You are on page 1of 16

(NA) / baco: Ajleb' (NA) / Abejas silvestres: Chaqkow, qeq'an (NA) / Abejn, abejorro: Honon (NA) / Abierta (la

puerta o estar con las piernas abiertas): Ch'a'ch'o (NA) / Ablandarse, suavizarse, contentarse (cuando una persona se ha enojado con otra): Q'unaak (NA) / Aburrirse: Titz'k (NA) / Acalambrarse, volverse calambre: Mochkejo'k (NA) / Acanalado, ahoyado, lleno de hoyos: Job'ox, julux (NA) / Acercarse, aproximarse: Nach'o'k (NA) / Acido: Remrem, ra re (NA) / Aclararlo, alumbrarlo: Xkutanob'resinkil (NA) / Aclararse, amanecer: Kutano'k (NA) / Aclararse, despertarse paso a paso o lentamente: Ajajnak (NA) / Acostarlo: Xyokob'ankil (NA) / Acuclillado, agachado: Chok'cho (NA) / Achiote: Xayaw (NA) / Adelgazarse por algo: B'aqob'resiik (NA) / Adis (despedida): Inwan, inwaxaq (NA) / Adormecido: Wartesinb'il (NA) / Adormitarse, cabecear: Xiiqank (NA) / Adornado: Uutz'u'ujinb'il (NA) / Afeminado, homosexual, gay: Ixqiwinq (NA) / Afilador: Aj q'esonel (NA) / Agarrado, sujetado, capturado: Chapcho (NA) / Agonizar, esforzarse en el trabajo: B 'oolank (NA) / Agonizar, sufrir: K 'aachi'ik, k'aachi'k (NA) / Agonizar: Aakanak (NA) / Agrupacin, asociacin, organizacin: Molam (NA) / Agrupado, reunido, juntado: Ch'utch'u (NA) / Aguado: Ha'ha' (NA) / Aguila: T'iw (NA) / Agujereado: Hopb'il, hopimb'il (NA) / Ahogarse (con comida): Xotk'ok, paq'e'k (NA) / Ahumarse, llenarse de humo: Sib'o'k (NA) / Al revs, al contrario, torcido: B'ech'b'o, jech'jo

(NA) / Al revs: Xsalil (NA) / Alacrn, escorpin: Aj xook', xook' (NA) / lamo (especie de rbol): Lemab' (NA) / Albail: Aj tz'ak (NA) / Alborotado (el cabello): Tzak'tzo (NA) / Alborotado, deshojado (las hojas del rbol): Chik'ix (NA) / Alcalde: Xjolomil poopol (NA) / Alcohlico, borracho: Aj kalajenaq (NA) / Algame: Choqihin (NA) / Alejarse, prolongarse, aumentar: Najto'k (NA) / Alergia (picazn en la piel): Chak'aaniil (NA) / Alerta: Aj'aj (NA) / Alistarse, terminarse, preparar: Yaalo'k (NA) / Aliviarse, componerse, volverse bondadoso: Chaab'ilo'k, usaak (NA) / Almcigo, semillero: Mu'un, mu' (NA) / All: Aran, arani (NA) / Amarrado: B'ak'b'ook (NA) / Amarrado: Jit'b'il (NA) / Amarrador: Aj b'ak'onel, jit'onel, kokob'anel (NA) / Amrralo (accin frecuentativa): Jit'b'e (NA) / Amrrelo: Jit' (NA) / Amellado, incompleto: Xomxo, xemxo (NA) / Amontonado, agrupado: Tub'tu (NA) / Amontonarse, juntarse rpido: Ch'utaamil (NA) / Ampollarse: Poxo'k (NA) / Anciana: Cheekal ixq (NA) / Anda, camilla, cacaxte: Paqob'aal (NA) / Andanza, lo que hay que caminar, paseo: B'eejik, b'ehejik, b'eejinik (NA) / Anmico, hinchado: Puch (NA) / Ano, culo, recto: Itej, it, yupus (NA) / Anona: Tz'uumuy, tz'urmuy, pak (NA) / Ail, jiquilete: Jikiliit (NA) / Ao: Chihab', hab' (NA) / Apagarlo: Xchupb'al (NA) / Apagarse repentinamente: Chupaamil (NA) / Apagarse: Chupk (NA) / Apareada: B 'atz'unjenaq , b'atz'ujenaq (NA) / Apaste: Emel

(NA) / Apazote: Risk'i'ij pur (NA) / Aplanado, tendido, objeto que tiene forma plana (ropa, papel madera): Perpo (NA) / Aplanadora: Aj tenol b'e (NA) / Apuntarlo, sealarlo: Xjayalinkil (NA) / Aqu est: Waayi', waahe' (NA) / Aqu: Arin, ayi' (NA) / Arador, (insecto): Kaq ik', kaq ek' (NA) / Araa: Aj am, X'am (NA) / rbol colorado: Tzolkuk (NA) / Arbol de amate: Huuk'uch, hu (NA) / rbol de mazapn (rbol frutal): Masapan (NA) / Arbol tres puntas (nombre cientfico neurolaena lobata): K'aamank (NA) / rbol, palo brujo; Nombre cientfico arben barbena littoralis: Amche' (NA) / rnica (planta): Ax, axl (NA) / Arrancada (ser), pelar: Mich'e'k (NA) / Arrancarlo: Xmich'b'al (NA) / Arrayn (especie de rbol cuyo fruto es utilizado para fabricar candelas): Waa'uut (NA) / Arreador Pastor: Aj b'eeresihom wakax (NA) / Arrebatado, recogido (la basura): Maq'b'il (NA) / Arrebtalo, qutalo: Maq ' (NA) / Arrimado, movido: Jiqb'il, jeqb'il, jeqesinb'il (NA) / Arrimar, acercar: Jiqok (NA) / Arrimar: Jeqok,jiqok (NA) / Arrimarse, moverse: Jiqe'k, jeke'k (NA) / Arrodillado, hincado: Wiq'wo (NA) / Arrodillar, hincar: Wiq'ib'ank (NA) / Arrodillarse, hincarse: Wiq'laak (NA) / Arrogante: B'ach'b'ach' (NA) / Arropado, vestido: Aq'uninb'il (NA) / Artculo definido: el, la, los, las: Li (NA) / Aserradero: Jachleb'aal che' (NA) / Asesinado, matado, muerte: Kamsinb'il (NA) / As: Jo'ka'an, jo'kan, kama'an, (NA) / Asolear, disecar, secar: Chinank, chaqihob'resink (NA) / spero (cosas que tiene alteraciones;

como granitos): K'urux (NA) / spero: B'urux, q'es, qitqit (NA) / Asustado en acto sexual (enfermo): Chililk (NA) / Asustado, espantado: Xiwajenaq, xuwajenaq (NA) / Asustarlo, espantarlo: Xxib'enkil, xxib'esinkil (NA) / Asustarse, espantarse: Xiwak, xuwak (NA) / Atajado, tapado: Ramro (NA) / Atarraya: Yooy (NA) / Atleta: Aj aanilanel (NA) / Atol shuco: Ch'amb'ul (NA) / Atole blanco: Saqchiiq (NA) / Atole de elote: Mux'aj (NA) / Atole: Uq 'un (NA) / Atravesado: Q'e'q'ook (NA) / Atrofiado, vano, raqutico, seco, mazorca que no tiene muchos granos: Parutz', sipotz' (NA) / Auditor: Aj nawonel chaq'rab'il tumin (NA) / Auditrium: Ab'ib'aal kab'l (NA) / Aumentarse, juntarse (de nmero, cantidad): Naab'alo'k (NA) / Avergonzarse, tener vergenza: Xutaanak (NA) / Ayote: K'um (NA) / Azadn: Jokleb' (NA) / Azcar: K'ajkab' (NA) / Azulejo (especie de pjaro): Yax is, yaxom (NA) / Bailarin(a), bailarn: Aj xajonel (NA) / Bailarlo, danzarlo: Xxajtesinkil (NA) / Bajado (ser): Kub'siik (NA) / Bajareque : Q'ut (NA) / Bamb: Simb' (NA) / Banano, pltano: Tul (NA) / Baar (uno mismo): Atink (NA) / Baar: Atisink, atesink (NA) / Barbera: B'esleb'aal (NA) / Barrendero: Aj mesunel (NA) / Bastn, garrote: Xuq'y (NA) / Beb: K'uula'al (NA) / Bejuco: Raxk'aam, uxb' (NA) / Bendecido: Osob'tesinb'il (NA) / Bienes , hogar: Junkab'lal (NA) / Bikini: Ch'otyach' (NA) / Bilinge, dos idiomas: Ka'paay aatin

