You are on page 1of 10

Przegld Naukowy Inynieria i Ksztatowanie rodowiska nr 60, 2013: 137146 (Prz. Nauk. In. Kszt. rod.

. 60, 2013) Scientic Review Engineering and Environmental Sciences No 60, 2013: 137146 (Sci. Rev. Eng. Env. Sci. 60, 2013)

Wojciech SAS1, Andrzej GUCHOWSKI2, Jacek BKOWSKI1, Alojzy SZYMASKI2


1 1

Laboratorium Centrum Wodne, 2Katedra Geoinynierii SGGW w Warszawie Water Center Laboratory, 2Department of Geotechnical Engineering WULS SGGW

Wyznaczenie wspczynnika sprystego rwnomiernego ucisku (Cu) za pomoc bada cCBR dla posadowienia obcianego cyklicznie Estimation of coefcient of elastic uniform compression (Cu) from cCBR test for cyclic loaded footing
Sowa kluczowe: cCBR, cykliczny modu sprystoci (MR), fundamenty przemysowe, obcienia cykliczne, model shakedown, wspczynnik sprystego rwnomiernego ucisku (Cu) Key words: cCBR, resilient modulus (MR), industrial footings, cyclic loading, shakedown model, coefcient of elastic uniform compression

Wprowadzenie
Budynki przemysowe oraz hale produkcyjne posadowione na fundamentach bezporednich przenosz czsto obcienia cykliczne, ktre wpywaj na interakcj podoa gruntowego ze stop fundamentow. Grunt, bdc orodkiem porowatym, w przeciwiestwie do takich materiaw, jak beton czy stal, charakteryzuje si innymi wa-

ciwociami mechanicznymi, ktre s zalene od skadu granulometrycznego, wilgotnoci bd historii obcienia. Obcienia cykliczne gruntu wpywaj ponadto na przyspieszanie osiadania fundamentu w wyniku stopniowego przyrostu odksztace plastycznych wraz z kadym cyklem obcienia gruntu. Poddany takim obcieniom grunt zachowuje si w sposb nieliniowo sprysto-plastyczny. Odksztacenia plastyczne gruntu w wyniku obcie cyklicznych bd zmniejszay si niemal do zera w wyniku powtarzalnoci cykli obcienia, jednak cakowita wielko odksztace bdzie rosa (Sas i Guchowski 2013). Eurokod 7 (PN-EN 1997-2: 2009) nie zajmuje si tematyk obcie cyklicznych. Jednak to obcienia cykliczne s w mechanice materiaw powodem
137

Wyznaczenie wspczynnika sprystego rwnomiernego ucisku (Cu)...

zmczenia materiau, ktremu grunt take podlega (Bond i Harris 2008, Sas i Guchowski 2013). Posadowienia bezporednie, ktre maj przenosi obcienie zmienne, czsto spotyka si w obiektach przemysowych. Innym przykadem budowli obcionej cyklicznie jest konstrukcja drogowa. Obcienia o zmiennej amplitudzie i czstotliwoci kontrastuj jednak z obcieniami o maych czstotliwociach i staej amplitudzie zadawanych napre, pochodzcych na przykad od poruszajcej si suwnicy w budynku przemysowym. Pomimo tego nie zauwaa si rnic w odksztaceniu gruntu, wynikajcych z rnic czstotliwoci bd czstoci obcienia (OReilly i Brown 1991). Korzystajc z dowiadczenia zdobytego przez badaczy zwizanych z budownictwem drogowym, mona zastosowa cz przyjtych tam zasad do lepszego zrozumienia zachowania si gruntw w wyniku obcie cyklicznych. W przypadku budownictwa drogowego istotne s przemieszczenia pionowe, ktre mog powodowa zniszczenie konstrukcji. W przypadku fundamentu pod maszyn istotne jest przemieszczenie gruntu i fundamentu w przestrzeni. Celem artykuu jest przedstawienie metody badania cyklicznego CBR (cCBR) dla uzyskania parametrw niezbdnych do obliczenia przemieszcze stopy fundamentowej obcionej w sposb cykliczny za pomoc modelu Barkana.

