moz Waz niejsza jednak dla bezpieczen stwa energetycznego Unii wydaje sie Turcji. Kryzysy liwos c uzyskania dywersyfikacji z ro de energetycznych za pomoca (ska d w 2005 r. pochodzio az gazowe z 2006 i 2009 r. sprowokowane przez Rosje

Turkey, European Commission..., s. 8. O. Rehn, Turkeys economic integration with the EU: A case of win-win interdependence, w: A. Hug (red.), Turkey in Europe: The economic case for Turkish membership of the European Union, London 2008, s. 22. 7 Turkey, CIA The World Factbook, https:www.cia.govlibrarypublicationsthe-world-fact: 10.04.2012 r.). bookgeostu.html, (wejs cie na strone
6

Materiay

271

42% gazu i 33% ropy importowanych do UE 8) us wiadomiy europejskim spoeczen zro stwom i przywo dcom potrzebe z nicowania dostaw kluczowych dla gospodarki glowodorowych. Chca c zapewnic surowco w we sobie odpowiedni stopien dywersyfikacji z ro de gazu i ropy naftowej, Turcja zacies nia kontakty dyplomatyczne i handlowe z ich potencjalnymi dostawcami. Rozszerzenie Unii moz e byc szansa skorzystania z dobrych stosunko w tego kraju z pan stwami regiono w, w kto rych okoo 70% zo znajduje sie z surowco w energetycznych 9. W tym konteks cie przyjecie Turcji do Unii nabiera istotnego znaczenia, moz e bowiem pozwolic na od gazowych wpywo uniezalez nienie sie w Rosji 10. tez Na potencja Turcji w dziedzinie bezpieczen stwa skada sie jej strategiczne (z militarnego punktu widzenia) pooz enie geograficzne oraz silne wojsko. Turecka co do liczebnos armia jest druga ci w strukturach NATO i braa udzia w wielu cznej armii misjach organizowanych pod jej auspicjami. Potencja ponad 500-tysie co moz c UE, kto znacza e wpyna na zdolnos c operacyjna rej sia militarna opiera sie na armiach jej poszczego lnych czonko w 11. Daje on ro wniez moz liwos c skuteczniejszych interwencji w przypadku ewentualnych zagroz en , czy konflikto w w pobliz u granicy zjednoczonej Europy. d, ma niebagatelne znaczenie dla Sia wojsk, jakimi dysponuje turecki rza dzy oczekiwaniami a moz wypenienia luki mie liwos ciami Unii co do militarnych jednak zdolnos interwencji. Dla UE waz niejsza od wielkos ci wydaje sie c operacyjna kszy nacisk armii tureckiej. Obecnie w zmodernizowanej armii tureckiej coraz wie na mobilnos czenie Turcji do Wspo kadzie sie c i szybkos c reagowania. Wa lnoty na zwie kszenie operacyjnos powinno przeoz yc sie ci oddziao w organizacji, zaro wdem logistycznym, zyskania baz wojskowych, jak i wzmocnienia si no pod wzgle szybkiego i natychmiastowego reagowania 12. potencja Korzystny dla UE moz e byc ro wniez wypracowany przez Turcje ca sie na dyplomatyczny w regionie. Polityka zagraniczna tego kraju, opieraja bi 13 i zero problemo zasadach strategicznej ge w 14, znacznie poprawia jego siadami i wzmocnia pozycje tego pan dzynarodowej. stosunki z sa stwa na arenie mie moz Wykorzystanie dobrych relacji Turcji z pan stwami arabskimi przeoz yc sie e pu do surowco na wymierne ekonomiczne zyski organizacji (uzyskanie doste w
The European Union and Russia, Eurostat, http:epp.eurostat.ec.europa.eucacheITY OF: 10.04.2012 r.). FPUBKS-77-07-231ENKS-77-07-231-EN.PDF, s. 26-28, (wejs cie na strone 9 Defense white paper, Ministry of National Defence of Turkey, http:www.msb.gov.trBirim: 10.04.2012 r.). lerGNPPhtmlpdfp1c2.pdf, (wejs cie na strone 10 E. Wyciszkiewicz, Polityka energetyczna Turcji. Implikacje dla Unii Europejskiej, w: A. Szyman ski (red.) Turcja i Europa. Wyzwania i szanse, Warszawa 2011, s. 286. 11 SIPRI Yearbook 2011: Armaments, Disarmament and International Security, Oxford 2011, : http:www.sipri.orgyearbook2011filesSIPRIYB1104-04A-04B.pdf, s. 174, (wejs cie na strone 10.04.2012 r.). 12 M.M. Ba, Turkeys Accession to the EU: its potential impact on common European security and defence policy, w: G. Gasparini, (red.), Turkey and European Security, Rome 2007, s. 23. 13 zan Wykorzystanie geostrategicznego pooz enia, a takz e historycznych i kulturowych powia dzy Turcja i pan siadami, uzyskania ekonomicznych mie stwami regionu, w celu poprawy stosunko w z sa korzys ci, wzmocnienia regionalnej, a w szczego lnos ci globalnej pozycji pan stwa. 14 siadami dobrych stosunko kUtrzymywanie ze wszystkimi sa w dyplomatycznych w celu zwie w regionie. szenia wpywu na polityke
8

272

Materiay

d rynko energetycznych i nowych, odlegych dota w zbytu) 15. Ro wnie waz ne dla UE jest utrzymanie stabilizacji w regionie, co suz y wzmocnieniu globalnego bezc pieczen stwa. Czonkostwo Turcji w UE moz e wpyna na zaangaz owanie ugrupozywanie konflikto wania w dyplomatyczne rozwia w bliskowschodnich, co jedno do kreacji wizerunku organizacji, jako aktora rangi czes nie przyczynioby sie s wiatowej. szansa dla Unii, zwia zana z akcesja Turcji, moz Waz na e byc wykorzystanie jej czenie w swe kulturowej odmiennos ci do celo w politycznych i bezpieczen stwa. Wa na pokazanie muzuman szeregi Turcji stanowi dla Unii szanse skim spoeczen stwom i pan stwom, z e organizacja jest otwarta, tolerancyjna oraz potrafi pogodzic wartos ci chrzes cijan skie i islamskie. Poprawa wizerunku ugrupowania i wykorzystanie dos wiadczen nowego czonka moz e byc tym bardziej cenne, iz wskutek zan globalizacji i ekonomicznych powia relacje Unii Europejskiej z krajami Blisda coraz bardziej intensywne. kiego Wschodu i Azji Centralnej be bnos Odre c Turcji jest jednak szczego lnie istotna dla UE z punktu widzenia jej bezpieczen stwa po zamachach terrorystycznych z 11 wrzes nia 2001 r. Zjednoczona spenienia sie wizji zawartej w teorii Europa, podobnie jak USA, stoi przed groz ba zderzenia cywilizacji 16. Turcja jako pan stwo na rozdroz u, kto re kulturowo dza ce zakwalifikowane zostao do cywilizacji muzuman skiej, a kto rego warstwy rza proeuropejskie pogla dy, moz role w agodzeniu konflikwykazuja e odegrac istotna dzycywilizacyjnych 17. to w mie z terroryzmem spowodowaa Wojna w Afganistanie i Iraku motywowana walka wzrost znaczenia Turcji na s wiatowej i europejskiej arenie. Pooz enie geograficzne, a takz e przynalez nos c do NATO oraz zachodniego systemu bezpieczen stwa, uczyniy z Turcji naturalnego sojusznika pan stw Zachodu. Natomiast przynalez nos c do s wiata muzuman skiego pokazuje, iz wojna toczona jest przeciwko terrorystom i radykaom, a nie religii, czy wartos ciom islamu 18. Dobre stosunki z pan stwami europejskimi, a zarazem z islamskimi partnerami z Bliskiego Wschodu, Afryki z Turcji naturalnego mediatora w procesie Po nocnej czy Azji Centralnej, czynia czewypracowywania wspo lnych metod walki z fundamentalizmem islamskim. Wa organizacji nie tego kraju do Unii znacznie wzmocnioby zaangaz owanie i pozycje w tym procesie. zi Akcesja do UE moz e przynies c wiele korzys ci takz e Turcji. Historyczne wie oraz wieloletnia polityka kolejnych tureckich rza do z Europa w ukierunkowana na , przyczynia sie do uksztatowania wielu ekonomicznych powia zan integracje dzy UE i Turcja . W 2010 r. ponad 46% tureckiego eksportu trafio na rynek mie
15 cia wadzy przez partie AKP (Adalet ve Kalknma Partisi Turcja od 2002 r., czyli od przeje Sprawiedliwos kszya swoje obroty handlowe z pan Partie ci i Rozwoju) do 2007 r. zwie stwami Bliskiego Wschodu z 6 mld USD do 27 mld USD. Jej eksport wzro s w tych latach o 338% natomiast import o 300%. Zob. szerzej: J. Sztubert, Znaczenie Turcji dla relacji Unii Europejskiej z Bliskim Wschodem, w: A. Szyman ski, (red.), op. cit., s. 160. 16 Teoria zderzenia cywilizacji zostaa opisana przez Samuela Huntingtona w 1993 r. na amach ta w ksia z Foreign Affairs w artykule The Clash of Civilizations?, a rozwinie ce The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order w 1996 r. W Polsce Zderzenie cywilizacji i nowy ksztat adu s wiatowego wydano w Warszawie w 1997 r. 17 S. P. Huntington, The Clash of Civilizations?, Foreign Affairs, summer 1993, vol. 72, no 3, s. 42. 18 M.M. Ba, op. cit., s. 14.

