You are on page 1of 17

23.

1 Sistema endcrino

O tco "hornio" l introdrzidona lin g{gem cicnliiic. c 1905 peo isioogisia nO sistema endcrino orn do pclo con' gls Emc Stig, con base no ernro gfego sores- norDor. !ue signfc"pr enr nolinreto. esti iunLodc elnduls endcrins,asqLris ponslcis pch sccrco dc subsncias denorni mu". De fto. os honnios estiuhnr d\'er gcncicncntc. nads. hormnios- As glnduas ss 1res e atividadcsdo organsnr) rninral. (do cnda)cri{s grego cr./os. dcntro, c kryros, Nos vccbdos. por exernplo, o crescimenio secreo)so assin chanadspor.uc n.rn coryorrl cstnnurdo po. u hormnio prodr(honnios) difetrente no srDgrc zido peh gnduh hip1se. secreo suuadasob o enc' de sustoou de r:iv so desencaou na heolirfa, no que se distingue d{s gn la1o.Rees dula! excrinas(do Sfego exos. fora). quc aD dedaspela ibcrro do hornio drenalm. ocajzads anr !ua! iecreespara for .lo cop ou ns prod!7ido peis gndulasadenas, cavidddes de fgosoco!. sobrcos rnrs.(Fig. 21.)

C ' fi r!,r r! h,,:!L(i ,!

gnduas endcrnras scnprc lbcnr ^s o s hornni osno sarguc ()u nr hcnol i nf). por orde ees .tingen todas s cluls do co' po. Cda hoflio t. pcns sobe rlguns pos de clulas.denonhrdscluls-lvo. As clulas-a\'o de determnado hornnio poSsuen, nr nebrna ou no cilopasnr,proletu.s de nominadasroccptores hormonis, cpzesde FiSUrd 23.1 A descrg d hormnioodrnolino no se conbirar especificfurerte con as nolcuo sqng! ioz com qle!m orimo r@io vgorosomnie quandor combi naas do hormi o. .penas Ente oulroseeitos, o lmo slluqode medo ou susto. exibem odrenolinooceero os bomentoscodi.os, umeito o coretr ocorrc que as cLras-ah'o caractcri sti ca a resposh da ro hornonal . o tnusmusc! ore evo o to d .o n songu, (Fi g.23 2) preporondoo onimol porci oloco. ou tugn.

,""I-----.o

/. k
o
o o
Fguro 23.2 Os repirreshohonoispre*nt* n membrono doslulos podem *r <omporodos o echodu-, que* obrem openos comumtipd<hove: umhormnio spc,ico E3, provoco oo 5eencoiroino recepkrr, modonos no metobolismo do clulo. direito,*trutue qurmico dshmpnios resrdt,o.o, du',o p"los lesliculos, e erlodiol, produzido pelosorios.

Comoumaglndua ndcrina "sbe"quantode hormnio develiberar j vem sendo respondida no sangue?Essa p6rgunta polos cientistas. A gulao da seceod diversoshormnios feita po um mecanismo conhecjdo como d-ecft negalivo, A expresso inglsafeed-back llduzida cono'?etoalimentaoo',) usadapar indicaa rgulao de uma glndulaptoseu popriopfoouto llr,al. O eed-back ngativoporqueo aumentodo produlofinat inibe a atividade da glndula. Regufaoda tiotrofin a por feect-back Um exemplo de fed-bck ngativo ptahipise o conlrolexercido sob a glndula tireide.A hipfiseproduzum hormnio tico, a tieo. trcine, que estimula a tiride a liberaros hormnios lioxina triiodolironina.Quando esseshormnios atingem determinada concenaono sangu6,passama inibira poduo pela hipjse. de tireotrofina Qundoa laxa de tireotroina no sangudiminui, diminuem tambm as laxasde tiroxinae lriiodotironina no sangue,Desaz-ss, assim,o eeitoinibitriosobrea hipise, que aumenlaa produo de tireotrofina, reiniciando o cicloregullrio, Reglo hormonaldonveld clcio no sangue Oulroexmplo de feed-back negativo no sistma endcrino a reglados hormnios calcltonlnae peralormnio,respectivao da produo mente,pelasglndulas lieidee paratireades. Essesdois hormnios so pelamnulono rosponsveis dos nveisnormais de clciona ciculao, em lonode 9 a 11 mg po. 100m d sangue. Elevao no nvel de clcio no snguestimuta a tireidea secrtar calcilonina. promove Ess hormnio a deposio de clcionos ossose a eliminao ds clcion urina,almde inibia absoro pelo dsseminerl intesiino. Comisso. a taxad clcio no sangue dimtnui,

442

que 10 mg por lOOmf d Ouando a taxa de clcio se lornarnenor parlireides sangue, a scfo de calcilonina inibida e as qlnduls so esiimuladas scrlaro paraiormnio. Esse hormnio tem efeitoinverso ao da ca cilonin: parao sangue, liber clcio dosossos estmulaa peloinleslino pelos bsoro de clcio dimnuisuaeiiminaAo rins. Dsssa orma, a calctonna o praormnio mantm um nvl adquaparao bomfuncionamenlo do de clcio no sangue, condio essncial das cluas. (Fig. O23.1-i)

Figuro O23.1-l A lireid qs poroiheidesoiuomedrconunio poroo mqnlteno dosnrek nonais de.l.i n $onsue.

