ASAL USUL BAHASA MELAYU

Bahasa Melayu merupakan bahasa nenek moyang kita. Namun begitu, bagaimanakah bahasa ini wujud dan dari mana bahasa ini berasal? Asal usul bahasa Melayu masih kabur pada masa ini dan memerlukan pengkajian dari segi sejarah dan perkembangan bahasa itu sendiri dengan lebih mendalam. Walau bagaimanapun, pengkajian terhadap asal usul bahasa Melayu agak sukar dan rumit kerana bukti-bukti langsung tentang istilah Melayu pada zaman prasejarah masih belum ditemui lagi. leh itu, bangsa Melayu yang merupakan penutur asal bahasa Melayu perlu diselidiki bagi mengkaji asal usul bahasa Melayu. !erdapat banyak pendapat yang dikemukakan oleh para sarjana tentang konsep "Melayu#. $ari segi akademik, konsep "Melayu# merupakan konsep yang meliputi ruang yang luas dan memerlukan tempoh masa yang lama akibat daripada keluasan serta bilangan penutur bahasa Melayu itu sendiri. %ada peringkat awal, istilah "Melayu# dikaitkan dengan konsep kerajaan dengan bersumberkan bahan bukti sejarah yang menunjukkan bahawa perkataan Melayu hanya merujuk kerajaan bukannya merujuk kepada bangsa. &ontohnya, istilah "Melayu# pada peringkat awal dapat dikesan sekitar 'irea ())-(*) M. %lotemi menggunakan istilah maleu-koion dalam karyanya yang berjudul Geographike sintaxis. +erini menganggap istilah ini berasal daripada kata ,anskrit, iaitu melayakolam atau malaikurram, yang merujuk sebuah tempat yang dikenali dengan nama !anjung -uantan atau !anjung penyabung oleh Brasell.

$alam buku 'atatan perjalanan pengembara &ina pada zaman $inasti !#ang, istilah "Melayu# di'atatkan sebagai istilah Mo-Lo-Yu. $alam 'atatan tersebut, dinyatakan bahawa pada suatu masa dahulu terdapat utusan dari MoLo-Yu dihantar ke negeri &hina untuk mempersembahkan hasil bumi mereka. %ara pengkaji sependapat menyatakan bahawa Mo-Lo-Yu yang dimaksudkan ialah kerajaan yang terletak di .ambi. Menurut 'atatan seorang rahib Buddha bernama /#tsing, dalam perjalanannya dari &anton ke /ndia beliau telah singgah ke Bhoga. -emudian, beliau beliau telah dihantar oleh 0aja Bhoga ke negeri MoLo-Yu yang disebut ,ribhoga pada masa itu. Berdasarkan 'atatan ini, /#tsing telah mengubah nama Mo-Lo-Yu kepada Bhoga iaitu tanah jajahan takluk ,riwijaya dan ,ribhoga yang dikenali sebagai %alembang, ,ri1ijaya. Berdasarkan 'atatan /#tsing, terdapat sejenis bahasa yang dituturkan di ,riwijaya yang disebut sebagai Kun-lun yang diper'ayai mewakili bentuk bahasa Melayu tua terawal yang dikenali sabagai bahasa Melayu kuno. /stilah Kun-lun juga merujuk kepada hamba abdi yang digunakan di negeri &hina. Kun-lun sebenarnya ialah sebutan pelat pengembara &ina untuk %ulau -undur. leh itu, istilah Kun-lun digunakan untuk merujuk kepada bangsa yang menetap di kawasan laut di selatan &hina dan bahasa yang dituturkan ialah bahasa Kunlun. ,elain itu, istilah "Melayu# yang merujuk nama bangsa atau bahasa wujud setelah adanya kerajaan Melaka yang kemudiannya berkembang sebagai sebuah kerajaan agung. Berdasarkan istilah "Melayu# merujuk keturunan yang "berbangsa# yang berkaitan dengan Melaka klasik, istilah "Melayu# hanya merujuk keturunan raja-raja Melayu dari sumatera. iaitu ibu negeri

/stilah "Melayu# yang merujuk bangsa semakin luas bermula pada abad ke-(2. %ada ketika itu, Melayu merangkumi suku bangsa serumpun di Nusantara. ,eorang pengkaji bernama &olin telah mengusulkan bahawa suku bangsa tagalog berasal daripada bangsa Melayu. 3al ini kerana kesamaan bahasa yang dituturkan, warna kulit, bentuk badan, bentuk pakaian, adat resam dan upa'ara yang dijalankan. %ada (425, 6N7,& telah memberikan pengertian tentang konsep melayu iaitu istilah "Melayu# digunakan untuk merujuk suku bangsa Melayu di ,emenanjung Malaysia, !hailand, /ndonesia, 8ilipina dan Madagaskar. $i Malaysia, istilah "Melayu# menurut %erlembagaan Malaysia ialah manusia yang menuturkan bahasa Melayu sebagai bahasa ibunda , mengamalkan 'ara hidup Melayu dan menganut agama /slam. Berdasarkan istilah "Melayu# di atas, istilah Melayu telah ber9ungsi sebagai nama kolekti9 yang merujuk satu kesatuan bahasa dan bangsa, iaitu bahasa Melayu. $ari segi etimologi, terdapat beberapa pendapat tentang istilah :Melayu:. Antaranya ;uber sman menyatakan perkataan :Melayu: berasal daripada perkataan Malaya yang merupakan kependekan kepada hima alaya . %erkatan alaya bermaksud :tempat: dan hima alaya membawa maksud :tempat bersalji:. ,ehubungan itu %ergunungan 3imalaya dikatakan tempat asal orang Melayu. %ada Batu Bersurat Bukit +ombak ,atu di ,umatera Barat, ditemukan perkataan Malayapura yang bermaksud <kota Melayu: atau <kerajaan Melayu:. $engan itu dikatakan perkataan Melayu mungkin berasal daripada perkataan Malayapura. %erkataan Melayu juga dikatakan diambil daripada perkataan bahasa .awa -uno, mlayu, yang bermaksud <mengembara: atau <pergi kemanamana:. Maksud perkataan mlayu ini dikatakan sesuai dengan orang melayu yang dikatakan berpindah dari =unnan menuju ke kawasan selatan, menyeberangi ,elat Melaka, dan mendarat di %ulau ,umatera. Mohd $ahlan Mansoer pula berpendapat bahawa perkataan Melayu itu berasal daripada nama sebatang sungai, iaitu ,ungai Melayu sepeti yang disebut dalam ,ejarah Melayu.

,ungai itu dinamakan demikian kerana airnya mengalir dengan amat deras seperti berlari. Menurut >an der !uuk pula, perkataan Melayu itu bererti <menteberang:, iaitu merujuk kepada orang Melayu yang menyeberang atau menukar agama daripada agama 3indu-Buddha kepada /slam. Berdasarkan bangsa pula nenek moyang orang melayu dikatakan berasal dari Asia !enggara sebelum berpindah ke selatan kira-kira 5*)) ,M. %erpindahan mereka berlaku dalam dua kumpulan iaitu Melayu %roto ?5*)) ,M@ dan Melayu $eutro ?(*)) ,M dari $aerah =unan@. Melayu %roto dikenali sebagai orang asli seperti jakun, ,enoi, Negrito dan sebagainya. Bahasa Melayu %roto berkembang dan melahirkan dialek-dialek dan bahasa .awa, /ban, !agalog, M/nangkabau dan sebagainya. Bahasa awal ini dikenali sebagai Bahasa Melayu -uno atau bahasa Melayu %roto dan asalnya daripada bahasa Astronesia. +olongan Melayu $eutro pula pandai dalam ilmu pelayaran dan mereka belayar dan tiba di pelbagai pulau di kepulauan melayu dan membuka tempat kediaman baru. 8aktor geogra9i memisahkan sesama mereka hingga menyebabkan mereka membentuk kawasan sendiri.