Materiay

273

27 pan stw czonkowskich, a wartos c sprzedanych do br szacowano na blisko 40 mld euro 19. Czyni to z Unii pierwszoplanowego partnera i niekwestionowanego lidera dzy tymi polityki handlowej Turcji 20. Warto nadmienic , z e cakowity handel mie podmiotami w 2010 r. szacowany by na blisko 94,4 mld euro i dopiero powraca do poziomu sprzed kryzysu gospodarczego 21. dzie jej przynalez Czonkostwo Turcji w organizacji oznaczac be nos c do rynku trznego, a co za tym idzie zniesienie ograniczen wewne w przepywie kapitau, , iz ca unia celna obejmuje zaledwie 30% towaro w, usug i oso b. Ocenia sie istnieja cym 22. Akcesja stworzy zatem wszystkich do br produkowanych w kraju kandyduja pu wszystkich towaro moz liwos c szerszego doste w tureckich, w tym towaro w rolnych (np. cytrusy, arbuzy, oliwki) do rynku UE. Moz liwos c zdobycia nowych, rozwoju bogatych kliento w oraz partnero w stworzy firmom z Turcji szanse gnie cia wie kszych zysko biori osia w, natomiast brak ce pozwoli tureckim przedsie kszy ich konkurencyjnos com na uatrakcyjnienie cen, a przez to zwie c na unijnym trznym. Rozszerzenie moz c rynku wewne e pozytywnie wpyna takz e na rozwo j branz y turystycznej. Ruch bezwizowy oraz swego rodzaju unijna gwarancja bezpieczen stwa i stabilnos ci sytuacji politycznej pan stwa, wyraz ona poprzez cie Turcji w poczet czonko na spopularyzowanie tego kraju przyje w, jest szansa jako celu wakacyjnych podro z y 23. W przyszos ci was nie turystyka moz e decydowac o sile gospodarki pan stwa (w 2010 r. odwiedzio go 33 mln turysto w, natomiast do wrzes nia 2011 byo to juz okoo 54 mln 24). zac tez Czonkostwo w UE moz e wia sie z profitami przewidzianymi przez spo fundusze integracyjne moga polityke jnos ci organizacji. Uzyskane przez Turcje wielka szansa na modernizacje i akceleracje przemian gospodarczych oraz stac sie s spoecznych zaro wno na poziomie pan stwa, jak i jego poszczego lnych cze ci rodki unijne be da mogy byc administracyjnych 25. S przeznaczone na rozbudowe s oraz informatyzacje kraju, zwie kinfrastruktury, ochrone rodowiska, cyfryzacje z wykluczeniem spoecznym, wspieranie maej i s szenie zatrudnienia, walke redniej biorczos tne wykorzystanie funduszy przedsie ci, a takz e rozwo j turystyki. Umieje kintegracyjnych moz e z kolei zaowocowac skokiem cywilizacyjnym oraz zwie szeniem bezpos rednich inwestycji zagranicznych w Turcji, a co za tym idzie
19 20

Turkey, European Commission..., s. 6. kszym odbiorca do Drugim najwie br tureckich w 2010 r. by Irak. Wartos c eksportu wyniosa ponad 4,5 mld euro, co stanowi 5,3% cakowitego eksportu Turcji. 21 Turkey, European Commission..., s. 4. 22 czkowski, Uwarunkowania ekonomiczne a czonkostwo Turcji w Unii Europejskiej, w: K. Zaja A. Szyman ski (red.), op. cit., s. 85. 23 Poczucie bezpieczen stwa i stabilnos ci politycznej w konteks cie protesto w i przewroto w waz w Tunezji czy Egipcie moz e okazac sie nym kryterium wyboru miejsca wakacji. 24 Turism statistics, third quarter of 2011, Turkish Statistical Institute, http:www.turk: 10.04.2012 r.). stat.gov.trPreTablo.do?tbid:51&ustid:14. (wejs cie na strone 25 cy 75% Kryterium uzyskania pomocy dla regionu jest jego PKB per capita, nieprzekraczaja rodki z funduszu spo dla krajo jnos ci przeznaczone sa w czonkowskich, w kto rych s redniej w caej Unii. S PKB per capita nie przekracza 90% s redniej w caej Unii. Niski poziom tego wskaz nika w Turcji uczyni z kraju powaz nego beneficjenta s rodko w unijnych. Zob. szerzej: Wste p do funduszy europejskich, Portal Funduszy Europejskich, http:www.funduszeeuropejskie.gov.plWstepDoFunduszyEuropejskich : 10.04.2012 r.). StronyCelePolitykiSpojnosci.aspx, (wejs cie na strone

274

Materiay

, z dalszym rozwojem gospodarczym. Szacuje sie e w latach 2006-2007 obcy kapita do wzrostu PKB o okoo 3,5% 26. lokowany w Turcji przyczyni sie s trznego UE turecka gospodarka moz bardziej Jako cze c rynku wewne e stac sie atrakcyjnym celem dla zagranicznych inwestoro w, szczego lnie tych z Europy gania obcego kapitau przez to pan stwo s wiadczy Zachodniej 27. O sile przycia pi gwatowny przyrost chociaz by fakt, z e w latach 2003-2007 w Turcji nasta wartos ci inwestycji europejskich od okoo 450 mln euro do blisko 9 mld euro 28. Zlikwidowanie jakichkolwiek formalnych i prawnych przeszko d w lokacji zagranicznego kapitau powinno zaowocowac ich dalszym wzrostem. Ponadto towacy zagranicznym s rzysza rodkom finansowym transfer nowych technologii, w poc staci know-how, licencji czy patento w moz e pozytywnie wpyna na modernizacje proceso w wytwo rczych w Turcji. pienie do Unii Europejskiej moz Wsta e byc dla Turcji korzystne ro wniez ze du na bezpieczen na wzrost poczucia i stanu niezagroz wzgle stwo. Szanse enia pan stwa stworzyaby partycypacja we Wspo lnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczen stwa (WPZiB) oraz Wspo lnej Polityce Bezpieczen stwa i Obrony (WPBiO). do wypracowania skuteczniejszych metod wspo Ponadto akcesja przyczyni sie kszenie tureckiego potencjau militarpracy i reagowania wobec kryzyso w. Zwie nego moz e podnies c zdolnos c pan stwa do zapobiegania ewentualnym zagroz eniom, do natomiast wspo lnie prowadzona polityka zagraniczna moz e przyczynic sie gowania ekonomicznych i dyplomatycznych moz spote liwos ci przeciwdziaania wadz w Ankarze ewentualnym niebezpieczen stwom. Turcja, stana sie problemami Po akcesji do Unii trudnos ci, z jakimi zmierzy sie na wzmocnienie jej caej organizacji. Tym samym czonkostwo stanowi szanse to okazac obecnego potencjau. Moz e sie szczego lnie istotne w walce z terrorystami cymi sie z Partii Pracuja cych Kurdystanu (PKK) 29. Wspo praca suz b wywodza wszystkich krajo w czonkowskich przy wykrywaniu, zapobieganiu i minimalizowaniu skutko w zamacho w oraz wykorzystanie dos wiadczen i wiedzy europejskich mie dzynarodowa grupa przeste pcza , jednostek antyterrorystycznych do walki z ta bardziej efektywne niz moz e okazac sie samodzielne dziaania. Czonkostwo Turcji w UE waz ne jest ro wniez z punktu widzenia zmniejszania potencjalnych zagroz en . Armia turecka, choc liczna i dobrze wyposaz ona, posiada zdolnos . Ro ograniczona c bojowa wniez gospodarka krajowa nie jest na tyle silna, c pienie do Unii otworzy przed tym aby udz wigna dugotrway konflikt. Przysta wzmocnienia swojej siy odstraszania o armie pan krajem perspektywe stw czonkowskich organizacji. Akcesja spowoduje postrzeganie Turcji nie jako samodzielnego, pojedynczego pan stwa, a jako kraju w strukturach europejskich, z kto rym . Partycypacja w EPBiO dugotrway konflikt jest nieopacalny i skazany na poraz ke