23.2 Sistema endcrino humano


Hipolomo

Aespcie human, comoosoutros veebra, dos,possu glnduas diverss endcnnas. algu masdeasresponsveis peaprodo de Dais (Fig.23.1)(Tb.23.1) ie um tipo de hormnio.

Hipffe

Hipotlamo
O hipotlmose locliz n bse do enc falo.sobumaregio encelica denomind 1l Ino. A fnoendcrina do hipolmoest cargods clulsneurossecretoas, que so neurnios especializados na produo e n iberao de hornnios.

,l
.t;:.

Hipfise
pituit. A hipfrse, tambm chada umagndulapouco maiorquum grode eraj h,bcalizada sobo encfo, igd ohipotla no. E constiuda po duasprtesdistjntas: a deno-hipffse a nuto-hipfise. Figur 23.3 Principois glidulos enddrinds humonos.

443

HPOUS

Estimulo o contoo dor musuldrurcs momias. do b dosglndulos ins. P@mMo dbso'o deguopelos qol docorpo, Eimuloo dsclmnro db o mbboliln do; @l!los. e o 3eode leil. Estimu o o prcduo mrionos, nostumeos, Ergrcs rc $ngue Estimulo osbliculos nosmo.hos. e a spemoige, uhsbsledo; Erlmulo o copoomorelo e o mlao, nos Prcqesle@o nos mocho!. hms, e 6.lu05 inre6cais, o tireid o $.relor Fus hmnios Esrimlo deglcodioidB pd Etimuseruo

RIDE
i6. Estlmulo e otmo! prdesos mlllh e inibo Boixo o nivldcklo nosonsu lihomodeclciod6 osss.

PARATREOIDES
o n!@ e stimua Ehvoo nivdclc delcio dosos!;. o libroo

PANCREAS
Boirc$o ho nolonoue: Btlnulo omozenomenio des io; po igodo; e!muloo snied prcrnos. nfigodo Estimu o o qubo dgli@gnio eg @gon. supin o lbsoo deinslino

ADRENAI

noionguel coue vo$_ Aunalo o o@r mu.osose rins, Mri9o nopl, codid@s; cous rcs_ !@leo 6 bomnros itudd no@Ao. coBiiognro dcorboidrcils, Aeh o rebbo ismo o o.ornolongue, oument Prcm@o Hb5oqo de,adioe o scco Nil depol$lonosongu

Ec!|os ovaRtos

dMlve e Estmu o o espsmotogm*, mdnm s$rcrres s*uois sdios

Hdmiohlioloes,mu onre;

donu(os lierlnd, Es[muld o (Bc]m6nb s*uois oscorccteres deeMh monln do PMm o @irinoo de.rusimnb

l_lormnio o@b.6umulo'h,

j Hdmnio 6lrclloitimulmie

PNEAT
E5l voMdno ircci@diono

humonos e seus Tobelo 23.1 Principdk glndulos nd.rinds

444

A adeno-hipfise, tambmchamada lobo anterior d hipffse. tem origema pair de clulasepidrmicas quemigraran do tetoda boca do embrio paraa base do ercfalo: suaorigem .portanto.eptelial. Janeuro hipfise,oulobo posteriord hipfise, umaextenso do hipotlmo. e tem,portanto, oigemnervos. A hifise prdu e ibedivesos homnios, entre clcsguns quereguam de ou a atividade (Fig.23.4) trsgduas endcrinas do co?o. Neuo-hipfisc O oboposterior d hpfise libemdoishorprincipais, poduzidos pels nos nbos clu ls neurossecretos do hipotmo: ocitocina (ou oxitocna) e o ho.mniontidiurtico. este timotnbm .onhecido comovasopressi ou DH (sig.do ingls,,tdiuretic homone).
l l r L .rx

HPOLAMO

rsuro 23.4 O tiorlo-o e o gldidulol-ip.e sdo O temo "ocitocina' deriva do grego okys. e!r'eromplle'o.:rqdos.Os hormoniosherodos hipii5oproduzdos peosceuos reu quc signific pdo". A denoninaose devea peloneuro ro$ecrer,ros do hiporomo lo o odeno-h psepro Lmdos efeitos nafcantes da ocitocina; acelerar p'opros hom. o . mosq seceodese. dLz seLs as contresuterinsque levm o pro. Em tombm eslsobconirol hpoidmico. nutoscsos, osmdicosplicmsorc contendo ocilocinn partuienleparpressar a explso eva expusodo leit. O estmulopara a prodo beb.Ourro efeito da ocitocina prolnoler o J J\o dc mJ 5 oLi t' \' rnae r prop,d\Jcci o Jw aleitanenro. Essehormniocausaa conao da b ebi . \o. hoer.. :' uni o dd ocIoci 1de di nLulculatura lisa das glndulasmanrias, (Fig. 23.5) o que desconhecid.