Przegld literatury
Fundament bezporedni jest najczciej stosowanym rodzajem posadowienia. W wyniku rozwoju przemysu
138

warunki, jakie powinny wypenia posadowienia, rwnie ulegaj zaostrzeniu. W przypadku fundamentw, ktre bd obciane maszynami wywoujcymi drgania przenoszone na grunt, zachodzi czsto potrzeba dokadnego okrelenia wielkoci przemieszcze. W ostatnich latach badano wpyw obcie cyklicznych na zachowanie si fundamentu i podoa. Dziki temu opisano efekty tego zjawiska na podstawie teorii shakedown, ktra okrela, e grunt moe zareagowa zarwno w sposb sprysty, jak i moe dozna nadmiernych odksztace plastycznych i ostatecznie ulec zniszczeniu. Granica midzy tymi dwoma zachowaniami si gruntu pod cyklicznym obcieniem jest nazywana shakedown load. Wykonane badania (Werkmeister 2001, Tao i in. 2010) doprowadziy do nastpujcej kategoryzacji zachowa gruntw: grunt odpowiada na obcienia cykliczne skoczon wielkoci odksztace plastycznych i staje si sprysty po zakoczeniu wstpnego zagszczenia, wielko odksztace plastycznych wraz z pocztkowymi cyklami obciania zmniejsza si natychmiastowo w wyniku czego udzia odksztace plastycznych w kolejnym, pojedynczym cyklu jest minimalny, odksztacenia plastyczne zmniejszaj si wraz z kolejnymi cyklami bardzo powoli, jednak nadal akumuluj si, powodujc ostatecznie zniszczenie struktury gruntu. W celu prognozy moliwych odksztace wynikajcych z obcie cyklicznych stosuje si rnego rodzaju modele obliczeniowe, ktre opieraj si na teorii sprystoci i plastycznoci.
W. Sas i in.

Jedn z metod obliczenia przemieszczenia stopy fundamentu jest metoda zaproponowana przez Barkana (Srinivasulu i Vaidyanathan 1990). Grunt przyjmuje si jako klasyczn spryn poddan drganiom pochodzcym z bloku betonowego. Na rysunku 1 przedstawiono model przemieszczenia stopy fundamentowej w wyniku obcie zadawanych cyklicznie. Model zakada, e stopa fundamentowa o masie m i powierzchni At jest poddana dziaaniu cyklicznych obcie Pz(t), Px(t) oraz momentowi M(t), gdzie t jest parametrem czasu. Osie ukadu wsprzdnych przechodz w punkcie rodka cikoci G. Punkt G znajduje si na wysokoci S od powierzchni kontaktu stopy fundamentowej ze sprystym orodkiem gruntowym. Aby wyznaczy przemieszczenia, przyjmuje si Kz, Kx, i K jako sztywno sprystego podoa w kierunkach odpowiednio: pionowego ciskania, poziomego odksztacenia postaciowego i opr przed obrotem wzgl-

dem osi y. Ponadto (niewidoczny na rysunku 1) jest momentem bezwadnoci stopy fundamentowej wzgldem osi y. Wtedy x, z oraz s kolejno przemieszczeniami wzgldem osi x, z oraz obrotem wzgldem osi y. Na podstawie powyszych zaoe mona obliczy ruch stopy fundamentowej w kierunkach (Srinivasulu i Vaidyanathan 1990): pionowym (1)  + K z z Pz (t ) mz poziomym   K x ( x  STX ) Px (t ) (2) mx obrotowym   K x Sx  MXT
 ( KTX  WS  K x S 2 )TX MX (t )

(3) Skadowe sztywnoci w odpowiednich kierunkach (Kz, Kx, i K) wyznacza si na podstawie nastpujcych wzorw (Chowdhury i Dasgupta 2009):

RYSUNEK 1. Schemat modelu przemieszczenia stopy fundamentowej od obcie cyklicznych FIGURE 1. Schema of footing displacement model from cyclic loading Wyznaczenie wspczynnika sprystego rwnomiernego ucisku (Cu)... 139