O. Rehn, op. cit., s. 21. dzie czynnikiem Brak jakichkolwiek barier celnych oraz innych ograniczen w handlu be cym przenoszenie dziaalnos stymuluja ci gospodarczej z Europy Zachodniej do Turcji (niz szy koszt t dla inwestoro produkcji, podyktowany duz ym rynkiem pracy, stworzenie dodatkowych zache w np. ulg pu do uzbrojonych dziaek czy gotowej infrastruktury woko biorstw). podatkowych, doste przedsie 28 O. Rehn, op. cit., s.21. 29 cych Kurdystanu zostaa uznana przez Unie Europejska za organizacje terrorysPartia Pracuja w 2008 r. tyczna
27

26

Materiay

275

p tureckiej armii do nowoczesnych arsenao wpynie jednoczes nie na doste w europejskich pan stw 30. ca korzys dla Turcji, wynikaja ca z przysta pienia do Unii powinien byc Znacza cia wzrost jej politycznego potencjau do zapewnienia ekonomicznego bezpieczen stwa kraju. Konfliktogennos c regiono w, w kto rych pooz ona jest Turcja, moz e niekorzysdzy pan tnie wpywac na relacje handlowe mie stwami. Przeniesienie politycznych c napie na stosunki gospodarcze grozi zako ceniem dostaw strategicznych surowco w trznym (jak np. gaz czy ropa) i w efekcie spowodowac zapas c na rynku wewne na zminimalizowanie tego ryzyka Turcji. Partycypacja w WPZiB jest szansa poprzez wspo lne dziaania odwetowe wszystkich pan stw czonkowskich. Ewentual Unie be dzie skuteczniejsza bronia na nos c zastosowania represalio w przez caa dzynarodowej niz du tureckiego. Moz arenie mie osamotnione dziaanie rza e to miec ki czemu poziom tureckiego bezpieczen ro wniez aspekt prewencyjny, dzie stwa gospodarczego wzros nie. Tureckie bezpieczen stwo gospodarcze zalez ne jest przede wszystkim od staych dostaw gazu ziemnego i ropy, wykorzystywanych zaro wno przez przemys, jak pienie do organizacji be dzie dla Turcji szansa i konsumento w indywidualnych. Wsta czenia jej do europejskiego systemu bezpieczen cej wa stwa energetycznego i rodza wspo sie lnej polityki energetycznej 31. Unijna polityka dywersyfikacji dostaw glowodorowych, moz dzie surowco w we e jej zabezpieczyc dostawy gazu i ropy. Be go to tym bardziej prawdopodobne, iz wiele projekto w gazocia w zakada udzia Turcji jako kraju tranzytowego dla tych surowco w. nie tylko na ekonomiczny rozwo Czonkostwo w UE stanowi dla Turcji szanse j kszenie bezpieczen c i zwie stwa o potencja organizacji, ale moz e takz e wpyna polityki i kultury w tym pan zane jest to z procesem pozytywnie na sfere stwie. Zwia cy musi spenic akcesyjnym, w kto rym kraj kandyduja wiele warunko w, w tym tzw. sie polityczne wymogi, takie jak: kryteria kopenhaskie. Ws ro d nich znajduja cych demokracje , rza dy prawa, poszanowanie praw stabilnos c instytucji gwarantuja czowieka, szanowanie praw i ochrona mniejszos ci 32. stworzenia w peni Wypenienie kryterio w kopenhaskich jest dla Turcji szansa stabilnego, s wieckiego i cywilnego pan stwa. Tureckie spoeczen stwo moz e skorzyspieniu do UE szczego tac na przysta lnie w kwestii liberalizacji i demokratyzacji. do cych dostosowania Proces akcesyjny wymaga bowiem od rza w krajo w kandyduja sytuacji prawnej, politycznej, ekonomicznej i spoecznej do europejskich standardo w. Perspektywa czonkostwa w Unii jest tym samym katalizatorem reform cych w Turcji. zachodza

30 Istnienie prawnie umocowanej w traktacie lizbon skim Agencji do spraw Rozwoju Zdolnos ci Obronnych, Badan , Zakupo w i Uzbrojenia daje kaz demu pan stwu czonkowskiemu Unii Europejskiej czenia sie w jej prace. Zadania podejmowane przez Agencje zasadzaja sie na przemoz liwos c wa prowadzaniu wspo lnych projekto w badawczych, harmonizowaniu zamo wien na bron , okres laniu kszaniu moz i zwie liwos ci wojskowych poszczego lnych pan stw, poprawie efektywnos ci wydatko w na zbrojenie. 31 J. Buzek, Wspo lna polityka energetyczna Unii Europejskiej perspektywy i wyzwania, Komisja Europejska, http:ec.europa.eupolskanewsopinie090216 wspolnapolitykaenergetycz: 10.04.2012 r.). nauepl.htm, (wejs cie na strone 32 Accession criteria, European Commission, http:ec.europa.euenlargementenlargement pro: 10.04.2012 r.). cessaccessionprocesscriteriaindex en.htm#, (wejs cie na strone

276

Materiay

Waz ny w konteks cie politycznych korzys ci i szans dla tureckiego spoeczen stwa wzrost respektowania praw czowieka. Szczego wydaje sie lnie istotnymi kwestiami : sprawa mniejszos sa ci kurdyjskiej i dyskryminacji kobiet. Choc Komisja Europejscym poste py w wypenianiu kryterio ka w swoim raporcie oceniaja w kopenhaskich zauwaz na nadal pala ce sprawy. przez Turcje ya pozytywy, to zwro cia tez uwage wobec kobiet, honorowe zabo Wymieniono ws ro d nich przemoc domowa jstwa, wczesne oraz wymuszane maz en stwa. W kwestii kurdyjskiej mniejszos ci doceniopy dotycza ce wolnos no poste ci sowa i zgromadzen . Jednoczes nie zauwaz ono, iz w tej dziedzinie Turcja ma jeszcze wiele do zrobienia. Waz ne jest szerzenie zyka tolerancji i walka z przejawami ksenofobii oraz pene dopuszczenie je kurdyjskiego do uz ytku w instytucjach pan stwowych 33. pic gle istPod wpywem integracji europejskiej moz e nasta uspokojenie cia cych napie c dzy ludnos narodowos nieja mie cia ci tureckiej i kurdyjskiej, a to z kolei c polityczna i wzrost bezpieczen trznego Turcji. wpyna na stabilizacje stwa wewne takz c wpyw wojskowych Reformy dotycza e administracji pan stwowej, zmniejszaja kszaja c niezalez do na z ycie polityczne i zwie nos c sa w. Perspektywa akcesji prze zatem na wymierne korzys kada sie ci dla spoeczen stwa tureckiego, kto re zyskuje cej swobo wie d i przejrzysty ustro j pan stwa 34. Potencjalne zyski, jakie moz e odnies c Turcja z czonkostwa w Unii Europejszane sa ro , jaka to kiej, zwia wniez z funkcjonowaniem samej organizacji i rola pan stwo moz e odgrywac w strukturze politycznej ugrupowania. Szczego lnie istotne dzie be dzie uczestnictwo w procesie decyzyjnym UE, kto w tym wzgle ry wywiera krajo spoecznos dzywpyw zaro wno na polityke w czonkowskich, jak i caa c mie . Akcesja do Unii stanie sie szansa na zwie kszenie udziau Turcji narodowa dzynarodowej, a tym samym wzros w go wnym nurcie polityki mie cie znaczenia tego kraju na s wiecie. dla tureckiego spoeczen tpienia uzyskanie atwiejszej Szansa stwa jest bez wa pi po akcesji. Otwarte granice sposobnos ci do promocji wasnej kultury, jaka nasta sie na zintensyfikowanie kontakto dzy przedstawicielami zapewne przeoz a w mie ki cze stszym spotkaniom moz dzie ro z nych obszaro w kulturowych. Dzie liwe be cych Turko obalenie faszywych stereotypo w, dotycza w. Pozwoli to z kolei na dem tureckich tradycji i religii. Z kolei lepsze zrozumienie i wzrost tolerancji wzgle dnego wyobraz przeamanie be enia o Turcji i jej mieszkan cach, a takz e promocja na zainteresowanie turysto kultury moz e przeoz yc sie w, a co za tym idzie wzrostem cych ten kraj. liczby oso b odwiedzaja
WYZWANIA I OBAWY