(NA) / Billetera, cartera, monedero: Xna'aj tumin (NA) / Bisabuelo: Xikin mama' (NA) / Bizco: B'etz' (NA) / Blanquearse, aclararse, palidecer: Saqo'k (NA) / Blusa, camisa (que utilizan las q'eqchi' debajo del gipil): Xta po'ot (NA) / Bodeguero: Aj k'aak'alenel k'uuleb'aal (NA) / Botado, perdido, tirado: Tz'eqb'il (NA) / Brocha, crayones: B'onleb' (NA) / Buenos das, tarde, noche (saludo dirigido a seores): Ch'owa'xin, wa'xin, wa'chin (NA) / Burlado (ser): Eetz'uuk (NA) / Buscarlo: Xsik'b'al (NA) / Bute, pupo (tipo de peces), apellido de la regin: B'ulum (NA) / Cabal, completo, exacto: Tz'aqal (NA) / Cabeza: Jolom (NA) / Cablote (especie de rbol de fruta comestible): Ch'ab'ay (NA) / Cadeno (planta): Chajche ' (NA) / Caerse el lquido o jugo de algo: Ya'alink (NA) / Caf en polvo, caf molido: K'aj kape (NA) / Cada de las hojas de los rboles, otoo, ayunar: K 'ajb'ak (NA) / Cado (por causas naturales): T'anal (NA) / Cado hace tiempo: T'anenaq (NA) / Calambre: Mochkej (NA) / Calcaal, carcaal: Rit oq (NA) / Calculadora: B'irleb' (NA) / Calentarse (al sol): Q'ixink (NA) / Calentarse (por el sol, el fuego o por ejercitacin): Tiqwo'k (NA) / Calentarse: Q'ixno'k (NA) / Calero: Aj k'atol chun (NA) / Calmado, silencio, callado, despejado: Ch'anch'o (NA) / Cmara fotogrfica: Isiil jalam'uuch (NA) / Camarn: K'ox, mansaan (NA) / Cambiarse rpidamente: Jaalukunk (NA) / Cambiarse, cambio, convertirse en: Jalaak

(NA) / Camote: Is (NA) / Campen, acreedor, ganador, el que puntea: Aj k'ehol k'as (NA) / Canasto de mayor dimensin: Chakach (NA) / Cncer: K'amsb'aqel (NA) / Cancha de baloncesto: B'atz'ub'aal b'olotz uq'm (NA) / Cancha de ftbol: B 'atz'ub'aal b'olotz oq (NA) / Cangrejero: Aj tap (NA) / Cansarse, agotarse, desmayarse: Lu'b'k (NA) / Cantemos (modo exhortativo o imperativo del verbo cantar): B'ichanqo (NA) / Caa de carrizo: Aj (NA) / Caa, caaveral: Utz'ajl, utz'aal, utz'aj (NA) / Caada: Loob', xaal (NA) / Captulo: Ch'ol (NA) / Cpsula: B'arb'ookil b'an (NA) / Carbn: Sib'j (NA) / Crcel, presidio, apellido de la regin: Tz'alam (NA) / Cardamomero: Aj awinel tz'i' (NA) / Crguelo, crgalo (modo imperativo del verbo cargar): Iiqa (NA) / Carnicera: K'ayib'aal tib' (NA) / Carnvoro (a): Aj ketol tib' (NA) / Carpintera: Peech'leb'aal (NA) / Casarse, contraer matrimonio: Sumlaak (NA) / Cscara, corteza de palo: Rix (NA) / Caseros: Kok' k'aleb'aal (NA) / Castrado, cobarde: Kapun (NA) / Castrado: Kapuninb'il (NA) / Cebolln (planta era utilizado para como pegamento, tiene forma de cebolla): K 'iiq (NA) / Ceiba: Inup (NA) / Cejas: Xmaatzab' u (NA) / Celador, guardia, seguridad: Aj k'aak'alenl (NA) / Cenicero: Chaaleb'aal (NA) / Centena, de cien en cien: Chi ho'k'aal (NA) / Cenzontle: K'ook'ob' (NA) / Cerbatana: Puub 'che' (NA) / Cermen: Xk'ot xik

(NA) / Cestero (a): Aj tz'ulul chakach (NA) / Cicatrz: Yotolal, yotlal (NA) / Ciempis: Kojoj, torob' (NA) / Cien (nmero cardinal): O'k'aal (NA) / Cientfico: Aj tz'ilol choxaalch'och' (NA) / Cierta clase de ayote, gicoy: Ik'oy (NA) / Cilndrico, rollizo: B'olb'o (NA) / Cinco (numero cardinal) Hoob' (NA) / Ciprs: K'isis (NA) / Clnica de mujeres: B'anleb'aal ixq (NA) / Clnica para hombres: B'anleb'aal winq (NA) / Clnica para nios: B'anleb'aal kok'al (NA) / Clips, grapas: Chapleb' hu (NA) / Cocinera: Aj chiqonel, aj k'uub'anel (NA) / Cocuyo, lucirnaga: Kukay (NA) / Colchn, cubrecama: Ru ch'aat (NA) / Colgado (ser): Lukub'aak (NA) / Colgado (sobre el hombro): Jeljo (NA) / Colgado: T'uyt'uuk, luklu (NA) / Colibr gigante: Paptz'unun (NA) / Coliflor: Chikchookil ichaj (NA) / Colmoyote (especie de gusano que se introduce en el cuerpo): Hulub'an (NA) / Comadreja: Saqb 'in, b'aqlaqk'ot,b'aqlaq xul (NA) / Comadrona: Aj xokol k'uula'al (NA) / Comal de metal: Ch'iich'k'il (NA) / Comal pequeo de barro: Kok' k'il (NA) / comal salen buenas tortillas: Chaab'il (NA) / Comal: K'il (NA) / Comedor o lugar para comer (mesa): Wa'leb'aal (NA) / Comejn: K'ams (NA) / Comerlo: Xtzekankil xtiwb'al (NA) / Comezn, picazn, arde, cosquillas: Katzkatz (NA) / Comido (condicin de estar comido): Wa'b'il (NA) / Comit de la comunidad: Aj jolominel k'aleb'aal (NA) / Compaerismo, solidaridad, comunin: Komonil (NA) / Compaero (del mismo grupo): Komon (NA) / Compaa, compaero: Echb'een, ochb'een (NA) / Compararlo, unirlo: Xjuntaq'eetankil

(NA) / Compartido: Komoninb'il, wotzb'il (NA) / Completarse, alcanzar (para algo), ajustarse: Tz'aqlok (NA) / Comprador de cardamomo: Aj loq'ol tz'i' (NA) / Comprador de ganado: Aj loq'ol wakax (NA) / Comprador de marranos: Aj loq'ol aaq (NA) / Comprador: Aj loq'onel (NA) / Compresor , trituradora: Aj ke'ol pek (NA) / Confites, dulces, caramelos: Kok' kab' (NA) / Constructor, constructivo: Aj yiib'anel (NA) / Constructor: Aj kab'lanel (NA) / Contribuido, bajado, rebajado: Kub'sinb'il (NA) / Cnyuge, compaero (a) de hogar: Sum aatin (NA) / Cooperativa: Komon tenq' (NA) / Copal, salo: Pom (NA) / Corneado, herido: Xeq'el (NA) / Cornear, puyar, herir, dar pualadas: Xeq'ok (NA) / Corozo, suyacal: Mokooch (NA) / Correcaminos: Rak'achtzuul, ixnam tz'ik (NA) / Corregido, reprendido, educado: Q'usb'il, tijb'il (NA) / Cortarlo (con cuchillo o machete): Xyok'b'al (NA) / Cortarlo (con cuchillo o machete): Yok'ok (NA) / Cosas para remendar: Xiitiil (NA) / Cosas, bienes: K'a'aq re ru, eechej (NA) / Cosido varias veces: B'ojinb'il (NA) / Cosido: B'ojb'il (NA) / Cotuza: Aaqam (NA) / Cxis: Ru'uj juruch', tuch (NA) / Coyol: Map (NA) / Coyote: Xojb' (NA) / Crneo: Xb'aqel jolom (NA) / Crayn: B'onleb' (NA) / Creencias: K'a'uxl paab'aal (NA) / Cunto?: Jarub', jo'nimal (NA) / Cuarenta y cinco (nmero cardinal): Oob' roxk'aal (NA) / Cucharn pequeo: Pichik' (NA) / Culgalo: Lukub', t'uyub' (NA) / Cuernos, cachos: Xukub ' (NA) / Cuidar, darle mantenimiento, estar al tanto: Ch'oolanink

