You are on page 1of 285

Esrrnn1o srm Mrs1nr

Francisco Valdomiro Lorenz


FEB - Federao Esprita Brasileira
Isvi.N+o six Mis+i i
Gramalica. Ixercicios de lraduo. Ixercicios de conversao. Chaves dos exercicios.
VocabuIario Iorlugus-Iseranlo. VocabuIario Iseranlo-Iorlugus.
ISN 85-7328-068-9
9 edio
Do 57 ao 61 miIheiro
Obra refundida eIo
Irof. Dr. L. C. Iorlo Carreiro Nelo
Caa de CICCONI
.N. 6.876
5,26-AA, 000.5-O, 9/1996
Copyright 1943 by
Iederao Isirila rasiIeira
(Casa-Mter do Espiritismo)
Av. L-2 Norte Q. 603 Conjunto F
70830-030 Braslia-DF Brasil
Reproduo fotomecnica e impresso oset das
Ocinas do Departamento Grco da FEB
Rua Souza Valente, 17
20941-040 Rio, RJ Brasil.
C.G.C. n 33.644.857/0002-84
I.E. n 81.600.503
Impresso no Brasil
PRESITA EN BRAZILO
Movimento Virtual
Brasileiro de Esperanto
Verso 09.01 (digilaI)
Digilao eIelrnica:
hll://eseranlo.braziIo.org
MOVI (VoIunlarios Iseranlislas na Inlernel)
Irograma MIA AMIKO (Insino e DivuIgao do Iseranlo na Inlernel)
Conceito de digitao: toda digitao do Esperanto Sem Mestre foi realizada mantendo-se
os textos originais da 9 edio, que espelho grco da 6 edio, com correo ortogr-
ca do Portugus de acordo com as normas em vigncia (Acordo de 1990). Os textos em
portugus no tiveram modicaes em sua forma gramatical e em sua estilstica original.
Todos os textos em Esperanto foram enfatizados com itlico+negrito, para facilitar ao leitor
a identicao das duas lnguas. Os provrbios de p de pgina tornaram-se um adendo no
nal do texto.
A digilao e comosio foram reaIizadas de 12/02/2013 ale 7/05/2013.
Iquie:
Coordenao: Adonis SaIiba (So IauIo, SI)
Revisores: IauIo Nascenles (rasiIia, DI), Marcus TuIio IIores (eIo Horizonle, MG), Maria
Nazare Laroca (}uiz de Iora, MG).
iii
iv Isvi.N+o six Mis+i
MOVIMENTO VIRTUAL
BRASILEIRO DE ESPERANTO
Digitadores: AImir arrelo Loureiro de CarvaIho (Recife, II), AIex Sousa Sanlos (Vilria da
Conquisla, A), Anlonio CarIos da SiIva (So IauIo, SI), AngeIa ariani (So }ose do Rio Irelo,
SI), Caio Rodrigo }osue Dias (IorlaIeza, CI), Crislina CIaudia de Graaf (IIhabeIa, SI), Idson
Cesar Cunha de OIiveira (Manaus, AM), (eIo Horizonle, MG), KeIIi Iereira aslos Damacena
(Maraba, IA), Marco AureIio Roncaui (Iorlo AIegre, RS), Maria CeciIia MiIani (So IauIo, SI),
RafaeI Soares de Lima (Inhumas, GO), Tiago Machado Camos (AIvinoIis, MG), Yuri Genov
(rasiIia, DI), WeIIinglon AIencar de Soulo (oa Visla, RO), Germano Iereira Marlins (eIo
Horizonle, MG).
Alm de aprender Esperanto e contribuir para o entendimento entre os povos do mundo, ajude tambm a
preservar a natureza. Evite imprimir esse livro, pois h alternativas mais baratas e que consomem menos
papel. Edies antigas impressas do livro podemser encontradas emsebos. Futuras edies possivelmente
estaro emlivrarias. Este livro est tambmdisponvel nos formatos EPUBe MOBI, mais adequados para
leitura com dispositivos mveis, como celulares, tablets e leitores de livros digitais.
Em sexta edio
Ha 25 anos vem esle Iivro reslando servios a uma das mais nobres causas da Humani-
dade: a comreenso universaI, fundamenlo da coIaborao amislosa dos ovos.
Quando surgiu a Iuz, no m de 1937 e |a dalado de 1938, o Iseranlo era um beIo ideaI
de inicialiva arlicuIar e eslava reslando reIevanles servios, mas no era reconhecido e-
Ios governos do mundo, semre conservadores, quando no rolineiros e relrgrados. Isle
reconhecimenlo agora esla feilo: ocorreu a 10 de Dezembro de 1954, na Conferncia GeraI da
UNISCO, reaIizada em Monlevideu, quando foi arovada a seguinle
RE5OLUO 8C/DR/116
A Conferncia Geral, depois de haver discutido o Relatrio do Diretor Geral sobre a Petio Interna-
cional a favor do Esperanto,
(1) anota os resultados obtidos por meio do Esperanto nos intercmbio intelectuais internacionais e
para aproximao dos povos;
(2) reconhece que esses resultados correspondem s nalidades e aos ideais da U.N.E.S.C.O;
(3) autoriza o Diretor Geral a seguir as experincias relativas utilizao do Esperanto para a edu-
cao, a cincia e a cultura e, com esta nalidade, a colaborar com a Associao Universal de Esperanto
nos domnios que interessam s duas organizaes;
(4) ca ciente de que diversos Estados-Membros se declararam prontos a introduzir ou desenvolver
o ensino do Esperanto em suas escolas primrias, secundrias ou superiores, e convida estes Estados-
Membros a manter o Diretor Geral informado sobre os resultados obtidos nesse domnio.
Ior esla ResoIuo as Naes Unidas reconheceram a exislncia do Iseranlo e o rocIa-
maram que os resuIlados oblidos eIo emrego do Iseranlo corresondem as naIidades e
aos ideais da UNISCO, ou se|a das Naes Unidas.
Isle reconhecimenlo, ho|e ubIicado em lodas as Iinguas do mundo em caraler ociaI, ace-
Ierou o rilmo do movimenlo eseranlisla mundiaI e criou deveres maiores ara o maleriaI
didalico da Iingua inlernacionaI. }a no baslam equenos ouscuIos de roaganda do idi-
oma: cumre esluda-Io com erfeila correo dianle do mundo inleiro.
Dai a necessidade de ser conlinuamenle meIhorado o nosso Iivro, de modo a formar, no
s Ieilores de Iseranlo, mas lambem escrilores e lradulores.
v
vi Isvi.N+o six Mis+i EM SEXTA EDIO
Na rearao da 5 edio, livemos a forluna da coIaborao erudila, acienle, incansaveI
do Irof. Dr. L. C. Iorlo Carreiro Nelo, membro da Akademio de Iseranlo que refundiu o
lrabaIho lodo e Ihe fez os necessarios acrescimos, lornando-o mais didalico e mais comIelo.
IguaImenle ara esla 6 edio, fez eIe nova reviso, relirando verbeles que se achavam em
duIicala nos vocabuIarios, acrescenlando oulros que faIlavam, corrigindo e aumenlando ex-
Iicaes necessarias.
I com Iegilimo orguIho que ho|e aresenlamos aos ovos de Iingua orluguesa um curso
bem mais comIelo de Iseranlo. Isforamo-nos or a|udar aos rofessores e aIunos, no s
dos cursos eIemenlares, como lambem medio e suerior, de conformidade com o rograma
de ensino e exames da Liga rasiIeira de Iseranlo.
Nesles anos mais recenles, esle Iivro lem sido rocurado or aIguns Iinguislas iIuslres de
diversos aises, roorcionando-nos o razer ineserado de v-Io reslando servios em re-
gies que nunca leriamenlrado emnossas cogilaes. Isle falo e rica comensao moraI ara
o nosso esforo de divuIgar o idioma e o ideaI eseranlisla.
A Idilora.
PARA ESTUDAR SEM MESTRE
Os eseranlislas mais iIuslres do mundo arenderama Iingua semmeslre, e o Ieilor odera
fazer o mesmo. No enlanlo, e |uslo que um rofessor Ihe d aqui aIguns conseIhos coIhidos
da ralica de arender e de ensinar Iinguas.
1 Ler alenlamenle as regras de ronuncia, dizendo os exemIos em voz aIla. Coiar os
exemIos e I-Ios diversas vezes, recorrendo as regras quando ha|a esquecido como ronunciar
esla ou aqueIa aIavra.
2 Ler ausadamenle e em voz aIla cada exercicio de lraduo do Iseranlo ara o orlu-
gus, e em seguida coia-Io. Deois lraduzi-Io em orlugus sem consuIlar a chave, se neces-
sario, recorrer ao vocabuIario geraI, no m da obra. S no dia seguinle confronlar o lrabaIho
escrilo com a resecliva chave e corrigir evenluais enganos. Ieilo islo, lraduzir a correson-
denle chave e confronlar essa lraduo com o exercicio originaI, que, enlo, assara a servir
de chave.
Quanlo aos exercicios de lraduo do orlugus ara o Iseranlo no ha recomendaes
eseciais a fazer seno a de que rocure o esludanle execula-Io or si mesmo, somenle deois
dislo vericar se aIgo lera de corrigir, confronlando seu lrabaIho com a chave.
3 Ler, semre em voz aIla, as frases de conversao que em cada Iio aarecem com o
liluIo Melodo Direlo, e a eIas resonder or escrilo, confronlar deois suas resoslas com a
resecliva chave.
4 AIem das frases dos exercicios em Iseranlo, as que servem de exemIos, em cada Iio,
merecemloda a aleno do esludanle, so eIas como que modeIo de forma, devendo consliluir
norma de esliIo, sem excIuir, naluraImenle, variaes de modos de dizer. Isforce-se o eslu-
danle dum idioma or guardar na memria modos de dizer, de referncia a meros vocabuIos
soIlos.
5 No assar a Iio seguinle anles de haver dominado bem o assunlo da que acaba de
esludar. Uma vez or semana recailuIar aIguma coisa do vislo ale a dala, de modo a ir semre
mais assenlando o arendido. No ler ressa de chegar ao m do comndio.
6 Isludar sislemalicamenle uma a duas horas or dia, mas no se emenhar no esludo
muilas horas seguidas. Decorar os versos que vo aarecendo no lexlo, mas no esludar os
roverbios que se acham nos rodaes das aginas, seno deois de chegar ao m do voIume.
Ao recailuIar o Iivro, esludar os roverbios, rocurando inlerrela-Ios e comara-Ios com
seus equivaIenles orlugueses.
vii
viii Isvi.N+o six Mis+i PARA ESTUDAR SEM MESTRE
7 Isforar-se or ensar direlamenle em Iseranlo, oIvidando or um momenlo a sua
Iingua alria e quaIquer oulra Iingua. Isla recomendao e de maxima imorlncia ara se
faIar correnlemenle quaIquer idioma.
8 Terminado esle curso e anles de Ier oulros Iivros fazer uma Ieilura alenla da Iunda-
menla Kreslomalio, quanlo ossiveI, Ier as obras de Zamenhof, o aulor da Iingua auxiIiar,
anles de quaisquer oulros Iivros. Denlre as obras do meslre recomendamos muilo arlicuIar-
menle a, lraduo do VeIho Teslamenlo, feila direlamenle do originaI hebraico, a quaI, aIem
do mais, se resla a comarao com o lexlo orlugus, graas a numerao dos versicuIos.
Sumrio
Mnvimcntn Virtua!
Brasi!cirn dc Espcrantn iii
Em scxta cdin v
PARA E5TUDAR 5EM ME5TRE vii
5umrin 1
1 Primcira Lin 5
1.1 O ALIAITO DO ISIIRANTO, IRONUNCIA . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.2 IXIRCICIO N 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.3 IXIRCICIO N 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
2 5cgunda Lin 11
2.1 SUSTANTIVOS, AD}ITIVOS, ADVIRIOS, VIROS, ARTIGO DIII-
NIDO, DIRIVAIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.2 IXILICAIS GRAMATICAIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.3 IXIRCICIO N 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.4 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.5 IXIRCICIO N 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
3 Tcrccira Lin 17
3.1 NOMIS IRIRIOS, GINIROI SIXO, Ll, l, l, lLl, ONl, Sl, IRONOMIS
IOSSISSIVOS, SUIIXO lN, IRIIIXO MAL, A RAIZ VlR COMO IRIIIXO 17
3.2 IXIRCICIO N. 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
3.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
3.4 IXIRCICIO N. 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
4 Quarta Lin 25
4.1 O ACUSATIVO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
4.2 IXIRCICIO N. 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
4.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
4.4 IXIRCICIO N. 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
5 Quinta Lin 31
1
2 Isvi.N+o six Mis+i SUMRIO
5.1 OS NUMIRAIS, O IRONOMI DI TRATAMINTO, OS SUIIXOS OBL, ON,
OP, LT, LG, A IRIIOSIO PO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
5.2 IXIRCICIO N 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
5.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5.4 IXIRCICIO N 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
6 5cxta Lin 39
6.1 OS IRIIIXOS BO, GL, DlS, LK, RL, OS SUIIXOS AD, lG, l. . . . . . . . . 39
6.2 IXIRCICIO N 11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
6.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
6.4 IXIRCICIO N. 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
7 5tima Lin 49
7.1 OS IARTICIIIOS DA VOZ ATIVA, OS SUIIXOS AR, LR, L], lSM, lST . . . 49
7.2 IXIRCICIO N 13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
7.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
7.4 IXIRCICIO N. 14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
8 Oitava Lin 61
8.1 A VOZ IASSIVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
8.2 IXIRCICIO N 15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
8.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
8.4 IXIRCICIO N. 16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
9 Nnna Lin 69
9.1 A COMIARAO, OS SUIIXOS LBL, LM, LSTR, lL, lD, U], UM . . . . . . 69
9.2 IXIRCICIO N17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
9.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
9.4 IXIRCICIO N 18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
10 Dcima Lin 77
10.1 CONSTRUO DAS IALAVRAS IM ISIIRANTO, OS SUIIXOS A , LC,
AN, UL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
10.2 IXIRCICIO N 19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
10.3 MITODO DIRITO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
10.4 IXIRCICIO N 20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
11 Undcima Lin 83
11.1 OS IRIIIXOS LKS, MlS, PRA, OS SUIIXOS A, lND, LND, lNG, ], N],
DUON COMO IRIIIXO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
11.2 IXIRCICIO N21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
11.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
11.4 IXIRCICIO N 22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
12 Dundcima Lin 89
12.1 OS DITIRMINATIVOS CORRILATIVOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
12.2 IXIRCICIO N. 23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
12.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
12.4 IXIRCICIO N.24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
SUMRIO Isvi.N+o six Mis+i 3
13 Dcima-tcrccira Lin 103
13.1 OS ADVIRIOS DO QUADRO DOS CORRILATIVOS, A IARTICULA
A]N, O ADVIRIO-CON}UNO KVAZA, A IRIIOSIO DA, OU-
TROS DITIRMINATIVOS, A NIGAO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
13.2 IXIRCICIO N 25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
13.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
13.4 IXIRCICIO N 26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
14 Dcima-quarta Lin 117
14.1 OSIRVAIS SORI OUSODOS MODOS I TIMIOS VIRAIS. RAIZIS
INTIRNACIONAIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
14.2 IXIRCICIO N 27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
14.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
14.4 IXIRCICIO N. 28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
15 Dcima-quinta Lin 129
15.1 O COMILIMINTO TIRMINATIVO, IRIIOSIIS . . . . . . . . . . . . 129
15.2 IXIRCICIO N 29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
15.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
15.4 IXIRCICIO N 30 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
16 Dcima-scxta Lin 153
16.1 ADVIRIOS, CON}UNIS, INTIR}IIIS . . . . . . . . . . . . . . . . 153
16.2 IXIRCICIO N 31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
16.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
16.4 IXIRCICIO N 32 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
17 Dcima-stima Lin 167
17.1 NOVAS IOSSIILIDADIS DI CONSTRUO DI IALAVRAS IM ISII-
RANTO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
17.2 IXIRCICIO N. 33 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
17.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
17.4 IXIRCICIO N. 34 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
18 Dcima-nitava Lin 173
18.1 A CONSTRUO DA IRASI IM ISIIRANTO, IDIOTISMOS . . . . . . . 173
18.2 IXIRCICIO N 35 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
18.3 MITODO DIRITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
18.4 IXIRCICIO N 36 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
19 Dcima nnna Lin 183
19.1 AS 16 RIGRAS IUNDAMINTAIS DA LINGUA ISIIRANTO . . . . . . . 183
19.2 IXIRCICIO N 37 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
19.3 IXIRCICIO N 38 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
20 Vigsima Lin 189
20.1 LASTA} KONSILO} . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
20.2 ULTIMOS CONSILHOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
20.3 LA ISIIRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
4 Isvi.N+o six Mis+i SUMRIO
20.4 LA VO}O . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
20.5 }USTI KA} LII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
A CHAVE5 195
B Prnvcrbn| cn Espcrantn 225
C VOCABULARIO5 231
C.1 SINAIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
C.2 ARIVIAIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
C.3 VocabuIario Iorlugus-Iseranlo
Vortureto PortuguIIlngtu-Lsperuntu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
C.4 VocabuIario Iseranlo-Iorlugus
(Lsperuntu-PortuguIIlngtu Vortureto) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
D ndicc Rcmissivn 267
E Liga Brasi!cira dc Espcrantn 271
F Espcrantn na Intcrnct 273
Captulo 1
Primeira Lio
O ALIAITO DO ISIIRANTO, IRONUNCIA
1. A Iingua inlernacionaI Iseranlo usa as cinco vogais seguinles: u, e, l, o, u, que se ro-
nunciam: , , i, , u, mesmo nas siIabas que no se|am lnicas. IxemIos: Iu (o, a, os, as), ne
(no), tre (muilo), tro (demais), ml (eu), tl (vs, voc elc.), unu (um, uma), du (dois, duas), trl
(lrs), kuru (caro, cara), uItu (aIlo, aIla), lrl (ir). Leia-se: Ia, n, lr, lr, mi, vi, unu, du, lri, cara,
aIla, iri.
Nole-se que a vogaI e nunca soa como l, e que o nunca como u. Sirvam de exemIos as
seguinles aIavras: tere (verdadeiramenle), oto (ovo), muro (muro), tlno (vinho). Leia-se:
vr, v, mr, vn, com o acenlo na rimeira siIaba.
2. OSIRVAO Indicamos acima os sons fechados ara o e e ara o o, or serem mais
frequenles nas rodas eseranlislas. No se admire, orem, o esludanle de ouvir essas vogais
um lanlo menos fechadas, mesmo orque, segundo a recomendao do rrio Zamenhof, o
som dessas Ielras deve ser mdio, islo e, nem muilo fechado, nem muilo aberlo.
3. ACINTO TNICO Chama-se tnica a siIaba que se ronuncia com mais fora do que
as oulras da mesma aIavra. Im Iorlugus ode ser lnica a ltima siIaba, como em: regular,
caf, dormi, ou a penltima, como em: minulo, fciI, ou a antepenltima, como em: mrmore,
sIaba, sIido. Im Iseranlo, orem, o acenlo lnico recai semre na penltima siIaba de quaI-
quer aIavra no aoslrofada. (Ver 15, ilem b.) So, orlanlo, lnicas as mesmas siIabas em
Iseranlo e em Iorlugus, nas seguinles aIavras: uIla, beIa, muro, ovo, minulo, mas diferen-
les em: reguIa (regular), marmoro (mrmore), metodo (mlodo), siIubo (sIaba), utlIa (liI).
4. Cada Ielra em Iseranlo reresenla aenas um som, semre o mesmo, e no ha Ielra
muda. Ior islo, lemos que:
5. AIelra c nunca se ronuncia como k nemcomo , mas semre como ts, ex.: curo (Ier tsr)
Lar, cedro (Ier tsdr) cedro, cent (Ier tsnnt) 100, fuclIu (fatsla) faciI, lnternuclu (innternatsa)
inlernacionaI, cepo (tsp) ceboIa, certo (tsrv) cervo, veado, clndro (tsnndr) cinza, Iucu (ltsa)
cansado, Iunco (lnnts) Iana, puco (pts) az.
6. NOTA Iomos o acenlo circunexo no o naI ara Iembrar que esse o, como semre,
quaIquer que se|a sua osio no vocabuIo, se deve Ier , o acenlo lnico e semre na penltima
slaba.
5
6 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 1. PRIMEIRA LIO
7. O g nunca vaIe j, islo e, brando, mas e semre duro, como em gato, guerra, ex.: pugl
(pgui) agar, Iegl (lgui) Ier, genlo (gun) gnio, genuo (gun) |oeIho, glpso (gup) gesso.
8. O h e semre asirado, como em AIemo e IngIs, e um som semeIhanle ao que se
roduz quando soramos nas mos ara aquec-Ias. Ix.: huro cabeIo, homo homem, horo
hora, hlstorlo hislria.
9. O m e o n conservam os seus sons lambem deois das vogais, no m das siIabas e das
aIavras, orque em Iseranlo no h sons nasais. Assim: um, em, lm, om, um, un, en, ln, on,
un ronunciam-se como em IsanhoI, IlaIiano, IngIs, AIemo, IoIons, elc., islo e, fazendo-
se nolar dislinlamenle o m ou o n. Iara ronunciar aqueIes gruos com m emile-se a vogaI
ura (, , , , ) e deois se fecha reenlinamenle a boca ara fazer senlir o m. Assim: kumpo
(camo) I-se c-mm-p, klum (quando) I-se k-a-mm, tempo (lemo) I-se t-mm-p, lm-
posto (imoslo) I-se i-mm-pss-t, tombo (lumuIo) I-se t-mm-b, klom (quanlo) I-se k-
-mm, Iumbo (Iombo) I-se l-mm-b, dum (duranle) I-se d-mm.
Os gruos das vogais como n devemser ronunciados emilindo-se rimeiro a vogaI ura e
deois Ievanlando-se a onla da Iingua ao veu aIalino (ceu da boca). Assim: kunto (canlo)
I-se c-nn-t, tlun (laI) I-se t-a-nn, tento (venlo) I-se v-nn-t, en (em) I-se -nn,
plnto (onla) I-se p-nn-t, mln (me) I-se m-nn, fonto (fonle) I-se f-nn-t, klon (que)
I-se k--nn, Iundo (segunda-feira) I-se l-nn-d, kun (com) I-se k-nn.
Im aIavras como: umo amor, emo lendncia, lmugo imaginao, domo casa, pIumo ena,
uno arlidario, tenl segurar, no m, bono bem, tuno loneIada, onde as vogais u, e, l, o, u, se
acham ao Iado de m ou de n, embora em oulra siIaba, devem ainda conservar-se os sons uros
das vogais. L-Ias-emos, orlanlo, -m, -m, i-m-g, d-m, pl-m, -n, t-ni, f-n, b-n,
t-n.
No ha, or conseguinle, que ronunciar, . ex. tempo, lmposto, umo, uno, elc. como as
aIavras orluguesas assim escrilas, nasaIando-se as vogais e ronunciando-se o o como u.
Ior oulro Iado, no acrescenlar um l deois do m ou do n, dizendo, or exemIo ka-mi-,
i-ni-l, -ni, ki-a-mi, elc.
10. O r, em Iseranlo, mesmo no inicio ou no m do vocabuIo, e dental, no guluraI. Se|a,
. ex. em rozo (rosa), se|a em por (ara), se|a em espero (eserana), rocede-se, na ronuncia,
da mesma forma. Assim como ara ronunciar o r de espero (ou o do Iorlugus eserana)
Ievamos a onla da Iingua ao conlalo dos denles incisivos sueriores e fazemo-Ia vibrar, o
mesmo faremos ara ronunciar o de rozo e o de por. Mais um escIarecimenlo: nos gruos
consonanlais br, dr, pr, elc. o r e denlaI, em Iorlugus e em Iseranlo, . ex.: rasiI BruzlIo,
drama drumo, rosa prozo. I recomendaveI no carregar nem abrandar demais essa vibrao,
manlendo-a semre media, e islo quaIquer que se|a o Iugar do r na aIavra: semre a mesma
fora.
11. O s nunca vaIe z nem x, mas semre se I como (ou ss), bem sibiIanle, ex.: meso
(Ier m) missa, ruso (rss) russo. Comare-se com: mezo (mz) meio, ruzo (rz) aslucia.
IguaImenle: puslo (pass) aixo, estus (sstass) e, esla, dormus (drmass) dorme.
12. Ha em Iseranlo cinco Ielras com acenlo circunexo, a saber:
, cu|o som e tch: upeIo (Ier tchapl) chaeu, leIo (tchil) ceu, too (vtch) voz, lo (tch)
ludo,
CAPTULO 1. PRIMEIRA LIO Isvi.N+o six Mis+i 7
, que soa como o ch orlugus: ufo (chf) carneiro, utl (chti) rezar, o (fch) eixe,
l (chi) eIa, uo (ch) saalo,
, com o vaIor do j orlugus: uIuzo ciume, etl arremessar, url |urar, uo coisa,
, que se ronuncia dj: urdeno (djardn) |ardim, eml (djmi) gemer, lbo (djb) giba, o]o
(dji) aIegria, ul (dji) gozar,
, que e som forlemenle guluraI, iguaI ao j esanhoI e ao ch oIons e aIemo, assemeIha-
se ao ruido que faz a essoa que se esfora or Iimar a garganla medianle uma exirao
forle. Isle som e raro em Iseranlo, . ex.: oro coro, lmero quimera, eo eco. Ha lendncia
de subslilui-Io or k, como em uoso ou kuoso caos, lrurgo ou klrurgo cirurgio, monuo ou
monuko monge. Dislinga-se bem: oro ouro, horo hora, oro coro.
13. Ha, aIem disso, a Ielra , que no se deve confundir com o conhecido u, ara formar
siIaba com as vogais e que nunca e acenluado na ronuncia. Ix.: PuIo (Ier pul, como na
aIavra orluguesa IauIo), udo (jud) quinla-feira, kontruu (cnntrua) conlrario, Lropo
(eurp) Iuroa.
14. NOTA Nas liograas que no ossuam os lios , , , , como lambem nos leIe-
gramas, ode subsliluir-se o acenlo circunexo or um h, e or u, assim: ch, gh, hh, ]h, sh,
u. Ior exemIo, em vez de grafar: ude esos Iu lnteruno ( quinla-feira cessara a ermula),
ode escrever-se: ]huude chesos Iu lntershungho.
15. OBSERVAES:
a) Cada vogaI, em Iseranlo, faz arle de uma siIaba, nunca se Iendo como dilongo vogais
que ocorram uma ao Iado da oulra num vocabuIo. Assim: mlu (meu, minha), tlu (vosso,
vossa), fumlIlo (famiIia), trulrl (alravessar), nel (negar), perel (erecer), pereu (erea), neutlIu
(inuliI), buIul (varrer), buIulIo (vassoura), buIuu (varrei) soam: m-a, v-a, fa-mi-l-, tra--ri, n-i,
p-r-i, p-r-u, n-u-t-la, ba-l-i, ba-la--l, ba-l-u.
Iara indicar os sons i, i, i, i, i, i, i, i, usa-se, em Iseranlo, em vez do l, a Ielra ],
islo e, escreve-se: u], e], o], u], ]u, ]e, ]o, ]u. Ix.: ku] (Ier ci) e, pIe] (Ier pli) o mais, tu] (Ier ti)
Iogo, imedialamenle, fu]ro (fir) fogo, te]no (vin) veia, fo]no (fin) feno, ]uro (ir) ano, ]unu
(ina) |ovem, elc.
Iara os sons u, u elc., como |a vimos, escreve-se u, e elc., islo e, com a Ielra , no u.
Ix.: udl (udi) ouvir, Iudl (ludi) Iouvar, Lropo Iuroa, remutlsmo reumalismo.
Assim, ] e um i brevissimo, e e um u lambem brevissimo, nunca sendo acentuados. Re-
aImenle, ] e recisam semre duma vogaI ara com eIa formar siIaba. Assim sendo, so
monossiIabos as aIavras: ]u (Ier i, numa s siIaba) com efeilo, ]um (Ier imm, numa s siIaba)
|a, ]es (Ier iss) sim, Iu conforme, elc., ao asso que so dissiIabos, orque conslam de duas
siIabas (lm duas vogais), os vocabuIos: lu (Ier -a) aIgum, lum (Ier -amm) oulrora, em aIgum
lemo, les (Ier -ss) de aIguem, elc.
No se esquea o esludanle de que o acenlo lnico recai sempre, nas aIavras comIelas, na
penltima siIaba, or isso se ronuncia: unku (lambem) nn-cau, e no ann-cu, bonu] frukto]
(bons frulos) b-nai frk-ti, com mais fora de voz sobre as siIabas bo e fruk, e no sobre as
siIabas nu] (nai) e to] (li).
b) Iermile-se, rinciaImenle emoesia, omilir a lerminao subslanliva o, subsliluindo-a,
na escrila, or um aslrofo, or exemIo: kor, em vez de koro (corao). Im lais casos, o
8 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 1. PRIMEIRA LIO
acenlo lnico recai na ltima siIaba da resecliva aIavra lruncada (islo e, aoslrofada), ois
essa mesma e a enuIlima da aIavra comIela (no lruncada), exemIos: sufer (sofrimenlo),
Iubor (lrabaIho), poezl (oesia), que equivaIem a: sufero, Iuboro, poezlo.
c) Im aIgumas aIavras ocorre uma Ielra geminada ( duIa), saIvo rarissimas excees,
esle falo rovem, ou da |uno de duas raizes, das quais uma lermina or uma Ielra (vogaI
ou consoanle) e a oulra comea eIa mesma Ielra, que se reroduz, ou de que a lerminao
gramalicaI do vocabuIo se|a iguaI a uIlima vogaI da raiz. Im lais aIavras, e necessario ro-
nunciar dislinguindo-se bemas duas Ielras emconlalo, fazendo-se equena ausa na rimeira,
de modo que se erceba a geminao. Lembramos que, em Iorlugus, lemos vocabuIos onde
aarece uma vogaI geminada, ronunciando-se bem nilidamenle, . ex.: Aaro, reeIeger,
idiche, zooIogia, duunvirado. Assim, lemos: pruuto bisav, rubblrdo ave de raina (rubl
roubar, rainar), ree novamenle, eestl comarecer, eslar resenle, nenllo aniquiIamenlo
(nenlo nada), ekkrll excIamar (krll grilar), muIIumo escurido, lrevas (Iumo Iuz), mem-
mortlgo suicidio (mem mesmo, mortlgo assassinio, alo de malar), sennomu annimo (sem
nome), heroo heri, lppereo naufragio (lpo navio, pereo erecimenlo), lnterrompl inler-
romer (rompl romer), dlsseml disseminar (seml semear), Iluuko IenoI (Ilto Ieilo, tuko
ano), detruu deslrua (imeralivo do verbo detrul deslruir), elc.
d) Oulras vezes se enconlram os gruos consonnlicos ch, Ih, nh, que no soam como em
Iorlugus, devem ronunciar-se de modo que se oua o c (ts), o I, ou o n, e deois o h (as-
irado). I. ex.: pucheroIdo (pats-herld) araulo da az, muIheIpo (mal-hlp) obslacuIo (heIpo
auxiIio), muIheIu (mal-hla) escuro, senhuru (snn-hra) caIvo ( sem cabeIo), senhontu imu-
denle, desavergonhado (hontl envergonhar-se, ler vergonha).
Iara que os gruos ch, gh, ]h, sh no aream vaIer as Ielras , , , , conforme assina-
Iamos esla Iicena no 14, ode inserir-se um hifen enlre as duas Ielras, assim: puc-heroIdo,
Iong-huru (de cabeIos comridos), gu]-humoru (de humor aIegre), us-hundo (co de caa).
NormaImenle, conludo, no ha laI necessidade.
e) Cumre lodo o cuidado no ronunciar gruos consonanlais, como sc, sk, t elc. Assim,
a aIavra sclenco (cincia) se Iera fazendo senlir o s iniciaI, bem sibiIanle, e deois o som ts do
c imedialo. Iara arender islo, aconseIhamos, no inicio, anleor uma aIavra que lermine or
vogaI, . ex. Iu, e enlo, Iu sclenco (a cincia) se Iera Iass-lsi-nn-ls, Iigando o s iniciaI ao Iu
e Iendo ludo |unlo. Ao Ier gruos como sk, t elc., no r um l enlre as duas consoanles, .
ex. em skrlbl escrever, tono edra, elc.
f) I misler ronunciar a siIaba tl com o mesmo som de t como nas siIabas tu, to, tu, e no
como tchi, conforme o coslume em aIgumas arles do rasiI. Dislinga-se bem: tlo isso, e lo
ludo, tlu esse, e lu cada, cada um, tle ai, aIi, e le em loda a arle, tlum enlo, e lum semre.
g) Observao anaIoga imorla fazer a reseilo do I em naI de siIaba, o quaI aIgumas
essoas, or vicio, ronunciam como u, dizendo em Iorlugus, papu (i.e. aeI), mau
(i.e. maI), auto (i.e. aIlo) elc. O Iseranlo exige, naluraImenle, ronuncia correla, semre se
Ievando a onla da Iingua ao veu aIalino, como em IsanhoI, IlaIiano, Irancs elc. Assim, .
ex., ha emIseranlo as aIavras uI (reosio a) e u (con|uno ou), as quais, evidenlemenle,
ho de ser ronunciadas com loda a |usleza, sem se confundirem.
h) Ha vocabuIos, em Iseranlo, lerminados em d, como sed (mas), em k, . ex. ok (oilo),
em p, . ex. sep (sele), elc., o que e conlra a indoIe do Iorlugus. No havendo Ielra muda na
Lingua InlernacionaI, ha que se fazer soar, como semre, a consoanle naI. No a engoIir,
CAPTULO 1. PRIMEIRA LIO Isvi.N+o six Mis+i 9
orlanlo, mas, or oulro Iado, conforme o que frisamos a reseilo no 9, no acrescenlar um
l, Iendo, . ex., sed como se fosse escrilo sedi, a semeIhana da aIavra sede (na correnle
ronuncia brasiIeira).
NOTA As Ielras a, b, d, f, i, k, l, m, n, p, t, u, v, z nenhuma dicuIdade aresenlam a
ns, de Iingua orluguesa. NaluraImenle, em face do que se disse no 9, no se nasaIam as
vogais, ois, enlo, deixariam de ronunciar-se efelivamenle o m e o n, o que no e ermilido:
segundo o ensinado no 4, no ha Ielra muda em Iseranlo.
16. ALIAITO O aIfabelo do Iseranlo consla de 28 Ielras. As vogais, islo e, u, e, l, o,
u, so chamadas conforme os seus sons |a esludados, Iogo: , , , , . As consoanles, quando
queremos dizer-Ihes os nomes, recebem a lerminao o, or exemIo b b, c ls, elc.
Iis o aIfabelo: a, b (b), c (ts), (tch), d (d), e (), f (f), g (g), (dj), h (h), (o), i, | (i),
(j), k (k), I (l), m (m), n (n), o (), (p), r (r), s (s), (ch), l (t), u, (u), v (v), z (z).
Conforme vemos, no ha em Iseranlo as Ielras q, w, x, y. Islas Ielras, em Iseranlo,
Iem-se, reseclivamenle: kuo ou kto, duobIu to, lkso, lpslIono ou l greku.
IXIRCICIO N

Ler as seguinles aIavras e gurar-Ihes a ronuncia como zemos nesla Iio, deois, ve-
ricar se acerlou, confronlando o que escreveu com a ronuncia que guramos na segunda
arle do Iivro (Chaves).
Clu. lu. Regl. Rel. lu. ]u. Pru]no. MuI]unu. Seshoru. Herolno. PeslIo. PezlIo. Antu.
Vesto. Veto. PruuIo. lruIo. Nenlo. Adlu. Resertl. Kru]ono. lelno. leI. unceIl. MuIpIe].
Dudek. Tlu]. Kulrl. AIlu. Durlgl. Dlmuno. Sln]oro. A]n. Ago. Ao. usuo. Pe]o. Mun]o.
Lksceso. lurmuclu. lIuldu. lolro. GeoIoglo. lnfuno. BuI]ono.
IXIRCICIO N

Iigurar, no aIfabelo do Iseranlo, a ronuncia das seguinles aIavras orluguesas:
Casa. Caa. Cu|o. Quei|o. Queixo. Caia. Caia. Saia. Cuia. Caixa. Chave. Quase. Sabia.
Sabia. Iaraguaio. Agio. Agiu. Causa. Cheia. Coisa. Ad|elivo. Taxi. Uai. Ceslo. Seu. AIho.
Aria. Oxignio. Lei. Achei. Agua. Iigueira. Coxia. Asseio. Aguia.
Captulo 2
Segunda Lio
SUSTANTIVOS, AD}ITIVOS, ADVIRIOS, VIROS, ARTIGO DIIINIDO,
DIRIVAIS
IXILICAIS GRAMATICAIS
17. Chama-se substantivo a aIavra que designa ludo quanlo, reaI ou imaginario, exisle ou
suomos exislir. Assim, os nomes de seres, animados ou inanimados (como de essoas, de
animais irracionais, de vegelais, de minerais, de coisas, enm), os de enlidades miloIgicas,
os de Iugares, quaIidades, aes, eslados, fenmenos nalurais, e semeIhanles, so subslanlivos.
Ix.: homem, Iva, Ieo, rosa, diamanle, }uiler, cidade, rasiI, bondade, viagem, saude, chuva,
noile elc.
Quando se lrala aenas de um, lem-se o numero singuIar, quando de mais de um, e o
numero IuraI. Im Iseranlo o subslanlivo, no singuIar, lermina em o, o IuraI semre
se forma acrescenlando um ], que, conforme se sabe, e um l brevissimo, |unlo do o, forma a
lerminao o], que se I i, no acenluado. Ix.: Io Iho, Io| (Ier fli) Ihos, etuIo cavaIo,
etuIo] (Ier tchvli) cavaIos, urbo arvore, urbo] arvores, oro or, oro] ores, tono edra,
tono] edras, domo casa, domo] casas, uro |uramenlo, uro] |uramenlos, tentego lemoraI,
tentego] lemorais, tlrto virlude, tlrto] virludes, doIoro dor, doIoro] dores, tugo dia, tugo]
dias, elc.
18. As aIavras que exrimem uma qualidade rria ou alribuida ao ser ou a ludo aquiIo
que se designa or um subslanlivo, chamam-se adjetivos qualicativos, ou simIesmenle adjeti-
vos. Im Iseranlo o ad|elivo lermina em u, no singuIar, e em u] (Ier ai, sem acenlo), no IuraI.
Ix.: utlIu (Ier utla) uliI, utlIu] (Ier utlaj) uleis, grundu grande, grundu] (Ier grnndai) grandes.
Im Iorlugus muilos ad|elivos dislinguem o gnero, assim, bom, caro, alto so do gnero mas-
cuIino, e boa, cara, alta so do gnero feminino. TaI dislino no se faz em Iseranlo, orlanlo:
bonu signica lanlo bom, como boa, uItu aIlo, ou aIla, kuru caro, ou cara. Nole-se, ois, que a
lerminao u, em Iseranlo, indica um adjetivo qualicativo, reslando-se a quaisquer gneros,
or conseguinle, no indica necessariamenle o feminino, como em nosso idioma.
Im Iseranlo os ad|elivos concordam em numero, islo e, no singuIar ou no IuraI, com os
subslanlivos de que so ad|unlos alribulivos, redicalivos ou aoslos. IxemIos: rlu tlro
11
12 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 2. SEGUNDA LIO
homem rico, rlu tlrlno muIher rica, rlu] tlro] homens ricos, rlu] tlrlno] muIheres
ricas, bonu Ilbro bom Iivro, bonu] Ilbro] bons Iivros, heIu muteno manh cIara, heIu]
muteno] manhs cIaras, elc.
NOTA Nesles exemIos foi oslo o ad|elivo anles do subslanlivo, mas islo no e regra
xa, no ime quaIquer obrigao, oderia ser lambem tlro rlu, muteno] heIu] elc.
18-A. Advrbio e uma aIavra invariaveI que exrime circunslncia de lemo, Iugar, modo,
quaIidade, quanlidade, ordem, armao, negao, duvida elc. I. ex.: hodlu ho|e, frue cedo,
he]me em casa, beIe beIamenle, pIl mais, due em segundo Iugar, Iuste or uIlimo, uIlimamenle,
certe cerlamenle, nenlum nunca, ebIe laIvez, elc.
19. Ha aIavras variaveis, medianle as quais: a) se exrime a ao de aIguem ou de aIguma
coisa, b) se reIaciona aIguem ou aIguma coisa a seu estado ou qualidade, c) ou se enuncia um fato:
aIavras lais chamam-se verbos. Assim, . ex. em: Iedro dorme, IauIo escreve uma carla, o Ieile
branco, a rosa est murcha, o mar parece um eseIho, havia muila genle, choveu e trovejou, far
caIor, elc., as aIavras grifadas so verbos.
Os verbos lm diferenles tempos (resenle, assado e fuluro) e diferenles modos. Quando
enuncia a ideia como falo reaI, o verbo esla no modo indicativo, quando enuncia, no cer-
leza, mas aenas ossibiIidade, que deende duma condio, o modo chama-se condicional,
e quando exrime uma ordem, edido, exorlao elc., esla no modo imperativo. Quando o
verbo e usado sem incIuir as ideias desles modos, mas aenas da uma ideia geraI, esla no
modo innitivo. Im Iorlugus, os verbos lerminam, no innilivo, semre em r (ar, er, ir, or),
em Iseranlo semre em l, or exemIo: donl dar, uetl comrar, tendl vender, Iegl Ier, skrlbl
escrever, lrl ir, tenl vir, pugl agar, montrl moslrar, kuIkuIl conlar, dorml dormir, munl comer,
trlnkl beber, komprenl comreender, metl r.
O modo indicativo lem, em Iseranlo, lrs lemos: o lemo presente diz o que aconlece,
e lermina semre em us, o passado diz o que aconleceu ou aconlecia, e lermina semre em
ls, o futuro diz o que aconlecera, e lermina em os. (Cuidado com a ronuncia: s, e no us!)
IxemIos: ml estus eu sou (ou eu eslou), ml estls eu era, ou eslava, ou fui, ou eslive, ml
estos eu serei, ou eslarei, ml lrus eu vou, ml lrls eu ia, ou fui, ml lros eu irei, tl lrus
vs ides, tl lrls vs fosles, ou ieis, tl lros vs ireis, Il Iuborus eIe lrabaIha, Il Iuborls
eIe lrabaIhou, ou lrabaIhava, Il Iuboros eIe lrabaIhara, l kuntus eIa canla, l kuntls
eIa canlou, ou canlava, l kuntos eIa canlara.
O modo condicional indica o que aconleceria, e lermina, em Iseranlo, semre em us: ml
estus eu seria, ou eslaria, tl estus vs serieis, ou eslarieis, Il lrus eIe iria, nl lrus ns
iriamos, Il Iuborus eIe lrabaIharia, l kuntus eIa canlaria, ml munus eu comeria.
O modo imperativo lermina, em Iseranlo, semre em u: estu s (lu), sede (vs), munu
come (lu), comei (vs), ne peku no eques (lu), no equeis (vs). A mesma lerminao
u se emrega quando, em vez de tu e vs, forem oulras essoas gramalicais, islo e, ele, ela elc.,
. ex.: Il estu eIe se|a, ou esle|a, l kuntu eIa canle, lIl skrlbu eIes (ou eIas) escrevam, nl
ne rlpozu no descansemos. Isles verbos, em Iorlugus, eslo no lemo resenle do modo
subjuntivo, esla nossa forma verbaI se aIica lambem ara exrimir um dese|o, islo e, como
optativo, e a lerminao em Iseranlo e ainda u, or exemIo: Deus queira! Dlo toIu!
Na 14 Lio faremos esludo mais arofundado sobre o emrego dos modos e lemos
verbais em Iseranlo.
CAPTULO 2. SEGUNDA LIO Isvi.N+o six Mis+i 13
20. Os verbos orlugueses mudamas lerminaes conforme as pessoas gramalicais, que so
lrs: a rimeira e a que faIa, a segunda e aqueIa comquemse faIa, e a lerceira e aqueIa de quem
se faIa. As essoas gramalicais so designadas eIos pronomes pessoais: a rimeira, no singuIar,
eIo ronome eu, e no IuraI ns, a segunda eIos ronomes tu, vs, a lerceira no singuIar: ele,
ela, e no IuraI eles, elas.
Assim se diz, . ex.: eu ago, lu agas, eIe (ou eIa) aga, ns agamos, vs agais, eIes (ou
eIas) agam, eu aguei, lu agaste, eIe (ou eIa) agar, elc. Im Iseranlo, orem, as essoas
gramalicais do verbo no se indicam or meio de lerminaes, mas aenas or meio dos ro-
nomes essoais: ml (eu), cl (lu), Il (eIe), l (eIa), nl (ns), tl (vs), lIl (eIes, eIas). IxemIos: ml
pugus eu ago, cl pugus lu agas, Il pugus eIe aga, l pugus eIa aga, nl pugus
ns agamos, tl pugus vs agais, lIl pugus eIes (ou eIas) agam, ml pugls eu aguei,
ou agava, cl pugls lu agasle, ou agavas, Il pugls eIe agou, ou agava, l pugls
eIa agou, ou agava, nl pugls ns agamos, ou agavamos, tl pugls vs agasles, ou
agaveis, lIl pugls eIes (ou eIas) agaram, ou agavam, ml pugos eu agarei, cl pugos
lu agaras, Il pugos eIe agara, . . . , ml pugus eu agaria, cl pugus lu agarias, Il pugus
eIe agaria, . . . , pugu (mais raramenle cl pugu ou pugu cl) aga (lu), Il pugu ague eIe,
nl pugu aguemos (ns), pugu (mais raramenle tl pugu ou pugu tl) agai (vs), lIl pugu
aguem eIes, ou eIas.
21. Im Iorlugus, graas a exislncia das lerminaes diferenles ara as essoas do verbo,
ode-se omilir muilas vezes o ronome essoaI, isso, orem, via de regra, no se ode fazer
em Iseranlo. Ior isso, or exemIo, a frase: Quando vim, faIei com eIa, e fomos assear
se lraduz: Klum ml tenls, ml puroIls kun l, ku] nl lrls promenl, islo e: Quando eu vim, eu
faIei com eIa, e ns fomos assear. Conludo, em oraes coordenadas lendo o mesmo su|eilo
ode-se, or vezes, deixar de decIarar o su|eilo nas oraes subsequenles a rimeira. Ix.: Ml
tenls, tldls, tenkls Cheguei, vi, venci. Lu blrdo fuIls ku] mortls O assaro caiu e morreu.
Petro eIlrls, sed tu] retenos Iedro saiu, mas Iogo voIlara. Nl tltos u mortos Viveremos
ou morreremos. De Ionge Il nek munus nek trlnkus Ha muilo lemo eIe no come nem
bebe.
22. Ha verbos que, or sua rria essncia, no vm acomanhados de ronome: so os
verbos impessoais, que exrimem fenmenos nalurais, como chover, nevar elc. Assim: pIutus
chove, nels nevou (ou nevava), elc. O verbo estl ode lraduzir o verbo haver imessoaI, .
ex.: Havia muilas essoas Lstls muItu] homo]. Amanh havera fesla Morgu estos festo.
23. ARTIGO A aIavra Iu e o artigo denido (o, a, os, as), sendo, orem, invarivel. I. ex.:
Iu putro o ai, Iu putro] os ais, Iu putrlno a me, Iu putrlno] as mes, Iu kumpo o camo, Iu
kumpo] os camos.
Iode-se as vezes subsliluir or um aslrofo a lerminao u do arligo Iu, escrevendo-se,
enlo, I. Isla Iicena, orem, s se concede, em prosa, quando o arligo venha recedido de
reosio lerminada or vogaI, como de, prl, e, tru elc., . ex.: de I putro (do ai), prl I
dormo (a reseilo do sono), e I pordo (a orla), tru I nokto (alraves da noile), elc., em vez
das formas ordinarias: de Iu putro, prl Iu dormo, e Iu pordo, tru Iu nokto. Ironuncia-se, enlo,
o arligo aoslrofado |unlamenle com a reosio, como se se lralasse dum vocabuIo s: deI,
prlI, eI, truI, elc. Em poesia, no s islo se ermile, mas ode-se eIidir o u de Iu lambem anles
de vocabuIo que rinciie or vogaI, indeendenlemenle de quaisquer oulras condies, .
ex.: I espero a eserana, I obstlno a obslinao, elc. Im geraI, na rosa no se faz
essa eIiso, escrevendo-se o vocabuIo inleiro Iu. Ivile-se a eIiso se a ronuncia for or islo
14 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 2. SEGUNDA LIO
dicuIlada ou se ocorrer ambiguidade, . ex.: I ufero, em vez de Iu ufero (a coisa, o assunlo,
elc.), orque soa como Iu fero (o ferro), elc.
24. RAIZIS I TIRMINAIS Raiz e a arle invariaveI da aIavra, ex.: em putro (ai),
a raiz e putr. A terminao, ou desinncia, e a arle que ode mudar: em putro, a lerminao e o,
que exrime um substantivo. Se mudarmos a lerminao o ara u, leremos um adjetivo (quaIi-
calivo), referenle a raiz putr, enlo, putru signica alernaI. Se a raiz putr acrescenlarmos
a Ielra e, a aIavra putre e um advrbio, signicando alernaImenle.
Oulros exemIos: da raiz skrlb formamos: skrlbo escrila, escrilura, skrlbu escrilo, feilo or
escrilo, skrlbe or meio da escrila, skrlbl escrever. Com teIegruf consliluimos: teIegrufo leIe-
grafo, teIegrufu leIegraco (ou leIegraca), teIegrufe leIegracamenle, eIo leIegrafo, teIegru
leIegrafar. Ilc. elc.
Denlre os vocabuIos ale agora enconlrados eIo esludanle so substantivos, . ex.: fumlIlo,
fonto, fu]ro, Lropo, genlo, genuo, glpso, murmoro, muro, metodo, lmposto, meso, mezo, pu-
slo, oto, tlno, te]no, kumpo, slIubo, remutlsmo. Conhecendo-os, comreenderemos que, or
exemIo,fumlIlu, murmoru, metodu, eropu so ad|elivos, que signicam: famiIiar, marmreo
(ou marmrea), meldico (ou meldica), euroeu (ou euroeia), e que: fumlIle, fu]re, metode,
pusle so adverbios que signicam: famiIiarmenle, fogosamenle, melodicamenle, aaixona-
damenle.
Conhecendo os adjetivos: uItu, kuru, eruru, kontruu, comreenderemos o signicado dos
reseclivos advrbios: uIte (aIlamenle), kure (caramenle), erure (erradamenle), kontrue (con-
lrariamenle), como lambem que erurl e verbo (errar) e eruro e subslanlivo (erro).
Sabendo-se que tere signica, como adverbio, verdadeiramenle, lrocando-Ihe a lermina-
o, leremos: teru (ad|elivo) verdadeiro (ou verdadeira), e tero (subslanlivo) verdade. Bonu
bom, ou boa (ad|elivo), bono bem (subslanlivo), bone bem (adverbio).
25. OSIRVAIS:
I. Nole o esludanle que o, u, e, l e u so lerminaes, no senlido gramalicaI, de resecliva-
menle, subslanlivos, ad|elivos quaIicalivos, adverbios, modo innilivo e modo imeralivo
de verbos. Ha aIavras, em Iseranlo, cu|a ltima letra e o, u, e, l ou u e que no ossuem quaI-
quer deslas calegorias gramalicais, eIa simIes razo de fazer uma deslas Ielras parte da raiz,
se|am lais vocabuIos monossiIabicos ou no. IxemIos de monossiIabos: do orlanlo (con|un-
o), Iu o, a, os as (arligo denido), e |unlo de (reosio), ml eu (ronome essoaI), du dois
(numeraI).
II. Mesmo que no monossiIabos, adverbios exislem, que no lm e como a uIlima Ielra,
. ex.: buIdu (Ieia-se bldau) em breve, buIdu no e, orem, aIavra derivada, mas primitiva, e
deIe se deriva buIduu (Ieia-se baldua), breve, iminenle.
III. lIl eIes (ou eIas) lermina em l, mas no e verbo, or ser aIavra rimiliva, dando deri-
vados, como, . ex.: lIlu (Ieia-se ila) deIes (ou deIas).
IV. Huru hurra e hoIu oIa so inler|eies, e no ad|elivos, eIa mesma razo, do rimeiro
formamos, . ex.: hurul (Ieia-se huri) dar hurras, acIamar.
V. Unu (Ieia-se nu) um (ou uma) e numeraI, mas no aIavra derivada, acrescenlando-
Ihe u, leremos unuu (Ieia-se una) rimeiro (ou rimeira), com um e, dara unue (Ieia-se un)
rimeiramenle, em rimeiro Iugar.
CAPTULO 2. SEGUNDA LIO Isvi.N+o six Mis+i 15
VI. De lodas as aIavras monossiIabicas lerminadas em o e que, or serem rimilivas, no
so subslanlivos, exceluam-se aenas os nomes das consoanles (aIem da Ielra vogaI o), con-
forme vimos na 1 Lio, as quais so consideradas subslanlivos, or exemIo: Lu b ( b)
estus Iu duu, ku] Iu z ( z) estus Iu Iustu Iltero de Iu uIfubeto de Lsperunto O b e a segunda,
e o z e a uIlima Ielra do aIfabelo do Iseranlo.
26. Iara os exercicios de traduo (do Iseranlo ara o Iorlugus) e de verso (do Iorlugus
ara o Iseranlo) fazemos ao esludanle as seguinles recomendaes e observaes:
Ler os exercicios, lraduzi-Ios or escrilo, confronlar a lraduo com a resecliva chave, de-
ois convem verler a lraduo orluguesa ara o Iseranlo e confronla-Ia com o lexlo do
exercicio originaI. Confronlar lambem as verses, feilas iguaImenle or escrilo, com as res-
eclivas chaves.
Os vocabuIos dos exercicios, ou |a se lero enconlrado em exemIos do lexlo da gramalica,
ou guram nos vocabuIarios, se|a da resecliva Iio, se|a de Iies anteriores.
A ergunla, em Iseranlo, se faz iniciando a frase: ou or aIavra, ou exresso, inlerro-
galiva (equivaIenle a como `, quaI `, quando `, onde `, or que ` elc.), ou, se no houver
laI aIavra, ou exresso, inlerrogaliva, eIa arlicuIa u, que geraImenle no se lraduz, mas
odendo lraduzir-se eIa aIavra acaso ou eIa exresso or acaso. I. ex.: Klu tenls?
Quem veio` u tl toIus munl? Quereis comer` u lu potus dltenl? Acaso aIguem
oderia adivinhar`
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Amlko amigo.
Aperl aarecer.
BeIu beIo.
BrlIl briIhar.
Certu cerlo.
esl cessar, deixar de.
lor Ionge, fora.
lruto irmo.
Hleru onlem.
lnfuno criana.
Kle onde.
Kurl correr.
Llngto Iingua.
Luno Lua.
Nun agora.
PIorl chorar.
SuIono saIo.
SteIo eslreIa.
Suno SoI.
16 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 2. SEGUNDA LIO
Sur sobre, em.
Tondrl lrove|ar.
Ml Iegus tl skrlbus. Lu putro toIus skrlbl. Lu muro] estus uItu]. Lsperunto estus Ilngto
tre fuclIu ku] reguIu. Murlu kuntls beIe. Murtu, ne kuru! Nl estu bonu] umlko]. Kle nl potus
dorml? Ml tendls, ku] tl uetls nun tl pugu. Certe ml pugos. esu kuntl, fruto. u tl ne estus
Iucu? Lsperunto tenkos. Ne, Lsperunto ]um tenkls. HeIu suno brlIus sur Iu leIo. BuIdu uperos
Iu Iuno ku] Iu steIo]. Hleru pIutls, sed ne tondrls. l tenu, ku] ml estos o]u. Lu lnfuno fuIls
ku] pIorls. u estus lu en Iu suIono? lru for!
MITODO DIRITO
Deois de ler Iido o exercicio sura, resonda o esludanle as seguinles ergunlas, uliIi-
zando as aIavras do mesmo. Quando indicarmos resoslas em Iorlugus, naluraImenle de-
vem eIas ser dadas em Iseranlo. Nole os seguinles vocabuIos: klu quem, klo (o) que, okuzl
aconlecer, studl esludar, prononcl ronunciar, uste com |usleza, hodlu ho|e, uI Iu ao, a, aos,
as. Dizer e dlrl.
u Iu Ilngto lnternuclu Lsperunto estus fuclIu? (Resosla: ]es, Iu. . . ).
u Lsperunto tenkos? (Res.: Ne, Lsperunto ne. . . , sed. . . ).
Klu tendls? Klu uetls? u tl pugos?
Klo brlIus sur Iu leIo? Klo buIdu uperos?
u hodlu pIutls? (Res.: No, hoje no choveu, mas brilhou o Sol).
Klo okuzls uI Iu lnfuno?
u tl estus ]um Iucu Iegl ku] studl?
u Murtu kurls? (Res.: Sim, Marta corria e eu disse:. . . ).
u tl prononcus uste. LSPLRANTO?
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
AgradaveI AgrubIu.
IeIiz leIlu.
Orar Prel.
Que Ke.
Quenle Vurmu.
Rir Rldl.
Surdo Surdu.
Vigiar VlgIl.
Dias quenles no so agradaveis. Agora deixa (lu) de lrabaIhar: asseemos. Chovera ama-
nh` Deus no queira que amanh chova. IaIo, e no ouvis, choro, e rides: acaso sois surdos
ou de (eI) edra` Vigiemos e oremos. Onlem ecamos, ho|e agamos. Deus disse: Iaa-se
(estu) Iuz! Onde seriamos feIizes` Dormisle bem`
Captulo 3
Terceira Lio
NOMIS IRIRIOS, GINIRO I SIXO, Ll, l, l, lLl, ONl, Sl, IRONOMIS
IOSSISSIVOS, SUIIXO lN, IRIIIXO MAL, A RAIZ VlR COMO IRIIIXO
27. Os nomes, ousubslanlivos, prprios escrevem-se emIseranlo, como emIorlugus, com
a iniciaI maiuscuIa, mas, ao conlrario da nossa Iingua, no admitem o artigo denido. AIguns lm
a forma eseranlizada, como, . ex.: Adumo (O) Ado, ]ozefo (O) }ose, BruzlIo o rasiI,
oulros conservam a forma que lm nas Iinguas nacionais, . ex.: Ltu, Murlu, Murtu, Dutld,
]ukob, ]ungceklung (rio da China).
28. Observao IeIa vigenle orlograa orluguesa escrevem-se os nomes dos meses com
iniciaI minuscuIa, em Iseranlo, orem, o reguIar e a iniciaI maiscula, assim: ]unuuro, lebru-
uro, Murto elc.
29. Inlre os nomes rrios incIuem-se os das grandes feslas: Anuncluclo Anunciao,
leIlro Ascenso, Krlstnusko NalaI, elc. Os nomes das eslaes do ano, dos meses, dos dias
da semana e das arles do dia, via de regra, no so recedidos do arligo, ex.: LN SOMLRO
ml forlrus eI Iu urbo No vero ausenlo-me da cidade. ]ANUARO estus Iu unuu monuto de
Iu ]uro }aneiro e o rimeiro ms do ano. DlMANO estus rlpozo-tugo O domingo e dia
de descanso. Ml uItenls ]L NOKTOMLZO Cheguei a meia-noile.
30. Tambem no se e o arligo Iu quando o subslanlivo rrio e recedido de um nome
de gentileza ou ttulo, como: sln]oro senhor, sln]orlno senhora, fruIlno senhorinha (ou senho-
rila), doktoro doulor, profesoro rofessor, sunktu sanlo (ou sanla), elc. Ior exemIo: Sln]oro
Petro Senhor Iedro, ou o Sr. Iedro. lruIlno Murlu (A) senhorinha Maria. Doktoro
Zumenhof (O) Dr. Zamenhof. Sunktu ]ohuno So }oo. Abrevia-se: S-ro, l-lno, D-ro,
S-ktu.
31. Se, orem, houver adjetivo que quaIique o nome rrio, usa-se o arligo la, . ex.: LA
GLNlA Doktoro Zumenhof O geniaI Dr. Zamenhof. LA AMATA BruzlIo O amado rasiI.
LA BLLA ku] UTlLA Lsperunto O beIo e uliI Iseranlo. LA BONA Dlo O bom Deus.
32. Tambem se usara o arligo quando essa quaIicao se faa or um subslanlivo comum,
ex.: LARlVLROPurunu Orio Iarana. LAMONTLTOCorcotudo Omorro do Corcovado.
LA RLO SuIomono O rei SaIomo. LA KANCLLlLRO Rlo Brunco O chanceIer Rio
ranco. LA MlNlSTRO ChurchlII O minislro ChurchiII.
17
18 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 3. TERCEIRA LIO
33. Se o nome rrio loma a aceo de subslanlivo comum, recebe o arligo, ex.: Ku-
turlnu, LA SLMlRAMlS de Rusu]o Calarina, a Semiramis da Russia. Rul Burbosu estls LA
ClCLRONO de BruzlIo Rui arbosa foi o Cicero do rasiI.
34. Quando um subslanlivo exrime um individuo, sendo esle lomado em geraI, como
reresenlanle de sua esecie, cIasse elc., e muilo comum disensar-se o arligo Iu, falo seme-
Ihanle ocorre em Iorlugus, sendo mais frequenle em adagios. I. ex.: Leile e mais nulrilivo
do que vinho (em vez de O Ieile e o vinho), criana no lem |uizo, galo e bicho faIso,
au que nasce lorlo. . . , elc. Im Iseranlo dizemos, . ex.: Lukto estus nutru O Ieile e nu-
lrilivo. Vlrlno estus deIlkutu oro A muIher e uma or deIicada. BeIeco pusus, tlrto restus
A beIeza assa, a virlude ca. MuIrleco ne estus muItlrto (A) obreza no e vicio.
35. }a conhecemos os pronomes pessoais: ml eu, cl lu, Il eIe, l eIa, nl ns, tl vs, lIl eIes, eIas.
Ha mais lrs: l, onl, sl, os quais sero agora exIicados.
OIseranlo no lemgneros gramaticais, como os enlendemas Iinguas nacionais, emIorlu-
gus, . ex.: dizemos: o Iivro, a ena, o SoI, a Lua, o |acare, a cobra, o monle, a monlanha, o vicio,
a virlude, um aconlecimenlo, uma ocorrncia, elc., alribuindo-se, orlanlo, um gnero (mascu-
Iino ou feminino) ao subslanlivo que designa a coisa, o animaI, elc. Im Iseranlo, orem, no
se rocede assim, islo e, dislinguindo os gneros dos subslanlivos: os gneros aarecem nos
ronomes da 3 essoa do singuIar. Assim, referido-se a essoa do sexo mascuIino, o ronome
e Il (eIe), do sexo feminino e l (eIa), ara ludo o mais o ronome e l (eIe ou eIa), onde no
ha, roriamenle, um sexo ou no se dese|a dislinguir sexo, como em referncia a animais e,
ale, a crianas. A ersonagens aIegricas, . ex.: Morto Morle, leIlo IeIicidade, elc., ode-se
evenluaImenle alribuir um sexo, e, enlo, a eIas aIudindo, emrega-se Il ou l.
O ronome Il e do gnero masculino, l e do gnero feminino, l e do gnero neutro. Ixem-
Ios: Venls Iu fruto Ll toIus puroIl kun Iu utlno Veio o irmo, ele quer faIar com a av. ]en
Iu frutlno l lrus promenl Iis a irm, ela vai assear. ]en tlu notu Ilbro. l estus tre lnteresu
Iis o vosso novo Iivro, ele e muilo inleressanle. Lu hlrundo ugus en Iu uero l estus blrdo
beIu A andorinha voa no ar, ela e um assaro beIo.
36. Dissemos no 35 que o ronome l se aIica lambem a criana (em Iseranlo lnfuno).
Com efeilo, ve|amos o seguinle exemIo: Klo estus uI Iu lnfuno, ke l pIorus? Que ha com
a criana, que eIa esla chorando ( ara eIa eslar chorando)` Como se v, emregamos aqui o
neulro l. Isle ronome, ara lnfuno, se usa:
1, de um modo geraI, quando o sexo nos e indiferenle, 2, quando se ignora o sexo de
delerminada criana, 3, ainda o sabendo, caso no se lenha maior inleresse em acenluar o
sexo or meio do ronome reciso, islo e, Il ou l. Na segunda hilese aqui formuIada ode
usar-se lambem Il, e, orlanlo, oderia ser Il no exemIo acima. Nole-se que, em Iorlugus,
dizemos a criana, alribuindo ao subslanlivo o gnero feminino, quaIquer que se|a o sexo da
crialurinha.
37. A aIavra homo signica homem em sua aceo amIa, islo e, essoa, desig-
nando, assim, lodo o ser humano, exemIo: Lu homo estus mortemu O homem ( ser hu-
mano) e morlaI. Imbora designe, orlanlo, varo ou muIher, o ronome essoaI de homo e Il,
ex.: Homo ne pentus, se Ll ne erurus O homem no se arreenderia se no errasse. O mesmo
se da com persono (essoa) e enlidades esiriluais, como Dlo Deus, uneIo an|o, dlubIo Diabo,
Splrlto Isirilo elc.
CAPTULO 3. TERCEIRA LIO Isvi.N+o six Mis+i 19
38. O ronome onl corresonde ao francs on e ao aIemo man, em Iorlugus eIe
se lraduz eIa Iocuo a genle, ou eIo ronome reexivo se, quando esle lem a mesma
signicao que a dila Iocuo (a genle), e as vezes simIesmenle ondo o verbo na 3 essoa
do IuraI. Assim, onl dlrus signica: a genle diz, diz-se, dizem, onl rukontus e: a genle conla,
conla-se, conlam.
39. O ronome reexivo sl corresonde ao orlugus si ou sigo, . ex.: Ll puroIls prl
sl IIe faIou de si (islo e, de si mesmo). Lu homo] detus tltl lnter sl hurmonle Os homens
deveriam viver enlre si em harmonia. l butuIls kun sl IIa Iulou consigo (mesma).
40. }unlando-se um a aos ronomes essoais, formam-se os pronomes possessivos: mlu (meu,
minha), clu (leu, lua), Ilu (seu, sua, deIe), lu (seu, sua, deIa), lu (seu, sua, deIe ou deIa), nlu
(nosso, nossa), tlu (vosso, vossa), lIlu (seu, sua, deIes, deIas), slu (seu, islo e, seu mesmo, sua,
islo e, sua mesma).
41. Seu e sua lraduzem-se or: Ilu, quando se reram a um s individuo do sexo mas-
cuIino, lu, quando a um s individuo do sexo feminino, lu, quando a um s enle inanimado
e, em geraI, quando ao individuo nos referimos com o ronome essoaI l, lIlu, quando a mais
de um enle, animado ou inanimado. IxemIos: ]ohuno estus nlu nu]buro LlA domo estus beIu
}oo e nosso vizinho, a sua casa e beIa ( a casa deIe). Murlu estus nlu nu]burlno lA domo
estus tre beIu Maria e nossa vizinha, a sua casa e muilo bonila ( a casa dela). Lsperunto estus
Ilngto utlIu lA grumutlko estus reguIu O Iseranlo e uma Iingua uliI, a sua gramalica e
reguIar. Lu Iounto] forkurls, ur lLlA domo bruIls Os moradores fugiram orque sua (
deIes) casa se queimou. ]en beIu] oro]. lLlA odoro estus ugrubIu Iis beIas ores: o seu (
deIas) odor e agradaveI.
Nole-se que nesles exemIos o ossessivo e acomanhado de subslanlivo, nesle caso, con-
forme vislo, no ode ser recedido do arligo denido Iu, ao conlrario do Iorlugus. Mas, da
mesma forma que o Iorlugus, os ossessivos admilem IuraI, que, em Iseranlo, se indica
com o acrescimo do ], ex.: mlu] fruto] (os) meus irmos, clu] pupo] (as) luas bonecas, nlu]
umlko] (os) nossos amigos, tlu] ekzempIo] (os) vossos exemIos, lIlu] domo] (as) suas
casas ( deIes ou deIas), lIlu] puo] suas aginas ( deIes, . ex. dos Iivros), elc.
42. Notas:
I. Como em Iorlugus, o ossessivo ode, em Iseranlo, vir depois do subslanlivo, o que e
mais habiluaI, emambas as Iinguas, emexresses vocalivas. Ix: AskuItu, Io mlu Iscula,
Iho meu. Dlo mlu! Meu Deus! A Orao DominicaI, chamada lambem Iai (ou Iadre)
Nosso, diz-se mesmo Putro Nlu.
II. Com os liluIos de arenlesco, . ex. ai, me, lio, av elc., o Iorlugus emrega o arligo
denido eIo ossessivo, dizendo o ai em vez de meu ai ou teu ai, elc. O mesmo
se ode fazer em Iseranlo, mas somenle na 1 essoa, assim, or exemIo: LA putro estus
tu]Ioro O ( meu) ai e aIfaiale. Ml tenus de LA uto Venho da casa do ( de meu) av.
43. Quando no venha exresso um subslanlivo que eIe delermine, o ossessivo ode ser
recedido do arligo denido Iu, o emrego desle no e, orem, obrigalrio. Ix.: Mlu upeIo
estus muInotu, LA tlu (ou simIesmenle tlu) estus notu (O) meu chaeu e veIho, o leu e
novo. Nlu] tusko] estus muIfuclIu], sed LA tlu] (ou somenle tlu]) estus fuclIu] (As) nossas
larefas so dificeis, mas as vossas so faceis. Vlu] okuIo] estus terdu], mlu] (ou Iu mlu]) estus
brunu] Teus oIhos so verdes, os meus so caslanhos. PIenumlu ne mlu toIo, sed Vlu (ou Iu
Vlu) Cumra-se no a minha vonlade, mas a Vossa.
20 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 3. TERCEIRA LIO
Usa-se, orem, o arligo Iu se os senlidos diferem, or exemIo: AqueIe chaeu e meu
lem senlido diferenle de: AqueIe chaeu e o meu. Im Iseranlo se dira lambem de dois
modos: Tlu upeIo estus mlu e Tlu upeIo estus LA mlu, reseclivamenle.
44. Quando o ossessivo orlugus da 3 essoa se refere ao su|eilo da orao, correson-
dendo, em geraI, a seu rrio, sua rria elc., diz-se, em Iseranlo, com slu e slu], quer o
su|eilo esle|a no singuIar, quer no IuraI: chama-se, enlo, possessivo reexivo. Ix.: Venls Petro
kun SlA Io Veio Iedro seu Iho ( seu rrio). Lu kutlno Iudus kun SlA] ldo] A gala
brinca com seus Ihos (seus rrios). Blrdo] dormls en SlA] nesto] Iassaros dormiam em
seus ninhos.
45. Im Iorlugus se emrega o simIes arligo denido (o, a, os, as) em vez do ossessivo
quando o senlido que erfeilamenle cIaro. Assim e que se oderia dizer, nos exemIo acima:
Veio Iedro como Iho, Agala brinca comos Ihos, Iassaros dormiamnos ninhos. Oulro
exemIo: IIe veio com o Iho, a Iha cou em casa Ll tenls kun SlA Io LlA Ilno restls
he]me. Como se v, em Iseranlo e de regra o possessivo, embora sem caraler obrigalrio.
46. Observao O ossessivo reexivo, normaImenle, no ode ser su|eilo, nem fazer
arle do su|eilo de orao. Islo mesmo acabamos de ver nesle uIlimo exemIo. Dissemos: Ll
tenls kun SlA Io or se lralar de reexivo, mas: LlA Ilno restls he]me orque Ilu Ilno
e o su|eilo da orao cu|o redicado e restls.
Ior molivo semeIhanle no dizemos: Venls Petro kun SlA Io Vieram Iedro e seu Iho
(embora deIe mesmo, de Iedro), orque Io faz arle do su|eilo comIexo, devemos dizer: Ve-
nls Petro ku] LlA Io. Nole-se que, em Iorlugus, dizemos: Veio Iedro com seu Iho, mas
Vieram Iedro e seu Iho. Tambem: Lu kutlno ku] lA] ldo] Iudus A gala e seus Ihos brin-
cam. Suu por Iu tugo estus lA propru muIbono aslanle ara o dia e o seu rrio maI:
lu, orque faz arle do su|eilo lu propru muIbono.
47. O Iseranlo no tem artigo indenido, assim, o arligo indenido orlugus no se lraduz
em Iseranlo. Ix.: }oo e um menino inleIigenle. ]ohuno estus knubo lnteIlgentu. O rasiI
e um grande ais BruzlIo estus grundu Iundo. (No esquecer que, em Iseranlo, os nomes
rrios no lem o arligo.) Defronle da minha casa esla uma arvore e na arvore canlava um
rouxinoI Antu mlu domo sturus urbo ku] sur Iu urbo kuntls nu]tlnguIo.
48. O sexo feminino se indica, em Iseranlo, com o suxo ln, Iigado a raiz do nome no
mascuIino. Ix.: putro ai, putrlno me, uto av, utlno av, Io Iho, Ilno Iha, fruto irmo,
frutlno irm, umlko amigo, umlklno amiga, nu]buro vizinho, nu]burlno vizinha, edzo esoso
(marido), edzlno esosa (muIher), sln]oro senhor, sln]orlno senhora, fruIo senhor soIleiro,
fruIlno senhorila, hundo co, hundlno cadeIa, Ieono Ieo, Ieonlno Ieoa, boto boi, botlnovaca,
tlgro ligre, tlgrlno ligre fmea, elc.
49. Como os nomes de animais mascuIino servem iguaImenle ara designar a esecie (sem
dislino de sexo), quando se necessile frisar o sexo mascuIino, emrega-se, em Iseranlo,
como rexo a raiz tlr, or exemIo: tlrIeono Ieo macho, tlrkuto galo macho, tlretuIo
garanho, tlrboto louro. Vlro quer dizer varo, homem (do sexo mascuIino), o feminino e
tlrlno, islo e, muIher, essoa do sexo feminino.
50. Nesla Iio, foram usadas as aIavras: notu (novo, nova) e muInotu (veIho, veIha),
fuclIu (faciI) e muIfuclIu (dificiI). Isles exemIos, como quaisquer oulros, moslram que medi-
anle o rexo muI se formamos antnimos (aIavras de senlido conlrario). Iis oulros exemIos:
bonu bom, muIbonu mau, feIlu feIiz, muIfeIlu infeIiz, sukceso bom xilo, muIsukceso asco,
CAPTULO 3. TERCEIRA LIO Isvi.N+o six Mis+i 21
uItu aIlo, muIuItu baixo, beIu beIo, muIbeIu feio, heIu cIaro, muIheIu escuro, rlu rico, muIrlu
obre, muItu] muilos, muImuItu] oucos, uml amar, muIuml odiar, Iudl Iouvar, muIIudl re-
reender, Iute em voz aIla, muIIute em voz baixa, Iongu comrido, muIIongu curlo. (Sobre
a ronuncia correla do Ih e do II, recordar o dilo nos ilens c e d do 15.)
Convem nolar que o rexo muI signica unicamenle o contrrio, no imIicando ideia aI-
guma de mau, como em Iorlugus e como oderia arecer a rimeira visla. Assim: uturu
avarenlo, muIuturu generoso, IiberaI, seteru severo, muIseteru benigno, fuIsu faIso, muIfuIsu
verdadeiro. (Tambem, eIo conlrario: teru verdadeiro, muIteru faIso.) Ainda: untuu an-
lerior, muIuntuu oslerior, sumu (o) mesmo, muIsumu diferenle, supre em cima, muIsupre
embaixo, furl fazer, muIfurl desfazer, kondumnl condenar, muIkondumnl absoIver, pIl mais,
muIpIl menos, elc.
IXIRCICIO N.

VOCABULARIO
Ad]ektlto ad|elivo.
AIdono acrescimo.
Amerlko America.
LkzempIe or exemIo.
llnll lerminar.
KIuru cIaro, comreensiveI.
MlIdu doce, suave.
Nokte de noile.
OI do que.
Per or, em.
PIuruIo IuraI.
Por ara.
Prononco ronuncia.
Se se (con|uno).
Slgnl assinaIar.
Substuntlto subslanlivo.
Tero Terra.
TluI or isso, orlanlo.
Vlto vida.
Unu 1.
Du 2.
Trl 3.
Ktur 4.
Ktln 5.
Lu Ilngto Lsperunto estus tre utlIu. l estus fuclIu ku] lum reguIu. lu prononco estus
kIuru. Ln Iu Ilngto lnternuclu Lsperunto Iu substuntlto] nlus per o, Iu ud]ektlto] per a. Lu
pIuruIo estus slgnutu. ( assinaIado) per Iu uIdono de Iu Iltero | tluI Iu pIuruIo de Iu substuntlto]
nlus per o|, ku] Iu pIuruIo de Iu ud]ektlto] per a| ekzempIe. unu bonu Ilbru, du bonu] Ilbro]
22 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 3. TERCEIRA LIO
unu heIu steIo, trl heIu] steIo], ktur steIo] heIu] unu Iltero, du Iltero], ktln Iltero] beIu lnfuno,
beIu] lnfuno] mlu Ilbro, mlu] Ilbro].
Lu tlto estus beIu,
se Iumus steIo heIu.
dum tugo turmu suno,
dum nokto mlIdu Iuno.
Ku] klo estus suno
ku] Iuno por Iu tero,
por nlu koro estus
Iu umo ku] espero.
I. V. L.
MITODO DIRITO
Resonder as ergunlas, uliIizando as aIavras e frases do exercicio:
u Iu Ilngto lnternuclu estus utlIu? u Lsperunto estus fuclIu? u l estus reguIu? u Iu
prononco de Lsperunto estus kIuru? u Iu grumutlko de Lsperunto estus muIfuclIu? (Ne, Iu. . . ).
u Iu tlto estus beIu? u Iu suno Iumus dum Iu nokto? u dum Iu tugo Iumus Iu Iuno? u Iu
tero estus grundu? u l estus pIl grundu, oI Iu suno? u Iu tero estus pIl muIgrundu, oI Iu Iuno?
u Iu suno estus grundu steIo? u l estus turmu? Klo estus pIl ugrubIu. u Iu turmo, u Iu
muIturmo? u Iu Iumo de Iu suno estus pIl heIu, oI Iu Iumo de Iu Iuno? Klo estus pIl utlIu. u Iu
Ilbro, u ( ou) Iu pupo? u Amerlko estus pIl grundu, oI Lropo? u nl dormus dum Iu tugo?
IXIRCICIO N.

VOCABULARIO
Agradecido Dunku.
AzuI BIuu.
ranco BIunku.
Cear Noktomunl.
Cerbero Cerbero.
Cheio PIenu.
CIaro Lumu.
Conosco Kun nl.
Doce DoIu.
Iixo llksu.
InfeIiz MuIustu.
}esus ]esuo.
Meslre Mu]stro.
Nome Nomo.
OIhar Rlgurdo (subsl.). Rlgurdl (verbo).
Oulro AIlu.
CAPTULO 3. TERCEIRA LIO Isvi.N+o six Mis+i 23
Iensar Pensl.
Irazer PIezuro.
Irimo Kuzo.
Serio Serlozu.
Tio OnkIo.
Veslido Vesto.
Ira o NalaI. A noile eslava escura. O lio Iedro veio com as Ihas, nossas rimas queridas,
os rimos no vieram. Os veslidos deIas eram azuis, os nossos eram brancos. Veio lambem o
Dr. IauIo com o seu co Cerbero: eis um nome infeIiz! Ira um co branco e bonilo, seu oIhar
era doce. Ira um razer ara os oIhos. IeIo (e) NalaI a genle ensa nos (prl Iu) oulros, no
lanlo (tlom) emsi. OMeslre }esus vive conosco! Ameia-noile fomos cear. Se|amos agradecidos
ao bom Deus, Iai generoso! I Cerbero, com (per) os seus oIhos equenos e serios, oIhava xo
(adv.!) ara (uI) o ceu cheio de eslreIas. . .
Captulo 4
Quarta Lio
O ACUSATIVO
51. Ha verbos de senlido comIelo or si mesmos, de laI modo que de nada mais recisam
ara exrimir a ao do individuo, . ex.: O homem nasce, vive, morre. As aves dormem. O
baruIho cessou. O SoI briIha. O Iseranlo lriunfou. As crianas brincam e grilam, choram e
riem, elc. Tais verbos chamam-se verbos intransitivos. Oulros ha, orem, que exigem aIguma
coisa adicionaI, um complemento, que Ihes comIele o senlido, sendo esse comIemenlo uma
aIavra, ou gruo de aIavras, que exrime o individuo sobre o quaI se exerce direlamenle a
ao de aIguem ou de aIguma coisa. Assim: Iscrevi uma carla. O Iseranlo lem gramalica
simIes. Iaamos o que udermos. O ai chamou o Iho. No me conheces. IIe vende,
comra e lroca rouas usadas, elc: Isses verbos chamam-se transitivos. Oindividuo que exerce
uma ao exressa eIo verbo, se|a esle inlransilivo, se|a lransilivo, e o agente ou sujeito da
orao, aqueIe sobre o quaI direlamenle incide a ao do su|eilo e o complemento direto, odendo
lambem denominar-se objeto direto.
A ordem naluraI das aIavras duma orao e a direla, islo e: su|eilo, verbo (lambem cha-
mado redicado) e comIemenlo. Assim, em Oai chamou o Iho, enlende-se, eIa regra
geraI, que o su|eilo, islo e, aqueIe que exerceu a ao de chamar, foi o ai, e o comIemenlo,
islo e, aqueIe que recebeu a ao, foi o Iho. Iara meIhor idenlicao, ergunlamos: quem
chamou` o ai, Iogo, o ai e o su|eilo, o ai chamou quem` o Iho, o Iho e o
comIemenlo direlo. Conludo, nem semre se usa esla ordem direla, e enlo, s o senlido,
no conlexlo, ode decidir quaI o agenle e quaI o acienle. Assim, em: O co mordeu o
galo, o naluraI e admilir que o agressor lenha sido o co e que a vilima fora o galo, nada
imede, no enlanlo, admilir-se que ha|a ocorrido o conlrario. Nesle oulro: Onda de dios
alravessa o mundo, ode enlender-se haver quaIquer dos dois senlidos. I assim or dianle.
52. Im Iseranlo, orem, esla dubiedade no ocorre, orque exislem dois casos grama-
licais. Os subslanlivos, ad|elivos e ronomes, quando se aresenlem com suas formas nor-
mais, no singuIar ou no IuraI, como putro, Ilbro], beIu, utlIu], l elc., diz-se que eslo no
caso nominativo, e nesle caso que so su|eilos de oraes lendo o verbo num modo nilo (in-
dicalivo, condicionaI ou imeralivo). O comIemenlo direlo, ara se dislinguir do su|eilo, vai
ara o caso acusativo, indicado, em Iseranlo, eIa Ielra n acrescenlada ao nominalivo, se|a no
singuIar, se|a no IuraI, or exemIo: putroN, Ilbro]N, beIuN, utlIu]N. Assim: O ai comrou
beIos e uleis Iivros Lu putro uetls beIu]n ku] utlIu]n Ilbro]n.
25
26 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 4. QUARTA LIO
OBSERVAO Onde quer que se deva usar o caso acusalivo em Iseranlo, esle caso e
sempre assinaIado eIo n acrescenlado ao nominalivo.
53. A dubiedade a que nos referimos no aragrafo anlerior rovem de que o nominalivo
e o acusalivo dos subslanlivos e ad|elivos orlugueses so iguais. No ocorre eIa, orem,
nos ronomes essoais, que lm formas dislinlas. Assim, so nominalivos: eu, tu, ele, ela, si,
ns, vs, eles, elas, lambem chamados ronomes relos, so acusalivos: me, te, o, a, se, nos,
vos, os, as, esles uIlimos chamados lambem ronomes obIiquos. Como vemos, eslas formas
em acusalivo so irreguIares, mas em Iseranlo eIas obedecem a mesma regra geraI, islo e,
a|unlando-se o n: mln, cln, Iln, ln, ln, nln, tln, lIln, o ronome reexivo sl, que referimos no
39, lem seu acusalivo sln, como semre acrescenlando-se o n.
NOTA Como semre, e necessario ronunciar esles ronomes em acusalivo fazendo
ouvir-se bem o n naI e sem nasaIar o l: m-nn, l-nn elc.
54. Coma exislncia desles dois casos, odemos, semreceio de ambiguidade, usar a ordem
direla ou a inversa, . ex.: Lu putro tokls Iu Ion e: Lu Ion tokls Iu putro dizem ambas a
mesma coisa, islo e, que foi o ai quem chamou e foi o Iho que foi chamado: o acusalivo
Ion e o comIemenlo direlo, enquanlo o nominalivo putro e o su|eilo. Oulras inverses so
ossiveis, semre se manlendo o mesmo senlido, . ex.: Vokls Iu putro Iu Ion, tokls Iu Ion
Iu putro, Iu putro Iu Ion tokls, Iu Ion Iu putro tokls, elc.
O mesmo se da com os ronomes essoais, cu|a coIocao e inleiramenle Iivre. Assim, a
frase: Iu a vi, ou vi-a, ou vi a eIa, ode-se dizer: Ml ln tldls, ou ml tldls ln, ou ln ml
tldls, ou ln tldls ml, ou tldls ml ln, ou tldls ln ml. (V. 288.)
55. Quem diz-se klu, no singuIar, sendo, enlo, nominalivo, o acusalivo, formado regu-
Iarmenle, e klun. Assim: Quem chamou` Klu tokls? Quem me chamou` Klu tokls mln?
Quem chamou o menino` Klu tokls Iu knubon? Quem chamara as crianas` Klu
tokos Iu lnfuno]n? Comara-se, agora: Quem te chamou` Klu tln tokls? com: A quem tu
chamasle` Klun tl tokls?
56. Se o esludanle achar dicuIdade no uso do acusalivo, odera subsliluir (menlaImenle)
os subslanlivos or ronomes essoais, o subslanlivo subsliluido or um ronome essoaI
relo (islo e, eu, lu, eIe, . . . ), cara no nominativo, o subsliluido or um ronome essoaI
obIiquo (islo e, me, le, o, . . . ) deve ir ara o acusativo. Ix.: O caador malou a anlera.
Se aqueIe que malou foi o caador, esla subsliluio dara: Ele ( o caador) a malou, em
Iseranlo: Ll ( Iu uslsto) mortlgls lN, Iogo, Lu uslsto mortlgls Iu punteroN. Se a vilima
foi o caador, leremos: Ela ( a anlera) o malou, islo e: l ( Iu puntero) Iln mortlgls,
donde: Lu puntero mortlgls Iu uslstoN, ou, ara conservar a ordem das aIavras, mas sem
quaIquer dubiedade: Lu uslston mortlgls Iu puntero. V-se, orlanlo, que onde recaia a
ao, ai se ora o n do acusalivo.
Oulro exemIo: o]o unstutuls muIo]oN A aIegria subsliluiu a lrisleza. o]oN uns-
tutuls muIo]o A lrisleza subsliluiu a aIegria. Como se v, o subsliluido lem o n. Im
Iorlugus, ara evilar a anboIogia, frequenlemenle anleomos a reosio a ao comIe-
menlo, . ex.: A aIegria subsliluiu lrisleza, e A lrisleza subsliluiu aIegria.
57. Cerlas exresses vuIgares so oraes incomIelas ou, como se diz, eIilicas, onde
no aarecem lodos os lermos. Assim: om dia! se comIela, Desejo-lhe bom dia!. Agra-
decido! e Fico-lhe agradecido (or esle obsequio)!, elc. Se essas exresses reresenlam
CAPTULO 4. QUARTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 27
comIemenlos direlos do verbo ocuIlo, iro ara o acusalivo em Iseranlo, ex.: BonuN tu-
goN! omdia! BonuNnoktoN, sln]orlno! oa noile, (minha) senhora! KoruNsuIutoN!
Cordiais saudaes!, islo e, exrimo-Ihe (ou: aceile) minhas cordiais saudaes. Agradecido!
(ou Agradecida!) diz-se: DunkoN!, islo e, agradecimenlo, aIavra que e o comIemenlo di-
relo do verbo na orao: manifeslo-Ihe meu agradecimenlo ou receba meu agradecimenlo
elc. Tambem se diz: Ml dunkus ou Ml dunkus tlN, islo e, agradeo, ou agradeo-Ihe.
58. Ve|amos a diferena enlre as duas frases seguinles: Ml trotls tlun l tlnon bonAN e
Ml trotls tlun l tlnon bonA. Na rimeira vericamos que o ad|elivo bonun esla em acusa-
livo, concordando com o subslanlivo tlnon, na segunda, |a esse ad|elivo no concorda com
o subslanlivo, eslando no nomlnutlto, enquanlo o subslanlivo esla no acusalivo. Ambas eIas
signicam: Achei esle vinho bom, mas o senlido, assim, em Iorlugus, ode mudar, con-
forme se inlerrele a frase de um dos seguinles modos. 1: se achei equivaIe a enconlrei,
enlende-se que eu enconlrei um vinho bom (ou um bom vinho), enlo, o ad|elivo indica uma
quaIidade inerenle ao vinho, islo e, o vinho e bom e eu o enconlrei: o ad|elivo acomanhara o
subslanlivo no acusativo. 2: se achei equivaIe a |uIguei (. ex.: rovei-o e |uIguei-o bom),
ha, enlo, simIes areciao, que ode ale ser faIsa, ara oulros o vinho ode ser ruim, nesle
caso, o ad|elivo e um predicativo, ondo-se no nominativo. Iara evilar a dubiedade em Iorlu-
gus, odemos dizer, na rimeira hilese, Achei esle bom vinho, e na segunda, Achei
bom esle vinho. Im Iseranlo, como se v, no ha margem de duvida, or se oder |ogar
com dois casos bem dislinlos, um dos quais se emregara de modo convenienle e adequado.
Quando o ad|elivo e redicalivo ode-se desdobrar a orao em duas, a segunda das quais
se inicia or uma con|uno, or exemIo, ke ( que) e conlem o verbo estl ( ser), em um dos
seus lemos e modos. Assim, em vez de: Ml trotls tlun l tlnon bonu, odemos dizer: Ml
trotls, ke tlu l tlno estus bonu, islo e: Achei que esle vinho e bom. Se islo for ossiveI, o
ad|elivo e redicalivo e se e no nominativo.
Oulros exemIos: Onl furls Iln rldlndu Iizeram-no ridicuIo, equivaIe a: onl furls, ke Il
estu rldlndu.
Ml tldls Iu Iumon ruun e Ml tldls Iu Iumon ruu: a rimeira signica: Vi a Iuz (que
era, reaImenle) vermeIha, a segunda: Vi a Iuz (que era, orem, de oulra cor) como se fosse
vermeIha. Isla segunda, em Iseranlo, seria: Ml tldls Iu Iumon, ktuzu ( como se) l estus
ruu. Islo aconlece com os daIlnicos, que veem o verde como vermeIho, e vice-versa.
Nole-se, ara maior faciIidade, que, se o ad|elivo exrime, de falo, uma quaIidade rria
(islo e, se e atributivo), ode emIseranlo, como emIorlugus, receder o subslanlivo. Assim:
tlnon bonun e o mesmo que bonun tlnon, Iumon ruun e ruun Iumon. Se, orlanlo, se ode
fazer esla inverso, o ad|elivo ha de concordar com o subslanlivo, indo, naluraImenle, ara o
acusativo, caso do subslanlivo.
59. Observe-se lambem a diferena enlre as frases: Ml eIektls Iln KlLL prezlduntO e Ml
eIektls Iln KlLL prezlduntoN. A rimeira signica: Ml, kleI prezldunto, eIektls Iln Iu, como
residenle, o eIegi, a segunda: Ml eIektls Iln kleI onl eIektus prezldunton Iu o eIegi como se
eIege residenle.
Im suma: o caso gramalicaI do nome regido or kleI e o mesmo do subslanlivo, ou ro-
nome, ao quaI esse nome se refere. Assim, no 1 exemIo, prezlduntO se refere a ml, eslando
ambos em nominalivo, no 2, prezlduntoN esla em acusalivo orque se refere a Iln.
28 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 4. QUARTA LIO
60. Nos exemIos do 58 vemos redicalivo comos verbos achar e ver, os quais fazem
arle dos chamados verbos eslimalivos, i.e., aqueIes que designam uma areciao, a quaI
|a nos referimos. Oulros verbos eslimalivos so, . ex.: crer, |uIgar, considerar, imaginar,
suor elc. I. ex.: No o creias ingnuo Ne kredu Iln nultA. Considero-le meu amigo Ml
konslderus tln mlA umlkO.
Com oulros verbos, denominados aeIalivos, como: chamar, aeIidar e semeIhanles, o
mesmo se da. I. ex.: No me chames rincie, mas amigo Ne nomu mln reldO, sed umlkO.
AIcunharam-no de Calo Onl moknomls Iln KutonO.
IguaImenle com verbos faclilivos: fazer, lornar, nomear, eIeger, rocIamar elc.: O dio
faz ( lorna) os homens crueis Lu muIumo furus Iu homo]n krueIA]. Iizemo-Io nosso alrono
Nl furls Iln nlA putronO. Nomeei-o meu secrelario Ml nomls Iln mlA sekreturlO. O ovo
queria rocIamar Washinglon rei Lu popoIo toIls prokIuml Vulngtonon reO.
61. Im lodos os exemIos aqui aresenlados, os verbos so lransilivos, lendo seu com-
Iemenlo direlo, em acusativo, ao quaI se refere um nome (subslanlivo ou ad|elivo), que e
o redicalivo, semre em nominativo. Iredicalivo ossuem, oulrossim, verbos inlransilivos,
chamados verbos de eslado, lais como: eslar, arecer, car, ermanecer, conlinuar, senlir-
se, nascer, viver, morrer elc. Ix.: Se eu eslivesse bom(de saude), seria feIiz Se ml estus sunA,
ml estus feIlu. (O verbo ser, i.e., estl, e verbo de Iigao e lem redicalivo.) Isso arece
uma simIes fanlasia Tlo u]nus slmpIA funtuzlO. IIa ermaneceu eI l restls deIA.
Sinlo-me doenle Ml sentus mln muIsunA. Nasceu, viveu e morreu obre Ll nusklls, tltls
ku] mortls muIrlA.
IXIRCICIO N.

VOCABULARIO
Akuzutlto acusalivo.
Ambu ambos, ambas.
ArtlkoIo arligo.
ur orque, ois que.
Demundl ergunlar.
Dezlrl dese|ar.
Dlnu denido.
Lkzlstl exislir.
llrmu rme.
KluI or que (inlerrogalivo).
Klu que, quem.
Kontentu prl conlenle com (a reseilo de).
Kuko boIo.
Ludl brincar, |ogar.
MuIte muilo.
Nedlnu indenido.
NobIu nobre.
Nombro numero.
PIul agradar.
CAPTULO 4. QUARTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 29
PIenuml cumrir.
PortuguIu orlugus.
Pro or (causa, lroca).
Puru uro, Iimo.
Respondl resonder.
Sen sem.
Ses 6.
Tlu esse, aqueIe.
Vlzltl visilar.
Mlu frutlno Murlu tenls hodlu tlzltl nln kun l tenls lu Ilno HeIenu, muIgrundu, beIu
knublno. Ml donls uI l du kuko]n ku] demundls. u cl munos lIln umbu?. Lu knublno res-
pondls. ]es, onkIlno, ml munos lIln umbu. lu putrlno dlrls. Ne estus bone munl muIte.
Ku] HeIenu respondls. Du kuko] ne estus muIte por ml estus muIte, se estus ktln u ses kuko]
sed du estus muImuIte.
]en trl beIu] kuto] u lIl pIuus uI cl, Ilno? Lu muIgrundu] pIuus uI ml, sed Iu grundu ne
pIuus. KluI l ne pIuus uI cl? ur l ne toIus Iudl kun ml, klum ml toIus Iudl kun l.
Ku] u Iu muIgrundu] Iudus kun cl? ]es, lIl Iudus kun ml, ku] uI ml pIuus unku rlgurdl, kleI
lIl Iudus unu kun Iu uIlu.
u tlu tusko estus fuclIu, ]ozefo? Ne, sln]orlno, l estus muIfuclIu sed ml toIus pIenuml
ln, ur, se ml ne pIenumos ln, mlu putrlno ku] mlu utlno ne estos kontentu] prl ml.
Lu Iltero n slgnus Iu ukuzutlton en Lsperunto. Lu dlnu urtlkoIo estus Iu por umbu
nombro]. Lu nedlnu urtlkoIo de Iu portuguIu Ilngto (um, uma) ne ekzlstus en Lsperunto.
Ne ekzlstus sur Iu tero
puru bono sen muIbono.
tluI estus Iu sufero
de pIezuro Iu uIdono.
Grundu estus tlu tlro,
klu nobIu en dezlro,
rmu estus en Iuboro,
ku] ne tendus sln pro oro.
I. V. L.
MITODO DIRITO
Klu tenls hodlu tlzltl nln? Klu tenls kun tlu frutlno? Klon donls Iu onkIlno uI Iu muI-
grundu knublno? u Iu knublno munls Iu du kuko]n? Klon dlrls uI l lu putrlno? Klon res-
pondls HeIenu? u Iu lnfuno toIls Iudl kun Iu kuto]? u Iu muIgrundu] kuto] Iudus unu kun Iu
uIlu? u Iu tusko de ]ozefo estls fuclIu? u ]ozefo toIus pIenuml slun tuskon? Se Il pIenumos
slun tuskon, klu estos kontentu prl Il? Klon slgnus en Lsperunto Iu nlo n? u ekzlstus en Ls-
perunto nedlnu urtlkoIo? u ekzlstus sur Iu tero puru bono, sen muIbono? De klo estus uIdono
Iu sufero? u nobIu tlro tendus sln pro oro?
30 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 4. QUARTA LIO
IXIRCICIO N.

VOCABULARIO
OBSERVAO O arnlese (ac.) as um verbo quer dizer que esse verbo ede comIe-
menlo em acusalivo.
Arminho Lrmeno.
AssemeIhar-se a SlmlIl (ac.).
igodes Llphuro].
Cauda Vosto.
Deois de Post.
De voIla Returne.
IIisabele LIlzubetu.
Incanlador urmu.
Iselados Rlgldu].
Iazenda Bleno.
IiIho lnfuno.
Goslar de Aml.
}uIgar-se Sln oplnll.
Lembrar-se Rememorl (ac.).
Logo Tu].
Iarlir lorlrl.
Iassar Puslgl.
Iassarinho Blrdo.
Iaxa Puuo.
IeIo Huro].
IeIudo Denshuru.
ResoIver Decldl.
Ter Hutl.
Trisle MuIgu]u.
Deois do NalaI veio o Ano Novo. A nossa fazenda, ara faIar a verdade, no era lrisle,
mas resoIvemos assar lrs dias como lio Iedro, na cidade. Alia IIisabele, esosa do lio Iedro,
|a no era moa, mas uma veIha no se oderia chama-Ia. Tinha eIa um galo branco, e Iogo
nos Iembramos do Cerbero, o co do Dr. IauIo. Iaxa era seu nome, seu eIo assemeIhava-se
a(o) arminho, e, com uma Ionga cauda eIuda e bigodes eselados, eIe se |uIgava o senhor da
casa. . . A lia goslava deIe como a genle ama seu Iho, mas ns oIhavamos o Iaxa como um
galo. . . Deois dos lrs encanladores dias, arlimos de voIla a nossa querida fazenda, a cidade
achamos bonila, mas o assarinho ama o seu ninho. . .
Captulo 5
Quinta Lio
OS NUMIRAIS, O IRONOMI DI TRATAMINTO, OS SUIIXOS OBL, ON,
OP, LT, LG, A IRIIOSIO PO
62. Os numerais cardinais so semre invariaveis, em Iseranlo, e basla que se decorem os
doze seguinles ara exressar quaIquer numero menor do que um miIho: 1 unu, 2 du, 3 trl,
4 ktur, 5 ktln, 6 ses, 7 sep, 8 ok, 9 nu, 10 dek, 100 cent, 1000 mlI. As dezenas se formam eIa
unio das unidades (du, trl, ktur, elc.) com a aIavra dek (10): dudek (20), trldek (30), kturdek
(40), ktlndek (50), sesdek (60), sepdek (70), okdek (80), nudek (90). AnaIogamenle se formam
as cenlenas: 200 ducent, 300 trlcent, 400 kturcent, 500 ktlncent, 600 sescent, 700 sepcent, 800
okcent, 900 nucent. Os miIhares se dizemsearando a aIavra mlI do reslo das demais ordens:
2.000 du mlI, 3.000 trl mlI, 50.000 ktlndek mlI, 73.000 sepdek trl mlI, 100.000 cent mlI.
Os numeros de 11 a 19 se escrevem osondo a unidade a aIavra dek, consliluindo voca-
buIos dislinlos, sem quaIquer Iigao, ou Iigados or um hifen: 11 dek unu (ou dek-unu), islo
e, dez (e) um, 12 dek du (ou dek-du), 13 dek trl (ou dek-trl), e assim ale 19 dek nu (ou dek-
nu). De 21 em dianle no ha Iigao enlre a unidade e a ordem suerior, nem enlre as ordens
sueriores enlre si: 21 dudek unu, 22 dudek du, 23 dudek trl, . . . , 46 kturdek ses, 98 nudek ok,
101 cent unu, 102 cent du, 115 cent dek ktln (ou cent dek-ktln), 358 trlcent ktlndek ok, 1005 mlI
ktln, 1021 mlI dudek unu, 1946 mlI nucent kturdek ses.
63. MlIlono (miIho), mlIlurdo (biIho), blIlono (lriIho) elc. so subslanlivos numerais e,
orlanlo, variaveis, . ex.: du blIlono], trl mlIlono], lambem nuIo (zero), nuIo] (zeros).
64. Dos numerais cardinais formam-se os reseclivos subslanlivos numerais eIa lermina-
o o: unuo unidade, deko dezena, dekduo (ou dek-duo) duzia, cento cenlena, mlIo miIhar.
65. Os numerais ordinais formam-se |unlando aos cardinais a lerminao u: unuu rimeiro,
duu segundo, trlu lerceiro, deku decimo, dek-duu duodecimo, dudeku vigesimo, centu cenle-
simo, ducent-kturdek-sesu 246, elc.
Subsliluindo a lerminao u eIa lerminao e, leremos os adverbios ordinais: unue ri-
meiramenle (ou em rimeiro Iugar), due em segundo Iugar, trle em lerceiro Iugar, elc.
66. Os numerais multiplicativos formam-se com o suxo obI, que se |unla a um numeraI
cardinaI, dando subslanlivos, ad|elivos e adverbios, . ex.: Iu duobIo o duIo, o dobro,
31
32 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 5. QUINTA LIO
duobIu duIo, trlobIu lriIo, ktlnobIu quinluIo, dekobIu decuIo, centobIu cnluIo, duobIe
duIamenle, duas vezes (mais), sepobIe seluIamenle, sele vezes (mais), elc. Hodlu ml rlce-
tls duobIun pugon Ho|e recebi agamenlo duIo ( dobrado). Morgu tl rlcetos Iu trlobIon
Amanh receberas o lriIo. Certe, kleI unuobIe unu estus unu Cerlo como uma vez um e
um. Lu ebrluIo] tldus lon duobIu Os ebrios veem ludo duIo. (Observe-se o redicalivo
duobIu em nominalivo! Islo e: Lu ebrluIo] tldus, ktuzu lo estus duobIu Os ebrios veem
como se ludo fosse duIo.) Ml suIutus tln duobIe. kleI mu]stron ku] kleI umlkon Saudo-vos
duIamenle: como (a um) meslre e como (a um) amigo. (Observe-se o acusalivo em mu]stron
e umlkon as a con|uno kleI, comarando-se com o dilo no 59.)
O suxo obI lambem se |unla a oulras aIavras que indiquem quanlidade, aIem dos nu-
merais, . ex.: Mlu Iuboro tuIorus muItobIe pIl O meu lrabaIho vaIe muilas vezes mais.
Tambem se aIica as muIliIicaes, . ex.: 5 4 20 I-se: ktlnobIe ktur estus dudek.
67. Os numerais fracionrios lm o suxo on, assim: duono 1/2 (melade), trlono 1/3,
kturono 1/4, trl kturono] 3/4, dekono 1/10, dekduono (ou: unu dekduono) 1/12 (um
doze avos), ktln centono] 5 cenlesimos, sep ku] duono 7 1/2. Ok estus ktur ktlnono] de
dek 8 so 4/5 de 10. Du metro] kostus ktur ku] duonon frunko]n (ou: ktur ku] duonon du
frunko]) 2 melros cuslam 4 1/2 francos. Unu tugo estus trlcent-sesdek-ktlnono u trlcent-
sesdek-sesono de ]uro Um dia e a 365 ou a 366 arle do ano. LI muItu] mlIono] furlus
mlIlono] De muilos miIesimos se fazem miIhes. Tle sturls duone detrultu] muro] AIi
eslavam muros meio-deslruidos. Slu]n tusko]n Il nur duone furus Suas larefas eIe s faz
eIa melade (i.e. alamanca-as). (Ve|a-se duon usado como rexo, na 11 Lio.)
OBSERVAO No se confunda o ordinal com o fracionrio, assim, . ex. quinlo quer
dizer, no s o que ocua o 5 lugar numa serie, como o que e a 5 parte de umlodo. Iiguremos:
Dos candidalos eIe foi o quinlo LI Iu kundlduto] Il estls Iu ktlnu. Dois decimelros so o
quinlo do melro Du declmetro] estus Iu ktlnono de Iu metro.
68. O suxo op forma coletivos, derivados de numerais e de oulras aIavras que exrimem
quanlidade. Isles coIelivos lm a signicao de: em gruos de, ou a de lodos |unlos, ou
a de lanlos |unlos. Ix.: duope em gruos de dois, dois a dois, ou: lodos dois |unlos, os
dois ( ambos) |unlos, ou: dois |unlos, trlope em gruos de lrs, lrs a lrs, ou: lodos lrs (
os lrs) |unlos, ou: lrs |unlos, dekduope as duzias, ou lodos doze |unlos, ou doze |unlos. Vl
umbu tln prezentu, sed unuope Vocs dois se aresenlem, mas uma um( umde cada vez).
Tlu] l du umlko] promenus lum duope Isles dois amigos asseiam semre |unlos (i.e., os
dois |unlos). Klomope nl estus? Quanlos somos (ao lodo, |unlos)` MuItope tenls Iu ukrldo]
Im grande quanlidade ( muilos |unlos) vieram os gafanholos. Lu Iernunto] studls duope
Os aIunos esludavam aos ares ( em gruos de dois).
Tambem ode formar subslanlivos e ad|elivos, semre com a ideia de con|unlo, . ex.:
duopo gruo de dois, ar, duIa, trlopo lrio, lerno, kturopo gruo de qualro, quarlelo,
dudekopo vinlena, trldekopo lrinlena, elc. Petro ku] Murlu sendls slun duopun portreton
Iedro e Maria mandaram o relralo deIes dois |unlos ( seu relralo, dos dois |unlos).
OBSERVAOVinlena e lambem1/20, e dir-se-a, enlo, dudekono, lambemlrinlena
ode ser 1/30, sendo, orlanlo, trldekono.
69. Iara formar os distributivos emrega-se a reosio po, ex.: po sep a razo de sele,
po cent a razo de cem (cada um). AI lu eI mlu] lnfuno] ml donls po trl pomo] A cada um
dos meus Ihos dei lrs mas. Lu soIduto] sturls en tlco], po dek en unu tlco Os soIdados
CAPTULO 5. QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 33
eslavam em Ieiras, dez em uma ( cada) Ieira. e Iu fenestro] estls beIu] terdu] kurteno] po
ktur metro] Nas |aneIas havia beIas corlinas verdes de qualro melros (cada uma). De Iu
numero] de tlu guzeto ml petus po du ekzempIero] De cada numero de seu |ornaI eo dois
exemIares. Lu eIdonlsto] potus donucl uI nlu kIubo po unu u po keIku] Ilbro] Os edilores
oderiam oferecer (cada um) ao nosso cIube um ou aIguns Iivros. Ll tendus nur pogrunde
IIe s vende or alacado ( grandes arlidas de cada vez).
NOTA Observe-se o caso nominativo no comIemenlo direlo recedido da reosio
po. Assim e orque, segundo veremos, as reosies, or si mesmas, edem o nominativo.
Se bem que se ossa, nesla oorlunidade, enconlrar o acusalivo, conludo o rrio Zamenhof
aconseIha o nominalivo.
70. Dia do ms se diz, em Iseranlo, com o numeraI ordinal, recedido do arligo Iu, . ex.:
LA SLPA (= 7-u) de Septembro 7 ( o dia 7) de selembro. Lu ]uro komenclus en LA UNUA
(tugo) de Iu monuto ]unuuro ku] nlus en LATRlDLK-UNUA(= 31-u) de (Iu monuto) Decembro
O ano comea a 1 ( no dia 1) de |aneiro e lermina a 31 (do ms) de dezembro.
71. Quando se menciona aenas o ano, escrevendo-o em aIgarismos arabicos, usa-se o car-
dinal, como em Iorlugus, or exemIo: Ln Iu ]uro 1953, no Ln Iu ]uro 1953-u. Tambem:
Ln 1953 Im 1953. Se, orem, se escrever or exlenso, emrega-se o ordinaI, . ex.: Lu ]uro
mlI-nucent-ktlndek-trlu O ano de 1953.
72. Quando o ermila a cIareza, ode-se geraImenle subsliluir reosio or acusalivo,
assim, . ex.: Lu 3-un (em vez de Ln Iu 3-u) de Oktobro A (ou aos) 3 de oulubro. Rlo de
]unelro, Iu 14-un (em vez de en Iu 14-u) de ]uIlo 1953 Rio de }aneiro, 14 de |uIho de 1953.
AIlun fo]on (= ]e uIlu fo]o) ml estos pIl ruzu De oulra vez serei mais eserlo. l promenudls
Iu tutun tugon (= dum Iu tutu tugo) IIa asseou o dia inleiro ( duranle o dia inleiro). Ml
dormls ses horo]n (= dum ses horo]) Dormi seis horas ( duranle seis horas). Tlu domo estus
trldek metro]n (= ]e 30 metro]) Iuru ku] dek ktln metro]n (= ]e 15 metro]) uItu AqueIa casa
lem 30 melros de Iargura e 15 melros de aIlura. Unu suko du kufo pezus sesdek klIogrumo]n
Uma saca de cafe esa 60 quiIos.
NOTA Ha varios oulros modos de dizer as dalas, incIusive deixando-se no cardinaI o
dia do ms, sem ou com o arligo Iu, lodavia, o mais usado e o que acima indicamos.
73. Tambem se ode subsliluir reosio or acusalivo com aIguns verbos, como: obel
obedecer, purdonl erdoar, heIpl auxiIiar, kredl crer, koIerl eslar zangado, soplrl susirar (or)
ou ler saudade (de), pentl arreender-se, eguIl iguaIar, rldl rir, forgesl esquecer, pIorl chorar,
dunkl agradecer, tltl viver, elc. Temos, or exemIo: Nl obeu AL Iu Ieo Obedeamos a Iei.
Ll purdonls AL slu muIumlko IIe erdoou (a) seu inimigo. Vl heIpls AL ml, nun ml heIpu
AL tl Tu me auxiIiasle, agora eu auxiIie a li. Ll ne kredus PRl funtomo] IIe no cr em
fanlasmas. Ne koIeru KONTRA ml No esle|a zangado comigo. lu soplrus AL slu feIlo
Cada quaI susira or sua feIicidade. l soplrls PRl slu he]mo IIa linha saudades de seu
Iar. Vl pentos PRO tlu muIbeIu ugo Voc se arreendera de sua feia ao. Ll ne eguIus AL tl
per tuIento IIe no o iguaIa em laIenlo. Ml rldls PRO Ilu nulteco Ri-me da ingenuidade
deIe. PRl tlo ml tute forgesls Disso esqueci-me comIelamenle. l pIorls PLR turmegu]
Iurmo] IIa chorou Iagrimas ardenles. Nl dunku AL Iu bonu Dlo Agradeamos ao bom
Deus. lIl tltls PLR mlzeru tlto Viveram vida miseraveI.
Todos esses comIemenlos de verbos odem ser nome em acusativo, em vez de nome em
nominalivo regido de reosio. Ior exemIo: Nl obeu Iu Ieon. Ll purdonls slun muIumlkon.
34 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 5. QUINTA LIO
Ilc. elc.
NOTA AIguns desles verbos odem ser usados com reosies diferenles das aqui
emregadas.
74. O mesmo ocorre com aIguns adverbios, . ex.: Responde tlun Ieteron (ou responde
AL tlu Ietero) de 11/V ml rupldus scllgl tln. . . Im resosla a sua carla de 11/V, aresso-me
em comunicar-Ihe. . . . Dunke Dlon (ou dunke AL Dlo) ml sutlls de tlu muIfuclIu sltuuclo,
Graas a Deus eu me saIvei dessa dificiI siluao.
NOTA Ior ser de uso muilo frequenle, lornou-se habilo subsliluir o dunke . . . N, ou
dunke AL or dunkAL.
75. O suxo et indica os diminutivos e eg os aumentativos, a ambos se acrescenlam as ler-
minaes convenienles ara se indicarem subslanlivos, ad|elivos, verbos e adverbios. Ix.:
domo casa, dometo casinha, domego casaro, nuzo nariz, nuzeto narizinho, nuzego narigo,
turmu quenle, turmetu morno, leido, turmegu ardenle, abrasador, muIturmu frio, muItur-
metu friozinho, um ouco frio, muIturmegu frigidissimo, tono edra, toneto edrinha, to-
nego enedo, rochedo, rldl rir, rldetl sorrir, rldegl rir as gargaIhadas, beIu beIo, bonilo, beIetu
bonilinho, beIegu subIime, soberbo, beIege de modo subIime, tre muilo, treege imensamenle,
elc.
Se bem que, em senlido geraI, o suxo eg aumenle, amIie ou inlensique a ideia exressa
eIa raiz do vocabuIo rimilivo, ode, enlrelanlo, dar a aIavra com eIe formada oulra ideia,
embora conlinue mais ou menos reIacionada coma da raiz. Ior exemIo: pordo orla, pordego
orlo: o orlo no e, a bem dizer, uma orla grande, mas lem signicado rrio, odendo,
ale, ser reIalivamenle equeno, or oulro Iado, uma orla grande no e, de ordinario, o que
chamamos de orlo. Nuzego, que aqui mesmo lraduzimos or narigo, lambemsignica
focinho. Korto e alio, enquanlo kortego e corle (de um monarca). tono e edra e
tonego e enedo. PuIo e esingarda e puIego e canho (ho|e s se diz kunono). I
assim or dianle.
Ao conlrario de eg, o suxo et, como se v dos exemIos acima, diminui, abranda a ideia
exressa eIa raiz do vocabuIo rimilivo. Imrega-se, enlo, ara indicar aproximao dessa
ideia, incIusive de cores, . ex., ruetu avermeIhado, bIuetu azuIado, elc. Tambem ara ex-
rimir carinho, como em Iorlugus, . ex.: toeto vozinha (da muIher amada), mlu edzlneto
minha muIherzinha, elc. Ior oulro Iado, a semeIhana de eg, o suxo et ode modicar a ideia
conlida na raiz, . ex.: steIo eslreIa steIeto aslerisco, pIuglIo arado pIuglIeto enxada,
Iekunto margarida Iekunteto maImequer, bonina, kupo cabea kupeto maanela, elc.
76. O ronome da 2 essoa do singuIar, islo e, cl ( lu), usa-se, em Iseranlo, muilo
raramenle, sendo geraImenle subsliluido eIo ronome tl (vs), o quaI se ode lraduzir or:
lu, vs, voc, Vmc, o Sr., a Sra., os Srs., as Sras. I. ex.: Vl estus mlu umlko Tu es (ou: voc
e, vs sois, o Sr. e) meu amigo. Ml suIutus tln Iu le saudo (ou: eu vos saudo, eu saudo o
Sr., eu saudo a Sra., os Srs., as Sras.).
77. A dislino enlre o singuIar e o IuraI, com o ronome tl, ode fazer-se e nolar-se:
1, com redicalivo, ex.: Vl estus ]unu Tu es |ovem, tl estus ]unu] vs (ou: vocs, elc.)
sois |ovens. Vl estls mlu umlko Voc era meu amigo, tl estls mlu] umlko] vocs eram
meus amigos. Vl u]nls fortu], ml oplnlls tln brutu], sed tl fuIus senkuruu] Vocs areciam
CAPTULO 5. QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 35
forles, eu os |uIguei bravos, mas vocs caem desanimados. Vl furlos edzo ku] edzlno Vocs
se lornaro marido e muIher.
2, com um vocalivo, ex.: Ml suIutus tln, sln]oro Iu o saudo, senhor. Ml suIutus tln,
sln]oro] Iu os saudo, senhores. Ml lntltus tln, sln]orlno Iu a convido, (minha) senhora.
Ml lntltus tln, sln]orlno] Iu as convido, (minhas) senhoras. Vl, mlu] umlko], konus mln
Vs, meus amigos, me conheceis. Klon tl furus, tl bubo]? Que eslo vocs fazendo, garolos`
3, eIo rrio conlexlo: Klo estls lnter tl? Que houve enlre vocs` Vl ktur restu tle
l Vocs qualro quem aqui.
78. Klom (quanlo) e tlom (lanlo) so adverbios. NormaImenle, adverbio no ode reger
subslanlivo, e, or islo, quando os vocabuIos quanlo e lanlo se|am indenidos ou reIali-
vos, os seus corresondenles klom e tlom Iigam-se aos subslanlivos inlercaIando-se a reosi-
o du. Ix.: Quanlas horas Klom DA horo]. Quanla carne Klom DA tlundo. Tanlo lemo
Tlom DA tempo. Tanlas cadeiras, quanlas essoas Tlom DA seo], klom DA persono].
79. Os modos de ergunlar e resonder as horas so os seguinles.
Que horas so` Klomu horo estus? Resonde-se: a rimeira, a segunda, a lerceira, . . . , em
vez de dizer, como em Iorlugus: uma, duas, lrs, elc. Assim: I uma (hora) Lstus Iu unuu
(horo). So duas Lstus Iu duu (horo). Uma (hora) e meia Lstus Iu unuu ku] duono. Duas e
meia Lu duu ku] duono. Cinco horas e umquarlo Lu ktlnu (horo) ku] kturono. Umquarlo
ara as cinco Kvarono anla Ia kvina. Cinco (horas) e vinle (minulos) Dudek mlnuto] post
Iu ktlnu ou Iu ktlnu ku] dudek mlnuto]. Vinle (minulos) ara as cinco Dudek mlnuto] untu
Iu ktlnu. Qualro (horas) e lrs quarlos Lu kturu ku] trl kturono]. Qualro (horas) e quarenla
(minulos) Lu kturu ku] kturdek mlnuto] ou kturdek mlnuto] post Iu kturu. Cinco horas em
onlo uste Iu ktlnu.
80. Im Iseranlo no se dizem as horas a feio moderna, islo e, rosseguindo-se, de-
ois das 12 (meio-dia), com o acrescimo sucessivo de uma unidade ale as 24. O sislema e o se
dizerem as horas da arle concernenle do dia, conforme e ainda usuaI. A reosio orlu-
guesa a se lraduz or ]e. Assim: As 8 (horas) da manh ]e Iu oku (horo) mutene (ou de
Iu muteno). As 2 da larde ]e Iu duu posuugmeze, ou: ]e Iu duu post tugmezo. (Tugmezo
meio-dia, posuugmezo larde, islo e, arle do dia deois do meio-dia.) As 8 da noile ]e
Iu oku tespere (ou de Iu tespero). As 3 da madrugada ]e Iu trlu post noktomezo, ou: ]e Iu
trlu nokte. (Noktomezo meia-noile). A 0 (zero) hora e 20 minulos ]e dudek mlnuto] post
noktomezo (ou . . . post Iu noktomezo). As 5 horas da manh ]e Iu ktlnu untumutene, ou:
]e Iu ktlnu untu mutenlo. (Mutenlo aIvorada, (o) amanhecer, em vez de mutenlo ode
dizer-se tuglo. Se as 5 horas |a for manh cIara, dir-se-a, Iogicamenle: ]e Iu ktlnu mutene.)
81. As saudaes se dizem assim: Bonun tugon! ou Bonun mutenon! om dia! Bonun
tugon! oa larde! Bonun tesperon! oa noile! (ao chegar). Bonun nokton! oa noile!
(ao se relirar).
OSIRVAOAIgumas essoas IuraIizameslas saudaes, dizendo ons dias! elc.,
em Iseranlo, orem, s se usa o singular.
82. Mais, em adio, e pIus, menos, em sublrao, e mlnus, ltimo e Iustu.
36 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 5. QUINTA LIO
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Buo boca.
l tle aqui.
lmperlestro imerador.
Kruzero cruzeiro (moeda).
Muno mo.
Mem mesmo.
Oruno Iaran|a.
OreIo oreIha, ouvido.
Pledo e.
Plro era.
Por or.
Scll (Ier: sts-i) saber.
Sekundo segundo (de lemo).
Semu]no semana.
Klom estus ktur pIus ktln? Ktur pIus ktln estus nu. Klom estus dek mlnus trl? Dek mlnus
trl estus sep. Klom du tugo] estus en unu semu]no? Ln unu semu]no estus sep tugo]. Dlru Iu
nomo]n de Iu tugo] de I semu]no. Lu nomo] de I tugo] de Iu semu]no estus. dlmuno ( domingo),
Iundo ( segunda-feira), murdo, merkredo, udo, tendredo, subuto. Klom du horo] estus en unu
tugnokto ( dia com a noile)? Ln unu tugnokto estus dudek ktur horo]. Klom du horo] estus
en du tugnokto]? Kturdek ok. Klom du mlnuto] estus en unu horo? Ln unu horo estus sesdek
mlnuto]. Klom du sekundo] hutus unu mlnuto? Unu mlnuto hutus sesdek sekundo]n. Lu homo
hutus du muno]n, du pledo]n, du okuIo]n, du oreIo]n, unu nuzon, unu buon. Klom du pledo]
hutus Iu etuIo? Lu etuIo hutus ktur pledo]n l ne hutus muno]n. Klom du ]uro] tl hutus?
(ou: Klom]uru tl estus?) Ml hutus dudek trl ]uro]n (ou: Ml estus dudektrl]uru). Unu ]uro hutus
dek du monuto]n. ]en Iu nomo] de Iu dek du monuto]. ]unuuro, lebruuro, Murto, AprlIo, Mu]o,
]unlo, ]uIlo, Agusto, Septembro, Oktobro, Notembro, Decembro.
Petro Iu Unuu estls Iu unuu lmperlestro de BruzlIo Petro Iu Duu estls Iu duu ku] Iustu lm-
perlestro bruzlIu. Lu unuu] estos Iu Iustu], ku] Iu Iustu] estos Iu unuu], dlrls ]esuo.
Amuzonus estus rlterego lplrungu estus rltereto. Ml tldls muItu]n beIu]n domo]n en tlu l
urbo sed unku beIetu]n dometo]n, ku] unu domegon, klu ne pIuls uI ml.
Klomu horo estus? Lstus Iu unuu horo Iu duu horo, Iu trl, Iu kturu ku] duono, Iu ktlnu ku]
kturono, Iu sesu ku] trl kturono], Iu oku horo ku] dek mlnuto], ktln mlnuto] untu Iu deku. Lu
kturu tugo de lebruuro estus Iu trldek-ktlnu tugo de I ]uro. Klom du pomo] tl tendls hodlu?
Ml tendls trl dekduo]n du pomo]. Klom du plro] munls Iu knubo? Lu knubo munls trl plro]n
Ilu frutlneto munls unu. Klomdu oruno] tl hutus? Ml hutls dek ktln oruno]n, sed ml munls
]um trl nun ml hutus dek du. Vlu onkIo tendus ktln oruno]n por unu kruzero.
Unu dekduo du plro] kostus kturdek kruzero]n Iu pomo] kostus ktlndek kruzero]n por dek-
duo. Trl duono] estus ses kturono]. Dudek estus Iu kturobIo de ktln. SepobIe trl (7 3) estus
dudek unu. Lu soIduto] lrls duope. Lu knubo] lrus unu] trlope, uIlu] kturope.
CAPTULO 5. QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 37
Lu putrlno dlrls uI slu Ieto. l tle estls sep kuko] nun ml trotus nur ses. u tl ne sclus,
klu munls unu kukon? Respondls Iu lnfuno. Venls lnfuno, tldls Iu kuko]n, lIl pIuls uI Il, ku]
Il munls unu. Demundls Iu putrlno. u tl tldls tlun lnfuneton? Ku] Iu Ieto respondls. Ml
ne tldls Iln, sed ml sclus, klu Il estls. Klu estls? Dlru. l estls ml mem, putrlneto.
MITODO DIRITO
1. ComIelar as seguinles frases: Unu horo hutus..... mlnuto]n unu mlnuto hutus..... se-
kundo]n. Du horo] estus..... mlnuto] trl horo] estus..... mlnuto]. Trl pIus ktur estus..... Cent
mlnus nudek estus..... SesobIe ( 6 vezes) ses estus.....
2. Ler: 18, 24, 36, 56, 79, 100, 105, 138, 234, 567, 689, 1362.
3. Resonder as seguinles ergunlas, referindo-se a anedola sura:
Klom du kuko] estls l tle? Klu demundls? Klon l demundls? Klun (a quem) l demundls?
Klu respondls? u Iu Ieto sclls, klu munls Iu kukon? Klom du kuko] munls Iu lnfuno? KluI
Il munls Iu kukon? u Iu kuko] pIuls uI Iu lnfuno?
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Assuslar-se Lktlml.
Alras de Post.
Avido Atldu.
rinquedo LudlIo.
Cumrimenlar SuIutl.
De reenle Sublte.
Iicar Sturudl.
IiIho lnfuno.
Ir embora lorlrl.
}unlo a e.
Novamenle Denote.
Querer lntencl.
Receber Rlcetl.
A 4 de |aneiro eslavamos novamenle em casa. Quanlos dias no viamos nossos camos!
O nosso |ardinzinho com suas ores sorriu ara (uI) ns. Aos dois ou aos lrs os Ihos dos
vizinhos vieram cumrimenlar-nos, cada menina recebeu uma boneca, e os meninos oulros
brinquedos: lanlos brinquedos, quanlas crianas. Iicamos uma hora |unlo ao orlo da nossa
casa, eram 11 (horas) e meia, e o SoI eslava abrasador. De reenle aareceu um co enorme e
ns nos assuslamos, mas eIe no queria fazer maI. Alras deIe veio oulro, e a eIes ambos demos
boIo. Comeram avidamenle e foram embora |unlos ( aos dois), no isoIados ( um a um)
como vieram.
Captulo 6
Sexta Lio
OS IRIIIXOS BO, GL, DlS, LK, RL, OS SUIIXOS AD, lG, l.
83. O rexo bo indica parentesco adquirido pelo casamento, . ex.: putro ai, boputro sogro,
putrlno me, boputrlno sogra, Io Iho, boIo genro, Ilno Iha, boIlno nora, fruto irmo,
bofruto cunhado, frutlno irm, bofrutlno cunhada, netlno sobrinha, bonetlno sobrinha am,
purenco arenle,bopurenco arenle am.
84. O rexo ge (Ier gu!) indica reunio de dois ou mais indivduos, sendo um (ou uns) do
sexo mascuIino, e o oulro (ou os oulros) do sexo feminino, . ex.: geputro] ais (ai e me),
geIo] Ihos, islo e, Iho(s) e Iha(s), gesln]oro] senhor e senhora (casaI), gefruto] irmo(s) e
irms(s), edzo esoso, edzlno esosa, geedzo] esosos, casaI, bogeputro] sogros (sogro e sogra),
du geumunto] um casaI de namorados, gemuI]unuIo] um casaI de veIhos.
85. O rexo dls indica desunio, separao, afastamento para diversas direes, disperso, disse-
minao, . ex.: fuIl cair, dlsfuIl ruir, esboroar-se, seml semear, dlsseml disseminar, lrl rasgar,
dllrl diIacerar, donl dar, dlsdonl dislribuir, lrl ir, dlslrl searar-se, ugl voar, dlsugl voar em
lodas as direes, peIl imeIir, dlspeIl fazer ir (ou correr) em diversas direes, disersar.
86. O rexo ek indica:
a) ao ou estado incipiente ( que comea), formando-se assimverbos incoativos e seus deriva-
dos, . ex.: lrl ir, andar, eklrl or-se a caminho, or-se a andar, arlir, kurl correr, ekkurl deilar
( or-se) a correr, pIorl chorar, ekpIorl comear a chorar, desalar em ranlo, dorml dormir,
ekdorml adormecer, sldl eslar senlado, eksldl senlar-se, scll saber, ekscll lomar conhecimenlo
de, uml chame|ar, ekuml inamar-se, uml amar, ekuml lomar-se de amores or, enamorar-se
de (aIguem),
b) ao momentnea: brlIo briIho, ekbrlIo Iame|o, rlgurdl oIhar, ekrlgurdl Ianar um oIhar,
eml gemer, ekeml dar um gemido, splro resirao, eksplro susiro,
c) ao sbita: tldl ver, ektldl avislar, krll grilar, ekkrll excIamar, uperl aarecer, ekuperl
surgir (de reenle), tlml lemer, ektlml assuslar-se, suItl saIlar, eksuItl saIlar de reenle, dar
um uIo (reenlino),
d) ao menos intensa, a semeIhana do que se oblem com o suxo et: grutl arranhar, ekgrutl
arranhar de Ieve, frupl baler, ekfrupl baler de Ieve, tul locar, ektul locar de Ieve,roar.
39
40 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 6. SEXTA LIO
NOTA AIgumas aIavras formadas com ek odem ler mais de uma signicao, de-
vendo, orlanlo, inlerrelar-se de acordo com o lexlo.
87. Com o rexo re denola-se:
a) repetio, reiterao: furl fazer, refurl refazer, uperl aarecer, reuperl reaarecer, tldo visla,
retldo nova visla, fo]e uma ( cerla) vez,refo]e oulra vez, novamenle,
b) volta ao lugar ou estado primitivo, retorno origem: tenl vir, retenl voIlar, regressar, donl
dar, redonl,resliluir, turnl girar, returne de voIla (a origem), uetl comrar, reuetl redimir,
c) ideia geral de recuo, rebate, resposta: brlIl briIhar, rebrlIl reelir-se, sonl soar, resonl ressoar,
ecoar, suItl saIlar, resuItl saIlar ara lras, ressaIlar, turnl girar, returnl girar ara lras, voIlar,
voIver (ara lras), tlrl uxar, retlrl uxar ara lras, relirar, dlrl dizer, redlrl resonder, relrucar,
pul emurrar, repul reeIir, pul andar, repul recuar, pugl agar, repugl agar de voIla,
relribuir, serto servio, reserto servio em relribuio.
NOTA Im aIguns vocabuIos o rexo re da senlido diferenle, . ex.: forml formar,
reforml reformar, dar nova forma, tenl segurar, retenl reler, deler, conler, suml somar,resuml
resumir, sento senlimenlo, resento ressenlimenlo, magoa, elc.
88. Com o suxo ud indica-se:
a) ao, em si mesma: krono coroa, kronudo coroao,murteIo marleIo, murteIudo marleIa-
gem, udl ouvir, ududo audio, kunto canlo, cano,kuntudo canlo (islo e o canlar), canlo-
ria, ugo ao, alo, ugudo rocedimenlo, modo de agir, furo feilo, alo, furudo feilura, koIekto
coIeo, koIektudo coIela, coIheila, ceIo m, ob|elivo, ceIudo esforo, emenho (or aIcanar
um ob|elivo), puo asso, puudo isada, (o) andar,
b) ao habitual: uzo uso, emrego, uzudo uso habiluaI, emrego correnle, teIl furlar, te-
Iudo furlo como habilo, ralica de cIelomania, tlzltl visilar, tlzltudl frequenlar,
c) ao prolongada: rlgurdl oIhar, rlgurdudl conlemIar,butuIo balaIha, butuIudo camanha,
Iula conlinua, pepl iar, pepudl iiIar, chiIrear, konsldero considerao, konslderudo reexo,
onderao, sturl eslar de e, eslar arado, sturudo eslacionamenlo,
d) ao repetida: pu alirar, dar um liro, pufudl lirolear, suItl saIlar, suItudl dar uma serie
de saIlos, huItl arar, huItudl arar frequenlemenle, uperl aarecer, uperudl aarecer varias
vezes.
89. Isle suxo servindo ara exrimir uma ao habiluaI, roIongada ou reelida resla-
se, quando necessario e ara maior reaIce, a dislino enlre o lemo assado imperfeito e o
assado erfeilo. Assim, . ex.: Ml tenls Iucu - Iu cheguei cansado, Ml lum tenudls Iucu
Iu semre chegava cansado. Tlum l rememorls tlun tugon Inlo eIa se Iembrou desse dia,
l ofte rememorudls tlun tugon Irequenlemenle eIa se recordava desse dia. Ll lnstruls mln,
kleI furl Insinou-me como fazer, Ll lnstruudls puclence IIe ensinava com acincia.
De falo, eIo lemo imerfeilo, em Iorlugus, exrimimos uma ao assada que, orem,
era resenle or cerlo lemo, em loda uma eoca relerila. I. ex.: IIe vinha aqui lodos os
dias lraduz um falo assado para ns,mas semre aluaI ara os de uma eoca assada: era
uma ocorrncia presente, uma ocorrncia conlinua, que naqueIa eoca no se oderia conside-
rar comIela, ois semre o que se renovava: e o que se chama um assado iterativo (que se
reele). Nem semre, no enlanlo, recisamos emregar o suxo ud ara exrimir o relerilo
CAPTULO 6. SEXTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 41
imerfeilo. Assim, odemos dizer, . ex.: ]ohuno Iols en Iu struto N., querendo signicar
}oo morava a rua N., como lambem: }oo morou a rua N.: o rrio lexlo escIarecera.
90. Ior oulro Iado, o suxo ud no acarrela, necessariamenle, a equivaIncia do imerfeilo.
I. ex.: lIl kuntudls dum Iu tutu nokto, imIicilamenle, no signicaria que eIes canlavam,
mas ode ser eIes cantaram loda a noile. Imregamos o suxo ud orque a ao foi Ionga,
e, enlrelanlo, usamos, em Iorlugus, o relerilo erfeilo. }a: lIl kuntudls lu]n nokto]n ode
signicar: IIes cantavam lodas as noiles, ou IIes cantaram lodas as noiles, de acordo com
o lexlo onde se enconlre esla frase.
91. No se emregue sislemalicamenle o suxo ud ara o relerilo imerfeilo, orquanlo,
em geraI, e sucienle o relerilo simIes em -ls. Iodera usar-se ara maior fora de exresso.
Imbora se|a recomendaveI evilar uma grande serie de -ud, laI serie, emcerlos casos, e, conludo,
lo exressiva e, ale, necessaria, que no oderia ser condenada, mesmo na mais aIla Iileralura.
92. Ve|amos aIguns exemIos de Zamenhof, onde se nola a simIes desinncia -ls: a) ser-
vindo ao relerilo imerfeilo, b) em aes de durao areciaveI:
a) Klum ml tenls uI Il, Il dormls Quando cheguei a casa deIe, eIe dormia: desnecessario
dormudls, oslo que se udesse usar.
Unu tldtlno hutls du Ilno]n - Uma viuva linha duas Ihas: desnecessario hutudls.
l detlgls ln munl en Iu kulre]o ku] Iuborudl senese - IIa a obrigava a comer na cozinha
e a lrabaIhar sem cessar: desnecessario detlgudls e munudl, Iuborudl ara acenluar o
lrabaIho conlinuo.
b) Llu koIero Ionge durls - A cIera deIe durou muilo lemo: oderia ser durudls, mas
basla o -ls.
Klum Il estls e ml, Il sturls tutun horon upud Iu fenestro Quando eIe esleve em minha
casa, esleve oslado uma hora inleira |unlo a |aneIa: oderia ser sturudls, mas basla o -ls.
l Iongun tempon rlgurdls Iu rlngon - Ior muilo lemo eIa oIhou ( cou a oIhar) o aneI:
oderia ser rlgurdudls.
93. Osuxo lg indica fazer, islo e, lornar laI como o designa a raiz a quaI e acrescenlado,
. ex.: beIu beIo, beIlgl embeIezar, kIuru cIaro, Iimido, kIurlgl cIaricar (lambem escIarecer,
exIicar), bIunku branco, bIunklgl branquear (aIve|ar, lornar branco), ruu vermeIho, rulgl
avermeIhar, enrubescer, rulno ruina, rulnlgl arruinar, kruco cruz, kruclgl cruzar (or emforma
de cruz), kun com, kunlgl |unlar, tro demais, trolgl exagerar.
}unlo a raizes verbais, indica:
a) rovocar a reaIizao do alo indicado eIa raiz, . ex.: decldl decidir, decldlgl fazer
decidir, - i. e. fazer lomar uma resoIuo, detl dever, detlgl obrigar, entll inve|ar, entllgl fazer
inve|a, estl ser, estlgl formar, causar,
b) fazer que se|a. . . , . ex.: konl conhecer, konlgl lornar conhecido, reveIar, sentl senlir,
sentlgl fazer que se|a senlido, udl ouvir, udlgl fazer que se|a ouvido, hutl ler, hutlgl fazer
ler-se, roorcionar.
c) Ao verbo fazer esla muilo Iigado o verbo mandar, de sorle que o suxo ig, comraizes
verbais, se resla a formao de verbos cu|a signicao e mandar seguido do innilivo
42 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 6. SEXTA LIO
referenle ao verbo da raiz, . ex.: Venlgu Iu sertlstlnon Mande vir a criada. Ml furlgls puron
du uo] Mandei fazer um ar de saalos.
NOTA No somenle verbos se odem criar com ig, mas lambem subslanlivos, ad|elivos
e adverbios. I. ex.: kontentu salisfeilo, kontentlgo salisfao (i. e. |uslicao, indenizao),
nuIo zero, nuIlgo anuIao, Iucu cansado, Iuclgu cansalivo, detl dever, detlgu obrigalrio, neo
bIlndlge bIunku neve ofuscanlemenle branca (bIlndu cego, bIlndlgl cegar).
94. Com esle suxo ode formar-se o verbo lgl, que naluraImenle signica fazer (ou
mandar), mas de aIicao reslrila: o comIemenlo de igi s ode ser verbo. Assim, em
vez de supozlgl (fazer suor) e Iegilimo desdobrar em lgl supozl, em vez de konstrulgl (fazer,
ou mandar, conslruir) ode-se dizer lgl konstrul. No se diga, enlrelanlo, . ex. lgl beIu, lgl
pubIlku, lgl reo, elc., com ad|elivos elc. o verbo fazer e mesmo furl, islo e, furl beIu, furl pu-
bIlku, furl reo. I. ex.: A cIera fazia-a beIa Lu koIero furls ln beIu. Iaam ubIico esle meu
dese|o luru pubIlku l tlun mlun dezlron. Iizeram-no rei - Onl furls Iln reo. A ninguem z
chorar, a ninguemz desgraado Nenlun ml lGlS pIorl, nenlun ml lARlS muIfeIlu. (Nole-se
o redicalivo beIu,pubIlku, reo, muIfeIlu em nominalivo!).
95. O suxo l indica fazer-se, islo e, lornar-se laI como o designa a raiz a quaI se
|unla, . ex.: beIll embeIezar-se, rull avermeIhar-se, ruborizar-se (corar), brutu brulo, bru-
tll embrulecer-se: puIu aIido, puIll emaIidecer (car. aIido), uIlu oulro, uIllgl mudar
(lornar oulro), uIlll lransformar-se (lornar-se oulro ou diferenle), edzll casar-se (o homem),
edzlnll casar-se (a muIher),geedzll casarem-se (lornarem-se casaI), maleno manh, mutenll
amanhecer, uI a (reosio), uIll aderir, sturl eslar de e, sturll Ievanlar-se, or-se de e,
sldl eslar senlado, sldll senlar-se, kul eslar deilado, kull deilar-se, genul eslar a|oeIhado,
genull a|oeIhar-se.
NOTA Oulras calegorias gramalicais, aIem de verbos, odem derivar-se com o suxo
l, orquanlo aos verbos lerminados emll corresondemsubslanlivos, ad|elivos e adverbios,
. ex.: sufokll sufocar-se, sufoklo sufocao, nuskll nascer, nusklo nascimenlo, dlstlngll
dislinguir-se, dlstlnglo dislino, dlstlnglu dislinlo, elc.
Ior sua rria nalureza, as aIavras que encerrem esle suxo imIicam uma ideia as-
siva, enquanlo as formadas comlg acarrelamuma ideia aliva. Assim, . ex.: unulgl unicar,
unull unicar-se. Teriamos, enlo: Lsperunto ceIus Iu unulgon de Iu popoIo] O Iseranlo
visa a unicao dos ovos ( feila or eIe ), islo e: Lsperunto ceIus unulgl Iu popoIo]n. Mas:
Per Lsperunto ne furlos Iu unulo de Iu popoIo]n IeIo Iseranlo naImenle se dara a uni-
cao dos ovos ( feila eIos ovos mesmos), islo e: Per Lsperunto Iu popoIo] ne unulos.
Oulro exemIo: HumlIlo tenkus lu]n proto]n de humlIlgudo - A humiIhao ( que a rria
essoa se ime) vence lodas as lenlalivas de humiIhao ( que oulrem queira imor).
96. O suxo l daria Iugar ao verbo ll, com a esonlnea signicao de fazer-se, ou
lornar-se, ense|ando-se, deslarle, modos de dizer como, . ex.: ll ruu, ll uIlu, ll edzo,
elc. Imbora se enconlrem eslas exresses, quer na moderna Iileralura, quer em gramalicas
e dicionarios, no recomendamos o emrego de ll, como vocabuIo aulnomo, Zamenhof s
usava, nesles casos, furll. Semre digamos, orlanlo: furll ruu, furll uIlu, furll edzo, elc.,
no: ll ruu, ll uIlu e que|andos barbarismos.
97. O suxo lg serve lambem ara lornar lransilivo um verbo inlransilivo, . ex.: esl ces-
sar, chegar a lermo,eslgl fazer cessar, kul eslar deilado, kulgl deilar (or deilado), sturlgl
Ievanlar, or de e, sldlgl assenlar, or senlado, tenlgl fazer (ou mandar) vir, mandar bus-
CAPTULO 6. SEXTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 43
car, ukordl eslar de acordo, ukordlgl r de acordo, mortl morrer, mortlgl malar, durl durar,
durlgl conlinuar, dar conlinuao, pIutl chover, pIutlgl fazer chover, elc. Tais verbos, assim
lransilivados, chamam-se faclilivos.
98. O suxo l resla-se ao inverso, islo e, a lornar inlransilivo um verbo lransilivo, . ex.:
komencl comear, dar comeo, komencll comear, ler comeo, iniciar-se, ni lerminar, r
lermo, nll lerminar, chegar a lermo, tekl acordar, lirar do sono, tekll acordar, lirar-se do
sono.
99. O suxo l, conforme lemos vericado, exrime a ideia de assagem de um eslado
ara oulro, or oulro Iado, o rexo ek ode ser usado ara indicar ao inciienle. Islas
duas noes, cerlas vezes, se confundem, sendo, ois, naluraI que enlo se ossam concrelizar
com l ou com ek. Assim, . ex.: sturll ou eksturl, sldll ou eksldl, genull ou ekgenul, sclll
ou ekscll, koIerll ou ekkoIerl ( encoIerizar-se), tlmll ou ektlml ( assuslar-se), estll ou ekestl
( comear a exislir, formar-se elc.), e ainda oulros.
100. Verbos assim derivados geraImenle equivaIem, em Iorlugus, a verbos acomanha-
dos de ronome obIiquo (me, te, se,. . . ). ImaIguns casos, emvez do suxo l ode emregar-se
mesmo o ronome obIiquo do Iseranlo, em acusalivo. Assim: trotll ou sln trotl ( achar-
se), turnll ou sln turnl ( girar, rodar), etll ou sln etl ( Ianar-se), toItll ou sln toItl (
enroIar-se), dltldll ou sln dltldl ( dividir-se), Ietll ou sln Ietl ( Ievanlar-se), sldll ou sln
sldlgl ( assenlar-se), kul ou sln kulgl ( deilar-se), elc.
101. I cerlo que nem semre se ode emregar indiferenlemenle, se|a l ou ek, se|a l
ou sln -l, nosso inlenlo aqui foi moslrar os grandes recursos de que dise o Iseranlo nesle
cailuIo. Iis, enlrelanlo, aIguns exemIos que moslraro diferena de senlido enlre l e sln -l:
Lu lnfuno ruIludls de bruno uI bruno Acriana roIou ( foi roIando) de gaIho emgaIho.
Lu lnfuno sln ruIudls sur Iu Ilto A criana roIava no Ieilo.
Mlu upo deugls de mlu kupo ku] pendlls sur urbo Meu gorro voou de minha cabea
e cou endurado numa arvore. Lucu de Iu tlto, Il pendlgls sln sur urbo - Cansado da vida,
enforcou-se numa arvore.
Lu Ilmuko muIruplde sln trenls sur Iu tero - A Iesma Ienlamenle se arraslava eIo cho. Lu
horo] trenludls muIdlIlgente As horas se arraslavam reguiosamenle.
Nesles exemIos ode erceber-se que, se foi o rrio individuo que execulou a ao
sobre si mesmo, com o seu rrio esfro, or sua vonlade, a forma usada foi a comosla do
verbo como ronome sln: lem-se, enlo, umverdadeiro reexo, os verbos coml dizemque
a ao foi indeendenle do su|eilo, foi invoIunlaria: e a voz chamada media ou mediaI.
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Afero causa.
Akceptl aceilar.
Akto agua.
Ankoru ainda.
44 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 6. SEXTA LIO
Antu dianle de.
Apud |unlo de, erlo de.
Butl baler.
ButuIunto conlendor.
ButuIl balaIhar, eIe|ar, conlender.
BerIlno erIim.
Dunero erigo.
Decldu decisivo.
Dlsputl disular.
DueIo dueIo.
Lco quaIidade.
lluno noivo.
lrumutene de manh cedo.
luImo reImago.
Grutu grave.
ls ale.
Ho .
lncltl irrilar, rovocar.
lnterbutuIl eIe|ar um com oulro.
KundeIo veIa.
Klu] que, os quais.
Komunu comum.
Konstutl vericar.
Ktunkum ainda que embora.
Ktletu quielo, caImo.
Loko Iugar.
MuIheIpl alraaIhar.
MuIpucl brigar, guerrear-se.
MuIsupren ara baixo, descendo.
Muro nlano, auI.
Mlnucl ameaar.
Muso camundongo, ralinho.
Okuzl aconlecer.
Okupo ocuao.
Oplnlo oinio.
PIuru] diversos, varios.
Poste deois.
Prenl lomar, agarrar.
Ruboblrdo ave de raina.
Runo r.
Reclproku reciroco, muluo.
Renkontl enconlrar.
Suu sensalo, a|uizado.
Sektuntu seguinle.
Sekte Iogo, or conseguinle.
Serpento serenle, cobra.
Slnceru sincero.
SpeguIo eseIho.
CAPTULO 6. SEXTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 45
Super acima de.
Surprlzo surresa.
Teruro lerror.
TrunktlIu lranquiIo.
Trlumfo lriunfo.
Vungo face.
Vustu vaslo.
Vo]ul via|ar.
Vo]o caminho, via.
Kle Ious tlu boputro? Ln Iu domo, klu sturus ( esla siluada) upud Iu domo de mlu bofruto.
Bonu] lnfuno] umus slu]n geputro]n. Hodlu nl lros promenl kun gesln]oro] SlItu. Nl lros tlzltl
nlu]n gefruto]n. Post tlu tlzlto nl relros uI nlu] bogefruto], klu] nun Ious en l tlu urbeto. Lu
putro de mlu edzlno estus mlu boputro, ml estus Ilu boIo, ku] mlu putro estus Iu boputro de mlu
edzlno. lu] purenco] de mlu edzlno estus mlu] bopurenco], sekte lu fruto estus mlu bofruto,
lu frutlno estus mlu bofrutlno. Lu edzlno de mlu neto ku] Iu netlno de mlu edzlno estus mlu]
bonetlno]. Mlu fruto ku] frutlno ( gefruto]) estus Iu bogefruto] de mlu edzlno. Post Iu festo nl
dlslrls. Lsperunto trlumfe dlstustludus. Tle Iu to]o dlsdulus. Ll lum dlrudls Iu teron. Ml
suItudls Iu tutun tugon de Ioko uI Ioko. Lu kuntudo estus ugrubIu okupo. Lu lrudo de nlu ufero
estus tute kontentlgu. Lu reo sln turnudls ku] returnudls untu speguIo. Onl tleI muIheIpls
uI ml, ke ml muIbonlgls mlun tutun Iuboron. l edzlnlls kun slu kuzo, ktunkum lu] geputro]
toIls ln edzlnlgl kun uIlu persono. Ll tenlgls uI sl eI BerIlno muItu]n Ilbro]n. Ll puIlls de tlmo
ku] poste Il rulgls de honto. Lu ]unu tldtlno furlls denote unlno. Ll hutls tute dlstlnglun
econ. Il estls slnceru. Ll estls grute muIsunu, sed nun Il ekresunlus. Ktletlls Iu tento] ku]
ekIumls Iu suno. Ml eksuItls de surprlzo. Du ekbrlIo] de fuImo ekIumlgls Iu nokton. LkbruIlgu
kundeIon, ur estus ]um muIIume. Ml ekdezlrls promenl, sed ekpIutego restlgls mln he]me. ls
retldo, putrlno! Il dlrls kun rldeto. ls retldo, mlu lnfuno! l redlrls, ku] du Iurmo]
ekruIlls sur lu] tungo]. Nl repuclu, nl ne rekomencu nlun reclprokun lncltudon. Purdonu, se
nl tln ektlmlgls, mlu] sln]orlno]! Onl tokls Iln, sed Il ne returnls sln. Ml suIutls Iln, sed Il nln
ne resuIutls. e Iu tldo ( a visla) de Iu serpento Il resuItls de teruro.
Roberto to]uudls en pIuru] Iundo] ku] ne retenls. Ll tlzltls slun umlkon ]ozefo ku] ektldls
]e Iu unuu fo]o ( eIa rimeira vez) Ilun frutlnon Sou. l estls beIegu fruIlno, ku] lu] puroIo]
estls ugrubIu] ku] suu]. Roberto tu] ekumls Soun ku] buIdu konstutls, ke unku l eksentls
umon por Il. Post trl monuto] lIl geedzlls ku] tltudus feIlu].
Sur bruno de urbo sldls dek blrdeto]. Ofte lIl sldudls tle ku] beIe kuntudls. lo]e tenls uslsto,
ektldls lIln, ekpus ku] mortlgls du. Klon furls ( zeram) Iu uIlu] blrdeto]? lIl dlsugls ku] ne
retenls.
Apud muro Ioudls muso, klu umlklls kun runo. Unu tugon, lIl komencls dlsputl prl Iu tero
ku] Iu ukto, ku] ur lIlu] oplnlo] estls muIsumu], lIl buIdu ekmuIumlklls. llne, Iu runo ekkrlls.
Ml lntltus tln uI dueIo. Lu muso ukceptls Iu lntlton. Lu sektuntun tugon, frumutene, lIl
renkontlls ku] komencls lnterbutuIl. lIl butuIudls, butuIudls, ku] ne pensls prl dunero. Super
lIlu] kupo] ugls mlIto ( miIhafre), grundu ruboblrdo, klu rlgurdls lIln ku] ekrldetls sublte
l muIsupren ugls, ekprenls Iu butuIunto]n ku] lIln forportls (Ievou), por munl lIln. Lstus
muIsue muIpucl, klum mlnucus komunu dunero.
HO, MlA KOR
Ho, mlu kor, ne butu muItrunktlIe.
46 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 6. SEXTA LIO
eI mlu brusto nun ne suItu for!
]um tenl mln ne potus ml fuclIe,
ho, mlu kor!
Ho, mlu kor! Post Iongu, Iuborudo
u ml ne tenkos en decldu hor?!
Sue! trunktlIlu de I butuIo,
ho, mlu kor!
L. L. ZAMINHOI.
OSIRVAO Kor koro corao, hor horo hora, sln tenl conler-se, aguen-
lar, brusto - eilo, sue basla!
MITODO DIRITO
VOCABULARIO
lruzo - frase.
KurIo - CarIos.
KompIetu - comIelo.
1) Respondu Iu sektuntu]n demundo]n.
Kle to]uls Roberto? Klon Il furls ne? Klun Il tlzltls? u Ilu umlko hutls frutlnon? u tlu
frutlno estls beIu ku] suu? Klo okuzls, klum Roberto ektldls Soun? u Iu fruIlno eksentls
umon? Por klu l eksentls umon? u lIl geedzlls? Post klom du monuto] lIl geedzlls? u lIl
tltudls feIlu]?
Klomdu blrdeto] sldls sur bruno de urbo? Klon lIl furls tle? Klu tenls? Klon furls Iu uslsto?
Klum Iu uslsto mortlgls du blrdeto]n, klon furls Iu uIlu]? u lIl retenls?
Kle Ioudls Iu muso? Kun klu l umlklls? u Iu muso ku] Iu runo restls lum umlko]? Prl
klo lIl dlsputudls? Klon ekkrlls Iu runo? u lIl ekbutuIls, ku] klum? u lIl pensls prl dunero?
Klu ugls super lIlu] kupo]? u Iu mlIto ektldls Iu muson ku] Iu runon? Klon furls Iu mlIto?
Por klo l forportls lIln? u mlIto estus blrdeto, u u l estus grundu ruboblrdo?
2) KompIetlgu Iu sektuntu]n fruzo]n.
Lu fruto de mlu edzlno estus mlu..... Lu putrlno de mlu edzlno estus mlu..... Lu edzlno de tlu
Io estus tlu..... Knubo ku] knublno estus..... Ldzo ku] edzlno estus..... (casaI). Lu edzo de Iu
Ilno de KurIo estus ..... de KurIo.
IXIRCICIO N.