cym w nim Proces integracji europejskiej przynosi podmiotom partycypuja ga za soba takz niezliczone korzys ci. Jednak pocia e wiele problemo w i koszto w. Nie zac inaczej jest w przypadku Turcji. Z rozszerzeniem ugrupowania o ten kraj wia sie
33 Conclusions on Turkey (extract from the Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challenges 2011-2012, COM(2011) 666 final), European Commission, http:ec.europa.euenlargementpdfkey documents2011package : 10.04.2012 r.). trconclusionsen.pdf, (wejs cie na strone 34 B. Jurkowska, Turcja na drodze do UE: Szanse i zagroz enia, http:www.stosunki.pl?q : 10.04.2012 r.). :contentturcja-na-drodze-do-ue-szanse-i-zagro%C5%BCenia, (wejs cie na strone

Materiay

277

da problemy ze sfery ekonomii, bezpieczen be stwa, polityki i kultury. Chociaz z podobnymi wyzwaniami przy kaz w swej historii UE musiaa mierzyc sie dym kszeniu, to rozmiar gospodarki i terytorium oraz stopien bnos kolejnym powie odre ci dzie powaz kulturowej Turcji be nym i bezprecedensowym sprawdzianem mechanizmo w integracyjnych organizacji. Jednym z najistotniejszych wyzwan jest ekonomiczny koszt rozszerzenia . Rozwijaja ca sie , choc organizacji o Turcje nadal zacofana gospodarka, niski wnioskowac e duz y sektor rolny, pozwalaja , iz po poziom PKB per capita 35, a takz najwie kszym odbiorca s akcesji Turcja stanie sie rodko w unijnych, przynajmniej przy obecnych zasadach i polityce ekonomicznej. Wydatki organizacji ukierun bowiem go Polityke Rolna oraz dziaania strukturalne, kowane sa wnie na Wspo lna podnoszeniu poziomu z kto re suz yc maja ycia w biedniejszych regionach UE 36. ce rocznych koszto Prognozy dotycza w czonkostwa Turcji w Unii Europejskiej sie w zalez tych zaoz ro z nia nos ci od przyje en oraz perspektywy czasowej, w jakiej s jednak woko ciej wymieniane kwoty oscyluja miaoby dojs c do akcesji 37. Najcze , iz na tureckie rolnictwo Unia przeznaczaaby 28 mld euro rocznie 38. Szacuje sie ksza suma niz nawet 11,3 mld euro rocznie, co jest wie w przypadku 12 pan stw, z czyy do ugrupowania w latach 2004-2007 39. Ro wnie duz ym obcia eniem kto re doa dla budz etu UE mogaby byc pomoc strukturalna udzielana nowemu czonkowi. c pod uwage , iz jej przyznania dla danego regionu jest PKB per Biora podstawa capita niz szy niz 75% s redniego PKB na mieszkan ca w caej Unii oraz fakt, z e kszos wie c obszaro w Turcji nie przekracza tego poziomu, prawie cae pan stwo jnos uzyskaoby wsparcie od organizacji 40. Zgodnie z zasadami polityki spo moz ciregionalnej go rny limit kwoty, jaka e otrzymac pan stwo, wyznacza pro g 4% regua do tego kraju co roku pyne oby nawet do 22,5 mld jego PKB. Zgodnie z ta euro, czyli ponad 5,6 mld euro za kaz dy punkt procentowy PKB 41. Innym powaz nym wyzwaniem dla gospodarek pan stw UE moz e byc zjawisko masowej imigracji zarobkowej z Turcji do dotychczasowych czonko w organizacji. Napyw wielu nowych pracowniko w moz e spowodowac wzrost bezrobocia i obz da cych celem migracji. Aby uzyskac cia en socjalnych w krajach be zatrudnienie, swe z dania finansowe, co moz lokalni pracownicy zapewne obniz a a e przeoz yc sie

35 w Turcji, mierzone parytetem siy nabywczej, stanowio zaledwie 49% W 2010 r. PKB na osobe s redniego PKB per capita w UE. GDP per capita in PPS, Eurostat, http:epp.eurostat.ec.europa.eutgmtable.do?tab:table&init:1&plugin:1&language:en&pcode:tec00114, (wejs cie na : 10.04.2012 r.). strone 36 H. Flam, Economic Effects of Turkeys Membership on the European Union, w: B.M. Hoekman, S. Togan (red.), Turkey: Economic Reform and Accession to the European Union, Waszyngton 2005, s. 346-347. 37 R. Dziewulski, M. Cecot, Najwaz niejsze konsekwencje czonkostwa Turcji w UE, Biuletyn Analiz UKIE, czerwiec 2005, http:archiwumukie.polskawue.gov.plHLPfiles.nsf0AEA36E80 : 10.04.2012 r.). 134DB588C12570D200296720$fileturc.pdf, s. 41-46, (wejs cie na strone 38 J. Kowalska-Iszkowska, Tym pan stwom na razie dzie kujemy, Newsweek Polska 2005, nr 12. 39 R. Dziewulski, M. Cecot, op. cit., s. 45. 40 T. Brandmller (red.), Eurostat regional yearbook 2011, Luksemburg 2011, s. 95-98. 41 ro Z do: obliczenia wasne.

278

Materiay

, iz na ogo lny spadek s redniego wynagrodzenia 42. Prognozuje sie po akcesji osiedlic w krajach Unii mogoby sie od 0,5 mln do 4 mln Turko w, przy czym s znaczna cze c w Niemczech 43. rodzi ro Rozszerzenie o Turcje wnie wiele problemo w w kwestii bezpieczen stwa zane sa one go ciem granic Unii w konfliktowy rejon UE. Zwia wnie z przesunie siedztwo krajo s s wiata. Sa w kaukaskich oraz Syrii, Iraku i Iranu, z kto rych cze c k o spadek bezpieczen oskarz ana jest o wspieranie terroryzmu, moz e budzic le stwa aby zatem przed zadaniem ustabilizowania sytuacji caej organizacji. Unia stane zania konfliktowych sytuacji. Innym wyw regionie i doprowadzenia do rozwia zwaniem mogoby byc przygotowanie organizacji do udziau w potencjalnym siado konflikcie zbrojnym oraz zmuszenie sa w do zaniechania rozwijania militarnych programo w nuklearnych, gdyz ewentualna wojna atomowa na Bliskim Wschodzie miaaby miejsce tuz przy granicy UE. ciem granic zewne trznych UE na wscho zaby sie takz Z przesunie d wia e dowa na problem ich szczelnos ci. Rozszerzenie sprawi, z e turecka granica la granica Unii. Tym samym UE sa siadowaaby dugos ci ponad 2200 km 44 stanie sie , Armenia , Azerbejdz . Wraz z wa czeniem z Gruzja anem, Iranem, Irakiem i Syria dzie opracowanie skutecznych metod Turcji do strefy Schengen, potrzebne be uszczelnienia poudniowo-wschodnich granic organizacji. Ich dugos c , a takz e , sprzyjaja bowiem wielu go rzyste uksztatowanie tereno w, przez kto re wioda nielegalnym procederom. Problemy z uszczelnieniem granicy doprowadzic moga cych produkowanych na innych kontynentach, kto do przemytu s rodko w odurzaja re dzie wwiez od momentu akcesji Turcji do strefy Schengen atwiej be c na teren UE. Podobne obawy moz na z ywic co do napywu nierejestrowanej i nielegalnej broni. Nieszczelna granica mogaby ro wniez sprzyjac porwaniom dla okupu i handlowi pczych i terrorystycznych ludz mi oraz dziaalnos ci zorganizowanych grup przeste (np. PKK). zanie tzw. Inne zadanie w dziedzinie bezpieczen stwa Unii stanowioby rozwia zany jest on z istnieniem licznej, od lat dysproblemu kurdyjskiego 45. Zwia kryminowanej mniejszos ci kurdyjskiej na terytorium Turcji oraz wysuwanymi przez daniami autonomii dla Kurdystanu, a nawet utworzenia jej przedstawicieli z a , co zostao niezalez nego pan stwa. Chociaz sytuacja prawna Kurdo w poprawia sie Europejska , to niero zauwaz one przez Komisje wne traktowanie mniejszos ci kurdyj w czy zamieszek skiej w Turcji nadal jest faktem 46. Wybuch masowych protesto ca sie dyskryminacja , moz spowodowanych utrzymuja e zaowocowac destabilizacja s domowa . Co prawda sytuacji w poudniowo-wschodniej cze ci kraju, a nawet wojna coraz mniej prawdopodobna w konteks eskalacja konfliktu wydaje sie cie poprawy