(NA) / Cua: K'aan (NA) / Cuado: B'alk (NA) / Curado: B'anb'il (NA) / Cralo: B'an (NA) / Curandero, doctor: Aj ilonel (NA) / Cuxin (cierto rbol): Choochokl, choochok (NA) / Chacha (especie de pjaro): Jeeketzo', jeekitzo' (NA) / Chamarra: Isb' (NA) / Chamelco (Nombre antiguo): Aaqamal (NA) / Chamuscado: Paraxk'at (NA) / Chapuln, langosta: Saak' (NA) / Chaqob'resinb'il chik linwex: Secar (NA) / Chehen: Ichte' (NA) / Chele (de los ojos): Xk'ot u (NA) / Chicle: Toq', k'oy (NA) / Chiclero: Aj q'olche' (NA) / Chicloso: Ch'iqch'iq (NA) / Chicozapote: Muy (NA) / Chichicaste: La, weexen, weexan (NA) / Chichipate, quinina, aldea de Panzos: K'aache' (NA) / Chilacayote: Q'ooq' (NA) / Chilar: Jook (NA) / Chile en polvo: K'aj ik (NA) / Chile enlatado: B'ut'b'il ik (NA) / Chile seco: Chaqi ik (NA) / Chile, apellido de la regin: Ik (NA) / Chineado, arrullado: Q 'unq'u (NA) / Chino, variedad de frijol: Ch'ux (NA) / Chipiln: Much' (NA) / Chipo (ave): K'ilkej (NA) / Chirima, instrumento musical: Ch'eremyax (NA) / Danto, tapir: Tixl (NA) / Danzante (del baile de venado): Aj xajol kej (NA) / Darse como nuera: Alib'aak (NA) / Decirlo de un solo, avisar a todos: Junyehok (NA) / Decirlo, avisarle, anunciarlo: Xyeeb'al (NA) / Decisin, firmeza: Kawilal ch'ool (NA) / Dedos de la mano: Ru'uj uq'm (NA) / Defecar, cagar: K'otak (NA) / Dejado: Kanab'anb'il (NA) / Dejarlo: Xkanab'ankil (NA) / Djelo (modo imperativo/ exhortativo del verbo dejar):

Kanab' (NA) / Denunciado, acusado: Jitb'il (NA) / Denncialo, acsalo (modo imperativo del verbo acusar): Jit (NA) / Derrumbar: Uq 'uk (NA) / Derrumbarse: Uq'e'k (NA) / Derrumbe: Uq'ul (NA) / Desaparicin, momento en que se pierde algo o alguien: Sachik, sachjik (NA) / Desgranado: Iximamb'il (NA) / Desgranador (a): Aj wechonel, aj iximanel (NA) / Deshecho, descosido: B'orb'il pejb'il (NA) / Deslizarse, arrastrarse: Jololib'k (NA) / Desmayarse: Lub'e'k (NA) / Desmoronado: Hamb'il (NA) / Desmoronar, deshacer: Hamok (NA) / Desmoronarse: Hame'k (NA) / Desnudez: T'uram (NA) / Desocuparse, calmarse, disiparse: Yamaak (NA) / Despacio: Chimil, timil, yaalal (NA) / Despedido (decir adis): Chaq'rab'inb'il (NA) / Despertador: Ajsinel (NA) / Despierta: Ajen (NA) / Despirtalo: Ajsi (NA) / Desplantar, raleo: Jek'ink oq (NA) / Desprendido, desmoronado: Hamho (NA) / Despus, en el futuro: Moqon (NA) / Destripado, exprimido: Yab'yo, nat'no (NA) / Destripado, masajeado o frotado: B'iqb'il, jilb'il (NA) / Destuzar: B'ich'ok hal (NA) / Detenerlo, finalizarlo, suspen derlo: Xraqb'al (NA) / Da hbil, tiempo de trabajar: K'anjelab'aal kutank, (NA) / Da: Kutank, q'e (NA) / Dice (verbo impersonal): Cha'ank, cha'an, chank (NA) / Dicen (verbo impersonal): Chankeb ' (NA) / Diecinueve (nmero cardinal): B'eleelaju (NA) / Diferentes, distintos: Jalanqjalanq (NA) / Difcil, costoso, cuesta, sufrido: Ch'a'ajk, raasa (NA) / Dinmico (a), extrovertido, atento:

Aj'aj ru (NA) / Dios , Ser supremo: Qaawa' (NA) / Direccin, acierto, el punto: Jayal (NA) / Dirigirlo, guiarlo, gobernar: Xjolominkil (NA) / Distanciarse, alejarse, estar mucho tiempo en algn lugar: Najtirk (NA) / Divisin habitacional, pared: Ka'cham, maqb' (NA) / Doblado , torcido: Siq'so, siq'il (NA) / Dnde?,cul?: Partcula interrogativa (NA) / Dnde?: B'ar (NA) / Dormido: Warenaq (NA) / Duendes, animales pequeos, pjaros: Kok' xul (NA) / Echado (animal cuadrpedo): Tuntu (NA) / Echarse (como perro todos animales cuadrpedos): Tunlaak (NA) / Educacin bilinge: Ka'paayil tzolok (NA) / Educacin tecnolgica, educacin renovada: Ak' tzolom (NA) / Educando, alumno, estudiante, discpulo: Aj tzolom (NA) / Ejecutor, hechor, constructor: Aj b'aanuhom (NA) / l, se, eso, esa, ella: A'an (NA) / Elstico, algo que se estira: Rinrin (NA) / Electricista: Aj k'uub'anel kaxlan xaml (NA) / Elote, mosquitos: K'ux (NA) / Emborracharse, embriagarse: Kalaak (NA) / Embudo: B'ut'leb' (NA) / Empedrar: Pekink (NA) / Empleada domstica: Aj po ixq (NA) / Enamorar, encargar: Payok (NA) / Encalado: Chuninb'il (NA) / Encaramado o montado (sobre bestia o algo): Lochochnak (NA) / Encenderlo, prenderlo (el fuego): Xlochb'al, xtz'a'b'al (NA) / Encino: Ji (NA) / Encorvado, jorobado: K 'onk'o, k'utzk'uuk (NA) / Endulzarse: Ki'o'k (NA) / Energa elctrica: Kaxlan xaml (NA) / Enfermarse: Yajerk (NA) / Enfermero: Aj b'anonel (NA) / Enfilado, ordenado, formado (en una fila): Tzoltzook

(NA) / Enfilar, ordenar, formarse: Tzolob'ank (NA) / Enfriado: Kehob'resinb'il (NA) / Engaado, mentido: B'alaq'inb'il (NA) / Engaador, mentiroso: Aj b'alaq', aj tik'ti' (NA) / Engaar, mentir: B 'alaq'ik, b'alaq'ink (NA) / Engrandecerlo, ampliarlo, agrandarlo: Xnimob'resinkil, xyu'b'al (NA) / Engrapadora: Chapleb'aal hu (NA) / Enhebrador: Aj b'aqonel (NA) / Enlodarse: Sululo'k (NA) / Enmudecerse, volverse mudo: Memo'k, memirk (NA) / Enojado, bravo: Josq' (NA) / Enrollado: Q'ochq'o (NA) / Ensalar, hechar demasiada sal a algo: Atz'amink (NA) / Ensartado: Lapb'il (NA) / Ensartado: Laplo (NA) / Ensartarse repentinamente o de una vez: Lapaamil (NA) / Enseado: K'utb'il (NA) / Enternecer: Alob'resink (NA) / Entrevistador: Aj patz'onel (NA) / Entristecerse, volverse triste: Raho'k ch'ool (NA) / Entullirse, acalambrarse: Sikirk (NA) / Envejecerse (objetos): Q'eelo'k (NA) / Envejecerse: Mama'o'k, mama'irk (NA) / Envidia: Kaqal (NA) / Envuelto, enrolado: Lanlo, b'otb'o (NA) / Envuelto: Lanlo, b'atb'o (NA) / Envuelto: Lanlo, b'otb'o (NA) / Envulvelo: Lan, b'at (NA) / Epilepsia: Aaq yajel (NA) / Epilptico: Aaq xyajel (NA) / Equilibrado, nivelado, apaciguado, tranquilo (el ro): Tuqtu (NA) / Eructo: Qixb' (NA) / Escarbado: B'ekb'il, pikb'il (NA) / Escarbador: Pikonel (NA) / Escasear, gastarse, acabarse, terminarse: Lajk, oso'k (NA) / Escoba (instrumento para barrer): Mesuul, mesleb' (NA) / Escobillo, hierba medicinal (nombre cientfico sida rhombifolia): Mesb 'eel