SALASILAH BAHASA MELAYU Bahasa sering kali dikaitkan dengan bangsa. Austronesia. rang Melayu dikatakan

berasal daripada induk Austronesia yang diper'ayai menuturkan bahasa leh itu, bahasa Austronesia merupakan induk kepada bahasa Melayu. Bahasa-bahasa rumpun bahasa Austronesia tersebar luas dari 8amosa ?di utara@ hingga ke New ;ealand ?di selatan@ dan dari Madagaskar ?di barat@ hingga ke -epulauan 7aster ?di timur@. Bahasa Austronesia yang menjadi induk bahasa Melayu akan melahirkan bahasa-bahasa terkemudian yang diperturunkan daripada satu generasi kepada satu generasi. 3al ini dapat dijelaskan melalui rajah salasilah bahasa. $alam rajah salasilah bahasa, 9aktor usia merupakan 9aktor utama yang digunakan oleh para pengkaji bahasa untuk menentukan perkembangan bahasa. Berdasarkan 9aktor usia ini, konsep usia pemeringkatan bahasa dibahagikan kepada 9ilum, rumpun, dan keluarga bahasa. Filum bermaksud kelompok bahasa induk yang paling tua usianya iaitu *))) tahun ke atas. Rumpun pula bermaksud kelompok bahasa yang berusia antara 5*))-*))) tahun, sementara keluarga bermaksud kelompok bahasa yang berusia kurang dari 5*)) tahun. -eluarga bahasa ini dapat dipe'ahkan kepada beberapa subkeluarga. bahasaA0ajah di bawah menunjukkan salasilah

FILUM RUMPUN RUMPUN

KELUARGA 1

KELUARGA 2

KELUARGA 1

KELUARGA 2

SUBKELUARG A1 SUBKELUARGA 1

SUBKELUARG A2

SUBKELUARGA 2

RAJAH 1 : SALASILAH BAHASA

6ntuk mengetahui asal usul Bahasa Melayu kita perlu mengetahui asal-usul penutur aslinya terlebih dahulu, iaitu orang Melayu. Asal-usul bangsa Melayu sehingga kini masih kabur. Akan tetapi beberapa sarjana 7ropah seperti 3endrik -ern ?Belanda@ dan 0obert 1on 3eine +eldern ?Austria@ telah melakukan penyelidikan se'ara kasar latar belakang dan pergerakan masyarakat Melayu kuno.

!eori mereka menyatakan bahawa bangsa Melayu berasal daripada kelompok Austronesia, iaitu kelompok manusia yang berasal dari daerah =unan di &hina yang kemudiannya berhijrah dalam bentuk beberapa gelombang pergerakan manusia dan akhirnya menduduki wilayah Asia !enggara. +elombang pertama dikenali sebagai Melayu-%roto dan berlaku kira-kira 5*)) tahun ,ebelum Masehi -ira-kira dalam tahun (*)) tahun ,ebelum Masehi, datang pula gelombang kedua yang dikenali sebagai Melayu-$eutro. Mereka mendiami daerah-daerah yang subur di pinggir pantai dan tanah lembah Asia !enggara. -ehadiran mereka ini menyebabkan orang-orang Melayu-%roto seperti orang-orang .akun, Mahmeri, .ahut, !emuan, Biduanda dan beberapa kelompok ke'il yang lain berpindah ke kawasan pedalaman. .usteru itu, Melayu-$eutro ini merupakan masyarakat Melayu yang ada pada masa kini. Bahasa Melayu berasal daripada rumpun bahasa Austronesia, manakala bahasa-bahasa Austronesia ini berasal daripada keluarga bahasa Austris. ,elain daripada rumpun bahasa Austronesia, rumpun bahasa Austro-Asia dan rumpun bahasa !ibet-&ina.

8ilum Bahasa AustrikBAustris

0umpun Austroasia

0umpun Austronesia

0umpun &ina-!ibet

0umpun Austronesia !imur

0umpun Austronesia Barat

Melanesia

-eluarga /ndonesia

Mikronesia

,ubkeluarga /ndonesia %usat

%olinesia

,ubkeluarga 8ilipina8ormosa

Rajah 1:Salasilah Bahasa Aus r!nesia

Bahasa Astronesia sebenarnya adalah berasal daripada 9ilum bahasa AustrikBAustris.,elain itu 9ilum AstrikBAstris turut melahirkan bahasa Astronesia dan rumpun bahasa &ina-!ibet. 0umpun bahasa Astronesia pula dibhagikan kepada dua, iaitu rumpun Austronesia Barat dan 0umpun Austronesia !imur.0umpun Astronesia Barat melahirkan keluarga bahasa /ndonesia, manakala rumpun Astronesia !imur melahirkan tiga keluarga bahasa, iaitu keluarga Melanesia, Mikronesia dan %olinesia -eluarga bahasa /ndonesia dipe'ahkan kepada dua subkelurga, iaitu subkeluarga /ndonesia %usat dan subkeluarga 8ilipina 8armosa.Bahasa Melayu termasuk dalam subkeluarga /ndonesia %usat. ,elain bahasa Melayu, bahasa bumiputra ,arawak ?ke'uali bahasa Bisayah@, bahasa-bahasa di -alimantan dan bahasa-bahasa di -epulauan /ndonesia juga di kelompokkan ke dalam subkeluarga /ndonesia %usat. Bahasa-bahasa dalam subkeluarga 8ilipina 8armosa ialah bahasa-bahasa di 8ilipina, bahasa bumiputra di ,abah dan bahasa di Brunei ?ke'uali bahasa melayu dan lun $ayeh@.-eluarga-keluarga yang menganggotai rumpun Astronesia dikesan mempunyai persamaan dan kelainan ?system bunyi, pembentukan kata dan pembentukan ayat@ yang terdapat dalam keluarga bahasa itu. Bahasa Astronesia tersebar luas dan bahasa Melayu merupakan salah satu bahasa subkeluarga daripada keluarga rang Caut. /ndonesia. Bahasa-bahsa subkeluarga yang lain daripada keluarga /ndonesia ialah A'heh, Minangkabau, Nias, Melayu-6lan, Batak, Campung dan

Antara bahasa-bahasa tersebut, bahasa Melayu yang paling pesat berkembang kerana bahasa Melayu menjadi bahasa kebangsaan di Malaysia, ,ingapura, /ndonesia dan Brunei $arussalam. !ambahan pula bahasa Melayu dijadikan bahasa pengantar pendidikan hingga ke peringkat tertinggi.Bahasa Melayu juga menjadi satu daripada 5)) bahasa dalam keluarga /ndonesia.selain itu bilangan penuturnya meliputi Malaysia, -epulauan 0iau dan ,umatera.$i samping itu bahasa Melayu menjadi bahasa perantaraan di -epulauan Melayu lebih awal dari abd ke-(D.Bahasa Melayu lebih mudah dipelajari oleh pedagang dan bahasa itu sendiri bersi9at sederhana, maka bahasa Melayu ber9ungsi sebagai bahasa lingua 9ran'a ?bahasa pengantar@di -epulauan Melayu.

0umpun bahasa Austronesia ini pula terbahagi kepada empat kelompok yang lebih ke'il A

(.

Bahasa-bahasa -epulauan Melayu atau Bahasa Nusantara. 0oto, ,ika dan lain-lain.

&ontoh A Bahasa Melayu, A'eh, .awa, ,unda, $ayak, !agalog, ,olo,

5.

Bahasa-bahasa %olinesia

&ontoh A Bahasa 3awaii, !onga, Maori, 3aiti D. Bahasa-bahasa Melanesia &aledonia E. Bahasa-bahasa Mikronesia +ilbert.