Fisuro 23.5 A @ito<ino, peo reuliberodo ro-hipflse, lnduznos mulhercs as conhouleinosque lvdhoo porioerombm es o secreo de liieposglnduLos mom rios,quondo o crion sugo si.

445

Honl nioinlidnLrlico ouur(Tes\iDx) ADH O homnio antidiutico (ADH) atuasobre os rins, aunentndoa etenode gupelo copo, com conseqente aumentoda pressoate ial. Por produzir elevao d pesso nosvasos sangeos, o ADH tamn denominado vasopressina. plduz menosADH que Se neum-hipfise o nomal, pessoa eliminagrande volune de ui' na,sente muitasede e cone riscode desidratao. qudoclnico,prodzido peladeficincia Esse de ADH, denominado dibete inspido. que no deve ser conundidocom o diabetemelito, que seestudado maisdnte, nestecapno. Tanto a octocinaquantoo ADH sosintetizdosno hipotamo,mgrndo paa a neuro hipfise trvsdosxniosdsclusneurossecretos. Esseshormniospermanecem estocadosns extsemidades dos neurniossecretoes at que um estmuloprovoquesualiberao parao sangue. Adno-hiPlfise A deno-hipfiseproduz diversos homnios, cuj secreo depende de fatores de secepelo hipotlaino.(Fig. 23.6) o produzidos

Honrno docelcimento Um impoante homnio da adeno-hipfise o hormnio do crescimnto,ou somtotrofrn, cujo efeito prcmove o crescimento corporal. A sonatotrofina agepela estimulao geral da sntese de Fotensnasclulas,o quelev o generatizado cescimento de todosos tecdos. Alm disso,esshornnioinduz clulasdo f gado a produzi as somtomedinas,protenas que circumpeo sngue e estimuamo cesci mentodosossose dscatilagens. pessois Na espcie humana, asvaiaes na produo de somatotrofin seefletemfortemente no crescimento. Gandequantidade de somatotrofina na fsejovem da vida faz con que a pesso dquimltestatura. A defcincidesse homnio, por outlo do,faz a pesso ter bxa A prodode somatotrofina dimnui das quandotemjna a ticamenteaps a puberdde, fase de crescimento. s vezes,porem.a produde somatotrofina retonada na fase aduta o em decorrnciade n disfunoda hipfise. Nessecso, pesso no cresceem altu4 mas os ossosdsmos,dos pse da cabaaumenam de tananho(doena conhecida como cromesalia).

it

Figurc23. Pncipois hohnios hipoiriose 3 orgoos eDre osquoEoDm.

446

CriaDs com deficinci de hormniodo crescimeDlo Im idords com suce$opoi meio de injees dessehormnio.AI pouco lempoatrs. o hormnio do ce\cimeno usdo ne\\elipode u?LaI|enloera exrrJdo d hipfise de cad.ileres humanos. umavezque somlo lrofinadenmais noemtividade no organis. mo hurao. Hojej sepodeobterhormnjo do crescimenlo humano produzido por bac!eria: que genes receberJn humano\por tcnicas deEngenharia Centjc. Mjore!infomaes sobre En. Figuro 23.7 O homnio ertimulddordc melonci genha podem Genric srobtjda5 no !olume tos,tombm chomodo de intmedino, prcdozido 3 desacoleAo, Biologia daspopulaes. pelo lobo inremedio do h;lie. Em onimoiscomo o comoleo, e$e homnio eponrwl pelorcpido mudono dcoioroo do corpo. holactina A prolclim. outo hormn'oprodu/ido peladeno papelnaeshifise. temimponanLe timuo d produo de leitepelamulhees durnre flepcispao. massualtronoshomensainda desconhecid. grego t ofoq ntir, alimentar),cujo efeito estimul e controar o funcionaento de outras glndus endcrins. Os pincipishornrios tficos denohipofisros so: a) hormnio tireohfico (TSH) ou tiriEndoolfins de estimulanle, qre regulaa atividadeda glndul tircide; podu7um pepdio ch A adeno-hpdfise b) hormio adrcnocorticoffifrco (ACTI), madoB-lipotroina. que orgina endomorfiquergula (cra atividade dagiorais extema n3.\ub\tncia\ que inibemrecefloe\de do e tex) da glndula supra-rcnl; cujo efeito semelhante ao da morina sint.ic. c) hormnio foculo-simulante (FSH), Acredjt-se queo maioou menosucesso do\ que atusobeas gnadas nsclins e feminiallelas emconegndes disncia5 \ de\e.pal ns(tesculos ovios); cianente, suacpacidade deproduzir e liber d) hormnio lutetuiznte (LH), que atua qundo endomorfinas o cansao e a dor muscu sobre gnadas mascinase ferninjnas(testcua atingemnveiscticos. los e ovos). Homnio eimulnte denencio Ceos vertebndos possuem,na hipfise. uma egio deominadlobo intermedirio. A teide localiz-se no pescoo,logoabaique secretao homnio estimulntc de mela. xo das cartilagensda gote, sobrea poroini trcito. Essehormniorega a atividdedasccial da traqui.Os dois pincipaishormniostipgmendas lulas da peledenimais comoo ca reoidianosso a liroxina e a triiodoonin, por e\emplo.pemitindo queeesmL maleo. que contm,respectivamente, quho e trs toquntidade demde cor. Um pequen hodesse mos de iodo em suasmolcus. mbos sodemonio secretdapela hipfi\humneprec rivadosdo minocidoosinpelasclula! aumenLar a produdo de melnina Os hormnios ioddosda tireidecontolam da pel.(Fig.23.7) arividademetablic de praticamente todsas clulasdo corpo.Na presen desses hormnios, respimo cellr de todass clasaumenta, gda atividadedo orgnismo. Alemdeprod uzir hormn ioscomefeir odi com unento rero\ sobreo orgarusmo comoo hormnio do Outro hornio tireoidino impotante a cescimenro. a prolacna etc.. deno-bipofieclcitonina, que atua dimnuindo a quatidade \ecretaos chamado (Fig.23.8) hormnios lflcos (do de clciono sangue.