VOCABULARIO
Arlisla Artlsto.
Alravessar Trulrl.
CAPTULO 6. SEXTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 47
Cedo lrue.
Como se Ktuzu
Comensao Kompenso.
Denso Densu.
Isforo Penudo.
IxceIenle Bonegu.
Horizonle Horlzonto.
Marcha lrudo.
Mundo Mondo.
Nalureza Nuturo.
Noile Vespero.
Obra Verko.
Ocorrer lurll.
Oh! Ho!
Iarar de esl.
Ierfeilo Perfektu.
Ierlo Prokslme.
Ior sobre Super.
Iroriamenle ustudlre.
Raio Rudlo.
SubIime SuperbeIu.
Traquinar PetoIl.
Nossos ais eram ainda moos e ns eramos lrs irmos: um menino e duas meninas. Um
dia (ac.!) o Dr. IauIo nos convidou a casa deIe, no Ionge (adjetivo!) da nossa, mas fssemos
(terminao verbal -u!) cedo, as 7 horas da manh. La brincamos o dia inleiro, e o Cerbero
no arava de lraquinar conosco. Vimos enlo, eIa rimeira vez, o ceu vermeIho erlo do
horizonle. O Dr. IauIo exIicou:
Quando anoilece, a Iuz do SoI alravessa o denso nevoeiro, e como ( ur) os raios verme-
Ihos so mais Iongos, o ceu se avermeIha. O mesmo ( Tlo sumu) ocorre ao ( e) amanhecer.
Oh! excIamei o SoI e um arlisla exceIenle!
No roriamenle o SoI, minha amiguinha, mas Deus. ConlemIemos a Nalureza como
obra erfeila, e veremos que ludo e subIime. Tudo no mundo e inslruo. O Senhor dislribui
lanlo bem, e ns no sabemos agradecer-Lhe. Caimos e recaimos a ( e) cada asso. Nossa
marcha e Ienla, mas o esforo recebera sua comensao. Inlo, usemo-nos a chorar.
Ior que choram` ergunlou o nosso amigo.
De lrisleza resondi.
No relrucou eIe , de aIegria! Vocs agora comeam a comreender a Vida. Ior
sobre ns surgiam as rimeiras eslreIas, a Nalureza em breve adormecia.VoIlavamos imensa-
menle feIizes, e Cerbero corria e uIava, como se lambem eIe deserlasse ara a vida.
Captulo 7
Stima Lio
OS IARTICIIIOS DA VOZ ATIVA, OS SUIIXOS AR, LR, L], lSM, lST
102. A forma verbaI que em Iorlugus lermina em ndo (ando, endo, indo, ondo), como:
amando, vendendo, arlindo, ondo, chama-se particpio presente, ou gerndio, consoanle o
caso em areo. A forma ad|eliva do arliciio resenle, que originaImenle lerminava em nte
(anle, enle, inle), ralicamenle se erdeu em nosso idioma, conservando-se em aIguns ad|eli-
vos: assim, ainda dizemos: SoI levante, Lua minguante, homem agonizante, ares danantes, vida
errante, remedio estimulante, civiIizao periclitante, rado vicejante, homens crentes em Deus,
aguas dormentes, ms corrente, seres viventes, coIuna ascendente, SoI poente, scios contribuintes,
agina seguinte, aIuno ouvinte, elc.
Tais ad|elivos odemser desdobrados emformas erifraslicas comronome reIalivo que
e o verbo incIuido na raiz desses vocabuIos, no modo indicalivo, em lemo que, via de regra,
e o presente. Assim:
SoI Ievanle ( que se Ievanla), Lua minguanle ( que mingua), homem agonizanle ( que
agoniza), homens crenles ( que creem) em Deus, ms correnle ( que corre), SoI oenle ( que
se e), agina seguinle ( que se segue), elc.
Mas lambem ha casos em que o lemo do modo indicalivo se|a, ou ossa ser, o pretrito, .
ex.:
IiIhos sobrevivenles ( que sobreviveram), menor deIinquenle ( que deIinquiu), ano se-
guinle ( que se seguiu), elc.
Mais raramenle aarece a ossibiIidade do futuro, . ex.: viajante, que e ordinario, o qua-
Iicalivo duma essoa que viaja ode enlender-se lambem reIalivamenle a que viajou, com
a que viajar. AnaIogamenle: representante, emigrante, imigrante, participante, restante, regente,
consulente, depoente, procedente, elc.
103. Ao asso que, segundo vemos, o Iorlugus lem uma s forma ara o ad|elivo arlici-
iaI, forma essa que indica, or vezes, lanlo o presente, quanlo o pretrito e o futuro, o Iseranlo
oferece, ara cada um desses lemos, uma lerminao parte. Issas lerminaes lm as Ielras
caraclerislicas (reseclivamenle u, l, o) dos lemos resenle (us), relerilo (ls) e fuluro (os),
e so: untu, lntu e ontu, Iigando-se naluraImenle a raiz do verbo. Teremos, ois:
49
50 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 7. STIMA LIO
Levanlar-se Ietll, SoI Ietunte - suno IetlANTA.
Agonizar ugonll, homem ugonlzunte - homo ugonlANTA.
Crer kredl, homens crenles em Deus - homo] kredANTA] ]e Dlo.
Correr kurl, ms corrente - monuto kurANTA.
Conlribuir pugl, scios contrlbulntes - membro] pugANTA].
Sendo Ievanle que se Ievanla, iguaImenle sera Ietluntu klu Ietlgus, e lambem: ugo-
nluntu klu ugonlus, kreduntu] klu] kredus, puguntu] klu] pugus, elc.
Ve|amos agora:
Sobreviver posttltl, Ihos sobretltentes ( que sobreviveram) - lnfuno] posttltlNTA].
Seguir-se sektl, ano seguinle ( que se seguiu) - ]uro sektlNTA.
Deduziremos, de iguaI modo: posttltlntu] klu] posttltls, sektlntu klu sektls, elc.
Via|ar lraduz-se or to]ul. Uma essoa que via|a e to]uANTA persono, a que via|ou
e to]ulNTA persono, a que via|ara e to]uONTA persono.
104. Imaginemos que observamos o movimenlo dum consuIlrio, ha varias essoas ese-
rando, para consultar o medico: so konsuItONTA] persono], uma est consultando: e konsuI-
tANTA persono, ao sair do consuIlrio, essa essoa e konsuItlNTA persono. Ha, orlanlo:
pIuru] persono], klu] konsuItOS - varias essoas que consuIlaro,
unu persono, klu konsuItAS - uma essoa que consuIla,
unu persono, klu konsuItlS - uma essoa que consuIlou.
A reseilo de cada essoa odemos dizer:
Antes de consuIlar, a essoa estAS konsuItONTA.
Enquanto consuIla, a essoa estAS konsuItANTA.
Depois de consuIlar, a essoa estAS konsuItlNTA.
Se conlarmos ho|e o que vimos ontem naqueIe consuIlrio (suondo que se reila semre
o mesmo falo), diremos que ontem:
Antes de consuIlar, a essoa estlS konsuItONTA.
Enquanto consuIlava, a essoa estlS konsuItANTA.
Depois de consuIlar, a essoa estlS konsuItlNTA.
CAPTULO 7. STIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 51
Dada a reguIaridade do movimenlo naqueIe consuIlrio, odemos rever que amanh:
Antes de consuIlar, a essoa estOS konsuItONTA.
Enquanto consuIlar, a essoa estOS konsuItANTA.
Depois de consuIlar, a essoa estOS konsuItlNTA.
105. A m de ob|elivar essas formas, oferecemos ao esludanle as seguinles guras suges-
livas, adianlando que as formas dos arliciios verbais na voz assiva lerminam em utu, ltu
e otu, reseclivamenle no presente, no pretrito e no futuro. Nole-se que essas lerminaes se
originam das reseclivas da voz aliva com a suresso do n, sobre eIas faremos esludo mais
minucioso na 8 Lio. Se suusermos que esle falo se reaIiza ho|e, se reaIizou onlem e se rea-
Iizara amanh, diremos, em resumo, signicando: terl deilar (Iiquido), pIenlgl encher, untu
oI anles de, dum enquanlo, post klum deois que:
Ho|e, eu. . .
Antu oI terl, Iu ukton, ml estAS pIenlgONTA Iu gIuson.
Dum ml terus, Iu ukton, ml esTAS pIenlgANTA Iu gIuson.
Post klum ml terls, Iu ukton ml estAS pIenlglNTA Iu gIuson.
Ho|e, o coo. . .
Antu oI rlcetl, Iu ukton, Iu gIuso estAS pIenlgOTA.
Dum l rlcetus, Iu ukton, Iu gIuso estAS pIenlgATA.
Post klum l rlcetls, Iu ukton, Iu gIuso estAS pIenlglTA.
Onlem, eu. . .
Antu oI terl, Iu ukton, ml estlS pIenlgONTA Iu gIuson.
Dum ml terls, Iu ukton, ml estlS pIenlgANTA Iu gIuson.
Post klum ml terls, Iu ukton, ml estlS pIenlglNTA Iu gIuson.
Onlem, o coo. . .
Antu oI rlcetl Iu ukton, Iu gIuso estlS pIenlgOTA.
Dum l rlcetls, Iu ukton, Iu gIuso estlS pIenlgATA.
Post klum l rlcetls, Iu ukton, Iu gIuso estlS pIenlglTA.
52 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 7. STIMA LIO
Iigura 7.1: IxemIo
CAPTULO 7. STIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 53
Amanh, eu. . .
Antu oI terl, Iu ukton, ml estOS pIenlgONTA Iu gIuson.
Dum ml teros, Iu ukton, ml estOS pIenlgANTA Iu gIuson.
Post klum ml terls, Iu ukton, ml estOS pIenlglNTA Iu gIuson.
Amanh, o coo. . .
Antu oI rlcetl, Iu ukton, Iu gIuso estOS pIenlgOTA.
Dum l rlcetos, Iu ukton, Iu gIuso estOS pIenlgATA.
Post klum l rlcetls, Iu ukton, Iu gIuso estOS pIenlglTA.
OSIRVAO - Verique o esludanle que o verbo de redicao recebe a desinncia reIa-
liva a ao em curso (untu, utu), a ao completa (lntu, ltu), ou a ao futura, ainda para se realizar
(ontu, otu), no imorlando quando o falo se reaIize ou se ha|a reaIizado.
Na voz aliva, as formas erifraslicas so raramenle usadas, s o sendo em caso de absoIula
necessidade, mormenle or cIareza, a no ser assim, emregam-se os lemos simIes, diga-
mos, em geraI: furus, furls, furos. asla, . ex., dizer: Dum ml terus Iu ukton, ml PLLNlGAS
(emvez de estus pIenlguntu) Iu gIuson. Post klumml terls Iu ukton, ml PLLNlGlS Iu gIuson.
I assim or dianle.
106. Antu oI terl, dum ml terus (terls, teros) e post klum ml terls so oraes que
denolamuma circunstncia adverbial, odemos, enlo, dar-Ihes uma forma de particpio adverbial,
dizendo:
VerONTL Iu ukton, ml estus (estls, estos) pIenlgontu Iu gIuson.
VerANTL Iu ukton, ml estus (estls, estos) pIenlguntu Iu gIuson.
VerINTL Iu ukton, ml estus (estls, estos) pIenlglntu Iu gIuson.
signicaro, assim:
Veronte eslando ara verler, indo verler.
Verunte verlendo.
terlnte lendo verlido.
OSIRVAO - O su|eilo do verbo sob a forma de arliciio adverbiaI deve ser o mesmo do
verbo no modo nilo, da oulra orao.
Oulros exemIos, ara meIhor comreenso:
54 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 7. STIMA LIO
a) Ldzlonte, Il uetls domon - Estando para se casar, comrou uma casa.
b) Duncunte, Il fuIls - Danando, (eIe) caiu.
c) Venklnte lon, Il ne uItenls - Tendo vencido ludo, naImenle chegou.
107. Relomemos as formas ad|elivas dos arliciios da voz aliva, com os seus equivaIenles
klu (ou klu]) -us, -ls, -os, ara seremdenilivamenle assenladas eslas noes, comos exemIos
seguinles:
1. leIlu] Iu homo], kreduntu] (= klu] kredus) ]e Dlo - IeIizes os homens crenles ( que creem)
em Deus.
2. Homo fuIlntu (=klu fuIls) estus lndu ]e heIpo - Um homem caido (que caiu) e digno de
auxiIio.
3. Ml forlros en Iu monuto tenontu(= klu tenos)- Iarlirei no ms vindouro ( que vira).
4. Ho! du blrdeto] mortlntu] pro Iu muIturmo! - Oh! dois assarinhos morlos or causa
do frio! A orao comIela, que rinciia or mortlntu], seria: klu] estAS mortlntu], islo e,
que eslo morlos, que morreram.
5. Tempo puslntu nenlum retenos - Temo assado nunca voIlara. Teriamos: puslntu
klu pusls, como, em Iorlugus, assado que assou. ComIelando: Tempo, klu estAS
puslntu,. . . lemo que e assado. . .
6. Akceptu mlun suIuton, umlko] tenlntu] eI tleI muIprokslme - Aceilai minhas saudaes,
amigos vindos de lo Ionge. Islo e: umlko], klu] estAS tenlntu]. . . amigos que so vindos. . .
Vemos, ois, que estus mortlntu] = mortls estus puslntu = pusls estus tenlntu] = tenls.
108. consideremos agora:
7. Tle kuls du blrdeto], mortlntu] pro Iu muIturmo. - aIi |aziamdois assarinhos morlos or
causa do frio. ComIelando: . . . du blrdeto], klu] estlS mortlntu]. . . , e lraduziremos: . . . que
estavam morlos. . . Como e faciI de enlender, aqui se imem os lemos relerilos: estls e
eslavam. Comare-se esle exemIo com o de n4, acima. Ora, eslavam morlos e o mesmo
que linhammorrido, que e o lemo mais-que-perfeito do verbo morrer. Assim, arendemos
que o mais-que-perfeito da voz ativa, em Esperanto, se forma com o tempo estls combinado ao verbo
de predicao no particpio passado, em lntu, no singular, e em lntu], no plural.
8. Ll ne forgels slun putron, puslntun en uIlun tlton - IIe no esqueceu seu ai, que passara
a oulra vida. Teriamos, ois: . . . putron, klu estlS puslntu. . . , ainda o mais-que-erfeilo.
9. Tle trotlls cento] du homo], tenlntu] eI muIprokslmu] Iundo] - AIi se achavam cenlenas
de essoas, vindas de aises Ionginquos. Inlo: . . . homo], klu] estlS tenlntu] = essoas,
que tinham vindo: mais-que-erfeilo.
Todos esles verbos so intransitivos, a mesma regra se aIica aos transitivos, ex.:
10. Homo, dlrlntu Iu teron, ne estus rlprolndu - Uma essoa, que disse (ou, meIhor, que
ha|a dilo) a verdade, no e censuraveI. ComIelariamos: Homo, klu estAS dlrlntu Iu teron. . .
11. Lu knublno], ne rlcetlntu] pupo]n, ekpIorls - As meninas, que no linham recebido
bonecas, comearam a chorar. Islo e: Lu knublno], klu] ne estlS rlcetlntu]. . .
CAPTULO 7. STIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 55
109. Im geraI, quando dese|armos lraduzir ara o Iseranlo os lemos comoslos alivos
do Iorlugus, que emrega o auxiIiar ler ou haver, usaremos o lemo de estl, corres-
ondenle ao auxiIiar de nossa Iingua, com o arliciio em lntu. Teremos, assim, ainda:
12. Amanh, a eslas horas, |a teremos chegado - Morgu, en l tlu tempo, nl estOS ]um uIte-
nlNTA].
13. Se eu soubesse, leria resondido - Se ml sclus, ml estUS respondlNTA.
I da mesma forma com o demais lemos.
OSIRVAO - Conforme se v, o arliciio concorda como o nome, a que se refere, em
nmero e caso.
110. Das formas ad|elivas odem derivar-se, aIem da forma adverbiaI, |a visla, subslanli-
vos. Assim consideramos os exemIos a, b e c, leriamos: Iu edzlonto o noivo (no senlido de
aqueIe que se vai casar, noivo, na aceo geraI, diz-se uno), Iu duncunto o danarino (
aqueIe que esla danando), Iu tenklnto o vencedor ( aqueIe que venceu). O rrio nome da
Iingua auxiIiar que esludamos, islo e, Lsperunto, quer dizer aqueIe que esera ( que lem
eserana). Ioi o seudnimo que adolou Zamenhof (Doktoro Lsperunto) ao ubIicar sua
rimeira gramalica. Esperanto signica, orlanlo, homem eseranoso.
Dlo estus Iu KrelNTO de Iu mondo - Deus e (ou foi) o Criador do mundo.
Lu ]udo] unkoru utendus Iu SutONTO - Os |udeus ainda aguardam o SaIvador ( o que
saIvara).
Por nl, krlstuno], ]esuo estus Iu SutlNTO - Iara ns, crislos, }esus foi o saIvador (islo e,
}esus aqueIe que saIvou).
OSIRVAO - Tais subslanlivos, derivados dos arliciios (no s da voz aliva, que
esludamos nesla Lio, como da voz assiva) se referem geraImenle a pessoas.
111. Resumindo:
Ad|elivos:
-anla klu -us. -inla klu -ls. -onla klu -os.
Subslanlivos:
-anlo tlu, klu -us. -inlo tlu, klu -ls. -onlo tlu, klu -os.
No IuraI leriamos falo anaIogo, . ex.: - untu] klu] -us, -unto] tlu], klu] -us, elc.
]uro] puslntu] - for de I memoro,
Tugo] uuntu] - nln ne kutenus,
Tempo]n tenontu]n - nl ne dltenus.
]en nlu tlto, horo post horo.
(Nekonutu poeto.)
Signicados: memoro memria, ul correr, uir, kutenl render, acorrenlar.
112. O suxo ur signica reunio, con|unlo de individuos ou ob|elos do mesmo gnero ou
lio, . ex.: purenco arenle, purencuro arenleIa, horo homem, homuro humanidade, urbo
56 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 7. STIMA LIO
arvore, urburo oresla, dento denle, denturo denladura, torto aIavra (vocabuIo), torturo vo-
cabuIario, dicionario, bruto brulo, rs, bruturo gado.
113. O suxo er exrime um dos eIemenlos em que consisle um lodo, . ex.: subIo areia,
subIero gro de areia, mono dinheiro, monero moeda, eno cadeia (correnle), enero eIo, aneI
de cadeia, fu]ro fogo, fu]rero faisca, cenleIha.
114. O suxo e] indica o Iugar deslinado a ao, ou ao individuo, denolados eIa raiz da
aIavra, ou ainda, caraclerizado or aIguma coisa, v. gr., dorml dormir, dorme]o dormil-
rio, huItl arar, huIte]o arada, herbo erva, herbe]o rado, Iernl arender (ou esludar), Ierne]o
escoIa, coIegio, prel rezar, pree]o igre|a, Iol morar, Ioe]o morada, etuIo cavaIo, etuIe]o
cavaIaria (eslrebaria), boto boi, bote]o curraI, botlno vaca, botlne]o vacaria, subIo areia, su-
bIe]o areaI, sunktu sanlo, sunkte]o sanluario, densu esesso, dense]o cercado, nuskll nascer,
nuskle]o nascedouro.
115. O suxo lsm indica a doulrina ou o sislema (reIigioso, Iosco elc.), de aIguma es-
soa e de seus adelos, . ex.: krlstuno crislo, krlstunlsmo crislianismo, PIutono IIalo, pIu-
tonlsmo Ialonismo. A doulrina, ou o sislema, ode referir-se a um lema, . ex.: utlIu uliI,
utlIlsmo uliIilarismo, esperuntlsmo eseranlismo, ou ainda, ao modo como se cosluma faIar
ou roceder, or exemIo: ungIo ingIs, ungIlsmo angIicismo, kunlbuIo canibaI, kunlbuIlsmo
canibaIismo.
OSIRVAO - Reare o esludanle em que muilas aIavras, em Iorlugus, lm a de-
sinncia lsmo, no incIuindo, enlrelanlo, a ideia conlida no suxo lsm do Iseranlo. I. ex.:
heroismo no e sislema nem doulrina, nem exrime uma qualidade ou uma ao do indivi-
duo heri: e sinnimo de heroicidade. No se dira, ois em Iseranlo, herosmo, os
suxos ara eslas duas uIlimas ideias so dados na 10 Lio, i. e. so ec e u, reseclivamenle,
e as aIavras que lraduzam heroismo so heroeco e herouo.
116. O suxo lst indica a essoa que lem a resecliva rosso moslrada eIa raiz da a-
Iavra, ou que se ocua com. . . , ou que se dedica a. . . , ou que se eseciaIizou em. . . , ou que e
adelo de. . . , . ex.: sertl servir, sertlsto servo (ou criado), muro mar, murlsto marinheiro, kl-
rurglo cirurgia , klrurgllsto cirurgio, sporto desorlo, sportlsto desorlisla, ldeuIo ideaI, lde-
uIlsto ideaIisla, uo saalo, ulsto saaleiro, portl carregar, Ievar, portlsto carregador, pordo
orla, pordlsto orleiro, Lsperunto (Iseranlo), esperuntlsto eseranlisla.
OSIRVAO - Se o simIes acrescimo do suxo lst a raiz no escIarece erfeilamenle a
nalureza da alividade do individuo, ou se se dese|a bem frisar essa alividade, quando neces-
sario, inlercaIa-se enlre a raiz e esse suxo aIgum eIemenlo, geraImenle raiz verbaI, . ex.: uo
saalo, ulsto, simIesmenle oderia no ser cIaro: se for o fabricanle de caIados, diremos,
de modo mais reciso, ufurlsto, se o individuo aenas vende caIados, sera utendlsto, e
assim or dianle. De oulras vezes, o eIemenlo escIarecedor recede a raiz, e, nesle caso, sera a
raiz de um subslanlivo, em geraI, .ex.: portlsto e lodo o individuo que, or rosso, carrega
aIguma coisa, se quisermos dizer, . ex., que eIe lem or oficio carregar (e enlregar) carlas, le-
remos umcarleiro, e diremos Ieterportlsto, elc. AIgumas aIavras, formadas eIo acrescimo
do suxo lst a delerminadas raizes embora udessem gerar ambiguidade, |a eslo consagra-
das na Iingua, lendo orlanlo, signicao unica, . ex., quando vemos a aIavra pordlsto,
no ensamos no carinleiro que ha|a feilo a orla, mas, or conveno, lraduzimo-Ia or
orleiro. Nole-se que em Iorlugus se da o mesmo nesle exemIo.
CAPTULO 7. STIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 57
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Anonco anuncio.
Atlngl alingir.
Bo]l Iadrar.
Bordo margem.
LIIltll Ievanlar.
Gurdl guardar.
Generuclo gerao.
urnuIo |ornaI.
Kondlo condio.
KonsuIo cnsuI.
Kreskl crescer.
Kruco cruz, cruzeiro.
Lugo Iago.
Lusl deixar.
Mordl morder.
Okuzlgl roduzir, ocasionar.
Pendl ender.
Perdl erder.
Perslstl ersislir.
Restl car, reslar.
SuIlko saIgueiro.
Sudo suI.
Sue baslanle.
uIdo divida.
Tumen conludo.
lrunte uI Iu Ierne]o, ml renkontls mlun umlkon KurIo, klu estls promenuntu. Amunte Iu te-
ron, nl muIumus Iu muIteron. lurunte uIdo]n, tl detos pugl lIln. lurlnte uIdo]n, nl detus
nun pugl lIln. Ne tlmu, dlrunte Iu teron. Ml lntltls mlu]n umlko]n Iu ]um tenlntu] estus en
Iu suIono. Ln Iu urburo estus muIte du urbo] sur Iu herbe]o kreskus muItu] herbo]. MuIgrundu
fu]rero potus okuzlgl grundun fu]ron. Lu Io] de ]ukob(o) gurdudls Iu ufuro]n de slu putro.
Lu steIuro Sudu Kruco brlIus sur Iu leIo de Sudu Amerlko. Lu sertlsto, portunte Iu uo]n uI Iu
ulsto, renkontls slun frutlnon, ]um tenuntun de Iu pree]o. Lu lnstrulstlno estus en Iu Ierne]o
nun l estus lnstruuntu Iu Iernunto]n. Retenonte mlun Iundon, ml lrls Iu konsuIe]on. Nl Iusus
en Iu muno] de Iu estontu] generuclo] Iu restuntun Iuboron. Krelnte Lsperunton, Zumenhof hu-
tlgls uI Iu homuro grundun bonon. Ml puslgls trl nokto]n ne dormunte. Mutene ml eIIltlls, ne
dormlnte Iu tutun nokton. Bo]untu] hundo] ne mordus. Leglnte tlun unoncon, uperlntun en Iu
urnuIo, ml skrlbus uI tl, dezlrunte ekscll Iu kondlo]n de Iu tendo de tlu domo.
Runeto toIls eksldl sur bruno de suIlko, penduntu prokslme de Iu bordo de Iugeto. Lu runeto
suItudls, toIunte utlngl tlun brunon, sed Iu suIto] ne estls sue uItu]. Lu runo fuIls ku] refuIls
muItu]n fo]o]n. Tumen l ne perdudls Iu esperon, sed fuIlnte, l Ietludls (= l Ietudls sln =
Ievanlava-se) ku] resuItudls ku] lu perslstudo ne hutls sukceson unu suIto estls sue uItu,
ku] Iu runeto eksldls sur Iu bruno.
58 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 7. STIMA LIO
MITODO DIRITO
1) Iormar os arliciios lerminados em untu, lntu e ontu, que corresondam as seguinles
Iocues: klu tenus, klu tenls, klu tenos, Io, klu umus Iu geputro]n Ilno, klu obeus (
obedece) Iu geputro]n fruIlno, klu kuntus beIe umlko, klu tenls soIduto, klu butuIos
umlko, klu tlzltus nln umlklno, klu tlzltls nln homo, klun tlzltos nln homo, klu tenus
sln]orlno, klu tenls fruIlno, klu tenos.
2) Kle toIls eksldl Iu runeto? Kle pendls tlu bruno? u unu suIto estls suu, por ke Iu
runeto utlngu Iu brunon? u Iu runeto perslstls en suItudo? u l ne furls suIton sue
uItun?
IXIRCICIO N.

VOCABULARIO
Abrir MuIferml.
Arder Ardl.
aruIho Bruo.
Cacare|ar KIukl.
Caaz KupubIu.
Carvo Kurbo.
Como se, como que Ktuzu.
Dar ara Rlgurdl uI.
Desedir Dlsetl.
Iurioso lurlozu.
GenliI entlIu.
Incendiar BruIlgl.
Louco lrenezu.
Iassar (lr.) Puslgl.
Iaslo Putle]o.
Ierseguir Persekutl.
SaIvar-se Sln sutl.
Sexo Sekso.
Subilo Subltu.
Tufo Uruguno.
Como fosse ( ur estls) |a larde, camos em casa do Dr. IauIo ara assar a noile. Ainda
no linhamos adormecido, quando ouvimos um baruIho, que vinha do gaIinheiro. Ladro` -
ensamos ns. Acendemos uma veIa e abrimos uma |aneIa, que dava ara o aslo - e que (
klon) vimos` Cerbero arecia (ler) enIouquecido e erseguia as gaIinhas, correndo e Ialindo
furiosamenle. Ira ( Tlo estls) como se um subilo lemoraI se livesse Ievanlado (pretrito per-
feito!) e o mundo eslivesse (pretrito perfeito!) ara se acabar! Todo o gaIinheiro cacare|ava,
corria, voava, sem oder ( no podendo) saIvar-se daqueIe lufo vivo ( vivente). Os oIhos do
co eram ( eram como) dois carves acesos ( ardentes) e como que desediam cenleIhas, caa-
zes (de) incendiar loda uma oresla. Quanlo lemo isso durou, no sei, dez, quinze minulos`
CAPTULO 7. STIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 59
IinaImenle vimos Cerbero voIlando, com uma ena na boca. I ara qu` Vocs riro ao sab-
Io ( sabendo-o): eu erdera uma ena do (meu) chaeu, e Cerbero quisera ( toIls) ser genliI
ara com ( uI) o beIo sexo. . .
Captulo 8
Oitava Lio
A VOZ IASSIVA
117. Os verbos que dizem que aIguem, ou aIguma coisa, faz uma ao chamam-se verbos
de voz ativa, e os que dizem que aIguem, ou aIguma coisa, sofre a ao (ou que e acienle da
ao) chamam-se verbos de voz passiva. Ior exemIo: a me Iava a criana e uma frase que
conlem um verbo em voz aliva: Iava, ao asso que a frase: a criana lavada eIa me e de
voz assiva. Im voz aliva dizemos, or ex.: chamei o criado, agarei uma divida, as mesmas
ideias, em voz assiva, so exressas da seguinle maneira: o criado foi chamado or mim, a
divida sera aga or mim. V-se que o su|eilo da voz assiva e o que serve de comIemenlo
direlo da voz aliva.
118. Como em Iorlugus, lambem em Iseranlo a voz assiva se exrime or meio do
verbo estl, que quer dizer ser ou eslar, e do reseclivo arliciio assivo. Mas esle, em
Iorlugus, lem uma s forma, que se diz arliciio assado, mesmo que as vezes sirva de
resenle, ao asso que em Iseranlo ha lrs arliciios assivos: o do resenle lermina em
utu, o do assado em ltu, o do fuluro em otu. Ior exemIo:
skrlbATA que e (ou esla sendo) escrilo,
skrlblTA que foi escrilo,
skrlbOTA a ser escrilo.
119. Iara meIhor areenso do signicado e emrego deslas lerminaes, aresenlemos
como aradigma o verbo fari, cu|a amIilude e de ordem geraI, o que a seu reseilo dissermos,
ca dilo quanlo a quaIquer oulro verbo.
lurATA Ieilo habiluaImenle, roIongadamenle ou reileradamenle, ou sendo feilo no
momenlo (lemo, em geraI) indicado eIo verbo estl (resenle ou fuluro).
lurlTA lerminado de fazer no momenlo, ou em reIao ao momenlo indicado eIo
verbo estl (resenle, assado ou fuluro).
lurOTA a ser feilo no momenlo indicado eIo verbo estl (resenle, assado ou fuluro).
120. Iixe o esludanle o seguinle:
61
62 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 8. OITAVA LIO
As lerminaes utu, ltu, otu, bem como as corresondenles da voz aliva: untu, lntu e ontu,
derivadas, umas e oulras, do lemo resenle, em us, do relerilo, em ls, e do fuluro, em os,
exrimem, reseclivamenle, ao em curso, habitual, prolongada ou reiterada (donde, no lermi-
nada), ao terminada e ao para se realizar, no momenlo (ou eoca) que denimos com o lemo
do verbo estl. Temos, ois, que:
1. Lstus . . . utu exrime ao que, no momenlo resenle (estus):
a) se acha em curso, b) e habiluaI, c) e conlinua, d) e reilerada:
a) Mlu domo estAS (unkoru) konstruATA Minha casa (ainda) esla sendo conslruida.
b) Lu IoslIo] estAS (ordlnure) furATA] eI fero As chaves so (habiluaImenle) feilas de
ferro.
c) Dumtutu] tugo] lIlu] emo] estAs udATA] Duranle dias inleiros seus ( deIes oudeIas)
gemidos so ouvidos.
d) lutuge l estAS lntltATA uI buIo] Todos os dias eIa e convidada a baiIes.
2. Lstus . . . ltu exrime ao que, no momenlo presente (estus), e comIela, esla acabada:
Mlu domo estAS (]um) konstrulTA Minha casa (|a) esla conslruida.
Lsperunto estAS krelTA de Zumenhof O Iseranlo foi criado or Zamenhof.
3. Lstus . . . otu exrime ao que, no momenlo presente (estus), esla ainda ara se reaIizar:
Mlu domo estAS (unkoru) konstruOTA Minha casa est (ainda) para ser conslruida.
4. Lstls . . . utu exrime ao que, naqueIe momenlo passado (estls): a) eslava (ou esleve) em
curso, b) era habiluaI,c) era conlinua, d) era reilerada:
a) Mlu domo estlS (tlum) konstruATA Minha casa estava (naqueIa ocasio) sendo cons-
truda.
b) Lu lpo] estlS (tlum) furATA] eI Ilgno Os navios eram(naqueIa eoca) feilos de madeira.
c) Dum Iu tutu nokto estlS udATA Iu tondro Duranle loda a noile esteve sendo (foi)
ouvido o lrovo.
d) e lu kunsldo tlu sumu propono estlS prezentATAImcada ( loda) sesso essa mesma
roosla era aresenlada.
5. Lstls . . . ltu exrime ao que, naqueIe momenlo passado (estls): a) foi comIela, se achou
comIela, b) se achava comIela:
a) Ln Londono nl estlS feste ukceptlTA] Im Londres fomos recebidos feslivamenle.
b) Tlum, mlu domo estlS ]um konstrulTA Nesse lemo, minha casa |a estava construda ou
havia sido (fora) conslruida.
6. Lstls . . . otu exrime ao que, naqueIe momenlo passado (estls), ainda eslava ara se
reaIizar:
Tlum, mlu domo estlS (unkoru) konstruOTA Nesse lemo, minha casa (ainda) estava
para ser conslruida,
CAPTULO 8. OITAVA LIO Isvi.N+o six Mis+i 63
7. Lstos . . . utu exrime ao que, no momenlo futuro (estos): a) eslara em curso, b) sera
habiluaI, c) sera conlinua, d) sera reilerada:
a) Mlu domo tlumestOS (unkoru) konstruATAMinha casa, nesse lemo (fuluro), (ainda)
estar sendo conslruida.
b) LstOS unkoru furATA] muItu] pro]ekto] Sero ainda feilos muilos ro|elos.
c) Tlu propono estOS Ionge dlskutATA Issa roosla ser disculida or muilo lemo.
d) Tlu teruo estOS lum konrmATA de Iu fukto] Issa verdade ser semre conrmada
eIos falos.
8. Lstos . . . ltu exrime ao que, no momenlo futuro (estos), eslara comIela:
Morgu Il estOS ukceptlTA de Iu prezldunto Amanh eIe ser recebido eIo residenle.
BuIdu mlu domo estOS (]um) konstrulTA Im breve minha casa estar (|a) conslruida,
ou ter (|a) sido conslruida.
9. Lstos . . . otu exrime ao que, no momenlo futuro (estos), ainda eslara ara se reaIizar:
Ln Iu tenontu monuto mlu domo estOS (unkoru) konstruOTA No ms vindouro minha
casa estar (ainda) para ser conslruida.
121. Com as oulras formas verbais de estl, islo e, estus, estu, e com o rrio innilivo estl,
o raciocinio ara o emrego de utu ou de ltu e semre o mesmo. IxemIos:
O Iadro no queria ser preso . . . estl urestlTA (ao comIela).
As obras de Zamenhof devem ser estudadas, no aenas lidas . . . estl studATA], . . . IegATA]
(ao conlinua ou habiluaI).
Ai deIe, se fosse vencido! . . . estUS tenklTA! (ao comIela).
om seria se lais obras fossem, de regra, escritas em Iseranlo . . . estUS skrlbATA] . . . (ao
conlinua ou habiluaI).
Seja satisfeito esle seu dese|o LstU kontentlglTA . . . (ao comIela).
Seja semre feita a vonlade de Deus LstU . . . furATA . . . (ao habiluaI).
122. Imvez de referir a ao, odemos focaIizar o estado do su|eilo da orao na voz assiva,
e diremos:
a) Se a ao delermina uma transio plena do eslado do su|eilo, dai decorrendo novo estado
perfeitamente atingido, a lerminao do arliciio e ltu.
b) Se a ao ainda se processa, vendo ns uma lransio em marcha, e, orlanlo, sem resultado
denitivo, a lerminao e utu.
c) Se a ao ainda est para se fazer, a lransio nem mesmo lera comeado, e a lerminao e
otu.
123. Reconsiderando o exemIo 5b, do inicio desla Lio, vericamos que a forma comosla
estls konstrultu lraduzimos or havia sido ( fora) conslruida: e o lemo mais-que-perfeito do
64 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 8. OITAVA LIO
Iorlugus, sera, orlanlo, assimque o digamos emIseranlo. Oesludanle se Iembrara de que
na voz aliva (7 Lio) se forma esse lemo comestls lntu. Iis mais umexemIo do lemo
mais-que-erfeilo na voz assiva, com o seu corresondenle na voz aliva: Klum ml uItenls, Iu
kunsldo estlS ]ummuIfermlTADL Iu prezldunto Quando cheguei, a sesso |a fora aberla eIo
residenle.
Klum ml uItenls, Iu prezldunto estlS ]um muIfermlNTA Iu kunsldon Quando cheguei, o
residenle |a havia aberto ( abrira) a sesso.
Vemos que kunsldon, que e o ob|elo direlo na voz aliva, assa (no nominalivo) a su|eilo da
orao na voz assiva: e o acienle, e que prezldunto, su|eilo na voz aliva, assa ao que se
chama o agenle. Observemos que o agenle e, em Iseranlo, regido eIa reosio de,
enquanlo o Iorlugus usa a reosio or ou, mais raramenle, de.
124. Da mesma sorle que na voz aliva, odem formar-se substantivos e advrbios derivados
dos arliciios. Assim: tundl ferir, tundlTA ferido ( que foi, ou esla,ferido), tundlTO
um (homem) ferido, tundlTL lendo sido ferido. IxemIos:
Petro estls tundlTA en tlu butuIo Iedro foi ferido nessa (ou naqueIa) balaIha.
VundlTL, Petro fuIls Tendo sido ferido, Iedro caiu.
Onl trunsportls Iu tundlTON en hospltuIon Transorlaram o ferido ara um hosilaI.
Oulros exemIos:
Lu skurATO krludls de doIoro O homem aoitado grilava de dor. Islo e, o homem que
estava sendo aoilado: Iogo, a lerminao do subslanlivo verbaI e ATO.
PunOTL, Iu knubo muIuperls Tendo de ser unido, o menino desaareceu.
I assim or dianle.
125. Os verbos intransitivos no tm voz passiva, orquanlo, no lendo comIemenlo direlo,
no oderia o su|eilo lornar-se acienle de ao, uma vez que no haveria agenle. Assim,
or exemIo: ninguem e morrido, nem e dormido,elc. Inlrelanlo, no disondo seno
de um arliciio assado, o Iorlugus emrega esle, quer na voz aliva, que na voz assiva.
Tanlo dizemos, . ex., que aIguemfoi acordado (or oulra essoa ou or aIguma causa), como
que aIguem estava acordado: no rimeiro caso, a voz e assiva, mas no segundo e aliva. O
verbo acordar serve a ambas as vozes, mas no assim ocorre em Iseranlo, que dise de
dois verbos: tekl (lransilivo) e tekll (inlransilivo), esle uIlimo no ode ler os arliciios em
utu, ltu e otu, mas s os lerminados em untu, lntu e ontu, e reseclivas formas subslanlivas e
adverbiais. Assim, . ex.: u tl estus ]um tekllNtu? ]es, ml estus us teklTu de mlu putrlno
}a eslas acordado` Sim, acabo de ser acordado or minha me.
OSIRVAO Os verbos faclilivos assivos (com o suxo l), or islo mesmo que en-
cerram uma ideia assiva, s odem ler voz aliva: oulros exemIos com l: Lu kurso estus
nllNtu O curso esla terminado. Ll estus edzllNtu ]um de trl ]uro] IIe |a e casado ha lrs
anos.
126. Ve|amos agora oulros verbos inlransilivos, sem l:
Im lemos passados Ln tempo] puslNtu]. Mos inchadas teIlNtu] muno]. Rosas emur-
checidas VeIklNtu] rozo]. I chegado o momenlo Lstus uItenlNtu Iu momento. Cesar
CAPTULO 8. OITAVA LIO Isvi.N+o six Mis+i 65
mandou acaImar os homens rebelados Cezuro ordonls ktletlgl Iu rlbeIlNtu]n homo]n ( Ia
rlbeIlNto]n os rebeIdes). Inconlrei um homem cado, deitado Ml renkontls tlron fuIlNTun,
kuANtun. Criana adormecida ( que dorme) DormANtu lnfuno. AIi eslava o rei, sentado em
seu lrono. Tle estls Iu reo, sldANtu sur slu trono. Aparecida ha ouco (lemo), essa obra |a
esla esgolada. AperlNTL untu neIonge, tlu terko estus ]um dlstendltu. Como` ergun-
lou eIe muilo admirado KleI? Il demundls, forte mlrANte. Fiado em sua fora, s-se a rir.
lldANTL uI slu forto, Il ekrldls. Envergonhado e arrependido de seu geslo, }udas enforcou-se.
HontANTL ku] pentANTL pro slu ugo, ]udus pendlgls sln.
127. Osuxo l ode, emcerlos casos, subsliluir a forma comosla do verbo na voz assiva,
ex.: tlo tendlus fuclIe isso se vende faciImenle, em Iugar de tlo estAS tendATA fuclIe
isso vendido faciImenle, nlu umlkeco romplls nossa amizade quebrou-se, em vez de nlu
umlkeco estAS romplTA nossa amizade foi quebrada ( esla quebrada).
Kor tundltu te uI cl! ,
Turmentutu de I doIor,
Ne rlbeIu kontru Dl.
Cl ]uoto estus, kor!
(Nekonala oelo.)
(NOTAte uI ai de, turmentl alormenlar, doIoro dor, rlbeIl revoIlar-se, kontru
conlra, ]ul |uIgar.)
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Aklrl adquirir.
Antu dianle de, eranle.
Bedurl senlir, Iaslimar.
BeIsonu sonoro.
Benko banco (mveI).
Bezonl recisar (de).
Delrl arrancar.
Donl sln dedicar-se.
Lstlml eslimar.
loIlo foIha.
lruncu francs.
lreu fresco.
eneruIu geraI.
lmportl imorlar (comercio).
Konstuntu conslanle
Kontlnkl convencer.
Kurucl lralar (de doenle como medico).
Lutlnu Ialino.
Merltl merecer.
Nuclu nacionaI.
66 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 8. OITAVA LIO
Petl edir.
PoIu oIons.
Pruntl dar ou lomar emreslado.
RespubIlko ReubIica.
Sekeco seca, secura.
Sendl remeler, enviar.
Tugl convir, reslar-se.
Uzl usar, emregar.
Amunte Iu teron, tl estos estlmutu de Iu homo], ln unku umuntu]. Legu l tlun Ilbron
l merltus estl Iegutu. MuItu] Ilbro] estus Iegutu], sed muImuItu] estus bone komprenutu]. Ml
toIls uetl Iu dometon de Iu nu]buro, sed l estls ]um tendltu, klum ml tenls. Kle estus uetltu]
tlu] pomo]? lIl estus lmportltu] eI Argentlnu RespubIlko ku] estus tendutu] muIkure. Lu benko
estus furltu eI Ilgno. Klum tlu uIdo estos pugltu? Lu tundltu soIduto estos kurucutu de Iu
kuruclsto. Ml bedurus, ke ml ne potus pruntl uI tl Iu petltun monon, ur ml mem bezonus ln
por Iu konstruotu domo. Lu ]uoto estls untu Iu ]ulsto. ]esuo estls Iu Sendlto de Dlo.
Lu krelnto de Iu Ilngto lnternuclu Lsperunto estls doktoro Zumenhof, poIu kuruclsto. Dum
Iongu] ]uro] Il sln donls uI Iu furudo de fuclIu, rlu ku] beIsonu Ilngto, kontlnklte, ke nek Ilngto
mortlntu, kleI Iu Iutlnu, nek Ilngto tltuntu, kleI Iu fruncu, potus tugl por eneruIu uzudo.
Nl semus ku] semus, nenlum Iuclus,
prl I tempo] estontu] pensunte.
Cent semo] perdlus, mlI semo] perdlus,
nl semus ku] semus konstunte.
Se Iongu sekeco u tento] subltu]
teIkuntu]n foIlo]n delrus,
nl dunkus Iu tenton, ku], repurlgltu],
nl forton pIl freun uklrus.
Zamenhof
MITODO DIRITO
u lu] (lodos os) Ilbro] estus bone komprenutu]? u Iu dometo de Iu nu]buro estls unkoru
tendotu? LI klo estus furltu Iu benko? Klu kurucos Iu tundltun soIduton?
Klu estls Iu krelnto de Iu Ilngto Lsperunto? u Il Iuborls muImuItu]n ]uro]n por lu kre-
udo? Klon Il oplnlls prl Iu nuclu] Ilngto]? Klon tl oplnlus prl Lsperunto? KluI l estus nomutu
heIpu ( auxiIiar) Ilngto? (Respondu. Ior que auxiIia a inlercomreenso (lnterkomprenlon)
dos homens).u tl sclus, klum Iu unuu grumutlko de Lsperunto estls pubIlklgltu? (Respondu.
Ioi ubIicada no ano de 1887). Prl klo nl detus pensl semunte? u Iu tempo estlntu retenos?
CAPTULO 8. OITAVA LIO Isvi.N+o six Mis+i 67
IXIRCICIO N.