(NA) / Escogedor (a) de caf, cardamomo: Aj molonel (NA) / Esconderse repentinamente detrs de algo: B 'alaamil (NA) / Escondido detrs de: B'alb'ook (NA) / Escondido, enterrado (por otro): Muqb'il (NA) / Escondido, enterrado (uno mismo): Muqmu (NA) / Escrbelo: Tz'iib'a (NA) / Escupido: Chuub'anb'il (NA) / Espantapjaros: Poyab', xutax (NA) / Esparcido, regado: Cha'cho (NA) / Esparcirlo, regarlo: Xpajinkil (NA) / Espesarse: Q'ilaak (NA) / Espa: Aj xik (NA) / Espinilla: Tzelek (NA) / Est en alto, caro, alto (el precio): Terto (NA) / Esta en fila, puesto en fila: Qerqo (NA) / Est en racimo: Chi kuut, tasb'il (NA) / Est trabado: Lit'look, t'ilt'ook (NA) / Estada, existencia, tiempo en que alguien est en algn lugar: Wanjik (NA) / Estalactita, estalagmita: T'ujb', t'ujt' (NA) / Estril (mujer): Xma'al, xma' (NA) / Estircol, liquido (deyeccion de chompipe): Mayta' (NA) / Estirarlo, ampliarlo: Xyu'b'al (NA) / Estmago: Sa 'ej (NA) / Estornudar: At'isb'ak, at'ismak (NA) / Estornudo: At'ism, at'isb' (NA) / Estripar, exprimir: Yab'ok (NA) / Evaluacin, prueba, exmen: Yalb'a'ix (NA) / Explicado, aclarado: Ch'olob'anb'il (NA) / Explicarlo, instruirlo: Xch'olob'ankil (NA) / Explquelo, corregir, instruir: Ch'olob' (NA) / Exprimido, ahorcado: Yatz'b'il (NA) / Exprimirlo, ahorcarlo: Xyatz'b'al (NA) / Extranjerismo: Ab'lil aatin (NA) / Extravo, vereda, senda: Raqb'e, ruq'b'e (NA) / Fermentado, descompuesto, shuco (comida): Ch 'am (NA) / Fermentar, descomponer, enshuquecer: Ch'amob'resink (NA) / Ferretera: K'ayib'aal ch'iich' (NA) / Fijarse, darse cuenta: K'ehok eetal

(NA) / Finada madre: Na'alq (NA) / Fsica, gimnasia, ejercitarse: Chiq'leenk ib' (NA) / Fisonoma, kiosco, mirador: Ilob'aal (NA) / Floricultor: Aj awinel atz'um (NA) / Fotografa, foto, retrato, dibujo: Jalam'uuch, jalam u (NA) / Fraccin: Jachb'il ajl (NA) / Freir: K'ilink (NA) / Frijol blanco: Saqikenq' (NA) / Frjol de arroz, frijolillos: Mitz'kenq', mixkenq' (NA) / Frijol enlatado: B'ut'b'il kenq' (NA) / Frjol, riones: Kenq' (NA) / Fro, helado, fresco: Ke (NA) / Frotado, ungido: B'iqlenb'il (NA) / Frutas dulces: Ki'ilq'een (NA) / Fue acompaado: Echb'eeninb'il (NA) / Fulana, seora: Na'ani (NA) / Ftbol: B'olotz oq (NA) / Ganadero: Aj k'iirisinel wakax (NA) / Gaviln: K'uch (NA) / Gelogo: Aj nawonel ch'och' (NA) / Germinado: El'oqo'k (NA) / Girasol: Sun (NA) / Golpista: Aj juk'ul awa'b'ejilal (NA) / Gorrin, colibr, picaflor: Tz'unun (NA) / Grabadora: Chapleb' aatin (NA) / Gradas elctricas: Kaxlan eeb' (NA) / Grama: Pach'aya' (NA) / Granadilla: Aakute' (NA) / Grandes (es utilizado slo en plural): Nimq (NA) / Granos, llaga: Xox (NA) / Gritando: Chajcho'k re (NA) / Guacal para batir cacao: B'ukleb' (NA) / Guacal: Joom (NA) / Guacamaya, moho: Mo ' (NA) / Guapinol: Paqy, paq (NA) / Guardado, reservado: K'uulanb'il (NA) / Guardera: Ilob'aal kok'al (NA) / Guayaba: Pata (NA) / Guayabita roja (nombre cientfico es Psidium): Ch'amach' (NA) / Gua didctica: Ch'olob'aal hu (NA) / Gua espiritual: Aj mayejanel, k'atonel uutz'u'uj (NA) / Gua, encargado: Aj k'amol b'e, aj jolominel

(NA) / Gipil: Po'ot (NA) / Gisquil, gisquilar: Ch'ima (NA) / Ha comido (alguien que comi hace rato o tiempo): Wa'jenaq (NA) / Ha sido acarreado: B'eelanb'il (NA) / Ha sido demorado, detenido: B'ayb'il (NA) / Ha sido envuelto o arropado: B'atinb'il (NA) / Ha sido escarbado: B 'ekinb'il, pikinb'il (NA) / Ha sido hecho, estar hecho: B'aanunb'il (NA) / Ha sido jugueteado, burlado, ha sido apareada: B'atz'unlenb'il (NA) / Ha sido soplado: Apusinb'il (NA) / Hablado: Aatinanb'il (NA) / Hace tiempo, antiguo, antes: Najter, mayer, junxil (NA) / Hace tres das: Oxejer (NA) / Hacerlo hondo, hacer crecer: Chamob'resiik (NA) / Hacerlo polvo, pedacitos, migaja: K'ajink (NA) / Hacerlo sonar, llamarlo: Xyaab'asinkil (NA) / Halcn: Weejkan, ch'inix (NA) / Hamaca: Ab ' (NA) / Haragn, perezoso: Q 'enkun , q'emkun (NA) / Hechicera, hechizo, brujo: Tuul (NA) / Herbicida: K'atb'apim (NA) / Hermosa (o), galn: Chaq'al ru (NA) / Herramientas: K'anjelob'aal (NA) / Hierbabuena, menta: Isk 'i'j, isk'i'ij (NA) / Hierva comestible (pie de danto): Roqtixl (NA) / Hgado: Saaseb' / Ch'och' (NA) / Higuerillo: Nombre cientfico Ricinus (NA) / Hijillo (cierta enfermedad que ataca a los bebs cuando una perra tiene cras): Numay, numay tz'i', xb'ook tz'i' (NA) / Hilvanado, hilado: K'aamamb'il (NA) / Himnario: B'ichleb', b'ichleb'aal (NA) / Hincharse, inflamarse: Sipook (NA) / Hipar, tener hipo: Chuq'ub'ak (NA) / Hipo: Chuq'ub' (NA) / Hojas de tabaco: Xaqmay (NA) / Holln: Ab'a'aq, Ab'aq (NA) / Hombre: Winq