Kz = CuAt; Kx = CxAt; K = CIx albo y

Charakterystyka materiau (4) badawczego


Grunt zastosowany do wyznaczenia parametru Cu zosta poddany badaniom laboratoryjnym w celu okrelenia jego skadu granulometrycznego wedug PKN-CEN ISO/TS 17892-4 oraz parametrw zagszczenia wedug PN-88/B-04481. Na podstawie wynikw analizy uziarnienia (rys. 2) grunt ten mona okreli jako i piaszczysty o symbolu saCl (PN-EN ISO 14688-2). Wedug standardowej prby Proctora wykonanej zgodnie z metod I (PN-88/B-04481) uzyskano przy wilgotnoci optymalnej wopt = 10,3%, maksymaln gsto objtociow szkieletu gruntowego ds = 2,175 gcm3. Wyniki bada przedstawiono na rysunku 3. Badanie wyznaczenia wspczynnika Cu iu piaszczystego na prbkach odtwarzanych przy wilgotnoci optymalnej z prby Proctora przeprowadzono w standardowym cylindrze CBR z wykorzystaniem ukadu mechanicznego obciania cyklicznego aparatu trjosiowego (cCBR). Badanie cCBR wykonano zgodnie z procedur opisan w pracach Sas i Guchowskiego (2012) oraz Sas i in. (2012).

gdzie: Ix albo y drugi moment o horyzontalnym pooeniu, przechodzcy przez rodek ukadu, bdcy normaln do osi obrotu. Wartoci Cu, Cx, C, (odpowiednio Cz, Cx, C, wedug PN-80/B-03040) naley wyznaczy laboratoryjnie. Ze wzgldu na atwo wykonania badania okrelajcego warto wspczynnika sprystego rwnomiernego ucisku (Cu) wyznaczono relacje midzy innymi staymi (dla duych fundamentw > 50 m2): wspczynnik sprystego nierw(5) nomiernego ucisku C 2Cu wspczynnik sprystego rwno(6) miernego cinania Cx 0,5Cu Aby okreli warto staej Cu naley przeprowadzi badanie ciskania gruntu, na przykad metod trjosiowego ciskania. Sta jednolitego sprystego ciskania opisuje si nastpujcym wzorem:
Cu 1,13 E (1  - )
2

1 Af

(7)

gdzie: E modu Younga, wspczynnik Poissona, wyznaczony za pomoc bada ciskania prbki gruntu. Powysza metoda oblicze jest wykorzystywana w projektowaniu fundamentw przemysowych, jednak badanie cyklicznego obciania fundamentem, ktre pozwala na wyznaczenie tego parametru, nie jest do koca zoptymalizowane i znormalizowane. W artykule przedstawiono sposoby wyznaczenia wartoci Cu za pomoc bada cyklicznego CBR.
140

Analiza wynikw bada


Wyniki bada cyklicznego CBR przedstawiono na rysunkach 4 i 5. W wyniku cyklicznego obciania prbki gruntu sta si wynoszc 3,9 kN (maksymalna warto uzyskana ze standardowego badania CBR przy zagbieniu 2,54 mm etap pierwszy cCBR), po 50 cyklach uzyskano przemieszczenie toka
W. Sas i in.

PN-86 B-02480

Frakcje Iowa Pyowa Piaskowa wirowa Kamien.

100 90 procent mniejszych ni [%] percent finer by weight 80 70 60 50 40 30 20 10

saCl

Cl FSi

Si MSi CSi FSa

Sa SA CSa FGr

Gr MGr CGr Co

EN ISO 14688-1

0 0,001

0,01

0,1

10

100

wielko ziarna / grain size [mm]

RYSUNEK 2. Krzywa uziarnienia badanego gruntu FIGURE 2. Gradation curve of tested soil