VOCABULARIO
Alras de Truns.
endizer Benl.
Cena Sceno.
Ciscar Tergrutl.
CIaro KIuru.
Cravar llksl.
Cu|o Kles.
Deilar-se LnIltll.
Dirigir-se Sln dlrektl.
Incanlar Rutl.
Ilerno Lternu.
Iare|ar lIurl.
Iazer-se lurll.
Iim CeIo.
Mesmos Mem.
Mugir Mul.
Murmurar Murmurl.
OrvaIho Roso.
Iassado Antuu.
Irever Antutldl.
Ironlo Pretu.
Quase Presku.
Refrescar Refrelgl.
Sonho Sono.
Tomar ( beber) Trlnkl.
TriIar TrlIl.
VoIlar-se ara Sln turnl uI.
Deois desse lemoraI imrevislo ( no previsto) fomos deilar-nos e dormimos ale (o)
amanhecer. Tomamos nosso Ieile e aronlamo-nos ara ver o que leria sido feilo ( se fez)
das (eI Iu) gaIinhas, deserladas de (eI) seus sonhos. . . A nossa frenle (Antu nl), Cerbero, sem
ler conscincia de sua feia ao da (en Iu) noile assada, corria e arava fare|ando ludo no
caminho. No camo verde, refrescado eIo orvaIho, mugia o gado e lriIavam os assarinhos,
murmurava o riacho e sorriam as ores. Incanlados com (de) aqueIa cena rica de (]e) lanla
vida, quase nos esquecemos do m a que (uI klu) nos dirigiamos, e ale (e) de ns mesmos:
ludo aIi nos fazia esquecer ludo. . . Na verdade (adv.!), o mundo foi feilo or um (lu) Meslre!
O Senhor, se|a Teu nome elernamenle bendilo! Mas o que (klon) eslavamos ara ver` La
eslavam as gaIinhas, duas a duas ou lrs a lrs ciscando bravamenle, e lambem os gaIos, cu|a
voz se ouvia ale alras da serra. I no gaIinheiro` Oh! ai dezenas de enas (deko] du pIumo])
faIavam cIaro (adv.!). VoIlamo-nos ara o Cerbero: seu oIhar eslava cravado em meus oIhos e
arecia dizer ( como que dizia): Ierdo!
Captulo 9
Nona Lio
A COMIARAO, OS SUIIXOS LBL, LM, LSTR, lL, lD, U], UM
128. Os ad|elivos odem exrimir a quaIidade, a roriedade, o eslado elc., se|a natu-
ralmente, sob a forma em que se aresenlam, se|a de maneira mais ou menos inlensa: esles
aseclos dos ad|elivos chamam-se graus. Assim, . ex.: rico, lo rico, mais rico, menos rico,
muilo rico, ouco rico, o mais rico, o menos rico.
129. Im sua forma naluraI, o ad|elivo esla no grau normaI ou osilivo. Se a quaIidade
uIlraassa a noo comum que deIa se lem, diz-se que o ad|elivo esla no grau suerIalivo
absoIulo, ou meIhor, inlensivo, . ex. bom faz muilo bom ou limo. A inlensidade se
indica em geraI com o adverbio muilo, mas oulros ainda se reslam, como exlremamenle,
exlraordinariamenle elc., aIem de Iocues: em exlremo, em grande maneira elc., e das
formas sinlelicas: limo, essimo, deIissimo, ceIeberrimo elc. Iara esle efeilo, muilo,
em Iseranlo, e TRI, . ex.: IIe e muilo rico (ou riquissimo) Ll estus TRL rlu. Oulras
formas: IIa foi exlremamenle dedicada a rainha l estls ekstreme uIdonltu uI Iu relno. Deus
e innilamenle bom Dlo estus senne bonu.
130. IslabeIecendo cole|o enlre duas quaIidades ou enlre dois individuos, o grau e compa-
rativo, odendo ser:
a) de igualdade, . ex.: O Iseranlo e lo beIo quanlo uliI Lsperunto estus TlLL beIu,
KlLL utlIu. Nada e lo reciosos como a saude Nenlo estus TlLL tuIoru, KlLL Iu suno.
NOTA Ha em Iseranlo oulros modos de exrimir comaraes de iguaIdade, sobre
esses faIaremos na 13 Lio.
b) de superioridade, . ex.: Issa viagem foi mais aborrecida que inslruliva Tlu to]uo
estls PLl enulgu, OL lnstruu. O Ieile e mais nulrilivo do que o vinho Lukto estus PLl nutru,
OL tlno.
c) de inferioridade, . ex.: IIe e menos inleIigenle do que eserlo Ll estus MALPLl ln-
teIlgentu, OL ruzu. Meu irmo e menos idoso do que eu Mlu fruto estus MALPLl uu, OL
ml.
NOTA Ironunciar maIIi!
69
70 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 9. NONA LIO
131. Se, nesse cole|o de individuos, se exrime que um deIes aresenla a quaIidade focaIi-
zada em onlo mais ou menos aIlo do que lodos os demais, o graus e superlativo relativo. Ix:
De lodos os meus Ihos o Irneslo e o mais moo LI lu] mlu] lnfuno] Lrnesto estus LA PLL]
]unu. De lodos os seus irmos Anlnio e o menos sensalo LI lu] slu] fruto] Antonlo estus Iu
MALPLL] suu. A mais beIa e (mais) virluosa menina eIes eIegeram como rainha Lu PLL]
beIun ku] Iu PLL] tlrtun knublnon lIl eIektls kleI relnon.
NOTA Ironunciar maIIei!
132. No caso de somenle dois individuos (essoas, coisas, elc), no se lemroriamenle um
suerIalivo, mas, na verdade, um comaralivo, assim sendo, o Iseranlo emrega o adverbio
PLl, e no pIe]. I. ex.: Lu PLl fortu eI Iu muno] A mais forle das mos (islo e, das duas
mos duma essoa, nole-se que nesle caso no se e cIaro o numeraI du). LI lnter Murlu ku]
Kuturlnu, l tlu estus Iu PLl dlIlgentu Denlre Maria e Calarina esla e a mais aIicada. Com
efeilo, odemos subsliluir esla frase eIa seguinle: Kuturlnu estus PLl dlIlgentu, oI Murlu
Calarina e mais aIicada do que Maria , com o que se lorna evidenle que se lrala do grau
comaralivo: orlanlo, PLl, no pIe]. O mesmo ocorre quando se|am dois gruos, . ex.:
Os aIunos mais veIhos ensinavam os menos idosos Lu Iernunto] PLl uu] lnstruudls tlu]n
MALPLl uu]n.
133. Os advrbios lambem admilem os mesmos graus que os ad|elivos. Assim, . ex.: IIe
mora muilo erlo de mim Ll Ious TRL prokslme de ml. Nunca choveu lo forlemenle
quanlo ho|e Nenlum pIutegls TlLL forte, kleI hodlu. O francs faIo meIhor do que o ingIs,
mas o Iseranlo e o que faIo meIhor Lu fruncun Ilngton ml puroIus PLl bone, oI Iu ungIun,
sed LA PLL] bone ml puroIus Lsperunton.
134. A semeIhana do Iorlugus, odem reduzir-se eslas exresses em Iseranlo, . ex.:
IIe era obre como um ralo de igre|a Ll estls muIrlu, kleI muso pree]u. A criana dormia
como uman|o Lu lnfuno dormudls, kleI uneIo. Nunca me senli lo maI! Nenlumml sentls
mln tleI muIbone! MeIhor no ode ser PIl bone ne potus estl. IIe debalia-se como umeixe
fora dagua Ll buruktudls kleI o ekster Iu ukto. O menino lreme como uma foIha Lu
knubo tremus, kleI foIlo. O mais simIes e o mais faciI e o que se acha (o) mais diciImenle
Lu pIe] slmpIun ku] pIe] fuclIun onl Iu pIe] muIfuclIe trotus ( a genle acha o mais diciImenle).
135. No 59 vimos o emrego do nominalivo ou do acusalivo quando ocorra a con|uno
kleI, falo semeIhanle se da com o adverbio pIl. As oraes desle lio, nas quais faIla um ou
mais de um lermo que normaImenle deveria eslar exresso, chamam-se oraes eIilicas.
Ve|amos agora exemIos com pIl, comarando: Ll kontlnkls mln pIl, oI tl com Ll kontlnkls
mln pIl, oI tlN. Na rimeira frase faIlam o verbo e seu comIemenlo a orao iniciada or
oI, islo e, a orao comIela seria: . . . oI tl kontlnkls mln, sendo a lraduo: IIe me con-
venceu mais do que lu (me convencesle). Na segunda vemos o acusalivo em tln, o que da a
enlender que se|a comIemenlo de verbo ocuIlo, islo e, seria: IIe convenceu-me mais do que
(convenceu) a li.
NOTA Recordem-se os exemIos 59.
136. Se o subslanlivo na orao eIilica iniciada or kleI e lomado como lermo de coma-
rao, ca no nominativo. Ior exemIo: IIa linha oIhos negros como carvo: carvo e o
lermo que serve ara se comarar a sua cor (negra) com a dos oIhos. Im Iseranlo: l hu-
tls okuIo]n nlgru], kleI kurbo. Kurbo deve eslar mesmo no nominalivo or ser o su|eilo da
orao comIela: kleI kurbo estus nlgru. O mesmo arlificio, islo e, o rocurar comIelar a
CAPTULO 9. NONA LIO Isvi.N+o six Mis+i 71
orao eIilica, se uliIizara em quaIquer oulro caso de comarao (ve|am-se os 59 e 135),
Assim: As sereias linham vozes mais beIas do que a voz humana Lu slreno] hutls too]n
pIl beIu]n, oI Iu too de homo. Islo e: . . . , oI Iu too de homo estus beIu.
137. O mesmo adverbio pIe], que, recedido do arligo Iu, forma o suerIalivo reIalivo, se
usa ara exrimir o mais aIlo grau, o maximo a que ode alingir a quaIidade ou eslado do
individuo. Nesla hilese, e de regra no vir recedido do arligo Iu e conslilui oulra forma do
suerIalivo inlensivo, que vimos conslruido com o adverbio tre. I. ex.: Llu neplno estus PLL]
urmu lnfuno lraduz-se, a Ielra: A nela deIe e uma criana encanladora ao maximo. Islo e,
no oderia ser mais encanladora, o encanlo, nessa criana, como que chegou ao maximo, ao
uIlimo exlremo. No se relende armar que eIa se|a a mais encanladora de lodas do mundo ou
de cerla roda, no eslabeIece reIao com oulros individuos, lanlo que outras crianas lambem
oderiamser pIe] urmu]. Issa frase, lraduzimo-Ia, a faIla de meIhor, or: Anela deIe e uma
criana extremamente encanladora. Ve|amos oulros exemIos, onde a lraduo em Iorlugus
ode variar, a|uslando-se a indoIe da nossa Iingua:
Lu bune]o estls urunltu kun pIe] beIu] tuplo] O banheiro eslava arran|ado (ou fora
arran|ado) com os laeles exlremamenle beIos. lu] okuIo] brlIls kleI pIe] kIuru] dlumunto]
Seus ( deIa) oIhos briIhavam como diamanles sumamenle Iimidos. lIl estls testltu] slmpIe,
per pIe] muIdeIlkutu tofo IIes (ou eIas) eslavam veslidos simIesmenle, com uma fazenda
grosseirissima (islo e, da mais grosseira quaIidade). PIe] umutu putrlno! Minha me
muilo amada! (islo e, que amo ao exlremo). Tre bone, mlu knubo, pIe] bonun dunkon! Muilo
bem, meu raaz, os meus meIhores agradecimenlos! PIe] pIezure! Com o maior razer!
Retenu pIe] buIdu! VoIle o mais breve ossiveI! Ml tenos pIe] terure Vingar-me-ei do
modo mais lerriveI. Tle estls tleI muIIume, kleI en pIe] densu urburo AIi eslava lo escuro
como num bosque, o mais esesso que ossa haver.
138. Comaremos: Vln ml umus PLL] muIte com: Vln ml umus LA PLL] muIte. A rimeira
quer dizer: Amo-le ao maximo, a segunda: I a li que eu mais amo (islo e, denlre lodos).
IguaImenle esludemos esla: Tlu nuclo hutus PLL] uItun kuIturon, sed ne LA PLL] uItun kuI-
turon Issa nao lem uma cuIlura levada ao mximo ( a mais aurada ossiveI), mas no
a mais aIla cuIlura (comarada com a cuIlura das demais). Im oulros lermos: e cuIlissima,
quanlo se ode ser cuIlo, mas no a mais cuIla de lodas. Sera lo cuIla quanlo as que mais
o forem, se|a, em Iseranlo: l estus tleI kuIturltu, kleI tlu] PLL] uIte kuIturltu].
139. No confundir muilo com demais, demasiado: muilo e tre, demais, demasi-
ado e tro. Isle indica semre excesso, aIem da medida, da convenincia elc., sendo semre
reIalivo, Ix.: Meu ai era severo, mesmo severissimo, no, orem demasiado severo Mlu
putro estls seteru, e tre seteru, sed ne TRO seteru. IIe e muilo orguIhoso, e demasiado orgu-
Ihoso ara ceder Ll estus tre eru, ku] ]u TRO eru por cedl. (]u Ieia-se ia! quer dizer
com efeilo, de falo, na verdade, e serve ara reforar o que se diz). Nunca e larde ( dema-
siado larde) ara se arender Iseranlo Nenlum estus TRO muIfrue por Iernl Lsperunton.
Conle bem, ara que eIes no recebam muilo demais, mas lambem no ouco demais Bone
kuIkuIu, ke lIl ne rlcetu TRO muIte, sed unku ne TRO muImuIte. O cargo e muilo honroso,
mas demasiado esado ara mim Lu oco estus tre honorlgu, sed TRO uru por ml. Deus
esla assenlado demasiadamenle aIlo ara O odermos alingir Dlo sldus TRO uIte, ke nl
potu utlngl ls Ll.
140. O suxo ebI |unla-se a raizes de verbos lransilivos ara indicar a possibilidade de se
reaIizar a ao exressa eIo verbo reseclivo. Ix.: kredl crer, kredebIu criveI (que ode ser
72 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 9. NONA LIO
acredilado), tldl ver, tldebIu visiveI, munl comer, munebIu comesliveI, soItl soIver, resoIver,
soItebIu soIuveI.
OSIRVAO O comIemenlo das aIavras derivadas com o suxo ebI ede normaI-
menle a reosio por, ex.: POR nenlu prudentu homo tlo estus kredebIu A nenhuma es-
soa de |uizo isso seria criveI. Tlu sltuuclo furlls netoIerebIu POR Iu geedzo] Issa siluao
lornou-se inloIeraveI aos (dois) cn|uges. Ll kIurlgls Iu demundon en munlero pIe] komprene-
bIu POR nl IIe exIicou a queslo do modo mais comreensiveI a ns. Tlu dlferenco estus
upenu rlmurkebIu POR muIpIl sugucu] splrlto] Issa diferena e maI erceliveI a esirilos
menos sagazes. Tlo ne estus furebIu POR ml. por l ml estus tro muIfortu Isso no me e
ossiveI fazer: ara isso eu sou demasiado fraco.
141. O suxo em moslra hbito, inclinao, tendncia para. . . , . ex.: kredl crer, kredemu cre-
duIo, bublIl lagareIar, bublIemu lagareIa, studl esludar, studemu esludioso, tlml lemer, tlmemu
limido.
142. O suxo est indica chefe, diretor de. . . , . ex.: urbo cidade, urbestro refeilo, lpo navio,
lpestro comandanle (de navio), Ierne]o escoIa, coIegio, Ierne]estro direlor de coIegio, lmperlo
imerio, lmperlestro imerador.
143. O suxo lI denola instrumento, em geraI, nesla ideia incIuindo-se lambem o meio,
o recurso, o imIemenlo, o ulensiIio, elc., rrio a consecuo dum ob|elivo. Ix.: trunl
corlar, trunlIo faca, kombl enlear, komblIo enle, segl serrar seglIo serra, kudrl coslurar,
kudrlIo aguIha, Iosl fechar a chave, IoslIo chave, teturl andar em veicuIo, teturlIo veicuIo,
nul nadar, nulIo nadadeira, barbalana, koIorl coIorir, koIorlIo coranle, fu]ro fogo, fu]rlIo is-
queiro, IuIl embaIar, acaIenlar, IuIlIo bero, sunlgl curar, sunlglIo remedio, uIll aderir, aIislar-
se uIllIo foIha (ou boIelim) de adeso.
144. O suxo ld indica descendente (ou Iho), . ex.: koko gaIo, kokldo frango, porko orco,
porkldo Ieilo, porkldlno Ieiloa, lzrueIo IsraeI, lzrueIldo] IsraeIilas, pIunto Ianla, pIuntldo]
Ianlinha, nova Ianla, cauIicuIo, bruno ramo, brunldo ramuscuIo, renovo, Iutlnu Ilngto Iin-
gua Ialina, Iutlnldu Ilngto Iingua neoIalina.
145. O suxo u] indica:
a) ob|elo que conlem lolaImenle em si uma quanlidade, maior ou menor, de ob|elos de
denida esecie, indicados eIa raiz da aIavra, . ex.: sukero aucar, sukeru]o aucareiro,
clguro charulo. clguru]o charuleira, suIo saI, suIu]o saIeiro, supo soa, superu]o soeira.
b) Iais em reIao aos habilanles, . ex.: frunco (um) francs, lruncu]o Irana, germuno
(um) aIemo, Germunu]o AIemanha, turko (um) lurco, Turku]o Turquia.
NOTA AIguns eseranlislas referem, ara indicar ais a lerminao lo, dizendo: lrun-
clo, Germunlo, Turklo, conludo, esle habilo ainda no lem sanso da Akademio de Ise-
ranlo, insliluio que ociaIiza neoIogismos. Im vez da lerminao u]o, nesle caso, ode
acrescenlar-se a raiz a aIavra Iundo, assim: lruncIundo, GermunIundo, TurkIundo. Ha aises
de cu|os nomes Iundo faz arle inlegranle, no se lralando, orlanlo, de acrescimo a raiz ri-
miliva, . ex.: lrIundo IrIanda, HoIundo HoIanda (que lambem se diz NederIundo), llnnIundo
IinIndia, lsIundo IsIndia. Nesles, evidenlemenle, a arle Iundo, or sua vez, no ode ser
subsliluida. AIemde oulros, lerminamemlo os seguinles nomes: AIerlo, AnduIuzlo, Arkudlo,
Asturlo, AstruIuzlo, AstruIlo, Azlo, Beotlo, Besurublo, Blzuntlo, BoIltlo, Bosnlo, ClIlclo,
lIlo, DumIuclo, Hultlo, lndonezlo, lstrlo, ]ugosIutlo, KuIedonlo, Lltlo, Mekslklo, Morutlo,
CAPTULO 9. NONA LIO Isvi.N+o six Mis+i 73
Nlgerlo, Nublo, Oceunlo, PoIlnezlo, Sumurlo, Slberlo, SlIezlo, Slrlo, SomuIlo, Sotetlo, Stlrlo,
TesuIlo, TrunslItunlo, Tunlzlo, VuIenclo, reseclivamenle: ArgeIia, AndaIuzia, Arcadia, Aslu-
rias, AuslraIasia, AuslraIia, Asia, ecia, essarabia, izncio, oIivia, snia, CiIicia, ChiIe,
DaImacia, Haili, Indonesia, Islria, IugosIavia, CaIednia, Libia, Mexico, Moravia, Nigeria, Nu-
bia, Oceania, IoIinesia, Samaria, Siberia, SiIesia, Siria, SomaIia, Unio Sovielica, Isliria, Tessa-
Iia, TransiIvnia, Tunisia, VaIena. Ha, or oulro Iado, nomes de aises sem nenhum suxo,
. ex.: BruzlIo rasiI, Argentlno Argenlina, Usono Islados Unidos da America do Norle.
c) arvore em reIao ao frulo ou a or, . ex.: plro era, plru]o ereira, rozo rosa, rosu]o
roseira.
NOTATambemse diz: plrurbo, rozurbeto, elc., Iigando-se a aIavra urbo (arvore), urbeto
(arbuslo), elc a raiz, no Iugar de u]o.
146. O suxo um no lem senlido denido, emrega-se ara derivar aIavras cu|a reIao
com a raiz e imrecisa e no se ode exressar or oulros suxos, . ex.: koIo escoo, ko-
Iumo coIarinho, muno mo, munumo unho (ea de vesluario), bruko brao, brukumo abrao,
butono bolo, butonuml aboloar, supo sabo, supuml ensaboar, foIlo foIha, foIluml foIhear.
pIenu cheio, pIenuml cumrir, execular, muIturmu frio, muIturmuml resfriar-se, aanhar um
resfriado.
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
AgIo aguia.
Akru agudo, aado.
Arento rala.
Lrurl errar, eslar enganado.
lIeksl dobrar, curvar.
lorko garfo.
Grutu grave, imorlanle.
Kuptl calar, aanhar.
KuIero coIher.
Kurbu curvo.
MetuIo melaI.
Nu! eia!, enlo!
Puno o.
PuntuIono caIa.
Pupero aeI.
Pusero ardaI.
Putrloto alriola.
Putru]o alria.
Poo boIso.
Progreso rogresso.
Promeso romessa.
Rektu relo, direilo.
Rentersll Virar, lombar.
74 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 9. NONA LIO
Senmote sem movimenlo.
Sub debaixo de.
Surtuto sobrelulo.
purl ouar.
tuto ao.
TubIo mesa.
TeIero ralo.
TrutldebIu lransarenle (tru alraves de, tldl ver).
Vetero Temo (meleoroIgico).
Vltro vidro.
VoIonte de boa vonlade.
Arento ku] oro estus tre kuru] metuIo] sed fero estus pIl utlIu, oI lIl. Rektu to]o estus pIl
muIIongu, oI kurbu. Vlu trunlIo estus pIl ukru, oI Iu mlu. Ml estus tleI fortu, kleI tl. Lu pupero
estus tre bIunku, sed Iu neo estus pIl bIunku. Ml hutus pIl freun punon, oI tl. Ne, tl erurus,
sln]oro. tlu puno estus muIpIl freu, oI mlu. Du homo] potus pIl muIte furl, oI unu. lIuuntu
ukto estus pIl puru, oI ukto sturuntu senmote. Mono hututu estus pIl grutu, oI hutltu. Pusero
kuptltu estus pIl bonu oI ugIo kuptotu. Nu, lru pIl ruplde! Ll estus morte muIsunu, Il ne tltos
pIl, oI unu tugon. Lu tubIo sturus muIrekte ku] kredebIe buIdu renterslos. Ml ne potus Iegl,
klon tl skrlbls ml petus, skrlbu pIl IegebIe. tuIo estus eksebIu, sed tltro estus neeksebIu.
Vltro estus rompebIu ku] trutldebIu. Per seglIo nl segus, per trunlIo nl trunus. Ml toIls Iosl
Iu pordon, sed ml ne potls, ur ml estls perdlntu Iu IoslIon. Lu reldlno kombls slu]n huro]n
per oru komblIo. Sur Iu tubIo ]um estus Iu teIero], trunlIo], forko] ku] suIu]o uIportu (lrazei)
Iu supu]on kun supo. Ln Iu poo de mlu puntuIono ml portus monu]on, ku] en Iu poo de mlu
surtuto ml portus puperu]on pIl grundun puperu]o]n ml portus sub Iu bruko. Nlu urbestro estus
bonu ku] suu tlro. Lu lpuno] (marinheiros) detus obel lpestron. Lu edzlno de mlu umlko
Roberto estus tre Iuboremu ku] puremu, sed l estus unku tre bublIemu ku] tre kredemu e
Iu pIe] nekredebIu] hlstorlo]n l tu] kredus. Knubo, tl ne Iegus Iu Ilbron ln tl nur foIlumus.
Ml toIonte pIenumls Ilun dezlron. Ln muIbonu tetero onl potus fuclIe muIturmuml. etuIldo
estus ]unu etuIo botldo estus ]unu boto blrdldo estus ]unu blrdo.
Lu nobIu homo lum
estu bonu, heIpemu!
Ll estu purdonemu,
sen dezlro tenemu!
De I putru]o bonu Io
furus uI l Iu promeson
Iuborl por lu brlIo,
ku] heIpudl Iu progreson.
MITODO DIRITO
Klo estus pIl utlIu. u urento u fero? Klo estus pIl kuru. u fero u oro? Per klo nl kombus
Iu huro]n? Per klo onl kudrus? Klo estus en Iu suIu]o? Klun detus obel Iu lpuno]? KleI onl
nomus ]unu]n etuIo]n? u bonu putrloto umus slun putru]on? Klu Iundo estus Iu pIe] tustu en
Sudu Amerlko? u lruncu]o estus pIl grundu oI Rusu]o? Klu estus Iu pIe] grundu eI Iu bruzlIu]
urbo]?
CAPTULO 9. NONA LIO Isvi.N+o six Mis+i 75
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Adubar Sterkl.
AfaveI AfubIu.
AIexandre AIeksundro.
AIgum lu.
Caricho Kuprlco.
Charrua PIuglIo.
Cocho Trogo.
Coisa Afero.
Conserlar Rebonlgl.
Cuidar-se Prlzorgl.
Dedicao Slndonemo.
Deilar (gaIinha) Sldlgl, kotl.
Iscavar Dlsfosl.
Ixigir PostuIl.
Ixerincia Sperto.
IiscaIizar KontroIl.
Gnio Nuturo.
Guiar Gtldl.
HabiluaImenle Ordlnure.
Honrado Honestu.
Irrilar-se LkkoIerl.
}uslicar-se Sln prutlgl.
}uslo ]ustu.
Ofender Ofendl.
IrinciaImenle Preclpe.
Irrio Tugu.
Regar Aktuml.
Servir Sertl.
Surreender-se Mlregl.
Temeramenlo Temperumento.
O caalaz ( chefe de lrabaIho) da nossa fazenda, chamado Irneslo, era homem muilo
lrabaIhador e habiluaImenle da maior afabiIidade ( o mais afaveI), mais irriladio, rinci-
aImenle com (kontru) seus auxiIiares. IIe mesmo cuidava das coisas mais deIicadas, que
exigissem (arliciio resenle!) maior exerincia: deilava as gaIinhas nos Iugares mais r-
rios e quase nunca erdia nemum(e unu) inlo, os bezerros e os olros eram-Ihe como Ihos
( eram ara eIe como que Ihos), conserlava a charrua e lodos os inslrumenlos de lrabaIho:
scaIizava os cochos e os desilos dagua, ludo execulava com a maior erfeio e com a
maior boa vonlade. Ns Ihe Iamenlavamos o gnio ( Iamenlavamos o seu gnio), que o fazia
mais odiado que eslimado eIos lrabaIhadores, e or islo (tluI) meu ai um dia o chamou,
dizendo:
Irneslo, voc lrabaIha nesla fazenda |a (ha) dez anos, zemo-Io chefe com a maior |us-
lia ( o mais |uslamenle), maior dedicao do que a sua no seria ossiveI achar ( no seria
76 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 9. NONA LIO
achaveI), conludo seu lemeramenlo oderia ser meIhor.
AIguma vez (lum) o ofendi, Sr. AIexandre` ergunlou surreso ( gerundio!) o
honrado servidor.
A mim essoaImenle, no, mas aos seus auxiIiares. . . Se a sua faca esla cega, voc a aa,
se aIgum boi foge, voc o faz voIlar, quando a lerra esla demasiado seca, voc a escava, aduba
e rega. Acaso a faca, o boi, a lerra merecem mais do que os homens` Os homens so
carichosos relrucou Irneslo, rocurando |uslicar-se. A vonlade dos homens lambem
se embola ( lorna-se sem corle), foge ou seca. Devemo-Ia comreender e guiar, comeando
eIa (per Iu) nossa. Reliquemo-nos a ns mesmos (mem), e ludo ira direilo aos (ls Iu) es de
Deus.
Captulo 10
Dcima Lio
CONSTRUO DAS IALAVRAS IM ISIIRANTO, OS SUIIXOS A , LC,
AN, UL
147. Tera o esludanle rearado na faciIidade comque o Iseranlo forma aIavras medianle
a adio dum axo (rexo ou suxo) a uma raiz subslanliva, ad|eliva ou verbaI. AnaIisemos
agora lais aIavras mais de erlo, ara ver o mecanismo dessa conslruo.
A) IeIa adio de suxos:
1. ufuro: ufo carneiro (em geraI), uro reunio: lemos, ois, uma reunio de carneiros, islo
e, um rebanho, gado Ianigero.
2. lpestro: lpo navio, estro chefe: Iogo, chefe de navio, islo e, comandanle.
3. SkIuteco: skIuto escravo, eco quaIidade, eslado ou condio: orlanlo, condio de
escravo, islo e, escravido.
4. Rulgl: ruu vermeIho, lgl fazer, lornar, enlo, fazer (ou lornar) vermeIho, se|a: averme-
Ihar.
5. KomblIo: kombl enlear, lIo inslrumenlo, ulensiIio, Iogo, ulensiIio ara enlear, um
enle.
Observamos, assim, que iniciamos a lraduo eIa uIlima arle do vocabuIo, islo e, eIo
con|unlo rexo mais lerminao: essa arle da ao vocabuIo um senlido geraI, de maior
exlenso, e, eIa desinncia, diz se a aIavra e um subslanlivo, um ad|elivo ou um verbo. Tais
vocabuIos odem, ois, dividir-se emduas arles: uma que o cIassica e o dene como ob|elo,
quaIidade, exrimindo uma ao elc.: a essa arle chamamos o elemento principal, a oulra, que
caracleriza a rimeira, lem o nome de elemento acessrio. Reare -se que o eIemenlo principal
vem no m do vocabuIo inleiro.
Os suxos, bem como os rexos, formam, com as varias lerminaes, aIavras indeen-
denles, e, assim, eIa anaIise dos exemIos acima oferecidos, odemos decomor esles em:
1. uro du ufo], 2. estro de lpo, 3. eco ( stuto) de skIuto, 4. lgl ruu, 5. lIo por kombl.
B) IeIa adio de rexos:
77
78 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 10. DCIMA LIO
6. Lklrl: ek, rexo que exrime ao incoaliva (islo e, inciienle, que se inicia), lrl ir, andar,
enlo, eklrl comear a andar, arlir (dum Iugar).
7. Dlsetl: dls, rexo que indica searao, afaslamenlo em diversas direes, etl Ianar,
Iogo, Ianar em varias direes, esaIhar.
8. Refurl: re, rexo que exrime reelio da ao, furl fazer, orlanlo, fazer de novo,
refazer.
Nesles exemIos, os eIemenlos rinciais so, reseclivamenle, lrl, etl, furl, os quais, se-
gundo vemos, ainda ocuam seu Iugar, isso e, no naI do vocabuIo, os rexos so os eIemen-
los acessrios.
Isses rexos, comas lerminaes adequadas a casa caso, formamaIavras indeendenles,
lendo-se or conseguinle:
6. eke lrl (eke de modo inciienle), 7. dlsu] etl (Ianar de laI modo, que os ob|elos quem
searados dlsu]), 8. ree furl (ree de novo).
C) As lerminaes gramalicais so lambem aIavras indeendenles. Assim, . ex.:
9. lnternuclu: exislenle (lerminao u) enlre as naes (lnter nuclo]), signicando, ois,
inlernacionaI.
10. Kturpledu: caraclerizado (lerminao u) or qualro es (ktur pledo]), Iogo, quadru-
ede (ad|elivo). O subslanlivo corresondenle formariamos com suxo uI, islo e, seria ktur-
pleduIo.
11. Bonfurto: eslado (lerminao o) de assar bemde saude (bone furtl), islo e, boa saude.
D) Da mesma sorle que formamos aIavras eIa |uno de um axo a uma raiz, odemos
combinar duas ou mais palavras, ou, eIo menos, suas raizes, com a lerminao rria de sua
funo gramalicaI, ou sem a lerminao, ou com esla modicada. Com efeilo, . ex., bune]o se
decome em bun-e]o, exrimindo e]o de buno IocaI de banho, banheiro. Como os suxos
formam aIavras indeendenles, odemos subsliluir e]o, nesle caso, or umbro (quarlo), e,
enlo, em vez de bun-e]o, leremos bun-umbro quarlo de banho, odendo escrever-se numa
s aIavra: bunumbro. Sendo e]o (de bune]o) o eIemenlo rinciaI, umbro lambem o sera de
bunumbro.
Assim lambem IegoIlbro. decomomo-Io em Iego-Ilbro, islo e, Iivro de Ieilura, skrlbotubIo.
mesa (tubIo) sobre a quaI se escreve (skrlbo escrila), islo e, escrivaninha, secrelaria, tltokon-
dlo]. condies (kondlo]) de vida (tlto), elc.
Comare-se: sukerkuno cana de aucar, kunsukero aucar de cana.
148. Quando a cIareza e a eufonia ( boa ronuncia) o ermilam, ode omilir-se a lermi-
nao do eIemenlo acessrio, como, . ex.: kupdoIoro dor de cabea, em vez de kupodoIoro
keIkfo]e aIgumas vezes, em vez de keIkufo]e, teIlpo navio de veIa, em Iugar de teIolpo. Caso
conlrario, no convem ou no e ermilido faz-Io, . ex: dentodoIoro dor de denles, uktofuIo,
queda dagua, elc. orque dentdoIoro e uktfuIo seriam dificeis de ronunciar e no seriam
cIaros ao ouvido, posteuIo um slero, individuo ( uIo) que vem, ou vive, deois de oulrem
( poste), orque postuIo signica exigncia. Ununuskltu e unuunuskltu. a rimeira quer
dizer que e (a) um s (unu) nascido, unignilo, a oulra exrime, que nasceu rimeiro (unue),
rimognilo.
CAPTULO 10. DCIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 79
149. Lembramos que o Iorlugus forma inumeras aIavras or esle mesmo rocesso do
Iseranlo, islo e, or meio de rexos e de suxos, como eIa aroximao de duas aIavras,
inlegrais ou no: nesle uIlimo caso lemos as chamadas aIavras comoslas do nosso idi-
oma, . ex.: ferrovia, rodovia, erniIongo, elc., ou do Ialim, bem como do grego: lerremolo,
dedigno, geograa, leIefone, aIem de vocabuIos hibridos: socioIogia, aulomveI, elc. Re-
conhecemos neslas aIavras uma arle mais amIa e oulra que a reslringe, laI como no Ise-
ranlo, . ex.: ferrovia eslrada de ferro, assim lambem diz a Iingua auxiIiar: ferto]o. Nem
semre, conludo, nosso idioma assim rocede, como e faciI de vericar: em eixe-esada, aI-
vinilenle, ara-raios, assalemo, verde-mar e lanlos oulros, o eIemenlo mais exlenso precede
o que o Iimila: eixe-esada e um eixe (nome mais geraI) do feilio de esada (reslrilivo).
O Iseranlo conlinua, orem, a r o eIemenlo rinciaI no m da aIavra: spudo.
Rearemos ainda no falo de que o Iorlugus e uma Iingua exiva, eIo que os radicais e os
axos sofremaIleraes frequenles, . ex.: amigo, amicissimo, amizade, inimigo, fazer, fiz, feilo,
ascender, ascensor, ascenso, forte, fora, com, conlanlo, coIaborar, elc. O Iseranlo e, orem
aglutinante, e, or isso, os eIemenlos que formam suas aIavras so inaIleraveis: Comaremos
. ex.: a aIavra neunebIeco com a sua corresondenle orluguesa imulabiIidade. A raiz
un(l) mud(ar), unebIu mutaveI, unebIeco mutabiIidade, o rexos in (de negao)
se lransformou em simIes i, deois de ler assado eIa forma im: lrs aIleraes numa
s aIavra!
150. O suxo u indica a manifeslao concrela da ideia conlida na raiz, . ex.: doIu doce,
doIuo (um) doce ( concrelizao da doura), Iukto Ieile, Iuktuo Ialicinio (rodulo do Ieile),
pentrl inlar, pentruo (uma) inlura, quadro ( resuIlado da ao de inlar), urto arle, urtuo
ob|elo de arle, fu]ro fogo, fu]ruo fogo de arlificio, prozo rosa, prozuo comosio em rosa,
lrecho de rosa, ebenu Iano, ebenuo Ianicie, heredl herdar, hereduo herana, umuzl diver-
lir, umuzuo diverlimenlo, diverso ( coisa ara diverlir), umlko amigo, umlkuo geslo amigo,
rova de amizade, entlIu genliI, entlIuo (uma) genliIeza ( manifeslao da quaIidade de ser
genliI), lnfuno criana, lnfunuo criancice, infanliIidade, muIfuclIu dificiI, muIfuclIuo dicuI-
dade, obslacuIo, okuzl aconlecer, okuzuo aconlecimenlo, mokl zombar, escarnecer, mokuo
ob|elo de zombaria (aIguem ou aIguma coisa de que se escarnece, islo e, mokutu).
151. O suxo ec moslra a quaIidade ou o eslado, . exemIo: beIu beIo, beIeco beIeza, moIu
moIe, moIeco moIeza, umlko amigo, umlkeco amizade, uItu aIlo, uIteco aIlura, skIuto escravo,
skIuteco escravido, trunktlIu lranquiIo, trunktlIeco lranquiIidade, soIu s, sozinho, soIeco
soIido, isoIamenlo.
NOTA Isle suxo resla-se a formao de ad|elivos em -ecu, com o senlido de seme-
Ihanle a, da nalureza de, . exemIo: tltrecu rlgurdo oIhar vidrado, rokecu tero lerra
rochosa, desertecu slIento siIncio do deserlo ( semeIhanle ao dum deserlo), muIsunecu
uto cor amareIa de doenle.
152. OSIRVAO Nole-se a diferena enlre os suxos ec e u. Iara maior cIareza,
ve|amos os seguinles exemIos: O rasiI e muilo rico, sua riqueza e imensa, o cafe e uma das
suas maiores riquezas BruzlIo estus tre rlu, lu rlLCO estus grundegu kufo estus unu eI
lu] pIe] grundu] rlAo]. Issa aslucia deu em nada: nem semre a|uda a aslucia Tlu ruzuo
donls nenlon. ruzLCO ne lum heIpus.
153. O suxo un indica membro (ou) scio, arlidario, habilanle, . ex.: kIubo cIube, kIu-
buno scio dum cIube, ukudemlo academia, ukudemluno acadmico, Krlsto Crislo, krlstuno
80 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 10. DCIMA LIO
crislo, Muhomet Maomel, muhometuno (um) maomelano, Purlzo Iaris, purlzuno arisiense,
BruzlIo rasiI, bruzlIuno (um) brasiIeiro, Amerlko America, umerlkuno (um americano).
154. O suxo uI indica um ser caraclerizado eIo que exrime a arle radicaI da aIavra, .
ex.: ]unu |ovem, moo (ad|elivo), ]unuIo, moo (subslanlivo), ]unuIlno moa, uImozo esmoIa,
uImozuIo mendigo, muIsunu doenle, muIsunuIo (um) doenle, beIu beIo, beIuIlno beIeza ( mu-
Iher beIa), dupledu biede dupleduIo (um) biede (essoa ou animaI), krusto crosla, krustuIo
(um) cruslaceo, uIlu oulro, uIluIo oulrem, uIluIu de oulrem, aIheio, ]unuIu] petoIuo] lravessu-
ras de |ovem (ou de |ovens).
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Apurtu a arle.
Apetlto aelile.
Atestl leslemunhar.
Clkonlo cegonha.
ugrenl aigir, desgoslar.
Drlnkl beber em excesso (aIcoIicos).
Dronl afogar-se.
Lkzekutl execular (criminoso).
LItlrl lirar, exlrair.
lIuldu uido, Iiquido.
lotogru folografar.
lrundl eliscar, areciar (guIodices).
GIuclo geIo.
Goro garganla.
Gusto goslo.
lnforml informar.
Kumpuro camo, camina.
Klu que.
Krlmo crime.
Luno I.
Lupo Iobo.
Mensogl menlir.
Monto monle.
Osto osso.
Pustro adre, sacerdole.
Putl sln aslar.
Predlkl regar, fazer redica.
Regno ais.
Sutu saIvar
Senco senlido, signicado, nexo.
SenkuIpu inocenle.
Slgnl signicar.
Sufokl sufocar.
CAPTULO 10. DCIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 81
Tlu laI.
Tlo isso, aquiIo, o.
VlIuo aIdeia.
Vlrgu virgem.
VuIpo raosa.
Drlnkunte ku] Iudunte, tlu tlro perdls slun tutun hutuon. Nln ne ugrenu Iu homu] muI]us-
tuo], ur grundu estus nur Iu ]usteco de Dlo. Ml munls tre bongustun doIuon. Lu Iounto]
de unu regno estus sumregnuno]. Lu heroeco de Petro estus Iudltu de lu] sutlnte dronuntun
lnfunon, Il furls terun herouon. Sur tlu herborlu] kumpuro] putus sln beIIunu] ufo]. Usonu-
no] estus progresemu] homo]. Ml estus lnformltu, ke Iu krlmuIo estus buIdu ekzekutotu. Tlu
]unuIo furus nur sensencuo]n Il estus tentkupuIo, sed ne mensogemu. Lu teru krlstuno hutus
purecon en slu koro. Puno estus Iu pIe] bonu munuo. Ln Iu urbo] Ious rluIo] ku] muIrluIo].
Lu fotogrusto fotogrus mln, ku] ml sendls mlun fotogrufuon uI mlu putro. Akto estus
ulduo. l tlu pentruo estus perfektuo de beIeco. Tlu l grundu uItuo ne estus nuturu monto.
Lu uIteco de tlu monto ne estus tre grundu. GIucluo estus doIu gIucllgltu frunduo. Urbuno]
estus ordlnure pIl ruzu], oI tlIuuno]. MuIsuuIon lu butus. Preu uI Iu Sunktu VlrguIlno.
Klon munls hodlu tlu edzo? demundls kuruclsto Iu edzlnon de muIsunu kumpuruno.
Botuon, respondls Iu tlrlno. Lu kuruclsto demundls unkoru. u kun upetlto? Ku] Iu kum-
purunlno, ne komprenunte Iu slgnlfon de tlu torto, dlrls. Ne, sln]oro doktoro nl ne potus (
odemos) uetl tlun munuon, ur nl estus muIrlu].
Pustro dlrls en predlko, ke Dlo lon ( ludo) furls bone. Post Iu predlko demundls Iu pustron
lu lbuIo. Sln]oro pustro, rlgurdu mln. u unku mln Dlo furls bone? Ku] Iu pustro respondls.
Certe, umlko, por estl lbuIo, tl estus bone furltu.
Lupo estls buIdu mortontu ku] pensls prl slu puslntu tlto. Certe, Il dlrls, ml estus pe-
kuIo, sed ml pensus, ke ne unu eI Iu pIe] grundu]. Ml furls muIbonuo]n, sed unku bonuo]n
lo]e udo, upurtllnte de Iu ufuro, tenls tleI prokslmen ( erlo) de ml, ke ml potus ln prenl
( agarrar) ku] munl, sed ml ne furls tlon ml Iusls ( deixei) ln tltl. VuIpo, klu udls tlu]n
puroIo]n de Iu Iupo, dlrls. Ml mem potus utestl, ke tlo estus teru. ml sclus, ke tlo okuzls en tlu
tempo, klum cl estls presku mortuntu de sufoklo, pro Iu osto, klun Iu bonkoru clkonlo eItlrls
eI clu goro.
MITODO DIRITO.
KluI ( or que) tlu tlro, klu drlnkudls ku] Iududls, perdls slun tutun hutuon? (Respondu.
Iorque fazia dividas, erdia dinheiro e no lrabaIhava.) u Iu homu ]usteco estus neeruremu?
KleI estus nomutu] Iu Iounto] de unu urbo? Klun herouon Petro furls? u Iu krlmuIo estus
]um ekzekutltu? Klon demundls Iu kuruclsto, klum Iu kumpurunlno dlrls, ke lu edzo munls
botuon? Klon tlu tlrlno respondls? KluI l tleI respondls? Klu demundls Iu pustron? Klon
Il demundls? Klon Iu pustron respondls? Prl klo pensls Iu buIdu mortontu Iupo? u Il estls
senkuIpuIo? Prl klu udo Il puroIls uI Iu tuIpo? (Respondu. A reseilo do cordeiro que eIe
oderia. . . , mas. . . ). Klum okuzls tlu bonu ugo ( ao, geslo ) de Iu Iupo?
82 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 10. DCIMA LIO
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
AIma Anlmo.
Amarar Subtenl.
Andar lrl.
uscar Serl.
Caminhar lrl.
Camisa emlzo.
Canlar (gaIo) Krll.
Conlo Rukonto.
Cor-de-rosa RozokoIoru.
IIevar-se Letll.
Imbevecimenlo Rutlteco.
Im lorno de lrku.
Ixlerior (ad|.) Lksteru.
Iera Rubobesto.
Inlerior (ad|.) lnternu.
Invenlar LIpensl.
Limiar So]Io.
Noile Vespero.
Iaisagem Pe]zuo.
ReaI ReuIu.
VaIer VuIorl.
Uma vez em cada semana o nosso querido ai Iia ara (uI) ns um lrecho de rosa, ara
nos fazer ver a beIeza do mundo. Uma noile Ieu a hislria daqueIe (prl tlu) menino mais feIiz
da (sur Iu) Terra: no linha camisa! Iergunlamos, enlo, ao ai como aIguem oderia ser feIiz
no lendo sequer (e) uma camisa.
Isle conlo resondeu e ura inveno, e ns devemos buscar-Ihe o senlido ( bus-
car o seu senlido). Camisa e uma coisa exlerior, que ouco vaIe dianle do inlerior do homem.
Isse menino era Ienamenle (tute) feIiz, orque ludo via cor-de-rosa: canlava com (kune kun)
os assaros, saudava a Iuz do SoI, dormia sem recear ( no receando) as feras, a lodos oIhava
como irmos, crialuras do mesmo Deus. Ira crislo e orava, e quem ora, e ( esse e) feIiz. Issa
noile eu z a rece mais ardenle de (en) minha vida, e nesse embevecimenlo duma aIma que
se eIeva da baixeza da Terra ale o Iimiar da ceIesle morada, adormeci e us-me a caminhar
como que amarada or mos invisiveis. No, isso no era sonho, sua reaIidade era demasi-
ado viva! Im lorno de ns eu disse ns` sim, em lorno de ns a aisagem era muilo
diferenle das (oI tlu]) lerrenas. I andei e andei. . . Deois, ludo de reenle escureceu, comecei
a ouvir um gaIo a canlar. . . Ira (l estls) a voIla a reaIidade, mas, eu ergunlaria: quaI (klu) a
reaIidade maior`
Captulo 11
Undcima Lio
OS IRIIIXOS LKS, MlS, PRA, OS SUIIXOS A, lND, LND, lNG, ], N],
DUON COMO IRIIIXO
155. O rexo eks indica: ex, anligo, que anleriormenle foi, mas deixou de ser, . ex.:
eksoclro ex-ociaI, eksreo ex-rei, eksuno ex-noivo (que foi noivo, mas deixou de s-Io),
eksedzll divorciar-se, ekslgl demilir, desemregar, exonerar, eksll demilir-se, exonerar-se.
156 Mls e rexo que signica: erradamenle, incorrelamenle, imroriamenle, em faIso,
. ex.: mlscomprenl enlender de maneira erradam ublerorelar nak, mlsuzl fazer uso errado ou
imrrio, mlspuo asso em faIso.
157. O rexo pru indica:
a) O grau de parentesco imediato, ascendenle ou descendenle, . ex.: pruuto bisav, prunepo
bisnelo, e reseclivos femininos: pruutlno bisav, pruneplno bisnela. DuIicando esle rexo,
lemos: prupruuto lrisav, pruprunepo lrisnelo, e corresondenles femininos: prupruutlno lri-
sav, raraneino lrinela ( Tenha-se o cuidado de ronunciar os dois uu, geminados, bem
dislinlamenle.) Iai do ai e Iho do Iho, islo e, av e nelo, se dizem com lermos
rrios: uto e nepo, or islo, pruputro quer dizer ai ha muilas geraes, geraImenle o
lronco da famiIia. Pruputro] so os anleassados mais Ionginquos, os avoengos.
b) Alguma coisa primitiva, remota, . ex.: prutempo a anliguidade mais remola, pruurburo
mala virgem, prutlpo rollio.
158. O suxo u encerra uma das duas ideias seguinles: 1, mau estado, 2, tom de desprezo, .
ex.: etuIuo malungo, Ilbruo Iivreco, kuruclstuo medicaslro, domuo ardieiro, popoIuo
ouIaa, tlrlnuo megera, pIoruudo choradeira, rldul rir-se esluidamenle, krlul malra-
quear (no senlido gurado), tendul vender a reos irrisrios, lorrar, mortul morrer como
um co, elc.
159. O suxo lnd indica: que digno de, que merece ser. . . , . ex.: udorlndu adoraveI, bedu-
rlndu IaslimaveI, deIoraveI, notlndu nolaveI (digno de ser nolado), insigne, kredlndu digno
de credilo, aveI.
160. O suxo end exrime obrigatoriedade de se fazer aIguma coisa, Iigando-se a raiz de
verbo lransilivo ou inlransilivo, . ex.: pugendu que deve ser ago, assim: Isla Ielra deve
83
84 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 11. UNDCIMA LIO
ser aga amanh (islo e, lem-se a obrigao de aga-Ia, no se ode deixar de aga-Ia) l
tlu kumblo estus pugendu morgu. IguaImenle: Iernendu que lem de ser arendido, . ex.:
Aqui lm vocs dez aIavras a arender ]en tl hutus dek Iernendu]n torto]n. Sektendu
que deve ser seguido, . ex.: Se o senhor quer chegar mais deressa, o caminho a seguir e eIa
onle Se tl toIus tenl pIl ruplde, Iu sektendu to]o estus Iu Iu ponto. Korektendu que
recisa de correo, . ex.: Im lodo o homem ha muilos erros a corrigir Ln lu homo estus
muIte du eruro] korektendu].
161. OSIRVAO No confundir esle suxo:
a) com o suxo lnd: lnd exrime digno de, end imIica obrigao, . ex.: Ilbro uetlndu e
um Iivro que, eIo seu vaIor, merece ser comrado, Ilbro uetendu e um Iivro que no se ode
deixar de comrar, . ex., ara seguir um curso.
b) com ot, caraclerislico do arliciio fuluro assivo, or exemIo: Ilbro uetotu e um Iivro
que se vai comrar, que esla ara ser comrado, mas sem nenhuma obrigao. Im Iorlu-
gus, em Iugar de: Nossa sede esla ara ser (vai ser) inaugurada amanh, ode dizer-se:
Nossa sede deve ser inaugurada amanh. Nislo no ha, orem, nenhuma ideia de obriga-
o, lo somenle noliciamos um aconlecimenlo fuluro, islo e, esla anunciada, conla-se com a
inaugurao ara amanh. Logo: Nlu slde]o estus lnugurOTu morgu, no lnugurendu.
162. Im Iorlugus os suxos vel e vel odem ler varios signicados: que ode ser. . . ,
que e digno de. . . , que ode. . . elc. I. ex.: IegiveI que ode ser Iido, admiraveI que e
digno de admirao, nolaveI que ode ser nolado, ou que e digno de nola, sensiveI que
ode ser senlido, ou ode senlir, caaz de senlir, combusliveI que ode queimar, su|eilo a
queimar, agaveI que se ode, ou que se deve agar, mulaveI que ode mudar, su|eilo a
mudana, elc. Cumre, orlanlo, saber exalamenle o signicado de cada um desses ad|elivos,
ara aIicar o suxo |uslo. Assim: IegiveI IegLBLA, admiraveI udmlrlNDA, nolaveI
rlmurKLBLA, ou rlmurklNDA,sensiveI sentLBLA ou sentLMA, combusliveI bruILMA
ou bruIlGLBLA, agaveI pugLBLA, ou pugLNDA, mulaveI unlLMA, ou unLBLA,
elc.
Ha oulras formas de dar, em Iseranlo, o equivaIenle de ad|elivos orlugueses derivados
com esses suxos, conforme o signicado desses ad|elivos, assim os lraduziremos em Ise-
ranlo, medianle axos, aIavras comoslas elc.
163. O suxo lng denola o ob|elo usado ara segurar, sustentar ou guardar, servindo de con-
tinente parcial ao ob|elo indicado eIa arle radicaI da aIavra, . ex.: pIumo ena,pIumlngo
canela, kru]ono Iais, kru]onlngo Iaiseira, orla-Iais, ngro dedo, ngrlngo dedaI, pledo e,
pledlngo eslribo, kundeIo veIa,kundeIlngo casliaI, clguro charulo, clgurlngo ileira (ara cha-
rulo), clguredo cigarro, clguredlngo ileira (ara cigarro).
164. ] e n] so suxos de carinho, que se |unlam a raiz ou a quaIquer Ielra de nomes
rrios, ressaIvadas a ronuncia e a eufonia, e desrezando-se o reslo do vocabuIo: ] ara
mascuIino, e n] ara feminino, . ex.: Petro Iedro, Pe]o Iedrinho, Antono Anlnio, Anto]o
Anlonico, PuIo IauIo, Pu]o IauIinho, lrunclsko Irancisco, lrun]o, ou lruncl]o Chiqui-
nho, ]ohuno }oo, ]ohun]o }oozinho, Murlu Maria Mun]o, ou Murln]o, Mariquinhas, Mari-
cola, ]ohunlno }oana, ]on]o, ou ]ohun]o, }oaninha.
NOTA Observe-se que a lerminao de lais aeIidos, assim formados, e semre o, quaI-
quer que se|a a do nome originaI.
CAPTULO 11. UNDCIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 85
Tambem se usam esles suxos, reseclivamenle, ara putro (ai) e putrlno (me), assim:
pu]o aai, aa, aizinho, pun]o (mais raramenle putrln]o) mame, mam, mezinha. Im
vez desles suxos, ode usar-se o diminulivo, islo e, et, assim: putreto e putrlneto. Com os
demais arenles e membros da famiIia, o reguIar e o suxo et, assim: fruteto mano, irmozi-
nho, frutlneto mana, irmzinha, uteto vov, avozinho, utlneto vov, vovozinha, onkIeto lilio,
onkIlneto lilia, elc. Imregar ] e n] fora dos casos acima referidos no e recomendado or
Zamenhof, sendo loIeraveI em esliIo facelo, mas no como sislema.
165. O radicaI da aIavra duono, que signica melade, usa-se lambem como rexo,
com a signicao de meio ou semi-, e ara indicar arenlesco uniIaleraI, . ex.: duo-
nhoro meia hora, duondlo semideus, duonIumo meia-Iuz, duonnudu seminu, duonmortlntu se-
mimorlo, duontoe a meia-voz, duonputro adraslo, duonputrlno madrasla, duonfruto irmo
uniIaleraI, duonIo enleado, duonfrutlno irm uniIaleraI, duonIlno enleada.
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Admlrl admirar.
Bedurl Iamenlar, senlir.
De Ionge ha muilo (lemo).
lertoro fervor.
Gu]u aIegre.
Henrlko Henrique.
Memorl Iembrar-se.
Necesu necessario.
Permeso ermisso.
Posedl ossuir.
Pruktlko ralica.
VlgIe animadamenle.
Hodlu estus beIu ku] turmu tetero. Lu ufubIu utlneto estus kun Iu ]unu] genepo] en Iu
urdeno. Lu blrdo] gu]e ugus ku] kuntus sur Iu grundu] urbo]. Lu utlno sldlls sur Iu benkon
ku] Iegus Iu knubo] ku] knublno] tlgIe kurus sur Iu subIo, ku] Iudus kun Iu hundo ku] Iu kuto.
Nun tenus Iu kuru] geputro] kun Iu purenco]. geonkIo], bogefruto], gekuzo], geneto]. Lu tutu
fumlIlo estus nun en Iu urdeno. Mlu kuzlno Murln]o tenls kun slu uno, beIu eksoclro. Ll
dlrls uI l. Lstus udmlrlndu Iu rupldeco, kun klu kurus tlu fruteto KurIo. l respondls. Ll
estus Iudlndu, se Il studus kun tlu sumu ( o mesmo) fertoro, kun klu Il Iudus.
Onl puroIls prl kuruclsto]. lu (cada um) Iudls slun proprun. Lu muI]unu uto de nlu nu]-
buro, dlrls. Lstus bonu] kuruclsto], sed estus unku doktoruo], klu] ne estus Iudlndu], ur
lIl ne posedus Iu necesun sclon ku] pruktlkon. Llu ]unu nepo, petlnte permeson, dlrls. Kuru
uteto, memoru (Iembre-se), ke ml estls tre muIsunu, buIdu mortontu, ku] tlu de Ionge mortlntu
fruto, doktoro Henrlko, kurucls mln, ku] ml tltus, ur Il estls tere bonu kuruclsto ku] bonu, tre
bonkoru homo. Lu muI]unuIo respondls. ]es, Il estls bonu kuruclsto, ku] nl ku] muItu] umlko]
bedurus Ilun morton.
86 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 11. UNDCIMA LIO
MITODO DIRITO
VOCABULARIO
Adterbo adverbio.
Akcento acenlo.
AntuIustu enuIlimo.
Burblro barbeiro.
llnlo lerminao.
Grlmpl lrear.
lnnltlto innilivo.
]enu seguinle.
Kuzo caso.
komputl comadecer-se.
Konsonunto consoanle.
MuItenombro IuraI.
Nomlnutlto nominalivo.
Ruzl fazer a barba.
Rlcetl obler.
SlnguIuro singuIar.
Slnonlmo sinnimo.
Ununombro singuIar.
Verbo verbo.
VokuIo vogaI.
Respondu Iu sektuntu]n demundo]n.
Sur klu slIubo estus lum Iu ukcento en Lsperunto? Per klu tokuIo nlls, en l tlu Ilngto,
Iu substuntlto]? Ku] Iu ud]ektlto]? Ku] Iu udterbo]? Klu konsonunto slgnus, en Lsperunto, Iu
pIuruIo]n? KleI (como) onl formus Iu pIuruIon de Iu substuntlto]? ku] Iu pIuruIon de Iu ud]ek-
tlto]? Klu estus Iu slnonlmo de slnguIuro ku] klu de pIuruIo? u ekzlstus, en Lsperunto,
dlnu urtlkoIo? Ku] u ekzlstus en l tlu Ilngto nedlnu urtlkoIo? Per klu tokuIo nlus, en
Lsperunto, lum Iu lnnltlto de Iu terbo]? Klun kuzon onl rlcetus, uIdonunte Iu konsonunton
n uI Iu nomlnutlto?
u rluIo] Ious en domuo]? u surduIo] estus komputlndu]? u lIl ofte ( muilas vezes)
mlskomprenus Iu puroIo]n dlrltu]n? u onl potus skrlbl per pIumo sen pIumlngo? Per klo Iu
burblro ruzus?
lormu Iu estlntun tempon de Iu terbo] en ]enu] ( as seguinles) fruzo]. ]oze]o tldus neston
( ninho) sur uItu urbo. Ll toIus prenl tlun neston. Ll grlmpus sur Iu bruno ( gaIho), sur klu Il
sturus (sobre o quaI eIe esla), ku] Il fuIus (cai) teren (a lerra, no cho).
CAPTULO 11. UNDCIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 87
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
AbsoIulamenle Tute.
Aio Alktlo.
Animo Anlmo.
Areenso Zorgo.
Ale L.
CaImo TrunktlIu.
Chifre Korno.
Coragem Kuruo.
Imbasbacar Konfuzl.
Imregar Uzl.
Inlo (em excIamaes) Nu.
Isanloso Mlreglgu.
IxIodir LkspIodl.
}uslo Prutu.
Monlar Ru]dl.
OrguIho llero.
Iassar Trutltl.
Raiva KoIero.
Rebenlar Kretl.
Rs Bruto.
Sair furlivamenle LIteIll (eI).
Segurar Lkprenl.
SoIlar DeIusl.
Sondar Sondl.
O nosso irmozinho mais moo, o AIexandrinho, era dos (eI Iu) meninos mais lravessos
que (klu]n) eu |a (lum) conheci e esanlosamenle cora|oso. Quanlas areenses or causa deIe
assaram nossos ais, quando, saindo furlivamenle de casa ( da casa), eIe ia assear enlre
as reses! Um dia chegou a segurar ( ale segurou) um a louro eIos (]e Iu) chifres, laIvez (
criveImenle) ara ver quaI (klu) deIes era o mais forle. . .
Menino do diabo! (Bubuo!) grilou o Irneslo um lanlo (lom) Ionge daIi. SoIla o
Diamanle, que (u) eIe le (cln) mala!
Mas aconleceu uma coisa (lo) imrevisla:denlro em breve ( breve) o louro eslava deilado
e o AIex, monlado (gerndio!) no animaI, excIamava cheio de |uslo orguIho: Vilria! Venci o
bicho!
Insondaveis coisas lema Nalureza! Meu ai exIodiu de rir ( risada), minha me rebenlou
de raiva e de aio, e lodos eslavam embasbacados, s o AIex, absoIulamenle caImo, nos
oIhava, sem comreender or que (kluI) laI baruIheira, e naImenle ergunlou:
Inlo, no sou o mais forle`
Sim resondeu meu ai , es forle orque lens coragem. Semre digna de Iouvor e a
forlaIeza de (de Iu) nimo, conludo, no comreendas maI a fora, mas emrega-a emquaIquer
88 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 11. UNDCIMA LIO
caso (en lu okuzo) ara o bem.
Captulo 12
Duodcima Lio
OS DITIRMINATIVOS CORRILATIVOS
166. Vimos, em Iies sucessivas, o artigo denido, os possessivos e os numerais. Islas cIasses
de aIavras erlencem a uma calegoria geraI, a dos determinativos. Na resenle Iio esluda-
remos oulros delerminalivos, os quais oferecem curiosas reIaes de formao e de eslrulura,
o que sobremodo faciIila o descobrir-se e aIicar-se, no s a cIasse, mas lambem a funo do
vocabuIo, e, ainda mais, assim conslruidas, esonlnea e cIaramenle se correIacionam essas
varias cIasses e funes.
167. Os delerminalivos ora esludados formam-se em obedincia a cerlo sislema: indicam-
se or Ielras caraclerislicas e, sob o mesmo crilerio, lerminam em Ielras caraclerislicas.
As Ielras iniciais encerram as seguinles ideias:
l- de um indenido,
NLN- negativo (NLN- e a negaliva ne acrescenlada de um n eufnico),
- distributivo ou coletivo,
K- interrogativo, exclamativo ou relativo (esle lambem chamado conjuntivo),
T- demonstrativo.
As nais caraclerizam:
-U individualidade,
-A espcie, qualidade, gnero,
-O coisa,
-LS posse.
168. Os delerminalivos lerminados em u, u ou es odem vir, ou no, acomanhados de
subslanlivo, aos lerminados em o no acomanha subslanlivo.
169. Indenidos iniciados com a letra l Os delerminalivos que se iniciam com a Ielra l lm,
em Iorlugus, equivaIenles cu|a ideia, or assim dizer, fundamenlaI e algum. O equivaIenle
ode variar um ouco, mas a ideia fundamenlaI rimiliva se conserva.
lU
89
90 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 12. DUODCIMA LIO
a) Com substantivo u tl prenls lun Ilbron eI Iu blbIloteko? Tirou voc aIgum Iivro da
bibIioleca` u]nls uI Il, ke lu deIlkutu muno tuetls Ilun kupon Iareceu-Ihe que aIguma (ou
uma) deIicada mo Ihe locara a cabea. lu pIe] senhontu frlpono tln trompls AIgum (ou
um) veIhaco dos mais desavergonhados le enganou. l promenudls nur en ukompuno de lu
hundo IIa s asseava em comanhia de um (ou aIgum) co. Sendube lu bonu Splrlto tln
lnsplrls Sem duvida aIgum (ou um) bom Isirilo o insirou. VoIu dlnl lun tugon de Iu
pIe] prokslmu semu]no por nlu lntertldlo Queira marcar um (ou aIgum, ou quaIquer)
dia da rxima semana ara a nossa enlrevisla. Lu ustu uzudo de lu] torto] estus en lu] oku-
zo] muIfuclIu O |uslo emrego de aIgumas (ou cerlas) aIavras e em aIguns (ou cerlos)
casos dificiI. Lu regudo de lu] popoIo] super uIlu] estus restuo eI tempo] burburu] O domi-
narem uns ovos a oulros e resquicio de lemos barbaros. Ml memorus lun KIudlnon, tlun
koIeglnon Lembro-me de uma (ou uma cerla) CIaudia, sua coIega. Ln Lglptu]o ekzlstls lu
greko, teru duuIo de prlnco Rumzes. No Igilo exislia cerlo grego, verdadeiro ssia do rincie
Ramses. Lstus pIl bone, se nl eIektus lun uIlun tugon Seria meIhor escoIhermos (islo e, que
escoIhssemos) oulro dia quaIquer (ou um oulro, ou aIgum oulro).
b) Sem substantivo
NOTA PRVIA Todos os delerminalivos lerminados em u, em senlido absoluto, islo e,
quando no se reram a um subslanlivo ou ronome exresso, indicam pessoa. Im senlido
relativo, islo e, referindo-se a um subslanlivo ou ronome, esles delerminalivos odem ser
usados, lanlo ara essoas, como ara oulros seres quaisquer. Desle modo, lu, em senlido
absoIulo, quer dizer algum. IxemIos:
lu tenls AIguem veio. Ml petus, eIektu lun uIlun Ieo ou or favor), escoIham
oulra essoa. lu] dormls, uIlu] sturls gurde Uns (ou aIguns) dormiam, oulros eslavam de
guarda.
IxemIos de lu reIalivo: Lu kondumnlto] hutls Iu pledo]n en kuteno], por ke lu ne forkuru
Os condenados linham os es em correnles (ou: correnles nos es), a m de que aIgum
no fugisse. lu eI nl erurus Um de ns (ou aIguem denlre ns) esla enganado. Ln lu eI
Iu tenontu] numero] de nlu retuo nl respondos tlun demundon Im um (ou aIgum) dos
rximos ( vindouros) numeros da nossa revisla resonderemos a sua queslo. Ml restlgos
e tl lu]n eI mlu] Ilbro] Deixarei com voc aIguns dos meus Iivros.
lA lu lambem e aIgum, como lu, mas em senlido mais amIo. Iroriamenle, lu en-
cerra a ideia de quaIquer, uma esecie de, de esecie no recisamenle denida, de no sei
que quaIidade, no sei quaI, no imorla quaI, como que. Isle senlido extremamente vago
aresenlam-no todos os delerminalivos em u, esla Ielra naI da, assim, maior amIilude a sig-
nicao do delerminalivo. Iodemos dizer, em lermos gerais, que a Ielra naI u, dos deler-
minalivos, individualiza, enquanlo u qualica. IeIos exemIos eslas ideias cam bem cIaras,
com a recomendao de que o esludanle medile sobre o caraler de cada uma deslas Ielras
nais e comare os exemIos em que moslramos o emrego de cada quaI. IxemIos:
Ml sentus lun premon sur Iu brusto Sinlo uma (islo e, como que, uma esecie de) resso
no eilo. Ln Iu urbo Iu kumpuruno sentus sln lu fremduIo Na cidade o camons se senle
como que um eslranho. Ml rlgurdls Iln kun lu lronlo OIhei-o com uma cerla ironia. u ml
potus hutl lun esperon? Iosso ler aIguma (ou quaIquer) eserana` l estus lu utentu-
rlstlno! IIa e uma avenlureira quaIquer! Ts! ml udus lun brueton Isiu! eslou ouvindo
um baruIhinho quaIquer (islo e, no sei o que se|a). l estls lu untusento, certe lu lnsplro
eI Iu leIo Ira como que um ressenlimenlo, decerlo aIguma insirao do ceu. Ml detls
CAPTULO 12. DUODCIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 91
serl mlun punon en lu uIlu Ioko Tive de rocurar o meu o em oulro Iugar quaIquer. Ml
nusklls en lu negrutu urbeto de Iu lnterIundo Nasci numa obscura cidadezinha do inlerior
(islo e, no lem imorlncia o reveIar-se quaI se|a, uma quaIquer, cu|o nome no vem ao caso).
Vlu fumo puIlgus Iu steIon de lu NupoIeono! Vossa fama faria emaIidecer a eslreIa de um
NaoIeo! (islo e, de um homem do vuIlo de NaoIeo). u potus estl lnter nl lu] kuIkuIo]?
Iode acaso haver enlre ns quaisquer conlas` u tl estus lu lnfuno, ke tl kredus prl lu] felno]?
Sera voc uma criana (islo e, essoa da mesma esecie, da mesma ingenuidade) ara crer
em quaisquer fadas` (islo e, em seres a que se alribuem lais quaIidades). u tl koIerus pro lu]
erco] de lu tentkupuIo? Isla voc zangado or causa dumas iIherias de um doidivanas
quaIquer` MuItu] steIo] estus lu] uIlu] suno] Muilas eslreIas so uma esecie de oulros sis
(islo e, oulros aslros semeIhanles ao SoI, oulros lanlos sis). Mlu puslntu tlto estls nur lu prem-
sono teksltu de lu sorlsto Minha vida assada foi aenas como que um esadeIo lecido
or aIgum feiliceiro. Prl tuIento ml dubus, u Il lun hutus A reseilo de laIenlo, duvido que
eIe lenha quaIquer. Ml petegus per Iu dlo], se lu] ekzlstus ImIoro eIos deuses, se e que
quaisquer (desles seres) exislam.
lO lo quer dizer aIguma coisa, aIgo, odendo signicar lambem quaIquer coisa ou
simIesmenle coisa. IxemIos:
lo okuzls AIguma coisa (ou aIgo, ou quaIquer coisa) aconleceu. u (estus) lo notu?
(Ha) aIgo de novo` u tl tldus lon? Vs aIguma (ou quaIquer) coisa` Lu rlgurdo de
]esuo hutls lun nekIurlgebIun lon O oIhar de }esus linha um no sei qu inexIicaveI.
l estus lo mlsteru Isso e aIgo de mislerioso (ou uma coisa misleriosa). Ml hutus lon por
tl Tenho uma coisa ara voc. ]en lo tute uIlu Iis aIgo (ou uma coisa) comIelamenle
diferenle. Ml toIus lon uIlun Quero oulra coisa (islo e, aIgo diferenle).
lLS Os determinativos em-es eslo numcaso gramalicaI chamado genilivo, encerrando,
na aIavra ou exresso equivaIenle em Iorlugus, a reosio de. Na ralica, les s se
lem Iicado a pessoas, signicando, enlo, de aIguem. IxemIos:
o]l prl les muIfeIlo estus slgno de muInobIeco Re|ubiIar-se com a desgraa de aIguem
e indice de baixeza. Sublte ml udls les krlon De reenle ouvi um grilo de aIguem. l
rlmurkls, ke les okuIo] ln kse rlgurdus IIa nolou que os oIhos de aIguem a xavam. Lu
ofendudo de les honoro estus lo tre grutu A ofensa a honra de aIguem e coisa muilo grave.
OSIRVAO Nole-se, desde |a, que todos os delerminalivos em genilivo, como regra,
se usam sem o arligo denido Iu, ve|am-se os exemIos acima, onde o Iorlugus emrega o
arligo denido, mas o Iseranlo no.
170. Os delerminalivos negativos so lambem indenidos e se iniciam com o gruo NLN.
Assim como os indenidos que rinciiam or l encerram a ideia fundamenlaI de aIgum,
os que rinciiam or nen lem a de nenhum. Tudo quanlo se disse a reseilo do senlido de lu,
lu, lo e les cabe, agora, aos negalivos. IxemIos:
NLNlU Ml prenls nenlun Ilbron eI Iu blbIloteko No lirei nenhum Iivro (ou Iivro
aIgum) da bibIioleca. Nenlu Iernunto forestu morgu! Nenhum aIuno faIle amanh! Ml
hutus bonun tldudon, ml bezonus nenlu]n okuItltro]n Tenho a visla boa, no reciso de
cuIos nenhuns. Ln Ilu] poo] estls nenlu] monero] Nos boIsos deIe no havia nenhumas
moedas. LI Iu oro] restls pIu nenlu] Das ores mais nenhumas reslaram. Nenlu tenls
Ninguemveio (ou No veio ninguem). Se lu usus du Ieporo]n, Il kuptus nenlun Se aIguem
caa duas Iebres, no aanha nenhuma. l estls tre beIu knublno, nenlu uIlu estls pIl beIu
92 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 12. DUODCIMA LIO
IIa era uma menina muilo bonila, nenhuma oulra era mais bonila. Nenlu eI nl hutus Iu ru]ton
estl eru, ur nlu forteco ne estus Iu merlto de lu eI nl upurte. Nenhum de ns (ou Ninguem
denlre ns) lem o direilo de eslar orguIhoso (ou envaidecido), orque a nossa fora no e
o merilo de um (ou quaIquer) de ns individuaImenle. Nenlu potus dlrl, ke ml hutus lun
rlIuton uI Iu ufero. Ninguem ode dizer que eu lenha quaIquer reIao com a hislria (islo
e, aIgo de comum com a coisa).
NLNlA u estus nenlu rlsko? No ha nenhum risco` (ou quaIquer). Nl bezonus
nenlun heIpon No recisamos de auxiIio aIgum. Dum monuto Iu muIsunuIo tldls nenlun
rudlon de Iu suno Duranle um ms o doenle no viu quaIquer raio de SoI. Nenlu homo po-
tus dltenl slun estontecon Nenhuma essoa (islo e, quem quer que se|a) ode adivinhar seu
fuluro. Nenlu uIlu Ilngto urtu estus pIl bonu, oI Lsperunto Nenhuma oulra Iingua arli-
ciaI seria meIhor do que o Iseranlo. Nenlu]n honoro]n ml toIus No quero homenagens
nenhumas. (islo e, de quaIquer esecie). l hutls sur sl nenlu]n ]uteIo]n, nenlu]n ornumo]n
IIa no lrazia nenhumas |oias, nenhuns adornos. u tl ne tldus lu]n mukuIo]n sur mlu tlzuo?
Nenlu]n ml tldus No eslas vendo quaisquer (ou como que umas) manchas no meu roslo`
No ve|o quaisquer (islo e, no ve|o nenhumas, nem lais, nem quais.)
NLNlO Nenlo quer dizer nada, exemIos:
Nenlo ekzlstus sen lu Krelnto Nada exisliria sem um (islo e, um quaIquer, no imorla
quaI) Criador. PIl bonu lo, oI nenlo MeIhor aIguma coisa do que nada. u tl estus lu bIln-
duIo, ke tl nenlon tldus? Is acaso (como que) um cego, que no vs nada` Por nenlo en Iu
mondo ml dlslus de mlu lnfuno Ior nada no mundo eu me seararia do meu Iho. (ou de
minha Iha). Ll estus ]um nenlo por nl IIe |a nada e ara ns. Nenlo notu (estus) sub Iu
suno Nada de novo (ha) debaixo do SoI. Ml dezlrus nenlon uIlun Iu no dese|aria oulra
coisa (islo e, nada diferenle). Nlu tlto estus nenlo uIlu, oI konstuntu sertudo Nossa vida
nada mais (ou oulra coisa no) e do que conslanle servir. u ekzlstus lu ubsoIutu nenlo?
Sera que exisle aIgum absoIulo nada`
NLNlLS Da mesma forma que les, o negalivo nenles s se lem emregado ara pessoa,
signicando, enlo, de ninguem. IxemIos:
Lsperunto estus nenles propruo O Iseranlo no e roriedade de ninguem. Ml furlos
nenles skIuto De ninguem me farei escravo. l toIls tltl Ilbere, sub nenles muno IIa
queria viver Iivre, (sem eslar) debaixo de mo de ninguem.
171. Os distributivos e os coletivos, os quais so lambem indenidos, comeam eIa siIaba
l. Tm a ideia fundamenlaI de cada, todo, odendo ler iguaImenle a signicao de qualquer,
sendo esle equivaIenle a cada ou lodo.
lU lu homo estus mortemu Todo o homem(islo e, cada homem, lodos os homens) e
morlaI. Ne lu kreskuo estus munebIu Nemlodo o vegelaI e comesliveI. Kontru lu utendo
Il ne tenls Conlra loda a execlaliva eIe no veio. Ln Lsperunto lu torto estus fuclIe IegebIu
Im Iseranlo quaIquer aIavra e faciI de Ier. Ll perdls lun dezlron tltl pIu IIe erdeu
loda a vonlade de conlinuar a viver. lu lnfuno rlcetls unu IudlIon Cada criana recebeu um
brinquedo. lu Ilu torto slmlIls lun frupon de murteIo Cada aIavra deIe era como que um
goIe de marleIo. Nlun grumutlkon lu potus uetl en lu Ilbre]o Nossa gramalica quaIquer
essoa ode comrar emloda a (ouquaIquer) Iivraria. Lsperunto estus muIte pIl fuclIu, oI lu
Ilngto nuturu O Iseranlo e muilo mais faciI do que loda a (ou quaIquer) Iingua naluraI.
lu Iu slu gusto! Cada um (ou cada quaI) de acordo com o seu goslo! Vln ml umus pIl, oI
CAPTULO 12. DUODCIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 93
lun Amo a li mais do que a ninguem (islo e, a Ielra, do que a quaIquer). AI Iu buIo potos
lrl lu, e lnfuno] Ao baiIe odera ir quaIquer essoa, mesmo crianas. Prl Iu mlstero] de Iu
muro lIl sclls pIl bone, oI lu uIlu Sobre os mislerios do mar eIe sabia meIhor do que oulro
quaIquer (ou ninguem). lu] homo], lu] besto], lu] tegetuo] nusklus, kresku] ku] mortus
Todas as essoas, lodos os animais, lodos os vegelais nascem, crescem e morrem. Nl lu]
estus pekuIo] Todos ns somos ecadores. lu por sl, por lu] Dl Cada quaI (ou cada
um) or si, Deus or lodos. (Nole-se a aoslrofao da aIavra Dlo, visando a rima. Ve|a-se
15, Observao b). l umls slu]n oro]n, ku] lun eI lIl l mutenon klsudls IIa amava suas
ores, e a cada uma bei|ava loda a manh (islo e, lodas as manhs).
OSIRVAO Ter-se-a ercebido, eIos exemIos acima, que lu e lu] se usam sem o
arligo Iu, corresondenle ao arligo denido no Iorlugus. A mesma ralica se eslende a lu e
lu], que veremos a seguir:
lA lu Iuboro mln buIdu Iuclgus Todo o (islo e, quaIquer, loda a esecie de) lra-
baIho em breve me cansa. Anstutu lu respondo Il nee skuls Iu kupon Im vez de quaIquer
resosla eIe sacudiu negalivamenle a cabea. lu potus en lu uo Iernl Lsperunton Cada
quaI (ou quaIquer essoa) ode em loda a idade (ou em quaIquer idade) arender Ise-
ranlo. Gurdu tln de lu muIpuclo! Guarda-le de loda e quaIquer desavena! lu putrlno
estus tre purtlu Toda a me (islo e, quaIquer que se|a) e muilo arciaI. Ln lu okuzo estus
bone demundl lun udtokuton Im lodo o caso seria bom consuIlar um (quaIquer) advogado.
lu] notuo] Iln entuzlusmlgus Todas (islo e, quaIquer que se|am) as novidades o enlusi-
asmam. Ml estus pretu nun u en lu uIlu tempo Islou ronlo agora ou a quaIquer hora.
MuItu] to]o] kondukus uI Iu ceIo, sed ne lu] Muilos caminhos conduzem a mela, mas no
lodos (islo e, quaIquer indiferenlemenle).
OSIRVAO No se confundam os dois senlidos de lodo o: um e o de cada (or-
lanlo, delerminalivo), o oulro e de o . . . inleiro, onde lodo e ad|elivo. Im consequncia,
a cada um desles senlidos, ou calegorias, corresonde um equivaIenle em Iseranlo: ao ri-
meiro corresonde lU, ou lA, ao segundo, TUTA, or ex.: Todo o ovo ( cada ovo) lem
seus coslumes rrios lU popoIo hutus slu]n upurtu]n moro]n. Mas: Todo o ovo ( o
ovo inleiro) rebeIou-se LA TUTA popoIo ekrlbeIls. (Nole-se a inverso: Ia lula, no lula
Ia!). Toda a obra deIe e bem feila lU LlA terko estus bone furltu. Mas: Toda a obra deIe
erdeu-se LlA TUTA terko perdlls.
NOTA Im vez de fazer anleceder a tutu oulro delerminalivo, como um demonslralivo,
ode-se assar esse oulro delerminalivo ara deois, comeando eIo arligo Iu. Assim, se-
gundo Zamenhof: LA TUTAN NlAN (em vez de Nlun tutun) kuIturon nl dunkus uI unu ob-
]ekto. Toda a nossa cuIlura devemo-Ia s a uma coisa. Lu pustro ugu kun l Iu LA TUTA
TlU Ieo O sacerdole roceda com eIa de conformidade com loda essa Iei.
Iode ocorrer uma lransosio, como em Iorlugus: or ex.: IIa I lodo o Iivro que Ihe
do, e o I lodo l Iegus lANIlbron, klun onl donus uI l, ku] ln Iegus TUTAN. IxemIos de
Zamenhof: Lu lnspektoro de Ierne]o] TUTA muIbonodorus per buIbo O inselor de escoIas
lresanda lodo a ceboIa. Lu mono estus en Iu pugno, sed estus TUTA en fu]ro O dinheiro esla
no unho ( mo fechada), mas o unho esla lodo em fogo.
lO lo que dizer cada coisa ou ludo, exemIos:
lo (estu) sur slu Ioko! Cada coisa (ou ludo) (esle|a) em seu Iugar! Por lo estus tempo
Iara cada coisa (ou ludo) ha lemo (ou hora). Ne lo tugus Nemludo serve (islo e, no
94 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 12. DUODCIMA LIO
quaIquer coisa). Ne lo brlIuntu estus dlumunto Nem ludo o que briIha e diamanle. Antu
lo estu deIu uI tl mem Anles de ludo (ou anles de mais nada, anles de quaIquer coisa)
s eI a li mesmo. lon notun Il tu] senprlpense ukceptus Tudo (islo e, quaIquer coisa) o que
se|a novo eIe imedialamenle aceila sem reelir. lo estus kreltu de Dlo Tudo (islo e, lodas
as coisas, ludo o que e) foi criado or Deus. A lo u nenlo Ou ludo ou nada.
lLS Como les e nenles, o genilivo les s se lemusado na ralica, emreferncia a essoa.
IxemIos:
Dlo sclus tuksl les ugo]n, lun ugo]n de lu eI Slu] Io] Deus sabe avaIiar as aes de
cada quaI (islo e, de cada homem), loda a (ou cada) ao de cada um dos Seus Ihos. Kun
tlmego ekbutls Iu koro en les brusto Com avor s-se a baler o corao no eilo de cada
um. les okuIo] sln turnls uI Il Os oIhos de lodos (ou de cada quaI) voIlaram-se ara eIe.
Lu lnstrulteco estus nenles prltlIeglo, sed les nerlfuzebIu ru]to A inslruo (islo e, o eslado
de inslruo) no e riviIegio de ninguem, mas irrecusaveI direilo de cada um(ou de lodos).
172. Os interrogativos, exclamativos e relativos (ou con|unlivos) comeameIa siIaba Kl, e lm
equivaIenles em Iorlugus, cu|a aIavra fundamenlaI e que:
a) Interrogativos e exclamativos:
KlU Ln klu urbo tl Ious? Im quaI cidade (islo e, quaI o nome) voc mora` Klun
tugon de Iu semu]no nl hutus hodlu? Que dia da semana lemos ho|e` Klu]n koIego]n tl
lntltls? Que coIegas convidasles` Klu tl estus? Quem e o Sr.` (ou a Sra.). Klu]n estus
tl? Quem so os Srs. (ou as Sras.). Klu eI tl dezlrus puroIl? Quem (ou quaI) de vocs
dese|a faIar` Klu] eI tl lros? Quais de vocs iro` Klu eI nl ne erurus! Quem de ns no
erra!
KlA Ln klu urbo tl Ious? Im quaI cidade (islo e, quaI a nalureza, se e grande elc.)
voc mora` Klu]n Ilbro]n tl mendls? Que Iivros (islo e, de que gnero) voc encomendou`
Klun teston ml portu? Que roua (ou veslido) devo r` (islo e, que esecie). Klu estus
tlu oplnlo? QuaI e a sua oinio` Klu uIlu potus estl nlu sorto? Que oulra oderia ser
a nossa sorle` Klu] pIl pIuus uI tl. brunuIlno] u bIonduIlno]? Quais mais Ihe agradam:
morenas ou Iouras` Klu estus Iu tetero? Como esla (islo e, quaI e) o lemo` (eslado almosfe-
rico)` Klu knubo!--- Que menino! (islo e, inleIigenle, lraquinas, elc.) Klu beIu lnfuno! Que
Iinda criana! Klu nultuIo ml estls! Que ingnuo que fui! u ebIe ekspIodos lu trlu tut-
mondu mlIlto? Klu demundo! Klu mlIlto! Sera que exIodira uma lerceira guerra mundiaI`
Que ergunla! Que guerra!
KlO Klo estus Lsperunto? (O) que e o Iseranlo` Klon tl dezlrus? Que dese|as`
Klo notu? Que ha de novo` Prl klo Il puroIos? Sobre (o) que eIe faIara` Klon tl furls!
Que zesle! Klo ml estls, ku] klo ml estus nun! O que fui, e o que sou agora!
KlLS Kles Ilbron tl Iegus? De quem e o Iivro que eslas a Ier` Kles Ilno] tl estus? De
quem sois Ihas` LI kles muno ml lon prenls? Da mo de quem lirei quaIquer coisa`Kles
koron tl tundls! De quem ferisle o corao!
NOTA Na inlerrogao ou excIamao s se lem usado kles ara essoa.
OBSERVAO A inlerrogao e a excIamao odem ser indiretas, manlendo-se o
mesmo crilerio, or ex.:
CAPTULO 12. DUODCIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 95
Demundu Iln, klu Il estus Iergunle-Ihe quem e. Ml ne hutus, uI klu mln turnl No
lenho ara quem aeIar. Lkrlgurdu, klu]n okuIo]n Il hutus, nlgrun u ne Ve|a que oIhos lem
eIe, negros ou no. MuIfuclIe estus dlrl, klo estos morgu DificiI e dizer o que sera amanh.
Ml ne sclus, kles kuIpo l estus No sei de quem se|a a cuIa. lndlferente estls por Il, de kles
muno Il mortos Ira-Ihe indiferenle (saber) nas mos de quem eIe morreria.
b) Relativos (ou conjuntivos):
KlU Lsperunto estus Iu Ilngto, klu detus sertl por lnternuclu] rlIuto] O Iseranlo e
a Iingua que ( a quaI) deve servir ara reIaes inlernacionais. Homo, klu]n onl detus ]ul,
estus ]uoto Uma essoa que ( a quaI) se deve |uIgar e um reu. ]en Iu pomo], klu]n tl toIls
tldl Iis as mas que ( as quais) quisesle ver.
KlA Lu lrufo hutus koIon, klun nenlu eI Iu uIlu] besto] A girafa lem um escoo, quaI
(ou como) nenhum (islo e, no o lem nenhum) dos oulros animais. Restu deIu], klu] tl ls
nun estls! Iermanecei eis, quais (ou como) ale agora o fosles! Llu slntenudo senune
nobIu, klu decus uI lu dlgnu homo Sua alilude era invariaveImenle nobre, quaI( oucomo)
convem a lodo homem de caraler.
KlO ]en lo, klon ml ne utendls! Iis uma coisa que eu no eserava! Ll sclls nenlon,
prl klo ml demundls Iln IIe nada sabia do que Ihe ergunlei. Nenlo eI lo, klon ml hutus,
upurtenus uI ml klo estus, lo estus de Dlo Nada do (ludo o) que lenho me erlence: ludo
quanlo (ou o que) ha e de Deus. Dunku Dlon por Iu lo bonu, klon tl rlcetls Agradece a
Deus or ludo (a Ielra: eIo ludo, or lodas as coisas) quanlo recebesle de bom.
NOTAS:
a) Klo, signicando o que, ode, como esle, ser usado referindo-se a loda uma assero
anlerior, como, . ex.: Choveu lorrenciaImenle, o que lornou imossiveI a fesla. Dir-se-a,
ois: PIutegls torente, KlO neebIlgls Iu feston. Oulros exemIos: Agora odia eIe dedicar-
se aos cuidados do seu |ardim, o que mais areciava no mundo Nun Il potls sln donl uI Iu
egudo de slu urdeno, KlONIl Iu pIe] muIte umls en Iu mondo. Kunz exs diamanles aos raios
do SoI, as o que (islo e, falo as o quaI) eIes Iuziram no escuro Kunz eImetls dlumunto]n
uI Iu rudlo] de Iu suno, post KlO lIl Iumls en muIIumo.
b) Imrega-se klo como reIalivo do neulro lo ocuIlo, aarecendo s o ad|elivo, exemIos:
l estus Iu pIe] teruru, KlO potus uI ml okuzl Islo seria a coisa mais lerriveI que me oderia
Oulro exemIo: Lu soIu KlON ml toIus, estus dorml A unica coisa que quero e dormir.
KlLS Venls lu homo, kles Ilngton ml ne komprenus Veio um homem cu|a ( do quaI a)
Iingua no comreendo. Nl suIutu Iu Iundon, kles gusto] nl estus Saudemos o ais do quaI
somos hsedes. HumlIlgls ln Iu komputo, kles ob]ekto l estls HumiIhava-a a comaixo
da quaI era ob|elo. Ml konls Ilun putron, kles pIenu portreto Il estls Conheci o ai deIe, do
quaI eIe era o erfeilo relralo. ]en klo furlls tlu grundu lnsuIo, kles trl kturono]n subuktlgls
Iu muro! Iis em que se lornou aqueIa grande iIha, lrs quarlos da quaI o mar submergiu!
173. Os demonstrativos, bem como os adverbios corresondenles, se iniciavam com a siIaba
Tl. Iara os equivaIenles em Iorlugus, a aIavra fundamenlaI e esse ou aquele.
TlU Tlu signica esse ou aqueIe, e reseclivos femininos. O Iseranlo no faz
dislino enlre esles dois ronomes, no que o Iorlugus oferece nolaveI vanlagem. Conludo,
ode erfeilamenle dislinguir-se um do oulro eIo rrio conlexlo, nem isso e inia do
idioma inlernacionaI, ois raras sero as Iinguas que faam esla diferena. IxemIos:
96 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 12. DUODCIMA LIO
Tlu pIunedo estus nomutu Suturno AqueIe Ianela chama-se Salurno. Klu estus tlu monto
en Iu muIprokslmo? QuaI e aqueIe monle ao Ionge` Klon slgnlfus tlu homumuslo en Iu no
de Iu struto? Que quer dizer aqueIe a|unlamenlo (de essoas) no m da rua` Tlu tlu oplnlo
estus ustu Issa sua oinio e |usla. Tlu] terko], klu]n ml pIe] estlmus, estus tlu] de Zumenhof
As (islo e, aqueIas) obras que (islo e, as quais) mais eslimo so as (a Ielra: aqueIas)
de Zamenhof. Lu kongreso uprobls tlun proponon, klun l trotls Iu pIe] bonu O congresso
arovou a (islo e, aqueIa) roosla que (islo e, a quaI) eIe achou (a) meIhor. Klu tltos, tlu
tldos Quem viver, (esse) vera.
NOTA I inleressanle o emrego de tlu, e de seu IuraI Ior exemIo:
Lltlu sldls e slu umlklno en Iu momento, en klu tlu mortls Livia eslava senlada |unlo a
(sua) amiga no momenlo em que esta (islo e, a amiga) morreu. (l, em vez de tlu, seria
Livia!) ]ukob uIprokslmlls uI lsuuk, ku] tlu Iln puIpls }acob aroximou-se de Isaac, e esle
(islo e, Isaac) o aaIou (islo e, a }acob). Se lu butls homon, ku] tlu mortos, Il estu mortlgltu
Se aIguem liver balido num homem, e esle morrer, (esse aIguem) se|a morlo.
TlA Tlu quer dizer laI, de laI esecie IxemIos:
Tlu ugo estus muIoftu TaI geslo e raro. lu duu tlu tenko mln frukusus! Uma segunda
vilria de laI ordem (ou deslas, lais ideias! (ou cada ideia, como dizemos correnlemenle).
Klu putro, tlu Io TaI (a Ielra: quaI) ai, laI Iho. Nur tlu] homo] tenkus, klu] estus fortu]
S vencem homens lais que se|am forles. Tlu estus mlu oplnlo TaI (ou esla) e a minha
oinio. Klu estus lu notu Ilngto, se tlu estus kreltu? Como (islo e, de que eslrulura) seria
aIguma nova Iingua, se laI (Iingua) fosse criada` Ll estus nobeIo, ku] tl ne estus tlu IIe e um
daIgo, e voc no e laI (ou no o e). Vune serudos homon senpekun. tlun tl ne trotos Im
vo rocuraras um homem sem ecado: laI (islo e, um homem assim) no acharas. Ll krludls
por prudento, sed tlun nenlu hutls IIe grilava or |uizo, mas laI coisa (ou isso) ninguem
linha. Vl bontoIus furl lu]n uno]n, se tlu] montrlus necesu] OSr. leria a bondade de fazer
lodas as modicaes, se lais (islo e, lais coisas) se zessem necessarias. Lstus tlu] ufero], klu]n
nl bone komprenus estus tlu], klu]n nl mlskomprenus ku] tlu] tute nekomprenebIu] por nl Ha
coisas (lais) que comreendemos bem, |a lais que comreendemos errado, e lais (ou quais)
absoIulamenle incomreensiveis ara ns. Tlu] estls Ilu] urgumento], ke nl estls kontlnkltu]
Tais eram (ou foram)os argumenlos deIe, que ns camos convencidos. Ll konslIls uI ml
lrl Iu tlu ku] tlu to]o IIe me aconseIhou seguir laI e laI eslrada. l estls tlu, klu l ]u detls
estl, entlIu ku] bonmunleru IIa era como (a Ielra: laI quaI) devia mesmo ser, genliI e de
boas maneiras. Tlu muzlko estls lo rutu, tlu, klun nenlu potus lmugl uI sl AqueIa musica
era aIgo de arrebalador, (laI) quaI ninguem oderia imaginar.
TlO Tlo signica isso ou aquiIo, evenluaImenle corresonde ao ronome neulro
o. IxemIos:
Klo estus tlo sur Iu leIo? Que e aquiIo no ceu` Klo estus tlo en tlu muno? Que e isso na
sua mo` Ml ne eksclls tlon Iu no soube disso (ou no o soube). lo tlo, klon tl dlrus,
estus por ml lo notu Tudo o (islo e, isso) que dizes e ara mim aIgo de novo. Tlo, klon
Il pIe] tlmus, estus Iu morto O (islo e, aquiIo) que eIe mais leme e a morle. Ll ne slmlIus
nun uI tlo, klo Il untue estls IIe no se arece agora com o que danles foi. Ll mlnucls, ke Il
furos tlon ku] tlon. . . IIe ameaou de fazer isso e aquiIo. . .
Isle, esla, esles, eslas, bem como islo, dizem-se anleondo ou osondo a tlu, tlu], ou
tlo a arlicuIa l. IxemIos:
CAPTULO 12. DUODCIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 97
Tlu l (ou l tlu) Ilbro estus pIl bonu, oI tlu Isle Iivro e meIhor do que esse (ou aqueIe).
Kles estus tlu l (ou l tlu) portreto` De quem e esle relralo` Tlo l (ou l tlo), klon ml hutus
en Iu muno, estus kru]ono Islo, que eu lenho na mo, e um Iais. Venls Murtu ku] lu Ilno,
sed nur tlu enlrls l tlu (ou l tlu Iustu) restls ekstere VieramMarla e sua Iha, mas s aqueIa
(islo e, Marla) enlrou, esla (ou esla uIlima, islo e, a Iha) ermaneceu de fora.
NOTAS:
a) As formas lu tlu, klu e lo tlo, klo e coslume simIica-Ias surimindo o demons-
lralivo. Assim: lodo aqueIe que, lodos aqueIes que (ou lodos quanlos), ludo o que (ou
ludo quanlo) diz-se: lu, klu, lu], klu], lo, klo.
b) As formas lu tlu l (ou lu l tlu), lu] tlu] l (ou lu] l tlu]), e lo tlo l (ou
lo l tlo)lambemse odemsimIicar surimindo-se o demonslralivo. Assim: lodo esle,
lodos eslese ludo islo odemos dizer: lu l, lu] l e lo l.
c) O acusalivo tlon ode surimir-se quando seu reIalivo se|a o acusalivo klon. I. ex., em
vez de: u tl udls TlON, klon l rukontls?, islo e: Ouvisle o que ( isso que) eIa conlou`,
ode dizer-se:u tl udls, klon l rukontls? Tambem: Ll potus furl (tlon), klon Il toIusIIe
ode fazer o que quer.Ll ne uIportls, klon ml petls IIe no lrouxe o que eu edira.
d) Na inlerrogao e na excIamao ve|a-se a Observao do 172) nunca se usa esle demons-
lralivo. Assim, vimos: MuIfuclIe estus dlrl, klo estos morgu (no: MuIfuc eIlrus eI Iu buo de
tlu frutlno! OIha o que sai da boca de lua irm! (no: Rlgurdu TlON, KlO. . . ). Ml ne potus
dltenl, pro klo Iu lnfuno pIorus No osso adivinhar or que a criana esla chorando. (no:
Ml ne potus dltenl TlON, pro klo. . . ).
e) Tlo e um ronome neulro, or assim dizer, universaI, aIicaveI em referncia a coisas,
mas lambem a essoas e oulros seres, em vez de tlu, tlu], tlu ou tlu], falo anaIogo se da com
tlo l. IxemIos:
Tlo estls lIlu unuu renkontlo Isse foi o rimeiro enconlro deIes. Tlo estls hundo, klu
bo]udls (Isso) era umco que Iadrava. Tlo l estls Ilu] Iustu] torto] Islas foramas uIlimas
aIavras deIe. l tlo estus mlu Ilno Isla e a minha Iha. u tlo estus tl, Petro? I voc
Iedro` Klu] dlo] tlo estls, kles pIezuro estls tenudo? Que deuses eramesses (ou aqueIes),
cu|o razer era a vingana`
TlLS Tles que dizer desse, desle, . ex.:
Kles punon tl munus, tles toIon tl pIenumu De quem comes o o, desse cumre a
vonlade. Se lu sutos mlun Ion, tles muno]n ml genue klsos Se aIguem saIvar o meu Iho,
bei|ar-Ihe-ei (islo e, bei|arei desse aIguem) a|oeIhado as mos. L Iuplno umus slun ldon, ku]
tles tlto estus lu propru tlto Mesmo a Ioba ama o seu Iho, e a vida desle e a rria vida
deIa. lo kIlnlus untu Iu oro, sed tles ]ugo estus feru Tudo se incIina anle o oulro, mas o
|ugo desle e ferreo.
174. Imbora nos area ler cado baslanle cIara a diferena de senlidos das lerminaes u
e u dos delerminalivos, moslrada or varios exemIos, vamos dar ainda umas oucas frases
que, oslas em araIeIo, mais uma vez reveIaro essa diferena.
I. Ml bezonus lAn rlmedon por sutl mlun sltuuclon. klu montros lUn? Ireciso de um
meio (quaIquer) ara saIvar minha siluao: quem indicara aIgum`
98 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 12. DUODCIMA LIO
II. NenlA rlmedo montrlls eku, uImenu nenlU LL TlU], klu]n ml protls Nenhum (islo
e, de nenhuma espcie, fosse quaI fosse) meio se moslrou ecaz, eIo menos nenhum dos que
lenlei.
III. lA] rlmedo] uskls lU, klUn ml protls, donls nenlon Todos (islo e, loda a esecie
de, fossem quais fossem) os meios faIharam, lodo aqueIe que exerimenlei deu em nada.
IV a. KlAn sertlstlnon tl tldls? Que emregada visle` (islo e, quaI o aspecto). Resosla:
Ml tldls ALTAN ]UNAN sertlstlnon Vi um emregada aIla, moa. Tambem oderia eslar
sendo ergunlada a categoria, e enlo a resosla seria: Ml tldls KUlRlSTlNON Vi uma
cozinheira. Ou: Ml tldls nenlAn No vi nenhuma (islo e, nem aIla, nem baixa, nem moa,
nem veIha, nem de quaIquer calegoria).
IV b. KlUn sertlstlnon tl tldls? Que emregada visle` Nesle caso, ergunla-se sobre
uma cerla emregada denlre oulras, equivaIendo a: Klun LL LAsertlstlno] de Iu domo QuaI
das emregadas da casa, ou: Klun LL MlA] sertlstlno] QuaI das minhas emregadas, ou:
Klun sertlstlnon tl tldls. u LA kulrlstlnon u LA umbrlstlnon? Que emregada visle: a
cozinheira ou arrumadeira` A resosla sera: Ml tldls LA (ou VlAN) kulrlstlnon Vi a (ou
a sua) cozinheira. Ou: Ml tldls nenlUn No vi nenhuma (dessas).
V a. KlA]n terko]n tl preferus. u Ilteruturu]n u sclencu]n? Que (islo e, que gnero de)
obras voc rofere: Iilerarias ou cienlicas` Resosla: Ml preferus LlTLRATURA]N Irero
Iilerarias. Ou: Ml preferus ROMANO]N Irero romances. Lilerarias, ou romances,
quaIquer desles exrime o gnero, que foi ergunlado com a terminao u de klu]n.
V b. KlUn romunon tl do eIektos LL l TlU]? Que romance (islo e, quaI de falo, eseci-
camenle) voc, enlo escoIhera dentre estes`
VI. KlAn Ilbron tl Iegus? Que (islo e, que gnero de) Iivro eslas Iendo` Resosla: Romunon
Um romance. KlU estus tlU romuno? Qual e esse romance (ou que romance e esse)`
Resosla: Murtu, trudukltu de Zumenhof Marla, lraduzido or Zamenhof.
VII. u ]u ekzlstls tlA] glgunto]? Ixisliram reaImenle lais giganles` ]es, tlA] ekzlstls,
ku] unu eI tlA] estls tenkltu de slmpIu knubo. tlU estls GoI]ut Sim, lais (homens) exisliram,
e um desses (islo e, de lais) foi vencido or um simIes menino: esse foi GoIias.
175. Vimos no 169 lraduzidos lu e lu eIa aIavra um. I frequenlemenle nos cIassicos,
nesle caso, aIem desles delerminalivos, o emrego do rrio unu, o quaI assim, revesle a ca-
legoria de ronome indenido, no se Iimilando a simIes numeraI. Conludo, ainda quando
um se|a ronome indenido, enconlramos o subslanlivo, que eIe rege, sem nenhum deler-
minalivo. Sabe-se que um e ronome indenido quando equivaIe a cerlo. IxemIos:
Uma ( cerla) viuva linha duas Ihas UNU tldtlno hutls du Ilno]n. Ha muilos anos
vivia um ( cerlo) rei que. . . Antu muItu] ]uro] tltls UNU reo, klu. . . Recebi (uma) carla
de um (cerlo) Smilh da IngIalerra Ml rlcetls Ieteron de UNU Smlth eI AngIu]o. Um ( cerlo)
grande rei ascendeu ao lrono da Grecia Grundu reo ekregls (islo e, comeou a reinar) en
Greku]o. Um sabio (islo e, homem rudenle, avisado) aImoava com um ( cerlo) rico avarenlo
MuIrlu suuIo tugmunls e uturu rluIo.
176. ImIorlugus, as vezes disensamos o indenido um, assim: Disse-me islo essoa
bem informada, em vez de . . . uma essoa bem informada, casa de grande aIlura, em vez
de casa de uma grande aIlura, live imenso razer, emvez de . . . umimenso razer, elc. Se
CAPTULO 12. DUODCIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 99
emcerlas frases o um e artigo, emoulras e, no enlanlo, pronome. Sendo arligo indenido, no
sera lraduzido em Iseranlo, conforme se sabe do 47, regra que recordaremos ainda nesla
Iio com aIguns exemIos. Se, orem, for ronome indenido, ha, geraImenle, que lraduzi-
Io. . ex.: na frase: Im dia que vai Ionge, o um, ai sublraido, no e arligo, mas pronome,
com a signicao de cerlo. Inlo, cara em Iseranlo: Ln lU (ou UNU) tugo untu Ionge
puslntu, islo e, em um ( cerlo) dia assado ha muilo.
Oulro exemIo: na frase: Li uma obra sua, esle uma e ronome, lendo-se de verl-Io: Ml
Iegls lUN (ou lAN, ou UNU) terkon tlun, Ml Iegls lUN (ou lAN, ou UNU) tlun terkon. Com
efeilo: Ml Iegls terkon tlun no lraduziria essa frase orluguesa, ois seria absoIulamenle
iguaI a: Ml Iegls tlun terkon Li a sua obra. (Ve|a-se o 42, Nola I.) Assim sendo, ime-se
exresso um delerminalivo, corresondenle a calegoria de um, uma em lais ocorrncias.
177. Um ode ser lambem reIalivo do indenido oulro, o que |a enconlramos no
169. Ai lemos o equivaIenle lu, e seu IuraI lu], mas servem iguaImenle unu e unu].I. ex.:UNU
u]nlgus sln rlu, hutunte nenlon ALlA u]nlgus sln murlu, hutunte grundun rlecon Um
nge-se rico sem ler nada (ou nada lendo), oulro nge-se obre, ossuindo grande forluna.
LI lu] muItu] lnfuno] UNU] estus bonu] ku] ALlA] muIbonu] Dos seus muilos Ihos uns so
bons e oulros maus.
178. Havendo recirocidade, emrega-se comumenle unu (ou unu]), . ex.: Komprenunte
UNU Iu ALlAN, Iu popoIo] furos unu grundun rondon fumlIlun comreendendo-se um ao
oulro (ou uns aos outros), os ovos faro um (s) grande circuIo famiIiar. (Nola: O segundo
unu e numeraI, signicando, mesmo, um s). Lu homo] furlls fremdu] UNU] uI ALlA]
Os homens se lornaram eslranhos uns aos outros.
NOTA Sendo somenle dois individuos, ha|a, ou no, recirocidade, e Iicilo subsliluir-se
uIlu eIo ordinaI duu. I. ex.: lu homo eIIegus eI tlu] tlzuo], ke tl umus UNU Iu DUAN
Toda a genle esla Iendo nos seus sembIanles que vocs se amam um ao outro. Sur UNU unko
estus muIhonoro, sur Iu DUA estus morto De um Iado e a desonra, do oulro e a morle.
179. Se|am mais aIguns exemIos de um como artigo indenido: O Ieo e um animaI
Leono (ve|a o 34) estus besto. A infeIiz menina em breve morreu num canlo duma oresla
Lu muIfeIlu knublno buIdu mortls en unguIo de urburo. Muilas vezes um amigo e mais
dedicado do que um irmo Ofte umlko estus pIl slndonu, oI fruto.
180. Como numeral, um em Iseranlo e unu, e seu emrego no oferece dicuIdade.
Ve|amos, lodavia, mais aIguns exemIos: Uma faisca e baslanle ara fazer exIodir a Ivora
UNU fu]rero estus suu, por ekspIodlgl puIton. Duas essoas odem fazer mais do que
uma Du homo] potus pIl muIte furl, oI UNU. IIe no vivera mais do que um dia Ll ne
tltos pIl, oI UNU tugon.
NOTA Inconlra-se, or vezes, surimido esse unu, embora numeraI, graas a rria
cIareza do lexlo. . ex.: MlI ]uro] furus mlI]uron MiI anos fazem um miInio. Post kturo-
nhoro l retenls Dai a um quarlo de hora eIa voIlou. Ml hutus centon du pomo] Tenho um
cenlo de mas. (O vocabuIo du, que e reosio, |a foi aresenlado no 78, a eIe voIlaremos
na rxima Iio.)
181. Uns e umas, quando ronome indenido,verlem-se or unu], lu], lu], . ex.: UNU]
rldus, uIlu] pIorus Uns riem, oulros choram. lU] sln]oro] dezlrus puroIl uI tl Uns senhores
dese|am faIar-vos. Nl ne estus lA] funtuzluIo] No somos uns fanlasislas.
100 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 12. DUODCIMA LIO
IXIRCICIO N.

VOCABULARIO
Adreso endereo.
AIesto resena.
Aspekto aseclo.
lortunlmu forle, de nimo forle.
lntencl lencionar.
Kul ocuIlar.
Mleno sionomia, cara.
Motudo movimenlo.
Nudupledu de es nus, descaIo.
Obsertl observar.
Perfortuo vioIncia.
PIuco raa.
Prltutu rivado, arlicuIar.
Retl sonhar.
RlkoIto coIheila.
Sekreturlo secrelario
Senkupu desmioIado.
Teutro lealro.
Trunslro assagem. Urso urso.
Vlntro inverno.
LbIe unkoru lo pIl muIbonu tenos. Ml tldls lun nlgrun beston, tlo estls urso. Ln Ilu] puroIo]
estus lu kultu ufero. Ll ne hutus mlenon de lu, klu lntencus lun frlponuon. Ll estus nenlu uIte
merltu homo, sed nur lu uIte slduntu nuIo. ]en lu tlro mln obsertus!Se Il demundos, dlru, ke
ml lrls tlzltl lun umlkon, u lon uIlun. Dlo toIu, ke l tlo ne uIportu lun grundun muIfeIlon!
l tlu] du ufero] hutus lnter sl nenlon komunun. Ankoru nenlu pIuls uI lu. Dlo donu uI tl
lun feIlon! Lstu fortunlmu en lu sltuuclo! Ml uprobus lon, klon tl furls, nur ne tlon l. Dlo
ordonls rlpozl lun sepun tugon. lu rlgurdus lon tru slu personu tltro. Ml toIus kIurlgl Iu
uferon en les uIesto. Ln lu teruru tlntru nokto nl lu] pensls, ke lo estus nlontu. Ll lon
furls, petunte nenles heIpon. Klun slgnlfon hutus Iu morto, ku] klu estus tlu trunslro? Klon pIl
ml potus furl? lu potus hutl prltute ldeo]n ku] ldeuIo]n, klu]n Il toIus. Ml ]u toIonte Ious
en les koro, sed ml ne potus dlrl, kles. . . Kles tombo tlo l estus? lo l tlo ( ou lo l), klon tl
proponus, estus lu funtuzluo. Klu estus Iu nomo de tlu, klu tln tenlgls? Klu demundus, tlu
ne erurus. Klu Iu semo, tlu Iu rlkoIto. Venos unkoru pIl grundu] muIfeIlo], sed nenlu sclus,
klu]. Klu tlon dlrls uI tl? lu, klu pensus, ke Il bone tlon sclus. Tlu lu mensogls. u ml lru
tlu, nudupledu? Vl potos furl tlu]n decldo]n, klu]n tl toIos. Post lu tlu pIutego l tlu pIuco
prezentus Iu uspekton de lu Iugo. Ll estus grundu krlmuIo, ne muItu] tlu] ekzlstus sur Iu tero.
u tl hutus en tlu urbo lun grundun teutron? Nur unu tlun nl hutus. Nur tlu] homo] tlon
furus, klu] estus lu] senkupuIo]. Llu slndonu Iuborudo ne donls tlu]n frukto]n, prl klu] Il retls.
lu toIu lnforml Iu Sekreturlon prl slu udreso, por ke tlu sclu, uI klu sendl lon, klo koncernus
Iu motudon de Iu kIubo. Se ekzlstus lu, klu kuIpu en tlu bedurlndu perdo, tlo estus ml, ml soIu.
Klu redonus muIbonon por bono, eI tles domo ne muIuperos muIbono. Potus estl, ke ml Iln tldls
lun unu fo]on, sed ml tlon ne memorus. u ml dlrls e ( sequer) unu torton uI lu eI tl umbu?
Unu kulrls pIl ruplde, oI Iu duu, ku] komprenebIe tlu unu tenls untue. lnter unu muI]ustuo ku]
CAPTULO 12. DUODCIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 101
duu estus muIfuclIe dlrl, klu Iu pIl grundu. lu perfortuo de unu] popoIo] kontru uIlu] estus
krlmo kontru Iu homuro. Per Lsperunto lu] homo] potus sln reclproke komprenl, frute puroIl
unu kun Iu uIlu. Klo pIuus uI unu, tlo ne pIuus uI uIlu.
MITODO DIRITO
Respondu Iu sektuntu]n demundo]n.
u Lsperunto estus lu funtuzluo? Klun utlIon l hutlgls uI Iu homuro? u Lsperunto estus
les propruo? u ekzlstus lu Ilngto kun tlu fuclIeco, klun prezentus Lsperunto? u tl sclus, en
klu urbo Zumenhof nusklls? Klo okuzus uI tlu, klu demundus? u lu potus pIul uI lu? Klon
Dlo ordonls prl rlpozo? u unu] popoIo] ru]tus ( lm o direilo de ) perfortl uIlu]n? u ekzlstus
muItu] dlo]? (Respondu. No, Deus e um s.) Klu] estus Iu pIe] grundu] homo] sur Iu tero?
(Respondu. AqueIes que amam.) u tl oplnlus, ke Iu morto estus lu nenllo? (Respondu.
Ienso que Deus nada de inuliI faria.)
IXIRCICIO N.

VOCABULARIO
Admoeslao Admono.
Agradecer Dunkl (lun por lo).
AIiar uIlgl
Aarenlemenle Luu]ne.
Aresla Akruo.
agaleIa BuguteIo.
riIhanle BrlIlunto.
CIaro KIuru.
Com efeilo Lfektlte.
Conler-se Sln detenl.
Conversa lnterpuroIo.
Coro Korpo.
Deseserana Senespereco.
Desgaslar-se Defrotll.
Dever a Dunkl uI.
Humor Humoro.
MiIagre MlrukIo.
Nefaslo Perelgu.
Obslinado Obstlnemu.
Ora Nu.
IaIavra PuroIo.
Resislir Kontrusturl.
Rude Krudu.
SensiveI Sentemu.
Transformao AIllo.
Trevoso MuIIumu.
102 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 12. DUODCIMA LIO
Deois daqueIa conversa com meu ai, o Irneslo |a no era o ( aqueIe) Irneslo a (en) cada
minulo ronlo (a) lrove|ar or (pro) quaIquer bagaleIa. Com efeilo, eIe no era desses (eI
tlu]) esirilos obslinados, que resislem a lodas as admoeslaes. Muilas vezes sofremos or
(pro) simIes caricho, uns mais, oulros menos. Ha aqueIes ( lais) que veem nas aIavras de
oulrem ( de aIguem) uma esecia de dese|o de (]e) humiIhao, ha os que ensam que ludo e
lodos so (sturus) conlra eIes, ha os que veem ludo negro, sem quaIquer (lu) Iuz nesse mundo
lrevoso que se (uI sl mem) criam. Nada e mais nefaslo do que a deseserana, o ior que (klo)
ossa ( ode) aconlecer a aIguem e deixar cair as mos, como (ktuzu) esmagado or uma
fora invenciveI. Ora, o Irneslo era um bom homem, uma aIma sensiveI, vivia no corao de
lodos, e lodo aqueIe que o conhecesse ( conhecia) era seu amigo: (a) quem comreendemos,
amamos ( a esse amamos). Que mislerios lem a Nalureza, que a um coro aarenlemenle
rude aIia uma aIma de (kun) lo (laI) grande beIeza! Nessa aIma havia como que umas areslas,
e essas a (kun) cada dia se iam desgaslando ( se desgaslavam, com o suxo ud): era ( isso
era) o briIhanle, que se moslrava agora laI quaI era (l ]u estls). Ao ver ( vendo) essa (tlun)
cIara e raida lransformao, no ude conler-me e disse a meu ai:
Que miIagre foi esse (l tlo), (meu) ai! O nosso Irneslo esla agora de (en) lo ( laI)
bom humor! I ludo islo devemos ao aizinho ( ao senhor, aizinho)
Nenhum miIagre foi isso ( islo), nem (ku] ne) a mim se agradea aIguma coisa. Nada
mais (uIlun) z do que (oI) aquiIo que me areceu meu dever, e a Deus agradeo lo ( laI)
feIiz momenlo.
Captulo 13
Dcima-terceira Lio
OS ADVIRIOS DO QUADRO DOS CORRILATIVOS, A IARTICULA
A]N, O ADVIRIO-CON}UNO KVAZA, A IRIIOSIO DA, OUTROS
DITIRMINATIVOS, A NIGAO
182. A semeIhana dos ronomes vislos na 12 Lio, formam-se advrbios que se iniciam,
emcada cIasse, eIas mesmas Ielras que esses ronomes, se|am: l, nenl, tl, kl, tl, e que lerminam
or siIabas lambem caraclerislicas, da seguinle forma:
-L designa Iugar,
-AM lemo,
-AL molivo,
-LL modo,
-OM quanlidade.
Assim sendo, leremos:
183. Comeando or l: lL em algum Iugar, lAM em algum lemo, alguma vez, uma
vez, algum dia, um dia (assado ou fuluro), oulrora, lAL or algum molivo, or quaIquer
molivo, lLLde algummodo, de quaIquer modo, lOM emalguma quanlidade, emquaIquer
quanlidade, em cerla quanlidade, em cerlo grau, um lanlo, aIgo, um ouco. IxemIos: Ml lL
udls l tlun nomon Im aIgum Iugar ouvi esle nome. Mlu kru]ono estus lL en Iu urdeno
Meu Iais esla em aIgum Iugar do |ardim.
lAMlo detus ]u nll! AIgumdia ludo deve mesmo acabar! u tl lAMtldls lun slmlon?
Visle aIguma vez ummacaco` Tlun beston tl detus lAMtldl Isse (islo e, laI)animaI deves
aIgumdia ver. Se tl lAMln tldos, tl forte umuzlos Se emaIguma ocasio o vires, diverlir-
le-as a vaIer. Lstls lAM tre bonkoru reo Havia oulrora (ou era uma vez) um rei de muilo
bom corao. PIl oI lAM untue Iu tento furlozls Mais do que em quaIquer lemo (anles) o
venlo raivava, ou: Mais do que nunca (ou |amais). . . .
Lu enlro estus lAL ne permesltu A enlrada or aIgum molivo no e ermilida. Se ml lAL
ne tenos, lru tl soIu Se or quaIquer molivo eu no vier, va voc sozinho.
u ebIe Dlo lLL heIpos mln trotl lun to]on? Sera ossiveI que Deus de aIgum modo me
a|ude a achar quaIquer caminho` Ktur muIfuclIu]n ]uro]n l lLL trenudls slun tlton Qualro
103
104 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 13. DCIMA-TERCEIRA LIO
anos dificeis eIa de quaIquer modo arraslou sua vida.
Llu kupo estus lOM en muIordo A cabea deIe esla um lanlo em desordem. Por tlo onl
bezonus lOMdu mono Iara isso a genle recisa de cerla quanlia ( umlanlo de dinheiro). De
lOM du tempo Il ne furtus bone Ha aIgum lemo que eIe no assa bem (de saude). Venls
uI nl tlrlno en lOM eIuzltu testo, kun lOM kIlnltu kupo Chegou-se ale ns uma muIher
com um veslido um lanlo gaslo, de cabea um lanlo incIinada. Pro komputo! l dlrls lOM
nekurue donu uI ml lOM du puno! Ior iedade! disse eIa um lanlo limidamenle
dai-me quaIquer quanlidade (ode ser um ouco) de o! Nl lu] munls ku] unkoru l0M
restls Todos ns comemos e ainda sobrou um lanlo (ou aIguma quanlidade). Akceptu
lOM du monero] por tlu kufo Aceile umas lanlas moedas ara o seu cafe. l sldls lOM ku]
poste forlrls IIa cou senlada cerlo lemo e deois relirou-se.
OBSERVAO O signicado inlrinseco de lom e em alguma quanlidade (ou, evenluaI-
menle, aIguma quanlidade), absoIulamenle indenida, conforme os exemIos aresenlados.
Conludo, laI quanlidade, na Iinguagemcorrenle, nunca e grande, e, or islo, lomse resla ara
lraduzir o nosso umouco, que, enlrelanlo, no se deve confundir comouco. Ix.: Ln lu
muIbono estus lOMdu bono Imlodo o maI ha umpouco (islo e, umlanlo) de bem. Tlon ml
unku udls ku] ml lOM kredus Isso eu lambem ouvi e creio um pouco (islo e, um lanlo).
Per heIpo de torturo ml komprenls lOM tlun Ieteron Com o auxiIio de um dicionario com-
reendi um pouco (islo e, um lanlo) a sua carla. AIdonu uI Iu furuno lOM du ukto }unle a
farinha um tanto dagua, islo e, certa quantidade, no se quer dizer ouca, nem muila, mas
uma quanlidade qualquer: uma coIher, um coo elc. Im geraI, mais ara ouco do que ara
muilo, mas a quanlidade indenida conlinua de e.
184. Comeando or nen: NLNlL em nenhum Iugar, em arle aIguma, NLNlAM em
lemo aIgum, nunca, |amais, NLNlAL or nenhum molivo, NLNlLL de nenhum modo,
de forma aIguma, absoIulamenle no, NLNlOM em nenhuma quanlidade, em nenhum grau,
absoIulamenle (em) nada (quanlilalivo). IxemIos:
Mlu kru]ono le kuus, sed ml NLNlL ln trotus Meu Iais esla em aIgum Iugar, mas em
nenhum Iugar o acho. NLNlL estus pIl urme, oI he]me Im nenhuma arle ha mais encanlo
do que no Iar.
Tlu] dlo] NLNlAM ekzlstls Tais deuses nunca exisliram. NLNlAM estus tro muIfrue por
Iernl Nunca e demasiado larde ara se arender. Se tl lum furls tlon, NLNlAM pIu ln
refuru Se aIguma vez zesle isso, nunca mais o reilas. Vlun konslIon ml NLNlAM forgesos
Seu conseIho nunca (ou |amais) esquecerei.
Tlun decldon ml NLNlAL potus uprobl TaI resoIuo eu or nenhum molivo oderia
arovar. Vl estus brutu knubo, NLNlAL pIoru! Voc e um menino forle (de nimo), no
chore or coisa aIguma!
Ml NLNlLL esperls sukceson De nenhummodo eu eserava bomxilo (ou: Iu absoluta-
mente no eserava. . . ). Ml NLNlLL potls kontlnkl Iln prl tlo No ude, de forma aIguma,
convenc-Io disso.
Vlu eesto NLNlOM muIheIpus Sua resena absoIulamenle em nada alraaIha. Tlu
too estus NLNlOM slmlIu uI Ilu Issa voz no e nada arecida com a deIe. u tl hutus
e tl lom du mono? Bedurlnde ml hutus NLNlOM (du mono) Tens acaso conligo aIgum (
aIguma quanlidade de) dinheiro` InfeIizmenle no lenho nenhum (dinheiro), islo e, nada de
CAPTULO 13. DCIMA-TERCEIRA LIO Isvi.N+o six Mis+i 105
dinheiro, nenhuma quanlia. Tlu tlrlnuo NLNlOM tugus! AqueIa megera no resla ara
nada!
185. Comeando or : lL em todo o Iugar, em toda a arle, lAM em todo o lemo
(islo e, em quaIquer lemo), em toda a ocasio ( em quaIquer ocasio), toda a vez, cada vez,
em todos os lemos, semre, lAL or quaIquer molivo, or todos os molivos, lLL de
todos os modos, de toda a maneira, lOM toda a quanlidade (islo e, cada quanlidade, no a
quanlidade inleira!), quaIquer quanlidade. IxemIos:
lL okuzus tlo sumu Im loda a arle aconlece isso mesmo. Dlo estus lopotu ku] lL-
estuntu Deus e oniolenle e oniresenle.
Lstu lAMteremu]! ImquaIquer ocasio (ousemre) sede verdadeiros (a Ielra: ami-
gos da verdade)! Ll lAM furus l tlun eruron Toda a vez (ou semre) eIe comele esle
erro. Llu koro butls pIl forte, oI lAM o corao deIe balia mais forle (a Ielra: forlemenle)
do que em quaIquer lemo (islo e, em quaIquer ocasio anlerior a essa, correnlemenle lradu-
zimos or nunca). Ml lAM estls uI tl deIu, ku] tlu ml restos por lAM Semre (islo e,
em lodo o lemo, em quaIquer ocasio) le fui eI, e laI (ou assim) ermanecerei ara semre
(islo e, ara lodos os lemos).
lnfuno estus tre sentemu ku] lAL pIorus Criana e muilo sensiveI e chora or quaIquer
molivo. Vl lAL uIdus uI Il obeon Ior lodos os molivos voc Ihe deve obedincia.
Ml lLL prononcls tlun nomon, sed Il mln nenleI komprenls De lodos os modos ronun-
ciei esse nome, mas de nenhum modo eIe me comreendeu.
lOM du kufo Iln forte ekscltus QuaIquer quanlidade de cafe o excila forlemenle. Vl
potos tenl lOMope Iodero voces vir em gruos de quaIquer numero (islo e, quanlos
quiserem de cada vez).
186. Comeando or k: KlL em que Iugar, o Iugar em que, onde, KlAM em que lemo,
no lemo em que, quando, KlAL or que molivo, or que (inlerrogalivo, direlo ou indirelo),
KlLL de que modo, o modo or que, como, quo,quanlo (em grau), conforme, KlOM em
que quanlidade, quanlo. IxemIos:
KlL estus mlu kru]ono? Onde esla o meu Iais` Ho, KlL ml ln trotls! Oh! onde o
achei! Dlru, eI KlL tl estus Dize de onde es. R. estus Iu urbo, KlL ml nusklls R. e a cidade
onde nasci.
KlAM tl nusklls? Quando nasceu voc` Ll ne dlrls, KlAM Il retenos IIe no disse
quando voIlaria. Venlgu mln lum, KlAM necese Mande chamar-me (a Ielra: faa-me vir)
semre (ou a quaIquer momenlo) que necessario. De KlAM ml eIIltlls, ml nenlom rlpozls
Desde que ( quando) me Ievanlei (da cama) no descansei absoIulamenle nada.
KlAL tl pIorus? Ior que choras` Ml demundls Iu lnfunon, KlAL l pIorus Iergunlei a
criana orque eslava chorando. Ml ne sclus, KlAL No sei or que (ou or que razo).
]en KlAL ml ne tenls. ml estls muIsunu Iis orque no vim: eslava doenle. KlAL ml ne
Iernls ]unu! Iorque no arendi quando |ovem!
KlLL tl furtus? Como vai voc (de saude)` KlLL tl furls l tlon? De que modo (ou
como) zesle islo` Ll ne respondls, KlLL Il ln furls IIe no resondeu de que modo (ou
como) o zera. Ml ne komprenus, KlLL tlo furlls No comreendo como isso aconleceu.
KlLL nultu ml estls! Quo ingnuo fui! (ou: Como fui ingnuo!). Hu, KlLL beIe!
106 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 13. DCIMA-TERCEIRA LIO
Ah! como e beIo! (ou: que beIeza!). KlLL Il umls slun edzlnon! Como (ou quanlo, no
senlido de em que grau, com que inlensidade) eIe amava a esosa! KlLL ml toIus lum tldl
lun grundun urbon! Como eu quisera um dia ver uma grande cidade! KlLL! ne potus estl!
Como! no ode ser! KlLL ml untutldls, ne pIutls Como (ou conforme, segundo)
revi, no choveu.
NOTA Lembramos ao esludanle o modo de se exrimir em Iseranlo o grau de coma-
rao, no caso de iguaIdade, o que se acha na 9 Lio. Ai aresenlamos o adverbio kleI, que
e lambem con|uno, e que ordinariamenle serve ara lraduzir o nosso adverbio-con|uno
como.
OSIRVAONo confundir kleI como ronome klu, esludado no 172, ao quaI even-
luaImenle corresonde como, mas na aceo de quaI.
KlOM ml uIdus por l tlu] Ilbro]? Quanlo devo or esles Iivros` Ll serudls umlko]n
por nlu ufero, KlOM ku] kle Il potls IIe rocurava amigos ara a nossa causa, quanlos e
onde odia. KlOM ml sclus, l ne estus rlu Tanlo quanlo (ou eIo que) sei, eIa no e rica.
Nl nln leI urunos, KlOM Iu clrkonstunco] tlon permesos Arran|ar-nos-emos de quaIquer
maneira, quanlo (ou como) o ermilam as circunslncias. KlOM (du mono) tl bezonus?
Quanlo (dinheiro) voc recisa` lom (du mono), KlOM tl donos, ml ukceptos kore QuaI-
quer dinheiro que voc me der eu aceilarei de corao. KlOM muIte tl sclus! Quanla coisa
voc sabe! (islo e, quo muilo). KlOM du ulkto nl trutltls! Quanla aio alravessa-
mos! Nenlu potus untutldl, KlOM du tugo] l tlo duros Ninguem ode rever quanlos
dias islo durara.
187. Comeando or t: TlL ai, aIi, Ia (TlL l, ou l TlL, aqui), TlAM nesse lemo
(ou ocasio), naquele lemo (ou ocasio), em laI caso, enlo, TlAL or esse molivo, or esle
molivo, or isso, or islo, orlanlo: TlLL desse modo, assim, de laI modo, lo, lanlo. TlOM
nessa quanlidade, em laI quanlidade, lanlo, lo. IxemIos:
TlL, kle tl Ious, estus pIl turme, oI TlL l (ou l TlL) Ai, onde voc mora, e mais quenle
do que aqui. TlL, sur Iu supro de tlu monteto, klun nl tldus de l TlL, lum sturls monumento
AIi, no aIlo daqueIe morro, que vemos daqui, oulrora se erguia um monumenlo. Ml serls
mlun kru]onon sur Iu tubIo, sed l TlL ne estls Irocurei meu Iais em cima da mesa, mas Ia
no eslava.lor de TlL l! Iora daqui! Kle regus Iu forto, TlL ru]to slIentus Onde reina a
fora, (ai) siIencia o direilo. Romo estus TlL, kle estus Iu pupo Roma e (siluada ai) onde esla
o aa.
TlAMnenlo eI l tlo ekzlstls Nesse (ou naqueIe) lemo (ou enlo) nada dislo exislia.
De TlAM furlls Iumo Desde enlo fez-se Iuz. Se tl ne decldus, TlAM ml mem decldus Se
voc no decide, nesse caso (ou enlo) eu mesmo decidirei. Tlo estls TlAM, klum Iu besto]
puroIudls Isso foi no (ou naqueIe) lemo, quando (ou em que) os bichos faIavam.
PIutls, TlAL ml muIturmumls Chovia, or isso (ou or islo) resfriei-me. KlAL tl ne
tenls? Ml ne tenls TlAL, KL (ou TlAL, AR) ml estls muIsunu Porque no viesle` No
vim orque (islo e, or islo que) eslava doenle. Vl muIprutus, TlAL ne krlu Voc no lem
razo, orlanlo, no grile.
NOTAS I. Ve|a-se bem que o orque, inlerrogalivo ou excIamalivo (que aIguns escre-
vemcomo duas aIavras: or que) e KlAL, o da resosla e tluI ke, tluI ur ou ur, equivaIenle
a orquanlo, uma vez que, desde que elc.
CAPTULO 13. DCIMA-TERCEIRA LIO Isvi.N+o six Mis+i 107
II. Im vez de tluI ke, ou tluI ur, ode-se usar simIesmenle ur, . ex.: Ml ne respondls,
AR ml ne sclls No resondi orque no sabia.
III. Observe-se a seguinle inverso imorlanle: AR ml estls muIsunu, TlAL ml ne tenls.
Isse ur, com esla inverso, islo e, com a orao subordinada anleosla, lraduzimos usuaI-
menle or como, islo e: Como eslivesse doenle, (or islo) no vim. Se, orlanlo, como
equivaIe a orque, sera AR, no kleI.
TlLL estl nenleI potus Desse modo (ou assim) absoIulamenle no ode ser. Purdonu,
ku] TlLL tl rlcetos pucon Ierdoai, e desle modo (ou assim) ganhareis az. luru TlLL,
kleI ml dlrus uI tl Iaa assim (islo e, desle modo), como Ihe digo. KIurlgu Iu uferon TlLL, ke
nenlu dubo restu IscIarea o assunlo de laI modo que no que duvida aIguma. Ll rldudls
TlLL, ke tlo pIl u]nls pIoro, oI rldo IIe ria de laI modo, que isso mais arecia choro do que
riso. l TlLL sln donls uI tlu Iuboro, ke l forgesls lon uIlun IIa se dedicou a esse lrabaIho
a laI onlo (ou lanlo) que esqueceu ludo mais. lu]n slu]n poo]n Il pIenlgls TlLL, ke Il
presku ne potls lrl Todos os seus boIsos eIe encheu lanlo que quase no odia andar. Se
estus TlLL, ml konfesus mlun eruron Se e assim (ou a ser assim), confesso meu engano.
Por skrlbl, ml hutus kru]onon, pIumon, lnkon, KA] TlLL PLU Iara escrever lenho Iais,
ena, linla e assim or dianle (ou elc., ka| lieI Iu abrevia-se k.l..). l mluudls, por ke
Iu nu]buro] pensu, ke l hutus kuton TlLL uturu l estls! IIa miava ara que os vizinhos
ensassem que eIa livesse um galo, lo avarenla era eIa! Ml tln TlLL umus! Amo-le lanlo!
(islo e, com lanla inlensidade). Ml zorgus prl l TlLL, kleI ml zorgus prl ml mem Iu cuido
deIa (islo e, lenho cuidado com eIa) lanlo quanlo cuido de mim mesmo. Nenlu potls sln detenl
de rldo, TlLL lnfuno], kleI unku pIenuuIo] Ninguemode (ou odia) deixar de rir, assim
crianas como lambem aduIlos. Lu esperuntlsto] komprenus unu uIlun, kleI skrlbe, TlLL unku
bue Os eseranlislas se comreendem uns aos oulros (como) or escrilo, e assim lambem
oraImenle (islo e, da mesma forma que or escrilo, assim lambem oraImenle).
NOTA Lembramos ao esludanle, como o zemos a reseilo de kleI, o comaralivo de
iguaIdade em Iseranlo.
TlOM du oro] ml nenlum untue tldls Tanlas ores (islo e, ores em laI quanlidade)
eu |amais (anles) vira. Tlun Ilbron nl TlOM bezonus! De um Iivro assim (islo e, de laI
Iivro) recisamos lanlo! Prl TlOM du feIlo ml e ne sonls! Com lanla feIicidade eu nem
sonhei! KluI terl TlOM du Iurmo] ku] TlOM krlegl? Ior que derramar lanlas Iagrimas e
berrar lanlo` TlOM pIl bone! Tanlo meIhor! Klom du kupo], TlOM du oplnlo] Quanlas
cabeas, lanlas oinies. Lusu Iu knubon demundl TlOM, klom Il dezlrus! Deixe o menino
ergunlar lanlo quanlo dese|ar! Ll hutus TlOM du Io], klom du Ilno] IIe lemlanlos Ihos
(vares) quanlas Ihas. Ml hutus TlOM du lnfuno], klom (ou kleI) Il, t.e. nenlom Tenho
lanlos Ihos quanlo eIe, i.e. nenhum (Nota: t.e. e abrevialura de tlo estus, que sinica islo
e, corresondendo esla abrevialura a nossa i.e.. Observe-se desnecessaria a viguIa deois
de abrevialura t.e..)
188. Dos adverbios de lugar se formam adverbios de direo com o acrescimo da consoanle
n do acusalivo. Assim: le em aIgum Iugar, len para (ou a) aIgum Iugar, nenle em
nenhum Iugar, nenlen ara (ou a) nenhum Iugar, le em loda a arle, len para (ou
a) loda arle, kle onde, klen para onde, aonde, tle ai, aIi, Ia tlen para ai, ara aIi,
ara Ia, l tle aqui, ca, l tlen ara aqui, ara ca. IxemIos:
Mlu kru]ono len ruIlls Meu Iais roIou ara aIgum Iugar. Lu lnfuno turnudls len Iu
okuIo]n A criana voIlava os oIhos ara loda a arle (ou em lodas as direes). Kun Dlo
108 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 13. DCIMA-TERCEIRA LIO
tl lros len, sen Dlo nenlen Com Deus ireis a loda a arle, sem Deus a nenhum arle. Klen
tl lrls? Aonde fosle` Ml lrls tlen Iui aIi.Venu tlen l (ou l tlen) Venha aqui (ou ca).
NOTAIsle acusalivo chama-se acusalivo de direo e a eIe voIlaremos oorlunamenle.
Aroveilemos o ense|o ara oferecer aqui duas frases de Zamenhof, em cada uma das quais
se aresenlam |unlas as lrs condies de emrego do acusalivo: 1, no comIemenlo direlo,
2, subsliluindo uma reosio, 3, exrimindo uma direo, como acabamos de ver nesles
adverbios. So os seguinles:
Tlo uIkondukls mlN l tleN Iu duuN fo]oN Isso me lrouxe aqui eIa segunda vez. Lu
duun fo]o]n esla or ]e Iu duu fo]o.
TluI ml IlN tleN l lntltls, ke Il kun ml muIdormu nunuN noktoN Ior islo eu o convidei
(a vir) aqui, ara que eIe veIe conosco esla noile (i.e. a noile de agora, nun agora). Nunun
nokton esla or dum Iu nunu nokto duranle esla noile.
189. Regislrem-se as seguinles inleressanles exresses: le ku] le, ou tle ku] tle, ou tle l ka|
tle aqui e aIi, tle u uIlIoke aqui ou aIi, aIi ou aIhures, lum ku] lum de vez em quando,
lom post lom ouco a ouco, lum pIl, ou lum pIl ku] pIl ou pIl ku] pIl mais e mais, cada
vez mais, cada vez mais (emquanlidade), muIpIl ku] muIpIl,ou lummuIpIl cada vez menos,
lum pIu(e), ou lum pIu(e) ku] pIu(e), ou pIu(e) ku] pIu(e) cada vez mais (em conlinuao,
no esao ou no lemo, o e enlre arnleses quer dizer que e indiferenle usa-Io ou no), tleI
ku] tleI assim e assim, tleI u tleI assim ou assim, tlu-tlu assim assim (i.e. laI e laI).
190. Com exceo dos delerminalivos que se iniciam or tl e dos adverbios corresonden-
les, cu|as rimeiras Ielras so eslas, lodos os demais ronomes e adverbios, esludados nesla
Iio e na 12, odem receber caraler mais amplo e indenido sendo-Ihes ososla, em searado,
a arlicuIa invariaveI A]N. I. ex.: Ml bezonus ure puroIl uI lu u]n Ireciso urgenlemenle de
faIar com aIguem ( se|a quem for). lu (ou lu) u]n knubo sclus tlon QuaIquer menino ( se|a
eIe quem for) sabe disso. Ml estus he]me por nenlu u]n No eslou em casa ara ninguem (
quem quer que se|a). Ll toIls trlnkl nenlon u]n IIe no quis beber nada ( fosse o que fosse).
Lsperunto esprlmus lun u]n penson Iseranlo exrime loda a esecie de ensamenlo (
lodo, quaIquer que se|a). Ll pIe] umlke ukceptls lun, klu u]n tlu estls IIe com a maior ami-
zade recebia quaIquer essoa, fosse essa quem fosse. Ll rebutls lu]n urgumento]n, de klu u]n
unko lIl tenls IIe rebalia lodos os argumenlos, viessem de que Iado viessem. lon, klon
u]n l toIls, ml furls Tudo ( fosse o que fosse) o que eIa queria eu fazia. Tlu estls Iu pIe]
rulnlgu tertremo, klu lum u]n okuzls Isse foi o mais devaslador lerremolo que |amais (
em quaIquer lemo) ocorrera. KleI u]n tlo estls, l tlu lnsekto sutls nlun tlton Iosse como
fosse, esle inselo nos saIvou a vida. Venu, klum u]n tl dezlros Venha quando o dese|ar (
se|a quando for, no imorla a ocasio). Kle u]n tl estos, mlu penso estos e tl Onde quer
que esle|as, meu ensamenlo eslara em li. Klen u]n ml mln turnls, le estls ukto Iara onde
quer que eu me virasse, or loda a arle era agua. Klom u]n ml rompls uI ml Iu kupon, ml tlon
ne potls komprenl Ior mais que eu quebrasse a cabea, no odia comreender isso.
A]N encerra, orlanlo, uma exresso orluguesa do lio: quem quer que. . . , o que quer
que. . . , se|a quem for, se|a o que for, quaIquer que. . . , no imorla quem, no imorla o que,
no imorla quando, no imorla onde, no imorla quanlo, elc.
191. Ior varias vezes lem o esludanle enconlrado e aIicado a aIavra KVAZA, com a
signicao, ora de como que, ora de como se. Conforme se v, serve ara exrimir com-
CAPTULO 13. DCIMA-TERCEIRA LIO Isvi.N+o six Mis+i 109
arao aroximada ou suosla, ao conlrario de kleI, usado geraImenle ara a comarao
verdadeira. IxemIos:
Lu Iugo estls ktuzu speguIo O Iago era como que (ou quaI) um eseIho. Ktuzu
Iu soru frupo lo mutlls Como que or um goIe de magica (ou or encanlo ludo
emudeceu. Lu Ilbro kuls untu Il ktuzu kun senskrlbu] foIlo] O Iivro eslava (deilado) anle
eIe como se comas foIhas embranco (a Ielra: semescrila). l ktuzu hutls okuIo]n sur Iu plnto]
de Iu ngro] IIa como que linha oIhos nas onlas dos dedos. le ml petegls Iuboron, ktuzu
uImozon Ior loda a arle imIorei lrabaIho, como se fora esmoIa. l slIentls momenton,
ktuzu medltunte IIa ermaneceu caIada um momenlo, como que medilando (ou como
se medilasse). Ll preterpusls mln, ktuzu ne rekonunte mln IIe assou or mim, como
se no me reconhecesse. Lu knublno tremudls, ktuzu tldlnte funtomon A menina lremia
como se houvera vislo um fanlasma. Murtu sturls untu Il, ktuzu tonllntu Marla eslava
(de e) dianle deIe, como que elricada. Venu uI ml kun tlu rupldeco, ktuzu tl kurus de
Iu morto Venha ler comigo com laI veIocidade como se corresse ( fugisse) da morle. Vl
puroIus en tlu munlero, ktuzu ml estus kuIpu en tlo Voc faIa de laI modo, como se eu fosse
cuIado disso.
192. Ligando a subslanlivo aIgum dos adverbios de quanlidade ora lralados vimos o vo-
cabuIo DA, esle vocabuIo no e novo, orquanlo |a aresenlado no 78 e referido na Nola do
180. Isle DA e reosio, necessaria, de falo, a esla Iigao,ois adverbio no ode reger
nome ou ronome. Islo se eslende a lodos os adverbios que exrimam quantidade, sendo esla
considerada na sua aceo geraI de medida, numero elc. Assim: lom, nenlom, lom, klom,
tlom, pIl, muIpIl, tro DA mono, DA monero], aIem de keIke, muIte e sue, que esludaremos
ainda nesla Iio.
Ior oulro Iado, esle vocabuIo DA lraduz a reosio orluguesa de quando venha esla
deois de subslanlivo que exrima quantidade (ou medida, elc.), se|a or sim mesmo, se|a or-
que a esse subslanlivo se alribua esle senlido, rrio ou gurado. A aIavra que se segue
a de e o comIemenlo do subslanlivo, or assim dizer, quanlilalivo. I. ex., edao
DI carne: edao e quanlidade, carne e o comIemenlo de edao, Dir-se-a, ois, em
Iseranlo: peco DA tlundo. Oulros exemIos: MLTRO DA drupo (Um) melro DI ano.
DLKDUO DA kuIero] (Uma) duzia DI coIheres. CLNTO] DA KlLOMLTRO] DA Iongo
Cenlenas DI quiImelros DI exlenso. Grundu nombro DA torto] Grande numero DI
aIavras.AMASO DA homo] MuIlido (DI essoas). SLRlO DA urtlkoIo] Serie DI arli-
gos. SUMO DA mono Soma DI dinheiro ( quanlia). GUTO DA sungo Gola DI sangue.
GLASO DA tlno Um coo DI vinho (i.e. a quanlidade de vinho conlida num coo, vinho
na medida de um coo). PLLNMANO DA rozo] Mancheia de rosas. MARO DA mlzero]
Mar DI miserias. NUBO] DAukrldo] Nuvens DI gafanholos. UNUMlNUTODAslIento
Um minulo DI siIncio. Sen lu OMBRO DA dubo. Sem quaIquer (ou nenhuma) sombra
DI duvida.
A quaIicao do comIemenlo or um ad|elivo em nada aIlera esla regra. I. ex.: Peco DA
KAPRlDA tlundo Iedao de carne de cabrilo. Metro DA NlGRA drupo (Um) melro de
ano relo. Dekduo DA TlA] kuIero] (Uma) duzia de lais coIheres (i.e. de coIheres dessa,
ou de laI quaIidade). Grundu nombro DA ALlA] torto] Grande numero de oulras aIavras.
Amuso DAlA] (ou luspecu]) homo] MuIlido de genle de loda a esecie. Guto DAHOMA
sungo Gola de sangue humano.
Se, enlrelanlo, a quaIicao do comIemenlo chega ale a uma reslrio laI que o quanlila-
110 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 13. DCIMA-TERCEIRA LIO
livo reresenle, de referncia, uma parte integrante do comIemenlo, |a no se usara a reo-
sio du, mas em geraI, a reosio DL. Ior ex.: Restls boteIo DA tlno -Sobrou uma garrafa
de vinho. Mas: Restls boteIo DL LA tlno Sobrou uma garrafa do vinho. Metro DA drupo
Um melro de ano. Mas: Metro DL TlU drupo Um melro desse (ou daqueIe) ano. Guto
DA sungo Gola de sangue. Mas: Guto DL MlA sungo Gola do meu sangue.
Nesla reslrio lambem se emrega a reosio LL, querendo exrimir-se uma parte abs-
trada de um lodo, a semeIhana das formas conhecidas: lu, nenlu, lu, klu, tlu LI nl
aIguem, ninguem, cada um, quem, aqueIe DI ns. l estls Iu pIe] beIu LL tlu] knublno]
IIa era a mais beIa daqueIas meninas. Iara o mesmo efeilo se usa LL em exresses seme-
Ihanles, como: Lu Iustu LL Iu teteruno] O uIlimo dos veleranos. LL tlu tuIso ml memorus
nur upurtu]n peco]n Dessa vaIsa Iembram-me aenas lrechos isoIados. KleI edzlnon Il prenls
]unuIlnon LL slu purencuro Ior esosa eIe lomou uma |ovem da sua arenleIa. Assim, lere-
mos agora: Gustumu lom LL NlA] kuko] ku] LL NlA tlno Irove um ouco dos nossos boIos
e do nosso vinho. lIl restlgls nenlom LL LA tlundo IIes no deixaram nada ( nenhuma
quanlidade) da carne. Tle estls deko] LL LlA] koIego] AIi eslavam dezenas de coIegas seus.
Purto LL TlU] Ilbro] tenls dlfektltu] Iarle desses Iivros chegaram avariados. (Nole-se o
IuraI dlfektltu] , como em Iorlugus.)
Iara comarar quanlidade com arle inlegranle ve|amos os seguinles exemIos:
a) Ml trotls pecon DA tltro Achei um edao de vidro: DA, orque tltro e lermo abso-
Iulamenle geraI, indenido. Mas: Ml trotls pecon DL boteIo Achei um edao de garrafa:
DL, orque boleIo e ob|elo denido, e, assim, esle edao e arle dum ob|elo.
b) Se comrei meia garrafa de vinho, direi: Ml uetls duonon DA boteIo du tlno. Islo e:
Klom DA tlno ml uetls? Quanlo vinho comrei` Resosla: Duonon DA boteIo Meia
garrafa. Se, orem, digamos, esla garrafa, |a vazia, se quebrou em dois edaos iguais, cada
um desles edaos e duono DL boteIo: DL, orque |a no se diz quanlidade (de Iiquido),
mas arle (do ob|elo em si).
c) Prl tlo ekzlstus nenlu ombro DA dubo A esle reseilo nenhuma sombra de duvida
exisle. Mas: Nun lu ombro DL dubo kotrls lun tlzuon Agora uma ( como que uma) som-
bra de duvida Ihe cobria o sembIanle. Islo e: Nenlu ombro DA dubo equivaIe a nem sequer
a mais Ieve duvida, nenhuma quanlidade de duvida ( nenlom DA dubo). Ombro DL dubo,
orque e como se fosse a duvida, como aIgo maleriaI, que ro|elasse sombra, a frase equiva-
Ieria a: Nun lu dubo ombrls lun tlzuon Agora uma esecie de duvida Ihe sombreava o
sembIanle.
Se a aIavra que exrime quanlidade elc. vier depois da reosio orluguesa de,
emrega-se a reosio DLdo Iseranlo, no du, e do mesmo modo se emregara DLquando
se indique uma qualidade, uma espcie, ou se d uma denominao. IxemIos: AIteco DL 30 me-
tro] AIlura de 30 melros. (Mas: 30 metro] DA uIteco 30 melros de aIlura.) SlIento DL unu
mlnuto SiIncio de um minulo. Vlto DL 80 ]uro] Vida de 80 anos, GIuso DL tlno Coo
de vinho (i.e. o ob|elo deslinado a vinho, como lambem se diz: gIuso POR tlno coo ara
vinho.
193. AIem dos delerminalivos ora esludados, convem conhecer os seguinles: uIlu oulro,
diferenle, ceteru oulro (reslanle), keIku aIgum, cerlo, muItu muilo (e muImuItu
ouco, equena quanlidade de), suu sucienle, certu cerlo, dltersu diverso. Todos
CAPTULO 13. DCIMA-TERCEIRA LIO Isvi.N+o six Mis+i 111
esles odem usar-se, quer no singuIar, quer no IuraI. Ainda: pIuru] varios, que s lem
IuraI.
193-A. Na 12 Lio ha varios exemIos de uIlu combinado a delerminalivos, ou como re-
Ialivo de lu ou unu, no singuIar ou no IuraI. Ve|amos agora: ]ucob sertls e Lubun unkoru
uIlu]n sep ]uro]n }acob serviu em casa de Labo ainda oulros sele anos. l esperls, ke lu u
uIlu ]unuIo lntltos ln uI dunco IIa linha eserana de que um ou ouro raaz a convidasse
ara danar. Ll puroIls prl tlo ku] uIlu, sed nenlo utlIun dlrls IIe faIou sobre isso e aquiIo,
mas nada de uliI disse. Nek lo nek uIlo Nem uma coisa nem oulra. Se tlu u uIlu formo
ne pIuos uI tl. . . Se essa ou aqueIa (ou laI ou quaI) forma no Ihe agradar. . . Ml hutus
nenlom du tempo. tlo ku] uIlo. . . (ou uIlu. . . ) No lenho lemo nenhum: islo e aquiIo. . . Tlu
u uIlu homo potus pensl uIle Issa ou aqueIa essoa oderia ensar de modo diferenle. Ml
ne skrlbus uIle, oI proprumune No escrevo de oulro modo a, no ser de rrio unho.
Ml detus lrl tlen, uIle potos okuzl lu muIfeIlo Tenho de ir Ia, seno (i.e. de oulro modo)
odera aconlecer aIguma desgraa. lnter uIluo] (ou lnteruIle, ou lnter uIlu] ufero]) Il rukontls,
ke. . . Inlre oulras coisas eIe conlou que. . . AIle estl nenleI potus De oulra forma absoIu-
lamenle no ode ser. l tle, kleI uIlIoke, ekzlstus konkursudo de lntereso] Aqui como em
oulra arle (ou aIhures) exisle concorrncia de inleresses. Dezlru nenlon de uIluIo Nada
dese|es de oulrem.
193-B. Por Iu Ilbro] ml eIspezls cent kruzero]n klon ml furu kun Iu ceteru mono? Com
os Iivros gaslei cem cruzeiros, que devo fazer com o dinheiro reslanle` Tlu pIuco upurtlgls
de Iu ceteru urbo Iu notun kturtuIon Issa raa searava do reslo da cidade o novo bairro.
Venls nur unu kundlduto, Iu ceteru] sln ne prezentls Veio s um candidalo, os oulros (ou os
demais) no se aresenlaram. emlzo]n, koIumo]n, munumo]n ku] ceteru]n slmlIu]n ob]ek-
to]n nl nomus toIuo Camisas, coIarinhos, unhos e demais ob|elos semeIhanles chamamos
roua branca. Ln l tlu punkto ml cedus uI tl en lo ceteru, ne Nesle onlo cedo a voc, em
ludo o mais ( reslanle) no. luru tlun deton, Iu ceteron Iusu uI Iu tempo Cumre com o
leu dever, o reslo deixa ao lemo. Lu komencu]n torto]n l eIdlrls kIure, Iu ceteruon l upenu
murmurls As aIavras iniciais eIa ronunciou cIaramenle, o reslo eIa maI sussurrou. Tlo
estus muIhonestuo ku] cetere l nenlon utlIus Isso seria uma desoneslidade e aIem dislo (ou
aIias) de nada serviria. l tlon ml ne sclus, cetere l ne upurtenus uI mlu fuko Islo eu no
sei, de reslo no erlence ao meu ramo (de conhecimenlos).
NOTA Im vez de elc. odemos dizer e oulros, em Iseranlo odemos lambem
dizer ku] ceteru], ou ku] cetere, que se abreviam k.c.. Tambem ku] uIlu], cu|a abrevialura e
k.u..
193-C. Ml estls tle untu keIku tempo Islive Ia ha aIgum lemo. Ml trotlus en keIku
emburuso Acho-me em aIgum ( cerlo) embarao. De tlu tempo pusls keIku nombro du
]urcento] Desde esse lemo se assou cerlo numero de secuIos. KeIku] ekzemIo| kIarigos
Ia aferon AIguns exemIos escIarecero o assunlo. KeIka| (ou keIke) eI mlu] Ilbro] perdlls
AIguns dos meus Iivros se erderam. Ln Iu duro de keIke du semu]no] No decurso de
aIgumas semanas.
NOTAS I. Imrega-se frequenlemenle keIku], ou keIke du, recedido de delerminalivo,
com o senlido de oucos. Ix.: Lu keIku] persono]. . . As oucas essoas. . . Pro lu]n keIku]
centuto]. . . Ior uns oucos cenlavos. . . Ln Iu duro de lu] keIke du semu]no]. . . No
decurso de umas oucas semanas. . . Dum tlu] keIke du monuto]. . . Duranle esses oucos
meses. . .
112 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 13. DCIMA-TERCEIRA LIO
II. A exresso e lanlos recedida de nome de numero diz-se, . ex.: Vinle e lanlos anos,
Dudek ku] KLLKL DA ]uro].
193-D. Post muItu unceIludo ml konsentls Ilun peton Deois de muila hesilao concor-
dei como edido deIe. Lu tro muItu puroIudo Iuclgus Iln O demasiado faIar o cansa. MuItu]
homo] (ou, simIesmenle, muItu]) kredus, ke l tlo estus pIe] puru tero Muilas essoas (ou
muilos) creem que islo e a mais ura verdade. Ou: muila genle cr. . . . Ln Iu suIono estls
muIte (ou muIte du) homo] No saIo havia muilas (i.e. grande quanlidade de) essoas. Ou:
. . . Havia muila genle.
NOTA Com a ideia de con|unlo, e de uso, no IuraI, a forma muIte du ou muIto du, se
no, use-se muItu], evenluaImenle muIte du. Comarem-se os dois uIlimos exemIos acima.
Conlinuando: MuIte du (oumuItu]) ]uro] pusls de tlu tempo, ku] muIte du muIbono nln trus
Muilos anos se assaram desde esse lemo, e muilo maI (i.e. muilos maIes) nos alingiu.
Pro slu] muItu] okupo] Il ne potls tenl Ior suas muilas ocuaes eIe no ode vir. MuItu]
eI Ilu] noto] perdlls Muilos dos seus aonlamenlos erderam-se. Ln Lropo ekzlstus muIte
du tldlnduo] Na Iuroa exislemmuilas coisas dignas de seremvislas. Klumml len teturus,
ml nenlum prenus kun ml muIton du pukuo Quando via|o ara aIgum Iugar, nunca Ievo (a
Ielra: lomo comigo) muila bagagem. Lu rluIo hutus muIton du mono O rico lem muilo
dinheiro. Ll muIte Iernls ku] merltus muIte du Iudo ku] du kuko] IIe arendeu muilo e
merece muilo Iouvor e muilos boIos. Klu muIte puroIus, ne muIte furus Quem muilo faIa,
no muilo faz. Ankoru ne pIutus, sed ne muIte munkus ls tlo Ainda no chove (ou: Ainda
no esla chovendo), mas no faIla muilo ara isso. Tlo estus tro muIte Isso e demais!
193-E. Unu fu]rero estus suu por ekspIodlgl puIton Uma faisca e baslanle ara fazer
exIodir a Ivora. u tl hutus sue du mono? Tens dinheiro sucienle` Ml pensus, ke
estos sue mlI kruzero] Ienso que sero sucienles miI cruzeiros. Lu Iuno ne brlIls sue,
por Iumlgl Iu to]on A Iua no briIhava sucienlemenle ara iIuminar o caminho. Sue!
(ou Suus!) asla.
193-F. Vltu] estuo] estus trotutu] en Iu muro ls certu profundeco Seres vivos se encon-
lramno mar ale cerla rofundidade. Certu nombro du tlu] torto] estus necesu Cerlo numero
de lais aIavras e necessario. Lu urtlkoIo] detus estl ne seku], sed prepurltu] kun certu suco
Os arligos ( escrilos) devem ser no secos, mas rearados com um cerlo moIho.Certu]
clrkonstunco] retenus mln l tle Cerlas circunslncias me relm aqui.
193-G. Sur Iu tubIo sturls dltersu] sukeruo] Sobre a mesa havia diversos (ou variados)
doces. Ln tlu] boteIeto] sln trotus dltersu] ucldo] Nesses frascos se acham acidos de diversa
esecie. lIl muItfo]e komencls dltersu]n entrepreno]n, sed nenlum durlgls IIes muilas vezes
comearam diversas emresas, mas nunca rosseguiram. Tle estls homo] de dltersu] uo], de
dltersu eksteruo ku] unku de dltersu] kuruktero] AIi havia essoas (genle) de diversas
idades, de diversa aarncia e lambem de diversos caracleres. Lu dltersu] speco] de termlto]
konstruus nesto]n de tre dltersu formo As diversas esecies de lermiles conslroem ninhos
de muilo diversa forma. Lu hlstorllsto] dlterse rukontus prl l tlu okuzuo Os hisloriadores
reIalam diversamenle esle aconlecimenlo.
193-H. Tlon utestls ne unu, sed pIuru] persono] Isso leslemunhou no uma, seno (o
leslemunharam) varias essoas. MuItu] kredus ]e Dlo, keIku] ne kredus, ku] pIuru] hezltus
Muilos creem em Deus, aIguns no creem, e varios hesilam. Ml lIln tldls duope pIuru]n fo]o]n
ku] en dltersu] Ioko] Iu os vi |unlos varias vezes e em diversos Iugares. LI Iu pIureco de
CAPTULO 13. DCIMA-TERCEIRA LIO Isvi.N+o six Mis+i 113
mondo] Ioutu] komprenebIe sektus Iu dlterseco de konstruo de tles estuo] Da IuraIidade
de mundos habilados naluraImenle decorreria a diversidade de comIeio dos seus seres.
194. A negao, em Iseranlo, e simIes, islo e, na mesma orao no odem vir dois vo-
cabuIos de nalureza negaliva, como: ne (no), nek (nem), sen (sem) e os negalivos correIalivos
(que rinciiamcomas Ielras nen). ImIorlugus lemos falo semeIhanle como adverbio no,
que desaarece quando oulra negaliva recede ao verbo, assim: Nunca vi, nada faIle,
ninguem dormiu. Vindo essa oulra negaliva depois, |a no ha incomalibiIidade: No vi
nunca, no faIle nada, no dormiu ninguem. Iodem ocorrer, em Iorlugus, mais de
duas negalivas, or exemIo: Nunca disse nada a ninguem sobre islo, no enconlrei, nem
meu Iais, nem minha ena, elc.
Im Iseranlo, a no serem as combinaes nek. . . nek. . . e oulras em que gure nek,
a orao negaliva s ode ler um vocabuIo negalivo. Assim, e indiferenle querer exrimir-
se: Nunca fumei ou Iumei nunca, sera: Ml nenlum fumls, ou Ml fumls nenlum. Iode-se
como que desdobrar o nenlum(onde o n medio e eufnico), dizendo: Ml NL fumls lAM, nunca,
orem: Ml NL fumls NLNlAM, nemMl NLNlAMNL fumls (como, emIorlugus, no dizemos
Nunca no fumei).
Oulros exemIos: Nunca vi ninguemque. . . Ml NLNlAMtldls lUN, klu. . . , ou: NLNlUN
ml lAM tldls, klu. . . Ve|amos esles exceIenles exemIos do meslre Zamenhof: Ml ne soIe uI
NLNlU lON lAM muIpermesls, sed. . . Iu no s a ninguemnunca (ou |amais) roibi nada
(ouquaIquer coisa), mas. . . NLNlULI tlu], klu]n Il renkontls, lAMlONudls prl Iu nu]tlnguIo
Nenhum dos que eIe enconlrou |amais ouvira nada a reseilo do rouxinoI. Vl hutus lnfu-
non. . . Ktur]urun knublnon. . . , klu uI NLNlUfurus lAMlANmuIugrubIuon Asenhora lem
uma Iha. . . Uma meninazinha de qualro anos. . . , que a ninguem |amais causaria quaIquer
aborrecimenlo. NLNlU. . . sclls lAM lON dlnltun prl tlo l Ninguem. . . |amais soube aIgo
de denido sobre islo. NL ekzlstls lO slmlIu en lU u]n regno No exislia nada de arecido
em quaIquer reino ( fosse quaI fosse).
A reosio sen (sem) e or si mesma, negaliva, imondo, orlanlo, a mesma regra. Ix.:
Sem nenhuma duvida SLN lA dubo, no sen nenlu. . . . Saiu sem Iicena de nenhum de
ns Ll eIlrls SLN (Iu) permeso de lU eI nl. Sem dinheiro nem amigos SLN mono KA]
umlko], no sen. . . nek. . . , e islo e naluraI, orquanlo seria, comIelando: Sen mono KA] SLN
umlko]. AIem de sen. . . ku]. . . enconlra-se lambem sen. . . u. . . , exemIos de Zamenhof:
SLN etuIo] A teturlIo Sem cavaIos nem carro. SLN gIuto, SLN lnslgno u ornumo super
Iu tombo, SLN ceremonlo] ku] SLN funebru] formo] KA] purudo Sem esada, sem insignias
nem ornamenlo acima do lumuIo, sem cerimnias e sem formaIidades funebres nem oma.
Ll furls Iu trudukon SLNlLS heIpo, Akorekto IIe fez a lraduo sema a|uda nema correo
de ninguem. Tlu] l torto] estls kreutu] unu post unu, SLN lA kondukunto A Iedonunto
Islas aIavras foramsendo criadas uma or uma, semnenhumcondulor (ou dirigenle) nem
IegisIador.
As exresses no. . . , nem. . . e nem. . . , nem. . . lraduzem-se, mais geraImenle, a Ielra,
. ex.: NAO o enconlrei, NIM ao irmo (deIe) Ml NL renkontls Iln, NLK Ilun fruton. NIM
o enconlrei (a eIe), NIM ao irmo Ml renkontls NLK Iln, NLK Ilun fruton. No: Ml NL
renkonlis NLK Iln, NLK Ilun fruton. Tambem ne. . . u. . . , ne. . . ku]. Oulros modos, odem
lraduzir no. . . nem. Oulros exemIos, reIacionados com islo e com o dilo acima: Nem eu,
nem ninguem NLK ml, NLK lU uIlu (islo e, oulro aIguem). I esle de Zamenhof: NLK Ilu]
lnfuno], NLK Il, frlpono, NLK Ilu] onkIo], NLK Ilu] onkIlno] hutu en lO lAN proton! Nem
114 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 13. DCIMA-TERCEIRA LIO
os Ihos (deIe), nem eIe, lralanle, nem os lios, nem as lias lenham em nada quaIquer roveilo!
Im Iorlugus mesmo, duas negalivas odem dar uma ideia osiliva, . ex.: No de-
sobedeas! imIica a ideia obedece!, ningum se|a ingrato diz o mesmo que lodos se|am
gralos, elc. Assimlambem: Nada no quero e orque quero aIguma coisa, emIseranlo:
NLNlON, ml NL toIus, islo e lON ml toIus. Nunca voIlou sem lrazer nada e orque sem-
re voIlou lrazendo aIguma coisa, em Iseranlo: Ll NLNlAM retenls uIportunte NLNlOM,
islo e: Il lAM retenls uIportunte lON. Ninguem no sou e orque sou aIguem: em Is-
eranlo: NLNlU ml NL estus, islo e, Ml estus lU. Se udessemos dizer: Nenhum homem no
erra, quereriamos dizer que lodos erram, em Iseranlo ode dizer-se: NLNlU (ou NLNlA)
homo NL erurus, o que equivaIe a: lU (ou lu) homo erurus. Im vez daqueIa frase dizemos:
Nenhum homem deixa de errar, e assim arendemos mais um dos modos de dizer em Is-
eranlo a exresso deixar de: simIesmenle com o adverbio ne. Oulro exemIo: No rir
no osso e no osso deixar de rir, em Iseranlo: NL rldl ml NL potus, ou: Ml NL potus
NL rldl.
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Abonl assinar (eridicos).
Adepto adelo.
Artefurltu arliciaI.
lnu chins.
londl fundar.
lorIusl abandonar.
Germunu aIemo.
]upunu |aons.
KutoIlku calIico.
KlIogrumo quiIo(grama).
KoIumbo CoIombo.
Kontlnento conlinenle.
Murtlno Marlinho, Marlim.
Presl imrimir.
Propugundl roagar.
Regento regenle.
Socleto sociedade.
Stedu sueco.
Unltersltuto universidade.
Ln Iu tempo, klum uperls Lsperunto, estls propugundutu Iu Ilngto urtefurltu VoIupk,
kreltu de I germunu pustro kutoIlku ]ohuno Murtlno SchIeer (Iegu Iu]er). Lu bezono de lu
Ilngto lnternuclu estls tleI grundu, ke keIku] homo] Iernls VoIupkon, ur l hutls fuclIun gru-
mutlkon sed Iu prononco ku] Iu torturo de tlu Ilngto estls tre muIfuclIu] tluI VoIupk, kles
krelnto ne permesls pIlbonlgo]n (meIhoramenlos) en slu Ilngto, mortls. Tlum muItu] homo],
forIuslnte VoIupkon, ukceptls Lsperunton. Lu unuu] esperuntlsto] estls preclpe ruso], stedo]
ku] germuno]. Ln Rusu]o estls tlum muIfuclIu Iu fondo de socleto] ku] Iu propugundo] de notu]
CAPTULO 13. DCIMA-TERCEIRA LIO Isvi.N+o six Mis+i 115
ldeo]. Ln Iu ]uro 1889 uperls Iu unuu guzeto Lsperuntu, presutu en Germunu]o, sed presku lu]
ubonunto] estls ruso]. Tlu guzeto muIuperls post ses ]uro]. Poste uperls esperuntlstu guzeto en
Stedu]o. Lsperunto komencls estl pIl bone konutu ku] ukceptutu, klum keIku] fruncu] unltersl-
tutuno] ku] sclencuIo] prenls Iu propugundon en slu]n muno]n. Tlu motudo fruncu utlngls uIlu]n
Iundo]n, ku] Lsperunto trotls umlko]n ku] udepto]n sur Iu tutu tero, e en ]upunu]o ku] lnu]o.
MITODO DIRITO
Respondu Iu ]enu]n demundo]n.
Kle (t.e. en klu Iundo) estus Iu urbo Purlzo? Klum tenls KoIumbo uI Amerlko? (Im 1492).
u Il sclls, klen Il tenls? (No, orque ensou que livesse chegado a India. India Hlndu]o).
u estus en Azlo? Ln klu kontlnento estus lnu]o? Se tl puroIos uI lu lno portuguIIlngte, u Il
komprenos tln? u lum tltls teru] duondlo] sur Iu tero? (Ml pensus, ke. . . ). Klum Iu portuguIu
ku] bruzlIu reo ]ohuno Iu Sesu retenls PortuguIu]on, klun Il restlgls (deixou) en BruzlIo kleI
regenton? (Seu Iho D. Iedro. Dom Sln]oro). u oro estus pIl kuru, oI fero? Se ]es, kluI?
(Iorque e mais raro,raro muIoftu). KluI fero fuIus teren pIl ruplde, oI pupero? (Iorque e mais
esado, esado pezu). Klo estus pIl pezu. u unu klIogrumo du fero, u nun klIogrumo du
ukto? Klom du monuto] estus en unu ]uro? Klomu horo estus ]e tugmezo (ao meio dia)? u
etuIo] kurus tleI ruplde, kleI tugonuro (trem)? Klu estus pIl rupldemu. u certo (cervo, veado)
u testudo (larlaruga)? Se tl trotos les monon, klon tl furos, sclunte, klu ln perdls?
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Abraar - lrkubrukl.
Aniversario nalaIicio - Nuskotugo.
Aleno - Atento.
Carinhoso - Kuresu.
CIasse - KIuso.
Disoslo - Pretu.
Dominio - Bleno.
Infaluado - Putecu.
Ingraado - Amuzu.
Iriar-se - Hlrtll.
IuziIar - luIml.
Homenagem - Honorudo.
Imorlar - Grutl.
}unlar - Kunlgl.
Ma|esloso - Mu]estu.
MaI - MuIentlIe.
Manler-se - Sln tenl.
OrguIho - llereco.
Iorle - Slnteno.
116 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 13. DCIMA-TERCEIRA LIO
Receber - Akceptl.
Relesar-se - Rektll.
RidicuIo - Rldlndu.
Soberano - Sutereno.
Soberbo - lleru.
Transmudar-se - AIlll.
A13 de maio fomos convidados eIa lia IIisabele ara ( uI) uma feslinha: era o aniversario
nalaIicio do soberbo Iaxa. No odiamos deixar de ir, seno a veIha morreria de desgoslo.
La, orlanlo, fomos. Mais do que nunca o Iaxa arecia ( uspektls ktuzu) um rei asseando
em seus dominios. O ior foi quando ( enlo quando) aareceu ( veio) o Dr. IauIo com o
Cerbero: |usla homenagem. Como era de eserar ( untutldebIe), o ma|esloso orle daqueIe
soberano se lransmudou lodo: os eIos eriaram-se, a cauda relesou-se, os oIhos fuziIavam.
Cerbero, conludo, manlinha-se absoIulamenle lranquiIo e ale ( e) arecia disoslo a abraar
carinhosamenle aqueIe que lo maI o recebia.
Anle aqueIa cena engraada, meu ai faIou:
No ha nada mais ridicuIo do que o orguIho. Ior mais incriveI que (isso) area, ale
( e) enlre os animais exislem diversas cIasses. Ao enfaluado Iaxa os demais no imorlam,
mas a esses ( tlu]) ninguem considera dignos de aleno, e morrem Ionge de lodos, como
( assim como) viveram, oderiamos reaImenle ( ]u) dizer que nunca viveram. Onde esla o
amor, ai se acha a vida: amemo-nos, ois, como irmos, orque ara islo (foi que) Deus nos
criou e |unlou num mesmo edao do Seu Reino.
Captulo 14
Dcima-quarta Lio
OSIRVAIS SORI O USO DOS MODOS I TIMIOS VIRAIS. RAIZIS
INTIRNACIONAIS
195. No 19 aresenlamos 4 modos verbais: indicalivo, condicionaI, imeralivo e inni-
livo, bem como 3 lemos: resenle, assado e fuluro.
196. A lerminao us, caraclerislica do lemo presente, lraduz esle mesmo lemo do modo
indicalivo orlugus, no que no se oferece nenhuma dicuIdade. AIem disso, orem, usa-se
em oulras oorlunidades, que veremos no decurso desla Iio.
197. O Iseranlo, em geraI, no dislingue, com lerminaes diferenles, os dois pretritos:
erfeilo e imerfeilo, usa a mesma lerminao ls ara ambos. Ix.: Mlu putrlno ku] lu putrlno
estlS frutlno], sed lIlu] sorto] ne estlS eguIu] Minha me e a me deIa eram irms, mas as
sorles deIas no foramiguais. Kluml retenlS, l uIportlS kun sl trl Ilbro]n Quando eIa voltou,
trazia (consigo) lrs Iivros.
198. A lerminao os lraduz falos e eslados futuros, se|am esles exressos, em Iorlugus,
no modo indicalivo ou no sub|unlivo. Ix.: Se eu puder, irei SL ml potOS, ml lrOS. Quando
chegar, faIar-le-ei meIhor sobre islo Klum ml tenOS, ml pIl bone puroIOS uI tl prl l tlo.
Conforme resolveres, assim farei KleI tl decldOS, tleI ml ugOS.
OBSERVAES a) O Iorlugus as vezes emrega o lemo fuluro quando, enlrelanlo,
a ideia e do resenle, como, orem a lerminao os lraduz reaImenle futuro, o Iseranlo ai
emrega, no o fuluro, mas o resenle. Ix.: Se eu esliver errado, confessarei meu engano.
O que se quer dizer e: Se eu estou (agora) errado. . . , confessarei e, efelivamenle, fuluro.
Inlo: Se ml erurAS, ml konfesOS mlun eruron. Oulro exemIo: Se Iedrinho no semear, Iedro
no coIhera Se Pe]o ne semAS, Petro ne rlkoItOS. Quer dizer: se se no semear quando
menino, no se coIhera quando aduIlo.
b) Ao conlrario: o nosso idioma cosluma emregar o resenle em Iugar do fuluro, no Is-
eranlo, conludo, se e um fuluro reaI, e obrigalria a lerminao os. Ix.: Vou Ia daqui ha um
ms Ml lrOS tlen post monuto.
199. A lerminao us serve, lanlo ao modo condicionaI, como ao relerilo imerfeilo do
modo sub|unlivo orlugus. Ix.: Se eu estivesse bom (de saude), seria feIiz Se ml estUS sunu,
ml estUS feIlu.
117
118 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 14. DCIMA-QUARTA LIO
Im oraes olalivas, . ex.: Oh! se fosses (ou foras) ara mim como um irmo! Ho,
se tl estUS uI ml kleI fruto! Irouvesse (ou rovera) islo aos Ceus! Se l tlo pIuUS uI Iu
leIo! (ou: Se Iu leIo l tlon toIUS!)
Isla mesma lerminao lraduz o resenle ou o relerilo do sub|unlivo em orao Iigada a
rinciaI eIos con|unlivos que, onde e equivaIenles. I. ex.: Nada me resla que me ossa
aIegrar Restus uI ml nenlo, klo potUS mln o]lgl. Quem sera (esse) que negue o vaIor da
rece` Klu estAS tlu homo, klu muIkonfesUS Iu tuIoron de Iu preo? No havia casa onde
no houvesse um morlo Ne estls domo, kle ne estUS mortlnto.
OBSERVAES a) Assim como em vez do lemo fuluro emregamos, em Iorlugus,
o resenle, usamos, na Iinguagem correnle, o imerfeilo do indicalivo eIo condicionaI, o
Iseranlo, conludo, exige a lerminao rria, i.e. us. Ix.: Se eu soubesse, dizia (em Iugar de
diria) Se ml sclus, ml dlrUS.
b) S se emregue a lerminao us quando ha|a reaImenle uma condio ou uma suosio.
Comaremos os exemIos seguinles: Iu oderia edir ludo o que quisesse: eIe o daria Ml
potus petl lon, klon (u]n) ml toIUS. Il ln donus. Mas: Iu odia edir ludo o que quisesse: eIe
o dava Ml potls petl lon, klon (u]n) ml toIlS. Il ln donudls. Isle oulro ar: Ior mais que
me esforasse, nada conseguiria Klom u]n ml kIopodUS, ml nenlom utlngus. Mas: Ior mais
que me esforasse, nada consegui Klom u]n ml kIopodls, ml nenlon utlngls.
200. O imperativo lerminado em u, erlence roriamenle a 2 essoa, do singuIar e do
IuraI. AIica-se, orem, esla mesma lerminao a 1 e a 3 essoa, de ambos os numeros,
quando, enlo, o Iorlugus se vaIe do resenle do sub|unlivo. Assim: Dormu Dorme (lu),
dormi (vs), durma voc, durmam vocs elc. Ml dormu Iu durma,ou durma eu. Nl
dormu Durmamos (ns). Ll dormu IIe durma, ou durma eIe. lIl dormu IIes (ou
eIas) durmam, ou durmam eIes, durmam eIas.
Com a 2 essoa, i.e. tl, em geraI no se usa esle ronome no imeralivo, lodavia, as vezes,
ara conlrasle ou como reforo, ode ser usado. Ix.: Ml ]um hutus mlun upeIon nun seru Vl
(Iu) tlun Iu |a lenho o meu chaeu: agora rocure voc o seu. Vl mem lru Voc mesmo
va. Vlun Ion Vl ne muIbenu Vosso Iho (vs) no amaIdioeis.
Isla lerminao u, como se viuno cilado 19, se usa emoraes olalivas, onde o Iorlugus
emrega o resenle do sub|unlivo. Ix.: Viva o Iseranlo! VltU Lsperunto! Deus me Iivre
(e guarde)! Dlo mln gurdU! Assim se|a! TleI estU! Que eu morra se eslou menlindo!
(Ke) ml mortU, se ml mensogus!
Tambem em oraes imrecalivas e simIes excIamalivas, or exemIo: Diabos me Ievem!
DlubIo] tln prenU! TrabaIhemos e eseremos! Nl IuborU ku] esperU! Iia, ande mais
deressa!--- Nu, lrU pIl ruplde! Venha aIguem lu tenU!
OBSERVAO O caraler da leminao u e a nalidade, incIuindo-se nesle lermo: ordem,
edido, exorlao,dese|o, necessidade, dever, ermisso, roibio elc.: cada quaI e quaIquer
desles denola um m a alingir. Iora desla ideia essenciaI no se usara a lerminao u. Assim,
ara comarar: Dese|o, eo, ordeno,sugiro ermilo, roibo e necessario. . . que eIe venha
. . . ke Il tenU: e umob|elivo que viso. Mas:Isero, lemo, no creio, admira-me, suonho, araz-
me, e ossiveI. . . que eIe venha . . . ke Il tenOS: assim dizendo, no eslou visando nada, no
cabendo ai, orlanlo, a lerminao u. Oulros exemIos: TaIvez lenhamos lemo bom LbIe
nl hutOS bonun teteron. Duvido que eIe vena, embora ludo esle|a fazendo ara isso Ml
dubus, u Il tenkOS, ktunkumIl lon furAS por tlo. I eslranho que eIe no lenha vindo Lstus
CAPTULO 14. DCIMA-QUARTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 119
strunge, ke Il ne tenlS. Isso me fez erder ( fez que eu erdesse) uma hora reciosa Tlo furls,
ke ml perdlS tre kurun horon. Como |a fosse larde, fui dormir ur estlS ]um muIfrue, (tluI)
ml lrls dorml. Comarem-se: Uma faguIha seria baslanle ara que se queimasse loda uma
oresla Unu fu]rero estus suu por tlo, ke ekbruIU tutu urburo. AqueIa faguIha foi baslanle
ara que se queimasse aqueIa oresla Tlu fu]rero estls suu por tlo, ke ekbruIlS tlu urburo.
Obedecendo ao mesmo crilerio, o Iseranlo usa a lerminao u em frases nas quais se
ercebe, como semre, uma naIidade, ob|elivo esle que seria o comIemenlo duma orao
anlerior ai exressa. Ior exemIo: Klun Iokon ml IegU uI tl? e como se dissessemos: Klun
Iokon tl toIus, ke ml Iegu uI tl? Que lrecho voc quer que eu Ihe Ieia` Oulros exemIos: u do
nl semU ku] uIlu munU?! Hei, ois, semear e oulro comer`! Ou: Iois eu que semeie e oulro
que coma`! KluI nl nun perdU torto]n prl tlu! Ior que havemos agora de erder aIavras
com isso! Ou: Ior que erdermos agora aIavras com isso! Klun to]on tl lrU, ml ne sclus
Que caminho devas seguir (ou . . . sigas) no sei.
NOTA Conforme vemos, ao Iseranlo, no cailuIo dos verbos s inleressam: a) os lem-
os resenle (-us), assado (-ls) e fuluro (-os), com os reseclivos arliciios das vozes aliva e
assiva, quando, enlo, no dislingue modos, b) os modos: condicionaI (-us), imeralivo (-u) e
innilivo (-l), no cogilando de lemo. A bem dizer, o Iseranlo no lem o modo indicalivo,
cu|as formas so caraclerislicas nos idiomas nacionais, ois as lerminaes us, ls e os so de
tempos, no imorlando a que modo corresondam nesses idiomas. QuaIquer que se|a deIas,
com efeilo, serve, aIicada, adequadamenle, ara se exrimir forma dos modos indicalivo
e sub|unlivo das demais Iinguas. Modo sub|unlivo, aresenlando formas eseciais, lam-
bem no exisle em Iseranlo, ois se exrime, se|a eIos lemos -us, -ls ou -os, se|a eIo
imeralivo, se|a eIo condicionaI.
201. Nos 88 a 92 viram-se exemIos do suxo ud ara exrimir ao roIongada, ree-
lida ou habiluaI em lemo relerilo. Ofereamos ainda esles oulros, lodos de Zamenhof, com
varias lerminaes verbais: De ok ]uro] konstunte tenADAS l tlen tlrlno], de dltersu] uo],
kIuso] ku] kupubIo] Ha oilo anos conslanlemenle vm aqui muIheres de diversas idades,
cIasses e caacidades. KluI tl kurADAS hodlu kleI tenenltu muso? Ior que esla V. ho|e a
correr como um camundongo envenenado` (Dizemos: como uma barala lonla). lu] ngro]
perdls Iu ekzercltecon ku] konfuzlADlS sur Iu kIuto], l erurADlS en Iu pusuo], premADlS sen-
bezone Iu peduIon, forIusADlS tutu]n tukto]n, huItADlS ku] serADlS sur Iu kIuturo Iu to]on,
klun l perdls Seus dedos erderam (i.e. haviam erdido) a agiIidade e se confundiam nas
lecIas, eIa errava nas assagens, caIcava sem necessidade o edaI, deixava de Iado (i.e. saI-
lava) comassos inleiros, arava e rocurava no lecIado o caminho que erdera. Lu reo sln
turnADlS ku] returnADlS untu Iu speguIo O rei se virava e se revirava dianle do eseIho.
Ml kudrADOS po dek horo] lutuge Coserei dez horas or dia. Anstutu mutene, ml nun
he]tADOS Iu fornon tugmeze Im vez de eIa manh acenderei agora o fogo ao meio-dia.
Nl butuLADU kune tenutu] per unu beIu espero! alaIhemos, |unlos manlidos or uma beIa
eserana! u tl konsentus sturl muIuntu Iu muguzenu tubIo, ukceptADl lun guston de Iu mu-
guzeno, mezurADl tofon, urunADl ekspozlclon en Iu fenestro] k.t.p.? Concordaria a Sra
com car or lras do baIco, alender aos fregueses da Io|a, medir fazenda, arran|ar a exosio
nas vilrinas elc.`
Comarem-se: Hleru Il dlrlS uI ml Iu teron Onlem eIe me disse a verdade. Ll lum
dlrADlS uI ml Iu teron IIe semre me disse (ou dizia) a verdade.
202. As formas verbais comIexas, islo e, aqueIas conslruidas com o verbo estl e arlici-
120 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 14. DCIMA-QUARTA LIO
io, se usam, na voz aliva,o minimo ossiveI, loda a vez que a cIareza basle a corresondenle
forma simIes, e esla referiveI, no signicando islo, no enlanlo, que nunca se emreguem
as comIexas. Assim, o resenle e o assado erifraslicos, como eslou escrevendo (ou a
escrever), eslavamos Iendo (ou a Ier), elc., odem lraduzir-se IileraImenle: ml estus skrl-
buntu, nl estls Ieguntu], geraImenle, orem, basla o lemo simIes: ml skrlbus, nl Iegls (ou nl
Iegudls). (Recorde-se, a esle reseilo, a Observao do 105.)
Conludo, erlencendo a lerminao ls ao relerilo erfeilo, como ao imerfeilo, convem a
erifrase, . ex.:
1) Iara evilar dubiedade: Ll eIlrls, klumml estls enlruntu IIe saiu quando eu ia enlrando.
Aforma: Ll eIlrls, klumml enlrls seria ouco cIara, odendo ale signicar: IIe saiu quando eu
enlrara, lendo-se, enlo, usado enlrls or estls enlrlntu. Se no ha risco de duvida, emregue-
se mesmo a forma simIes: klum ml tenls, Il dormls Quando cheguei eIe dormia ( eslava
dormindo). Nole-se que, se fosse: quando cheguei eIe dormiu, diriamos: . . . Il LKdormls.
2) Iara descrever, em lodo o seu desenvoIvimenlo, falos duralivos, sobreludo Ienlos: O
SoI eslava descambando (ou ia descambando) Lu suno estls sublruntu: o simIes sublrls
oderia signicar descambou, ou mesmo descambara. Isle oulro: Seu roslo ia-se enri|e-
cendo sob a mo da morle Llu tlzuo estls rlgldluntu sub Iu muno de Iu morto: a mesma
observao. Tambemno fuluro, . ex.: Islarei |unlo ao seu Ieilo quando voc esliver morrendo
Ml sturos e tlu Ilto, klum tl estos mortuntu. Ilc.
NOTA A erifrase com estus -untu, ou com o IuraI estus -untu], e raramenle usada
or desnecessaria, lendo, orem, o mesmo senlido do reseclivo lemo comoslo orlugus.
Assim, em vez de: Ml estus tugmununtu Islou aImoando (ou a aImoar), diz-se em
geraI: Ml tugmunus. Im Iugar de: l nun estus Iuboruntu en nlu oce]o IIa agora esla
lrabaIhando em nosso escrilrio , sera: l nun Iuborus (ou Iuborudus) en nlu oce]o. aslara:
lorlgu tlun fruton, ur Il muIheIpus uI nl Afasle o seu irmo orque nos esla alraaIhando
, sendo inuliI a erifrase: .... ur Il estus muIheIpuntu uI nl. Subslilui-se: Lu tespero estus
uIprokslmluntu A noile vem-se aroximando or: Lu tespero uIprokslmlus. I assim
or dianle.
Im vez de: Klum tl tldls nln en Iu suIono, Il estls dlrlntu uI nl Iu teron Quando voc
nos viu no saIo, eIe me linha dilo a verdade, odemos dizer: . . . Il ]um untue dlrls uI ml Iu
teron, i.e. . . . eIe |a anles me dissera a verdade.Nole-se que o Iorlugus conlinua a exigir o
mais-que-erfeilo (linha dilo, dissera), mas o Iseranlo, escIarecendo com a circunslncia ]um
untue, se conlenlara com a forma simIes dlrls, islo e, no recisamos de dizer Il ]um untue
estls dlrlntu. . . . IguaImenle: Nenlum unkoru l tldls lon tlun Nunca (danles) eIa vira laI
coisa (ou uma coisa assim). Ialo semeIhanle se da com oulros lemos e modos.
Conforme os lexlos, nem semre e necessaria uma circunslncia eseciaI que escIarea
lralar-se de falo anterior a oulro ai reIalado, baslando o lemo simIes. I. ex.: Dlo rlgurdls
lon, klon Ll krelS Deus olhou ludo o que criara. ]ohuno rekonls lu]n meIodlo]n, klu]n Il
IernlS, klum Il estls unkoru lnfuno }oo reconheceu lodas as meIodias que aprendera quando
era ainda criana. Lu tugmezo de lu tlto furllS por l tleI krudu, tleI postuIemu, kleI kuresu
ku] muIseteru estlS lu muteno O meio-dia de sua vida se tornara ara eIa lo rude, lo exi-
genle, quanlo acaricianle e benigna fora a sua manh. Ml toIls Iosl Iu pordon, sed ml perdlS
Iu IoslIon Iu quis (ou queria) fechar a orla, mas perdera a chave.
Os dois exemIos seguinles so iIuslralivos de como, em cerlos casos, se ode usar a forma
CAPTULO 14. DCIMA-QUARTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 121
simIes ou a comIexa, sem re|uizo da cIareza: Antu momento SUBlRlS Iu suno, klum l
Ietls Iu kupon super Iu supruo de Iu muro Um momenlo anles o SoI se pusera quando eIa
Ievanlou a cabea acima da suerficie do mar. Lu suno unkoru ne LSTlS LLVllNTA, klum
l ektldls Iu puIucon de Iu reldo. O SoI ainda no se levantara quando eIa avislou o aIacio do
rincie.
203. ImIorlugs dizemos, . ex.: IIe diz que v (ou est vendo), mas: eIe disse que via
(ou estava vendo). Se, orem inverlermos a ordem do ensamenlo, leremos a mesma forma:
VI}O, diz eIe, e VI}O, disse eIe. IguaImenle: VI, diz eIe, e VI, disse eIe. O Iseranlo
emrega o mesmo lemo verbaI, se|a a orao direla ou indirela. Assim: IIe diz, ve|o Ll
dlrus. ml tldAS, donde: eIe diz que v Ll dlrAS, ke Il tldAS, e, eIe disse, ve|o Ll dlrls.
ml tldAS, donde: IIe disse que via Ll dlrlS, ke Il tldAS. em como: IIe diz que viu
Ll dlrAS, ke Il tldlS, e IIe disse que vira Ll dlrlS, ke Il tldlS.
Oulros exemIos: Deus viu que ludo era bom Dlo tldls, ke lo estAS bonu. }acob disse
que aIguem lutara com eIe ]ukob dlrls, ke lu IuktlS kun Il. IIa ediu que eu casse l
petls, ke ml restU. Iu receava que chovesse Ml tlmls, ke pIutOS. IIe no escIareceu quando
isso ocorrera. Ll ne kIurlgls, klum tlo okuzlS. O rei mandou um funcionario ara ver como ia
a lecedura e se o ano em breve eslaria ronlo. Lu reo sendls oclston, por tldl kleI lrAS Iu
teksudo ku] u Iu tofo buIdu estOS pretu. Iergunlei ao menino or que estava a chorar
Ml demundls Iu knubon, kluI Il pIorAS. (O relerilo pIorls signicaria linha chorado!). IIe
informou que viria se pudesse Ll scllgls, ke Il tenOS, se Il potOS.(Nola: Isse viria, como
lanlas oulras formas do condicionaI, e, reaImenle, um futuro, no o modo condicionaI!)
204. Nos 106, 107 e 124 aresenlamos exemIos do gerndio lerminado em e e zemos a
observao de que o su|eilo do verbo sob a forma do arliciio adverbiaI deveria ser o mesmo do
verbo no modo nilo, da oulra orao. Ha desla regra, em verdade, aIgumas oucas excees,
muilo arlicuIares, das quais, enlrelanlo, no lralaremos nesle breve esludo da Iingua auxiIiar.
Im Iorlugus, o gerundio e o mesmo arliciio chamado resenle, ao quaI correson-
dem, em Iseranlo, as lerminaes untu, ad|eliva, e unte, adverbiaI. A regra acima no
se enlende, orem, somenle com esla forma adverbiaI, seno ainda com a do erfeilo, em
lnte, e com a do fuluro, em onte, segundo se viu, com efeilo, naqueIes aragrafos. Ou-
lrossim, aIica-se as corresondenles formas da voz assiva, islo e, -ute, -lte, -ote: ve|a-se o
124.
As circunslncias adverbiais exressas or eslas lerminaes arliciiais so, de ordina-
rio, as seguinles: de lemo, de modo, de causa, de condio, de suosio, de concesso, de
siluao,de m. IxemIos:
Promenunte sur Iu struto, ml fuIls Iasseando ( quando asseava na rua, cai. L guto
muIgrundu, konstunte frupunte, truborus Iu monton grunltun Ale mesmo uma gola equena,
a baler conslanlemenle, erfura o monle granilico. Ll proponls tlon, pensunte, ke l estus lu
notuo IIe ros isso ensando que fosse aIguma novidade, i.e. orque ensava. Ln
lnfero Iounte, kun dlubIo] ne dlsputu Morando ( se moras) no inferno, no disules com
diabos. Ne udlnte, ne kondumnu Sem ler ouvido ( se no ouvisle), no condenes. Lkzlstus
homo], klu], tute konsclunte slun eruron, tumen perslstus en l Iessoas exislemque, (eslando)
Ienamenle conscienles ( aesar de lerem Iena conscincia) do seu erro, conludo, ersislem.
Mltrotlls en ]upunu]o, ne sclunte e unu torton ]upunun Achava-me no }ao sem saber
sequer uma aIavra de |aons. Ll umls lon krltlkl, nenlon sclunte IIe goslava de ludo
crilicar, nada sabendo. e tubIo sldls trl ]unu] tlrlno], prepurunte upeIon A uma mesa
122 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 14. DCIMA-QUARTA LIO
eslavam senladas lrs muIheres |ovens a rearar chaeus. Tlen tenlnte, ml huItls, obsertunte,
klo tenos AIi chegado, arei ara observar o que viria. Penu muIuperl netldute. Irocure
desaarecer sem ser vislo. Ll tenls uI ml tute ne utendlte eIe veio ler comigo (ou rocurar-
me, faIar comigo) sem absoIulamenle ser eserado. Nur lntltlte, ml lrus tlen. S (se fosse)
convidado eu Ia iria.
Sendo diferenles os su|eilos dos verbos, umno gerundio adverbiaI e o oulro no modo nilo,
|a no se odera normaImenle emregar o gerundio, mas deve-se lransformar esle conforme
o seu senlido. I. ex.: Sendo assim, confesso meu engano SL LSTAS tleI ( se e assim), ml
konfesus mlun eruron. Sendo ho|e dia fesla, no lrabaIho ur hodlu LSTAS ( como ho|e e,
or ser ho|e) festotugo, tluI ml ne Iuborus. Chovendo ( quando chove), e imossiveI sair
KlAM PLUVAS, estus ne ebIe eIlrl.
205. O modo innitivo, no lemo impessoal, lem o seu conhecido corresondenle em Ise-
ranlo lerminado em l. Como eslamos fazendo uma reviso geraI dos modos e lemos verbais,
ofereamos aqui aIguns exemIos, onde o innilivo se emrega de iguaI maneira em Iorlu-
gus e em Iseranlo:
Restl kun Ieono estus dunere Iicar (i.e. ermanecer) com ( em comanhia de, |unlo de)
um Ieo e erigoso. Mortl pro Iu putru]o estus ugrubIe I gralo morrer eIa alria. VoIl u
ne toIl nenlu muIpermesus De querer ou no querer ninguem roibe. Lu sln]orlno petls de
l trlnkl A senhora ediu-Ihe de beber. Ml de teruro ne sclls, klom furl Iu, de lerror, no
sabia (o) que fazer. Tlu] tlrlno] hutus nenlon uIlun por furl Issas muIheres no lem mais
nada o que fazer. Tlun l umon tleI rekompencl! Isle amor assim recomensar! Ne ekpepl!
Ne motl Iu buon! No iar! No mexer (com) a boca! (i.e.: Nem um io! ico caIado!).
Um verbo no modo innitivo ode vir auxiIiado or oulro verbo em modo nilo ou ser
desle deendenle, no consliluindo redicado gramalicaI, mas a|unlando-se ao verbo no modo
nilo ara formarem ambos uma Iocuo comosla, . ex.: devo dizer-te a verdade, quero falar-
te sobre isso, no poderei ir a reunio. Nolamos que o su|eilo do verbo em innilivo e o mesmo
do verbo em modo nilo: nesles exemIos, eu.
O mesmo se da com verbos oulros, que se Iigam a um modo innilivo, ve|a or justapo-
sio: consegui dormir, eIe costuma vir,receio car doenle, prometo faz-Io elc., se|a or uma
reosio, comecei a faIar, desisti de convenc-Io, hesitei em concordar, eIa ansiava por chegar,
contentei-me com siIenciar elc.
Im lodos esles exemIos o innilivo esla na forma impessoal, odendo o Iseranlo ai em-
regar seu modo innilivo,se|a: ml detus dlrl uI tl Iu teron ml toIus puroIl uI tl prl tlo ml
ne potos lrl uI Iu kunteno ml sukcesls dorml Il kutlmus tenl ml tlmus muIsunll ml komen-
cls puroIl ml rezlgnls kontlnkl Iln ml hezltls konsentl l dezlregls uItenl ml kontentlls sl-
Ientl.Observe-se, ainda, que o Iseranlo, nesles casos, no usa nenhuma preposio, ao conlrario
do Iorlugus.
Nossa Iingua emrega normaImenle o innilivo imessoaI (odendo usar lambem o es-
soaI), em oulras circunslncias, onde o modo nilo e o innilo ossuam o mesmo su|eilo, .
ex.: No eslamos na escoIa ara brincar, anles de sair, faIa-me, em vez de estudar, asseais,
nada udemos fazer seno calar , elc. Se, enlo, os su|eilos so os mesmos, o Iseranlo em-
rega o innilivo, sem modicao aIguma: Nl ne estus en Iu Ierne]o por Iudl untu oI eIlrl,
puroIu uI ml unstutu studl, tl promenus nl potls furl nenlon krom slIentl.
CAPTULO 14. DCIMA-QUARTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 123
OBSERVAOPor, untu (coma arlicuIa oI), unstutu, lnter e kromso as reosies
que odem reger o modo innilivo.
Se o innilivo lem, no enlanlo, su|eilo diferente do verbo rinciaI, formando idia separada,
nosso idioma |a no emrega a forma imessoaI, mas obrigaloriamenle, a nominal, . ex.:
Muilo eslranho (eu) falares-me (tu) desle modo. Como o Iseranlo no ossui laI forma, ha
que modica-Ia. Issa forma ode, emgeraI, ser subsliluida or uma orao subordinada rin-
ciiando eIa con|uno que e emmodo nilo, nesle exemIo leriamos: muilo eslranho que
me fales desle modo. O sub|unlivo faIes, segundo |a esludamos, sera lraduzido eIo indi-
calivo, e enlo, diremos: Ml forte mlrus, KL tl puroIAS uI ml en tlu munlero. Oulros exemIos:
Dizem ser ele comelenle equivaIe a Dizem que eIe comelenle, Iogo: Onl dlrus, KL Il
estAS kompetentu. Vou reelir ara no o esqueceres reelirei ara que no esqueas isso: ml
rlpetos, por KL tl ne forgesU tlon. I necessario sermos loIeranles: estus necese, KL nl estU
toIeremu].
Conludo, mesmo em cerlos casos de su|eilos diferenles, o Iorlugus emrega a forma im-
essoaI quando o innilivo deenda de verbos rinciais como: ver, ouvir, senlir, deixar,
mandar, fazer e semeIhanles, que se Iigam ao innilivo or |uslaosio, ou de oulros, Ii-
gados or reosio, ex.: aulorizar, ersuadir, obrigar, convidar elc. O Iseranlo, ainda
emrega o innilivo, . ex.: Ml tldls lLlN fuIl Vi-os cair. LusU (tl) NlN dorml Deixe-
nos dormir. ONl lntltls Iu KONGRLSANO]N enlrl Convidaramos congressislas a entrar. Lu
RLOpermesls uI Iu SKLAVO] kuntl Orei ermiliu aos escravos cantar. Rearemos emque,
nesles exemIos, o su|eilo do innilivo e o comIemenlo direlo (lIln, nln, kongresuno]n) ou o
nome do comIemenlo lerminalivo com a reosio uI (uI Iu skIuto]) dos verbos rinciais,
quando islo ocorra, e Iegilimo o emrego do innilivo em Iseranlo.
Comare o esludanle esle caso com o da obrigaloriedade da forma nominaI orluguesa,
quando, enlo, devemos subsliluir esla forma or uma cIausuIa iniciada eIa con|uno ke.
Ve|a que, se, em vez da frase visla, anles de sair, faIa-me, cu|os su|eilos so os mesmos,
quisermos lraduzir: Anles de saires (lu), dese|o (eu) faIar-le (su|eilos diferenles e forma no-
minaI), havemos de usar a lransformao |a referida, islo e: Antu oI Vl eIlrOS, Ml dezlrus
puroIl uI tl. ( anles que saias).
Com o verbo estl odemos emregar o modo innilivo do verbo de redicao, como o
fazemos em Iorlugus com o verbo ser: uml Iu putru]on estus sertl uI l amar a alria e
servi-Ia: uml e su|eilo, sertl e redicalivo. Lstls uI ml ugrubIe ekscll tlon Ioi-me gralo saber
dislo. Lstls kutlmo de Iu spurtuno] munl sen splco] Ira coslume dos esarlanos comerem
sem lemeros.
Inconlramos lambem innilivo corresondenle a um complemento terminativo do Iorlu-
gus, como: }a e lemo de ir ara casa ]um estus tempo lrl domen. IguaImenle com reo-
sio, ex.: Lstus horo] POR Iuborl ku] horo] POR dorml. Nesles exemIos, o innilivo ossui
siginicao geraI, se, enlrelanlo, quisermos denir o su|eilo do verbo em innilivo, caso em
que o Iorlugus usa a forma nominaI, lemos de modicar a frase eIo modo conhecido, ex.:
}a e lemo de ires ara casa ]um estus tempo, KL Vl lrU domen.
O Iorlugus, as vezes, or eIegncia ou or faIla de subslanlivo corresondenle a cerlos
verbos, Iana mo do rrio modo innilivo, se|a no lemo imessoaI, se|a na forma nominaI,
como Iegilimo subslanlivo. Iassando, assim, o verbo a fazer de subslanlivo, ode ser regido
eIo arligo denido o. Dizemos, enlo, . ex.: o nascer de uma nova era, o r do SoI,
no frigir dos ovos, num abrir e fechar de oIhos, chegaremos ao amanhecer, ao aIvorecer, ao
124 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 14. DCIMA-QUARTA LIO
enlardecer, ao anoilecer, ao cair das foIhas, o resoIver esla queslo, ao deilar-se, ao Ievanlar-
se, ao senlar-se, ao abaixar-se, elc., e, na forma nominaI: o seres rei, o desobedecermos a
Iei, o reslardes essa homenagem. . . , elc. Im Iseranlo o innilivo no ode ser regido eIo
arligo, mas, emcomensao, como Iingua agIulinanle, lema Iingua inlernacionaI a facuIdade
de criar subslanlivo com a raiz corresondenle ao verbo. Assim: O or do SoI Lu sublrO
de Iu suno (ou: Lu sunsublro). Ao amanhecer e (Iu) mutenlO. Ao deilar-se (na cama)
e (Iu) enIltlo (ou evenluaImenle: LnIltlunte deilando-se). O resoIver esla queslo Lu
soItO ( a resoIuo) de l tlu demundo (ou simIesmenle: SoItl l tlun demundon, mas no
Iu soItl. . . !).
A reosio lnter (enlre) ode lambem reger innilivo como esla reosio orluguesa,
. ex.: Inlre demasiado aroximar-se e inlencionaImenle relirar-se ha, com efeilo, grande di-
ferena lnter tro uIprokslmll ku] lntence retlrll estus ]u grundu dlferenco. Se em Iorlugus
anleusessemos o arligo ao innilivo, islo e, o demasiado aroximar-se e o inlencionaI-
menle relirar-se, ou diriamos em Iseranlo sem o arligo, como acima, ou, ara usar o arligo,
assariamos o verbo a subslanlivo e o adverbio a ad|elivo, se|a: lnter Iu trou uIprokslmlo
( enlre a demasiada aroximao) e Iu lntencu retlrlo ( a relirada inlencionaI.)
206. As aIavras chamadas inlernacionais, islo e, as que so comuns, ou muilo arecidas,
nas rinciais Iinguas da Iuroa e da America, se usam lambem no Iseranlo, adaladas a
graa desle e as formas rrias a cada calegoria gramalicaI, assim, conservam-se as raizes,
modicando-se aenas as lerminaes onde se|a necessario. I. ex.: teutro lealro, teutru lea-
lraI,geogruo geograa, geogruu geograco, teIegrufo leIegrafo, teIegru leIegrafar, Iokomo-
tlto Iocomoliva, redukclo redao, nerto nervo, temperuturo lemeralura, centro cenlro, formo
forma, pubIlko ubIico (subslanlivo), pIuteno Ialina, botunlko bolnica, guro gura, tugono
vago, komedlo comedia, dlpIomutodiIomala, dekIuml decIamar, udtokuto advogado, dok-
toro doulor, elc., elc.
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
AIfubeto aIfabelo
Antu anles de
Bubo garolo, crianoIa.
LItrotl descobrir.
Lnkondukl inlroduzir.
GIobo gIobo.
lndlgnl indignar-se.
KoIekto coIeo, con|unlo, sislema.
Komunlkl comunicar.
Munlo mania
Mezuro medida.
Montrl moslrar, aonlar.
PIlmuIto maioria.
Preclzu reciso, exalo.
CAPTULO 14. DCIMA-QUARTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 125
Sokruto Scrales.
Sprltl fazer esirilo.
AI tlu] ldeo], klu] uI Iu sumtempuIo] u]nus senenhutu (vazia, sem conleudo) funtuzlo ku]
uI Iu posteuIo] u]nus tlu nuturu ufero, ke lIl ne komprenus, klumunlere Iu homo] mlI]uro]n
tltls sen l, uI tlu] ldeo] upurtenus unku Iu ldeo de enkonduko de komunu Ilngto por Iu
komunlklo] lnter dltersu] popoIo]. Klum nlu] posteuIo] Iegos en Iu hlstorlo, ke Iu homo], tlu]
l reo] de Iu tero, tlu] l pIe] uItu] reprezentunto] de Iu mondu lnteIlgenteco, tlu] l duon-dlo],
en Iu duro de (no lranscurso de) tutu] mlI]uro] tltls unu] upud Iu uIlu], ne komprenunte unu]
Iu uIlu]n, lIl slmpIe ne toIos kredl. Por tlo l onl ]u bezonls nenlun supernuturun forton, lIl
dlros lu eI tlu] l homo] posedls ]u koIekton du kondlu] (convencionais) sono], per klu] Il
tute preclze komprenludls kun slu] pIe] prokslmu] nu]buro], kleI do ne tenls uI lIl en Iu
kupon konsentll lnter sl, ke unu eI tlu] koIekto] du kondlu] sono] estu enkondukltu por Iu
reclproku komprenludo lnter lu], slmlIe uI tlo, kleI por Iu pIlmuIto de Iu kuIturu] popoIo]
estls enkondukltu ]um Ionge (|a ha muilo lemo) unu kondlu koIekto du mezuro], unu kondlu
uIfubeto, unu] kondlu] muzlku] slgno] k.t.p.! Nlu] posteuIo] lndlgnos, klum lIl eksclos, ke Iu
homo]n, klu] penudls prl Iu enkonduko de komunu Ilngto, Iu sumtempuIo] montrudls per Iu
ngro], kleI munluIo]n, bubo]n, ne merltuntu]n Iu nomon de serlozu] homo] ke prl tlu] l homo]
lu muIpIenkupuIo (cabea oca, desmioIado) potls sprltudl en Iu guzeto], klom Il toIls, ku]
trotlls nenlu, klu dlrus uI tlu] muIpIenkupuIo]. tl potus trotl tlu]n l ldeo]n pIenumebIu] u
ne pIenumebIu], sed mokl lIln, e ne konutllnte kun lIl, estus honte, sln]oro]!
(II Ia Iundamenla Kreslomalio.)
MITODO DIRITO
Bezonl recisar de.
Lkzercludo exercicio.
Per klu rlmedo ( meio) Iu popoIo] potus komprenll lnter sl? u tlu rlmedo ]um ekzlstus?
KleI l tle estus nomutu] Iu homo]? u Iu esperuntlsto] estus lu] bubo]? KluI (Respondu. Ior-
que a causa ( ufero) eIa quaI balaIham e aIgo de muilo serio e s ode lrazer ( uIportl) a
humanidade um grande bem.) u estus sue sprltudl prl lo, kun klo onl unkoru ne konutlls?
Anstutu ( em vez de) Iu torto mlI]uro, klun uIlun torton nl potus konstrul per tlu] sumu]
eIemento]? Klon tl oplnlus pIl grutu. u sclpotl ( saber) du u trl Ilngto]n nuclu]n u, krom
( aIem de) slu geputru, nur Lsperunton? KluI? (Respondu. Iorque com o Iseranlo osso
comunicar-me com lodos os ovos.) Se tl korespondus kun portuguIu sumldeuno (coideaIisla),
u tl bezonus Lsperunton? (Respondu. No recisaria deIe, mas islo (conludo) seria um bom
exercicio.)
Anstutulgu ( subslilua) Iu rektu] fruzo]n per nerektu].
Sokruto dlrudls. Ml sclus, ke ml nenlon sclus sed muItu] homo] ne sclus, ke lIl nenlon
sclus. Lu fruncu reo Ludotlko ( Luis) Iu Dek-kturu dlrudls. Lu tuto ( Islado) estus ml.
Antu Iu eItroto de Amerlko muItu] sclencuIo] kredls. Lu tergIobo estus ebenu ( Iano) , ku]
ne rondu ( redondo). lIl pensudls. Lu suno rondlrus ( gira)lrku Iu tero, ku] Iu tero estus
senmotu. Lu uturuIo ne pensus. Ml mortos ku] post Iu morto ml ne posedos mlun monon.
Mlu soIu dezlro estus. l retenu pIe] buIdu!
126 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 14. DCIMA-QUARTA LIO
IXIRCICIO N.