&ontoh A Bahasa-bahasa di -epulauan 8iji, /rian and -epulauan

&ontoh A Bahasa-bahasa di -epulauan Marianna, Marshall, &arolina dan

10

Bahasa Melayu tergolong dalam 'abang Bahasa-bahasa Nusantara yang mempunyai bahasa yang paling banyak, iaitu kira-kira 5)) hingga D)) bahasa.

Hip! esis empa asal bahasa Mela"u

a@ -awasan Asia !engah rang Melayu dikatakan berpindah dari utara ke selatan. Mereka dikatakan berasal dari kawasan ,elatan &hina. !empat-tempat yang diketengahkan oleh para pengkaji termasuklah daerah =unan di selatan &hina, Assam di Burma, dan &hampa di selatan /ndo-&hina. %erpindahan mereka dikatakan berlaku dalam dua kumpulan iaitu Melayu %roto dan Melayu $eutro. -umpulan Melayu %roto diper'ayai berhijrah ke Nusantara kira-kira pada tahun 5*)),M. %eradaban orang Melayu %roto dikatakan lebih maju daripada Negrito yang sudah sedia ada di Nusantara. rang rang Melayu %roto dikatakan

hidup berpindah-randah. Namun, mereka mempunyai kemahiran membuat alat untuk ber'u'uk tanam, barangan pe'ah-belah, dan alat perhiasan. ;aman mereka dikenali sebagai ;aman Neolitik atau turut dikenali sebagai ;aman Batu Baru dan mereka membuat alat-alat daripada batu. 3ipotesis perpindahan mereka mula-mula dikemukakan oleh %.,arasin dan 8.,arasin pada tahun (F45. 3ipotesis ini kemudiannya diperkukuhkan dengan oleh 0.3.+eldren pada (4D5. Melalui kajiannya, +eldren mendapati beliung bersegi panjang yang ditemui di ,ungai 3wang 3o, ,ungai =angtze, ,ungai Mekong, ,ungai ,alween ,ungai /rrawadi dan ,ungai Brahmaputra mempunyai persamaan bentuk dan jenis dengan beliung yang ditemui di beberapa kawasan Nusantara. Beliau membuat kesimpulan bahawa beliung tersebut telah dibawa oleh orang Asia !engah ke -epulauan Melayu.

11

Berikutnya pada tahun (*)) ,M, kelompok Melayu kedua tiba ke Nusantara.Mereka dikenali dengan nama Melayu-$eutro. -edatangan Melayu$eutro menyebabkan Melayu %roto berundur ke pedalaman dan pada hari ini kita kenali mereka dengan nama orang asli,antaranya ialah Negrito,!emuan,jakun,,enoi dan sebagainya.Melayu %roto ini sering terpisah, hasilnya bahasa mereka berkembang dan lahirlah dialek-dialek yang berlainan. Melayu-$eutro melahirkan orang Melayu moden hari ini.Mereka

mempunyai peradaban tinggi, pandai dan ,mahir dalam pelbagai bidang. Mereka membina petempatan baru di pesisir pantai dan menetap di situ. !erdapat juga oaring Melayu ini yang mahir dalam ilmu pelayaran, hasilnya mereka membuka pelbagai petempatan baharu di -epulauan Melayu. Namun hipotesis pertama ini dikatakan agak meragukan kerana tarikh penghijrahan kedua-dua kumpulan manusia di atas adalah ber'anggah dengan bukti arkeologi yang menunjukkan bahawa manusia moden sudah mendiami Alam Melayu sejak D*,))) tahun dahulu. ,ekiranya benar kelompok Melayu berasal dari ,elatan &ina, sudah pasti kelompok induknya di sana mempunyai persamaan dari segi bahasa, pertuturan, atau kebudayaan asas dengan penduduk-penduduk di Nusantara, namun tiada satu pun yang mempunyai persamaan. %ara sarjana juga berpendapat kelompok Melayu bukan berasal dari Asia !engah tapi dari Nusantara sendiri.

12

b@ -awasan Nusantara Berdasarkan hipotesis ini orang Melayu adalah diper'ayai menjadi penduduk asal kawasan ini.&raw9urd yang merujuk bukti kebudayaan menyatakan bahawa tanh asal orang Melayu ialah .awa dan ,umatera. -awasan ini dikatakan memiliki kebudayaan yang sangat menonjol berbanding dengan kawasan-kawasan lain di Nusantara. %erkara ini dikaitkan dengan penduduk-penduduk dari kawasan jawa dan ,umatera behijrah ke kawasan lain seperti !anah Melayu dan sebagainya. 3asilnya mereka turut membawa bersama kebudayaan mereka dan menyebarkan di tempat baru. Berdasarkan bukti bahasa pula, Marsden berpendapat bahawa bahasa Melayu adalah serumpun dengan bahasa %olinesia,Melanesia dan Mikronesia. /nduk kepada bahasa-bahasa ini ialah Austronesia kerana terdapat persangkutan antara bahasa-bahasa tersebut. Bahasa Austronesia tersebar ke bahagian pesisir pantai timur ?Cautan %asi9ik@, pantai barat ?Cautan 3indi@ dan selatan asia ?kawasan Nusantara@ sahaja dan tidak termasuk Asia !engah. $yen pula berpendapat orang Melayu mungkin berasal dari tiga tempat iaitu Melanisea, 8armosa atau New +uinea. !erdapat bahasa-bahasa di kawasan ini yang mempunyai persangkutan daripada aspek persamaan perkatan, bentuk kata dari struktur bahasa. /ni jelas menunjukkan bahasa yang dituturkan di Nusantara berasal dari penduduk yang sama. $ari sudut geogra9i pula, Nusantara merupakan sebuah daratan yang luas sejak dari zaman %ilosen sehingga zaman %leiston. $i dalamnya terdapat !anah Melayu,%alawan, .awa, Borneo $an %ulau-%ulau -e'il 0iau-Cingga. $aratan yang luas ini juga dipanggil sebagai %entas ,unda. ,elain %entas ,unda, terdapat juga %entas ,ahul yang menghubungkan Australia dengan New +uinea. %en'airan glassier menyebabkan kedua-dua pentas ini ditenggelami air dan akibatnya wujudlah pelbagai pulau dan wilayah yang terpisah.

13

-esannya, penduduk terpaksa berpindah-randah. ,elain itu, penemuan rangka manusia awal, iaitu manusia 3omo 7re'tus atau %hite'anthropus 7re'tus di .awa yang berusia lebih kurang dua juta tahun di ,ambungma'an diberi nama manusia .awa. %enemuan 9osil ini membawa maksud bahawa manusia moden ?3omo ,apiens@ merupakan keturunan daripada manusia yang awal ini. 3omo ,apiens ini ialah induk manusia Austronesia.

14

FU#$SI%FU#$SI BAHASA MELAYU a@ Bahasa -ebangsaan 0ang %erlembagaan telah dipinda dan dilulus oleh Majlis 6ndangan %ersekutuan pada (* perlembagaan ini gos dan mula berkuatkuasa pada 52 telah mengiktira9 bahasa Melayu gos (4*2.0ang sebagai bahasa

kebangsaan.%engiktira9an bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan bermula daripada memorandum %arti %erikatan.Memorandum itu membuktikan bahawa sikap toleransi antara kaum yang terdapat di Malaysia ini telah sepakat dan mengiktira9 hak istimewa orang Melayu termasuk bahasa Melayu. Artikel (*5 dalam %erlembagaan %ersekutuan !anah Melayu ada menyebut, &bahasa kebangsaan negara ini ialah bahasa Melayu '( ,ebagai rakyat Malaysia,kita patut berasa bangga terhadap bahasa kebangsaan negara kita kerana bahasa ini merupakan lambang jati diri dan kedaulatan negara. Bahasa Melayu turut melambangkan kebanggaan nasional yang men'erminkan nilai sosiobudaya masyarakatnya. Masyarakat di Malaysia yang terdiri daripada pelbagai kaum hidup aman dan damai hingga ke hari ini hasil dari persetujuan mereka menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan. Apabila Malaysia merdeka , tara9 bahasa Melayu semakin jelas dinyatakan.%erkara (*5 %erlembagaan Malaysia menyatakan,'bahasa kebangsaan ialah bahasa Melayu dan hendaklah ditulis dalam apa tulisan sebagaimana yang diperuntukkan dalam undangundang oleh Parlimen. %erlembagaan Malaysia menjamin kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan Malaysia.,elain itu,bahasa Melayu turut melambangkan jati diri nasional yang mengekang kemasukan budaya asing ke'uali yang dianggap penting sahaja dan perlu berasaskan tata'ara tertentu.