2,2
gsto prbki [gcm3] specimen density

2,15 2,1 2,05 2 1,95 1,9


4

UU ds

wopt
5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

wilgotno/moisture [%]
RYSUNEK 3. Wyniki bada wilgotnoci optymalnej gruntu metod Proctora FIGURE 3. Results of Proctor test on tested soil

w prbce o 4,17 mm w stosunku do wartoci pocztkowej. Pierwsze obcienie prbki wykonane do gbokoci 2,54 mm oznacza to, e powierzchnia gruntu w wyniku kolejnych 49 cykli zagbia si o 1,63 mm. Na rysunku 5 przedsta-

wiono wyniki badania cCBR w ukadzie sia-przemieszczenie. Na rysunku 4 przedstawiono kolejne cykle przemieszcze wynikajce z cyklicznego obciania. W pierwszych cyklach grunt poddaje si cakowicie zada-

Wyznaczenie wspczynnika sprystego rwnomiernego ucisku (Cu)...

141

4,5 przemieszczenie/displacement [mm] 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 czas/time [s]
RYSUNEK 4. Wykres zalenoci przemieszczenia w czasie z badania cCBR FIGURE 4. Plot of displacement against time from cCBR test

4,5 4 sia/load cell [kN] 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 przemieszczenie/displacement [mm]
RYSUNEK 5. Wykres zalenoci siy od przemieszczenia z badania cCBR FIGURE 5. Plot of load against displacement form cCBR test

nej sile, a odksztacenia spryste maj niewielki udzia. Wraz z kolejnymi seriami obciania prbki udzia odksztace sprystych zwiksza si. W celu obliczenia wartoci Cu, zgodnie z literatur, naley wyznaczy modu Younga.
142

Jednak dla gruntu przedstawionego na rysunkach 4 i 5 wartoci E nie powinno si wyznacza ze wzgldu na nieliniow sprysto gruntu. W metodzie Barkana, ktra przyjmuje grunt jako orodek sprysty, modu sprystoci powinien
W. Sas i in.

odpowiada warunkom zblionym jak najbardziej do sprystej odpowiedzi gruntu. W budownictwie drogowym jako charakterystyk obcie cyklicznych wykorzystuje si cykliczny modu sprystoci (MR), ktry jest wartoci obliczan jako stosunek naprenia () do odksztacenia () w chwili uzyskania penej sprystej odpowiedzi gruntu na zadawane obcienie. Jest to modu sprystoci nieliniowej, gdzie materia nie odksztaca si w sposb liniowy, jednak odksztacenie po kilkudziesiciu cyklach ma charakter sprysty. W rzeczywistoci osignicie takiego stanu jest trudne, a nawet zgodnie z teori shakedown w niektrych przypadkach niemoliwe. Dlatego praktycznie oblicza si warto MR dla odksztace, w ktrych odksztacenie plastyczne jest mniejsze ni 3%.

Wartoci Cu obliczone na podstawie wzoru (7) przedstawiono na rysunku 6. Dla pierwszego i ostatniego cyklu wynosiy one kolejno 27,26 i 30,76 MPam1. Dla pierwszego cyklu do obliczenia wartoci Cu przyjto modu Younga, ktry wynosi 852,67 MPa. Dla cyklu 50 przyjto warto MR wynoszc 961,67 MPa. Zgodnie z denicj wspczynnika sprystego rwnomiernego ucisku jest to stosunek naprenia () do sprystego odprenia (e) po odjciu przyoonego naprenia (Tafreshi i Mehrjardi 2011):
Cu

V He

(8)

Na rysunku 7 przedstawiono zakadan spryst odpowied podoa na podstawie obliczonych wartoci Cu z badania cCBR dla wynikw z pierwszego (modu Younga, E) i 50. cyklu (cyklicz-

staa jednolitego sprystego ciskania [MPam1] coecient of uniform elas c compression

31 30,5 30 29,5 29 28,5 28 27,5 27 0 10 20 30 40 50 cykle/cycles []

RYSUNEK 6. Wykres staej jednolitego sprystego ciskania w kolejnych cyklach obciania prbki FIGURE 6. Plot of coefcient of elastic uniform compression in followed load cycles Wyznaczenie wspczynnika sprystego rwnomiernego ucisku (Cu)... 143

naprenie osiowe [MPa] axial stress

2 1,5 1 0,5 0 0 20 40 60 80 spryste osiadanie/elastic settlement [mm] 100


Cu po Cu po pierwszym pierwszym cyklu cyklu/ Cu a er rst cycle Cu after first cycle Cu po dziesi tym cyklu Cu po pi pi dziesi tym C a er y cycle u cyklu/ Cu after fifty cycle