VOCABULARIO
AnimaI Besto.
Aonlar LIkreskl.
Arraslar Trenl.
Arrear Brldl.
AliIado Sugucu.
olo Burono.
rusco Krudu.
Conforme a Lu.
Consequncia Sekto.
Conlrariar Kontrusturl.
Correnleza lIuo.
Curioso Kurlozu.
Dilar Dlktl.
Inlender VoIl.
Iisdio Lplzodo.
Isinho Dorno.
IxuIlar Lko]l.
Infncia lnfuneco.
InleIigncia lnteIekto.
Inlerromer lnterrompl.
Lei Leo.
Levar Kondukl.
Mandar Ordonl.
Monlar Ru]dl.
NaluraImenle KomprenebIe.
Ierceber Lkrlmurkl.
IirraIho Bubo.
Irelenso Pretendo.
Saber Lkscll.
Tom Tono.
Um dos eisdio mais curiosos da infncia do AIexandrino foi seu conhecimenlo ( ko-
nutlo) com as Ielras. Isirilo aliIado, Iogo ercebeu que o A era a Ielra do nome deIe, e
exuIlou com o saber ( sabendo) disso. Queria ser o rimeiro em ludo!
Cerlamenle disse meu ai, considerando lo erigosas relenses , deves querer o
rimeiro Iugar, mas, acima de ( untu) ludo, no servir.
Iu, servir`. . . a quem`! IxcIamou aqueIe irraIho, bolo com esinhos |a aonlados.
Aos oulros ( as oulras essoas), naluraImenle resondeu o veIho comloda a caIma
( pIe] trunktlIe). Iorque umdia has de comreender que muilos rimeiros sero os uIlimos.
Quer dizer que ( do) eu hei de servir, mesmo que no queira ( se eu no quiser)`
CAPTULO 14. DCIMA-QUARTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 127
A esle reseilo ( prl tlo l), Ihinho querido, no ha querer nem no querer: esla
( laI) e a Lei.
Que Iei` Que e Iei`
Uma ordem a que ninguem ode desobedecer sem uma consequncia desagradaveI.
No le Iembras do }oozinho, que se afogou no rio orque a correnleza era mais forle`
No comreendo a que Iei eIe ha|a desobedecido inlerromeu o menino em ( per)
lom meio ( lom) brusco.
Iois ( Nu) e a ( tlu) mesma Iei que desconheces: a Iei da comreenso. IIe ensou que
livesse foras baslanles ara conlrariar e vencer a Nalureza, e. . .
I ( isso e), enlo, a Nalureza que manda servir, como se a genle fosse um. . . um animaI,
um boi que arrasla a charrua, um cavaIo que se arreia, monla, bale, Ieva ara onde ( tlen klen
u]n) (bem) se enlende`
Quem manda e um Senhor, que dilou a Lei conforme a quaI ludo iria bem se os homens
no fossem o que ( tlu] klu]) so. Irocura servir a esse Senhor, comreendendo-O com ( per)
loda a lua inleIigncia e amando-O de ( eI) lodo o leu corao.
Captulo 15
Dcima-quinta Lio
O COMILIMINTO TIRMINATIVO, IRIIOSIIS
207. Nos 51 e 52 vimos que cerlos verbos, chamados lransilivos, recisam de um
comIemenlo ara o erfeilo enlendimenlo da exresso, esse comIemenlo, que e o com-
Iemenlo direlo, ou ob|elo direlo, e assinaIado em Iseranlo eIa Ielra n, consliluindo esla
Ielra o caraclerislico do caso acusalivo.
Os verbos inlransilivos so de redicao comIela, e or isso, em geraI, no exigem com-
Iemenlo ara exrimir a ideia neIes encerrada, conludo, cerlas vezes ha que indicar uma
circunslncia necessaria de lais verbos, ara comIelo senlido da frase. Cumre, orlanlo,
acrescenlar-Ihes um comIemenlo, mas esle conlera uma reosio: lais comIemenlos
chaman-se terminativos. Assim: caber numa caixa, inslar com aIguem para (ou em) aIguma coisa,
susirar por aIguem, ou por aIguma coisa, diferir de aIguem, lriudiar sobre a desgraa aIheia,
assislir ao eselacuIo, elc.
Tambem subslanlivos e ad|elivos odem recisar desle comIemenlo, . ex.: ideia de |us-
lia, incIinao s Ielras, lendncia para a musica, unio com }esus, fe em Deus, salisfao pelo
lriunfo sobre o adversario, lemeroso do casligo, conlenle com a sorle, anlerior a era crisl, habiI
em dissimuIar, ansioso por chegar, exlremoso para (ou ara com) o ai, elc.
OSIRVAO O comIemenlo direlo, em orlugus, ode as vezes aarecer reosi-
cionado, no devendo, assim, ser confundido como comIemenlo lerminalivo. ImIseranlo,
or conseguinle, fora de casos eseciais, fazemos abslrao da reosio e Ievamos o comIe-
menlo ao acusalivo. Assim: Amar a Deus Aml Dlon. Cumrir com o seu dever PIenuml
slun deton. Iserar por aIguem Atendudl lun. Arrancar da esada LItlrl slun gIuton.
Acredilar em ludo Kredl lon.
}a no 56 dissemos que, ara evilar dubiedade enlre o su|eilo e o ob|elo direlo, o Iorlugus
anlee a esle a reosio a. I. ex.: Malou Caim a AbeI Mortlgls Kuln HubeIoN. A quem
rocura voc` KluN tl serus?
208. AIguns verbos lransilivos edem ou aarecem com os dois comIemenlos: o direlo
e o lerminalivo, chamam-se, enlo, lransilivos reIalivos ou bilransilivos. I. ex.: comu-
nicar aIguma coisa a aIguem, acusar aIguem de indeIidade, mislurar geIo com saI, bei|ar a
mo de aIguem, cravar um briIhanle num aneI, deslerrar aIguem ara Ionge, eIeger aIguem
129
130 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO
or seu rocurador, elc. O comIemenlo lerminalivo ode chamar-se lambem ob|elo indi-
relo, refere-se, orem, geraImenle, reservar esla denominao somenle ao comIemenlo dos
verbos bilransilivos iniciando eIa reosio a. Assim, dizer, dar, edir, oferecer, roor,
enviar, romeler, alribuir. . . aIguma coisa a aIguem. O comIemenlo indirelo com a reo-
sio a diz-se que esla no caso dalivo.
209. AI A reosio do caso dalivo, em Iseranlo, e AL, corresondenle a orluguesa
a. Ix.: A rosa erlence a Teodoro Lu rozo upurtenus AL Teodoro. Ior que no resondes a
leu ai` KluI tl ne respondus AL tlu putro? Tudo cede ao amor lo cedus AL umo. Numa
casa rxima a um crrego Ln domo prokslmu AL rltereto. O amor de Deus (i.e. a Deus,
de ns ara IIe) e o nosso rimeiro dever Amo AL Dlo estus nlu unuu deto.
Com o arligo denido a reosio orluguesa a forma as conlraes ao, , aos, s, que se
lraduzem or uI Iu (excelo quando Iu no se|a ermilido). Ix.: Dei um Iivro ao menino Ml
donls Ilbron AL LA knubo. Orai Sanla Virgem Preu AL LA Sunktu VlrguIlno. Ierdoemos
aos nossos inimigos as suas cuIas Nl purdonu AL nlu] muIumlko] lIlu]n kuIpo]n. Ocaminho
s Indias era anligamenle enoso Lu to]o AL Hlndu]o estls lum penlgu.
NOTA No confundir o arligo o, e suas variaes, com o pronome demonstrativo, ex.:
Dai de beber aos ( aqueIes) que lm sede Donu trlnkl AL TlU], klu] solfus.
Oronome essoaI da 3 essoa, na sua forma obIiqua lhe, lhes, que se ode subsliluir eIas
formas: a ele, a ela, a eles, a elas, e comIemenlo lerminalivo, lraduzindo-se, orlanlo, or: uI Il,
uI l, uI l, uI lIl. Recordemos que o comIemenlo direlo, corresondenle a esse ronome, e:
o, a, os, as, em Iseranlo: Iln, ln, ln, lIln.
Os ronomes da 1 e da 2 essoa, em Iorlugus, no lm formas dislinlas ara os dois
referidos comIemenlos, islo e, me, te, nos, vos, lanlo odem ser direlos como indirelos. Ialo
anaIogo ocorre com o ronome reexivo se. Imorla, assim, reslar aleno quando assados
ara o Iseranlo. Sendo direlos, lraduzir-se-o: mln, cln, (ou tln), nln, tln, sln, se indirelos:
uI ml, uI cl (ou uI tl), uI nl, uI tl, uI sl.
Onde ha|a duvida sobre se me, te, se, nos ou vos e comIemenlo direlo ou indirelo, subslilua-
se eIo ronome da 3 essoa (islo e: o, a, os, as, ara o direlo, ou lhe, lhes, ara o indirelo) e Iogo
se sabera quaI a forma a usar. I. ex.: Islo no me agrada l tlo ne pIuus AL Ml, orque,
na 3 essoa, leriamos: Islo no lhe agrada. Deus vos (ou te) abenoe! Dlo benu VlN!,
orque, na 3 essoa: Deus o (ou a, os, as) abenoe. IIe ode comromeler-se Ll potus
kompromltl SlN, orque: eIe ode comromel-Io. No sei como eIe se ermiliu isso Ml
ne sclus, kleI Il permesls AL Sl tlon.
As conlraes mo, to, lho, no-lo, vo-lo e suas variaes em gnero e numero, se lraduzem em
Iseranlo eIas aIavras de que consliluem. Ix., IIe mo disse Ll dlrls AL Ml TlON ( eIe
me disse isso). Iu vo-las dou (. ex. ores) Ml lLlN donus AL Vl. Ierdoa-lho (. ex. esse
erro) Purdonu lN AL Ll (ou AL l).
NOTA em cerlos casos o Iorlugus usa ronome essoaI obIiquo (me, te, lhe,. . . ) em
vez de ossessivo, . ex.: Quando lhe morreu o ai. . . , i.e. Quando morreu seu ai. . .
(ai deIe, ou deIa). Im Iseranlo dizemos com o ossessivo adequado: Klum mortls Ilu ( ou
lu) putro. . . Im oulros casos, orem, o Iseranlo acomanha o nosso idioma, emregando o
dalivo, exemIo: Di-me o denle DoIorus uI ml Iu dento. Isso nos corlava o corao Tlo
trunls uI nl Iu koron. IIe encheu os (rrios) boIsos Ll pIenlgls uI sl Iu poo]n. IIa bei|ou
a mo ao (ou do) rei l klsls uI Iu reo Iu munon.
CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 131
OBSERVAES a) O Iorlugus e o Iseranlo divergem quanlo a regncia de cerlos
verbos. Assim, . ex., dizemos: Isso me ( a mim) inleressa, mas o verbo lnteresl ede o caso
acusativo, no o dalivo: Tlo lnteresus MlN (no uI ml). Iergunlei-lhe se ia Ml demundls
LlN, u Il lros. Ieo-Ihe, va! Ml petus VlN, lru! Isso no nos concerne Tlo ne koncernus
NlN. IIe me baleu ( baleu em mim), mas isso no me doeu Ll butls MlN, sed tlo MlN ne
doIorls. Zombas de mim` u tl mokus MlN? No loque no eseIho! Ne tuu Iu speguIoN!
b) AIguns verbos em Iseranlo lm comIemenlo, se|a direlo, se|a lerminalivo, como aI-
guns em Iorlugus, havendo, orem, na Iingua auxiIiar maior eIaslicidade. Assim, . ex., na
orao: Iavorecei-me! esle me e ob|elo direlo, odemos, no enlanlo, lraduzi-Io or mln ou
uI ml: lutoru mln!, ou lutoru uI ml! Oulros verbos desla cIasse (odendo ser oulra reosi-
o que no uI): uIudl (aIudir), dl (ar-se), utl (Iison|ear), forgesl (esquecer), heIpl (auxiIiar),
kondl (conar), mlnucl (ameaar), obel (obedecer), ordonl (ordenar, mandar), purdonl (er-
doar), perdl ( lrair) sertl (servir), elc. Nole-se, conludo, que nem semre e indiferenle um ou
oulro comIemenlo.
A reosio a serve lambem ara indicar a direo ou o alvo de um movimenlo,
comarem-se, . ex., os seguinles ares: dar aIguma coisa a aIguem mandar aIguma coisa
a aIguem, ergueram um monumenlo aos heris as aImeiras erguiam seus esliiles aos ceus.
Com a reosio uI ocorre falo semeIhanle, e or islo odemos dizer, Ml lrls uI Il fui a
eIe (i.e. dirigi-me a eIe, fui-Ihe ao enconlro, fui rocura-Io, elc.) l etls espIoruntu]n rlgurdo]n
uI lu] ob]ekto] IIa Ianou oIhares erquiridores sobre ( em direo a) lodos os ob|elos.
Rltereto] uus uI rltero] Ribeiros correm ara ( em direo a) rios. Ne turnu tln uI ldoIo]
No vos voIleis ara idoIos.
No 188 moslramos que os adverbios correIalivos de Iugar sofrem o acrescimo do n ca-
raclerislico do acusalivo, ara se indicar direo. Agora odemos amIiar esla regra dizendo
que, no s esses, mas oulros adverbios lambem iro ara o caso acusalivo com a mesma na-
Iidade. Ix.: Ml ]um estus he]me, retenu do he]meN Iu |a eslou em casa, voIle, orlanlo, para
casa. Lu to]o lrus lum supreN O caminho vai semre para cima (ou subindo). Llu koIero
peIls Iln tro muIprokslmeN A cIera (deIe) o imeIiu (ara) demasiado Ionge. l etudls
slu]n bruko]n posteN ku] untueN IIa alirava os braos para lras e para a frenle. lIunkeN,
kunu]Iuro! Para o Iado ( arreda), canaIha!
NOTA I inleressanle a exresso tlen ku] reen, que signica ara Ia e ara ca, ara um
Iado e ara o oulro. I. ex.: Lu pendoIo lrudls tlen ku] reen O nduIo ia ara Ia e ara ca.
Lu popoIo ondudls tlen ku] reen O ovo ondeava de um Iado ara oulro (ou ara baixo e
ara cima, na Iinguagem vuIgar). Ml skrlbus uI l, l reskrlbus uI ml Ietero] tlen, Ietero] reen
eu escrevo a eIa, eIa escreve em resosla a mim, carlas ara Ia, carlas ara ca. (Observe-se
o rexo re no verbo reskrlbus, indicando mais roriamenle resposta do que voIla ao onlo
rimilivo, no, evidenlemenle, reelio!)
Se alenlamenle comararmos as frases: Visilei Londres e Iui a Londres, vericaremos
que, em ambos os falos, Londres foi o aIvo de uma ao. Verbos que recisam de com-
Iemenlo direlo se quaIicam de lransilivos |uslamenle orque o su|eilo, exercendo ao
sobre aIguem ou aIguma coisa, lransfere, faz lransilar sua ao sobre o chamado comIe-
menlo direlo, Iogicamenle, a lransio ara oulro ob|elivo quaIquer se exrimira bem com o
acusalivo, a semeIhana da rimeira hilese. Se, orlanlo, dizemos: Ml tlzltls LondonoN,
e Iicilo dizermos: Ml lrls LondonoN, da mesma forma que dizemos: Ml lrls tleN Iui aIi.
Vemos assim, que iguaImenle subslanlivos odem ir ara o acusalivo, a m de se designar
132 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO
o alvo de um movimento. Oulros exemIos: Morgu nl teturos RomoN Amanh via|aremos
ara Roma. MlIo] du soIduto] estus sendotu] AfrlkoN MiIhares de soIdados vo ser envia-
dos a Africa. Klum ml tenls Iu ]ue]oN, Il ]um estls tle Quando cheguei ao lribunaI, eIe |a ai
eslava.
OBSERVAO Ha, or vezes, cerla dislino de senlido no uso, se|a desle acusalivo,
se|a da reosio uI, conforme acima vislo. Assim e que, na maioria das vezes, a reosio
uI exrime simIesmenle o encaminhamento, odendo o aIvo no ser aIcanado, o aIcance do
aIvo se dira, de regra, com o acusalivo, mormenle com o acusalivo reosicionado (ve|a-se o
245). Ior exemIo: Ml renkontls Iln, lrunte AL Iu urbo Inconlrei-o ao ir (eu) ara a cidade,
i.e. ao encaminhar-me, ao dirigir-me, no caminho ara cidade(nole-se que se dissessemos: Ml
rekonls Iln, lruntAN em vez de lruntL uI Iu urbo, islo signicaria: Inconlrei-o indo eIe a
cidade, i.e. enconlrei-o eslando ele a caminho, eu mesmo oderia eslar arado ou, ale, voIlando
de Ia. O gerundio em -e se usa ara referir a ao ao sujeito, o quaI, na frase do lexlo, e
ml.) Mas: Ml detus lrl Iu urboN, por puroIl uI Il Devo ir a cidade (i.e. aIcanar e enlrar) ara
faIar-Ihe. Noulros lios de frase e diferenle o acusalivo ou a reosio uI, islo ermilindo
o senlido Igico, . ex.: Morgu ml teturos Romon, ou. . . uI Romo. Klum ml tenls Iu ]ue]on,
ou. . . uI Iu ]ue]o, elc.
210. ANSTATA em Iugar de, em vez de, em subsliluio a. Ix.: Anstutu duktlIo] tlo
estls slmpIu] perIo] Im vez de lmaras aquiIo eram simIes eroIas. Bernurdo gurdus nun
unstutu MurceIo ernardo esla agora de guarda em subsliluio a MarceIo. Anstutu kufo
Il donls uI ml teon Im vez de cafe eIe me deu cha.
OBSERVAO Im Iseranlo as preposies, por si mesmas, pedem o caso nominativo, e as-
sim que nesle uIlimo exemIo kufo esla no nominalivo, embora, se comIelassemos a orao,
eIe devesse receber o acusalivo, cando: Anstutu donl uI ml kufoN, Il donls uI ml teon. S
se emrega o acusalivo as unstutu se uder haver confuso, . ex.: Petro butls PuIon
unstutu VlIheImoN Iedro baleu em IauIo em Iugar de (bater em) GuiIherme. Se dissesse-
mos. . . unstutu VlIheImO, quembalera (emIauIo) fora GuiIherme, e no Iedro. Como regra,
orem, no exislindo dubiedade, e o nominativo que se usa.
211. ANTA dianle de, em frenle a, anle, eranle, adianle de, a frenle de, anles de. Ix.:
Antu Iu domo sturus urbo Dianle da (ou em frenle a) casa esla (ou ergue-se) uma
arvore. Antu Iu pubIlko Il tute konfuzlus Anle (ou eranle) o ubIico eIe se alraaIha
lodo. Nl lu] estus respondu] untu Dlo. Todos ns somos resonsaveis eranle a Deus. Ll
lrls untu nl, por nln gtldl IIe ia adianle de ns (ou a nossa frenle) ara nos guiar. Ne lru
fudeno untu kudrlIo No va a Iinha adianle (ou a frenle)da aguIha. Nl tenos Llsbonon
untu Iu Ietlo de Iu suno Chegaremos a Lisboa anles do nascer do SoI. Antu Iu Iungo
Iuboru Iu cerbo Anles da Iingua lrabaIhe o cerebro (i.e. ensar anles de faIar). Ll eIlrls
untu mlnuto IIe saiu ha um minulo (i.e. um minulo anles de agora). ]um untu du tugo]
pIutls forte }a dois dias anles chovera forle.
O conlrario de untu e muIuntu, que signica alras de, or lras de (somenle esao,
no lemo). I. ex.: u]nls uI ml, ke lu tenus muIuntu ml Iareceu-me que aIguem vinha
alras de mim. Lu suno lom post lom muIuperus muIuntu Iu monturo O SoI ouco a ouco
desaarece (ou vai desaarecendo) or lras da serra. (Ve|a-se, mais adianle, a reosio
POST.)
OBSERVAO Ior vezes ode arecer dubio o senlido de untu, como nesla frase de
Zamenhof: Hurun mortls untu slu putro Teru, que signica: Haran morreu antes de seu
CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 133
ai Terah, no dianle de. IguaImenle, de Zamenhof: Ku] en Iu tempo de Krlstnusko onl
ln (= urbon) dehukls untu lu] uIlu]! I na eoca do NalaI abaleram-na anles de lodas as
oulras! Mas, ainda do meslre: KluI nl mortu untu tl. . . ? Ior que morrermos diante de li. . . `
Observemos que laI dubiedade e uramenle lerica, orquanlo, em geraI, o conlexlo dirimira
loda a duvida, conludo, or amor a cIareza, odemos comor a frase de oulro modo. Assim,
lralando-se de tempo, diriamos: Hurun mortls PLl lRUL OL ( mais cedo do que) Ilu putro, e:
. . . onl ln dehukls PLl lRULOLlu]NuIlu]N. Se de espao (ara dislinguir enlre na frenle de
e anles de), ode ser, . ex., em vez de: Purlzo estus untu BerIlno, que signicaria (assim
isoIado!): Iaris ca antes de erIim ou Iaris ca em frente a erIim, o seguinle: Purlzo estus
PLl PROKSlML OL BerIlno Iaris ca mais prximo (de ns) que erIim. Tambem a Iocuo
lunke de desle Iado de, aquem, serve nesla oorlunidade.
Se|a lemo, se|a esao, arece-nos que odemos emregar a Iocuo lom untu um
lanlo anles de, assim: Ll mortls lOM ANTA slu putro IIe morreu um lanlo (i.e. cerlo
lemo) anles do ai. Mlu domo sturus lOM ANTA Iu pIuco. Minha casa ca um lanlo ( a
aIguma dislncia) anles da raa.
NOTA Im frenle a diz-se bem com a reosio kontru, que se esludara no 223.
No esquecer, conforme vislo no 205, que untu, aIiado a con|uno oI, e uma das oucas
reosies que odem reger o modo innilivo em -l, . ex.: untu oI dorml Anles de dor-
mir. Anstutu e oulra reosio que goza desle riviIegio, islo foi Iembrado, com exemIo,
na Observao do 210.
212. APUD ao e de, |unlo de, ao Iado de. IxemIos: Lu geuno] sturls upud Iu uIturo.
Os noivos eslavam ao e do aIlar. Apud Iu domo Iudls du lnfuno] }unlo (ou erlo) da
casa brincavam duas crianas. Apud Il lrls beIu tlrlno Ao Iado deIe ia uma beIa muIher. Lu
butuIo upud WuterIoo furlls fumu AbalaIha de (i.e. erlo de) WalerIoo lornou-se famosa.
213. e. Isla reosio lem varios senlidos, conforme os seguinles exemIos: Nl Ionge
lnterpuroIudls e Iu fu]ro Islivemos muilo a conversar ao p do fogo. l sturls e Iu pordo
IIa eslava (de e) (ou |unlo a) orla. Ml petls Iu permeson trunoktl e Il Iedi ermisso
de ernoilar em casa deIe. u l tlu ekzempIo potus restl e ml? Iode esle exemIo car
comigo` Ml Iogus e Iu struto N. Moro a (ou na) rua N. Klu] estus tlu] tlro] e tl? Quem
so esses homens (que eslo) contigo` e Iu mutenlo nl ekteturls Ao amanhecer usemo-
nos a caminho. DoIorus uI ml Iu okuIo] e urtu Iumo Doem-me os oIhos a (ou sob) Iuz
arliciaI. e Iu unuu motlo nl fuIls Ao rimeiro movimenlo ns caimos. Ll konfuzlls e
tlu senkuIpu erco IIe erlurbou-se com (ou anle, ao ouvir) esse inocenle grace|o. Ml tle
estls e Iu kronudo de Iu relno La eslive na (i.e. or ocasio da) coroao da rainha. l tlun
esprlmon nl trotus e dlndu] utoro] Isla exresso achamo-Ia em aulores dignos de fe.
Tlu gesto furlls e Il ]um kutlmo Isse geslo |a se lornara habilo nele (ou |a se Ihe lornara
um habilo). Lu urto] orudls e Iu greko] As arles oresciam entre os gregos. Ml kuptls
Iln e Iu bruko Ieguei-o eIo brao. Ml lnslstls e Il, ke Il restu Insisli com eIe ara que
casse. e neekzlstudo de ordo nenlu Iuboro estus ebIu Com a inexislncia de (i.e. no
exislindo) ordem, nenhum lrabaIho e ossiveI. e okuzo ml petus tln puroIl uI Il Se liveres
oorlunidade, eo-le faIar-Ihe. e tlu] l torto] Il forlrls Com (i.e. lendo dilo ou lendo
ouvido) eslas aIavras eIe foi embora. L e tlo Il ne toIls kredl Nem mesmo com isso eIe
quis acredilar. e tlzuo ufubIu ofte koro dlubIu. Apesar de cara afaveI muilas vezes um
corao diabIico.
214. lRKA em lorno de, em redor de, ao derredor de, em voIla de, or voIla de, cerca
134 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO
de. Ix.: lnfuno] Iudls lrku Iu urbo Crianas brincavamemlorno da arvore. lrku Iu kupo
l portls pIe] beIun dludemon. Im voIla da cabea eIa lrazia (ou linha) beIissimo diadema.
Lu serpento kuptls Iu botldon lrku Iu korpo A serenle agarrou o noviIho eIo (i.e. em
lorno do) coro. Lstls lrku de Iu deku horo Ira or voIla das dez horas. l sldls tle lrku
dudek mlnuto] IIa cou aIi senlada cerca de vinle minulos.
215. DA. Sobre esla reosio |a zemos Iargo e sucienle esludo no 192.
216. DL de, desde. Ix.: Lu genlo de Zumenhof krels Iu pIe] bonun slstemon de Ilngto
lnternuclu O gnio de Zamenhof criou o meIhor sislema de Iingua inlernacionaI. Lu umo
de Dlo superus lon lmugebIun O amor de Deus suera ludo quanlo se ossa imaginar.
(Comare-se esle umo DL DlO dIIe para ns com o umo AL DlO, enconlrado no
209, que dizemos, em Iorlugus, lambem amor de Deus.) Tle estls oro] de nekompurebIu
odoro aIi havia ores de incomaraveI odor. Mlu fruto estus de mezu kresko Meu irmo
e de aIlura media. De kle tl tenus? Donde vens` Mlu heIpo tenus de Dlo Meu socorro
vem de Deus. ]um de muIprokslme ml ektldls tln }a de (ou desde) Ionge eu o avislara. De
tlu tempo ml estus tre feIlu Desde esse lemo eu sou feIicissimo. VoIu ukceptl pIe] korun
suIuton de mlu edzlno ku] de ml Queira aceilar as mais cordiais saudaes de minha Senhora
e de mim. De du tugo] ml ne bone furtus Ha dois dias ( de dois ara ca) no asso bem (de
saude). (Comare-se esle ha, corresondenle a de, com o ha corresondenle a untu, do
211.) Ml eksuItls de surprlzo dei um uIo de surresa (i.e. causado eIa surresa). Ll
puIlls de tlmo ku] poste Il rulls de honto IIe emaIideceu de medo ( or causa de medo)
e deois enrubesceu de vergonha ( Ievado eIa vergonha). De zorgo], ne de ]uro], bIunklus
huro] De zeIos, no de anos, encanecem os cabeIos. lu] Iounto] de Iu urbo fuIls de gIuto
Todos os habilanles da cidade cairam ao o da esada. De tempo uI tempo Il Ietludls de Iu
seo De lemos em lemos ( de vez em quando) eIe se Ievanlava da cadeira.
OBSERVAO Iarliciando de aoslo, como, . ex., em: cidade de Roma, ano de
1955, elc., esla nossa reosio no se lraduz em Iseranlo. Assim: urbo Romo, ]uro 1955.
NOTAQuando se verique no ser a reosio de baslanle cIara ara exrimir desde,
usam-se varias maneiras de faz-Io. IxemIos:
a) Desde a morle de seu marido Crislina muilissimo sofreu. A reosio normaI de seria
aqui ouco cIara, emrega-se, enlo, a Ioucuo de post (post deois de), signicando de
(ou desde), deois de, e dir-se-ia: DL POST Iu morto de slu edzo Krlstlno suferls tre muIte.
Muilos anos se assaram desde (ou as) esses aconlecimenlos MuIte du ]uro] pusls DL
POST tlu] furlo].
b) }osue foi servo de Moises desde a mocidade desle ]osuo estls sertunto de Moseo DL-
TLMPL DL ( a conlar do lemo de) Ilu ]uneco. (Isle Ilu se refere a Moises, slu aIudiria a
}osue, su|eilo da orao) somos coIegas desde (o lemo de) a escoIa rimaria. Nl estus koIego]
DLTLMPL DL Iu unuugrudu Ierne]o.
c) Isla menina mora conosco desde o seu nascimenlo l tlu knublno Ious e nl LKDL (
a comear de) slu nusklo. (Ioderia aqui usar-se lambem de post ou detempe de, o simIes de
obscureceria a frase.)
d) Quando desde se rera a lugar, ode usar-se, or cIareza, a Iocuo deIoke de, ex.: Mea
o corredor desde ( a arlir do Iugar) a orla Mezuru Iu korldoron DLLOKL DL Iu pordo.
CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 135
Vimos no 123 que a reosio de (do Iseranlo) designa o agenle na voz assiva, o
quaI, emIorlugus, se caracleriza eIa reosio or, mais raramenle de. Ix.: Lsperunto
estus kreltu DLZumenhof OIseranlo foi criado or Zamenhof. Lnlrls Iu reo, ukompunutu
DL slu] korteguno] Inlrou o rei acomanhado de (ou or) seus auIicos.
Dada a muIliIicidade de equivaIenles da reosio de, em Iseranlo, e necessario, as
vezes, com subslanlivos deverbais, islo e, subslanlivos derivados de verbo e, or conseguinle,
exrimindo ao, aIgum arlificio ara a cIareza. Assim, . ex.: Lstus rekomendlnde Iegl Iu
romunon Murtu, de LIlzu Orzeszko, trudukltun de Zumenhof I recomendaveI Ier-se o ro-
mance Marla, de IIiza Orzeszko, lraduzido or Zamenhof e erfeilamenle cIaro. Mas:
Lstus rekomendlnde Iegl Iu trudukon de Iu romuno Murtu, de L. O., DL Zumenhof seria
incomreensiveI, em Iorlugus, a reosio or exrime sem dubiedade esse agenle da
lraduo. Dir-se-a, enlo: Lstus rekomendlnde Iegl Iu trudukon de Iu romuno Murtu, de L.
O., lARlTAN DL Zumenhof ( feila or Z.). Aqui o acusalivo furltuN escIarece ludo: s se
ode referir a trudukoN. Se|a, orem: I verdadeiramenle magislraI a lraduo do romance
Marla, de I. O., or Z., onde no ha acusalivo no equivaIenle em Iseranlo. Imbora u-
dessemos dizer: Lstus tere mu]stru Iu truduko de Iu romuno Murtu, de L. O.,lARlTA DL Z.,
orque se haveria de enlender que esle furltu se referiria a truduko, que e o nome rin-
ciaI a que eslamos dando aleno, aesar de eslar um lanlo Ionge, convem armar a frase de
oulro modo. I. ex.: Lstus tere mu]stru Iu truduko, lARlTA DL Z., de Iu romuno. . . , ou Lstus
tere mu]stru Iu truduko de Iu romuno Murtu, de L. O., lARL DL Zumenhof .
Ve|a o esludanle esla curiosidade do exceIenle esliIisla Kabe: Lu musonlsto. . . estus ofte
forbIotutu DL Iu tento DL Iu supro DL I tegmento O edreiro. . . e muilas vezes alirado
Ionge pelo venlo do aIlo do leIhado: agenle, onlo de arlida, osse!
217. DUM duranle. Ix.: Apetlto tenus dum Iu munudo O aelile vem duranle o
comer. Dum tlu tutu nokto ml ne potls dorml Duranle loda essa noile no ude dormir.
NOTA I muilo comum subsliluir-se esla reosio eIo acusalivo em medidas de
lemo, . ex.: Ll puroIls ktlndek mlnuto]N IIe faIou cinquenla minulos, islo e, . . . dum
50 mlnuto] duranle, ou or 50 minulos.
218. LKSTLR fora de, afora, excelo, aIem de. Ix.: Ml sturus ekster Iu domo, ku] Il estus
lnterne Iu eslou fora da casa, e eIe esla no inlerior (ou denlro). Ll buruktus kleI o ekster
Iu ukto IIe se debale como um eixe fora dagua. l estls tute ekster sl de o]o IIa eslava
loda fora de si de aIegria. Lkster umo ne estus suto Iora do amor (ou caridade) no ha
saIvao. Lkster slu propru Ilngto lu detus scll uImenu Lsperunton Afora (i.e. aIemde) sua
rria Iingua cada um deveria saber eIo menos o Iseranlo. Nenlo ekster Iu morto potos
nln dlslgl Nada, excelo ( a no ser) a morle, nos odera searar. l hutus nenlon muIo]on
ekster tlu Nenhum desgoslo eIa lem aIem desse (ou a no ser esse).
NOTA Comare-se esle uso de ekster com o de krom, 224.
219. LL de, denlre. Isla reosio exrime: movimenlo de denlro de um Iugar (em
aceo geraI) ou de uma siluao, assagem de um eslado a oulro, exlrao, searao de
uma arle do seio de um lodo, consliluio de uma coisa feila de cerlo maleriaI, causa. Ix.:
Notu Iumo tenls uI nl eI Nuzuret Uma nova Iuz nos veio de Nazare. Moseo frupls, ku] ukto
ekuls eI Iu roko Moises goIeou, e da rocha comeou a correr agua. Lu kru]ono fuIls eI
mlu muno O Iais caiu de minha mo (ou me caiu da mo). PIenu feIlo rudlls eI lu]
okuIo] IIena feIicidade se Ihe irradiava dos oIhos. Nenlo potls skul KoIumbon eI Ilu reto
136 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO
Nada de demover CoIombo de seu sonho. Ml ne potus mem tlrl mln eI l tlu emburuso
No osso, or mim mesmo, lirar-me desle embarao.Onl furls eI Il lun slmpIun murloneton
Iizeram deIe um mero boneco. (Nola: Tambem se ode dizer, conforme vislo no 58: Onl
furls Iln lu slmpIu murloneto.) Klo furlls eI tl? Que foi feilo de voc` Morgu Iu homo foros
eI slu] gIuto] pIuglIo]n Amanh o homem for|ara de seus gIadios arados. Ll cltls pecon eI Iu
BlbIlo. IIe cilou um lrecho da ( exlraido da) ibIia.Teon onl ordlnure trlnkus eI tuso Cha
a genle em geraI bebe em (a Ielra: de) xicara. LI fremdu poo onl pugus fuclIe De boIso
aIheio a genle aga faciImenle. LI du muIbono] pIl muIgrundun eIektu De (ou denlre) dois
maIes escoIha o menor. (Nole-se pIl, e no pIe], or serem aenas dois, ve|a-se o 132.)
Ml ln bedurus eI Iu tutu koro Laslimo-o de lodo o corao. u tl estus nlu, u u eI nlu]
muIumlko]? Is nosso (i.e. dos nossos) ou dos nossos inimigos` LI lu] tlu] pro]ekto] nur
Lsperunto sukcesls Denlre lodos os ro|elos dessa esecie s o Iseranlo vingou. l portls
teston eI puru slIko, tenlntun eI Purlzo IIa lrazia umveslido de ( feilo de) seda ura, vindo
de Iaris.us eIlrls bonu torturo eI lrku dek mlI urtlkoIo] Acaba de sair um bom dicionario
de ( conslanle de) cerca de dez miI verbeles. Lu tutu grumutlko de Lsperunto konslstus eI
dek ses reguIo] Toda a gramalica do Iseranlo consla de dezesseis regras. MuItu] homo]
tenus l tlen eI slmpIu scltoIemo Muilas essoas (ou muila genle) vm aqui or mera
curiosidade. LI komputo ml kuls untu Il Iu teron Ior comaixo ocuIlei-Ihe a verdade.
(Com esla aceo de or causa de, a reosio eI se aroxima de pro, que se vera no
234.)
NOTA Lembramos as varias oorlunidades de emrego desla reosio eI ara exri-
mir que se seara de um lodo uma arle, conforme vislo, enlre oulras, na 13 Lio e, eseci-
aImenle, no 192.
220. LN em, denlro de. Ix.: Dlogeno Iols en bureIo Digenes morava num barriI. Mlu
koro tremus en ml Meu corao lreme denlro de mim. Ln tlu tugo furlls lo eksterordlnuru
Nesse dia ocorreu coisa exlraordinaria. Ml nenlum supozls en Il tlun obstlnon Nunca suus
neIe laI obslinao. Ml nos l tlun tuskon en du monuto] Terminarei esla larefa denlro de
dois meses. Nl tldus unu Iu duun nur unu fo]on en ]uro Vemo-nos (um ao oulro) s uma vez
no (ou or) ano. A reosio en se emrega lambem ara indicar o eslado que caracleriza
um individuo (essoa ou coisa) e ara moslrar uma circunslncia em que se reaIiza um feilo.
Ix.: Ll estus hodlu en koIeru humoro IIe esla ho|e de mau humor. Lu ukrldo] tenls en mlIo]
Os gafanholos vieram aos miIhares. Ne puroIu en tlu munlero No faIes desse modo. Vl
munos tlun punon en Iu tlto de tlu frunto Comeras leu o com o suor do leu roslo. Ln
Ilu] okuIo] lo estus rozokoIoru Aos oIhos deIe ludo e cor-de-rosa.
NOTA Alenle-se ara o emrego de en quando o Iorlugus usa a reosio de em
exresses do seguinle lio: O meIhor cafe do mundo Lu pIe] bonu kufo LN Iu mondo. O
congresso de Genebra. Lu kongreso LN eneto. Os homens desse lemo Lu homo] LN tlu
tempo
221. lS ale (emaceo geraI). Ix.: ls tle l Iu to]uo estls ugrubIu Ale aqui a viagem
foi agradaveI. Ll tldus nur ls Iu plnto de slu nuzo IIe s v ale a onla do nariz (i.e. e curlo
de inleIigncia). Ml rebukls mlun trudukon de Iu kupo ls Iu pledo] Refundi minha lraduo
de cabo a rabo (a Ielra: da cabea aos es). Ne prokrustu tlon ls morgu No adie isso ara
amanh. ls (Iu) retldo! Ale mais ver! (i.e. ale nos vermos oulra vez). Ll hutus 30 ls 35
]uro]n, ne pIl muIte IIe lem 30 a 35, anos, no mais.
222. lNTLR enlre, no meio de. Ix.: Dlo estus utestunto lnter ml ku] tl Deus e lesle-
CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 137
munha enlre mim e li. Ml trotlls lnter murteIo ku] umboso Achava-me enlre (o) maIho (a
Ielra: marleIo) e (a) bigorna. Nl rompu Iu muro]n lnter Iu popoIo] Romamos os muros enlre
os ovos. Nl estus lnter umlko] Islamos enlre (ou no meio de) amigos. L lnter pluIo]
ne munkus pekuIo] Mesmo enlre devolos no faIlam ecadores. Ll tenudus reguIe lnter Iu
unuu ku] Iu duu (horo) IIe chega reguIarmenle enlre a uma e as duas (horas). Lu lnfuno]
gu]e bublIudls lnter sl As crianas aIegremenle garruIavam enle si. lIl estus slmlIu] lnter
sl, kleI du uktoguto] IIes se arecem (a Ielra: so semeIhanles enlre si, um ao oulro) como
duas golas dagua. (Recorde-se oulro modo de exrimir-se recirocidade, vislo no 178 e
no Ixercicio n 23, ln ne.)
NOTA I de sua rria essncia que a reosio lnter s se use normaImenle quando
ha|a mais de um individuo, conludo, como emrega o Iorlugus a reosio enlre com um
s nome no singular, desde que coletivo (. ex. enlre o ovo), assim se enconlra nos cIassicos
a reosio lnter, ale com maior eIaslicidade. Ix.: lnter Iu popoIo enlre o ovo, lnter Iu
pubIlko enlre o ubIico, lnter Iu umuso enlre a muIlido, lnter Iu nureguro enlre o
cordame, lnter Iu terduo enlre a verdura ( camina), elc.
223. KONTRA conlra, defronle de, em face de, ara com, or ( em lroca de), em
comarao com. Ix.: Du kontru unu prezentus urmeon Dois conlra um reresenlam (
so o mesmo que) um exercilo. Dum Iongu tempo ]osuo mlIltls kontru lu] tlu] reo] Ior
muilo lemo }osue eIe|ou ( fez guerra) conlra lodos esses reis. Ml dezlrus uetl kuruclIon
kontru febro Dese|o comrar um remedio conlra (ou ara) febre. Nl sldlls unu kontru
Iu duu Senlamo-nos umdefronle do oulro. Kontru homo eru Dlo estus seteru Iara com
o homem orguIhoso Deus e severo. Lstu slnceru] kontru ml Sede sinceros (ara) comigo.
Ln nlu urbo kontru 1000 tlro] estus 1100 (= mlI ku] cent) tlrlno] Im nossa cidade, ara
cada 1000 homens ha 1100 muIheres. u ekzlstus supereco de homo kontru bruto? Ixisle
suerioridade do homem em comarao com o brulo` Suon onl ne potus unl kontru
tuzo] eI puru oro Sabedoria no se ode lrocar or vasos de ouro no. Tlmunte teIlsto]n,
nl sturlgls nlu]n kofro]n kontru Iu pordo Receando Iadres, disusemos nossas maIas de
enconlro a orla.
224. KROM. Isla reosio lem o signicado geraI de afora, no senlido, se|a de
incIuindo-se, aIem de, se|a de no se incIuindo, excelo. O que cou dilo no 218 sobre
ekster, nesla evenluaIIidade, vaIera ara krom. Ix.: Ml dlrus uI tl nenlon uIlun, krom pIe] puru
tero No Ihe eslou dizendo nada seno (a Ielra: nada diferenle aIem de) a mais ura ver-
dade. lu] restu, krom unu Iiquem lodos menos um. l estus beIu ku] krom tlo rlu IIa e
bonila e, aIem dislo, rica. Krom nl du lu] mortls Afora ns dois lodos morreram. Tlu Ilbro,
krom muIsuuo], enhutus ]u nenlon Isse Iivro, a no serem loIices, nada mais, na verdade,
conlem.
OBSERVAES a) Sendo krom reosio, no esquecer que rege nominativo, mesmo
fazendo arle de comIemenlo direlo: reIeiam-se os reseclivos exemIos acima.
b) Tendo krom duIo senlido, s em cerlos casos ode, or si mesmo, ler um signicado
unico. Im frases negalivas no deixa margem a duvida, em frases armalivas. orem, s se o
conlexlo mesmo no admilir oulra inlerrelao e que krom e reciso: ve|am-se os exemIos
sura oferecidos. Assim: Krom Petro nenlu tle estls s ode signicar: Ixcelo (ou a no
ser) Iedro ninguem Ia eslava, ou: AIem de Iedro. . . , afora Iedro. . . , enlende-se que s
Iedro eslava. Mas: Krom Petro tle estls lu] mlu] fruto] e dubio, orque se ca sem saber
se seria: AIem de Iedro. . . ou Ixcelo Iedro. . . . Se Iedro Ia eslava, incIuido, acrescenle-se
138 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO
unku (lambem) ou unkoru (ainda), assim: Krom Petro tle estls unku (ou unkoru) lu mlu]
fruto]. Se Iedro fazia exceo, eslava ausenle, redi|a-se de oulro modo, subsliluindo krom por
escepte de (excelo, com exceo de), esceptlnte (exceluado), ekster (fora) elc., assim: Lscepte
de Petro observamos com reseilo a untu, o conlexlo, em geraI, escIarecera quaI o senlido de
krom na frase em areo.
NOTA Como se viu no 205, krom ode reger innilivo: nesle caso, assa a calegoria
de con|uno como unstutu e a Iocuo con|unliva untu oI.
225. KUN com, de. Ix.: ]esuo munudls kun pekuIo] }esus comia com ecadores.
Murtu renkontlls kun tlo, kun klo renkontlus mlIlono] du homo] Marla enconlrou-se com
aquiIo comque se enconlrammiIhes de essoas. Lltlu prenls kun sl slun Ilnon Livia Ievou
consigo a Iha. Klu ne estus kontru tl, kun tl estus Quem no e conlra vs, convosco e.
Lu slreno toIls Iudl kun Iu lnfuno], sed kun teruro lIl forkurls A sereia quis brincar com as
crianas, mas comlerror ( alerrorizadas) eIas fugiram. Lu Snkso estus fubeIu besto kun Ieonu
korpo ku] kun homu kupo AIsnge e umanimaI fabuIoso com(ou de) coro de Ieo e com
(ou de) cabea de genle. l entenls kun tremuntu] Ilpo] IIa enlrou com os Iabios a lremer.
Kun Iu tempo lo kIurlos Com o lemo se escIarecera ludo. Ll forlrls kun Iongu nuzo
IIe relirou-se de nariz comrido. Nenlum ugu kun koIero Nunca rocedas com cIera. Nl
ukceptls Iln kun muIfermltu] bruko] Recebemo-Io de braos aberlos. Lsperunto dlstustlus
kun lu tugo. Iseranlo se difunde dia a dia.
NOTA Signicando em comanhia de, |unlamenle com, ao mesmo lemo que, e
muilo comum lraduzir-se com eIa Iocuo kune kun, kune e adverbio derivado da reosi-
o kun e signica |unlamenle, Ix.: Murlu Iudls kun slu] pupo], KUNL KUN slu] frutlno]
Maria brincava com suas bonecas, em companhia das irms. MuIbonun urbon onl eIlrus KUNL
KUN lu rudlko Arvore ma a genle arranca juntamente com a raiz. Lu kuruo kreskus KUNL
KUN Iu dunero A coragem cresce ao mesmo lemo que o erigo.
OBSERVAODesignando inslrumenlo, a reosio com se lraduz or per ve|a-se
228.
226. LA conforme, segundo, consoanle, reIalivamenle a, ao Iongo de, or. Ix.: Lu
LtungeIlo Iu Sunktu ]ohuno O IvangeIho segundo So }oo. Ml restos l tle Iu Iu ordono
de mlu estro Iico aqui de acordo com (ou consoanle) a ordem do meu suerior. Lu Iu
frukto] onl urbon ekkonus IeIos ( conforme os) frulos se conhece a arvore. l estls Iu pIenu
portreto de slu putro Iu slu boneco ku] honesteco IIa era o erfeilo relralo do ai or (i.e.
reIalivamenle a) sua bondade e honeslidade. Ll fuIls ku] etendlls Iu slu tutu Iongo IIe
caiu e eslendeu-se em lodo o seu comrimenlo (ou ao comrido). Nlu] lpo] teturus nur Iu
Iu rltero] ku] Iu Iu murbordo Os nossos navios s navegam eIos rios e ao Iongo da cosla.
OBSERVAO Lu, como reosio, e unicamenle reosio, s ode reger nome
ou ronome. Conforme e segundo odem ser lambem con|unes, odendo, assim reger
verbos. Nesle caso, o seu equivaIenle em Iseranlo no ode ser Iu, havendo que se Ihes
dar oulra lraduo. I. ex.: Conforme sabemos: ou Lu NlA sclO ( conforme o nosso saber,
cincia, conhecimenlo), ou KlLL nl sclus como sabemos), ou Lu TlO, klon nl sclus (conforme
o que sabemos), no, orem: Lu nl sclus. Ve|amos oulros exemIos, ara a erfeila comre-
enso: Segundo decidires Lu tlu decldo, ou KleI tl decldos, ou Lu tlo, klon tl decldos.
IeIo ( segundo o ) que sei Lu tlo,klon ml sclus ou Klon ml sclus. I assim or dianle.
227. MALGRA aesar de, no obslanle, a deseilo de. Ix.: Nl promenls muIgru Iu
CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 139
pIuto Iasseamos aesar da chuva. Nl puclence eItenls muIgru Iu muItu] utuko] Iacien-
lemenle resislimos a deseilo dos muilos alaques. MuIgru lo l ml tln unkoru umus No
obslanle ludo islo ainda le amo.
NOTA A deseilo de e semeIhanles lambem se dizem splte uI, ou splte seguido de
acusalivo. Issa forma se dislingue, orem, de muIgru orque indica que a ao e ralicada
conlrariando a ordem, desaando a auloridade. O adverbio splte vem do verbo spltl, que
signica desaar. I. ex.: Ll eIlrls muIgru Iu pIuto e simIesmenle: IIe saiu aesar da
chuva, mas: Ll eIlrls splte uI Iu muIpermeso (ou . . . splte Iu muIpermeson) e: IIe saiu a
deseilo da roibio, i.e. com nimo adverso.
OBSERVAO MuIgru, a semeIhana de Iu, e somenle reosio, onde, orlanlo,
aesar de e semeIhanles esle|am regendo verbo, no se ode usar muIgru or si mesmo.
Assim: IIe saiu aesar de estar chovendo lraduzimos, ou como vislo, i.e.: Ll eIlrls muIgru Iu
pIuto, ou: Ll eIlrls, muIgru KL pIutlS, ou: Ll eIlrls, KVANKAM ( embora, conquanlo) pIutlS.
A Iocuo muIgru ke e conlrao de muIgru tlo ke ( aesar disso que).
228. PLR or, or meio de, or inlermedio de, com (referindo-se a inslumenlo em geraI).
Ix.: Nl tldus per Iu okuIo], udus per Iu oreIo], urus per Iu nuzo Vemos or meio dos oIhos,
ouvimos or meio dos ouvidos, cheiramos or meio do nariz (Ou: Vemos com os oIhos, elc.)
Nl repugu muIumon ne per muIumo, sed per umo No relribuamos dio com dio, seno com
amor. Ml tenlgus uI tl l tlun Ieteron per nlu komunu umlko l. Iao chegar-Ihe esla carla
eIo nosso amigo comum I. Klon tl toIus dlrl per tlo l? Que quer voc dizer com islo` Per
klo ml potus sertl uI tl? Im que Ihe oderia eu servir` Ml lros per utludlIo Irei de avio.
NOTA A reosio per se aIica em diversas oulras oorlunidades, lraduzindo-se de
acordo com a frase. Ix.: Ll nutrus sln per Iegomo] IIe se aIimenla de Iegumes. Per promeso]
estus putlmltu Iu lnfero De romessas esla o inferno caIado. Per unu torto nl potus dlrl
(Iu) ]enon Im uma aIavra, oderiamos dizer o seguinle. Nl ensplrudls Iu freun ueron per
pIenu] puImo] Resiravamos (i.e. insiravamos) o ar fresco a Ienos uImes. Ll ]um sturus
per unu pledo en Iu tombo IIe |a esla com um e na cova.
Muilo comumenle se usa per ara exrimir a maneira eIa quaI se reaIiza um falo, ex.: Lu
pIuto fuIudls per rltero] A chuva caia como rios. Mlu onkIo ne mortls per nuturu morto O
meu lio no morreu de morle naluraI. Lu sungo eIuls per grundu] guto] O sangue brolava
em grandes golas. Treml per Iu tutu korpo Tremer com lodo o coro. Vltl per mlzeru tlto
Viver (uma) vida miseraveI. PIorl per turmegu] Iurmo] Chorar Iagrimas ardenles. Ilc.
OBSERVAO No se confundam as reosies de (do Iseranlo) e per, signicando
ambas or (em seu senlido geraI), quando emregadas |unlo a arliciio assivo. A reo-
sio de e a do agenle, a reosio per e a do inslrumenlo, assim: Lu tero estls kotrltu
DL neo A lerra eslava coberla de neve: a neve e o agenle, cobriu or si mesma. Lu tubIo
estls kotrltu PLR Ilnu tuko A mesa eslava coberla com uma loaIha de Iinho: a loaIha e o
inslrumenlo, o meio, o agenle foi aIguem. Lu tenklto] estls urltu] DL Iu muIumlko
PLR pezu] lmposto] Os vencidos se achavam onerados de esados imoslos eIo inimigo.
229. PO. Sobre esla reosio |a se disse o baslanle no 69, ara rmar bem seu senlido
de dislribulivo, se|amainda os seguinles exemIos, onde seu signicado inlrinseco conlinua
a ser a razo de:
Lu gusto] trlnkls POgIuseto du tlno Os convivas beberamcada um(ou cada quaI), um
coinho de vinho. (No foi um s coinho ara lodos, mas um ara cada um.) Tlu] blIdo] potls
140 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO
kostl PO3 ls 5 Ilngo] Isses quadros odiamcuslar (ouler cuslado), cada um, 3 a 5 xeIins.
l tenudls ludlmune ku] rlcetudls PO keIke du monero] IIa vinha lodos os domingos e
recebia, de cada vez ( cada domingo) aIgumas moedas. Lu Iumo ugus, proskslmume, PO
trlcent mlI klIometro] en sekundo A Iuz se desIoca (a Ielra: voa) aroximadamenle a razo
de lrezenlos miI quiImelros or segundo. Lu ukrldo] utukls Iu pIunte]on PO mlIo] Os
gafanholos alacaram a Ianlao aos miIhares (de cada vez, ou em ondas sucessivas): comare-
se com exemIo anaIogo no 220, onde se enlende ler sido s uma vez. No exemIo do 220, a
ideia do coIelivo, exrimindo a massa, oderia ser lraduzida com o suxo op. assim: Lu
ukrldo] tenls mlIope. Queira, assim, o esludanle comarar esla uIlima forma com aqueIa onde
gura a reosio po, acima.
No 230, que se segue, ainda se enconlraro exemIos desla reosio.
230. POR. a) m, ob|elivo: Por l tlu terko ml uzls du ]uro]n Iara esla obra gaslei dois
anos. Por klu ceIo tl tenls tlen l? Com que m voc veio aqui` l to]uus por slmpIu
pIezuro IIa via|a or simIes Iazer. b) deslino, adalao: Tlu l Ilbro estus por tl Isle
Iivro e ara voc. u tl oplnlus mln kupubIu por tlu muInobIuo]? Acha-me voc caaz de laI
baixeza` Tlo estus fubeIo] por lnfuno] Isso so fabuIas ara crianas ( so hislrias, conlos-
da-carochinha, conversa). Klo tugus por somero, ne tugus por tlntro O que serve ara
o vero, no serve ara o inverno. c) em roveilo de: Llu fertoro por Lsperunto durls ls Iu
morto Seu fervor eIo Iseranlo conservou-se ale (a Ielra: durou) ale a morle. Ml todonus
por Iu unuu propono Volo eIa rimeira roosla. lIl petls de Iu reglsturo monheIpon por tlu
eduke]o Iediram ao Governo um subsidio ara aqueIa casa de educao. d) em reIao a: Ll
estus por ml kleI bonu putro IIe e ara mim como um bom ai. Por puroIo deIlru ne ekzlstus
redlro Iara aIavra deIiranle no exisle reosla (i.e., aIavras Ioucas ouvidos moucos).
Por ebrluIo, kleI unku por lnfuno, ne ekzlstus dunero Iara o ebrio, como (lambem) ara
a criana, no exisle erigo. e) ermula (em geraI): Por lu tugo ml rlcetus ktln frunko]n
Ior (cada) dia recebo cinco francos. Pugus muI]unu] ]uro] por ]unu] eruro] Iagam os anos da
veIhice eIos erros da mocidade. Por nenlo en Iu mondo ml tlon furus Ior nada no mundo
eu faria isso. Lu popoIo kun krlo] postuIls pucon por lu prezo O ovo, aos grilos, exigia
az a lodo o reo. f) decurso de lemo fuluro em que se dara um falo: Pruntedonu uI ml
tlun Ilbron por (unu) momento Imresla-me leu Iivro or um momenlo. Ml Iulgls mlun
domon por du ]uro] AIuguei minha casa or dois anos. Ll forlrls por lum IIe arliu (i.e.
foi embora) ara semre. Gurdu kundeIon por Iu nokto Reserve uma veIa ara a noile (i.e.
se|a revidenle, oIhe o fuluro). g) em Iugar de kleI (como): Ll prenls tlun mlnucon por erco
IIe lomou essa ameaa or brincadeira. Ne ukceptu lun puroIon por kontuntu mono No
aceiles loda e quaIquer aIavra or dinheiro de conlado. Por deserto nl rlcetls kompoton eI
perslko] Como sobremesa recebemos comola de ssego.
NOTA Quando se dese|e lraduzir exresso do lio geraI lanlo (ou lanlos, ou de
lanlo, ou a lanlos) or lanlo, diz-se da seguinle forma, . ex.: IIe fumava cigarros de 25
rubIos o (ou eIo) cenlo Ll fumudls clguredo]n POdudek ktln rubIo] PORcento. Isle ano
cusla 2 dIares o melro Tlu l drupo kostus PO du doIuro] POR metro, islo e: . . . kostus du
doIuro]n por lu metro. IIe linha dois aIunos a 50 francos a hora Ll hutls du Iernunto] PO
ktlndek frunko] POR horo.
231. POST as, deois de, alras de, delras de, or lras de. Ix.: Post sufero tenus prospero
As o sofrimenlo vema roseridade. Tlo estls post noktomezo Isso foi deois da meia-
noile. Ml eIlrus, sed ml retenos post unu horo Vou sair (a Ielra: saio), mas voIlarei daqui
a uma hora. Post Iu Ierne]o estus kumpo por sporto] Delras da escoIa ha um camo de
CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 141
desorlos. Lu putlsto lrls post Iu bruturo O aslor ia alras do gado. lermu post tl Iu
pordon Ieche alras de si a orla. Post Ilu densu burbo ekbrlIls rldeto Ior lras de sua
esessa barba Iame|ou um sorriso.
Reve|a-se o 211. onde se moslrou a equivaIncia de muIuntu a post quando se lrale de
espao.
OBSERVAO Signicando deois de (lemo) e alras de (esao), a reosio
post, a semeIhana de untu, ode no dar a frase a necessaria cIareza. Assim, . ex.: Ll eklrls
post ml ode signicar: IIe arliu deois de mim, i.e. mais larde, e . . . alras de mim, i.e.
seguindo-me. No rimeiro caso Ievanle-se a indelerminao dizendo: Ll eklrls PLl MALlRUL
OL ml . . . mais larde do que eu. No segundo, odera dizer-se . . . MALANTA ml em geraI,
orem, basla o rrio post. Renovamos aqui o dilo a reseilo de untu e de krom: o conlexlo,
em geraI, escIarecera o senlido.
NOTAS a) Viu-se que a reosio untu com a con|uno oI forma a Iocuo con|unliva
untu oI, que ode reger verbo. A reosio post, enlrelanlo, no forma Iocuo semeIhanle,
nem, or si mesma, ode reger verbo. Assim sendo, exresses do lio deois de fazer
devem ser lraduzidas em Iseranlo de maneira inleiramenle diversa. Iara islo ha varios re-
cursos, . ex.: Deois de comer dormiu: 1. Post Iu muno ( as a refeio) Il ekdormls. 2.
Munlnte ( lendo comido),. . . 3. Post klum Il munls ( deois que comeu). . .
b) No 216 enconlramos a Iocuo de post referindo-se a lemo, esla mesma Iocuo lam-
bem se aIica a esao, . ex.: Lu knublno suIutls mln DL POST Iu muro A menina me
cumrimenlou de lras do muro. Ll Iegls guzeton ku] DL POST l Il de tempo uI tempo lrku-
rlgurdudls Iu pubIlkon IIe Iia um |ornaI e, de lras desle, de vem em quando ercorria com
o oIhar o ubIico. Ll ]um presku eIlrls eI Iu umbro, sed DL POST Iu so]Io Il unkoru retenls
IIe quase |a saira da saIa, mas da soIeira da orla ainda voIlou.
232. PRLTLR or dianle de, ao Iado de, or |unlo de (emmovimenlo, mas semalravessar).
Ix.: Ll pusls preter ml, ktuzu ne rekonunte mln IIe assou or dianle de (ou simIesmenle
or) mim como que no me reconhecendo. lrunte preter tlu] ublo], onl sentus ukrun rezlnun
odoron Andando or |unlo desses inheiros, a genle senle acre cheiro de resina. Antu oI
utlngl Iu muron, Iu rltero uus preter nlu urbo Anles de alingir o mar, o rio corre ao Iado de
nossa cidade.
233. PRl a reseilo de, acerca de, quanlo a, lambem, sobre, de, com, aIicando-se
ao senlido das anleriores Iocues. Ix.: Prl tlo ml ne toIus e ekpensl A reseilo disso
(ou nisso, a esse reseilo) eu no quero nem ensar um momenlo (rexo ek!). u tl ]um
udls prl tlu muIfeIlo? }a ouvisle faIar dessa ( acerca dessa) desgraa` Dlo sclus bone prl
nlu] bezono] Deus bem sabe das nossas necessidades. Nl bublIudls prl lndlferencu] ufero]
Cavaqueamos sobre assunlos indiferenles. Ml tre o]us prl tlo Muilo me re|ubiIo com
isso. Prl l tlu demundo, nl ln prokrustu ls morgu Quanlo a esla queslo, adiemo-Ia ara
amanh. Lu du regno] furls lnter sl truktuton prl komerco por dek ]uro] Os dois aises zeram
(enlre si) um lralado de comercio or dez anos.
NOTA No Iorlugus, como em oulras Iinguas, exisle uma conslruo, na quaI uma ora-
o iniciada com o relativo que lem or subordinada oulra orao iniciada eIa conjuno
que, de laI modo que o su|eilo ou o ob|elo desla uIlima e o reIalivo anlerior. Assim: AqueIe
homem que ( o quaI) se ensava que (con|uno) fosse um rofela, era um Iouco: o su|eilo
da orao iniciada eIa con|uno e o mesmo reIalivo que da orao anlerior. No odendo
142 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO
a mesma aIavra ler ao mesmo lemo duas funes ha que lransformar a frase ao assa-Ia
ara o Iseranlo, cando a frase equivaIenle a: AqueIe homem, a respeito do qual (ou a cu|o
reseilo) se ensava que ele fosse um rofela. . . , se|a: Tlu homo, PRl KlU onl pensls, KL Ll
estus profeto, estls frenezuIo. Iodemos dizer: Ne tenls Iu frukto], KlU]N tl promesls sendl.
No vieram as frulas que ( as quais) voc romeleu mandar. Mas devemos dizer: Ne tenls
Iu frukto], PRl KlU] tl promesls, KL tl lLlN sendos. Assim lambem: IIe lirou vanlagem de
um direilo, que ( o quaI) eIe sabia (que) Ihe erlencia (ou que eIe sabia erlencer-Ihe) Ll
tlrls proton eI ru]to, PRl KlU Il sclls, KL l upurtenus uI Il. No faas amizade com quem (
aIguem que) no sabes de onde veio Ne umlklu kun lu, PRl KlU tl ne sclus, de kle Ll tenls.
Isla conslruo se chama sinlaxe cruzada.
234. PRO or causa de, or amor de, or, em lroca de. Ix.: Ll umus ln pro lu beIeco
IIe a ama or (i.e. or causa de) sua beIeza. Lu reldo demundls Iu knublnon, pro klo l pIorus
O rincie ergunlou a menina or que (molivo) eIa eslava a chorar. Ml tlmus pro Ilu tlto
Receio eIa vida deIe (i.e. meu receio e causado eIa siluao comromelida da vida deIe).
Dlo, heIpu nln pro Vlu Boneco! Deus, socorrei-nos or amor a Vossa ondade! Mortl pro
Iu putru]o estus ugrubIe Morrer eIa alria e gralo (i.e. or amor a alria). Pro Dlo, furu
tlon pro Iu bono de nlu ufero! Ior Deus, faa isso eIo bem da nossa causa! Nl trlnku pro Ilu
suno! ebamos a saude deIe! OkuIon pro okuIo, denton pro dento OIho or oIho, denle
or denle (i.e. em lroca de, em agamenlo de). Klom tl postuIus pro l tlu horIoo? Quanlo
ede o Sr. or esle reIgio`
235. SLN sem. Ix.: Ml trlnkus kufon sen sukero Iu lomo cafe sem aucar. Ml ne potus
tltl sen tl Iu no oderia viver sem li. Ll udmonls, sed sen koIero IIe admoeslou, mas
sem cIera. Sen guto] muIgrundu] muro ne ekzlstus Sem equenas golas no exisliria (o)
mar. ]en sltuuclo sen eIlro Iis uma siluao sem saida.
NOTA Lembrar-se de que a reosio sen e negaliva, or sua rria nalureza, con-
forme o assinaIado no 194.
OBSERVAO Via de regra, a reosio sen no rege o verbo no modo innilivo, ao
conlrario da reosio orluguesa sem, ao se dizer, . ex., sem fazer,sem dormir elc. TaI
ralica e verdadeira raridade, enlre os cIassicos, e o rrio Zamenhof a desaconseIha. Assim,
. ex., sem dormir lraduzimos or sen dormo, lransformando-se o verbo em subslanlivo,
ou ne dormunte no dormindo. Oulros exemIos: Quem chegou deois da refeio ca sem
comer Klu tenls post Iu muno, (tlu) restus SLN munO ( sem aIimenlao), ou: . . . restus
NL munlNTL ( ca no lendo comido). Monlar a cavaIo no se arende sem cair Ru]dl
sur etuIo onl ne Iernus SLN fuIO ( sem queda), ou . . . NL fuIANTL ( no caindo). Iassaram-
se meses inleiros sem chover Pusls tutu] monuto] SLN pIutO ( sem chuva), nole-se que
no se ode dizer ne pIutunte! Ivile-se, ois, dizer sen munl, sen fuIl, sen pIutl, elc.
236. SUB sob, debaixo de, or baixo de, abaixo de. IxemIos: Sub Iu bruko Il portls
grundun puperu]on Debaixo do brao eIe Ievava (ou lrazia) uma grande asla (de aeis).
Muso kurudls sub Iu Ilto Um camundongo corria debaixo da cama. Lu lnfuno] Iududls sub
Iu zorgu] okuIo] de Iu turtlstlno As crianas brincavam sob os zeIosos oIhos da ama. Sub Iu
munteIo nenlo uIlu ln testls. Ior baixo do manlo nada mais a cobria. l hutus mukuIeton
sub Iu buo IIa lem um equeno sinaI abaixo da boca. Lu knublno] duncls sub Iu sono] de
tloIono As meninas danavam ao som de um vioIino. l tenls sub Iu muno de slu putro
IIa chegou eIa mo do ai. Lu reo to]uls sub Iu nomo Duko de N. O rei via|ava com o
nome do Duque de N.
CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 143
237. SUPLR sobre (i.e. em osio suerior, sem haver conlalo), acima de. Ix.: Super
nlu] kupo] ekuperls nlgru nubo Sobre as nossas cabeas aareceu (de reenle) negra nuvem.
Ne kontenus uI skIuto regl super prlnco] No convem a um escravo reinar sobre rincies.
Super lo estus Dlo Acima de ludo esla Deus. Tlo estus super lu] homu] forto] Isso
e (ou esla) acima de lodas as foras humanas. Tutu]n horo]n Il sldus super slu] Ilbro]
Horas inleiras eIe ca senlado or cima dos Iivros (i.e. ocuado com seus Iivros, dizemos
correnlemenle em cima dos Iivros).
238. SUR sobre (i.e. em osio suerior, havendo conlalo), em cima de, or cima de, na
suerficie de, em Iorlugus, e muilo comum lraduzi-Io eIa reosio em, naluraImenle
no mesmo senlido. Ix.: Ml sldls sur Iu seo ku] tenls Iu pledo]n sur benketo Iu eslava
senlado numa cadeira e linha os es sobre um (ou num) banquinho. Lu lnfuno hutus sur sl
nur lfonuo]n A criana lem sobre si aenas andra|os. Klo estls sur Iu fundo de tlu koro?
Que havia no fundo daqueIe corao` Sur Iu tubIo bruIls kundeIo Sobre a (ou em cima
da, ou na) mesa ardia uma veIa. Sur Iu ukto nuus cento] du foIlo] Sobre a (ou na
suerficie da, ou or cima da, ou or sobre a) agua boiam cenlenas de foIhas. Lu kuto
pusls kurunte sur Iu urduntu] kurbo] O galo assou correndo or cima das brasas ( carves
ardenles). ]esuo sln kIlnls ku] per ngro komencls skrlbl sur Iu tero }esus se incIinou e com
um dedo s-se a escrever no cho. Ml enlrls sur Iu plnto] de Iu pledo] Inlrei nas onlas
dos es.
NOTAS a) Imrega-se esla reosio mesmo quando o ob|elo no esle|a, roriamenle,
em cima do oulro, . ex.: sur Iu kIuru leIo brlIls Iu steIo], nenlum nubon onl tldls sur l No
ceu Iimido briIhavam as eslreIas, nenhuma nuvem neIe se via. Dltersu] pentruo] pendls sur
Iu muro Diversos quadros de inlura eslavam endurados na arede. Sur Ilu tlzuo ml
tldls o]un rldeton No seu roslo eu vi um sorriso de aIegria. Ml klsls ln sur Iu frunto
ei|ei-a na fronle.
b) Indica osio em geraI, no Iugar de e, ex.: Sur Iu horlzonto ektldlls lu fumo No
horizonle comeou a ver-se como que um fumo. Tlu] popoIo] tltus sur Iu unko de sunIetlo
Isses ovos vivem do Iado do soI Ievanle. ]en klon ml furus, se tl estus sur tlu Ioko
Iis o que eu faria se eslivesse no seu Iugar. Sur lu puo nl renkontus buro]n A cada asso
dearamos com barreiras (ou obslacuIos).
239. TRA alraves de (no esao ou no lemo), or enlre, or (signicando alraves
de). Ix.: Kuprlcu rltereto serpentumls tru Iu kumpo, ku] o] ruplde sln motls tru Iu ukto
Carichoso riacho serenleava alraves do camo, e eixes raidamenle se moviam alraves da
agua. Tru Iu mondo bIotus nun tento gIuclu Alraves do (ou eIo) mundo sora agora um
venlo geIado. Penege ml mln trupuudls tru tlu homumuso Com enorme esforo, eu me ia
aos emurres alraves daqueIa (ou or enlre aqueIa) massa de ovo. PeIu mlzeron tru Iu
pordo l retenos tru fenestro Correi a miseria eIa orla, eIa voIlara eIa |aneIa. Tru kle tl
toIus eIlrl? Ior onde quer voc sair` Lu koko krlus tru Iu tutu nokto O gaIo canla or
loda a noile. Tru tlom du ]urcento] unkoru udlus Iu Voo eI PuIestlno Alraves de lanlos
secuIos ainda se ouve a Voz (vinda) da IaIeslina.
Indicando movimenlo de onla a onla (no esao), a reosio tru ode subsliluir Iu,
. ex.: MuIruplde umbu lrls tru Iu Iongu muIpIenu struto Vagarosamenle iam os dois eIa
Ionga rua deserla. Nl teturos tru Iu rltero ls Iu muro Via|aremos eIo rio ale ao mar.
240. TRANS aIem de, do oulro Iado de, ara Ia de. IxemIos: Truns tlu monturo nusklls
lrucemu AIem daqueIa serra nasceu Iracema. u ekzlstus lu uIlu tlto truns Iu tombo? Ixis-
144 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO
lira (aIguma) oulra vida aIem do lumuIo` Lstus muIbeIe uskuItl truns Iu muro ku] rlgurdl tru
Iu seruru truo I feio escular do oulro Iado da arede e esiar eIo buraco da fechadura. Ll
Ious truns Iu pIuco IIe mora ara Ia da raa. MuItu] ufero] kuus truns Iu Ilmo de Iu homu
komprenpoto Muilas coisas se acham aIem dos Iimiles da comreenso humana.
241. ]e. Isla reosio no lem senlido nem signicao denidos. Imrega-se quando
nenhuma das oulras se resle bem ao caso em esecie, or lerem senlido um lanlo rigido,
conforme acabamos de ver. Use-se ]e, enlrelanlo, o mnimo possvel, Iimilando-se-Ihe o emrego,
ralicamenle a comIemenlos: 1. de ad|elivos, 2. de verbos, 3. circunslanciais de lemo,
medida elc., e oucos mais. Ioi esla reosio, reaImenle, das mais feIizes criaes do gnio
de Zamenhof e unica enlre lodas as Iinguas. Im cerlos casos ainda no enconlrou reosio
que a subsliluisse. Sua lraduo, como consequncia do acima dilo, e sugerida eIo senlido
da frase. Ve|amos, ois, aIguns exemIos, obedienles aqueIa cIassicao:
I. Ml ne estus lndu ]e tlu honoro No sou digno de laI honra. Vl estus ]e duono du kupo pIl
uItu, oI ml Voc e (de) meia cabea mais aIlo do que eu. l estus serloze muIsunu ]e Iu koro
IIa esla seriamenle enferma do corao. Nun mlu domo estus pIl uItu ]e unu etuo Agora
a minha casa esla mais aIla (i.e. cresceu) de um andar. NupoIeono estls utldu ]e konkero]
NaoIeo era avido de conquislas. Como coroIario, leriamos, . ex.: Onl detls kontentlgl Iu
utldecon de Iu popoIo ]e spektukIo] Teve-se de salisfazer a avidez do ovo pelos eselacuIos.
II. Ml ne toIus senlgl mln ]e l tlu Iustu ru]to No quero desfazer-me deste uIlimo direilo.
u ml potus kuIkuIl ]e tl? Iosso conlar com voc` Ln Iu duro de unu semu]no Il muI]unlls
]e keIke du ]uro] No decurso de uma semana eIe enveIheceu (de) aIguns anos. Lu knubo]
Iududls ]e soIduto] ku] rublsto] Os meninos brincavam de soIdados e saIleadores. u tl
kredus ]e Dlo? Credes em Deus` Ml tetus kun tl ]e lom, klom u]n tl toIos, ke ne pIutos
Aoslo conligo o que (a Ielra: lanlo quanlo, no imorla quanlo) quiseres, como (a Ielra:
que) no chovera.
III. Ll uItenls ]e Iu trlu (horo) IIe chegou s lrs (horas). Ml dlrus l tlon ]e Iu Iustu fo]o
Digo islo eIa uIlima vez. l retlrlls ]e keIku dlstunco IIa relrocedeu de cerla dislncia.
Ml nenlum uetls ]e kredlto Nunca comrei a credilo.
NOTA Viu-se nos 72 e 73 que se ode, quando Iicilo, subsliluir reosio or acusa-
livo, o mesmo e vaIido, se possvel, ara a reosio ]e, . ex.: Ml rldus ]L Ilu nulteco Islou
a rir da ingenuidade deIe dizendo-se lambem: ml rldus PRO Ilu nulteco ode subsliluir-
se or: Ml rldus IluN nultecoN. Im vez de ]L Iu Iustu fo]o sera: Iu IustuN fo]oN. Vetl ]L dek
frunko] kontru unu Vetl dek frunko]N kontru unu Aoslar dez francos conlra um. Obel
]L Iu putro dizendo-se lambem: obel AL Iu putro Obedecer ao ai ode ser: Obel Iu
putroN. I assim or dianle.
Observe-se, orem, que nem sempre se ode subsliluir ]e or acusalivo, ocorrendo o mesmo
com oulra quaIquer reosio.
242. AIgumas deslas reosies odem com oulras formar ares, como lemos lambem
no Iorlugus. Ix.: lorlru DL ANTA ml! Relire-se de ante mim! (i.e. da minha resena).
lu] Ilu] kunuIo] forlrls DL APUD Il Todos os seus comanheiros se reliraram de junto dele.
Nur muIfrue en Iu nokto nl Ietls nln DL L Iu tubIo S larde da noile ns nos Ievanlamos da
(i.e. de |unlo da) mesa, orque eslavamos e Iu tubIo a mesa. Lu popoIumuso etendlls DL
KONTRAIu monumento lS KONTRAIu puIuco AmuIlido se eslendia desde defronte do
monumenlo ale emfrente do aIacio. e mlu enlro Il Ietls Iu kupon DLSUPLRIu mulno Com
CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 145
a minha enlrada eIe Ievanlou a cabea de sobre a maquina. Dlrls Kuln uI Dlo. ]en Vl forpeIus mln
DL SURIu tero, ku] ml detus mln kul DL ANTAVlu tlzuo Disse Caima Deus: Iis que me
reudiais da face da (a Ielra: de sobre a) Terra, e eu devo esconder-me de ante o (ou de dianle
do) Vosso roslo. l tlu domo estus uetltu DL LL Petro Isla casa foi comrada de Iedro,
i.e. foi comrada das mos de Iedro, Iedro a vendeu, uetltu DL Petrosignicaria, como se
sabe, comrada or Iedro. Ve|a-se falo semeIhanle no 243. Iassemos adianle: Lkstermu Iu
muIbonon LL lNTLR tl Ixlerminai o maI dentre vs. LL POST (ou LL MALANTA) Ia arbo
eksaIlis hundo De trs da arvore saIlou um co. Ml sentls, ke Iu tero eIotlus LL SUB mlu]
pledo] Iu senli que o cho escorregava de sob os meus es. Ll lrls nur lS ANTA Iu pordo
de Iu domo IIe foi somenle ale diante da orla da casa. Ml sldus en Iuboro] lS SUPLR Iu
oreIo] Acho-me (a Ielra: eslou senlado) em lrabaIhos at acima das oreIhas. POST lRKA
duonohoro ml retenos Daqui a meia hora, aroximadamenle, eu voIlarei. TRA lNTLR Iu
urbo] Iu Iuno rldetls uI nl Por entre as arvores a Lua nos sorria. Ilc. elc.
243. AIem disso, ha em Iseranlo, como no Iorlugus as chamadas locues prepositivas,
consliluidas de adverbio e reosio. Ix.: Lu lnfuno estls rubltu lOR DL slu] geputro] A
criana foi (ou fora) ralada (ara Ionge) de seus ais. Se dissessemos: . . . rubltu DL slu]
geputro], inlerrelar-se-ia: . . . ralada pelos ais. Oulras Iocues: prokslme de, ou prokslme
uI rximo de, rximo a, muIprokslme de Ionge de, meze de, meze en, meze lnter (lambem
en Iu mezo de) no meio de, em meio a: kompure kun em comarao com, escepte de
com exeo de, lnterne de no inlerior de, unke de ao Iado de, kuze de or causa de,
elc.
Nolem-se Iocues curiosas, . ex.: da reosio per se faz o adverbio pere, que signi-
ca inlermediariamenle, indirelamenle, esle adverbio, a seu lurno, formara uma Iocuo
reosiliva, que e pere de or inlermedio de, reconsliluindo-se a reosio rimiliva per.
IguaImenle: truns aIem, de, do oulro Iado de, ara Ia de, trunse aIem, do oulro Iado, ara
Ia, trunse de lrans. I assim oulras Iocues, como upude de, lrkue de, elc.
No 74 aresenlamos as Iocues rlIute uI e koncerne uI, no 225 kune kun, e no 227, splte
uI.
VaIe conhecer a Iocuo dunk uI, a quaI, escrila or inleiro, seria dunke uI e quer dizer
graas a, merc de, em virlude de, em consequncia de, ro fora de, or causa de e seme-
Ihanles. O adverbio dunke corresonde ao verbo dunkl agradecer (lambem dever). Im
vez de dunke uI escrevemos dunk uI odendo dizer-se lambem dunke seguido de acusalivo.
Ix.: Dunk uI Dlo! Graas a Deus! Dunke slun bonecon l estus tre estlmutu Merc de sua
bondade eIa e muilo eslimada. Dunk uI nuncu] muIfuclIuo] Z. ne potls tu] eIdonl slun brou-
ron Im virlude de dicuIdades nanceiras Z. no ode Iogo edilar sua brochura. Nl lu]
estus eruremu] dunke nlun nuturun neperfektecon Todos somos faIiveis or fora da nossa
naluraI imerfeio. Klom ml suferls dunk uI Il! O que sofri (or causa) deIe! (i.e. eIe foi
meu aIgoz).
244. Convemconhecer exresses do lio seguinle: lIunko e unko Iado a Iado, Vlzuo
kontru tlzuo Iace a face, cara a cara. Puo post puo Iasso a asso. Muno en muno
De mos dadas. Bruko sub bruko De brao dado. Vorto Iu torto IaIavra or aIavra.
245. No 209 foi aresenlado o emrego do acusalivo emadverbios lerminados eme, como
|a se vira enlre os correIalivos, foi moslrado, oulrossim, que subslanlivos odem lambem ir
ara o caso acusalivo, sendo, como os adverbios, o alvo de um movimento, o objetivo de uma ao,
em sua aceo geraI.
146 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO
Im vez do simIes subslanlivo, ode fazer-se o mesmo quando esle|a o nome recedido
de reosio. Ix.: Via|o na (i.e. denlro da) Isanha Ml to]uus en Hlspunu]O. Mas: Via|o
para a Isanha Ml to]uus en Hlspunu]oN (i.e. ara denlro). A boIa roIou sobre o assoaIho
Lu gIobo ruIlls sur Iu pIunkO. Mas: A boIa roIou para cima do (ou, simIesmenle, ara o)
assoaIho Lu gIobo ruIlls sur Iu pIunkoN. OIho veio (ou vinha) adiante ( na frenle) do ai
Lu Io lrls untu Iu putrO. Mas: OIho chegou-se perante o ai Lu Io lrls untu Iu putroN.
IIa esiava alenlamenle entre os ramos l rlgurdls utente lnter Iu bruno], i.e. eslava enlre os
ramos e esiava ara fora: lnter Iu bruno] l rlgurdls ekstereN. Mas: IIa oIhava alenlamenle
para entre (se assim odemos dizer) os ramos l rlgurdls utente lnter Iu bruno]N, i.e. de
fora ( de ekstere) eIa oIhava. De sob o canae o ralo corre ara debaixo da cama, e agora corre
debaixo da cama LI sub Iu kunupo Iu muso kurls sub Iu IltoN, ku] nun l kurus sub Iu IltO. A
andorinha voou para oulro Iado do rio, orque do (i.e. no) oulro Iado do rio se achavam oulras
andorinhas Lu hlrundo ugls truns Iu rlteroN, ur truns Iu rlterO sln trotls uIlu] hlrundo].
IaImeiras incIinavam-se sobre o mar PuImo] kIlnlls super Iu murO. Mas: Com a venlania as
aImeiras se incIinavam sobre (i.e. ara cima de) o mar Pro Iu tentego Iu puImo] kIlnludls
super Iu muroN. Monlanhas Ievanlavam-se nossa frente Monto] Ietlls kontru nl. Mas:
Caim Ievanlou-se conlra seu irmo AbeI Kuln Ietlls kontru sluN frutoN HubeI. I assim
or dianle.
Comarem-se as duas seguinles frases: Se tl okuze pusos preter nlA muguzenO, enlru! Se
acaso assardes pela nossa Io|a, enlrai! e: Ne pusu preter nluN munguzenoN, sed enlru! No
asseis eIa (i.e. aIem da) nossa Io|a, mas enlrai! Se dissessemos, nesla segunda frase: Ne pusu
preter nlA muguzenO, enlender-se-ia:no asseis por defronte da nossa Io|a, mas Ionge, or
oulro caminho! Preter seguido de nominalivo lraduz a simIes ideia de assar or dianle
de, ou a de erIongar, sendo a essoa ou coisa o ob|elo da nossa aleno: seguido de
acusalivo, reIega a essoa ou coisa ara segundo Iano, desviando a nossa aleno ara um
ob|elivo que e verdadeiramenle o rinciaI, embora no exresso na frase. Im concIuso:
seguido de nominalivo, preter signica or dianle de, ao Iado de, or |unlo de, com acu-
salivo, signica aIem de, (mais) adianle de, guardando, lodavia, a ideia de assagem or
dianle de.
OBSERVAO As reosies uI a e ls ale, or sua rria nalureza indicando
direo, regem sempre nominativo.
Vimos no inicio desle aragrafo o exemIo: Ml to]uus en Hlspunu]on: remelendo-nos ao
209, enconlramos frases, onde o acusalivo que denola o aIvo do movimenlo, or assim dizer,
maleriaI, no vem recedido de reosio, a quaI seria o mesmo en: os dois modos de dizer
se equivaIem, e, aIemdesles, nos exemIos aresenlados, aqueIe que emrega a reosio uI,
conforme se viu no referido 209. Dir-se-a, orlanlo, indiferenlemenle: Morgu ml teturos.
RomoN, AL Romo ou LN ROMON. Cabe aqui a mesma observao feila no 209, islo e, . ex.:
lrl AL Iu urbo no e o mesmo que lrl LN Iu urboN: o rimeiro diz encaminhar-se, dirigir-se, o
segundo signica enlrar. Oulro ex.: Lu lnfuno] kurls AL uI Iu domo As crianas correrama
(ou ara a) casa, i.e. em direo a casa. Lu lnfuno] kurls Ln Iu domoN As crianas correram
para dentro da casa, i.e. correram para a casa e lerminaram or enlrar. A rimeira frase exrime
s o encaminhamenlo, o esforo or alingir, a segunda diz que esse esforo leve bom xilo:
aIcanaram e enlraram. IxemIo de Zamenhof: Lu muso kurls AL SUB Iu Ilto diz que o
ralo correu, buscando meler-se debaixo da cama, foi s esle esforo que se viu, e e s esle esforo
que se quer exrimir. Lu muso kurls SUB Iu IltoN diz que o ralo, lendo dado essa carreira,
naImenle alcanou o seu ob|elivo, enconlrando-se agora debaixo da cama. Nole-se que ambas
CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 147
as frases lm a mesma lraduo orluguesa: O ralo correu ara debaixo da cama, o que
evidencia a maior reciso do Iseranlo, ou, enlo, lemos, em Iorlugus, de Ianar mo de
circunIquios ara a erfeila cIareza do ensamenlo.
246. No 209 zemos a comarao enlre as duas frases: Visilei Londres e Iui a Lon-
dres, concIuindo que em ambas e Iegilimo o emrego do acusalivo LondonoN, o quaI, anaI
de conlas, designa um ob|elivo. Agora odemos comarar os seguinles lios.
Se eslabeIecermos araIeIo enlre as frases: IIe caiu num fosso e IIe caiu na miseria,
no ercebemos enlre eIas dislino essenciaI, orquanlo manlida, numa e na oulra, a ideia
de queda. A diferena e que, num caso, houve mudana de posio, enquanlo no oulro,
mudana de estado, na verdade, orem as duas lransies se confundem. Ora, se dizemos:
IIe caiu num fosso Ll fuIls LN fosoN, Iogicamenle havemos de dizer: IIe caiu na miseria
Ll fuIls LN mlzeroN.
AnaIogas so lambem: Transorle esles Iivros da bibIioleca ara o (i.e. ara denlro do)
meu gabinele Trunsportu l tlu]n Ilbro]n eI Iu blbIloteko LN mluN kublnetoN e: Traduza
esles Iivros do Iorlugus (dir-se-a em Iseranlo: da Iingua orluguesa) para o Iseranlo
Truduku l tlu]n Ilbro]n eI Iu portuguIu Ilngto LN LsperuntoN, mudana de IocaI, num caso, e
mudana de forma, no oulro.
Ainda: IIe foi para um carcere Ll lrls LN kurceroN e: IIe foi para a escravido (i.e. foi
ara aIgum Iugar, lornando-se escravo) Ll lrls LN skIutecon: reseclivamenle, mudana de
local e mudana de condio.
Temos, assim, de um Iado, um aIvo de movimento material, de oulro, um lermo, um
naI: novo eslado, nova forma, nova condio, resuIlanle duma converso. Se, no rimeiro
caso, se emrega a reosio en seguida do acusalivo, e naluraI e |uslo roceder de iguaI
forma no segundo, considerada a lransio em seu signicado amIo.
Ve|amos oulros exemIos ara car bem gravado esle modo de se exrimir a converso:
A edra quebrou o vidro em miI edacinhos Lu tono dlsrompls Iu tltron en mlI pece-
to]N. O feiliceiro lransformou-se num Ieo Lu sorlsto uIlformlls en IeonoN. O camo e
dividido or um rio em duas arles Lu kumpo estus dltldltu per rltero en du purto]N. As
nuvens congIomeraram-se numa unica, enorme, ameaadora massa Lu nubo] kunbuIlls en
unu soIuN, grundeguN, mlnucuN musoN.
247. No 188 foram aresenladas frases com o acusalivo em suas lrs oorlunidades: em
comIemenlo direlo, exrimindo direo e subsliluindo reosio. Agora, com mais Iar-
gos conhecimenlos, ofereamos, com o mesmo inluilo, oulras frases, lambem de Zamenhof,
reservando, ainda do meslre, uma uIlima, onde o acusalivo aarece, no s neslas lrs oorlu-
nidades denidas eIo rrio aulor do idioma, seno iguaImenle na modaIidade visla no
aragrafo anlerior.
]ohuno unkoru unu fo]oN slN returnls, por etl Iu IustuN rlgurdoN sur Iu muInotuN pree-
]oN }oo ainda uma vez se voIlou, ara Ianar o uIlimo oIhar a veIha igre|a. luNmomentoN
Iu sorlstlno metls notu]Nob]ekto]Nen Iu kuIdronoN Acada momenlo a bruxa melia novos
ob|elos no caIdeiro. PIl oI tutuN ]uroN Iu boteIo tugudls, ]en nordeN, ]en sudeN, kleI Iu muru]
uo] lN lrlgls Ior mais de um ano inleiro a garrafa vagou, ora ara o norle, ora ara o
suI, conforme a faziam andar as correnles marilimas. u tl pensus, ke Dlo permesos, ke unu
148 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO
soIu homo. . . rentersu loN Iu suproN ku] muIsupreN? Iensas lu que Deus ermilira que um
homem sozinho. . . revire ludo (cando ludo) de cabea (a Ielra: arle suerior) ara baixo`
I, agora, os quatro acusalivos: Ankoru unu fo]oNl ekrlgurdls Iu reldoNper rlgurdo duone
estlngltu, etls slN de Iu lpo en Iu muroN ku] sentls, kleI slu korpo slN turnls en umoN
Mais uma vez eIa or ummomenlo oIhou ara o rincie comumoIhar morlio (a Ielra: semi-
exlinlo), Ianou-se do navio ao mar (i.e. denlro do mar) e senliu como o seu coro se lornara
em esuma.
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
AnguIo nguIo, esquina.
Buptlsto alisla.
Dukuto ducado (moeda).
Lfektltu efelivo.
KupeIo caeIa.
Komundo comando, voz de comando.
Kruro erna.
Lertu habiI.
Letenunto lenenle.
MuIsuto fome.
Mlno mina.
Modo modo.
NlIo NiIo.
Puro ar.
PoIlco oIicia.
Rekruto recrula.
Suhuro Saara.
Stuclo Islao.
Sternl eslender.
Supozl suor.
Stenl desmaiar.
Verl derramar.
Mlu bofruto tenls de Rlo de ]unelro en Iu trldeku de I puslntu monuto ku] morgu forlros
uI So PuuIo. Tle Il Ioos dum tlntro, ku] post tlu tempo Il to]uos Buhlun. Lu mlnlstro muI-
suprenlrls sub Iu teron, ur Il Iuborus sub tero. e Iu tubIo, ml sldls upud HubeI. ]ohuno, Iu
Buptlsto, nusklls ses monuto]n untu Iu nusklo de ]esuo. Lu domo estus konstruutu eI tono]
ku] eI Ilgno. u tl Ious en Iu urbo? Ne, umlko, ml Ious ekster Iu urbo. Nlu domo sturus kon-
tru Iu ferto]u stuclo. Prl gusto onl ne potus dlskutl. Ml dunkus tln (ou: uI tl) pro (ou: por)
tlu ufubIeco. Lu lnfuneto tremls de (ou: pro) muIturmo. Lu Ierne]o estus prokslme de (ou: uI)
Iu pree]o. Post (ou: muIuntu) Iu domo de Iu nu]buro sln sternus grundu herbe]o. Ll tenls muI-
gru Iu muIbonu tetero. Nl ugls Iu Iu clrkonstunco]. Lu hundo kuus sub Iu tubIo. Lu pIumo
fuIls sub Iu tubIon. Lu blrdo ugus super Iu rltero nun l ugls sur brunon de I orunu]o. Sur
Iu monto sturus kupeIo. Nl ukompunos tln ls Iu struto. Nl lrls tru I urburo, ku] tenlnte uI Iu
CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 149
rltero, nl ektldls truns l beIun urbeton. Krom Iu portuguIu Ilngto ml konus nur Lsperunton.
Anstutu Iudl, Iuboru. Ml renkontls Iln e I unguIo de struto. Ml Ious e mlu onkIlno. Lu
teIlsto] forkurls de untu Iu poIlcuno. Tlo estus notu modo, tenlntu eI truns Iu muro. Kun tl
u sen tl ml ]u lros ( hei de ir, vou mesmo). Ne rompu uI tl Iu kupon pro tlo. LI surprlzo pro
l tlu demundo l stenls. Ml Iln unkoru ne tldls de post Ilu reteno eI Usono.
Lu lnfuno] kurls lrku Iu tendlston, por uetl keIke du doIuo]. Lu poIlcestro sendls en
lu]n kIubo]n por du poIlcuno]. Onl ne potus tenl eI Lropo BruzlIon sur slu puro du kruro]. . . u
sln]orlno Mun]o lros hodlu en Iu teutron? Venu uI ml morgu en mlun domon. Lu kuruclsto
konslIls uI ml lrl en Iu kumpuron. Nun l lrus de struto sur struton, de pordo uI pordo, butuIunte
kontru Iu morto per muIsuto. Kun grundu entuzlusmo Il rukontls uI nl prl slu to]uo Afrlkon,
upurte (eseciaImenle) prl slu teturo tru Iu dezerto Suhuro ku] Iu NlIo. Ll unu fo]on terls uI
ml boteIon du tlno sur Iu kupon. Ml fuIls sur Iu genuo]n ku] petls Iln prl komputo. Ll lru en Iu
lnferon, en Iu lnfero Il bruIu!
Lu pufunto. Letenunto. Nl supozu, ke Iu muIumlko sturus tle l untu Iu urbo. Lu Iu
komundo trl tl ekpufos sur Iu urbon. Sekte utentu. unu du trl!. . . Hu, muIIertu urso, tl
pus ]u preter Iu urbon! Rekruto. Nu, klon do l muIutlIus ( em que isso re|udica, que lem
isso), sln]oro Ietenunto? Klum Iu muIumlko efektlte tenos, tlum ]u certe ne lu] sturos untu
Iu urbo, keIku] sturos unku upud Iu urbo! (LI Iu lundumentu Krestomutlo.)
TeIegrufu eruro. Vldu, ml teIegrus uI mlu fruto, ke Il sendu uI ml dudek dukuto]n sed ]en
unstutu mono Il tenlgus dudek du kuto]n!. . .
MITODO DIRITO
VOCABULARIO
Atmosfero almosfera.
BurlIo barreira, obslacuIo.
Cltrono Iimo.
Kuzo causa.
Plu iedoso.
Prlntempo rimavera.
Respekto reseilo.
Suko suco.
Vlnugro vinagre.
Subsliluir o lravesso () eIa reosio convenienle:
Lu o] tltus ukto. Nl lrls bruko bruko, unu Iu duu. Lu lnfuno eIlrls Iu domo
ku] lrus Iu struto Iu Ierne]o. Ll detls petl heIpo, ur Il ne potls mem tlrl slun pledon
Iu pezu tubIo. Iu tugo nl Iuborus, Iu nokto nl rlpozus. Nl lrus ku] sturus Iu tero Iu
mlnlsto] Iuborus Iu tero Iu utmosfero estus Iu tero. Uzu cltronsukon tlnugro. Letlls Iu
Iuborlsto Iu sunIetlo ku] Iuborls Iu sunsublro. Lu hlstorlo rukontus muItu] popoIo] ku]
muItu] mlIlto]. u onl potus tldl tltro? Nenlu potus tltl uero. Ll Iusls slun Ilbron Lu
etuIo suItls Iu burlIon. PIenlgu l tlun boteIon ukto. Ll furus nenlon dorml. Lu blrdo
sln etls Iu fenestron. Ml tenls lu] muIheIpo]. Lsperunto estus kreltu komprenludo
150 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO
Iu popoIo]. Ll lum lrus puperu]o Iu teutro. lu rlcetus slu merlto. Prlntempo sektus
tlntro. Lu lnfuno] furls rondon Iu putro. lu], pIenu] pIlu respekto, pusls Iu mortlnto.
Tlo furlls nekonutu kuzo. Dlru Iu Iuborlsto], ke ml donos lIl trl tugo] rlpozo.
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Avenlar Proponl.
CaImo TrunktlIu.
Canlo AnguIo.
Comovedor Kortuuntu.
Conseguir Atlngl.
Desdouro MuIhonoro.
Desmanchar-se Dlsfundll.
DesoIado Konsternltu.
Iserincia Sperto.
Inedilo Notuspecu.
Lanar mo de Uzl.
Ousar Kurul.
Iegar em, Infeccionar lnfektl.
IeIo menos AImenu.
Iercorrer LspIorl.
Iobre Komputlntu.
Irocurar Serl.
Irova Proto.
Recurso Rlmedo.
Reslar Restl.
Relrucar Redlrl.
Senlena Sentenco.
Vo Vunu.
Cerla vez ( fo]e) fomos a casa de lia IIisabele e enconlramos a Iinda senhora desoIada:
havia dois dias (que) o rei Iaxa andava ( eslava) desaarecido. Ior loda a casa se rocurara
o ( aqueIe) bichano, mas ludo fora (em) vo. Ale ( e) nos areceu que a lia enveIhecera anos.
}a ercorreram lodos os canlos em voIla da casa` ergunlou meu ai.
NaluraImenle, sim resondeu a lia , no ouei esforos ara acha-Io. I a obre
senhora de novo (ree) se desmanchou em Iagrimas.
A cena era comovedora, e eu enlo ousei avenlar:
No oderia o Cerbero a|udar-nos`
Oh! relrucou meu ai , eis uma caada inedila. Conludo, a ( essa) ideia ( propono)
no e de lodo ( inleiramenle) ma, e oderia ser aceila. Reslaria ouvir ( demundl) o Dr. IauIo
a reseilo (a reseilo deIa).
CAPTULO 15. DCIMA-QUINTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 151
Iu eslou disosla excIamou a lia IIisabele a ludo fazer ara achar e reaver o meu
Iaxa, mas isso. . . isso seria uma humiIhao!
Quem no se humiIha, minha irm querida, nada (de) reaI consegue nesle mundo
disse senlenciosamenle o veIho AIexandre. AIias ( cetere), no ve|o nisso nenhum des-
douro, e devemos Ianar mo de lodos os recursos.
Seria engraada disse a lia ironicamenle uma caa a ( kontru) um galo! Caado-
res, cachorros, laIvez esingardas. . .
Ve|o, IIisabele, que o orguIho do seu galo egou em voc. . . Quando voc mudar de (
unos tlun) modo de ensar, vera o seu querido a enlrar caImamenle eIa orla. O desaare-
cimenlo do Iaxa Ihe ( por tl) foi uma nova rova, mas no arece que essa exerincia, eIo
menos or enquanlo ( ale agora), Ihe ha|a sido uliI. TranquiIize-se, e ludo acabara bem.
Captulo 16
Dcima-sexta Lio
ADVIRIOS, CON}UNIS, INTIR}IIIS
248. Desde o comeo desle curso, lem o esludanle enconlrado adverbios do Iseranlo
lerminados em e: lais adverbios so, na maioria, derivados de raizes subslanlivas, ad|elivas,
verbais, numerais elc.: . ex.: dome em casa, umlke amigaveImenle, detuIe minucio-
samenle, bone bem, fuclIe faciImenle, uIle aIias, de oulro modo, do conlrario, frue
cedo, sue baslanle, uIterne aIlernadamenle, konfuze de modo confuso, unue ri-
meiramenle, duobIe duIamenle, elc. No esqueamos a forma adverbiaI dos arliciios,
lerminada em -unte, -lnte, -onte, -ute, -lte, -ote, como vislo nos 106, 107, 124 e 204. No
243 aresenlamos, de assagem, adverbios derivados de reosies: pere, trunse elc., a esles
e, mais, aos rovindos de vocabuIos das reslanles calegorias gramalicais voIlaremos na 17
Lio.
249. AIem desses adverbios derivados ha os primitivos, que so: uImenu eIo menos, ao
menos, unku lambem, unkoru ainda, upenu aenas, maI, quase no, buIdu Iogo
(em) breve, cedo, denlro em ouco, e ale, ale mesmo, mesmo, for Ionge, dislanle, hleru
onlem, hodlu ho|e, ]u comefeilo, emverdade, mesmo, ]um|a, ]en eis, eis aqui, eis
ai, eis aIi, eis que, ]es sim, us agora mesmo, nesle (ou nesse) |uslo momenlo assado,
ktuzu como que, morgu amanh, ne no, nepre forosamenle, nun agora, nur
s, somenle, aenas, ofte frequenlemenle, muilas vezes, purkere de cor, pIl mais
(em quanlidade ou inlensidade), pIe] (o) mais, pIu mais (em durao ou conlinuao),
preclpe rinciaImenle, presku quase, splte a deseilo, aesar, supre em cima, tre
muilo, tro demasiadamenle, demasiado, tu] imedialamenle, |a (no fuluro), toIonte
de boa vonlade, de bom grado. No 82 vimos os adverbios pIus (mais) e mlnus (menos),
emregados em malemalica.
250. Muilos desles adverbios so de evidenle e faciI emrego, exalamenle como no Iorlu-
gus, oulros, orem, mereceriam arlicuIar exIanao com exemIos. Assim:
APLNA Ll upenu sclus Iegl IIe aenas (ou maI) sabe Ier. Pro Iu muIIumo nl upe-
nu tldls untuen Ior causa da escurido ns maI viamos adianle. No confundir upenu,
cu|o senlido |uslo e esle, com o adverbio nur (somenle), odendo ns dizer apenas em Iu-
gar de somenle, upenu correonde a rimeira aceo do nosso aenas, i.e. maI, quase
no.
153
154 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 16. DCIMA-SEXTA LIO
BALDA Nl buIdu estos certu] prl tlo Logo (ou breve, denlro de ouco lemo)
nos cerlicaremos disso. Tu] e imedialamenle, |a, assim: Ll buIdu retenos, sed ne tu] IIe
voIlara breve, mas no j.
L L sur Iu suno trotlgs mukuIo] Mesmo (ou ale mesmo, ou ale) no SoI exislem
manchas (i.e., no ha beIa sem seno). Im orao negaliva e ne se lraduz or nem, nem
mesmo. Ml ne dlrus e unu torton Iu no disse nem (mesmo) uma (s) aIavra.
lOR lu] mlu] espero] estus ]um for Todas as minhas eseranas |a eslo Ionge (i.e.,
|a desaareceram). lor de IokuIo], for de Iu koro Longe dos oIhos (ou da visla), Ionge do
corao,
]A Como lemos vislo, ]u e um adverbio que, signicando com efeilo, em verdade,
mesmo, se emrega ara reforar o que se diz. Ix.: Nl lu] ]u sclus, ke Iu tero estus pIu-
nedo Todos sabemos, em verdade (ou sem duvida), que a Terra e um Ianela. u Il ]u
tenos? Sera que eIe vem mesmo (i.e., com cerleza)` Lu tlto estu ]u tlu A vida e mesmo
assim (ou e com efeilo, assim).
Comarem-se as seguinles frases, cu|o senlido varia com a osio do adverbio |a: u Il
dlrls ]u tlon? Disse eIe (ou lera eIe dilo ) isso mesmo` u Il ]u dlrls tlon? Sera mesmo
que eIe lenha dilo isso` u ]u Il dlrls tlon Sera que foi mesmo eIe quem leria dilo isso`
US Ll us eIlrls IIe saiu agora mesmo, ou: eIe acaba de sair.
NOTA us s se emrega em referncia a um momenlo passado, assim, us. . . -l? e cos-
lume lraduzir-se or acaba de. . . . No o confundir com o adverbio uste |uslamenle, exa-
lamenle, or ex.: uste prl tlo nl us puroIls }uslamenle disso acabamos (ou acabaramos) de
faIar. Ml tenls uste en Iu momento, klum Il us eIlrls Cheguei |uslamenle no momenlo em
que eIe acabara de sair. Im geraI us e usado com verbo no pretrito, mas enconlra-se lambem
no resenle.
KVAZA Sobre ktuzu, na calegoria de adverbio, |a se viram varios exemIos nesla
obra, no vaIe dar mais frases que o eIucidem.
PLU PIu que dizer mais, no senlido de durao ou conlinuao, se|a no lemo, se|a no
esao, evenluaImenle corresonde a ainda. Oulrossim, pIu -l, islo e,<--no Iivro e: i.e.>
pIu com verbo, frequenlemenle se lraduz or conlinuar a. Ior ex.: Klon Il dlrls pIu? Que
mais disse eIe` Ll dlrls pIu keIku]n torto]n IIe disse ainda aIgumas aIavras. Tenu pIu tlon
en sekreto Conlinue a conservar isso em segredo. Ml ne potus furl e unu puon pIu No
osso dar nemmais umasso. Lu muIbeIu tetero durus pIu Omau lemo conlinua. (Durl
durar.) Ne lru pIu Iu tlu duneru to]o No conlinue (ou no rossiga) nessa erigosa
lriIha. Ku] tleI pIu (abrevia-se k.t.p. ou ktp) I assim or dianle,. . . elc.
NOTAS a) Na ideia de mais odem, as vezes, confundir-se ou, eIos menos a con-
linuao e a quanlidade, or ex., em vez de: Klon Il dlrls PLU? acima vislo, islo e, em
continuao ao que dissera, oderia ser: Klon Il dlrls PLl?, se|a em acrscimo ao j dito.
b) A exresso orluguesa no. . . mais lem dois senlidos: o de no conlinuar (o que se
fazia) e o de desislir (do que se relendia), nesla segunda hilese, odemos dizer lambem
|a no. OIseranlo diz, enlo, emcorreondncia como ensamenlo, or ex.: No irei mais
(orque coslumava ir) Ml NL lros PLU, e: Ml ]AM NL lros, se desislir de ir. Ao demais,
|a no semre se ode lraduzir or ]um ne, or ex.: Meu ai |a no vive Mlu putro ]um
CAPTULO 16. DCIMA-SEXTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 155
ne tltus. Quando Ia chegamos eIe |a no vivia Klum nl tlen tenls, Il ]um ne tltls. Quando
soubermos o que se|a a vida, |a no lemeremos a morle Klum nl sclos, klo estus Iu tlto, nl
]um ne tlmos Iu morton.
TRL IquivaIe tre ao nosso muilo, lendo esle o senlido de rofundamenle, em aIlo
grau, com inlensidade, assim: Amo-le muilo Ml tln tre umus. Islo muilo me agrada l
tlo tre pIuus uI ml. Dese|aria muilo ossuir essa obra Ml tre dezlrus hutl tlun terkon.
O adverbio muIte, que vimos lambem lraduz muilo, emrega-se roriamemnle na
aceo de em grande quanlidade, abundanlemenle, or ex.: Onlem choveu muilo Hle-
ru muIte pIutls. Quem muilo faIa, ouco faz Klu muIte puroIus, ne muIte furus.
Ior vezes a quanlidade baslanle se aroxima da inlensidade ou do grau, e assimque
se odememregar os correIalivos de modo kleI e tleI emIugar dos de quanlidade klome
tlom, conforme se viu nos 186 e 187. Aqui, semeIhanlemenle, ode usar-se em cerlos casos,
quase indiferenlemenle, muIte ou tre, or exemIo: Sofri muilo Ml muIte (ou tre) suferls.
NOTA Im vez de tre ode usar-se forte (forlemenle), or exemIo: Ml forte muIestlmus
tlun l muInobIun homon Deleslo muilo esle homem viI. Ln Iu kotu tetero mlu testo forte
muIpurlls Com lemo Iamacenlo a minha roua (ou o meu veslido) su|ou-se muilo. Se
tlo okuzus, ml ]u forte rldus Se isso aconlecesse, eu haveria mesmo de me rir muilo.
OBSERVAES a) No grau suerIalivo (ver 129) muilo e tre, no muIte. b) Tre
semre anlecede a aIavra que eIe delermina: muIte, regendo verbo, ode vir anles ou vir
deois: muIte Iuborl ou Iuborl muIte. c) Muilo mais e muilo menos dizem-se muIte pIl e
muIte muIpIl, reseclivamenle, no com tre. d) Muilissimo (adverbio) e tre muIte, evenluaI-
menle treege. e) Iouco (adverbio) e muImuIte, tre no lem anlnimo, i.e., no exisle muItre
(que, aIias, se Ieria mltre!). f) No confundir tre, ou muIte, comtro, que e demasiado, muilo
demais (ver 139).
No se esqueam, aIem desles adverbios, os adverbios correIalivos, esludados na 13
Lio.
251. AIguns ad|elivos orlugueses so lambem adverbios, como em vender caro, faIar
bonilo, voar aIlo, elc. O Iseranlo, conludo, Iogicamenle emrega o adverbio correson-
denle. Se|am, or ex.: IIe vende caro Ll tendus kurL. IIe faIa bonilo Ll puroIus beIL. A
aguia voa aIlo Lu ugIo ugus uItL. Canlem baixo! Kuntu muIIutL! Minha casa ca r-
xima da raa Mlu domo sturus prokslmL uI Iu pIuco. Amarre o embruIho bem aerlado
Llgu Iu pukuon pIe] streL. Os mosquilos vinham numerosos Lu mosklto] tenls muIte-
nombrL. As crianas comeram avidas Lu lnfuno] munls utldL. Lave esle coo bem Iavado
Lutu l tlo gIuson purL. Sua voz soava lrmuIa lu too sonls tremuntL. No |ureis faIso!
Ne ]uru fuIsL! Iaa isso raido luru tlon rupldL. IIe vive semre aressado Ll tltus
lum ruplduntL. Choveu forle PIutls fortL.
252. O ad|elivo, em Iseranlo, deve ler, exresso ou Ialenle, um subslanlivo ou ronome
com o quaI concorde. Assim: Lu leIo estus bIuA O ceu e (ou esla) azuI. l tlu to]o u]nus
ustA Isle caminho arece cerlo. Tlo estus muIterA Isso e faIso. KlA beIu pe]zuo!
Que beIa aisagem! Anku Iu ]ustA] (homo]) suferus Tambem os |uslos sofrem. MlA KurA!
Meu caro! (ou: Minha querida!). Ilc.
O Iorlugus emrega ad|elivo, referindo-o, no somenle a subslanlivo, cIaro ou ocuIlo,
mas lambem a um innilivo ou a uma orao em modo nilo, e ale em exresses, or assim
156 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 16. DCIMA-SEXTA LIO
dizer, imessoais. Ior ex.: I erigosa a assagem eIa onle e e erigoso assar eIa
onle. Acho convenienle a vinda deIe e acho convenienle que eIe venha. Ioi bom o
meu conseIho e foi bom que eu livesse assim aconseIhado. O lemo aqui esla quenle e,
simIesmenle, aqui esla quenle. Que Iindo camo! e Que Iindo!. Isso e faIso! e I
faIso!, elc. Neslas hileses, em vez do ad|elivo o Iseranlo usa, de regra, o advrbio, assim:
Lstus dunerA Iu lrudo Iu Iu ponto, mas, Lstus dunerL lRl Iu Iu ponto. Ml trotus kontenA
Ilun tenon, mas, Ml trotus kontenL, KL Il tenu. Diriamos lambem: Lstus bone, SL Il tenus
Seria bom que eIe viesse. Lstls bonA mlu konslIo, mas, Lstls bonL, KL ml tlon konslIls. Lu
tetero tle l estus turmA, mas, TlL l estus turmL. KlA beIA kumpo! mas, KlLL beIL! TlO
estus muIterA! mas, Lstus muIterL!
Como decorrncia naluraI, os verbos imessoais, designalivos de fenmenos melereoI-
gicos, lm arliciio semre lerminado em e, . ex.: Isla ara (ou vai) chover Lstus
pIutontL. Nevara Lstls nelntL. Islava amanhecendo Lstls tugluntL.
NOTA Dissemos acima ser esla a regra geraI, orque se enconlra nos cIassicos, se bem
que esoradicamenle, o rrio ad|elivo (em -u) referindo-se a innilivo ou a orao iniciada
or con|uno e em modo nilo, como acabamos de ver. No nos deleremos, orem, neslas
arlicuIaridades, que nos Ievariam demasiado Ionge.
253. O Iseranlo arecia muilo os adverbios em Iugar de Iocues, sendo que ara aIguns
desses adverbios o Iorlugus lem de recorrer a Iocues, or Ihe faIlarem ou no serem de
habilo adverbio, . ex.: mutene de manh, tespere a noile, tugmeze ao meio dia,
tlntre no inverno, dome em casa, donuce de resenle, skrlbe or escrilo, Ietere
or carla, plede a e, slutlce ( Iu slu tlco) or sua vez, a seu lurno, elc. Imregando
reosio como rexo, ainda mais se enriquece a serie, . ex.: lnteruIle enlre oulras coisas,
kontrutoIe conlra a vonlade, IuIonge no senlido do comrimenlo, ao Iongo, IuIltere
a Ielra, perforte a fora, pogrunde em grosso, senne sem m, senceIe sem ob|elivo,
elc. elc. Isles uIlimos se desdobramem: lnter uIlu] ufero], kontru Iu toIo, Iu Iu Iongo, per (Iu)
forto, po grundu] ktunto], sen no, sen (lu) ceIo. Islo, orem, no afasla o uso de Iocues em
vez de adverbios, conforme, em verdade, acabamos de ver com esle desdobramenlo. Assim,
enlusiaslicamenle se diz entuzlusme, equivaIe a com enlusiasmo, ao quaI corresonde
kun entuzlusmo. De es descaIos dir-se-a nuduplede ou kun nudu] pledo]. De fuluro sera
estonte ou en estontu tempo. Ilc.
254. De adverbios odem derivar-se subslanlivos, ad|elivos, verbos e ale oulros adverbios.
Assim:
De buIdu: buIduu breve (no lemo), ex.: ls buIduu retldo! Ale nos revermos em
breve! Ln pIe] buIduu tempo No mais breve lemo.
De for: foru Ionginquo, afaslado, foruo dislncia, IocaI afaslado, . ex.: Ll muIuperls
en Iu foruo IIe desaareceu a dislncia. Tambem: fore Ionge ( muIprokslme), foren
ara Ionge ( maIroksimen), forlgl afaslar, relirar, forll afaslar-se, relirar-se.
De hleru, hodlu e morgu, os reseclivos ad|elivos: hleruu de onlem, hodluu de
ho|e, hodierno, morguu de amanh.
De ]um: ]umu |a exislenle, |a conseguido (ouco usado).
De ]en: ]eno, ou Iu ]eno o seguinle (subslanlivo), or exemIo, Nl potus furl (Iu) ]enon.nl
lrus. . . Ioderiamos fazer o
CAPTULO 16. DCIMA-SEXTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 157
seguinle: iriamos. . . (Lu)]enuo seguinle o seguinle (ad|elivo), or exemIo: Lu pIe] bonu to]o
estus (Iu) ]enu.. . . O meIhor caminho e o seguinle:.. ]ene do seguinle modo, . ex.: Ml
furls tlon ]ene.. . . Iiz isso do seguinle modo:. . .
De ]es: ]esu armalivo, ]eso assenlimenlo, sim (subslanlivo), ]esl dizer sim, assen-
lir, ]eslgl conrmar, ]ese armalivamenle.
De us: usu recenle, que acaba de aarecer, ocorrer elc., . ex.: Lu pIe] usu numero de
nlu retuo O mais recenle numero de nossa revisla.
De ktuzu: ktuzuu aarenle, de cerla esecie, como que, . ex.: Ne ekzlstus lnter nl,
kleI onl dlsbublIus, lu ktuzuu muIkonsento No exisle enlre nos, como se roaIa, nenhum
aarenle desacordo.
De ne: neo negao, . ex.: Tlu Ilu gesto potus slgnl ]eson u neon Isse geslo deIe
oderia signicar armao (ou sim) ou negao (ou no). Nel negar, dizer (ou res-
onder) no, nee negalivamenle, nelgo inrmao, nelgl inrmar, anuIar.
De nun: nunu aluaI, de agora, nunuo o que exisle agora, resenle.
De nur: nuru simIes, mero, . ex.: Nl erurus pro nuru s ensclenco Irramos or mera
ignorncia. Lu nuru urudo de tlu substunco mortlgus O simIes asirar essa subslncia
mala.
De ofte: oftu frequenle ( que ocorre frequenlemenle), s se usa emreferncia a coisas,
no a essoas. Ofteco frequncia ( quaIidade do que ocorre frequenlemenle), oftlgl
lornar frequenle, amiudar, . ex.: Ne tro oftlgu tlu]n tlzlto]n uI l No amiude demasiado
as suas visilas a eIa. O anlnimo de ofte, i.e. muIofte, signica raramenle, dando: muIoftu
raro, muIofteco raridade (i.e. quaIidade de raro), muIoftuo (uma) raridade, coisa rara,
muIoftlgl rarear, lornar ouco frequenle, muIoftll rarear, lornar-se ouco frequenle.
De pIl: pIlu (a) mais, oulro (aIem dos |a referidos), suIemenlar, adicionaI, . ex.: ]en
pIlun kompIezon ml petus de tl Iis mais um favor Ihe eo. PIllgl e pIlll aumenlar (em
numero), pIle a mais, de acrescimo, . ex.: Unu puro du muno] pIle ne estus superuu Um
ar de mos a mais no seria sueruo. PIluo suIemenlo, acrescimo. Do anlnimo de pIl,
i.e. muIpIl, formam-se: muIpIllgl e muIpIlll diminuir (em numero), muIpIle a menos.
De pIe]: pIe]e, signicando: a) o mais frequenlemenle ( pIe] ofte), ex.: Lu lnfuno] estus
trunktlIu] pIe]e tlum, klum onl enIltlgus lIln As crianas se aquielam mais frequenlemenle
(enlo) quando a genle as deila (na cama). b) na maioria, na mor arle ( pIe]purte), ex.: Llu
kIlenturo konslstls pIe]e eI muIrlu] homo] Sua cIienleIa consislia, na mor arle, em genle
obre. c) emIugar de pIe], ex.: Por klu okupo tl sentus tln pIe]e kupubIu? Iara que ocuao
(ou oficio) le senles mais alo` Oanlnimo, muIpIe], gera muIpIe]e, cu|as aIicaes, mututls
mutundls, so as pIe]e.
De pIu: pIuu uIlerior, oslerior (no lemo), or simIicidade, ode lraduzir-se or
mais, elc.., e, em cerlos casos, ha que adalar a frase a indoIe da Iingua nacionaI. I.ex.:
Lu pIuu lrudo de Iu ufero mln ne lnteresls O oslerior (ou uIlerior) curso da queslo no
me inleressou. ]en mono por tlu pIuu to]uo Iis dinheiro ara o rosseguimenlo de sua
viagem. Ml utendus de tl pIuu]n scllgo]n Aguardo de voc mais (i.e. uIleriores) informes.
(Nota: Aqui oderia ser lambem pIlu]n). Ml restos trl pIuu]n tugo]n Iicarei mais lrs dias.
158 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 16. DCIMA-SEXTA LIO
De supre: supru suerior, de cima, . ex.: Tle estls tupuro, kondukuntu uI Iu supru]
etuo] AIi havia uma escada, que Ievava aos andares sueriores. Supro (o) aIlo, cume,
loo, auge, cumuIo (no senlido gurado), . ex.: Murlsto gurdls sur Iu supro de Iu musto
Um marinheiro monlava guarda no aIlo do maslro. Sur Iu supro de Iu urbo] kuntls blrdo]
No cume das arvores assaros canlavam. Tlum Iu entuzlusmo utlngls Iu supron Nesse
momenlo o enlusiasmo alingiu o auge. Supruo suerficie, . ex.: Lu supruo de Iu Iugo
estus ktuzu speguIo A suerficie do Iago e como que um eseIho. Supruu suerciaI,
erfunclrio, . ex.: Mlu scludo prl tlu Ilngto estus nur supruu Meus conhecimenlos dessa
Iingua so somenle suerciais. Suprue suerciaImenle, . ex.: Nenlon ]uu suprue, sen
pIuu konslderudo Nada |uIgues suerciaImenle, sem mais roIongado exame.
De tro: trou exagerado, excessivo, trouo exagero, excesso (coisa), abuso, troo, ou
troeco exagero, Ielora, excesso (quaIidade), trol exagerar, trolgl lornar excessivo,
troe a mais, em excesso.
De tu]: tu]u imedialo, inslanlneo, ronlo, ex.: Ml dunkus tln por Iu tu]u pIenumudo de
tlu mlu dezlro Agradeo-Ihe a imediala (ou ronla) salisfao desse meu dese|o.
De toIonte: toIonto, ou toIonteco boa vonlade, toIontl ler, ou moslrar, boa von-
lade ara (com), toIontlgl redisor (aIguem), lornar (aIguem) roenso a (aIguma coisa).
Acrescenle-se: toIontuIo (um) voIunlario.
NOTA AIguns desles adverbios, como se viu, recebem a lerminao e, formando-se,
assim, oulros adverbios de signicao diferenle. Oulros enconlramos com o acrescimo do
mesmo e, mas sem aIlerao do signicado, . ex.: buIdue, ktuzue, nune, pIue, tu]e. Inlre os
correIalivos: leIe, kleIe, tleIe,luIe, lome, klome.
255. AIguns adverbios do quadro dos correIalivos odem dar derivados, assim:
De lum: lumu anligo, de anligamenle. Iode subsliluir o rexo eks, vislo no 155, assim:
lumu oclro, ou eksoclro anligo ociaI, ou ex-ociaI.
NOTA O adverbio lum (v. 183) signica em aIgum lemo (assado ou fuluro), o
ad|elivo deIe derivado, lumu, oderia Iegilima e Iogicamenle signicar do assado ou do
fuluro, lodavia, na ralica, s se usa lumu referido ao assado.
De lum: lumu conslanle, com esle se forma, or exemIo, prolumu (que e) ara
semre.
De kluI: kluIo molivo.
De tle: tleu (que e) dai, (que e) daIi (oude Ia). Desle, a seulurno, se forma o subslanlivo
tleuIo essoa daIi, elc. A l tle (aqui) corresonde ad|elivo signicando (que e) daqui,
odendo escrever-se de lrs maneiras: l tleu, l-tleu e ltleu, da, or sua vez, o subslanlivo
ltleuIo essoa daqui.
De tlum: tlumu (que era, foi ou sera) de enlo.
Dos adverbios de quanlidade (em -om) o mais vuIgar e klomu, |a enconlrado no 79,
quando se viu como se ergunlam as horas, corresonde a que, no senlido de ordem, i.e.
a um numeraI ordinaI ou equivaIenle, como Iustu uIlimo. I. ex.: Klomu horo (estus)? Que
horas so` (Lstus) Iu trlu (So) lrs. Sur Iu klomu etuo tl Ious? Im que andar voc
mora` Ln Iu klomu] tugo] Il kutlme tenus? Im que dias eIe habiluaImenle vem` (Nola:
CAPTULO 16. DCIMA-SEXTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 159
Isses dias se referem aos dias do ms, . ex.: Ll tenus Iu 5-un ku] Iu 15-un de lu monuto
IIe vem nos dias 5 e 15 de cada ms.)
O naluraI correIalivo de klomu e tlomu, no senlido de laI, lanlo, aIicaveI debaixo do
mesmo crilerio, . ex.: Sob o seu nome escreva: Rua laI numero lanlo Sub tlu nomo
skrlbu. Struto TlU-KA]-TlU numero TlOMA.
Inconlram-se lambem, na Iileralura: lomu cerlo, cerla quanlidade de, seu diminulivo
lometu diminulo, equena quanlidade de, bem como: lometo um ouquinho (subslan-
livo), lomete um ouquinho (adverbio).
As conjunes do Iseranlo so as seguinles:
256. A ou, seno, do conlrario, aIias, ex.: u tlo estus pIunedo u steIo? I aquiIo um
Ianela ou uma eslreIa` Lstus lndlferente dlrl pomu]o u pomurbo I indiferenle dizer
(ou dizer-se) pomu]o ou pomurbo ( macieira). Kredu, u tl mortos Cr, ou morres.
Ml detus mln forsutl, u ml estos urestltu Tenho de r-me ao fresco, seno serei reso.
Isla con|uno ode vir reelida, i.e. u. . . u. . . , como a nossa ou. . . ou. . . , Venlgu uI ml
u Petron u PuIon Chame a minha resena, ou Iedro ou IauIo. A Il u l estus kuIpu
en tlo Ou eIe ou eIa lem cuIa nisso.
257. AR orque, ois, ois que: ve|a-se o 187.
258. U. }a se conhece esla con|uno, que se usa ara inlroduzir orao inlerrogaliva
direla quando no inicie a orao um correIalivo adequado (cu|a rimeira siIaba e kl), serve
lambem nas inlerrogaes indirelas e como con|uno dubilaliva, corresondendo a orlu-
guesa se, aIicada nesla oorlunidade. Ix.: u Il tenos? Vira eIe`, ou: Sera que eIe vem`
Ml ne sclus, u Il tenos No sei se eIe vira.
Tambem ode vir reelida, i.e. u. . . u. . . , lraduzindo quer. . . quer. . . , se|a. . . se|a (ou
fosse. . . fosse. . . ), ex.: u pIutos, u estos sunheIe, ml ]u lros Quer chova, quer faa soI, hei
de ir (ou vou mesmo). u pro tlmo, u pro ereco, Il nenlon respondls Iosse or medo,
fosse or orguIho, eIe nada resondeu. NenleI trlnku tlnon, u fortun, u muIfortun De
nenhum modo beba vinho, se|a forle, se|a fraco.
Iorma iguaImenle con|uno com u, i.e. u. . . u. . . , exemIos: u tl toIus u ne, tl ]um
lum mortos Queiras ou no queiras, lens mesmo de morrer um dia. Aarece u. . . u. . .
exrimindo se. . . ou. . . , a Ielra, como de naluraI: u ml lros u ne (lros), ml unkoru ne decldls
Se irei ou no, ainda no resoIvi.
259. DO ois, orlanlo, or conseguinle, Iogo, enlo:exemIos: Vl estus prutu, ml do
estus muIprutu Voc lem razo, eu, ois, eslou errado. Ml pensus, do ml ekzlstus Ienso,
Iogo exislo. Klon do tl toIus? Que quer voc, enlo`
OBSERVAO I coslume consagrado no enquadrar do enlre virguIas.
260. KA] e. O uso correnle de ku] e o mesmo da con|uno orluguesa e, Iigando
vocabuIos ou oraes, ex.: Putro ku] Io Iai e Iho. Dek ku] dek furus dudek Dez e dez
fazem vinle. Ln Iu tugo nl tldus Iu heIun sunon, ku] en Iu nokto nl tldus Iu puIun Iunon ku]
Iu beIu]n steIo]n De dia vemos o Iuminosos SoI, e de noile vemos a aIida Lua e as beIas
eslreIas.
160 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 16. DCIMA-SEXTA LIO
OBSERVAO No 194 vimos o emrego de ku] lraduzindo a con|uno orluguesa
nem quando |a exisla na orao a negaliva sen.
261. KL que (i.e. que como con|uno), ex.: Lstus bone, ke tl tenls Ioi bom que voc
livesse vindo (ou ler voc vindo). Mlu oplnlo estus, ke tl lru A minha oinio e que voc
va. Ml bedurus, ke tl ]um forlrus Laslimo que voc |a se relire.
Conforme vimos no 216, a reosio orluguesa de, fazendo arle de aoslo, no
se lraduz no Iseranlo, assim lambem ocorre com oraes desla calegoria, iniciadas or de
que, or exemIo: Issa suosio de que a Terra fosse imveI, eslava absoIulamenle errada
Tlu supozo, KL Iu tero estus senmotu, estls tute muIteru.
262. KVANKAM ainda que, se bemque, oslo que, conquanlo, embora, ex.: Ml komprenls
nenlon, ktunkum Il muIte puroIudls Nada comreendi, embora eIe houvesse faIado muilo.
Ktunkum estls unkoru frue mutene, estls ]um turme Se bem que ainda fosse manhzinha
(a Ielra: de manh cedo), |a eslava quenle. Nl potus pubIlklgl tlun urtlkoIon, ktunkum ne
konlgunte tlun nomon Ioderiamos ubIicar seu arligo, embora sem reveIar seu nome.
NOTAS a) Assim como o Iorlugus diz embora. . . , lodavia. . . , diz o Iseranlo, ainda
mais sislemalicamenle, or exemIo: KVANKAM l estus beIu, l TAMLN unkoru ne edzlnlls
Conquanlo se|a bonila, lodavia eIa ainda no se casou. b) Isla con|uno |a a aresenlamos
na Observao do 227, ai vimos que eIa equivaIe a Iocuo muIgru ke aesar de que.
263. NLK nem. Isla con|uno s se usa a ar de si mesma ou de oulra negaliva, conforme
vislo no 194, islo e: nek. . . nek. . . , ne. . . nek, elc. Os exemIos ai oferecidos so o baslanle ara
uma rimeira nolicia, denlro do mbilo desla obra.
OBSERVAO Im face desla condio, cumre ver bem o signicado de nem, no
Ihe dando a aarenle lraduo nek onde esle no caiba. As vezes nem e adverbio, no Iugar
de no, como em nem semre: lraduzir-se-a esle or ne lum. Nem ode ler o senlido
de nem mesmo (v. 249, em e): sera, ois, e ne. Iode ler o de absoIulamenle no, e sera
tute ne, ex.: Iu nem sabia disso! Ml ]u tute ne sclls prl tlo! Iode ler o de lambem no, ex.:
Voc sabia disso` Nem eu! u tl sclls prl tlu? Ml unku ne!
264. OL do que. Ioi aresenlado no 130, ara o grau comaralivo (de desiguaIdade)
de ad|elivos e adverbios, os exemIos ai oferecidos so sucienles. Imrega-se lambem com
vocabuIos que de cerlo modo eslabeIeam uma comarao de desiguaIdade, .ex.: Ll preferls
mortl, oI perdl slu]n umlko]n IIe referiu morrer a lrair seus amigos. Mlu fruto estus tute
uIlu, oI ml Meu irmo e comIelamenle diferenle de mim.
Se as duas arles que se comaram no lm a mesma nalureza gramalicaI, e a segunda e
uma orao comIela, esla uIlima ode iniciar-se, no eIo simIes oI, mas or esle acrescen-
lado de kleI ou klom, conforme o senlido. Ix.: Tenho meIhores oIhos do que se ensa Ml
hutus pIl bonu]n okuIo]n, OL KlLL onl pensus. Havia aIi mais genle do que eu revira Tle
sln trotls pIl du homo], OL KlOM ml untukuIkuIls.
Na eIise ( omisso) de klom se baseia o seguinle modo de dizer: PIl du bruo, oI du furo
Mais buIha do que reaIizao. Tle estls pIl (ou pIl muIte) du homo] oI du foIlo] en tutu urburo
AIi havia mais genle do que foIhas numa oresla inleira.
265. SL se (i.e. se con|uno). O emrego desla con|uno e o mesmo da con|unose
orluguesa, ressaIvadas as hileses em que se ime u (ve|a-se esle). Ix.: Se tl estus, es-
CAPTULO 16. DCIMA-SEXTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 161
tls,estos, estus rlu. . . Se es, fosle, fores, fosses rico. . . Se ml ne tute uprobus tlun propo-
non, ml tumen uIte utus tlun bonun lntencon Se ( embora) no arovo inleiramenle sua
roosla, conludo aIlamenle arecio a sua boa inleno. Se tlu putro tlon dlrls, l detus ]u
estl teru Se (como, orque) seu ai disse isso, deve ser mesmo verdade. Se ml nun forIusus
l tlun postenon, ml ln furus nur pro muIsuneco Se agora abandono esle oslo, fao-o lo
somenle or doena.
266. SLD mas, orem. Tem uso anaIogo ao do nosso mas. O que ha a observar e
que semre se coIoca no inicio da orao, e no como o orem inlercaIado enlre virguIas.
IxemIo: Islo, orem, e oulra coisa SLD tlo estus lo uIlu.
267. TAMLN lodavia, enlrelanlo, Usa-se como os equivaIenles orlugueses, ex.: Ll tltus
muIrle, tumen feIle IIe vive obremenle, lodavia feIiz. lorrlfuzlnte Iu mondon en monue-
]on, Il tumen ne trotls pucon Tendo renegado ao mundo, recoIhendo-se a um convenlo,
conludo no enconlrou a az. (Nole-se o acusalivo monue]oN!).
268. AIguns vocabuIos de oulras calegorias odem funcionar como con|uno. Ix.:
APLNA maI, no senlido de Iogo que, ex.: Apenu ml eIlrls, komencls pIutetl MaI
sai, comeou a chuviscar.
DUM enquanlo, ao asso que, ex.: loru feron, dum l estus turmegu Ior|ai o ferro
enquanlo esla em brasa (a Ielra: ardenle). Tlu] puroIus prl puco, dum muIbono estus en lIlu
koro Isses faIam de az, ao asso que (ou enquanlo) a maIdade reside em seus coraes.
lS ale que, ex.: Atendu mln l tle, ls ml retenos Isere-me aqui ale que eu voIle (ou
ale eu voIlar). Se a orao rinciaI e negaliva, ls equivaIe a enquanlo no, ex.: Ml ne
kredls, ls ml tldls No acredilei enquanlo no vi.
KVAZA. Isle vocabuIo, frequenlemenle vislo nesle curso e, em arlicuIar, no 191, ode
ser adverbio ou con|uno, conforme signique, reseclivamenle, como que ou como se,
emlraos gerais. Os exemIos dados no referido aragrafo so sucienles ara a comreenso
desle adverbio-con|uno.
Os adverbios do quadro dos correIalivos: kluI, klum, kle, kleI e klom (v. 186) lam-
bem odem ler o aeI de con|uno, como em aIguns exemIos formuIados nesse aragrafo.
Oulras con|unes so: cetere aIem disso, de reslo, uIle aIias, seno, nome a saber, ek-
zempIe or exemIo, tlo estus (abreviado l.e.) islo e (abreviado i.e.), sekte orlanlo,
or conseguinle, elc.
A inler|eio nu, que se vera no 273, lambem faz de con|uno, signicando ora em
siIogismos, . ex.: lu homo erurus NU, ml estus homo, do (ou sekte) ml erurus Todo o
homem (i.e. loda a essoa) erra, ora, eu sou homem, Iogo erro.
As reosies unstutu, por, e krom quando regem verbo (no modo innilivo) assam a
calegoria de con|uno, untu oI, que iguaImenle ode reger innilivo, e uma Iocuo con-
|uncionaI. Antu oI no rege somenle innilivo, mas lambem modo nilo, signicando, enlo,
anles que, ex.: Antu oI Iu Iudo komenclls, furlls slIento de mlnuto Anles que comeasse
(ou anles de comear) o |ogo, fez-se siIncio de (ou or) umminulo. Retenu he]men, untu
oI tesperlos VoIle ara casa anles que anoilea (ou anles de anoilecer).
269. AIem de untu oI, que se acabou de cilar, o Iseranlo ossui varias oulras Iocues
con|uncionais. Assim: lufo]e klum loda a vez que, lum klum semre que, de (Iu tempo)
162 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 16. DCIMA-SEXTA LIO
klum desde o lemo em que, desde quando, e se mesmo que, ainda mesmo que, escepte
se excelo se, a menos que, kleI unku como lambem, kondle ke (ou kun Iu kondlo ke)
com a condio de que, konsente ke adimilindo-se que, muIgru ke aesar de que,
conquanlo, por ke ara que, post klum deois que, sume kleI do mesmo modo que, se
ne se no, se nur conquanlo que, supoze ke suondo (ou suoslo) que, tluI ke, ou
tluI ur or isso que, orque, tleI ke de laI modo que, lanlo que, lo. . . que, tu] klum
Iogo que, elc.
270. O adverbio ]en, reelido, gera a con|uno ]en. . . ]en. . . , que signica ora. . . ora. . . ,
|a. . . |a. . . , e semeIhanles. IxemIos: Lu lnfuno ]en pIorls, ]en rldls A criana ora chorava,
ora ria. ]en kurunte, ]en lom huItunte, ml ne tenls en Iu urbon }a correndo, |a arando um
ouco, naImenle cheguei a cidade.
271. A exresso con|uncionaI no s. . . , mas lambem. . . , ou equivaIenle, lraduz-se or
ne nur. . . sed unku. . . , ou ne soIe. . . sed unku. . . Ix.: Ml skrlbls ne nur uI Il, sed unku uI l
Iscrevi no s a eIe, mas lambem a eIa. Iode surimir-se o unku (como, em Iorlugus,
o lambem) ou reforar o sed com e, i.e. dizendo sed e mas ale, ex.: Llngto urtu ne soIe
potus, sed detus estl pIl perfektu, oI Ilngto] nuturu] Uma Iingua arliciaI no somenle ode,
mas deve ser mais erfeila do que (as) Iinguas nalurais. Tlo estus ne nur senutlIu, sed e potus
estl muIutlIu Isso e no s inuliI, seno ale oderia ser re|udiciaI.
272. A exresso quanlo mais. . . lanlo mais. . . diz-se em Iseranlo ]u pIl. . . des pIl. . . , se
se subslilui mais or menos, em vez de pIl sera muIpIl. Ix.: Quanlo mais se ossui, lanlo
mais se ambiciona ]u pIl onl posedus, des pIl onl utldus. Quanlo ior, (lanlo) meIhor ]u pIl
muIbone, des pIl bone. Quanlo mais veIho ca, lanlo menos |uizo lem ]u pIl muI]unu (ou ]u
pIl uu) Il furlus, des muIpIl du prudento Il hutus.
273. As rinciais interjeies do Iseranlo so: udlu! adeus!, ul! (exrime dor ou
aIegria, lambem casile!), u], u]! mau, mau! bis!, ! fu!, ih!, chi!, irra!, cruzes!, hu!
ah! (varianle: Aha!), hu? hem`, que diz a islo`, he! eh!, oIe!, siu! (lambem casile, e ora
esla!), ho! . . . !oh!, oIa! (varianle: Oho!), huru hurra!, nu,. . . ! bem!, enlo, eia!, safa!,
nu, nu! ora, ora!, te! ai! (que desgraa!) Imrega-se esla uIlima em exresses como: Ho te!
Ai! Ve uI ml! Ai de mim! Iobre de mim! Ilc.
So lambem nolaveis: u! ai! (dor), bu! ai! (deceo), bu, bu! ora, ora! (increduaIi-
dade), be! ora esla! (surresa), huIo! aI!, oIa!, hop!, ua! (animando cavaIo), hu! safa!
(lambem lraduz frio, suslo, medo, dor, reugnncia, desagrado), o]! ai! (dor), pu! upu!,
caramba!, pu, pu! ora, ora! (indiferena), pst!, ou psst! siu!, caIuda! (lambem com !),
ts! siu! (signicando siIncio ou chamada). Do hebraico a aIavra naI das reces, aIi-
cada, oulrossim, ara se manifeslar arovao, i.e.: Amen! Amem!, assim se|a!, aoiado! I
ainda varias oulras inler|eies.
NOTA Inconlram-se lambem as formas: Ah!, O! e Oh! com as mesmas aIicaes res-
eclivamenle, de Hu! e Ho!, eslas duas uIlimas, orem, e que so as correnles.
Usam-se, oulrossim, aIavras que fazem de inler|eio, denominando-se aIavras inler-
|eclivas, . ex.: Antuen! avanle!, nimo, utentu! aleno!, cuidado!, bublIuo!
conversa!, hislria!, beIe! beIo!, bonilo!, bone! bem!, brute! bravo!, aoiado! (e sua
varianle brutlslme! bravissimo!), leIo! ceus, dunkon! agradecido! (ou agradecida),
for! fora!, abaixo!, huItu! (ou huIt!) aIlo!, heIp socorro!, ]en! oIhe!, ora ai esla,
ora esla!, kuruon! (ou kurue!) coragem!, nimo!, sus!, ktlete quielo!, caIma!, devagar!,
CAPTULO 16. DCIMA-SEXTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 163
purdonon! erdo!, peIu! ega!, pesto! diabo!, esle!, suIuton! saIve, slIentu!
siIncio!, tltu! viva! (ou vivam!), elc.
Ixislem ainda Iocues inler|eclivas, lais como: AI Iu dlubIo! (ou uI Iu dlubIo]!) com
os diabos!, ara o inferno!, for de tle l! fora daqui!, rua!, Iu leIo donu! (ou Dlo toIu!)
oxaIa!, queira Deus!, nu bone! esla bem!, nu ]es! se|a!, de acordo, per mlu honoro! or
minha honra!, torton de honoro! (ou ]e mlu torto!) aIavra de honra!, pro (ou per) Dlo!
or Deus!, ]en tl hutus! ora ai esla! Ilc. elc.
274. OIseranlo ossui, como as demais Iinguas, suas onomaloeias, i.e. vocabuIos imi-
lalivos de sons, . ex.: Auu. . . (boce|o), bum, bum! (reIgio de comanario), brr. . . br. . . (frio,
lambemsafa!), bum! bum! (queda, lambor ou liro de canho, lambemronlo), fu, fu, fu!
(risada), hu, hu, hu! ha, ha, ha! (gargaIhada), hm, hm hm, hm (igarro), kruk! craque!
(eslaIido, quebra), puf! puf! (liro ou queda), plf, puf! (liro de esingarda), pum! e puf!
um! (queda), tlk-tuk lique-laque (reIgio), tln-tln lim, lim (camainha), truuerutru!
lalarala!(lrombela, cornela), u! u! u! (criancinha), elc. As vozes dos animais no cariam
ausenles, assim: u-u (corvo),gIu-gIu-gIu (eru), glk-guk (alo), kokerlko(gaIo), ktu ou ktuk
(r), ktltlt (andorinha),pep (ardaI), plp, plp (avezinha ou camundongo),ru-ru (graIha), elc.
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Abomenu abominaveI.
AIudo caIhandra, colovia.
Arltmetlko arilmelica.
Bouto bole, barco.
Deprenudo sublrao.
Detenl sln absler-se.
Dlku grosso, esesso.
Gu]nl ganhar.
Kon]unkclo con|uno.
Kronlko crnica.
Mlgrl migrar.
Mlrl admirar-se.
Operuclo oerao.
OrlglnuIo originaI.
PIumbo chumbo.
Premlo rmio.
Stutuo eslalua.
ukuIo chacaI.
Trunko lronco, cauIe.
VoIl querer.
lru, ku] ne peku pIu. Ll us enlrls, sed Il estus ]um eIlrontu. Lstus preferlnde sln detenl, oI
pentl. Nl estos tre buIdu tenlntu]. Klu muIte tltls, tlu muIte tldls. Ml tln tre dunkus. Ne
puroIu tleI muIute kontru sunktu] ufero], e ne se tl ercus. Ofte nl pensus, ke uIlu] estus pIl
feIlu], oI kleI lIl estus. Lu utenturo nlls tute uIle, oI (kleI) nl utendls. Ml pugls uI Il pIl muIte,
164 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 16. DCIMA-SEXTA LIO
oI klom ml efektlte uIdls. Tlu stutueto prezentls beIun, ktunkum muIgrundun urtuon. MuItu]
utukus nlun ldeuIon, ktuzu krlmon. u estl u ne estl ]en Iu demundo! Nl kurue lrudls tru
Iu urburo, ne tlmunte funtomo]n, nek Iupo]n u ukuIo]n. Lu pIuun sorton de tlu reo onl Iegu en
Iu kronlko]. ll, kleI ubomene! Ve uI Iu tenklto]! Nu, nu, ne pIoru pIu! Se Iu monto ne tenus uI nl,
tlum nl lru uI l. l tle estus tleI slIente! Nl estls Iuu]ne perdltu], e Iu pIe] brutu] ]um hutls
nenlun esperon. u tl do ne estus ltleuIo, ke tl ne sclus tlon? l rlcetls premlon komprenebIe
tluI,ur l studls, dum tl e Ilbron ne prenls en Iu muno]n. Lu tlumu] moro] estls muIsumu], oI
Iu hodluu]. He, knubo, klon do tlo tln lnteresus, ke tl rlgurdus en Iu domon? Onl potos pIl
dlrl, ke tlo uspektus kleI sono, oI ke l estus reuIuo. Antu oI ml potls suItl en Iu bouton, l
estls ]um unu metron for de Iu bordo. PIl bone muImuIte gu]nl, oI muIte perdl. Kle muIdlke, tle
romplus. Zorgu prl tl, ku] nenlon pIl. le estus turme, sed he]me pIe] urme. Atentu, ke tl ne
fuIu!
Aelilo. KluI tl petus uImozo]n? ur ml toIus munl, mlu bonu sln]oro. KluI do tl ne
Iuborus? Hu, klum ml Iuborus, ml unkoru pIl toIus munl. (II Ia Iundamenla Kresloma-
lio.)
Terura| infano|. OnkIlno puroIus kun muIgrundu neto, klu us tenls eI Iu Ierne]o. Nu, u
tl Iernls urltmetlkon? Certe! Klon do tl Iernls? Deprenudon. Ahu! sekte se ml dlros
uI tl, en klu ]uro ml nusklls, u tl potos dlrl, klun uon ml hutus? Oho! tlu]n grundu]n
nombro]n ml en Iu Ierne]o unkoru ne Iernls. (II aI Iundamenla Kreslomalio.)
LA GAJA MIGRANTO
(Truduko de L. L. Zamenhof eI Iu germunu orlglnuIo.)
Se donus Dl uI tl futoron, Ll sendus tln for eI Iu dom, por montrl slun mlr-Iuboron, Iu beIun
mondon, uI Iu hom.
De I monto] rltereto] uus, uIudo] kuntus super ml, ml unku gu]un kunton bruus uI Iu
tutmondu hurmonl.
AI Dlo dus ml kun o]o. Ll zorgus prl Iu tutu ter, Ll unku mln sur mlu to]o eterne gurdos
de duner.
MITODO DIRITO
Respondu. KleI estus nomutu lu, klu petus uImozo]n? KluI tlu sln]oro petls uImozo]n? KluI
Il ne Iuborls? Klon Iu knubo Iernls en Iu Ierne]o? AI klu sclenco upurtenus tlu operuclo? KluI
Iu knubo ne potls dlrl, klun uon Ilu onkIlno hutus? Klon furus Dlo, se Ll donus uI nl futoron?
KluI sendus nln Dlo for eI nlu domo? De kle uus Iu rltereto]? Klu kuntus super nl? AI klu nl
dus? u Dlo zorgus prl Iu tutu tero?
Anstutulgu Iu. . . (trl punkto]n) per udterbo u per kon]unkclo, Iu Iu senco.
Ml ne estus sunu. sed. . . mlu muIsuno ml. . . (ainda) hleru Iuborls. Lu rudlko] de Iu pIunto
kreskus sub Iu teru supruo Iu trunko kreskus. . . (ara cima). Nl Iuborus. . . estus tugo, ku]
dormus. . . estus nokto. Oro estus. . . kuru. . . pIumbo. LI lu] metuIo], fero estus Iu. . . utlIu. Ml
furls lon. . . tl estu feIlu. Lu leIo uspektls. . . (como se) l estus buIultu. Ml ne tldus lon,. . . le
estus muIIume.
CAPTULO 16. DCIMA-SEXTA LIO Isvi.N+o six Mis+i 165
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
AbaIar Skul.
Animar Kurulgl.
Anuviado Nubu.
eneco Bonfuru.
CaImo lIegmu.
Cobra Serpento.
CogumeIo lungo.
Conforlar KonsoIl.
Conslrangimenlo eno.
Denir Dlnl.
Desfazer-se DlssoItll.
Incaminhar-se lrl.
Inle LstuIo.
Inlrislecer-se MuIgu]ll.
Iroleger Protektl.
Iroleslar Protestl.
Reler Retenl.
Terno DoIu.
ToIice Sensencuo.
Tonlo MuIsuu.
Venenoso Venenu.
IeIa rimeira vez na minha vida vi meuai, semre caImo e forle, com(o) sembIanle anuvi-
ado: o Diamanle, aqueIe louro com que o AIex aIguns meses anles ( anles de aIguns meses)
brincara, morrera de reenle, or que, no se sabia, laIvez uma cobra o houvesse mordido, ou,
quem sabe, eIe comera aIgum cogumeIo venenoso` Ioi reaImenle uma grande erda, orque
o Diamanle era o mais beIo animaI de nossa fazenda.
Iu odia faIar com meu ai sem conslrangimenlo, e or islo encaminhei-me a eIe e
ergunlei-Ihe lernamenle:
Onde esla aqueIa bravura de um senhor a quem muilo amamos`
Ah, minha Iha! resondeu , ale os an|os or vezes se enlrislecem, e eu no re-
lendo ser nenhum an|o. . .
IeIo conlrario roleslei , o senhor e um an|o e ludo ara ns, no s e o nosso ai,
mas lambem um guia conslanle.
Dissesle agora uma loIice, minha lonla: que (oulra coisa) e um ai seno ( oI) aIguem
que nos guia, ensina, conforla, anima, rolege, que, nada lendo, (lodavia) ludo da, que e o
nosso amigo sobre lodos os amigos`
Oh! excIamei , se assim e um ai, que enlo dizer da me`
Me deniu o veIho com Iagrimas nos oIhos e um enle como que sobrenaluraI:
o que eIa no zer, ninguem mais ( uIlu) (o) faz. Me e. . .
166 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 16. DCIMA-SEXTA LIO
Inquanlo assim eIe faIava, minha me se aroximou or lras ( de poste) e surreendeu o
esoso com um bei|o. As Iagrimas que meu ai maI relinha comearam (-Ihe) a roIar, ardenles
como rios de fogo. Iis que a nuvem se desfazia em chuva beneca, e aenas no horizonle
Ionginquo ainda se ouvia, de quando em quando, o lambor ( tumburudo) do lrovo que or
aIgum lemo abaIara a quielude daqueIe imenso corao.
Captulo 17
Dcima-stima Lio
NOVAS IOSSIILIDADIS DI CONSTRUO DI IALAVRAS IM
ISIIRANTO
275. Vimos na 10 Lio aIguma coisa sobre o mecanismo da conslruo de aIavras em
Iseranlo, ai vericamos ser ossiveI a adio de rexos e de suxos a raiz de uma aIa-
vra, bem como a combinao de raizes subslanlivas, ad|elivas e verbais enlre si. Vamos agora
aresenlar novas ossibiIidades de criao de vocabuIos na Iingua inlernacionaI, o que lraz,
no somenle nolaveI enriquecimenlo do idioma, a arlir de numero reIalivamenle reduzido
de aIavras rimilivas, seno lambem grande beneficio ara a memria.
276. A maior arle dos axos, combinados as lerminaes das varias calegorias grama-
licais, formam aIavras de signicao rria. Assim: dlsu] disersos, searados, dlse dis-
seminadamenle, eksu anligo (que foi), muIo (o) conlrario, muIe eIo conlrario, ao inves, pruu
rimilivo, de anlanho, ree de novo, cu|o acusalivo, reen, lem senlido diferenle: ara lras, de
voIla, uu viI, deleslaveI, reIes, uo coisa, ob|elo, uno scio, arlidario, uro reunio, gruo,
ure em gruo, ebIu ossiveI, ebIo ossibiIidade, oorlunidade, ebIe ossiveImenle, laIvez, eco
quaIidade, roriedade, egu enorme, exlremo, etu equeno, emu incIinado a, disoslo a, emo
incIinao, roenso, disosio, e]o IocaI, ambienle, ero arlicuIa, eIemenlo, estro chefe, es-
trl chear, mandar, ldo descendenle, Iho, lIo inslrumenlo, meio, lndu digno (de), lndo vaIor,
merilo, lndl vaIer, ser digno de, u]o vaso, reciienle.
OBSERVAO Sobre lgl e ll reIeiam-se os 94 e 96.
277. Ao radicaI duma aIavra odemos |unlar mais de um suxo, um em seguida ao oulro,
formando-se, deslarle, subslanlivos, ad|elivos. . . elc., com suas desinncias caraclerislicas. Ior
exemIo: sertl servir, sertlsto criado, servo, sertlstlno criada, serva, urbo arvore, urburo o-
resla, urbureto bosquele, Iernl arender, Ierne]o escoIa, coIegio, Ierne]estro direlor de escoIa,
de coIegio, gu]u aIegre, gu]lgl aIegrar, diverlir, gu]lglsto (um) cmico, gu]lglstu erco iIhe-
ria dum cmico, ]unu |ovem, ]unuIo (um) |ovem, ]unuIlno (uma) |ovem, ]unuIuro |uvenlude, a
genle moa, ]unuIuru orgunlzudo organizao da |uvenlude, grundu grande, grundegu enorme,
grundegure em massas enormes, em muIlido, peco edao, peceto edacinho, pecetlgl reduzir
a edacinhos, sonorl soar, sonorlIo sino, sonorlIe]o camanario, tlro homem, tlrlno muIher,
tlrlnuo megera, scll saber, sclemu curioso, sclemuIo (um) curioso, tldl ver, tldebIu visiveI,
tldebIeco visibiIidade, sunktu sanlo, sunktuIo (um) sanlo, sunktuIlgl canonizar, prel orar,
167
168 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 17. DCIMA-STIMA LIO
pree]oigre|a, pree]eto caeIa, turmu quenle, turmlgl aquecer, turmlgudo aquecimenlo, un-
tlktu anligo, untlktuo anliguidade (ob|elo), untlktulsto anliquario, supre em cima, no aIlo,
supruo suerficie, supruemu suerciaI (que no rofunda as coisas), krlstunlsmo crislia-
nismo, elc.
278. So raras e, em geraI, de mau goslo, as aIavras com mais de dois suxos, ois cam
demasiado esadas e dificeis de comreender a simIes inseo. Assim, . ex.: sclemuIo e
um homem curioso (que lem curiosidade, roenso a saber de ludo), ara lraduzir muIher
curiosa, oderiamos, Iegilimamenle, dizer sclemuIlno (lrs suxos!), e se aIguem se quisesse
dar a fanlasia de acarinha-Ia, ou de se dirigir a uma criana, diria: Klu sclemuIlneto! que
curiosazinha! Nesles casos, a no ser em esliIo facelo, o bom Iileralo se exrimira em duas
aIavras, como em Iorlugus, e dira sclemu tlrlno (ou sclemu lnfuno).
279. AIem dos suxos odem anleor-se rexos, reosies elc., dando-se, enlo, ao
vocabuIo mais exresso ou signicado diferenle. Ior ex.: pecetlgl ( reduzir a edacinhos)
ode ganhar mais exresso se recedido do rexo dls, islo e,dlspecetlgl, uItueto equena
eIevao, cmoro, muIuItueto equena deresso (de lerreno, or exemIo), elc.
280. Menos frequenles so as aIavras formadas eIa anleosio de mais de um rexo
ao radicaI, . ex.: bogeputro] sogros (sogro e sogra), ekmuIuml comear a odiar, a aborrecer.
O rexo ek naluraImenle se resla bem a esla formao: ekdlslrl comear a disersar-se,
ekmuIfermll comerar a abrir-se, elc.
281. Os axos, enlre si combinados, do ense|o a muilas aIavras, . ex.: ekslgl demi-
lir, eksll demilir-se, dlslgl searar, dlsll searar-se, urlgl agruar, urll agruar-se, muIlndu
indigno, ebIeco ossibiIidade, ebIlgl ossibiIilar, ereto arlicuIa (muilo equena), dlseretlgl
reduzir a arlicuIas equenissimas, lduro descendncia (os descendenles), lIu]o eslo|o (dum
inslrumenlo, duma ferramenla, duma ea), lIuru]o eslo|o (duma coIeo de inslrumenlos,
de ferramenlas, de erlences), uuIo um homem desreziveI, pruuIo (um) anleassado, egeco
auge, aroxismo, estruro direloria (coro dirigenle), elc., elc.
282. As preposies, em Iseranlo, muilas vezes odem servir de prexos, . ex.: uItenl
chegar (tenl uI vir a), uIportl lrazer (portl uI Ievar a), uIdonl a|unlar (donl uI), uIdono su-
Iemenlo, untubruko anlebrao, untudlrl redizer, untu]uo reconceilo, upudestl ( estl
upud) eslar ao e, eestl eslar resenle, lrkunutlgl circunavegar, demetl lirar (. ex.: o
chaeu, a caa), deteno origem, deIoke de de (um Iugar), dumtltu vilaIicio ( dum Iu tlto),
eksterIundu] ufero] negcios eslrangeiros, eIdonl Ilbron edilar um Iivro, eIpuroIl ronunciar
(lambem se diz prononcl), eIerpl exaurir, esgolar, eItrotl descobrir, enhutl conler (ler em
si), enskrlbl inscrever, lsnunu que exisle ale agora, lnternuclu inlernacionaI, kontruteneno
anlidolo, kromtlrlno concubina, kunIuborl coIaborar, kundlslpIo condisciuIo, IuIeu IegaI
(conforme a Iei), perIuborl adquirir eIo lrabaIho, perIudl ganhar eIo |ogo, pugl popece agar
or ea, porlumu que e ara semre, postkurl correr alras de, prlpuroIl lralar, faIar de (aI-
gum assunlo), prlpensl ensar sobre, reelir sobre, propeku kupro bode exialrio, preterlrl
assar ao Iado de, senburbu imberbe, senfruktu esleriI (sem frulo), subteru sublerrneo, subs-
trekl subIinhar, grifar, suboclro subociaI, subkoIoneIo lenenle-coroneI, subuetl subornar,
supernuturu sobrenaluraI, superurl sobrecarregar, surteru lerreslre (que esla na Terra, er-
lence a Terra), trutldebIu lransarenle, truplkl lransassar, furar (com inslrumenlo aguado),
trunspusl lransor, assar ara o oulro Iado, lransmara, uIlramarino, elc.
283. AIgumas reosies odem ale servir como radicais, recebendo lerminaes grama-
licais e mesmo |unlando-se a suxos, . ex.: uIll (uI-l-l) aderir, unstutul subsliluir ( car
CAPTULO 17. DCIMA-STIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 169
no Iugar de), unstutulgl subsliluir ( r no Iugar de), unstutue em Iugar disso, untuu an-
lerior, untue anleriormenle, danles, na frenle, upudu ad|acenle, conliguo, upude |unlo, erlo,
lrkul cercar, circundar, lrkue em lorno, aroximadamenle, delgl afaslar, dume enlremen-
les, enquanlo isso, eksteru exlerior, exlerno, ekstere fora, no exlerior, no Iado exlerno, eIlgl
emilir, exeIir, eIll sair, enlgl inlroduzir, enll inlroduzir-se, enlrar, lnternu inlermediario (
que ca enlre), lntere de ermeio, kontrue eIo conlrario, defronle, krome aIem disso, kune
|unlamenle, kunlgl |unlar, kunll |unlar-se, Iuu conforme, adequado, muIgrue aesar disso,
peru indirelo, medialo, pero inlermediario, pere or inlermedio, poste osleriormenle, deois,
alras, pretere or |unlo, ao Iado, senlgl rivar, deso|ar, subu inferior, sube embaixo, infra, su-
ben ara baixo, abaixo, superl suerar, exceder, true alraves, de ermeio, trunse aIem(do oulro
Iado), elc.
Ixislem oulras ossibiIidades de conslruo desle lio, como, . ex.: untuuo arle an-
lerior, falo anlerior, untul anleceder, untull anleciar-se, saIienlar-se, untuuIo anleces-
sor, lrkuuo cercanias, redondezas, kontruuo conlralemo, obslacuIo, kontrueco oosi-
o, hosliIidade, postuo arle oslerior, lraseira, anca, elc.
284. Dos advrbios, menos frequenles em combinaes anaIogas, |a vimos aIguns exemIos
na 16 Lio. Servem lambem de rexos, . ex.: forestl eslar ausenle, fordorml deixar assar
dormindo, como: fordorml Iu okuzon deixar escaar a ocasio or eslar dormindo, fornel
renegar, nemotebIu imveI, nedetlgu facuIlalivo, no obrigalrio, neutendlte semser eserado,
pIlmuIto maioria, pIlgrundlgl aumenlar (em lamanho), elc.
285. As conjunes rriamenle dilas no geram derivados. Denlre os derivados de con-
|unes que odemser lambemadverbios cilemos: kleIu, varianle, mais energica, do ronome
klu, ktuzuu uma esecie de, como que, ktuzue de cerlo modo, or assimdizer, ktuzuhomo
esanlaIho, ktuzudlrl aIudir, dizer indirelamenle.
286. Com as interjeies so conhecidos vocabuIos, como: udlul dar adeus (a), desedir-
se (de), udluo (o) adeus, desedida, umeno (o) amem, u indigno, lore, uo indignidade,
loreza (ao), uIo individuo lore, de baixo caraler, hurul dar hurras, hurukrlo] hurras, tel
Iamenlar-se, teo ou teudo Iamenlo, tltul dar vivas, elc.
NOTA ll e muilo usado como rexo, ara indicar baixa moralidade ou nimo adverso,
causando reugnncia. Ix.: unlmo aIma de Iama, Ilbro Iivro imoraI, domo casa suseila,
sprltuo chaIaa, graa esada, herbo] ervas daninhas, etuIo cavaIo de ma indoIe, elc. Sera
inleressanle comara-Io com o suxo u.
287. Ior esle mecanismo o Iseranlo demonslra sua exibiIidade quase sem Iimiles,
formando vocabuIos ara os quais os idiomas nacionais nemsemre conlamcomequivaIenles
adequados e |uslos, recisando de vaIer-se duma exresso erifraslica. O exemIo cIassico
desla exibiIidade e dado eIa ossibiIidade de se formarem dezenas de aIavras com a raiz
sun, a quaI se |unlam axos lo variados, que os vocabuIos assim consliluidos so mesmo de
dificiI lraduo. Transcrevemos aqui os que nos oferece o rrio Zamenhof em sua brochura
Iundamenlo de Iseranlo:
Suno, sunu, sune, sunl, sunu, sunlgu, suneco, sunlIo, sunlgl,sunll, sune]o, sunlsto,
sunuIo,muIsuno, muIsunu, muIsune, muIsunl, muIsunuIo, muIsunlgu, muIsunll, muIsu-
netu,muIsunemu, muIsunuIe]o, muIsunuIlsto, muIsunero, muIsuneruro, sunlgebIu, sunlglIo, re-
sunlgl, resunlunto, sunlglIe]o, sunlge]o,muIsunemuIo, sunlIuro, muIsunuro,muIsunuIldo, ne-
170 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 17. DCIMA-STIMA LIO
sunu, muIsunudo, sunuIuo, muIsuneco, muIsunemeco, sunlglndu, sunlIu]o, sunlglIu]o, remuI-
suno, remuIsunlo, muIsunuIlno,sunlglstu, sunlglIlstu, sunlIlstu, muIsunuIlstu, k.t.p.
IXIRCICIO N.