15

b@ Bahasa 0asmi Bahasa rasmi ialah bahasa yang digunakan untuk urusan rasmi negara. Bahasa rasmi mungkin terdiri daripada beberapa bahasa, mungkin dua, tiga atau empat bagi sesebuah negara. &ontohnya Malaysia, walaupun bahasa Melayu dipilih sebagai bahasa kebangsaan,namun bahasa /nggeris masih digunakan dalam kebanyakan urusan rasmi negara dari tahun (4*2 hingga tahun (4G4. 3anya selepas tahun (4G4,barulah bahasa Melayu dipilih sebagai bahasa rasmi negara. Akta Bahasa -ebangsaan telah mengangkat tara9 bahasa Melayu. Bagi menjalankan 9ungsinya sebagai bahasa rasmi negara, bahasa Melayu telah digunakan sebagai alat komunikasi dalam bidang pemerintahan dan pentadbiran, perundangan, pendidikan, perdagangan, dan perusahaan. Bahasa Melayu digunakan dalam pelbagai urusan rasmi negara seperti bahasa lisan bagi kakitangan kerajaan di semua perigkat pentadbiran semasa menjalankan tugastugas rasmi negara, bahasa dalam segala urusan suratHmenyurat di dalam dan di antara jabatan kerajaan, bahasa yang digunakan dalam semua rekod kerajaan, bahasa yang digunakan bagi menulis semua jenis undang H undang dan peraturan negara dan bahasa yang digunakan dalam semua jenis borang urusan rasmi negara.

16

'@ Bahasa %erpaduan Bahasa perpaduan bermaksud bahasa yang digunakan bagi menyatupadukan rakyat yang terdiri daripada pelbagai kaum.,elain itu bahasa perpaduan juga bermaksud bahasa yang digunakan dalam sesebuah negara bagi tujuan menyatupadukan masyarakat berbilang kaum. )erkara 1*+ %erlembagaan Malaysia telah menetapkan bahawa bahasa melayu sebagai bahasa kebangsaan Malaysia. !ujuan utamanya adalah untuk memupuk perpaduan di kalangan rakyat Malaysia yang bersi9at heterogen. +ar1in dan Mathiot ?(4GF@ memberikan tiga 9ungsi simbolik bahasa Melayu iaitu 9ungsi penyatuan, 9ungsi pengasingan dan 9ungsi prestij. $ari segi 9ungsi penyatuan, bahasa Melayu bertindak sebagai alat yang menghubungkan penutur-penutur yang menuturkan berbagaiHbagai dialek bahasa yang sama. Melalui 'ara ini,bahasa Melayu dapat menyatukan mereka ke dalam satu masyarakat pertuturan. Bagi 9ungsi pengasingan pula, bahasa Melayu bertindak sebagai 1ariasi bahasa yang terasing dari dialek-dialek lain daripada bahasa yang sama. .usteru itu, ia dapat melambangkan identiti kebangsaan.8ungsi prestij pula dapat mewujudkan satu bahasa yang menimbulkan perasaan atau semangat 'inta terhadap negara. %eranan bahasa Melayu sebagai bahasa perpaduan disalurkan menerusi $asar %elajaran -ebangsaan yang memperakukan, &bahawa objektif akhir dasar pendidikan dalam negara ini mestilah menyatukan kanak-kanak daripada semua bangsa di bawah satu sistem pelajaran kebangsaan ialah bahasa pengantar utamanya, walaupun kita faham bahawa kemajuan ke arah matlamat ini tidak boleh dipercepatkan dan mestilah beransur-ansur. Bagi membolehkan bahasa Melayu ber9ungsi sebagai bahasa perpaduan, nama bahasa Melayu telah ditukar kepada bahasa Malaysia selepas tahun (4G4. Melalui pertukaran nama ini, bahasa tersebut tidak lagi menjadi milik orang Melayu, tetapi milik semua rakyat di negara ini.

17

d@ Bahasa /lmu Berdasarkan kamus dewan yang diterbitkan pada (44E, bahasa ilmu ialah bahasa yang mampu menjadi perantara bagi penyampaian ilmu pengetahuan terhadap budaya ilmu sehingga peringkat tinggi. Melalui $asar %endidikan -ebangsaan,pada tahun (4F(, bahasa Malayu telah digunakan sebagai bahasa pengantar di semua peringkat persekolahan. %ada tahun (4FD pula, semua kursus tahun pertama di uni1ersiti-uni1ersiti tempatan menggunakan bahasa melayu sebagai bahasa pengantar. Bahasa Melayu juga telah dijadikan sebagai salah satu matapelajaran teras di semua sekolah jenis kebagsaan &ina dan !amil. Melalui penggunaan bahasa Melayu di peringkat sekolah dan uni1ersiti, bahasa Melayu telah ber9ungsi sebagai bahasa penyalur ilmu. ,ebagai bahasa ilmu,bahasa Melayu berupaya mengungkap ilmu-ilmu yang tinggi seperti memperkatakan tentang perkara yang barkaitan dengan sains, ekonomi, perundanga, teknologi maklumat, serta bidang-bidang lain yang terdapat di zaman yang serba moden ini. %erkara ini jelas dilihat melalui pelbagai laras bahasa yang ditulis dalam bahasa Melayu yang mempunyai kaitan dengan bidang-bidang ilmu tersebut. ,etiap laras bahasa tersebut mempunyai kosa-kata yang tersendiri dan khusus tentang bidang berkenaan. Bahasa Melayu kini mempunyai perbendaharaan kata dan istilah yang 'ukup, sistem ejaan 0umi yang mantap, serta tatabahasa yang sempurna dan dinamik bagi melakukan tugasnya sebagai bahasa ilmu. -emampuan bahasa Melayu tidak perlu dipertikaikan lagi malah banyak bukti yang boleh menjadi bahan bukti. &ontohnya, kini banyak buku-buku ilmiah yang ditulis dalam bahasa asing telah diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu dan diguna pakai oleh penuntutpenuntut di institusi-institusi tinggi.