(NA) / Hombro: Xb'een telb' (NA) / Honestidad, rectitud, firmeza, estabilidad, fortaleza: Tiikilal (NA) / Hongos (color caf): Asam (NA) / Honrar, apreciar, estimar: Oxloq'ink (NA) / Horcn de: Roqechal (NA) / Horcn: Oqech (NA) / Hormiguero: Xmul sank (NA) / Hoyuelos (de la cara): Xob' (NA) / Hurfano, persona pobre sin casa ni familia: Neb'a'yox (NA) / Husped, posada: Ochochnaal (NA) / Humareda, humo: B'uutz' (NA) / Hmedo: Lanlan (NA) / Hundirse, sumergir: Sub'e'k (NA) / Huracn, tornado: Kaqsut iq', kaqsuut iq' (NA) / Ichintal: Xe'ch'ima (NA) / Inciso: Ch'olil, ch'olal (NA) / Indica el tiempo o aspecto progresivo: Yook (NA) / Inflado, hinchado: Tzantzo (NA) / Inflador: K'eeb'a'iq' (NA) / Ingrediente: Xyu (NA) / Iniciarlo, comenzarlo, empezarlo: Xtikib'ankil, xyoob'ankil (NA) / Inspido, desabrido: Sup (NA) / Inters, porcentaje: Ral tumin (NA) / Inundacin: B'uut'iha', b'ut' (NA) / Inundarse, rebalsarse el agua: B'ut'ink, b'ut'irk (NA) / Intil, idiota: Xyajyox (NA) / Inventado, comenzado, iniciado: Yoob'anb'il, tikib'anb'il (NA) / Irse corriendo: Rumb'ak (NA) / Izote: K'uuk'iil, k'uuk'il (NA) / Jabal, coche de monte: K'iche' aaq (NA) / Jabal: Chakow (NA) / Jalador: Kelob'aal (NA) / Jams, nunca, no (partcula negativa): Maajoq'e, maajaruj, maajaruq, maajunwa (NA) / Jejn, mosquitos: Suq (NA) / Jeringa, instrumento para tirar: Kutleb' (NA) / Jcara: K'aam joom (NA) / Jilote (elote tierno): Och

(NA) / Jilote: Aq'pan (NA) / Jilotear: Aq'pano'k (NA) / Jiote (enfermedad de la piel de los animales): Sal (NA) / Jocote: Rum (NA) / Juntarse repentina o rpidamente: Molaamil (NA) / Jute: Pur (NA) / Jutear, agarrar jutes (en el ro): Purub'k (NA) / Labios: Xtz'uumal e (NA) / Ladinizarse (actuar como ladino): Kaxlan winqo'k (NA) / Ladrn: Aj elq' (NA) / Lagartija, sonaja: Chujchuj (NA) / Lgrimas: Xya'al u (NA) / Laguneta, laguna: K'ak'naab', k'ak'naab' (NA) / Laja, piedra lisa y delgada: B'aax (NA) / Lamiluz, iluminador: Aj k'ehol saqenk (NA) / Lmina de zinc: Kaxlan k'im (NA) / Lmpara de gas nen: B 'olo' saqenk (NA) / Lapicero: Kaxlan tz'iib'leb' (NA) / Lpiz, lapicero, pluma: Tz'iib'leb' (NA) / Latifundista: Aj ramol ch'och' (NA) / Lavadero: Puch'leb'aal (NA) / Lavadora: Kaxlan puch'leb' (NA) / Lavamanos, lavadora, lugar donde se lava, lavadero: Ch'ajleb'aal uq'm (NA) / Lavandera: Kaxlan puch'leb'aal (NA) / Lazador: Aj kanonel (NA) / Lechuza: Joch'b'aq, joob'aq (NA) / Lea: Si' (NA) / Leador: Aj si'inel, aj si' El leador se perdi en la montaa (NA) / Len, puma (americano): Kaqkoj (NA) / Levantarse, pararse, progresar: Wakliik (NA) / Levntelo: Waklesi (NA) / Liblula: Tuulux (NA) / Lder, gua de la aldea: Xjolomil k'aleb'aal, k'amolb'e (NA) / Lmite de una tarea: Ru k'aam (NA) / Lmite, lindero, confn: Nub'aal, nub'ajl (NA) / Limpiado, aseado: Mesb'il (NA) / Liquidmbar (especie de rbol utilizado para madera y lea):

Oqob' (NA) / Lquido, jugo: Ya'al (NA) / Lombriz (Parsito): Lukum (NA) / Lombriz de tierra: Milmich' (NA) / Lombriz de tierra: Xlukum ch'och', milmich' (NA) / Loro: Chocho' (NA) / Lucear, vagar: Ch'uukib'k (NA) / Lucero de la maana, venus: Aj iiq kutank, Kaqchahim, xb'een chahim (NA) / Lucirnaga: Mams, xamxul (NA) / Lustrador: Aj b'onol xaab' (NA) / Llamado, invitado: B'oqb'il (NA) / Llaves para desarmar, desarmadores: Juk'leb' ch'iich' (NA) / Llenarse de granos: Xoxerk, xoxirk (NA) / Llenarse de piojos: Uk'irk, uk'o'k (NA) / Llenarse, inundarse repentinamente: B 'ut'aamil (NA) / Llenarse, satisfacerse (con la comida): Nujak (NA) / Lloro, eco: Yaab' (NA) / Llorn: Aj yaab' (NA) / Machacado: Putz 'b'il (NA) / Machacador: K'ulte' (NA) / Machucado, pisado: Yeq'b'il (NA) / Maguey silvestre (Adecuado para fabricar costales): Maw (NA) / Maguey: Ik'e (NA) / Maz: Ixim (NA) / Majunche: Chakontul, chaatul (NA) / Malanga comestible: B'alu (NA) / Malanga venenosa: Maraaq (NA) / Maldad: Maa'usilal (NA) / Manojeado, est en manojo: Chetcho (NA) / Marchitarse: Tz'umaak (NA) / Marranero, carnicero: Aj kamsihom aaq (NA) / Martn pescador: Ch 'ejch'en (NA) / Masacuata (especie de vboras): Ajawchan (NA) / Mscara, antifaz: K'oj (NA) / Matarlo, asesinarlo: Xkamsinkil (NA) / Matate: Champa, q'oleb'aal, k'aat (NA) / Matilisguate (nombre cientfico Tabebuia Rosea): Tzolkuk (NA) / Matraca: Lek'lek'che', k'ark'arche' (NA) / Mecnico: Aj yiib'anel ch'iich'

(NA) / Mecapal de maguey: Ik'eetaab' (NA) / Medido, pesado: B'isb'il (NA) / Mejor: Xkun (NA) / Menearse, moverse: Heetank (NA) / Menstruar, lavar: Puch'uk (NA) / Metido, introducido: Ch'ikch'o (NA) / Microscopio: Ilob'aal mitz'xul (NA) / Miedoso: Aj xiw (NA) / Milpa (se le llama as desde que nace hasta que florece): Waj (NA) / Milpa: K'al, Waj (NA) / Mralo (modo imperativo/ exhortativo del verbo ver): Il (NA) / Moco: Sam (NA) / Mojado (estar bien mojado): T'oqx (NA) / Mojado, empapado: T 'aqt'aq , tz'uuq, juntz'uuq (NA) / Mojado: B'aqx (NA) / Mojarra: Chakti', k'ixkar (NA) / Mojarse: T'aqaak, tz'uqaak (NA) / Molestarse, enojarse: Ch'a'jko'k, ch'iich'i'o'k (NA) / Molido: Ke'b'il (NA) / Molleja: Jax (NA) / Monolinge: Jun raatinob'aal (NA) / Monotesta: Jun xpaab'aal, jun xpaab'ahom (NA) / Montaa: K'iche' (NA) / Montn: B'uuy, tuub' (NA) / Mora: Tokan (NA) / Mostrarse o ensearse a cada rato (frecuentativo): K 'utyank (NA) / Moverse, hacerse a un lado: Jiqonk (NA) / Mozote, especie de zacate (nombre cientfico bidens pilosa): Xub'ay (NA) / Muchacho o nio delgado y alto: Xerek' al (NA) / Muchacho, jven: Al (NA) / Muchas gracias: B'anyox (NA) / Mudz, estupidz, ignorancia: Memil (NA) / Mujer: Ixq (NA) / Multiplicandor: Aj puktasinel ajl (NA) / Municipalidad, alcalda: Poopol (NA) / Mueco de cera, cera de abejas silvestres: Tz'aak (NA) / Murcilago: Aj tz'uum xik, sotz'