VOCABULARIO
Duto dala.
lIustrl iIuslrar.
kurto carlo.
koIektl coIecionar.
Krlstlno Crislina.
Llberu Iivre.
Llgl Iigar, comromeler.
Poto correios.
Prlpensl reelir.
Proto roveilo, bem.
Sumldeuno coideaIisla.
NOTA Sumldeuno e o lralamenlo correnle que os eseranlislas se do enlre si, forma-
se dos eIemenlos sum + lde + un + o, sendo sumu mesmo, ldeo ideia, un arlidario, o
lerminao do subslanlivo. A faIla de meIhor, criou-se o neoIogismo coideaIisla, islo e,
arlidario da mesma ideia.
Isle exercicio se come de duas carlas, como se seguem:
Lstlmutu lruIlno.
Ml Iegls tlun udreson en Iu retuo BruzlIu Lsperuntlsto, ku] ml toIonte korespondudos kun
tl per lIustrltu] potkurto], ur unku ml estus koIektunto.
Kun respektopIenu suIuto, ml estus tlu sumldeuno
N. N.
(Nomo de Iu Ioko ku] duto.)
Lu Ieteron, klun tl skrlbls uI tlu putro, ml Iegls, ku] ml tldus eI l, ke uI tl en lu] rlIuto] estus
bone ku] tl potus hutl e sorton unkoru pIl bonun. Demundu tlun proprun koron, Krlstlno,
ku] prlpensu bone, klo tln utendus, se tl mln prenos. Ml potus proponl nur muImuIte. Ne pensu
prl ml nek prl tlo, klo furlos eI ml, sed nur prl tlu propru proto! Per nenlu promeso tl estus
Ilgltu uI ml, ku] se en tlu koro tl furls uI ml lun promeson, ml Ilberlgus tln de l. PIenu ku]
lurlIutu feIlo tenu sur tln, kuru Krlstlno! Dlo esperebIe unku por mlu koro donos konslIon.
Por lum tlu slnceru umlko,
lb.
(LI Iu lubeIo], de Andersen, trud. de Zumenhof.)
CAPTULO 17. DCIMA-STIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 171
MITODO DIRITO
VOCABULARIO
LguIecu de iguaIdade.
lIekslu exionaveI.
Grudo grau.
Kompurutlto comaralivo.
KompIemento comIemenlo.
MuIsuperecu de inferioridade.
Negutltu negalivo.
Prekso rexo.
Superecu de suerioridade.
Teksto lexlo.
Vurll variar.
Respondu. KleI estus nomutu Iu torto, klu montrus, ke lu substuntlto ]um sln trotus en
Iu untuu teksto, u ke Iu prlpuroIutu persono u ob]ekto estus ]um konutu? u Iu dlnu ur-
tlkoIo estus ekslu u neekslu? Klu kuzo montrus Iu rektun kompIementon de terbo? u Iu
ud]ektlto], en Lsperunto, estus ekslu]? KleI estus nomutu Iu grudo de ud]ektlto] ku] udter-
bo], klu slgnlfus, ke onl kompurus lun econ de du ob]ekto] u persono]? KleI estus esprlmutu
Iu kompurutlto superecu? KleI Iu muIsuperecu? KleI Iu eguIecu? KleI estus nomutu Iu formo
de ud]ektlto] ku] udterbo], klu esprlmus tre uItun u Iu pIe] uItun grudon? u en Lsperunto Iu
terbo] turlus rlIute Iu persono]n grumutlku]n? u lIl turlus rlIute Iu grumutlkun tempon? Klu
prekso montrus purencecon pro edzlo? Klu prekso montrus Iu kunecon de Iu du sekso]? Per
klu prekso onl lndlkus dltldon u forlon en dltersu] dlrekto]? KleI onl montrus,en Lsperunto,
ugon komencluntun u momentun? Ku] kleI Iu ugon durun? u en Lsperunto estus uzutu Iu
udterbo ne, klum en Iu fruzo estus uIlu negutltu torto? u Iu konstruo de Iu fruzo en Lspe-
runto estus pIl Ilberu, oI en Iu portuguIu Ilngto? KluI? Klun torton onl uzus, en Lsperunto, en
demundu fruzo, klum en l ne estus uIlu demundtorto?
IXIRCICIO N.

VOCABULARIO
Acidenle- Akcldento.
Armario runko.
aIo BuIono.
CoIaborar KunIuborl.
Curioso ScltoIu.
Cusla Kosto.
De minha arle Mem.
Desgoslo ugreno.
Inlusiasmado Lntuzlusmu.
Ivilar Ltltl.
Iogo de arlifico Artfu]ruo.
172 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 17. DCIMA-STIMA LIO
Iogueira BruIIlgnuro.
Nolar Vldl.
Observar Rlmurklgl.
Ienelrar Penetrl.
Iresenlear Donucl.
Rasgar Dlslrl.
Sair-se de PIenuml.
Tirar Prenl.
Viso Vldudo.
AIguns dias anles de So }oo (Iu festo de ]ohuno) usemo-nos a rearar fogos de arlificio
e grande fogueira defronle de casa (nlu domo). O mais enlusiasmado era o AIex, que chegou
a edir ( ale ediu) a (de) Iaai Iicena ara dar uma mozinha (heIpeton). Irneslo, que
semre eslava ronlo a coIaborar, ao ouvir laI edido, observou que isso era erigoso ale ara
aduIlos, quanlo mais (des pIl) ara meninos, meu ai, enlrelanlo ( mas meu ai), cu|a viso
enelrava mais Ionge, resondeu:
Vamos deixar ( deixemos) o menino exerimenlar, assim eIe arende a (]e) sua rria
cusla, senlindo as dicuIdades e vencendo-as sem lemor. NaluraImenle eslaremos alenlos
ara evilar aIgum acidenle, e eu eslou, de minha arle, curioso de ver como o AIex se saira de
laI emresa.
I baIes` ergunlou a minha irm.
aIes, (e que) no relrucou vivamenle o veIho. aIes incendeiam as malas, e
o razer que nos do aos oIhos amanh sera grande desgoslo ara o corao.
Nesse momenlo o AIex Ievanlou-se e, rocurando no ser nolado, dirigiu-se ao seu armario
de brinquedos, dai lirou um equeno baIo, que decerlo Ihe fora resenleado, e o rasgou em
edacinhos. . . AqueIe irraIho linha mais |uizo (estls pIl prudentu) do que muila genle grande!
Captulo 18
Dcima-oitava Lio
A CONSTRUO DA IRASI IM ISIIRANTO, IDIOTISMOS
288. Im Iseranlo exisle maior Iiberdade de arran|o das aIavras na frase do que nas
Iinguas nacionais, ve|am-se as seguinles quadras humorislicas, onde su|eilo, verbo e comIe-
menlo se disem nas seis osies ossiveis:
Ml tln tldls, ho trezoro, Ku] ekumls tln ml tu]! Kredus ml tln, tumen oro Lstu pretu
en monu]!
Vln ml umus, sed, pIe] kuru, Ml ne kredls tlu tln! Se mln umus tl, uturu, lurus tl ]u
mln reln!
Issa Iiberdade, lodavia, no e absoIula, ainda que o senlido que necessariamenle cIaro.
Na rosa correnle ninguem diria, or exemIo: tldls ml hleru eksterordlnurun lon Vi on-
lemuma coisa exlraordinaria , semnecessidade, e mesmo edanlemenle, osondo o su|eilo
ml ao verbo tldls, e, o que nunca se faz,dizendo eksterordlnurun lon, quando o habilo |a con-
sagrou |uslamenle o conlrario, i.e. lon ekstruordlnurun. Nole-se que, ao roceder como acima
indicado, a cIareza em nada sofreria, mas a imresso seria, como o e, a de uma ordem for-
ada, laI ralica seria verdadeira exlravagncia. Como, ois, se observa, no Iseranlo, como
em loda a arle, o coslume faz Iei. Ve|amos, enlo, oulros habilos.
289. De regra, os pronomes pessoais anlecedem o verbo, or exemIo: Que ve|o eu! Klon
ml tldus! Como esla voc` KleI tl furtus? Dormes lu` u tl dormus? Avisado andei eu
no indo Ia Suu ml estls, ke ml ne lrls tlen. Iaamos ns o nosso dever, faam eIes o seu.
Nl furu nlun deton, lIl furu slun (ou Iu slun).
Iodem, orem esses ronomes enconlrar-se deois, or exemIo: No osso, eu sozinho,
Ievar a lodo esse ovo Ne potus ml soIu portl tlun tutun popoIon. Tambem quando ha|a
uma coordenaliva, como u ou nek, ode o ronome essoaI ser ososlo ao verbo, . ex.:
IIes lm os mesmos direilos que lenho eu ou oulro quaIquer lIl hutus Iu sumu]n ru]to]n,
klu]n hutus ml u lu uIlu. Isso no sabia eu nem ninguem Tlon sclls nek ml, nek lu uIlu.
290. O mesmo ocorre com os determinativos correlativos, or exemIo: Sera isso verdade`
u tlo estus teru? Que e islo` Klo tlo l estus? Aconleceu aIguma coisa lo okuzls.
Mas, lambem: Agora esla ludo em ordem Nun estus lo en ordo. Tinha eIa uns oIhos como
173
174 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 18. DCIMA-OITAVA LIO
rovaveImenle ninguem os linha no mundo l hutls okuIo]n, klu]n kredebIe hutls nenlu en
Iu mondo.
291. Se o su|eilo e substantivo, ode vir anles ou deois do verbo, obedecendo a ordem, as
vezes, ao simIes coslume, or exemIo: Iedro ainda dorme` u Petro unkoru dormus?
Como lem assado o Senhor seu Iai` KleI furtus sln]oro tlu putro? Que ordena o meu
senhor` Klon mlu sln]oro ordonus? Que quer dizer aquiIo e quem e aqueIe homem`
Klon tlo slgnlfus ku] klu estus tlu homo? No queira Deus que isso aconlea Dlo ne toIu, ke
tlo okuzu.
292. Im frases inlercaIadas ou ososlas, cilando-se exresso de aIguem, o su|eilo, se
ronome essoaI (incIusive onl), via de regra, recede o verbo, se de oulra calegoria, segue.
Ix.: Sim disse eIe , irei ]es Il dlrls , ml lros. ImossiveI! dir-se-a Ne ebIe!
onl dlros. Horror! excIamaram lodos Terure! ekkrlls lu]. Hm, hm! fez Iedro
Hm, hm! furls Petro.
NOTA Inconlra-se nesle caso, em cerlos aulores, a ososio do ronome essoaI e ale
de onl, o mais correnle, orem, e a anleosio.
293. Mais de um adjetivo que quaIique um subslanlivo: oslam-se, m Iseranlo, anles do
subslanlivo, com ou sem virguIa, ou (. ex. se so dois), um anles, o oulro deois, ou mesmo
lodos deois. Assim: A sonora Iingua grega Lu beIsonu greku Ilngto. Grande casa branca
Grundu bIunku domo. Ale breve conhecimenlo essoaI! ls buIduu personu konutlo!
Duas muIheres Iouras, eslrangeiras Du bIondu] fremdIundu] tlrlno]. Limidas e curlas noi-
les eslivais KIuru] muIIongu] someru] nokto]. Noile escurissima, negra, inlermina Nokto
muIIumegu, nlgru, sennu. O veIho e honrado minislro Lu muI]unu honestu mlnlstro. Nosso
bravo e gIorioso rei Nlu brutu, gIoru reo. As dificeis Iinguas nacionais Lu muIfuclIu] Ilng-
to] nuclu]. Ira umreaI cerrado anlediIuviano Tlo estls efektltu densuo untudlIutu. Agora
eIe recordava esse gIorioso lemo assado Nun Il rememorls tlun gIorun tempon puslntun.
294. A disosio dos demais eIemenlos da frase, quais os comIemenlos de verbo e os
circunslanciais, elc., muilo se assemeIha a orluguesa. No oderiamos aqui areciar malizes
a esle reseilo, ois, de um Iado, no chegariamos a aresenla-Ios lodos, e de oulro, a conslru-
o da frase e arle loda essoaI. A Iingua orluguesa, afora cerlas regras mais severas (como a
deIicada queslo da coIocao dos ronomes obIiquos e aIgumas oulras), e muilo IiberaI nesle
assunlo, em conlrasle com oulras, nas quais o encadeamenlo das aIavras e, or assim dizer,
indecIinaveI. OIseranlo e ainda mais IiberaI, mas, or sua vez, lemseus habilos consagrados,
conforme acima os indicamos. Afaslarmo-nos desses habilos no conviria, mas, roriamenle,
erro no comeleriamos, como no caso de uma Iingua nacionaI.
295. Assim, ainda um exemIo. Admile-se no ser genliI iniciar-se uma corresondncia
eIo ronome ml, rinciia-Ia or: Ml rlcetls tlun Ieteron. . . ( Recebi sua carla. . . ) seria faIla
de corlesia. Iara fugir a esla conlingncia, oderia aIguemescrever: Rlcetls ml tlun Ieteron. . . ,
islo, orem, e conlra o costume, devendo, ois, ser evilado. Diga-se, enlo: Vlun Ieteron ml
rlcetls. . . , ou: PIezure ml rlcetls tlun Ieteron. . . (no, iguaImenle, PIezure rlcetls ml. . . , fazendo
Iembrar o AIemo!). Nesle cailuIo, lodavia, observamos que o rinciiar uma carla or ml
no arece lo grosseiro, orquanlo o rrio Zamenhof, que, or nimia deIicadeza, escrevia
semre Vl (com V maiuscuIo), em quaIquer lrecho de sua corresondncia, varias carlas e ale
discursos iniciou com esse ronome da 1 essoa.
CAPTULO 18. DCIMA-OITAVA LIO Isvi.N+o six Mis+i 175
296. No camo da oesia enconlramos as mais imrevislas inverses, ara demonslra-Io,
vamos aqui lranscrever aIguns lrechos do HamIel na lraduo de Zamenhof:
Ne kredus Il prl Iu funtom teruru IIe no cr no horrendo fanlasma. Hu, klu besto estus
ml!. Ah! que animaI sou eu! Ne neus Il, ke estus Il frenezu IIe no nega que esle|a Iouco.
u hutus tl okuIo]n? Tendes oIhos` Ku] nun trunslru nl uI Iu ufero] I agora assemos aos
assunlos. u potus lu dlrl? Iode aIguem dizer` Vl tremus pro okuzo Iu teruru Tremeis
eIo lerriveI aconlecimenlo. Nu, bonun nokton! Bonun uI tl dormon! / Vln klu unstutuus
nun? Bernurdo. em, boa noile! om sono a vs! / Quem vos rende agora` ernardo.
Ll mem, Il mem, mortlntu nlu reo! IIe mesmo, eIe mesmo, o nosso defunlo rei! Ho, Iu pro-
fetu mlu untusento! Oh!, o meu rofelico ressenlimenlo! Lu sencon de I lnstruo tlu bonu
/ Konsertos ml. . . O senlido do vosso bom ensinamenlo conservarei. . . Kun slu kuruktero Iu
slnceru / Ll ne espIorus certe Iu ruplro]n Como seu caraler sincero eIe decerlo no examinara
os oreles.
Nole-se o curioso emrego do arligo Iu com o chamado ad|elivo ossessivo, mas, ainda
se observe, no na ordem arligo-ossessivo- subslanlivo, como no Iorlugus. Tambem em
roverbios, ara efeilo de rima ou or queslo de cadncia, se enconlram inverses, . ex.: Ne
Ionge sln]oru durus futoro No muilo dura o favor do senhor. Ln Iu propru slu domo lu
estus grundu homo Na sua rria casa cada quaI e grande (homem). ]u homo pIl eru, des
puno pIl seteru Quanlo mais orguIhoso o homem, lanlo mais severo o casligo.
Oulra curiosidade na oesia do Iseranlo e a repetio de vocabuIos, como nesles versos
do rrio meslre: Sub urbo, sub terdu nl sldls Debaixo duma arvore verde eslavamos
senlados. De I putro de I tlu Iu krono / Por ml l ne estus hutlndu A coroa do vosso ai eu
no sou digno de l-Ia. Tudo islo, orem, e oesia, de cu|as minucias e Iicenas no e nosso
inlenlo aqui lralar.
297. Toda a Iingua lem cerlas Iocues, cerlos modos de dizer e ale cerlos lermos, que
Ihe so rivalivos: chamam-se idiotismos. Grande arle de lais ecuIiaridades se sublraem as
regras e Ieis gramalicais. O Iorlugus, . ex., lem o innilivo essoaI (exislenle lambem no
gaIego), emrega IuraI ou singuIar, or exemIo: que horas so`, dar as boas feslas, bons
dias!, cordiais saudaes, a con|uno que recedida de do, na Iocuo do que do com-
aralivo, a Iocuo a m de que, sendo, a rigor, disensaveI a reosio de, a con|uno
orem osla enlre virguIas, o uso de um modo verbaI or oulro (. ex. resenle or fuluro,
relerilo or condicionaI), o fuluro e o condicionaI robIemalicos, o resenle conlinuo, . ex.:
lens vislo Iedro`, no lenho dormido bem, a mescIise, . ex.: dir-se-a, ver-nos- iamos,
o ronome se (roriamenle acusalivo) subsliluindo ronome essoaI relo ou subslanlivo,
como: vai-se, ouviu-se, no se morre, as conlraes a, do, nos elc., a reelio da nega-
o, . ex.: no sei de nada, nunca vi nenhum comela, no vou, no, aIavras e Iocues
exIelivas: voc no me sai daqui!, o Iadro do laverneiro, o obre do menino, sei l disso!,
quase que morro, que Iindo que esla o ceu!, eu que no sei elc., o arligo denido anles do
chamado ad|elivo ossessivo: o meu Iivro, as minhas mos, mudana de senlido de cer-
las aIavras eIa mudana de gnero, numero e osio: a cabea o cabea, o zeIo
os zeIos, homem grande grande homem, emrego de um ronome or oulro: como
vamos ( vais) de esludos`, elc. elc. O anacoIulo e lambem idiolismo, . ex.: o desgraado
lremiam-Ihe as ernas, a lerra em que lu morreres, nessa morrerei, elc. Ior m, a aIa-
vra saudade, que, segundo se diz, no lem equivaIenle em nenhum oulro idioma. Iodem
considerar-se idiolismos iguaImenle exresses e modos de dizer que no lm verdadeiros e
exalos corresondenles enlre os demais ovos.
176 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 18. DCIMA-OITAVA LIO
AIguns desses modos de dizer erlencem lambem a oulro ou oulros idiomas, dando-se-
Ihes, enlo, a denominao generica de anomaIias idiomalicas.
298. Seria de suor que o Iseranlo, Iingua arliciaI, obedienle a Igica, vazado em
moIdes rigidos, no oferecesse idiolismos, eIo menos do lio das ecuIiaridades dos idiomas
chamados nalurais, enlrelanlo, |a a sua rria conslruo, que seguiu um Iano rigoroso,
o dislingue enlre lodos os demais idiomas. Ioderiamos dizer que quase lodas as regras do seu
Iundamenlo Ihe so rivalivas. A reguIaridade de formas de cerlas calegorias gramalicais,
axos que Ihe so excIusivos, a considerao somenle de lemos nos verbos (convindo no
esquecer que no ha formas diversas ara os relerilos imerfeilo e erfeilo) e a exislncia
de aenas lrs modos: o innilivo, o condicionaI e o imeralivo, a muIliIicidade de arlici-
ios em ambas as vozes, a ausncia de verbo auxiIiar, com a consequenle inexislncia de
lemos comoslos, reIevando nolar que o Iseranlo emrega o verbo estl, no s na voz
assiva, a semeIhana de muilos idiomas, seno lambem na aliva, na quaI e de habilo verbo
auxiIiar, corresondenle aos nossos ler e haver, a mesma forma verbaI, se|a na ordem
direla, se|a na indirela, o vocabuIo moto ara liluIo geraI de corlesia, as reosices po e ]e,
que Ihe so riviIegio, a eIiminao do arligo indenido, o emrego do numeraI unu como ro-
nome indenido, admilindo IuraI e acusalivo nesle numero, mas no acusalivo no singuIar,
a exibiIidade imar e a agIulinao iIimilada, escrila e Ieilura absoIulamenle rigorosas, a sin-
guIar aoslrofao do arligo denido e dos subslanlivos, elc. ludo isso e bom e indisculiveI
eseranlismo.
No incIuimos nessa Iisla o emrego do adverbio no Iugar do ad|elivo como no russo
, nem o do acusalivo no comIemenlo direlo de verbo e no aIvo de um movimenlo uso
enconlrado em oulras Iinguas , mas cilariamos o falo, que e excIusivo do Iseranlo, de
subsliluir esle caso a uma reosio, idem, o acusalivo em adverbios.
299. Ao Iado, orem, desle nguIo uramenle gramalicaI, o Iseranlo ossui modismos
de oulra esecie, quais os ossui quaIquer oulro idioma. Assim, . ex.: Trufe u muItrufe
Ao acaso, a lorlo e a direilo. (Tru alingir, acerlar.) LksuIte senhuIte AlroeIadamenle
(a Ielra: aos saIlos (e) sem arar). TrunssuIte senhuIte, ou: superplnte nur tulnte De
assagem. (Plnto onla, tul locar.) leIe-trupeIe A lrouxe-mouxe, tltl leIe-trupeIe
viver ao deus-dara, arraslar seu deslino. VoIe- netoIe Queira ou no queira. leIe, lome,
duone muIbone Assim-como-assim, nem bem nem maI. BublIl mueIe senceIe TagareIar a
moer, sem ob|elivo, faIar a loa. Nek uI temo, nek uI ceIo, ou: nek uI teksto, nek uI preteksto
Iora de rosilo. Mendu-utendu! Va eserando! (Mendl encomendar, utendl eserar).
Trute! Ixalamenle!, isso mesmo! Perfekte ku] sen komo! Ierfeilo e escorreilo! (komo
virguIa.) ]en sturus Iu boto] untu Iu monto! Ai e que so eIas!, ai e que esla o busiIis! KleI
onl, tleI e nl Ca e Ia mas fadas ha. Nek plklte, nek huklte Nem uma coisa nem oulra, nem
carne nem eixe. (Plkl icar, hukl corlar com machado.) Komencl de Adumo Comear
de Ado (i.e. desde o inicio). Ll nenlum tenkls Iu uIfubeton, ou: Il tltus unkoru super Iu
uIfubeto IIe nunca dominou o aIfabelo, ou: eIe sua ainda em cima do aIfabelo (i.e. ainda
maI conhece as Ielras). Ilc., elc.
300. Ioderiamos acrescenlar mais aIguns modismos, reIacionados com o Iorlugus, . ex.:
Dar as de viIa-diogo Pu sln for, ou: forpeIl slu]n pledo]n. Sebo nas caneIas! Prenu Iu
pledo]n en Iu muno]n!, ou: rupldegu per koIo ku] kupo! Irearar-se ara morrer mlrl slu]n
pIundo]n. (mlrl Iubricar, azeilar, pIundo Ianla do e.) Iassar desla ara meIhor lurl
slun Iustun trunsIoklon (fazer a sua derradeira mudana de residncia). Torcer a oreIha e no
sair sangue BruIlgl uI sl Iu Ilphuro]n (a Ielra: queimar os bigodes). D o fora!, Caia fora! (
CAPTULO 18. DCIMA-OITAVA LIO Isvi.N+o six Mis+i 177
suma-se, rua!) Lnpuklu ku] forlu! en bonu ordo tru Iu pordo! forportu tlun pukuon ku]
hutuon! (Pukl embruIhar, emacolar.) CaIe essa boca! Tenu Iu buuon! Sera o que Deus
quiser lurlu, klo toIus! Iois sim. . . (i.e. va faIando, que eu no acredilo) ]es, rukontu!
IIe e meio ancada, ou: lem um arafuso frouxo (i.e. e aIoucado) Munkus kIupo uI (ou
en) Ilu kupo, ou: Il hutus en Iu cerbo tro muIte du herbo. (KIupo vaIvuIa, cerbo cerebro.)
InIouqueceu, deu-Ihe a doideira Ll rlcetls muon en Iu cerbon. (Muo mosca), ou: Llu
cerbo lrls promenl, ou: Il perdls Iu kundeIon eI Iu kupo, ou: utukls Iln horo muIsuu. Ir no
caIcanle Veturl sur slu puro du kruro]. Iara dizer, em Iinguagem famiIiar, que uma coisa e
inuliI, que uma ena e v, serve-se o Iseranlo de varios modismos, or exemIo: erpl ukton
per krlbrlIo ( aanhar agua com uma eneira), butudl Iu tenton meIkl kuprotlron (meIkl
ordenhar), kuIkuIl muo]n tordl nuro]n eI subIo (tordl lorcer, nuro corda, subIo areia),
terl ueron uI uero drul fo]non ( lriIhar feno), trupufudl Iu ueron, elc.
Ixislem, ois, no Iseranlo, conforme dilo acima, verdadeiras exresses rrias, mui-
las das quais no se lraduzem a Ielra, seno or equivaIenles, islo denlro de cenlenas que
oderiamos acrescenlar.
301. Ve|amos agora como aIguns Iusilanismos assam ara o Iseranlo. Ix.: Vou sair
agora mesmo Ml estus tu] eIlrontu. Que ingnuo que fui! Klu nultuIo ml (]u) estls! O
obre do menino Lu komputlndu lnfuno. (ImesliIo facelo: Lu komputlnduIeto.) Que inferno
de casa! Klu lnferu domo! O alife do meu vizinho Mlu frlponu nu]buro. O Iadro do
laverneiro Tlu teIlsto, Iu drlnke]estro. Que diabo esla voc a fazer aqui` Klon, uI Iu
dlubIo, tl furus tle l? Quem Ihe di o denle, vai ao denlisla. AI klu doIorus Iu dento, tlu
lrus uI Iu dentlsto.
Irases do lio eu e que. . . , foi eIe que. . . (ou . . . quem). . . em geraI no basla se lradu-
zam no Iseranlo inverlendo de cerlo modo a ordem das aIavras. Iica bem, . ex.: fui eu,
no eIe, que (ou quem) assim quis. NL Ll, sed ml tleI toIls ( no eIe, mas eu assim quis).
IguaImenle: Iu e que no lenho cuIa NL Ml estus kuIpu ( no eu lenho cuIa). No foi
Iedro que fez isso` u NL PLTROtlon furls? No foi onlemque eu nasci NL HlLRAml
nusklls. No e o mar que afunda o navio, seno os venlos NL MARO dronlgus lpon, sed Iu
tento]. No foi com eIe que eu dancei a rimeira vaIsa` u ml NL KUN Ll duncls Iu unuun
tuIson? Im frases negalivas, como se v, o efeilo dese|ado se oblem anleondo a negao ao
su|eilo ou a circunslncia, a ordem direla, e cIaro, lraduziria a ideia naluraI, . ex.: Ml ne
estus kuIpu Iu no lenho cuIa.
Im frases armalivas, orem, como: Ioi Iedro que chegou, no se oderia, a rigor, nem
universaImenle, adolar crilerio anaIogo, dizendo: Venls Petro, |uIgando que esla inverso ro-
duzisse efeilo dislinlo de Petro tenls, orque ambas as frases signicam simIesmenle Iedro
chegou. Da mesma sorle, a frase: Deus foi quem ludo criou no baslaria a inverso: lon
krels Dlo, que e o mesmo que Dlon lon krels, signicando ambas, naluraImenle, Deus ludo
criou. Na fala, ainda se oderia argumenlar que, dando maior enlonao ao su|eilo, se eslaria
chamando eseciaI aleno ara esle, na escrita, orem, de ordinario, nenhuma ecacia leria
laI inverso, a no serem casos isoIados.
Com efeilo, cerlas vezes a inverso surle efeilo, . ex.: Im quesles de amor so os homens
que devem dizer a rimeira aIavra Ln umu] ufero] Iu unuun puroIon detus dlrl Iu tlro].
IguaImenle em conlrasles, a inverso da resuIlado, . ex.: Iu eserava Iedro, mas quem veio
foi o irmo. Ml utendls Petron, sed tenls Ilu fruto. Im vez de voc quem rira sera eIe.
Anstutu tl, rldos Il. De regra, lodavia, reelimos, no e essa inverso o meIhor recurso ara
178 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 18. DCIMA-OITAVA LIO
o caso, nas mais das vezes dando em nada, conforme acima disculido.
Iode-se, em cerlas ocasies, lraduzir essa maneira orluguesa usando, or. ex. ]en, ou
uste, ou ]u elc., assim: Islo e que me admira ]LN klo mln mlrlgus ( eis o que me admira),
ou: USTL tlo l mln mlrlgus ( |uslamenle islo. . . ). Ioi a mim que o Sr. chamou` u ]A
mln tl tokls? (Sem o ]u oderia signicar simIesmenle: O Sr. me chamou`).
Irases como: Ioi aIi que eu nasci do ense|o a curiosa considerao: e que or vezes a
nossa Iingua emrega o idiolismo e que. . . , ou semeIhanle, sem necessidade, orquanlo a
ordem direla leria a mesma fora. Com efeilo, em vez de: Ioi aIi que eu nasci, odemos
dizer, iguaImenle bem: Nasci aIi, se|a, em Iseranlo: Ml nusklls tle. Im consequncia, a
frase: Ioi aIi que eu nasci lraduzimos singeIa e erfeilamenle or: Ml nusklls tle.
No se ense, enlrelanlo, que esle nosso modismo no se ossa verler laI quaI em Ise-
ranlo, e e o que enconlramos em varias assagens de obras cIassicas, assim, or ex.: Isla foi a
rimeira vez que eIa Ihe chamou sua Iha Tlo l estls Iu unu fo]o, ke l nomls ln lu Ilno.
Ioi voc que lossiu` u tlo estls tl, klu tuls? Que e que lanlo a aige` Klo estus, klo tln
tleI ulktus? No, Iedro Ivanovilch, fui eu que disse eh! Ne, P]otr ltunotl, estls ml,
klu dlrls he!. Vs sois inocenles, fui eu que armei consirao conlra o meu senhor e o malei
Vl estus senkuIpu] estus ml, klu furls konsplron kontru mlu sln]oro ku] mortlgls Iln. Ioi o
seu genro, senhor, que. . . ` Sim, foi exalamenle eIe (ou: foi eIe mesmo) que se queixou a
mim sobre isso u l estus tlu boIo, sln]oro, klu. . . ? ]es, Il estus uste tlu, klu pIendls uI ml
prl tlo. Iram eIes que lo Iamenlosamenle gemiam Lstls lIl, klu] tleI pIende emudls. Onde
foi que voc ediu a minha mo` Kle l estls klu tl petls mlun munon? So o meu meIhor
amigo e a minha rria esosa que me enganam! l estus mlu pIe] bonu umlko ku] mlu
propru edzlno, klu] mln trompus! I assim varias frases anaIogas. Todas eslas aqui so, umas
de Zamenhof, oulra coIhidas da Iundamenla Kreslomalio, com a reviso do meslre.
302. Oulro idiolismo do Iseranlo e o curioso vocabuIo mem, que, aesar de invariaveI em
gnero e numero, se adala ao mascuIino e ao feminino, ao singuIar e ao IuraI, e invariaveI
lambem em caso. Signica mesmo, rrio, e suas variaes, bem como or si mesmo, e
variaes. Usa-se somenle com subslanlivo ou com um ronome delerminalivo, se|a essoaI,
se|a correIalivo, ronome esse exresso ou ocuIlo. Ix.: Ml mem lros Iu mesmo (ou eu
mesma) irei. lu homo umus sln mem Cada quaI ama a si mesmo (ou a si rrio). Klu
mem sln gIorus, muIbone odorus Quem a si rrio si gIoria cheira maI. L en Iu purudlzo
mem l ne hutus tlun tlton Nem mesmo no rrio araiso, eIa leria uma vida assim. Se tl
toIus trlnkl, prenu mem ukton Se queres beber, aanha lu mesmo agua. SonorlIo tokus uI
pree]o ku] mem nenlum enlrus O sino chama a igre|a, e eIe mesmo nunca enlra. Klu fosus
sub uIlu, fuIos mem en Iu foson Quem cava sob oulrem, eIe mesmo caira no fosso. Ne tenus
ruto mem uI kuto No vem o ralo or si mesmo ao (enconlro do) galo. Klu mem ne tenus, Il
per Iu dento] ln prenus O que or si mesmo no vem, eIe o agarra com os denles. Klu mem
ne penus, nenlo uI Il tenus Quem or si mesmo no se esfora nada Ihe vem.
Ha, oulrossim, a Iocuo per sl mem, ex.: Tlo estus komprenebIu per sl mem Isso e com-
reensiveI or si mesmo.
Mem serve lambem de rexo, or ex.: memtoIe de molo rrio, esonlaneamenle,
memmotu semovenle ( que se move or si mesmo), memdo conana em si rrio,
memregeco aulodominio, memIernlsto ou memlnstrulsto aulodilada, elc.
De memderivam-se: memu idnlico (e ouco usado), memo (o) eu. Imvez de memo
CAPTULO 18. DCIMA-OITAVA LIO Isvi.N+o six Mis+i 179
e mais correnle mem ou ml, escrevendo-se assim, enlre asas, . ex.: Mlu mem Omeu
eu. Nlu ml O nosso eu. Sturls untu ml uIlu ml Islava anle mim um oulro eu.
303. Ainda um oulro modismo do Iseranlo, bem digno de regislro, e o vocabuIo moto,
liluIo geraI de corlesia, conforme referido no 298. Seu equivaIenle deende do conlexlo,
assim: LI Iu trl Ietero] unu estls udresltu. uI Llu Lplskopu Moto, Sln]oro N. Iu duu. uI Llu
Grufu Moto, Sln]oro P. Iu trlu. uI Llu Moto,Sln]oro D. Das lrs carlas uma foi endereada:
ao Ixm Sr. iso Dom N., a segunda: A Sua IxceIncia o Sr. Conde I., a lerceira: ao Ixmo
Sr. D. Llu Reu Moto, ]ohuno ll, de PortuguIu]o Sua Ma|eslade, (o Rei) Dom }oo II, de
IorlugaI. (Ou: Llu Reu Moto Iu Reo ]. ll de P., ou simIesmenle: Llu Moto Iu Reo. . . ). ]es,
Vlu GeneruIu Moto! Sim, Senhor GeneraI! Pretu por sertl uI tl, sln]orlnu moto! Ironlo
ara servi-Ia, minha Senhora!
Como se v desles exemIos, a quaIicao e dada sob forma ad|eliva: LplskopA,rufA,
ReA, GeneruIA, sln]orlnA, ocorre, orem, iguaImenle como subslanlivo, coIocando-se, enlo,
deois de moto, or ex.: Llu moto sln]oro Sua Senhoria. Lu moto fruIlno A Senhori-
nha. Moto sln]oro! Meu senhor! Lu moto sln]oro, tlu fruto O Senhor seu irmo.
Sem aIgum nome que o quaIique ou escIarea, moto se lraduzira consoanle o conlexlo,
ou, as vezes, a vonlade, se o conlexlo e vago, or ex.: l tlo estus teru, tlu moto! Islo e
verdade, Senhor! (ou minha Senhora, ou IxceIncia elc.). lu moto ekdezlrls furll ter-
klstlno. . . Sua Senhoria (ou Sua IxceIncia) leve dese|os de lornar-se escrilora. . . (esliIo
irnico).
NOTAS a) Iode lambem usar-se, em vez de moto, o simIes sln]oro (ou sln]orlno),
or ex.: Sln]oro Iu Prezldunto de Iu RespubIlko (ou Sln]orlno Prezldunto) OSr. Iresidenle
da ReubIica. Sln]orlno Iu Duklno de N. (ou Sln]orlno Duklno de N.) A Senhora Duquesa
de N. Isla e mesmo a forma reguIar no vocalivo iniciaI da corresondncia, or ex: Lstlmutu
Sln]oro Profesoro Irezado Sr. Irofessor.
b) IxceIncia diz-se esecicamenle eksceIenco, . ex.: Llu LksceIenco Iu Mlnlstro de
LksterIundu] Afero] Sua IxceIncia, o Minislro dos Negcios Islrangeiros.
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Konformu conforme, adequado.
Lunuguo corberlura feIuda.
Mutruco coIcho.
Muzeo museu.
Nepre toIl fazer queslo de.
Plzo erviIha.
Vldu, tlu estls teru hlstorlo.
(LI Iu lubeIo], de Andersen, trud. de Zumenhof.)
Lstls lum reldo, klu toIls edzll kun reldlno, sed Il nepre toIls, ke tlu estu teru reldlno.
Ll truto]uls Iu tutun mondon, por trotl tlun, sed le trotlls lu kontruuo. Du reldlno] estls
180 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 18. DCIMA-OITAVA LIO
sue muIte, sed u tlo estus teru] reldlno], prl tlo Il nenleI potls kontlnkll. lum trotlls lo,
klo ne estls tute konformu. TluI Il tenls returne he]men, ku] estls tre muIo]u, ur Il tre dezlrls
hutl terun reldlnon.
Unu tesperon furlls grundu uruguno. fuImls ku] tondrls, forte pIutegls, estls terure. Sublte
onl frupetls ]e Iu urbu pordego, ku] Iu muI]unu reo lrls, por muIferml. Montrlls, ke ekstere
untu Iu pordo sturus reldlno. Sed, ho mlu Dlo, kleI l uspektls pro Iu pIuto ku] Iu tentego! Lu
ukto uls de lu] huro] ku] testo], ku] terlls en lu]n uo]n ku] eIen. Ku] l dlrls, ke l estus
teru reldlno.
Nu, prl tlo nl tre buIdu kontlnklos! pensls Iu muI]unu relno. l tumen nenlon dlrls, sed
l lrls en Iu dormoumbron, eIprenls lu]n Iltuo]n ku] metls unu plzon sur Iu fundon de Iu Ilto.
Post tlo l prenls dudek mutruco]n, metls lIln sur Iu plzon, ku] poste unkoru dudek Iunuguon
sur Iu mutruco]n. Ln Ilto Iu reldlno detls dorml dum Iu nokto.
Mutene onl ln demundls, kleI l dormls.
Ho, terure muIbone! dlrls Iu reldlno presku dum Iu tutu nokto ml ne potls ferml Iu
okuIo]n! Dlo sclus, klo estls en mlu Ilto! Ml kuls sur lo muImoIu, ku] mlu korpo pro tlo furlls
bIuu ku] brunu! Lstls terure!
Per tlo onl potls tldl, ke l estus teru reldlno, ur tru Iu dudek mutruco] ku] Iu dudek Iunu-
guo] l sentls Iu plzon. TleI deIlkutsentu potls estl nur teru reldlno!
Tlum Iu reldo edzlls kun l, ur nun Il sclls, ke Il hutos terun reldlnon ku] Iu plzon onl
metls en Iu muzeo, kle onl unkoru nun potus ln tldl, se nenlu ln forprenls.
MITODO DIRITO
Respondu. Klon toIls Iu reldo? Klon Il furls por tlo? u Il sukcesls? KleI Il trotls reldlnon?
(Res.: Uma rincesa veio emessoa ( mem) a eIe). u estls beIu tetero ekstere? u Iu reldlno
bone dormls? KluI? (Res.: Iorque a rainha usera uma erviIha na cama.) u tl toIonte
munus plzo]n? u tl kredus, ke tlo estus teru hlstorlo? u tl umus fubeIo]n?
IXIRCICIO N

Aguenlar LItenl.
AIiviado Llberu.
Ar Mleno.
AlraaIhar Konfuzl.
abeI BubeIo.
Conlorcer-se Tordludl.
Dique Dlgo.
Isluefao Mlrego.
Ixibir-se Montrll.
Iachada lusudo.
Iranzir Kunotl.
CAPTULO 18. DCIMA-OITAVA LIO Isvi.N+o six Mis+i 181
GeslicuIar Gestudl.
Oorlunidade Okuzo.
OuscuIo Verketo.
Resirar Splrl.
Sacudir Stlngl.
SobroIho Broto].
Transbordar LIterll.
Tralar-se Teml.
Tre|eilo Grlmuco.
Uma noile veio visilar-nos o Dr. IauIo, sem o Cerbero, mas com um Iivro, e com aqueIe
seu bom humor, que or vezes (lu fo]e) lransbordava sem dique, foi enlrando (Il enpuls) eIa
orla e no aguenlou mais:
Sabe voc, AIexandre, sabe voc da grande novidade`
Meu ai franziu o sobroIho, enlre (duone) surreso e (duone) curioso.
Ii-Ia! excIamou o doulor: uma nova Iingua, que feIizmenle acaba com a elerna abeI!
I sacudindo o ouscuIo na mo, eIe ria, geslicuIava, conlorcia-se eIa saIa. Iassados (post)
aqueIes momenlos de esluefao, meu ai, resirando mais aIiviado (Ilbere), ergunlou:
Mas, de que roriamenle se lrala`
De uma nova Iingua, |a disse, mas esla no (e) ara alraaIhar as cabeas. I de falo uma
Iingua inlernacionaI!.
Ah! excIamou meu ai, como que se Iembrando de aIguma coisa a esse reseilo (en l
tlu rlIuto). I o Iseranlo, aresenlado or um oIons. . .
Isso mesmo! resondeu o Dr. IauIo,. . . Muilos ho de rir (de) que aIguem ainda
ense nessas fanlasias. . .
Meu ai era um homem serio com (a) cabea no devido (uste) Iugar, lomou um ar serio e
disse caImamenle:
No e lo de rir (de rir rldlgu), mas ale muilo digno da maior considerao. Iu
mesmo |a ensei em arender essa Iingua, mas ainda no livera oorlunidade ale ho|e. Quer
emreslar-me essa brochura`
Denlro de (post) aIguns meses a eslreIa verde se exibia na fachada de casa ( de nossa
casa), e ns riamos ale as Iagrimas com (e) os lre|eilos do AIex que fazia queslo de ludo saber
e fazer. . .
Captulo 19
Dcima nona Lio
AS

RIGRAS IUNDAMINTAIS DA LINGUA ISIIRANTO
304. REGRA 1 No exisle, em Iseranlo, artigo indenido. No se lraduz, orlanlo, o
arligo indenido um e suas variaes. Ix.: Numa arvore rxima canlava um canario Sur
urbo prokslmu kuntls kunurlo.
O artigo denido e Iu, o mesmo ara lodos os gneros, casos e numeros. Ix.: O(s) menino(s)
e a(s) menina(s) Lu knubo(]) ku] Iu knublno(]). Iu vi o co e os galos Ml tldls Iu hundon
ku] Iu kuto]n.
OBSERVAO Im Iseranlo no se usa o arligo denido: com os nomes rrios
(ve|am-se os 27 a 34), com os ad|elivos ossessivos, com o vocabuIo umbu (ambos, am-
bas), com delerminalivos correIalivos: lu, lu], klu, klu], klo elc. Ix.: O Iedro e a Maria
Petro ku] Murlu. O rasiI BruzlIo. Os meus Ihos Mlu] lnfuno]. Ambas as mos Am-
bu muno]. Todo o homem erra lu homo erurus. Todos os aises com os quais manlemos
reIaes iuj landoj, kun kiuj ni interrilatas. Tudo o que exisle lo, klo ekzlstus.
305. REGRA 2 O substantivo lermina, no nominalivo singuIar, semre em o, ara a
formao do IuraI acrescenla-se-Ihe ], assim: Ilbro (Iivro, um Iivro), Ilbro] (Iivros).
Ixislem aenas dois casos: nominativo e acusativo, esle uIlimo se forma do nominalivo com
o acrescimo de um n. Ilbron, Ilbro]n. Os demais casos se exrimem or meio de reosio
adequada: o genilivo or de (emIorlugus lambemde), o dalivo or uI (emIorlugus a),
o abIalivo or per (em Iorlugus or) ou or oulra reosio, conforme o senlido.
NOTA Usa-se, em Iseranlo, o acusalivo: 1. No comIemenlo direlo do verbo, ex.: Ml
tokus Iu fruton Iu chamo o irmo. Ml umus tln Iu vos amo. 2. Iara indicar o aIvo dum
movimenlo: a) sem reosio: Ml teturus Londonon Via|o ara Londres. Nl lru domen
vamos ara casa, b) com reosio, que or si mesma no indique direo: Lu muso kurls
sub Iu Ilton O camundongo correu ara debaixo da cama. Ml prenos sur mln tlun tuskon
Tomarei sobre mim essa larefa. Ml lrls en Iu Ilton Iui ara a cama. Se a reosio, em
si, |a indica direo, no se usa o acusalivo: lais so uI (a) e ls (ale). 3. Iara subsliluir uma
reosio, . ex.: Ll dormls trl horo]n (em vez de: Ll dormls dum trl horo]) IIe dormiu
(duranle) lrs horas.
183
184 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 19. DCIMA NONA LIO
306. REGRA 3 O adjetivo (quaIicalivo) lermina, no nominalivo singuIar, em u, for-
mando os numeros e casos como o subslanlivo, ex.: bonu (bom, boa), bonu] (bons, boas), acu-
salivos: bonun, bonu]n.
O comaralivo (de suerioridade) se forma com o vocabuIo pIl (mais), o suerIalivo reIa-
livo (de suerioridade) com pIe]. O comaralivo e seguido da con|uno oI (do que, que), o
suerIalivo e seguido da reosio eI. Ix.: ]ohuno estus pIl ]unu, oI Murtu, sed Lrnesto estus
Iu pIe] ]unu eI lu] }oo e mais moo do que Marla, mas Irneslo e o mais moo de lodos.
307. REGRA 4 Os numerais cardinais (aIavras que no so decIinaveis) so: 1 unu,
2 du, 3 trl, 4 ktur, 5 ktln, 6 ses, 7 sep, 8 ok, 9 nu, 10 dek, 100 cent, 1000 mlI. As dezenas
e as cenlenas formam-se eIa simIes |uno dos numerais, . ex.: 11 dek unu, 12 dek du,
20 dudek, 30 trldek, 101 cent unu, 369 trlcent sesdek nu. Iara formar os numerais ordinais
(rimeiro, segundo,. . . ) acrescenla-se a lerminao u do ad|elivo: unuu, duu,. . . dek-ktlnu,. . . ,
ara os muIliIos, o suxo obI: duobIu (duIo), ara os coIelivos, op: duope (dois a dois, os dois
|unlos), ara os dislribulivos, emrega-se a reosio po: po dek (a razo de dez). AIemdisso,
odem os numerais lomar a forma subslanliva (or exemIo: deko dezena) e a adverbiaI (.
ex.: unue em rimeiro Iugar, duobIe duIamenle, duas vezes).
308. REGRA 5 Os pronomes pessoais so: ml leu), tl (lu), Il (eIe), l (eIa), l (eIe, eIa
ara ob|elo ou animaI), sl (si), nl (ns), tl (vs), lIl (eIes, eIas), onl (se, a genle, Irancs on).
Iara formar os ossessivos, acrescenla-se a lerminao u dos ad|elivos: mlu (meu, minha), tlu
(vosso, vossa) elc. A decIinao e a mesma dos subslanlivos.
NOTA Rearar-se-a na ausncia do ronome cl nessa Iisla, e que raramenle se emrega,
aarecendo mais na oesia. Oronome correnle de lralamenlo, emIseranlo, e tl, que lraduz
as formas orluguesas usuais lu, vs, voc, vosmec, o Sr., a Sra., vocs, vosmecs, os Srs., as
Sras.. Vlu ode, orlanlo, ser: leu, lua, seu, sua, vosso, vossa, do Sr., da Sra., dos Srs., das
Sras..
O liluIo geraI de corlesia e moto, conforme vislo no 303.
309. REGRA6 Overbo no varia emessoa nememnumero. As lerminaes dos modos
e lemos so as seguinles: resenle, us, assado, ls, fuluro, os, modo condicionaI, us, ime-
ralivo, u, innilivo, l. Iarliciios alivos: resenle, unt, assado, lnt, fuluro, ont, arliciios
assivos: resenle, ut, assado, lt, fuluro, ot. Todos odem ler o senlido de ad|elivo, adver-
bio ou subslanlivo. Todos os lemos da voz assiva se oblm combinando a resecliva forma
do verbo estl (ser, eslar) com o arliciio assivo do verbo em causa. A reosio na voz
assiva e de (em Iorlugus por, ou de).
310. REGRA 7 Os advrbios derivados lerminam em e, seus graus de comarao se
formam como os dos ad|elivos. Assim: Ionge (Iongamenle), mutene (de manh), puroIe (oraI-
menle), lrkue (emlorno), pIle (a mais), dlse (disseminadamenle), ure (emgruo) elc. Ll Ious
tleI prokslme de Iu pIuco, kleI ml IIe mora lo erlo da raa quanlo eu. Ml tenls pIl frue,
oI Il Iu cheguei mais cedo do que eIe. PIe] untue lrls Iu stundurdo Na frenle de lodos (a
Ielra: o mais a frenle) ia o eslandarle.
311. REGRA 8 Todas as reosies, or si mesmas, edem o nominalivo. Ix.: Lu blrdo
ugus en Iu umbro O assaro voa (ou esla voando) no quarlo. Mas: Lu blrdo ugus en Iu
umbron O assaro voa (agora) para dentro do quarlo. Ve|a-se comenlario a Regra 2.
CAPTULO 19. DCIMA NONA LIO Isvi.N+o six Mis+i 185
312. REGRA 9 Toda a aIavra se I como esla escrila. Como consequncia, no ha Ielras
mudas ou morlas, e, bem assim, cada Ielra lem um unico som e a cada som corresonde uma
unica Ielra.
313. REGRA10 Oacenlo lnico semre cai na enuIlima siIaba. Isso se refere as aIavras
comIelas, i.e. as no aoslrofadas, conforme se observou no 15, ilem b.
314. REGRA11 Iormam-se aIavras comoslas eIa mera |uno das aIavras, devendo
a aIavra rinciaI car no m. As lerminaes gramalicais lambem se consideram como
aIavras aulnomas.
315. REGRA 12 Havendo na frase oulra aIavra negaliva, surime-se a arlicuIa nega-
liva ne. Ix.: Ll NL tlmls lON u]n, mas: Ll tlmls NLNlON u]n IIe no linha medo de nada
(fosse o que fosse).
316. REGRA 13 Iara indicar direo, ou meIhor, aIvo, (de um movimenlo), as aIavras
recebem a lerminao n do acusalivo. Ve|a-se comenlario a Regra 2.
317. REGRA 14 Toda reosio lem uma signicao denida e conslanle, se, orem,
lemos de usar uma reosio e o senlido no indica bem quaI, recisamenle, a que convem,
enlo emregamos a reosio ]e, que no lem signicao rria. Im vez da reosio
]e, ode usar-se lambem o acusalivo sem reosio. Ix.: Kredl ]e Dlo Crer em Deus. ]e Iu
Iustu fo]o (ou: Lu Iustun fo]on) IeIa uIlima vez. Ve|a-se a uIlima arle da Nola na Regra
2.
318. REGRA 15 As chamadas aIavras eslrangeiras, islo e, aqueIas que a maior arle
das Iinguas coIheram de uma fonle, so emregadas, em Iseranlo, sem aIlerao, aenas
recebendo a orlograa dessa Iingua, mas nas diversas aIavras rovenienles de um radicaI e
meIhor usar sem nenhuma aIlerao s o vocabuIo fundamenlaI, desle formando as demais
aIavras consoanle as regras do Iseranlo. Ix.: teutro lealro, teutru lealraI, llzlko Iisica (ci-
ncia), zlku fisico (ad|elivo),zlklsto fisico (subslanlivo, o que se ocua com a Iisica), Azlo
Asia, uzlu asialico (ad|elivo), uzluno asialico (subslanlivo, habilanle, ou naluraI, da Asia), elc.
319. REGRA 16 A vogaI naI do subslanlivo (o) e a do arligo (u) odem ser surimidas
e subsliluidas or um aslrofo.
NOTA Issa ermisso lem reIevanle imorlncia ara a oesia. Os subslanlivos assim
aoslrofados lm acenluada a ltima siIaba, que e a enuIlima da aIavra comIela. Na rosa,
s se ode aoslrofar o arligo, se recedido esle de reosio que lermine or vogaI: e, de,
]e, prl, pro e tru. Nunca se aoslrofe desde que a ronuncia se lorne dificiI ou se dai resuIle
ambiguidade.
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Akudemlo academia.
Duro decurso.
LIektl eIeger.
Lnerglo energia.
186 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 19. DCIMA NONA LIO
Lsenco essncia.
lmponuntu imonenle.
Komltuto comisso.
MuterluIu maleriaI.
MoruIu moraI.
Ofero sacrificio.
Puclenco acincia.
Purtoprenl arliciar.
Utoplo uloia.
Por ke Iu Iegunto] lom komprenu Iu esencon de Iu ufero Lsperuntu, nl detus utentlgl lIln, ke
Lsperunto ne soIe montrlls kleI Ilngto eksterordlnure fuclIu, rlu, tltlpotu ku] perfekte tugu
por lu] bezono] de Iu tlto, sed l estus unku nenles propruo, nek en rlIuto mute-rluIu, nek
en rlIuto moruIu. Ln rlIuto muterluIu l upur-tenus uI Iu tutu mondo, en rlIuto splrltu lu]
Iedonunto] estus Iu pIe] tuIentu] Lsperuntu] utoro], sub Iu kontroIo de konstuntu ukudemlo
(Llngtu Komltuto), eIektutu de Iu esperuntlsto] mem. ]um pIl oI dudek ]uro]n
(Islo foi escrilo em dezembro de 1907. Ao aarecer a 6 edio desle Iivro, cumre dizer:
Ha mais de 75 anos, o Iseranlo cresce normaImenle e |a se ims ale aos mais celicos.)
Iu esperuntlsto] energle ku] puclence Iuborus por slu ufero. Longun tempon Iu mondo rl-
gurdudls lIln kleI utopllsto]n ku] frenezuIo]n sed dunkuI Iu puclencu ku] slnoferu Iuborudo de
muItu] mlIo]. du persono], Iu mondo ne un-gls slun oplnlon. Tlo, klo en Iu duro de mlI]uro]
estls rlgurdutu kleI frenezuo, nun komencls estl rlgurdutu kleI ufero serlozu ku] eksterordlnure
grutu. lutuge uIlus uI Lsperunto muItu] notu] persono] en lu] Iundo] de Iu mondo. Lu pruk-
tlku uzudo de Lsperunto pIlgrundlus ku] pIldlterslus kun lu tugo Iu Ilteruturo de Lsperunto
estus ]um grundegu ku] kreskus rupldege kun lu tugo ku] horo. KleI grundegu estus ]um nun
Iu urmeo de Iu esperuntlsto] ku] kleI grundegu estus Iu pruktlku tugeco ku] Iu moruIu tuIoro
de Lsperunto, tlon montrus lnteruIle Iu lu]uru] kongreso] esperuntlstu], klu] prezentus ]um nun
lon eksterordlnure lmponuntun, ktunkum en Iu kon-greso] komprenebIe potus purtoprenl nur
tre muIgrundu purto de Iu esperuntlsto] ku] eI cent esperuntlsto] upenu unu hutus Iu ebIon pur-
toprenl. Ku] nl hutus pIenun ru]ton esperl, ke post tre muImuItu] ]uro] nlu ceIo estos ne pIene
utlngltu, Iu Ilngto lnternuclu furlos en Iu tutu mondo fukto pIenumltu ku] Iu beIu muItemlI]uru
reto de Iu homuro estos efektltlgltu.
(LI Letero], de L. L. Zumenhof.)
MITODO DIRITO
Resondu: u Lsperunto tugus por lu] bezono] de Iu tlto? Kles propruo l estus? Klu
estus Iu pIe] kom-petentu esperuntlsto? (Resosla: O rrio Zamenhof.) KleI Iu mondo rlgur-
dus nun Lsperunton? u Iu Lsperunto- motudo sturudus ( eslaciona) u lum kreskus? u tl
trotus utlIu] Iu kongreso]n esperuntlstu]n? Klo estus Iu moruIu tuIoro de Lsperunto? (Res.:
Aroxima os homens e, assim, eIes meIhor se conhecem, lornando-se (or islo) amigos verda-
deiros.) Klo estus tlu reto de Iu homuro, prl klu Zumenhof uIudus? (Res.: A az, em um
grande circuIo famiIiar.)
CAPTULO 19. DCIMA NONA LIO Isvi.N+o six Mis+i 187
IXIRCICIO N