18

SIS,EM F-#-L-$I BAHASA MELAYU $e9inisi 8onologi 8onologi ialah kajian mengenai pola bunyi bahasa,iaitu kajian mengenai bunyibunyi yang ber9ungsi dalam sesuatu bahasa. Bunyi yang ber9ugsi ini bermaksud bunyi yang digunakan dalam pertuturan bahasa tersebut dan bunyi ini dikenal sebagai bunyi bahasa. Bunyi bahasa ini disusan mengikut sistem dan kajian 9onologi bertujuan menganalisis sistem tersebut. -ajian tentang 9onologi terbahagi kepada dua 'abang, iaitu 9onetik dan 9onemik. Bahasa Melayu mempunyai sistem bunyi yang tersendiri dan untuk menguasai kemahiran bertutur dalam bahasa Melayu dengan baik dan berkesan,seseorang perlulah mempunyai pengetahuan yang mendalam tentangnya. -ajian bunyi lazimnya terbahagi kepada dua budang, iaitu 9onetik dan 9onologi. $e9inisi 8onetik 8onetik ialah bidang yang mengkaji bunyi-bunyi yang dihasilkan oleh manusia dan memberi lambang kepada bunyi-bunyi tersebut. %engkajian 9onetik terbahagi kepada tiga 'abang iaitu 9onetik pendengaran, 9onetik akustik dan 9onetik artikulasi. 8onetik pendengaran ?atau 9onetik auditori@ merupakan 'abang 9onetik yang mengkaji pendengaran dan persepsi bunyi bahasa. 8onetik akustik ialah 'abang yang mengkaji si9at 9izikal bunyi bahasa atau juga disebut bidang 9onetik 9izikal. 8onetik artikulasi pula ialah 'abang 9onetik yang mengkaji 9ungsi alat artikulasi yang terlibat dengan penghasilan bunyi.

19

Bidang 9onetik ialah bidang yang mengkaji bunyi-bunyi bahasa. Namun begitu, tidak semua bunyi yang dihasilkan oleh alat sebutan atau alat ujaran kita merupakan bunyi bahasa. 3anya bunyi-bunyi yang dilahirkan bagi tujuan pertuturan sahaja yang dikaji dan bunyi-bunyi ini disebut bunyi bahasa. Bunyibunyi lain seperti batuk, bersin, berdaham dan lain-lain tidak dianggap bunyi bahasa, tetapi bunyi semata-mata. ACA!-ACA! A0!/-6CA,/ ,etiap manusia yang sempurna kejadiannya dilengkapi dengan alat-alat yang ber9ungsi menghasilkan bunyi.Alat artikulasi terbahagi kepada tiga,iaitu alat bahagian dalam tubuh, alat artikulasi dan daerah artikulasi. ACA!-ACA! BA3A+/AN $ACAM !6B63 Alat bahagian dalam tubuh bermaksud bahagian seperti paru-paru, kotak suara, epiglotis, 9arinks dan pita suara yang memulakan sesuatu pergerakan udara di dalam badan kita.

20

(. 5. D. E. *. G. 2. F. 4.

Bibir atas Bibir bawah +igi atas +igi bawah +usi Celangit keras Celangit lembut Anak tekak 3ujung lidah

((. (5. (D. (E. (*. (G. (2. (F. (4. 5).

!engah lidah Belakang lidah Akar lidah 7piglotis %ita suara 0ongga tekak 0ongga 3idung 0ongga mulut 0ahang !enggorok

(). 3adapan lidah

21

RAJAH . : ALA, AR,I/ULASI

a@ %aru-paru %aru-paru adalah bahagian yang bertanggungjawab menyedut udara dan mengepam udara keluar yang seterusnya menghasilkan bunyi bahasa yang berbeza. -ebanyakan bunyi yang dihasilkan ialah proses daripada pengepaman keluar udara dari paru-paru. -ualiti bunyi yang dihasilkan bergantung pada proses pengembangan dan pengun'upan paru-paru. ,ebagai 'ontoh, udara yang memasuki badan semasa kita ber'akap adalah berbeza dengan kadar kemasukan udara semasa kita berna9as biasa. b@ !rakea !rakea pula adalah saluran udara di antara larinks dan paru-paru. /anya membolehkan laluan udara dari rongga hidung dan mulut memasuki paru-paru, dan keluar kembali. 6dara yang keluar inilah yang dimanipulasikan oleh alat dan daerah artikulasi untuk menghasilkan bunyi. '@ Carinks

22

Carinks pula adalah bahagian pipa yang mengadungi tisu yang dinamakan pita suara iaitu alat yang terlibat untuk menghasilkan semua suara.

d@ %ita suara %ita suara ini terdiri daripada dua keping tisu nipis yang dipanggil pita suara. $ua keping pita suara ini dapat dirapatkan menjadi tertutup rapat dan direnggangkan menjadi terbuka luas. Apabila pita suara ini dibiarkan terbuka luas, udara akan keluar dengan 'epat. Apabila pita suara ini dirapatkan, saluran udara menyempit. /ni menyebabkan udara yang keluar menghasilkan bunyi seperti apabila kita mela9azkan bunyi awal kita habis dalam bahasa Melayu. Manakala apabila dirapatkan hingga tertutup, iaitu sehingga tisu pita suara ini menyentuh antara satu sama lain, maka udara yang melaluinya menyebabkan ia bergetar. %ita suara yang bergetar inilah yang menghasilkan bunyi yang dinamakan bersuara. !inggi rendah kelangsingan bergantung pada bagaimana pita suara ini diubah suai. 0uang di antara pita-pita suara ini dinamakan glotis. $i kawasan inilah terhsilnya bunyi hentian glotis. e@ -otak suara -otak suara terdiri daripada beberapa keping tulang rawan pada bahagian luarnya yang dikenali sebagai halkum. 8ungsi kotak ini terbahagi kepada dua iaitu dari segi 9ungsi biologi dan bahasanya. 8ungsi biologinya adalah bagi melindungi paru-paru dengan menahan butir-butir makanan dan juga 'e'air dari

23

memasuki trakea. ,ementara 9ungsi bahasa pula ialah menghasilkan bunyi-bunyi bahasa mengikut posisinya yang boleh diubah suai. 9@ 7piglotis 7piglotis pula ialah yang terletak dibelakang lidah dan di depan pintu masuk ke larinks. ,emasa makan atau minum, epiglotis ber9ungsi sebagai penutup kepada masuknya makanan dan minuman ke trakea. 7piglotis tidak mempunyai 9ungsi menghasilkan bunyi. 7piglotis hanya memberi laluan kepada udara melalui larinks dan semua sistem perna9asan yang lain. g@ 8arinks 8arinks ialah pipa yang membentuk kerongkong yang menghubungkan larinks dengan bahagian atas rongga tekak, anak tekak, dan rongga hidung. h@ 7so9agus 7so9agus adalah bukan alat yang terlibat dalam artikulasi. /a adalah saluran yang membawa makanan dari mlut ke usus.

ACA!-ACA! A0!/-6CA,/ Alat artikulasi ialah alat yang digunakan bagi menghasilkan bunyi.Alat-alat ini ialah bibir atas dan bawah,hujung dan hadapan lidah, gusi, batas gusi, lelangit keras dan lembut, dan pita suara. Alat ini terbahagi kepada dua iaitu yang akti9 dan pasi9. Alat akti9 adalah alat yang boleh digerakkkan manakala alat pasi9 ialah sebaliknya. &ontoh alat akti9 ialah lidah, bibir, lelangit lembut, dan gigi bawah. Cidah adalah alat yang paling akti9 dalam menghasilkan bunyi bahasa. Cidah terbahagi kepada hujung, depan dan belakang lidah bagi menghasilkan bunyi.