Tiride

447

(TJ Tkoxino
NI{ .

-a
H

Figu.q 23.8 Aslndulo re]de ogo oboixodo p"." d. odo.Os principoi5 horml<oizo+e no pescoo, o elmenlo iodo(l) emsuocomposio. e o lriiodinino, osquqisconlm niosrireoidioros soa iiroxino Hitotire.jJl!no Hipotireoidismo a reduo d tividade da gndua lireide. A queda na tx de hormnios eoidianos em circulao no sangecsa desarivo generizada do metabol;so. A pessoa com hipotireoidismo tende n engord, ser pouco ativa e a apresentu a pele fij e essecada. Qlando o hipoeoidismo semnifestr n in1nci,pode cus! prejuzos o desenvolvimento dos ossos e do sistem nervoso. Seno for rapid pel dminisao de hormnio ti mente tratad, pode cor hipotireoidismo reoidiano. a crian .presentar um quidro de etardamentofsico e menta.conhe.ido como cetinismo. llicio erdrlNor rnrincirl A falta de iodo na alimenlo humana pode leva a reide a aumentar muito de tmano. formando no pescooum incho,chndo bcio ou papo. A hiperofi d glndua um me que pemie absoNer ca smo de conrpeDsro o mximo possvelde iodo d diela pobre nesse No Brasil. a adio obdgtn de iodo ao sal de coznha comerciaLizado fz com que o bcio deixasse de ser uma enfemidde endnica, certpacelada isto , que atingia cronicamentc que populaode rcgiesdo inteno. Cacua-se exist em djversos pses pobes do mundo pelo cerci de 200 ilhes de pessoas afetadas (Fis.23.9) crencix. bcio endmicoou Hltcrrir.fnljiro I hft o exorln r0 Hipertireoidismo o aumento exageado d tividdeda tireide.com umentogeneraizado dr tivdadecorpo.O indivduo 1tdo pelo hipertireoidismo mrgro, gi1doe em gndeapetite.Podeapesent, 1mbm, crescinento anormal da tireide (bcio) e ohos aegrldos, sltados das rbitas,condioconhecida como exoftalmi. Esse qudro clnico gerou a denoino bcio exoftlmico. trsdp casosextrenos dessdisfnoglandulr.

Paratireides
A espciehumnpossuj quatro glnd!s que fcar deridas pdte poste paatireides, produzemo parior da tireide.As prtireides pelo aumentodo nvel rtormnio, rcsponsvel de clcio no sangue.

riguro 23.9 Pescoo de pssoo cmbcio,rsullddo do corrcio de iodono dieto.