H. Flam, op. cit., s. 343. R. Dziewulski, M. Cecot, op. cit., s. 33. 44 Turkey, CIA The World Factbook... 45 c Nie istnieje jedna definicja problemu kurdyjskiego. Przyja moz na jednak, iz jest to konflikt na z tle da en niepodlegos ciowychautonomicznych narodu kurdyjskiego, go wnie na terenie Turcji, Iraku i Iranu. Dotyczy ro wniez dyskryminacji i amania praw ludnos ci pochodzenia kurdyjskiego, w tym praw czowieka. 46 np. naruszania wolnos Conclusions on Turkey... Zarzuty wysuwane pod adresem Turcji dotycza ci zyka, czy zne cania sie nad wie z sowa, praw mniejszos ci do wasnej kultury i je niami.
43

42

Materiay

279

z sytuacji prawno-politycznej Kurdo w, jednak wcia wywouje ona wiele obaw 47. bowiem moz Potencjalna niestabilnos c Turcji odbic sie e na bezpieczen stwie Unii, poprzez wzrost nastrojo w separatystycznych w caej Europie. Doprowadzic to moz e trznego takz e do renesansu popularnos ci PKK i przeniesienia konfliktu wewne Turcji do innych pan stw czonkowskich (w wielu z nich z yje diaspora kurdyjska). zanym z czonkostwem Turcji w Unii jest kwestia Waz nym wyzwaniem zwia zania problemu podziau cypryjska. Akcesja tego pan stwa bez uprzedniego rozwia pienia wewne trznych napie c wyspy stwarza bowiem ryzyko wysta w organizacji. dzy lokalna ludnos pochodzenia tureckiego i grecPonowna eskalacja sporu mie cia , Grecja i Republika kiego moz e spowodowac ochodzenie stosunko w miedzy Turcja . To z kolei mogoby miec Cypryjska negatywny wpyw na funkcjonowanie Unii np. poprzez sparaliz owanie pracy instytucji UE. Choc zakon czenie podziau wyspy nie pienia do organizacji, to was moz jest warunkiem przysta nie przed akcesja liwos c zania tego problemu wydaje sie najwie ksza 48. rozwia zanych z akcesja Turcji dotyczy takz Wiele obaw zwia e jej potencjalnego wpywu na proces decyzyjny w UE, a przez to osabienie pozycji innych krajo w. pstwem obowia zuja cych w organizacji zasad Rola tego pan stwa byaby naste da cych odzwierciedleniem ich potencjau reprezentacji pan stw czonkowskich, be kszy wpyw na ludnos ciowego 49. Zgodnie z tym, Turcja wywieraaby najwie podejmowania decyzji w Parlamencie Europejskim i Radzie UE. procedure z najbardziej liczebnych W pierwszym przypadku mogaby bowiem liczyc na jedna pozycje podczas gosowania wie kszos grup deputowanych, a w drugim na silna cia 50. Biora c z kolei pod uwage prognozy demograficzne dla Turcji, kwalifikowana 51. znaczenie tego kraju z kaz dym rokiem wzmacniaoby sie Przy zachowaniu zasad traktatu lizbon skiego Turcja jako najludniejsze pan stwo role w procesie podejmowania decyzji organizacji odgrywaaby szczego lnie waz na UE. Wedug prognoz w 2015 r. ludnos dzie tak samo przez Rade c tego kraju be pnych latach znacznie ja przewyz liczna jak Niemiec (ok. 82 mln), a w naste szy 52. du na swo dzie waz Turcja ze wzgle j potencja be nym sojusznikiem w budowaniu cych podje cie decyzji. Traktat lizbon koalicji intereso w, szczego lnie tych blokuja ski przewiduje bowiem, iz kaz da decyzja Rady podejmowana w wyniku gosowania kszos moz liczbe pan ca wie cia e byc zablokowana przez najmniejsza stw reprezentuja co najmniej 35% ludnos ci wszystkich pan stw UE plus jeszcze jedno pan stwo. cej sie podje ciu decyzji atwiejsza moz liwos c uzyskania koalicji sprzeciwiaja powoduje z kolei obawy o sparaliz owanie prac Rady UE.
J. Bochen ska, Turecki proces akcesyjny widziany z tureckiej perspektywy, w: A. Szyman ski (red.), op. cit., s. 42-44. 48 d w Ankarze jest obecnie jedynym, kto Rza ry moz e zmusic przywo dco w Tureckiej Republiki zania sporu. Przyje cie Turcji do Unii zmniejszy presje Po nocnego Cypru do rozmo w w sprawie rozwia zania kwestii cypryjskiej cia z ca na rza dzie w Ankarze. rozwia a 49 R. Dziewulski, M. Cecot, op. cit., s. 13. 50 K. Sm yk, Konsekwencje przystapienia Turcji dla procesu decyzyjnego w UE, Biuletyn Analiz UKIE 2005, nr 15, http:archiwum-ukie.polskawue.gov.plHLPfiles.nsf095F8F58FA510D : 10.04.2012 r.). 874C12570D20029916Cfileturcpozrada.pdf, s. 1, (wejs cie na strone 51 Adam Balcer przewiduje, z e do 2050 r. populacja turecka moz e liczyc 100 mln oso b, choc dzie mniej liczna z powodu emigracji do UE. Zob. szerzej: A. Balcer, W strone w samej Turcji be strategicznego..., s. 6-7. 52 K. Smyk, op. cit., s. 7.
47