24

3ujung lidah boleh digerakkan ke depan dan ke belakang. $epan lidah pula boleh diangkat ke atas menyentuh lelangit keras,dan belakang lidah boleh diangkat menyentuh lelangit lembut. Bibir0 kedua-dua bibir boleh digerakkkan menyentuh antara satu sama lain, atau bibir atas menyentuh gigi bawah dan sebaliknya untuk menghasilkan bunyi. +igi0gigi bawah boleh digerakkan ke atas bagi menyentuh bibir atas. Celangit lembut boleh digerakkkan ke bawah bagi menyentuh belakang lidah dan ini dapat menghasilkan bunyi sengau. Alat pasi9 adalah gigi atas dan lelangit keras. +igi atas tidak boleh digerakkan oleh itu ia dipanggil alat pasi9, yakni ada alat lain menyentuhnya. Celangit keras ia boleh disentuh oleh alat artikulasi akti9 yang lain seperti depan lidah.

a@ Cidah Cidah ialah alat artikulasi yang terpenting dan paling akti9 dalam pengeluaran bunyi bahasa. Cidah terbahagi kepada empat bahagian, iaitu hujung lidah, tengah lidah, hadapan lidah, dan belakang lidah. %embahagian ini membolehkan lidah membuat deskripsi pelbagai jenis penghasilan bunyi. Bahagian hadapan lidah, tengah lidah dan belakang lidah penting dalam pengeluaran bunyi-bunyi 1okal, iaitu bunyi 1okal hadapan, tengah dan belakang. 3ujung lidah merupakan bahagian paling akti9 dan boleh digerakkan ke manamana bahagian mulut untuk membuat penyekatan. b@ Bibir

Bibir adalah alat artikulasi yang terletak pada bahagian luar rongga mulut. Bibir terdiri daripada otot-otot kenyal yang boleh dihamparkan dan dibundarkan dan berperanan mengeluarkan bunyi yang berbagai-bagai. Bibir juga menjadi sempadan paling luar daripada rongga mulut. Bibir juga ber9ungsi membuat sekatan kepada udara yang keluar daripada rongga mulut.

25

'@ +igi

+igi juga berperanan dalam penghasilan bunyi bahasa tetapi peranannya tidaklah akti9. -edudukannya yang statik dan sentiasa digunakan sebagai penampan aliran udara dalam penghasilan bunyi. %enampan aliran udara inilah yang menghasilkan bunyi.

d@ +usi

+usi merupakan bahagian yang embung dan menurun dari gigi ke bahagian dalam rongga mulut. rgan ini digunakan sebagai daerah sebutan dengan bantuan hujung lidah yang ber9ungsi membuat penyekatan.

e@ Celangit lembut Celangit lembut menganjur dari sempadan lelangit keras hingga ke akhir rongga mulut. Celangit keras bermula dari sempadan gusi di bahagian hadapan atas rongga mulut dapat diturunnaikkan untuk menutup atau membuka saluran rongga tekak terus ke rongga hidung. Apabila dinaikkan, rongga mulut akan terbuka dan udara akan keluar melalui rongga mulut dan apabila diturunkkan, rongga mulut akan tertutup dan udara terpaksa keluar melalui rongga hidung.

9@

0ongga mulut

26

!erletak di atas rongga mulut yang dipisahkan oleh lelangit. 0ongga hidung boleh dibuka atau ditutup, bergantung kepada keadaan sama ada anak tekak dan lelangit lembut dinaikkan atau tidak.

g@ %ita suara

%ita suara terletak dalam ruang tenggorok ?halkum@ dan amat penting dalam penghasilan bunyi. %roses pengeluaran suara berlaku dengan 'ara memperluas dan mempersempit lubang yang terdapat di antara dua keping selaput nipis berkenaan.

27

$A70A3 A0!/-6CA,/ $aerah artikulasi ialah kawasan tempat sentuhan alat artikulasi semasa menghasilkan sesuatu bunyi./a menghasilkan bunyi bahasa yang berlainan apabila menyentuh daerah artikulasi yang berlainan. %enamaan bunyi-bunyi bahasa adalah berdasarkan kepada 'ara sesuatu bunyi itu dihasilkan./ni melibatkan daerah yang disentuh oleh alat artikulasi tersebut.,ebagai 'ontoh, jika hujung lidah menyentuh bahagian belakang atas gusidan lelangit lembut pula menyentuh rongga belakang tekak,maka bunyi yang dihasilkan adalah bunyi ?t@.Bunyi dilabelkan sebagai letupan gusi tak bersuara kerana udara yang tersekat di belakang lidah dilepaskan serta merta tanpa menggetarkan pita suara.$alam hal ini pita suara menentukan sama ada bunyi yang dihasilkan itu diklasi9ikasikan sebagai bersuara atau sebaliknya..ika pita suara bergetar maka bunyi yang dirujuk itu dikatakan bersuara dan sebaliknya. 6jian boleh dilakukan bagi menentukan sesuatu bunyi itu bersuara atau tidak dengan meletakkan jari ke halkum atau larinks.Apabila terdapat terhasilnya getaran maka ianya diklasi9ikasikan sebagai bunyi bersuara.,elain itu,'ara lain yang boleh dilakukan ialah meletakkkan jari di dalam telinga.-emudian la9azkan bunyi bersuara,maka

28

yang akan kedengaran nanti adalah bunyi berdesir,atau dalam bahasa inggeris #hissing# dan #buzzing#./ni meninjukkkan bahawa pita suara sedang bergetar.

B6N=/ BA3A,A $AN B6-AN BA3A,A

$alam berkomunikasi, manusia menghasilkan bunyi-bunyi bahasa. Bunyibunyi bahasa ini adalah bunyi-bunyi yang dipersetujui oleh masyarakat penuturnya sebagai sesuatu yang bermakna. Bunyi-bunyi ini terla9az dalam bentuk deretan bunyi-bunyi yang tertentu. ,elain itu, bunyi-bunyi bahasa ini diwakili dengan lambang-lambang yang ditentukan. $i samping bunyi-bunyi bahasa, manusia juga menghasilkan bunyi-bunyi bukan bahasa seperti batuk, berdeham, bunyi klik bibir gusi. Bunyi-bunyi ini tidak mempunyai sebarang lambang bagi mewakilinya tetapi kewujudannya mempunyai makna. -eua-dua bunyi yang dinyatakan ini dalam linguistik diistilahkan sebagai bunyi bahasa dan bunyi bukan bahasa. Bunyi >okal Bunyi 1okal ialah bunyi yang dihasilkan dengan tidak melibatkan sebarang sekatan pengaliran udara.Bunyi 1okal juga adalah bunyi bersuara.-lasi9ikasi bunyi 1okal ditentukan dengan kedudukan lidah dan bentuk bibir./ni melibatkan rongga mulut semasa mela9azkannya.Bentuk bibir dan saiz ronggga menentukan sama ada bunyi 1okal yang dila9azkan itu dalam keadaan terbuka,separuh

29

terbuka, separuh sempit atau luas. -edudukan lidah juga penting.-edudukan lidah semasa mela9az dan pembukaan bibir menentukan sama ada bunyi 1okal yang dila9azkan tersebut adalah 1okal depan,belakang,atau tengah./ni bererti apabila depan yang terlibat,maka bunyi yang terhasil adalah bunyi 1okal depan,apabila bahagian lidah yang terlibat adalah belakang,maka 1okal yang dihasilkan adalah 1okal belakang,dan apabila bahagian lidah dalam keadaan bersahaja,iaitu terletak di lantai rongga mulut dan berada dalam keadaan tegang maka 1okal yang dihasilkan dipanggil 1okal tengah.0ingkasnya pelabelan nama 1okal 1okal ini ditentukan oleh kedudukan lidah,iaitu depan,belakang dan tengah.Bentuk bibir dan saiz rongga mulut pula menentukan jenis 1okal. Bagi memudahkan gambaran kedudukan bunyi-bunyi 1okal ini,diagram 1okal kardinal boleh digunakan.$iagram 1okal kardinal ini diperkenalkan oleh $anial .ones ?(4*G@. -edudukan 1okal-1okal dapat dilihat seperti berikutA

0ajah 1okal

30

1ara%2ara menghasilkan bun"i%bun"i 3!kal

a@ >okal $epan ,empit I i J

6ntuk mengeluarkan bunyi 1okal ini, depan lidah dinaikkan hingga hampir menyentuh lelangit keras, sementara hujung lidah didekatkan pada gusi. Celangit lembut diangkat untuk menutup rongga hidung. 6dara dari paru-paru melalui rongga mulut sambil menggetarkan pita suara tanpa sekatan, halangan atau himpitan yang boleh menyebabkan geseran kedengaran. Bibir berada dalam keadaan terhampar. -edudukan yang paling tinggi dalam rongga mulut. &ontoh penggunaan 1okal I i J A-

Cari /kan &ari

Beri .ahit perit

31

b@>okal $epan ,eparuh ,empit I e J

>okal ini dihasilkan dengan bahagian depan lidah agak ke bawah sedikit, iaitu sepertiga daripada lidah semasa mela9azkan bunyi I i J. Celangit lembut pula diangkat rapat kepada belakang tekak menutup rongga hidung. 6dara keluar melalui rongga mulut sambil menggetarkan pita suara. ,emasa la9az bunyi ini, bibir berada dalam keadaan terhampar. %embukaan bibir semasa mela9azkan bunyi ini agak sederhana.