448

jr'li Delr.in. Drnr) trraror

A dellLin, : d na u ' ! d m l de p J d ro -m ,i n i c n u i \ ud0 qudn idiJ c d e c J c ro i o .J Ig u e .o q u e Ia ,, r. c eluI J , T us cI' a re \ e \q u e l (ti c r\ (o n !r Dibce meiro en-se convusjvmente. caso pcssoaaferd o |es r del: rin. iJ i ri o .e rd| | d J J J . c o n rrd n r. A insulinestrelciondcon o disbio ,i n rJ c aodr t r l or m o ri o ,ru d e c a l .ro . p o J e hormonconhecdo por diabete melito. pessos ocoffer e1nia musculae mote, dibticlstm ta\a elevadadeglicoseno sngue. o ponto de esseacaf ser excretado na urn. Pncreas Se pcssoaproduz pouc insulina.suasc uastomrm sepoucopermeveis glicose e pol O pnccas apresent lnro funes exci isso deg.adan gordurff e porens para obler nas como edcruas, sendopor sso consider enegi.Coln isso.a pessoa dbticapode em, Ju u md e, indulr m i.t ,' u n ft(ri n a r,l o g rc C n grecere tornar-se lrca. Oulro sinrona do diabeJrn pl ; J , ' i. . e 4no. . ,e . re c i o .. A m i o rt,rre tc meito a produode grandevolume de urid a . c j ur J . pr nr ed | | c d ,e m tu n d uc \ . n J . n,i ulna vez que presen de muia glicose na . o s r i ui do pequen d b . o r,J , c h a m d d a J . (i n o , uriDinicialdiminui a reabsoro de guapctos .l u e e im inJ m5Lc op n (rc J ri c o n o d L ro d e n u A aol t-a e enJ c nnddo p a n c rc i , e c o n s rrtu i d p Ex isten dois liposde diabete meiro:o tipo I. re n re nd, dr oequenoa . g l m e rJ d o c.e l u l a e . J e conhecido como diabete uvenil, e o tipo II. conomndos ilhots d Langcrhans. ecido como diabete tardio. O dibete juvenil As ilhotas de LaDgehans prcsenram dois desenvove-semtes dos trinta anos de idade e se tipos de clulsi culs bet, que consrruen deve morte dc grande quanriddedc clulas bet cerct de 7070 de cada iho e produzem o hor, do pncreas, o que rcsul1 na defcincida pronniu iflsulin. c clul\ al. re.pun.J\ei. pet" duo de insuln. Essetipo de dabte feta crca podrodo homnio glucgon. (Fig. 23.10) de 0% dos diablicos,qe necessn1 recebe ;njees de nsulin dirtuenre. l n rl i n r No dibctetipo II, que se desenvolve gerl ape A nsuln um hormnio de narurez pro- menteapsos trinta anosdeidde,a pessoa tica cua molcula apresenla5l aminocdos. sentnr'jspmticamentenonisde irsuinno sangue.mas sotre reduodo Dmerode recep Scu principl efeito 1cilit I absoro de gi. tores de insuina presentes ns clulas alvo, de coscpeosmsctrbs esquelticos epelas clulas que modo els no conseguem se cobinarcom do tecidogordrroso, promover alInde a formas quantiddes necessrias do honnio. sendo pouco eslirnuladas por ele. cucdgon O glucagonem efeiro inverso ao da isuli. n d. umenrand. o n^el de tsl i cose no,anB ue. Esse honnnio atua esrimundoa translbrmr em tsl rcose n,, fr!Joo e a ,i nre adc i r.' dni o se de glicose a partir de ourrosnutrientes. Conrhe taxdeglicorc nosrnlLe O nr\el normJlJe gl rco' e no .angre. , hJn:do nornogli(cmi. .irui ,c em rorno Jr o0 m g de 8i co,epnr 100 mB . ' nl de ' JnS L,e ' 0.4 Jn{). Esse vaor nanrido pel interaoentr insuine glucagon.

degjcogniono fgrdo. A ino e a estocagem sulina.portanlo,diminui a concentro da gicoseque crcula no sange.

Figuru 23.10 Pniros humdno e deblhede umoilho to de Longhon5.

449

A nedu drenal produzdois hormnios princpais:a denlin(ouepinefrin) e ano(ounorepinefrina). radrenlir Esses doi! hormnossoquinicnentesemhantes. produzdos pflLir de modifices bioqumicas no aminocido tirosina. umpesso vive umasiruo de es Quando tresse srtuas de grande emono eb.). o Gusto. siemnervoso estimu a medua adrena I libe mr drenaljna no sanguc. Sob o desse hor mnio, osvasos sangncos dapee seconh cme plidaj a pessoafica o sangue pss seconcen trar nos mscuose nos rgosintemos.prepapraumarespostn rndoo organismo vigorcsa. A produztqujcardia(aumenro adenain tmbrn (Fis . 2 3 . 1 1 ) do rlno crdaco), umento da presso era e maior excitabilidde do sstem ncrvoso. EslasaAdrenais pemitem que o organismo teraes meabics As gldulas drenisou supr-renais, dxmarespost pida situo demergnci. locaizdas masobre cada rim, soconsituds A noadrcnalina iberada emdoses miso pordoistecidos seceroes basane dislinlos. Um menos pemedula constantes adren, ndepen delesfoma a pae externad gndul,o cr- dentemente dalberao deadrenaina. Supnn tex, enquanto o ouiro forma suaporomais in cipal funo mnter presso sngne em (Fis.23.l2) nveis normais.

Aps um refeio,a concentro de gico' se no sangeumenta! como resultadod abso, pelascllsintestinais. O aulneno de acr to no nve sangnco de glicose esrimulaas clulas bea ds ilhots de Lngerhansa secreraeln insuin.Sob odessehomnio. s culas absorvem mais glicose e a concenao desseacarno sanguediminui. Se uma pessoafcr sen se ilinentar por mujtas hoas, concentro dc glicose em seu sa n su e dilninu . Q ua n d o o n v e l d c g l i c o s e atinge enos de 0,7 mg/m{. s cluls lf dis iihols de Langerhansso estimlrlds secre tar glucagon. Sob a o dcssehormnio. o f, gado passa converter elicognio em glicose, iberando esse cr ni corente sangne.