RYSUNEK 7. Wykres zmiany osiadania sprystego od przyoonego naprenia dla rnych cyklw obcienia FIGURE 7. Plot of axial stress against elastic settlement in various cycle

ny modu sprystoci, MR) na podstawie wzoru (8). W przypadku wystpienia naprenia osiowego o wielkoci 0,1 MPa dla pierwszego cyklu obcienia sprysta odpowied wyniesie 3,67 mm, a dla pidziesitego cyklu 3,25 mm. Dla maych napre rnica ta jest niewielka, jednak dla 1 MPa sprysta odpowied wyniesie kolejno 36,7 i 32,5 mm. Oznacza to, e przyjmujc modu Younga jako wyjciowy do oblicze wartoci Cu, otrzyma si wiksze wartoci sprystej odpowiedzi gruntu. Przyjmujc do dalszych oblicze cykliczny modu sprystoci (MR), otrzymuje si wartoci mniejsze. Jest to jednak bdne zaoenie. Modu Younga zakada sta warto sprystej odpowiedzi gruntu na zadawane obcienie, ktra w rzeczywistoci bdzie si zmniejsza do wartoci obliczonej na podstawie MR. Rnic midzy tymi wartociami naley traktowa jako odksztacenia plastyczne, ktre dla naprenia o wielkoci 1 MPa przyjm warto rnicy midzy pierwszym a 50. cyklem, czyli w tym przypadku wynosi ona bdzie 4,2 mm.

Wnioski
Obcienia cykliczne s istotnym elementem zmiany waciwoci mechanicznych gruntw. Pocztkowe wzmocnienie obserwowane w wyniku wzrostu wartoci cyklicznego moduu sprystoci (MR) moe, zgodnie z teori shakedown, doprowadzi do utraty tych waciwoci. W wyniku przeprowadzonych bada i analizy wynikw mona sformuowa nastpujce wnioski: 1. Metod Barkana mona stosowa dla gruntw wykazujcych nieliniow sprysto, w ktrej wielko odksztace plastycznych nie przekracza 3% odksztace cakowitych. 2. Teoria shakedown dla gruntw obcianych cyklicznie potwierdza konieczno uwzgldnienia tego rodzaju obcie w projektowaniu geotechnicznym. 3. Staa jednolitego sprystego ciskania (Cu) jest parametrem atwym do wyznaczenia, jednak sposb wyznaczenia musi zosta znormalizowany

144

W. Sas i in.

w celu udostpnienia jej dla zastosowania inynierskiego. 4. Badanie cCBR jest metod, dziki ktrej mona okreli wielko staej jednolitego sprystego ciskania (Cu). 5. Zastosowanie moduu Younga do wyznaczenia Cu jest nieadekwatne do rodzaju zachowania si gruntu w wyniku cyklicznego obcienia. 6. Cykliczny modu sprystoci (MR) odpowiada warunkom sprystej odpowiedzi gruntu na zadawane cyklicznie obcienie, przez co jest bardziej wiarygodnym wspczynnikiem mechanicznym ni wspomniany modu Younga (E). 7. Dla projektowania fundamentw obcionych cyklicznie zaleca si stosowanie wartoci wspczynnikw i moduw odpowiadajcych tego rodzaju obcieniom, czyli w tym przypadku metody Barkana oraz cyklicznego moduu sprystoci (MR).