-ole !auge Bendi

7lok 7kor Mereka

'@ >okal $epan ,eparuh Cuas I K J

32

6ntuk mengeluarkan 1okal ini depan lidah diturunkan sepertiga dari kedudukan untuk mengeluarkan 1okal ? e @. Celangit lembut pula diangkat rapat kepada belakang tekak dan menutup rongga hidung. 6dara keluar melalui rongga mulut sambil menggetarkan pita suara. ,emasa la9az bunyi ini, bibir berada dalam keadaan terhampar. &ontoh A-

!auke +elek +esek

d@ >okal $epan Cuas I a J

6ntuk mengeluarkan bunyi 1okal ini, depan lidah diturunkan serendahrendahnya. Celangit lembut berkeadaan terangkat rapat ke belakang tekak dan menutup tehampar. &ontohA anak, pandai, landai, anting, siapa, takat rongga hidung. 6dara keluar melalui rongga mulut sambil menggetarkan pita suara. ,emasa la9az bunyi ini, bibir berada dalam keadaan

e@ >okal Belakang ,empit ?u@

>okal ini dihasilkan dengan menaikkan belakang lidah setinggi mungkin seperti merapati lelangit keras. Walaubagaimanapun, tiada sekatan udara berlaku. Celangit lembut pula diangkat rapat kepada belakang tekak dan menutup rongga hidung. 6dara keluar melalui rongga mulut sambil

33

menggetarkan pita suara. ,emasa la9az bunyi ini, bibir berada dalam keadaan bundar. &ontoh A ulam, suka, batu

9@>okal Belakang ,eparuh ,empit ? o @

$ihasilkan dengan menurunkan belakang lidah (BD di antara tempat yang paling tinggi dan tempat yang paling rendah. -eadaan bibir pula dibundarkan. &ontohA obor, solo, polo, toko, orang

g@ >okal !engah I L J $ihasilkan dengan meletakkan lidah seperti biasa di lantai rongga mulut. Bahagian tepi lidah dilengkungkan sedikit, manakala rongga mulut berkeadaan sederhana luasnya. &ontohA enam, empat, kenduri, gerai

1ara%2ara menghasilkan bun"i%bun"i k!ns!nan

34

-onsonan Cetupan -onsonan letupan ?hentian@ dihasilkan dengan membuat sekatan di antara alat artikulasi dengan daerah artikulasi. %ertemuan ini akan menyekat arus udara dari paru-paru. ,ekatan in kemudiannya dilepaskan dengan serta-merta, mwnghasilkan bunyi letupan. .ika sekatan ini tidak dilepaskan, akan terhasil bunyi hentian glotis I ? J a@ Cetupan $ua Bibir I p J dan I b J &ara menghasilakan konsonan ini adalah dengan merapatkan bibir bawah ke bibir atas dan menaikkan lelangit lembut rapat ke dinding belakang rongga tekak. Arus udara keluar dari paru-paru melalui rongga mulut dan tersekat di belakang pertemuan bibir. -emudiannya, sekatan itu dilepaskan dengan serta-merta. .ika semasa menghasilkan bunyi itu glotis direggangkan, bunyi yang terhasil ialah konsonan letupan dua bibir tidak bersuara iaitu IpJ. ,ebaliknya, jika glotis dirapatkan konsonan letupan yang terhasol ialah IbJ.

b@ Cetupan +usi I t J dan I d J

35

&ara penghsilan konsonan letupan gusi adalah dengan merapatkan hujung lidah ke gusi dan menaikkan lelangit lembut rapat ke dinding belakang rongga tekak. Arus udara dari paru-paru melalui rongga mulut dan tersekat di belakang pertemuan di antara hujung lidah dengan gusi. ,ekatan in kemudiannya dilepaskan dengan serta-merta. ,emasa penghasilan bunyi, glotis diregangkan, pita suara tidak bergetar dan bunyi yang terhasil ialah konsonan letupan gusi tidak bersuara iaitu ItJ. Namun, jika glotis dirapatkan dan pita suara bergetar, yang terhasil ialah letupan gusi bersuara IdJ.

'@ Cetupan Celangit Cembut I k J dan I g J &ara menghasilkan konsonan letupan lelangit lembut adalah dengan menemukan belakang lidah dengan lelangit lembut sambil menaikkan lelangit lembut rapat ke dinding belakang rongga tekak. Arus udara dari paru-paru keluar melalui rongga mulut dan tersekat di belakang pertemuan di antara belakang lidah dengan lelangit lembut. ,ekatan tersebut kemudiannya dilepaskan serta-merta. .ika semasa penghasilan bunyi itu glotis direggangkan dan pita suara tidak bergetar, bunyi yang terhasil ialah letupan lelangit lembut tidak bersuara iaitu IkJ. Namun, jika glotis dirapatkan dan pita suara bergetar, maka bunyi yang terhasil ialah letupan lelangit lembut bersuara iaitu IgJ. &ontohnya A-

-irim %aksa

+ula $agu

36

d@ 3entian +lotis I ? J -onsonan hentian glotis dihasilkan dengan 'ara pita suara dirapatkan serapat-rapatnya dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke dinding belakang rongga tekak. Arus udara keluar dari paru-paru dan tersekat di belakang rapatan pita suara. -emudian, rapatan dilepaskan serta-merta tanpa menggetarkan pita suara. Maka terhasillah bunyi hentian glotis.

/-#S-#A# LE,USA# -onsonan letusan ?a9rikat@ dihasilkan dengan membuat sekatan antara alat artikulasi dengan daerah artikulasi. %ertemuan antara alat artikulasi dengan daerah artikulasi ini menyebabkan udara dar paru-paru disekat. ,ekatan ini kemudiannya dilepaskan perlahan-lahan maka bunyi letusan pun terhasil. !erdapat hanya sepasang konsonan letusan dalam bahasa Melayu iaitu, letusan lelangit keras tak bersuara I'J dan bersuara IjJ. -onsonan letusan lelangit keras dihasilkan dengan 'ara depan lidah ditemukan dengan daerah lelangit keras dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke dinding belakang rongga tekak. Arus udara dari paru-paru keluar melalui rongga mulut dan tersekat di belakang pertemuan antara depan lidah lelangit keras. ,ekatan itu dilepaskan perlahan-lahan. .ika sewaktu proses penghasilan bunyi ini glotis direggangkan dan pita suara tidak bergetar, maka konsonan letusan lelangit keras tidak bersuara pun terhasil iaitu I'J. ,ebaliknya, jika glotis dirapatkan dan pita suara bergetar, maka terhasillah konsonan letusan lelangit keras bersuara IjJ.