\lrd]

L||iri

Figuro 23.1I Reguloo do.on.ihoode slicose nosongue. Anormogiicemio monfido ploo combi. tdo do\ honniosponci.os inluliT e slJ.oson

450

're\empo. um hormonioque e\nmut! rcabs\io de sr5 pelos rin5. l,\o cau5aereno de pu. com con.eqen e aumenro dr pre(o \un gne.A liberaode aldosterona conroda po substncias prodzidaspeto fgado e petos rin' em re\po5rad vriace\ na concen'(;o de

E.L.rronr.i(n. homrr oi rihu ji c doeris E .rado' de dpres,oemoci ondltodem u ruarsobreo hi po' dl Jmo.ta,/endo-o c.ri muta as glndusadrenis Com isso. a pressosan. getutdo co ri nea se el evac !' merboti ,mo p o e al re' JdoJe mod a permi ri rque o op n i ,mo enncnred \rtu(ro de e\rrese. A pel 5 Je rr ,i rucc;opode doen tisuro23.1 2 sglndulos odrenois leolizom's so- i rnci ' esurarem \ng rne, el e\add. P re$o pr exempto breosrins. No<rlqdos drenois so produzidos os a,. e osmnrlocort'icides e no mdulo p r edr,pe o orrrnri m! i drve^,\ | l pos dr slicocorticides

soprcdzidos os homnios drenoliio e norodr

H j c ' e,abe que persr.rnci a nei , ete de vdos de cortisol no Cr*r{lrnxl sange!como ocoe no esrrc' e crni co. depri me o si ' remai muni tri o,, Os hormnios produzidos peocex ae- que tona o orgnismomis suscevel infecnl soesterides, isto , dervados do colesterol es e contribui p o apaecimenro de ceras, e conhecidos genericmente comocorticosteri- hipetenso, arterioscterosee, possivemente.

des.Os principis soos glicocoticides e os minerlocorticides. Cr(ort.rltrlc.

Gnadas

As grads, denominadas testculos. Os glicocoicides nos atumna produo de nchos, e gljcose prtir deprotenas ovrios, ns fmeas, produzem gorduras. hore Esseprocesso aument a quantidade de gljcose dispor- mnios esteridesque afetam o cescimentoe do corpo.Os honnnios vel parasersad pocomocombustvel em casos desenvovimento por duzidos esss glndlas. de resposta chnados generi Ltma situao estressnte. hormniossexuis, conlrolam O principal glicocotjcide o cortisol, tan camente o cico e o compotamenro sexua. bn conhqcidocomo hidrocortisona.-Am de reprodutvo seus feitos no metbolismo daglicose, a hido .(. 1rL cortisona diminui a penneabilidade dos cpilres sngneos. Por cus dessas popredades, O principal hormnio poduzido pelos tesrhidrocoisona usad clinicmente parareduzir cuos a testosteron. Esse hormnio comea a inlamaes povocadas porprocessos argicos, serpoduzjdo, em pequena quanridde. aindana entreoutrascoisas.Deve seevitar o usoprolon, seembrionia, e suapresena o no,no ingadode hiocoison, pois essasubstncia iem cio do desenvolvimento, que faz com queo ema propriedade de deprjmiro sisrema de defes bdodesenvolva sexo mascuino ou feminno. A corroral.tornandoo organismomais suscetvel pir d puberdade. os testculos pssam a produzir grandquantidadede resosterona! o que detemina o impulsosexul e o parelimento das Itlirtronrrlit1a canctersticas sexuais secundrias nsculinas, Os minerlocorticides regulan o balano tais como brb,distribuiode poscorporais de gu e de saisno org;isno. A ldosterona, ipcamente nssculina, vozgraveerc.

451

femi A progestronpepo orgnisrno nino para um eventuagrvidez.O efeito mais Os ovrios produzemdois hormnios marcantedessehormnio estimula a prolife e tecidosm mucosa O es ao de vsossangneos principais:estrgetroe progesaeron. paa fixao e o de trgenoestimulo impulsosexue o apre uterina,cjndo condies do embdo. sexuaissecundrios senvolvimento cimento dos cracteres gonadars, bem como de Os hormniossexuas fmininos.tas coro o desenvolvimento queos controlm, sehipofisrios os hormnios seiose a distribuiode ploscorporistipi com maisdetalheno capluo27. ro estudados l-r6!cno eprogeserona

que reguam possuem dive homnios nvetbrados Os animais hdrico taiscomoo balano e a reproduo fisiogicas, sas atividdes de gua doce,possuium hornnio celenterado A Hydra,un pequeno d brotosassexuadarnen, que esimula a ormao o crescimnlo po do gneoNer'els, sexuada. Os aneldeos ms inibea eproduQo qu produo sl mula a de ovos poduzem hormio um ouo lado, mas inibeo crescimenlo. j oramidenlilicdos que fegulam diversos homnjos Em artrpodos hdico,a mudana de cor elc. Destes, o balano a mudado exoesquelelo, que controlam a lrocado exoestm sido os hormnios os maisesludados quelelonos insetos, pelo honnio ecdise, induzda chamada A mudado exoesqueleio, produzido pelasglndulas potocicas a Ouando cdisona, esteride so aumenla, as clulasepdmicas quanlidade na hemolina de ecdisona a fbricarurn novoexoesqueleto induzidas pelaaoda cdiso_ que vai ser procluzido O tipo de exoesquelelo do hormnoiuvena hemolinfa, da quaniidade, n, porm,depende glndulas por paf localizadas als dos gnglios d um nil, secrelado elevada, as' de hormnio S a concentrao iuvenilna hemolinfa um ao da ecdisonapoduzindo respondem clulasepidrmicas juvenilfobide hofmnio de larva,se a concntrao xoesqueleto de adulto xa, a ecdisonainduz a ormaode um xoesquelelo (Fig.O23.2-1) juvonil aos do homnio sinttics com eeilosanlogos Substncis Ao se.emabsorvi_ como insticidas. empegadas vm sendoalualmente impedemque das pelas Iavas ou ninasd insetos,essas subslncias consqentemente, a readullos, bloqueando, tansomem em elas se