280

Materiay

ce czonkostwa w UE zwia zane sa tez Obawy natury politycznej dotycza demokracji w Turcji. Jako potencjalne zagroz sto wskazywana z jakos cia enie cze jest niska stabilnos c systemu politycznego, problemy z ro wnouprawnieniem kobiet, z pozycja armii w z czy wcia zbyt silna yciu politycznym kraju. Chociaz reformy dy AKP dostosowuja Turcje do standardo podejmowane przez rza w europejskich gle istnieja obawy, iz demokracji, to cia tradycyjny turecki autorytaryzm nie zosta cakowicie wyeliminowany 53. tpliwos zane z czonkostwem Turcji w Unii Europejskiej dotycza Inne wa ci zwia nierozliczonej przeszos ci tego pan stwa. Istotna w tej materii jest przede wszystkim s negatywna postawa cze ci tureckich polityko w i spoeczen stwa wobec problemu kurdyjskiego oraz eksterminacji Ormian w 1915 r. Obydwie kwestie pozwalaja tpliwos z ywic wa ci, czy Turcja odpowiednio podchodzi do przestrzegania praw zanie wydaje sie czowieka. Z powodu zoz onos ci tych problemo w, ich rozwia bardzo trudnym zadaniem, takz e dla UE, gdyz brak rozrachunku Turcji z historia i dyskryminacja Kurdo w moz e z kolei podwaz ac motywy wszelkich inicjatyw w imie obrony praw czowieka. podejmowanych przez organizacje Wiele niepokojo w ws ro d Europejczyko w budzi takz e kulturowa odmiennos c przede wszystkim przez stereotypy, utoz Turcji. Obawy te wywoywane sa ce islam z fundamentalizmem oraz brak wiedzy o religii i kulturze Turcji 54. samiaja ce sie przekonanie o braku moz Pojawiaja liwos ci pogodzenia wartos ci muzuman ssto utrwalane przez nacjonalistycznych polityko kich i chrzes cijan skich, cze w k przed rozszerzeniem Unii o Turcje . z ro z nych europejskich krajo w, wzmaga le Postrzeganie spoeczen stwa tureckiego jako monolitu, w kto rym religia jest dne, jednak powszechnajwaz niejsza i nadaje ton z yciu kaz dego obywatela jest be s ne. Choc w Turcji, podobnie jak w europejskich krajach, cze c obywateli hoduje ca) grupa, religijnemu konserwatyzmowi, istnieje takz e duz a (moz e przewaz aja kto ra z dystansem podchodzi do religii. Ro wniez wpyw islamu na z ycie polityczne ciolecia europeizacji nie odbiega zasadniczo od standardo w europejskich 55. Dziesie ustroju Turcji pozwoliy wyksztacic wiele demokratycznych pokolen i uksztatowac spoeczen stwo obywatelskie w stylu cywilizacji zachodniej 56. zane z akcesja do Unii Europejskiej rodza sie takz Obawy zwia e w Turcji. zane sa z przygotowaniem tego pan Najwaz niejsze z nich zwia stwa do czonkostwa, a co za tym idzie ze spenieniem kryterio w kopenhaskich oraz dostosowaniem p Turcja gospodarki i prawa do realio w europejskich. Szczego lnie duz y poste pienia do organizacji, co poczynia w realizacji ekonomicznych warunko w przysta cych przygotowapodkres lane jest w raportach Komisji Europejskiej, podsumowuja nia do akcesji 57. Dostosowanie gospodarki tureckiej do wymogo w unijnego prawa trznego wymaga jednak dalszych wysiko oraz mechanizmo w rynku wewne w i staran .
S. Konopacki, Droga Turcji do Unii Europejskiej, Studia Europejskie nr 12005, s. 56. A. Szyman ski, Religia jako nieoficjalne kryterium czonkostwa w Unii Europejskiej przypadek Turcji, w: A. Szyman ski (red.), op. cit., s. 93. 55 Ibidem, s. 95. 56 w sposo Choc wprowadzanie demokracji i europejskich standardo w nierzadko odbywao sie b siowy i niedemokratyczny. 57 Progress reports, European Commission, http:ec.europa.euenlargementhow-does-it-work : 10.04.2012 r.). progressreportsindexen.htm, (wejs cie na strone
53 54

Materiay

281

Komisja Europejska stawia wadzom Turcji wiele wymagan , zaro wno ogo lnych, jak i szczego owych. Go wnym wyzwaniem w dziedzinie ekonomii jest przecych system wolnorynkowy i stabilizuja prowadzanie dalszych reform umacniaja sytuacje kraju. Wedug Komisji Europejskiej turecki rza d cych makroekonomiczna powinien takz e zmniejszyc udzia pan stwa w gospodarce 58. Przed krajem kancym postawiono ro cych realizacji dyduja wniez wiele szczego owych zadan , suz a tych ogo lnych. z narastaja cym Jednym z najwaz niejszych wyzwan dla Turcji jest zmierzenie sie puja cym ujemnym bilansem patniczym pan stwa. Komisja wskazuje, iz za poste z trzny popyt, wzrostem gospodarczym w Turcji w 2010 i 2011 r. poda a wewne kszenie krajowej produkcji, a poprzez import. kto ry zaspokajany by nie przez zwie Podczas gdy eksport towaro w i usug w 2011 r. wzro s o 4,2% w stosunku do analogicznego okresu w 2010 r., import towaro w i usug z zagranicy wzro s o 23%. cy sie i wzrastaja cy ujemny bilans patniczy moz Utrzymuja e zagrozic makroekonomicznej stabilnos ci kraju 59. kszenie tempa procesu Innymi wymaganiami stawianymi Turcji jest zwie dowej udzielanej podmiotom prywatyzacji w kraju oraz zmniejszenie pomocy rza gospodarczym. Waz nym zadaniem pozostaje zniesienie pozataryfowych ogranidzy Unia i krajem kandyduja cym, godza cych w swobode czen , w obrocie do br mie cej uwagi tureckie wadze powinny pos cic przepywu towaro w. Wie wie takz e cych przepywu pracowniko zanych przygotowaniu uregulowan dotycza w i zwia z tym zagadnieniem takich kwestii, jak Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowot ro nego. Dostosowanie prawa powinno odbyc sie wniez m.in. w dziedzinie ochrony wasnos ci intelektualnej, transportu, energetyki, opodatkowania niekto rych do br (wyrobo w tytoniowych i alkoholowych), czy polityki socjalnej i zatrudnienia (szczego lnie kobiet) 60. kszenie wolnos Wyzwaniem dla Turcji jest ro wniez zwie ci gospodarczej w kracej indeks wolnos ju. Wedug The Heritage Foundation, publikuja ci gospodarczej 61 (The Index of Economy Freedom IEF), kraj ten nalez y do grupy pan stw umiarkowanie wolnych. Turcja w rankingu 184 pan stw (sklasyfikowano 179) na 73 miejscu. Na tle 27 obecnych czonko znajduje sie w Unii, pan stwo to zajmuje c Wochy oraz Grecje . IEF wskazuje, z 26 miejsce, wyprzedzaja e w Turcji poprawie
A. Niedziela-Mielniczek, System gospodarczy Turcji w konteks cie potencjalnej akcesji do Unii Europejskiej pro ba oceny, w: T. Bernata (red.), Teoretyczne i praktyczne aspekty funkcjonowania gospodarki, Szczecin 2009, s. 83. 59 Commission Staff working paper. Turkey 2011 progres report, Brussels 2011, http:ec.europa.euenlargementpdfkeydocuments2011packagetr rapport2011en.pdf, s. 45-46 (wejs cie na : 10.04.2012 r.). strone 60 Ibidem, s. 50-86. 61 z 10 indywidualnych rezultato Wskaz nik wolnos ci gospodarczej (IEF) danego kraju jest s rednia w w obszarach: wolnos c w zakresie biznesu, wolnos c w zakresie handlu, wolnos c podatkowa, rozmiary dowych, wolnos wpywo w rza c w zakresie polityki monetarnej, wolnos c inwestycyjna, wolnos c finansowa, prawa wasnos ci, wolnos c od praktyk korupcyjnych oraz wolnos c rynku pracy. IEF przyjmuje ce wolnos wartos ci od 0 do 100, przy czym 100 oznacza najbardziej, a 0 najmniej sprzyjaja ci pan gospodarczej warunki prowadzenia biznesu i polityke stwa. Wedug IEF kraje zostay podzielone na szes c grup: wolne (ogo lny wynik od 100 do 80), raczej wolne (wynik od 79,9 do 70), umiarkowanie powane (wynik pomie dzy 59,9 a 50), represjonowane (wynik wolne (wynik od 69,9 do 60), raczej skre dzy 49,9 a 0), oraz niesklasyfikowane. pomie
58