37

/!ns!nan $eseran -onsonan geseran ?9rikati9@ dihasilkan dengan membuat sempitan antara alat artikulasi dengan daerah artikulasi. Arus udara dari paru-paru dapat keluar antara ssempitan ini dan bergetar. a@ -onsonan +eseran +usi !idak Bersuara I s J -onsonan ini dihasilkan dengan 'ara hujung lidah ditemukan sengan daerah gusi. Celangit lembut dinaikkan rapat ke belakang dinding rongga tekak. Arus udara dari paru-paru keluar melalui rongga mulut dan dibiarkan bergeser dengan daerah pertemuan hujung lidah dengan gusi. +lotis direggangkan dan pita suara tidak bergetar. Maka terhasillah konsonan geseran gusi tak bersuara IsJ.

b@ -onsonan +eseran +lotis I h J -onsonan ini dihasilkan dengan 'ara glotis terbuka luas dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke dinding belakang rongga tekak. Arus udara dari paru-paru pula bergeser tanpa gangguan dan keadaan dalam rongga mulut seperti menghasilkan bunyi-bunyi 1okal. &ontoh perkataan ialah A-

,aham 3ujan

38

'@ -onsonan +etaran H I r J -onsonan getaran dihasilkan tanpa sebarang sekatan atau sentuhan antara alat artikulasi dengan daerah artikulasi dalam rongga mulut tetapi dengan 'ara menggetarkan lidah. !erdapat hanya satu konsonan getaran gusi dalam bahasa Melayu iaitu IrJ. &ara menghasilkan bunyi ini adalah dengan mengangkat hujung lidah ke arah gusi dan menggetarkan hujung lidah. Celangit lembut dinaikkan rapat ke dinding belakang rongga tekak.

/!ns!nan Sisian 4 5 i 6

-onsonan sisian dihasilkan dengan membuat sekatan antara alat artikulasi dan daerah artikulasi di dalam rongga mulut, dan arus udara dari paru-paru keluar melalui sisi lidah. !erdapat hanya satu konsonan sisian dalam bahasa Melayu iaitu IiJ. %enghasilan konsonan ini adalah dengan 'ara hujung lidah diangkat ke arah gusi atas dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke dinding belakang rongga tekak. Arus udara dari paru-paru keluar melalui kiri dan kanan lidah ?sisi lidah@. +lotis dirapatkan dan pita suara bergetar.

39

/!ns!nan Sengau -onsonan sengau dihasilkan dengan membuat sekatan antara alat artikulasi dengan daerah artikulasi di dalam rongga mulut, lelangit lembut diturunkan membenarkan arus udara dari paru-paru keluar melalui rongga hidung. %erbezaan antara bunyi-bunyi sengau dengan bunyi-bunyi lain ialah hakikat sewaktu penghasilan bunyi-bunyi sengau, arus udara keluar melalui rongga hidung disebabkan oleh llelangit lembut diturunkan. $alam bahasa Melayu, terdapat empat konsonan seangau iaitu konsonan sengau dua bibir ImJ, konsonan sengau gusi InJ, dan konsonan sengau gusi-lelangit keras InJ.

a7 /!ns!nan Sengau 8ua Bibir 4 5 m 6(

$ihasilkan dengan bibir bawah dirapatkan ke bibir atas, lelangit lembut diturunkan dan arus udara dari paru-paru keluar melalui rongga hidung. +lotis dirapatkan dan pita suara bergetar. b7 /!ns!nan Sengau $usi 4 5 n 6

-onsonan ini dihasilkan dengan hujung lidah ditemukan dengan gusi. Celaangit lembut diturunkan dan arus udara dari paru-paru keluar melalui rongga hidung. +lotis pula dirapatkan dan pita suara bergetar. &ontohnya A-

Nilai !anak $aun

40

27 /!ns!nan Sengau $usi%Lelangi /eras 4 5 M 6 -onsonan ini dihasilkan dengan depan lidah ditemukan ke lelangit keras. Celangit lembut pula diturunkan dan arus udara dari paru-paru keluar melalui rongga hidung. +lotis dirapatkan dan pita suara bergetar. 97 /!ns!nan Sengau Lelangi Lembu 4 5 : 6( -onsonan ini dihasilkan dengan belakang lidah diangakat ke lelangit lembut. Celangit lembut diturunkan dan arus udara dari paru-paru keluar melalui rongga hidung. Apabila glotis dirpapatkan, pita suara bergetar.

SE)ARUH ;-/AL ,eparuh 1okal dihasilkan dengan alat artikulasi ?lidah dan bibir@ berada pada kedudukan satu 1okal, kemudian denga segera berubah kepada kedudukan 1okal lain, yang berlaku se'ara gelun'uran. a7 Separuh ;!kal 8ua Bibir 4 5 < 6 ,eparuh 1okal dua bibir dihasilkan dengan 'ara bibir dan belakang lidah mengambil kedudukan deperti menghasilkan 1okal IuJ, bibir dibundarkan dan belakang lidah dinaikkan setinggu mungkin. ,elepas itu, berlaku gelun'uran ke arah kedudukan 1okal yang mengikutinya. Celangit lembut dinaikkan untuk menutup rongga hidung dan pita suara bergetar.

41

b7 Separuh ;!kal Lelangi /eras 4 5 " 6 >okal ini dihasilkan dengan 'ara bibir dan lidah mengambil kedudukan sepaerti dalam penghasilan 1okal IiJ. Bibir dihamparkan dan hujung lidah dinaikkan setinggi mungkin. ,elepas itu, berlaku gelun'uran ke arah kedudukan 1okal yang mengikutinya. Celangit lembut dinaikkan untuk menutup rongga hidung dan pita suara pun bergetar.

1ARA ME#$HASIL/A# BU#YI 8IF,-#$ Bunyi di9tong adalah bunyi gelun'uran. Bunyi ini dihasilkan dengan gelun'uran dua bunyi 1okal, iaitu dari satu bunyi 1okal yang pertama menggelun'ur ke bunyi 1okal yang kedua.

a7 1ara menghasilkan bun"i 9i= !ng 5 ai 6 Cidah berada pada kedudukan untuk 1okal depan IaJ dan kemudian berpindah kepada kedudukan 1okal depan sempit IiJ. $engan kata lain, bahagian depan lidah diangkat ke arah 1okal IiJ, tetapi tidak sehingga berada pada kedudukan tersebut. 3ujung lidah menyentuh bahagian gigi bawah. Celangit lembut dinaikkan rapat ke dinding rongga tekak dan arus udara dari paru-paru keluar melalui rongga mulut. +lotis dirapatkan dan pita suara bergetar. Bibir dihamparkan.

42

b7 1ara menghasilkan bun"i 9i= !ng 5 ai 6 Cidah berada kira-kira pada kedudukan 1okal IaJ dan kemudian berubah kepada kedudukan 1okal belakang sempit IuJ. %ada mulanya, bibir terhampar tetapi menjadi semakin bundar. Celangit lembut dinaikkan rapat ke dinding rongga tekak dan arus udara dari paru-paru keluar melalui rongga tekak. +lotis dirapatkan dan pita suara bergetar.

27 1ara menghasilkan bun"i 9i= !ng 5 !i 6 Cidah mula-mula berada pada kedudukan 1okal belakang separuh sempit IoJ dan kemudian berubah kepada kedudukan 1okal depan separuh sempit IiJ. %ada mulanya, bibir dibundarkan, tetapi kemudian menjadi hampar. Celangit lembut dinaikkan rapat ke dinding rongga tekak dan arus udara dari paru-paru keluar melaui rongga tekak. +lotis dirapatkan dan pita suara bergetar.

+abungan bunyi 1okal dinamakan di9tong. $i9tong terbentuk apabila berlaku pengelun'uran bunyi-bunyi 1okal. ,atu 1okal mengelun'ur dari satu 1okal kepada 1okal yang lain. !erdapat D jenis di9tong iaitu ai, au dan oi. &ontohnya ialah A-

43

Ai %ermaisuri %etai $amai

au ,audara %anau pulau

!i $odoi Boikot ,epoi

44