VOCABULARIO
Aude Aktu]ego.
AgricuIlura AgrlkuIturo.
An|o-guardio AneIo-gurdunto.
Areciar Tuksl.
Iasfmia BIusfemo.
CailaI efurbo.
Conceder Donl.
Conlinuo Kontlnuu.
Conlralar Dungl.
CuIlo KIeru.
Deslino Destlno.
Dominar Regl.
Dono Mustro.
IIelricidade LIektro.
Infronhar-se Lnprofundll.
Iorle lortunlmu.
Ginasio Glmnuzlo.
InslaIar lnstuIl.
Inlerior lnternIundo.
Moderno Modernu.
Iecuaria Brutbredudo.
Irocesso Procedo.
IrossionaI Profesllsto.
Serlane|o LnIundldo.
VeIar Zorgudl.
VeIudo VeIuro.
Imbora serlane|o, meu ai era um homem cuIlo. No se ense que eIe |amais saira do
inlerior, eslivera na CailaI, onde chegou a concIuir o ginasio, mas, nesse lemo, Ihe morreu
o ai. Assim (tluI), leve de voIlar a fazenda, que recisava dos oIhos do dono. Infronhou-
se, enlo, nos rocessos mais modernos da agricuIlura e da ecuaria, conlralou rossionais,
mandou vir maquinas, conslruiu audes, inslaIou eIelricidade, e ainda (krome) assinava revis-
las. Iossuia bibIioleca de boas obras, como laIvez no a ossuissem muilos na cidade. Tinha
uma vonlade de ferro e um corao de veIudo: No cedia a carichos, mas sabia comreen-
der, severo no admoeslar, mas |uslo no areciar. Dos seus Iabios, nunca (Ihe) ouvimos uma
bIasfmia: era um forle, e os forles dominam o deslino.
Ioi, ois, esse o Iar que Deus nos concedeu, onde o an|o-guardio da meIhor das mes (
esse an|o-guardio, a meIhor. . . ) veIava eIa az em conlinua orao ao Senhor de lodas as
crialuras, na aIegria de viver uma vida reaImenle crisl.
Captulo 20
Vigsima Lio
LASTA} KONSILO}
320. ]en nl tenls uI Iu no de nlu kurso. u]nus uI ml, ke tl bone komprenls Iu reguIo]n de
Iu grumutlko de l tlu utlIu Ilngto, Lsperunto lon ebIun ml furls por tlo, ku] ml pensus, ke tl
montrls Iu pIe] grundun lntereson por Iu uIpreno ne soIe de tlu] reguIo], sed unku de Iu spl-
rlto de tlu l mlrlndu kreuo de Iu mu]stro Zumenhof. u]nus uI ml unku, ke decldlnte Iernl
Lsperunton, tl hutls kIurun komprenon de lu ceIo, nome, Iu uIprokslmlo de koro] per Iu lnter-
komprenlo de cerbo]. Ne uIlu sento lnstlgls tlun lnfunon de BluIstok ekpensl prl lu rlmedo, klu
fuIlgus Iu lnu]n muro]n lnter Iu popoIo]. Nl estus nun feIlu] hutl en muno] tlun murromplIon
ku] nl ln uzu, konscle ku] obstlne, ls Iu mondo furlos unu grundu rondo fumlIlu.
Klon nun restus uI tl furl, de l tlu momento, klum tl fermus tlun grumutlkon? Unu soIun
to]on tl detus lrl. Iegl nlu]n kIuslkuIo]n. Hutlgu uI tl Iu terko]n de Iu mu]stro ku] Iegu lIln
muIruplde, puclence ekzumenunte Iu konstruon de lu fruzo tlum tl rlmurkos Iu tutun beIecon
de Lsperunto ku] efektlte udmlros tlun genluIon, klu ln furls.
Lu tutun grumutlkon de Lsperunto tl posedus, ku] tlu kupltuIo du sclo] estus ]um nun ne
muIgrundu, sed komprenebIe l detus kreskl. Durlgu do Iu Iernudon de l tlu beIu ldlomo per
utentu Iegudo de dlndu] utoro], ku] tl ln pIl ku] pIl umos ku] umunte Lsperunton, tl lumpIl
komprenudos Iu homun unlmon tl Ilberlos de Iu nlgru egolsmo en Iu Iumon de komunehomu
tltudo tl furlos Homo!
ULTIMOS CONSILHOS
Iis-nos chegados ao m do nosso curso. Iarece-me leres bem comreendido as regras da
gramalica desla uliI Iingua, o Iseranlo, ludo quanlo ossiveI eu z ara isso, e creio que
moslrasle o maximo inleresse no absorver, no s essas regras, mas lambem o esirilo desla
admiraveI criao do meslre Zamenhof. Iarece-me, oulrossim, que, resoIvido a arender o
Iseranlo, lerias cIara comreenso do seu ob|elivo, a saber, a aroximao de coraes eIo
muluo enlendimenlo de cerebros. No foi oulro o senlimenlo que induziu aqueIa criana de
iaIisloque a ensar num meio que derruisse as muraIhas chinesas enlre os ovos. Somos
189
190 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 20. VIGSIMA LIO
agora feIizes de ler em mos laI ariele, e usmo-Io, com conscincia e obslinao, ale que o
mundo se lorne em um grande circuIo famiIiar.
Que le faIla agora fazer, a arlir desle momenlo em que fechas a lua gramalica` Uma s
eslrada lens a erIuslrar: Ier os nossos cIassicos. Adquire as obras do meslre e I-as devagar,
acienlemenle examinando a conslruo de cada frase, enlo nolaras loda a beIeza do Ise-
ranlo e reaImenle admiraras esse gnio que o fez.
A gramtica inleira do Iseranlo a ossuis, e o leu cabedaI de conhecimenlos, |a nesle mo-
menlo, e no equeno, mas, e cIaro, recisa de crescer. Irossegue, ois, no arender esle
beIo idioma com alenciosa Ieilura de aulores dignos de conana, e cada vez mais o amaras,
e, amando o Iseranlo, mais e mais comreenderas a aIma humana, Iiberlar-le-as do negro
egoismo ara a Iuz do conviver enlre homens, lornar-le-as um ser humano!
LA ISIIRO
Ln Iu mondon tenls notu sento,
Tru Iu mondo lrus fortu toko
Per uglIo] de fuclIu tento
Nun de Ioko ugu l uI Ioko.
Ne uI gIuto sungon solfuntu
l Iu homun tlrus fumlIlon.
AI Iu mond eterne mlIltuntu
l promesus sunktun hurmonlon.
Sub Iu sunktu slgno de Iespero
KoIektlus pucu] butuIunto],
Ku] ruplde kreskus Iu ufero
Per Iuboro de Iu esperunto].
lorte sturus muro] de mlI]uro]
lnter Iu popoIo] dltldltu]
Sed dlssuItos Iu obstlnu] buro],
Per Iu sunktu umo dlsbutltu].
Sur netruIu Ilngtu fundumento,
Komprenunte unu Iu uIlun,
Lu popoIo furos en konsento
Unu grundun rondon fumlIlun.
Nlu dlIlgentu koIeguro.
Ln Iuboro pucu ne Iuclos,
ls Iu beIu sono de Ihomuro
Por eternu ben efektltlos.
L. ZAMINNHOI.
A ESPERANA Ao mundo chegou (ou: No mundo surgiu) um senlimenlo novo, alra-
ves do mundo assa um forle aeIo, nas asas de venlo roicio voe eIe agora de Iugar em
CAPTULO 20. VIGSIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 191
Iugar. No ao gIadio sedenlo de sangue eIe arrasla a famiIia humana: ao mundo elerna-
menle em guerra romele eIe sanla harmonia: Sob o sagrado signo da eserana se reunem
acicos balaIhadores, e raidamenle cresce a causa medianle o lrabaIho dos eseranlislas
(esperunto] esla aqui or esperuntlsto], a Ielra seria: dos que nulrem eserana). Ior-
lemenle se erguem muros de miInios enlre os ovos divididos, mas saIlaro ara lodos os
Iados as obslinadas barreiras, arrasadas eIo sanlo amor. Sobre fundamenlo Iinguislico neu-
lro, comreendendo-se uns aos oulros, os ovos faro em acordo, um (s) grande circuIo fa-
miIiar. A nossa diIigenle Iegio (a Ielra: o nosso diIigenle con|unlo) de coIegas no se cansara
no lrabaIho acico, ale que o beIo sonho da Humanidade se reaIize ara elerna beno.
LA VO}O
Tru densu muIIumo brlIetus Iu ceIo,
AI klu kurue nl lrus.
SlmlIe uI steIo en noktu leIo,
AI nl Iu dlrekton l dlrus.
Ku] nln ne tlmlgus Iu noktu] funtomo],
Nek buto] de I sorto, nek moko] deI homo],
ur kIuru ku] rektu ku] tre dlnltu
l estus, Iu to] eIektltu.
Nur rekte, kurue ku] ne unklunte
Nl lru Iu to]on ceIltun!
L guto muIgrundu, konstunte frupunte,
Truborus Iu monton grunltun.
Lespero, Iobstlno ku] Iu puclenco
]en estus Iu slgno], per kles potenco
Nl puo post puo, post Iongu Iuboro,
Atlngos Iu ceIon en gIoro.
Nl semus ku] semus, nenlum Iuclus,
Prl I tempo estontu] pensunte.
Cent semo] perdlus, mlI semo] perdlus,
Nl semus ku] semus konstunte.
Ho, esu! mokunte Iu homo] udmonus,
Ne esu, ne esu! en kor uI nl sonus.
Obstlne untuen! Lu nepo] tln benos,
Se tl puclence eItenos.
Se Iongu sekeco u tento] subltu]
VeIkuntu] foIlo]n delrus,
Nl dunkus Iu tenton, ku], repurlgltu],
Nl forton pIl freun uklrus.
Ne mortos ]um nlu brutegu unuro,
ln ]um ne tlmlgos Iu tento, nek sturo,
Obstlne l puus, protltu, hurdltu,
AI ceI unu fo]on slgnltu!
192 Isvi.N+o six Mis+i CAPTULO 20. VIGSIMA LIO
Nur rekte, kurue ku] ne unklunte
Nl lru Iu to]on ceIltun!
L guto muIgrundu, konstunte frupunte,
TruIuborus Iu monton grunltun.
Lespero, Iobstlno ku] Iu puclenco,-
]en estus Iu slgno], per kles potenco
Nl puo post puo, post Iongu Iuboro,
Atlngos Iu ceIon en gIoro.
L. ZAMINHOI.
O CAMINHO Alraves de densas lrevas bruxuIeia a mela a que nos dirigimos cora|o-
samenle. A semeIhana de uma eslreIa em ceu nolurno, eIa nos indica a direo. I no nos
alemorizamos fanlasmas nolurnos, nemgoIes da sorle, nemescarnios dos homens, ois cIaro
e relo e bem denido e eIe, o caminho escoIhido. Somenle direilo (ou em Iinha rela), com
coragem e no nos desviando, sigamos o caminho coIimado! Mesmo a gola equena, a ba-
ler conslanlemenle, erfura o monle granilico. A esperana, a obstinao e a pacincia eis os
signos medianle cu|a olncia ns, asso a asso, as Iongo lrabaIho, aIcanaremos a mela
em gIria. Semeamos e semeamos, nunca nos cansamos, ensando nos lemos fuluros. Cem
semenles se erdem, miI semenles se erdem, ns semeamos e semeamos conslanlemenle.
Oh! cessai!, com escarnio os homens admoeslam, No cesseis, no cesseis! no corao
nos soa: Avanle com obslinao! os nelos vos abenoaro se suorlardes com acincia. Se
Ionga seca ou venlos reenlinos arrancam foIhas emurchecenles, agradecemos ao venlo e, re-
uricados, adquirimos fora mais fresca. }a no morrera o nosso bravissimo exercilo, |a no o
alemorizara o venlo nem a caImaria, com obslinao eIe marcha, exerimenlado, lemerado,
a mela (|a) uma vez assinaIada! Somenle direilo, com coragem e sem nos desviarmos, sigamos
o caminho coIimado! Mesmo a gola equena, a baler conslanlemenle, erfura o monle gra-
nilico. A eserana, a obslinao e a acincia, eis os signos, medianle cu|a olncia ns,
asso a asso, as Iongo lrabaIho, aIcanaremos a mela em gIria.
}USTI KA} LII
(Purufruzo de ]esu]u, XXXll.1 ls 8.)
]en kun ]usteco regos Reo,
Ku] super prlnco] sturos Ieo.
lrmlIo lu kontru tento,
Ln stepu Iund rltertorento,
Ku] kontru pIut rlfuu Ioko,
Ku] ombro estos Il de roko.
Tre kIure tldos Iu okuIo]
Ku] ne ekzlstos pIu surduIo].
Lu senprudentu] Iernos sclon
Ku] Iung fuclIe dlros lon.
Aturu ]um ne bonfuruntu
Ku] muInobIuo] de Iu tuntu
HlpokrltuIo de Iu tero
luIrulnlos e Iu Vero.
CAPTULO 20. VIGSIMA LIO Isvi.N+o six Mis+i 193
MuIbonlntenco] de Iu kor
De I rond de I Vlrto estos for.
Nutruo ]um ne rlfuzutu
AI komputlndu hom muIsutu.
Sendunku Dlon ne bIusfemos,
ur I LternuI Iln fere premos.
Se senhutuIo tlum prutos,
MuIplu kontru Il ne hutos
MleIun torton por upogo,
Mensogo lum nur mensogo.
MuItlrtu tltus en eco,
NobIuIo restus en nobIeco.
I. C. N.
COM JUSTIA E SOB A LEI Iis que com |uslia reinara um Rei e acima de rincies
eslara a Iei. Cada um (sera) um anlearo conlra o venlo, em lerra de eslees uma lorrenle
de rio, e conlra a chuva um Iugar de refugio, e sera eIe a sombra duma rocha. Muilo cIaro
vero os oIhos e no mais exisliro surdos. Os desassisados arendero sabedoria e a Iingua
faciImenle dira ludo. O avarenlo |a no (sera considerado) benfeilor, e indignidades do vo
hicrila da Terra esboroar-se-o anle a Verdade. Mas inlenes do corao eslaro fora do
circuIo da Virlude. AIimenlo |a no (sera) recusado ao IaslimaveI homem faminlo. O ingralo
no bIasfemara conlra Deus, orque o Ilerno o esmagara ferreamenle. Se aqueIe que nada
lem liver razo, o imio conlra eIe no lera aIavra meIiua or aoio, a menlira (e) semre
aenas menlira. O vicioso vive em indignidade, o nobre ermanece na nobreza.
Apndice A
CHAVES
IXIRCICIO N

Tsu. Tchu. Rgul. Rd]l. u. lu. Pruln. MuIlunu. Ssshru. Heron. PssI. PzI.
nn-tuu. Vsst. Vcht. PruuI. lruuI. Nn. Aduu. Rssrtl. Cruln. len. TcheI.
Chunn-tsIl. MuIpIel. Dudec. Tul. Curl. AIu. Duurgul. Dlmunn-tch. Slnlr. lnn. g.
d]. Tchussu]. Ptchl. Munl. Lcss-tsss. lurmutsu. lIudu. lr. GuoIogu. lnn-fun.
BuIln.
IXIRCICIO N

Kuzu. Kusu. Kuu. Ke]u. Ke]u. Ku]u. Kulu. Sulu. Ku]u. Ku]u. utl. Kuzl. Sub]u. Sublu.
Purugu]u. A]u. Alu. Kuzu. e]u. Ko]zu. Aetltu. Tuksl. u]. Sestu (ou Setu). Se. AI]u.
Ar]u. Okslen]u. Le]. Ael. Agu. llge]ru. Kolu. Ase]u. Ag]u.
IXIRCICIO N

Iu Ieio, lu escreves (ou vs escreveis, voc escreve elc.). O ai quer escrever. Os mu-
ros so aIlos (ou as aredes so aIlas). O Iseranlo e (uma) Iingua muilo faciI e reguIar.
Maria canlou beIamenle. Marla, no corra! (ou no corras!). Se|amos bons amigos. Onde
oderiamos dormir` Iu vendi, e voc comrou, agora voc ague. Cerlamenle (ou decerlo)
agarei. Deixa de canlar, irmo: no eslas cansado` O Iseranlo vencera. No, o Iseranlo |a
venceu. CIaro SoI briIha no ceu. Im breve aarecero a Lua e as eslreIas. Onlem choveu, mas
no lrove|ou. IIa venha, e eu eslarei (ou carei) aIegre (ou e eu me aIegrarei). A criana
caiu e chorou. Isla (ou ha) aIguem no saIo` Va ara fora! (ou Relire-se!).
MITODO DIRITO
]es, Iu Ilngto lnternuclu Lsperunto estus fuclIu. Ne Lsperunto ne tenkos, sed ]um tenkls. Ml
tendls. Vl uetls. ]es, certe ml pugos. Sur Iu leIo brlIus heIu suno. BuIdu uperos Iu Iuno ku]
Iu steIo]. Ne, hodlu ne pIutls, sed brlIls Iu suno. Lu lnfuno fuIls. Ne, ml ne estus Iucu Iegl ku]
studl. ]es, Murtu kurls ku] ml dlrls. Murtu, ne kuru! ]es, ml prononcus. ss-p-runn-t.
195
196 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
IXIRCICIO N

Vurmu] tugo] ne estus ugrubIu]. Nun esu Iuborl. nl promenu. u pIutos morgu? Dlo ne
toIu, ke morgu pIutu. Ml puroIus, ku] tl ne udus ml pIorus, ku] tl rldus. u tl estus surdu]
u eI tono? Nl tlgIu ku] preu. Hleru nl pekls, hodlu nl pugus. Dlo dlrls. Lstu Iumo!. Kle
nl estus feIlu]? u tl bone dormls?
IXIRCICIO N

A Iingua Iseranlo e muilo uliI. IIa e faciI e semre reguIar. A sua ronuncia e cIara. Na
Iingua inlernacionaI Iseranlo os subslanlivos lerminam em o, os ad|elivos em u. O IuraI
e marcado (ou assinaIado) eIo acrescimo da Ielra ], orlanlo, o IuraI dos subslanlivos
lermina em o], e o IuraI dos ad|elivos em u], or exemIo: um bom Iivro, dois bons Iivros,
uma eslreIa cIara, lrs eslreIas cIaras, qualro eslreIas cIaras, uma Ielra, duas Ielras, cinco Ielras,
(uma) beIa criana, beIas crianas, (o) meu Iivro, (os) meus Iivros.
A vida e beIa se fuIge (ou Iuz, reIuz) uma eslreIa cIara: duranle o dia (o) quenle SoI,
duranle (a) noile (a) doce Lua. I o que (o) SoI e (a) Lua so ara a Terra, ara (o) nosso corao
so o amor e a eserana.
MITODO DIRITO
Lu Ilngto lnternuclu estus utlIu. Lsperunto estus fuclIu. l estus reguIu. Lu prononco de
Lsperunto estus kIuru. Ne, Iu grumutlko de Lsperunto ne estus muIfuclIu. ]es, Iu tlto estus beIu.
Ne, Iu suno ne Iumus dum Iu nokto. Ne, dum Iu tugo ne Iumus Iu Iuno. ]es, Iu tero estus grundu.
Ne, l ne estus pIl grundu, oI Iu suno. Lu tero estus pIl grundu, oI Iu Iuno. ]es, Iu suno estus
grundu steIo. ]es, l estus turmu. Lu turmo estus pIl ugrubIu, oI Iu muIturmo. Lu Iumo de Iu
suno estus pIl heIu, oI Iu Iumo de Iu Iuno. Lu Ilbro estus pIl utlIu, oI Iu pupo. Amerlko estus pIl
grundu, oI Lropo. Dum Iu tugo nl ne dormus.
IXIRCICIO N

Lstls krlstnusko. Lu nokto estls muIIumu. OnkIo Petro (Tambem se ode usar aqui o ar-
ligo: LA onkIo Petro) tenls kun slu] Ilno], nlu] kuru] kuzlno] nlu] (Tambem LA kuzo], mas
o ossessivo e mais habiluaI) kuzo] ne tenls. lIlu] testo] estls bIuu], Iu nlu] (LA nlu] ou sim-
Iesmenle nlu]), estls bIunku]. Venls unku Doktoro PuIo (No LA Doktoro PuIo!) kun
slu hundo Cerbero. ]en muIustu nomo (Tambem ode ser nomo muIustu)! l (Conquanlo
se saiba, como aqui, o sexo do animaI, o Iseranlo emrega mesmo o neulro l e lu. I raro,
com animais, o emrego de Il ou l.) estls beIu bIunku hundo (Tambem oderia ser como
em Iorlugus, i.e.: bIunku ku] beIu hundo (ou hundo bIunku ku] beIu ), lodavia, a forma aqui
aresenlada e a mais correnle. Nole-se: 1, a ausncia da con|uno ku], 2, a cor, que e uma
quaIidade inerenle do ser, imediatamente anles do nome, 3, o ad|elivo, que exrime simIes
areciao nossa, mais afastado. Assim, anles de mais nada, eIe era um co branco, e ara
ns bonilo. Logo: beIu / bIunku hundo searamos com barra ara meIhor comreenso
e no: bIunku / beIu hundo. Im Iorlugus diriamos: beIo co branco, e no: branco
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 197
co beIo), lu rlgurdo estls doIu. l estls pIezuro por Iu okuIo]. e Krlstnusko onl pensus
prl Iu uIlu], ne tlom prl sl. Mu]stro ]esuo tltus kun nl! ]e noktomezo nl lrls noktomunl. Nl
estu dunku] uI Iu bonu Dlo, muIuturu Putro! Ku] Cerbero, per slu] serlozu] muIgrundu] okuIo]
(Ialo semeIhanle ao anlerior. Tambem oderia ser: muIgrundu] ku] serlozu] okuIo]), kse rl-
gurdudls (Rlgurdudls: nolara o esludanle o acrescimo de ud a raiz rlgurd do verbo rlgurdl. I
um suxo, com o quaI se lravara meIhor conhecimenlo nos 88 e 89.) uI Iu leIo pIenu de
steIo]. . .
IXIRCICIO N

(A) minha irm Maria veio ho|e visilar-nos, com eIa veio a sua Iha HeIena, equena, Iinda
menina. Iu dei-Ihe ( a eIa) dois boIos e ergunlei: Tu os comeras ambos` A menina
resondeu: Sim, lia, eu os comerei ambos. Sua me disse: No e bom comer muilo.
I a HeIena resondeu: Dois boIos no e muilo ara mim, seria muilo se fossem cinco
ou seis, mas dois e ouco.
Iis lrs Iindos galos, eIes le agradam, Iha` Os equenos agradam-me, mas o grande no
agrada. Ior que eIe no le agrada` Iorque eIe no quer brincar comigo, quando eu
quero brincar com eIe. I os equenos brincam conligo` Sim, eIes brincam comigo, e a
mim agrada lambem oIhar como eIes brincam um com o oulro.
A lua larefa e faciI, }ose` No, senhora, eIa e dificiI, eu, orem, quero cumri-Ia, orque
se eu no a cumrir, minha me e minha av no caro conlenles comigo.
A Ielra n indica o acusalivo em Iseranlo. O arligo denido e Iu ara ambos os numeros.
O arligo indenido da Iingua orluguesa (um, uma) no exisle em Iseranlo.
No exisle sobre a Terra uro bem sem maI: or isso
MITODO DIRITO
Hodlu tenls tlzltl nln mlu frutlno Murlu. Kun mlu frutlno tenls lu muIgrundu Ilno He-
Ienu. Lu onkIlno donls uI Iu muIgrundu knublno du kuko]n. ]es, Iu knublno munls Iu du kuko]n.
lu putrlno dlrls uI l. Ne estus bone munl muIte. HeIenu respondls. Du kuko] ne estus muIte
por ml estus muIte, se estus ktln u ses kuko]. Lu lnfuno toIls Iudl kun Iu kuto]. Lu muIgrun-
du] kuto] Iudus unu kun Iu uIlu. Lu tusko de ]osefo estls muIfuclIu. ]osefo toIus pIenuml slun
tuskon. Se Il pIenumos slun tuskon, Ilu putrlno ku] Ilu utlno estos kontentu] prl Il. Lu nlo n
en Lsperunto slgnus Iu ukuzutlton. Ln Lsperunto ne ekzlstus nedlnu urtlkoIo. Sur Iu tero ne
ekzlstus puru bono, sen muIbono. Lu sufero estus uIdono de Iu pIezuro. NobIu tlro ne tendus
sln pro oro.
IXIRCICIO N

Post Krlstnusko tenls Iu Notu ]uro. Nlu bleno, por puroIl Iu teron, ne estls muIgu]u, sed
nl decldls puslgl trl tugo]n kun (Iu) onkIo Petro, en Iu urbo. (Lu) onkIlno LIlzubetu, edzlno
de (Iu) onkIo Petro, ]um ne estls ]unu, sed muI]unuIlno onl ne potls (O Iorlugus usa aqui o
198 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
condicionaI oderia, mas o Iseranlo emrega mesmo o relerilo potls) ln noml.
l hutls (Tambem oderia ser: hutls l, mas no e do uso correnle) bIunkun kuton, ku] nl tu]
rememorus Cerberon (Cerbero e Puuo so nomes rrios, Iogo, sem o arligo Iu), Iu hundon (
Lu hundoN em acusalivo or ser aoslo de CerberoN, em acusalivo. Assim lambem, .
ex.: Amemos a }esus, nosso Meslre Nl umu ]esuoN, nluN Mu]stroN) de D-ro PuIo. Puuo
estls lu nomo lu] huro] slmlIls ermenon, ku], kun Iongu denshuru tosto ku] rlgldu] Ilphuro], l
oplnlls sln Iu sln]oro de Iu domo. . . Lu (Lu ou nlu, indiferenlemenle) onkIlno umls ln, kleI onl
umus slun lnfunon sed nl rlgurdls Puuon (Cerbero e Puuo so nomes rrios, Iogo, sem o
arligo Iu ) kleI kuton. . . Post Iu trl urmu] tugo] nl forlrls returne uI nlu kuru bleno Iu urbon (Lu
urbon, em acusalivo, or ser o comIemenlo direlo do verbo trotls. No imorla que esle|a
anles) nl trotls beIu, sed Iu blrdo umus slun neston (O Iseranlo lem roverbio rrio,
equivaIenle a esse nosso: AI lu besto pIuus lu nesto Alodo animaI agrada o seu ninho.). . .
IXIRCICIO N

Quanlo e 4 mais 5` 4 + 5 9. Quanlo e 10 menos 3` 10 - 3 7. Quanlos dias ha numa
semana` Numa semana ha 7 dias. Diga os nomes dos dias da semana. Os nomes dos dias da
semana so: domingo, segunda-feira, lera-feira, quarla-feira, quinla-feira, sexla-feira, sabado.
Quanlas horas ha num dia com a noile` Num dia com a noile ha 24 horas. Quanlas horas ha
em dois dias com noiles` 48. Quanlos minulos ha em uma hora` Numa hora ha 60 minulos.
Quanlos segundos lem um minulo` Um minulo lem 60 segundos. O homem lem duas mos,
dois es, dois oIhos, duas oreIhas, um nariz, uma boca. Quanlos es lem o cavaIo` O cavaIo
lem qualro es, eIe no lem mos. Quanlos anos lens` Iu lenho 23 anos. Um ano lem 12
meses. Iis os nomes dos doze meses: |aneiro, fevereiro, elc.
Iedro rimeiro foi o rimeiro imerador do rasiI, Iedro Segundo foi o segundo e uIlimo
imerador brasiIeiro. Os rimeiros sero os uIlimos, e os uIlimos sero os rimeiros, disse
}esus.
O Amazonas e um rio enorme, o Iiranga e um arroio. Iu vi muilas casas beIas nesla
cidade, mas lambem bonilas casinhas, e um casaro que no me agradou.
Que horas so` I uma hora, duas horas, 3, 4 e meia, 5 e um quarlo, seis e lrs quarlos, oilo
horas e dez minulos, dez horas menos 5 minulos (ou: 5 ara as 10). O dia 4 de fevereiro e o
35. dia do ano. Quanlas mas vendesles ho|e` Vendi lrs duzias de mas. Quanlas eras
comeu o menino`
O menino comeu lrs eras, sua irmzinha comeu uma. Quanlas Iaran|as voc lem` Iu
linha 15 Iaran|as, mas |a comi 3, agora lenho 12. Teu lio vende 5 Iaran|as or um cruzeiro.
Uma duzia de eras cusla Cr$ 40,00, as mas cuslam Cr$ 50,00 a duzia. Trs melades (ou
meios) so seis quarlos. 20 e o quadruIo de 5. 7 vezes 3 so 21. Os soIdados iam dois a
dois. Os meninos vo, uns aos lrs, oulros aos qualro.
Ame disse ao seu Ihinho: Aqui eslavam7 boIos: agora eu acho somenle seis. No sabes
quem comeu um boIo` Resondeu o Iho: Veio uma criana, viu os boIos, eIes Ihe agrada-
ram, e eIa comeu um. Iergunlou a me: Visle essa criancinha` I o Ihinho resondeu:
Iu no a vi, mas sei quem foi. Quem foi` Dize. Iui eu mesmo, mezinha (ou
mame).
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 199
MITODO DIRITO
1) Unu horo hutus sesdek mlnuto]n unu mlnuto hutus sesdek sekundo]n. Du horo] estus
cent dudek mlnuto] trl horo] estus cent okdek mlnuto]. Trl pIus ktur estus sep. Cent mlnus
nudek estu dek.
2) Dek ok dudek ktur trldek ses ktlndek ses sepdek nu cent cent ktln cent trldek ok
ducent trldek ktur ktlncent sesdek sep sescent okdek nu mlI trlcent sesdek du.
3) l tle estls sep kuko]. Lu putrlno demundls. l demundls. Klu munls unu kukon? l
demundls slun Ieton. Lu Ieto respondls. Ll sclls, klu munls Iu kukon. Lu knubeto munls
unu kukon. Ll munls Iu kukon, ur l pIuls uI Il. Lu kuko] pIuls uI Iu knubeto.
IXIRCICIO N

Lu 4-un de ]unuuro (Ou: Ln Iu 4-u de ]unuuro. ) nl estls denote he]me. Klom du tugo] nl
ne tldls nlu]n kumpo]n! Nlu urdeneto kun slu] oro] rldls uI nl. Duope u trlope Iu lnfuno] de
Iu nu]buro] tenls suIutl nln lu knublno rlcetls unu pupon (Unu pupon: referiveI emregar
o numeraI unu, ara acenluar que foi mesmo uma boneca, no mais ara cada menina.), ku]
Iu knubo] uIlu]n IudlIo]n (uIlu]n IudlIo]n, em acusalivo, or ser ob|elo direlo do mesmo verbo
rlcetls ai no exresso, i.e.: Iu knubo] rlcetls uIlu]N.): tlom du IudlIo], klom du lnfuno]. Nl
sturudls unu horon e Iu pordego de nlu domo estls Iu dek-unuu ku] duono, ku] Iu suno (SoI,
Lua e Terra, em Iseranlo, e de habilo escrev-Ios com iniciaI minuscuIa, i.e. suno, Iuno e
tero ) estls turmegu. Sublte uperls grundegu hundo ku] nl ektlmls, sed l ne lntencls furl muIbo-
non. Post l tenls uIlu, ku] uI lIl umbu nl donls kukon. lIl munls utlde ku] forlrls duope, ne
unuope, kleI lIl tenls.
IXIRCICIO N

Onde mora o seu sogro` Na casa que esla siluada |unlo da casa do meu cunhado. ons
Ihos amam seus ais ( ai e me). Ho|e iremos assear com os senhores ( o casaI) SiIva.
Iremos visilar os nossos irmos. Deois dessa visila voIlaremos aos (ou a casa dos) nossos
cunhados que agora moram nesla cidadezinha. O ai de minha esosa (ou senhora) e meu
sogro, eu sou genro deIe, e meu ai e sogro de minha esosa. Todos os arenles de minha
senhora so meus arenles ans, orlanlo, o irmo deIa e meu cunhado, a irm deIa e minha
cunhada. A esosa de meu sobrinho e a sobrinha de minha senhora so minhas sobrinhas
ans. Meu irmo e (minha) irm ( irmos dos dois sexos) so os cunhados de minha esosa.
Deois da fesla ns nos searamos (ou nos disersamos). O Iseranlo lriunfaImenle se
roaga (ou se difunde, se diIala). AIi (ou ai) o caminho se bifurca (i.e. se divide em
dois). IIe semre me disse a verdade. Iu saIlei o dia inleiro de Iugar em Iugar. O canlo (i.e.
o canlar) e ocuao agradaveI. A marcha da nossa causa e inleiramenle salisfalria. O rei se
virava e (se) revirava dianle do eseIho. AlraaIharam-me lanlo (ou de laI modo) que eu
eslraguei lodo o meu lrabaIho. IIa casou (-se) com o (seu) rimo, embora os seus ( deIa) ais
livessem querido casa-Ia com oulra essoa. IIe mandou buscar (a Ielra: fez vir a si) de erIim
muilos Iivros. IIe emaIideceu de medo e deois enrubesceu de vergonha. A |ovem viuva
cou (a Ielra: lornou-se) novamenle noiva. IIe linha uma quaIidade inleiramenle dislinliva:
era sincero. IIe eslava gravemenle enfermo, mas agora comea a reslabeIecer-se (a Ielra: car
200 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
novamenle so, recuerar a saude). Aquielaram-se os venlos e comeou a Iuzir o SoI. Dei um
uIo de surresa. Dois Iame|os de reImago iIuminaram a noile. Acenda uma veIa orque
|a esla escuro. Deu-me vonlade de assear, mas uma subila chuvada me fez car emcasa. Ale
mais ver (a Ielra: ale nova visla), (minha) me! disse eIe comumsorriso. Ale mais ver, meu
Iho! resondeu eIa, e duas Iagrimas useram-se a roIar-Ihe nas faces (a Ielra: roIar sobre
as faces deIa). ReconciIiemo-nos, no recomecemos nossa reciroca rovocao. Ierdoem se
as assuslei, minhas senhoras! Chamaram-no, mas eIe no se voIlou. Iu o cumrimenlei, mas
eIe no me relribuiu o cumrimenlo. A visla da serenle eIe, de lerror, deu um uIo ara lras.
O Roberlo via|ou or varias lerras (ou aises) e or m regressou. IIe visilou o seu
amigo }ose e viu eIa rimeira vez a irm deIe, Soa. Ira formosissima senhorinha, e as suas
aIavras eram agradaveis e sensalas. O Roberlo enamorou-se imedialamenle de Soa e em
breve reconheceu que lambem eIa senlia ( comeou a senlir) amor or eIe. As lrs meses
casaram-se e vivem feIizes.
Num ramo de arvore eslavam ousadas (a Ielra: senladas) dez avezinhas. Muilas vezes
ousavam ai e beIamenle canlavam. Uma vez veio um caador, avislou-as, alirou e malou
duas. Que zeram as oulras avezinhas` Voaram em diversas direes e no voIlaram.
}unlo a umnlano morava umcamundongo, que se lornou amigo de uma r. Umdia eIes
comearam a disular a reseilo da lerra e da agua, e como as oinies deIes eram diferenles,
Iogo comearam a inimizar-se. IinaImenle, a r excIamou: Iu le convido a um dueIo. O
camundongo aceilou o convile (ou desao). No dia seguinle, de manh cedo, eIes se encon-
lraram e se useram a baler-se recirocamenle, (ou: a eIe|ar um com o oulro). Combaliam,
combaliam, e no ensavam em erigo. Ior cima das suas cabeas voava um miIhafre, grande
ave de raina, que os oIhou e sorriu, subilamenle voou descendo, agarrou os combalenles e
Ievou-os ara os comer. I insensalez guerrear-se quando amea um erigo comum.
meu corao! meu corao, no balas inquielo, no saIles agora fora do meu eilo!
}a no osso faciImenle conler-me, meu corao!
meu corao! As Iongo lrabaIho sera que no vencerei na hora decisiva`! asla!
AcaIma-le de baler, meu corao!
MITODO DIRITO
1) Roberto to]uls en pIuru] Iundo]. llne Il retenls. Ll tlzltls slun umlkon ]ozefo. Llu umlko
hutls frutlnon. Tlu frutlno estls beIu ku] suu. Klum Roberto ektldls Soun, Il ekumls ln. Lu
fruIlno eksentls unku umon. l eksentls umon por Roberto. lIl geedzlls. lIl geedzlls post
trl monuto]. ]es, lIl tltudls feIlu].
Dek blrdeto] sldls sur bruno de urbo. lIl kuntudls tle. Venls uslsto. Ll pus ku] mortlgls
du blrdeto]n. Lu uIlu] dlsugls. lIl ne retenls.
Lu muso Ioudls upud muro. l umlklls kun runo. lIl ne restls lum umlko]. lIl dlsputudls
prl Iu tero ku] Iu ukto. Lu runo ekkrlls. Ml lntltus tln uI dueIo. lIl ekbutuIls Iu sektuntun
tugon, frumutene. lIl ne pensls prl dunero. Super lIlu] kupo] ugls mlIto. Lu mlIto ektldls
Iu muson ku] Iu runon. l ekprenls Iu butuIunto]n ku] forportls lIln. l forportls lIln por lIln
munl. MlIto ne estus blrdeto l estus grundu ruboblrdo.
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 201
2) Lu fruto de mlu edzlno estus mlu bofruto. Lu putrlno de mlu edzlno estus mlu boputrlno.
Lu edzlno de tlu Io estus tlu boIlno. Knubo ku] knublno estus geknubo]. Ldzo ku] edzlno
estus geedzo]. Lu edzo de Iu Ilno de KurIo estus boIo de KurIo.
IXIRCICIO N

Nlu] geputro] estls unkoru ]unu] ku] nl estls trl gefruto]. unu knubo ku] du knublno]. Unu
tugon D-ro PuIo lntltls nln uI Ilu domo, ne muIprokslmu de (Iu) nlu, sed nl lru (Nl lru, orque
se enlende que eIe leria edido: lru. . . vamos. . . ) frue, ]e Iu sepu mutene. Tle nl Iududls Iu
tutun tugon, ku] Cerbero ne esls petoIl kun nl. Nl ektldls tlum, ]e Iu unuu fo]o (ou Iu unuun
fo]on, ou unuufo]e), Iu leIon ruu (Nl ektldls Iu eIon ruA, i.e. vimos o ceu assim: vermeIho,
normaImenle eIe no e vermeIho Ver 58) prokslme de Iu horlzonto. D-ro PuIo kIurlgls.
Klum tesperlus, Iu Iumo de Iu suno trulrus Iu densun nebuIegon, ku] ur Iu ruu] ru-
dlo] estus pIl Iongu], tluI (TluI or isso. Quando numa orao se emrega ur signicando
como, o Iseranlo usa na oulra orao umcorreIalivo, que e tluI. ImIorlugus leriamos:
Como. . . , or isso. . . . Assim: Como eslivesse doenle or isso no fui AR ml estls
muIsunu, TlAL ml ne lrls. Ou: No fui or isso orque eslava doenle Ml ne lrls TlAL,
AR ml estls muIsunu Ver ilem III do 187) Iu leIo rulus. Tlo sumu furlus e muntenlo.
Ho! ml ekkrlls Iu suno estus bonegu urtlsto!
Ne ustudlre Iu suno, mlu umlklneto, sed Dlo. Nl rlgurdudu Iu Nuturon kleI perfektun
terkon (Nole-se o acusalivo perfektuN terkoN, ois essa obra erfeila e a Nalureza e Nu-
turoN esla em acusalivo. Se dissessemos kleI perfektA terkO, esla exresso, em nominalivo,
se referiria a nl, lambem em nominalivo! Ver 59), ku] nl tldos, ke lo estus superbeIu. lo
en Iu mondo estus lnstruo. Lu Sln]oro dlsdonus tlom du bono, ku] nl ne sclus dunkl Lln. Nl fu-
Iudus ku] refuIus (Imregamos o suxo ud ara acenluar falo frequenle. No eriodo seguinle,
lrudo e penudo indicam ao roIongada, conslanle Ver 88) e lu puo. Nlu lrudo estus
muIrupldu, sed Iu penudo rlcetos slun kompenson.
Tlum nl ekpIorls.
KluI tl pIorus? demundls nlu umlko.
De muIo]o ml respondls.
Ne Il redlrls (Nessas oraes inlercaIadas e mais usuaI or o ronome essoaI anles
do verbo Il redlrls, ao conlrario do Iorlugus relrucou eIe. Islo, orem, no e regra
indecIinaveI, ode ser redlrls Il) , de o]o! Vl nun ekkomprenus Iu Vlton.
Super nl ekuperls Iu unuu] steIo] Iu Nuturo buIdu ekdormls. Nl retenls treege feIlu], ku]
Cerbero kurudls ku] suItudls, ktuzu unku l teklls por Iu tlto. . .
IXIRCICIO N

Indo a escoIa, enconlrei meu amigo CarIos, que eslava asseando. Amando a verdade,
odiamos a menlira. Iazendo dividas, devereis aga-Ias. Tendo feilo dividas, devemos agora
aga-Ias. No lemais, dizendo a verdade. Convidei meus amigos, os |a vindos ( que vieram)
202 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
eslo no saIo. Na oresla ha muilas arvores, no rado crescem muilas ervas. Uma equena
cenleIha ode ocasionar um grande incndio (a Ielra: fogo). Os Ihos de }acob guardavam os
rebanhos de seu ai. A consleIao do Cruzeiro do SuI briIha no ceu da America do SuI. O
criado, Ievando os saalos ao saaleiro, enconlrousua irm que |a vinha da igre|a. Arofessora
esla na escoIa, agora eIa esla ensinando aos aIunos. Tendo de voIlar ( eslando ara voIlar)
ara meu ais, fui ao consuIado. Deixamos nas mos das fuluras geraes o lrabaIho reslanle.
Tendo criado o Iseranlo, Zamenhof roorcionou a humanidade um grande bem. Iassei
lrs noiles sem dormir ( no dormindo). De manh Ievanlei-me do Ieilo sem ler dormido (
no lendo dormido) loda a noile. Ces que Iadram no mordem. Tendo Iido seu anuncio, que
aareceu ( aarecido) no |ornaI, escrevo-Ihe dese|ando saber das condies da venda de sua
casa.
Uma rzinha queria senlar-se numramo de umsaIgueiro, endenle erlo da margemdum
Iagozinho. A rzinha saIlava, querendo alingir aqueIe ramo, mas os saIlos no eram baslanle
aIlos. A r caia e lornava a cair muilas vezes. Conludo, no erdia a eserana, mas, lendo
caido, Ievanlava-se e lornava a saIlar, e sua ersislncia leve naImenle bom xilo: um saIlo
foi sucienlemenle aIlo, e a rzinha senlou-se no ramo.
MITODO DIRITO
1) Venuntu, tenlntu, tenontu Io umuntu Iu geputro]n Ilno obeuntu Iu geputro]n fruIlno
kuntuntu beIe umlko tenlntu soIduto butuIontu umlko tlzltuntu nln umlklno tlzltlntu nln
homo tlzltontu nln homo tenuntu sln]orlno tenlntu fruIlno tenontu.
2) Lu runeto toIls eksldl sur bruno de suIlko. Tlu bruno pendls prokslme de Iu bordo de
Iugeto. Unu suIto ne estls suu, por ke Iu runeto utlngu Iu brunon. Lu runeto perslstls en
suItudo. llne l furls suIton sue uItun ku] eksldls sur Iu bruno.
Traduo da quadra, no lexlo:
Anos passados fora (= longe) da lembrana (= memria); dias uentes (= que correm) no
nos acorrentam; tempos vindouros ns no adivinhamos: eis nossa vida, hora aps hora. Ioela
desconhecido.
IXIRCICIO N

ur estls ]um muIfrue, tluI (Sobre esse tluI faIamos na nola 4 do Ixercicio n 12) nl restls
en Iu domo de D-ro PuIo, por puslgl nokton. Nl unkoru ne ekdormls (Im vez de nl unkoru
ne ekdormls, oderia ser a Ielra, i.e.: nl unkoru ne estls ekdormlntu], mas a forma simIes
ekdormls e baslanle Ver a OSIRVAO do 105), klum nl udls bruon, tenuntun (Nl
udls bruon, tenuntun e como se dissessemos: nl udls bruon, klu estls tenuntu ouvimos um
baruIho que eslava vindo. A audio e a vinda so aes simuIlneas, o arliciio sera,
ois, -unt. Nole-se ainda, o acusalivo tenentuN, ara concordar com o bruoN ) eI (Ireosi-
o eI, ara indicar de denlro de. O baruIho vinha de denlro do gaIinheiro) Iu koklne]o.
teIlsto? (Nolar-se-a aqui a ausncia da arlicuIa u, i.e.: U teIlsto?. Ior vezes, no esliIo
vivo, ode disensar-se essa arlicuIa) nl ekpensls. Nl ekbruIlgls kundeIon ku] muIfermls
fenestron, rlgurduntun (I o mesmo falo exIicado na nola 3 acima) uI Iu putle]o ku] klon nl
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 203
ektldls? Cerbero u]nls frenezllntu ku] persekutudls Iu koklno]n, kurunte ku] furloze bo]unte
(Ireferimos dizer furloze bo]unte furiosamenle Ialindo) a bo]unte furloze, ara no arecer
que esse furloze se eslenderia desde kurunte, i.e.: kurunte ku] bo]unte furloze laIvez se inler-
relasse: correndo furiosamenle e Ialindo furiosamenle). Tlo estls ktuzu subltu tentego
Ietlls ku] Iu mondo estls nlontu! Lu tutu (Diz-se, de regra, Iu tutu -o, em vez de tutu Iu -o
como em Iorlugus) koklne]o kIukudls, kurudls, ugudls (Aqui o suxo ud e arlicuIarmenle
exressivo, ara lraduzir loda aqueIa baruIhada), ne potunte sln sutl de tlu tltuntu uruguno.
Lu okuIo] de Iu hundo estls kleI du urduntu] kurbo] ku] ktuzu dlsetls fu]rero]n, kupubIu]n bru-
Ilgl tutun urburon. Klom du tempo ( Im Iugar de klom du tempo e mais usuaI kleI Ionge, ao
e da Ielra: quo muilo lemo, quo muilo quanlo) tlo durls, ml ne sclus u dek, dek
ktln mlnuto]n ( Nole-se o acusalivo mlnuto]N , i.e.: u tlo durls dek mlnuto]N, dek ktln
mlnuto]N? Ver 72)? llne nl tldls Cerberon, retenuntun Omesmo falo das nolas (3) e (6)
kun pIumo en Iu buo (Tambem oderia ser en lA buo, mas o simIes Iu, como em Iorlugus,
e sucienle). Ku] por klo? Vl rldos, eksclunte (Lksclunte: necessario o rexo ek, formando o
verbo ekscll, que e saber na aceo de lomar conhecimenlo de) tlon (Tlon, i.e. isso: ao
saber isso). ml estls perdlntu pIumon de mlu upeIo, ku] Cerbero toIls estl entlIu uI Iu beIu
sekso. . .
IXIRCICIO N

Amando a verdade, sereis eslimado eIos homens que lambema amam. Leia esle Iivro: eIe
merece ser Iido. Muilos Iivros so Iidos, mas oucos so bemcomreendidos. Iu quis comrar
uma casinha do vizinho, mas |a eslava vendida quando cheguei. Onde foramcomradas essas
mas` IIas foramimorladas da ReubIica Argenlina e so vendidas baralo. Obanco foi feilo
de madeira. Quando lua divida sera aga` OsoIdado ferido sera lralado eIo medico. Laslimo
no oder ( que no ossa) emreslar-vos o dinheiro edido, orque eu mesmo reciso deIe
ara a casa a ser conslruida. O reu eslava dianle do |uiz. }esus foi o Inviado de Deus.
O criador da Iingua inlernacionaI Iseranlo foi o Dr. Zamenhof, medico oIons. Duranle
muilos anos eIe se dedicoua confeco duma Iingua faciI, rica e sonora, convencido de que nem
uma Iingua morla, como a Ialina, nem uma Iingua viva, como a francesa, oderia reslar-se
ara uso geraI.
Ns semeamos e semeamos, nunca nos cansamos, nos lemos fuluros ensando. Cem
semenles se erdem, miI semenles se erdem, ns semeamos e semeamos, conslanlemenle.
Se uma Ionga seca ou venlos reenlinos arrancam foIhas emurchecenles, agradecemos ao
venlo e, uricados, adquirimos fora mais fresca. ZAMINHOI.
MITODO DIRITO
Ne, muImuItu] Ilbro] estus bone komprenutu]. Ne, Iu dometo de Iu nu]buro estls ]umtendltu.
Lu benko estus furltu eI Ilgno. Lu kuruclsto kurucos Iu tundltun soIduton.
Lu krelnto de Iu Ilngto Lsperunto estls doktoro Zumenhof, poIu kuruclsto. Ne, Il Iuborudls
Iongu]n ]uro]n por lu kreudo. Ll oplnlus, ke nenlu nuclu Ilngto potus tugl por eneruIu uzudo.
Ml oplnlus, ke Lsperunto estus fuclIu, rlu ku] beIsonu Ilngto, tre utlIu uI Iu homuro. ur l
heIpus Iu lnterkomprenlon de Iu homo]. Lu unuu grumutlko de Lsperunto estls pubIlklgltu en
204 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
Iu ]uro mlI-okcent-okdek-sepu. Semunte, nl detus pensl prl Iu tempo] estontu]. Ne, Iu tempo
estlntu nunlum retenos.
Traduo da quadra, no lexlo:
Corao ferido ai de ti! , atormentado pela dor, no te revoltes contra Deus: tu s ru, corao!
Ioela desconhecido.
IXIRCICIO N

Post tlu ne untutldltu tentego nl lrls enIltll ku] dormls ls mutenlo (ls mutenlo:
com efeilo, esse amanhecer, do originaI, e subslanlivo. Dizemos: o amanhecer, o anoi-
lecer, o andar, o |anlar elc. Ve|a-se, mais larde, o 205, sobre a regncia do innilivo or
reosio). Nl trlnkls nlun Iukton ku] pretlls, por tldl, klo furlls eI Iu koklno], tekltu] eI
slu] sono]. . . Antu nl, Cerbero, ne konsclunte (Ne konsclunte: a Ielra no lendo conscincia
de. No Ixercicio n 13 ha duas frases semeIhanles, com o adverbio ne seguido de gerun-
dio, i.e., ne dormunte e ne dormlnte, que lraduzimos or: sem dormir e sem ler dormido)
slun muIbeIun ugon en Iu untuu nokto, kurudls ku] huItudls (KurADls, ara ao roIongada,
huItADls, ara ao reelida), urunte lon sur (SUR Iu to]o, SUR Iu kumpo: sur e sobre, em
cima de, i.e. sobre o caminho, sobre o camo, no en Iu to]o denlro do caminho,
nem en Iu kumpo denlro do camo) Iu to]o. Sur (SUR Iu to]o, SUR Iu kumpo: sur e sobre,
em cima de, i.e. sobre o caminho, sobre o camo, no en Iu to]o denlro do caminho,
nem en Iu kumpo denlro do camo) Iu terdu kumpo, refrelgltu de Iu roso, muls Iu bruturo
ku] trlIls Iu blrdeto], murmurls Iu rltereto ku] rldetls Iu oro]. Rutltu] de tlu sceno rlu ]e tlom
du tlto, nl presku forgesls Iu ceIon, uI klu nl nln dlrektls, ku] e nln mem. lo tle lgls (Sobre
o verbo lgl com o seu comIemenlo em innilivo reIeia-se o 94) nln forgesl lon. . . Vere, Iu
mondo estus furltu (Lu mondo estAs furltu, i.e.: o mundo e lrabaIho feilo que foi feilo,
ao lerminada, erfeila, resuIlado alingido e ainda exislenle) de lu Mu]stro! Ho Sln]oro, Vlu
nomo estu eterne benutu! Sed klon nl estls tldontu]? Tle estls Iu koklno], duope u trlope
brute tergrutunte, ku] unku Iu koko], kles too estls uudutu (Cu|a voz se ouvia quer dizer:
cu|a voz era ouvida, Iogo. . . estls udutu) ls truns Iu monturo. Ku] en Iu koklne]o? Ho! tle
deko] du pIumo] (Deko] du pIumo]: deko] e um quanlilalivo, a reosio orluguesa de
sera, ois, em Iseranlo, du, como vimos no 78 com klom e tlom.) puroIls kIure! Nl nln
turnls uI Cerbero.lu rlgurdo estls ksltu en mlu] okuIo] ku] ktuzu dlrls. Purdonon! ---- Ou:
Purdonu! ( erdoa!). Nole-se o acusalivo purdonoN, i.e.: ml petus de tl purdonon eo-Ihe
erdo Ver aragrafo 57).
IXIRCICIO N

Irala e ouro so melais muilo caros (ou carissimos), mas (o) ferro e mais uliI do que eIes.
Caminho relo e mais curlo do que um curvo. Tua faca esla mais aada do que a minha. Iu
sou lo forle quanlo voc. O aeI e muilo branco, mas a neve e mais branca. Iu lenho o
mais fresco do que lu. No, senhor, o senhor esla enganado: o seu o e menos fresco do
que o meu. Duas essoas odem fazer mais do que uma. Agua correnle e mais ura do que
agua eslagnada (a Ielra: que esla sem movimenlo, ou arada). Dinheiro que se lem (agora)
e mais imorlanle do que o que se leve. Um ardaI aanhado e meIhor do que uma aguia
(ainda) a ser aanhada. Iia, va (ou ande) mais deressa! IIe esla doenle de morle (ou esla
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 205
a morle), no vivera mais do que um dia. A mesa esla lorla (ou incIinada) e ossiveImenle
(a Ielra: criveImenle) denlro em ouco lombara. No osso Ier o que voc escreveu, or favor
(a Ielra: eo), escreva mas IegiveImenle. (O) ao e exiveI, mas (o) vidro no e exiveI (a Ielra:
e inexiveI). (O) vidro e fragiI e lransarenle. Com ( or meio de) serra ns serramos, com
faca ns corlamos. Iu quis fechar a orla, mas no ude orque erdera a chave. A rincesa
reaI enleava os (seus) cabeIos com um enle de ouro. Na ( sobre a) mesa |a eslo os ralos,
facas, garfos, coIheres e saIeiro, lraze a soeira com (a) soa. No boIso da (minha) caIa lrago
uma carleira de dinheiro, e no boIso do (meu) sobreludo lrago uma carleira de aeis, uma
asla (de aeis) maior Ievo debaixo do brao. O nosso refeilo e homem bom e sabio. Os
marinheiros devem obedecer ao comandanle (do navio). A esosa do meu amigo Roberlo e
muilo lrabaIhadora e econmica, mas e lambem muilo lagareIa e muilo creduIa, ale mesmo
nas hislrias mais incriveis eIa imedialamenle cr. Menino, voc no esla Iendo o Iivro, voc
aenas o esla a foIhear. Iu de bom grado cumri o dese|o deIe. Im mau lemo a genle ode
faciImenle resfriar-se. Iolro e cavaIo novo, noviIho (ou bezerro, vileIo) e boi novo, Ihole
de ave e ave nova.
Ohomemnobre se|a semre bom, reslalivo! Se|a cIemenle (a Ielra:erdoador), semdese|o
vingalivo!
Da alria um bom Iho faz-Ihe a romessa: lrabaIhar or seu briIho e auxiIiar o rogresso.
MITODO DIRITO
lero estus pIl utlIu, oI urento. Oro estus pIl kuru, oI fero. Nl kombus Iu huro]n per komblIo.
Nl trunus per trunlIo. Onl kudrus per kudrlIo. Ln Iu suIu]o estus suIo. Lu lpuno] detus obel
Iu lpestron. Lu ]unu]n etuIo]n onl nomus etuIldo]. Bonu putrloto umus slun putru]on. Lu
pIe] tustu Iundo en Sudu Amerlko estus BruzlIo. lruncu]o ne estus pIl grundu, oI Rusu]o l
estus muIte pIl muIgrundu. Lu pIe] grundu eI Iu bruzlIu] urbo] estus Rlo de ]unelro.
IXIRCICIO N

Lu Iuborestro de nlu bleno, nomutu Lrnesto, estls homo (A rigor, seria tlro, mas o usuaI e
mesmo homo, i.e. essoa) tre Iuboremu ku] ordlnure pIe] ufubIu, sed ekkoIeremu, preclpe kon-
tru slu] heIpunto]. Ll mem prlzorgls Iu ufero]n pIl (PIl, e no pIe], orque se referem coisas
mais deIicadas do que oulras. No da maxima deIicadeza, mas de maior deIicadeza)
deIlkutu]n, postuIuntu]n pIl grundun sperton. Il sldlgls kotl Iu koklno]n en Iu pIe] tugu] Ioko]
ku] presku nenlum perdls e unu kokldeton Iu botldo] ku] Iu etuIldo] estls por Il kutuzu
Io] Il rebonlgls Iu pIuglIon ku] lu]n (Ioderia ser lu]n, |a conhecido. aqui e meIhor lu]n,
delerminalivo que se esludara no 171) IuborlIo]n. Il kontroIls Iu trogo]n ku] Iu uktu]o]n Il
lon pIenumls pIe] perfekte ku] toIonte (PIe] perfekte ku] toIonte: pIe] perfekte o mais erfei-
lamenle ossiveI, com o maximo de erfeio, pIe] toIonte o pIe] no foi reelido, mas nada
imede reeli-Io com o maximo de boa vonlade. Assim lambem: pIe] ]uste o mais |usla-
menle, com a maior |uslia). Nl bedurus Ilun nuturon, klu furls Iln pIl muIumutu, oI estlmutu
de Iu Iuborlsto] ku] tluI mlu putro unu tugon tenlgls Iln uI sl Venlgls Iln uI sl: a exresso
tenlgl uI sl ( mandar buscar, i.e. fazer vir a si) |a foi enconlrada no Ixercicio n 11. Tambem,
nesle caso, i.e. mandar chamar aIguem se diz: sendl tokl lun, ao e da Ielra.) ku] dlrls Ku]
dlrls, no dlrunte como em Iorlugus. O emrego do gerundio em Iseranlo e menos amIo
206 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
que em nossa Iingua. ReIeia-se o 107, no 204 enconlrara o esludanle mais circunslanciado
esludo):
Lrnesto, tl Iuborus en lu tlu bleno ]um dek ]uro]n Nole-se o acusalivo subsliluindo
uma reosio, que oderia ser de ou dum. (Ver 72.), nl furls tln estro pIe] ]uste (PIe] perfekte
ku] toIonte: pIe] perfekte o mais erfeilamenle ossiveI, com o maximo de erfeio, pIe]
toIonte o pIe] no foi reelido, mas nada imede reeli-Io com o maximo de boa vonlade.
Assim lambem: pIe] ]uste o mais |uslamenle, com a maior |uslia), pIl grundu slndonemo, oI
(Iu) tlu ne estus por nl trotebIu tumen tlu temperumento potus estl pIl bonu.
u ml lum ofendls tln, S-ro AIeksundro? demundls mlregunte Iu honestu sertunto.
Mln (Mln, em acusalivo, or ser ob|elo direlo do mesmo verbo ofendls, i.e.: tl ne ofen-
dls mln, sed. . . Ioderia dizer-se, como de referncia: Ne mln persone, sed. . . no a mim
essoaImenle, mas. . . ) persone, ne, sed tlu]n heIpunto]n. . . Se tlu trunlIo estus muIukru, tl ln
reukrlgus (Irexo re, ara exrimir voIla ao eslado rimilivo: faca cega a genle e, de
voIla, aada onl reukrlgus), se lu boto forkurus, tl retenlgus ln klum Iu tero estus tro seku,
tl ln dlsfosus, sterkus ku] uktumus. u Iu trunlIo, Iu boto, Iu tero merltus pIl, oI Iu homo]?
Lu homo] estus kuprlcemu] redlrls Lrnesto, penunte sln prutlgl.
Lu toIo de Iu homo] unku muIukrlus, forkurus u seklus. Nl detus ln komprenl ku]
gtldl, komecunte per Iu nlu. Nl rebonlgu nln mem, ku] lo lros rekte (O adverbio rekte, no
o ad|elivo rektu, orque e esla a signicao desse direilo, i.e. direlamenle. Assim: Iui
direilo a casa deIe Ml lrls rektL uI Ilu domo.) ls Iu pledo] de Dlo.
IXIRCICIO N

ebendo e |ogando, aqueIe homem erdeu loda a sua roriedade. No nos ai|am as
in|uslias humanas, orque grande e s a }uslia de Deus. Comi um doce muilo gosloso. Os
habilanles de um ais so concidados. O heroismo de Iedro foi Iouvado or lodos, lendo
saIvo uma criana que se afogava eIe fez verdadeiro heroismo. NaqueIas ervosas caminas
aslam carneiros de bonila I. Os norle-americanos so homens rogressislas. Iui informado
de que o criminoso esla ara ser execulado breve. AqueIe |ovems faz disarales, e umcabea-
de-venlo, mas no menliroso. O verdadeiro crislo lem ureza em seu corao. (O) o e o
meIhor aIimenlo. Nas cidades moram ricos e obres. O folgrafo me folografou, e eu mandei
minha folograa (ou meu relralo) a meu ai. (A) agua e um Iiquido. Isle quadro e uma
erfeio de beIeza. Isla grande eIevao no e um monle naluraI. A aIlura daqueIe (ou
desse) monle no e muilo grande. Sorvele e uma guIoseima doce geIada. Habilanles de
cidade so, de ordinario, mais eserlos do que aIdees. Num loIo cada um bale (ou lodos
balem). Orai a Sanla Virgem.
Que comeu ho|e o seu marido` ergunlou ummedico a muIher dumcamons enfermo.
Carne de vaca, resondeu a muIher. O medico ergunlou ainda: Com aelile` I a cam-
onesa, no comreendendo o signicado dessa aIavra, disse: No, sr. doulor, ns no
odemos comrar laI comida, orque somos obres.
Um sacerdole (ou adre) disse, num sermo, que Deus zera ludo bem. Deois do ser-
mo ergunlou ao adre um corcunda: Senhor adre, oIhe-me: lambem a mim Deus fez
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 207
bem` I o sacerdole resondeu: Cerlamenle, amigo, ara seres corcunda, eslas bem feilo (
fosle bem feilo).
Um Iobo eslava ara morrer (a Ielra: eslava em breve ara morrer) e ensava em sua vida
assada. Decerlo, disse eIe, sou um ecador, mas enso que no um dos maiores. Iiz
coisas mas, orem lambem coisas boas. Cerla vez um cordeiro, lendo-se aarlado do rebanho,
chegou lo erlo de mim, que eu oderia agarra-Io e com-Io, mas no o z, deixei-o viver.
Uma raosa, que ouvira essas aIavras do Iobo disse: Iu mesma osso aleslar que isso e
verdade (ou verdadeiro), sei que isso aconleceu naqueIe lemo em que lu eslavas quase
morrendo de sufocao or causa do osso que a bondosa cegonha exlraiu de lua garganla.
MITODO DIRITO
Tlu tlro, klu drlnkudls ku] Iududls, perdls slun tutun hutuon, ur Il furudls uIdo]n, perdu-
dls monon ku] ne Iuborudls. Ne, Iu homu ]usteco estus eruremu. Lu Iounto] de unu urbo estus
nomutu] sumurbuno]. Petro sutls dronuntun lnfunon. Ne, Iu krlmuIo unkoru ne estus ekze-
kutltu, sed buIdu ekzekutotu. Lu kuruclsto demundls Iu kumpurunlnon. u tlu edzo munls
Iu botuon kun upetlto? Tlu tlrlno respondls. Nl ne potus uetl tlun munuon, ur nl estus
muIrlu]. l tleI respondls, ur l ne komprenls Iu slgnlfon de Iu torto upetlto. lu lbuIo de-
mundls Iu pustron. Ll demundls. u Dlo unku mln furls bone? Lu pustro respondls. Por estl
lbuIo, tl estus bone furltu. Lu buIdu mortontu Iupo pensls prl slu puslntu tlto. Ne Il kon-
fesls, ke Il estls muIbonu, sed dlrls, ke lum Il furls unku bonun ugon. Ll puroIls prl udo, klun
Il potus munl, sed ne munls. Tlu bonu ugo de Iu Iupo okuzls, klum Il estls presku mortuntu
de sufoklo, pro Iu osto, klun Iu clkonlo eItlrls eI Ilu goro.
IXIRCICIO N

Unu fo]on (Isse uma vez e uma circunslncia adverbiaI, o acusalivo ai subslilui uma
reosio. IguaImenle uma noile) en lu semu]no nlu kuru putro Iegudls (Usado ai o suxo
ud ara exrimir ao habiluaI) uI nl prozuon, por lgl nln tldl Iu beIecon de Iu mono. Unu
tesperon (Isse uma vez e uma circunslncia adverbiaI, o acusalivo ai subslilui uma reo-
sio. IguaImenle uma noile.) Il Iegls Iu hlstorlon prl tlu knubo pIe] feIlu (PIe] feIlu: e o
suerIalivo, i. e., aqueIe menino, o mais feIiz denlre lodas as crialuras) sur Iu tero. Il (No
esquecer o ronome Il , o Iorlugus ode disensa-Io, mas, em geraI, no o Iseranlo.)
ne hutls emlzon! Nl tlum demundls Iu putron, kleI lu potus (PotAs. no potUs, como em
Iorlugus dizemos, ai, oderia. Que foi que ergunlamos` Como ode aIguem ser fe-
Iiz. . . ` Diz, enlo, o Iseranlo conforme esle raciocinio, emregando, orlanlo, o resenle
potAs, e no o condicionaI. Na 14 Iio o esludanle conhecera mais de erlo o uso dos modos
e lemos verbais) estl feIlu, ne hutunte e emlzon (No lendo sequer uma camisa. I como
se dissessemos: IIe nada linha, nem mesmo uma camisa Ll hutls nenlon, e ne emlzon.
Comare-se com: Iu nada disse, nem sequer uma aIavra Ml nenlon dlrls, e ne UNU
torton. Aqui, uma e numeraI, recisando ser exresso em Iseranlo: unu ).
l tlu rukonto Il respondls (Novamenle: no esquecer o ronome Il. Sobre a sua
osio ve|a-se a nola do exercicio (7) do Ixercicio n 12) estus nuru (Nuru e o ad|elivo derivado
do adverbio nur s, somenle , dai signicando simIes, mero, s, uro. Tambemcaberia
ai o rrio puru) eIpensuo, ku] nl detus serl lun sencon. emlzo estus eksteruo, klu muImute
208 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
tuIorus untu Iu lnterno de Iu homo. Tlu knubo estl tute feIlu, ur Il tldls lon rozokoIoru (Ll
tldls lon rozokoIorA: em nominalivo, or ser redicalivo. Ver 58.). Il kuntls kune kun
Iu blrdo], suIutls Iu Iumon de Iu suno, dormls ne tlmunte Iu rubobeston lu]n Il rlgurdls kleI
fruto]n (Ver a nola (5) do Ixercicio n 12), kreltuon (Ver a nola (4) do Ixercicio n 8) de Iu sumu
Dlo. Ll estls krlstuno ku] prels ku] klu preus, tlu estus feIlu.
Ln tlu tespero (Ou: Tlun tesperon) ml furls Iu preon pIe] turmu en mlu tlto ku] en tlu
rutlteco de unlmo, Ietluntu (Letluntu klu Ietlus ) eI Iu muIuIteco de Iu tero ls Iu so]Io
de Iu leIu Ioe]o, ml ekdormls ku] eklrudls (Lklrudls, com suxo ud, ara exrimir uma ao
Ionga) ktuzu subtenutu de netldebIu] muno]. Ne, tlo ne estus sono lu reuIeco estls tro tltu!
lrku nl u ml dlrls nl? , ]es, lrku nl Iu pe]zuo estls tre muIsumu, oI tlu] teru]. Ku] ml
lrudls. . . (O suxo ud, ara o mesmo efeilo referido na nola 14 anlerior). Poste, lo sublte muI-
Iumlls ml ekudls kokon krluntun. . . ( Um gaIo a canlar, i. e., um gaIo que eslava a canlar,
eslava canlando, Iogo, kokon krluntun, se|a kokon, klu estls krluntun nesse momenlo) l
estls Iu reteno uI Iu reuIeco (Ioderia ser reuIo, reaIidade em senlido geraI, o mundo reaI,
como, or ex.: bono bem, beIo beIo, i. e., o beIo, bIunko cor branca, o branco. . . elc.),
sed, ml demundus. klu Iu pIl (PIl orque se comaram duas coisas, duas reaIidades) grundu
reuIuo (ReuIuo, com o suxo u, ara maleriaIizar ou concrelizar a ideia da reaIidade
no senlido geraI, uma arle reaI no mundo da reaIidade)`
IXIRCICIO N

Ho|e esla umlemo Iindo e quenle. AafaveI avozinha (ou vov) esla comos |ovens nelos
e nelas no |ardim. As aves aIegremenle voam e canlam nas grandes arvores. A av senlou-se
no banco e I, os meninos e meninas correm animadamenle sobre a areia, e brincam com o co
e galo. Agora vem os caros ais com os arenles: lios e lias, cunhados e cunhadas, rimos e
rimas, sobrinhos e sobrinhas. Toda a famiIia esla agora no |ardim. Minha rima Mariquinhas
veio com os seu noivo, um beIo ex-ociaI. IIe Ihe disse: I admiraveI a raidez com que corre
seu irmozinho CarIos. IIa resondeu: IIe seria digno de Iouvor se esludasse com o mesmo
fervor com que brinca.
IaIava-se de medicos. Cada um Iouvava o seu rrio. O veIho av do nosso vizinho
disse: Ha bons medicos, mas lambem ha douloraos, que no so dignos de Iouvor, orque
no ossuem o necessario saber e ralica. O seu |ovem nelo, lendo edido Iicena, disse:
Caro vov, Iembre-se de que eu eslive muilo doenle, ara morrer (denlro em breve), e seu
Irmo, doulor Henrique, ha muilo faIecido, me lralou, e eu vivo, orque eIe era deveras bom
medico e um bom, muilo bondoso homem. O veIho, (ou ancio) resondeu: Sim, eIe era
bom medico, e ns e muilos amigos Iamenlamos (ou senlimos) a sua morle.
MITODO DIRITO
Ln Lsperunto Iu ukcento estus lum sur Iu untuIustu slIubo de Iu torto ne upostrotu. Ln l
tlu Ilngto Iu substuntlto] nlus per o. Lu ud]ektlto] nlus per a. Lu udterbo] nlus per e. Lu
konsonunto | slgnus, en Lsperunto, Iu pIuruIon. Onl formus Iu pIuruIon de Iu substuntlto] per
uIdono de |. Lu slnonlmo de slnguIuro estus ununombro, ku] tlu de pIuruIo estus muI-
tenombro. Ln Lsperunto ekzlstus dlnltu urtlkoIo, Ia. Ln l tlu Ilngto ne ekzlstus nedenltu
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 209
urtlkoIo. Lu lnnlto de Iu terbo] nlus, en Lsperunto, lum per i. AIdonunte Iu konsonunto n
uI Iu nomlnutlto, onl rlcetus Iu ukuzutlton.
RluIo] ne Ious en domuo]. SurduIo] estus komputlndu]. ]es, lIl ofte mlskomprenus Iu
puroIo]n dlrltu]n. Onl ne potus skrlbl per pIumo sen pIumlngo. Lu burblro ruzus per ruzlIo.
]oze]o tldls Iu neston sur Iu uItu urbo. Ll toIls prenl tlun neston. Ll grlmpls sur Iu urbon.
Ll estls ]um prokslme de Iu nesto. Sublte romplls Iu bruno, sur klu Il sturls, ku] Il fuIls teren.
IXIRCICIO N

Nlu pIe] ]unu fruteto, AIe]o, estls eI (Lstls eI Iu knubo]: lambem estls UNU eI Iu knubo])
Iu knubo] pIe] petoIemu], klu]n nl ]um konls, ku] mlreglge kuruu. Klom du zorgo pro Il nlu]
geputro] trutltls, klum, eIteIllnte (Dizemos saindo, mas eIe s oderia ir assear deois
de sair de casa, Iogicamenle, ois o Iseranlo emrega o gerundio em -lnte, no em -unte, i.
e., lendo saido) eI Iu domo, Il lrls promenl lnter Iu bruto]! Unu tugon Il e ekprenls tlrboto
]e Iu korno], kredebIe por tldl, klu eI lIl (Ixresso mais incisiva, seria: klu eI lIl umbu, i.e.,
quaI deIes ou dos dois. Ambu ambos) estus pIl fortu. . .
Bubuo! ekkrlls Lrnesto lom muIprokslme de tle. DeIusu Dlumunton (Ixresso
mais incisiva, seria: klu eI lIl umbu, i. e., quaI deIes (ou dos) dois. Ambu ambos), u
l (l, em vez de Il: ver a nola (6) do exercicio n 6) mortlgos cln!
Sed okuzls lo neutendltu. buIdu Iu tlrboto kuls ku] AIe]o, ru]dunte sur Iu besto, ekkrlls
pIenu de prutu ero. Venko! Ml tenkls Iu bestuon! (Usando-se ai o suxo u ara denolar
desrezo.)
NesondebIu]n ufero]n hutus Iu Nuturo! (Nole-se a ordem inversa: ob|elo, redicado, su-
|eilo, a direla seria: A Nalureza lem coisas insondaveis coisas, a que corresonderia: Lu
Nuturo hutus nesondebIu]n ufero]n!) Mlu putro ekspIodls de rldudo, mlu putrlno (Mlu putrlno
como lambem, no mesmo eriodo, mlu putro : odem, iguaImenle, ser Iu putrlno e Iu
putro) kretls de koIero ku] ulktlo, ku] lu] konfuzltu]n nur AIe]o, tute trunktlIu, rlgurdudls
nln, ne komprenunte, kluI tlu bruegudo, ku] ne Il demundls:
Nu, u ml ne estus Iu pIl (PIl, no pIe], orque so aenas dois) fortu?
]es, respondls mlu putro , tl estus pIl fortu, ur tl hutus kuruon. lum Iudlndu estus
Iu forteco de Iu unlmo tumen, ne mlskomprenu Iu forton, sed uzu ln en lu okuzo por Iu bono.
IXIRCICIO N

TaIvez venha aIgo ainda ior. Iu vi (como que) um animaI relo, (isso) era um urso. Nas
aIavras deIe ha aIguma coisa ocuIla. IIe no lemcara de aIguemque (ou de quem) lencione
aIguma veIhacaria. IIe no e nenhum homem de aIlo merilo, mas aenas um nuIo senlado
no aIlo. Iis que um homem (quaIquer) me observa! Se eIe ergunlar, diga que fui visilar
um amigo (quaIquer), ou oulra coisa. Queira Deus que islo no lraga uma grande desgraa!
Islas duas quesles no lm enlre si nada de comum. Ainda ninguem agradou a lodos (a
Ielra: a cada quaI). Deus le d loda a (esecie de) feIicidade! Se|a forle (de nimo) em loda
(e quaIquer) siluao! Iu arovo ludo o que (ou ludo quanlo) voc fez, somenle no (ou
210 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
menos) islo. Deus ordenou reousar (-se) de sele em sele dias (a Ielra: cada selimo dia).
Cada quaI oIha alraves de seu vidro (ou risma) essoaI. Quero escIarecer o assunlo na
resena de lodos. Numa (ou em cerla) lerriveI noile hibernaI lodos (ns) ensamos que
ludo eslava ara acabar. IIe fez ludo sem edir auxiIio de ninguem. Que signicao lem a
morle, e que ( quaI) e laI lransio (ou assagem)` Que mais oderia eu fazer` Cada quaI
ode ler, em caraler arlicuIar, ideias e ideais (da esecie) que queira. Iu, em verdade, de
bom grado moraria (ou goslaria de morar) no corao de aIguem, mas no osso dizer de
quem. . . De quem e esle lumuIo` Tudo islo que voc roe e uma fanlasia. QuaI (ou como)
e o nome daqueIe que o enviou (a Ielra: fez vir)` Quem ergunla, (esse) no era. TaI (a Ielra:
quaI) a semenle, laI a coIheila. Viro ainda maiores desgraas, mas ninguemsabe quais. Quem
Ihe disse isso` AIguem que ensa bem sab-Io (a Ielra: ensa que bem sabe isso). Isse
aIguem (ou essa essoa) menliu. Hei de ir assim, descaIo` Iodes lomar lais decises (ou
as decises) que ( da nalureza que) quiseres. Deois de lodo o aguaceiro assim ( dessa
esecie, de laI inlensidade) esla raa aresenla o aseclo (como que) de um Iago. IIe e um
grande criminoso, no muilos assim ( de iguaI marca) exislem na Terra. Tem o senhor em
sua cidade um ( aIgum) grande lealro` Assim s lemos um. Iariam isso somenle (lais)
homens que fossem uns desmioIados. Seu ( deIe) dedicado lrabaIho no deu os (a Ielra: lais)
frulos com os quais eIe sonhara. Cada um queria informar ao Secrelario seu endereo, ara
que eIe (a Ielra: esse) saiba a quem remeler ludo o que concerne ao movimenlo do cIube. Se
exisle aIguem que se|a (a Ielra: fosse) cuIado em lo (a Ielra: laI) IaslimaveI erda, esse sou
eu, eu s. Quem relribua um bem com um maI, de sua casa no desaarecera o maI. Iode
ser que eu o ha|a vislo aIguma unica vez, mas no me Iembro disso. Acaso disse eu sequer
uma aIavra a aIgum de vocs dois` Um correu mais raido (ou deressa) do que o oulro
(a Ielra: o segundo), e naluraImenle (a Ielra: comreensiveImenle) esse (um) chegou anles
(ou rimeiro). Inlre uma in|uslia e a oulra e dificiI dizer quaI a maior. Toda a vioIncia
de uns ovos conlra oulros e crime conlra a Humanidade. Ior meio do Iseranlo lodos os
homens odem comreender-se muluamenle, fralernaImenle faIar um com oulro (ou uns
com oulros). O que agrada a um, no agrada a oulro.
MITODO DIRITO
Ne, Lsperunto estus nenlu funtuzluo. Lsperunto hutlgls uI Iu homuro reclprokun kompre-
nlon. Ne, Lsperunto estus nenles propruo. Ne, nenlu Ilngto prezentus tlun fuclIecon, klun
prezentus Lsperunto. Zumenhof nusklls en Iu poIu urbo BluIstok. Klu demundus, tlu ne eru-
rus. Ne, nenlu potus pIul uI lu. Dlo ordonls rlpozl lun sepun tugon. Ne, nenlu popoIo ru]tus
perfortl uIlun. Ne, Dlo estus unu (ou unu soIu). Lu pIe] grundu] homo] sur Iu tero estus tlu], klu]
umus. Ml pensus, ke Dlo furus nenlon neutlIun.
IXIRCICIO N

Post tlu lnterpuroIo kun mlu putro, Lrnesto ]um ne estls tlu Lrnesto en lu mlnuto pretu
tondrl pro lu buguteIo. Lfektlte, Il ne estls eI tlu] obstlnemu] splrlto], kontrusturuntu] (Ou:
Klu] kontrusturus) lu]n udmono]n. Nl ofte suferus pro slmpIu (Ou nuru: ver a nola 8 do
Ixercicio n 20) kuprlco, unu] pIl, uIlu] muIpIl. Lstus tlu], klu] tldus en les puroIo], lun dezlron
]e humlIlgo estus tlu], klu] pensus, ke lo ku] lu] sturus kontru lIl estus tlu], klu] tldus lon
nlgru (No esquecer que esse negro e ai redicalivo, Iogo, em nominalivo), sen lu Iumo en
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 211
tlu muIIumu mondo, klun lIl uI sl mem krels. Nenlo estus pIl perelgu, oI senespereco (Ou, a
Ielra, Lu senespereco. Islando o lermo em seu senlido geraI, refere o Iseranlo emrega-
Io sem o arligo. Ver 34.), Iu pIe] muIbonu, klo potus okuzl uI lu (Im vez de lu odera,
nesle caso, emregar-se homo ou Iu homo), estus Iusl fuIl Iu muno]n, ktuzu frukusltu de lu
netenkebIu forto. Nu, Lrnesto estls bonu homo (Homo, lraduzindo homem: ver a nola 1 do
Ixercicio n 18), sentemu unlmo Il tltls en les koro, ku] lu, klu Iln konls, estls Ilu umlko. klun
nl komprenus, tlun nl umus. Klu]n mlstero]n hutus Iu Nuturo (Observe-se a ordem inversa e
reIeia-se a nola 7 do Ixercicio n 22), klu uI Iuu]ne krudu korpo uIlgus unlmon kun tlu grundu
beIeco! Ln tlu unlmo estls lu] ukruo], ku] tlu] kun lu tugo defrotludls. tlo estls Iu brlIlunto,
klu nun montrlls tlu, klu l ]u estls. Vldunte tlun kIurun ku] rupldun uIllon, ml ne potls mln
detenl ku] dlrls uI mlu putro.
Klu mlrukIo l tlo estls, putro! Nlu Lrnesto estus nun en tlu bonu humoro! Ku] lon l
tlon (lon l tlon, ou simIesmenle lon l. Ver a Nola b do 173) nl dunkus uI tl putreto!
Nenlu mlrukIo l tlo estls, ku] ne mln onl dunku por lo. Nenlon uIlun ml furls, oI tlon klo
u]nls uI ml mlu deto, ku] uI Dlo ml dunkus por (Por ou pro, e lambem: Dlon ml dunkus em vez
de uI Dlo ml dunkus. Islas subsliluies so ossiveis, nole-se bem, quando dunkl quer dizer
agradecer, aresenlar agradecimenlo, manifeslar gralido e semeIhanles, quando signique
dever, como no aragrafo anlerior, s se ode dizer dunkl lon uI lu (ou dunkl lon uI lo ),
i.e. dever aIguma coisa a aIguem, ou a aIguma coisa. Nesla uIlima hilese lambem se
ode dizer uIdl, cu|o rimeiro signicado e ler de agar (cerla quanlia), ler a divida (em
dinheiro) de.) tlu feIlu momento.
IXIRCICIO N

No lemo em que aareceu o Iseranlo era roagada a Iingua arliciaI VoIak, cri-
ada eIo sacerdole calIico aIemo }oo Marlim SchIeyer (Ieia Xlier ). A necessidade duma
Iingua inlernacionaI era lo grande, que aIgumas essoas arenderamo VoIak orque linha
uma gramalica faciI, mas a ronuncia e o vocabuIario dessa Iingua eram muilo dificeis, or
isso o VoIak, cu|o criador no ermilia meIhoramenlos em sua Iingua, morreu. Inlo, mui-
las essoas, lendo abandonado o VoIak, aceilaram o Iseranlo. Os rimeiros eseranlislas
eram rinciaImenle russos, suecos e aIguns aIemes. Na Russia era enlo dificiI a fundao
de sociedades e a roaganda de novas ideias. No ano de 1889 aareceu o rimeiro |ornaI
eseranlisla, imresso na AIemanha, mas quase lodos os assinanles eram russos. Isse |ornaI
desaareceu deois de seis anos (ou seis anos deois). Im seguida aareceu um |ornaI es-
eranlisla na Suecia. O Iseranlo comeou a ser mais bem conhecido e aceilo, quando aIguns
universilarios e cienlislas franceses lomaram a roaganda em suas mos. Isse movimenlo
francs aIcanou oulros aises, e o Iseranlo achou amigos e adelos em loda a Terra, ale no
}ao e na China.
MITODO DIRITO
Purlzo estus en lruncu]o. KoIumbo tenls uI Amerlko en 1492. Ll ne sclls, klen Il uItenls,
ur Il pensls, ke Il tenls Hlndu]on. Hlndu]o estus en Azlo. Anku lnu]o estus en Azlo. Se
ml puroIos uI lu lno portuguIIlngte, Il ne komprenos mln. Ml pensus, ke nenlum tltls teru]
duondlo] sur Iu tero. Klum Iu portuguIu ku] bruzlIu reo ]ohuno Iu Sesu retenls PortuguIu]on,
212 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
Il restlgls en BruzlIo, kleI regenton, slun Ion, sln]oron Petron. Oro estus pIl kuru, oI fero, ur
l estus pIl muIoftu. lero fuIus teren pIl ruplde, oI pupero, cur l estus pIl pezu. Unu klIogrumo
du fero estus eguIe pezu kleI unu klIogrumo du ukto. Ln unu ]uro estus dek du monuto]. ]e
tugmezo estus Iu dek-duu horo. etuIo] ne kurus tleI ruplde, kleI tugonuro. Certo estus muIte
pIl rupldemu, oI testudo. Se ml trotos les monon, ml redonos ln uI tlu, klu ln perdls.
IXIRCICIO N

Ln Iu 13-u de Mu]o nl estls lntltltu] de (Iu) onkIlno LIlzubetu uI festeto. l estls Iu nusko-
tugo de Iu eru Puuo. Nl ne potls lrl, uIle Iu muI]unuIlno mortus de ugrenlo. (ugrenlo,
com o suxo l, ara indicar desgoslo recebido. Assim: IIa se desgoslaria ( receberia, leria
desgoslo) e morreria l ugrenlus ku] mortus) Tlen do (2 A con|uno do ( ois, or-
lanlo) no se enquadra enlre virguIas, ao conlrario deslas nossas. Ver 259.) nl lrls. PIl oI
lum untue (Recordar a exresso pIl oI lum untue, do 183.) Puuo uspektls ktuzu lu reo
(Aspektls ktuzu lu reo e, ao e da Ielra, linha o aseclo como que de um rei, de como se
fora um rei. Nole-se o indinido lu, ara mais acenluar essa esecie de rei), promenuntu
(Promenuntu = klu promenus que asseia) en slu] bleno]. Lu pIe] muIbonu furlls tlum, klum
tenls D-ro PuIo kun Cerbero. ]ustu honorudo. KleI estls untutldebIe (KleI estls untutldebIe,
ou, mais Ieve, kleI untutldebIe. Irocure o esludanle decomor esle adverbio, que signica
revisiveImenle. Sobre o emrego de adverbio em Iugar de ad|elivo, em Iseranlo, ve|am-
se os 251 e 252), Iu mu]estu slnteno de tlu sutereno tute (Isse lodo, do originaI, esla or
lolaImenle, Iogo, em Iseranlo tutL, no tutu) uIllls. Iu huro] hlrtlls, Iu tosto rektlls, Iu
okuIo] fuImudls. Cerbero tumem (Como a con|uno do, lambem no se e tumen enlre vir-
guIas) sln tenls tute (Tute ou ubsoIute.) trunktlIe (Nole-se o adverbio trunktlIL lraduzindo o
ad|elivo lranquiIo. I a sinlaxe do verbo sln tenl, dizendo-se sln tenl -e.) ku] e u]nls pretu
kurese lrkubrukl tlun, klu ln tleI muIbone ukceptls. (Observe-se a conslruo que aqui da-
mos: klu ln tleI muIbone ukceptls, em vez da naluraI: klu tleI muIbone ln ukceptls, ou
. . . ukceptls ln. QuaIquer das lrs e boa, conludo, o Iseranlo arecia muilo inlercaIar o ad-
verbio ou a cirscunslncia enlre o ob|elo direlo que se e anles e o verbo que
vira or uIlimo. Assim lambem, . ex.: Ml Iln tre umus ml Iln de Ionge ne tldls, elc)
Antu tlu umuzu sceno mlu putro puroIls.
Nenlo estus pIl rldlndu, oI ero. (12 Nole-se ero, sem o arligo, Iinhas adianle, umo
lambem sem o arligo, ao asso que o Iorlugus diz o orguIho, o amor. IguaImenle em
Iseranlo odemos dizer Iu ero e Iu umo, lodavia, sendo os lermos lomados em senlido
geraI, e frequenle disensar-se o Iu. Ve|a-se o 34). KleI u]n nekredebIu tlo u]nus, e lnter
(lnter ou e) Iu besto] ekzlstus dltersu] kIuso]. AI Iu putecu Puuo Iu ceteru] ne grutus sed tlu]n
nenlu konslderus utentlndu] (Atentlndu] ou lndu] ]e utento, a Ielra. Nole-se o redicalivo, como
semre, em nominalivo), ku] lIl mortus muIprokslme de lu] tleI, kleI lIl tltls onl ]u potus
dlrl, ke lIl nenlum tltls. Kle estus umo (12), tle trotlus Iu tlto. nl do (2) umu nln reclproke (O
reclproke e indisensaveI, orque nl umu nln quer dizer amemo-nos a ns mesmos. Queira
o esludanle ver a enuIlima frase do Ixercicio n 23, a quaI lambem se aIude no 178) kleI
fruto], ur ]u (O mesmo ]u, usado Iinhas acima: e um adverbio que serve de reforo ao que
se diz. Assim, ]u por tlo. . . e ara isso mesmo, |uslamenle ara isso. Ver a Nola ao
Ixercicio n 29 e o 250.) por tlo Dlo nln krels ku] kunlgls en unu sumu peco de Slu Regno.
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 213
IXIRCICIO N

A lais ideias que aos coevos ( homens da mesma eoca) arecem vazia fanlasia e aos s-
leros arecem coisa lo naluraI, que no comreendem como ( de que maneira) os homens
viveram miInios sem eIa a lais ideias erlence lambem a (ideia) da inlroduo (ou ad-
misso) duma Iingua comum ara as comunicaes enlre ovos diversos. Quando os nossos
sleros Ierem na Hislria que os homens, esses (a Ielra: esles) reis da Terra, esses mais aIlos
reresenlanles da inleIigncia mundiaI, esses semideuses, no lranscurso de miInios inleiros
viveram uns ao Iado dos oulros sem se comreenderem (uns aos oulros), simIesmenle no
querero acredilar. Iara isso (a Ielra: islo) no se recisava, com efeilo, de nenhuma fora
sobrenaluraI, diro eIes, cada um desses homens ossuia, reaImenle, um con|unlo (a Ielra: co-
Ieo) de sons convencionais, medianle os quais eIe comabsoIula reciso se comreendia com
os seus vizinhos mais rximos, como, ois, no Ihes veio a cabea enlrar em acordo ara
que fosse um de lais con|unlos de sons convencionais inlroduzido ( admilido) ara a com-
reenso reciroca de lodos, a semeIhana do falo de que, ara a maioria dos ovos cuIlos,
|a ha muilo lemo foram inlroduzidos um con|unlo (ou sislema) convencionaI de medidas,
um aIfabelo convencionaI, uns unicos sinais musicais convencionais elc.! Os nossos sleros
caro indignados quando souberem (ou ao saber) que aos homens que se esforavam eIa
(ou rocuravam a) inlroduo de uma Iingua comum os coevos aonlavam (a Ielra: moslra-
vam com os dedos) como maniacos, crianoIas que no mereciam (ou indignos de) o nome
de essoas serias, que a reseilo desses homens quaIquer desmioIado odia fazer esirilo nas
gazelas, quanlo quisesse, e no havia (a Ielra: se achava) ninguemque dissesse a esses cabeas-
ocas, vs odeis achar essas (a Ielra: eslas) ideias viaveis ou inviaveis (a Ielra: execulaveis ou
no execulaveis) mas escarnecer deIas, sem mesmo lerdes com eIas lravado conhecimenlo,
e vergonhoso, senhores!
MITODO DIRITO
Lu popoIo] potus komprenll lnter sl per unu komunu Ilngto. ]es, tlu rlmedo ]um ekzlstus.
l estus Lsperunto. l tle Iu homo] estus nomutu] reo] de Iu tero, pIe] uItu] reprezentuto] de
Iu mondu lnteIlgenteco, duondlo]. Ne, Iu esperuntlsto] estus nenlu] bubo]. ur Iu ufero, por
klu lIl butuIus estus lo tre serlozu ku] potus uIportl uI Iu homuro nur grundun bonon. Ne, tlo
estus muIsuu. Anstutu mlI]uro nl potus dlrl ]urmlIo. Ml oplnlus pIl grute sclpotl, krom
slu geputru Ilngto, nur Lsperunton. ur per Lsperunto ml potus komunlkll kun lu] popoIo].
Ml ]u ne bezonus ln, sed tlo estus tumen bonu ekzercludo.
Sokruto dlrudls, ke Il sclus, ke Il nenlon sclus sed ke muItu] homo] ne sclus, ke lIl nenlon
sclus. Lu fruncu reo Ludotlko Iu Dek-kturu dlrudls, ke Iu tuto estus Il. Antu Iu eItroto de
Amerlko muItu] sclencuIo] kredls, ke Iu tergIobo estus ebenu, ku] ne rondu. lIl pensudls, ke Iu
suno rondlrus lrku Iu tero, ku] ke Iu tero estus senmotu. Lu uturuIo ne pensus, ke Il mortos
ku] post Iu morto Il ne posedos slun monon. Mlu soIu dezlro estus, ke l retenu pIe] buIdu.
IXIRCICIO N

Unu eI Iu eplzodo] pIe] kurlozu] en (Nole-se: LN Iu lnfuneco, i.e., na infncia, durante a
infncia. Ver a Nola ao 220.) Iu lnfuneco de AIe]o estls Ilu konutlo kun Iu Iltero].
214 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
Splrlto sugucu, Il tu] ekrlmurkls, ke Iu A estus (LstAs, no estls, como em Iorlugus ( era).
Ver aragrafo 203.) Iu Iltero de Ilu nomo ku] eko]ls tlon ekscllnte. (Lkscllnte, no eksclunte,
i.e., lendo sabido, Iogo que soube. Ver a nola 2 do Ixercicio n 22) Ll toIls estl Iu unuu en
lo!
Certe dlrls mlu putro, konslderunte tleI duneru]n pretendo]n , tl detus toIl Iu unuun
Iokon, sed, untu lo, en Iu sertudo. (Nole-se que esse servir e subslanlivo, Iogo, sertudo )
Ml, sertl?. . . (Ausncia da arlicuIa u: esliIo vivo) uI klu (AI klu ou klun)?! ekkrlls
tlu bubo, burono kun ]um eIkresklntu] (Kreskl e verbo inlransilivo, s lem voz aliva, e or islo
se diz kresklNtu e lambem, naluraImenle, eIkresklNtu, seu derivado, no kreskltu nem
eIkreskltu. ReIeiam-se a Observao do 124 e os 125 e 126) dorno].
AI Iu uIlu] (AIlu] ou ceteru]. ) homo], komprenebIe respondls Iu muI]unuIo pIe]
trunktlIe. ur lum (lum, i.e. em aIguma ocasio, Iogo, um dia. Aqui unu tugon no seria
adequado, orque signica cerlo dia) tl ]u (Has de comreender, i.e. falaImenle comre-
enderas, or islo incIuimos o adverbio ]u, que de cerlo modo se resla a esse reforo) kompre-
nos, ke muItu] unuu] estos Iu Iustu].
Ml do ]u sertu (Novamenle inlerrogao sem a arlicuIa u, falo |a conhecido. Ioderia
ser: u ml ]u sertu. . . ), e se ml ne toIus? (No queira ouno quiserdiz o Iseranlo,
nesle caso, no lemo resenle, como que |a se lendo o servio dianle dos oIhos.)
Prl tlo l, Ieto kuru, ne estus toIl nek ne toIl. tlu estus Iu Leo.
Klu Ieo? Klo estus Ieo?
Ordono, klun nenlu potus muIobel sen lu muIugrubIu sekto. u tl ne memorus ]o]on,
klu dronls en Iu rltero, ur Iu uo estls pIl fortu?
Ml ne komprenus, klun Ieon Il muIobels lnterrompls Iu knubo per lom krudu tono.
Nu, l estus tlu sumu Ieo, klun tl ne konus. Iu Ieo de Iu kompreno. Ll pensls, ke Il hutus
(Ll pensls, ke Il hutAs, no hutls, se fosse esle, a frase signicaria: eIe ensava que livesse
lido. Ver 203.) foto]n suu]n por kontrusturl ku] tenkl Iu Nuturon, ku]. . .
Tlo estus do Iu Nuturo, klu ordonus sertl, kutuzu Iu homo (A genle: e meIhor, aqui,
lraduzir or Iu homo ara maior conlrasle com besto. ) estus lu. . . lu besto, lu boto, klu trenus
Iu pIuglIon, lu etuIo, klun onl brldus, ru]dus, butus, kondukus tlen, klen u]n onl toIus?
Klu ordonus, Tlu estus Sln]oro (Sln]oro ou unu Sln]oro ), klu dlktls tlun (TlAN Leon,
i.e. laI Lei. I meIhor do que o simIes LA. Queslo de esliIo, em cu|a inlimidade o
esludanle enelrara com o manusear a Iileralura) Leon, Iu klu lo lrus bone, se Iu homo] ne
estus tlu] klu] lIl estus. Penu sertudl uI tlu Sln]oro, Lln komprenunte per tlu tutu lnteIekto ku]
Lln umunte eI tlu tutu koro.
IXIRCICIO N

Meu cunhado veio do Rio de }aneiro a 30 do ms assado e amanh arlira ara So IauIo.
AIi eIe morara (ou cara) duranle o inverno, e as esse lemo via|ara ara a ahia. O
mineiro desceu (a Ielra: foi ara baixo) ara debaixo da lerra, ois lrabaIha debaixo da lerra.
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 215
A mesa, quei senlado |unlo do AbeI. }oo alisla nasceu seis meses anles do nascimenlo
de }esus. A casa esla sendo conslruida de edras e de madeira. Mora o senhor da cidade`
No, (meu) amigo, eu moro fora da cidade. A nossa casa ca (a Ielra: esla) defronle a eslao
ferroviaria. Sobre (ou a reseilo de) goslo no se ode disculir. Agradeo-Ihe (or) sua
afabiIidade. A criancinha lremia de frio. A escoIa e (ou ca) rxima a igre|a. Ior lras
da casa do vizinho eslende-se grande rado. IIe veio aesar do mau lemo. Ns agimos de
acordo com as circunslncias. O co esla deilado debaixo da mesa. A ena caiu (ara) debaixo
da mesa. O assaro voa ( esla voando) or cima (ou acima) do rio, agora eIe voou ara
cima de um ramo (ou gaIho) da Iaran|eira. No ( sobre o) monle esla (ou ergue-se) uma
caeIa. Ns o acomanharemos ale a rua. Iomos alraves da oresla (ou alravessamos a
oresla) e, lendo chegado ao rio, avislamos (ara) aIem deIe (ou na oulra margem) uma
beIa cidadezinha. Com exceo do Iorlugus (a Ielra: da Iingua orluguesa) conheo somenle
o Iseranlo. Im vez de brincar, lrabaIhe. Inconlrei-o na esquina (da rua). Moro com (ou
em casa de) minha lia. Os Iadres fugiram do (a Ielra: de anle do) oIiciaI. Isso e moda
nova, vinda de aIem-mar (a Ielra: de aIem do mar). Com voc ou sem voc eu vou mesmo.
No quebre a cabea or isso. De surresa or essa ergunla eIa desmaiou. Iu ainda no o vi
deois da ( ou desde a) voIla deIe dos Islados Unidos.
As crianas correram e cercaram o (a Ielra: correram ara em lorno do) vendedor, ara
comrar aIguns doces. O chefe de oIicia mandou oIiciais ara lodos os cIubes, a razo de
dois or cIube. No se ode vir da Iuroa ao rasiI com (a Ielra: sobre) seu ar de ernas
(ou no caIcanle). . . D. Mariazinha (a Ielra: A Senhora M.) vai (a Ielra: ira) ho|e ao lealro`
Venha faIar comigo (a Ielra: Venha a mim) amanh a minha casa. O medico me aconseIhou ir
ara o camo. Agora via eIa de rua em rua, de orla em orla, Iulando conlra a morle a fome.
Comgrande enlusiasmo eIe nos narrou sua viagema Africa, eseciaImenle sua assagemeIo
deserlo de Saara e eIo NiIo. IIe cerla vez me derramou uma garrafa de vinho sobre a cabea.
Cai de |oeIhos (a Ielra: sobre os |oeIhos) e edi-Ihe comaixo. Va eIe ara o inferno, no inferno
eIe arda!
O atirador. Tenente: Suonhamos que o inimigo esle|a aqui dianle da arvore. A voz de
comando (a Ielra: segundo o comando) lrs voc alirara na arvore. Iorlanlo, aleno (a
Ielra: esle|a alenlo): um dois lrs!. . . Ah, senhor bisonho (a Ielra: urso desa|eilado), voc
alirou passando eIa arvore! Recruta: Ora, que lem isso, senhor lenenle` Quando o inimigo
reaImenle vier, (enlo) decerlo nem lodos eslaro na frente da arvore, aIguns eslaro lambem
ao lado da arvore!
Engano telegrco. Ve|a, eu leIegrafei ao meu irmo que (eIe) me mandasse vinle ducados,
mas eis que (ou oIhe), em vez de dinheiro eIe me envia (a Ielra: faz vir) vinle e dois gatos!
MITODO DIRITO
Lu o] tltus en ukto. Nl lrls bruko sub bruko, unu upud Iu duu. Lu lnfuno eIlrls eI Iu
domo ku] lrus sur Iu struto uI Iu Ierne]o. Ll detls petl prl heIpo, ur Il ne potls mem tlrl slun
pledon de sub Iu pezu tubIo. Dum Iu tugo nl Iuborus, dum Iu nokto nl rlpozus. Nl lrus ku] sturus
sur Iu tero Iu mlnlsto] Iuborus sub Iu tero Iu utmosfero estus super Iu tero. Uzu clntronsukon
unstutu tlnugro. Letlls Iu Iuborlsto untu Iu sunIetlo ku] Iuborls ls sunsublro. Lu hlstorlo
rukontus prl muItu] popoIo] ku] prl muItu] mlIlto]. u onl potus tldl tru tltro? Nenlu potus
tltl sen uero. Ll Iusls slun Ilbron e ml. Lu etuIo suItls truns Iu burlIon. PIenlgu l tlun boteIon
216 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
per ukto. Ll furus nenlon krom dorml. Lu blrdo sln etls kontru Iu fenestron. Ml tenls muIgru
lu] muIheIpo]. Lsperunto estus kreltu por komprenludo lnter Iu popoIo]. Ll lum lrus kun
puperu]o en Iu muno. Deko] du homo] ne potls enlrl ku] detls restl ekster Iu teutro. lu rlcetus
Iu slu merlto. Prlntempo sektus post tlntro. Lu lnfuno] furls rondon lrku Iu putro. lu],
pIenu] de plu respekto, pusls preter Iu mortlnto. Tlo furlls pro (ou eI ) nekonutu kuzo. Dlru
uI Iu Iuborlsto], ke ml donos uI lIl po trl tugo] du rlpozo.
IXIRCICIO N

lo]e nl lrls uI Iu domo de onkIlno LIlzubetu ku] trotls Iu beIun sln]orlnon konsternltu
(KonsternltA, em nominalivo, or ser redicalivo): de du tugo] (De du tugo] ou ]um du tu-
go]n ( |a duranle dois dias). ]um, aqui acrescenlado ara maior cIareza.) Iu reo Puuo estls
muIuperlntu. Tru Iu tutu domo onl serls (Serls, em vez de estls serlntu, orque basla a forma
simIes a erfeila cIareza) tlun kuton, sed lo estls (Lstls em vez de estls estlntu, eIo mesmo
molivo aonlado na nola 3 sura) tunu. L u]nls uI nl, ke Iu onkIlno muI]unlls ]e keIke du
]uro].
u tl ]um expIorls lu]n unguIo]n lrku Iu domo? demundls mlu putro.
]es, komprenebIe (Diz o Iseranlo inverlendo: ]es, komprenebIe Sim, naluraImenle)
respondls Iu onkIlno ml ne purls peno]n, por ln trotl. Ku] Iu komputlndu sln]orlno
ree dlsfuIlls en Iurmo]n. (Nole-se o acusalivo Iurmo]N, indicando lransio Ver 246.)
Lu sceno estls kortuuntu, ku] ml tlum kuruls proponl.
u Cerbero ne potus heIpl nln?
Ho! redlrls mlu putro , ]en usudo notuspecu! Tumen tlu propono estus ne tute
muIbonu, ku] l potus estl ukceptltu. Restus demundl D-ron PuIon prl l.
Ml estus pretu ekkrlls onkIlno LIlzubetu lon furl, por trotl ku] rehutl mlun Puuon,
sed tlo. . . tlo estus humlIlgo!
Klu ne humlIlus, mlu frutlno kuru, tlu nenlon reuIun utlgus en l tlu mondo sentence
dlrls Iu muI]unu AIeksundro. Cetere ml tldus en tlo nenlum muIhonoron, ku] nl detus uzl
lu]n rlmedo]n.
usudo kontru kuto dlrls lronle Iu onkIlno estus ]u umuzu! (Aqui modicamos a
ordem do originaI or amor a cIareza. Com efeilo, caria confusa a redao: Lstus (]u) umuzu
usudo kontru kuto, e no somenle confusa, mas lambem de mau esliIo e no corresondenle
ao originaI. usudo, Iogo deois de umuzu, formaria a exresso umuzu asado, que signi-
caria uma caada engraada, o que o originaI no quer dizer, e se fosse: Seria uma caada
engraada. . . , leriamos de dizer: l (ou TlO) estus umuzu usudo. . . ) uslsto], hundo], ebIe
puIo]. . .
Ml tldus, LIlzubetu, ke Iu ereco (Aqui, erLCo, no o simIes ero, ara designar a
quaIidade do individuo.) de tlu kuto lnfektls tln. . . Klum tl unos tlun pensmunleron, tlum
(Acrescenlamos tlum ( enlo) como correIalivo do klum, anlerior: quando. . . , enlo. . . . I
do esliIo do Iseranlo) tl tldos tlun kuruIon (o suxo uI lambem se aIica a animais. Ver
154.), trunktlIe entenunutun tru Iu pordo. Lu muIupero de Puuo estls por tl proto, sed ne
u]nus, ke tlu sperto, uImenu ls nun, estls por tl uItlIu. TrunktlIlu, ku] lo bone nlos.
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 217
IXIRCICIO N

Vai, e no eques mais. IIe acaba de enlrar, mas |a esla ara (ou vai) sair. I referi-
veI absler-se a arreender-se. Muilo breve eslaremos (ou leremos) chegados. Quem muilo
viveu, muilo viu. Agradeo-Ihe muilo (ou: Muilo obrigado!). No faIes com laI desrezo
conlra coisas sanlas, ainda mesmo grace|ando (a Ielra: nem mesmo se grace|as). Muilas vezes
cremos que oulros so (ou se|am) mais feIizes do que so. A avenlura lerminou de modo
inleiramenle diverso do que eseravamos. Iaguei-Ihe mais do que reaImenle devia. Issa es-
laluela reresenlava beIa, embora equena obra darle. Muilos alacam o nosso ideaI como se
fosse um crime. Ser ou no ser eis a queslo! Cora|osamenle iamos (ou fomos) alraves
do bosque, sem lemer fanlasmas, nem Iobos ou chacais. A uIlerior sorle desse rei Ieia-se nas
crnicas. Iu, que coisa abominaveI! Ai dos vencidos! Ora, ora, no chores mais! Se o monle
no vem a ns, enlo vamos a eIe. Aqui esla lo siIencioso! Islavamos, ao que arecia (a Ielra:
segundo as aarncias), erdidos, ale os mais bravos |a no linham quaIquer (ou nenhuma)
eserana. No es, enlo, daqui (a Ielra: essoa daqui), ara no saberes (a Ielra: que no
sabes) isso` IIa recebeu um rmio naluraImenle orque esludou, enquanlo (ao asso que)
voc nem sequer egou em Iivro (a Ielra: lomou um Iivro nas mos). Os coslumes de enlo
(ou daqueIe lemo) eram diferenles dos de ho|e. Ih, menino, que e que isso Ihe inleressa,
ara eslar voc a oIhar (a Ielra: que voc oIha) ara denlro da casa` Ioderia mais |uslamenle
dizer-se que isso arecia ( linha o aseclo de) um sonho do que uma reaIidade. Anles que eu
udesse saIlar ara denlro do bole eIe |a eslava um melro dislanle da margem. MeIhor ganhar
ouco do que erder muilo. Onde no (i.e. no onlo onde uma corda e na, menos grossa), ai
se rome (a corda). Cuida de li e de nada mais. Im loda a arle esla quenle (i.e. ha conforlo),
mas em casa e onde ha mais encanlo (a Ielra: e o mais encanlador). Cuidado ara no cair! (a
Ielra: Iresle aleno, que no caia!).
Apetite. Ior que voc ede esmoIas` Iorque quero comer, meu bom senhor. Ior que,
enlo, no lrabaIha` Ah, quando eu lrabaIho, quero comer ainda mais.
Meninos terrveis. Uma lia faIa com um equeno sobrinho que acabara de chegar da escoIa.
Inlo, arendesle arilmelica` Decerlo! Que enlo arendesle` Sublrao Ah,
orlanlo,se eu le disser em que ano nasci, oderas dizer que idade lenho` Oh! numeros lo
grandes ns na escoIa ainda no arendemos.
O alegre viandante. (Traduo de L.L. Zamenhof, do originaI aIemo.)
Se Deus vos da um favor, IIe vos manda Ionge de casa, ara moslrar ao homem o Seu
admiraveI lrabaIho, o beIo mundo. Dos monles uem riozinhos, caIhandras canlam or cima
de mim, eu lambem enloo ruidosamenle um aIegre canlo a harmonia universaI ( de lodo o
mundo). Im Deus eu cono com aIegria: IIe cuida de loda a Terra, lambem a mim guardara
elernamenle de erigo no meu caminho.
MITODO DIRITO
Klu petus uImozo]n, tlu estus uImozuIo (u uImozuIlno). Ll petls uImozo]n, ur Il toIls
munl. Ll ne Iuborls tluI, ur tlum Il unkoru pIl toIus munl. Lu knubo Iernls deprenudon.
Deprenudo upurtenus uI Iu urltmetlko. Ll tlon ne potls dlrl, ur tlu]n grundu]n nombro]n Il en
Iu Ierne]o unkoru ne Iernls. Se Dlo donus uI nl futoron, Ll sendus nln for eI Iu domo. Ll sendus
218 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
nln for, por montrl Slun mlrlndun Iuboron, Iu beIun mondon. Lu rltereto] uus de Iu monto].
Super nl kuntus blrdo]. Nl dus uI Dlo. Dlo zorgus prl Iu tutu tero.
Ml ne estus sunu, sed muIgru mlu muIsuno ml unkoru hleru Iuborls. Lu rudlko] de Iu
pIunto kreskus sub Iu teru supruo Iu trunko kreskus supren. Nl Iuborus, klum estus tugo, ku]
dormus, klumestus nokto. Oro estus pIl kuru, oI pIumbo. LI lu] metuIo], fero estus Iu pIe] utlIu.
Ml furls lon, por ke tl estu feIlu. Lu leIo uspektls, ktuzu l estls buIultu. Ml ne tldus lon,
ur le estus muIIume.
IXIRCICIO N

Lu unuun fo]on en mlu tlto ml tldls mlun putron, lum egmun ku] fortunlmun (Nole-se:
egmuN e fortunlmuN ( de nimo forle) em acusalivo, concordando com putroN, do quaI so
aoslos (Ver a nola 4 do Ixercicio n 8). I como se fosse, . . . mlun putron, homoNlumegmuN
ku] fortunlmuN, i.e. . . . essoa. . . ), kun nubu tlzuo. Dlumunto, tlu tlrboto, kun klu AIe]o
untu keIku] monuto] Iudls (2. O simIes relerilo: Iudls e mortls, lraduzindo o nosso mais-
que-erfeilo. Sinlaxe |a conhecida. Lstls Iudlntu e estls mortlntu, se bem que Iegilimos, seriam
de mau esliIo), sublte mortls (2) kluI, onl ne sclls ebIe serpento ln mordls, u, klu sclus, u l
munls lun tenenun fungon? Tlo (Seria necessario um su|eilo a orao: sera, ois, tlo ou l.)
estls ]u grundu (Grundu, ou grutu ( imorlanle, grave, seria) perdo, ur Dlumunto estls Iu pIe]
beIu besto en (LN nlu bleno: en lraduzindo o nosso de. Ver a Nola ao 220) nlu bleno.
Ml potls puroIl uI mlu (Mlu, ou Iu) putro sen lu eno (Sen lu eno: em vez desla exresso
odemos com eIa comor o adverbio senene. Ver os 253 e 282), ku] tluI ml lrls uI Il ku]
Iln doIe demundls (Lln doIe demundls, com a insero do adverbio (doIe ) enler o ob|elo (Iln
) e o verbo (demundls ): ver a nola (11) do Ixercicio n 26. Recorde-se que o verbo demundl
( ergunlar) lem comIemenlo em acusalivo: ml LlN demundls, no em dalivo ml uI Il
demundls como em Iorlugus. Ver a Observao a do aragrafo 209.):
Kle estus (Kle estus tlu bruteco. . . : lambem: Klo eI tlu bruteco. . . Que foi feilo dessa
bravura. . . , forma esla mais usuaI) tlu bruteco de unu (10) sln]oro, klun nl tre umus?
Hu, mlu Ilno! Il respondls , e Iu uneIo] lufo]e muIgu]lus, ku] ml nenleI pretendus
estl uneIo (Iu no relendo ser nenhum an|o equivaIe a eu absoIulamenle no ( ou de
nenhum modo) relendo seu an|o, or islo lraduzimos esse lrecho como indicado). . .
Kontrue ml protestls , tl estus uneIo ku] lo por nl tl estus ne nur nlu putro, sed
unku konstuntu gtlndunto.
Vl nun puroIls (PuroIls, ou diris) sensencuon, mlu muIsuu (Conservado o ad|elivo, como
em Iorlugus. (Ver o aragrafo 252). klo uIlu estus putro, oI lu (lu, ou meIhor, homo), klu nln
gtldus, lnstruus, konsoIus, kurulgus, protektus klu, nenlon hutunte, tumen lon donus klu
estus nlu umlko super lu] umlko]?
Ho! ml ekkrlls , se tlu (Tlu ( laI) ou tlo ( isso)) estus putro, klon do dlrl prl putrlno
(Putrlno, em vez de Lu putrlno: o arligo, aqui e erfeilamenle disensaveI)`
Putrlno dlnls Iu muI]unuIo kun Iurmo] en Iu okuIo] estus estuIo ktuzu super-
nuturu. klon l ne furus (Klon l ne furAS: no se lrala de fuluro, mas de resenle), tlon nenlu
uIlu (Ioderia acrescenlar-se homo, i.e. nenlu uIlu homo nenhuma oulra essoa) furus. Putrlno
estus. . .
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 219
Dum Il tleI puroIls, mlu putrlno uIprokslmlls de poste ku] surprlzls Iu (Lu, ou slun ) edzon
per klso. Lu Iurmo], klu]n mlu putro upenu retenls, ekruIlls, turmegu] kleI fu]ru] rltero]. ]en Iu
nubo dlssoItlls per bonfuru pIuto ku] nur sur Iu muIprokslmu horlzonto estls unkoru udutu
(Ainda se ouvia, i.e. ainda era ouvido, Iogo, . . . estls udutu), lum ku] lum (lum ku] lum,
ou de tempo uI tempo ( de lemos em lemos)), Iu tumburudo de Iu tondro, klu dum keIku
tempo skuls (Skuls: a forma comIexa estls skulntu ( abaIara, havia abaIado) oderia ser ai
usada, mas sem maior necessidade, no seria mais cIara do que o simIes skuls) Iu ktletecon
de tlu grundegu koro.
IXIRCICIO N

Irezada Senhorinha:
Li seu endereo na revisla raziIa Iseranlislo, e de bom grado manlerei corresondn-
cia com V. Ixa. or meio de carles oslais iIuslrados, ois lambem sou coIecionador.
Com reseilosas saudaes subscrevo-me, seu coideaIisla N.N. (Nome do Iugar e dala.)
A carla que V. escreveu a seu Iai, eu a Ii, e or eIa ve|o que V. esla bem a lodos os reseilos
e que V. ode ler ale meIhor sorle. ConsuIle o seu rrio corao, Crislina, e reila bem
no que a aguarda se V. se casar comigo (a Ielra: se V. me lomar or marido). Iu s Ihe
osso oferecer ouco. No ense em mim nem no que se|a feilo de mim, mas somenle no seu
rrio bem! Ior nenhuma romessa V. esla comromelida comigo, e se emseu corao V. me
houver feilo quaIquer romessa, eu a Iiberlo deIa. IeIicidade comIela e a lodos os reseilos
a cubra, querida Crislina! Deus, ao que esero, lambem ao meu corao dara conseIho. Seu
ara semre sincero amigo, lb.
MITODO DIRITO
Lu torto, klu montrus, ke lu substuntlto ]um sln trotus en Iu untuu teksto, u ke Iu prlpu-
roIutu persono u ob]ekto estus ]um konutu, estus nomutu dlnltu urtlkoIo. Lu dlnu urtlkoIo,
en Lsperunto, estus neekslu. Lu rektun kompIementon de terbo monstrus Iu ukuzutlto. Lu
ud]ektlto], en Lsperunto, estus ekslu]. Lu grudo de ud]ektlto] ku] udterbo], klu slgnlfus, ke
onl kompurus Iu econ de du ob]ekto] u persono], estus nomutu kompurutlto. Lu kompuru-
tlto superecu estus esprlmutu per Iu udterbo pIl Iu muIsuperecu per muIpIl Iu eguIecu per
tleI. . . kleI. Lu formo de ud]ektlto] ku] udterbo], klu esprlmus tre uItun u Iu pIe] uItun grudon,
estus nomutu superIutlto. Ln Lsperunto Iu terbo] ne turlus rlIute Iu grumutlku]n persono]n. lIl
turlus rlIute Iu grumutlkun tempon. Lu purencecon pro edzlo montrus Iu prekso bo. Lu kune-
con de Iu du sekso] montrus Iu prekso ge. Dltldon u forlon en dltersu] dlrekto] onl slgnus
per Iu prekso dis. Agon komencluntun u momentun onl montrus, en Lsperunto, per Iu pre-
kso e . Lu ugon durun onl montrus per Iu sukso ad. Ln Lsperunto ne estus uzutu Iu udterbo
ne, klum en Iu fruzo estus uIlu negutltu torto. Lu konstruo de Iu fruzo en Lsperunto estus pIl
Ilberu, oI en Iu portuIugu Ilngto, ur Iu ukuzutlto ne potus estl mlksltu kun Iu nomlnutlto. Ln
demundu fruzo, klum en l ne estus uIlu demundtorto, onl uzus Iu torton u.
220 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
IXIRCICIO N

KeIku]n tugo]n (KeIku]N tugo]N, em acusalivo, or ]e keIku] tugo].) untu Iu festo de
]ohuno nl ekprepurls (Lkprepurls, ou komencls prepurl, ou komencls prepurudl.) urtfu]ruo]n
ku] grundun bruIIlgnuron untu (Antu, ou kontru, ou fronte uI) nlu domo. Tlu (Tlu, i.e.
aqueIe, aqueIa essoa) pIe] entuzlusmu estls AIe]o, klu e petls de pu]o permeson, por donl
heIpeton. Adlnte tlun peton (Aqui modicamos a ordemdas oraes do originaI ara maior
cIareza em Iseranlo, i.e.: Ao ouvir. . . , Irneslo, semre ronlo a coIaborar, observou. . .
Nole-se: udlnte lendo ouvido, i.e. Irneslo s observou isso depois de ouvir esse edido,
que semre eslava ronlo a coIaborar oderia ser lraduzido a Ielra: klu estls lum pretu
kunIuborl, mas ode a frase car mais Ieve, dizendo-se aenas lum pretu kunIuborl.), Lrnesto,
lum pretu kunIuborl, rlmurkls (Rlmurklgls, i.e. fez observar. Rlmurkl e observar, nolar,
rearar em, ler a aleno voIlada ara, rlmurklgl e fazer que aIguem observe, nole, reare
em, chamar a aleno de aIguem ara, fazer a observao de que. . . . Ix.: Ml rlmurkls,
ke. . . Nolei ou observei que. . . Ll rlmurklgls mln, ke. . . IIe me fez nolar que. . . Ml l
tle rlmurklgus, ke. . . Aqui observo, i.e. fao observar, que. . . ), ke tlo estus (LstAs, no estls.
Ver 203.) duneru e por pIenuuIo], des pIl por knubo] sed mlu putro, kles tldudo penetrls
pIl muIprokslmen, redlrls.
Nl Iusu Iu knubon protl, tleI Il Iernus ]e slu propru kosto, sentunte Iu muIfuclIuo]n ku]
lIln tenkunte sen tlmo (Sen tlmo, ou sentlme. Ver a nola 7 do Ixercicio n 32). KomprenebIe
nl estos utentu], por etltl ukcldenton (Iara evilar aIgumacidenle: oderia ser lraduzido esse
aIgum, o que seria com lun, mas e disensaveI, conquanlo no fosse de menos bom esliIo),
ku] ml estus mem scltoIu, tldl, kleI AIe]o pIenumos tlun entreprenon.
Ku] buIono]? demundls mlu frutlno.
BuIono] ]u ne tlte redlrls Iu muI]unuIo. BuIono] bruIlgus Iu urburo]n, ku] Iu
pIezuro, klun lIl donus uI uI okuIo], morgu estos grundu ugreno por Iu koro.
Lntlu momento AIe]o Ietlls ku], penunte ne estl tldutu, dlrektls sln uI slurunko de IudlIo]
eI tle Il prenls buIoneton, klu certe estls donucltu uI Il, ku] ln dlslrls en peceto]n (Observe-se
o acusalivo de lransio: en peceto]N. Ve|a-se o 246. Tambem oderia ser uI peceto]). Tlu
bubo estls pIl prudentu, oI muItu] grunduuIo]!
IXIRCICIO N

Ira uma vez um rincie que queria casar-se com uma rincesa, mas fazia queslo de (a
Ielra: forosamenle queria) que fosse eIa uma rincesa verdadeira. Iercorreu o mundo inleiro
ara achar laI rincesa, mas or loda a arle se achava aIgum emeciIho. Irincesas havia bas-
lanles, mas se eram rincesas verdadeiras, disso eIe absoIulamenle no se odia convencer:
semre havia (a Ielra: se achava) aIgo que no era inleiramenle conforme (com as condies).
VoIlou or isso ara casa e eslava muilo lrisle orque dese|ava muilo ler uma rincesa verda-
deira.
Cerla (ou uma) noile desencadeou-se (a Ielra: fez-se) um grande furao: reIame|ava
e lrove|ava, chovia lorrenciaImenle, era um horror (a Ielra: horriveI). De reenle baleram de
Ieve ao orlo da cidade, e o veIho rei foi ara abrir. Vericou-se ( moslrou-se) que fora, anle
a orla eslava uma rincesa. Mas, meu Deus, que aseclo que linha eIa or causa da chuva
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 221
e do lemoraI! A agua Ihe corria dos cabeIos e vesles e Ihe enlrava (a Ielra: derramava-se) nos
saalos e deIes saia. I eIa disse ser (a Ielra: que era) uma rincesa verdadeira.
em, disso denlro de muilo ouco (lemo) nos convenceremos! ensou a veIha rainha.
IIa, conludo, nada disse, mas foi ao quarlo de dormir, lirou os areslos da cama e s uma
erviIha no fundo da cama. Ieilo isso (a Ielra: as isso), lomou de vinle coIches, -Ios sobre
a erviIha, e, em seguida, ainda vinle coberlas feIudas sobre os coIches.
Nesse Ieilo devia a rincesa dormir duranle a noile.
De manh ergunlaram-Ihe como dormira.
Oh, essimamenle (a Ielra: horriveImenle maI)! disse a rincesa , quase duranle
loda a noile no ude regar oIho (a Ielra: fechar os oIhos)! Sabe Deus o que eslava no meu
Ieilo! Islive deilada em aIguma coisa dura, e o meu coro cou, or isso, lodo isado (a Ielra:
azuI e caslanho)! Ioi horriveI!
Com isso ode ver-se ser eIa (a Ielra: que eIa era) uma rincesa genuina, ois alraves dos
vinle coIches e das vinle coberlas feIudas eIa senliu a erviIha. To sensiveI (a Ielra: de lo
deIicada sensibiIidade) s odia ser uma rincesa verdadeira!
Inlo, o rincie casou-se com eIa, orquanlo agora sabia que linha uma rincesa verda-
deira, e a erviIha useram no museu, onde ainda agora odem v-Ia se (e que) ninguem a lirou
de Ia.
Ve|am, esla foi uma hislria verdadeira.
MITODO DIRITO
Lu reldo toIls edzll kun reldlno. Por tlo Il truto]uls Iu tutun mondon. Ne, Il ne sukcesls,
ur le trotlls lu kontruuo. Reldlno tenls mem uI Il. Ne, ekstere tute ne estls beIu tetero.
fuImls ku] tondrls, forte pIutegls. Ne, kontrue, Iu reldlno terure muIbone puslgls Iu nokton,
l presku ne fermls Iu okuIo]n. ur Iu relno metls (ou estls metlntu) plzon sur Iu fundon de
Iu Ilto. ]es, ml tre toIonte munus plzo]n. Ne, ml ne kredus, ke tlo estus teru hlstorlo. ]es, ml
umus fubeIo]n, ur lIl mln forte umuzus.
IXIRCICIO N

Unu tesperon tenls tlzltl nln D-ro PuIo, sen Cerbero, sed kun Ilbro (Com um Iivro
kun Ilbro. Isse um e mero arligo indenido, no se lraduzindo, orlanlo. Comare-se com
o caso da nola 9 abaixo), ku] kun tlu bonu humoro, klu lufo]e eIterludls (Klu lufo]e eIterlldls:
lambem lufo]e eIterluntu) sen lu dlgo (Sen lu dlgo. Sendlge eslaria reguIarmenle formado,
conforme lemos vislo em exercicios anleriores, conludo, no somenle no se comreenderia
ronlamenle essa formao, mas lambem oderia arecer adverbio derivado do verbo sendl
com o suxo lg, i.e. sen-dlg-e. Islo em verdade, ralicamenle nada signicaria, mas daria
lrabaIho ale que se desmembrasse o vocabuIo emsen-dlg-e! Tudo emIseranlo deve ser muilo
cIaro: nada de quebra-cabeas!), Il enpuls tru Iu pordo ku] ne eItenls pIu.
222 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
u tl sclus (Nole-se: u tl sclus, mais usuaI do que u sclus tl. Isla ososio do
su|eilo ronominaI em Iseranlo s se usa em casos muilo arlicuIares), AIeksundro, u tl
sclus prl Iu grundu notuo?
Mlu putro kunotls Iu broto]n, duone surplzltu, duone scltoIu.
]en l! ekkrlls Iu doktoro . notu Ilngto, klu feIle nus kun (llnl kun, ou metl non
uI ( or m a)) Iu eternu BubeI!
Ku] stlngunte Iu terketon en Iu muno, Il rldudls, gestudls, tordludls en Iu umbro. Post
tlu] mlnuto] de mlrego (Mlnuto] DL mlrego, ou . . . DA mlrego) mlu putro, resplrunte (Nole-se o
rexo re: resplrunte resirando de novo.) pIl Ilbere, demundls.
Sed prl klo propre temus?
Prl notu Ilngto, ml ]um dlrls, sed l tlu, ne por pIl konfuzl Iu kupo]n. l estus efektlte
(Lfektlte, ou o conhecido ]u, lodavia, aqui efektlte e o mais rrio) Llngto lnternuclu!
Hu! ekkrlls mlu putro, ktuzu rememorunte lom en l tlu rlIuto. l estus Lspe-
runto, prezentltu de unu (UNU poIo um cerlo oIons: convem o indenido unu Ver o
175. Tambem lu poIo, ou lu poIo) poIo. . .
uste tlo! (ou Trute!. Ver o 299) respondls D-ro PuIo. MuItu] rldos, ke lu
unkoru pensus (Pensus, lraduzindo o resenle do sub|unlivo orlugus Ver a Observa-
o ao 200) prl tlu] (Tlu], i.e. lais. Com essas fanlasias quer-se dizer lais fanlasias.)
funtuzlo]. . .
Mlu putro estls homo kun kupo sur Iu ustu Ioko, Il prenls mlenon serlozun ku] dlrls trunk-
tlIe.
l ne estus tleI rldlgu, sed e tre lndu ]e Iu pIe] grundu konslderudo. Ml mem ]um ekpensls
Iernl tlun Ilngton, sed ls hodlu ml ne hutls okuzon por tlo (Ml. . . ne hutls okuzon por tlo:
acrescenlado por tlo ara or cIaro em Iseranlo o naluraI comIemenlo: no livera oor-
lunidade disso, i.e. de arender essa Iingua). u tl toIus (VoIus, or toIus: e o condicionaI
diIomalico, como em Iorlugus diriamos: Quereria voc emreslar-me. . . `) pruntl uI ml
tlun brouron?
Post keIke du monuto] Iu terdu steIo montrlls sur Iu fusudo de nlu domo, ku] nl rldudls
ls Iurmo] (ls Iurmo], ou ls Iu Iurmo], como emIorlugus) e Iu grlmuco] de AIeo], klu nepre
toIls lon scll ku] furl. . .
IXIRCICIO N

Iara que os Ieilores comreendam um ouco a essncia da causa do Iseranlo (ou ese-
ranlisla) devemos chamar-Ihes a aleno ara o falo de que o Iseranlo, no somenle mos-
lrou ser (a Ielra, se moslrou como) uma Iingua exlraordinariamenle faciI, rica, vivedoura e
erfeilamenle reslaveI ara lodas as necessidades da vida, mas lambem no e roriedade
de ninguem, se|a maleriaI, se|a moraImenle (a Ielra, nem em reIao maleriaI, nem em reIao
moraI). MaleriaImenle, eIe erlence ao mundo inleiro, esiriluaImenle, seus IegisIadores so
os aulores eseranlislas mais laIenlosos, sob o conlroIe de uma academia ermanenle (Co-
misso Linguislica), eIeila eIos rrios eseranlislas. }a or mais de vinle anos os eseran-
lislas energica e acienlemenle lrabaIham or sua causa. Ior muilo lemo o mundo os oIhou
APNDICE A. CHAVES Isvi.N+o six Mis+i 223
como ulicos e Ioucos, graas, orem, ao lrabaIho acienle, de aulossacrificio, de muilos mi-
Ihares de essoas, o mundo anaI mudou de oinio. AquiIo que no decurso de miInios era
lido ( oIhado) como Ioucura, agora comea (a Ielra: comeou) a ser considerado coisa seria e
de exlraordinaria imorlncia. Diariamenle ( cada dia) aderem ao Iseranlo muilas (novas)
essoas em lodos os aises do mundo. O uso ralico do Iseranlo cada dia avuIla e mais
diversica, a Iileralura do Iseranlo e |a imensa e com enorme raidez cresce a cada dia e
hora. Quo enorme e |a agora o exercilo dos eseranlisla e quo enorme e o reslimo ralico
e o vaIor moraI do Iseranlo, moslram-no, enlre oulros falos, os congressos anuais de Ise-
ranlo, que, |a agora, reresenlam aIgo de exlraordinaria imonncia, embora dos congressos,
como e comreensiveI (a Ielra: comreensiveImenle), s ossa arliciar equenissima arle
dos eseranlislas e de cem eseranlislas aenas um lenha a ossibiIidade de arliciar. I ns
lemos Ieno direilo de eserar que daqui a muilo oucos anos a nossa mela esle|a naImenle
alingida em cheio, que a Iingua inlernacionaI se|a (a Ielra: se lornara) em lodo o mundo um
falo consumado e que esle|a reaIizado o beIo sonho muIlimiIenar da humanidade.
MITODO DIRITO
]es, Lsperunto montrlls kleI Ilngto perfekte tugu por lu] bezono] de Iu tlto. Lsperunto es-
tus nenles propruo. Lu pIe] kompetentu esperuntlsto estus Zumenhof mem. Lu mondo rlgurdus
nun Lsperunton kleI uferon serlozun ku] eksterordlnure grutun. Lu Lsperunto-motudo keskus
kun lu tugo. ]es, Iu kongreso] esperuntltu] estus tre utlIu]. Lsperunto uIprokslmlgus lnter sl
Iu homo]n, ku] tleI lIl pIl bone lnterkonutlus ku] tluI furlus teru]n umlko]n. Tlu reto de Iu
homuro estus Iu puco, en grundu rondo fumlIlu (IaIavras do hino La Isero).
IXIRCICIO N