452

Gnglio

NEURO.HORT\4NIO

ECDISONA

OJWENII

"ryryY@:
q trocodo qesqodto cnhldo FisurcO23.2-l Nsinslos, por ts homnios. O nelro-hormnio em verdel prodlzdo nossnslios q cercbrck e src|odo plos corpos co.doco5 induzos slndulos prctorcicos ecdnono queirduz o producaode u- novoqoesqueleto. O hormioiu'n1(M o?ull lm 'ec'elorem 'oel. secretodo pelos corpos olodos, inibeo ormoo doscoroctrkrksde odultojno suopresenco o in*ro mudo poroumnorceddiolotuol. A boixoconcenirco de hormno comqu loryoingrcs*no*irdio iuvn;loz de pupo.o quolsetonsrmor o er oouito

Textoodoptodo do livro Descobedosocidentdisen Cinctot de Roysicn M. Roberts, loduo de And' Oliwiro l'4oos; rwiso recnicode Osvoldo Pe'soo Popus Jnior, Ediiom,Cqmp;nos, SP,1993.

Em1889, em Estrsburgo, entonaAlemanha, Joseph vonl\rering Oscar ,inkowski rmoveram o pncreas de um co a fim de obterinomas a respeito do papeldesse rgono procsso da digesto. Nodia seguinte, um assisente do laboratrio noiougrande nmero de moscas vondosobrea urinado co recm-operado. Analisando a urindo animal, os pesquisadores encontraram nelaexcesso dglicose, umdossintomas dadoena nloconhecida comodibete. Vonl\rering e l\,,linkowski haviam encontrado a primeir vidncia experimental da rlao enreo pncreas e o diabele. Diversas pancretica tentativas de isolmnto da secreo foraminfrutferas. Em 1921,Frederick G. Banting, umjovemmdico canadense, e Charles H. Best,um ostudan-. quetrabalhavm le de medicina, no laboratrio do professorJohn J. R. Macleod,na Uni vrsidade produzir qu,injetados de Toronto, conseguiram extratos de pncreas em ces diabticos, normalizavam no sangue dessos animais o nvelde glicose e aboliam sua etF minao na uina, almde mlhorar geraisdosanimais as condies dontes. pelosresultados O professor Macleodinteressou-s e passou a participar ativmenpaaa extrao te do projto, apefeioando os procedimntos pancretica da secreo e padonizao parao princpioativo, desuadosagem. Elesugeru o nomd insulina quanque sua poduo do ficoudmonstradq ocorriem agrupamentos isolados d clulas pancretics, conhocidos comoilhotas de Langerhans.

453

purificados bovinoj com d pnceas eramtestados Emmenos de umano,extratos primiros pessoas a receber tatamento com indivduos o diabticas. Um dos sucesso em para que serviu de cobaia humana de class d Banting, injeesde insuina oium colega e Macleod receberam o Em 1923,Banting os testesde padronzao dessehormnio. pela do hormnio insulina. Prmio Nobelde Medicina e Fisiologia descoberta

trAri.,iuoa'"

IICHA
peasgnduls secrelndas endcrins gcnricdas substncias l. Qual a denonino essas secreesl Onde so liberadas 2. O que significa dizer que uma clula "alvo" de um hormnio? Com relaoao h;pollamo, responda: ) Onde se ocaiza? hipotlnics esponsles pela produo de hoflnnios:) b) Como sc denominam asclu1as Con rcho hpfse.respoda: a) Onde se k,cjz? (neuro hipfisc)?CiLe dois b) Qualaorigenr cnb oniadoobo posleriordr hip1se poresselobo hipofisrnr. homrios iberados c) Qu oigem embfjonrir do lobo anteriorda hipfisc (dc!o hipf1se)lCte !s hipolsro. honnios iberadospor esse-lobo 5 . Lr pr i' t u. r e' um d i me r,e o . e rr' ^ ,l ] ' (i ro . i n :r. os eieilos do hormnio antidiurticoe o qudroclnico cdusa 6. Expqueresunjdamee do por su deficnciano ory.nismo. co?oral? 7. De que fom. a sobtoln age para pomove. o crcscimento 8. O que acromegalial os citos do hormnio prolactnr. 9. Explique resumidamec sodenori!dos hor10. Po qtredclenindos hormnosprcdzidospcdeno-hipfise hormniose os ocasodeatuam. nnoslfcos?Cite dois desses