(NA) / Murcilago: Sotz', tz'uum xik (NA) / Msico: Aj wajb' (NA) / Na'ajajnak sa' wu naq xink'ira: Acompaado (NA) / Nalgas, glteos: Xko it (NA) / Nance: Chi' (NA) / Naranjo (especie de rbol): K'anxan (NA) / Nariz, fosas nasales: Xsa' u'uj (NA) / Nariz: U'uj (NA) / Natalidad, criar: K'iiresink (NA) / Navaja, raspador: Jotzleb ' (NA) / Negociarlo, hacer trato: Xyakb'al (NA) / Nieto, nieta: Iib'ej, mamb'ej (NA) / Nia: Ch'ina ixqa'al (NA) / Niez, infancia, inmadurez: Kach'inal, kak'alil (NA) / Nio: China'al (NA) / Nixtamal (maz cocido): B'uch (NA) / Nixtamal quebrantado (molido): Poch'om (NA) / Nopal: Xxaab' qaawa', xxaab' qamama' (NA) / Nos perdimos en la montaa por el chiclero: Xoosachk chaq sa' k'iche' xb'aan laj q'olche' (NA) / Nosotros (pronombre personal): Laa'o, loo'o, haa'o (NA) / Nuera: Alib'ej (NA) / Nmero decimal: Alanel ajl (NA) / Nmero, cifra: Ajl (NA) / Obedecido, cumplido: Paab'ajel (NA) / Obreros: Aj k'anjeleb' (NA) / Obscurecerse, nublarse: Moyk (NA) / Ocho (nmero cardinal): Waqxaqib' (NA) / Ocho mil (nmero cardinal): Jun chuy (NA) / Ochocientos (nmero cardinal): Kiib' oq'ob', ka'o'q'ob' (NA) / Ofendido: Majewanb'il (NA) / Or, escuchar: Ab'ink (NA) / Olote: B'aqlaq, b'ajlaq (NA) / Operado, abierto: Cho'chook (NA) / Orejn: Paqmaal (NA) / rgano genital, partes del cuerpo, estructura de algo: Cha'alej, cha'alil (NA) / Orientador en acto ceremonial: Aj chi'resinel (NA) / Orina: Chu' (NA) / Orinar, (a alguien): Chu'unk (NA) / Orinar: Chu'uk

(NA) / Oropndola (ave): K'ub'ul (NA) / Oxgeno, respiracin: Musiq' (NA) / Pacaya (nombre cientfico hamaedora), apellido: K 'ib' (NA) / Pacaya silvestre (con espinas): K'ixk'ib' (NA) / Pacaya silvestre amarilla: Q'ank'ib' (NA) / Pache, aplanado: Patz'po (NA) / Pas extranjero: Ab'lil tenamit (NA) / Pjaro carpintero (grande): Tzentzerej (NA) / Pjaro carpintero (pequeo), tambin a los mentirosos se les llama as: Pich', korechech (NA) / Pjaro nocturno, Pujuyero: Pujuyuk, pujuyeer (NA) / Pjaro trampero: Tzentzeyu', tzuntzuyu' (NA) / Pjaro: Tz'ik (NA) / Pajuil: Chakmut (NA) / Palabras aumentativas: Nimob'resinb'il aatin, yu'b'il aatin (NA) / Palabras nuevas, neologismos: Ak' aatin (NA) / Palmera (variedad): Che'k'ib' (NA) / Paludismo: Raxkehob' (NA) / Panadera: K'ayib'aal kaxlanwa (NA) / Pantaln: Wex (NA) / Pantalones cortos (pantaloneta, calzoneta, bermuda): Tupwex (NA) / Pantaloneta (pantalones cortos): Ch'otwex (NA) / Paal: Lamb'ak'uula'al (NA) / Pauelo, vez: Sut (NA) / Papas fritas: K'ilinb'il kaxlan is (NA) / Papas: Kaxlan is (NA) / Papaya: Putul (NA) / Papelera, librera: K'ayib'aal hu (NA) / Papera: B'uq' ja'aj (NA) / Paquetera, estantera: Kaxlankaq' (NA) / Parabrisas: Masb'alem, mesb'alem (NA) / Pararse a cada rato: Xaqxotk (NA) / Pararse rpidamente sobre algo (en cuatro extremidades), o montar a caballo: Chaak'ukunk (NA) / Pararse rpidamente: Xaqlikink (NA) / Pararse, detenerse repentinamente: Xaqaamil (NA) / Pararse, ponerse de pi: Xaqliik (NA) / Parece, con todo: Anchal

(NA) / Partes, rganos: Cha'al (NA) / Partcula: Xkaj aatin (NA) / Paterna pequea (fruta de rbol): Chalum (NA) / Pavo silvestre: Pu' (NA) / Pavo, chunto, chompipe: Ak'ach (NA) / Paxte, estropajo: Xmach palaw (NA) / Pegado, estar al lado de alguien sin despegarse: Latzlo (NA) / Pegamento: Latzleb', letzleb' (NA) / Pelador de frijol: Aj pech'ol kenq' (NA) / Peletera: K'ayib'aal tz'uum (NA) / Peln, calvo: T'ojoch (NA) / Pensado (ser), ser recordado, extraado: K'a'uxlaak (NA) / Pensado, extraado: K'a'uxlanb'il (NA) / Pea: Saqoonak (NA) / Pequeo: B'ab'ay (NA) / Perderlo, extraviarlo, gastarlo: Xsachb'al (NA) / Perica: Puyuch' (NA) / Perico ligero: Sakol (NA) / Perico: K'el, k'erk', puyuch' (NA) / Periodista: Aj tz'iib'anel esil (NA) / Pero: Ab'an (NA) / Persuadido, convencido, consolado: Q'unb'esiik (NA) / Persuadido, convencido, consolado: Q'unb'esinb'il (NA) / Perulero (clase de gisquil): Saqich'ima (NA) / Pesor: Aalal (NA) / Pestaa: Rismal u (NA) / Petate hecho de carrizo: Poopa'aj (NA) / Petate hecho de sibaque: Poop (NA) / Pi de anciana (especie de arbusto): Roq xa'an (NA) / Pijuy: Ch'iwan (NA) / Piloy (especie de frjol): Lol (NA) / Pino, ocote: Chaj (NA) / Pinol (bebida hecho a base de maz dorado): K'aj (NA) / Pinto, rayado: Xepex, xepek (NA) / Pinturera, lugar donde se pinta: B'onleb'aal (NA) / Pia: Ch'op (NA) / Piojo: Uk' (NA) / Pita , lazo, soga: K'aam (NA) / Pito, silbato fabricado con barro:

B'olol (NA) / Pizarlo, machucarlo: Xyeq'b'al (NA) / Pizarrn: B'alak' kab' (NA) / Pizote, apellido de la regin: Sis (NA) / Planchado, afilado: Ji'b'il (NA) / Planeado, arreglado, cocido, planificado: K 'uub 'anb 'il (NA) / Planeado, arreglado,: K'ub'k'uuk (NA) / Planicie: Helo (NA) / Plantas: Che'k'aam (NA) / Plasticina: Kaxlan seb' (NA) / Pltano: Saqitul (NA) / Podrido (madera, tela): Q'umet (NA) / Podrido: Q'aajenaq (NA) / Poesa, poemas: Uutz'u'jinb'il aatin (NA) / Polica municipal: Aj k'aak'alom poopol (NA) / Pollito: Ch'ina kaxlan (NA) / Pollitos: Kok' kaxlan (NA) / Ponerlo de cabeza: Xulub'ank (NA) / Ponerse de acuerdo: K'ehok ib' sa' aatin (NA) / Ponerse rojo a cada rato, sonrojarse frecuentemente: Kaqyank, kaqmuqino'k (NA) / Poniente: Rokeb' saq'e (NA) / Pony: Kaxlan k'uuk'iil (NA) / Preguntarlo, pedirlo, solicitarlo: Xpatz'b'al (NA) / Preposicin: dentro, a, adentro, de: Chi, sa' (NA) / Prestado, alquilado: To'ninb'il (NA) / Prstamo: To' (NA) / Prestarlo, darlo prestado, alquilarlo (casa u otros): Xto'oninkil (NA) / Probarlo, intentarlo: Xyalb'al (NA) / Problema, dificultad, peligro: Raaxiik' (NA) / Profanado, se ha pasado sobre algo o alguien: Muxb'il (NA) / Prjimo, hermanos: As iitz'in (NA) / Protegido contra el secreto u otra enfermedad: Awasinb'il (NA) / Publicista: Aj puktasinel esil (NA) / Pudrirse (palo): Q'umeto'k (NA) / Pudrirse, se refiere a montes, verduras: Q'aak (NA) / Pulmones: Pospo'oy