282

Materiay

powinna ulec ochrona praw wasnos ci, polityka antykorupcyjna oraz wolnos c rynku czeniu z realizacja zalecen pracy 62. Wzmocnienie liberalizmu gospodarczego w poa Komisji Europejskiej moz e stanowic powaz ne wyzwanie dla Turcji, jednoczes nie tego pan jednak powinno przygotowac gospodarke stwa do czonkostwa w organizacji. d musi woz do Wiele staran turecki rza yc w odpowiednie przygotowanie sie dem bezpieczen czonkostwa pod wzgle stwa pan stwa oraz organizacji. Na pierwszy sie szczego plan w tej kwestii wysuwaja lnie trzy zagadnienia: szczelnos c granic, p w ostatniej kwestii walka z PKK oraz wspo praca wojskowa i policyjna. O ile poste cy, o tyle dwa pierwsze elementy wymagajest dla Komisji Europejskiej zadowalaja wie kszej uwagi. ja pienie Turcji do UE uczyni z tego kraju najdalej wysunie tego na pouWsta dniowy wscho d czonka organizacji. Co za tym idzie, turecka granica stanie sie trzna granica ugrupowania. Biora c pod uwage jej charakter (uksztatowanie zewne dzie trudnym terenu przez kto ry przebiega oraz dugos c ) jej uszczelnienie be zadaniem, koniecznym jednak dla zapewnienia bezpieczen stwa UE. Modernizacja dowej oraz szersze wykorzystanie nowoczesnej technologii takiej, infrastruktury la jak kamery na podczerwien , czujniki ruchu czy monitoringu granic, a takz e odpowiedni dobo r i rozmieszczenie punkto w granicznych i patroli moz e ograniczyc imigracje , handel ludz nielegalna mi, przemyt towaro w w tym narkotyko w czy pczos dzie moz dziaalnos c przeste ci zorganizowanej. Waz ne w tym wzgle e sie okazac zbudowanie systemu wspo pracy zaro wno na szczeblu pan stwowym, jak i regionalnym i lokalnym 63. przeste pczos , w tym dziaaja ca na terytorium Turcji Walka ze zorganizowana cia organizacja PKK, stanowi wielkie wyzwanie dla rza du od 1978 r. terrorystyczna dzynarodowy 64. Dziaalw Ankarze. Jest ono tym powaz niejsze, iz ma wymiar mie nos c terrorystyczna PKK zagraz a przede wszystkim bezpieczen stwu Turcji, po dzie jednak stanowia problem caej Unii. Zlikwidowanie Partii rozszerzeniu be cych Kurdystanu to przede wszystkim zadanie dla wadz w Ankarze, kto Pracuja rych na uniemoz wysiki skupic powinny sie liwieniu terrorystom przekraczania granicy ceniu kurdyjskiej ludnos turecko-irackiej, znieche ci do popierania PKK oraz zlikpczej. Ponadto widowaniu moz liwos ci finansowego wsparcia tej grupy przeste okazac zanie problemu terroryzmu Partii Pracuja waz ne moz e sie militarne rozwia , z cych Kurdystanu. Szacuje sie e PKK kontroluje okoo 40% przemytu heroiny cej do UE ze wschodu 65, dlatego walka z tym ugrupowaniem jest szczego trafiaja lnie istotna dla pan stw czonkowskich. Turcji do UE moga wia zac takz Z akcesja sie e obawy co do spadku bezpieczen stwa pan stwa. Chociaz militarny, polityczny oraz ekonomiczny potencja wadz ki wsparciu organizacji i jej czonko w Ankarze wzros nie dzie w, a widmo
62 Turkey, The Heritage Foundation, http:www.heritage.orgindexcountryturkey, (wejs cie na : 10.04.2012 r.). strone 63 Commission Staff working..., s. 92-93. 64 tku lat 90. XX w. PKK wykorzystuje bazy w po s Od pocza nocnej cze ci Iraku, z kto rych . Zob. szerzej: K. Kujawa, Eskalacja konfliktu Partii Pracujacych przeprowadza ataki na Turcje Kurdystanu z tureckimi wadzami, Biuletyn nr 96, paz dziernik 2011, PISM, http:www.pism.pl : 10.04.2012 r.). index?id:0465a1824942fac19824528343613213, (wejs cie na strone 65 M. Jonsson, S. Cornell, Kurds and pay Examining PKK financing, Janes Intelligence Review, march 2008.

Materiay

283

ewentualnego konfliktu zbrojnego czy wojny dyplomatycznej powinno zostac pienie do UE moz oddalone, to wsta e miec takz e negatywny wpyw na bezpieczen stzane z prowadzona przez organizacje polityka wo kraju. Mogoby to byc zwia np. w stosunku do Iranu 66. Nakadanie ekonomicznych i politycznych zagraniczna dem w Teheranie moz sankcji oraz dalsze ochodzenie stosunko w z rza e w przyszodzy organizacja i krajem znad s ci spowodowac wybuch konfliktu zbrojnego mie Zatoki Perskiej. Turcja jako czonek Unii Europejskiej, a zarazem pan stwo siaduja ce z Iranem mogaby sie stac sa celem operacji militarnej armii iran skiej czy miec ataku rakietowego 67. Analogiczne sytuacje moga miejsce w przypadku pozostaych, nieprzewidywalnych pan stw regionu. takz Wejs cie do Unii Europejskiej niesie ze soba e polityczne wyzwania, przed dzie musia stana c d. Opro kto rymi be turecki rza cz dostosowania prawodawstwa zmierzyc krajowego do standardo w europejskich, Turcji przyjdzie sie z rozzaniem kwestii kurdyjskiej, cia gle powaz wia nym zjawiskiem naruszania wolnos ci kobiet. Zadania te sa o tyle trudne, iz sowa oraz dyskryminacja opro cz zmian przemiany spoeczne. legislacyjnych potrzebne sa puje od czasu przeje cia wadzy przez AKP, Poprawa sytuacji Kurdo w, jaka naste s pozwolia zaagodzic cze c narodowos ciowych konflikto w w Turcji. W 2002 r. ce na posugiwanie sie je zykiem parlament turecki przegosowa poprawki zezwalaja zykach innych niz kurdyjskim w radio i telewizji oraz prowadzenie edukacji w je turecki 68. Kurdom zostaa ro wniez zapewniona wolnos c zgromadzen . Do rozzania pozostaja jednak takie kwestie, jak posugiwanie sie je zykiem kurdyjskim wia w administracji publicznej i z yciu politycznym. Waz nym problemem jest zapewdo nienie moz liwos ci rozwoju kurdyjskiej kultury i swobody wyraz ania pogla w. Najistotniejszym zadaniem pozostaje jednak zmiana negatywnego postrzegania ci manifestowania swej narodowej odmiennos Kurdo w oraz ich che ci, jakie moz na s zaobserwowac ws ro d cze ci tureckiego spoeczen stwa 69. Innym politycznym celem stawianym tureckim wadzom jest zapewnienie py wolnos ci sowa. Chociaz w swoim raporcie Komisja Europejska zauwaz a poste zaniu tej kwestii, to dostrzega takz cych oznak. w prawnym rozwia e wiele niepokoja Obawy Komisji Europejskiej budzi fakt, z e w praktyce wolnos c medio w bya zienie dziennikarzy, pisarzy i pracowograniczana. Szczego lny niepoko j budzi uwie kopiso zku niko w naukowych oraz konfiskata ich niepublikowanych re w w zwia
66 poprawne, choc pio Stosunki dyplomatyczne i ekonomiczne Turcji z Iranem sa w 2011 r. nasta d w Ankarze na umieszczenie na swym terytorium ich ochodzenie z powodu wyraz enia zgody przez rza elemento w systemu obrony antyrakietowej (tzw. tarczy antyrakietowej). 67 dzy Unia Europejska a Iranem skutkowac Ewentualne zaostrzenie stosunko w mie moz e prze. W listopadzie 2011 r. dowo prowadzeniem ataku tego ostatniego na Turcje dca dywizji powietrznej Straz niko w Rewolucji zapowiedzia, iz w przypadku ataku Izraela lub USA na Iran instalacje tarczy sie celem dla iran rakietowej w Turcji stana skich rakiet. Zob. szerzej: Iran Threatens NATO Bases in Turkey, CBCNEWS, http:www.cbc.canewsworldstory20111126iran-threatens-turkey-nato: 10.04.2012 r.).. bases.html, (wejs cie na strone 68 A. Balcer, Bieg z przeszkodami najwaz niejsze wyzwania polityczne i spoeczne na drodze Turcji do UE, w: A. Balcer, R. Sadowski, W. Paczyn ski, Turcja po rozpocze ciu negocjacji z Unia Europejska relacje zagraniczne i sytuacja wewne trzna, cz. 1, Raport Os rodka Studio w Wschodnich, Warszawa 2006, s. 18-19. 69 Commission Staff working..., s. 39-41.