Ktunkum (Imbora, no originaI, e ai con|uno, a orao comIela seria: embora eIe
fosse serlane|o, i. e. ktunkum Il estls enIundldo) enIundldo, mlu putro estls tumen (Isse tu-
men ( enlrelanlo) e o naluraI correIalivo de ktunkum, como lambem dizemos: embora. . . ,
enlrelanlo. . . . O Iseranlo e mais sislemalico, areciando no siIenciar o tumen) homo
kIeru (Homo kIeru, de referncia a forma conhecida kIeruIo. No se quer aqui, roriamenle,
exrimir um ser caraclerizado eIa cuIlura, mas, ale, or em reIevo a quaIidade, manlendo-
a searada, sem fazer coro com o subslanlivo sob a forma da lerminao -uIo). Onl ne pensu,
ke Il nenlum eIlrls eI Iu lnterIundo Il estls lum (Islivera seria estls estlntu, mas em geraI se
evila esla forma. Traduzimo-Io, enlo, or estls lum, i.e. esleve oulrora, esleve ha aIgum
lemo elc) en Iu efurbo (efurbo, com iniciaI minuscuIa: e a escrila correnle), kle Il nls Iu
glmnuzlon, sed tlum (Tlum nesse lemo, ou en tlu tempo) Ilu putro mortls (Llu putro mortls:
ver Nola ao 209). Ll tluI detls (Ter de e dever: o Iseranlo diz com o verbo detl)
retenl en Iu blenon (Observe-se o acusalivo: retenl en Iu blenoN, com a reosio en. Retenl
AL Iu bleno no diria a mesma coisa Ver a uIlima arle do 245), klu bezonls Iu okuIo]n
de Iu mustro (Lu mustro, ou slu mustro). Ll tlum enprofundlls en Iu pIe] modernu]n procedo]n
(Nole-se esse acusalivo de aIvo) de Iu ugrlkuIturo ku] de Iu brutbredudo Il dungls profeslls-
to]n, tenlgls mulno]n, konstruls uktu]ego]n, lnstuIls eIektron, ku] krome Il ubonls retuo]n. Ll
posedls blbIlotekon eI bonu] terko], klun ebIe ne posedls muItu] en urbo. Ll hutls toIon eI fero
ku] koron eI teIuro. Il ne cedls uI kuprlco], sed sclls komprenl seteru e udmonudo, sed tumen
(Sed tumen equivaIeria a mas conludo, mas em lodo o caso. Im Iseranlo e de bom esliIo
224 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE A. CHAVES
esse ar de con|unes, em geraI escrilas com a inlercaIao de aIguma coisa, odem orem,
vir |unlas como aqui se v. Usa-se nessa frase o tumen em virlude da nalureza da orao an-
lerior, i.e.: apesar de severo no admoeslar, contudo era |uslo no avaIiar) ]ustu e tuksudo. LI
Ilu] Ilpo] nl nenlum udls lun (Isse lun e exressivo, e no conviria ser disensado. I como
se dissessemos: de seus Iabios nunca ouvimos nenhuma (ou quaIquer) bIasfmia. . . . nl
nenlum udls bIusfemon no leria fora sucienle fora de exresso) bIusfemon. Il estls for-
tuIo (lortuIo, ou fortunlmuIo: aqui lem erfeila cabida o suxo, no e o mesmo caso da nola
3 sura), ku] Iu fortu] (Lu fortu], ou Iu fortunlmu]: ad|elivo em Iugar de subslanlivo, como em
Iorlugus Ver o 252) regus Iu destlnon.
Tlu estls do Iu he]mo, klun Dlo donls uI nl, ku] kle tlu uneIo-gurdunto, Iu pIe] bonu eI Iu
putrlno], zorgudls prl Iu puco en kontlnuu preudo uI Iu Sln]oro de lu] kreltuo], en Iu o]o tltl
efektlte krlstunun tlton.
Apndice B
Proverboj en Esperanto
Peko ku] eruro estus eco] de I homuro.
Nur tlu ne erurus, klu nenlum furus.
Ankoru nenlu pIul uI lu.
Lspero ku] puclenco kondukus uI potenco.
Nlgro sur bIunko prutus sen munko.
Komenco bonu Iuboro duonu.
PIe] grundu potenco kuus en Iu komenco.
Venls no uI mlu Iutlno.
Ll komprenus predlkon, kleI boto muzlkon.
Ne du deIuIon, du proprun okuIon.
Klu ne krlmus, tlu ne tlmus.
Sen ordo en ufero ne ekzlstus prospero.
AI tlu lo cedus, klu monon posedus.
Nenlu estus profeto en slu urbeto.
Dlo ne rlcetls, dlubIo forIetls.
PIl bonu lo oI nenlo.
Sen Iuboro ne tenus oro.
Ne gutus mleIo eI Iu leIo.
Dunero sleus, uI Dlo nl preus dunero esus,
nl Dlon forgesus.
Post bruu tento subltu slIento.
Klu ne estls kuporuIo, ne estos generuIo.
Post sufero tenus prospero
Per puclenco tenus sclenco
Lungu tundo pIe] profundu.
Ne potus lu homo estl pup en Romo.
Klu lon senprlpense puroIus, udos tlon, klon Il ne
toIus.
Ll hutls tlundon, ml hutus nur oston Il hutls Iu
uon, ml pugls Iu koston.
Komenclls proceso, mono uus sen eso.
Klu reguIus per tono], tlun onl dunkus per busto-
no].
Klu ugo, tlu pugo.
Ln trunktlIu tetero lu remus sen dunero.
Klo estus Iernltu, ne estus perdltu.
Kle dlubIo ne potus, tlen tlrlnon Il otus.
Vlrlno koIeru pIl oI hundo duneru.
Tro du Ilbero kondukus uI mlzero.
Se blrdo tro bekus, Iu kuton l tekus.
Vlto sen modero kondukus uI mlzero.
Ne doIorus frupo sur fremdu kupo.
Se forestus Iu suno, suus Iu Iuno.
Lungo nenlon utlngus, se ln suo ne stlngus.
Bono posedutu ne estus ututu.
Akto kuru ukto puru.
lremdun dorson bustonl unku slun donl.
Peklnto pentus koIero slIentus.
llIo konfesls putro forgesls.
SlIento estus konsento.
Du mlIltus trlu protus.
Ne lo utlIus, klo brlIus.
PIl bonu umlko lntlmu, oI purenco muIprokslmu.
PIl tuIorus propru emlzo, oI fremdu pIenu tuIlzo.
225
226 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE B. PROVERBOJ EN ESPERANTO
Klu muIte bublIus, uI sl mem muIutlIus.
Rleco sen gtldo kleI etuIo en brldo.
Respektu Dlon ku] reon ku] obeu Iu Ieon.
VuIorus ne Iu testo, tuIorus Iu enesto.
Klu tlmus besturon, ne lru urburon.
Dlo Ionge puclencus, sed setere rekompencus.
Dlon du, sed senfure ne sldu.
Dlo punl dezlrus, Il Iu suon fortlrus.
Sclencon onl ne mendus, kIerecon onl ne tendus.
Klu hontus nenlon, ne tlmus Dlon.
lorte sldus, klu Dlon dus.
Dlo ne perdus, se homo Iln dus.
L lnter pluIo] ne munkus pekuIo].
Homo proponus, Dlo dlsponus.
Klu nenlon tuIorus, pIe] muIte sln gIorus.
Homo pufus, Dlo trufus.
Kontru toIo de Dlo heIpos nenlo.
Dlo uste furus, nenlum erurus.
MuIpIl du posedo, muIpIl du tedo.
Kontru homo eru Dlo estus seteru.
Tro fortu uro Iu ufero ne puru.
OkuIo ne utentus, dorso eksentus.
lremdu mlzero rldlndu ufero.
Per torto entlIu lo estus fuclIu.
AfubIu torto pIl utlngus oI forto.
Koro pIenlus Iungo motlus.
Monto grutldlls, muso nusklls.
]u pIl du bublIudo, des pIl du pekudo.
]u pIl du honoro, des pIl du Iuboro.
Burbo potencu, sed kupo sensencu.
kIopodl sen Ilmo per korpo ku] unlmo.
Ln buo BlbIlo, en koro muIplo.
BeIeco Iogus, tlrto upogus.
Vlzuo de Kutono, sed tlrto de frlpono.
Vlzuo sen kuIpo, sed koro de tuIpo.
Iungo mleIu, sed koro krueIu.
Per Iungo utus, per muno butus.
Bo]us hundo sen puno e kontru Iu suno.
Prl gusto] onl dlsputl ne detus.
Klu rompls Iu gIuson, ordlgu Iu kuson.
Hundo bo]us, homo to]us.
Per lnsuIto ku] koIero ne kIurlus ufero.
Klu koIerus, tlu ne prosperus.
Por lu ugo tenus Iu tempo de pugo.
Ll teIus de nu]buro, por donl uI uIturo.
Se ne estus se ku] tumen, ml uI lo dlrus umen.
Bono furltu ne estus perdltu.
TltoIo sen mono senslgnlfu sono.
Lumo furlos, kuIpuIo trotlos.
Pro eruro ne prutlus Iu furo.
Sur Iu tentro teIuro, en Iu tentro murmuro.
TubIo festenu, sed teIero muIpIenu.
Nudu ku] krudu, sen groo en poo.
Spertu muno ne restus sen puno.
Restu, tu]Ioro, e tlu Iuboro.
AI Iu pupero ne munkus toIero.
PIumo ne sentus, pupero slIentus.
Ne demundu sclencuIon,demundu spertuIon.
lorteturls muIsuu, retenls nur pIl uu.
Ne otu Iu nuzon en fremdun tuzon.
lorteturls uzenldo ku] retenls uzeno.
Rlcetos tuIpo por slu kuIpo.
lu]ro protus Iu oron, mlzero Iu koron.
Se decldos Iu sorto, heIpos nenlu foro.
Se stomuko doIorus, kupo Iuborus.
MuIfeIlco] ku] buto] tenus lum kun fruto].
Onl muron udmlrus, sed onl muron ne lrus.
Mlzero furus tlzlton, ne utendunte lntlton.
MuIfeIlco ku] peko Ietlus sen teko.
Sorto ofte uIsendus, klon onl ne utendus.
Hodlu forto, morgu morto.
MuIfeIlo sln ne enus, furu geston l tu] tenus.
APNDICE B. PROVERBOJ EN ESPERANTO Isvi.N+o six Mis+i 227
Du morto]n tl ne hutos, de unu tl tln ne sutos.
Nln lnstruus eruro, klun furus nu]buro.
Prl Iu trumpu truo sclus nur Iu uo.
Sufero] sufokus ku] homo] mokus.
Klu muIton dezlrus, nenuon uklrus.
o]o ku] festenu, sed muIrluIo]n subtenu.
Munko de oro ne estus muIhonoro.
Ne lnsuItu mlzerun, ne moku muIIlberun.
Vltunton nl muIhonorus,mortlnton nl udorus.
MuIrleco ne estus krlmo, tumen kondukus uI mu-
Iestlmo.
PIl bonu ldonu testo, oI rleco en muIhonesto.
PIl bonu tlrto sen oro, oI oro sen honoro.
PIl bonu puru konsclenco, oI muIpuru potenco.
Hutu poton muIgrundun, sed mem estu grundu.
Vestu eIuzltu, sed pureco splrltu.
Mono perdltu, nenlo perdltu honoro perdltu, lo
perdltu.
Klon ml ne sentus, prl tlo ml slIentus.
Kondu, sed tldu.
AturuIo ku] porko estus bonu] post Iu morto.
Tro du kondo kondukus uI perdo.
Ln fremdu okuIo nl tldus Ilgneron, en nlunl trubon
ne tldus.
Klu frue Ietlus, fuclIe rllus.
Amu untonon, sed gurdu tlun monon.
Kun urso promenu, sed puIon prete tenu.
Nl uml nln frute, sed nl kuIkuIu ukurute.
Ne en unu tugo eIkreskls Kurtugo.
Ln muIsutu fumlIlo munkus hurmonlo.
Pusero spertu estus Iertu.
Venkus ne forto, tenkus Iu sorto.
Klun Iu sorto kuresus, uI tlu lo sukcesus.
Post dormu trunktlIo tenus bonu konslIo.
lIl estus en ukordo, kleI peto ku] mordo.
Sen poto koIero estus rldlndu ufero.
lu sezono kun slu bono.
PIe] bone rldus, klu Iuste rldus.
uI umlko notu ne du sen proto.
Post domuo tenus suo.
Tuksl Iu sunon nl Ienus en muIsuno.
lu] enterlglto] estus pIenu] de merlto].
Lu Iu frukto onl urbon ekkonus.
Ln lu krunlo regus upurtu oplnlo.
Klu entreprenls, tlu sln tenu.
Klo estus furltu, estus sunkclltu.
Vune tl tentus, ml ne konsentus.
BeIu per tlzuo, sed ne beIu per suo.
Kupo mu]estu, sed cerbo modestu.
Grundu krunlo, sed lnterne nenlo.
PIorunton nl etltus, rldunton nl lmltus.
klu krltlkus kurue, mem ugus muIsue.
Klon ml ne sclus, tlon ml ne entlus.
Se okuIo ne tldus, korone utldus.
L monstron udmlrus, klu ume deIlrus.
MuIpIuus nenlo, se tuksus puslo.
PIl bonu puno sen butero, oI kuko sen Ilbero.
Tempo utus, tempo butus.
Akto ku] puno sertus uI suno.
Longu konsldero sutus de sufero.
Klu punon donus, muIsuton ne konus.
Peto de burono estus ordono.
Sln]oro petus, ktuzu dekretus.
KusteI en uero muIsuto sur tero.
Ln feIlo ne eru, en muIfeIlo esperu.
Lupo unus Iu huro]n, sed ne Iu furo]n.
VuIpo mlenon unus, sed pIue kokldo]n munus.
Antue lntencu ku] poste komencu.
Ne tenus ruto mem uI kuto.
Klon Ieo muIpermesus, tlo pIul ne esus.
Klu Iupo nusklls, tuIpo ne furlos.
KIopodl prl les futoro estus pIe]e muIsuu Iuboro.
lnter kornlko] ne kontenus predlko].
lnter generuIo] puroIu prl butuIo].
228 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE B. PROVERBOJ EN ESPERANTO
emu ku] pIoru, sed ls no Iuboru.
llo ne lrus, sed hoko ln tlrus.
Ke Iu Iup estu sutu, ku] uf ne tuutu.
leIlo erlgus, muIfeIlo sulgus.
De tro du puno tenus muIsuno.
VoIo ku] sento furus pIl oI prudento.
De Iu toIo Iu ordono pIl ekus oI bustono.
]ugo proprutoIu ne estus muImoIu.
Dezlru slncere, tl utlngos Ilbere.
Klum kuto promenus, Iu muso] festenus.
Mustro en to]o sertunto] en o]o.
PIl bonu bruno sennuksu, oI kuo pIe] Iuksu.
Klu estus tlu Iuboro, tlu estus tlu tuIoro.
PIl feIlu sln]oro sen huto, oI rluIo sed skIuto.
Vltu mlzere, sed tltu Ilbere!
Seku punpeco, sed en Ilbereco.
Klu nusklls scluro, ne furlos tuIturo.
Ln lnfuno tldlus, klu homo furlos.
Klon mem ml furus, tlon le ml urus.
Klu tro sln prutlgus, tlu mem sln kuIplgus.
Se en kor lo sldus, tlzuo perdus.
Sendemundu ekprotesto estus ofte kuIputesto.
Por tendlsto mensogo estus necesu upogo.
Ne ]uu prl ufero Iu lu ekstero.
Ne moku mlzeron de uIlu, ur buIdu tenos tlu.
Ne ekzlstus forto kontru Iu morto.
Antu tlmu okuIo potenclus e kuIo.
Amlko estus kuru, sed tero pIl kuru.
Klu rlpetus ubunde, Iernus pIe] funde.
Purdonemeco superus ]ustecon.
Puno pekon stlngus, futorkoreco ln estlngus.
Grundu puroIlsto estus dubu furlsto.
Post Iongu muIsuno kuruc estus tunu.
Tro Iongu ufero muIgrundu espero.
llo pIl grundu muIgrundun engIutus.
llo grundu nuus profunde.
Grundu] muIbono] grundu] rlmedo].
Grundu lpo bezonus profundon.
Grundu nubo, muIgrundu pIuto.
Grundu teIero, muIpIenu kuIero.
Klu muIte bublIus, pensus muImuIte.
Burbo eIkreskls, sed suon ne nuskls.
Grlzu burbo suon ne utestus.
Suo burbon ne utendus.
PIenu gIuso du tlno, sed kun guto du teneno.
Unu futu ufo tutun ufuron lnfektus.
BureIo muIpIenu sonus pIe] Iute.
Rudo muIbonu knurus pIe] muIte.
Sukon kun truo tl nenlum pIenlgos.
AI kuto senfundu topudo ne heIpus.
Ne tlmu hundon bo]untun, tlmu hundon slIentun.
Klu bo]us, ne mordus.
Ne tlmu trunlIon, tlmu bublIon.
Vundo pusus,torto restus.
Ne muro dronlgus lpon, sed Iu tento].
Ne ]uo kondumnus, sed ]uunto.
]uunto decldus, kleI Il tldus.
Klu demundus, tlu ne ururus.
kontru peko butuIu, sed pekunton ne tuu.
Buto de putrlno ne Ionge doIorus.
KoIero prutecon ne donus.
Kupo pekus, pledo] suferus.
Prunto umlkon forpeIus.
SeIunte etuIon, onl ln kuresus.
Stomuko ne estus speguIo. Klon l munls, ne tldus
okuIo.
MuIbone kultu teIlston lncltus.
Okuzo kreus teIlston.
Ventro muIsutu oreIon ne hutus.
Ln Iundo] trunsmuru] estus oru] urburo].
Lernudo sen frukto] ne restus.
Ne lru fudeno untu Iu kudrlIo.
Sorto donus futoron, sorto donus doIoron.
APNDICE B. PROVERBOJ EN ESPERANTO Isvi.N+o six Mis+i 229
Beduro ku] ugreno uIdo ne kotrus.
Lutu tutun ]uron, negro ne bIunklos.
Pendonto ne dronos.
TleI estus, kleI restus.
lurltu eIstrekltu.
TubIo kotrltu furus umlko]n.
LImetu mleIon, muo] uIugos.
LI kIuru leIo tondro ekbutls.
Munkls uI Petro kIopodo], Il uetls uI sl domon.
MuIsuo estus nu]buro de mlzero.
PIe] duneru muIsuno estus munko de suo.
Ln mlzero e suuIo estus muIsuu.
Per bezono tenus mono.
MuIfeIlo tenus, muIfeIlon kuntrenus.
Kle muIdlke, tle romplus.
lpon rompltun lu] tento] utukus.
lendltu Ilgno fuclIe ekbruIus.
MuIfeIlo komunu estus muIpIl premuntu.
KonsoIlus mlzeruIo, se Il ne estus soIu.
Ln umuso e morto estus pIl gu]u.
Por ufo tondltu Dlo tenton moderlgus.
PeIu mlzeron tru I pordo, l retenos tru I fenestro.
lremdu mlzero ne estus sufero.
Nur suferlnto utus feIlon
lremdu korpo ne doIorus.
Kontru muIfeIlo] buro ne ekzlstus.
Nenlu sclus, klo morgu Iln trufos.
Hodlu festene, morgu muIpIene.
Ne toku dlubIon, ur Il potus uperl.
Ne eItoku Iu Iupon eI Iu urburo.
De unu boto onl du feIo]n ne delrus.
lremdu muIfeIlo lnstruus.
Vundo sekretu doIorus pIe] muIte.
Knubon senfortun lu] buto] utlngus.
Se tl furos tln ufo, Iu Iupo] tln munos.
Se Iu sorto tln butus, mokuntoo] ne munkus.
Klu tro forte Iu munon stlngus, nenlon utlngus.
Donudo de uImozo] nenlum muIrllgus.
]uku Iu huto, sed ne sur mlu korpo.
Sur etuI de nu]buro Iu uro ne pezus.
Dubo gurdus kontruu rlsko.
Klon ]uro] ne donls, ofte mlnuto uIportus.
AI feIluIo e koko donus oto]n.
Gurdu mln Dlo kontru umlko], kontru muIuml-
ko] ml gurdos mln mem.
Splko muIpIenu pIe] uIte sln tenus.
MuIgrundu blrdeto, sed ukru ungeto.
Guto muIgrundu, sed tono l borus.
Sen guto] muIgrundu] muro ne ekzlstus.
L plngIo potus koron truplkl.
lu sezono kun slu bono.
Prlntempo semus, utuno rlkoItus.
Ne Iudu Iu tugon untu tespero.
Klu Ietls Iu pledon, detus ekpul.
Klu entreprenls, tlu sln tenu.
Nenlu peno nek proto donos Iukton de boto.
BeIu per tlzuo, sed ne beIu per suo.
Krltlkl estus fuclIe, furl muIfuclIe.
Proprun lbon nenlu tldus.
Lu muro hutus oreIo]n.
Pro muIto du urbo] Il urburon ne tldus.
lor de I okuIo] for de Iu koro.
Konlus blrdo Iu ugo ku] homo Iu ugo.
Vldus okuIo, sed munon ne trufus.
lu eruro estus kuIpo.
Lu forestunto lum estus muIprutu.
Ne beIu estus umutu, sed umutu estus beIu.
BeIecon tuksus ne okuIo sed koro.
Ne konunte Iu profundecon, ne lru en Iu rlteron.
Ln ukto muIkIuru onl kuptus fuclIe.
Klu sln gurdus, tlu sln sutus.
Regnu kuso bonu uso.
Hukudo de Ilgno donus Ilgnero]n.
230 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE B. PROVERBOJ EN ESPERANTO
Ln feIlo ne eru, en muIfeIlo esperu.
Runo e en pIuco soplrus prl muro.
lbuIo ls morto restos lbuIo.
Buus Iu Iupo, onl unku ln buos.
Longe teIus teIlsto, tumen ne Il pendos.
Longe erpus Iu kruo, ls l ne romplos.
L tuIpo pIe] ruzu ne estus kuptutu.
lnter Iupo] krlu Iupe.
Ln lnfero Iounte,kun dlubIo] ne dlsputu.
Dezlru ne dezlru ordon estus , lru!
Klom du koro], tlom du toIo].
VoIo ku] dezlro Ieo]n ne konus.
VoIo ku] sento furus pIl oI prudento.
Klon onl toIus, tlon onl potus.
Korto uI korto okuIon ne plkus.
Klu nusklls, tlu grundlls.
Nlgrun kornlkon supo ne bIunklgos.
Dlfekton de nuturo ne kotros teIuro.
Konsertus e kurbo Iu struturon de I urbo.
e tuIpo] lum nusklus tuIpo].
AI skIuto mon ne estus suto, Il lum restus skIuto.
Kornlko tundltu proprun toston tlmus.
teIlsto teIlston ne perdus.
Lupo Iupon ne munus.
Ne kredus teIlsto, ke honestu] ekzlstus.
lu mezurus uIlu]n Iu slu mezurlIo.
lnfuno teIus oton, grunduuIo teIus boton.
Klu prl teIo slIentus, tlu teIon konsentus.
teIlston onl butus, teIeglston onl utus.
teIl e teIlsto estus muIfuclIe.
teIlsto teIlston etltus, ur Il tle ne protus.
Apud propru domo teIlsto ne teIus.
Ne kotus besto en slu nesto.
Rlcetls bundlto Iu slu merlto.
Klu frlpono, tlu bustono.
Ne peIu tlun, klu mem forkurus.
Ne du umlkon, klu hutus lkon.
Por tlu bono tln reguIus bustono.
Apndice C
VOCABULRIOS
SINAIS
- seara a raiz da desinncia.
, seara acees sinnimas.
; seara acees diferenles.
~ reele a raiz do verbele.
() no cenlro de aIavra, indica eIemenlo que ode ser omi-
lido, sem aIlerao do senlido.
ARIVIAIS
a. ad|elivo
adv. adverbio
anat. analomia
astr. aslronomia
com. comercio
conj. con|uno
el. eIelricidade
f. gurado
fam. famiIiar
n. nanas
geog. geograa
gram. gramalica
i. verbo inlransilivo
i., pr., inlransil. ou ronominaI
imp. imessoaI
int. inler|eio
mar. marilimo
mat. malemalica
mil. miIilar
ms. musica
-n. com acusalivo
p. f. rrio e gurado
pol. oIilica
pr. ronominaI
prep. reosio
pron. ronome
rel. reIigio
s. subslanlivo
tcn. lecnica
tr. verbo lransilivo
t. s. lodos os senlidos
v. verbo
Voc.nii.io Io+iois-Isvi.N+o
Vou:+ur:o
Pou:uc+iiixcv+-Lsvru+x:+
A
A, Iu ln, ln, tln tlu(n) (re.) uI, en,kontru, kun, e,
per, por, ls, sub, ]e. Ir a Iaris, lrl uI Purlzo, lrl Purlzon. A
mesa,e Iu tubIo. Dois a dois, duope.
AALAR, skul.
AANDONAR, forIusl.
AIL, HubeI.
AINOAR, benl.
AOMINAVIL, ubomenu.
ARAAR, lrkubrukl.
ARASADOR, turmegu.
ARIL, AprlIo.
ARIR, muIferml.
ASOLUTAMINTI, tute. AbsoIulamenle no, tute ne, ne-
nleI. AbsoIulamenle (em) nada, nenlom.
ASORVIR, uIprenl.
ASTIR-SI, sln detenl.
ACAAR, (lr.) nl (i., r.) nll. IIe acaba de sair, Il us
eIlrls.
ACADIMIA, ukudemlo.
ACALMAR, (lr.) ktletlgl trunktlIlgl (r.) ktletll trunk-
tlIll.
AO, ugo.
ACASO, (s.) okuzo, huzurdo (adv.) okuze. Acaso cho-
vera`, u pIutos? Ior acaso, okuze, huzurde. Ao acaso, trufe
u muItrufe.
ACIITAR, ukceptl.
ACINDIR, he]tl, ekbruIlgl.
ACINTO, ukcento.
ACIRCA DI, prl.
ACISO, urduntu.
ACHAR, (lr.) trotl oplnll (r.) trotll, sln trotl kul sldl.
ACIDINTI, ukcldento.
ACIMA, supre. Acima de, super untu.
AO, tuIo.
ACOMIANHAR, ukompunl.
ACONSILHAR, konslIl.
ACONTICIR, okuzl, furll.
231
232 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
ACORDAR, (lr.) tekl (i.) tekll.
ACORDO, ukordo konsento. Islar de acordo, ukordl. Ior
de acordo, ukordlgl. Inlrar emacordo, ukordll. De acordo
com,Iu. De acordo!, nu ]es!
ACORRINTAR, kutenl.
ACRIDITAR, kredl.
ACRISCINTAR, uIdonl.
ACRISCIMO, uIdono pIluo. De acrescimo, pIle.
AUDI, uktu]ego.
ACUSATIVO, ukuzutlto.
ADIITO, udepto.
ADIQUADO, konformu, Iuu.
ADIRIR, uIll.
ADIVINHAR, dltenl.
AD}ITIVO, ud]ektlto.
ADMIRAR, (lr.) udmlrl (i.) mlrlgl (r.) mlrl.
ADMIRAVIL, udmlrlndu mlrlndu.
ADMITIR, enkondukl. Admilindo-se que, konsente ke.
ADMOISTAO, udmono.
ADMOISTAR, (v.) udmonl (s.) udmonudo.
ADORMICIR, (i.) ekdorml.
ADQUIRIR, uklrl hutlgl uI sl. Adquirir eIo lrabaIho, per-
Iuborl.
ADUAR, sterkl.
ADULTO, (a.) pIenuu (s.) pIenuuIo.
ADVIRIO, udterbo.
AIAILIDADI, ufubIeco.
AIASTAMINTO, forlo.
AIAVIL, ufubIu.
AIIADO, ukru.
AIIAR, (re)ukrlgl.
AIIM: Iarenle am, bopurenco.
AIINAL, ne.
AIIRMAO, ]eso certlgo.
AILIO, ulkt(l)o.
AILIGIR, ugrenl ulktl.
AIOGAR, (lr.) dronlgl (r.) dronl.
AIRICA, Afrlko.
AGARRAR, (ek)prenl, kuptl.
AGIR, ugl.
AGORA, nun. Agora mesmo ( ha ouco), us. Ixislenle
ale agora, lsnunu.
AGOSTO, Agusto.
AGRADAR, pIul.
AGRADAVIL, ugrubIu.
AGRADICIR, dunkl.
AGRADICIDO, (a.) dunku (inl.) dunkon!, ml dunkus!
AGRICULTURA, ugrlkuIturo.
AGUA, ukto.
AGUACIIRO, pIutego.
AGUARDAR, utendl.
AGUDO, ukru.
AGUINTAR, eItenl.
AGUIA, ugIo.
AH, hu!, ah!, uhu!
AI, (inl.) u]!, o]!, u! bu! Ai de mim!, te uI ml!
AI, tle tlen. Ai esla!, ora ai esla!, ]en tl hutus!, ]en!
AINDA, unkoru pIu krome. Ainda que, ktunkum, muI-
gru ke e se.
A}UDAR, heIpl.
A}UIZADO, suu.
ALCANAR, utlngl.
ALDIO, tlIuuno.
ALDIIA, tlIuo.
ALIGRI, o]u, gu]u.
ALIGRIA, o]o.
ALIM, trunse. AIem de, trunse de, truns krom, ekster.
AIem disso, krom tlo, krome, cetere.
ALIMANHA, Germunu]o, GermunIundo.
ALIMO, (a.) germunu (s.) germuno.
ALIXANDRI, AIeksundro.
ALIXANDRINHO, ALIX, AIe]o.
ALIAITO, uIfubeto. IIe sua ainda em cima do aIfabelo,
Il tltus unkoru super Iu uIfubeto.
ALGO, lo lom.
ALGUIM, lu. De aIguem, les.
ALGUM, lu, lu keIku lom du.
ALI, tle tlen.
ALIAR, (lr.) uIlgl (r.) uIll.
ALIAS, uIle u cetere.
ALIMINTO, munuo, nutruo.
ALIVIADO, Ilberu.
ALMA, unlmo.
ALMI}AR, dezlrl, soplrl, ceIl.
ALTO, (a.) uItu (voz) Iutu (s.) supro (inl.)huItu!. huIt!
No aIlo, supre uIte.
ALTURA, uIteco uItuo uIto kresko.
ALUDIR, uIudl ktuzudlrl.
ALUNO, Iernunto.
AMANH, morgu. De amanh, morguu, de morgu.
AMANHICIR, (v.) mutenll, tugll (s.) mutenlo, tuglo.
AMAR, uml.
AMOS, umbu.
AMIAAR, mlnucl.
AMIRICA, Amerlko.
AMIGO, umlko. Tornar-se amigo, umlkll.
AMIZADI, umlkeco. Irova de amizade, umlkuo. Iazer
amizade com, umlkll kun.
AMOR, umo. Ior amor de, pro.
AMIARAR, subtenl.
ANCIO, muI]unuIo.
ANDAR, (v.) pul, lrl estl (s.) puudo, lrudo etuo.
ANGULO, unguIo.
ANIMADO, tlgIu.
ANIMAL, besto.
ANIMAR, kurulgl.
ANIMO, (s.) unlmo (inl.) untuen! kuruon!, kurue!
ANIQUILAMINTO, nenllo.
ANIVIRSARIO, (nalaIicio) nuskotugo.
AN}O, uneIo.
AN}O-GUARDIO, uneIo-gurdunto.
ANO, ]uro.
ANOITICIR, tesperll.
ANTI, untu e.
ANTIIARO, lrmlIo.
ANTIRIOR, untuu. Iarle anlerior, falo anlerior, un-
tuuo.
ANTIS, untue. Anles de, untu untu oI. Anles que, un-
tu oI.
ANTIGO, muInotu untlktu untuu, lumu eksu. Anligo
minislro, eksmlnlstro.
ANTIGUIDADI, untlkteco, untlktu tempo untlktuo. Re-
mola anliguidade,prutempo.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 233
ANTIQUARIO, untlktulsto.
ANTNIO, Antono.
ANUAL, lu]uru.
ANULAR, nenllgl, nuIlgl.
ANUNCIAO, (reI.) Anuncluclo.
ANULAO, nuIlgo.
ANUNCIO, unonco.
ANUVIADO, nubu.
AONDI, klen.
AIALIAR, puIpl.
AIANHAR, kuptl erpl prenl.
AIARICIR, uperl tenl.
AIARINCIA, u]no eksteruo.
AIARINTI, u]nu ktuzuu.
AIARINTIMINTI, Iuu]ne.
AIARTAR, (lr.) upurtlgl (r.) upurtll.
AIILO, toko.
AIINAS, upenu nur.
AIISAR DI, muIgru splte uI e. Aesar disso, muIgru
tlo, muIgrue.
AIITITI, upetlto.
AIOIO, upogo.
AIONTAR, (lr.) montrl (per Iu ngro ), (i.) eIkreskl.
AIS, post poste.
AIRICIAR, (v.) uml utl tuksl (guIodices) frundl (s.)
tuksudo.
AIRIINSO, zorgo.
AIRINDIR, Iernl.
AIRINDIZADO, Iernudo.
AIRISINTAR, (lr.) prezentl (r.) sln prezentl.
AIRISTO: Areslo de cama, Iltuo.
AIRONTAR, (lr.) pretlgl (r.) pretll.
AIROVAR, uprobl.
AIROXIMAO, uIprokslmlo.
AIROXIMAR, (lr.) (uI)prokslmlgl (r.) (uI)prokslmll.
AQUILI, tlu tlu. Isse ou aqueIe, tlu u uIlu.
AQUI, tle l, l tle tlen l, l tlen ]en. Daqui, de tle l, de
l tle, eI tle l, eI l tle l tleu, l-tleu, ltleu. Iessoa daqui,
ltleuIo.
AQUIITAR, (lr.) trunktlIlgl, ktletlgl (r.) trunktlIll,
ktletll.
AQUILO, tlo l. Isso e aquiIo, tlo ku] uIlo, tlo ku] uIlu.
AR, uero mleno.
ARDINTI, urduntu turm(eg)u.
ARDIR, bruIl, urdl.
ARIIA, subIo.
ARISTA, ukruo.
ARGINTINA, Argentlno, Argentlnu RespubIlko.
ARGINTINO, (a.) urgentlnu (s.) urgentlnuno.
ARIITI, murromplIo.
ARITMITICA, urltmetlko.
ARMARIO, runko.
ARMINHO, ermeno.
ARRANCAR, delrl eIlrl eItlrl.
ARRASAR, dlsbutl.
ARRASTAR, (lr.) trenl tlrl (r.) trenll, sln trenl. Arraslar
seu deslino, tltl leIe-trupeIe.
ARRIAR, brldl.
ARRIIINDIR-SI, pentl.
ARROIO, rltereto.
ARTI, urto. Ob|elo de arle, obra de arle, urtuo.
ARTIIICIAL, urtu, urtefurltu.
ARTIGO, urtlkoIo.
ARTISTA, urtlst(ln)o.
ARVORI, urbo.
AS, Iu lIln tlu](n).
ASA, uglIo.
ASIA, Azlo.
ASIICTO, uspekto.
ASSIMILHAR-SI, slmlIl.
ASSIM, (laI) tlu (adv.) tleI tluI. Assim-assim, tlu-tlu.
Assim se|a! tleI (l) estu!, umen! Ior assim dizer, tleI
dlrl.Ktuzue. Assim-como-assim, leIe, lome, duone muI-
bone (uma exresso s).
ASSINALAR, slgnl.
ASSINANTI, (de eridicos) ubonunto.
ASSINAR, (eridicos) ubonl.
ASSUNTO, ufero.
ASSUSTAR, (lr.) ektlmlgl (r.) ektlml, tlmll.
ATACAR, utukl.
ATI, ls e. Ale mesmo, e. Ale que, ls.
ATIMORIZAR, tlmlgl.
ATINO, (s.) utento (inl.) utentu! Chamar a aleno de,
utentlgl.
ATINCIOSO, utentu.
ATINTAR, (reslar aleno) utentl.
ATINTO, utentu.
ATILADO, sugucu.
ATINGIR, utlngl tru.
ATIRADOR, pufunto.
ATIRAR, (Ianar) etl (com arma) pu.
ATMOSIIRA, utmosfero.
ATORMINTAR, turmentl.
ATRAIALHAR, (lr.) muIheIpl konfuzl (r.) konfuzll.
ATRAS, poste, muIuntue.. Alras de, post, muIuntu. Cor-
rer alras de, postkurl.
ATRAVIS, true. Alraves de, tru.
ATRAVISSAR, trulrl trutltl.
ATUALMINTI, nuntempe.
AUTOR, utoro.
AUTO-SACRIIICIO, slnofero.
AUXILIAR, (v.) heIpl (a.) heIpu (s.) heIpunto.
AUXILIO, heIpo.
AVANTI, (inl.) untuen!
AVARINTO, AVARO, (a.) uturu (s.) uturuIo.
AVI, blrdo. Ave de raina, rub(o)blrdo. IiIhole de ave, blr-
dldo.
AVINTAR, proponl.
AVINTURA, utenturo.
AVIRMILHAR, (lr.) rulgl (r.) rull.
AVIDO, utldu.
AVISTAR, ektldl.
AV, uto.
AV, utlno.
AVOZINHA, utlneto.
AVULTAR, pIlgrundll.
AZUL, bIuu.
B
AIL, BubeI.
AGATILA, buguteIo.
AIXIZA, muIuIteco muInobIeco muInobIuo uo.
234 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
AIXO, muIuItu (voz) muIIutu. Iara baixo, muIsupren
suben. Iara baixo e ara cima, tlen ku] reen. De baixo cara-
ler, u.
ALO, buIono.
ANCO, (mveI) benko.
ARATO, (a.) muIkuru (adv.) muIkure.
ARA(S), burbo. Iazer a barba, ruzl.
ARIIRO, burblro.
ARCO, bouto.
ARRIIRA, buro burlIo.
ARULHIIRA, bruegudo.
ARULHO, bruo.
ASTA, (inl.) sue!, suus!
ASTANTI, (a.) suu (adv.) sue.
ATALHAR, butuIl.
ATIR, (t.) butl, frupl. aler de Ieve, frupetl (s.) butudo,
frupudo.
ATISTA, buptlsto.
IIR, trlnkl (Iiquidos aIcoIicos) drlnkl.
II}O, klso.
ILIZA, beIeco beIuo (muIher) beIuIlno.
ILO, (a.) beIu (inl.) beIe!
IM, (s.) bono (adv.) bone ( muilo) tre (inl.)bone! nu! Se
bem que, ktunkum, muIgru ke. Isla bem!, nu bone! Nem
bem nem maI, leIe, lome, duone muIbone (uma exresso
s).
INO, beno.
INDIZIR, benl.
INIIICO, bonfuru.
INIAZIR, bonfurl.
INIIITOR, bonfuruntu.
IRLIN, BerIlno.
IZIRRO, botldo.
ILIOTICA, blbIloteko.
ICHANO, kuto.
ICHO, besto bestuo.
IIURCAR, (r.) dlsdull.
IGODI(S), Ilphuro].
ISONHO, muIIertu.
LASIIMAR, bIusfeml.
LASIIMIA, bIusfemo.
OCA, buo.
OI, boto.
OLO, kuko.
OLSO, poo.
OM, bonu (de saude) sunu.
ONDOSO, bonkoru.
ONICA, pupo.
ONITO, (a.) beI(et)u (inl.) beIe!
OSQUI, urburo.
OTO, (de vesluario) butono (gomo) burono.
OTI, bouto.
RAO, bruko. De brao dado, bruko sub bruko.
RANCO, bIunku. Im branco (foIha), senskrlbu.
RASIL, BruzlIo.
RASILIIRO, (a.) bruzlIu (s.) bruzlIuno.
RAVO, (a.) brutu (inl.) brute!
RAVURA, bruteco.
RIVI, (a.) buIduu (adv.) buIdu. Im breve, buIdu.
RIGAR, muIpucl.
RILHANTI, (a.) brlI(unt)u (s.) brlIlunto.
RILHAR, brlIl.
RILHO, brlIo.
RINCAR, Iudl.
RINQUIDO, IudlIo.
ROCHURA, brouro.
RUSCO, krudu.
RUXULIAR, brlIetl.
USCAR, serl. Mandar buscar, tenlgl.
C
CAIA, kupo.
CAIA DI VINTO, tentkupuIo.
CAIA-OCA, muIpIenkupuIo.
CAIDAL, kupltuIo.
CAILO, huro huro].
CAA, uso usudo.
CAADA, usudo.
CAADOR, uslsto.
CAAR, usl.
CACARI}AR, kIukl.
CACHORRO, hundo.
CADA, lu lu. Cada um, cada quaI, lu po.
CAIR, fuIl.
CALA(S), puntuIono.
CALCANTI: Ir no caIcanle, teturl sur slu puro du kruro].
CALHANDRA, uIudo.
CALMARIA, ( eslagnao) sturo.
CALMO, ktletu, trunktlIu egmu.
CALOR, turmo.
CAMA, Ilto.
CAMINHAR, lrl.
CAMINHO, to]o.
CAMISA, emlzo.
CAMIINA, kumpuro terduo.
CAMIO, kumpo kumpuro.
CAMIONIS, kumpuruno.
CAMUNDONGO, muso.
CANITA, pIumlngo.
CANSADO, Iucu.
CANSAR, (lr.) Iuclgl (i., r.) Iucll.
CANTAR, kuntl (gaIo) krll.
CANTO, kunto kuntudo unguIo.
CO, hundo.
CAIACIDADI, kupubIo kupubIeco.
CAIATAZ, Iuborestro.
CAIAZ, kupubIu.
CAIILA, pree]eto, kupeIo.
CAIITAL, (cidade) efurbo.
CAIRICHO, kuprlco.
CAIRICHOSO, kuprlcu kuprlcemu.
CAITAR, kuptl.
CARA, tlzuo mleno. Cara a cara, tlzuo kontru tlzuo.
CARINHOSO, kuresu.
CARLOS. KurIo.
CARNIIRO, ufo.
CARO, kuru.
CARRIGAR, portl.
CARTA, Ietero.
CARTO, kurto.
CARTIIRA, (de dinheiro) monu]o (de aeis) puperu]o.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 235
CARVO, kurbo.
CASA, domo (Iar) he]mo. Im casa, dome, he]me. Im casa
de, e. Iara casa, domen, he]men.
CASAL, geedzo], gesln]oro].
CASAMINTO, edzlo.
CASAR, (lr.) edzlgl edzlnlgl (i., r.) edzll edzlnll.
Casarem-se, geedzll.
CASARO, domego.
CASO, okuzo ufero (gram.) kuzo. Nesse caso, tlum.
CASTANHO, brunu.
CATLICO, kutoIlku.
CAUDA, tosto.
CAULI, trunko.
CAUSA, ufero kuzo. Ior causa de, pro, kuze de, dunk
uI, dunke -n.
CAVALO, etuIo.
CIAR, noktomunl.
CIDIR, cedl.
CIDO, frue buIdu.
CIGO, bIlndu (sem corle) muIukru.
CIGONHA, clkonlo.
CILISTI, leIu.
CIM, cent.
CINA, sceno.
CINTILHA, fu]rero.
CIRIRO, Cerbero.
CIRIRO, cerbo.
CIRTO, certu lomu lu, lu unu ktuzuu keIku ustu. De
cerlo, certe.
CIRVO, certo.
CISSAR, esl. Sem cessar, senese. Iazer cessar, eslgl.
CIU, leIo. Ceus!, leIo!
CHACAL, ukuIo.
CHAMAR, (lr.) (nomear) noml (fazer vir) tokl, tenlgl
(r.) estl nomutu, nomll.
CHO, (s.) tero. No cho, teren.
CHAIIU, upeIo.
CHARRUA, pIuglIo.
CHAVI, IoslIo.
CHIII, estro.
CHIGAR, tenl, uItenl.
CHIIO, pIenu. Im cheio, pIene.
CHIIRI, korno.
CHINA, lnu]o, lnu]o.
CHINIS, (a.) lnu, lnu (s.) lno, lno.
CHORAR, pIorl.
CHOVIR, pIutl. Iazer chover, pIutlgl. Chover lorrenciaI-
menle, (forle) pIutegl.
CHUMO, pIumbo.
CHUVA, pIuto.
CHUVADA, pIutego.
CIDADI, urbo.
CIINCIA, sclenco sclo.
CIINTISTA, sclencuIo.
CIMA, supro. Im cima, supre. Im cima de, sur. Ior cima
de, sur super. Iara cima, supren. De cima, supru.
CINCO, ktln.
CIRCULO, rondo.
CIRCUNSTANCIA, clrkonstunco.
CISCAR, tergrutl.
CITADINO, (a.) urbu (s.) urbuno.
CLARO, heIu, Iumu (Iimido) kIuru (comreensiveI)
kIuru, komprenebIu. CIaro!, e cIaro!, komprenebIe!
CLASSI, kIuso.
CLASSICO, (a.) kIuslku (s.) kIuslkuIo.
CLIMINTI, purdonemu.
CLUI, kIubo.
COIRTA, kotrlIo. Coberla feIuda, Iunuguo.
CORA, serpento.
COCHO, trogo.
COIVO, (a.) sumtempu (s.) sumtempuIo.
COGUMILO, fungo.
COIDIALISTA, sumldeuno.
COISA, ufero ob]ekto lo uo. AIguma coIsa, lo. Cada
coisa, lo. Ior coisa aIguma, nenluI. Nem uma coisa nem
oulra, nek plklte, nek huklte. Inlre oulras coisas, lnteruIle.
COLAORAR, kunIuborl.
COLCHO, mutruco.
COLIO, koIekto.
COLICIONADOR, koIektunto.
COLICIONAR, koIektl.
COLIGA, koIeg(ln)o. CircuIo de coIegas, koIeguro.
COLHIITA, rlkoIto.
COLHIR, kuIero.
COLIMAR, ceIl.
COLOMO, KoIumbo.
COM, kun e por sub ]e (or meio de) per (con-
lra)kontru (|unlamenle com) kune kun.
COMANDANTI, komundunto (de navio) lpestro.
COMANDO, komundo.
COMIAR, (lr.) komencl (i.) komencll. Comear a cho-
rar, ekpIorl.
COMIR, (v.) munl (s.) munudo.
COMIDA, munuo.
COMISSO, komltuto.
COMO, kleI klu klom per (orque) ur. Como que, como
se, ktuzu.
COMOVIDOR, kortuuntu.
COMIADICIR-SI, komputl.
COMIAIXO, komputo.
COMIARAR, kompurl.
COMIARATIVO, kompurutlto.
COMIINSAO, kompenso.
COMIITINTI, kompetentu.
COMILIMINTO, kompIemento.
COMILITAR, kompIetlgl.
COMIRAR, uetl.
COMIRIINDIR, komprenl. Comreender maI, mlskom-
prenl.Comreenderem-se, sln reclproke komprenl, lnter-
komprenll. Comreender-se, komprenll.
COMIRIINSO, kompreno komprenl(ud)o kompren-
poto. Comreenso reciroca, lnterkomprenlo.
COMIRIINSIVIL, kIuru.
COMIROMITIR, Ilgl.
COMUM, komunu. Ter aIgo de comum com, hutl lon ko-
munun kun, hutl lun rlIuton uI.
COMUNICAO, komunlko komunlklo.
COMUNICAR, (lr.) komunlkl (r.) komunlkll.
CONCIDIR, donl.
CONCIRNIR, koncernl.
CONCIDADO, sumregnuno.
CONCLUIR, nl.
CONDIO, kondlo.
CONIICO, furudo.
236 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
CONIIAR, kondl dl.
CONIORMI, (a.) konformu Iuu (re.) Iu(con|.) kleI.
CONIORTAR, konsoIl.
CONIUNDIR, (lr.) konfuzl mlksl (r.) konfuzll mlksll.
CONGRISSO, kongreso.
CONHICIR, (lr.) konl ekkonl (r.) lnterkonutll.
CONHICIMINTO, konutlo sclo. Trutur conheclmento
com, konutll kun.
CON}UNO, kon]unkclo.
CON}UNTO, koIekto.
CONOSCO, kun nl.
CONSCIINCIA, (voz secrela da aIma) konsclenco, (er-
ceo) konsclo. Ter conscincia (de), konscll.
CONSIGUINTI, sektuntu. Ior conseguinle, sekte, do.
CONSIGUIR, utlngl sukcesl.
CONSILHO, konslIo.
CONSIQUINCIA, sekto. Ior consequncia, sekte, do.
CONSIRTAR, rebonlgl.
CONSIDIRAO, konslderudo.
CONSIDIRAR, konslderl.
CONSOANTI, (s.) konsonunto (re.) Iu.
CONSTANTI, konstuntu, lumu.
CONSTILAO, steIuro.
CONSTRANGIMINTO, eno.
CONSTRUO, konstruo.
CONSTRUIR, konstrul.
CNSUL, konsuIo.
CONSULADO, konsuIe]o.
CONSUMAR, pIenuml.
CONTAR, kuIkuIl (narrar) rukontl.
CONTIMILAR, rlgurdudl.
CONTINDIR, butuIl.
CONTINDOR, butuIunto.
CONTINTI, o]u gu]u (salisfeilo) kontentu.
CONTIR, (lr.) enhutl retenl detenl (r.) sln retenl sln
detenlsln tenl.
CONTININTI, ( geog. ) kontlnento.
CONTINUO, (a.) kontlnuu.
CONTO, rukonto.
CONTORCIR, (lr.) tordl (r.) tordll.
CONTRA, kontru.
CONTRARIAR, kontrusturl.
CONTRARIO, (a.) kontruu, muIu, (s.) muIo. Do conlrario,
uIle, u. IeIo conlrario, kontrue, muIe.
CONTRATAR, dungl.
CONTROLI, kontroIo.
CONTUDO, tumen.
CONVINCIR, (lr.) kontlnkl (r.) kontlnkll.
CONVINCIONAL, kondlu.
CONVIRSA, (s.) lnterpuroIo fubeIo (inl.) bublIuo!
CONVIDAR, lntltl.
CONVIR, tugl decl kontenl.
CONVITI, lntlto.
CORAO, koro.
CORAGIM, (s.) kuruo (inl.) kuruon!, kurue!
CORA}OSO, kuruu.
CORCUNDA, (giba) lbo, (essoa) lbuIo.
CORDIIRO, udo.
COR-DI-ROSA, rozokoIoru.
CORIO, korpo.
CORRIIO(S), poto.
CORRINTI, (a.) kuruntu uuntu (s.) eno kuteno
(dagua) uo.
CORRINTIZA, uo.
CORRIR, (i.) kurl ul (lr.) peIl.
CORRISIONDINCIA, korespond(ud)o.
CORRISIONDIR, ( r. ) korespondl.
CORTAR, trunl.
COSIR, kudrl.
COSTUMI, moro.
COSTURAR, kudrl.
COTOVIA, uIudo.
CRAVAR, ksl.
CRIDULO, kredemu.
CRIR, kredl.
CRISCIR, kreskl.
CRISTOMATIA, krestomutlo.
CRIAO, (coisa criada) kreuo. (ao) kreudo.
CRIADO, (s.) sertlsto.
CRIADOR, (que criou) krelnto.
CRIANA, lnfuno.
CRIANOLA, bubo.
CRIAR, krel.
CRIATURA, kreltuo.
CRIMI, krlmo.
CRIMINOSO, (s.) krlmuIo.
CRISTO, (a.) krlstunu (s.) krlstuno.
CRISTINA, Krlstlno.
CRIVIL, kredebIu.
CRNICA, kronlko.
CRUZ, kruco. Cruzes!, !
CRUZIIRO (aslr., cruz) kruco (moeda) kruzero.
CUIDADO, (s.) zorgo utento (inl.) utentu!
CUIDAR, zorgl. Cuidar de, (prl)zorgl egl.
CU}O, kles.
CULIADO, kuIpu.
CULTO, (a.) kuIturu kIeru.
CUMIRIMINTAR, suIutl.
CUMIRIR, (lr.) pIenuml, (r.) pIenumll.
CUNHADO, bofruto. Cunhados (de ambos os sexos) bo-
gefruto].
CURIOSO, scltoIu, scl(toI)emu, (inleressanle) kurlozu.
CURSO, kurso lrudo.
CURTO, muIIongu.
CURVAR, (dobrar) eksl.
CURVO, kurbu.
CUSTA, kosto.
CUSTAR, kostl.
D
DAR, donl furl. Dar ara ( eslar voIlado), rlgurdl uI.
DATA, duto.
DI, de eI prl du upud uI de post ekde en per por ]e
pro kun.
DIAIXO, sube. Debaixo de, sub.
DI CIRTO, certe.
DICISO, decldo.
DICISIVO, decldu.
DICURSO, duro.
DIDICAO, slndonemo.
DIDICADO, slndonu, uIdonltu.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 237
DIDICAR, (lr.) dedll (r.) sln dedll, sln donl.
DIDO, ngro.
DIIINIDO, dlnltu (gram.) dlnu, dlnltu.
DIIINIR, dlnl.
DIIRONTI, untue, kontrue defronle de, untu, kon-
tru, fronte uI.
DIIUNTO, (a.) mortlntu, (s.) mortlnto.
DIITADO, kuuntu. Islar deilado, kul.
DIITAR, (lr.) kulgl enIltlgl, (Iiquido) terl (gaIi-
nha)sldlgl kotl, (r.) kull, sln kulgl enIltll.
DIIXAR, Iusl restlgl. Deixar de, esl sln detenl de.
DILICADO, deIlkutu.
DIMAIS, tro, tro muIte cetere. Demais disso, krom tlo, uI
tlo, cetere, Os demais, Iu ceteru].
DIMASIADO, (a.) tro muItu, trou (adv.) tro.
DINSO, densu.
DIIOIS, poste. Deois de, post. Deois que, post klum.
Deois de comer, munlnte.
DIISITO, (vaso) u]o. Desilo dagua, uktu]o.
DIIRISSA, ruplde.
DIRRAMAR, (lr.) terl (r.) terll.
DIRRUIR, fuIlgl.
DISAIIAR, spltl lntltl.
DISAIIO, lntlto. Ior desao, splte.
DISAGRADAVIL, muIugrubIu.
DISA}IITADO, muIIertu.
DISAIARICIR, muIuperl.
DISAIARICIMINTO, muIupero.
DISASSISADO, senprudentu.
DISCALO, nudupledu.
DISCANSAR, rlpozl.
DISCANSO, rlpozo.
DISCIR, muIsuprenlrl.
DISCORIMINTO, eItroto.
DISCONHICIR, ne konl.
DISCONHICIDO, nekonutu.
DISDI, de de post ekde de tempe de deIoke de. Desde que
( orque),ur.
DISDOURO, muIhonoro.
DISI}AR, dezlrl.
DISI}O, dezlro.
DISINCADIAR, (r.) furll.
DISIRTO, (a.) muIpIenu (s.) dezerto.
DISISIIRANA, senespereco.
DISIAZIR, (lr.) muIfurl (r.) sln senlgl dlssoItll.
DISGASTAR, (lr.) defrotl (r.) defrotll.
DISGOSTAR, ugrenl.
DISGOSTO, ugren(l)o, muIo]o.
DISGRAA, muIfeIlo.
DISIGNAR, lndlkl.
DISMAIAR, stenl.
DISMANCHAR, (r.) dlsfundll.
DISMIOLADO, (a.) senkupu, muIpIenkupu (s.) senkupuIo,
muIpIenkupuIo.
DISOIDICIR, muIobel.
DISOLADO, konsternltu.
DISIIDIR, (lr.) (Ianar) dlsetl (r.) udlul.
DISIIRTAR, (lr.) tekl (i.) tekll.
DISIRIZO, muIuto.
DISTINO, destlno.
DISVIAR-SI, (de)unkll.
DIUS, dlo. Ior Deus!, per Dlo!, pro Dlo!
DIVAGAR, (adv.) muIruplde (inl.) ktlete!
DIVIR, (v.) detl uIdl dunkl (s.) deto uIdo. Devo ir, ml
detus lrl ml estus lrontu. (Lio) que deve ser arendida,
Iernendu.
DIVIDO, ustu.
DIZ, dek.
DIZIMRO, Decembro.
DIZINA, deko.
DIA, tugo. Dia com a noile, tugnokto. De dia, tuge. Todos
os dias, lutuge. AIgum dia, lum. Um dia, lum fo]e.
DIAMANTI, dlumunto.
DIANTI, untue. Dianle de, untu. Ior dianle de, preter.
DIARIO, lutugu.
DICIONARIO, torturo.
DIIIRINTI, muIsumu, uIlu. De modo diferenle, muIsume,
uIle.
DIIICIL, muIfuclIu.
DIIICULDADI, muIfuclIeco, muIfuclIuo.
DIIUNDIR, (lr.) dlstustlgl (r.) dlstustll.
DIGNO, lndu. Digno de Iouvor, lndu ]e Iudo, Iudlndu.Ser
digno de, estl lndu ]e, lndl.
DILATAR, (lr.) dlstustlgl (r.) dlstustll.
DILIGINTI, dlIlgentu.
DINHIIRO, mono.
DIQUI, dlgo.
DIRIO, dlrekto.
DIRIITO, (a.) rektu (adv.) rekte (s.) ru]to. Ter odireilo de,
ru]tl.
DIRITO, rektu.
DIRIGIR, (lr.) dlrektl kondukl (r.) sln dlrektl,dlrektll
lrl.
DISCUTIR, dlskutl.
DISIARATI, sensencuo.
DISIIRSAR, (lr.) dlspeIl (r.) dlslrl, dlsugl,dlskurl.
DISIOSTO, pretu emu.
DISIUTAR, dlsputl.
DISTANTI, for muIprokslmu.
DISTINTIVO, (a.) dlstlnglu.
DISTRIUIR, dlsdonl.
DITAR, dlktl.
DIVIRSIIICAR, (lr.) dlterslgl (i.) (pIl)dltersll.
DIVIRSO, dltersu, muIsumu, uIlu. Diversos, dltersu], muI-
sumu] pIuru].
DIVIRTIR, (lr.) umuzl gu]lgl, (r.) umuzll.
DIVIDA, uIdo.
DIVIDIR, (lr.) dltldl (r.) dltldll, sln dltldl.
DIVISO, dltldo.
DIZIR, dlrl, puroIl.
DORAR, (curvar) eksl.
DOCI, (a.) doIu mlIdu, (s.) doIuo, sukeruo.
DOINA, muIsuno.
DOINTI, (a.) muIsunu (s.) muIsunuIo.
DOIS, DUAS, du umbu. Os dois, as duas, Iu du, umbu.
DOM, (liluIo) sln]oro.
DOMISTICO, (a.) he]mu.
DOMINAR, regl.
DOMINGO, dlmuno.
DOMINIO, bleno.
DONA, sln]orlno fruIlno.
DONO, mustro.
DOR, doIoro.
DORMIR, dorml.
238 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
DOUTOR, (liluIo) doktoro.
DOUTORAO, doktoruo.
DUCADO, (moeda) dukuto.
DUILO, dueIo.
DURANTI, dum.
DURAR, durl.
DURATIVO, duru.
DURO, muImoIu.
DUZIA, dekduo, dek-duo.
E
I, ku].
ICONMICO, puremu.
IIIITO: Com efeilo, ]u efektlte.
IIITIVO, efektltu.
IGOISMO, egolsmo.
IH, he!
IIA, nu!
IIS, ]en. Iis que, ]en.
ILA, l l tlu. Ai e que so eIas!, ]en sturus Iu boto] untu
Iu monto!
ILI, Il l tlu.
ILIGIR, eIektl.
ILIMINTO, ero eIemento.
ILIS, ILAS, lIl.
ILITRICIDADI, eIektro.
ILIVACO, uItuo.
ILIVAR, (lr.) Ietl (r.) Ietll.
ILISAITI, LIlzubetu.
IM, (denlro de) en (sobre) sur, (a reseilo de) prl per e
uI ]e.
IMASACAR, konfuzl.
IMIVICIMINTO, rutlteco.
IMORA, (con|.) ktunkum muIgru ke, se. Ir(-se) embora,
forlrl.
IMOTAR, (lr.) muIukrlgl (r.) muIukrll.
IMIALIDICIR, puIll. Iazer emaIidecer, puIlgl.
IMIICILHO, kontruuo.
IMIRIGAR, uzl.
IMIRIGO, (uso) uzo, uzudo, (oficio) oco.
IMIRISA, entrepreno.
IMIRISTADO: Dar ou lomar emreslado, pruntl.
IMIRISTAR, pruntl, pruntedonl.
IMURCHICIR, teIkl.
INAMORAR-SI, ekuml.
INCAMINHAR, (r.) lrl.
INCANTADOR, urmu rutu.
INCANTAR, urml rutl.
INCHIR, pIenlgl.
INCONTRAR, (lr.) renkontl trotl (r.) renkontll tro-
tll.
INDIRIO, udreso.
INIRGIA, energlo.
INIATUADO, putecu.
INIIRMO, (a.) muIsunu, (s.) muIsunuIo.
INIRONHAR-SI, enprofundlgl.
INGANADO, eruru. Islar enganado, erurl.
INGANO, eruro.
INGRAADO, umuzu.
INLOUQUICIR, (i.) frenezll.
INORMI, grundegu, egu.
INQUANTO, dum. Ior enquanlo, ls nun. Inquanlo isso,
dume.
INRUISCIR, (lr.) rulgl, (i.) rull.
INSINAR, lnstrul, Iernlgl.
INTALAR, sufokl.
INTO, (adv.) tlum, (con|.) do, (inl.) nu! De enlo, de
tlum, tlumu.
INTI, estuIo.
INTINDIR, komprenl, toIl.
INTINDIMINTO, komprenlo. Inlendimenlo muluo, ln-
terkomprenlo.
INTRAR, enlrl, entenl, enpul, enll.
INTRI, lnter, e. Ior enlre, tru. Inlre.., e. . . , duone. . . , du-
one. . .
INTRITANTO, tumen, sed.
INTRISTICIR, (lr.) muIgu]lgl, (r.) muIgu]ll.
INTUSIASMADO, entuzlusmu.
INTUSIASMO, entuzlusmo.
INVILHICIR, (lr.) muI]unlgl, (i.) muI]unll.
INVIADO, sendlto.
INVIAR, sendl lrlgl, tenlgl.
IIISDIO, eplzodo.
IRGUIR, (lr.) Ietl, (r.) Ietll sturl.
IRIAR, (lr.) hlrtlgl, (r.) hlrtll.
IRNISTO, Lrnesto.
IRRAR, erurl.
IRVA, herbo.
IRVILHA, plzo.
IRVOSO, herborlu.
ISOROAR-SI, dlsfuIl, fuIrulnll.
ISCARNICIR, mokl.
ISCARNIO, moko.
ISCAVAR, dlsfosl.
ISCLARICIR, (lr.) kIurlgl, (r.) kIurll.
ISCOLA, Ierne]o.
ISCOLHIR, eIektl.
ISCRIVIR, skrlbl.
ISCURICIR, (lr.) muIIumlgl, (i., r.) muIIumll.
ISCURO, (a.) muIIumu, muIheIu, (s.) muIIumo.
ISIORCAR-SI, penl, kIopodl.
ISIORO, ceIudo, pen(ud)o, kIopodo.
ISMAGAR, frukusl, preml.
ISMOLA, uImozo.
ISIANHOL, (a.) hlspunu, (s.) hlspuno.
ISIANTOSO, mlreglgu.
ISIICIAL, upurtu.
ISIICII, speco. Uma esecie de, lu, ktuzuu.
ISIILHO, speguIo.
ISIIRANA, espero.
ISIIRANTISTA, (a.) Lsperuntu, esperuntlstu,
(s.)esperuntlst(ln)o.
ISIIRAR, (aguardar) utendl, (ler eserana) esperl, (re-
ver) untutldl. Va eserando!, mendu-utendu!
ISIIRTO, ruzu.
ISIISSO, densu, dlku.
ISIITADO, rlgldu.
ISIINGARDA, puIo.
ISIINHO, dorno.
ISIIRITO, splrlto, (graa) sprltuo. Iazer esirilo, sprltl.
ISIIRITUAL, splrltu.
ISIOSO, imarido) edzo.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 239
ISQUICIR, (lr., r.) forgesl.
ISQUINA, unguIo.
ISSI, tlu tlu l, l tlu tlu.
ISSINCIA, esenco.
ISTAO, stuclo, (do ano) sezono.
ISTACIONAR, sturudl.
ISTADO, (condio) stuto, (ais) stuto.
ISTADOS UNIDOS DA AMIRICA DO NORTI, Usono.
ISTAGNADO, senmotu, sturuntu senmote.
ISTAR, estl sturl, kul, trotll.
ISTATUA, stutuo.
ISTATUITA, stutueto.
ISTI, tlu l, l tlu, tlu.
ISTINDIR, (lr.) etendl, sternl, (r.) etendll, sln sternl.
ISTIII, stepo.
ISTIMAR, estlml.
ISTRADA, to]o.
ISTRAGAR, muIbonlgl.
ISTRANGIIRO, (a.) eksterIundu, fremdIundu.
ISTRANHO, (a.) fremdu, strungu, (s.) fremduIo.
ISTRILA, steIo.
ISTUDAR, studl, Iernl.
ISTUIIIAO, mlrego.
ITC., ( el celera) k.t.p., ktp.
ITIRNO, eternu. O Ilerno, Lu LternuIo.
Iu, ml (s.) memo. Meu eu, mlu ml, mlu mem.
IUROIA, Lropo.
IVITAR, etltl.
IX, (rexo) eks. Ix-ociaI, eksoclro.
IXAMINAR, espIorl, ekzumenl.
IXCIO, escepto. Com exceo de, escepte de, escep-
tlnte, krom, ekster.
IXCILINTI, bonegu.
IXCLAMAR, ekkrll.
IXICUTAR, (cumrir) pIenuml, (criminoso) ekzekutl.
IXIMILO, ekzempIo. Ior exemIo, ekzempIe.
IXIRCITO, urmeo, (f.) unuro.
IXIRCICIO, ekzercludo.
IXIIR, (lr.) montrl, (r.) montrll.
IXIGIR, postuIl.
IXISTIR, ekzlstl, trotll.
IXITO, (bom xilo) sukceso. Ter bom xilo, sukcesl.
IXIIRIINCIA, sperto, proto.
IXIIRIMINTAR, protl.
IXILICAR, kIurlgl.
IXILODIR, ekspIodl. Iazer exIodir, ekspIodlgl.
IXIRIMIR, esprlml.
IXTIRIOR, (a.) eksteru. No exlerior ( no Iado exlerior),
ekstere.
IXTRAIR, eItlrl.
IXTRAORDINARIO, eksterordlnuru.
IXULTAR, eko]l.
F
IAULA, fubeIo.
IACA, trunlIo.
IACI, tungo, tlzuo. Im face de, kontru. Iace a
face,tlzuo kontru tlzuo.
IACHADA, fusudo.
IACIL, fuclIu.
IACILIDADI, fuclIeco.
IALAR, (v.) puroIl, (s.) puroIudo. IaIar de ( lralar), prl-
puroIl.
IALICIR, mortl.
IALTAR, forestl, munkl, restl.
IAMILIA, fumlIlo.
IAMILIAR, fumlIlu.
IAMINTO, muIsutu.
IANTASIA, funtuzlo, funtuzluo.
IANTASMA, funtomo.
IARI}AR, url.
IATO, (aconlecimenlo) fukto. De falo, efektlte, ]u.
IAVOR, futoro, kompIezo. Ior favor ( edindo), ml petus.
IAZINDA, (lerra) bleno, (lecido) tofo.
IAZIR, (lr.) furl, ugl, lgl, (r.) furll,montrll, estl. Ia-
zer dormir, dormlgl, lgl dorml.Iazer (aIguem) ridicuIo, rl-
dlndlgl, furl rldlndu. Iazer-se amigo, umlkll, furll umlko.
Iaz caIor, estus turme.
IICHAR, ferml (a chave) Iosl.
IIIO, muIbeIu.
IIITURA, furudo.
IILICIDADI, feIlo.
IILIZ, feIlu.
IIRA, rub(o)besto.
IIRIR, tundl.
IIRRIO, feru.
IIRRO, fero.
IIRROVIARIO, (a.) ferto]u.
IIRVOR, fertoro.
IISTA, festo.
IIVIRIIRO, lebruuro.
IIAR, (conar) dl.
IIAVIL, kredlndu dlndu.
IICAR, restl sturl estl Iol (lornar-se) furll. Iicar ver-
meIho, rull, furll ruu.
IILHA, Ilno lnfun(ln)o ldlno.
IILHO, Io lnfuno ldo.
IIM, (lermo) no (aIvo, inlenlo) ceIo. A m de, por.Ior
m, ne.
IINAL, nu.
IINO, (deIgado) muIdlku (uro) puru.
IIRMI, rmu.
IISCALIZAR, kontroIl.
IISIONOMIA, mleno.
IIXO, ksu.
ILIXIONAVIL, ekslu.
ILIXIVIL, eksebIu.
ILOR, oro.
ILORISTA, urburo.
ILUIDO, uldu.
ILUIR, ul.
IOGO, fu]ro. Iogo de arlificio, (urt)fu]ruo.
IOGUIIRA, bruIIlgnuro.
IOLHA, foIlo.
IOLHIAR, foIluml.
IOMI, muIsuto.
IORA, ekstere for. Iora de, ekster krom. Iora daqui! for
de tle l enpuklu ku] forlu! en bonu ordo tru Iu pordo!
forportu tlun puku]on ku] hutuon!
IORA, forto forteco. Ior fora de, dunk uI, dunke -n. A
fora, perforte.
IORMA, formo.
240 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
IORMAR, (lr.) forml, estlgl (r.) formll, estll, ekestl.
IORMOSISSIMO, beIegu.
IORTALIZA, forteco.
IORTI, tortu fortunlmu brutu.
IOTOGRAIAR, fotogru.
IOTOGRAIIA, (relralo) fotogrufuo.
IOTOGRAIO, fotogrusto.
IRAGIL, rompebIu.
IRANA, lruncu]o, lruncIundo.
IRANCIS, (a.) fruncu (s.) frunco.
IRANZIR, kunotl.
IRASI, fruzo.
IRINTI, untuo. Im frenle a, untu, kontru. A frenle de,
untu. Na frenle, untue, pIe] untue.
IRIQUINTIMINTI, ofte. O mais freqenlemenle, pIe]
ofte, pIe]e.
IRISCO, freu. Ior-se ao fresco, sln forsutl.
IRIO, (a.) muIturmu (s.) muIturmo.
IRUTA, IRUTO, frukto.
IU, !
IUGIR, forkurl.
IULGIR, Iuml.
IUNDACAO, fondo.
IUNDAMINTAL, fundumentu.
IUNDAR, fondl.
IUNDO, (s.) fundo.
IURACO, uruguno.
IURIOSO, furlozu.
IUNDAMINTO, fundumento.
IURTAR, teIl.
IURTIVAMINTI, teIe. Sair furlivamenle, eIteIll.
IUTURO, (a.) estontu (u.) estonteco (gram.) fu-
turo,estontu tempo. De fuluro, estonte, en estontu tempo.
IUZILAR, (i.) fuIml.
G
GADO, bruturo.
GALHO, bruno.
GALINHIIRO, koklne]o.
GALO, koko.
GANHAR, gu]nl rlcetl.
GARIO, forko.
GARGANTA, goro.
GAROTO, bubo.
GARRAIA, boteIo.
GATO, kuto. Galo macho, tlrkuto.
GAZITA, guzeto.
GILAR, gIucllgl.
GILO, gIuclo.
GINIROSO, muIuturu.
GINIO, genlo nuturo (essoa) genluIo.
GINRO, boIo.
GINUINO, teru.
GINTI, homo homo]. Agenle, onl Iu homo. Toda a genle,
lu homo, lu, lu]. Genle grande, grunduuIo].
GINTIL, entlIu.
GIRAO, generuclo.
GIRAL, eneruIu. Im geraI ( de ordinario), ordlnure.
GISTICULAR, gestudl.
GISTO, (ao) ugo (movimenlo) gesto.
GINASIO, glmnuzlo.
GIRAR, (lr.) turnl (i.) turnll, sln turnl rondlrl.
GLADIO, gIuto.
GLOO, gIobo.
GLRIA, gIoro.
GOLII, buto, frupo.
GOSTAR DI, uml ekuml.
GOSTO, gusto.
GOSTOSO, bongustu.
GOTA, guto.
GRAA: Graas a, dunkuI, dunke-n.
GRACI}AR, ercl.
GRADO: De bom grado, toIonte.
GRAMATICA, grumutlko.
GRAMATICAL, grumutlku.
GRANDI, grundu.
GRANITICO, grunltu.
GRAU, grado. Im cerlo grau, lom, leI.
GRAVI, grutu.
GRITAR, krll.
GROSSO, dlku. Im grosso (comercio), pogrunde.
GUARDAR, (lr.) gurdl (r.) sln gurdl.
GUIRRA, mlIlto. Im guerra, mlIltuntu. Iazer a
guerra,mlIltl.
GUIRRIAR, (r.) muIpucl.
GUIA, gtldunto.
GUIAR, gtldl.
GULODICI, frunduo.
GULOSIIMA, frunduo.
H
HAIL, Iertu.
HAITANTI, Iounto.
HAITAR, Iol.
HAITUAL, ordlnuru kutlmu.
HARMONIA, hurmonlo.
HAVIR, hutl (im.) estl trotll. Hei de ir, ml (]u)lros. Ha
um ano, untu unu ]uro de unu ]uro. Haveres, (s.)hutuo.
HILINA, HeIenu.
HINRIQUI, Henrlko.
HIRI, heroo.
HIROISMO, heroeco herouo.
HIIRNAL, tlntru.
HIICRITA, (a.) hlpokrltu (s.) hlpokrltuIo.
HISTRIA, (u.) hlstorlo ufero fubeIo (inl.) bublIuo!
HODIIRNO, hodluu.
HO}I, hodlu. De ho|e, hodluu, de hodlu.
HOMIM, (ser humano) homo (varo) tlro.
HOMINAGIM, honor(ud)o.
HONRADO, honestu.
HORA, horo tempo. As 2 horas, ]e Iu duu (horo).
HORIZONTI, horlzonto.
HORRIVIL, teruru.
HUMANIDADI, homuro.
HUMANO, homu, de homo.
HUMILHAO, humlIlg(ud)o humlIlo.
HUMILHAR, (lr.) humlIlgl (r.) humlIll.
HUMOR, humoro.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 241
I
IDADI, uo.
IDIAL, (s.) ldeuIo.
IDIIA, ldeo propono.
IDIOMA, ldlomo.
IGRI}A., pree]o.
IGUALDADI, eguIeco.
ILUMINAR, (ek)Iumlgl.
ILUSTRAR, lIustrl.
IMIDIATAMINTI, tu].
IMINSAMINTI, treege.
IMINSO, grundegu.
IMVIL, senmotu nemotebIu.
IMIIRADOR, lmperlestro.
IMIIO (a.) muIplu (s.) muIpluIo.
IMIONINTI, lmponuntu.
IMIORTANTI, grutu.
IMIORTAR, (ler imorlncia) grutl (com.) lmportl.
IMIRIVISTO, neutendltu.
IMIRIMIR, presl.
INCINDIAR, bruIlgl.
INCINDIO, fu]ro.
INCIIIINTI, komencluntu.
INCLINADO, muIrektu emu.
INCRIVIL, nekredebIu.
INDIIINIDO, (gram.) nedlnu, nedlnltu.
INDIA, Hlndu]o.
INDICAR, slgnl lndlkl dlrl.
INDIGINTI, senhutuIo.
INDIGNAR, (r.) lndlgnl.
INDIGNIDADI, muInobIeco, eco muInobIuo, uo.
INDIRITO, peru, nerektu.
INDULGINTI, purdonemu.
INDUZIR, lnstlgl.
INIDITO, notuspecu.
INIALIVIL, neeruremu.
INIANCIA, lnfuneco.
INIICCIONAR, lnfektl.
INIILIZ, muIfeIlu muIustu.
INIIRIORIDADI, muIsupereco.
INIIRNO, lnfero. Iara o Inferno!, uI Iu dlubIo!, uI Iu dlu-
bIo]!
INIINITIVO, lnnltlto.
INIORMAR, lnforml scllgl.
INGLIS, (a.) ungIu (s.) ungIo.
INGRATO, sendunku.
INIMIGO, muIumlko.
INIMIZAR, (lr.) muIumlklgl (r.) muIumlkll.
IN}USTICA, muI]ustuo.
INOCINTI, senkuIpu.
INQUIITO, muItrunktlIu.
INSINSATIZ, muIsuo.
INSONDAVIL, nesondebIu.
INSTALAR, lnstuIl.
INSTRUO, lnstru(ud)o lnstrulteco.
INSTRUIR, lnstrul, Iernlgl.
INSTRUMINTO, lIo, lnstrumento. Inslrumenlo de lraba-
Iho, IuborlIo.
INTIIRO, tutu.
INTILIGINCIA, lnteIekto lnteIlgenteco.
INTINO, lntenco.
INTIRCOMIRIINSO, lnterkomprenlo.
INTIRISSAR, lnteresl.
INTIRISSI, lntereso.
INTIRIOR, (a.) lnternu (s.) lntern(u)o (de ais) lntern-
Iundo.
INTIRNACIONAL, lnternuclu.
INTIRROGATIVO, demundu.
INTIRROMIIR, lnterrompl.
INTRODUO, enkonduko.
INTRODUZIR, (lr.) enkondukl enlgl (r.) enll.
INUTIL, neutlIu, senutlIu. Isso e inuliI: ver 300
INVINO, eIpensuo.
INVINCIVIL, netenkebIu.
INVINTAR, eIpensl.
INVIRNAL, tlntru.
INVIRNO, tlntro.
INVISIVIL, netldebIu.
IR, lrl. Vai chover, estus pIutonte.
IRMO, fruto. Irmos (de ambos os sexos), gefruto].
IRONIA, lronlo.
IRNICO, lronlu.
IRRITADIO, ekkoIeremu.
IRRITAR, (lr.) lncltl (r.) ekkoIerl.
ISAIAS, ]esu]u.
ISSO, tlo l tlu. Ior isso, tluI. Isso mesmo!, trute!
ISTO, tlo l, l tlo. Ior islo, tluI.
J
}A, ]um tu] lum. }a. . . , |a. . . , ]en. . . ]en. . .
}ACO, ]ukob(o).
}AMAIS, nenlum lum (untue) lum u]n.
}ANIIRO, ]unuuro.
}ANILA, fenestro.
}AIO, ]upunu]o, ]upunIundo.
}AIONIS, (a.) ]upunu (s.) ]upuno.
}ARDIM, urdeno.
}ISUS, ]esuo.
}OO, ]ohuno.
}OOZINHO, ]o]o.
}OILHO, genuo.
}OGAR, Iudl.
}ORNAL, guzeto, urnuIo.
}OSI, ]ozef(o).
}OVIM, (a.) ]unu (s.) ]unuI(ln)o.
}UIZ, ]ulsto.
}ULGAR, (lr.) ]ul kredl oplnll (r.) sln oplnll.
}ULHO, ]uIlo.
}UNHO, ]unlo.
}UNTAR, (lr.) kunlgl uIdonl, (r.) kunll.
}UNTO, upude. }unlo de, |unlo a, upud, e.
}USTIZA, usteco. Com |usleza, uste.
}USTIA, ]usteco.
}USTIIICAR, (lr.) prutlgl (r.) sln prutlgl.
}USTO, ]ustu prutu ustu.
242 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
L
LA, (adv.) tle tlen. Iara Ia e ara ca, tlen ku] reen. Iara Ia
de, truns. De Ia, de tle, eI tle tleu. Iessoa de Ia, tleuIo.
L, Iuno.
LAIO, Ilpo.
LADO, unko. De um Iado ara oulro, tlen ku] reen. Desle
Iado, lunke. Ao Iado de, upud unke de preter. Do oulro
Iado de, truns. Lado a Iado, unko e unko. Iassar ao Iado
de, preterlrl.
LADRO, teIlsto.
LADRAR, bo]l.
LAGO, Iugo.
LAGRIMA, Iurmo.
LAMINTAR, (lr.) bedurl (r.) tel.
LAMII}O, ekbrlIo.
LANAR, (lr.) etl (r.) etll, sln etl.
LAR, he]mo.
LARAN}A, oruno.
LARAN}IIRA, orunu]o, orunurbo.
LASTIMAR, bedurl komputl.
LASTIMAVIL, bedurlndu komputlndu.
LATINO, Iutlnu.
LATIR, bo]l.
LIGIO, unuro.
LIGISLADOR, Iedonunto.
LIGIVIL, legebIu.
LII, Ieo.
LIITI, Iukto.
LIITO, Ilto. Levanlar-se do Ieilo, eIIltll.
LIITOR, Iegunto.
LIITURA, Iegudo.
LIMRANA, memoro.
LIMRAR, (r.) memorl rememorl.
LINTO, muIrupldu.
LIR, Iegl.
LITRA, (de aIfabelo) Iltero (com.) kumblo a Ielra, IuIl-
tere.
LIVANTAR, (lr.) Ietl, sturlgl (r.) Ietll, sln Ietl, sturll,
eksturl eIIltll.
LIVAR, portl forportl prenl kun sl kondukl.
LHI, uI Il, uI sl, uI l, uI tl Iln, ln, ln, tln.
LHIS, uI lIl, uI tl lIln, tln.
LIIRTAR, (lr.) Ilberlgl (r.) Ilberll.
LICINA, permeso.
LIGAR, Ilgl.
LIGIIRO, rupldu rupldemu.
LIMO, cltrono.
LIMIAR, so]Io.
LIMIO, puru.
LINDO, beIu.
LINGUA, (idioma) Ilngto (rgo) Iungo.
LINGUISTICO, Ilngtu.
LIQUIDO, (a.) uldu (s.) ulduo.
LITIRATURA, Ilteruturo.
LIVRI, Ilberu.
LIVRO, Ilbro.
LOO, Iupo.
LOGO, (adv.) tu] buIdu (con|.) sekte, do. - Logo que, tu]
klum upenu.
LONGI, muIprokslme for fore. Ao Ionge, en Iu muIprok-
slmo. Iara Ionge, muIprokslmen, foren.
LONGINQUO, muIprokslmu, foru.
LONGO, Iongu. Ao Iongo de, Iu.
LOUCO, (a.) frenezu (s.) frenezuIo. .
LOUCURA, frenezeco frenezuo.
LOUVAR, Iudl.
LOUVOR, Iudo. Digno de Iouvor, Iudlndu.
LUA, Iuno.
LUGAR, Ioko. Im aIgum, em quaIquer Iugar, le. Im ne-
nhum Iugar,nenle. Im lodo Iugar, le. Im que Iugar, kle.
Iara aIgum Iugar, len. Im Iugar de, unstutu.
LUIS, Ludotlko.
LUMINOSO, Iumu, heIu.
LUTAR, butuIl, Iuktl.
LUZ, Iumo.
LUZIR, Iuml.
M
MA, pomo.
MADIIRA, Ilgno.
MI, putrlno.
MAIO, Mu]o,
MAIOR, pIl grundu pIe] grundu.
MAIORIA, pIlmuIto. Na maioria, pIe]purte, pIe]e.
MAIS, pIl pIe] pIl muIte pIe] muIte pIe]e pIu uIlu, (mal.)
pIus. A mais, pIle tro muIte. Tudo o mais, lo uIlu.Mais e
mais, lum pIl (ku] pIl), pIl ku] pIl lum pIue(e), lum pIu(e)
ku] pIu(e), pIu(e) ku] pIu(e). Nada mais, nenlo pIl, nenlo pIu,
nenlo uIlu. Mais um, pIlu.
MA}ISTOSO, mu]estu.
MAL, (s.) muIbono (adv.) muIbone muIentlIe upe-
nu.Inlerrelar muI, mlskomprenl.
MAM, MAMI, pun]o, putrln]o, putrlneto.
MANDAR, (ordenar) ordonl (chear) estrl (enviar) sendl.
Mandar vir, tenlgl (encomendar) mendl.
MANIIRA, munlero. De boas maneiras, bonmunleru.
MANH, muteno. De manh, mutene. De manh cedo,
frumutene. Manhzinha, fruu muteno. De manhzinha,
frue mutene.
MANIA, munlo.
MANIACO, munluIo.
MANO, fruto, fruteto.
MANTIR, (lr.) tenl (r.) sln tenl.
MO, muno (auxiIio) heIpo. De mos dadas, muno en
muno. Lanar mo de, uzl.
MAQUINA, mulno.
MARCAR, slgnl dlnl.
MARCHA, lrudo.
MARCHAR, murl pul.
MARO, Murto.
MARGIM, bordo.
MARIA, Murlu.
MARIAZINHA, Mun]o.
MARIDO, edzo.
MARINHIIRO, murlsto lpuno.
MARTA, Murtu.
MARTIM, MARTINHO, Murtlno.
MAS, sed.
MATA, urburo. Mala virgem, pruurburo.
MATAR, mortlgl.
MATIRIAL, muterluIu.
MATIRNO, putrlnu. Lingua malerna, geputru Ilngto.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 243
MAU, muIbonu. Mau, mau!, u], u]!
MI, mln uI ml.
MIDIANTI, per.
MIDICO, kuruclsto.
MIDIDA, mezuro.
MIDO, tlmo.
MIIA-NOITI, noktomezo.
MIIGO, mlIdu.
MIIO, (a.) duonu, duono du (s.) duono (cenlro)
mezo(ambincia) medlo (exedienle) rlmedo (inslru-
menlo) lIo Meio doido, duonfrenezu, frenezetu. No meio
de, en Iu mezo de, meze de, meze en, meze lnter e, lnter,
dum (adv.) lom. Ior meIo de,per, pere de.
MIIO-DIA, tugmezo.
MILHOR, (a) pIl bonu, pIe] bonu (adv.) pIl bone pIe] bone.
MILHORAMINTO, pIlbonlgo.
MILIILUO, mleIu.
MILODIA, meIodlo.
MIMRIA, memoro.
MINDIGO, uImozuIo.
MININO, knubo lnfuno.
MINOR, pIl muIgrundu pIe] muIgrundu.
MINOS, muIpIl muIpIe] krom (mal.) mlnus. A menos,
muIpIle tro muImuIte. A menos que, escepte se. IeIo me-
nos, uImenu. Menos (isso), nur ne.
MINTIR, mensogl.
MINTIRA, mensogo muItero.
MINTIROSO, mensogemu.
MIRICIR, merltl.
MIRITO, merlto, lndo.
MIRITRIO, merltu.
MIS, monuto.
MISA, tubIo.
MISMO, sumu mem e ]u uste. Mesmo que, ainda
mesmo que, e se.
MISTRI, mu]stro (rofessor) lnstrulsto.
MITA, ceIo.
MITADI, duono. IeIa melade, duone.
MITAL, metuIo.
MITRO, metro.
MIU, MINHA, mlu.
MIGRAR, mlgrl.
MIL, mlI.
MILAGRI, mlrukIo.
MILINIO, mlI]uro, ]urmlIo.
MILHAIRI, mlIto.
MILHAR, mlIo.
MIM, ml.
MINA, mlno.
MINIIRO, mlnlsto.
MINUTO, mlnuto.
MISIRAVIL, mlzeru.
MISTIRIO, mlstero.
MOO, (a.) ]unu, (s.) ]unuIo.
MODA, modo.
MODIRNO, modernu.
MODO, munlero, (gram.) modo. De aIgum, de quaIquer
modo, leI(e). De nenhum modo, nenleI. De lodos os mo-
dos, leI. De que modo, kleI, klumunlere. De laI modo,
desse modo,tleI. Do mesmo modo que, sume kleI. De cerlo
modo, leI(e),ktuzue.
MOLI, moIu.
MOMINTANIO, momentu.
MOMINTO, momento.
MONTAR, ru]dl.
MONTI, monto.
MORADA, Ioe]o.
MORAL, moruIu.
MORAR, Iol.
MORDIR, mordl.
MORTI, morto.
MORTO, mortlntu.
MOSTRAR, (lr.) montrl, (r.) montrll.
MOVIMINTO, mot(ud)o, motllo. Sem movimenlo, sen-
motu, senmote.
MUDAR, uIllgl unl. Mudar de residncia, trunsIokll.
MUGIR, mul.
MUI, tre.
MUITO, (delerminalivo) muItu, muIte du, (adv.) tre,forte,
muIte, Ionge, tro. Muilos, muItu], muIte du, muIto du. Ha
muilo (lemo), (de)Ionge, untu Ionge.
MULHIR, tlrlno, (esosa) edzlno.
MULTIMILINAR, muItemlI]uru.
MUNDIAL, (tut)mondu.
MUNDO, mondo.
MURALHA, mur(eg)o.
MURCHAR, teIkl.
MURMURAR, murmurl.
MURO, muro.
MUSIU, muzeo.
MUSICA, muzlko.
MUSICAL, muzlku.
MUTUO, reclproku.
N
NACIONAL, nuclu.
NO, ne.
NARIZ, nuzo.
NARRAR, rukontl.
NASCIR, nuskll, Ietll.
NASCIMINTO, nusklo.
NATAL, krlstnusko.
NATURAL, nuturu, komprenebIu.
NATURALMINTI, nuture, komprenebIe.
NATURIZA, nuturo.
NICISSARIO, necesu, bezonu.
NICISSIDADI, neceso, bezono. Sem necessidade, senbe-
zone.
NIIASTO, perelgu.
NIGATIVO, neu, (gram.) negutltu.
NIGOCIO, ufero.
NIGRO, (a.) nlgru.
NIM, nek, e ne, unku ne. Nem. . . nem. . . , nek. . . nek. . .
NITO, nepo.
NIUTRO, netruIu.
NIVI, neo.
NIVOIIRO, nebuIego.
NIXO, senco.
NILO. NlIo.
NINGUIM, nenlu. De ninguem, nenles.
NINHO, nesto.
NORI, nobIu.
244 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
NORIZA, nobIeco.
NOITI, nokto, tespero. De noile, a noile, nokte,tespere.
NOIVO, uno, edzlonto.
NOMI, nomo.
NOMINATIVO, nomlnutlto.
NORTI-AMIRICANO, (a.) usonu, (s.) usonuno.
NOS, (ron.) nln, uI nl.
NS, nl, onl.
NOSSO, nlu.
NOTAR, (observar) rlmurkl, (ver) tldl, (lomar nola) notl.
NOTURNO, noktu.
NOVAMINTI, ree, denote.
NOVI, nu.
NOVIMRO, Notembro.
NOVIDADI, notuo.
NOVILHO, botldo.
NOVO, notu, ]unu. De novo, denote, ree.
NULO, nuIo.
NUMIRO, nombro, numero.
NUNCA, nenlum, lum (untue), lum.
NUVIM, nubo.
O
O, Iu, Iln, ln, tln, tlu, tlun,tlo, tlon, tlu.
, ho!, oh!, o!
OIDICIR,obel.
O}ITIVO, ceIo.
O}ITO, ob]ekto, uo.
ORA, terko.
OSIRVAR, obsertl, rlmurkl, rlmurklgl.
OSTACULO, burlIo, muIheIpo, buro, kontruuo.
OSTINAO, obstlno.
OSTINADO, obstlnemu, obstlnu.
OTIR, rlcetl.
OCASIONAR, okuzlgl.
OCORRIR, okuzl, furll.
OCULTAR, kul.
OCUIAO, okupo.
ODIAR, muIuml.
OIINDIR, ofendl.
OIIRICIR, donucl, proponl.
OIICIAL, (s.) oclro.
OH, ho!, oh!, oho!
OLHAR, (v.) rlgurdl, (s.) rlgurdo. Lanar um
oIhar,ekrlgurdl. OIhe!, ]en!
OLHO, okuIo. Iregar oIho, ferml Iu okuIo]n.
OMILITA, otuo.
ONDI, kle, klen.
ONTIM, hleru. De onlem, hleruu, de hleru.
OIIRAO, operuclo.
OIINIO, oplnlo.
OIORTUNIDADI, okuzo, ebIo.
OIUSCULO, terketo.
ORA, nu. Ora. . . ora. . . , ]en. . . ]en. . . Ora esla!be!, ]en!, he!
Ora, ora!, nu, nu!, bu, bu!, pu, pu!
ORAO, preo, preudo.
ORAR, prel.
ORDIM, ordono.
ORDINAR, ordonl.
ORDINARIO, ordlnuru. De ordinario, ordlnure.
ORILHA, oreIo.
ORGULHO, er(ec)o.
ORIGINAL, (s.) orlglnuIo.
ORVALHO, roso.
OS, Iu, lIln, tlu], tlu]n, tlu], tlu]n.
OSSO, osto.
OU, u. Ou. . . , ou. . . , u. . . u. . .
OURO, oro.
OUSAR, kurul.
OUTRIM, uIluIo, lu. De oulrem, uIluIu, les.
OUTRO, uIlu duu, ceteru, pIlu. Oulra coisa, lo uIlu, uIlo.
De oulro modo, uIle. I oulros, ku] ceteru], ku] cetere, k.c.,
ku] uIlu], k.u. O oulro, Iu uIlu, Iu duu.
OUTURO, Oktobro.
OUVIDO, oreIo .
OUVIR, (lr.) udl, demundl, (r.) udll
OVO, oto.
P
IACIINCIA, puclenco. Com acincia, puclence.
IACIINTI, (a.) puclencu.
IACIIICO, pucu.
IADRI, pustro, putro.
IAGAR, pugl.
IAI, putro. Iais ( ai e me), geputro].
IAIS, Iundo, regno.
IAISAGIM, pe]zuo.
IAIZINHO, putreto, pu]o.
IALAVRA, puroIo, torto. IaIavra or aIavra, torto Iu
torto. IaIavra!, aIavra dhonra!, ]e mlu torto!, torton de
honoro!
IANTANO, muro.
IO, puno.
IAIA, IAIAI, pu]o, putreto.
IAIIL, pupero.
IAR, (a.) puru, (s.) puro, duopo. Aos ares, duope.
IARA, po r, uI, ls, untu, kontru. (Ir)ara casa, he]men.
(Via|ar) ara Londres, Londonon, enLondonon, uI Londono.
Isla ara chover,estus pIutonte. Iara com, uI, kontru, rl-
Iute uI.
IARADO, sturuntu, senmotu. Islar arado, sturl sturl
senmote..
IARAIRASI, purufruzo .
IARAR, huItl. Iarar de, esl.
IARDAL, pusero.
IARDIIIRO, domuo.
IARICIR, u]nl, uspektl kleI, uspektl ktuzu, (r.)slmlIl.
IARIDI, muro.
IARINTI, purenco.
IARINTISCO, purenceco.
IARIS, Purlzo.
IARTI, purto. A lera arle, Iu trlono. Im loda a arle,le.
Im arle aIguma, nenle. A arle, upurtu. De minha arle,
mem.
IARTICIIAR, purtoprenl.
IARTICULAR, prltutu. Im caraler arlicuIar, prltute.
IARTIR, (i.) eklrl, forlrl. A arlir de, de, de post,ekde, de
tempe de, deIoke de.
IASSADO, (a.) puslntu, untuu, estlntu.
IASSAGIM, trunslro, teturo, pusuo. De assa-
gem,trunssuIte senhuIte, superplnte nur tulnte.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 245
IASSAR, (lr.) puslgl, trutltl, (i.) pusl, lrl,trunslrl, (quanlo
a, saude) furtl, (r.) pusl. Iassar bem (de saude), bonfurtl.
Iassar desla ara meIhor, furl slun Iustun trunsIoklon.
IASSARINHO, blrdo, blrdeto.
IASSARO, blrdo.
IASSIAR, promenl.
IASSO, puo. Iasso em faIso, mlspuo. Iasso a asso, puo
post puo. Ao asso que, dum.
IASTA, (de aeis) puperu]o.
IASTAR, sln putl, putll.
IASTO, putle]o.
IATRIA, putru]o.
IATRIO, putru]u.
IATRIOTA, putrloto.
IAUL, muro.
IAULO, PuIo.
IAXA, puuo. IAZ, puco.
II, pledo. Islar de e, sturl, r de e, sturll. Ir-se de e,
sturll, eksturl. Ao e de, upud, e. Islar ao e de, upudestl.
IICADOR, pekuIo.
IICAR, pekl
IICUARIA, brutbredudo,
IIDAO, peco
IIDIDO, peto.
IIDIR, petl, postuIl.
IIDRA, tono.
IIDRO, Petro.
IIGAR, kuptl. Iegar em ( Infeccionar), lnfektl.
Iega!,peIu!
IIITO, brusto.
IIIXI, o.
IILI}AR, butuIl mlIltl. IeIe|ar um com oulro, lnterbutuIl.
IILO, huro].
IILUDO, denshuru.
IINA, pIumo.
IINDIR, pendl.
IINITRAR, penetrl.
IINSAR, pensl, ekpensl. Iensar sobre (aIguma coisa),
pensl prl, prlpensl.
IINTI, komblIo.
IINTIAR, kombl.
IINULTIMO, untuIustu.
IIQUINO, muIgrundu, etu.
IIRA, plro.
IIRANTI, untu.
IIRCIIR, (ek)rlmurkl.
IIRCORRIR, trulrl, truto]ul, espIorl, (com o
oIhar)lrkurlgurdl.
IIRDA, perdo.
IIRDO, (s.) purdono, (inl.) purdonon!, purdonu!
IIRDIR, (lr.) perdl, (r.) perdll.
IIRDOAR, purdonl muIkondumnl,
IIRIIITO, perfektu, pIenu. Ierfeilo e escorreilo!, perfekte
ku] sen komo!
IIRIURAR, truborl.
IIRGUNTA, demundo .
IIRGUNTAR, demundl.
IIRIGO, dunero.
IIRIGOSO, duneru.
IIRLUSTRAR, lrl.
IIRMANICIR, restl, sturl.
IIRMISSO, permeso.
IIRNA, kruro.
IIRSIGUIR, persekutl.
IIRSISTIR, perslstl.
IIRTINCIR, upurtenl.
IIRTO, prokslme, upude. Ierlo de, prokslme de, upud.
IISADO, (muIte)pezu, uru.
IISSIMO, tre muIbonu, muIbonegu, terure muIbonu.
IISSOA, homo, persono, lu. Im essoa, persone,mem.
IISSOAL, (a.) personu.
IITISCAR, frundl.
IIIDOSO, plu.
IINTO, kokldeto.
IIOR, pIl muIbonu, pIe] muIbonu.
IIRRALHO, bubo.
ILANO, (a.) ebenu.
ILANTA, pIunto.
ILINO, pIenu, tutu.
ILURAL, muItenombro, pIuruIo.
IORI, muIrlu, komputlndu. Iobre de mim!, te uI ml!
IODIR, (v.) potl.
IOITA, poeto.
IOIS, ur, do, (ois bem) nu. Iois que, ur,tluI ke, tluI ur.
IOLICIA, poIlco, poIlcuno, Chefe de oIicia, poIlcestro.
IOLICIAL, (a.) poIlcu, (s.) poIlcuno.
IOLONIS, (a.) poIu, (s.) poIo.
IONTO, punkto.
IOIULAA, popoIuo.
IOR, per, pro, prl, uI, por, Iu, e, lrku, fure de, dum, eI,
en,kontru, preter, sub, tru.
IOR, (lr.) metl, portl, (r.) (aslro) sublrl. Ir-se a escrever,
ekskrlbl, komencl skrlbl.
IORIM, sed, tumen.
IORQUANTO, ur, tluI ke, tluI ur.
IOR QUI, (inlerrogao) kluI, (orquanlo) ur, tluI ke,tluI
ur.
IORTA, pordo.
IORTANTO, tluI do, sekte.
IORTO, pordego.
IORTI, slnteno.
IORTUGAL, PortuguIu]o.
IORTUGUIS, (a.) portuguIu, (s.) portuguIo.
IOSSIILIDADI, ebIo, ebIeco.
IOSSIVIL, ebIu, kredebIu. IossiveI de fazer-se, furebIu.
IOSSUIR, posedl, hutl.
ISTIRO, posteuIo.
IOTINCIA, potenco.
IOTRO, etuIldo.
IOUCO, (delerminalivo) muImuItu, muImuIte du, (adv.)
muImuIte. Ioucos, muImuItu], muImuIte du. Um ouco,
lom. Iouco a ouco, lom post lom. Denlro em ouco, buI-
du.
IOUIAR, purl.
IOUSADO, (ave) slduntu. Islar ousado, sldl.
IOUSAR, (ave) eksldl, sldll.
IOVO, popoIo.
IRAA, pIuco.
IRADO, herbe]o.
IRATA, urento.
IRATICA, pruktlko.
IRATICO, pruktlku.
IRATO, teIero.
IRAZIR, (s.) pIezuro. Com razer, pIezure, (v.) pIul.
246 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
IRICI, preo.
IRICISAR, bezonl.
IRICISO, (exalo) preclzu.
IRIIIITO, urbestro.
IRIIIRIVIL, preferlndu.
IRIIIXO, prekso.
IRIGAR, (fazer, redica) predlkl.
IRI}UDICAR, muIutlIl.
IRIMIO, premlo.
IRIIARAR, prepurl. Irearar-se ara morrer, mlrl slu]n
pIundo]n.
IRISINA, uIesto.
IRISINTIAR, donucl.
IRISTAR, (i., r.) tugl.
IRISTATIVO, heIpemu.
IRISTAVIL, tugu.
IRISTIMO, tugeco.
IRITINDIR, pretendl.
IRITINSO, pretendo.
IRITO, (a.) nlgru.
IRIVIR, untutldl, untukuIkuIl.
IRIZAR, utl estlml.
IRIMA, kuzlno.
IRIMAVIRA, prlntempo.
IRIMIIRO, (a.) unuu, (adv.) unue untue. Im rimeiro
Iugar (rimeiramenle), unue, untue. Ioi o rimeiro a che-
gar, Il tenls Iu unuu.
IRIMO, kuzo.
IRINCISA, reldlno, prlnclno.
IRINCIIAL, preclpu, efu.
IRINCIII, reldo, prlnco.
IRISMA, tltro.
IRIVADO, prltutu.
IROCISSO, procedo.
IROCURAR, serl, (emenhar-se) penl.
IRODUZIR, okuzlgl.
IROIISSOR, (liluIo universilario) profesoro, (em ge-
raI)lnstrulsto.
IROIISSIONAL, (a.) profeslu, (s.) profesllsto.
IROGRISSISTA, progresemu.
IROGRISSO, progreso.
IROMISSA, promeso.
IROMITIR, promesl.
IRONTO, pretu, tu]u.
IRONUNCIA, prononco.
IRONUNCIAR, prononcl, eIpuroIl.
IROIAGANDA, propugundo.
IROIAGAR, (lr.) propugundl, (r.) dlstustll.
IROIICIO, fuclIu.
IROIOR, proponl.
IROIORCIONAR, hutlgl.
IROIRIAMINTI, ustudlre propre.
IROIRIIDADI, hutuo, propruo eco.
IRIRIO, propru upurtu tugu mem. IIe rrio, Il mem.
IROSA, prozo prozuo. Trecho de rosa, prozuo.
IROSSIGUIR, durlgl pIulgl.
IROTIGIR, protektl.
IROTISTAR, protestl.
IROVA, proto,
IROVIITO, proto utlIo.
IROVOCAO, lncltudo
IROVOCAR, lncltl.
IRXIMO, prokslmu tenontu. Irximo de, rximo a,
prokslmu de, prokslmu uI, prokslme de, prokslme uI.
IULICAR, pubIlklgl.
IULICO, (a.) pubIlku, (s.) pubIlko.
IULAR, suItl.
IULO, suIto. Dar um uIo, eksuItl.
IURIZA, pureco.
IURIIICAR, (lr.) (re) purlgl, (r.) (re) purll.
IURO, puru nuru, slmpIu.
Q
QUADRUILO, (s.) kturobIo.
QUAL, klu klu. TaI ou quaI, tlu u uIlu.
QUALIDADI, eco ktuIlto.
QUALQUIR, lu lu lu lu lom du lu u]n, lu u]n.
QUANDO, klum. De quando em quando, de vez em
quando, lum ku] lum, de tempo uI tempo.
QUANTO, klom klom du kleI. Quanlo mais.., (lanlo
mais. . . ), ]u pIl. Quanlo a, prl, rlIute uI. Quanlos, klom du.
Tudo quanlo,lo klo. Quanlo mais, des pIl.
QUARTA-IIIRA, merkredo.
QUARTO, umbro, (1/4) kturono.
QUASI, presku. Quase no, upenu.
QUATRO, ktur.
QUI, (ron.) klu(]), klu(]) klomu(]) (o que) klo, (con|.)ke,
(do que) oI, (ou) u, (quando) klum.
QUIRAR, (lr.) rompl, (r.) rompll.
QUIM, klu. De quem, kles.
QUINTI, turmu.
QUIRIR, toIl lntencl.
QUIRIDO, (a.) kuru, (s.) kuruIo.
QUISTO, demundo, ufero. Iazer queslo de, nepre toIl.
QUIITO, ktletu.
QUIITUDI, ktleteco.
QUILO(GRAMA), klIogrumo.
QUINTA-IIIRA, udo.
R
R, runo.
RAINHA, relno.
RAIO, rudlo.
RAIVA, koIero.
RAIZ, rudlko.
RAMO, bruno, (seo) fuko.
RAIAZ, knubo ]unuIo.
RAIIDIZ, rupldeco.
RAIIDO, rupldu.
RAIINAR, rubl.
RAIOSA, tuIpo.
RAITAR, rubl.
RARO, muIoftu.
RASGAR, lrl dlslrl.
RATINHO, muso.
RAZO, prudento. Ter razo, estl prutu, prutl. No ler
razo, estl muIprutu, muIprutl. A razo de, po.
RIAL, (exislenle) reuIu, efektltu.
RIALIDADI, reuIeco reuIuo.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 247
RIALIZAO, furudo.
RIALIZAR, (lr.) furl efektltlgl, (r.) furll efektltll.
RIALMINTI, reuIe efektlte ]u.
RIAVIR, rehutl.
RIANHO, (de carneiros) ufuro.
RIILAR, (lr.) rlbeIlgl, (r.) (ek)rlbeIl.
RIINTAR, kretl.
RICAIR, refuIl.
RICIAR, tlml.
RICIIR, rlcetl ukceptl.
RICIIROCO, reclproku.
RICONCILIAR, (lr.) reumlklgl, (r.) reumlkll, repucll.
RICONHICIR, rekonl konstutl.
RICRUTA, rekruto.
RICURSO, rlmedo.
RICUSAR, rlfuzl.
RIDONDO, rondu.
RIIIRIR, prlpuroIl.
RIILITIR, prlpensl.
RIIRISCAR, refrelgl.
RIIUGIO, rlfuo.
RIGAR, uktuml.
RIGINTI, regento.
RIGRA, reguIo.
RIGULAR, reguIu.
RII, reo.
RIINAR, regl.
RIINO, (ais) regno.
RILAO, rlIuto. Manler reIaes com, lnterrlIutl kun.
Im reIao a, rlIute uI.
RILAMIAGO, fuImo.
RILAMII}AR, fuIml.
RILUZIR, Iuml.
RIMITIR, sendl.
RIIINTI: De reenle, sublte.
RIIOUSAR, rlpozl.
RIIRISINTAR, reprezentl prezentl.
RIIULICA, respubIlko
RIS, bruto.
RISIRIAR, (r.) (aanhar um resfriado) muIturmuml.
RISISTIR, kontrusturl eItenl.
RISOLVIR, decldl soItl.
RISIIITO, respekto. A reseilo de, prl. A esse reseilo,
prl tlo, en l tlu rlIuto.
RISIIITOSO, respektu, respektopIenu.
RISIIRAR, splrl ensplrl.
RISIONDIR, respondl redlrl.
RISTAILICIR, (lr.) resturlgl, (r.) (de saude) resunll.
RISTANTI, restuntu ceteru.
RISTAR, restl.
RITIR, retenl.
RITISAR, (lr.) rektlgl. (r.) rektll.
RITIIICAR , (lr.) (corrigir) rebonlgl, (r.) sln rebonlgl.
RITIRAR, r (lr.) retlrl, forlgl, (r.) sln retlrlretlrll forlrl
lrl for.
RITO, rektu.
RITRIUIR, repugl redonl.
RITRUCAR, redlrl.
RIU, uoto.
RIUNIO, kuneco.
RIUNIR, (lr.) koIektl, (r.) koIektll.
RIVIRAR, (lr.) rentersl, returnl, (r.) sln returnl.
RIVISTA, retuo.
RIACHO, rltereto.
RICO, (a.) rlu, (s.) rluIo.
RIDICULO, (a.) rldlndu.
RIO, rltero.
RIR, rldl. Rir as gargaIhadas, rldegl. Rir-se esluidamenle,
rldul. Ser de rir, estl rldlgu.
RISADA, rldudo.
ROIRTO, Roberto.
ROCHA, roko.
ROGAR, petl.
ROLAR, (lr.) ruIl, (i.) ruIll, sln ruIl.
ROMIIR, rompl, (r.) rompll.
RUA, (s.) struto, (inl.) for de tle l!, enpuklu ku] forlu!, en
bonu ordo tru Iu pordo!, forportu tlun pukuon ku] hutuon!
RUDI, krudu.
RUSSIA, Rusu]o, RusIundo.
RUSSO, (a.) rusu, (s.) ruso.
5
SAARA, Suhuro.
SAADO, subuto.
SAIDORIA, suo, sclo.
SAIR, (v.) scll, (ser informado) ekscll, sclll, (a fundo)
sclpotl, potoscll, (s.) sclo. A saber, nome.
SAIO, (a.) (avisado) suu, (s.) suuIo.
SACIRDOTI, pustro.
SACRIIICIO, ofero.
SACUDIR, skul stlngl.
SAGRADO, sunktu.
SAIR, eIlrl eIll, Sair-se de, pIenuml.
SAL, suIo.
SALA, umbro.
SALO, suIono.
SALIIRO, suIu]o.
SALGUIIRO, suIlko.
SALTAR, suItl, dlssuItl forIusl. SaIlar de reenle, eksuItl.
SALTO, suIto.
SALVAR, (lr.) sutl, (r.) sln sutl.
SANGUI, sungo.
SANTO, (a.) sunktu, (s.) sunktuIo.
SO, (de boa, saude) sunu, (sanlo) sunktu.
SAIATIIRO, ulsto.
SAIATO, uo.
SATISIATRIO, kontentlgu.
SAUDAO, suIuto. Saudaes!, suIuton!
SAUDAR, suIutl.
SI, (ron.) onl sln, uI sl, (con|uno) se, u.
SICA, SICURA, sekeco.
SICAR, (lr.) seklgl, (i., r.) sekll.
SICO, seku.
SICRITARIO, sekreturlo.
SIDI, slde]o.
SIDINTO, solfuntu.
SIGUIDA: Im seguida, poste.
SIGUINTI, (a.) sektuntu, ]enu, (s.) ]eno. Do modo se-
gunle, ]ene.
SIGUIR, (lr.) sektl lrl, (r.) sektl.
SIGUNDA-IIIRA, Iundo.
248 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
SIGUNDO, (a.) duu, (s.) sekundo, (re.) Iu,(con|.) kleI,
klom.
SIGURAR, tenl ekprenl.
SIIS, ses.
SIM, sen. Sem dormir, ne dormlnte. Sem. . . nem. . . ,
sen. . . ku]. . . sen. . . u. . .
SIMANA, semu]no.
SIMLANTI, tlzuo.
SIMIAR, seml.
SIMILHANA, slmlIeco. A semeIhana de, slmlIe uI.
SIMILHANTI, slmlIu.
SIMINTI, semo.
SIMIDIUS, duondlo.
SIMIRI, lum. Iara semre, por lum. Adeus ara sem-
re, porlumu udluo. Semre que, lum klum.
SINO, (con|.) uIle krom sed u oI.
SINHOR, sln]oro mustro. O senhor ( vs). Vl,
tlu(sln]oru) moto. Do senhor ( vosso), via, de tl.Senhores
( casaI), gesln]oro].
SINHORA, sln]orlno, (esosa) edzlno. A senhora ( vs),
tl, tlu (sln]orlnu ) msto. Da senhora ( vosso) tlu, de tl.
SINHORINHA, SINHORITA, fruIlno. A senhorinha (
vs ), tl, tlu(fruIlnu) moto.
SINSATO, suu.
SINSIVIL, sentebIu,sentemu, deIlkutsentu.
SINTADO, slduntu. Islar senlado, sldl. Ir senlado, sl-
dlgl.
SINTAR, (lr.) sldlgl, (r.) eksldl, sldll.
SINTINA, sentenco.
SINTIDO, senco.
SINTIMINTO, sento.
SINTIR, (lr.) sentl bedurl, (r.) sln sentl.
SIIARAR, (lr.) dlslgl upurtlgl, (r.) dlsll dlslrl.
SIQUIR, e.
SIR, (v.) estl, furll sturl (s.) estuo.
SIRIO, serlozu.
SIRMO, predlko.
SIRIINTI, serpento.
SIRRA, (serrole) seglIo, (cordiIheira) monturo.
SIRRAR, segl.
SIRTANI}O, enIundldo.
SIRVIO, serto. Servio em relribuio, reserto.
SIRVIDOR, sertunto.
SIRVIR, (v.) sertl tugl (s.) serto sertudo.
SIRVO, sertlsto sertunto.
SITI, sep.
SITIMRO, Septembro.
SIU, SUA, Ilu, slu, lu, lIlu tlu slu tles.
SIVIRO, seteru.
SIXO, sekso.
SIXTA-IIIRA, tendredo.
SI, (ron.) sl.
SIGNIIICAO, slgnlfo.
SIGNIIICADO, senco, slgnlfo.
SIGNIIICAR, slgnl.
SIGNO, slgno.
SILAA, slIubo.
SILINCIO, (s.) slIento, (inl.) slIentu!
SILINCIOSO, slIentu.
SIM, ]es. Iois sim. . . , ]es, rukontu!
SIMILIS, slmpIu nuru, soIu puru.
SINAL, (na eIe) mukuI(et)o, slgno.
SINCIRO, slnceru.
SINGULAR, (s.) ununombro, slnguIuro.
SINNIMO, slnonlmo.
SISTIMA, slstemo koIekto.
SITUAO, sltuuclo.
SITUADO, sturuntu. Islar siluado, sturl.
S, (a.) soIu nuru, (adv.) nur, soIe.
SOAR, sonl, sonorl.
SOIRANO, sutereno.
SOIRO, beIegu eru.
SORI, sur prl. Ior sobre, sur super.
SORINATURAL, supernuturu.
SORITUDO, (s.) surtuto, (adv.) efe, preclpe.
SORINHO, neto.
SOROLHO, broto].
SOCIIDADI, socleto.
SCRATIS, Sokruto.
SOIIA, Sou.
SOIRIR, suferl.
SOIRIMINTO, sufero.
SOGRO, boputro.. Sogros ( sogro e sogra) bogeputro].
SOL, suno. Iazer soI, estl sunheIe.
SOLDADO, soIduto.
SOLTAR, deIusl.
SOM, sono.
SOMRA, ombro.
SOMRIAR, ombrl.
SOMINTI, nur.
SONDAR, sondl.
SONHAR, sonl retl.
SONHO, sono reto.
SONORO, beIsonu.
SOIA, supo.
SOIIIRA, supu]o.
SORRIR, rldetl.
SORRISO, rldeto.
SORTI, sorto.
SORVITI, gIucluo.
SOZINHO, soIu.
SUAVI, mlIdu.
SUITO, subltu.
SULIMI, beIegu, superbeIu.
SUSTANTIVO, substuntlto.
SUSTITUIR, (car no Iugar) unstutul, r no Iugar) uns-
tutulgl.
SUTRAO, deprenudo.
SUCO, suko.
SUICIA, Stedu]o, StedIundo.
SUICO, (a.) stedu, (s.) stedo.
SUIICIINTI, suu, sue du.
SUIOCAO, sufoklo.
SUIOCAR, (lr.) sufokl, (r.) sufokll.
SUL, sudo.
SUIIRIICII, supruo.
SUIIRIORIDADI, supereco.
SUIOR, supozl. Iazer suor, supozlgl suondo que, su-
oslo que,supoze ke.
SUIORTAR, eItenl.
SURDO, (a.) surdu, (s.) surduIo.
SURGIR, ekuperl.
SURIRIINDIR, (lr.) surprlzl, mlrlgl, (r.) mlregl.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 249
SURIRISA, surprlzo.
SUSTINTAR, tenl.
T
TAILA, tubeIo.
TAUADA, tubeIo.
TAGARILA, bublIemu.
TAL, tlu, tlomu, tlo, tlu-ku]-tlu. TaI. . . , laI. . . ,klu. . . , tlu. . .
TALINTO, tuIento.
TALINTOSO, tuIentu.
TALVIZ, ebIe kredebIe.
TAMIM, unku.
TAMOR, tumburo, tumburudo.
TANTO, (adv.) tlom, tleI, (a.) tlom du tlomu. (Quanlo
mais. . . ), lanlo mais. . . , des pIl. Tanlos, tlom (muIte) du Um
lanlo, lom.
TO, tleI, tlom tlu.
TARDI, (s.) posuugmezo, tespero, (adv.) muIfrue, tro muI-
frue.
TARIIA, tusko.
TARTARUGA, testudo.
TI, tln, cln uI tl, uI cl.
TIATRO, teutro.
TILIGRAIAR, teIegru.
TILIGRAIICO, teIegrumu.
TIMIR, tlml.
TIMOR, tlmo.
TIMIIRADO, hurdltu.
TIMIIRAMINTO, temperumento.
TIMIO, tempo, (eslado almosferico) tetero. Muilo lemo,
muIte du tempo, Iongu tempo Ionge. Ha muilo lemo, (de)
Ionge, untu Ionge. Nesse (ou naqueIe) lemo, tlum. Cerlo
lemo, lom(Ionge). Ao mesmo lemo que, kune kun, sum-
tempe kleI.
TIMIORAL, tentego.
TINCIONAR, lntencl.
TININTI, Iutenunto.
TIR, hutl tenl rlgurdl, (verbo auxiIiar) estl. Ter de,detl.
TIRA-IIIRA, murdo.
TIRMINAO, nlo, nuo.
TIRMINAR, (lr.) nl, (i., r.) nll.
TIRNO, (s.) (lrio) trlopo, (a.) doIu.
TIRRA, (subslncia, Ianela) tero, (ais) Iundo.
TIRRINO, (a.) (sur)teru.
TIRRIVIL, teruru.
TIRROR, teruro.
TISTIMUNHAR, utestl.
TIXTO, teksto.
TI, tl, cl.
TIO, onkIo.
TIRAR, (lr.) prenl, eIprenl, forprenl tlrl, eItlrl demetl,(r.)
sln tlrl.
TODO, lu, clu tutu. De lodos, les. De lodo, tute.
TOLICI, muIsuuo, sensencuo.
TOLO, (a.) muIsuu, (s.) muIsuuIo.
TOM, tono.
TOMAR, prenl trlnkl furl.
TOMAR, rentersll.
TONTO, muIsuu.
TORNAR, (lr.) furl, (r.) furll.
TORNO: Im lorno de, lrku. Im lorno, lrkue.
TORRINTI, torento.
TORTO, muIrektu. A lorlo e a direilo, trufe u muItrufe.
TOURO, tlrboto.
TRAALHADOR, (a.) Iuboremu, (s.) Iuborlsto.
TRAALHAR, Iuborl.
TRAALHO, Iuboro luborudo.
TRADUO, truduko.
TRANQUILIZAR, (lr.) trunktlIlgl, (r.) trunktlIll.
TRANQUILO, trunktlIu.
TRANSORDAR, eIterll.
TRANSCURSO, duro.
TRANSIORMAO, uIllgo, uIllo.
TRANSIO, trunslro.
TRANSMUDAR, (lr.) uIllgl, (r.) uIlll.
TRANSIARINTI, trutldebIu.
TRAQUINAR, petoIl.
TRAS, muIuntue, poste. Ior lras de, de lras de, muIuntu,
post. Ior lras, de poste.
TRATAR, (lr.) (como medico) kurucl, (de um assunlo) prl-
puroIl. Trala-se de, temus prl.
TRAVISSO, petoIemu.
TRAZIR, (aI) portl, (aI) kondukl hutl sur sl.
TRI}IITO, grlmuco.
TRIM, tugonuro.
TRIMIR, treml.
TRIIAR. grlmpl.
TRIS, trl.
TRIVA(S), muIIumo.
TRIVOSO, muIIumu.
TRILAR, trlIl.
TRISTI, muIo]u, muIgu]u.
TRISTIZA, muIo]o.
TRIUNIO, trlumfo.
TRONCO, trunko.
TROVO, tondro.
TROVI}AR, tondrl.
TU, cl, tl.
TUDO, lo.
TUIO, uruguno.
TUMULO, tombo.
U
ULTIRIOR, pIuu.
ULTIMO, lustu.
UM, UMA, unu lu, lu. Um a um, um de cada vez, unuope.
Um or um, unu post unu, unu post uIlu. Uns, unu], lu].
UNICO, soIu unu.
UNIVIRSAL, tutmondu.
UNIVIRSIDADI, unltersltuto.
UNIVIRSITARIO, (s.) unltersltutuno.
URSO, urso.
USAR, uzl.
USO, uzo uzudo. Iazer mau uso de, mlsuzl.
UTIL, utlIu.
UTILIDADI, utlIo.
UTOIIA, utoplo.
UTIICO, (a.) utoplu, (s.) utopllsto.
250 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
V
VACA, botlno. Carne de vaca, botuo.
VALIR, tuIorl, lndl. A vaIer, forte.
VALOR, tuIoro, lndo.
VO, tunu, tuntu. Im vo, tune.
VARO, tlro.
VARIAR, (i.) turll, (lr.) turllgl.
VARIOS, pIuru], dItersu].
VARRIR, buIul.
VARZIA, ebenuo.
VASTO, tustu.
VAZIO, muIpIenu, senenhutu.
VIADO, certo.
VILA, kundeIo, (de embarcao) teIo.
VILAR, muIdorml, zorgudl.
VILHACARIA, frlponuo.
VILHACO, frlpono.
VILHO, (a.) muInotu muI]unu, (s) muI]unuIo. Um casaI
de veIhos,gemuI]unuIo].
VILUDO, teIuro.
VINCIR, tenkl.
VINDA, (alo) tendo.
VINDIDOR, tendlsto.
VINDIR,(lr.) tendl, (r.) sln tendltendll, estl tendutu.
VININOSO, tenenu.
VINTANIA, tentego.
VINTO, tento.
VIR, tldl. Ale mais ver! ls retldo!
VIRO, (gram.) terbo.
VIRDADI, tero teruo. Na verdade, tere, ]u.
VIRDADIIRO, teru, muIfuIsu.
VIRDI, terdu.
VIRGONHA, honto. Ter vergonha, hontl.
VIRGONHOSO, hontu.
VIRIIICAR, (lr.) konstutl, (r.) montrll.
VIRMILHO, ruu.
VISTI, testo.
VISTIDO, testo
VIZ, fo]o, tlco. Ira uma vez. . . , fo]e estls, estls lum.Duas
vezes (mais faciI), du fo]o]n, duobIe. 2 vezes 2, duobIe du.
As vezes, or vezes, keIk(u)fo]e, lufo]e, lufo]e.Muilas vezes,
muItfo]e. Muilas vezes ( frequenlemenle), ofte.Imvez de,
unstutu. Oulra vez, refo]e, ree. AIguma vez, iam. Toda a
vez, lum. Uma vez que, ur. Cerla vez, uma vez, fo]e. Ior
sua vez, slutlce. Toda a vez que, lufo]e klum.
VIA, to]o.
VIAGIM, to]uo, teturo.
VIA}AR, to]ul, teturl.
VIANDANTI, mlgrunto.
VIAVIL, pIenumebIu.
VICIOSO, muItlrtu.
VIDA, tlto.
VIDRO, tltro.
VIGIAR, tlgIl.
VINAGRI, tlnugro.
VINDOURO, tenontu.
VINGATIVO, tenemu.
VINHO, tlno.
VIOLINCIA, perfortuo.
VIOLINTAR, perfortl.
VIR, tenl. Mandar vir, tenlgl.
VIRAR, (lr.) turnl, (i.) rentersll, (r.) sln turnl.
VIRGIM, (a.) tlrgu, (s.) tlrguIlno.
VIRTUDI, tlrto.
VISO, tldudo.
VISITA, tlzlto.
VISITAR, tlzltl.
VISTA, tldudo, tldo.
VITILO, botldo.
VITRIA, tenko.
VIUVO, tldto.
VIVIDOURO, tltlpotu.
VIVIR, tltl.
VIVO, tltu, tltuntu.
VIZINHO, nu]buro.
VOAR, ugl.
VOCI, VOCIS, tl tln.
VOGAL, (gram.) tokuIo.
VOLTA, reteno, relro. De voIla, returne. Im voIla de, or
voIla de, lrku.
VOLTAR, (lr.) turnl, (i.) retenl, relrl. Iazer voIlar,retenlgl,
(r.) sln returnl. VoIlar-se ara, sln turnl uI.
VONTADI, toIo. De boa vonlade, toIonte. oa vonlade,
toIont(ec)o. Ter vonlade de, ekdezlrl.
VOS, tln uI tl.
VS, tl.
VOSSO, tlu.
VOV, utlneto.
VOV, uteto.
VOZ, too.
Z
ZICA, ]ozeco, ]o]o.
ZOMAR, mokl.
Voc.nii.io Isvi.N+o-Io+iois
Lsvru+x:+-Pou:uc+iiixcv+
Vou:+ur:o
A
-A, lerminao do ad|elivo: beIu, beIo.
ABOMLN-O, abominao, asco, ~u, abominaveI.
ABON-l, assinar (eridicos), ~o, assinalura, ~unto,
~lnto,assinanle, ~pugo, agamenlo de assinalura.
-A-, suxo e|oralivo: etuI~o, malungo, Ilbr~o, Ii-
vreco,poet~o, oelaslro.
ALT-l, comrar, ~o, comra ( senlido geraI), ~udo, com-
ra (ao), ~uo, comra (ob|elo de comra), re~l, redimir,
sub~l, subornar.
-AD-, suxo que indica: 1) ao: kron~o, coroao, 2) ao
habiluaI: uz~o, uso habiluaI, emrgo correnle, 3) ao ro-
Iongada: butuI~o, camanha, Iula conlinua, 4) ao ree-
lida: puf~o,liroleio.
ADLPT-O, adelo.
AD]LKTlV-O, ad|elivo.
ADMlR-l, admirar, ~o, admirao, ~lndu, digno de admi-
rao, admiraveI.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 251
ADMON-l, admoeslar, exorlar, induzir, adverlir, rereen-
der, ~o, admoeslao, rereenso, -ado, admoeslar (s.),
Re~o, Deuleronmio.
ADRLS-O, endereo, ~l, enderear.
ADVLRB-O, adverbio.
ALR-O, ar, ~uml, are|ar.
AlABL-A, afaveI, ~eco, afabiIidade.
AlLR-O, causa, negcio, coisa.
AlLlKT-l, aigir, acabrunhar, agoniar, ~u, ailivo, ~lo,
aio.
AlRlK-O, Africa.
AG-l, agir, roceder, ~o, ao, alo, geslo, ~udo, rocedi-
menlo, modo de agir.
AGL-O, aguia.
AGRABL-A, agradaveI, muI~u, desagradaveI.
AGRlKULTUR-O, agricuIlura.
A-O, idade, ~u, idoso, grund~u, veIho, pIen~u, aduIlo (a.),
pIen~uIo, aduIlo (s.), grund~uIo], genle grande.
AH!, ah!
A]N, quer que (se|a), klu ~, quemquer que se|a, no imorla
quem, kleI ~, de quaIquer modo, se|a Ia como for.
-A-, suxo que indica manifeslao concrela da ideia con-
lida na raiz: doI~o, (um) doce (s.), Iuktu~o, Iaclicinio,
pentr~o, inlura, ~o, coisa.
AKADLMl-O, academia.
AKCLNT-O, acenlo (lnico).
AKCLPT-l, aceilar, receber (visila).
AKClDLNT-O, acidenle, desaslre.
AKlR-l, adquirir, ~o, aquisio.
AKOMPAN-l, acomanhar, ~unt- uro, sequilo.
AKR-A, agudo, aado, ~uo, aresla, muI~u, cego,muI~ll,
embolar-se, (re)~lgl, aar.
AKUZATlV-O, acusalivo.
AKV-O, agua, ~u]o, desilo dagua, ~u]ego, aude, ~uml,
regar.
AL, a, ara, em, ara com, ~Iu, ao, a, aos, as, ~lgl, aIiar, ~ll,
aderir, ~llIo, foIha (ou boIelim) de adeso.
ALAD-O, caIhandra, colovia.
ALLKSANDR-O, AIexandre, AIe]o, Aiexandrinho, AIex.
ALlABLT-O, aIfabelo.
ALl-A, oulro, diferenle, mais, ~e, aIias, de oulro modo,
do conlrario, seno, ~uIo, oulrem, ~uIu, de oulrem, ~ll,
lransformar-se, lransmudar-se, ~lo,lransformao, ln-
ter~e, enlre oulras coisas.
ALMLNA, ao menos, eIo menos, sequer.
ALMOZ-O, esmoIa, ~uIo, mendigo.
ALT-A, aIlo, ~eco, aIlura, ~uo, eIevao, ~ueto, cmoro,
muI~eco, baixeza.
ALUD-l, aIudir, fazer aIuso a, reorlar-se a, ~u, aIu-
sivo,~o, aIuso.
AM-l, amar, goslar de, umo, amor, ek~l, enamorar-se (de),
muI~l, odiar.
AMBA, ambos, ambas, os dois, as duas.
AMLRlK-O, America.
AMlK-O, amigo, ~lno, amiga, ~u, amisloso, amigo
(a.),~uo, geslo amigo, rova de amizade, ~eco, amizade,
muI~o, inimigo, ~ll, lornar-se amigo, fazer amizade,
muI~ll,inimizar-se.
AMUZ-l, diverlir, ~u, diverlido, engraado,
~uo,diverlimenlo, diverso ( coisa ara diverlir),
~ll, diverlir-se.
-AN-, suxo que indica membro (ou scio), arlidario, ha-
bilanle: kIub~o, scio de cIube, krlst~o, crislo, purlz~o, a-
risiense, ~o, arlidario, scio, ~uro, exercilo.
ANGL-A, ingIs (a.), ~o, (um) ingIs (s.), ~lsmo,angIicismo,
~u]o, ~oIundo, IngIalerra.
ANGUL-O, nguIo, esquina, canlo.
ANGLL-O, an|o, ~u, angeIico, -o-gurdunto, an|o-guardio.
ANlM-O, aIma, animo, fort~u, forle, de nimo forle,
grund~u, generoso.
ANKA, lambem, iguaImenle, oulrossim.
ANKORA, ainda.
ANONC-l, anunciar, ~o, anuncio.
ANSTATA, em vez de, em Iugar de, ~l, subsliluir, ~lgl,
fazer subsliluir.
ANTA, dianle de, eranle, anle, a frenle de, anles de,
ara, acima de, ~u, anlerior, assado, ~e, anles, rimeiro,
~oI, anles de, anles que, muI~, or lras de, ~en!, avanle!
APART-A, a arle, ~ll, aarlar-se, ~e, eseciaImenle.
APARTLN-l, erlencer.
APLNA, aenas, maI (ouco, aenas), Iogo que.
APLR-l, aarecer, ~udl, aarecer varias vezes, ek~l,surgir,
rnuI~l, desaarecer, muI~o, desaarecimenlo.
APLTlT-O, aelile.
APOG-l, aoiar, ~o, aoio,
APRlL-O, abriI.
APROB-l, arovar, ~o, arovao, muI~ i, rerovar.
APUD, ao e de, |unlo de, |unlo a, erlo de, ao Iado de.
-AR-, suxo que signica reunio, con|unlo de individuos
ou ob|elos do mesmo gnero ou lio: purenc~o, arenleIa,
hom~o, humanidade,tort~o, dicionario.
ARAN-l, arran|ar, disor, rearar.
ARB-O, arvore, ~uro, mala, oresla, pru~uro, mala virgem.
ARD-l, arder, ~untu, aceso, ardenle.
ARGLNTlN-A, argenlino (a.), ~uno, argenlino, (s.),~u Res-
pubIlko, ~o, ReubIica Argenlina.
ARGLNT-O, rala.
ARlTMLTlK-O, arilmelica.
ARML-O, exercilo.
ART-O, arle, ~uo, ob|elo de arle, obra de arle, -efarila, ar-
liciaI, lsto arlisla.
ARTlKOL-O, arligo, verbele.
-AS, lerminao do resenle dos verbos: tl umus, lu
amas,vs amais elc.
ASPLKT-O, aseclo, ~l, ler aseclo de, ~l ktuzu,arecer.
ATAK-l, alacar, ~o, alaque.
ATLND-l, eserar, aguardar.
ATLNT-l, alenlar, reslar aleno, ~u, alencioso, alenlo,~e,
alenlamenle, ~o, aleno, ~lgl lun prl lo, chamar a aleno
de aIguem sobre aIguma coisa, ~lndu, digno de aleno,
~u!, aleno!, cuidado!, muI~o, dislrao.
ATLST-l, leslemunhar, aleslar, deor, ~o, leslemu-
nho,~unto, leslemunha.
ATlNG-l, alingir, aIcanar, chegar a, conseguir.
ATMOSlLR-O, almosfera.
A, ou, seno, do conlrario, aIias.
AD-l, ouvir, ~udo, audio, ~lgl, fazer que se|a ouvido.
AGUST-O, agoslo, Auguslo,
AUTOR-O, aulor.
AV-O, av, ~lno, av, pru~o, bisav.
AVAR-A, avarenlo (a.), ~uIo, avarenlo (s.), muI~,generoso,
IiberaI.
AVLNTUR-O, avenlura,~lsto, avenlureiro, ~ls-
tlno,avenlureira.
AVlD-A, avido, cobioso, sedenlo, sequioso, ~l ]e, ser avido
de,~eco, avidez.
AZl-O, Asia, ~u, asialico (a.), ~uno, asialico (m).
252 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
B
BABLL-O, abeI.
BABlL-l, lagareIar, ariar, ~emu, lagareIa, faIador
BAGATLL-O, bagaleIa.
BALA-l, varrer, ~lIo, vassoura.
BALDA, (denlro) em breve, Iogo.
BALON-O, baIo.
BAPTlST-O, balisla.
BAR-l, barrar, cercar, ~o,barreira, ~lIo, barreira,obslacuIo,
cerca.
BARBlR-O, barbeiro.
BAT-l, baler, dls~l, arrasar, ~o, goIe, ~udo, (o)baler.
BATAL-l, balaIhar, combaler, eIe|ar, conlender, ~o, ba-
laIha, ~udo, camanha, Iula conlinua, ~unto, conlen-
dor,balaIhador, lnter~l, eIe|ar um com o oulro.
BLDAR-l, senlir, Iaslimar, ~lndu, IamenlaveI.
BLL-A, beIo, Iindo, bonilo, ~egu, beIissimo, formo-
sissimo,~eco, beIeza, ~uIlno, beIeza, muIher beIa,
~e,beIamenle, muI~u, feio, super~u, subIime.
BLN-l, abenoar, benzer, bendidizer, ~o, bno, muI~l,
amaIdioar.
BLNK-O, banco (mveI).
BLRLlN-O, erIim.
BLRNARD-O, ernardo.
BLST-O, animaI, bicho, ~uo, bicho, bicharoco.
BLZON-l, recisar (de), ~o, necessidade.
BlBLlOTLK-O, bibIioleca.
BlLN-O, fazenda, lerra, dominio.
BlRD-O, assaro, ave, ~(e l)o, assarinho, ~ldo,Ihole de
ave.
BLANK-A, branco, aIvo, ~lgl, aIve|ar, branquear.
BLASlLM-l, bIasfemar, ~o, bIasfmia.
BLU-A, azuI.
BO-, rexo que indica arenlesco resuIlanle de casa-
menlo: ~putro, sogro, ~Io, genro, ~geputro], sogro e sogra.
BOAT-O, bole, barco.
BO]-l, Iadrar, Ialir.
BON-A, bom, ~egu, exceIenle, ~o, bem (s.), ~e, bem (adv.),
~uo, coisa boa, muI~uo, coisa ma, maIdade, muI~u,mau,
ruim, muI~o, maI (s.), muI~lgl, eslragar, re~lgl,conserlar, re-
licar, pIl~lgo, meIhoramenlo.
BOR-l, furar, brocar, abrir (buraco), ~lIo, lrado,
broca,furador, tru~l, erfurar.
BORD-O, margem (de rio, mar).
BOTLL-O, garrafa, ~eto, frasco, garranha.
BOV-O, boi, ~ldo, noviIho, bezerro, vileIo, ~e]o, curraI,
~lno, vaca, ~lne]o, vacaria, ~uo, carne de vaca, tlr~o, louro.
BRAK-O, brao, ~uml, lrku~l, abraar, un-
tu~o,anlebrao.
BRAN-O, gaIho, ramo, IiaI (com.), ramaI (lecn.), brao
(de rio):~ldo, ramuscuIo, renovo.
BRAV-A, bravo, vaIenle, bem comorlado, dislinlo, ~egu,
bravissimo, ~eco, bravura.
BRAZlL-O, rasiI, ~u, brasiIeiro (a.), ~uno, brasiIeiro (s.).
BRLD-l, criar (animais), cuIlivar (Ianlas), brut~udo, e-
cuaria.
BRlD-l, arrear.
BRlL-l, briIhar, ~o, briIho, ek~o, Iam|o,~etl, bruxoIear,
re~l, reelir-se.
BRlLlANT-O, briIhanle (s.).
BROUR-O, brochura, ~l, brochar.
BROV-O, sobranceIha, ~o], sobroIho.
BRU-l, fazer baruIho, enloar ruidosamenle, ~o, baruIho,
ruido, ~egudo, baruIheira.
BRUL-l, arder, ~emu, ~lgebIu, combusliveI, ~lgl,queimar,
incendiar, ek~lgl, acender.
BRUN-A, caslanho, moreno, ~uIlno, morena (muIher).
BRUST-O, eilo, lrax.
BRUT-O, brulo, rs, cabea de gado, ~u, de brulo,
brulaI, animaI,~uro, rebanho, gado, ~ll, embrulecer-se,
animaIizar-se.
BUB-O, garolo, crianoIa, irraIho, ~uo, fedeIho, menino
do diabo.
BURON-O, bolo, gomo.
BU-O, boca, -e, de boca, oraImenle, tenu Iu ~uon!, caIe
essa boca!
C
CLD-l, ceder, aIhear, abdicar.
CLL-l, visar, aonlar, coIimar, ~o, m, ob|elivo, mela, aIvo,
~udo, esforo, emenho (or aIcanar um ob|elivo), sen~ e,
sem ob|elivo.
CLNT, cem (100).
CLRB-O, cerebro.
CLRBLR-O, Cerbero.
CLRT-A, cerlo, seguro, ~e, cerlamenle, de cerlo, ~lgo, ar-
mao.
CLRV-O, cervo, veado.
CLTLR-A, oulro, reslanle, ku] ~u], e oulros, . . . elc., ~e,aIem
disso, de reslo, aIias.
Cl, lu, li, ligo.
ClKONl-O, cegonha.
ClRKONSTANC-O, circunslncia.
ClTRON-O, Iimo.