(NA) / Quebradas: Kok' roqha' (NA) / Quebrantado (el nixtamal): Poch'b'il (NA) / Quedarse: Kanaak (NA) / Quemado: K'atalk, k'atal (NA) / Quequexque morado: Kaqi'ox (NA) / Quequexque: Ox (NA) / Quetzal: Q 'uq' (NA) / Quin?: Ani (NA) / Quinientos (nmero cardinal): O'k'aal xkab' oq'ob' (NA) / Quinto (nmero ordinal): Ro' (NA) / Rbano: Kaq is (NA) / Rabear, colear (mover la cola): B'itzb'itzink (NA) / Radiotcnico: Aj yiib'anel ab'ib'aal aatin (NA) / Raz cuadrada: Aj puktasinel ajl chi rib'il rib' (NA) / Raz: Xe' (NA) / Raspado: Jochb'il, jokb'il (NA) / Rasurado, raspado: Joob'il (NA) / Ratn, apellido de la regin: Ch'o (NA) / Razonado: Na'leb'anb'il (NA) / Reafirmar: Ka 'sumenk (NA) / Rebasado, pasado: Q'axb'il (NA) / Rebasar rpidamente varias cosas: Q'axb'enk (NA) / Rebasar, cruzar la calle, adelantarse a alguien: Q'axok (NA) / Rebasarlo, pasarlo, atravesarlo, cruzar: Xq'axb'al, xnumsinkil (NA) / Recepcionista, el que recibe visitas en las fiestas o cofradas: Aj k'ulul ula' (NA) / Recogerlo, traerlo: Xxokb'al (NA) / Recogido o llevado, levantado repentinamente o de inmediato: Xokaamil (NA) / Recorre: B'eeni (NA) / Recrearse, escarmentar, dar una leccin: Ajsink u (NA) / Redondeado, cilndrico, circular: B'orb'o, b'olb'o (NA) / Reducido: Kok'ob'resinb'il (NA) / Refaccin: Kolb'ach'ool (NA) / Refrigeradora, congeladora: Kehob'resib'aal (NA) / Regadera: Kira'sib'aal

(NA) / Regado (cosas): Hirb'il (NA) / Regado, derramado (lquido): Hoyb'il (NA) / Regaado, reprendido: Ch'iilanb'il (NA) / Regaar: Ch'iilank (NA) / Reglas ortogrficas: Chaq'rab'il tz'iib' (NA) / Rer, sonrer: Se'ek (NA) / Rerse de alguien: Se'enk (NA) / Rejoya: Xaal (NA) / Rellenado secuencialmente: B'ut'ux (NA) / Remendado: Xiitinb'il (NA) / Remendarlo: Xxiitinkil (NA) / Remojado (la ropa), bebida fermentada: Tz'aab'il (NA) / Renovador: Ak'ob'resinel (NA) / Repartidor de comida, mesero: Aj jek'inel tzekeemq (NA) / Repartidor de comida: Aj pukanel, aj puk (NA) / Repartidor, divisor: Jek'onel (NA) / Reportero: Aj xokol esil (NA) / Reposado, abultado: Pumpu (NA) / Resbalado, arrastrado: Jolk'osinb'il, kelomb'il (NA) / Rescatado , salvado, defendido: Kolb'il (NA) / Reseco: Hamham (NA) / Resembrar: Aawenk, aawink (NA) / Respira (usted, t), modo imperativo del verbo respirar: Musiq'an (NA) / Restos, sobras, (es ms utilizado cuando alguien guarda restos de comida): Xeel (NA) / Retardado, atrasado: B 'ayb'o (NA) / Retoar: Alab'te'ik (NA) / Retoo: Tuxb' (NA) / Retoos: Alab'te' (NA) / Retrovisor: Ilob'aal ixej (NA) / Reunin: Ch'utam (NA) / Reunirse, juntarse: Ch'utlaak (NA) / Reventado: T'upul (NA) / Revolverlo, mezclarlo: Xyuuk'inkil (NA) / Rezador: Aj tijonel, aj tij (NA) / Rigalo (modo imperativo de verbo regar): Hoy (NA) / Ro: Nima', nimha' (NA) / Robado: Elq'anb 'il (NA) / Roco: K'ajob' (NA) / Rodearlo, dar vueltas, cercarlo: Xsutinkil

(NA) / Relo (modo imperativo del verbo roer), molstalo: Hot' (NA) / Rosetas de maz, poporopo: Moqx (NA) / Rtulo, anuncio: Ilb'a esil (NA) / Roza: K'alem (NA) / Sbana: Jayil isb' (NA) / Saberlo, conocerlo, aprenderlo: Xnawb'al (NA) / Sabido, conocido: Nawb'il, (NA) / Sbila: Rik'e tzuul, maw (NA) / Saborearlo: Yalok xsahil (NA) / Sacado: Isinb'il (NA) / Sacapuntas: Jotzb'atz'iib'leb' (NA) / Saln comunal: Ch'utleb'aal kab'l (NA) / Saln de baile: Xajleb'aal (NA) / Sandalias, caite: Perxaab ', tz'arxaab' (NA) / Sarampin: Atz'um xox (NA) / Sartn (instrumento): K'ileb'aal (NA) / Sastrera: B'ojleb'aal (NA) / Sazn, maduro: Cheek, tiix (NA) / Sazn, vejez, ancianidad, madurez: Tiixilal, cheekelal (NA) / Se ha encaminado, se ha guiado, se ha llevado a pasear: B'eeresinb'il (NA) / Se ha ido (hace tiempo): Xikenaq, xikjenaq (NA) / Se ha retrasado, tardado (hace tiempo): B'ayjenaq (NA) / Secado, disecado (por alguien): Chaqihob 'resinb'il (NA) / Secarse repentinamente: Chaqaamil (NA) / Secarse: Chaqik (NA) / Secretario (a): Aj tz'iib' (NA) / Seguirlo, perseguirlo: Xtaaqenkil (NA) / Segunda limpia, limpiar dos veces: Ka'aq'ink (NA) / Semforo: Ilb'anumleb' ch'iich' (NA) / Sensacin: Eek'ob'aal, eek'ahom (NA) / Sentado: Chunchuuk, k'ojk'ook (NA) / Sentarse repentinamente: Chunaamil (NA) / Sentarse: Chunlaak (NA) / Seal: Reetalil (NA) / Sealar: Eetalink (NA) / Seor, rey: Ajaw (NA) / Seora, doa (vieja, sin respeto): Xan, xa'an (NA) / Seora, doa: Qana' (NA) / Seorita, joven (mujer), soltera,

virgen: Tuq'ixq, tuq'ix, t'ujixq (NA) / Spalo, concelo: Naw (NA) / Sptimo (nmero ordinal): Xwuq (NA) / Servidora, cuchara de madera: Lekb', lekleb' (NA) / Servilleta: Lanb'awa (NA) / Servirlo (agua con una taza, vaso o recipiente): Xyamb 'al (NA) / Sexto (nmero ordinal): Xwaq (NA) / Shara (pjaro) de color azul: Ch'ejej (NA) / S (condicional): Wi', wi (NA) / S (partcula condicionante): Uy, wi (NA) / S, partcula afirmativa: Hehe', heehe' (NA) / Siembra: Awimq, awimj (NA) / Siete (nmero cardinal): Wuqub' (NA) / Siete das: Wuqub' kutak (NA) / Signos de puntuacin: K 'a j raltz'iib' (NA) / Silbido: Xuxb' (NA) / Sobra, resto: Rela' (NA) / Socilogo: Aj nawonel komonilej (NA) / Socolear (limpiar el monte debajo de los rboles: Pahok (NA) / Somos educados por eso donde quiera somos bienvenidos: Tijb'ilo jo'kan naq k'ulb'ilo yalaq b'ar (NA) / Sompopero: Xmul teken (NA) / Sompopo pequeo (forma su nido a ras del suelo, entre basura): Chahiq, chahik (NA) / Soar: Matk'ek, na'uuchik (NA) / Soplador: Waal (NA) / Suavizarse: Q'uno'k (NA) / Suceder, realizarse, hacerse: Uxk (NA) / Sueo: Matk' (NA) / Sueo: Wara (NA) / Sulfatiazol: K'ajb'an (NA) / Sumergido, hundido (en lquido): B'ulb'uuk (NA) / Supervisor educativo: Aj ilol k'utunel (NA) / Supervisor: Aj ilol k'anjel (NA) / Sustituto, reemplazo, sucesor: Uuchil, eeqaj (NA) / Sustraer, disminuir, reducir: Jeb'ok (NA) / Tbano (especie de insecto de color negro): Kas (NA) / Tacuazn: Aj uch, uch (NA) / Taltuza: B'a (NA) / Tamags (cierta clase de serpiente):