284

Materiay

dowych toczy sie przeciwz dochodzeniem w sprawie Ergenekon 70. Wiele spraw sa cym o problemie kurdyjskim, a na zatrudniaja ce ich gazety ko publicystom pisza polityczne naciski. Podobna sytuacja dotyczy poruszania kwestii wywierane sa ludobo jstwa Ormian. Kilku dziennikarzy kurdyjskiego pochodzenia oraz o podach lewicowych skazano natomiast za propagowanie terroryzmu. Problem gla ste zamykanie stron internetowych 71. w Turcji stanowi ro wniez cze du w Ankarze niesie koniecznos Waz ne wyzwanie dla rza c zmiany s wiadomos ci spoeczen stwa w kwestii ro wnouprawnienia i niedyskryminacji kobiet. Najwaz niejszy problem stanowi przemoc wobec nich, w tym honorowe zabo jstwa 72 i przymusowe maz en stwa. Wiele brako w zauwaz yc moz na w prawnej ochronie ofiar przemocy domowej i braku odpowiedniej opieki nad nimi 73. Komisja Europejska dostrzega ro wniez , iz reprezentacja kobiet w polityce, na wysokich publicznych stanowiskach menadz erskich i partiach politycznych jest ograniczona. Powaz ny dzy kobietami i me z problem stanowi takz e brak ro wnos ci pacowej mie czyznami cymi takie same stanowiska, na niekorzys zajmuja c tych pierwszych. Poprawienie sytuacji kobiet na rynku pracy, a przede wszystkim zapewnienie im prawnej domowa jest wielkim wyzwaniem stoja cym przed turecochrony przed przemoca dem i spoeczen kim rza stwem 74. pienie do UE wia z ro Przysta e sie wniez z wyzwaniami w dziedzinie polityki zagranicznej Turcji. Szczego lnie istotne w tym konteks cie jest poprawienie relacji zanie stosunko dyplomatycznych ze wszystkimi krajami Unii, w tym nawia w Cypryjska . Powaz z Republika nym zadaniem moz e byc takz e normalizacja kontak Armenii. Na ze relacje Turcji z obydwoma pan to w z Republika stwami wpyw maja trznej i wewne trznej. Akcesja historyczne zaszos ci nadal obecne w polityce zewne do Unii wywoac moz e ro wniez obawy co do zmniejszenia suwerennos ci Turcji w podejmowaniu dziaan z zakresu polityki zagranicznej, kto ra to zostanie przekazana na rzecz WPZiB 75.
PODSUMOWANIE

przynies Rozszerzenie UE o Turcje c moz e obydwu podmiotom wiele korzys ci sie okazac i szans rozwoju. Szczego lnie istotne moga jego ekonomiczne aspekty. , iz z Wydaje sie pogra ona w stagnacji UE zaczyna bardziej potrzebowac s wietnie
70 cej radykalnych nacjonalisto Ergenekon to nazwa domniemanej organizacji skupiaja w z armii, lewicy i organizacji terrorystycznych, kto rych celem jest destabilizacja kraju, obalenie i delegalizacja dza cej w Turcji partii AKP. Zob. szerzej: R. Stefanicki, Turcja oskarz rza a generao w, Gazeta Wyborcza 7.01.2012. 71 Commission Staff working..., s. 25-26. 72 oficjalne dane liczbowe: w 2003 r. zgine y 83 kobiety, Zjawisko to narasta, co odzwierciedlaja pnym 164, 317 w 2005 r., w 2006 r. 663 kobiety poniosy s w naste mierc , 1011 w 2007 r., 896 w 2008 r. cach 2009 r. Zob. szerzej: Commission Staff working..., s. 31-33. i 953 w pierwszych siedmiu miesia 73 Np. pomoc psychologiczna i prawna, budowa miejsc w kto rych kobiety poddawane przemocy schronic cych przemocy w stosunku domowej mogyby sie , zbyt dugi okres rozpatrywania spraw dotycza do kobiet. 74 Commission Staff working..., s. 31-33. 75 F. Canan, Main costs and benefits of Turkish accession to the European Union, Insight Turkey vol. 9, no. 2, 2007, s. 15-18.

Materiay

285

cej gospodarki tureckiej niz cy potencja dyprosperuja Turcja Unii. Wzrastaja d w Ankarze, moz plomatyczny, jakim dysponuje rza e natomiast wzmocnic organizacji na arenie mie dzynarodowej. Z kolei wa czenie w mechanizmy pozycje integracyjne mogoby zaowocowac dalszym ekonomicznym rozwojem i skokiem ambicji cze s cywilizacyjnym Turcji oraz realizacja ci jej przywo dco w o odgrywaniu czenie wysiko waz nej roli w ksztatowaniu regionalnej i s wiatowej polityki. Poa w wzrostu ich bezpiei potencjao w obydwu podmioto w moz e stanowic szanse czen stwa. wiele problemo cie Z drugiej jednak strony rozszerzenie niesie ze soba w. Przyje dzie wzrost finansowych koszto Turcji w poczet czonko w oznaczac be w dla ugrupowania. Zbliz enie do niestabilnych regiono w s wiata spowoduje natomiast nowych zagroz pojawienie sie en dla bezpieczen stwa UE. Wiele zadan czeka takz e d w Ankarze, kto dzie musia dostosowac rza ry be tureckie prawo do unijnych cych na straz standardo w i wymogo w. Zapewnienie stabilnych instytucji stoja y dzie wielu reform. liberalnej gospodarki i demokratycznego pan stwa wymagac be cym przed Turcja be dzie rozwia zanie kwestii kurdyjskiej Waz nym problemem stoja oraz cypryjskiej, a takz e uszczelnienie poudniowo wschodnich granic, kto re stana zewne trznymi granicami Unii. sie
ARTUR POHL Poznan

ABSTRACT Turkish accession to the European Union has for years been the subject of much debate. This issue is of particular importance in the context of increasingly better economic and political position of a candidate country in the international arena, and economic stagnation in the Member States of the organization. The admission of Turkey into the EU will result in many consequences. The article presents the opportunities, challenges, potential benefits and concerns related to the process of this countrys accession. The author focuses on economic, political and security issues, depicted from the perspective of both parties. The author does not try to assess the positives and the negatives or answer the question of whether Turkey should become a member of the organization.

vacat vacat

REKLAMA str286 286 90 reklama reklama STRONA STRONA292 REKLAMA NREKLAMA AS Z Estr W YD A WNI CTW A 292

REKLAMA

INSTYTUT ZACHODNI ul. Mostowa 27, 61-854 Pozna tel. +61 852 28 54 fax +61 852 49 05 e-mail: wydawnictwo@iz.poznan.pl

Stabilizacja nieadu i deStabilizacja adu (KryzySy humanitarne wywoane dziaalnoci czowieKa, cz. i)
Pod redakcj joanny dobrowolskiej-Polak
Prace Instytutu Zachodniego nr 88 ISBN 978-83-61736-30-1 Instytut Zachodni, Pozna 2011 Kryzysy humanitarne wynikajce z dziaania czowieka stanowi jedno z najwikszych zagroe dla bezpieczestwa na wiecie. S powanym wyzwaniem dla narodowych, sojuszniczych i partnerskich polityk bezpieczestwa. Spoeczno midzynarodowa rozporzdza instrumentami sucymi stabilizacji: mikka sia dyplomacji, sankcje midzynarodowe, operacje pokojowe, interwencje zbrojne i pomoc humanitarna skadaj si na wachlarz rodkw pozostajcych do dyspozycji mocarstw oraz midzynarodowych organizacji. Jednak w regionach objtych kryzysami humanitarnymi tylko okazjonalnie prowadzone s kompleksowe akcje stabilizujce (powstrzymujce masowe naruszenia praw czowieka, wymuszajce zaprzestanie dziaa zbrojnych, restytuujce pokj i podstawy pastwowoci, pozwalajce na dostarczenie podstawowych dbr humanitarnych), czciej pastwa i organizacje prowadz dziaania fragmentaryczne, niekiedy niepotrzebnie dubluj swoje operacje, a nierzadko pozostaj bierne wobec kryzysw humanitarnych. * Przedmiotem bada autorw prac jest oddziaywanie pastw i organizacji midzynarodowych na obszary konfliktw zbrojnych i terytoria pastw upadych oraz (vice versa) wpyw kryzysw humanitarnych na bezpieczestwo midzynarodowe i narodowe. Prace dotycz przede wszystkim polityki bezpieczestwa pastw strefy euroatlantyckiej w stosunku do krajw lecych poza tym obszarem, w tym obowizujcych (i ksztatowanych) strategii bezpieczestwa organizacji midzynarodowych Sojuszu Pnocnoatlantyckiego i Unii Europejskiej. W krgu zainteresowa badaczy znalazy si te ekonomiczno-spoeczne i polityczno-militarne konsekwencje wystpowania konfliktw zbrojnych oraz trwania pastw upadych dla stabilnoci, pokoju i bezpieczestwa w regionie euroatlantyckim i na wiecie.