AGRLN-l, aigir, desgoslar, ~(l)o, desgoslo.


AMBR-O, saIa, quarlo, aosenlo, ~lstlno, arruma-
deira,camareira, bun~o, banheiro, muno~o, refeilrio,
APLL-O, chaeu.
AR, orque, ois que, como.
ARM-A, encanlador.
AS-l, caar, ~lsto, caador, ~hundo, co de caca,~(ud)o, ca-
ada.
L, |unlo de, |unlo a, em casa de, enlre, a, or, aesar de,
com,
LMlZ-O, camisa.
LS-l, cessar, deixar de, arar de, ~lgl, fazer cessar, sen~e
incessanlemenle.
LVAL-O, cavaIo, -ino, egua, ~uo, malungo, iIeca, ~e]o,
cavaIaria, ~ldo, olro, tlr~o, garanho.
l, arlicuIa que indica aroximao: ~tlu ou tlu ,

, tle,
tle ~, aqui, ~kune, aqui |unlo, anexo.
lA, lodo, cada, loda a esecie de, cada esecie de, quaI-
quer, lodo e quaIquer.
lAL, or quaIquer molivo, or lodos os molivos.
lAM, semre, emlodo o lemo, emquaIquer lemo, ~pIl,
mais e mais.
lL, em lodo o Iugar, em loda a arle.
lLL, de lodos os modos, de loda a maneira,
lLL-O, ceu, ~u, ceIesle, ~lro, Ascenso.
lLS, de cada um, de lodos.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 253
lN-A, chins (a.), ~o, chins (m), ~u]o, ~Iundo,China.
lO, ludo, ~l (tlo), ludo islo.
lOM, loda a quanlidade, cada quanlidade, quaIquer
quanlidade.
lRKA, em lorno de, em redor de, ao derredor de, em
voIla de, or voIla de, cerca de, aroximadamenle.
lU, cada um, cada quaI, lodo, cada, ~], lodos (os).
-]-, suxo de carinho mascuIino: pu]o, aai, aizi-
nho,Pe]o, Iedroca, ]o]o, }oozinho, Zeca, }uca.
U, arlicuIa inlerrogaliva: u Il tenos? vira eIe` Ml ne
sclus ~Il tenos, no sei se eIe vira, u. . . , u. . . , u. . . u,
quer. . . quer, ou. . . ou.
D
DA, de (exrime quanlidade): gIuso ~tlno, coo de vinho.
Comare-se com gIuso de tlno, coo ara vinho.
DANLR-O, erigo, ~e, erigoso.
DANK-l, agradecer, dever, ~u, agradecido, reconhecido,
~o, agradecimenlo, dunk uI, graas a, emvirlude de, sen~u,
ingralo.
DAT-O, dala.
DAR-l, durar, ermanecer, ~o, durao, decurso, lrans-
curso, ~u, duralivo, ~lgl, conlinuar.
DL, de, desde, or (na voz assiva), ~post, desde.
DLCLMBR-O, dezembro.
DLClD-l, decidir, dirimir, resoIver, ~u, decisivo,
~o,deciso, deIiberao, ~lgl, fazer lomar uma resoIuo.
DLK, dez (10), ~o, dezena, ~duo, duzia.
DLLlKAT-A, deIicado, no, muI~u, grosseiro.
DLMAND-l, ergunlar, ouvir, ~u, inlerrogalivo,
~o,ergunla, queslo.
DLNS-A, denso, esesso, cerrado.
DLS, lanlo (correIalivo de ]u): ]u pIl onl posedus, ~pIl onl
utldus, quanlo mais se lem, mais se quer, ~pIl, quanlo mais.
DLSTlN-O, deslino.
DLV-l, dever (v.), ~o, dever (s.), ~lgl, obrigar,~lgu, obriga-
lrio.
DLZLRT-O, deserlo (s.), ~u, deserlo (a.), ~ecu, semeIhanle
a deserlo.
DLZlR-l, dese|ar, ~o, dese|o, ~lndu, dese|aveI, ek~l, ler von-
lade de.
Dl-O, deus (em geraI), ~u, divino, ~serto, cuIlo, servio re-
Iigioso.
DlAMANT-O, diamanle.
DlllN-l, denir, indicar, deslinar, xar, moslrar, delermi-
nar, marcar, ~(lt)u, denido, ne~(lt)u, indenido.
DlG-O, dique.
DlK-A, grosso, esesso, muI~u, no, deIgado.
DlKT-l, dilar.
DlLlGLNT-A, diIigenle, assiduo, esforado, aIicado,
alenlo, muI~u,reguioso, desIeixado, ocioso.
DlMAN-O, domingo.
DlR-l, dizer, re~l, resonder, relrucar, redizer.
DlRLKT-l, dirigir, sln, ~l, dirgir-se, ~o, direo.
DlS-, rexo que indica desunio, searao, afaslamenlo
em diversas direes, diserso, disseminao: ~seml, dis-
seminar, ~donl,dislribuir.
DlSKUT-l, disculir.
DlSPUT-l, disular.
DlSTlNG-l, dislinguir, ~lgl dislinguir-se, ~lo,dislino,
~lu, dislinlivo (a.).
DlVLN-l, adivinhar.
DlVLRS-A, diverso, vario, ~l, ser diverso, ser variado,
(pIl)~l, diversicar.
DlVlD-l, dividir, -o, diviso.
DO, orlanlo, ois, or conseguinle, Iogo, enlo.
DOKTOR-O, doulor, ~uo, doulorao.
DOL-A, doce, lerno, ~uo, doce (a.).
DOLOR-O, dor, ~l, doer, kup(o)~o, dor de cabea.
DOM-O, casa, ~eto, casinha, ~ego, casaro, ~uo, lugurio,
casa ruim, ardieiro, ~e, em casa, ~en, ara casa.
DON-l, dar, conceder, ~l sln, dedicar-se, sln~u, dedicado,
sln~emo, dedicao, uI~l acrescenlar, uI~o,acrescimo, su-
Iemenlo, re~l, relribuir, resliluir, eI~l, edilar,eI~lsto, edi-
lor, tol, volar, dls~l, dislribuir.
DONAC-l, doar, oferecer, resenlear, dar de resenle,
~o,resenle.
DORM-l, dormir, ~e]o, ~oumbro, dormilrio,
ek~l,adormecer.
DORN-O, esinho.
DRlNK, beber em excesso ( aIcooIicos), ~e]o, bolequim, la-
berna, ~e]estro, laverneiro.
DRONI , afogar-se
DU, dois (2): dek du, 12, dudek, 20, ducent, 200,~u, segundo,
oulro, ~ono, melade, meio, ~ondlo, semideus,dls~ll,
bifurcar-se, ~one. . . ~one, enlre. . . e. . . ,~ope, dois a dois, elc.
DULL-O, dueIo.
DUKAT-O, ducado (moeda).
DUM, duran-le, enquanlo, ao asso que.
DUNG-l, conlralar, assaIariar, lomar a seu servio.
E
-L, lerminao dos adverbios derivados: perfekte, erfeila-
menle.
LBLN-A, iano, ~u]o, Ianicie.
-LBL-, suxo que indica ossibiIidade: kred~u, cri-
veI,tld~u, visiveI, ~u, ossiveI, ~o, ossibiIidade, oorluni-
dade, ~eco, ossibiIidade, ne~eco, imossibiIidade, ~e, laI-
vez.
-LC-, suxo que indica: quaIidade, , ex.: beI~o, beIeza, es-
lado, , ex.: skIut~o, eslado de escravo, escravido. Como
raiz s signica quaIidade: Iu bonu] eco], as boas quaIi-
dades.
L, ale, ale mesmo, ainda (mesmo), sequer.
LDZ-O, marido, ~lno, esosa, ~(ln)lgl, fazer casar,ll, casar-
se (homem), ~lnll, casar-se (muIher), ge~ll casarem-se
(homem e muIher), eks~ll divorciar-se, desquilar-se, ~lo,
casamenlo, ge~o], casaI.
LlLKTlV-A, efelivo, ~e, com efeilo, de falo, efelivamenle,
reaImenle, ~ll, efeluar-se, reaIizar-se, ~lgl,reaIizar.
-LG-, suxo aumenlalivo: turm~u, ardenle, abrasador,
rld~l, dar gargaIhada, pord~o, orlo.
LGAL-A, iguaI, areIho, ~l, iguaIar, areIhar, ~ecu, de
iguaIdade (gram.).
LGOlSM-O, egoismo.
-L]-, suxo que indica Iugar: pre~o, igre|a, casa de orao,
Ierne]o, escoIa.
LK-, rexo que indica: 1) ao que comea: ~lrl, r-se
a caminho, comear a andar., 2) ao momenlnea: ~brlIo,
Iame|o, 3) ao subila, ~krll, excIamar, 4) ao menos in-
lensa, ~tul, roar, locar de Ieve.
LKS-, rexo que indica ex, anligo: ~oclro, ex-ociaI,
~reo, ex-rei, ~edzll divorciar-se, desquilar-le, ~lgl, demi-
lir, desemregar (aIguem), ~ll, demilir-se, exonerar-se.
LKSPLOD-l, exIodir, ~lgl, fazer exIodir.
254 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
LKSTLR, fora de, do Iado de fora de, afora, excelo, aIemde,
~e, fora, de fora, do Iado de fora, ~en, ara o Iado de fora,
ara fora, ~u, exlerno(a.), ~uo, exlerior (s.), coisa exlerior,
~Iundu, eslrangeiro (a.).
LKZAMLN-l, examinar.
LKZLKUT-l, execular (criminoso).
LKZLMPL-O, exemIo, ~u, exemIar (a.), ~e, or exemIo.
LKZLRC-l, execular, exercer, lreinar, ensaiar, ~o, ~ludo,
exercicio, ~ll, exercilar-se.
LKZlST-l, exislir, ~(ud)o, exislncia.
LL, de, denlre, ~en, ara fora.
LLLKT-l, eIeger, escoIher.
LLLKTR-O, eIelricidade.
LLlZABLTA, IIisabele.
-LM-, suxo que indica lendncia ara: kred~u, cre-
duIo,emo, lendncia, incIinao ara.
LN, em, denlro de.
-LND, suxo que exrime obrigao de fazer aIguma coisa,
pug~u, que lemde ser ago, Iern~u, que deve ser arendido,
korekt~u, que deve ser corrigido.
LNLRGl-O, energia, ~u, energico, ~e, energicamenle.
LNTRLPRLN-l, emreender, ~o, emresa.
LNTUZlASM-O, enlusiasmo, furor, ~u, enlusiasmado, ~e,
com enlusiasmo, ~lgl, enlusiasmar.
LPlZOD-O, eisdio.
-LR-, suxo que exrime um dos eIemenlos em que con-
sisle um lodo, subI~o, gro de areia, en~o, eIo, aneI de ca-
deia.
LRAR-l, errar, eslar enganado, ~o, erro, engano, ~emu, fa-
IiveI, ne~emu, infaIiveI.
LRMLN-O, arminho.
LRNLST-O, Irneslo.
LSLNC-O, essncia.
LSPLR-l, eserar, ler eseranca, ~o, eseranca, sen~eco,
deseseranca.
LSPLRANT-O, Iseranlo, ~lsmo, eseranlismo, ~lsto, es-
eranlisla (s.), ~u]o, mundo eseranlisla, ~u, ~lstu, ese-
ranlisla (a.).
LSPLOR-l, ercorrer.
LSPRlM-l, exrimir.
LST-l, ser, eslar, car, andar, fazer-se, haver (imessoaI),
uI~l, eslar resenle, e~l, comarecer, eslar resenle, ~lgl,
formar, causar, engendrar, ek~l, ~ll,comear a exislir,
formar-se, for~l, faIlar, eslar ausenle, ~uo], seres, ~untu,
resenle, ~lntu, assado, ~ontu, fuluro, ~uIo, ser, enle
(vivo).
LSTlM-l, eslimar, rezar.
-LSTR-, suxo que indica chefe, direlor de: urb~o, refeilo,
lp~o, comandanle (de navio), ~o, chefe, rinciaI.
-LT-, rexo diminulivo: dom~o, casinha, rld~l, sorrir,
turmu~u, morno.
LTLRN-A, elerno, ~e, elernamenle. La IlernuIo, o Ilerno.
LROP-O, Iuroa.
LVlT-l, evilar.
F
lABLL-O, conlo (fanlaslico), fabuIa (conlo imaginario),
Ienda, hislria, ~u, Iendario, fabuIoso.
lAClL-A, faciI, roicio, muI~u, diciI, muI~uo, dicuI-
dade, obslacuIo, ~eco, faciIidade.
lA]R-O, fogo, incndio, ~lIo, isqueiro, ~ero, fagu-
Iha,cenleIha, (urt)~uo, fogo de arlificio, ~u, de fogo.
lAL-l, cair, ~lgl, fazer cair, abaler, derruir, re~l, recair, ~o,
queda, ukto~o, queda dagua, cachoeira, cascala.
lAMlLl-O, famiIia, ~u, famiIiar.
lAND-l, fundir, dls~ll, desmanchar-se.
lANTAZl-O, ~uo, fanlasia, ~uIo, fanlasisla.
lANTOM-O, fanlasma.
lAR-l, fazer, ~ll, lornar-se, fazer-se, car, ocorrer,
desencadear-se, ~o, feilo, alo, ~udo, feilura, confeco,
urte~ltu, arliciaI, mul~l, desfazer, re~l, fazer de novo, refa-
zer, bon~u, beneco, bon~l, benfazer, bon~untu, benfaze|o,
benfeilor.
lASAD-O, fachada.
lAVOR-O, favor, ~l, favorecer, kor~u, futor~u, misericor-
dioso, comassivo, muI~u, desfavoraveI, conlrario.
lLBRUAR-O, fevereiro.
lLLl-A, feIiz, ~o, feIicidade, muI~u, infeIiz, desgraado,
muI~o, desgraa, infeIicidade, ~e, feIizmenle.
lLNLSTR-O, |aneIa.
lLR-O, ferro, ~u, ferreo, ~uo, coisa feila de ferro, ferragem.
lLRM-l, fechar, muI~l, abrir.
lLRVOR-O, fervor.
lLST-O, fesla, ~otugo, dia de fesla, feriado.
ll, fu!, ih!, chi!, cruzes!, irra! Como rexo exrime reug-
nncia, forma derecialivos: ~homo, (um) alife, ~lnsekto],
raga de inselos, ~eco, indignidade.
llAN-O, noivo, ~lno, noiva, eks~o, ex-noivo.
llD-l, ar-se, conar, ~o, fe, muIgrund~uIo, homem de
ouca fe, ~lndu, digno de fe.
llLR-A, orguIhoso, aIlivo, soberbo, ~(ec)o, orguIho.
llKS-l, xar, cravar, ~u, xo, ~e, xamenle.
llL-O, Iho, ~lno, Iha, ~eto, Ihinho, bo~o, genro, duo~o,
enleado.
llN-l, lerminar, r lermo a, ~o, m, ~ll,acabar(-se), ler-
minar (i.), ~lo, lerminao, ~e, naImenle, or m, anaI.
llNGR-O, dedo, ~lngo, dedaI.
llRM-A, rme.
ll-O, eixe, ~(kupt) i, escar.
lLANK-O, Iado, ~ll, desviar-se, ~o e ~o, Iado a Iado.
lLAR-l, cheirar, fare|ar, ~udo, oIfalo, faro, prl~l, fare|ar.
lLLKS-l, dobrar, curvar, ~ebIu, exiveI, ne~ebIu, no exi-
veI.
lLLKSl-O, exo, ~u, exionaveI.
lLLGM-A, caImo, eumalico.
lLOR-O, or, ~(ud)l, orescer.
lLU-l, uir, correr, ~o, correnle, correnleza, muru] ~o], cor-
renles marilimas.
lLUG-l, voar, dls~l, fugir (voando), ~lIo, asa.
lLUlD-A, uido, Iiquido, ~uo, Iiquido (s.).
lO]-O, vez, ~e, uma vez, cerla vez, um dia, lu~e, keIk(u)~e,
lu~e, as vezes, or vezes, re~e, oulra vez, muIt~e, muilas
vezes, lu~e klum, loda a vez que.
lOLl-O, foIha, ~uml, foIhear.
lOND-l, fundar, ~o, fundao.
lOR, Ionge, fora, dislanle, ~lrl, lrl ,
'
,
'
-

,u, Iongin-
quo, afaslado, ~uo, dislncia, IocaI afaslado, ~e, Ionge, ~lgl,
afaslar, relirar, ~ll, afaslar-se, relirar-se, ~lo afaslamenlo.
lORGLS~l, esquecer, esquecer-se de, oIvidar.
lORK-O, garfo.
lORM-l, formar, re~l, dar nova forma, reformar, ~o, forma.
lORT-A, forle, ~o, fora, ~eco, fora, forlaIeza, per~l, vio-
Ienlar, per~uo, vioIncia, ~e, forlemenle, muilo, ~uIo, forle
(s.)
lRAKAS-l, quebrar, brilar, fracassar, arlir, esmagar.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 255
lRANC-A, francs (a.), ~o, francs (s.), ~u]o, ~Iundo, Irana.
lRAND-l, eliscar, areciar (guIodices), ~uo, guIodice,
guIoseima.
lRAP-l, baler, ~o, ancada, ek~l, ~etl, baler de Ieve (dar
uma ancadinha).
lRAT-O, irmo, ~lno, irm, ~lneto, irmzinha, ~eto, ir-
mozinho, ~u, fralerno, ~e, fralernaImenle, ge~o], irmos
(e irms), bo~o, cunhado, boge~o], cunhados (e cunhadas),
duon~o, irmo uniIaleraI.
lRAL-O, soIleiro, ceIibalario, senhor soIleiro,
~lno,senhorinha, senhorila.
lRAZ-O, frase.
lRLMD-A, eslranho, eslrangeiro.
lRLNLZ-A, Iouco, doido, maIuco, demenle, insano, ~eco,
Ioucura, doidice, aIienao menlaI, ~uIo, Iouco, doido (s.),
~ll, enouquecer, ~uo, Ioucura (coisa de doido).
lRL-A, fresco, re~lgl, refrescar.
lRlPON-O, veIhaco, lralanle, ~uo, veIhacaria.
lRONT-O, frenle, ~e uI, em frenle a.
lROT-l, esfregar, de~ll, desgaslar-se.
lRU-A, recoce, ~e, cedo, muI~e, larde.
lRUKT-O, frulo, frula.
lULM-O, reImago, ~l, reIame|ar, fuziIar.
lUND-O, fundo, ls~uIo, individuo rofundo, que vai ale
o fundo das coisas.
lUNDAMLNT-O, fundamenlo, ~u, fundamenlaI.
lUNG-O, cogumeIo.
lURlOZ-A, furioso, raivoso, irado, ~l, eslar furioso, arder
em furor, raivar.
G
GA]-A, aIegre, muI~u, lrisle, ~e, aIegremenle, ~lgl, aIegrar,
muI~ll, enlrislecer-se.
GA]N-l, ganhar.
GARD-l, guardar, ~e, de guarda, ~lsto, guarda, ~osturunto,
senlineIa, soIdado de Ianlo, ~uneIo, an|o-da-guarda.
GAZLT-O, gazela, eridico, |ornaI.
GL-, rexo que indica reunio dos dois sexos, ~putro],
ai(s) e me(s), ~fruto], irmo(s) e irm(s), ~edzo], marido
e muIher, ~muI]unuIo], casaI de veIhos, ~umunto], casaI de
namorados.
GLNLRACl-O, gerao, con|unlo dos homens que vivem
num mesmo lemo.
GLNl-O, gnio, ~u, geniaI, ~uIo, homem de gnio.
GLNU-O, |oeIhos, ~l, eslar a|oeIhado, ~ll, ek~l, a|oeIhar-se.
GLRMAN-A, aIemo (a.), ~o, aIemo (a.): ~u]o, ~Iundo, AIe-
manha.
GLST-O, geslo, aceno, meneio, lre|eilo, ~udl, geslicuIar
GlMNAZl-O, ginasio.
GLACl-O, geIo, ~u, gIaciaI, geIado, ~uo, sorvele, ~lgl, ge-
Iar.
GLAV-O, esada, gIadio, ~lngo, bainha de esada.
lOS-l, cavar, dls~l, escavar, ~o, fsso.
lOTOGRAl-l, folografar, ~uo, folograa, relralo,, ~lsto,
folgrafo.
GLOB-O, gIobo, boIa, ter~o, gIobo lerreslre.
GLOR-l, gIori(c)ar, ceIebrar, ceIebrizar, afamar, san-
licar, sln~l, gIoriar-se, ~u, gIorioso, ceIebre, famoso,
~o,gIria, ceIebridade, fama.
GOL]AT, GoIias.
GOR-O, garganla.
GRAD-O, grau.
GRAMATlK-O, gramalica, ~u, gramalicaI.
GRAND-A, grande, ~egu, enorme, ~o, lamanho, grandeza,
pIl~ll, aumenlar, crescer, avuIlar, po~e, em grosso, or
alacado, muI~u, equeno, pomuI~e, a vare|o, a relaIho.
GRANlT-O, granilo, ~u, granilico.
GRAT-l, arranhar, rasar, ter~l, ciscar.
GRAV-A, grave, imorlanle, ~l, imorlar, ser imorlanle,
ler imorlncia.
GRlMAC-O, carela, lre|eilo.
GRlMP-l, lrear.
GUST-O, goslo, bon~u, gosloso, ~uml, lomar o goslo, sabo-
rear, rovar, ~umo, aIadar.
GUT-O, gola, ingo, ~l, gole|ar, ingar.
GVlD-l, guiar, ~unto, guia, ~uneIo, uneIo~unto, an|o
guardio, ~Ilbro, guia (Iivro).

ARDLN-O, |ardim.
LN-l, incomodar, conslranger, ~o, conslrangimenlo.
LNLRAL-A, geraI.
LNTlL-A, genliI, muI~e, maI, grosseiramenle, ~uo, (uma)
genliIeza (manifeslao de genliIeza).
l, eIe, eIa (ron, essoaI neulro), isso, ~n, o, a, isso, ~u,
seu, sua, deIe, deIa.
lB-O, corcunda, giba, ~uIo, corcunda (essoa).
lS, ale, a, ale que.
O]-A, aIegre, ~o, aIegria, muI~o, lrisleza, ~l, re|ubiIar-se,
aIegrar-se, ~lgl, aIegrar, ek~l, exuIlar, muI~u, lrisle.
UST-A, exalo, reciso, |uslo, devido, muI~u, errado, in-
feIiz, ~e, exalamenle, recisamenle, com |usleza, cerlo, em
onlo (hora),~udlre, roriamenle.
H
HA, ah!
HABLL, AbeI.
HALT-l, arar, huIt!, ~u!, aIlo!, are!, ~udl, arar freqen-
lemenle, ~e]o, arada (IocaI).
HAR-O, cabeIo (o de), ~o], cabeIo(s), eIo, sen~u,caIvo,
Ilp~o], bigodes, tung~o], barbas, suias, dens~u,eIudo.
HARD-l, lemerar, enri|ar, caIe|ar.
HARMONl-O, harmonia, ~u, harmonioso.
HAV-l, ler, re~l, reaver,

|
,

,

,
'
,

o, con-
leudo, ~lgl, fazer ler-se, roorcionar, ~lgl uI sl, adquirir,
senen~u, vazio, sem conleudo, sen~uIo, indigenle (s.).
HL, eh!, oIe!, siu!
HL]M-O, Iar, domiciIio, residncia, casa, ~u, domeslico, ~e,
em casa, ~en, ara casa.
HLL-A, cIaro, Iuminoso, muI~u, escuro.
HLLLNA, HeIena.
HLLP-l, a|udar, auxiIiar, ~o, auxiIio, muI~l, alraaIhar,
muI~o, obslacuIo, mon~o, subsidio, subveno, ~u, auxiIiar
(a.), ~emu, reslalivo, ~unto, auxiIiar (s.).
HLNRlK-O, Henrique.
HLRB-O, erva, ~e]o, ervaI, ~orlu, ervoso.
HLRO-O, heri, ~eco, ~uo, heroismo.
HlLRA, onlem, ~u, de onlem.
HlND-A, indu (a.), ~o, indu (s.), ~u]o, India (s.)
HlPOKRlT-A, hicrila (a.), ~uIo, hicrila (s.)
HlRT-A, hirlo, leso, ~ll, eriar-se.
256 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
HlSPAN-A, hisnico, esanhoI, casleIhano (a.), ~o esa-
nhoI (s.) ~u]o, ~Iundo, Isanha.
HlSTORl-O, hislria, ~lsto, hisloriador.
HO, . . . !, oh!, oIa!
HODlA, ho|e, ~u, hodierno, de ho|e.
HOM-O, ser humano, essoa, ~uro, Humanidade, ~u, hu-
mano.
HONLST-A, honeslo, honrado, inlegro, robo, ~eco, hones-
lidade, honradez, robidade, muI~u, desoneslo.
HONOR-l, honrar, acalar, homenagear, ~o, honra, digni-
dade, ~lgu, honroso, ~udo, homenagem, muI~o, desdouro.
HONT-l, envergonhar-se, ler vergonha, ~u, vergonhoso,
~o, vergonha, sen~u, imudenle, desavergonhado.
HOR-O, hora.
HORlZONT-O, horizonle.
HUMlL-A, humiIde, ~lgl, humiIhar (aIguem), ll,
humiIhar-se, ~lgo, humiIhao.
HUMOR-O, humor, gu]~u, de humor aIegre.
HUND-O, co, cachorro, us~o, co de caa, ~lno, cadeIa,
~ldo, cachorrinho, ~e]o, caniI.

lN-A lNA, chins (a.), lno lno, chins(s.), ~u]o,


~Iundo, China.
I
-l, lerminao do innilivo dos verbos: uml, amar.
lA, aIgum, um, uma (esecie de), quaIquer, como que.
lAL, or aIgum molivo, or quaIquer molivo.
lAM, oulrora, em aIgum lemo, aIguma vez, |a,
|
, de vez
em quando, de quando em quando.
-lD-, suxo que indica Iho, descendenle: kok~o, frango,
bot~o, bezerro, lzrueI~o, israeIila. Lu ldo], os Ihos, os des-
cendenles, os Iholes.
lDL-O, ideia, sum~uno, coideaIisla.
lDLAL-O, ideaI, ~lsto, ideaIisla.
lDlOM-O, Iinguagem, idioma.
lL, em aIgum Iugar, aIgures.
lLL, de aIgum modo, de quaIquer modo.
lLS, de aIguem.
-lG-, suxo que indica fazer, lornar: beI~l, embeIe-
zar,kIur~l, cIaricar, escIarecer, exIicar, ~l, fazer, man-
dar:~u Iln Iuborl, faa-o lrabaIhar, eks~l, demilir, exonerar.
-l-, suxo que indica fazer-se, lornar-se: beI~l,
embeIezar-se, ru~l, ruborizar-se, corar, eks~l, demilir-se,
exonerar-se.
-lL-, suxo que indica inslrumenlo, meio, recurso, imIe-
menlo, ulensiIio: trun~o, faca, komb~o, enle, seg~o, serra,
serrole, nu~o, nadadeira, barbalana.
lLl, eIes, eIas, ~n, os, as, ~u, seu, sua, deIes, deIas.
lLUSTR-l, iIuslrar.
lMPLRl-O, imerio, ~estro, imerador.
lMPON-l, imor, imressionar, ~(unt)u, imonenle.
lMPORT-l, imorlar (com.)
lNClT-l, irrilar, rovocar, ~udo, rovocao.
-lND-, suxo que indica digno de: rlpro~u, digno de re-
reenso, rereensiveI, um~u, digno de ser amado, amaveI,
~u ]e, digno de.
lNDlGN-l, indignar-se.
lNDlK-l, indicar, designar.
lNlAN-O, criana, Iho, Iha, ~eto, criancinha,
~uo,criancice, infanliIidade, ~eco, infncia.
lNlLKT-l, infeccionar, egar em.
lNlLR-O, inferno, ~u, infernaI.
lNllNlTlV-O, modo innilivo.
lNlORM-l, informar, ~o, informao.
-lNG-, suxo que indica conlinenle arciaI: pIum~o, ca-
nela, kru]on~o, Iaiseira, ngr~o, dedaI.
lNSTAL-l, inslaIar.
lNSTlG-l, induzir, insligar, incilar, imeIir, acorooar, fo-
menlar, excilar (revoIla), ~o, imuIso, incilao, ~lIo, m-
veI, (de incilao), muI~l, dissuadir.
lNSTRU-l, inslruir, ensinar, ~o, inslruo, ~lsto, inslrulor,
rofessor, meslre.
lNTLLLKT-O, inleIigncia.
lNTLLlGLNT-A, inleIigenle, ~eco, inleIigncia.
lNTLNC-l, lencionar, querer, ~u, inlencionaI, ~o, inleno.
lNTLR, enlre.
lNTLRLS-l, inleressar, ~u, inleressanle, ~o, inleresse.
lNTLRN-A, inlerno, inlerior, ~o, inlerior (s.), ~Iundo, inle-
rior (de ais).
lNVlT-l, convidar, desaar, ~o, convile, desao.
lO, aIguma coisa, aIgo, coisa.
lOM, em aIguma quanlidade, em cerlo grau, um lanlo, um
ouco, meio (adv.).
lR-l, ir, andar, caminhar, encaminhar-se, for~l, ir-se
embora, arlir, relirar-se, eI~l, sair, dls~l, searar-se,
disersar-se, tru~l, alravessar, truns~o, assagem (de um
Iado ara o oulro), en~l, enlrar, rond~l, girar, ~udo, mar-
cha, re~l, voIlar, ek~l or-se a caminhar, muIsuprenlrl, des-
cer, sub~l, r-se (aslro).
lRONl-O, ironia, ~u, irnico.
-lS, lerminao do assado dos verbos, Il Iuborls, eIe lra-
baIhou, eIe lrabaIhava.
-lSM-, suxo que indica doulrina ou sislema (reIigioso, o-
Iilico, Iosco elc.): Splrlt~o, Isirilismo, pIuton~o, Ialo-
nismo: komun~o, comunismo.
-lST-, suxo que indica rosso ou ocuao habiluaI:
sert~o, criado, mur~o, marinheiro, esperun~to, eseran-
lisla.
lU, um, cerlo, aIgum, aIguem.
J
-], lerminao do IuraI: beIu] urdeno], beIos |ardins.
]A, com efeilo, de falo, na verdade, mesmo, reaImenle.
]AKOB(O), }ac, }acob.
]AM, |a.
]ANUAR-O, |aneiro.
]APAN-A, |aons (a.), ~o, |aons (s.), ~u]o, ~Iundo, }ao.
]AR-O, ano, ~Ilbro, anuario, lu~u, anuaI, mlI~o, ~mlIo, mi-
Ienio, muItemlI~u, muIlimiIenar.
]L, reosio sem senlido denido, raramenle usada: ~Iu
sesu horo, as seis horas, muIsunu ~Iu koro, doenle do cora-
o.
]LN, eis, eis aqui, eis ai, eis aIi, eis que, ~u, seguinle.
]LS, sim, ~l, dizer sim, armar, ~u, armalivo,~lgl, con-
rmar.
]LSA]A, Isaias.
]LSU-O, }esus.
]OHAN-O, }oo, ~lno, }oana, ]ohun]o, ]on]o,}oaninha,
]o]o. }oozinho.
]OZLl(O), }ose, ]o]o, ]oze]o, }uca, Zeca.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 257
]U, quanlo (correIalivo de des): ~pIl muIte, des pIl bone,
quanlo mais, lanlo meIhor.
]UDAS, }udas.
]U-l, |uIgar, ~oto, reu, ~lsto, |uiz.
]ULl-O, |uIho, }uIio.
]UN-A, |ovem, moo, novo, muI~u., veIho (a.), ~uIo,moo,
|ovem, mancebo ~uIlno, moa, ~uIuro, |uvenlude (os |o-
vens), ~eco. |uvenlude, mocidade (lemo de), muI~tuIo,
veIho (s.), ancio, muI~uIlno, veIha (s.), muI~ll, enveIhe-
cer.
]UNl-O, |unho.
]UST-A, |uslo, ~eco, |uslia, muI~uo, in|uslia, ~e, |usla-
menle, com |uslia,

AD-O, quinla-feira.
LT-l, arremessar, sln ~l, ~ll, Ianar-se, dls~l,esaIhar (|o-
gando), desedir.
URNAL-O, |ornaI.
US, agora mesmo, nesle inslanle, nesle momenlo (as-
sado), recem (rexo), ~u, recenle, Il ~uItenls, eIe acaba de
chegar, ~nuskltu, recem-nascido.
K
KA], e.
KAMP-O, camo, ~uro, camo(s), camanha, camina,
~(ur)uno,camons.
KANDLL-O, veIa (de iIuminao), ~lngo, casliaI.
KANT-l, canlar, ~o, canlo, canliga, ~udo, o canlar, ao de
canlar, canloria.
KAP-O, cabea, sen~u, desmioIado, tent~uIo, doidivanas,
cabea de venlo, muIpIen~uIo, cabeca-oca, desmioIado.
KAPABL-A, caaz, ~o, ~eco, caacidade.
KAPLL-O, caeIa.
KAPlTAL-O, cailaI, cabedaI.
KAPRlC-O, caricho, fanlasia, ~u, ~emu, carichoso.
KAPT-l, calar, aanhar, ~lIo, armadiIha, mundeu.
KAR-A, caro, cusloso, querido, muI~u, baralo.
KARB-O, carvo, ~o urduntu, carvo aceso, brasa.
KARLS-l, acariciar, ~u, carinhoso.
KARL-O, CarIos.
KART-O, carlo, pot~o, biIhele-oslaI, carlo-oslaI.
KA-l, ocuIlar, esconder, muI~l, reveIar, descobrir,
~e]o,esconderi|o.
KAT-O, galo, ~lno, gala, tlr~o, galo macho.
KATLN-O, cadeia, griIho, correnle, ~l, acorrenlar, enca-
dear, or sob ferros.
KATOLlK-A, calIico.
KAZ-O, causa, molivo.
KAZ-O, caso (gram.).
KL, que (con|).
KLLK-A, aIgum, um ouco, ~e du, aIguns, uns oucos.
KlA, quaI, que, como.
KlAL, orque (Inlerrogalivo).
KlAM, quando, lum ~, semre que.
KlL, onde, ~n, (a)onde, ara onde.
KlLL, como, quanlo.
KlLS, cu|o, de quem.
KlLOGRAM-O, quiIo(grama).
KlO, que, o que, que coisa.
KlOM, quanlo, ~u, que, ~du, quanlo, quanlos.
KlS-l, bei|ar, ~o, bei|o.
KlU, que, o quaI, quem, quaI, klu], que, os quais.
KLAR-A, cIaro, comreensiveI, ~lgl, exIicar, escIare-
cer,cIaricar.
KLAS-O, cIasse, casla.
KLASlK-A, cIassico (a.), ~uIo, cIassico (aulor).
KLLR-A, cuIlo.
KLUB-O, cIube, ~uno, scio de cIube.
KLUK-l, cacare|ar.
KNAB-O, raaz, menino, ~lno, menina.
KOK-O, gaIo, ~lno, gaIinha, ~ldo, frango, ~ldeto, inlo, in-
lainho, ~lne]o, gaIinheiro.
KOLLG-O, coIega, avaro, circuIo de coIegas.
KOLLKT-l coIecionar, arrecadar, reunir, ~ll, reunir-se,
~o, coIeo, con|unlo, sislema, ~udo, coIela, coIheila,
~unto,coIecionador.
KOLLR-l, eslar zangado, eslar coIerico, ek~l, irrilar-se,
ek~emu, irriladio, ~ll, encoIerizar-se, car com raiva, ~o,
cIera, raiva, zanga.
KOLUMB-O, CoIombo.
KOMAND-l, comandar, ~o, comando.
KOMB-l, enlear, ~lIo, enle.
KOMLNC-l, comear (lr.), ~ll, comecar(i.), comear-se,
re~l, recomear, ~luntu, inciienle, incoalivo.
KOMlTAT-O, comisso (ermanenle de essoas).
KOMPAR-l, comarar, ~o, comarao, ~e kun, em com-
arao com.
KOMPARATlV-O, comaralivo (gram.).
KOMPAT-l, comadecer-se de, ~o, iedade, comaixo,
~lndu, IamenlaveI, digno de comaixo, obre, IaslimaveI.
KOMPLNS-l, comensar, ~o, comensao.
KOMPLTLNT-A, comelenle, habiIilado, abaIizado, aulo-
rizado.
KOMPLLMLNT-O, comIemenlo.
KOMPLLT-A, comIelo, ~lgl, comIelar.
KOMPRLN-l, comreender, ek~l, comear a comreender,
~l(ud)o, comreenso, ~ebIu, comreensiveI, ~ebIe, nalu-
raImenle, ~ll, comreender-se, lnter~lo, comreenso re-
ciroca, mls~l, comreender errado, comreender maI.
KOMUN-A, comum, ~ehomu, da comunidade humana.
KOMUNlK-l, comunicar, ~o, ~lo, comunicao, ~ll,
comunicar-se.
KON-l, conhecer, ~lgl, lornar conhecido, reveIar, ~utlo,
conhecimenlo, re~l, reconhecer, ~utll, lravar conheci-
menlo, ne~utu, desconhecido, ignorado.
KONCLRN-l, concernir, ~e uI, no que concerne a.
KONDl-O, condio, ~u, condicionaI, convencionaI,
tlto~o], condies de vida.
KONDUK-l, conduzir, Ievar, en~l, inlroduzir, admilir,
en~o, inlroduo.
KONlORM-A, conforme, adequado, ~e uI, de conformi-
dade com.
KONlUZ-l, confundir, embasbacar, alraaIhar, ~o, confu-
so, ~ll, confundir-se, alraaIhar-se.
KONGRLS-O, congresso, ~uno, congressisla.
KON]UNKCl-O, con|uno.
KONSCl-l, ler conscincia de, conhecer, saber, ~e, consci-
enlemenle.
KONSLNT-l, consenlir, concordar, eslar de acordo, ~ll,
enlrar em acordo, ~o, acordo.
KONSlDLR-l, considerar, |uIgar, reelir sobre, ~o, consi-
derao, ~udo, reexo, onderao, exame.
258 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
KONSlL-l, aconseIhar, ~o, conseIho, ~unto, conseIheiro,
~unturo, conseIho.
KONSOL-l, consoIar, conforlar.
KONSONANT-O, consoanle.
KONSTANT-A, conslanle, ~e, conslanlemenle.
KONSTAT-l, vericar, conslalar, reconhecer.
KONSTLRN-l, conslernar, desoIar.
KONSTRU-l, conslruir, ~o, conslruo, ~uo, edificio, re-
dio, conslruo.
KONSUL-O, cnsuI, ~e]o, consuIado.
KONTLNT-A, conlenle, salisfeilo, ~u prl, conlenle com,
~lgo, salisfao, indenizao, ~lgu, salisfalrio.
KONTlNLNT-O, conlinenle (geog.).
KONTlNU-A, conlinuo.
KONTRA, conlra, em frenle de, or, (ara) com, a, ~u,
conlrario, ~uo, emeciIho, ~e, eIo conlrario.
KONTROL-l, insecionar, scaIizar, conferir, vericar,
aurar, averiguar, suerinlender, vigiar, disciIinar, con-
lroIar, ~o, conlroIe, vericao.
KONVlNK-l, convencer, ~o, convico, ~ll, convencer-se.
KOR-O, corao, ~u, cordiaI, bon~u, bondoso.
KORLSPOND-l, corresonder-se, ~unto, corresondenle
(s.), ~(ud)o, corresondncia.
KORN-O, chifre.
KORP-O, coro.
KOST-l, cuslar, ~o, cuslo, cusla, muIte~u, cusloso,recioso.
KOV-l, chocar, sldlgl ~l, deilar (ave).
KRL-l, criar, ~lnto, criador, ~(lt)uo, crialura, ~uo, ~udo,
criao.
KRLD-l, crer, acredilar, ~ebIu, criveI, ~ebIe, ossiveImenle,
~o, crena, ~emu, creduIo, ~lndu, digno de credilo, aveI,
ne~ebIu, incriveI.
KRLSK-l, crescer, eI~l, aonlar, ~o, crescimenlo, aIlura,
~uo, vegelaI, Ianla.
KRLSTOMATl-O, creslomalia.
KRLV-l, rebenlar, eslourar.
KRl-l, grilar, canlar (gaIo), ek~l, excIamar, ~uudl, malra-
quear (f.).
KRlM-O, crime, ~uIo, criminoso (s.).
KRlST-O, Crislo, ~nusko. NalaI, ~unu, ~uno, crislo.
KROM, fora, excelo, corn exceo de, menos, saIvo, com
excIuso de, seno, a no ser, liranle, aIem de, ~e, aIem
disso, ainda.
KRONlK-O, crnica.
KRUC-O, cruz, cruzeiro, ~lgl, cruzar (or em forma de
cruz), ~uml, crucicar.
KRUD-A, rude, brulo, losco, virgem, brusco, ~(u)o,
maleria-rima.
KRUR-O, erna.
KRUZLR-O, cruzeiro (moeda).
K.T.P. ( ku] tleI pIu), elc.
KUDR-l, coslurar, coser, ~lIo, aguIha, ~omulno steblIo,
maquina de coslura.
KUK-O, boIo.
KULLR-O, coIher.
KULP-A, cuIado, ~o, cuIa, sen~u, inocenle.
KULTUR-l, cuIlivar, amanhar, ~o, cuIlura, ~u, ~ltu, cuIlo.
KUN, com, de, a, ~e, |unlamenle, ~lgl, |unlar, ~eco, |uno,
reunio, ~uIo, comanheiro.
KUR-l, correr, for~l, fugir.
KURAC-l, lralar (de doenle, como medico), ~lsto, medico,
~lstuo, medicaslro.
KURA-A, cora|oso, denodado, ousado, ~l, ousar, ler co-
ragem de, ~o, coragem, maI-a, medroso, covarde, sen~u,
desanimado, ~lgl, animar.
KURB-A, curvo.
KURlOZ-A, curioso, inleressanle.
KURS-O, curso.
KU-l, eslar deilado, |azer, ~ll, ~lgl sln, ek~l, deilar-se,
~lgl, r deilado, deilar.
KUZ-O, rimo, ~lno, rima, ge~o], rimos (de ambos os
sexos).
KVALlT-O, quaIidade.
KVANKAM, ainda que, embora, oslo que, se bem que.
KVAR, qualro (4), dek ktur, 14, kturdek, 40, kturcent, 400,
~ono, um quarlo (1/4), ~obIo, quadruIo.
KVAZA, como se, como que, como, ~u, aarenle, uma es-
ecie de, ~homo, esanlaIho, ~dlrl, aIudir.
KVlLT-A, quielo, caImo, ~lgl, acaImar, ~ll, aquielar-se,
acaImar-se, ~eco, quielude.
KVlN, cinco (5), dek ktln, 15, ktlndek, 50, ktlncent, 500.
L
LA, ou I, o, a, os, as (arligo).
LABOR-l, lrabaIhar, ~o, ~udo, lrabaIho, ~emu, lrabaIhador
(a.), ~estro, caalaz, ~lIo, inslrumenlo de lrabaIho, ~lsto,
lrabaIhador, oerario, kun~l, coIaborar, per~l, ganhar (eIo
lrabaIho).
LAC-A, cansado, ~lgl, cansar, ~lgu, cansalivo, ~ll, cansar-
se.
LAG-O, Iago.
LAKT-O, Ieile, ~uo, Ialicinio.
LAN-O, I, ~uo, Ianificio, arligo feilo de I.
LAND-O, ais, lerra, en~ldo, serlane|o.
LANG-O, Iingua (anal.).
LANUG-O, eIo, enugem, colo, feIa, Ianugem, buo,
eIugem, ~uo,coberla feIuda.
LARM-O, Iagrima.
LAS-l, deixar, de~l, soIlar, for~l, abandonar.
LAST-A, uIlimo, untu~u, enuIlimo.
LATlN-A, Ialino, ~ldu Ilngto, Iingua neoIalina.
LA, conforme, segundo, consoanle, de acordo com, ao,
Iongo de, or.
LAD-l, Iouvar, ~lndu, IouvaveI, digno de Iouvor, ~o, Iou-
vor.
LLG-l, Ier, ~unto, Ieilor, ~udo, Ieilura, ~oIlbro, Iivro de Iei-
lura, ~ebIu, IegiveI (que ode ser Iido), ~endu, que deve ser
Iido, ~lndu, que merece ser Iido.
LL-O, Iei, ~donunto, IegisIador, ~e, sob a Iei.
LLRN-l, arender, ~unto, arendiz, aIuno, ~eo, escoIa, co-
Iegio, ~e]estro, direlor de escoIa, de coIegio, ~udo, arendi-
zado, ~endu, que lem de ser arendido.
LLRT-A, habiI, muI~u, desa|eilado.
LLTLR-O, carla.
LLV-l, Ievanlar, ~ll, sln ~l, Ievanlar-se, eIevar-se, ~lIo, aIa-
vanca, ~lo, Ievanlar-se (s.), nascer (s.).
LLTLNANT-O, lenenle.
Ll, eIe, ~n, o, ~u, seu, sua, deIe.
LlBLR-A, Iivre, isenlo, franco, indeendenle, aIiviado, ~lgl,
Iiberlar, -ii, Iiberlar-se.
LlBR-O, Iivro, Ierno~o, comndio, Iivro didalico, manuaI,
~uo, Iivreco, ~o, Iivro imoraI.
LlG-l, Iigar, comromeler.
LlGN-O, madeira, Ienho, Ienha, ~ulsto, marceneiro,
bruI~uro, fogueira.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 259
LlNGV-O, Iingua, idioma, Iinguagem, ~u, Iinguislico.
LlP-O, Iabio, ~huro], bigodes.
LlT-O, cama, Ieilo, ~uo, areslo de cama, ~kotrlIo, cober-
lor, ~tuko, IenoI, eI~ll, Ievanlar-se do Ieilo, en~ll, deilar-
se no Ieilo.
LlTLR-O, Ielra (do aIfabelo).
LlTLRATUR-O, Iileralura.
LO-l, morar, car, ~unto, morador, habilanle, ~eo, mo-
rada.
LOK-O, Iugar, de~e de, desde.
LONG-A, comrido, Iongo, ~o, comrimenlo, ~e, Ionga-
menle, muilo lemo, untu ne~e, ha ouco (lemo), de ~e,
ha muilo (lemo), muI~u, curlo.
LUD-l, brincar, |ogar, locar (inslrumenlo de musica), ~lIo,
brinquedo.
LUDOVlK-O, Luis.
LUM-l, Iuzir, reIuzir, fuIgir, ~o, Iuz, ~u, cIaro, muI~u, es-
curo, lrevoso, muI~o, lrevas, prl~l, iIuminar, aIumiar (or
meIo de Iuz aIheia), ek~l, comear a Iuzir, (ek)~lgl, iIuminar
(com sua rria Iuz), muI~l, escurecer.
LUN-O, Lua, ~brlIo, Iuz da Lua.
LUND-O, segunda-feira.
LUP-O, Iobo, ~lno, Ioba.
M
MA]-O, maio.
MA]LST-A, ma|esloso.
MA]STR-O, meslre, ~u, magislraI,
MAL-, rexo que forma aIavras de senlido conlrario,
anlnimos: ~fuclIu, dificiI, ~bonu, mau.
MALGRA, aesar de, no obslanle, a deseilo de, ~e, ae-
sar disso.
MAN-O, mo, ~umo, unho (de vesluario).
MAN-l, comer, ~o, refeio, ~uo, comida, aIimenlo,
~ebIu, comesliveI, tug~l, aImoar, tesper~l, |anlar, nokto~l,
cear.
MANl-O, mania, ~uIo, maniaco (s.).
MANlLR-O, maneira, modo, klu~e, de que maneira, como.
MAR-O, nlano, auI.
MARD-O, lera-feira.
MARlA, Maria, Man|o, Marin|o, Maricola, Mariazinha.
MARTA, Marla.
MART-O, maro.
MARTlN-O, Marlim, Marlinho.
MASTR-O, alro, dono.
MAlN-O, maquina, ~u, mecnico, maquinaI, ~lsto, ma-
quinisla, Iet~o, cabrea.
MATLN-O, manh, ~o, de manh, fru~e, de manh cedo,
~lo, aIvorada, (o) amanhecer.
MATLRlAL-A, maleriaI.
MATRAC-O, coIcho.
MLM, mesmo, mesma, mesmos, mesmas, rrio elc.,
~komprenebIu, comreensiveI or si mesmo.
MLMOR-l, Iembrar-se, recordar-se (de), re~l, rememorar,
recordar de novo, Iembrar-se (de), ~o, mem ria, Iem-
brana.
MLNSOG-l, menlir, ~o, menlira, inverdade, ~emu, menli-
roso.
MLRlT-l, merecer, ~o, merilo, ~u, merilrio, de merilo.
MLRKRLD-O, quarla-feira.
MLTAL-O, melaI.
MLTR-O, melro.
MLZUR-l, medir, lomar medida, ~o, medida.
Ml, eu, mim, migo, ~u, meu, minha, ~n, me.
MlLL-O, meI, ~u, meIiuo.
MlLN-O, sionomia, cara, ar.
MlGR-l, migrar, lransmigrar, eI~l, emigrar, en~l, imigrar,
~unto, viandanle.
MlL, miI, ~o, miIhar, miIheiro, ~ono, (um) miIesimo.
MlLD-A, doce, suave, meigo.
MlLlT-l, guerrear, combaler, ~o, guerra.
MlLV-O, miIhafre.
MlN-O, mina, ~lsto, mineiro.
MlNAC-l, ameaar, ~o, ameaa, ~u, ameaador.
MlNUS, menos (em sublrao ).
MlNUT-O, minulo, momenlo.
MlR-l, admirar-se, ~egl, esanlar-se, surreender-se,
~lndu, admiraveI, maraviIhoso, ~ego, esluefao, ~(eg)lgu,
esanloso.
MlRAKL-O, miIagre.
MlS-, rexo que signica: erradamenle, incorrelamenle,
Imrriamenle, em faIso: ~komprenl, comreender de
maneira errada, ~uzl, fazer uso errado ou imrrio,
~puo, asso em faIso.
MlSTLR-O, mislerio, ~u, mislerioso.
MlZLR-A, miseraveI, ~o, miseria.
MOD-O, moda.
MODLRN-A, moderno.
MOK-l, zombar de, mofar de, escarnecer de, ~noml, aIcu-
nhar, ~utuo, ob|elo de zombaria (essoa ou coisa), ~o, es-
carnio.
MOL-A, moIe, ~eco, moIeza, muI~u, duro, muI~uo, coisa
dura.
MOMLNT-O, momenlo, ~u, momenlneo.
MON-O, dinheiro, puper~o, moeda-aeI, ~ero, (uma) mo-
eda, ~heIpo, subveno, subsidio, ~u]o, carleira de di-
nheiro.
MONAT-O, ms.
MOND-O, mundo, ~u, tut~u, mundiaI, universaI.
MONT-O, monle, ~uro, cordiIheira, serra, ~eto, morro, co-
Iina, ouleiro.
MONTR-l, moslrar, aonlar, ~lIo, onleiro (de reIgio
elc.), ~ll, moslrar-se, exibir-se, vericar-se.
MOR-O, coslume.
MORAL-A, moraI.
MORD-l, morder.
MORGA, amanh, post~, deois de amanh, ~u, de ama-
nh.
MORT-l, morrer, faIecer, ~o, morle, ~lgl, malar, ~lgo, assas-
sinio, ~emu, morlaI, mem~lgo, suicidio, ~e, de morle, ~lnto,
defunlo.
MOV-l, mover, movimenlar, ~(ud)o, movimenlo, sen~u,
imveI, sen~e, sem movimenlo.
MU-l, mugir.
MULT-A, muilo (delerminalivo), muI~u, ouco (delermd.),
~e, muilo (adv.), muI~e, ouco, pIl~o, maioria, pIl~e, mais.
MUR-O, muro, arede, muraIha, ~romplIo, ariele.
MURMUR-l, sussurrar, murmurar, borbuIhar, resmungar,
rosnar, ~(ud)o, murmurio.
MUS-O, camundongo, ralinho.
MUZL-O, museu.
MUZlK-O, musica, ~u, musicaI.
260 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
N
-N, lerminao do acusalivo: Il skrlbls Ieteron, eIe escreveu
uma carla, ml Iuborls ktur tugo]n, lrabaIhei qualro dias, Il
teturls en Purlzon, eIe via|ou ara Iaris.
NACl-O, nao, ~u, nacionaI, lnter~u, inlernacionaI.
NA]BAR-O, vizinho.
NASK-l, arir, dar a Iuz, ~ll, nascer, ~lo, nascimenlo,
~otugo, aniversario nalaIicio.
NATUR-O, nalureza, gnio, ~u, naluraI, su-
per~u,sobrenaluraI.
NA, nove (9), dek nu, 19, nudek, 90, nucent,900.
NAZ-O, nariz, ~ego, focinho, narigo, ~eto, bico (de vaso),
~tuko, Ieno.
NL, no, ~l, negar, ~o, negao, ~u, negalivo.
NLBUL-O, nevoa, ~ego, nevoeiro.
NLCLS-A, necessario.
NLGATlV-A, negalivo.
NL-l, nevar, ~o, neve.
NLK, nem.
NLNlA, nenhuma esecie de, nenhum.
NLNlAL, or nenhum molivo.
NLNlAM, nunca, |amais, em lemo aIgum.
NLNlL, em nenhum Iugar, em arle aIguma, nenhures.
NLNlLL, de nenhum modo, de forma aIguma, absoIula-
menle no.
NLNlLS, de ninguem.
NLNlO, nada, ~lgl, anuIar, ~lo, aniquiIamenlo.
NLNlOM, em nenhuma quanlidade, em nenhum grau, ab-
soIulamenle no, absoIulamenle nada.
NLNlU, ninguem, nenhum.
NLP-O, nelo, ~lno, nela, pru~o, bisnelo, prupru~o, lrisnelo,
ge~o], nelo(s) e nela(s).
NLPR-L, absoIulamenle, infaIiveImenle, sem faIla, com
cerleza, ~e toIl, fazer queslo de.
NLST-O, ninho.
NLTRAL-A, neulro.
NLV-O, sobrinho, ~lno, sobrinha, bo~lno, sobrinha am.
Nl, ns, ~n, nos, ~u, nosso, nossa.
NlGR-A, relo, negro.
NlL-O, NiIo.
-N]-, suxo de carinho feminino: pun]o, mame, Mun]o,
Maricola.
NOBL-A, nobre (a.), ~uIo, nobre (s.), ~eco, nobreza, quaIi-
dade eIevada, muI~uo, baixeza, indignIdade.
NOKT-O, noile, ~u, nolurno, ~e, a noile, de noile, ~omezo,
meia-noile, tru~l, ernoilar.
NOM-O, nome, ~l, chamar, nomear, ~e, a saber, mok~l, aI-
cunhar, sen~u, annimo.
NOMlNATlV-O, nominalivo.
NOMBR-O, numero, muIte~o pIuruIo, IuraI, unu~o
slnguIuro, singuIar.
NOV-A, novo, u~o, novidade, de~e, novamenle, de novo,
muI~u, veIho.
NOVLMBR-O, novembro.
NU, eia!, enlo!, bem, ois bem, ois, ora, nu, nu!, ora, ora!
NUB-O, nuvem, ~u, anuviado.
NUD-A, nu, desIdo, ~upledu, de es nus, descaIo.
NUL-O, zero, nuIo.
NUN, agora, ~tempe, aluaImenle, ~u, de agora.
NUR, somenle, ~u, simIes, mero, uro.
NUTR-l, aIimenlar, nulrir, ~u, nulrilivo, ~uo, aIimenlo, co-
mesliveI.
O
-O, lerminao do subslanlivo: domo, casa.
OBL-l, obedecer, muI~l, desobedecer, ~o, obedincia.
OB]LKT-O, ob|elo, coisa.
-OBL-, suxo que forma os muIliIicalivos: du~u, duIo,
muIt~lgl, muIliIicar, trlobIe ktln, lres vezes cinco.
OBSLRV-l, observar.
OBSTlN-A, leimoso, obslinado, ~emu, obslinado, leimoso,
~l, leimar, obslinar-se, ~o, obslinao, ~e, obslinadamenle.
OlLR-l, oferecer, sacricar, ~o, sacrificio, oferla, sln~u, de
aulo-sacrificio.
OlLND-l, ofender, desfeilear, in|uriar, uIlra|ar, ~o, ofensa,
uIlrage.
OllC-O, emrego, cargo, funo, ~e]o, rearlio, escril-
rio, ~lsto, funcionario.
OllClR-O, ociaI (miIilar), eks~o, ex-ociaI.
OlT-L, frequenlemenle, muilas vezes, ~n, frequenle, -igi,
lornar frequenle, amiudar, muI~u, raro.
OHO, oh!
O], ai! (dor).
OK, oilo (8), dek ok, 18, okdek, 80, okcent, 800.
OKAZ-O, caso, ocasio, aconlecimenlo, oorlunidade, ~l,
aconlecer, ~lgl, roduzir, ocasionar, ~uo, aconlecimenlo.
OKTOBR-O, oulubro.
OKUL-O, oIho, ~tltro], cuIos.
OKUP-l, ocuar, ~o, ocuao.
OL, do que, que (em comarao).
OMBR-O, sombra.
-ON-, suxo que forma os numeros fracionarios:
du~o,melade, trl~o, um lero.
ONl, se, a genle (ron. essoaI indenido).
ONKL-O, lio, ~lno, lia, ge~o], lios (de ambos os sexos),
-OP-, suxo que forma coIelivos: du~e, dois a dois, emgru-
os de dois, trl~e, aos lrs, em gruos de lrs, lodos lrs.
OPLRACl-O, oerao (mal.).
OPlNl-l, oinar, achar, ~l sln, |uIgar-se, ~o, oinio.
OR-O, ouro, ~u, de ouro, aureo, ~uml, dourar.
ORAN-O, Iaran|a, ~u]o, ~urbo, Iaran|eira.
ORDlNAR-A, ordinario, usuaI, comum, habiluaI, ~e, de or-
dinario, habiluaImenle, ekster~u, exlraordinario.
ORDON-l, ordenar, mandar, ~o, ordem, mandamenlo.
ORLL-O, oreIha, ouvido.
ORlGlNAL-O, originaI (s.).
-OS, lerminao do fuluro dos verbos: ml furos, farei, zer.
OST-O, osso.
OV-O, ovo, ~uo, omeIela.
P
PA, ua!, caramba!, pu, pu!, ora, ora! (increduIidade).
PAC-O, az, ~u, acico, muI~l, brigar, guerrear-se, re~ll,
reconciIiar-se.
PAClLNC-O, acincia, ~u, acienle, ~e, acienlemenle.
PAl-l, ek~l, alirar, dar liro, ~unto, alirador, ~udl,lirolear,
~o, liro, ~lIo, esingarda, ~lIego = kunono,canho.
PAG-l, agar, ~o, agamenlo, re~l, agar de voIla, relri-
buir, ~endu, que lem de ser ago.
PAL-A, aIido, ~ll, emaIidecer.
PAN-O, o.
PANTALON-O, caIa(s).
PAPLR-O, aeI, ~u]o, carleira, asla (de aeis).
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 261
PAR-O, ar.
PARAlRAZ-O, arafrase.
PARDON-l, erdoar, ~o, erdo, ~emu, cIemenle, induI-
genle.
PARLNC-O, arenle, bo~o, arenle am, ~eco, arenlesco,
~uro, arenleIa.
PARlZ-O, Iaris, ~uno, arisiense.
PAROL-l, faIar, ~o, aIavra, discurso, lnter~o, conversa,
prl~l, lralar, referir.
PART-O, arle, frao, arceIa, quinho, ~oprenl, arlici-
ar (de), lomar arle (em).
PAS-l, assar (i.), ~lntu, assado, ~lgl, assar (lr.), for~l,
assar, decorrer, morrer.
PASLR-O, ardaI.
PASTR-O, adre, sacerdole.
PA-l, andar, caminhar, dar asso(s), marchar, ~o, asso,
~udo, isada, (o) andar, en~l, enlrar, ~o post ~o, asso a
asso.
PAA-O, axa.
PAT-l, aascenlar, aslorear, ~l sln, aslar, ~le]o, aslo,
~lsto, aslor.
PATR-O, ai, ~lno, me, ~eto, aizinho, aai, ~lneto, me-
zinha, mame, ~u]o, alria, ~u]u, alrio, pru~o], anleassa-
dos, avoengos, ge~o], ais (ai e me), duon~o, adraslo,
ge~u Ilngto, Iingua malerna, bo~o, sogro.
PATRlOT-O, alriola.
PAL-O, IauIo, Pu]o, IauIinho.
PAV-O, avo, ~ecu, enfaluado.
PLC-O, edao, lrecho.
PL]ZA-O, aisagem.
PLK-l, ecar, ~o, ecado, ~uIo, ecador.
PLN-l, esforar-se, dar-se ao lrabaIho de, rocurar, ~udo,
esforo, fadiga, lrabaIho.
PLND-l, ender, ~untu, endenle, ~lgl, deendurar, enfor-
car, ~lgl sln, enforcar-se, ~ll, car deendurado.
PLNLTR-l, enelrar.
PLNS-l, ensar, ek~l, ensar, prl~l, reelir, medilar, eI~uo,
inveno, eI~l, invenlar, ~o, ensamenlo.
PLNT-l, arreender-se.
PLR, or (meio de), com (inslrumenlo), de, em, a.
PLRD-l, erder, ~ll, erder-se, ~o, erda.
PLRL-l, erecer, ~lgu, nefaslo.
PLRlLKT-A, erfeilo, esmerado, arimorado, ~e, erfeila-
menle, ~eco, erfeio, ~lgl, aerfeioar, arimorar, ne~u,
imerfeilo, ~e ku] sen komo!, erfeilo e escorreilo!
PLRMLS-l, ermilir, ~o, ermisso, Iicena, muI~l,roibir.
PLRSLKUT-l, erseguir.
PLRSlST-l, ersislir, ~(ud)o, ersislncia.
PLRSON-O, essoa, ~u, essoaI, ~e, essoaImenle.
PLT-l, edir, ml ~us, or favor.
PLTOL-l, fazer lravessuras, lraquinar, ~emu, lravesso, lra-
quinas, ~uo], diabruras, lravessuras.
PLTR-O, Iedro, Pe]o, Iedrinho.
PLZ-l, esar ( ler eso), ~u, esado, ~lIo, eso (ara ba-
Iana).
Pl-A, iedoso, reIigioso, devolo, ~uuIo, bealo, ~eco, ie-
dade, muI~u, imio.
PlLD-O, e, ~e, a e, nudu~u, de es nus, descaIo, ~lngo,
eslribo, du~uIo, biede (s.), ktur~uIo quadruede(s.).
PlR-O, era, ~u]o, ~urbo, ereira.
PlZ-O, erviIha.
PLAC-O, raa, Iargo.
PLA-l, agradar, (a)razer, convir, cair em graa, ~u, agra-
daveI, araziveI, muI~l, desagradar.
PLANT-O, Ianla.
PLL], (o) mais, muI~, (o) menos, ~e, ao maximo, no mais
aIlo grau, na maioria, em geraI.
PLLN-A, cheio Ieno, comIelo, ~uml, cumrir, execu-
lar, sair-se de, consumar, ~lgl, encher, ~umebIu, execula-
veI, viaveI, ne~umebIu, no execulaveI, inviaveI, ~e, Iena-
menle, em cheio.
PLLZUR-O, razer, ~u, or razer, agradaveI, ~e, razen-
leiramenle, com razer.
PLl, mais (comaralivo), muI~, menos (comaralivo).
PLOR-l, chorar, ~o, choro, ~uudo, choradeira, ek~l, r-se
a chorar.
PLU, mais (em durao, em conlinuao): ~lrl, conlinuar a
andar, rosseguir, ~u, uIlerior, ~ku] ~, cada vez mais.
PLUG-l, Iavrar, Iaborar, arar, cavar, gran|ear, ~lIo, arado,
charrua.
PLUM-O, ena, Iuma, ~lngo, canela.
PLUMB-O, chumbo.
PLUR-A], diversos, varios.
PLURAL-O = MULTLNOMBRO, IuraI.
PLUS, mais (em adio +).
PLUV-l, chover, ~egl, chover a cnlaros, ~etl, choviscar, ne-
bIinar, ~o, chuva, ~ego, chuvada, aguaceiro.
PO, a razo de, a.
POLT-O, oela, ~uo, oelaslro.
POL-A, oIons (a.), ~o, oIaco, oIons (s.), ~u]o, ~Iundo,
IoInia.
POLlC-O, oIicia, ~uno, oIiciaI (s.), ~estro, chefe de oIi-
cia.
POM-O, ma, ~u]o, ~urbo, macieira, ter~o, balala.
POPOL-O, ovo, ~uo, ouIaa, genlaIha.
POR, ara, or, a m de.
PORD-O, orla, ~lsto, orleiro, ~ego, orlo.
PORT-l, Ievar, carregar, lrazer, veslir, for~l, Ievar, uI~l, lra-
zer, ~lsto, carregador, truns~l, lransorlar.
PORTUGAL-A, orlugus (a.), ~o, orlugus (s.), ~u]o,
~Iundo, IorlugaI.
POSLD-l, ossuir, ~uo, roriedade, ~unto, dono, rori-
elario.
POST, as, deois de, alras de, or lras de, ~e, deois,
alras, ~euIo, slero, de ~e, or delras.
POSTUL-l, exigir, (re)cIamar, demandar, osluIar, edir,
~o, exigncia, ~emu, exigenle, recIamador.
PO-O, boIso, en~lgl, r no boIso, emboIsar, eI~lgl, de-
semboIsar, lirar do boIso.
POST-O, correios, ~murko, seIo oslaI, o~ce]o,rearlio
oslaI, agncia do correio.
POTLNC-O, olncia.
POV-l, oder (v.), ~o, oder (s.).
PRA-, rexo que indica afaslado, remolo: ~ avo, bisav,
~nepo, bisnelo, ~nepo, lrinelo, ~urburo, mala virgem.
PRAKTlK-O, ralica, ~o, ralico.
PRAV-A, que lem razo, que esla cerlo, |uslo, ~l, ler razo,
muI~l, no ler razo, eslar errado, sln ~lgl, |uslicar-se.
PRLClP-L, rinciaImenle.
PRLClZ-A, reciso, exalo, ~e, recisamenle, com reciso.
PRLDlK-l, regar, fazer redica, ~o, sermo, redica.
PRLlLR-l, referir, ~o, relerncia, ~lndu, referiveI.
PRLllKS-O, rexo.
PRL-l, rezar, orar, ~e]o, casa de orao, lemIo, igre|a,
~(ud)o, orao.
PRLM-l, aerlar, comrimir, remer, esremer, remir,
esmagar, ~o, resso, aerlo.
PRLMl-O, rmio.
262 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
PRLN-l, lomar, aanhar, agarrar, lirar, ek~l, agarrar, segu-
rar, de~udo, sublrao, eI~l, for~l, lirar, purto~l, lomar arle
(em), arliciar (de), uI~l, aossar-se, acoIher.
PRLPAR-l, rearar.
PRLS-l, imrimir, ~uo, imresso.
PRLSKA, quase.
PRLT-A, ronlo, disoslo, Ieslo, resles, ~ll, aronlar-se,
~eco, ronlido, resleza.
PRLTLND-l, relender, ~o, relenso.
PRLTLR, or dianle de, ao Iado de, or |unlo de, aIem de.
PRLZLNT-l, aresenlar, oferecer, reresenlar, ~(ud)o,
aresenlao, reresenlao, re~l, reresenlar, re~unto, re-
resenlanle.
PRl, a reseilo de, sobre, em.
PRlNC-O, rincie, ~Iundo, rinciado.
PRlNTLMP-O, rimavera.
PRlVAT-A, arlicuIar, rivado, ~e, em caraler arlicuIar.
PRO, or (causa, lroca).
PROCLD-l, roceder, ~o, rocesso.
PROlLSl-O, rosso, ~lsto, rossionaI (s.).
PROllT-O, roveilo, vanlagem, bem
PROlUND-A, rofundo, ~eco, rofundeza, en~ll,
enfronhar-se.
PROGRLS-O, rogresso, ~emu, rogressisla.
PROKSlM-A, rximo, ~e, erlo, muI~u, Ionginquo,
muI~e, Ionge,, ~uIo, (o) rximo (s.), ~ume, aroximada-
menle, erlo de, cerca de, uI~lo, aroximao, (uI)~ll,
aroximar-se.
PROMLN-l, assear, ~o, asseio.
PROMLS-l, romeler, ~o, romessa.
PRONONC-O LLPAROLO, ronuncia, ~l, ronunciar.
PROPAGAND-l, roagar, ~o, roaganda.
PROPON-l, roor, oferecer, avenlar, ~o, roosla, ideia.
PROPR-A, rrio, ~uo, roriedade, ~e, roriamenle.
PROTLKT-l, roleger.
PROTLST-l, roleslar.
PROV-l, ensaiar, rovar, exerimenlar, ~o, rova, ensaio,
~lIo, edra de loque.
PROZ-O, rosa, ~uo, lrecho de rosa.
PRUDLNT-A, rudenle, de |uizo, sensalo, razoaveI, ~o,
rudncia, |uizo, sen~u, desassisado.
PRUNT-l, dar, ou lomar emreslado, ~o, emreslimo,
~edonl, dar de emreslimo, ~eprenl, lomar emreslado.
PUBLlK-A, ubIico (a), ~o, ubIico (s.), ~lgl, ubIicar.
PUNKTO, onlo.
PUP-O, boneco, boneca.
PUR-A, uro, Iimo, simIes, mero, ~eco, ureza, (re)~lgl,
uricar.
R
RAB-l, ralar, rainar, ~lsto, saIleador, ~(o)blrdo, ave de
raina, ~obesto, fera.
RADl-O, raio (Iuz, mal., roda, exlenso), radio (eI.).
RADlK-O, raiz (l.s.).
RA]D-l, cavaIgar, andar a cavaIo, monlar (em cavaIo, elc.).
RA]T-O, direilo (facuIdade Iegilima), |us, ~l, ler direilo de.
RAKONT-l, conlar, narrar, ~o, conlo, narrao, reIalo.
RAN-O, r, ~eto, rzinha.
RAPlD-A, raido, ceIere, aressado, veIoz, ~e, de-
ressa,raidamenle, raido, ~l, aressar-se, ~eco, raidez,
ronlido, veIocidade, ~emu, Iigeiro, ~ege, com enorme ra-
idez, muI~u, Ienlo, vagaroso, muI~e, vagarosamenle, de-
vagar.
RAV-l, encanlar, exlasiar, arrebalar, embevecer, enIear,
maraviIhar, ~u, arrebalador, encanlador, maraviIhoso,
~lteco, embevecimenlo.
RAZ-l, fazer a barba, ~lIo, navaIha.
RL-, rexo que indica: 1) reelio, reilerao: ~furl, refa-
zer, 2) relorno a origem: ~tenl, regressar, 3) ideia geraI de
recuo, rebale, resosla: ~brlIl, reelir-se, ~sonl, ressoar, ~e,
de novo, ~en, ara lras, de voIla.
RLAL-A, reaI, ~eco, ~uo, reaIidade.
RLClPROK-A, reciroco, muluo, ~e, recirocamenle, mu-
luamenle, um ao oulro.
RLG-l, governar, reger, dominar, gerir, imerar, ~lsturo,
governo, mem~eco, aulodominio.
RLGLNT-O, regenle.
RLGN-O, reino, ais, Islado, reino (da Nalureza),
sum~uno, concidado.
RLGUL-O, regra, ~u, reguIar (a.), ~uro, eslalulo, ~e, regu-
Iarmenle.
RL-O, rei, ~ldo, rincie, ~ldlno, rincesa, eks~o, ex-rei,
~lno, rainha.
RLKRUT-O, recrula.
RLKT-A, relo, direilo, direlo, ne~u, indirelo, muI~u, lorlo,
incIinado, ~ll, relesar-se, ~e, direilo (adv.),
RLNKONT-l, enconlrar, ~ll, enconlrar-se.
RLNVLRS-l, derribar, lombar (lr.), ~ll, virar, lombar (i.).
RLSPLKT-O, reseilo, ~emu, reseiloso, ~opIenu, resei-
loso.
RLSPOND-l, resonder, ~o, resosla.
RLSPUBLlK-O, reubIica.
RLST-l, car, ermanecer, reslar, faIlar, ~lgl, fazer car,
deixar, ~untu, reslanle.
RLV-l, sonhar (acordado), devanear, ~o, sonho, devaneio.
RLVU-O, revisla (l, s.).
RlBLL-l, rebeIar-se, revoIlar-se.
RlCLV-l, receber, obler.
Rl-A, rico, ~uIo, rico, (s.): muI~uIo, obre (s.), ~eco, ri-
queza, ~uo, riqueza (maleriaI).
RlD-l, rir, ~eto, sorriso, (ek)~etl, sorrir, ~lndu, ridicuIo,
~udo, risada, ~ul, rir esluidamenle, ~lgu, de (fazer) rir.
RllU-l, refugiar-se, ~o, refugio, ~u, de refugio.
RllUZ-l, recusar, denegar, indeferir, negar, ne~ebIu, irre-
cusaveI.
RlGARD-l, oIhar, ler (or), considerar, ~o, oIhar (s.), ~udl,
conlemIar, ~l uI, dar ara.
RlGlD-A, rigido, leso, ri|o, hirlo, eselado, ~ll, enlore-
cer, relesar-se, endurecer.
RlKOLT-l, coIher, ceifar, ~o, coIheila.
RlLAT-l, referir-se, ler reIao com, dizer reseilo a, ~u, re-
Ialivo, ~o, reIao, ~e, reIalivamenle, lnter~l, manler reIa-
es recirocas.
RlMARK-l, nolar, observar, divisar, ver, rearar, ~o, ob-
servao, nola, ~ebIu, erceliveI, nolaveI, ek~l, erceber,
-lgl, observar.
RlMLD-O, meio, exedienle, recurso.
RlPOZ-l, reousar, descansar, ~otugo, dia de descanso, ~o,
reouso, descanso.
RlVLR-O, rio, ~eto, ribeiro, crrego, arroio, riacho, ~ego,
rio enorme.
ROBLRT-O, Roberlo.
ROK-O, rocha, ~ecu, rochoso.
ROMP-l, romer, quebrar, ~ll, romer-se, quebrar-se, ln-
ter~l, inlerromer, mur~lIo, ariele, ~ebIu, fragiI.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 263
ROND-O, roda, circuIo, ~u, redondo.
ROS-O, orvaIho.
ROZ-O, rosa, ~okoIoru, cor-de-rosa, ~u]o, ~urbeto, roseira.
RU-A, vermeIho, encarnado, rubro, ~lgl, avermeIhar, en-
rubescer (lr.), ~ll, enrubescer (i.), avermeIhar-se.
RUlN-O, ruina, ~lgl, arruinar, fuI~ll, esboroar-se.
RUL-l, roIar, reboIar, ~ll, ~l sln, roIar (i.).
RUS-A, russo (a.): ~o, russo (s.), ~u]o, ~Iundo, Russia.
RUZ-A, aslucioso, eserlo, ~o, ~eco, ~uo, aslucia.
5
SABAT-O, sabado.
SABL-O, areia, ~e]o, areaI, ~ero, gro de areia, ~ohorIoo,
amuIhela, ~u]o, areeiro.
SAGAC-A, sagaz, ersicaz, argulo, aliIado.
SA-A, sensalo, rudenle, a|uizado, muI~u, insensalo,
lonlo (s.), muI~uIo, insensalo (s.), loIo, desa|uizado, lonlo
(s.), muI~uo, Ioucura.
SAHAR-O, Saara.
SAL-O, saI, ~u]o, saIeiro.
SALlK-O, saIgueiro.
SALON-O, saIo.
SALT-l, saIlar, uIar, ~o, saIlo, uIo, ek~l, uIar de reenle,
dar um uIo, re~l, ressaIlar, saIlar ara lras, ~udl, dar uma
serie de saIlos, dls~l, saIlar (ara lodos os Iados).
SALUT-l, saudar, cumrimenlar, ~o, saudao, cumri-
menlo, ~on!, saIve!, saudaes!, re~l, relribuir o cumri-
menlo.
SAM-A, mesmo, muI~u, diferenle.
SAN-A, so, de boa saude, muI~u, doenle, enfermo,
~o,saude, muI~o, doena, re~ll, recuerar a saude,
reslabeIecer-se, ~lgl, curar, ~lglIo, remedio.
SANG-O, sangue.
SANKT-A, sanlo (a.), ~o, sanlo (s.): ~uIlno, (uma) sanla.
SAT-A, saciado, salisfeilo, farlo, muI~u, faminlo, muI~o,
fome.
SAV-l, saIvar, ~lnto, ~unto, ~onto, saIvador, ~zono, ~kor-
kuo, saIva-vidas, ~l sln, saIvar-se.
SCLN-O, cena.
SCl-l, saber, ~potl, saber, ossuir (conhecimenlo de), ~o,
saber (s.), conhecimenlo, sabedoria, ~lgl, comunicar, ek~l,
~ll, saber (de), lomar conhecimenlo (de), ~toIu, curioso.
SClLNC-O, cincia, ~u, cienlico, ~uIo, cienlisla.
SL, se (con|.).
SLD, mas, orem, seno.
SLG-l, serrar, ~lIo, serra, serrole.
SLK-A, seco, enxulo, ~eco, seca, secura, ~lgl, secar (i.).
SLKRLTARl-O, secrelario.
SLKS-O, sexo.
SLKUND-O, segundo (de lemo).
SLKV-l, seguir, acomanhar, seguir-se, ~untu, seguinle, ~e,
Iogo, orlanlo, or conseguinle, ~endu, que lem de ser se-
guido, ~o, conseqncia.
SLM-l, semear, dls~l, disseminar, ~o, semenle.
SLMA]N-O, semana, lu~u, semanaI.
SLN, sem.
SLNC-O, senlido, signicado, nexo, sen~o, disarale, lo-
Iice.
SLND-l, remeler, enviar, mandar, ~lto, enviado (s.).
SLNT-l, senlir, ek~l, (comear a) senlir, ~o, senlimenlo, un-
tu~o, ressenlimenlo, re~o, ressenlimenlo, magoa, ~lgl,
fazer que se|a senlido, ~ebIu, ~emu, deIlkut~u, sensiveI.
SLNTLNC-O, senlena, ~u, senlencioso.
SLP, sele (7), dek sep, 17, sepdek, 70, sepcent, 700.
SLPTLMBR-O, selembro.
SLR-l, rocurar, buscar, esquisar.
SLRlOZ-A, serio, sisudo, grave, ~eco, seriedade, sisudez,
gravidade, muI~u, Ieviano, frivoIo.
SLRPLNT-O, serenle, cobra, ~uml, serear, serenlear.
SLRV-l, servir, ~o, servio, ~lsto, criado, ~unto, servo, ser-
vidor, re~o, servio em relribuio, ~udo, servir (s.), servio
(miIilar).
SLS, seis (6), dek ses, 16, sesdek. 60, sescent, 600.
SLVLR-A, severo, muI~u, benigno.
Sl, si, sigo (ron. essoaI reexivo), ~n, se, ~u, seu, sua.
SlD-l, eslar senlado, eslar ousado, ~l, ek~l, ~lgl sln,
senlar-se, ~e]o, sede (de insliluio), kun~o, sesso.
SlGN-l, marcar, indicar, assinaIar, ~o, sinaI, marca, indice,
signo.
SlGNll-l, signicar, ~o, signicaco, signicado.
SlLAB-O, siIaba.
SlLLNT-l, caIar, siIenciar, guardar siIncio, eslar caIado,
~o, siIncio, ~lgl, fazer caIar, siIenciar (lr.), ~u!, siIncio!, ~u,
siIencioso.
SlMlL-A, semeIhanle, simiIar, arecido, ~e uI, a seme-
Ihana de, ~l, semeIhar, assemeIhar-se, arecer, ~lgl, asse-
meIhar, lornar semeIhanle.
SlMPL-A, simIes, mero.
SlNCLR-A, sincero, franco, IeaI.
SlNGULAR-O, (gram.) singuIar.
SlN]OR-O, senhor, dom, ~lno, senhora, dona, ~u, do se-
nhor, ge~o], senhores, casaI.
SlNONlM-O, sinnimo.
SlTUACl-O, siluao.
SKRlB-l, escrever, ~e, or escrilo, ~o, escrila, Sunktu ~o,
Iscrilura Sagrada, ~otubIo, escrivaninha.
SKU-l, sacudir, abaIar, eslremecer.
SOClLT-O, sociedade.
SOllA, Soa.
SOll-l, ler sede, ~untu, sedenlo (de).
SO]L-O, soIeira, Iimiar.
SOKRAT-O, Scrales.
SOL-A, s, sozinho, unico: ~e, somenle, ~eco, soIido, iso-
Iamenlo.
SOLDAT-O, soIdado.
SOLV-l, soIver, dissoIver, resoIver, ~ebIu, soIuveI, dls~ll,
desfazer-se.
SON-l, soar, roduzir som, ~o, som, beI~u, sonoro, re~l,
ressoar, ecoar.
SOND-l, sondar, ne~ebIu, insondaveI.
SON-O, sonho (dormindo), prem~o, esadeIo, ~l, sonhar.
SORT-O, sorle.
SPLC-O, esecie, notu~u, inedilo.
SPLGUL-O, eseIho.
SPLRT-A, exerienle, erilo, ~o, exerincia.
SPlR-l, resirar, esirar, re~l, resirar (novamenle), ~u,
resiralrio, ~o, soro, eI~l, exaIar, resirar, exirar.
SPlRlT-O, esirilo, inleIigncia, aIma, inleIeclo,
~u,esiriluaI.
SPRlT-l, fazer esirilo, ~u, esiriluoso.
STACl-O, eslao.
STAR-l, ermanecer (de e), eslar de e, eslar arado, es-
lar siluado, car, erguer-se, eslar, ~udl, eslacionar, ~(ud)-o,
eslacionamenlo, caImaria, ~ll, Ievanlar-se, or-se de e,
~lgl, or de e, Ievanlar, kontru~l, resislir, conlrariar.
264 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
STATU-O, eslalua, ~eto, eslaluela.
STLL-O, eslreIa, ~uro, consleIao.
STLP-O, eslee.
STLRK-l, adubar.
STLRN-l, eslender, ~l sln, eslender-se.
STRAT-O, rua.
STUD-l, esludar, ~emu, esludioso.
SUB, sob, debaixo de, or baixo de, abaixo de, ~lrl, ~lro,
deilar-se, r-se, descambar (v. e s.).
SUBlT-A, subilo, reenlino, brusco, inslanlneo, ~e, subi-
lamenle, de reenle.
SUBSTANTlV-O, subslanlivo.
SUD-O, suI, ~u, do suI, ~en, ara o suI, Sudameriko, Ame-
rica do SuI.
SUlLR-l, sofrer, enar, suorlar, aguenlar, rovar, alurar,
adecer, loIerar, ~o, sofrimenlo, adecimenlo.
SUll-A, sucienle, baslanle (a.), ~e, baslanle (adv.), ~l,
baslar, ~e!, ~us!, basla!
SUlOK-l, sufocar, enlaIar, ~lo, sufocao.
SUK-O, suco, seiva.
SUKCLS-l, ler bom xilo, conseguir, ~o, bom xilo.
SULK-O, suIco, ~lgl, suIcar, franzir.
SUN-O, SoI, ~Ietlo, soI Ievanle.
SUP-O, soa, ~u]o, lerrina, soeira.
SUPLR, acima de, or sobre, or cima de, ~l, suerar,
~ecu, de suerioridade (gram.), muI~ecu, de inferioridade
(gram.).
SUPOZ-l, suor, ~o, suosio, ~lgl, fazer suor.
SUPR-L, em cima, no aIlo, ~en, ara cima, maI-en, ara
baixo, ~o, cimo, aIlo, cume, auge, muI~e, embaixo, ~uo, su-
erficie.
SUR, sobre, em.
SURD-A, surdo (a.), ~uIo, surdo (s.).
SURPRlZ-l, surreender, ~o, surresa.
SURTUT-O, sobreludo.
SUVLRLN-O, soberano.
SVLD-A, sueco (a.), ~o, sueco (s.), ~u]o, ~Iundo, Suecia.
SVLN-l, desmaiar.
SVlNG-l, agilar, sacudir.

Al-O, carneiro, ~ldo, cordeiro, ~uro, rebanho.


A]N-l, arecer, ter~u, verossimiI, Iu~e, aarenlemenle.
AKAL-O, chacaI.
AN-l, mudar, lrocar, ermular, ~ebIu, mulaveI, ~ebIeco,
mulabiIidade, ne~ebIeco, imulabiIidade.
AT-l, areciar, rezar, muI~e, com desrezo.
LRC-l, grace|ar, brincar, iIheriar, ~o, grace|o, iIheria.
l, eIa, ~un, a, ~u, seu, sua, deIa.
lP-O, navio, ~uno, marinheiro, lriuIanle, ~estro, coman-
danle de navio, ~pereo, naufragio, eI~ll, desembarcar,
en~lgl, embarcar.
lR-l, dls~l, rasgar, diIacerar, eI~l, de~l, arrancar.
lRM-l, resguardar, abrigar, ~lIo, abrigo, anlearo.
LOS-l, fechar a chave, ~lIo, chave.
OV-l, emurrar, kun~l, franzir.
PAR-l, ouar, ~emu, econmico, ~kuso, caixa econ-
mica.
RANK-O, armario.
TAL-O, ao,
TAT-O, Islado,
TLL-l, furlar, galunar, roubar, eI~ll, sair furlivamenle,
~o, furlo, ~udo, furlo como habilo, ralica cIelomania,
~lsto, galuno, Iadro.
TON-O, edra, ~ego, enedo, rochedo.
U-O, saalo, ~lsto, saaleiro.
ULD-l, dever (ler divida), ~o, divida, dever (s.).
T
TABLL-O, labeIa, labuada.
TABL-O, mesa, skrlbo~o, secrelaria, escrivaninha.
TAG-O, dia, ~nokto, dia com a noile, dia comIelo,
~ll, amanhecer, ~mezo, meio-dia, lu~e, diariamenle,
post~meze, deois do meio-dia, de larde.
TAKS-l, laxar, avaIiar, colar (com.), a|uizar, arear, are-
ciar, ~udo, areciao, areciar (s.).
TALLNT-O, laIenlo, ~u, laIenloso.
TAMBUR-O, lambor, ~udo, (rufo de) lambor.
TAMLN, conludo, lodavia, enlrelanlo.
TASK-O, larefa, dever (escoIar).
TAG-l, convir, reslar-se, servir, ~u, reslaveI, rrio,
~eco, reslimo.
TLATR-O, lealro.
TLKST-O, lexlo.
TLLLGRAl-O, leIegrafo, ~l, leIegrafar, ~e, or leIegrama,
eIo leIegrafo.
TLLLGRAM-O, leIegrama, ~u, leIegraco.
TLLLR-O, ralo.
TLM-O, lema, assunlo, ~l, versar, lralar-se.
TLMP-O, lemo (esao de), hora(s), lemo (gram), pru~o,
remola anliguidade, sum~uIo, coevo (s.), de ~o uI ~o, de
lemos em lemos, de vez em quando.
TLMPLRAMLNT-O, lemeramenlo.
TLN-l, segurar, suslenlar, ler, sub~l amarar, ~e]o, de-
silo, aImoxarifado, de~l sln, absler-se, conler-se, eI~l aguen-
lar, suorlar, re~l, reler, deler, conler, sln ~l conler-se,
manler-se, sln ~o, orle, sln~udo, alilude, comoslura.
TLR-O, lerra, cho, Terra, ~u, lerreno (a.), ~tremo, lerre-
molo, ~en, a lerra, ao cho.
TLRUR-O, lerror, ~u, lerriveI, ~e!, que horror!
TLSTUD-O, larlaruga, cagado.
TlA, laI, de laI esecie, esle, esse, aqueIe, lo, assim.
TlAL, or isso, or islo, orlanlo.
TlAM, nesse lemo, naqueIe lemo, enlo.
TlL, ai, aIi, Ia, l ~, ~l, aqui, l~uIo, essoa daqui.
TlLL, de laI modo, assim, lanlo, lo.
TlLS, desle, desse, deIe, deIa.
TlM-l, lemer, recear, ek~l, ~ll, assuslar-se, ek~lgl, assus-
lar, ~lgl, alemorizar, ~emu, limido, medroso, ~o, medo, re-
ceio, lemor.
TlO, isso, aquiIo, ~l, l ~, islo.
TlOM, lanlo, lo, em laI quanlidade, ~du, lanlo, lanlos.
TlR-l, lirar, uxar, arraslar, sacar, eI~l, lirar, exlrair, re~l,
uxar ara lras, relirar, re~ll, afaslar-se.
TlU, esse, aqueIe, ~l, l ~, esle.
TOMB-O, lumuIo, cova, ~e]o, cemilerio.
TON-O, lom.
TONDR-l, lrove|ar, ~o, lrovo.
TORD-l, lorcer, ~u, lorluoso, sinuoso, ~ll, lorcer-se,
conlorcer-se.
TORLNT-O, lorrenle, caudaI, ~e, lorrenciaImenle.
TRA, alraves de, or.
TRADUK-l, lraduzir, ~o, lraduo.
APNDICE C. VOCABULRIOS Isvi.N+o six Mis+i 265
TRAl-l, acerlar (no aIvo), aIcanar (umm), alingir, dar no
aIvo, muI~l, errar o goIe, faIhar, ~lte!, isso mesmo!, erfei-
lamenle!
TRAN-l, corlar, ~lIo, faca.
TRANKVlL-A, lranqiIo, caImo, ~ll, lranquiIizar-se,
acaImar-se, ~eco, lranquiIidade, muI~u, inlranquiIo, inqui-
elo.
TRANS, aIem de, de oulro Iado de, ara Ia de.
TRL, mui, muilo, ~ege, imensamenle.
TRLM-l, lremer.
TRLN-l, arraslar, Ievar de raslos, uxar.
TRLZOR-O, lesouro.
TRl, lrs (3), dek trl, 13, trldek, 30, trlcent, 300.
TRlL-l, lriIar.
TRlNK-l, beber, lomar.
TRlUMl-l, lriunfar, ~o, lriunfo.
TRO, demasiado, demais, ~lgl, exagerar.
TROG-O, cocho.
TROV-l, achar, enconlrar, sln ~l, ~ll, achar-se, enconlrar-
se, haver, eI~o, descobrimenlo.
TRUNK-O, lronco, cauIe.
TU], Iogo, imedialamenle, |a.
TURMLNT-l, alormenlar, raIar, suIiciar, ~o, lormenlo, su-
Iicio.
TURN-l, girar, re~e, de voIla (a origem), sln ~l, ~ll, virar-
se, girar, rodar, voIlar-se, sln re~l, revirar-se, voIlar-se, re~l,
virar ara lras.
TU-l, locar, mexer, buIir, ~o, loque, lalo, kor~(unt)u, co-
movedor.
TUT-A, lodo, inleiro, ~e, lolaImenle, inleiramenle, absoIu-
lamenle, Ienamenle.
U
-U, lerminao do imeralivo dos verbos: lru, vai, ide, nl
Iuboru, lrabaIhemos.
-U]-, suxo que indica: a) ob|elo que conlem lolaImenle
em si uma quanlidade de oulros de denida esecie, in-
dicados eIa raiz da aIavra, suker~o, aucareiro, clgur~o,
charuleira, suI~o, saIeiro, b) ais emreIao aos habilanles:
lrun~o, Irana, Germu~o, AIemanha, c) arvore ou arbuslo
em reIao ao frulo ou a or: plr~o, ereira, roz~o, roseira.
-UL-, suxo que indica o ser caraclerizado or: muIgrund-
d~o, homem de ouca fe, poste~o, slero.
-UM-, suxo sem senlido denido: koI~o, coIarinho, goIa,
mu~o, unho (de camisa), bruk~l, abraar.
UNlVLRSlTAT-O, universidade, ~uno, universilario (s.).
UNU, um(1), ~u, rimeiro, ~e, rimeiramenle, emrimeiro
Iugar, ~lgl, unicar, ~ll, unicar-se.
URAGAN-O, furaco, lemeslade, lufo, vendavaI, ro-
ceIa.
URB-O, cidade, ~eto, cidadezinha, ~uno, habilanle de ci-
dade, ciladino, ~estro, refeilo, ~u, da cidade, de cidade,
ef~o, cailaI.
URS-O, urso.
-US, lerminao do condicionaI dos verbos: Il dlrus, eIe di-
ria.
USON-O, II. UU., da America do Norle, ~u, esladuni-
dense (a.), ~uno, norle-americano (s.).
UTlL-A, uliI, ne~u, sen~u, inuliI, muI~u, re|udiciaI, ~o, uli-
Iidade, muI~l, re|udicar.
UTOPl-O, uloia, ~lsto, ulico (s.).
UZ-l, usar, emregar, servir-se de, Ianar mo de, ~o, em-
rego, ~udo, uso habiluaI, emrego correnle, eI~l, gaslar,
desgaslar, consumir eIo uso.
V
VAGON-O, vago, ~uro, comboio, lrem.
VALOR-l, vaIer, ler vaIor, ~u, vaIioso, ~o, vaIor.
VAN-A, vo, inuliI, esleriI, imroficuo, ~e, emvo, debaIde.
VANG-O, face.
VANT-A, vo.
VARl-l, variar (i.).
VARM-A, quenle, ~egu, abrasador, ardenle, ~o, caIor,
muI~o, frio (s.), muI~u, frio (a.), muI~uml, resfriar-se, aa-
nhar um resfriado.
VAST-A, vaslo, amIo, dls~ll, roagar-se, difundir-se,
diIalar-se.
VL, ai!, ~l, Iamenlar-se, ~udo, Iamenlao, Iamenlar-se (s.),
~uI, ai de.
VLK-l, deserlar, acordar (tr.), ~ll, deserlar, acordar (i.).
VLLK-l, murchar, fenecer, ~untu, emurchescenle.
VLLUR-O, veIudo.
VLN-l, vir, chegar, ~lgl, fazer vir, lrazer, ~lgl (uI sl), man-
dar buscar, (mandar) chamar, (uI)~l, chegar, kun~o, reu-
nio, assembIeia, re~l, regressar, voIlar, re~lgl, fazer voIlar,
~ontu, vindouro, re~o, regresso, voIla.
VLND-l, vender, ~o, venda, ~lsto, vendedor, dls~ltu, esgo-
lado.
VLNDRLD-O, sexla-feira.
VLNLN-O, veneno, eonha, lxico, virus, ~u, venenoso,
lxico, ~l, envenenar.
VLN-l, vingar, vingar-se, ~emu, vingalivo, ~o, vingana.
VLNK-l, vencer, ~o, vilria, muI~o, derrola, ne~ebIu, inven-
civeI.
VLNT-O, venlo, ~ego, lemoraI, ~kupuIo, doidivanas,
cabea-de-venlo.
VLR-A, verdadeiro, genuino, ~e, verdadeiramenle, na ver-
dade, deveras, ~o, uo, verdade, muI~o, menlira.
VLRB-O, verbo (gram.)
VLRD-A, verde, uo, verdura, vegelao.
VLRK-l, escrever, comor, ~o, obra (Iileraria, arlislica elc.),
~lsto, escrilor, aulor, ~eto, ouscuIo.
VLR-l, derramar, dese|ar, verler, ~ll, derramar-se,
eI~ll, lransbordar.
VLSPLR-O, larde, (rimeira arle da) noile, ~ll, anoilecer.
VLST-l, veslir, ~o, roua, veslimenla, vesle, veslido.
VLTLR-O, lemo (meleoroIgico).
VLTUR-l, andar em veicuIo, via|ar de carro, ~lIo, veicuIo,
~o, assagem, viagem.
Vl, lu, vs, voc, o Sr., a Sra., os Srs., as Sras., ~u, leu, vosso,
seu, ~n, le, vos, elc.
VlD-l, ver, enxergar, nolar, ~o, visla, ek~l, avislar, ~uo,
visla (coisa que se v), ~lnduo, coisa digna de ser visla,
re~l, lornar a ver, ls (Iu) re~o!, ale mais ver!, adeus!,
tru~ebIu, lransarenle, ne~ebIu, invisiveI, untu~l, rever,
untu~ebIu, de rever, de eserar, revisiveI, ~udo, viso.
VlDV-A, viuvo (a.), ~o, viuvo(s.), ~lno, viuva (s.).
VlGL-A, vivo, agiI, animado, ~e, animadamenle, ~l, vigiar.
VlLA-O, aIdeia, ~uno, aIdeo.
VlN-O, vinho, ~bero, uva.
VlNAGR-O, vinagre.
VlNTR-O, inverno, ~u, invernaI, invernoso, hibernaI, tru~l,
invernar, tru~o, invernia.
VlR-O, homem, varo, ~lno, muIher, ~lnuo, megera.
266 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE C. VOCABULRIOS
VlRG-A, virgem, ~uIlno, virgem (s.), Lu Sunktu ~uIlno, a
Sanla Virgem, a Virgem Maria.
VlRT-O, virlude, muI~o, vicio, muI~u, vicioso.
VlTR-O, vidro, (f.) risma, ~ecu vilreo, vidrado.
VlV-l, viver, ~o, vida, ~u, vivo, ~e, vivamenle, ~untu, vi-
venle, post~l, sobreviver, post~lntu, sobrevivenle, tru~l,
assar, ~lpotu, vivedouro, ~okondlo], condies de vida.
VlZA-O, roslo, cara, sembIanle.
VlZlT-l, visilar, ~unto, visila(nle), ~udl, frequenlar, ~o, vi-
sila.
VO]-O, caminho, via, ~lrl, caminhar, via|ar, fer~o, ferrovia,
fer~u, ferroviario.
VO]A-l, via|ar, ~o, viagem, tru~l, ercorrer.
VOK-l, chamar, ~o, chamada, aeIo, chamamenlo.
VOKAL-O, vogaI (gram.).
VOL-l, querer, enlender, ~o, vonlade, bon~l, fazer o favor
de, ler a bondade de, Ilberu ~o, Iivre arbilrio.
VOLONT-L, de boa vonlade, de bom grado, ~uIo, voIunla-
rio.
VORT-O, aIavra, vocabuIo, ~uro, dicionario, vocabuIario.
VOST-O, cauda, rabo.
VULP-O, raosa.
VUND-l, ferir, ~o, ferida, chaga.
Z
ZORG-l, cuidar, ~u, ~emu, cuidadoso, ~o], cuidados, reo-
cuaes, zeIos, prl~l, cuidar de, ~o, areenso, ~udl, veIar.
Apndice D
ndice Remissivo
A
Acenlo lnico ( 3)
Acusalivo (generaIidades) ( 52 a 57).
Acusalivo de direo ( 188, 209, 245 a 247)
Acusalivo subslilulo de reosio ( 72, 73)
A ( 158)
AD ( 88 a 92, 201)
Ad|elivos ( 18)
Adverbio ( 18-a)
Adverbios rimilivos ( 249, 250)
Adverbios (emrego) ( 251 a 253)
Adverbios (derivados de) ( 254, 255)
A|n ( 190)
A ( 150, 152)
A ( 209)
AIfabelo ( 16)
AIia (193-a)
AN ( 153)
Anslala ( 210)
Anla ( 211)
Aoslo ( 216, 261)
Aoslrofao ( 15-b, 23)
Aud ( 212)
AR ( 112)
Arligo denido ( 23, 27 a 34)
Arligo indenido ( 47)
A ( 256)

O ( 83).
C
Cerla ( 193-f)
Celera ( 193-b)
Ch, gh, hh, |h, sh, u ( 14, 15-d)
Comaralivos ( 130, 133, 134, 136)
ComIemenlo lerminalivo ( 207, 208)
Con|unes (derivados de) ( 285)
Con|unes (vocabuIos que fazem de) ( 268,
284, 285)
Consoanles (ronuncia) ( 5 a 8, 10 a 12, 15)
Conslruo da frase em Iseranlo ( 288 a
296)
Conslruo das aIavras em Iseranlo ( 147
a 149, 275 a 287)
CorreIalivos ( 166 a 190)
CorreIalivos (Ielras caraclerislicas) ( 167,
182)

ar ( 187, 257)
e ( 213)
ia ( 171)
iaI ( 185)
iam ( 185)
ie ( 185)
ieI ( 185)
ies ( 171)
io ( 171)
iam ( 185)
irka ( 214)
iu ( 171)
} ( 164)
267
268 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE D. NDICE REMISSIVO
u ( 258)
D
Da ( 78, 180, 192, 215)
DankaI ( 243)
Dala ( 70 a 72)
De ( 216)
DIS ( 85)
Diversa ( 193-g)
Do ( 259)
Dum ( 217)
Duon-, como rexo ( 165)
I
IL ( 140)
IC ( 151, 152)
IG ( 75)
I} ( 114)
IK ( 86)
IKS ( 155)
Iksler ( 218)
II (192, 219)
IM ( 141)
In ( 220, 246)
IND ( 160)
Ind, ind, ol ( 161)
IR ( 113)
ISTR ( 142)
IT ( 75)
I
IIanko e anko e semeIhanles ( 244)
Iundamenlo: as 16 regras ( 304 a 319)
G
GI ( 84)
Gneros gramalicais ( 35 a 38)
Gerundio ( 106, 107, 204)
Graus de comarao ( 128 a 136)

is ( 221)
H
Horas (modo de dizer) ( 79, 80)
I
Ia ( 169)
IaI ( 183)
Iam ( 183)
ID ( 144)
Idiolismos ( 297 a 303)
Ie ( 183)
IeI ( 183)
Ies ( 169)
IG ( 93, 94, 97)
I ( 95, 96, 98 a 101)
IL ( 143)
IN ( 48)
IND ( 159)
ING ( 163)
Inler ( 222)
Inler|eies ( 273)
Inler|eies (derivados de) ( 286)
Io ( 169)
Iom ( 183)
ISM ( 115)
IST ( 116)
Iu ( 169) 119.
}
} ( 15-a, 17, 18)
}e ( 241)
}en. . . |en. . . ( 270)
}u Ii. . . des Ii. . . ( 272)
K
Ka| ( 260)
Ke ( 261)
KeIka ( 193-c)
Kia ( 172)
KiaI ( 186)
Kiam ( 186)
Kie ( 186)
KieI ( 186)
Kies ( 172)
APNDICE D. NDICE REMISSIVO Isvi.N+o six Mis+i 269
Kia ( 172)
Kiom ( 186)
Kiu (172)
Konlra ( 223)
Krom ( 205, 224)
Kun ( 225)
Kvankam ( 262)
Kvaza ( 191)
L
La ( 226)
Lelras geminadas ( 15-c)
Lelras mudas ( 4)
Locues con|uncionais ( 268, 269)
Locues reosilivas ( 74, 225, 243)
M
Mais, menos (em Malemalica) ( 82)
MAL ( 50)
MaIgra ( 227)
Mem ( 302)
MIS I 156)
Modos e lemos verbais (generaIidades) (
19)
Modos e lemos verbais (uso) ( 196 a 205)
Molo ( 303)
MuIla ( 193-d)
N
Negao ( 194)
Nek ( 263)
Nenia ( 170)
NeniaI ( 184)
Neniam ( 184)
Nenie ( 184)
NenieI ( 184)
Nenies ( 170)
Nenio ( 170)
Neniom ( 184)
Neniu ( 170)
Ne nur. . . sed anka ( 271)
N} ( 164)
Nomes rrios ( 27 a 33)
Nominalivo ( 52 a 56)
Numerais ( 62 a 67)
O
OL ( 66)
OI ( 130, 264)
ON ( 67 )
Onomaloeias ( 274)
OI ( 68)
Oraes direlas e indirelas ( 203)
I
IaIavras comoslas ( 147 a 149)
IaIavras inlernacionais ( 206)
Iarliciios da voz assiva ( 102 a 111)
Ier ( 228)
IIura| ( 193-h)
Io ( 69, 229, 230)
Ioesia ( 296)
Ior ( 230)
Iosl ( 231)
IRA ( 157)
Iredicalivo e alribulivo ( 58 a 61)
Ireosies (ares de) ( 242)
Ireosies (derivados de) ( 282, 283)
Ireler ( 232)
Iri ( 233)
Iro ( 234)
Ironomes essoais ( 20, 35 a 39, 76, 77)
Ironomes ossessivos ( 40 a 46)
R
Raizes e lerminaes ( 24, 25)
RI ( 87)
Recirocidade ( 178, 222, Ix 23)
S
San- e seus derivados ( 287)
Saudaes ( 81)
Sc, sk, l elc (15-e)
Se ( 265)
Sed ( 266)
Sen ( 194, 235)
Sinlaxe cruzada ( 233 Nola)
270 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE D. NDICE REMISSIVO
Sons das Ielras (conslncia) ( 4)
Sons nasais ( 9)
Sub ( 236)
subslanlivos ( 17)
suo ( 193-e)
Suer ( 237)
SuerIalivo absoIulo ( 129, 133, 137, 138)
SuerIalivo reIalivo ( 131, 133, 134, 138)
Sur ( 238)
T
Tamen ( 267)
Ti (ronuncia) ( 15-f)
Tia ( 173)
TiaI ( 187)
Tiom ( 187)
Tie ( 187)
TieI ( 187)
Ties ( 173)
Tio ( 173)
Tiom ( 187)
Tiu ( 173)
Tra ( 239)
Trans ( 240)
Tro ( 139)
Tula ( 171 Obs)
U
U e a (lerm. dos delerminalivos): diferena (
174)
U} ( 145)
UL ( 154)
UM ( 146)
Um (ronome indenido, arligo, numeraI)
( 175 a 181)

(13,15-a)
V
Verbos imessoais ( 22)
Verbos lransilivos e inlransilivos ( 51)
Vir- como rexo ( 49)
Vogais (ronuncia) ( 1, 2)
Voz assiva ( 117 a 127)
Apndice E
Liga Brasileira de Esperanto
RAZILA ISIIRANTO-LIGO . I. L.
Im 21 de }uIho de 1957, a Liga rasiIeira de Iseranlo fesle|ou seu }ubiIeu de Ouro, o
cinquenlenario de sua fundao, em Ieno crescimenlo, deois dos aIlos e baixos que caracle-
rizam a vida de uma insliluio uramenle ideaIisla.
}a venceu a dura rova do lemo que lanlas coisas deslruiu e subsliluiu em mais de meio
secuIo de vida agilada ara o mundo A gerao que a fundou |a desaareceu, com seus erros
e acerlos, com suas virludes e vicios, mas a ideia vingou, Ianou raizes, cresceu, deu ores,
frulos e semenles que reroduzem a vida.
Im muilos oulros aises iguaImenle as insliluies nacionais de Iseranlo |a fesle|aram
cinquenlenarios de Iulas. Ha mais de uma dezena de organizaes funcionando ha meio se-
cuIo, eIo Iseranlo, e cerca de uma cenlena de oulras mais novas. A organizao mundiaI de
eseranlislas fesle|ou seu }ubiIeu de Ouro em 1958.
As ideias e as insliluies novas enconlram nos homens os mais lremendos reconceilos a
Ihes embargarem os assos. S o lrabaIho erseveranle de Iongo lemo ode lriunfar conlra
a descrena, a desconana, o esirilo de rolina, a indiferena, o uliIilarismo do mundo.
Avilria moraI da IL e inconleslaveI. Seu meio secuIo de lrabaIho rudenle venceu lodas
as resislncias que o nosso ovo ounha ao ideaI eseranlisla Issa vilria moraI era o rimeiro
asso, necessario a lodos os oulros Im seus rximos cinqenla anos a Liga enlrara nas reaIi-
zaes ralicas, quer direlamenle, quer or meio de oulras organizaes fundadas e dirigidas
or seus rrios scios, com naIidades eseciais.
A LI e ho|e a maior organizao eseranlisla no quadro da Associao UniversaI de Is-
eranlo, a quaI erlencem lodos os seus scios, no esforo mundiaI de dar a Humanidade o
inslrumenlo necessario a comreenso, coIaborao e fralernidade universaI.
QuaIquer informao sobre o Iseranlo e fornecida graluilamenle eIa
LIGA RASILIIRA DI ISIIRANTO
hll://vvv.eseranlo.org.br
e-maiI: beI+eseranlo.org.br
Iscrilrio CenlraI em rasiIia:
271
272 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE E. LIGA BRASILEIRA DE ESPERANTO
SDS Id. Venncio III SaIa 303, rasiIia - DI, CII 70.393-902
TeIefones: (61) 3226-1298
Iax: (61) 3226-4446
Apndice F
Esperanto na Internet
INuic.ois ixvo+.N+is N. IN+iNi+
Na Inlernel e ossiveI enconlrar muilo sobre o Iseranlo, como aginas de insliluies,
videos, maleriais de esludos e comunidades. A seguir eslo aIgumas sugesles.
Aprcndizadn
hll://Iernu.nel/ Cursos de Iseranlo eIa inlernel, manuais, fruns, dicionario enlre
oulros.
hll://edukado.nel/ IorlaI de ensino de Iseranlo, rearao de rofessores, cerli-
cados inlernacionais.
hll://berliIov.com/meg/ IIena ManIibro de Iseranla Gramaliko ManuaI Com-
Ielo de Gramalica de Iseranlo.
hll://vvv.kurso.com.br/ Curso de Iseranlo em forma de rograma de comula-
dor.
hll://lekslaro.com/ usca de uso de aIavras e exresses em imorlanles lexlos
cIassicos em Iseranlo.
hll://laloeba.org/ Irases e exresses em Iseranlo e em muilas oulras Iinguas si-
muIlaneamenle.
hll://vvv.dominioubIico.gov.br/ Livros disoniveis em Iseranlo (busque or
lexlo + eseranlo).
Nn Mundn
hll://eo.vikiedia.org/ Wikiedia em Iseranlo, um grande acervo de lexlos em
diversas Iinguas. IseciaImenle imorlanle ara a hislria eseranlisla e esludos de
inlerIinguislica.
273
274 Isvi.N+o six Mis+i APNDICE F. ESPERANTO NA INTERNET
hll://vvv.uea.org/ UniversaIa Iseranlo-Asocio Associao UniversaI de Ise-
ranlo.
hll://akademio-de-eseranlo.org/ Akademio de Iseranlo Academia de Ise-
ranlo.
hll://asorlaservo.org/ Iasorla Servo, rede inlernacionaI de hosedagem.
Nn Brasi!
hll://eseranlo.org.br/ Liga rasiIeira de Iseranlo raziIa Iseranlo-Ligo.
hll://eseranlo.braziIo.org/ Movimenlo VirluaI de Iseranlo no rasiI.
hll://miaamiko.braziIo.org/ Insino e divuIgao: Irograma Mia Amiko, que desen-
voIve um rograma de inlegrao enlre monilores e inleressandos em Iseranlo, com o
ob|elivo de formar eseranlislas.
hll://movi.braziIo.org/ VoIunlariado virluaI na Inlernel: Gruo MOVI (Movado Vir-
luaIa de Iseranla| VoIonluIo|).
Prngrama para cnmputadnr:
hll://vvv.zz9za.nel/la|i/ Irograma Ta|i, ara digilar Ielras do Iseranlo no
Windovs.
Ouvindn n Espcrantn:
hll://muzaiko.info/ Radio em Iseranlo com musicas, nolicias elc.
hll://eseranlarelradio.bIogsol.com/ Reorlagens com lexlo e audio.
hll://radioverda.com/ Audio de reorlagens sobre assunlos em geraI.
Dicinnrins:
hll://vorlaro.nel/ OrinciaI dicionario de Iseranlo (Io-Io), baseado no IIena IIus-
lrila Vorlaro de Iseranlo.
hll://vorlaro.braziIo.org/ Vorlaro TuIio IIores Iseranlo/Iorlugus/Iseranlo.
hll://vvv.rela-vorlaro.de/ Rela Vorlaro ReVo (Io-muilas Iinguas).
APNDICE F. ESPERANTO NA INTERNET Isvi.N+o six Mis+i 275
Espcrantn scm Mcstrc
hll://esm.braziIo.org/ Iagina do Iivro.
hll://bil.Iy/esm-errala/ Caso enconlre erros no Iivro Iseranlo Sem Meslre (Idio
digilaI), or favor nos informe nesle endereo.

You might also like