454

A. TESTES Bloco 1. Hipfs r. G- OswldoCruz-SP)Os chndos hormnios 1rficosda hipise soqueles qLre eslimulaml ) o derenvolvimentoe a funode outrsglnb) a podDoe eliminao de homnios panc) o crescimento do jndvduo. d) o desenvolvimertodsgnads. 2. (Osec-SP) O homnioque agesobrea nlsculatua urina,facijtandoa expuso do fto nahora qo pao, cnna-se: ) ocitocina. d) ACTH. b) vopresla. e) HEc. c) FSH. 3. (Onec-sP) A vasolressina ou homnio dtidjutico, responsvel,quandom deficinci, pelo diabteinspido. liberadpela(o): ) pa endqina do !!creasb) medulaadrena. c) cex da supHenal. d) adeno-hipfise. e) neurc-hifise. 4. (Unicp'PE)A hipofo da neuo-hifise dea) diabeteinspido. c) tetanifisiolsic. d) bcio exoftlmico. e) cretinismobiogico. Bloco 2. Tireide, parstire6ids e pncreas

(F. C. M. SmtoeSP) Numaexperincia desaDluparatEidedeum gato.O gatopas sea gndula sou entoa sofFr ateraes no metaboismo do: a) sdo. c) possio. e) feo. b) ccio. d) iodo.

8. (F. Objetivo-SP)A insulina, hmnio pmdEido pelsilhotasde Ingerhes, reeulao netabolismo dosglcides,pmitindo a suaqueimans tecidos.dsim como o se! armenamentopeos msculose gdo. Que sndulendcrinpro a) Hipfise. b) Tieide.

9. (UFRN) O esqDema baixorcpresenta asconveisesde glicoseem giicognio,e vce ve6a, promovidaspeloshormniosA e B. A e B so respectivamente: un(ose B unco8ero

a) glDcagon e insu!. b) nsulinae octocm. c) insulinae glucagon. d) glucegone homnio antidiurtico. e) ocitocine hormniotidurtico. 10. (UFCEI O diabeteinspidoe o diabelemellto resultm,respectivamente. de deficinca: ) do lobo posldior d hipfisee do pncrease do lobo postelio! da hpfise. b) do pnc.eas c) do cnex d adnl e do pncreas. d) do pnc.eas e do cllex da adEna.

(pele s. (UFRS)Um indivduo apresenta mixedema seca,quedde cabelose unhs quebrdi, e Bloco 3. Adenais e gnds crelinismo(rctadamento mental)em conseqn' cia da hipofmo: rr. GV-SP) Um einal em ctiveio quedo rcta) dspatireides. radoda gaioaapresent cele.ao dosbatimentos cardacos. E3treodeve-seljberlo de c) d hipfise. um substnci sec.eiada: ) pelarileide. b) pela sup-renar. e) lea hipfBe. c) pelapaati.eide. 6. (UiB-DF) A oconnciadeatatia e falia de apeli' te num serhmno,bem como a presens de di' 12. (UFRS)Se analsarmos o sesue de lru ?esoa (bcio),pode.oin' aiaona turda garg3nta em sitnaode emergnciaou perigo, ou num dic que o mesmoestcom hpotuno da gnmomentode ava ou susto,podercnosidentifidulal cd o aumnto do homno: b) pratireide. c) tireide. d) pncres. e) Nehuma dessd.

456

B. QUESTES DISCURSIVAS 13. (FuvestSP) a) Qualo papeldo hmrio mtidiutico (ADH) no nossoorSdismo? plseeo des b) Qura ghndula responsvel 14. (Esal-MG) Um indivduo que apresenlaatera sna pioduode ADH elimin gandesqua! tidadesde uriM muito diluda e,loi consegDte. ingere gr.ndes qlantidadesde gua-Expique o des ienmeno e do none do quaopatogico 15. (Uncamp SP)A adio de odoo sal de cozi nha foi estabelecida lor lei golemmetalapsa anliseda prlncipa causada elevdincidNia

com bcio (tambmconhecidocomo de pessoas palo ou papeira)no pas.Expque,do ponto de sta fisiogico. por que estamedidadeu bong desempea tunes 1. (FyesrSP) "O pncreas endiMs e excrinas."Exllque o significado F. Bantng e C. Best.na 17. (Unicam!SP)En 1920. Udversidade de Torolto, obveram a cur de cesque presentvam altos !veis de glicoseno os com o ext.to d um 8ln sogue, Lalando dul. Indiqre o hormnio e glrdlla envolv dosno trtameDto dos ces. 18. (E. E. Mau-SP)Onde lroduzida a lrogesteronana mulher? Quasuafunio?

Explique asdiferenarenlrebcioerdmico,bcio exoltrmi.o, ixedema e cretinisno. pda o 2. Voc cap de pver as conseqncias, dproduo do Paratonnesqueleto, do excosso nio (hiperpamlireoidismo)?

3. Faa una tbela quo rcna todos os homnros estudados. seulocal de prcd!o e um reslNo de orgnismo. seuefeito

457

You might also like