Literatura
BOND A., HARRIS A. 2008: Decoding Eurocode 7. Taylor and Francis, London. OREILLY M.P., BROWN S.F. 1991: Cyclic loading of soils. Blackie and Son, London. PKN-CEN ISO/TS 17892-4: 2009. Badania geotechniczne. Badania laboratoryjne gruntw. Cz 4: Oznaczenie skadu granulometrycznego. PN-80/B-0304 Fundamenty i konstrukcje wsporcze pod maszyny. PN-88/B-04481 Grunty budowlane. Badania prbek gruntu. PN-EN 1997-2:2009. Eurokod 7. Projektowanie geotechniczne. Cz 2: Rozpoznawanie i badanie podoa gruntowego. PN-EN ISO 14688-2:2006. Badania geotechniczne. Oznaczanie i klasykowani gruntw. Cz 2: Zasady klasykowania. SAS W., GUCHOWSKI A. 2012: Metodyka wyznaczania moduw sprystoci (E i Mr)

na podstawie badania CBR pod obcieniem cyklicznym. Przegld Naukowy Inynieria i Ksztatowanie rodowiska 57: 171181. SAS W., GUCHOWSKI A. 2013: Application of cyclic CBR test to approximation of subgrade displacement in road pavement. Acta Scientiarum Polonorum, Architectura 12: 5161. SAS W., GUCHOWSKI A., SZYMASKI A. 2012: Determination of Resilient modulus MR for the lime stabilized clay obtained from the repeated loading CBR test. Annals of Warsaw University of Life Sciences 44: 143153. SRINIVASULU P., VAIDYANATHAN C.V. 1990: Handbook of Machine Foundations. Tata McGraw-Hill, New Delhi. TAFRESHI S.N.M., MEHRJARDI G.T. 2011: Experimental and numerical investigation on circular footing subjected to incremental cyclic loads. International Journal of Civil Engineering 9 (4): 265274. TAO M., MOHAMMAD L.N., NAZZAL M.D., ZHANG Z., WU Z. 2010: Application of Shakedown Theory in characterizing traditional and recycled pavement base materials. Journal of Transportation Engineering 136 (3): 214222. WERKMEISTER S. 2001: Permanent deformation behaviour of granular materials and the shakedown theory. Journal of Transportation Research Board 1757: 7581.

Streszczenie
Wyznaczenie wspczynnika rwnomiernego sprystego ucisku (Cu) za pomoc bada cCBR dla posadowienia obcianego cyklicznie. W artykule przedstawiono zagroenia pynce z nieuwzgldnienie przez autorw Eurokodu 7 obcie cyklicznych jako moliwego powodu osabienia bd utracenia waciwoci mechanicznych, jakie posiada pierwotnie grunt znajdujcy si bezporednio pod stop fundamentow. Ponadto zaprezentowano kilka istniejcych modeli zachowania si gruntu obcianego cyklicznie w tym model shakedown oraz zaproponowany przez Barka145

Wyznaczenie wspczynnika sprystego rwnomiernego ucisku (Cu)...

na model gruntu, za ktrego pomoc oblicza si ruch fundamentu w wyniku pracy maszyn. Model Barkana opiera si na staych ciskania i cinania, ktre mona obliczy na podstawie wartoci staej jednostajnego sprystego ciskania (Cu). Aby otrzyma t warto, naley okreli wielko moduu Younga. Model Barkana przedstawia grunt jako spryn. Zgodnie z tym zaoeniem autorzy proponuj zamian wartoci moduu E na warto cyklicznego moduu sprystoci (MR), ktry mona otrzyma z bada cyklicznego CBR.

presented. Shakedown and Brakans model which describe behavior of soil under cyclic loading was presented as example of behavior which soils perform during numerous of load. Barkans model base on constants of compression and shear which can obtain by coefcient of elastic uniform compression (Cu). Way to dene Cu constant based on Young modulus. Barkans model describe soil as spring and by this cause authors of this paper propose change of Young modulus E equivalent to resilient modulus MR which can be obtain from cCBR test.

Summary
Estimation of coefcient of elastic uniform compression (Cu) from cCBR test for cyclic loaded footing. In this paper threats from negligence of cyclic loading on footings by authors of Eurocode 7 as cause of weakness or loss mechanical properties was

Authors address: Wojciech Sas Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego Wydzia Budownictwa i Inynierii rodowiska Laboratorium Centrum Wodne ul. Nowoursynowska 159, 02-787 Warszawa Poland e-mail: wojciech_sas@sggw.pl

146

W. Sas i in.

You might also like