Ooto'y (NA) / Tamal (de carne): Ob'en (NA) / Tamalito de elote, elotasca: Iswa, k'uluj, Pomq'em (NA) / Tamalito de frjol (tiene forma alargada): Xut' (NA) / Tamalito de masa mezclado con frjol: Xep (NA) / Tamarindo: Wach'iil (NA) / Tambin: Aj wi' (NA) / Tapanco: Kaq', b'eenche' (NA) / Taparlo, cerrarlo: Xtz'apb'al (NA) / Tapesco casero, parrilla de madera (para ahumar carne, colgado sobre el fuego): Ch'ixb', pechk' (NA) / Tapisca: Q'olom (NA) / Tapiscado: Q'olb'il (NA) / Tapiscar: Q'olok (NA) / Tapita, tapn: Ch'inatz'apleb' (NA) / Tardar: B'ayk (NA) / Tatarabuela: Xik ixa'an, xik qana' (NA) / Tataranieto: Xikin i (NA) / Taxisco (nombre cientfico lasinthaea fructicosa): Tza'aj (NA) / Tayuyo (elaborado con frjol molido): Sukuk (NA) / Tayuyo: Tz'u'uj (NA) / T de limn: K'isk'im (NA) / Tecolote: Warom (NA) / Tecomate: Su (NA) / Televisin: Kaxmu (NA) / Temascal: Tuukaal (NA) / Temprano: Eq'laak, eq'ela, q'ela (NA) / Tenamaste: K'ub' (NA) / Tentacin: Aaleek (NA) / Tentado: Aalenb'il (NA) / Tepezcuintle: Halaw (NA) / Tepocate (renacuajo): Muluq'ut (NA) / Terminado, acabado, finalizado: Choyb'il (NA) / Terminado, finalizado (hace tiempo): Raqjenaq (NA) / Terminado, listo: Ruujenaq (NA) / Termmetro: B'isleb' tiq (NA) / Tesorera: Ch'e'leb'aal tumin (NA) / Tesorero municipal: Aj ch'e'onel tumin poopol (NA) / Tesorero: Aj k'uulanel tumin

(NA) / Testculo: Ab'aj, xnaq' it (NA) / Tiene el pelo cortado: B'esb'il (NA) / Tigrillo: Ch'oohix, saqb'aalam (NA) / Tijera de techo (en casa de paja): Saqche' (NA) / Tijeras: B'esleb' (NA) / Tinaja: Kukb' (NA) / To (en general): Ikanb'ej (NA) / Tirado, abandonado (cosas): Tz'eqtz'ook (NA) / Tirado, botado o estar en cierto lugar: T'ant'ook (NA) / Tirado, esparcido: Kutinb 'il, pajinb'il (NA) / Tirado, parado (en espera de algo): Kutku (NA) / Tirado, tumbado, botado (por varias causas): T'anb'il (NA) / Tirado, vacunado, inyectado: Kutb'il (NA) / Ttere, marioneta: Eek'asinb'il b'atz'uul (NA) / Tocoyal: T'upuy (NA) / Todava no (partcula negativa): Maji' (NA) / Tol: Seel (NA) / Tomado, bebido: Uk'b'il (NA) / Topgrafo: Aj b'isol ch'och' (NA) / Torito (torito construido de petate; utilizado en los bailes folklricos): Wakax poop (NA) / Torteado, cacheteado: Xorb'il (NA) / Tortear, luna llena, dar cachetada con la mano: Xorok (NA) / Tortearlo: Xxorb'al (NA) / Tortilla de maz tierno (envuelto en hojas): Raxke' (NA) / Tortilla: Wa (NA) / Tortillera (instrumento para hacer tortillas): Xorleb' (NA) / Tortuguillo (insecto): K'an (NA) / Torturado, sufrido: Rahob'tesinb'il (NA) / Tosferina: Jiq' (NA) / Tostarse, secarse: Xujank (NA) / Trabajadores municipales: Aj k'anjeleb' sa' poopol (NA) / Trabarse, atascarse: T'ilk (NA) / Tradiciones: Najteril na'leb' (NA) / Traductor, intrprete: Aj jalol aatin (NA) / Tragado: Nuq'b'il (NA) / Trampero: Aj ch'imb' (NA) / Tranca: Ramleb' nat'leb'

(NA) / Trapear: Ji'ok tz'ak (NA) / Trasladarse (de un lugar a otro): Q'axonk (NA) / Tringulo, triangular, de tres lados: Oxxukuut (NA) / Troja: Rochochil hal (NA) / T (pronombre personal): Laa 'at (NA) / Tu maz: Aawixim (NA) / Tucn, cucharn (varieda, de color verde): Raxpan (NA) / Tucn: Selepan, pan (NA) / Turcelo: B'ach' (NA) / Tulumagillo: K 'ub 'te' (NA) / Tullido, paraltico, acalambrado: Sik (NA) / Tnel: Pikb'il jul (NA) / Tnica: Jutt'ikr (NA) / Tusa (envoltura de la mazorca): Humal (NA) / Tuyo, suyo: Aawe (NA) / ltimo hijo, meique: Ch'i'p , ch'i'ip, ch'iip (NA) / Un montn (de granos, similar al puado): Tzoqol (NA) / Un ratito: Junpaataq (NA) / Untarlo, frotar: Xyulb'al, xkilb'al (NA) / Ua: Ixi'ij, ixi'j (NA) / Ustedes: Laa'ex (NA) / Vacaciones, descanso: Hilaal (NA) / Vaciarlo, desocuparlo, limpiarlo: Xyamtesinkil (NA) / Vaco, despejado, desocupado: Yamyo (NA) / Vehculo, carro, automvil: B'eeleb'aal ch'iich' (NA) / Veinticinco: Oob' xka'k'aal (NA) / Ven ac, ven aqu: Kim arin, kim ayi' (NA) / Ven: Kim (NA) / Venas: Ich'm (NA) / Vendido (ser): K'ayiik (NA) / Vendido: K'ayinb'il (NA) / Verduras: Xe'pim (NA) / Vergenza: Xutaan (NA) / Vte: Ayu (NA) / Vbora: K'amb'olay (NA) / Vieja, anciana (con menos respeto): Xa'an (NA) / Vstelo: Aq'u (NA) / Volcn: K'u (NA) / Volteado: B'alq'usinb'il (NA) / Voltearse rpidamente: B'alq'ukunk

(NA) / Voltearse, ponerse de lado: Salq'uuk, b'alq'unk (NA) / Voltearse: B'alq'unsink ib' (NA) / Volverse agua a cada rato: Ha'yank (NA) / Volverse ceniza, gris: Chaho'k, chahirk (NA) / Volverse deseoso, tener antojos: Ch'iqo'k (NA) / Volverse irrespetuoso, abusivo, mal educado (compararse con los animales): Xulo'k (NA) / Volverse masa (tortillas, tamalitos o pescado): Q'emo'k (NA) / Volverse millonario, rico, adinerado: B'ihomo'k, b'iyomo'k (NA) / Volverse negro: Q 'eqo'k (NA) / Volverse peligroso, intransitable: Xiik'o'k (NA) / Volverse sabroso, alegrarse: Saho'k (NA) / Volverse sebo (el caldo): Xeeb'o'k (NA) / Volverse seorita, joven: T'ujixqo'k (NA) / Vomitarlo, arrojarlo: Xxa'wankil (NA) / Vmito: Xa'aw (NA) / Y (conjuncin y): Ut (NA) / Yo: Laa'in (NA) / Yuca: Tz'in (NA) / Zafado, arrancado: B 'oq'b'il, botz'b'il (NA) / Zafarse, ser arrancado: B'otz'e'k (NA) / Zanate: Tz'oq (NA) / Zancudo, apellido de la regin: Ch'en, ch'een (NA) / Zapatera: K'ayib'aal xaab' (NA) / Zapatero: Aj yiib'om xaab' (NA) / Zapote: Saltul (NA) / Zapuyul, pepita de zapote: Chunak (NA) / Zona urbana: Xteepal tenamit (NA) / Zopilote: So'sol

You might also like